ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Ύλη

B ' Κεφ.1 Eρωτήματα σχετικά

Χρ. Μελής

Διαγωνίσμα
με τα μεγάλα ζητήματα της ζωής
ΛΥΚΕΙ τος
Πάντοτε, ο άνθρωπος κάθε εποχής προσπαθούσε να βρει απαντήσεις σε ερωτήματά
που αφορούσαν το Θεό, το νόημα της ζωής, τον προορισμό του κόσμου κ.α. (αυτό ήταν και

ΟΥ
είναι ανάγκη του ανθρώπου κάθε εποχής). Με το μυαλό του, λοιπόν, προσπαθούσε να φανταστεί

τι ή ποίος είναι πάνω από αυτόν, τα χαρακτηριστικά του, τις ιδιότητές του κλπ, γι’ αυτό
και δημιουργούσε διάφορες υπερφυσικές μορφές (π.χ.
δώδεκα Θεοί του Ολύμπου). Προσπαθούσε να ανακαλύψει

το Θεό, όμως εκ των πραγμάτων του ήταν αδύνατο.

Ακριβώς, επειδή ήταν αδύνατο ο άνθρωπος να γίνει
Θεός για να γνωρίσει το Θεό, γι αυτό τι έγινε; O Θεός
έγινε άνθρωπος, αποκαλύφθηκε- φανερώθηκε δηλ. στον
άνθρωπο, για να τον γνωρίσει ο άνθρωπος. Αυτό
ακριβώς συνέβη τα Χριστούγεννα.

Λογική και Βίωμα

Η ανθρώπινη λογική μας, ως προϊόν εγκεφαλικής επεξεργασίας και ανάλυσης, έχει τα
όρια της. Αυτό δεν σημαίνει όμως, οτιδήποτε δεν μπορούμε να εξηγήσουμε λογικά
αμέσως είναι παράλογο (ενάντια στη λογική), αλλά μπορεί να είναι υπέρλογο (πάνω από
τη λογική). Το βίωμα είναι αυτό που προκύπτει μέσα από τις εμπειρίες (προσωπικές και
όχι μόνο) της ζωής μας. Είναι κατάσταση που αισθανόμαστε Καθετί στη ζωή χρειάζεται το
- ζούμε μέσα μας γιατί έχουμε ανάλογη εμπειρία. κατάλληλο εργαλείο-μέσο για
να το προσεγγίσουμε.
Πολλές φορές η λογική μας δεν μπορεί να προσεγγίσει, να
κατανοήσει κάτι αν δεν το ζήσουμε. Όταν αγαπάμε π.χ. ένα
πρόσωπο, δεν βασίζουμε σε μαθηματική λογική τις σχέσεις μας
μαζί του, δηλ. δεν λύνουμε εξισώσεις, δεν κάνουμε χημικές
αντιδράσεις και ανάλογα με το αποτέλεσμά τους αγαπάμε ή δεν
αγαπάμε... Άλλο πράγμα η αγάπη προς ένα πρόσωπο και η
προσέγγιση προς αυτό κι άλλο πράγμα οι λογικές κατηγορίες που
το συνοδεύουν. Για παράδειγμα το φαγητό, άλλο πράγμα είναι να μας το
περιγράφουν για το πόσο ωραίο κλπ είναι κι άλλο να το γευτούμε (προσωπική
εμπειρία).
Το Θεό π.χ., όπως και κάθε πρόσωπο, δεν τον προσεγγίζουμε μόνο με την λογική μας
αλλά και με την καρδιά μας, τον βιώνουμε προσωπικά στην φύση, στην καθημερινότητα,
γενικότερα στις διάφορες εκδηλώσεις της ζωής. Μπορεί ακόμα και πολλές αλήθειες για το
Θεό να είναι ακατανόητες στο μυαλό και τη λογική μας, όμως μπορούμε να τις βιώσουμε,
να έχουμε εμπειρία Θεού.
 Κεφ. 2 Το ζήτημα για το Θεό

Εάν απορείς ποιος έφτιαξε το Θεό σημαίνει ότι αποδέχεσαι

αναλογικά κάποιον ως Δημιουργό του Θεού, άρα θα ρωτήσεις
κατόπιν και ποιος δημιούργησε το Δημιουργό του Θεού, ύστερα
ποιος δημιούργησε το... Δημιουργό του Δημιουργού του κ.λπ.,
δηλαδή ανάγεται μόνος του ο ερωτών στο άναρχο του Θεού, χωρίς
να το αντιλαμβάνεται. Αποδέχεσαι, δηλαδή, ότι υπάρχει μια Αρχή, η
οποία έπλασε τα όντα και η οποία δεν πλάστηκε από κανέναν.

Πώς προσεγγίζουμε το Θεό;

Ο Θεός δεν είναι μια αφηρημένη ιδέα. Ο Θεός είναι πρόσωπο, είναι προσωπικότητα,
όπως κι εμείς και μάλιστα τρία πρόσωπα - Πατέρας, - Υιός, - Άγιο Πνεύμα. Είναι μια
κοινωνία ισότιμων προσώπων που έχουν σχέση αγάπης μεταξύ τους. Η αλήθεια αυτή της
πίστης μας, μπορεί να είναι απρόσιτη (ακατανόητη) στο μυαλό και τη λογική, αλλά όμως
μιλά στη ψυχή των πιστών. Ακριβώς λοιπόν επειδή ο
Θεός είναι πρόσωπο, Τον προσεγγίζουμε με την καρδιά «Όταν σου έλθουν στο νου σκέψεις
κι όχι μόνο με την λογική. απιστίας και αμφιβάλλεις για την
Όταν πάει ένας μαθητής π.χ. στο καθηγητή της χημείας και του πει ύπαρξη του Θεού, μην απελπιστείς.
θέλω να κάνω το τάδε πείραμα, ο καθηγητής θα του απαντήσει ότι για να Το ότι δεν πιστεύεις, δεν σημαίνει ότι
το κάνει πρέπει να προσέξει αυτό κι αυτό... Αν ο μαθητής επιμένει να μη δεν υπάρχει Θεός. Σημαίνει ότι ο
λάβει υπ’ όψη του τις υποδείξεις, τις οποίες αναφέρει η χημεία, αλλά θέλει τρόπος με τον οποίο πιστεύεις δεν
να αυτενεργήσει, δεν θα οδηγηθεί στο σωστό αποτέλεσμα και πιθανόν να είναι ο σωστός και πρέπει να
βλαφτεί κιόλας, αν του πέσει π. χ. Θεϊκό οξύ στα μάτια. Το ίδιο ακριβώς θα φροντίσεις να τον διορθώσεις για να
απαντούσαμε και στην περίπτωση της προσεγγίσεως με τον Θεό. γνωρίσεις καλύτερα το Θεό (Τολστόι).

Ο Θεός θέτει όρους για να Τον προσεγγίσουμε. Όταν

λέμε όρους, εννοούμε αυτά που μας βοηθάνε να Τον προσεγγίσουμε κι όχι αυτά που μας
εμποδίζουν από το Θεό. Όταν ακολουθούμε αυτά τα οποία μας λεει ο Θεός, δηλ. να
καθαρίσουμε την ψυχή μας, να τηρούμε τις εντολές- οδηγίες Του, τότε θα αισθανθούμε
την παρουσία του Θεού μέσα μας, στη φύση, στην καθημερινότητά
μας, στην Ιστορία.

Πως υπάρχει ο Θεός; Γιατί δεν μπορούμε να τον δούμε; Τι

είναι ο Θεός;

Για την ύπαρξη του Θεού μαρτυρούν, αυτοί που τον είδαν ή που
τον βλέπουν λόγω της πνευματικής τους κατάστασης. Φυσικά όχι με
τα σαρκικά (σωματικά) μάτια, γιατί ο Θεός είναι αόρατος. Ο Θεός όμως ‘‘βλέπεται’’, αφού
καθαριστεί η καρδιά από τα πάθη, με τα μάτια της ψυχής.
 Αν μπορούσαμε να Τον δούμε με τα σαρκικά μάτια, τότε ο Θεός θα ήταν σαρκικός και
επομένως όχι Θεός, αλλά δημιούργημα. Αν κάποιοι δεν μπορούν να Τον δουν λόγω της
πνευματικής τους κατάστασης, όμως όλοι μπορούν να αισθανθούν τις ενέργειες Του και
να δουν τα έργα Του στη δημιουργία (φύση), που η ύπαρξη τους, χωρίς την ύπαρξη του
Θεού δεν θα μπορούσε να δικαιολογηθεί. Όπως έλεγε κι ο Newton: «Η Θαυμαστή τάξη και
αρμονία που υπάρχει στη φύση, μας οδηγεί βάσιμα στην ύπαρξη του Θεού».
Επειδή ο Θεός είναι αόρατος, είναι πνεύμα. Πνεύμα λέμε και την ψυχή του
ανθρώπου, που μέρος της είναι η καρδιά και ο νους. Μέσα σ’ αυτόν αποκαλύπτεται-
φανερώνεται ο Θεός σε όσους το επιθυμούν και έχουν καθαρή την καρδιά (από πάθη) και
τότε λέμε ότι ο άνθρωπος αυτός είδε τον Θεό. Για να Τον δει τον Θεό κάποιος με τα
ανθρώπινα αυτά μάτια, αυτό θα σήμαινε ότι και ο Θεός είναι Αν δεν μπορείς να αντέξεις
υλικός πράγμα που θα τον έκαμνε να μην είναι πλέον Θεός, αλλά τη λαμπρότητα ενός δημι-
ουργήματος του Θεού, όπως
δημιούργημα. είναι ο ήλιος, πώς μπορείς να
Για το τι είναι ο Θεός κανένας δεν έδωσε ποτέ έναν πλήρη δεις τον δημιουργό του. Θα
πρέπει, επομένως, να πούμε
ορισμό του Θεού. Γιατί ορίζω, σημαίνει βάζω όρια, περιορίζω. ότι ο Θεός βλέπεται, αφού
Έτσι οποιοσδήποτε ορισμός δεν μπορεί να περιλάβει τον καθαριστεί η καρδιά, με τα
μάτια της ψυχής. Ο Θεός δεν
απεριόριστο Θεό. Γι’ αυτό στην Εκκλησία μας αποφεύγουμε να είναι μια αφηρημένη ιδέα.
ορίσουμε τον Θεό και τα όσα είναι του Θεού. Και ο Ίδιος ο Θεός Ακριβώς, λοιπόν, επειδή ο
Θεός είναι προσωπικότητα,
μας αποκάλυψε για τον εαυτό Του μόνο όσα ήταν αναγκαία για
Τον προσεγγίζουμε κυρίως με
τη σωτηρία μας και γιατί εμείς είμαστε περιορισμένοι σε χώρο την καρδιά κι όχι με τη
λογική.
και χρόνο και δεν χωρούν μέσα μας όλα αυτά που αφορούν το Θεό.

Κεφ. 5 Η Βασιλεία του Θεού: Όραμα αλλιώτικης ζωής ή ουτοπία

Βασιλεία του Θεού είναι ο όμορφος τρόπος ζωής που προτείνει ο Χριστός στους
ανθρώπους κάθε εποχής για να εφαρμόσουν στη ζωή τους. Η πρόσκληση αυτή δεν είναι
ουτοπία, αλλά μια αλλιώτικη ζωή που αρκετοί άνθρωποι
ελεύθερα και με αγάπη δέχτηκαν και δέχονται να ζήσουν.
Συγκεκριμένα είναι οι άνθρωποι που, παρά τις δυσκολίες,
αγωνίζονται έμπρακτα στη ζωή τους:
α. για την επικράτηση της εσωτερικής τους ειρήνης
και πραότητας,
β. για τη διατήρηση της αγνότητας και ευσυνειδησίας τους,
γ. για την καλλιέργεια της ταπείνωσης και της αγάπης,
δ. για τη
δικαιοσύνη και
την ισότητα
στον κόσμο.
 Επομένως είναι οι άνθρωποι που αποτελούν πραγματικά πρότυπα και επηρεάζουν με το όμορφο
παράδειγμα της ζωής τους το εξωτερικό τους περιβάλλον αλλά και τον κόσμο όλο.

Κεφ. 6 Γιατί ο Ιησούς Χριστός ήταν και είναι «σημείον αντιλεγόμενον»;

Κατά τη διαδρομή των αιώνων από τον ερχομό του Ιησού μέχρι και σήμερα διάφορες
αμφισβητήσεις δημιουργήθηκαν σχετικά με το πρόσωπο Του για πολλά θέματα όπως είναι η
ιστορικότητά του, η διδασκαλία του, τα θαύματά του, η Ανάστασή του κ.α.
Μερικά αίτια της αμφισβήτησης του Χριστού είναι η αμφισβήτηση του Ιδίου των
παραδοσιακών αξιών της εποχής του (άνδρα-γυναίκας, κυρίου- δούλου, βασιλιά- υπηκόου
κ.α.). Η κριτική του Ιησού στις πολιτικές και θρησκευτικές ηγεσίες κάτι το οποίο ενόχλησε και
ενοχλεί τις διεφθαρμένες ηγεσίες. Το άνοιγμα του Ιησού στα έθνη. Ήταν και είναι ενοχλητικό
το μήνυμά του, γιατί απευθυνόταν σε όλους τους λαούς της γης.
Παρόλ’ αυτά, έστω κι αν υπάρχουν απαντήσεις τεκμηριωμένες για κάθε θέμα που αφορά τον Χριστό, η
τάση αμφισβήτησης για το πρόσωπο του υπάρχει. Τελικά το ουσιαστικό πρόβλημα είναι η αδυναμία τους
ανθρώπου να παραδεχθεί ότι πρέπει να ξεπεράσει τον εγωισμό του και να δεχθεί το Θεό στη ζωή του.
Έτσι ο άνθρωπος συνεχίζει να θεωρεί τον εαυτό του ως κέντρο του κόσμου, να αυτοδικαιώνεται και
να επιζητεί να γίνει θεός, όπως ο πρώτος άνθρωπος. Όπως λέει η ψυχολογία, οι άνθρωποι για να
καταπολεμήσουν ένα πρόβλημα αναπτύσσουν μηχανισμούς άμυνας, όπως η επιθετικότητα, όταν νιώθουν
ανασφάλεια και οδηγούνται σε πραγματική σύγχυση και νεύρωση. Οι μηχανισμοί άμυνας στο πρόβλημα
της αντιδικαίωσης του ανθρώπου είναι η αμφισβήτηση και η απώθηση του Ιησού. Η λύση της
ψυχοφθόρας αυτής σύγχυσης και νεύρωσης βρίσκεται στην ελεύθερη αποδοχή ότι
«ο Θεός έγινε άνθρωπος για να γίνουμε εμείς Θεοί» (Μ. Αθανάσιος).

κεφ.9 Αρχή και πορεία του κόσμου

Ο κόσμος είναι ένα κόσμημα, ένα στολίδι, που χαρακτηρίζεται από
την ποικιλία, την τάξη και την αρμονία. Ο φυσικός κόσμος
διακρίνεται σε μικρόκοσμο και μακρόκοσμο. Στο πρώτο βιβλίο της Αγίας Γραφής
(Γένεση) πληροφορούμαστε ότι ο κόσμος δεν έγινε τυχαία αλλά δημιουργήθηκε με τη
θέληση του Θεού. Επίσης τονίζεται ότι κανένα υλικό πράγμα δεν έχει θεϊκές δυνάμεις
και εξουσίες. Για μας τους σημερινούς ανθρώπους έχουν σημασία τα κείμενα αυτά γιατί
μας δίνουν τις θεολογικές απαντήσεις γύρω από το ποίος και γιατί δημιούργησε τη ζωή.

* Ποια η σχέση θεολογίας και επιστήμης και τι έχει να μας πει η

καθεμιά.;
Η Βίβλου δεν έρχεται σε σύγκρουση με την επιστήμη σχετικά με την
δημιουργία του κόσμου, γιατί: - Η επιστήμη (Βιολογία, Φυσική, Ανθρωπολογία

κλπ) ερευνά με επιστημονικούς τρόπους το σύμπαν και απαντά για το πώς

δημιουργήθηκε, εξελίχθηκε και λειτουργεί ο κόσμος, ενώ - η θεολογία
(Φιλοσοφία κλπ) απαντά στο ερώτημα ποιος και γιατί έφτιαξε τον κόσμο.
Εκφράζει με παραστατικές εικόνες δηλ. την πίστη ότι ο Θεός έδωσε στα πάντα τη ζωή και δε
σταματάει να τη φροντίζει διαρκώς.
Επομένως, η Αγία Γραφή και η επιστήμη απαντούν σε διαφορετικά ερωτήματα. Άλλα θέματα
ασχολείται η μία και με άλλα η άλλη. Άρα όταν η κάθε μια μιλάει για το δικό της χώρο, όχι μόνο δεν
συγκρούονται αλλά αντίθετα συμπληρώνουν τη γνώση που έχουμε για τον κόσμο και τον άνθρωπο.
Άλλωστε και ο Μ. Βασίλειος ήδη από τον 4ο αι. μ.Χ. έλεγε ότι: «Δε μειώνεται ο θαυμασμός
μας για τα έργα του Θεού, αν βρεθεί ο τρόπος με τον οποίο έγινε κάποιο από τα θαυμαστά αυτά
έργα».
Κεφ. 10 Ο άνθρωπος στο αρχικό του μεγαλείο
Η δημιουργία του ανθρώπου διαφέρει από τα άλλα
δημιουργήματα, γιατί ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο
με ιδιαίτερη αγάπη και φροντίδα, ενώ τα υπόλοιπα
δημιουργήματα έγιναν με το λόγο του. Ο άνθρωπος
θεωρείται η κορωνίδα της δημιουργίας, το πιο τέλειο
δημιούργημα.
Σύμφωνα με τη διήγηση της Παλαιάς Διαθήκης, ο
Θεός έπλασε τον άνθρωπο από χώμα και του έδωσε
«πνοή ζωής». Άρα, η ανθρώπινη φύση μετέχει και στον υλικό αλλά και στον πνευματικό κόσμο.
Είναι «επίγεια» αλλά και «ουράνια». Επομένως, η τάση του ανθρώπου να επικοινωνήσει
βαθύτερα με το δημιουργό του, είναι φυσιολογική και πηγαία. Αυτή η τάση, αλλά και η
δυνατότητα κοινωνίας του ανθρώπου με το συνάνθρωπό του, καθορίζει και την ιδιαιτερότητά
του ανθρώπου και τη διαφορά του από την υπόλοιπη δημιουργία.
Ο άνθρωπος είναι πρόσωπο (προσωπικότητα), μοναδικό και ανεπανάλη-
πτο, που έχει τη δυνατότητα να κοινωνεί με τους άλλους ανθρώπους. Η
κοινωνία αφορά τη δημιουργία μεταξύ των ανθρώπινων σχέσεων οι οποίες
τους απελευθερώνουν από τον εγωκεντρισμό αλλά και από τα όριά
τους και τους παρέχουν τη δυνατότητα να αναφέρονται στο Θεό.
Τελικά, ο άνθρωπος δεν είναι αντικείμενο εκμετάλλευσης ή
κατανάλωσης, αλλά πρόσωπο για να σεβόμαστε, να τιμούμε και
να αγαπούμε. Επομένως και η σχέση των δύο φύλων είναι σχέση
ισοτιμίας, αλληλοσεβασμού και αλληλοσυμπλήρωσης.

* Τι σημαίνει η φράση ότι ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο «κατ εικόνα και καθ’
ομοίωσιν του»;
Το «κατ’ εικόνα» σημαίνει ότι ο Θεός έδωσε στον άνθρωπο δικά του χαρακτηριστικά. Ο
άνθρωπος δηλ. έχει χαρακτηριστικά του Θεού, όπως είναι η αγάπη, η κοινωνικότητα, η
δημιουργικότητα, η θέληση, η ελευθερία κ.α., τα οποία τον κάνουν να ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα ζώα.
Όταν ο άνθρωπος καλλιεργήσει σωστά αυτά τα χαρίσματα, τότε θα πετύχει το
«καθ’ ομοίωσιν» που σημαίνει ότι αν
καλλιεργήσει σωστά τα πιο πάνω χαρίσματα θα
μπορεί να μοιάσει με το Θεό, να φτάσει στη
θέωση (να γίνει δηλ κατά χάρη θεός). Κι αυτός είναι
ο σκοπός της ζωής μας. Ο καθένας μας δηλ. έχει
τη δυνατότητα να γίνει ένας μικρός Θεός,
όπως ακριβώς είναι οι Άγιοί μας. Από Άγριος
(εμπαθής, ιδιότροπος, αδύναμος κλπ) να γίνει
Άγιος (πραγματικά ελεύθερος). Κανένα άλλο
δημιούργημα δεν πλάστηκε με παρόμοια
δυνατότητα και προοπτική.

* Τι θέλει να δείξει η εικόνα ότι ο Θεός έπλασε την Εύα από το

πλευρό του Αδάμ;
Μια ακόμα συμβολική εικόνα έχουμε εδώ. Ο Θεός δημιουργεί την Εύα από την πλευρά του
Αδάμ (όχι από το κεφάλι του, ούτε από τα πόδια). Τι σημαίνουν όμως όλα αυτά:
  Α. Άνδρας και γυναίκα με τον τρόπο που δημιουργήθηκαν (και οι δυο «κατ' εικόνα» του
Θεού) έχουν την ίδια τιμή και αξία, είναι δηλ. ισότιμοι και ισάξιοι. Η γυναίκα πλάστηκε να
βρίσκεται στο πλευρό του Αδάμ, ούτε στο κεφάλι του για να τον κάνει ότι θέλει, ούτε στα πόδια
του ώστε να την καταπατά.
Β. Και οι δύο έχουν ως ίσος προς ίσο τα ίδια δικαιώματα και τις
ίδιες υποχρεώσεις και ευθύνες μεταξύ τους και απέναντι στο Θεό.
Γ. Επιπλέον όλοι οι άνθρωποι πρέπει να είναι ενωμένοι μεταξύ
τους όπως ακριβώς συμβαίνει με τα πρόσωπα της Αγίας Τριάδας,
τα οποία ζουν με αγάπη.
Δ. Αν και είναι ισότιμοι, εξακολουθούν να υπάρχουν τα ιδιαίτερα χαρίσματα και
ικανότητες του κάθε φύλου, αφού ο ένας είναι για να συμπληρώσει τον άλλο.

Κεφ. 11 Γιατί υπάρχει το κακό στον κόσμο

* Το κακό υπάρχει από μόνο του;

Μέσα στον όμορφο κόσμο μας κάθε μέρα συμβαίνουν πλήθος κακά. Για τη χριστιανική
Εκκλησία το κακό δεν έχει δική του ύπαρξη και βέβαια δεν προέρχεται από το Θεό. Η
πηγή και η αιτία του είναι η ανθρώπινη θέληση (επιθυμία). Το κακό, δηλαδή, προκύπτει από
την ελεύθερη επιλογή του ανθρώπου να αρνείται το καλό (δικαιοσύνη, τιμιότητα, ισότητα
κ.λπ.) στη ζωή του.
Γι’ αυτό και το κακό παρομοιάζεται με το σκοτάδι που εμφανίζεται όταν φεύγει το φως
και δεν υπάρχει από μόνο του. Επομένως όπως το σκοτάδι κατανοείται ως έλλειψη του
φωτός, έτσι και το κακό κατανοείται ως έλλειψη (άρνηση) του καλού. Κάτι αντίστοιχο
συμβαίνει και στις έννοιες «Παράδεισος» και «κόλαση».
* Πώς μπορούμε να καταπολεμήσουμε το κακό στον κόσμο;
Στον κό σμο, ας κυριαρχεί πολλές φορές η κακία. Σύ μφωνα ό μως με τον Άγιο Ιωά ννη τον
Χρυσό στομο δεν πρέπει να απελπιζόμαστε. Ο ά νθρωπος στην καθημερινή του ζωή και στη
σχέση του με τους συνανθρώ πους του, μπορεί να βά λει το δικό του λιθαρά κι στην
καταπολέμηση της κακίας. Συγκεκριμένα μας προτρέπει:
«Να είσαι εσύ καλός και κανένας ποτέ δε θα σε βλάψει, αντίθετα θα βγεις σε μεγάλο βαθμό
κερδισμένος, όχι μόνο από τους καλούς, αλλά και από τους κακούς. Γι’ αυτό και άφησε ο Θεός να
είναι οι άνθρωποι μαζί και μάλιστα οι καλοί με τους κακούς, για να οδηγήσουν και τους κακούς
στη δική τους αρετή. Άκουσε τι λέει στους μαθητές του ο Χριστός ‘‘Η Βασιλεία των ουρανών
μοιάζει με προζύμι που το πήρε μια γυναίκα και το ανακάτεψε μ’
ένα σακί αλεύρι’’ (Ματθ. 13,33). Άρα οι δίκαιοι, σαν προζύμι,
έχουν τη δύναμη να κάνουν τους κακούς να αλλάξουν και
να τους μοιάσουν. Είναι λίγοι οι δίκαιοι, μα και το προζύμι λίγο
είναι. Το ότι είναι μικρή η ποσότητα δε βλάπτει την ποιότητα.
Αυτή η μικρή ποσότητα όλο το αλεύρι το μεταβάλλει και
το κάνει ζυμάρι, με τη δύναμη που έχει μέσα της».