ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ - THMMY

ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΟ ΠΕΔΙΟ Ι, Ιούνιος 2018 - Διάρκεια εξέτασης: 3 ώρες

ΘΕΜΑ 1 (25%)
Σε κενό χώρο μεγάλων διαστάσεων υπάρχει ομογενές ηλεκτρικό  3
  E 0 r cos  , r  a
πεδίο E 0  E 0 zˆ . Στο χώρο εισάγεται διηλεκτρική σφαίρα ακτίνας a  r  2
 (r , , ) = 
και διηλεκτρικής σταθεράς εr. Από την επίλυση του
   1  1   r a  E r cos  , r  a
3

ηλεκτροστατικού προβλήματος προέκυψε η ακόλουθη έκφραση   0

  r  2 r3 
για τη συνάρτηση δυναμικού εντός και εκτός της σφαίρας: 
(α) Υπολογίστε την ένταση του πεδίου σε κάθε σημείο του χώρου και εξετάστε αν υπάρχουν χωρικά φορτία
εντός της σφαίρας και επιφανειακά στην επιφάνειά της. Ποια είναι η μορφή του πεδίου εντός της σφαίρας;
(β) Υπολογίστε την ενέργεια του ηλεκτροστατικού πεδίου στο εσωτερικό της σφαίρας.

ΘΕΜΑ 2 (25%) b
Πυκνωτής αποτελείται από δύο επίπεδες παράλληλες κυκλικές μεταλλικές a
πλάκες ακτίνας b, σε απόσταση d. Μεταξύ τους βρίσκεται μη ομογενής ρ
διηλεκτρικός δακτύλιος ύψους d, εσωτερικής ακτίνας a και εξωτερικής
d
ακτίνας b με διηλεκτρική σταθερά που εξαρτάται από την απόσταση ρ από
τον άξονα των κυκλικών πλακών, σύμφωνα με τη σχέση
 r (  ) = 1 + c1    a  , a    b
2

όπου c1 αδιάστατη σταθερά. Ο υπόλοιπος χώρος είναι κενός. Ο πυκνωτής συνδέεται σε πηγή τάσης V,
φορτίζεται και αποσυνδέεται.
(α) Υπολογίστε τη χωρητικότητα του πυκνωτή (αγνοήστε τα φαινόμενα των άκρων) και την επιφανειακή
πυκνότητα φορτίων στις δύο πλάκες.
(β) Αν απομακρύνουμε εντελώς το διηλεκτρικό δακτύλιο, πολύ μακριά από τον πυκνωτή, βρείτε το έργο των
δυνάμεων που απαιτούνται για την απομάκρυνσή του.

ΘΕΜΑ 3 (25%)
(α) Μια πηγή τάσης V1 = V0 συνδέεται A A
στα άκρα δύο όμοιων πυκνωτών
χωρητικότητας C0, που έχουν ως
διηλεκτρικό τον αέρα (ε = ε0). Στη V2
C0 C0 C C0
συνέχεια, αφαιρείται η πηγή και V1 = V0
ακολούθως το διηλεκτρικό του ενός
πυκνωτή αντικαθίσταται από άλλο B B
διηλεκτρικό σχετικής διηλεκτρικής
σταθεράς εr. Aν η τελική τάση στα άκρα Α, Β των δύο πυκνωτών είναι V2 = 0,4V0, να υπολογιστεί η εr.
(β) Αγώγιμο σώμα είναι φορτισμένο με φορτίο Q και P P
βρίσκεται σε δυναμικό V. To δυναμικό σε ένα σημείο Q,V q
P του χώρου είναι φP = V/10. Στη συνέχεια, στο
σημείο P προσάγεται σημειακό φορτίο q, ενώ το
αγώγιμο σώμα γειώνεται. Να βρεθεί το τελικό φορτίο
του αγώγιμου σώματος.

ΘΕΜΑ 4 (25%)
Εναέριο καλώδιο υψηλής τάσης
έχει καταστραφεί και ακουμπά σε καλώδιο
λασπωμένο έδαφος, όπως φαίνεται
στο σχήμα. Να βρεθεί σε ποια
απόσταση d από το δεξιό άκρο d
L
του καλωδίου μπορεί να
πλησιάσει με ασφάλεια συνεργείο της ΔΕΗ για την επισκευή του. Δίνονται τα εξής στοιχεία: μήκος καλωδίου
σε επαφή με το έδαφος L = 3 m, διατομή καλωδίου S = 240 mm2, ρεύμα που μεταφέρει η εναέρια γραμμή Ι =
480 Α, ειδική αγωγιμότητα του λασπωμένου εδάφους σ = 0.1 S/m, μέγιστη βηματική τάση στην οποία μπορεί
να εκτεθεί ο άνθρωπος ΔVmax = 60 V, για άνοιγμα βήματος 1 m.
ΛΥΣΕΙΣ

ΘΕΜΑ 1
(α) Υπολογίζουμε την ένταση του ηλεκτρικού πεδίου από τη σχέση (σε σφαιρικές συντεταγμένες)
 1  ˆ 1   1  ˆ
E      rˆ  θ φˆ   rˆ  θ . Στο εσωτερικό της σφαίρας ( r  a ) είναι
r r  r sin    r r 
   1   ˆ
 
3 3 3
E  E 0 r cos   rˆ   E 0 r cos  θ  E 0 cos  rˆ  sin  θˆ ,
r   r  2  r    r  2  r  2
ενώ στο εξωτερικό της ( r  a ) προκύπτει ομοίως
 1  ˆ  1 r a 
3
  1 r a 
3

E rˆ  θ   ˆ
1  2  E cos  ˆ
r    1   E sin θ
r   
0 0
r  
3 3
 r
2 r    r
2 r  
Η χωρική πυκνότητα φορτίων στο εσωτερικό της σφαίρας δίνεται από τη σχέση
 1   r 2 Er  1   sin  E   1  E 
 V    D      0 r E    0 r   E   0 r  2   
 r r r sin   r sin    

 1 3 1 3 
  0 r  2 2 r E 0 cos   E 0 2 sin  cos    0
r r  2 r sin   r  2 
ενώ η επιφανειακή πυκνότητα στην επιφάνεια της σφαίρας θα είναι
 1 r a 
3
 3
 s  Dr (a  )  Dr (a  )   0 E r (a  )   r 0 E r (a  )   0 1  2 3 
E 0 cos     r  0 E 0 cos   0 .
 r  2 a    r
 2

Το πεδίο στο εσωτερικό της σφαίρας είναι ομογενές και μάλιστα έχει διεύθυνση προς ẑ καθώς cos  rˆ  sin  θˆ  zˆ .
(β) Στο εσωτερικό της σφαίρας το μέτρο του πεδίου και η ηλεκτροστατική ενέργεια είναι, αντίστοιχα
9 r 6 r  a E 0
3 2
3 3 1 2 4
E  E 0 cos   sin   E 0 και W e    r E dV   a3 
2 2 2
E0 .
r  2 r  2 2  r  2   r  2
2 2
2 ra
3

ΘΕΜΑ 2
(α) Οι ισοδυναμικές επιφάνειες είναι επίπεδα σταθερού z, άρα το πεδίο στο εσωτερικό του πυκνωτή είναι
ομογενές, με μέτρο E  V / d και κατεύθυνση από το θετικό στον αρνητικό οπλισμό. Αυτό μπορεί να προκύψει
και από την εξίσωση Laplace  2  0 όπου    ( z ) , συνεπώς  2 /  2 z  0 άρα  ( z )  c1 z  c 2 και με
οριακές συνθήκες π.χ.  (0 )  V και  ( d )  0 προκύπτει  ( z )  V z / d οπότε E      zˆ   /  z  zˆ V / d .
Η επιφανειακή πυκνότητα φορτίου στο θετικό οπλισμό είναι  s  D n (0)  D z (0)   E z (0) συνεπώς:
• Για   a είναι  r =1 (εντός του δακτυλίου είναι κενό), άρα  s   0  rV / d .
• Για a    b είναι  s   0  r (  )V / d   0 1 + c1    a   V / d (μη ομοιόμορφη).
2

 
Στον αρνητικό οπλισμό είναι όπως οι παραπάνω, με αντίθετο πρόσημο. Το φορτίο του πυκνωτή είναι (π.χ. από
το θετικό οπλισμό),
2 b a  0 1 + c1    a   V
2

  0  rV
b
  
Q    s
ds     s  d  d   2   d  d    d
d 
S 0 0 0 a 
 
 0  r a 2V  0 ( b 2  a 2 )V  0 c1 ( a  b ) 3 ( a  3 b )V
  
d d 6d
και η χωρητικότητα του πυκνωτή θα είναι C  Q / V .
(β) Το έργο των δυνάμεων που απαιτείται για την απομάκρυνση του διηλεκτρικού είναι η διαφορά των
αποθηκευμένων ενεργειών πριν και μετά. Όμως εφόσον η πηγή έχει αποσυνδεθεί, αυτό που διατηρείται ίδιο
είναι το φορτίο στους οπλισμούς, ενώ το δυναμικό αλλάζει. Συνεπώς
Q   Q , C    0 S / d   0 b / d (ο πυκνωτής είναι χωρίς διηλεκτρικό) και το έργο των δυνάμεων είναι
2

C  C C ( C  C )V
2 2 2
1 Q 1 Q 1
W    
2 2
C V .
2 C 2 C 2 CC  2C 
ΘΕΜΑ 3
(α) Στο ερώτημα αυτό διακρίνουμε δύο καταστάσεις: (i) και (ii). Συγκεκριμένα:
(i): Q  Q1  Q 2  2 C 0V0 (Q1: το φορτίο του 1ου και Q2 το φορτίο του 2ου πυκνωτή)
(ii) Αρχή διατήρησης του φορτίου: Q  Q1  Q 2  CV2  C 0V2  C 0  rV2  C 0V2  ( r  1)C 0V2
Aπό τις δύο αυτές σχέσεις και αντικαθιστώντας V2  0, 4V0 προκύπτει
2 C 0V0  ( r  1)C 0 0, 4V0  ( r  1)  2 / 0, 4  5   r  4

(β) Και εδώ διακρίνουμε δύο καταστάσεις με τα εξής στοιχεία:

1η κατάσταση: (Q1 = Q, φ1 = V), (Q2 = 0, φ2 = V/10)
2η κατάσταση: ( Q1 , 1  0 ), ( Q2  q ,  2 )
Εφαρμόζουμε το Θ. αντιστοιχίας Green και
V q
 1Q1   2 Q 2   1Q1   2 Q 2  VQ1  q  0  Q   2  0  0  Q1  
10 10

ΘΕΜΑ 4
Ονομάζουμε Δs = 1 m το άνοιγμα βήματος. Από τη διατομή του y
καλωδίου υπολογίζουμε τη διάμετρό του
d
S   R  S   D / 4  D  4 S /   D  17, 48 mm << L/2
2 2

(1) (2) x
= 1,5 m. Πρόκειται για έναν επιφανειακό σωληνωτό γειωτή με D L
<< L/2, με τους άξονες του σχήματος. Οπότε από τον τύπο του
βιβλίου (όπου θέτουμε L/2), έχουμε
I xL/2 ( x  L / 2)  y 
2 2

 ( x, y )  ln   . Επομένως για τις θέσεις (1) και (2), προκύπτει

4 L / 2  x  L / 2  ( x  L / 2)  y 
2 2


I  L  d  (L  d )2  0  I Ld 
 1   ( L / 2  d , 0)  ln   ln  
2 L  d  d 0
2
 2 L  d 


I  L  d  s  ( L  d  s)  0 
2
I  L  d  s 
 2   ( L / 2  d   s , 0)  ln   ln  
2 L  d  s  (d  s)  0
2
 2 L  d   s 

I  ( L  d )( d   s ) 
Συνεπώς,  V   1   2  ln   , και για τα δεδομένα πρέπει  V   V max , από όπου
2 L  d ( L  d   s ) 
I  ( L  d )( d   s )   (3  d )( d  1) 
ln     V max  ln    0, 2356  d  1, 91 m.
2 L  d ( L  d   s )   d ( d  4) 
Άρα, η απόσταση από το καλώδιο μπορεί να είναι το λιγότερο 1,91 m, για να μπορεί να πλησιάσει με ασφάλεια
συνεργείο της ΔΕΗ.