Zemljište (Pedosfera) – Domaći zadatak

Nauka koja se bavi nastankom, svojstvima i rasprostranjenosti pojedinih tipova

zemljišta naziva se pedologija, a pedosfera je površinski, rastresiti sloj Zemlje.

Tipovi zemljišta:
 Najvažnija podela:
1. Tipska (razvijena) 2. Atipska (nerazvijena)

 Tipovi zemljišta po toplotnim pojasevima:

1. Žarki toplotni pojas – lateritna zemljišta (Amazonija, basen Konga),
slana zemljišta – slatine (u pustinjama: Sahara, Gobi, Australijske
pustinje), stepska zemljišta: crnica – černozem (evroazijski,
sverboamerički pojas).
2. Umereni klimatski toplotni pojas – podzoli i gajnjače.
3. Polarni toplotni pojas – uvek hladno, najveći deo godine je led.
U Srbiji su najviše zastupljeni:
- černozem
- podzol
- gajnjače
Antropogena zemljišta – specifičan tip zemljišta nastao radom čoveka.

Lateritna zemljišta – javljaju se u tropskim i suptropskim područjima sa

obilnim padavinama. Vegetaciju čine savane i zimzelene šume. Ime je dobilo
po boji cigle koja potiče od oksida gvožđa. Umerene je plodnosti.
Černozem je karakterističan za ravničarske predele s kontinentalnom klimom
i malom količinom padavina. Njegova prirodna vegetacija su stepske trave i
šumo-stepa. Nacivaju ga i crnice zbog njegove tamnosmeđe do crne boje.
Bogat je humusom i spada u najplodnija zemljišta na kome se gaje mnoge
poljoprivredne kulture, presvega žito i industrijske biljke. On je zastupljen u
Panonskoj niziji, severnu Bugarsku, južni deo Ruske ravnice i zalazi u Sibir.
rasprostranjen je i u Aziji, Severnoj i Južnoj Americi, au Srbiji u Vojvodini,
Pomoravlju i Stigu.
Podzol – zemljište vlažne i umerenohladne klime. Pogoduje mu najviše
zaravnjeni reljef s depresijama, a prirodna vegetacija na podzolima je šuma.
Poznata je pod nazivom pepeljuša zbog njene pepeljaste boje. U pogledu
plodnosti spada u siromašno zemljište. Rasprostranjen je u evropskim
šumama severno od Mediterana, u Aziji i Severnoj Americi do 60 N, a na
južnoj hemisferi u planinskim krajevima. Kod nas ga ima u jugozapadnoj
Srbiji.
Gajnjače – zemljište umerenih geografskih širina, tipično za srednju Evropu.
Dobila je naziv po „gaja“-listopadne, najčešće hrastove šume. Obrazovano je
uglavnom na brdskim padinama i to je smeđe zemljište. U Srbiji je
zastupljeno u Šumadiji, Pomoravlju i Mačvi.
Crvenica je tipično zemljište Mediterana. Ima karakterističnu crveno boju
zbog gvožđa i njegov naziv „terra rossa“ znači crvena zemlja. Na njoj rastu
zimzelene šume i makije-teško prohodna, žbunasta vegetacija. Pogodna je za
gajenje vinove loze, duvana, povrća i voća.
Smonica je crno, glinovito zemljište koje se javlja u ravnicama i blago
zatalasanom reljefu, na mestu nekadašnjih jezera i močvara. Na njoj rastu
trave ili listopadne šume. To je plodno zemljište na kom se gaje: suncokret,
pamuk, šećerna repa... Rasprostranjena je na svim kontinentima. U Srbiji je
ima u Šumadiji, Pomoravlju, Metohiji i istočnoj Srbiji.
Planinska crnica je karakteristična za uslove planinske klime i javlja se u
najvišim planinskim delovima celog sveta na visini preko 1400 m. Malo
plodno zemljište, odliikuje se malom dubinom i preko leta veoma suvo. Ono
je pod pašnjacima, a retko pod žbunastom vegetacijom.
Aluvijalno zemljište nastaje oko reka taloženjem sitnog rečnog nanosa,
mulja, peska i šljunka pri izlivanju visokih voda. U Srbiji se javlja oko reka:
Dunava, Save, Drine, Tise, Morave.. To je jedno od najplodnijih zemljišta koje
je pogodno za intezivnu proizvodnju.
Eolsko zemljište se javlja u krajevima slabe vegetacije, a velike snage vetra.
Poznato je i kao “živi pesak”. Zauzime velike površine Afrike i Azije, dok je u
Srbiji zastupljeno u Subotičkoj, Deliblatskoj i Ramsko-golubačkoj peščari.Zbog
slabe vegetacije pošumljavanje ima veliki značaj za razvoj zemljišta.
Pozitivni i negativni uticaj čoveka na zemljište

Zemlјište je tanak površinski sloj litosfere Zemlјe nastao dugotrajnim

uzajamnim delovanjem matične stene (geološke podloge), klime (makro,
mezo i mikroklime) i živih bića (pre svega bilјaka, mikroorganizama i glјiva).
Proces nastanka zemljišta traje veoma dugo i sporo, da bi se stvorilo samo
20 cm zemljišta neophodno je oko 2000 godina, čak dva milenijuma.
Korišćenjem zemlјišta, posebno u intenzivnoj polјoprivrednoj proizvodnji,
često dolazi do poremećaja ravnoteže pojedinih faktora, što neminovno
dovodi do njegovog oštećenja. Zemlјišta se u prirodi sporo obrazuju, a u
procesu degradacije brzo uništavaju.
Degradacija se može definisati kao skup procesa uzrokovanih čovekovom
aktivnošću, koji smanjuju sadašnji i budući potencijal zemlјišta kao uslov
opstanka živog sveta na našoj planeti.
Sečom šuma, oranjem travnatih površina na nagnutim predelima,
prevelikim iskorišćavanjem tla, prekomernim stočarstvom, upotrebom
veštačkih đubriva, pesticida i herbicida i raznim agrotehničkim merama
narušena je ekološka ravnoteža mnogih predela. To sve dovodi do erozije,
zaslanjivanja i zagađenja zemljišta. Poznato je da je šezdesetih godina 20.
veka u Amazoniji čovek iskrčio 100.000 km2prašume da bi napravio obradive
površine. To je dovelo, uz intezivne padavine do erozije zemljišta i njegove
degradacije. Čovek se nije tu zaustavio. Izgradnjom Transamazonskog auto-
puta i radi dobijanja sirovina drvne industrije u Severnoj Americi i Evropi
uništavanje prašume je nastavljeno.
Ovaj problem je prisutan i u Sredozemlju gde su primorske planine bez
vegetacije i zemljišnog pokrivača, što je direktna posledica krčenja
nekadašnjih bujnih šuma.
Takođe, na navodnjavanim površinama usled nestručnog i neracioanalnog
korišćenja vode čak 40% zemljišta je izloženo procesu zaslanjivanja i time
smanjenja njihove plodnosti.
Ono što je svakako najnegativniji uticaj čoveka na zemljišta je zagađenje
zemljišta. Gotovo je beskrajna lista postupaka čoveka kojim on zemljište
zagađuje.
Čovek nekontrolisano koristi veštačka đubriva i hemijska sredstva za zaštitu
biljaka. Pesticidi su vrlo otporni i dugo ostaju u zemljištu. Njihovo prisustvo
u zemljištu negativno utiče na floru i faunu zemljišta, smanjuje njegovu
plodnost i dovodi do zagađenja podzemnih voda. Otpadne vode iz
poljoprivrede veliki su zagađivači zemljišta. Kao veliki zagađivači zemljišta u
poslednje dve-tri decenije, javljaju se i stočarske farme, pre svega zbog
neadekvatnog i nekontrolisanog odlaganja čvrstog i tečnog otpada na
poljoprivrednom zemljištu. Time se pojedini hemijski elementi kao što su
azot i fosfor unose u zemljište u velikim koncentracijama.
Veliki broj divljih deponija uz svaki grad i svako seosko naselje, uzrok su
zagađivanja zemljišta. Zagađenje zemljišta je prisutno u svakom seoskom
naselju, naročito u naseljima zbijenog tipa, zbog neregulisanih otpadnih
voda iz septičkih i đubrišnih jama . Štetno dejstvo imaju i deponije jalovine i
šljake iz termoelektrana i rudnika.
Ogromnu štetu donose kisele kiše jer zemljište postaje zakiseljeno, time
manje plodno što dovodi do manjih prinosa.

Važno je da ljudi postanu svesni da svojim postupcima mogu doprineti

zdravoj životnoj sredini, a brojni su primeri pozitivnog ponašanja.
Važni su napori da se velike površine koje su prošle krčenja šuma za uzgoj,
ispašu ili gradnju stambenih naselja pošumljavaju sa autohtonim biljnim
vrstama radi vraćanja ekološke ravnoteže. Sve više je popularan trend
gajenja zdrave, organske hrane, koja se dobija bez korišćenja štetnih
hemijskih sredstava i pesticida. Preporučuje se upotreba bio-đubriva sa
ciljem zaustavljanja dalje degradacije i povećanja plodnosti zemljišta. Čovek
sve više koristi tehnologiju u dobre svrhe da bi smanjio zagađenja, što
uključuje sisteme za prečišćavanje vazduha i efikasne filtere, reciklažu
otpada. Stroga je kontrola izvora zagađenja. Sve više se traže drugi
obnovljivi izvori energije.
U poljoprivredi jedna od ozbiljnih agrotehničkim mera u borbi sa erozijom
je sprečavanje oranja zemljišta po nagibu. Na terenima sa izraženim
nagibom tzv. „terasiranje terena“ i podizanje voćnjaka na formiranim
terasama je veoma uspešna mera za zaštitu od erozije.
Zemljište ima ulogu jednog od najvažnijih prirodnih resursa, neprocenjivog
dobra celog čovečanstva, nikako jedne generacije, grupe ili pojedinca.
Globalni koncept održivog upravlјanja zemlјištem ima važnu agro-ekološku i
socio-ekonomsku dimenziju, a razvijen je kao rezultat rastuće svesti o
uticaju koji lјudske aktivnosti imaju na životnu sredinu.

Ekološka svest je u direktnoj vezi sa sa vaspitanjem i obrazovanjem.

Ekološko obrazovanje treba da pruži veoma sigurna znanja o osnovnim
ekološkim pitanjima savremenog društva, razvija kritički stav prema
rastućoj degradaciji životne sredine i ukazuje na neophodnost racionalnog
korišćenja prirodnih resursa.
Čuvajmo Zemlju i prirodu na njoj, jer ih nismo nasledili od svojih dedova i
očeva, nego smo ih pozajmili od svojih potomaka.
Poglavica Bik Koji Sedi

Marić Katarina I/1