Temat: Zastosowanie białek w kosmetykach.

Białka (proteiny) to związki, bez których życie nie mogłoby istnieć. Są

podstawowym składnikiem wszelkiej materii organicznej. Można je znaleźć we
wszystkich komórkach i tkankach i na wszystkich poziomach życia – od
wirusów i bakterii, poprzez rośliny i zwierzęta aż do człowieka włącznie.
Stanowią 50% suchej masy komórek, regulują wszystkie procesy życiowe,
wiążą wodę niezbędną do tych procesów. Pod względem chemicznym białka są
biopolimerami o dużej masie cząsteczkowej, złożonymi z aminokwasów
(powyżej 100 reszt aminokwasowych) połączonych wiązaniami peptydowymi.

Podział białek ze względu na funkcje biologiczne:

 enzymy (katalizują reakcje chemiczne w organizmie)

 hormony (sygnalizacja międzykomórkowa)

 białka transportowe (np. hemoglobina transportująca tlen)

 białka strukturalne (kolagen, elastyna, keratyna)

 białka odpornościowe (przeciwciała)

 białka kurczliwe (miozyna i aktyna uczestniczące w skurczu mięśni)

 białka błon komórkowych (tworzą kanały do transportu substancji)

Podział białek ze względu na kształt cząsteczki:

 białka fibrylarne – tworzą struktury włókniste

 białka globularne – tworzą kształty kuliste lub elipsoidalne

Podział białek ze względu na skład chemiczny:

 proste – zbudowane wyłącznie z aminokwasów

 złożone (proteidy) – zawierają dodatkowo składniki niebiałkowe

(glikoproteidy, lipoproteidy, metaloproteidy itd.)
Białka w skórze
Tworzą żel proteinowy składający się w 70% z wody. Reszta to właśnie białka o
wyżej wymienionych funkcjach biologicznych. Aby zachować swoją
aktywność, żel proteinowy musi być nieustannie odżywiany. Oznacza to
konieczność stałego dostarczania mu białek, które w organizmie rozpadną się na
aminokwasy, lub samych aminokwasów, z których komórki zrekonstruują
własne proteiny. Po 25. roku życia podstawowe funkcje organizmu zaczynają
stopniowo słabnąć. Dieta wysokobiałkowa może okazać się niewystarczająca
dla utrzymania skóry w dobrej kondycji, którą dodatkowo pogarszamy, opalając
się nadmiernie, paląc papierosy czy też przebywając w zanieczyszczonym
środowisku. Nadszedł więc czas, kiedy należy stosować dwutorowe, regularne
zaopatrywanie tkanki skórnej w składniki białkowe: drogą wewnętrzną
(pokarmową) oraz drogą zewnętrzną, poprzez kompleksy aminokwasów zawarte
w preparatach kosmetycznych. Dla prawidłowego trofizmu (odżywiania)
proteinowego skóry drogą zewnętrzną i wewnętrzną konieczne jest dostarczenie
wszystkich aminokwasów wchodzących w skład jej białek. Dotyczy to
zwłaszcza tzw. aminokwasów egzogennych (niezbędnych), które nie mogą być
syntetyzowane przez organizm człowieka. Kosmetyk odżywczy, który nie
zawiera aminokwasów wchodzących w skład podstawowych białek skóry,
włosów i paznokci, nie może należycie ich odżywiać ani regenerować.
Gwarancją identyczności składu aminokwasowego są proteiny zwierzęce, które
jakościowo i ilościowo prawie nie różnią się od występujących w ludzkiej
skórze. Białka roślinne nie są pod tym względem wystarczające.
Same aminokwasy są ponadto składnikiem NMF (natural moisturizing factor),
czyli naturalnego czynnika nawilżającego, występującego w warstwie rogowej,
którego zawartość wywiera wyraźny wpływ na wygląd i elastyczność naszej
skóry. Większość protein stosowanych w preparatach kosmetycznych to
produkty częściowej lub całkowitej hydrolizy białek naturalnych.
Układy te, w zależności od stopnia hydrolizy, różnią się między sobą zdolnością
wchłaniania i zatrzymywania wody, własnościami filmotwórczymi i
powinowactwem do keratyny naskórka, warunkującymi trwałość powstającego
filmu. Zastosowanie w kosmetyce znalazły przede wszystkim białka
strukturalne, wchodzące w skład skóry – kolagen, elastyna i keratyna. Często
wykorzystywane są jednak również białka mleka, jedwabiu i niektóre proteiny
roślinne (pszenica, soja, kukurydza, migdał).
Polimery stanowią znaczną część surowców stosowanych w kosmetykach.
Zarówno naturalne jak i syntetyczne polimery są stosowane jako środki
zagęszczające, proszki żywiczne oraz nawilżające.

Polimery są cząsteczkami składającymi się z dużej liczby identycznych

jednostek. Jeśli tylko jedna jednostka tworzy jednostkę bazową ( np. ---A-A-A-
A-A---), to wtedy taki polimer jest nazywany homopolimerem.  Natomiast,
jeżeli więcej niż jedna jednostka tworzy jednostkę bazową (np. ---A-B-A-B---),
to polimer taki jest nazywany kopolimerem. Liczba powtórzeń jednostki A jest
nazywana stopniem polimeryzacji. Polimery są zazwyczaj klasyfikowane
według ich struktury.  

Klasyfikacja polimerów:

1) Polimery naturalne (biopolimery)

A. Białka (podstawowa jednostka=aminokwasy ): np. kolagen, elastyna,

keratyna, jedwab, kazeina.

B. Polisacharydy (jednostka podstawowa= cukry proste): np. celuloza, chityna,

pektyna, guma ksantanowa, kwas hialuronowy, siarczan chondroityny, guma
guar.

2) Polimery syntetyczne

A. Polimery na bazie ropy naftowej

- Acryl - polimery (np. ester akrylowy)

- Vinyl - polimery (np. propylen)
- Allyl - polimery (np. alliloaminę)
- Oxide - polimery (np. tlenek etylenu)

B. Polimery biologiczniepochodne:

- polikaprolaktony
- polimery silikonowe
- poliamidy

Polimery białkowe
Zarówno zwierzęta jak i rośliny są źródłem materiałów białkowych dla
przemysłu kosmetycznego. Białka z niższych organizmów takich jak grzyby i
glony są używane w coraz większym stopniu. Białka zazwyczaj pozyskiwane od
zwierząt to m.in. kolagen, elastyna, keratyna, mleko, retikulina, fibronektyna i
jedwab. Ponadto surowy ekstrakt z tkanki zwierzęcej, jak grasica, łożysko, serce
czy szpik kostny jest również stosowany w kosmetykach. Ponieważ preparaty
białkowe pozyskiwane od zwierząt poddaje się procesom inaktywacji, aby
usunąć wirusy i zanieczyszczenia bakteryjne, uważa się, że ryzyko przeniesienia
chorób zakaźnych do preparatów kosmetycznych jest niskie. Jednak stosowanie
białek jako składników kosmetyków pochodzących z mózgu, rdzenia
kręgowego i oczu od bydła, owiec i kóz jest zakazane, z powodu ryzyka BSE.  

Białka pozyskiwane ze źródeł roślinnych stają się coraz bardziej popularne.

Wysokobiałkowymi roślinami powszechnie stosowanymi jako materiał
wyjściowy do wytwarzania białka są pszenica i gluten kukurydziany, białko soi,
ryż i owies, a także odtłuszczone nasiona roślin oleistych (orzeszki ziemne,
migdały, słonecznik). Wśród wielu różnych białek roślinnych gluten pszenny i
globuliny sojowe cieszą się najszerszym zastosowaniem i największym
zainteresowaniem. Gluten pszenny (często po prostu zwany białkiem pszenicy)
jest unikalnym białkiem zbóż charakteryzującym się wysoką elastycznością, gdy
jest nawodniony. Białka sojowe są użyteczne ze względu na ich żelowanie oraz
efekty emulgujące.

Hydrolizy

Ze względu na słabą rozpuszczalność białek w wodzie, większość z  nich nie

nadaje się do stosowania w kosmetyce. Niewiele białek (np. albuminy, enzymy)
jest białkami rozpuszczalnymi. Aby białka mogły odpowiednio zostać włączone
do produktów kosmetycznych bazujących na wodzie, muszą być przekształcone
w postać rozpuszczalną. Odbywa się to zazwyczaj poprzez hydrolizowanie,
czyli proces, w którym białko jest cięte na mniejsze kawałki. To „cięcie”
odbywa się chemicznie w obecności jonów wodorowych lub biologicznie w
obecności enzymów .

Coraz częściej peptydy stanowią składnik kosmetyków. Dodawane są

zarówno do preparatów stosowanych w pielęgnacji twarzy, ale również do
kosmetyków stosowanych do pielęgnacji włosów.
Tworzenie formulacji zawierających peptydy

Rozpuszczalne białka nadają się do włączenia w prawie wszystkie popularne

formulacje tj. emulsje, mleczka, żele i proszki. Poniższy podział zawiera krótkie
Informacje o wykorzystaniu białek i ich pochodnych w preparatach do
pielęgnacji  skóry i włosów.

Białka w produktach do pielęgnacji skóry:

A.Hydrolizaty białkowe
Przykład: hydrolizowany kolagen, elastyna, jedwab
Zastosowanie: środek pochłaniający wilgoć, właściwości odżywcze
Zastosowanie: 0,2-5% w kremach, balsamach

B.Białka bardzo dobrze rozpuszczalne w wodzie

Przykład: kolagen desamido, albuminy surowicy
Zastosowanie: środek pochłaniający wilgoć, właściwości odżywcze
Zastosowanie: 0,01-0,1% w kremach, balsamach
 

C.Żelatyna
Funkcja: substancja zagęszczająca, stabilizator emulsji  
Zastosowanie: 1-2% w emulsji

D.Kondensaty białkowe
Przykład: hydrolizowany kolagen
Funkcja: ko-emulgator
Zastosowanie: 0,5-2% w emulsjach O/W

E.Białka nierozpuszczalne
Przykład: puder jedwabny, nierozpuszczalna keratyna/elastyna
Zastosowanie: właściwości pochłaniające sebum
Zastosowanie: 1-5% w sypkich preparatach do makijażu
Białka w produktach do pielęgnacji włosów:

A.Hydrolizaty białkowe
Przykład: hydrolizowany kolagen, keratyna , jedwab, gluten pszenny
Funkcja: środek buforujący, właściwości odżywcze
Zastosowanie: 0,2-2% w szamponach, odżywkach, płukankach

B.Kondensaty białkowe
Przykład: hydrolizowane białko pszenicy, kopolimer polisiloksanu,
hydrolizowana elastyna
Funkcja: właściwości odżywcze
Zastosowanie: 0,05-3% w odżywkach

C.Białka rozpuszczalne
Przykład: rozpuszczalna keratyna, rozpuszczalny gluten pszenny
Funkcja białka: właściwości odżywcze
Zastosowanie: 0,5-5% w formulacji

D.Specjalne kondensaty białkowe

Przykład: undecylenoyl potasu hydrolizowanego kolagenu
Zastosowanie kolagenu: właściwości przeciwłupieżowe
Zastosowanie: 0,5-2% w szamponach

Derywatyzacja

W celu dodania lub wzmocnienia określonej funkcji białka dodaje się do jego
struktury określone grupy chemiczne (pochodne). Na przykład w wyniku
dodania czwartorzędowego związku amoniowego do keratyny lub kolagenu
otrzymuje się białko o skuteczniejszych właściwościach  regenerujących
zniszczone włosy stosowane często w odżywkach do włosów.  Taki kosmetyk
zmniejszenia również elektryzowanie się włosów oraz łatwiej je rozczesać. Aby
białko miało  dodatkowe funkcje np. właściwości oczyszczające zbliżone do
środków powierzchniowo czynnych, łączy się je w procesie kondensacji z
różnymi kwasami tłuszczowymi.  Takie kondensaty są łagodne dla skóry
ludzkiej i oczu, charakteryzują się łagodnymi właściwościami myjącymi oraz
małym spienianiem. Te funkcje pozwalają na wykorzystanie ich w szerokim
stopniu (w celu zmniejszenia podrażnień) w produktach kosmetycznych. Białka
mogą być również łączone z surfaktantami. Głównym celem jest otrzymanie
białek o wysokiej masie cząsteczkowej rozpuszczalnych w wodzie, natomiast
otrzymuje się również białka nierozpuszczalne. Ponadto, takie „ulepszone”
białka mogą być stosowane jako baza do uzyskania wysoko stężonych
roztworów słabo rozpuszczalnych białek, takich jak kolagen czy białko pszenne.

Kolagen
Jednym z najbardziej znaczących, wysokocząsteczkowych białek używanych do
celów kosmetycznych jest kolagen. Jest to białko zwierzęce, w tym także
ludzkie, które jest podstawowym składnikiem włóknistej tkanki łącznej i
materiałem budulcowym skóry. Kolagen w tkance łącznej występuje w
połączeniu z innymi białkami strukturalnymi (elastyną) i mukoplisacharydami
(kwas hialuronowy).
Struktura ta (znana jako proteoglikan) jest pewnego rodzaju szkieletem tkanki
łącznej. Nadaje ona skórze odpowiednią elastyczność i napięcie, jak również
podtrzymuje zewnętrzne warstwy skóry, spełniając równocześnie funkcję
łącznika naskórka ze skórą właściwą. Oprócz własności podporowych
proteoglikan odpowiedzialny jest za utrzymywanie na właściwym poziomie
nawilżenia skóry. Ponieważ poszczególne jego składniki wykazują doskonałe
własności higroskopijne, pełni on rolę rezerwuaru wody.
Kolagen jest biopolimerem wyróżniającym się nadzwyczajną zdolnością jej
wiązania. Około 20 do 40% wody obecnej w organiźmie jest związane w skórze,
przy czym główna jej część (70%) jest magazynowana właśnie przez to białko.
Zjawisko starzenia się skóry to postępujące przekształcanie się kolagenu
rozpuszczalnego do postaci nierozpuszczalnej oraz powstawanie form białka,
posiadającego mniejszą zdolność do zatrzymywania wilgoci. Najbardziej
widocznym objawem tych zmian jest powstawanie suchej, pomarszczonej skóry,
która traci swoją sprężystość. Łatwo zaobserwować, że stopień hydratacji skóry
u dzieci jest znacznie wyższy niż u ludzi starszych.
Badania potwierdzają, że preparaty kolagenowe mają zdolność przenikania w
głąb naskórka, szczególnie gdy podawane są w postaci liposomalnej, gdzie
działają jako środek wiążący wodę. Ponadto mogą przenikać one głębiej do
skóry właściwej i wiązać się tam z innymi elementami jej struktury, przede
wszystkim z nierozpuszczalnymi frakcjami włóknistych białek, by w istotny
sposób wpłynąć na zatrzymywanie wilgoci w przestrzeniach
międzykomórkowych skóry właściwej. Za najcenniejszy dla kosmetyki uważa
się kolagen III, znany również jako kolagen natywny lub tropokolagen, będący
rozpuszczalną w wodzie frakcją kolagenu tkanki łącznej bardzo młodych cieląt.
Kolagen jest doskonałym środkiem filmotwórczym, przewyższającym pod tym
względem inne typowe hydrolizaty. Charakteryzuje się on doskonałymi
własnościami błonotwórczymi, a jego roztwory nie są przy tym lepkie.

Elastyna
Innym ważnym białkiem naturalnym często stosowanym w kosmetyce jest
elastyna, będąca wraz z kolagenem podstawowym składnikiem włóknistej
tkanki łącznej. Białko to dzięki ciągliwości i sprężystości swoich włókien
zapewnia skórze pożądaną elastyczność. Elastyna jest najdoskonalszym
biologicznym elastomerem. Jest ona jednak produkowana przez organizm tylko
do 25 roku życia. Całkowicie zanika w wieku 40-45 lat. Fizjologiczny proces
starzenia skóry związany jest, jak już wcześniej tu wspomniano, z przemianą
kolagenu rozpuszczalnego do formy nierozpuszczalnej, ale także z zanikiem
wytwarzania przez organizm elastyny.
Fizjologicznego procesu starzenia skóry nie można zahamować, ale przez
zastosowanie odpowiednich preparatów kosmetycznych zawierających kolagen i
elastynę można uzyskać określone efekty kosmetyczne. Na podstawie badań
potwierdzono możliwość stosowania tych białek w preparatach kosmetycznych
(mleczka, kremy) o szerokim spektrum działania, zarówno do pielęgnacji twarzy
jak i całego ciała. Szczególnie są one polecane do pielęgnacji skóry zwiotczałej,
wysuszonej. Przyczyniają się do utrzymania sprężystości oraz poprawienia
elastyczności skóry w przypadku zmian degeneracyjnych, towarzyszących
przede wszystkim powstawaniu zmarszczek. Na naszym rynku istnieje także
wiele preparatów specjalistycznych np. do pielęgnacji biustu.
Najczęściej zawierają one właśnie kolagen i elastynę. Bardzo ważną cechą
preparatów proteinowych jest fakt, że związki te ze względu na swoje
amfoteryczne własności stanowią barierę ochronną dla skóry i włosów przed
anionowymi związkami powierzchniowo czynnymi (ZPC), które są
podstawowymi składnikami większości szamponów i środków myjących.
Hydrolizaty protein są zdolne do wzajemnego oddziaływania z tymi środkami.
Anionowa część środka powierzchniowo czynnego oddziaływuje na boczny
łańcuch proteiny. Skóra i włosy nie są więc w bezpośrednim kontakcie z
związkiem powierzchniowo czynnym, lecz sąsiadują z kompleksem tego
ostatniego z proteiną. W następstwie tego grupa środka powierzchniowo
czynnego jest osłonięta przez hydrolizat proteinowy, a jego potencjał drażniący
jest w widoczny sposób obniżony. Jednocześnie skompleksowane w ten sposób
detergenty stają się bardziej biozgodne, tracą zdolność nadmiernego
odłuszczania skóry, nie zmieniając przy tym swojej aktywności
powierzchniowej odpowiadającej za działanie myjące. Dlatego też stosuje się je
powszechnie jako dodatki do delikatnych szamponów i środków myjących.

Keratyna
Kolejnym białkiem, często stosowanym w preparatach kosmetycznych, jest
keratyna. Jeden z pierwszych wyrobów zawierających tę proteinę wprowadzono
z powodzeniem na rynek, deklarując go pierwotnie jako środek na porost
włosów, a następnie jako preparat pogrubiający je i zmiękczający ich dotyk.
Keratyna znalazła zastosowanie głównie właśnie w: szamponach, płynach
kondycjonujących, środkach do trwałej ondulacji, farbach do włosów.
Wykorzystywana jest tam jako substancja chroniąca włosy przed uszkodzeniami
oraz działająca wzmacniająco. Liczne próby, praktycznie poparte badaniami,
wykazały, że preparaty uzyskane z wysokocząsteczkowej keratyny wykazują
trwały efekt kondycjonujący w stosunku do włókna włosowego.

Jedwab i mleko
Proteiny uzyskane z jedwabiu czy mleka zaliczane są do klasy białek "obcych"
dla ciała ludzkiego, jednak ze względu na swe własności, często stosowane są w
preparatach kosmetycznych. Proteiny jedwabiu znajdują zastosowanie w całej
gamie kosmetyków zarówno do pielęgnacji skóry, jak i włosów, gdzie
wykorzystuje się ich własności nawilżające jak i wygładzające. Materiałem o
dużej wartości biologicznej, którą można wykorzystać w kosmetyce jest także
mleko. Oprócz wysokowartościowych białek zawierających większość
niezbędnych aminokwasów jest także źródłem kwasów tłuszczowych, w tym
także tzw. niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT),
określanych czasami mianem witaminy F.
Ponadto znajduje się w nim cała gama witamin i to zarówno rozpuszczalnych w
tłuszczach (A, D, E) jak i rozpuszczalnych w wodzie (B1, B2, B6, B12, PP, C).
Próby stosowania mleka w kosmetyce są ciągle powtarzane. Biorąc pod uwagę
zwrotną resorbcję substancji pochodzących z przemiany materii naskórka, do
których należą również aminokwasy, podjęto próby stosowania hydrolizatów
białkowych w kremach i płynach kosmetycznych. Włączono je zarówno do
preparatów typowo odżywczych jak i nawilżających. Również proteiny roślinne
mogą być uważane za "nienaturalne" dla potrzeb kosmetycznych, gdyż są one
obce dla ciała ludzkiego.
Wydaje się jednak, że w przyszłości proteiny te będą odgrywały znaczącą rolę w
przemyśle kosmetycznym. W sposób wyraźny bowiem powstaje coraz większe
zainteresowanie produktami przedstawianymi jako "ekologiczne", co w
konsekwencji prowadzi właśnie do zwiększonego popytu na proteiny
pochodzenia roślinnego. Ponieważ białka, niezależnie od źródła pochodzenia,
składają się z aminokwasów połączonych wiązaniami peptydowymi, można
założyć, że nie powinno być zasadniczych różnic pomiędzy proteinami
pochodzenia zwierzęcego czy roślinnego, a więc własności białek o podobnym
ciężarze cząsteczkowym i składzie chemicznym powinny być porównywalne.
Badania potwierdziły, że proteiny roślinne charakteryzują się substantywnością
podobną do protein zwierzęcych, szczególnie przy niskich stężeniach. Proteiny
pochodzenia roślinnego są porównywalne ze swoimi odpowiednikami
zwierzęcymi, szczególnie w zakresie substantywności do włosów. Obecnie na
rynku występuje szereg niskocząsteczkowych, rozpuszczalnych w wodzie
hydrolizatów protein z pszenicy, które są bardzo konkurencyjne w stosunku do
hydrolizatów kolagenu.
Stwierdzono także, że zdolność nawilżania aminokwasów kolagenowych i
aminokwasów kukurydzy jest identyczna. Można wnioskować więc, że
aminokwasy roślinne mogą być stosowane jako alternatywne w stosunku do
mieszanin aminokwasów pochodzenia zwierzęcego. Opracowano również
metody otrzymywania rozpuszczalnych protein z pszenicy o wysokim ciężarze
cząsteczkowym. Preparaty te posiadają doskonałe własności błonotwórcze. W
pielęgnacji skóry mogą być porównywane z rozpuszczalnym kolagenem, a w
pielęgnacji włosów z niektórymi preparatami keratynowymi.