Van Hoc Trung Quoc - Phan1

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑAØ LAÏT
F7G
GIAÙO TRÌNH
VĂN HỌC TRUNG QUỐC
TS. NGUYỄN ĐÌNH HẢO – NGUYỄN THANH CHÂU
2005
Vaên hoïc Trung Quoác -1-
MUÏC LUÏC
Muïc luïc .................................................................................................................- 1 -
CHÖÔNG I. VAÊN HOÏC THÔØI TIEÂN TAÀN (1134 tröôùc CN - 221 tröôùc CN).......- 3 -
TIEÁT 1 : KINH THI ..........................................................................................- 5 -
TIEÁT 2 : SÔÛ TÖØ ..............................................................................................- 14 -
TIEÁT 3 : TAÛN VAÊN THÔØI TIEÂN TAÀN ...........................................................- 26 -
1.3.1.- TAÛN VAÊN TRIEÁT HOÏC vaø LUAÄN THUYEÁT:................................- 26 -
1.3.2- TAÛN VAÊN LÒCH SÖÛ: .......................................................................- 42 -
CAÂU HOÛI OÂN TAÄP CHÖÔNG I.....................................................................- 43 -
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO CHÖÔNG I ...........................................................- 44 -
CHÖÔNG II. THÔ VAÊN THÔØI HAÙN – NGUÏY (206 tröôùc - 220 sau CN).........- 45 -
TIEÁT 1 : THÔ PHUÙ.........................................................................................- 45 -
TIEÁT 2 : TAÛN VAÊN ........................................................................................- 45 -
2.3.1.- Tö Maõ Thieân (145-86 tröôùc Taây lòch) vaø “Söû kyù” : .........................- 45 -
CAÂU HOÛI OÂN TAÄP CHÖÔNG II....................................................................- 65 -
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO CHÖÔNG II..........................................................- 65 -
CHÖÔNG III. THÔ VAÊN THÔØI ÑÖÔØNG TOÁNG (618 - 1279) .........................- 66 -
TIEÁT I : THÔ ..................................................................................................- 66 -
3.1.-THÔ ÑÔØI ÑÖÔØNG(618-907): .............................................................- 66 -
CAÂU HOÛI OÂN TAÄP CHÖÔNG III ..................................................................- 96 -
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO CHÖÔNG III ........................................................- 96 -
CHƯƠNG IV. TIEÅU THUYEÁT MINH THANH ................................................- 97 -
I.- BOÁI CAÛNH LÒCH SÖÛ ................................................................................- 97 -
II . TÌNH HÌNH VAÊN HOÏC ............................................................................- 99 -
1.Tieåu thuyeát ñôøi Minh ............................................................................. - 101 -
2. Tieåu thuyeát ñôøi Thanh (1644 – 1911) ................................................... - 102 -
III. ÑAËC ÑIEÅM TIEÅU THUYEÁT COÅ ÑIEÅN TRUNG QUOÁC ....................... - 103 -
IV. TIEÅU THUYEÁT COÅ ÑIEÅN TRUNG QUOÁC - TIEÅU THUYEÁT CHÖÔNG
HOÀI VIEÄT NAM. .......................................................................................... - 103 -
V. KEÁT LUAÄN .............................................................................................. - 104 -
TAM QUOÁC CHÍ DIEÃN NGHÓA.................................................................. - 105 -
I. Taùc giaû La Quaùn Trung (1330 – 1400).................................................. - 105 -
II. Taùc phaåm Tam quoác chí dieãn nghóa ..................................................... - 106 -
III.NGHEÄ THUAÄT .................................................................................... - 110 -
IV. AÛNH HÖÔÛNG CUÛA TAM QUOÁC CHÍ .............................................. - 111 -
TAÂY DU KYÙ ................................................................................................. - 113 -
I. Taùc giaû Ngoâ Thöøa AÂn (1500? – 1581?) ................................................. - 113 -
II. Taùc phaåm Taây Du Kyù ........................................................................... - 113 -
III. NGHEÄ THUAÄT CUÛA TAÂY DU KYÙ .................................................... - 116 -
IV. AÛNH HÖÔÛNG CUÛA TAÂY DU KYÙ ..................................................... - 117 -
HOÀNG LAÂU MOÄNG..................................................................................... - 120 -
LIEÂU TRAI CHÍ DÒ ...................................................................................... - 123 -
CAÂU HOÛI OÂN TAÄP ....................................................................................... - 124 -
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO ............................................................................. - 125 -
TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên
CHÖÔNG I. VAÊN HOÏC THÔØI TIEÂN TAÀN (1134 TRÖÔÙC CN -

221 TRÖÔÙC CN)
Tieân Taàn laø thôøi kyø tröôùc ñôøi Taàn, töùc laø töø khôûi thuûy cho ñeán tröôùc khi Taàn
Thuûy Hoaøng Ñeá thoáng nhaát Trung Quoác(221 tröôùc CN).
Veà maët lòch söû, sau thôøi gian truyeàn thuyeát khaù daøi(khoaûng 700 naêm) vôùi
caùc ñôøi Tam Hoaøng(Toaïi Nhaân, Phuïc Hy, Thaàn Noâng), Nguõ Ñeá goàm Hoaøng Ñeá
(2696-2597 tröôùc CN), Chuyeân Huùc, Ñeá Coác, Ñöôøng Nghieâu(2357-2255 tröôùc CN)
vaø Ngu Thuaán(2255- 2207 tröôùc CN), lòch söû Trung Quoác thöïc söï khôûi ñaàu vôùi Tam
Ñaïi laø Haï(2207-1784 tröôùc CN), Thöông - AÂn(1783-1135 tröôùc CN) vaø Chu(1134-
247 tröôùc CN) trong ñoù trieàu Chu laø thôøi kyø coù nhieàu bieán ñoäng nhaát veà lòch söû,
chính trò, kinh teá, tö töôûng vaø vaên hoùa.
Ñôøi Chu chia laøm 2 thôøi kyø: thôøi kyø thöù nhaát Chu Vuõ vöông dieät Truï, ñoùng
ñoâ ôû ñaát Phong, ñaát Caûo(mieàn Thieåm Taây baây giôø), môû ñaàu thôøi Taây Chu (1134-
770 tröôùc CN). Ñeán ñôøi vua thöù 12 U vöông, bò rôï Hieåm Doaõn vaø rôï Khuyeån Nhung
ñaùnh baïi, khieán sau ñoù Chu Bình vöông phaûi dôøi ñoâ sang phía ñoâng, ñoùng ôû Laïc
Döông(Haø Nam), baét ñaàu thôøi kyø thöù 2 goïi laø Ñoâng Chu(770-247 tröôùc CN). Ñoâng
Chu laïi ñöôïc chia laøm 2 thôøi kyø nöõa laø Xuaân Thu(722-479tröôùc CN) vaø Chieán
quoác(479-221 tröôùc CN), xaõ hoäi roái ren loaïn laïc “ñaùnh nhau ñeå tranh ñaát gieát ngöôøi
ñaày ñoàng; ñaùnh nhau ñeå tranh thaønh, gieát ngöôøi ñaày thaønh”.
Töø khi dôøi ñoâ sang ñoâng, Nhaø Chu suy yeáu daàn khoâng ñuû söùc sai khieán chö
haàu. Ñaàu thôøi Ñoâng Chu, soá nöôùc chö haàu coøn chöøng treân 100 trong ñoù coù khoaûng
15 nöôùc lôùn laø Taán, Taàn, Teà, Ngoâ, Vieät, Sôû, Yeân, Taøo, Toáng, Traàn, Thaùi, Trònh, Loã,
Veä vaø Trung Sôn. Coù 5 nöôùc huøng cöôøng, keá tieáp nhau laøm minh chuû, töùc laø nguõ baù:
Teà Hoaøn coâng, Taán Vaên coâng, Toáng Töông coâng, Sôû Trang coâng vaø Taàn Muïc coâng.
Ñeán thôøi Chieán quoác , soá chö haàu giaûm xuoáng coøn 12 trong ñoù coù 7 nöôùc maïnh goïi
laø thaát huøng töùc Taàn, Teà, Sôû, Haøn, Nguïy, Trieäu vaø Yeân tranh chaáp, thoân tính nhau,
khi hôïp tung, luùc lieân hoaønh, cho ñeán naêm 221 tröôùc CN, Taàn Thuûy Hoaøng dieät saùu
nöôùc thoáng nhaát Trung Quoác.
Chính boái caûnh lòch söû ñaày bieán ñoäng cuûa ñôøi Chu, ñaëc bieät laø thôøi Xuaân
Thu - Chieán quoác, ñaõ naûy sinh söï höng thònh, phaùt trieån cuûa tö töôûng hoïc thuaät baùch
gia chö töû vaø taûn vaên thôøi tieân Taàn.
Veà maët vaên hoïc, coù theå noùi vaên hoïc thôøi tieân Taàn chính laø vaên hoïc ñôøi
Chu(1134-247 tröôùc CN). Bôûi vì tuy coù saùch cheùp moät soá baøi thô töông truyeàn laøm
vaøo caùc ñôøi Hoaøng Ñeá(2696-2597 tröôùc CN)) nhö baøi “Ñaïn ca”: Ñoaïn truùc, tuïc
truùc, phi thoå, truïc nhuïc(Chaët tre, noái tre, neùm ñaát, ñuoåi loaøi chim muoâng),
Nghieâu(2357-2255 tröôùc CN) nhö baøi “Kích nhöôõng ca”:Nhaät xuaát nhi taùc, nhaät
nhaäp nhi töùc, taïc tænh nhi aåm, canh ñieàn nhi thöïc, ñeá löïc haø höõu ö ngaõ tai! (Maët trôøi
moïc thì laøm vieäc, maët trôøi laën thì nghæ ngôi; ñaøo gieáng maø uoáng, caøy ruoäng maø aên,
söùc vua caàn chi cho ta ñaâu !), Thuaán(2255-2207 tröôùc CN) nhö baøi “Nam phong
ca”:Nam phong chi huaân heà, khaû dó giaûi ngoâ daân chi uaån heà. Nam phong chi thôøi
heà, khaû dó phuï ngoâ daân chi taøi heà(Gioù nam maùt heà, coù theå khuaây noãi giaän cuûa daân ta.
Gioù nam phaûi thôøi heà coù theå taêng taøi saûn cuûa daân ta) , nhöng thöïc ra khoâng coù baèng
chöùng gì xaùc thöïc ñuû tin. Coøn ñôøi Thöông-AÂn(1783-1135 tröôùc CN), tuy vaên töï ñaõ
hình thaønh nhöng phaûi ñeán cuoái ñôøi naøy môùi ñaït ñeán trình ñoä coù theå duøng ñeå ghi
cheùp, tröôùc thuaät.
Naêm thieân Thöông tuïng trong Kinh Thi laø nhöõng baøi thô do ngöôøi ñôøi Chu
theo khaåu truyeàn maø ghi cheùp laïi chöù khoâng phaûi ñöôïc ghi cheùp töø ñôøi Thöông-AÂn.
Chæ coù maáy baøi ca ngaén trong lôøi boùi toaùn khaéc treân xöông trinh boác ñöôïc tìm thaáy
taïi laøng Tieåu Ñoàn, huyeän An Döông naêm1899 vaø ñöôïc xaùc ñònh xuaát hieän vaøo nieân
ñaïi Aân Thöông laø di tích ñaùng tin nhaát cuûa thi ca ñôøi naøy. Ví duï maáy caâu thô trong
lôøi boùi ñôøi thöôïng coå sau ñaây:
Quùy maõo boác: Kim nhaät vuõ
Kyø töï taây lai vuõ?
Kyø töï ñoâng lai vuõ?
Kyø töï baéc lai vuõ?
Kyø töï nam lai vuõ?
(Ngaøy quyù maõo boùi: Hoâm nay möa. Möa töø taây laïi chaêng? Möa töø ñoâng laïi chaêng?
Möa töø baéc laïi chaêng? Möa töø nam laïi chaêng?).
Baøi thô raát ñôn giaûn, chaát phaùc, duøng ñaïi töø nghi vaán “kyø” nhö thöôøng thaáy
trong Kinh Thi, coù theå baét nguoàn cho baøi daân ca nhaïc phuû “Giang Nam khaû thaùi
lieân” raát phoå bieán töø ñôøi Haùn veà sau:
Giang Nam khaû thaùi lieân,
Lieân dieäp haø ñieàn ñieàn!
Ngö hyù lieân dieäp gian:
Ngö hyù lieân dieäp ñoâng,
Ngö hyù lieân dieäp taây,
Ngö hyù lieân dieäp nam,
Ngö hyù lieân dieäp baéc.
(Haõy ñi haùi sen beân bôø nam soâng. Laù sen töôi toát laøm sao !Caù giôõn trong laù sen.Caù
giôõn phiaù ñoâng laù sen. Caù giôõn phiaù taây laù sen. Caù giôõn phía nam laù sen. Caù giôõn
phía baéc laù sen).
Tuy nhieân, soá löôïng thi ca töø ñôøi AÂn Thöông trôû veà tröôùc quùa ít, chöa ñuû ñeå
taïo neân moät neàn vaên hoïc duø laø coå sô.
Vaên hoïc thôøi tieân Taàn coù 3 thaønh töïu lôùn: Kinh Thi, Sôû töø(noåi baät nhaát laø”Ly
tao”cuûa Khuaát Nguyeân) vaø Taûn vaên(trieát hoïc vaø lòch söû).
Kinh Thi laø thaønh töïu thi ca mieàn Baéc Trung Quoác, ñoù laø saùng taùc cuûa ñaïi ña
soá quaàn chuùng, laø nhöõng baøi ca dao, daân ca cuûa 15 “nöôùc” (Chu Nam, Thieäu Nam,
Boäi, Dung, Veä, Vöông, Trònh, Teà, Nguïy, Ñöôøng, Taàn, Traàn, Coái, Taøo vaø Baân) sinh
soáng vuøng löu vöïc soâng Hoaøng Haø.
Sôû töø laø thaønh töïu thi ca mieàn nam Trung Quoác, chuû yeáu laø thi ca töø phuù cuûa
Khuaát Nguyeân, moät nhaø thô yeâu nöôùc thieát tha, moät nhaø chính trò saùng suoát ñoàng
thôøi laø moät nhaân caùch lôùn cuûa nöôùc Sôû.
Taûn vaên trieát hoïc vaø taûn vaên lòch söû laø thaønh töïu cuûa caû 2 mieàn Nam Baéc Trung
quoác, trong ñoù trieát hoïc Khoång Maïnh thieát tha nhaäp theá laø tö traøo chính cuûa mieàn
Baéc vaø Laõo Trang nhaøn daät laùnh ñôøi laø tö traøo chính cuûa mieàn Nam.
Caùc saùng taùc cuûa mieàn Baéc mang tính hieän thöïc coøn nhöõng saùng taùc mieàn
Nam laïi ñaäm neùt tröõ tình. Ba thaønh töïu naøy ít nhieàu ñeàu bò ngoïn löûa phaàn thö naêm
213 tröôùc CN ñôøi Taàn Thuûy Hoaøng thieâu ñoát (tröø saùch veà boùi toaùn, noâng nghieäp vaø y
döôïc), ñeán khi ngoïn löûa ñoát cung A Phoøng do Haïng Vuõ daáy leân thì thö tòch tröôùc
thôøi Taàn môùi bò thieâu saïch, chæ nhôø coâng lao khoâi phuïc cuûa caùc nhaø nho ñôøi Haùn,
caùc taùc phaåm naøy môùi ñöôïc löu truyeàn ñeán nay.
TIEÁT 1 : KINH THI

Kinh Thi laø taäp thô coå nhaát cuûa Trung Quoác. Noù laø toång taäp nhöõng baøi ca
dao, daân ca hay nhaát, ñeïp nhaát cuûa caùc daân toäc mieàn Baéc Trung Quoác töùc 15“nöôùc”
ôû vuøng löu vöïc soâng Hoaøng Haø(Chu Nam, Thieäu Nam, Boäi, Dung, Veä, Vöông, Trònh,
Teà, Nguïy, Ñöôøng, Taàn, Traàn, Coái, Taøo vaø Baân), ñöôïc saùng taùc trong khoaûng thôøi
gian töø ñaàu Taây Chu ñeán giöõa thôøi Xuaân Thu töùc töø theá kyû thöù 12 ñeán theá kyû thöù 6
tröôùc CN(1134-590 tröôùc CN). Taùc giaû ñaïi ña soá thuoäc taàng lôùp quaàn chuùng bình
daân( Phaàn Phong vaø moät soá baøi trong phaàn Tieåu Nhaõ). Ban ñaàu nhöõng saùng taùc naøy
chæ ñöôïc goïi laø Thi(“Thi tam baùch, nhaát ngoân dó teá chi, vieát tö voâ taø” : Thi coù 300
thieân, moät lôøi noùi coù theå bao quaùt caû: ñoù laø khoâng nghó ñeán ñieàu xaèng baäy). Danh
xöng “kinh” xuaát hieän töø ñaàu ñôøi Haùn(206 tröôùc CN) khi caùc nhaø Haùn nho khoâi
phuïc vaø xeáp taùc phaåm naøy vaøo haøng kinh ñieån(Thi, Thö, Dòch, Leã vaø Xuaân Thu) .
Ñaàu ñôøi Haùn coù 4 baûn Kinh Thi, noäi dung ñaïi theå gioáng nhau:
-Teà thi cuûa Vieân Coá, thaát laïc vaøo ñôøi Nguïy(220-265).
-Loã thi cuûa Thaân Boài, thaát laïc vaøo ñôøi Taây Taán(265-317).
-Haøn thi cuûa Haøn Anh, thaát laïc vaøo ñôøi Baéc Toáng(960-1127).
-Mao thi cuûa Mao Hanh, hieän coøn löu haønh.
Veà nguoàn goác Kinh Thi, coù 2 thuyeát: thaùi thi vaø san thi. Thuyeát thaùi thi giaû
ñònh töø söï kieän thieát laäp nhaïc phuû thöï ñôøi Haùn Voõ Ñeá, coøn thuyeát san thi do Tö Maõ
Thieân ñöa ra trong saùch Söû Kyù, thieân Khoång Töû theá gia. Veà teân goïi, coù khaù nhieàu:
Thi, Kinh Thi, Quoác phong, Thaäp nguõ quoác phong, Mao Thi…
Baûn Kinh Thi hieän nay (töùc Mao Thi) coù 311 thieân (trong ñoù 6 thieân chæ coù
ñeà töïa neân thöïc teá goàm 305thieân, noùi goïn laø Thi tam baùch), chia laøm 3 phaàn:
-Phong( hay Quoác phong, Thaäp nguõ quoác phong) goàm nhöõng baøi ca dao, daân
ca dieãn taû caùc maët sinh hoaït cuûa ñôøi soáng ngöôøi daân Trung Quoác thôøi thöôïng coå.
Toång coäng coù160 thieân. Ñaây laø phaàn coù giaù trò nhaát cuûa Kinh Thi -trong ñoù chuû ñeà
tình yeâu nam nöõ vaø öôùc voïng löùa ñoâi cuûa quaàn chuùng nhaân daân lao ñoäng ñöôïc theå
hieän saâu ñaäm nhaát.
-Nhaõ (Ñaïi nhaõ vaø Tieåu nhaõ), goàm nhöõng baøi thô do caùc nhaø quùy toäc saùng taùc
duøng ñeå ca haùt trong yeán tieäc. Nhöõng baøi duøng trong yeán tieäc cuûa thieân töû trieàu Chu
goò laø Ñaïi nhaõ, coù 31 thieân. Nhöõng baøi duøng trong yeán tieäc cuûa chö haàu hoaëc caùc
khanh, ñaïi phu goò laø Tieåu nhaõ, coù 80 thieân. Ñaëc bieät trong tieåu nhaõ coù moät soá baøi
thô mang noäi dung nhö phaàn phong, coù leõ khi khoâi phuïc laïi, caùc nhaø nho ñôøi Haùn ñaõ
thay theá vaøo.
-Tuïng (Chu tuïng, Loã tuïng vaø Thöông tuïng), goàm nhöõng baøi thô ca ngôïi thaàn
linh khi teá leã hoaëc khoa tröông thònh ñöùc caùc trieàu ñaïi, duøng trong mieáu ñöôøng, coù
40 thieân.
Kinh Thi laø saûn phaåm vaên hoùa cuûa mieàn Baéc Trung Quoác vaø giaù trò chuû yeáu
cuûa noù laø giaù trò hieän thöïc.
Veà noäi dung, Quoác phong laø phaàn tinh tuùy coù giaù trò nhaát cuûa Kinh Thi, phaûn
aùnh chính xaùc vaø saâu roäng sinh hoaït cuûa ngöôøi daân Trung Quoác thôøi thöôïng coå, noåi
baät hôn caû laø ñôøi soáng lao ñoäng naëng nhoïc caàn cuø, ñôøi soáng chính trò bò aùp böùc boùc
loät vaø ñôøi soáng tình caûm hoàn nhieân phong phuù cuûa ñaïi ña soá quaàn chuùng nhaân daân
lao ñoäng:
-Nhöõng baøi mieâu taû ñôøi soáng lao ñoäng naëng nhoïc cuûa nhaân daân Trung Quoác
thôøi coå sô nhö laøm ruoäng, troàng daâu, nuoâi taèm, nhuoäm tô cho ñeán saên baén, chaët goã,
ñuïc baêng, döïng nhaø…nhö : (Thaát nguyeät –Baân phong), (Thaäp maãu chi gian, Phaït
ñaøn –Nguïy phong) …ÔÛ chuû ñeà naøy, ngöôøi ñoïc thaáy chuû yeáu toaùt leân khoâng khí lao
ñoäng vui veû nhoän nhòp vaø caûm giaùc cuûa ngöôøi lao ñoäng laø söï nheï nhaøng saûng khoaùi:
Thaäp maãu chi gian hoà, Möôøi maãu ruoäng kìa !
Tang giaû nhaøn nhaøn heà, Ngöôøi troàng daâu nhaøn haï,
Haønh döõ töû hoaøn heà ! Cuøng con trai trôû veà nhaø chöø.
(Thaäp maãu chi gian – Nguïy phong) (Möôøi maãu ruoäng – Ca dao nöôùc Nguïy)
Nhöng ôû moät soá baøi cuõng ñaõ manh nha thaùi ñoä pheâ phaùn, oaùn gheùt taàng lôùp
thoáng trò, boùc loät, ngoài maùt aên baùt vaøng, nhö baøi “Phaït ñaøn”(Nguïy phong)ï:
Khaûm khaûm phaït ñaøn heà, Chaët goã ñaøn chan chaùt chöø,
Trí chi haø thuûy can heà. Ñaët noù ôû bôø soâng cao.
Haø thuûy thanh thaû lieân y. Nöôùc soâng trong vaø gôïn soùng.
Baát giaù baát saéc, Chaúng caáy chaúng gaët,
Hoà thuû hoøa tam baùch trieàn heà? Sao thu luùa nhieàu ñeán 300 hoäc chöø?
Baát thuù baát lieäp, Chaúng saên chaúng baét,
Hoà chieâm nhöõ ñình höõu huyeàn huyeân heà? Sao thaáy hieân anh coù treo choàn chöø?
Bæ quaân töû heà baát toá san heà ! Anh quaân töû kia, chôù aên khoâng chöø !
Khaûm khaûm phaït böùc heà, Chaët goã nan hoa chan chaùt chöø,
Trí chi haø chi traéc heà. Ñaët noù ôû beân bôø soâng thaáp.
Haø thuûy thanh thaû tröïc y. Nöôùc soâng trong maø soùng thaúng.
Hoà thuû hoaø tam baùch öùc heà? Sao thu luùa nhieàu ñeán 300 öùc chöø?
Hoà chieâm nhöõ ñình höõu huyeàn ñaëc heà? Sao thaáy hieân anh coù treo thuù non chöø?
Bæ quaân töû heà, baát toá thöïc heà ! Anh quaân töû kia, chôù coù aên khoâng chöø !
Khaûm khaûm phaït luaân heà, Chaët goã baùnh xe chan chaùt chöø,
Ñaët noù ôû meù nöôùc soâng.
Trí chi haø chi thaàn heà.
Nöôùc soâng trong vaø soùng cuoán troøn.
Haø thuûy thanh thaû luaân y.

Hoà thuû hoaø tam baùch khuaân heà? Sao thu luùa nhieàu ñeán 300 vöïa chöø?
Hoà chieâm nhöõ ñình höõu huyeàn thuaàn heà? Sao thaáy hieân anh coù treo chim beùo chöø?
Bæ quaân töû heà, baát toá toân heà ! Anh quaân töû kia, chôù aên khoâng chöø !
-Nhöõng baøi mieâu taû thaùi ñoä caêm gheùt cuûa ngöôøi daân ñoái vôùi söï aùp böùc boùc loät
vaø phaûn khaùng chieán tranh xaâm löôïc thoân tính laãn nhau giöõa caùc nöôùc thôøi Xuaân
Thu-Chieán quoác do giai caáp thoáng trò gaây ra nhö: (Thaïc thöû –Nguïy phong), (Baõo vuõ
–Ñöôøng phong), (Quaân töû vu dòch – Vöông phong), (Baù heà –Veä phong), (Ñoâng sôn
– Baân phong), (Thaùi vi – Tieåu nhaõ)…
ÔÛ chuû ñeà thöù 2 naøy, ngöôøi ñoïc coù theå tìm thaáy nhieàu baøi thô coù ngheä thuaät
raát cao. Ñaây laø noãi lo laéng cuûa ngöôøi lính thuù bò baét ñi haønh dòch:
Tuùc tuùc baõo vuõ, Chim kia bay ñaäu luøm gai,
Taäp vu bao huû. Vieäc vua ñaày raãy bieát ngaøy naøo xong?
Vöông söï mò coå, Luùa keâ ai vaõi xuoáng ñoàng,
Baát naêng ngheä taéc thöû. Cha meï ñoùi loøng bieát laáy gì aên?
Phuï maãu haø hoä ? Trôøi cao coù bieát hay chaêng,
Du du thöông thieân, Chöøng naøo heát vieäc maø mong trôû veà?…
Haït kyø höõu sôû… (Chim baõo vuõ)
(Baõo vuõ)
Hoï lo laéng laø leõ ñöông nhieân, vì ngaøy veà cuûa hoï neáu may maén coù ñöôïc, cuõng
chæ laø noãi xoùt xa vôùi bao ñau thöông maát maùt:
Ngaõ toà Ñoâng sôn, Ta ñi nuùi Ñoâng,
Thao thao baát qui. Bieàn bieät khoâng veà.
Ngaõ lai töï Ñoâng, Ngaøy veà töø Ñoâng,
Linh vuõ kyù moâng. Möa rôi laát phaát.
Ngaõ Ñoâng vieát qui, Töø phöông Ñoâng veà,
Ngaõ taâm Taây bi… Loøng ñau veà Taây…
(Ñoâng sôn) (Nuùi Ñoâng)
Hoaëc :
Tích ngaõ vaõng hyõ, Xöa ta ra ñi,
Döông lieãu y y . Döông lieãu xanh rì.
Kim ngaõ lai tö, Nay ta trôû veà,
Vuõ tuyeát phi phi. Möa rôi laát phaát.
Haønh ñaïo trì trì, Ñöôøng xa dieäu vôïi,
Thaû khaùt thaû cô. Ñaõ khaùt laïi ñoùi.
Ngaõ taâm thöông bi, Trong loøng ñau nhoùi,
Maïc tri ngaõ ai. Ai bieát ñau thöông?
(Thaùi vi) (Rau thaùi vi)
Lieäu noãi ñau thöông aáy coù dòu bôùt phaàn naøo vôùi hình aûnh ngöôøi vôï tao khang
vaãn chung thuûy chôø choàng? Hay laïi theâm noãi baát haïnh moøn moõi chôø ñôïi cuûa nhöõng
maûnh ñôøi “con saâu caùi kieán”?
Töï baù chi Ñoâng, Töø ngaøy chaøng traåy sang ñoâng,
Thuû nhö phi boàng. Ñaàu em nhö theå coû boàng gioù bay !
Khôûi voâ cao moäc? Naøo khoâng nöôùc goäi cho hay,
Thuøy thích vi dung? Bieát vì ai ñoù, ñeå gaùi naøy vuoát ve?
Kyø vuõ kyø vuõ, Trôøi möa ! Aáy trôøi saép möa !
Caûo caûo xuaát nhaät. Maët trôøi ñaâu ñaõ moïc ra ñoû hoàng.
Nguyeän ngoân tö baù, Haõy xin ñeå thieáp nhôù choàng,
Cam taâm thuû taät. Ñaàu tuy coù nhöùc nhöng loøng cuõng cam.
(Baù heà) (Chaøng ôi!)
-Nhöõng baøi mieâu taû ñôøi soáng tình caûm hoàn nhieân phong phuù nhaát laø tình yeâu
nam nöõ vaø öôùc voïng löùa ñoâi nhö: (Quan thö, Quyeàn nhó, Ñaøo yeâu, Haùn quaûng – Chu
Nam), (Phieáu höõu mai, Tieåu tinh –Thieäu Nam), (Tónh nöõ, Yeán yeán –Boäi phong),
(Baùch chu, Quaân töû giai laõo – Dung phong)…Öôùc voïng haïnh phuùc löùa ñoâi cuûa ngöôøi
daân Trung Quoác thôøi coå sô thoâng qua chuû ñeà tình yeâu nam nöõ trong Kinh Thi ñöôïc
theå hieän tinh teá töø söï gaëp gôõ, thöông nhôù, traèn troïc ñeán heïn hoø, hôøn doãi, öôùc mô neân
duyeân caàm saét hoaëc luyeán tieác xoùt xa, ñoã vôõ. Ñoù laø öôùc voïng chaân thöïc, laø khaùt
voïng thieát tha, ñoàng thôøi cuõng laø söï ñoøi hoûi chính ñaùng quyeàn ñöôïc soáng haïnh phuùc
cuûa con ngöôøi noùi chung(Xem phaàn trích giaûng).
Noäi dung Kinh Thi coù taùc ñoäng giaùo duïc raát lôùn. Chính Khoång töû cuõng nhaän
ñònh: “Tieåu töû, haø maïc hoïc phuø Thi? Thi khaû dó höng, khaû dó quan, khaû dó quaàn, khaû
dó oaùn; nhó chi söï phuï, vieãn chi söï quaân, ña chí ö ñieåu thuù thaûo moäc chi danh -
Döông hoùa”(Caùc troø sao khoâng hoïc Thi? Nhôø Thi, ta coù theå höng khôûi taâm trí, bieát
quan saùt, bieát hôïp quaàn, bieát oaùn giaän moät caùch chính ñaùng; gaàn thì bieát thôø cha, xa
thì bieát thôø vua, laïi coøn ghi cheùp teân nhieàu gioáng chim muoâng caây coû - thieân Döông
Hoùa).
Veà ngheä thuaät, phöông thöùc bieåu ñaït cuûa Kinh Thi raát ña daïng. Caùc theå phuù,
tæ, höùng ñöôïc söû duïng hoaëc rieâng leû hoaëc phoái hôïp moät caùch nhuaàn nhuyeãn laøm noäi
dung baøi thô caøng theâm noåi baät, taêng theâm tính gôïi hình vaø gaây caûm xuùc maïnh nôi
ngöôøi ñoïc. Caùc thuû phaùp truøng chöông ñieäp cuù khoâng nhöõng khieán nhaïc ñieäu baøi thô
theâm doài daøo maø coøn giuùp noäi dung yù töôûng ñöôïc khaéc hoïa tinh teá, saâu saéc. Ngoaøi
ra, tieát taáu ñôn giaûn cuûa loái thô 4 chöõ, söï söû duïng ngoân töø bình dò quen thuoäc maø gôïi
taû ñaõ goùp phaàn khoâng nhoû taïo neân giaù trò hieän thöïc cuûa taùc phaåm.
Veà phöông dieän vaên hoïc, aûnh höôûng cuûa Kinh Thi raát lôùn. Noù laø kho tö lieäu,
ñieån coá phong phuù, laø nguoàn caûm höùng voâ taän cuûa thi nhaân caùc ñôøi, ôû Trung Quoác
cuõng nhö ôû Vieät Nam.
ÔÛ Trung Quoác, khoâng moät thi só naøo laïi khoâng ñoïc vaø khoâng chòu ít nhieàu
aûnh höôûng cuûa Kinh Thi. Lyù Baïch ñaõ vieát :
Ñaïi nhaõ cöûu baát taùc,
Ngoâ ai caùnh thuøy traàn?
(Ñaïi Nhaõ ñaõ laâu khoâng chaán taùc, noãi nieàm ai oaùn cuûa ta roát cuoäc bieát giaûi baøy
cuøng ai?).
Coøn Ñoã Phuû thì chuû tröông “Bieät taøi nguïy theå thaân Phong Nhaõ”(Rieâng ta
khoâng theo loái nguïy theå maø chæ phaùt trieån thô Phong, Nhaõ).
Ñaëc bieät, ca dao, daân ca, thô vaø nhaïc phuû töø Löôõng Haùn ñeán Luïc Trieàu chòu
aûnh höôûng tröïc tieáp Kinh Thi, caû veà noäi dung laãn hình thöùc.
ÔÛ nöôùc ta, caùc thi gia xöa thöôøng möôïn chöõ, möôïn hình aûnh, möôïn yù cuûa
Kinh Thi ñeå dieãn ñaït yù töôûng taâm tình, thaäm chí xem Kinh Thi nhö moät taùc phaåm
maãu möïc, khoâng ngôùt lôøi ca ngôïi: “Töù ngoân ñoäc Mao, nguõ ngoân ñoäc Ñaøo, thaát ngoân
ñoäc Tao”(Thô 4 chöõ thì ñoïc Mao thi, thô 5 chöõ thì ñoïc Ñaøo Tieàm, thô 7 chöõ thì ñoïc
Ly Tao). Thaät ñuùng laø “Baát hoïc Thi, voâ dó ngoân”( Khoâng hoïc taäp Kinh Thi, khoâng
bieát laáy gì maø noùi cho vaên veû - Luaän Ngöõ); “Nhaân nhi baát vi Chu Nam, Thieäu Nam,
kyø do chính töôøng dieän nhi laäp”(Ngöôøi ta maø khoâng ñoïc thô Chu Nam, Thieäu Nam,
thì cuõng gioáng nhö ñöùng quay maët vaøo töôøng - Döông Hoùa) ; “Tuïng Thi tam baùch,
thuï chi dó chính baát ñaït, söù ö töù phöông baát naêng chuyeân ñoái, tuy ña, dieäc heà dó vi?”(
Ñoïc heát 300 thieân Thi, nhöng khi ñöôïc trao vieäc chính trò laøm khoâng ñaït, sai ñi söù
boán phöông khoâng bieát öùng ñoái löu loaùt, thì tuy coù ñoïc nhieàu cuõng chaúng ích gì -Töû
Loä).
Trích giaûng:
I-Quan thö Chim thö cöu
Quan quan thö cöu, Chim thö cöu hoùt vang,
Taïi haø chi chaâu. Treân baõi soâng.
Yeåu ñieäu thuïc nöõ, Ngöôøi thuïc nöõ dòu daøng yeåu ñieäu,
Quaân töû haûo caàu. Xöùng ñoâi vôùi chaøng quaân töû.
Saâm si haïnh thaùi, Rau haïnh so le,

Taû höõu löu chi. Ngaõ ngoïn theo hai beân gioøng.
Yeåu ñieäu thuïc nöõ, Ngöôøi thuïc nöõ dòu daøng yeåu ñieäu,
Nguï mò caàu chi. Thöùc nguû ta caàu mong.
Caàu mong naøng khoâng ñöôïc,

Caàu chi baát ñaéc,
Thöùc nguû ta nhôù nhung.
Nguï mò tö baëc(phuïc),
Oâi, nhôù thöông hoaøi !
Du tai ! Du tai !
Ta traèn troïc khoân nguoâi.
Trieån chuyeån phaûn traéc.
Rau haïnh so le,
Saâm si haïnh thaùi,
Ta haùi rau beân phaûi, beân traùi.
Taû höõu thaùi chi,
Ngöôøi thuïc nöõ dòu daøng yeåu ñieäu,
Yeåu ñieäu thuïc nöõ,
Ta gaåy ñaøn caàm ñaøn saét mong coù naøng.
Caàm saét höõu chi.
Rau haïnh so le,
Saâm si haïnh thaùi,
Ta haùi rau beân phaûi beân traùi veà naáu chín.
Taû höõu maïo chi.
Ngöôøi thuïc nöõ dòu daøng yeåu ñieäu ,
Yeåu ñieäu thuïc nöõ, Ta noåi chuoâng troáng cho naøng vui.
Chung coå laïc chi.
2.- Tónh nöõ Coâ gaùi thuøy mò
Tónh nöõ kyø thuø , Coâ gaùi dòu daøng xinh ñeïp,
Só ngaõ vu thaønh ngu. Ñôïi ta ôû goùc thaønh.
Aùi nhi baát kieán, Yeâu naøng maø khoâng gaëp maët,
Tao thuû trì truø . Ta voø ñaàu baên khoaên.
Vaên hoïc Trung Quoác - 10 -
Tónh nöõ kyø luyeán , Coâ gaùi dòu daøng ñaùng yeâu,
Di ngaõ ñan quaûn . Taëng ta moät caây buùt son.
Ñan quaûn höõu vó , Caây buùt son coù vaân röïc rôõ,
Duyeät dòch nhöõ myõ. Ta vui loøng vì mi ñeïp.
Töï muïc qui di , Töø ngoaøi ñoàng veà, naøng taëng ta nhaùnh coû
Tuaân myõ thaû dò. Vöøa ñeïp vöøa laï.
Phæ nhöõ chi vi myõ, Coû ôi, khoâng phaûi laø mi ñeïp ñaâu
Myõ nhaân chi di. Maø vì laø taëng vaät cuûa ngöôøi ñeïp.
3.- Haø quaûng Soâng roäng

Thuøy vò haø quaûng, Soâng kia, ai baûo roäng gì?
Nhaát vyõ haøng chi. Moät caùi coû saäy, aáy thì sang qua !
Thuøy vò Toáng vieãn, Toáng kia, ai baûo raèng xa?
Kyõ döõ voïng chi. Kieãng chaân moät chuùt, aáy ta troâng thaáy roài
Thuøy vò haø quaûng, Soâng kia, ai baûo roäng gì?

Moät chieác thuyeàn nhoû, aáy thì chaät thoâí !
Taèng baát dung ñieâu.
Toáng kia, ai baûo xa xoâi?
Thuøy vò Toáng vieãn,
Ñi khoâng ñaày buoåi, aáy ñeán nôi ñoù maø !
Taèng baát suøng trieâu.
(Taûn Ñaø dòch)
4.- Töû khaâm Aùo chaøng
Thanh thanh töû khaâm, Aùo chaøng xanh xanh,
Du du ngaõ taâm. Loøng ta nhôù hoaøi.
Tuùng ngaõ baát vaõng, Neáu ta chaúng tôùi,
Töû ninh baát töï heà? Chaøng sao chaúng giaûi baøy?
Thanh thanh töû boäi, Chaøng ñeo ngoïc xanh,

Du du ngaõ tö. Loøng ta nhôù maõi.
Tuùng ngaõ baát vaõng, Neáu ta khoâng ñi,
Töû ninh baát lai? Chaøng sao chaúng laïi?
Khieâu heà ! Ñaït heà ! Giôõn kìa ! Nhaûy kìa !

Taïi thaønh khuyeát heà. ÔÛ cöûa thaønh kia.
Nhaát nhaät baát kieán, Moät ngaøy chaúng thaáy,
Nhö tam nguyeät heà. Ba thaùng caùch chia.
( Voâ Danh)
5.- Yeán yeán Chim eùn

Yeán yeán vu phi, Kìa troâng con eùn noù bay,
Si trì kyø vuõ. Noù sa caùnh naøy noù lieäng caùnh kia.
Chi töû vu quy, Coâ kia böôùc chaân ra veà,
Vieãn toáng vu daõ. Ta tieãn mình veà ñeán quaõng ñoàng khoâng.
Chieâm voïng phaát caäp, Troâng theo naøo thaáy maø troâng,
Khaáp theá nhö vuõ. Nöôùc maét ta khoùc roøng roøng nhö möa.

Hieät chi haøng chi. Bay boång nôi naøy bay xuoáng nôi kia.
Vieãn vu töông chi. Ta tieãn mình veà chaúng quaûn ñöôøng xa.
Chieâm voïng phaát caäp, Troâng theo naøo thaáy ñaâu maø,
Tröõ laäp dó khaáp. Moät mình thô thaån ñöùng maø khoùc thöông.

Haï thöôïng kyø aâm. Keâu leân tieáng naøy, keâu xuoáng tieáng kia.
Ta tieãn mình veà, xa tieãn sang nam.
Vieãn toáng vu nam.
Loøng ta vô vaån ai laøm,
Chieâm voïng phaát caäp,
Troâng theo chaúng thaáy cho theâm nhoïc loøng
Thöïc lao ngaõ taâm.
(Taûn Ñaø dòch)
6.- Phieáu höõu mai Caây mai ruïng
Phieáu höõu mai, Caây mai ruïng,
Kyø thöïc thaát heà! Quûa baûy treân caønh.
Caàu ngaõ thöù só, Aáy ai laø keû caàu mình,
Ñaõi kyø caùt heà. Tính sao cho kòp ngaøy laønh hôõi ai !

Kyø thöïc tam heà! Treân caønh quûa ba.
Caàu ngaõ thöù só, Aáy ai laø keû caàu ta,
Ñaõi kyø kim heà. Tính sao cho kòp, aét laø ngaøy nay.

Khuynh khuoâng kî chi. Nghieâng gioû nhaët mai.
Caàu ngaõ thöù só, Caàu ta, ai ñoù hôõi ai !
Ñaõi kyø vò chi. Tính sao cho kòp, moät lôøi baûo nhau !
(Taûn Ñaø dòch)
7.-Quaân töû vu dòch Chaøng chinh chieán phöông xa

Quaân töû vu dòch, Chaøng chinh chieán phöông xa,
Baát tri kyø kyø. Ngaøy veà naøo heïn öôùc.
Haït chí tai! Gaø ñeán luùc leân chuoàng,
Keâ theâ vu thì. Chaøng bao giôø veà ñöôïc?
Nhaät chi tòch hyõ, Trôøi chieàu ñaø xaåm toái,
Döông ngöu haï lai, Deâ traâu ñaõ veà tôùi.
Quaân töû vu dòch, Chaøng coøn chinh chieán xa,
Nhö chi haø vaät öu? Loøng thieáp sao chaúng roái?
Quaân töû vu dòch, Chaøng chinh chieán phöông xa,

Baát nhaät baát nguyeät. Thaùng ngaøy ñi bieàn bieät.
Haït höõu kyø hoaït, Gaø ñaõ naèm aám toå,
Keâ theâ vu kieät. Ngaøy chaøng veà naøo bieát.
Nhaät chi tòch hyõ, Trôøi chieàu boùng ñaõ taø,
Döông ngöu haï quaùt, Deâ traâu ñaõ veà heát.
Quaân töû vu dòch, Chaøng coøn chinh chieán xa,
Mong sao khoâng ñoùi reùt.
Caåu voâ cô khaùt.
8.- Baù heà Chaøng ôi !
Baù heà ! Yeát heà ! Aáy ai taøi gioûi nhö chaøng,
Bang chi kieät heà. Keå xem trong nöôùc, thaät haøng tröôïng phu.
Baù daõ chaáp thuø, Chaøng nay chaïy tröôùc xe vua,
Vò vöông tieàn khu. Laêm laêm caàm moät caùi thuø trong tay.
Töï baù chi ñoâng, Töø ngaøy chaøng traåy sang ñoâng,
Thuû nhö phi boàng. Ñaàu em nhö theå coû boàng gioù bay !
Khôûi voâ cao moäc, Naøo khoâng nöôùc goäi cho hay,
Thuøy ñích vi dung. Bieát vì ai ñoù, ñeå gaùi naøy vuoát ve?
Kyø vuõ ! Kyø vuõ ! Trôøi möa ! Aáy trôøi saép möa !
Kieåu kieåu xuaát nhaät. Maët trôøi ñaâu ñaõ moïc ra ñoû hoàng.
Nguyeän ngoân tö baù, Haõy xin ñeå thieáp nhôù choàng,
Cam taâm thuû taät. Ñaàu tuy coù nhöùc, nhöng loøng cuõng cam.
An ñaéc huyeân thaûo, Öôùc gì ñöôïc coû queân lo,

Ngoân thuï chi boái. Ñem veà chaùi baéc ñeå cho ta troàng.
Nguyeân ngoân tö baù, Haõy xin ñeå thieáp nhôù choàng,
Daãu cho ñau ñôùn trong loøng, quaûn bao !
Söû ngaõ taâm hoái.
(Taûn Ñaø dòch)
9.- Baùch chu Chieác thuyeàn goã baùch

Phieám bæ baùch chu, Leânh ñeânh nhö chieác thuyeàn troâi,
Dieäc phieám kyø löu. Chieác thuyeàn goã baùch, ai ôi, giöõa gioøng!
Caûnh caûnh baát mò, Muoán nguû maø nguû chaúng xong,
Nhö höõu aån öu. Vì sao khaéc khoaûi nhö loøng coù lo.
Vi ngaõ voâ töûu, Lo naøy ai coù hay cho,
Dó ngao dó du. Phaûi raèng khoâng röôïu chôi cho ñôõ buoàn.
Ngaõ taâm phæ giaùm, Loøng ta chaúng phaûi laø göông,

Baát khaû dó nhöï. Muoán ñem maø löôøng, hoà deã ñöôïc chaêng?
Dieäc höõu huynh ñeä, Anh em coù cuõng goïi raèng:
Baát khaû dó cöù. Coù anh em, chaúng chaéc baèng vaøo ai.
Baïc ngoân vaõng toá, Ta ñi ta noùi maáy lôøi,
Phuøng bæ chi noä. Gaëp côn giaän döõ cuûa ngöôøi anh em.
Ngaõ taâm phæ thaïch, Chieáu kia cuoán deã nhö khoâng,
Baát khaû chuyeån daõ. Loøng ta phaûi chieáu maø mong cuoán daàn !
Ngaõ taâm phæ tòch, Ñaù kia thôøi coù ngöôøi laên,
Loøng ta phaûi ñaù maø vaàn ñöôïc sao !
Baát khaû quyeån daõ.
Uy nghi chaúng keùm chuùt naøo,
Uy nghi leä leä,
Deã ai keùn choïn ñieàu naøo ñöôïc ru !
Baát khaû tuyeån daõ.
Loøng ta aùy naùy lo phieàn,
Öu taâm tieãu tieãu,
Nghó cho nhöõng luõ nhoû nhen böïc mình.
Uaån vu quaàn tieåu.
Noãi rieâng laém noãi thöông tình,
Caáu maãn kyù ña,
Laïi theâm nhieàu söï baát bình laém thay !
Thuï voâ baát tieåu.
Moät mình rieâng nghó ai hay,
Tónh ngoân tö chi,
Ñeâm naèm sôø buïng, voã tay maø buoàn.
Nguï tòch höõu phieáu.
Maët traêng kia vôùi maët trôøi,
Nhaät cö nguyeät chö,
Sao maø môø toái laàn hoài nhö nhau?
Hoà ñieät nhi vi. Loøng ta xieát noãi lo saàu,
Taâm chi öu hyõ, Nhö aùo khoâng giaët maëc laâu theá naøy.
Nhö phæ caùn y. Moät mình rieâng nghó ai hay,
Tónh ngoân tö chi, Böïc mình khoân deã maø bay ñöôïc naøo !
Baát naêng phaán phi. (Taûn Ñaø dòch)
10.-Tieåu tinh Phaän leõ moïn

Tueä bæ tieåu tinh, Oâng sao nho nhoû,
Tam nguõ taïi ñoâng. Moïc ôû phía ñoâng
Tuùc tuùc tieâu chinh, Naêm oâng ba oâng,
Tuùc daï taïi coâng. Nhaáp nha nhaáp nhaùy.
Thöïc meänh baát ñoàng.
Kìa ñaâu laïi thaáy,
Tueä bæ tieåu tinh, Sao Maõo sao Saâm
Duy Saâm döõ Maõo. Oâm chaên chaêm chaém ñi ñeâm,
Tuùc tuùc tieâu chinh, Nôi coâng khuya sôùm thaân em chöïc chaàu.
Baõo khaâm döõ truø, Phaän trôøi cho, thöïc chaúng nhö nhau.
Thöïc meänh baát do. (Taûn Ñaø dòch)
TIEÁT 2 : SÔÛ TÖØ
Neáu Kinh Thi laø thaønh töïu thi ca daân gian mieàn Baéc, coù giaù trò hieän thöïc cao
thì Sôû töø laø thaønh töïu thi ca mieàn Nam mang ñaäm daáu aán caù nhaân (noåi baät laø Ly Tao
cuûa Khuaát Nguyeân).Taùc phaåm Ly tao xuaát hieän töø giöõa theá kyû thöù 4 tröôùc CN vaø
ñöôïc coâng nhaän laø ñænh cao cuûa thi ca Trung Quoác, ñaït tôùi böôùc phaùt trieån raát lôùn veà
maët chuû ñeà tö töôûng cuõng nhö ngheä thuaät theå hieän, nhaát laø söï söû duïng ngoân töø
phong phuù vaø söùc töôûng töôïng doài daøo. Giaù trò chuû yeáu cuûa Sôû töø noùi chung, cuûa Ly
Tao noùi rieâng laø chaát tröõ tình laõng maïn, theå hieän trí töôûng töôïng phong phuù bay boång
cuûa nhaø thô thieân taøi Khuaát Nguyeân.
Sôû töø laø thi ca, töø phuù cuûa nöôùc Sôû - moät nöôùc ôû löu vöïc soâng Tröôøng giang,
töùc laø mieàn nam Trung Quoác- trong ñoù nhöõng taùc phaåm noåi tieáng nhaát laø cuûa hai
nhaân vaät coù taâm söï gaàn gioáng nhau: Khuaát Nguyeân(343-278 tröôùc CN) vaø Toáng
Ngoïc(290-222 tröôùc CN).
-Khuaát Nguyeân(343-278 tröôùc CN) vaø “Ly Tao”:

Huùy laø Bình, töï laø Nguyeân, haäu dueä cuûa Sôû Vuõ vöông. Laø ngöôøi”nghe roäng, chí huøng, roõ
vieäc trò loaïn, gioûi veà giaáy tôø, vaøo thì cuøng vua baøn vieäc nöôùc, ban boá hieäu leänh, ra thì tieáp ñaõi taân
khaùch, öùng ñoái chö haàu”(Söû kyù, Khuaát Nguyeân lieät truyeän - Tö Maõ Thieân), raát ñöôïc Sôû Hoaøi vöông
tin duøng.
Naêm 25 tuoåi(319 tröôùc CN) ñöôïc Sôû Hoaøi vöông tin duøng, phong chöùc Taû ñoà.
Naêm 318 tröôùc CN, Khuaát Nguyeân ñi söù nöôùc Teà, laäp neân tung öôùc Teà - Sôû, thöïc hieän bieán
phaùp khieán Sôû trôû thaønh nöôùc huøng maïnh.
Naêm 314 tröôùc CN, nghe lôøi Thöôïng quan Ñaïi phu Caän Thöôïng ganh taøi gieøm pha, Sôû
Hoaøi vöông khoâng tin duøng Khuaát Nguyeân nöõa, boû hôïp tung, theo lieân hoaønh, ñaøy oâng leân mieàn Baéc
soâng Haùn. Khuaát Nguyeân lo buoàn, saùng taùc thieân Ly Tao ñeå giaûi baøy taâm söï cuûa moät beà toâi coâ trung
heát loøng vì daân vì nöôùc.
Naêm 312 tröôùc CN, sau khi bò Tröông Nghi löøa gaït phaûi thua traän, maát ñaát Haùn Trung, maát
töôùng Khuaát Caùi, Sôû Hoaøi vöông hoái haän, laïi tin duøng Khuaát Nguyeân, noái laïi lieân minh Teà-Sôû, phong
oâng laøm Tam Lö Ñaïi phu.
Naêm 299 tröôùc CN, laàm keá keát tình thoâng gia cuûa Taàn Chieâu vöông, Sôû Hoaøi vöông vöôït
cöûa aûi Vuõ quan, bò giam ôû Taàn, roài 3 naêm sau maát taïi ñaáy.
Naêm 296 tröôùc CN, ñôøi Khoaûnh Töông vöông, Khuaát Nguyeân laïi bò löu ñaøy xuoáng mieàn
Giang Nam.
Naêm 278 tröôùc CN, töôùng Taàn laø Baïch Khôûi ñaùnh chieám Sính ñoâ, khai quaät phaàn moä toå tieân
vua Sôû. Luùc naøy Khuaát Nguyeân ñaõ 66 tuoåi, traûi qua hôn 20 naêm luaân laïc, thaáy caûnh quoác phaù gia
vong, nhaân daân ñoà thaùn, oâng raát phaãn khích bi ai, laøm baøi phuù Hoaøi sa roài töï traàm taïi soâng Mòch La
vaøo ngaøy moàng 5 thaùng 5( teát Ñoan ngoï).
Theo Ban Coá(Haùn thö -Ngheä vaên chí), Vöông Daät(Sôû töø chöông cuù) vaø Chu Hy(Sôû töø taäp
chuù), taùc phaåm cuûa Khuaát Nguyeân goàm 25 thieân sau:
Ly tao(1 thieân), Thieân vaán(1 thieân), Vieãn du(1 thieân), Boác cö(1 thieân), Ngö phuû(1 thieân), Cöûu
ca(11 thieân : Ñoâng hoaøng thaùi nhaát, Vaân trung thaàn, Töông quaân, Töông phu nhaân, Ñaïi tö meänh,
Thieáu tö meänh, Ñoâng quaân, Haø baù, Sôn quæ, Quoác thöông, Leã hoàn) vaø Cöûu chöông(9 thieân : Tích
tuïng, Thieäp giang, Ai Sính, Tröøu tö, Hoaøi sa, Tö myõ nhaân, Tích vaõng nhaät, Quaát tuïng, Bi hoài phong).
Qua thaân theá vaø söï nghieäp cuûa mình, Khuaát Nguyeân xöùng ñaùng laø moät nhaø thô yeâu nöôùc
thieát tha, moät nhaø chính trò saùng suoát vaø laø moät nhaân caùch lôùn.
“Ly tao” –taùc phaåm tieâu bieåu cuûa Khuaát Nguyeân- goàm 374 caâu, saùng taùc
naêm 314 tröôùc CN khi Sôû Hoaøi Vöông nghe lôøi gieøm pha cuûa Thöôïng quan Ñaïi phu
Caän Thöôïng, caùch chöùc Taû ñoà vaø ñaøy oâng leân mieàn baéc soâng Haùn. Baøi thô vieát theo
theå “tao”, theå thô do chính taùc giaû saùng taïo treân cô sôû daân ca nöôùc Sôû. Ly tao coù
nghóa laø moái lo buoàn bieät ly( Ly tao giaû, ly öu daõ -Söû Kyù – Tö Maõ Thieân), hoaëc gaëp
moái u saàu(Haùn thö – Ban Coá). Hai caùch giaûi thích naøy ñeàu phuø hôïp vôùi noäi dung
giaûi baøy taâm söï cuûa nhaø thô yeâu nöôùc Khuaát Nguyeân.
Taùc phaåm Ly Tao ñöôïc nhaø pheâ bình ñôøi Minh Kim Thaùnh Thaùn xeáp vaøo
haøng coå ñieån goïi laø luïc taøi töû(Nam Hoa Kinh cuûa Trang Töû, Ly Tao cuûa Khuaát
Nguyeân, Söû Kyù cuaû Tö Maõ Thieân, Luaät Thi cuûa Ñoã Phuû, Thuûy Höû cuûa Thi Naïi Am
vaø Taây Söông Kyù cuûa Vöông Thöïc Phuû). Veà sau ngöôøi ñôøi theâm vaøo 2 taùc phaåm nöõa
thaønh baùt taøi töû laø Tyø Baø Haønh cuûa Baïch Cö Dò vaø Hoa Tieân Kyù – Khuyeát Danh;
cuõng coù ngöôøi cho laø Tam Quoác Chí cuûa La Quaùn Trung vaø Hoàng Laâu Moäng cuûa
Taøo Tuyeát Caàn – Cao Ngaïc.
Taùc phaåm coù theå chia laøm 2 phaàn vaø moät lôøi loaïn : ( töùc lôøi keát):
Phaàn 1: 184 caâu ñaàu, chuû yeáu laø thöïc coù pha laãn ít nhieàu hö caáu, taùc giaû töï
keå veà mình, goàm 3 ñoaïn:
Ñoaïn 1 trình baøy gia theá vaø chí höôùng, hoaøi baõo cuûa taùc giaû luùc coøn treû.
Ñoaïn 2 keå laïi nhöõng lo laéng, daèn vaët öu tö cuûa taùc giaû veà haäu quûa cuûa ñöôøng
loái trò nöôùc do nhaø vua muø quaùng vaø boïn nònh thaàn xuùc xieåm gaây ra.
Ñoaïn 3 theå hieän tinh thaàn ñaáu tranh ñeán cuøng cho lyù töôûng, quyeát khoâng
thoûa hieäp vôùi caùi aùc, caùi xaáu.
Phaàn 2: 186 caâu keá tieáp, chuû yeáu laø hö caáu nhöng phaùt xuaát töø cô sôû hieän
thöïc, goàm 4 ñoaïn:
Ñoaïn 1 hoùa thaân vaøo moäng töôûng ñeå trình baøy lyù töôûng hoaøi baõo trí quaân
traïch daân cuûa mình tröôùc ñeàn vua Thuaán.
Ñoaïn 2 dieãn taû cuoäc du haønh vaøo theá giôùi hö aûo (3 löôït) ñeå tìm “ngöôøi baïn
loøng” nhaèm thöïc hieän lyù töôûng hoaøi baõo aáy nhöng thaát baïi.
Ñoaïn 3 trôû veà hieän thöïc trong taâm traïng xoùt xa daèn vaët, maát phöông höôùng,
muoán buoâng xuoâi, nhieàu laàn nghó ñeán caùi cheát.
Ñoaïn 4 laïi du haønh vaøo theá giôùi hö aûo nhöng vaãn thaát baïi.
Lôøi loaïn: 4 caâu cuoái, toång keát yù toaøn baøi vaø neâu leân döï caûm bi thöông veà
cuoäc ñôøi taùc giaû: theo göông Baønh Haøm, tìm ñeán caùi cheát ñeå giaûi baøy taám loøng thieát
tha vì theá söï cuûa moät nhaân caùch cao khieát.
Trích giaûng:
l.-Ly tao(trích) Gaëp moái lo buoàn

Ñeá Cao Döông chi mieâu dueä heà, Laø doøng doõi Cao Döông vua tröôùc,
Traãm hoaøng khaûo vieát Baù Dung. Oâng Baù Dung chính thöïc phuï thaân,
Nhieáp ñeà trinh vu Maïnh Traâu heà, Naêm Daàn, vaøo thaùng ñaàu xuaân,
Duy Canh daàn ngoâ dó giaùng. Canh daàn ngaøy aáy, giaùng traàn laø ta.
Hoaøng laõm quó dö sô ñoä heà, Luùc sô sinh troâng ra moïi söï,
Thieäu tích dö dó gia thanh. Cha ban cho danh töï toát laønh.
Danh dö vieát Chính Taéc heà, Naøy ñaây Chính Taéc laø danh,
Töï dö vieát Linh Quaân. Linh Quaân laø töï cho thaønh teân hay.
Phaân ngoâ kyù höõu thöû noäi myõ heà, Trong ñaõ saün ñöùc daøy neát khaù,
Höïu truøng chi dó tu naêng. Ngoaøi laïi theâm veû laï, taøi nhieàu.
Hoã giang ly döõ tích chæ heà, Giang ly, tích chæ mang theo,
Nöõu thu lan dó vi boäi. Thu lan thôm ngaùt keát ñeo beân mình.
Coát dö nhöôïc töông baát caäp heà, Lo thôøi gian troâi nhanh qua voäi,
Khuûng nieân tueá chi baát ngoâ döõ. Sôï thaùng naêm chaúng ñôïi chôø ta.
Trieâu kieån tæ chi moäc lan heà, Moäc lan ban saùng haùi hoa,
Tòch giaûo chaâu chi tuùc maõng. Coû xanh giaãm boùng chieàu taø beân soâng.
Nhaät nguyeät hoát kyø baát yeâm heà, Ngaøy vôùi thaùng haün khoâng ôû laïi,
Xuaân döõ thu kyø ñaïi töï. Xuaân roài thu maõi maõi ñoåi thay
Duy thaûo moäc chi linh laïc heà, Nghó ñieàu heùo ruïng coû caây,
Khuûng myõ nhaân chi trì moä. Sôï cho ngöôøi ñeïp roài ñaây seõ giaø.
Baát phuû traùng nhi khöû ueá heà, Thôøi treû maïnh, xaáu xa chaúng boû,
Haø baát caûi thöû ñoä? Sao khoâng thay phaùp ñoä kyû cöông?
Thöøa kyø kyù dó trì sính heà, Ruoåi giong kyø kyù treân ñöôøng,
Lai ngoâ ñaïo phuø tieân loä. Laïi ñaây, ta daãn cho töôøng böôùc ñi.
Tích tam haäu chi thuaàn tuùy heà, Vì ba vua xöa kia toát ñöùc,
Coá chuùng phöông chi sôû taïi. Neân coû thôm thaûy ñöôïc vun troàng.
Taïp thaân tieâu döõ khuaån queá heà, Tieâu kia, queá noï ñeàu duøng,
Khôûi duy nöõu phuø hueä xaûi. Phaûi ñaâu lan hueä môùi mong ñoaùi hoaøi.
Bæ Nghieâu Thuaán chi caûnh giôùi heà, Kìa Nghieâu Thuaán saùng ngôøi ngoâi caû,
Kyù tuaân ñaïo nhi ñaéc loä. Theo ñöôøng ngay neân ñaõ thaønh coâng
Haø Kieät Truï chi xöông phi heà, Coøn nhö Kieät Truï buoâng tuoàng,
Phuø duy tieäp kính dó quaãn boä. Baêng theo loái taét, khoán cuøng böôùc ñi.
Duy phuø ñaûng nhaân chi thaâu laïc heà, Beø luõ aáy maõi meâ hoan laïc,
Loä u muoäi dó hieåm aûi. Khieán toái taêm vöôùng maéc loái ñöôøng;
Khôûi dö thaân chi ñaïn öông heà, Thaân ta haù sôï tai öông,
Khuûng hoaøng dö chi baïi tích. Chæ e cô nghieäp quaân vöông ñoå nhaøo.
Hoát boân taåu dó tieân haäu heà, Neân voäi vaõ tröôùc sau chaïy choït,
Caäp tieàn vöông chi chuûng vuõ. Mong theo chaân noái goùt tieàn vöông;
Thuyeân baát saùt dö chi trung tình heà, Loøng trung chaúng ñöôïc ñoaùi thöông,
Phaûn tín saøm nhi teá noä. Tin lôøi saøm taáu noåi côn loâi ñình.
Dö coá tri kieån kieån chi vi hoaïn heà, Voán ñaõ bieát kieân trinh gaây hoïa,
Nhaãn nhi baát naêng xaû daõ. Song nôõ naøo boû caû nöôùc non !
Chæ cöûu thieân dó vi chính heà, Chæ trôøi maø giaûi loøng son,
Phuø duy Linh tu chi coá daõ. Linh tu laø ñaáy, coãi nguoàn bi ai.
Vieát hoaøng hoân dó vi kyø heà, Buoåi hoaøng hoân cuøng ai hoø heïn,
Khöông trung ñaïo nhi caûi loä. Môùi nöûa ñöôøng caûi bieán ngôø ñaâu !
Sô kyù döõ dö thaønh ngoân heà, Noùi ñieàu thaønh thöïc ban ñaàu,
Haäu hoái ñoän nhi höõu tha. Cuøng ta nhö theá maø sau ñoåi lôøi.
Dö kyù baát nan phuø ly bieät heà, Ta haù quaûn cuøng ngöôøi ly bieät,
Thöông Linh tu chi xaùc hoùa. Thöông Linh tu chuyeån bieán bao laàn;
Dö kyù tö lan chi cöûu uyeån heà, Ruoäng naøy chín khoaûnh caáy lan,
Höïu thuï hueä chi baùch maãu. Ñoàng xa traêm maãu troàng haøng hueä kia.
Hueà löu di döõ yeát xa heà, Vun yeát xa, löu di khoe veû,
Taïp ñoã haønh döõ phöông chæ. Xen maøu töôi phöông chæ, ñoã haønh,
Kyù chi dieäp chi tuaán maäu heà, Mong sao raäm raïp laù caønh,
Nguyeän só thôøi heà ngoâ töông san. Ñuùng thôøi ta haùi cho thaønh öôùc ao.
Tuy uûy tuyeät kyø dieäc haø thöông heà, Daàu heùo ruïng haïi naøo ñaùng keå,
Ai chuùng phöông chi voâ ueá. Thöông coû thôm hoang pheá ñieâu taøn.
Chuùng giai caïnh tieán dó tham lam heà, Tranh nhau chuùng chaúng töø nan,
Baèng baát yeám hoà caàu saùch. Möu danh ñoaït lôïi tham taøn chaúng ngôi.
(Traàn Troïng San dòch)
.........
Chuùng baát khaû hoä thuyeát heà, Noùi vôùi chuùng deã hoøng noùi xieát,
Thuïc vaân saùt dö chi trung tình? Ai laø ngöôøi xeùt bieát loøng ta?
Theá tònh cöû nhi hieáu baèng heà, Ñôøi ñeàu beø ñaûng gian taø,
Phuø haø quynh ñoäc nhi baát dö thính? Moät mình ta noùi noùi maø ai nghe?
..... ....
Taêng hö hi dö uaát aáp heà, Nöùc nôû khoùc lo buoàn ñaày daï,
Ai traãm thì chi baát ñaùng. Tuûi cho thaân sinh ñaõ loãi thôøi.
Gaït saàu böùt caùnh hueä töôi,
Laõm nhöï hueä dó yeåm theá heà,
Aùo khaên laõ chaõ leä rôi öôùt ñaàm.
Trieâm dö khaâm chi laõng laõng.
.... ....
Trieâu phaùt nhaãn ö Thöông Ngoâ heà, Sôùm Thöông Ngoâ chieàu ra Huyeàn Phoá,
Tòch dö chí hoà Huyeàn Phoá. Ñeàn thaàn linh xa ngoù cöûa ngoaøi.
Duïc thieåu löu thöû linh toûa heà, Choán naøy muoán taïm nghæ ngôi,
Nhaät hoát hoát kyø töông moä. Chieàu hoâm baûng laûng maët trôøi xuoáng nhanh.
Ngoâ linh Hy Hoøa nhó tieát heà, Hy Hoøa hôõi neå tình ta vôùi,
Voïng Yeâm tu nhi vaät baùch. Loái non ñoaøi chôù voäi xoâng pha.
Loä man man kyø tu vieãn heà, Quaûn bao nöôùc thaúm non xa,
Ngoâ töông thöôïng haï nhi caàu saùch. Ñeå ta tìm kieám cho ra baïn loøng.
….
Loä tu vieãn dó ña gian heà,
Xa thaêm thaúm coõi ñöôøng hieåm trôû,
Ñaèng chuùng xa söû kính ñaõi.
Doàn caùc xe giuùp ñôõ ta cuøng.
Loä baát chu dó taû chuyeån heà,
Ñöôøng xa loái taû ñi voøng,
Chæ Taây haûi dó vi kyø. Heïn ngaøy thaùng chæ qua vuøng beå Taây.
Ñoàn dö xa kyø thieân thaëng heà, Ñeàu tay saép giaät daây cöông ngoïc,
Teà ngoïc ñaïi nhi tònh trì. Nghìn xe cuøng moät luùc ra ñi.
Giaù baùt long chi uyeån uyeån heà, Taùm roàng bay loän tröôùc xe,
Taùi vaân kyø chi uûy ñaø. Côø maây phaát phôùi boùng che rôïp trôøi.
Öùc chí nhi nhó tieát heà, Haõy ngöøng böôùc taïm nguoâi daï tuûi,
Thaàn cao trì chi maïc maïc. Buoâng thaàn hoàn leân coõi cao xa.
Taáu Cöûu ca nhi vuõ Thieàu heà, Muùa Thieàu haùt khuùc Cöûu ca,
Lieâu haï nhaät dó du laïc. Thaùng ngaøy thong thaû lieäu maø laøm khuaây.
Traéc thaêng hoaøng chi haùch hyù heà, Caát mình khoaûng trôøi maây roäng raõi,
Hoát laâm ngheã phuø cöïu höông. Chôït ngoaûnh ñaàu troâng laïi queâ höông
Boäc phu bi dö maõ hoaøi heà, Ngöïa buoàn ñaày tôù thaûm thöông,
Quyeàn cuïc coá nhi baát haøng. Co ro nhôùn nhaùc ngaïi ñöôøng chaúng ñi.
Loaïn vieát : Dó hyõ tai ! Vaõn raèng :

Quoác voâ nhaân maïc ngaõ tri heà, Thoâi ! Thöông tieác laøm chi cho cöïc!
Höïu haø hoaøi hoà coá ñoâ ?! Bieát ta ñaâu moät nöôùc khoâng ngöôøi.
Kyù maïc tuùc döõ vi myõ chính heà, Chính laønh laøm söùc vôùi ai?
Ngoâ töông toøng Baønh Haøm chi sôû cö. Baønh Haøm ñaâu ñoù ta thôøi ñi theo !
(Nguyeãn Taïo dòch)
2. Hoaøi sa(trích)
Loaïn vieát: Lôøi keát raèng:
Haïo haïo Nguyeân Töông, phaân löu Mòch Meânh moâng Nguyeân Töông, soâng Mòch La
heà! chia nhaùnh a !
Tu loä u eá, ñaïo vieãn hoát heà ! Ñöôøng xa man maùc, ngaát taïnh muø khôi a !
Hoaøi chaát baûo tình, ñoäc voâ thaát heà ! Oâm tình giöõ chaát, ñaønh phaûi moà coâi a !
Baù Nhaïc kyù moät, kyù yeân trình heà ! Baù Nhaïc ñaõ maát, ngöïa Kyù ai coi a !
Nhaân sinh coù meänh, ñeàu ñaõ ñònh roài a !
Daân sinh baåm meänh, caùc höõu sôû thoá heà ! Vöõng loøng roäng chí, ta chaúng sôï a !
Ñònh taâm quaûng chí, dö haø sôû uùy cuï heà ! Xoùt thöông chaúng döùt, than thôû maõi a !
Taêng thöông vieân ai, vónh thaùn vò heà ! Ñôøi ngaøu ñuïc khoâng bieát ta, loøng ngöôøi
Theá hoãn troïc maïc ngoâ tri, nhaân taâm baát khoù löôøng a !
khaû vò heà ! Bieát cheát khoâng traùnh ñöôïc, nguyeän khoâng
Tri töû baát khaû nhöôïng, nguyeän vaät aùi heà ! tieác ñôøi a !
Minh caùo quaân töû, ngoâ töông dó vi loaïi heà! Noùi roõ cuøng quaân töû, ta mong theo ñoøi a !
(Ñaøo Duy Anh dòch)
3. Ngö phuû
Khuaát Nguyeân kyù phoùng, du ö giang ñaøm, haønh ngaâm traïch baïn, nhan saéc
tieàu tuïy, hình dung khoâ caûo. Ngö phuû kieán nhi vaán chi vieát:”Töû phi Tam lö ñaïi phu
dö? Haø coá chí ö tö?”.
Khuaát Nguyeân vieát:”Theá nhaân giai troïc, ngaõ ñoäc thanh; chuùng nhaân giai tuùy,
ngaõ ñoäc tænh, thò dó kieán phoùng”.
Ngö phuû vieát:”Thaùnh nhaân baát ngöng treä ö vaät, nhi naêng döõ theá thoâi di. Theá
nhaân giai troïc, haø baát quaät kyø neâ nhi döông kyø ba? Chuùng nhaân giai tuùy, haø baát boâ
kyø tao nhi suyeát kyø si? Haø coá thaâm tö cao cöû, töï linh phoùng vi?”.
Khuaát Nguyeân vieát:”Ngoâ vaên chi: taân moäc giaû, taát ñaøn quan; taân duïc giaû taát
chaán y; an naêng dó thaân chi saùt saùt, thuï vaät chi moân moân giaû hoà?! Ninh phoù Töông
löu, taùng ö giang ngö chi phuùc trung, höïu an naêng dó haïo haïo chi baïch nhi moâng theá
chi traàn ai hoà?!
Ngö phuû hoaõn nhó nhi tieáu, coå dueä nhi khöù. Naõi ca vieát :
“Thöông Lang chi thuûy thanh heà, khaû dó traïc ngaõ anh;
Thöông Lang chi thuûy troïc heà, khaû dó traïc ngaõ tuùc. “
Toaïi khöù, baát phuïc döõ ngoân.
Laõo chaøi
Sau khi bò ñaøy, Khuaát Nguyeân daïo chôi beân soâng, vöøa ñi vöøa ngaâm beân bôø
ñaàm, veû maët hoác haùc, hình daùng gaày guoäc. Laõo chaøi troâng thaáy, hoûi raèng :
- “Ngaøi khoâng phaûi laø quan Tam lö ñaïi phu ñoù ö? Vì sao ñeán noãi naøy?”.
Khuaát Nguyeân ñaùp :
- “Ngöôøi ñôøi ñeàu ñuïc, rieâng mình toâi trong; moïi ngöôøi ñeàu say, rieâng mình toâi
tænh, vì theá bò ñaøy”.
Laõo chaøi noùi :
- “Thaùnh nhaân khoâng ngöng ñoïng vì söï vaät, maø coù theå dôøi ñoåi theo ñôøi. Ngöôøi
ñôøi ñeàu ñuïc, sao oâng khoâng khuaáy buøn khua soùng? Moïi ngöôøi ñeàu say, sao oâng khoâng
aên baõ uoáng heøm? Taïi sao laïi nghó nhieàu, ôû cao, ñeå bò ñaøy ñoïa?”.
Khuaát Nguyeân noùi :
- “Toâi nghe :Vöøa goäi xong, aét phaûi phuûi muõ ; vöøa taém xong, aét phaûi giuõ
aùo.Haù neân ñem taám thaân trong traéng maø chòu söï nhô baån cuûa söï vaät?! Thaø raèng ñeán
soâng Töông, choân mình trong buïng caù, chôù ñaâu neân ñem taám loøng thanh khieát maø
chòu buò baëm cuûa coõi ñôøi?!”
Laõo chaøi mæm cöôøi, goõ vaøo maùi cheøo maø ñi. Haùt raèng :
“Nöôùc soâng Thöông Lang trong heà, coù theå laáy giaët giaûi muõ ta;
Nöôùc soâng Thöông Lang ñuïc heà, coù theå laáy röûa chaân ta”.
Roài boû ñi, khoâng noùi vôùi nöõa.
Nguyeãn Du vaø Khuaát Nguyeân:
Töông Ñaøm ñieáu Tam Lö Ñaïi phu Qua Töông Ñaøm ñieáu
Kyø nhaát Quan Tam Lö Ñaïi phu
Hieáu tu nhaân khöù nhò thieân taûi, Hai nghìn naêm vaéng ngöôøi söûa ñöùc,
Thöû ñòa do vaên lan chæ höông. Nôi ñaây coøn thôm nöùc chæ lan.
Toâng quoác tam nieân bi phoùng truïc, Ba naêm ñaát trích phuû phaøng,
Sôû Töø vaïn coå thieän vaên chöông. Sôû Töø muoân thuûa rôõ raøng vaên chöông.
Ngö long giang thöôïng voâ taøn coát, Soâng caù roàng naém xöông khoân giöõ,
Ñoã nhöôïc chaâu bieân höõu chuùng phöông Baõi hoa loàng traêm thöù coû thôm.
Cöïc muïc thöông taâm haø xöù thò? Nôi naøo gôûi moái thöông taâm!
Thu phong laïc moäc quùa Nguyeân Töông Laù thu gioù ruïng neûo taàm Nguyeân Töông.
Kyø nhò Nôi ñaây choân hoàn oan Sôû quoác,

Sôû quoác oan hoàn oaùn thöû trung, Maét muoân truøng khoùi nöôùc chôi vôi.
Yeân ba nhaát voïng dieåu haø cuøng. Ví ban hieán leänh xuoáng ñôøi,
Tröïc giao hieán leänh haønh thieân haï, Ly Tao ñaâu ñeå noái lôøi Quoác phong?
Haø höõu Ly Tao keá Quoác phong? Hoàn ñoäc tænh ai loøng töôûng tôùi,
Thieân coå thuøy nhaân lieân ñoäc tænh, Nieàm coâ trung bieát gôûi phöông nao?
Töù phöông haø xöù thaùc coâ trung? Ñôøi nay chuoäng laï xieát bao,
Caän thôøi moãi hieáu vi kyø phuïc, Ñeo lan giaét ngoïc nhöng naøo gioáng xöa
Sôû boäi tieâu lan caùnh baát ñoàng. (Quaùch Taán dòch)
Phaûn chieâu hoàn Choáng baøi”Chieâu hoàn”
Hoàn heà ! hoàn heà ! hoà baát qui ? Hoàn hôõi hoàn sao khoâng veà chöù?
Ñoâng taây nam baéc voâ sôû y. Khaép phöông trôøi khoâng choã töïa nöông
Thöôùng thieân haù ñòa giai baát khaû, Leân trôøi xuoáng ñaát heát ñöôøng,
Yeân Dónh thaønh trung lai haø vi? Maø thaønh Yeân Dónh chôù möôøng ñeå chaân
Thaønh quaùch do thò, nhaân daân phi, Thaønh quaùch theá nhaân daân khaùc haün,
Traàn ai coån coån oâ nhaân y. Buïi bay trong nhô baån aùo ngöôøi.
Xuaát giaû khu xa, nhaäp cöù toïa, Veânh vang xe coä laâu ñaøi,
Toïa ñaøm laäp nghò giai Cao, Quøi. Ñöùng ngoài baøn taùn saùnh vai Cao, Quøi.
Baát loä traûo nha döõ giaùc ñoäc, Hoï ngoaøi maët khoâng thoø nanh vuoát,
Giaûo töôùc nhaân nhuïc cam nhö di ! Caáu xeù ngöôøi nhai nuoát ngoït ngon.
Quaân baát kieán Hoà Nam soå baùch chaâu, Hoà Nam kia maáy traêm choøm,
Chæ höõu saáu tích voâ sung phì. Gaày coøm xô xaùc khoâng coøn thòt da !
Hoàn heà ! hoàn heà ! suaát thöû ñaïo Neáu hoàn cöù thieát tha loái tröôùc,
Tam Hoaøng chi haäu phi kyø thì, Sau Tam Hoaøng khoâng ñöôïc hôïp thôøi.
Taûo lieãm tinh thaàn phaûn Thaùi cöïc. Chi baèng sôùm lieäu chaàu trôøi,
Chôù veà ñaây nöõa maø ngöôøi quôû quang.
Thaän vaät taùi phaûn linh nhaân si,
Ñôøi sau hoï Thöôïng quan heát thaûy,
Haäu theá nhaân nhaân giai Thöôïng quan,
Khaép nôi nôi doøng chaûy Mòch La.
Ñaïi ñòa xöù xöù giai Mòch La.
Caù khoâng ræa, huøm cuõng tha,
Ngö long baát thöïc saøi hoå thöïc,
Hoàn ôi ! hoàn hôõi ! bieát laø laøm sao?
Hoàn heà ! hoàn heà ! naïi hoàn haø ! (Theo baûn dòch cuõ)
Bieän Giaû Baùc laïi Giaû Nghò

Baát thieäp Hoà Nam ñaïo, Khoâng ñi qua Hoà Nam,
An tri Töông thuûy thaâm? Laøm sao bieát ñöôïc soâng Töông saâu.
Baát ñoäc Hoaøi sa phuù Khoâng ñoïc baøi phuù”Hoaøi sa”,
An thöùc Khuaát Nguyeân taâm? Laøm sao bieát ñöôïc loøng Khuaát Nguyeân.
Khuaát Nguyeân taâm, Töông giang thuûy Loøng Khuaát Nguyeân, nöôùc soâng Töông
Thieân thu vaïn thu thanh kieán ñeå. Nghìn naêm vaïn naêm trong suoát ñaùy.
Coå kim an ñaéc ñoàng taâm nhaân, Xöa nay keû ñoàng taâm ñöôïc maáy ngöôøi?
Giaû sinh nhaát phuù ñoà vi nhó. Baøi phuù Giaû Nghò cuõng chæ laø voâ ích.
Lieät nöõ toøng lai baát nhò phu, Lieät nöõ xöa nay chæ thôø moät choàng,
Haø ñaéc theâ theâ “töôùng cöûu chaâu”? Sao phaûi taát taû ñi khaép chín chaâu?
Vò taát coå nhaân tri höõu ngaõ, Vò taát ngöôøi xöa ñaõ bieát coù ta?
Nhaõn trung Töông thuûy khoâng du du ! Tröôùc maét, soâng Töông cöù laëng leõ troâi.
PHAÀN ÑOÏC THEÂM

Truyeän Khuaát Nguyeân
Khuaát Nguyeân teân laø Bình, cuøng hoï vôùi vua Sôû, taû ñoà cuûa Sôû Hoaøi vöông. OÂng
laø ngöôøi hoïc roäng, chí huøng, am töôøng leõ quoác gia trò loaïn vaø raát gioûi veà töø leänh. ÔÛ
choán trieàu ñình thì oâng baøn tính vieäc nöôùc vôùi vua ñeå ban haønh caùc hieäu leänh; ngoaøi
choán trieàu ñình thì oâng tieáp ñaõi taân khaùch vaø öùng ñoái vôùi chö haàu. Vua Sôû raát tín
nhieäm oâng.
Ñoàng haøng vôùi oâng coù quan Thöôïng quan ñaïi phu(teân laø Caän Thöôïng) cuõng
muoán ñöôïc vua yeâu vaø ngaám ngaàm ganh tò, coù yù muoán laøm giaûm giaù taøi naêng oâng.
Hoaøi vöông giao cho oâng coâng vieäc döï thaûo caùc ñieàu luaät; coù laàn baûn thaûo vieát chöa
xong haún thì Thöôïng quan ñaïi phu troâng thaáy vaø muoán chieám ñoaït nhöng oâng khoâng
chòu. Vì chuyeän ñoù maø Thöôïng quan ñaïi phu gieøm pha vôùi vua Sôû raèng:
-Beä haï sai Khuaát Bình thaûo hieán leänh, ñieàu ñoù chaúng ai laø khoâng bieát. Moãi khi
moät saéc leänh ban haønh laø Bình khoe coâng, baûo: “Khoâng coù ta thì khoâng ai laøm noåi”.
Vua giaän, xa daàn vaø baõi chöùc Khuaát Bình. Khuaát Bình ñau loøng vì noãi vua
thieáu saùng suoát, bò lôøi gieøm pha laøm luù laáp ñeå cho thoùi gian taø laøm haïi vieäc coâng vaø
lôøi ngay thaúng khoâng ñöôïc dung naïp. Cho neân oâng sinh lo buoàn, vieát neân taäp Ly Tao,
noùi leân nieàm xoùt xa vì nhöõng vieäc baát nhö yù maø mình ñaõ gaëp phaûi.
Trôøi laø khôûi thuûy cuûa loaøi ngöôøi, cha meï laø nguoàn goác cuûa thaân ta; con ngöôøi
gaëp böôùc ñöôøng cuøng thì nghó ñeán coäi reã, cho neân chaû bao giôø khoù nhoïc, meät moûi ñeán
cöïc ñoä maø khoâng keâu trôøi; chaû bao giôø ñau ñôùn thaûm thöông maø ngöôøi ta khoâng keâu
cha meï. Khuaát Bình thaúng böôùc theo con ñöôøng ngay, moät daï trung thaønh, duøng heát
taøi trí ñeå thôø vua, theá maø vaãn bò ngöôøi ta gieøm pha ly giaùn, vaän meänh nhö vaäy coù theå
noùi laø gaëp hoài cuøng. Thaønh tín maø bò nghi ngôø, trung thöïc maø bò phæ baùng thì coù theå
naøo khoâng hôøn oaùn ñöôïc khoâng? Khuaát Bình vieát taäp Ly Tao, yù haún laø oaùn haän ñôøi
mình khoâng gaëp ñöôïc cô hoäi toát. Thô Quoác Phong laø thô hieáu saéc maø khoâng daâm
ñaõng, thô Tieåu Nhaõ caêm lôøi huûy baùng maø khoâng “noåi loaïn”. Ñeán nhö thô Ly Tao thì
coù theå noùi ñöôïc raèng vöøa coù chaát Quoác Phong vöøa coù chaát Tieåu Nhaõ. Thoaït ñaàu noùi
töø Ñeá Coác, cuoái cuøng noùi ñeán Teà Hoaøn coâng, khoaûng giöõa thuaät laïi vieäc vua Thang
vua Vuõ, vôùi duïng yù cheâ traùch söï tình ñang xaûy ra luùc baáy giôø vaø thuyeát minh choã cao
roäng cuûa ñaïo ñöùc; duyeân do trò loaïn nhaát nhaát ñöôïc trình baøy moät caùch roát raùo, coù
maïch laïc ñaàu ñuoâi, khoâng maûy may thieáu soùt; vaên chöông thaät giaûn öôùc, lôøi leõ thaät teá
nhò; chí khí oâng cao khieát, phaåm haïnh oâng thanh lieâm. Vaên theå tuy thuoäc loaïi tieåu
phaåm, nhöng duïng yù cöïc kyø lôùn lao; nhöõng tæ duï ñöa ra thì thieån caän thoâi, nhöng yù
nghóa chöaù ñöïng thì thaät laø saâu roäng. Chí khí oâng cao khieát, cho neân oâng noùi nhieàu
ñeán hoa thôm coû laï, phaåm haïnh oâng thanh lieâm neân ñeán cheát oâng vaãn khoâng hoái tieác;
xoâ vaøo buøn nhô, oâng töï goät trôû neân trong saïch, khaùc naøo thaân ve vaáy baån, thoaùt xaùc
khoûi voøng oâ troïc, laâng laâng ngoaøi coõi traàn ai, chaúng coøn dính daáp vôùi caùi dô daùy cuûa
cuoäc ñôøi, traéng ngaàn, trong giaù, ñuùng laø “gaàn buøn maø chaúng hoâi tanh muøi buøn”. Xeùt
töø chí höôùng oâng xeùt ñi, vinh quang oâng coù theå giaønh phaàn saùng laùng vôùi aùnh maët
traêng, maët trôøi.
Sau khi Khuaát Bình bò baõi chöùc, nöôùc Taàn ñònh ñaùnh nöôùc Teà. Nöôùc Teà voán
keát thaân vôùi nöôùc Sôû. Taàn Hueä vöông thaáy vaäy laáy laøm lo, sai Tröông Nghi giaû vôø
phaïm toäi, sôï bò tröøng phaït neân troán khoûi nöôùc Taàn, ñem nhieàu leã vaät vaø cuûa laøm tin
chaïy sang xin thôø nöôùc Sôû, noùi vôùi vua Sôû:
-Nöôùc Taàn chuùng toâi raát giaän nöôùc Teà, nhöng nöôùc Teà laïi raát thaân thieän vôùi
nöôùc Sôû cuûa ñaïi vöông. Neáu nhö nöôùc Sôû tuyeät giao vôùi nöôùc Teà thì nöôùc Taàn xin
daâng ñaát Thöông OÂ roäng saùu traêm daëm.
Sôû Hoaøi vöông tham ñaát vaø tin lôøi Tröông Nghi, beøn tuyeät giao vôùi Teà vaø sai
söù sang Taàn nhaän ñaát, Tröông Nghi traùo trôû noùi:
-Nghi toâi noùi vôùi vua Sôû laø 6 daëm, chöù laøm gì coù chuyeän 600 daëm bao giôø !
Söù giaû giaän boû ñi, veà taâu laïi vôùi vua Sôû. Sôû Hoaøi vöông caû giaän, caát ñaïi quaân
ñaùnh Taàn. Taàn xuaát quaân öùng chieán, phaù tan quaân Sôû ôû Ñan Chieát, cheùm taùm vaïn
chieác ñaàu, baét soáng töôùng Sôû laø Khuaát Caùi vaø chieám ñaát Haùn Trung cuûa Sôû. Hoaøi
vöông töùc toác doác toaøn quaân keùo saâu vaøo ñaát Taàn ñaùnh nhau ôû Lam Ñieàn. Hay tin,
nöôùc Nguïy lieàn ñaùnh uùp Sôû, tieán tôùi ñaát Ñaëng; quaân Sôû sôï, phaûi ruùt töø ñaát Taàn veà. Teà
giaän Sôû tuyeät giao vôùi mình neân boû maëc khoâng cöùu. Sôû nguy to. Naêm sau, Taàn caét ñaát
Haùn Trung cho Sôû ñeå giaûng hoøa. Vua Sôû noùi:
-Khoâng daùm xin ñaát, chæ xin ñöôïc Tröông Nghi laø haû loøng.
Nghe tin aáy, Tröông Nghi taâu vôùi vua Taàn:
-Moät Tröông Nghi maø ñoåi ñöôïc caû ñaát Haùn Trung thì xin cho Nghi toâi sang
Sôû.
Ñeán Sôû, Tröông Nghi laïi ñem nhieàu leã vaät hoái loä Caän Thöôïng vaø baøy möu caäy
suûng cô cuûa Hoaøi vöông laø Trònh Tuï noùi giuùp. Roát cuoäc Hoaøi vöông nghe lôøi Trònh
Tuï maø thaû Tröông Nghi.
Luùc ñoù Khuaát Bình ñaõ bò baõi chöùc, khoâng coøn tham döï trieàu chính vaø bò cöû ñi
söù Teà. ÔÛ Teà veà, oâng can Hoaøi vöông:
-Sao khoâng gieát Tröông Nghi ñi?
Hoaøi vöông hoái, sai ñuoåi theo baét Tröông Nghi laïi nhöng khoâng kòp. Sau ñoù,
caùc haàu quoác hôïp löïc ñaùnh Sôû, caû phaù quaân Sôû vaø gieát cheát töôùng Sôû laø Ñöôøng Muoäi.
Baáy giôø Taàn Chieâu vöông ñaõ keát thaân laøm reå Sôû. Chieâu vöông môøi Hoaøi vöông sang
Taàn hoäi kieán. Hoaøi vöông muoán ñi. Khuaát Nguyeân noùi:
-Taàn laø nöôùc ñoäc aùc nhö huøm soùi, khoâng tin ñöôïc, chi baèng khoâng ñi thì hôn.
Con nhoû cuûa Hoaøi vöông laø Töû Lan thì laïi khuyeân neân ñi, baûo:
-Sao laïi laøm cho vua Taàn khoâng vui?

Roát cuoäc, Hoaøi vöông ñi. Hoaøi vöông vaøo Vuõ Quan, Taàn cho quaân mai phuïc
chaën haäu, giöõ laïi khoâng cho veà, ñeå buoäc Sôû phaûi caét ñaát cho Taàn. Hoaøi vöông noåi
giaän, khoâng chòu, leûn troán sang nöôùc Trieäu. Trieäu khoâng cho ôû, Hoaøi vöông laïi phaûi
quay veà Taàn vaø sau cheát ôû ñaáy, thaây ñöôïc ñöa veà choân treân ñaát Sôû.
Con tröôûng cuûa Hoaøi vöông laø Khoaûnh Töông vöông leân ngoâi. Khoaûnh Töông
vöông cho em ruoät laø Töû Lan laøm leänh doaõn. Daân Sôû qui cho Töû Lan caùi toäi ñaõ
khuyeân Hoaøi vöông sang Taàn ñeå roài ñeán noãi moät ñi khoâng trôû veà.
Khuaát Bình tuy giaän Hoaøi vöông, song khi bò phoùng truïc, loøng laãn nhôù nöôùc
Sôû vaø luoân luoân nghó ñeán Hoaøi vöông, luùc naøo cuõng muoán trôû veà, nhöõng mong moät
ngaøy naøo ñoù, vua seõ tænh ngoä, thoùi ñôøi seõ ñoåi thay. Taác loøng muoán cho vua hieàn, nöôùc
khaù, taác loøng aáy khaéc khoaûi khoâng thoâi, cho neân trong moät thieân saùch, ba laàn oâng
nhaéc nhôû tôùi. Nhöng chung quy vaãn khoâng tìm ñöôïc caùch theá, thaønh ra vaãn khoâng theå
trôû veà, ñuû hieåu thuûy chung Hoaøi vöông vaãn khoâng tænh ngoä. Phaøm laø vua, baát luaän laø
trí hay ngu, hieàn ñöùc hay khoâng hieàn ñöùc, coù ai laïi chaúng muoán tìm cho ñöôïc baày toâi
trung ñeå baûo veä mình, caát nhaéc ngöôøi hieàn taøi ñeå giuùp ñôõ mình. Vaäy maø nhöõng oâng
vua laøm cho quoác phaù gia vong cöù keá tieáp nhau heát oâng naøy ñeán oâng khaùc, coøn caùc
ñaáng thaùnh quaân ñöa ñöôïc quoác gia ñeán choã thònh trò thì haèng bao nhieâu ñôøi khoâng
gaëp. Lyù do chæ laø vì ngöôøi vua cho laø trung, thaät ra laïi chaúng trung; ngöôøi vua cho laø
hieàn, thaät ra laïi chaúng hieàn. Cuõng vì khoâng bieát phaân bieät theá naøo laø baày toâi trung,
cho neân Hoaøi vöông beân trong bò Trònh Tuï meâ hoaëc, beân ngoaøi bò Tröông Nghi löøa
doái, ruoàng boû Khuaát Bình maø tin duøng Thöông quan ñaïi phu vaø leänh doaõn Töû Lan,
ñeå ñeán noãi thua traän, hao ñaát, maát saùu quaän, chính mình boû xaùc ôû ñaát Taàn, laøm troø
cöôøi cho thieân haï. AÁy caùi hoïa khoâng bieát duøng ngöôøi laø nhö theá ñaáy. Kinh Dòch noùi :
“Gieáng baån chaúng uoáng, loøng ta lo aâu. Coù theå muùc nöôùc(ñoå ñi cho saïch). Vua maø
saùng suoát(hieåu roõ leõ aáy), toaøn daân ñöôïc nhôø”. Vua ñaõ chaúng saùng suoát, thì coøn mong
chôø noãi gì?
Veà sau, hay tin Khuaát Bình khoâng baèng loøng mình, leänh doaõn Töû Lan noåi
giaän, xui Thöôïng quan ñaïi phu noùi xaáu Khuaát Bình vôùi Khoaûnh Töông vöông.
Khoaûnh Töông vöông giaän, ñaøy Khuaát Bình ñi xa. Khuaát Nguyeân ñi tôùi beân soâng, xoûa
toùc, ngaâm thô, lang thang doïc theo caùc ñaàm nöôùc, maët maøy tieàu tuïy, hình dung khoâ
ñeùt. Moät laõo ñaùnh caù gaëp oâng, hoûi:
-OÂng khoâng phaûi laø quan Tam Lö ñaïi phu ñaáy ö ? Côù sao laïi ñeán choán naøy?
Khuaát Nguyeân noùi:
-Ñôøi ñuïc, mình ta trong; ñôøi say, mình ta tænh, cho neân ta bò ruoàng boû.
Laõo chaøi noùi:
-Ñaõ laø baäc thaùnh nhaân thì chaúng chòu ñeå cho ngoaïi vaät caûn ngaên, raøng buoäc
maø coù theå cuøng thôøi theá ñoåi thay. Ñôøi ñuïc ö ? sao ta chaúng theo doøng maø khuaáy
soùng? Ñôøi say ö ? sao ta chaúng huùp röôïu nhaït vaø nuoát heøm? Can chi maø khö khö giaét
vieân ngoïc caän, naém vieân ngoïc du ñeå cho ngöôøi ñôøi ruoàng boû.
Khuaát Nguyeân noùi:
-Toâi nghe noùi: môùi goäi ñaàu thì aét phaûi söûa laïi muõ cho ngay ngaén; môùi taém röûa
thì aét phaûi xoác laïi aùo cho chænh teà. Phaøm laø ngöôøi, coù ai laïi chòu ñeå cho taám thaân
trong saïch vaáy baån giaây nhô ? Chaúng thaø nhaûy quaùch xuoáng soâng maø gôûi mình nôi
buïng caù cho roài, chöù sao laïi ñaønh taâm ñeå cho taám thaân traéng phau phau kia bò ñôøi
laøm lem luoác?
OÂng beøn laøm baøi phuù “Hoaøi sa”, lôøi vaên coù ñoaïn nhö treân. Roài oâng oâm moät
taûng ñaù, nhaûy xuoáng soâng Mòch La maø töï traàm.
Sau khi Khuaát Nguyeân maát, thì coù boïn Toáng Ngoïc, Ñöôøng Laëc vaø Caûnh Sai
ñeàu laø nhöõng ngöôøi gioûi töø chöông vaø noåi tieáng veà taøi laøm phuù, nhöng vaãn laø raäp theo
khuoân maãu cuûa Khuaát Nguyeân. Tuy nhieân, khoâng coù moät ngöôøi naøo coøn daùm thaúng
lôøi can giaùn nöõa. Töø ñoù trôû ñi, nöôùc Sôû maát daàn ñaát, vaø roát cuoäc maáy chuïc naêm sau,
bò nöôùc Taàn kieâm tính.
Khuaát Nguyeân nhaûy xuoáng soâng Mòch La ñöôïc hôn moät traêm naêm thì, döôùi
trieàu Haùn, coù Giaû sinh laøm Thaùi phoù Tröôøng Sa, khi ñi ngang qua Töông Thuûy, coù
neùm xuoáng soâng moät baøi vaên ñieáu Khuaát Nguyeân.
Thaùi söû coâng noùi:
Toâi ñoïc taäp Ly Tao, ñeán maáy thieân Thieân vaán, Chieâu hoàn, Ai Dónh…, thöông
cho chí höôùng Khuaát Nguyeân; treân ñöôøng ñi Tröôøng Sa, nhìn choã oâng traàm mình, laàn
naøo cuõng nhoû leä, töôûng töôïng hình boùng oâng. Ñeán khi ñoïc baøi ñieáu vaên cuûa Giaû sinh,
toâi laïi raát laáy laøm laï raèng Khuaát Nguyeân taøi naêng nhö theá maø sao khi oâng chu du caùc
nöôùc, laïi khoâng moät nöôùc naøo duøng oâng, ñeå ñeán noãi thaân laâm caûnh aáy ! Ñoïc xong baøi
phuù “Phuïc ñieåu”, trong ñoù töû sinh ñöôïc ñoàng nhaát, khöù töïu ñöôïc xem khinh, ta laïi
söûng soát nhö vöøa böøng tænh vaäy.
(Giaûn Chi Nguyeãn Höõu Vaên dòch)
TIEÁT 3 : TAÛN VAÊN THÔØI TIEÂN TAÀN

Vaên hoïc Trung Quoác thôøi tieân Taàn, ngoaøi hai thaønh töïu lôùn Kinh Thi vaø Sôû
töø, taûn vaên trieát hoïc vaø taûn vaên lòch söû thôøi naøy cuõng ñaït ñeán ñænh cao ngheä thuaät,
nhaát laø nhöõng maãu truyeän nguï ngoân. Taùc giaû cuûa boä phaän vaên hoïc naøy laø baùch gia
chö töû, soáng vaøo thôøi Xuaân thu - Chieán quoác.
Theo Haùn thö cuûa Ban Coá, baùch gia chö töû goàm 104 ngöôøi vôùi 189 tröôùc taùc.
Trong soá naøy coù raát nhieàu taùc phaåm bò thaát laïc moät phaàn hoaëc bò thaát laïc hoaøn toaøn
hoaëc laø nguïy taùc cuûa ngöôøi ñôøi sau.
Baùch gia chö töû ñöôïc chia laøm 9 nhaø (tröø tieåu thuyeát gia) goïi laø cöûu löu:
Nho gia, Ñaïo gia, Maëc gia, Danh gia, Aâm döông gia, Phaùp gia, Tung hoaønh gia,
Noâng gia vaø Taïp gia.
Sau ñaây laø moät soá taùc giaû vaø taùc phaåm tieâu bieåu:
1.3.1.- TAÛN VAÊN TRIEÁT HOÏC vaø LUAÄN THUYEÁT:
1.3.1.1-NHO GIA:
-Khoång Töû(551-479 tröôùc Taây lòch):
Huùy laø Khaâu, töï laø Troïng Ni, ngöôøi aáp Traâu, laøng Xöông Bình, nöôùc Loã(nay laø huyeän Khuùc
Phuï, tænh Sôn Ñoâng).
Naêm 532 tröôùc CN, laøm chöùc uûy laïi troâng coi kho thoùc roài laøm chöùc tö chöùc laïi coi vieäc
chaên nuoâi ôû nöôùc Loã.
Sau hôn 30 naêm xuaát chính, coù luùc giöõ ñeán chöùc vuï quyeàn teå töôùng khieán Loã huøng cöôøng
thònh trò. Roài Loã Ñònh coâng laàm keá ly giaùn cuûa Teà, say meâ nöõ nhaïc, treå naõi trieàu chính neân oâng töø
chöùc.
Naêm 496 tröôùc CN, Khoång töû rôøi nöôùc Loã, chu du lieät quoác nhöng cuõng khoâng ñöôïc chö haàu
troïng duïng.
Naêm 484 tröôùc CN Khoång töû trôû veà Loã, chuyeân taâm vaøo vieäc tröôùc thuaät: san ñònh kinh Thi,
Thö; hieäu ñính kinh Leã, Nhaïc; vieát lôøi giaûi thích kinh Dòch vaø bieân soaïn kinh Xuaân Thu.
Khoång töû maát vaøo thaùng 4, naêm thöù 16 ñôøi Loã Ai Coâng, thoï 73 tuoåi.
Nhöõng taùc phaåm do Khoång Töû san ñònh, bieân soaïn hoaëc do caùc moân ñeä cuûa ngaøi bieân soaïn
hay ghi cheùp laïi phaàn lôùn thuoäc vaøo loaïi taûn vaên trieát hoïc nhö Kinh Dòch, Kinh Leã, Ñaïi hoïc, Trung
dung, Luaän ngöõ, Maïnh töû…coøn Kinh Thö, Kinh Xuaân Thu thuoäc taûn vaên lòch söû.
Haø chính maõnh ö hoå

Khoång töû quùa Thaùi sôn traéc, höõu phuï nhaân khoác ö moä giaû nhi ai. Phu töû thöùc
thính chi, söû Töû Loä vaán chi vieát: “Töû chi khoác daõ, nhaát töï truøng höõu ai giaû?” Naõi
vieát: “Nhieân. Tích giaû ngoâ cöõu töû ö hoå, ngoâ phu höïu töû yeân, kim ngoâ töû höïu töû yeân”.
Phu töû vieát: “Haø vi baát khöù daõ?”. Vieát: “Voâ haø chính”. Phu töû vieát: “Tieåu töû chí chi.
Haø chính maõnh ö hoå daõ”.
Chính saùch haø khaéc taøn baïo hôn coïp
Khoång Töû ñi qua beân nuùi Thaùi Sôn. Coù moät ngöôøi ñaøn baø khoùc beân moä raát
thaûm thöông. Phu töû cuùi ñaàu xuoáng taám goã beân xe maø nghe, sai Töû Loä hoûi raèng:
“Tieáng khoùc cuûa baø döôøng nhö coù nhieàu noãi ñau buoàn?”. Ngöôøi ñaøn baø lieàn traû lôøi
raèng: “Ñuùng theá. Ngaøy tröôùc cha choàng toâi cheát vì coïp, choàng toâi cuõng cheát vì coïp,
nay con toâi laïi cheát vì coïp”. Phu töû noùi raèng: “Taïi sao baø khoâng boû ñi?”. Ngöôøi ñaøn
baø ñaùp: “Vì khoâng coù chính saùch haø khaéc”. Phu töû noùi raèng: “Caùc troø ghi nhôù laáy
ñieàu ñoù.Chính saùch haø khaéc taøn baïo hôn coïp”.

-Maïnh Töû(372-239 tröôùc Taây lòch):
Huùy laø Kha, voán doøng doõi hoaøng toäc Maïnh Toân thò nöôùc Loã, sau dôøi sang nöôùc Traâu(nay laø
huyeän Traâu, tænh Sôn Ñoâng). Cha maát sôùm, moïi vieäc nuoâi daïy ñeàu nhôø meï laø Maïnh maãu, noåi tieáng
laø meï hieàn bieát giaùo duïc con caùi thaønh nhaân.
Coù coâng noái chí Khoång töû, hoaèng döông Nho giaùo, ñöôïc toân xöng laø AÙ thaùnh. Noåi tieáng vôùi
thuyeát tính thieän. Coù tö töôûng ñi tröôùc thôøi ñaïi: “Daân vi quùy, xaõ taéc thöù chi, quaân vi khinh”.
Gioûi taøi bieän thuyeát, coù taøi vaên chöông, tröôùc taùc saùch Maïnh töû, goàm 7 thieân (Löông Hueä
vöông, Ñaèng Vaên coâng, Ly Laâu, Vaïn Chöông, Caùo töû, Taän taâm –moãi thieân laïi chia laøm 2 phaàn
thöôïng vaø haï), ñöôïc ñaùnh giaù laø taùc phaåm coù giaù trò ngheä thuaät nhaát cuûa kinh ñieån Nho gia.
1.Yeån mieâu trôï tröôûng

Toáng nhaân höõu maãn kyø mieâu chi baát tröôûng nhi yeån chi giaû, mang mang
nhieân qui, vò kyø nhaân vieát:”Kim nhaät beänh hyõ; dö trôï mieâu tröôûng hyõ”. Kyø töû xu nhi
vaõng thò chi, mieâu taéc caûo hyõ.
Nhôùm goác cho luùa choùng lôùn
Nöôùc Toáng coù ngöôøi lo cho luùa khoâng lôùn neân nhoå leân, meät nhoïc trôû veà nhaø,
baûo vôï raèng: “Hoâm nay meät quùa, ta giuùp cho luùa choùng lôùn”. Ñöùa con trai chaïy ra
xem thì luùa ñaõ heùo heát roài.
(Nguyeãn Thanh Chaâu dòch)
2.Teà nhaân höõu nhaát theâ nhaát thieáp

Teà nhaân höõu nhaát theâ nhaát thieáp nhi xöû thaát giaû.
Kyø löông nhaân xuaát taéc taát öù töûu nhuïc nhi haäu phaûn. Kyø theâ vaán sôû döõ aåm
thöïc giaû, taéc taän phuù quùy daõ.
Kyø theâ caùo kyø thieáp vieát: “Löông nhaân xuaát, taéc taát öù töûu nhuïc nhi haäu phaûn,
vaán kyø aåm thöïc giaû, taän phuù quùy daõ, nhi vò thöôøng höõu hieån giaû lai. Ngoâ töông haùm
löông nhaân chi sôû chi daõ”.
Taûo khôûi thí toøng löông nhaân chi sôû chi, bieán quoác trung voâ döõ laäp ñaøm giaû.
Toát chi ñoâng quaùch baøn gian chi teá giaû, khaát kyø dö; baát tuùc höïu coá nhi chi tha. Thöû
kyø vi öù tuùc chi ñaïo daõ.
Kyø theâ qui, caùo kyø thieáp vieát: “Löông nhaân giaû, sôû ngöôõng voïng chi chung
thaân giaû daõ; kim nhöôïc thöû”. Döõ kyø thieáp saùn kyø löông nhaân nhi töông khaáp vu
trung ñình, nhi löông nhaân vò chi tri daõ, thi thi toøng ngoaïi lai, kieâu kyø theâ thieáp.
Do quaân töû quan chi, taéc nhaân chi sôû dó caàu phuù quùy lôïi ñaït giaû, kyø theâ thieáp
baát tu daõ, nhi baát löông khaáp giaû, cô hi hyõ.
Vôï caû vôï leõ ngöôøi nöôùc Teà

Ngöôøi nöôùc Teà coù hai vôï, moät caû moät leõ, cuøng ôû vôùi nhau moät nhaø. Ngöôøi
choàng ngaøy naøo cuõng ra ñi, no say roài môùi veà. Ngöôøi vôï caû hoûi choàøng aên uoáng vôùi ai
thì ñaùp laø ñi aên toaøn vôùi baäc giaøu sang.
Vôï caû baûo vôùi vôï leõ: “Choàng chuùng ta ra ñi thì no say roài môùi veà, hoûi aên uoáng
vôùi nhöõng ai thì ñaùp laø toaøn vôùi baäc giaøu sang maø chöa töøng thaáy moät ngöôøi giaøu
sang naøo ñeán chôi nhaø. Toâi muoán rình xem chaøng ñi ñaâu”.
Hoâm sau daäy sôùm, vôï caû leûn theo choàng, ñi khaép nôi chaúng thaáy ai ñöùng troø
chuyeän vôùi choàng mình. Sau cuøng thaáy ngöôøi choàng ñeán phía ñoâng ngoaøi thaønh, nôi
coù ñaùm teá leã caát maû, xin aên côm thöøa canh caën; chöa no laïi ngheãnh coå ñi tìm choã
khaùc. Sôû dó chaøng no say laø nhôø caùch aáy.
Ngöôøi vôï caû veà baûo vôùi vôï leõ: “Choàng chuùng ta laø ngöôøi cho chò em mình
troâng caäy suoát ñôøi, maø nay nhö vaäy ñoù !”. Vôï caû keå xaáu choàng vôùi vôï leõ roài caû hai oâm
nhau khoùc trong saân giöõa; ngöôøi choàng khoâng bieát, hôùn hôû töø ngoaøi veà, laïi leân maët
kieâu vôùi vôï nöõa.
Cöù nhö baäc quaân töû maø xem xeùt thì con ngöôøi ta sôû dó mong caàu lôïi loäc giaøu
sang maø vôï con khoâng xaáu hoå, khoâng oâm nhau khoùc loùc thì haàu nhö hieám coù laém
thay.
(Nguyeãn Hieán Leâ dòch)
-Tuaân Töû (315-236 tröôùc Taây lòch):
Teân laø Huoáng, töï laø Khanh, ngöôøi nöôùc Trieäu, soáng ôû theá kyû thöù 3 tröôùc CN, voán theo ñaïo
Khoång, coù tinh thaàn khoa hoïc, laäp luaän chaéc chaén, tö töôûng coù khaùc Maïnh Töû. Oâng cho tính ngöôøi
voán aùc, neáu noù ñöôïc thieän laø nhôø söï daïy doã, neân oâng khuyeân chuùng ta tích thieän vaø duøng leã nhaïc ñeå
tieát cheá tình duïc. Oâng khoâng caàn bieát coù trôøi hay khoâng, chuû tröông laáy nhaân söï laøm goác, laïi coù oùc
baøi xích dò ñoan, khuyeân ngöôøi ta ñöøng sôï seät cuùng laïy trôøi ñaát maø cöù laøm heát boån phaän laø seõ ñöôïc
höôûng phuùc.
Veà tröôùc thuaät coù saùch Tuaân töû goàm 32 thieân vaø moät soá baøi phuù.Vaên oâng giaûn dò, môû ñöôøng
cho loái nghò luaän coù chöùng cöù sau naøy.
Thieân luaän
Tinh truïy, moäc minh, quoác nhaân giai cuûng, vieát: “Thò haø daõ?”. Vieát: “Voâ haø
daõ. Thieân ñòa chi bieán, aâm döông chi hoùa, vaät chi haõn chí giaû daõ; quaùi chi khaû daõ
nhi uùy chi phi daõ”.
Phuø, nhaät nguyeät chi höõu thöïc, phong vuõ chi baát thôøi, quaùi tinh chi ñaûng
hieän, thò voâ theá nhi baát thöôøng höõu chi. Thöôïng minh nhi chính bình, taéc thò tuy tònh
theá khôûi, voâ thöông daõ. Thöôïng aùm nhi chính hieåm, taéc thò tuy voâ nhaát chí giaû, voâ
ích daõ.
Phuø tinh chi truïy, moäc chi minh, thò thieân ñòa chi bieán, aâm döông chi hoùa, vaät
chi haõn chí giaû daõ, quaùi chi khaû daõ, nhi uùy chi phi daõ. Vaät chi dó chí daõ, nhaân yeâu
taéc khaû uùy daõ. Khoâ canh thöông giaù, vaân naäu thaát tueá, chính hieåm thaát daân, ñieàn ueá
giaù aùc, ñòch quùy daân cô, ñaïo loä höõu töû nhaân, phuø thò chi vò nhaân yeâu. Chính leänh baát
minh, cöû theá baát thoá, baûn söï baát lyù, phuø thò chi vò nhaân yeâu. Leã nghóa baát tu, noäi
ngoaïi voâ bieät, nam nöõ daâm loaïn, thò phuï töû töông nghi, nam nöõ quai ly, khaáu naïn
tònh chí, phuø thò chi vò nhaân yeâu. Yeâu thò sinh ö loaïn. Tam giaû thaùc, voâ an quoác. Kyø
thuyeát thaâm nhó, kyø tai thaäm thaûm...
Truyeän vieát: “Vaïn vaät chi quaùi, thö baát thuyeát”. Voâ duïng chi bieän, baát caáp
chi saùt, khí nhi baát trò. Nhöôïc phuø quaân thaàn chi nghóa, phuï töû chi thaân, phu phuï chi
bieät, taéc nhaät thieát tha nhi baát xaû daõ.
Luaän veà trôøi ñaát

Khi thaáy sao sa, caây keâu, ngöôøi trong nöôùc ai cuõng sôï, hoûi: “Theá laø laøm
sao?”. Ñaùp: “Khoâng sao caû. Nhöõng caùi ñoù laø caùi bieán hoùa cuûa trôøi ñaát, aâm döông, laø
söï ít xaûy ra cuûa vaïn vaät; cho laø quaùi laï thì neân, maø lo sôï thì khoâng neân”.
Maët trôøi maët traêng coù khi aên laãn nhau, möa gioù coù khi khoâng hôïp thôøi, nhöõng
ngoâi sao laï coù khi hieän töøng chuøm, nhöõng caùi ñoù khoâng thôøi naøo khoâng thaáy. Ngöôøi
treân saùng suoát maø chính trò phaûi leõ thì duø taát caû nhöõng caùi quaùi laï ñeàu xuaát hieän thì
cuõng khoâng sao. Ngöôøi treân môø aùm maø chính trò hieåm aùc, thì duø khoâng coù quaùi laï naøo
xuaát hieän cuõng khoâng hay gì.
Sao sa, caây keâu, ñoù laø caùi bieán hoùa cuûa trôøi ñaát, aâm döông, laø söï ít xaûy ra cuûa
vaïn vaät, cho laø quaùi laï thì neân maø lo sôï thì khoâng neân. Nhöõng caùi ñoù xaûy ra roài maø
loaøi ngöôøi laïi coù nhöõng vieäc quaùi gôû thì môùi ñaùng lo sôï. Ñaát khoâ caøy khoâng ñöôïc, haïi
cho vieäc caáy caøy lôõ muøa; chính trò hieåm aùc maát loøng daân, ruoäng ñaày coû, luùa khoâng
toát, gaïo ñaét, daân ñoùi, treân ñöôøng coù thaây ngöôøi, ñoù laø nhöõng quaùi gôû cuûa loaøi ngöôøi.
Chính leänh khoâng roõ raøng, laøm vieäc khoâng hôïp luùc, vieäc mình khoâng lo, ñoù laø nhöõng
quaùi gôû cuûa ngöôøi. Leã nghóa khoâng söûa, trong ngoaøi khoâng phaân bieät, trai gaùi daâm
loaïn thì cha con nghi nhau, vôï choàng xa lìa nhau, giaëc cöôùp noåi leân, ñoù laø nhöõng
quaùi gôû cuûa ngöôøi. Quaùi gôû do loaïn maø sinh. Ba vieäc caáy caøy, chính leänh, leã nghóa
maø laàm lôõ thì nöôùc khoâng yeân. Nhöõng caùi ñoù laø vieäc raát gaàn maø haïi raát saâu...
Kinh truyeän noùi: “Nhöõng caùi quaùi laï cuûa vaïn vaät, saùch khoâng cheùp”. Baøn tôùi
voâ ích, khoâng phaûi vieäc gaáp maø xeùt tôùi, boû ñi ñöøng noùi. Coøn nhö nghóa vua toâi, tình
cha con, ñaïo vôï choàng laø nhöõng ñieàu caàn thieát moãi ngaøy khoâng boû ñöôïc.
1.3.1.2-ÑAÏO GIA:
-Trang Töû(369-298 tröôùc Taây lòch):
Nhaân vaät thöù 3 cuûa phaùi Ñaïo gia, sau Döông Chu vaøLaõo töû.
Trang töû Huùy laø Chu, ngöôøi ñaát Moâng, nöôùc Toáng, töøng laøm chöùc laïi taïi Taát Vieân. Sôû Uy
vöông nghe tieáng, môøi ra laøm quan, nhöng oâng töø choái.
Veà tröôùc taùc, oâng ñöùng ñaàu baùch gia chö töû thôøi Xuaân thu - Chieán quoác vôùi Nam hoa kinh
coøn goïi laø Trang Töû, moät trong 6 taùc phaåm coå ñieån kieät xuaát ñöôïc Kim Thaùnh Thaùn toân xöng laø luïc
taøi töû.
Nam hoa kinh goàm 33 thieân: 7 noäi thieân, 15 ngoaïi thieân vaø 11 taïp thieân. Ngoaïi thieân vaø taïp
thieân coù nhieàu choã pha taïp, maâu thuaãn nhau, coù leõ do ngöôøi ñôøi sau vieát. Noäi thieân nhaát quaùn veà noäi
dung tö töôûng, thuaàn nhaát veà phong caùch ngheä thuaät nhaát laø caùc thieân Tieâu dao du, Teà vaät luaän,
Döôõng sinh chuû..., chaéc laø cuûa chính Trang Chu.
Nam hoa kinh laø taùc phaåm trieát hoïc mang nhieàu giaù trò vaên hoïc. Lôøi vaên trau chuoát boùng
baåy, söùc töôûng töôïng doài daøo phong phuù, öa duøng nhieàu thuû phaùp ngheä thuaät nguï ngoân, truøng ngoân
vaø chi ngoân, xöùng danh laø moät kieät taùc.
1.Hoà ñieäp chi moäng
Tích giaû, Trang Chu moäng vi hoà ñieäp, huû huû nhieân hoà ñieäp daõ, töï duï thích
chí döõ baát tri Chu daõ. Nga nhieân giaùc, taéc cöø cöø nhieân Chu daõ. Baát tri Chu chi moäng
vi hoà ñieäp dö? Hoà ñieäp chi moäng vi Chu dö? Chu döõ hoà ñieäp, taéc taát höõu phaän hyõ.
Thöû chi vò vaät hoùa.
Giaác moäng hoà ñieäp
Xöa Trang Chu chieâm bao thaáy mình laø böôùm, hôùn hôû vui phaän laøm böôùm, töï
thaáy thích chí khoâng coøn bieát coù Trang Chu nöõa. Chôït tænh giaác, laïi nhôn nhôn töï ñaéc
mình laø Trang Chu. Khoâng bieát Trang Chu chieâm bao laø böôùm? Hay böôùm chieâm
bao laø Trang Chu? Trang Chu vaø böôùm aét phaûi coù danh phaän khaùc nhau. Ñoù goïi laø
vaät hoùa.
2.Sinh töû
Leä chi Cô, ngaõi phong nhaân chi töû daõ. Taán quoác chi thuûy ñaéc chi daõ, theá
khaáp trieâm caân. Caäp kyø chí ö vöông sôû, döõ vöông ñoàng khuoâng saøng, thöïc soâ hoaïn,
nhi haäu hoái kyø khaáp daõ. Dö oâ hoà tri phuø töû giaû baát hoái kyø thuûy chi kyù sinh hoà?
Leõ soáng cheát

Leä Cô laø moät thieáu nöõ xinh ñeïp coù taøi thô vaên. Luùc vua Taán môùi thu naïp, naøng
khoùc nöôùc maét öôùt ñaãm aùo khaên. Kòp khi ñeán hoaøng cung, cuøng vua ñoàng saøng, neám
muøi phuù quùy, laïi hoái haän gioït leä ngaøy tröôùc. Ta bieát ñaâu keû cheát laïi khoâng hoái haän vì
mình tröôùc ñaây ñaõ mong ñöôïc soáng laâu?
3.An tri ngö laïc

Trang töû döõ Hueä töû du ö haøo löông chi thöôïng. Trang töû vieát: “ Du ngö xuaát
du thung dung, thò ngö laïc daõ.” Hueä töû vieát: “Töû phi ngö, an tri ngö chi laïc?” Trang
töû vieát: “Töû phi ngaõ, an tri ngaõ baát tri ngö chi laïc?” Hueä töû vieát: “Ngaõ phi töû, coá baát
tri töû hyõ. Töû coá phi ngö daõ, töû chi baát tri ngö chi laïc toaøn hyõ.” Trang töû vieát: “Thænh
tuaàn kyø baûn. Töû vieát: nhöõ an tri ngö laïc vaân giaû, kyù dó tri ngoâ tri chi nhi vaán ngaõ.
Ngaõ tri chi haøo thöôïng daõ.”
Sao bieát nieàm vui cuûa caù?
Trang töû cuøng Hueä töû daïo chôi treân caàu haøo. Trang töû noùi: “Caù du thong thaû
ra chôi, ñoù laø nieàm vui cuûa caù.” Hueä töû noùi: “Baùc khoâng phaûi laø caù, thì laøm sao bieát
nieàm vui cuûa caù?” Trang töû noùi: “(Vaäy thì) baùc khoâng phaûi laø toâi, laøm sao bieát raèng
toâi khoâng bieát nieàm vui cuûa caù?” Hueä töû noùi: “Toâi khoâng phaûi laø baùc, thì ñaønh laø
khoâng bieát baùc. Baùc voán khoâng phaûi laø caù, thì baùc haún laø khoâng bieát nieàm vui cuûa
caù.” Trang töû noùi: “Xin trôû laïi töø goác. Baùc noùi: baùc sao bieát nieàm vui cuûa caù, theá laø
ñaõ bieát raèng toâi bieát, neân hoûi toâi. Coøn toâi, toâi bieát nieàm vui ñoù treân haøo naøy.”
4.Xö thuï
Hueä töû vò Trang töû vieát: “Ngoâ höõu ñaïi thuï, nhaân vò chi xö. Kyø ñaïi baûn uûng
thuõng nhi baát truùng thaèng maëc. Kyø tieåu chi quyeån khuùc nhi baát truùng quy cuû. Laäp
chi ñoà, töôïng giaû baát coá. Kim töû chi ngoân ñaïi nhi voâ duïng, chuùng sôû ñoàng khöû daõ”.
Trang töû vieát: “Töû ñoäc baát kieán ly tinh hoà? Ti thaân nhi phuïc, dó só ngao giaû,
ñoâng taây khieâu löông, baát tò cao haï, truùng ö cô tòch, töû ö voõng coå. Kim phuø ly ngöu,
kyø ñaïi nhöôïc thieân thuøy chi vaân; thöû naêng vi ñaïi hyõ, nhi baát naêng chaáp thöû. Kim töû
höõu ñaïi thuï, hoaïn kyø voâ duïng, haø baát thuï chi ö voâ haø höõu chi höông, quaûng maïc chi
daõ, baøng hoaøng hoà voâ vi kyø traéc, tieâu dao hoà taåm ngoïa kyø haï, baát yeåu caân phu, vaät
voâ haïi giaû. Voâ sôû khaû duïng, an sôû khoán khoå tai !”
Caây Xö
Hueä Töû noùi vôùi Trang Töû raèng: “Toâi coù moät caây to, ngöôøi ta goïi noù laø caây xö.
Goác to lôùn cuûa noù xuø xì loài loõm khoâng ñuùng giaây möïc. Caønh nhoû beù cuûa noù cong queo
khoâng ñuùng khuoân maãu. Ñem troàng noù nôi ñöôøng ñi, ngöôøi thôï moäc chaúng ngoaûnh coå
ñoaùi nhìn. Nay lôøi oâng noùi thì to taùt lôùn lao maø voâ duïng, neân ngöôøi ngöôøi ñeàu boû
ngoaøi tai”.
Trang Töû noùi: “Oâng rieâng chaúng thaáy con hoà ly tinh ñoù sao? Noù co mình ñöùng
nuùp ñeå rình vaät ñi rong, nhaûy ñoâng nhaûy taây, chaúng neà cao thaáp, roài giaãm vaøo haàm
baãy, cheát trong löôùi raäp. Nay nhö con traâu röøng kia, to lôùn nhö ñaùm maây ruû ngang
trôøi, con vaät ñoù haün thöïc laø to nhöng chaúng baét ñöôïc chuoät. Nay oâng coù caây lôùn laïi lo
noù voâ duïng, sao khoâng troàng noù vaøo nôi khoâng coù laøng maïc thoân xoùm, giöõa choán
ñoàng khoâng moâng quaïnh ñeå roài nhôûn nhô ngoài beân caïnh maø chaúng laøm gì, thaûnh thôi
naèm kheånh döôùi goác caây. Noù seõ khoâng cheát yeåu vì rìu buùa, cuõng khoâng sôï vaät gì laøm
haïi. Noù voán laø vaät khoâng coù choã ñeå duøng thì sao laïi bò nguy khoán ñöôïc?”.
5.Tieâu dieâu du
Baéc minh höõu ngö, kyø danh vi coân. Coân chi ñaïi, baát tri kyø kyû thieân lyù daõ; hoùa
nhi vi ñieåu, kyø danh vi baèng, baèng chi boái, baát tri kyø kyû thieân lyù daõ. Noä nhi phi, kyø
döïc nhöôïc thuøy thieân chi vaân. Thò ñieåu daõ, haûi vaän taéc töông tæ ö Nam minh. Nam
minh daõ, thieân trì daõ.
Teà haøi giaû, chí quaùi giaû daõ. Haøi chi ngoân vieát: Baèng chi tæ ö nam minh daõ,
thuûy kích tam thieân lyù, ñoaøn phuø dao nhi thöôïng giaû cöûu vaïn lyù, khöù dó luïc nguyeät
töùc giaû daõ.
Daõ maõ daõ, traàn ai daõ, sinh vaät chi dó töùc töông xuy daõ.
Tieâu dieâu daïo chôi

Bieån baéc coù loaïi caù teân laø coân. Caù coân lôùn khoâng bieát maáy ngaøn daëm; hoùa
thaønh chim, goïi laø chim baèng; löng chim baèng lôùn khoâng bieát maáy ngaøn daëm. Chim
baèng giaän maø bay thì caùnh noù nhö ñaùm maây treân trôøi ruû xuoáng. Con chim ñoù, khi
bieån Baéc ñoäng, dôøi xuoáng bieån Nam. Bieån Nam laø gieáng cuûa trôøi vaäy. Saùch Teà haøi laø
saùch cheùp truyeän quaùi dò. Saùch aáy noùi raèng chim baèng dôøi xuoáng bieån Nam; ñaäp nöôùc
3000 daëm, ñuïng gioù maø bay leân 9 vaïn daëm, bay moät maïch 6 thaùng môùi nghæ.
Noù bay nhö vaäy maø coù phaûi gaéng söùc khoâng? Khoâng, vaãn thaûnh thôi, tieâu dieâu
nhö con ngöïa ngoaøi ñoàng, haït buïi trong khoâng, vì heát thaûy ñeàu do hôi cuûa taïo vaät
thoåi maø bay chaïy ñöôïc.
6.Ñoâng Thi hieäu taàn
Taây Thi beänh taâm nhi taàn kyø lyù. Kyø lyù chi xuù nhaân kieán nhi myõ chi, qui dieäc
phuûng taâm nhi taàn kyø lyù. Kyø lyù chi phuù nhaân kieán chi, kieân beá moân nhi baát xuaát, baàn
nhaân kieán chi khieát theâ töû nhi khöù chi taåu. Bæ tri taàn myõ, nhi baát tri taàn chi sôû dó myõ.
Ñoâng Thi baét chöôùc chau maøy
Taây Thi maéc chöùng ñau buïng neân chau maøy. Ngöôøi con gaùi xaáu xí ôû xoùm beân
thaáy ñeïp, veà nhaø cuõng oâm buïng chau maøy. Trong xoùm, ngöôøi giaøu troâng thaáy thì ñoùng
chaët cöûa khoâng ra khoûi nhaø, ngöôøi ngheøo thì daét díu vôï con boû chaïy. Coâ aáy bieát chau
maøy laø ñeïp maø khoâng bieát nhö theá naøo chau maøy môùi ñeïp.
7.Döôõng ñaáu keâ chi thuaät
Kyû Saûnh töû vò vöông döôõng ñaáu keâ. Thaäp nhaät nhi vaán keâ dó hoà? Vieát: “Vò
daõ, phöông hö kieâu nhi thò khí”. Thaäp nhaät höïu vaán. Vieát: “Vò daõ, do öùng höôûng
caûnh”. Thaäp nhaät höïu vaán. Vieát: “Vò daõ, do taät thò nhi thònh khí”. Thaäp nhaät höïu
vaán. Vieát: “Cô hó, keâ tuy höõu minh giaû, dó voâ bieán hó; voïng chi töï moäc keâ hó, kyø ñöùc
toaøn hó, dò keâ voâ caûm öùng giaû, phaûn taåu hó”.
Thuaät nuoâi gaø choïi

Kyû Saûnh nuoâi gaø choïi cho vua. Ñöôïc 10 hoâm, vua hoûi gaø ñem choïi ñöôïc
chöa?. Ñaùp: “Chöa, coøn kieâu maø hung haêng”. Möôøi hoâm sau laïi hoûi. Ñaùp: “Chöa
ñöôïc. Gaø thaáy tieáng, boùng gaø khaùc ñaõ muoán choïi roài, vaãn coøn haêng”. Möôøi ngaøy sau
laïi hoûi. Ñaùp: “Chöa ñöôïc, gaø coøn thònh khí, troâng gaø khaùc coøn gheùt”. Möôøi ngaøy sau
laïi hoûi. Ñaùp: “Gaàn ñöôïc. Gaø khaùc gaùy, gaø mình khoâng bieán ñoäng; coi thì töïa nhö gaø
goã maø thöïc ñuû caùc taøi, gaø khaùc khoâng daùm choïi vôùi noù, phaûi luøi chaïy”.
8. Trang Chu thaûi tuùc

Trang Chu gia baàn, coá vaõng thaûi tuùc ö Giaùm Haø haàu. Giaùm Haø haàu vieát: “
Naëc. Ngaõ töông ñaéc aáp kim, töông thaûi töû tam baùch kim, khaû hoà?”.
Trang Chu phaãn nhieân taùc saéc vieát: “ Chu taïc lai, höõu trung ñaïo nhi hoâ giaû.
Chu coá thò xa trieät trung, höõu phuï ngö yeân. Chu vaán chi vieát: “Phuï ngö lai ! Töû haø vi
giaû da?”. Ñoái vieát: “ Ngaõ, Ñoâng Haûi chi ba thaàn daõ. Quaân khôûi höõu thaêng ñaåu chi
thuûy nhi hoaït ngaõ tai?”. Chu vieát: “ Naëc. Ngaõ thaû nam du Ngoâ Vieät chi vöông, kích
Taây giang chi thuûy nhi nghinh töû, khaû hoà?”. Phuï ngö phaãn nhieân taùc saéc vieát: “ Ngaõ
thaát ngaõ thöôøng döõ, ngaõ voâ sôû xöù. Ngoâ ñaéc thaêng ñaåu chi thuûy nhieân hoaït nhó. Quaân
naõi ngoân thöû, taèng baát nhö taûo saùch ngaõ ö khoâ ngö chi töù !”.
Trang Chu vay luùa
Trang Chu nhaø ngheøo neân ñeán Giaùm Haø haàu vay luùa. Giaùm Haø haàu traû lôøi:
“Ñöôïc. Ta saép coù tieàn thueá ñaát thöïc aáp, seõ cho oâng vay 300 tieàn vaøng, ñöôïc
khoâng?”. Trang Chu giaän, ñoåi saéc maët noùi: “Hoâm qua Chu toâi ñeán ñaây, treân ñöôøng
ñi nghe tieáng keâu cöùu, ngoaûnh laïi nhìn thaáy trong veát baùnh xe coù con caù cheùp. Chu
toâi hoûi raèng: “ Kìa con caù cheùp kia ! Ngöôi laøm gì laïi ôû ñaáy?”. Noù ñaùp raèng: “Toâi laø
thaàn soùng bieån Ñoâng Haûi, ngaøi coù theå giuùp moät voác nöôùc cho toâi ñöôïc soáng chaêng?”.
Chu toâi ñaùp raèng: “Ñöôïc. Ta saép xuoáng phöông Nam ñi du thuyeát caùc vua Ngoâ, vua
Vieät; luùc veà ta seõ ñem nöôùc soâng Taây giang ñoùn ngöôi, ñöôïc khoâng?”. Caù gieác noåi
giaän, ñoåi saéc maët, noùi raèng: “ Toâi maát choã vuõng nöôùc vaãn thöôøng soáng neân môùi
khoâng coù choán yeân thaân, toâi chæ caàn moät voác nöôùc laø coù theå cöùu maïng maø ngaøi laïi noùi
theá, chaúng khaùc naøo seõ sôùm tìm gaëp toâi ôû chôï caù khoâ”.
9. Luaân Bieån luaän ñoäc thö
Hoaøn Coâng ñoäc thö ö ñöôøng thöôïng. Luaân Bieån traùc luaân ö ñöôøng haï. Thích
chuøy taïc nhi thöôùng, vaán Hoaøn coâng vieát: “ Caûm vaán, coâng chi sôû ñoäc giaû, haø ngoân
daõ?”. Coâng vieát: “Thaùnh nhaân chi ngoân daõ”. Vieát: “ Thaùnh nhaân taïi hoà?”. Coâng
vieát: “Dó töû hyõ”. Vieát: “Nhieân taéc quaân chi sôû ñoäc giaû, coå nhaân chi tao phaùch dó phuø
!”. Hoaøn Coâng vieát: “Quûa nhaân ñoäc thö, luaân nhaân an ñaéc nghò hoà? Höõu thuyeát taéc
khaû, voâ thuyeát taéc töû”.
Luaân Bieån vieát: “ Thaàn daõ dó thaàn chi söï quan chi. Traùc luaân, töø taéc cam nhi
baát coá, taät taéc khoå nhi baát nhaäp, baát töø baát taät, ñaéc chi ö thuû nhi öùng chi ö taâm, khaåu
baát naêng ngoân, höõu soá toàn yeân ö kyø gian. Thaàn baát naêng dó duï thaàn chi töû, thaàn chi
töû dieäc baát naêng thuï chi ö thaàn, thò dó haønh nieân thaát thaäp nhi laõo traùc luaân. Coå chi
nhaân döõ kyø baát khaû truyeàn daõ töû hyõ, nhieân taéc quaân chi sôû ñoäc giaû, coå chi nhaân tao
phaùch dó phuø !”
Luaân Bieån baøn veà vieäc ñoïc saùch

Teà Hoaøn coâng ñang ñoïc saùch treân coâng ñöôøng, Luaân Bieån ngoài phía döôùi ñeõo
baùnh xe. Luaân Bieån boû chuøy ñuïc böôùc leân, hoûi Teà Hoaøn coâng raèng: “Daùm hoûi, ñieàu
chuùa coâng ñoïc laø lôøi noùi cuûa ai vaäy?”.
Hoaøn coâng ñaùp: “Ñoù laø lôøi daïy cuûa thaùnh nhaân”.
Hoûi: “ Thaùnh nhaân coøn soáng chaêng?”.
Hoaøn coâng ñaùp: “Thaùnh nhaân ñaõ cheát roài”.
Luaân Bieån noùi: “ Vaäy thì ñieàu chuùa coâng ñoïc chæ laø caën baõ cuûa thaùnh nhaân
maø thoâi”.
Teà Hoaøn coâng noùi: “ Quûa nhaân ñoïc saùch, ngöôi laø thôï ñeõo baùnh xe sao ñöôïc
pheùp luaän baøn? Neáu noùi hôïp lyù thì ta tha cho, noùi khoâng hôïp lyù thì ta buoäc vaøo toäi
cheát”.
Luaân Bieån noùi raèng: “Thaàn ñaây cöù laáy vieäc laøm cuûa thaàn maø xem xeùt.
Ñeõo baùnh xe maø ñeõo chaäm thì luùc tra vaøo deã nhöng khoâng chaéc, ñeõo nhanh thì tra vaát
vaû maø khoâng vaøo khôùp, ñeõo khoâng chaäm khoâng nhanh, ñöôïc vöøa tay thuaän yù, thì beân
trong coù bí quyeát kyõ xaûo mieäng khoâng theå taû thaønh lôøi, haï thaàn khoâng theå truyeàn daïy
cho con trai, maø con trai thaàn cuõng khoâng hoïc ñöôïc taøi ngheà xaõo dieäu cuûa thaàn. Vì
theá, tuoåi thaàn ñaõ baûy möôi maø vaãn laøm oâng giaø ñeõo baùnh xe. Ngöôøi xöa cuøng vôùi “
nhöõng ñieàu khoâng theå truyeàn laïi ñöôïc” ñaõ cheát caû roài, theá neân ñieàu chuùa coâng ñoïc
ñöôïc chæ laø caën baõ cuûa ngöôøi xöa maø thoâi”.
10. Döôõng sinh chuû
Ngoâ sinh daõ höõu nhai, nhi tri daõ voâ nhai. Dó höõu nhai tuøy voâ nhai, ñaõi dóõ. Dó
nhi, vi tri giaû ñaõi nhi dó hyõ. Vi thieän voâ caän danh, vi aùc voä caän hình, duyeân ñoác dó vi
kinh, khaû dó baûo thaân, khaû dó toaøn sinh, khaû dó döôõng thaân, khaû dó taän nieân.
Baøo Ñinh vò Vaên Hueä quaân gæai ngöu. Thuû chi sôû xuùc, kieân chi sôû yû, tuùc chi
sôû lyù, taát chi sôû kî, hoaïch nhieân, höôûng nhieân, taáu ñao maïch nhieân, maïc baát truùng
aâm, hôïp ö Tang Laâm chi vuõ, naøi truùng Kinh Thuû chi hoäi.
Vaên Hueä quaân vieát: “ Hy ! Thieän tai ! Kyõ caùi chí thöû hoà?”.
Baøo Ñinh thích ñao ñoái vieát: “ Thaàn chi sôû haûo giaû, ñaïo daõ. Tieán hoà kyõ hyõ.
Thuûy, thaàn chi giaûi ngöu chi thôøi, sôû kieán voâ phi ngöu giaû. Tam nieân chi haäu, vò
thöôøng kieán toaøn ngöu daõ. Phöông kim chi thôøi, thaàn dó thaàn ngoä, nhi baát dó muïc
ngoä. Quan tri chæ nhi thaàn duïc haønh, y hoà thieân lyù. Pheâ ñaïi khöôùc, ñaïo ñaïi khoaûn.
Nhaân kyø coá nhieân, kyõ kinh khaúng khaûi chi vò thöôøng, nhi huoáng ñaïi coâ hoà. Löông
baøo, tueá caùnh ñao, caùt daõ. Toäc baøo, nguyeät caùnh ñao, trieát daõ. Kim thaàn chi ñao,
thaäp cöûu nieân hyõ; sôû giaûi soå thieân ngöu hyõ nhi ñao nhaän nhöôïc taân phaùt ö hình. Bæ
tieát giaû höõu giaùn, nhi ñao nhaän giaû voâ haäu. Dó voâ haäu nhaäu höõu giaùn, khoâi khoâi hoà
kyø ö du nhaän taát höõu dö ñòa hyõ. Thò dó thaäp cöûu nieân nhi ñao nhaän nhöôïc taân phaùt ö
hình. Tuy nhieân, moãi chí ö toäc, ngoâ kieán kyø nan vi. Höu nhieân vi giôùi, thò vi chæ,
haønh vi trì, ñoäng dao thaäm vi, hoaïch nhieân dó giaûi, nhö thoå uûy ñòa. Ñeà ñao nhi laäp,
vi chi töù coá, vi chi truø tröø, maõn chí thieän ñao nhi taøng chi”.
Vaên Hueä quaân vieát: “Thieän tai ! Ngoâ vaên Baøo Ñinh chi ngoân, ñaéc döôõng
sinh yeân”.
Thuaät döôõng sinh
Ñôøi ngöôøi coù bôø beán maø trí nghó thì khoâng coù bôø beán. Laáy caùi coù bôø beán maø
theo caùi khoâng bôø beán thì nguy. Ñaõ hieåu bieát maø khoâng giôùi haïn caùi hieåu bieát, thì chæ
laø nguy ñeán thaân mình.Laøm vieäc thieän khoâng ñeán möùc noåi danh, laøm vieäc aùc khoâng
ñeán möùc phaûi toäi, döïa vaøo chuaån möïc roài chieát trung giöõ ñaïo thöôøng, thì coù theå baûo
veä baûn thaân, coù theå baûo toaøn maïng soáng, coù theå nuoâi döôõng keû thaân thuoäc, coù theå
soáng ñeán heát tuoåi trôøi.
Baøo Ñinh moå traâu cho vua Vaên Hueä xem. Tay moå, baû vai tyø, chaân daãm, ñaàu
goái töïa. Tieáng dao soaøn soaït. Muõi dao ñöa ñeán ñaâu laø tieáng xöông raêng raéc lìa da,
aâm höôûng khoâng choã naøo laø khoâng haøi hoøa, hôïp nhö ñieäu muùa Tang Laâm, laïi ñuùng
nhö lôøi ca Kinh Thuû. Vua Vaên Hueä khen: “OÂi chao ! Hay thaät! Tay ngheà sao laïi kheùo
ñeán theá !”.
Baøo Ñinh boû dao xuoáng, taâu raèng: “Söï tuyeät haûo thaàn coù ñöôïc laø ñaïo ñoù, coøn
tay ngheà kheùo laø do ñaïo daãn ñeán maø thoâi. Tröôùc kia, luùc thaàn môùi moå traâu, troâng vaät
gì cuõng ñeàu laø traâu. Ba naêm sau, khi moå, khoâng thaáy toaøn thaân traâu nöõa. Ngaøy nay,
khi moå traâu, laáy tinh thaàn maø ngoä chöù khoâng laáy maét nhìn, nguõ quan ñöôïc nghæ ngôi
coøn tinh thaàn thì chæ vieäc theo leõ töï nhieân cuûa thieân lyù. Löïa muõi dao truùng vaøo choã
yeáu haïi, cöù nhaân caùi theá coá nhieân saún coù nôi ñaàu gaân moái thòt maø löôùt ñi, huoáng hoà
xöông laïi to.Ñaàu beáp gioûi, moãi naêm thay dao moät laàn vì dao cuøn. Ñaàu beáp thöôøng,
moãi thaùng thay dao moät laàn vì dao meû. Nay dao cuûa thaàn duøng ñaõ möôøi chín naêm, soá
traâu thaàn moå ñaõ nghìn con, maø dao vaãn nhö môùi ñöôïc maøi. Ñoát xöông kia coù choã hôû
maø dao laïi chaúng daøy; laáy dao moûng ñöa vaøo choã xöông hôû aét muõi dao löôùt ñi thoaên
thoaét coù thöøa. Aáy laø leõ vì sao möôøi chín naêm roài maø dao cuûa thaàn vaãn nhö môùi ñöôïc
maøi. Tuy nhieân, moãi khi moå ñeán choã gaân coát quaán quyùt, thaàn vaãn caûm thaáy khoù khaên,
neân caån thaän caûnh giaùc, maét döøng laïi nhìn, tay ñöa dao chaäm laïi, muõi dao laùch ñi raát
vi dieäu, moät thoaùng laø ñaõ moå xong, (thòt raõ xuoáng) nhö buøn rôi xuoáng ñaát.
Noùi xong, Baøo Ñinh caàm dao ñöùng daäy, nhìn ra boán phía thoaùng veû do döï roài
maõn loøng thoûa chí vì dao toát, ñem caát ñi. Vua Vaên Hueä noùi: “ Gioûi thay ! Ta nghe lôøi
noùi cuûa Baøo Ñinh maø hieåu ñöôïc thuaät döôõng sinh”.
1.3.1.3-MAËC GIA:
-Maëc Töû
Hoï Maëc, huùy laø Ñòch, sinh vaøo ñôøi Chu, khoaûng giöõa theá kyû thöù 5 tröôùc CN, cuøng thôøi vôùi
Khoång Töû.
Voán ngöôøi nöôùc Toáng ôû phöông Baéc, boân taåu khaép nôi, suoát ñôøi taän tuïy lo vieäc thieân haï, tôùi
hoùi ñaàu moøn goùt. Oâng cho thieân haï loaïn ly khoå sôû vì loaøi ngöôøi khoâng bieát yeâu thöông laãn nhau neân
chuû tröông kieâm aùi, choáng chieán tranh, gheùt söï xa xæ, soáng khaéc khoå, coâng kích thuyeát leã nhaïc cuûa
Khoång töû maø cuõng phaûn ñoái thuyeát khinh ngöôøi hieàn cuûa Laõo Töû.
Vaên thuyeát lyù cuûa oâng troâi chaûy, roõ raøng, hay daãn chöùng baèng ví duï cuï theå vaø thöôøng laùy ñi
laùy laïi ñeå laøm noåi baät noäi dung, ñöôïc xeáp vaøo loaïi giai phaåm.
Phi coâng
Kim höõu nhaát nhaân nhaäp nhaân vieân phoá thieát kyø ñaøo lyù, chuùng vaên taéc phi
chi, thöôïng vi chính giaû taéc phaït chi. Thöû haø daõ? Dó khuy nhaân tö lôïi daõ. Chí nhöông
nhaân khuyeån thæ keâ ñoàn giaû, kyø baát nghóa höïu thaäm nhaäp nhaân vieân phoá thieát ñaøo
lyù. Thò haø coá daõ? Dó khuy nhaân duõ ña, kyø baát nhaân tö thaäm, toäi ích haäu. Chí nhaäp
nhaân lan kyù thuû nhaân maõ ngöu giaû, kyø baát nhaân nghóa höïu thaäm nhöông nhaân
khuyeån thæ keâ ñoàn. Thöû haø coá daõ? Dó kyø khuy nhaân duõ ña. Caåu khuy nhaân duõ ña, kyø
baát nhaân tö thaäm, toäi ích haäu. Chí saùt baát coâ nhaân daõ, ñaø kyø y caàu, thuû qua kieám giaû,
kyø baát nghóa höïu thaäm nhaäp nhaân lan kyù thuû nhaân ngöu maõ. Thöû haø coá daõ? Dó kyø
khuy nhaân duõ ña. Caåu khuy nhaân duõ ña, kyø baát nhaân tö thaäm hyõ, toäi ích haäu. Ñöông
thöû, thieân haï chi quaân töû giai tri nhi phi chi, vò chi baát nghóa. Kim chi ñaïi vi baát
nghóa coâng quoác, taéc phaát tri phi toøng nhi döï chi, vò chi nghóa. Thöû khaû vò tri nghóa
döõ baát tri nghóa chi bieät hoà?
Saùt nhaát nhaân, vò chi baát nghóa, taát höõu nhaát töû toäi hyõ. Nhöôïc dó thöû thuyeát
vaõng, saùt thaäp nhaân, thaäp troïng baát nghóa, taát höõu thaäp töû toäi hyõ; saùt baùch nhaân,
baùch troïng baát nghóa, taát höõu baùch töû toäi hyõ. Ñöông thöû, thieân haï chi quaân töû giai tri
nhi phi chi, vò chi baát nghóa. Kim chí ñaïi vi baát nghóa coâng quoác, taéc phaát tri phi,
toøng nhi döï chi, vò chi nghóa, tình baát tri kyø baát nghóa daõ, coá thö kyø ngoân dó di haäu
theá daõ. Nhöôïc tri kyø baát nghóa daõ, phuø heà thuyeát thö kyø baát nghóa dó di haäu theá tai?
Kim höõu nhaân ö thöû, thieåu kieán haéc vieát haéc, ña kieán haéc vieát baïch, taéc dó
thöû nhaân baát tri baïch haéc chi bieän hyõ; thieåu thöôøng khoå vieát khoå, ña thöôøng khoå vieát
cam, taéc taát dó thöû nhaân vi baát tri cam khoå chi bieän hyõ. Kim tieåu vi phi taéc tri nhi phi
chi, ñaïi vi phi coâng quoác, taéc baát tri phi, toøng nhi döï chi, vò chi nghóa; thöû khaû vò tri
nghóa döõ baát tri nghóa chi bieän hoà!?
Thò dó tri thieân haï chi quaân töû bieän nghóa döõ baát nghóa chi loaïn daõ.
Tieán quaân ñaùnh nöôùc ngöôøi laø sai traùi
Nay coù keû vaøo vöôøn ngöôøi ta haùi troäm ñaøo maän, ai nghe thaáy cuõng cheâ, quan
baét ñöôïc taát tröøng phaït. Taïi sao vaäy? Taïi keû aáy coù loãi laáy cuûa ngöôøi laøm lôïi cho
mình. Ñeán nhö giöït choù, gaø, heo cuûa ngöôøi thì coøn baát nghóa hôn laø vaøo vöôøn haùi
troäm ñaøo, maän. Taïi sao vaäy? Taïi laáy troäm cuûa ngöôøi caøng nhieàu thì baát nhaân caøng
lôùn, toäi caøng naëng. Ñeán nhö vaøo chuoàng baét traâu, ngöïa cuûa ngöôøi thì toäi baát nhaân baát
nghóa coøn hôn giöït choù, gaø, heo. Taïi sao vaäy? Taïi laáy troäm cuûa ngöôøi nhieàu hôn. Laáy
troäm cuûa ngöôøi nhieàu hôn thì baát nhaân caøng lôùn, toäi caøng naëng. Ñeán nhö gieát ngöôøi
voâ toäi roài loät aùo cöôùp khí giôùi, baát nghóa coøn hôn laø vaøo chuoàng baét traâu, ngöïa. Taïi
sao vaäy? Taïi cöôùp cuûa ngöôøi nhieàu hôn. Cöôùp cuûa ngöôøi nhieàu hôn thì baát nhaân caøng
lôùn, toäi caøng naëng. Nhöõng vieäc ñoù, caùc baäc quaân töû trong thieân haï ñeàu bieát laø quaáy
maø cheâ, baûo laø baát nghóa. Nay caùi vieäc ñaïi baát nghóa laø ñaùnh nöôùc ngöôøi thì khoâng
bieát laø quaáy maø laïi khen, goïi laø nghóa. Nhö vaäy coù theå baûo laø phaân bieät ñöôïc vieäc
nghóa vôùi vieäc baát nghóa khoâng?
Gieát moät ngöôøi thì baûo laø baát nghóa, phaûi chòu moät töû toäi. Cöù theo ñoù maø suy
ra, gieát 10 ngöôøi thì baát nghóa naëng gaáp 10, taát phaûi chòu 10 töû toäi, gieát 100 ngöôøi thì
baát nghóa naëng gaáp 100, taát phaûi chòu 100 töû toäi. Nhöõng vieäc ñoù, caùc baäc quaân töû
trong thieân haï ñeàu bieát laø quaáy maø cheâ, baûo laø baát nghóa. Nay caùi vieäc ñaïi baát nghóa
laø ñaùnh nöôùc ngöôøi thì khoâng bieát laø quaáy, laïi theo maø khen; quûa thieät khoâng bieát laø
baát nghóa, neân môùi ghi coâng traän ñeå laïi ñôøi sau. Neáu bieát laø baát nghóa thì sao coøn
cheùp vieäc baát nghóa aáy maø ñeå laïi ñôøi sau?
Nay coù moät ngöôøi ít thaáy caùi ñen thì baûo laø ñen, thaáy nhieàu caùi ñen thì baûo laø
traéng, thì taát cho ngöôøi ñoù laø khoâng bieát phaân bieät ñen traéng vaäy; neám ít caùi ñaéng thì
baûo laø ñaéng, neám nhieàu caùi ñaéng thì baûo laø ngoït, thì taát cho ngöôøi ñoù laø khoâng bieát
phaân bieät ñaéng ngoït vaäy. Nay coù keû laøm vieäc quaáy nhoû thì bieát laø quaáy maø cheâ, laøm
vieäc quaáy lôùn laø ñaùnh nöôùc ngöôøi thì khoâng bieát laø quaáy, laïi theo maø khen, baûo laø
nghóa; nhö vaäy coù theå baûo laø bieát phaân bieät vieäc nghóa vôùi vieäc baát nghóa khoâng?
Xeùt nhö vaäy ta bieát ñöôïc raèng caùc baäc quaân töû trong thieân haï phaân bieät vieäc
nghóa vaø vieäc baát nghóa laàm laãn laém.
1.3.1.4-PHAÙP GIA:
-Haøn Phi (maát naêm 233 tröôùc Taây lòch):
Voán laø coâng töû nöôùc Haøn, khoâng roõ naêm sinh, chæ bieát maát naêm 233 tröôùc CN, töùc naêm thöù
14 ñôøi Taàn Thuûy Hoaøng.
Cuøng Lyù Tö thuï nghieäp Tuaân töû, bò khuyeát taät noùi laép nhöng noåi tieáng coù taøi vaên chöông,
ñöôïc coi laø taäp ñaïi thaønh cuûa phaùi Phaùp gia.
Naêm 233 tröôùc CN, bò Lyù Tö haõm haïi, cheát trong nguïc.
Tröôùc taùc coù saùch Haøn Phi töû goàm 20 quyeån, 55 thieân. Nhöõng thieân noåi tieáng nhaát laø Coâ
phaãn, Nguõ ñoá, Hieån hoïc, Thuyeát laâm, Thuyeát nan...
1.Thuû chaâu ñaõi thoá
Toáng nhaân höõu canh ñieàn giaû. Ñieàn trung höõu chaâu. Thoá taåu xuùc chaâu, chieát
caûnh nhi töû. Nhaân thích kyø loãi nhi thuû chaâu, kyù phuïc ñaéc thoá. Thoá baát khaû phuïc ñaéc
nhi thaân vi Toáng quoác tieáu.
Oâm caây ñôïi thoû
Nöôùc Toáng coù ngöôøi caøy ruoäng. Trong ruoäng coù goác caây. Thoû chaïy va vaøo
goác caây, gaõy coå maø cheát. Nhaân ñoù, ngöôøi aáy boû caøy oâm goác caây, mong laïi baét ñöôïc
thoû. Nhöng thoû thì khoâng theå laïi baét ñöôïc, maø baûn thaân thì bò nöôùc Toáng cheâ cöôøi.
2.Ñaøo thò xuy vu
Teà Tuyeân vöông söû nhaân xuy vu, taát tam baùch nhaân. Nam quaùch xöû só thænh
vò vöông xuy vu, Tuyeân vöông duyeät chi, laãm thöïc dó soå baùch nhaân. Tuyeân vöông
töû, Maân vöông laäp, hieáu nhaát nhaát thính chi. Xöû só ñaøo, nhaân dó vi tính.
Ngöôøi hoï Ñaøo thoåi saùo

Teà Tuyeân vöông khieán thoåi saùo, moät löôït aét ñeán 300 ngöôøi. Coù ngöôøi aån só ôû
phía nam thaønh xin vua cho thoåi saùo. Teà Tuyeân vöông baèng loøng cho, caáp döôõng aên
uoáng ñeán vaøi traêm ngöôøi. Tuyeân vöông maát, Maân vöông noái ngoâi, thích nghe thoåi saùo
töøng ngöôøi moät. Aån só kia boû troán, nhaân ñoù goïi anh ta laø hoï “ Ñaøo”.
3.Maâu thuaãn
Sôû nhaân höõu chuùc thuaãn döõ maâu giaû. Döï kyø thuaãn vieát: “Ngoâ thuaãn chi kieân,
vaät maïc naêng haõm daõ”. Nga nhi höïu döï kyø maâu vieát: “Ngoâ maâu chi lôïi, vaät voâ baát
haõm daõ”.Nhaân öùng chi vieát: “Dó töû chi maâu, haõm töû chi thuaãn, haø nhö?”. Kyø nhaân
phaát naêng öùng daõ. Phuø, baát khaû haõm chi thuaãn döõ voâ baát haõm chi maâu, baát khaû ñoàng
theá chi laäp.
Caùi moäc vaø ngoïn daùo
Nöôùc Sôû coù ngöôøi baùn daùo vaø moäc. Anh ta khen caùi moäc cuûa mình raèng: “Caùi
moäc cuûa toâi chaéc chaén laém, khoâng vaät gì ñaâm thuûng ñöôïc”. Moät laùt laïi khoe ngoïn
daùo cuûa mình raèng: “Ngoïn daùo cuûa toâi saéc beùn laém, khoâng vaät gì laø khoâng ñaâm
thuûng”. Coù ngöôøi öùng tieáng hoûi: “Laáy ngoïn daùo cuûa anh ñaâm vaøo caùi moäc cuûa anh
thì theá naøo”. Ngöôøi kia khoâng traû lôøi ñöôïc. Oâi ! Caùi moäc “khoâng theå ñaâm thuûng” vaø
ngoïn daùo “ñaâm thuûng baát cöù vaät gì” khoâng theå cuøng ñöùng ôû treân ñôøi ñöôïc.
4.Trònh nhaân maõi lyù
Trònh nhaân höõu thaû trí lyù giaû. Tieân töï ñaïc kyø tuùc nhi trí chi kyø toïa. Chí chi thò
nhi vong thao chi. Dó ñaéc lyù, naõi vieát: “Ngoâ vong trì ñaïc”.Phaûn qui thuû chi; caäp
phaûn, thò baõi, toaïi baát ñaéc lyù. Nhaân vieát: “Haø baát thí chi dó tuùc?”. Vieát: “Ninh tín
ñaïc, voâ töï tín daõ”.
Ngöôøi nöôùc Trònh mua giaøy

Nöôùc Trònh coù keû muoán mua giaøy. Tröôùc tieân anh ta töï ño chaân mình roài ñaët
maãu ño leân choã ngoài. Ñi ñeán chôï laïi queân mang maãu ño theo. Sau khi choïn ñöôïc
giaøy, laïi noùi: “Toâi queân mang maãu ño theo”.Môùi quay veà nhaø laáy. Ñeán khi trôû laïi thì
chôï ñaõ tan neân khoâng mua ñöôïc giaøy. Coù ngöôøi hoûi raèng: “Sao khoâng duøng chaân ñeå
thöû giaøy?”. Anh ta traû lôøi: “Thaø tin maãu ño chöù khoâng töï tin mình ñöôïc”.
5. Laõo maõ thöùc ñoà
Quaûn Troïng Thaáp Baèng toøng ö Hoaøn coâng nhi phaït Coâ Truùc. Xuaân vaõng
ñoâng phaûn , meâ hoaëc thaát ñaïo. Quaûn Troïng vieát: “Laõo maõ chi trí khaû duïng daõ”. Naõi
phoùng laõo maõ nhi tuøy chi, toaïi ñaéc ñaïo.
Ngöïa giaø quen ñöôøng cuõ
Quaûn Troïng Thaáp Baèng theo Teà Hoaøn coâng chinh phaït nöôùc Coâ Truùc. Muøa
xuaân ra ñi, muøa ñoâng trôû laïi, giöõa ñöôøng laàm laãn laïc maát ñöôøng veà. Quaûn Troïng taâu
raèng: “Trí khoân cuûa ngöïa giaø coù theå duøng ñöôïc vieäc vaäy”. Beøn thaû ngöïa giaø ñi tröôùc
roài noi theo neân tìm ñöôïc ñöôøng veà.
6. Thò chi höõu hoå
Baøng Cung döõ Thaùi töû chí ö Haøm Ñan, vò Nguïy vöông vieát:
- “Kim nhaát nhaân ngoân thò höõu hoå, vöông tín chi hoà?”.
Vieát: “Baát tín”.
- “Nhò nhaân ngoân thò höõu hoå, vöông tín chi hoà?”.
Vieát: “Baát tín”.
- “Tam nhaân ngoân thò höõu hoå, vöông tín chi hoà?”
Vöông vieát: “Quûa nhaân tín chi”.
Baøng Cung vieát: “Phuø thò chi voâ hoå daõ minh hyõ, nhieân nhi tam nhaân ngoân
nhi thaønh hoå. Kim Haøm Ñan chi khöù Nguïy daõ vieãn ö thò, nghò thaàn daõ quùa ö tam
nhaân, nguyeän vöông saùt chi !”.
Baøng Cung toøng Haøm Ñan phaûn, caùnh baát ñaéc kieán.
Giöõa chôï coù hoå
Baøng Cung cuøng Thaùi töû laøm con tin ôû Haøm Ñan, taâu vôùi Nguïy vöông raèng:
“Nay coù ngöôøi baûo giöõa chôï coù hoå, nhaø vua coù tin khoâng?”.
Nguïy vöông traû lôøi: “Khoâng tin”.
- “Hai ngöôøi baûo giöõa chôï coù hoå, nhaø vua tin khoâng?”.
Nguïy vöông traû lôøi: “Khoâng tin”.
- “Ba ngöôøi baûo giöõa chôï coù hoå, nhaø vua tin khoâng?”.
Nguïy vöông traû lôøi: “Quûa nhaân tin coù”.
Baøng Cung noùi: “Phaøm, giöõa chôï khoâng coù hoå, ñieàu aáy roõ raøng minh baïch,
theá nhöng ba ngöôøi noùi maø thaønh coù hoå. Nay Haøm Ñan caùch xa nöôùc Nguïy hôn töø
ñaây ra ñeán chôï maø beà toâi baøn luaän laïi nhieàu hôn ba ngöôøi, vaäy xin nhaø vua minh xeùt
cho”.
Baøng Cung trôû veà Haøm Ñan, roát cuoäc khoâng ñöôïc yeát kieán Nguïy vöông nöõa.
7. Nho Maëc chi luaän

Theá chi hieån hoïc, Nho Maëc daõ. Nho chi sôû chí, Khoång Khaâu daõ. Maëc chi sôû
chí, Maëc Ñòch daõ.
Töï Khoång Töû chi töû daõ, höõu Töû Tröông chi Nho, höõu Töû Tö chi Nho, höõu
Nhan thò chi Nho, höõu Maïnh thò chi Nho, höõu Troïng Löông thò chi Nho, höõu Taân thò
chi Nho, höõu Nhaïc Chính thò chi Nho.
Töï Maëc Töû chi töû daõ, höõu Töông Lyù thò chi Maëc, höõu Töông Phuï thò chi
Maëc, höõu Ñaëng Laêng thò chi Maëc.
Coá Khoång Maëc chi haäu, Nho phaân vi baùt, Maëc phaân vi tam; thuû xaû töông
phaûn baát ñoàng, nhi giai töï vò vi chaân Khoång Maëc. Khoång Maëc baát khaû phuïc sinh,
töông thuøy söû ñònh haäu theá chi hoïc hoà?
Khoång Töû, Maëc Töû caâu ñaïo Nghieâu Thuaán, nhi thuû xaû baát ñoàng, giai töï vò
chaân Nghieâu Thuaán. Nghieâu Thuaán baát phuïc sinh, töông thuøy söû ñònh Nho Maëc chi
thaønh hoà?
Aân Chu thaát baùt baùch dö tueá; Ngu Haï nhò thieân dö tueá, nhi baát naêng ñònh
Nho Maëc chi chaân, kim naõi duïc thaåm Nghieâu Thuaán chi ñaïo ö tam thieân tueá chi
tieàn; yù giaû kyø baát khaû taát hoà?
Voâ tham nghieäm nhi taát chi giaû, ngu daõ. Phaát naêng taát nhi cöù chi giaû, vu daõ.
Coá minh cöù tieân vöông taát ñònh Nghieâu Thuaán giaû, phi ngu taéc vu daõ. Ngu vu chi
hoïc, taïp phaûn chi haønh, minh chuùa phaát thuï daõ.
Luaän veà Nho Maëc

Nho, Maëc laø nhöõng hoïc thuyeát löøng danh treân ñôøi. Toät böïc ñaïo Nho laø Khoång
Khaâu, toät böïc ñaïo Maëc laø Maëc Ñòch.
Khoång Töû cheát roài coù phaùi Nho cuûa Töû Tröông, coù phaùi Nho cuûa Töû Tö, coù
phaùi Nho cuûa hoï Nhan, coù phaùi Nho cuûa hoï Maïnh, coù phaùi Nho cuûa hoï Tröông
Löông, coù phaùi Nho cuûa hoï Toân, coù phaùi Nho cuûa hoï Nhaïc Chính.
Maëc Töû cheát roài coù phaùi Maëc cuûa hoï Töông Lyù, coù phaùi Maëc cuûa hoï Töông
Phu, coù phaùi Maëc cuûa hoï Ñaëng Laêng.
Vaäy sau Khoång Töû, Maëc Töû, ñaïo Nho phaân laøm taùm phaùi, ñaïo Maëc phaân laøm
ba; moãi phaùi chuû tröông moät khaùc maø ñeàu töï baûo chính chuû tröông cuûa mình môùi laø
Khoång, Maëc chaân truyeàn. Khoång Töû, Maëc Töû khoâng theå soáng laïi, thì ai laø ngöôøi ñònh
ñöôïc caùi hoïc cho ñôøi sau?
Khoång Töû, Maëc Töû ñeàu daãn Nghieâu, Thuaán maø chuû tröông khaùc nhau, vaø ñeàu
töï baûo thuyeát cuûa mình môùi laø ñaïo Nghieâu, Thuaán chaân truyeàn. Nghieâu, Thuaán khoâng
soáng laïi thì ai laø ngöôøi ñònh ñöôïc Nho, Maëc beân naøo laø phaûi?
Nhaø Aân, nhaø Chu môùi caùch ñaây treân 700 naêm, nhaø Ngu nhaø Haï môùi caùch ñaây
treân 2000 naêm maø coøn khoâng ñònh ñöôïc theá naøo laø thieät Nho, theá naøo laø thieät Maëc;
nay laïi muoán xeùt ñaïo Nghieâu, Thuaán caùch ñaây tôùi 3000 naêm thì coù leõ khoâng theå naøo
ñoaùn ñöôïc.
Khoâng tham nghieäm maø quyeát raèng ñuùng laø ngu, khoâng theå quyeát chaéc laø
ñuùng maø laïi cöù noùi chaéc, laø löøa gaït ngöôøi ta vaäy. Cho neân cöù laáy lôøi ngöôøi tröôùc maø
ñoaùn ñònh Nghieâu Thuaán, thì neáu khoâng laø ngu, töùc laø löøa gaït ngöôøi. Caùi hoïc ngu doát
vaø löøa gaït ngöôøi aáy, caùi haønh vi vu vô aáy, baâïc minh chuùa khoâng duøng.
1.3.1.5- TUNG HOAØNH GIA:
- “Chieán quoác saùch” vaø Löu Höôùng(79 tröôùc-8 sau Taây lòch):
Voán laø nhöõng baøi luaän thuyeát cuûa phaùi Tung hoaønh gia goàm nhöõng bieän só (töùc thuyeát
khaùch) boân ba khaép chö haàu baøn thuyeát hôïp tung(ñaïi bieåu laø Toâ Taàn) hoaëc lieân hoaønh(ñaïi bieåu laø
Tröông Nghi). Tröôùc taùc cuûa hoï ñeán ñôøi Haùn ñöôïc Löu Höôùng söu taäp, saép xeáp, hieäu ñính vaø ñaët teân
laø “Chieán quoác saùch”.
-Löu Höôùng, töï laø Töû Chính, ngöôøi ñaát Baùi, laø toân thaát nhaø Haùn, 20 tuoåi laøm chöùc giaùn ñaïi
phu döôùi trieàu Haùn Tuyeân ñeá. Laø hoïc giaû uyeân baùc, coù coâng raát lôùn trong vieäc khoâi phuïc söû saùch thôøi
Tieân Taàn.
-Taùc phaåm voán coù teân Quoác saùch, Quoác söï, Ñoaûn tröôøng, Tröôøng thö, Tu thö... ñeán ñôøi Haùn
ñöôïc Löu Höôùng saép xeáp, chænh lyù laïi vaø laáy teân laø “Chieán quoác saùch”. Saùch vieát theo loái phaân quoác
töï thuaät, cheùp nhöõng söï kieän troïng yeáu caùc nöôùc thôøi Chieán quoác, raát coù giaù trò ngheä thuaät nhöng giaù
trò lòch söû nhieàu choã chöa xaùc thöïc. Saùch goàm 33 thieân: Ñoâng Chu(1 thieân), Taây Chu(1 thieân), Taàn(5
thieân), Teà(6 thieân), Sôû(4 thieân), Trieäu(4 thieân), Nguïy(4 thieân), Haøn(3 thieân), Yeân(3 thieân), Toáng,
Veä(1 thieân) vaø Trung Sôn(1 thieân).
Söû gia Tö Maõ Thieân chòu aûnh höôûng”Chieán quoác saùch” raát nhieàu khi vieát “Söû kyù”.
1.Hoà giaû hoå uy

Kinh Tuyeân vöông vaán quaàn thaàn vieát: “Ngoâ vaên Baéc phöông chi uùy Chieâu
Heà Tuaát daõ, quûa thaønh haø nhö?”. Quaàn thaàn maïc ñoái. Giang Aát ñoái vieát: “Hoå caàu
baùch thuù nhi thöïc chi, ñaéc hoà. Hoà vieát: “Töû voâ caûm thöïc ngaõ daõ! Thieân ñeá söû ngaõ
tröôûng baùch thuù, kim töû thöïc ngaõ, thò nghòch Thieân ñeá meänh daõ. Töû dó ngaõ vi baát
tín, ngoâ vò töû tieân haønh, töû tuøy ngaõ haäu, quan baùch thuù chi kieán ngaõ nhi caûm baát taåu
hoà?ù” Hoå dó vi nhieân, coá toaïi döõ chi haønh. Thuù kieán chi giai taåu. Hoå baát tri uùy kyû nhi
taåu daõ, dó vi uùy hoà daõ. Kim vöông chi ñòa, phöông nguõ thieân lyù, ñôùi giaùp baùch vaïn,
nhi chuyeân thuoäc chi Chieâu Heà Tuaát. Coá Baéc phöông chi uùy Heà Tuaát daõ, kyø thöïc uùy
vöông chi giaùp binh daõ, do baùch thuù chi uùy hoå daõ”.
Caùo möôïn oai coïp
Kinh Tuyeân vöông hoûi caùc beà toâi raèng: “Ta nghe phöông Baéc sôï Chieâu Heà
Tuaát, vieäc aáy quûa thöïc laø nhö theá naøo?” Trieàu thaàn khoâng ai traû lôøi. Giang Aát ñaùp
raèng: “Coïp tìm traêm gioáng thuù ñeå aên thòt, baét ñöôïc con caùo. Caùo noùi: “Mi chaû daùm
aên thòt ta. Trôøi sai ta ñöùng ñaàu traêm gioáng thuù : nay mi aên thòt ta laø traùi leänh trôøi.
Neáu mi cho ta laø baát tín, thì ta ñi tröôùc mi, mi ñi sau ta, xem traêm gioáng thuù troâng
thaáy ta, coù daùm chaúng boû chaïy khoâng!Coïp cho laø phaûi, beøn ñi cuøng caùo. Boïn thuù
troâng thaáy, ñeàu boû chaïy. Coïp khoâng bieát raèng chuùng sôï mình maø chaïy, laïi cho laø sôï
caùo. Nay ñaát ñai cuûa beä haï roäng naêm nghìn daëm, quaân só haøng traêm vaïn, maø taát caû
ñeàu phoù thaùc cho Chieâu Heà Tuaát, cho neân ngöôøi phöông Baéc sôï Chieâu Heà Tuaát cuõng
gioáng nhö traêm loaøi thuù sôï con coïp vaäy”.
2.Hoïa xaø thieâm tuùc
Sôû höõu töø giaû, töù kyø xaù nhaân chi töûu. Xaù nhaân töông vò vieát: “ Soå nhaân aåm
chi baát tuùc, nhaát nhaân aåm chi höõu dö, thænh hoïa ñòa vi xaø, tieân thaønh giaû aåm töûu”.
Nhaát nhaân xaø tieân thaønh, daãn töûu thaû aåm chi, naõi taû thuû chì tri, höõu thuû hoïa xaø,vieát:
“Ngoâ naêng vi chi tuùc.” Vò thaønh, nhaát nhaân chi xaø thaønh, ñoaït kyø chi vieát: “ Xaø coá
voâ tuùc, töû an naêng vi chi tuùc? “ Toaïi aåm kyø töûu. Vi xaø tuùc giaû, chung vong kyø töûu.
Veõ raén theâm chaân

Nöôùc Sôû coù ngöôøi teá leã xong, cho boïn ngöôøi nhaø voø röôïu. Boïn ngöôøi nhaø baûo
nhau raèng: “Maáy ngöôøi uoáng thì khoâng ñuû, maø moät ngöôøi uoáng thì laïi thöøa. Chuùng ta
haõy veõ raén treân ñaát, heã ai veõ raén xong tröôùc thì uoáng röôïu.” Moät ngöôøi veõ xong
tröôùc, laáy röôïu toan uoáng, tay traùi caàm voø, tay phaûi veõ raén, noùi: “Toâi coù theå veõ theâm
chaân cho raén”.Veõ chöa xong thì raén cuûa moät ngöôøi khaùc ñaõ veõ xong; ngöôøi naøy giaät
laáy voø röôïu, baûo raèng: “ Raén voán khoâng coù chaân, laøm sao anh laïi coù theå veõ chaân cho
noù?” Roài uoáng röôïu. Theá laø ngöôøi veõ chaân cho raén roát cuoäc maát voø röôïu.
3.Duaät baïng töông tranh
Trieäu thaû phaït Yeân; Toâ Ñaïi vò Yeân vò Hueä vöông vieát: “Kim giaû thaàn lai,
quùa Dòch thuûy, baïng phöông xuaát boäc nhi duaät traùc kyø nhuïc. Baïng hôïp nhi kieàm kyø
traùc. Duaät vieát: “Kim nhaät baát vuõ, minh nhaät baát vuõ, töùc höõu töû baïng”. Baïng dieäc vò
duaät vieát: “Kim nhaät baát xuaát, minh nhaät baát xuaát, töùc höõu töû duaät”. Löôõng giaû baát
khaû töông xaù, ngö phuû ñaéc nhi tònh caàm chi. Kim Trieäu thaû phaït Yeân, Yeân Trieäu
cöûu töông chi dó teä ñaïi chuùng, thaàn khuûng cöôøng Taàn chi vi ngö phuû daõ, coá nguyeän
vöông chi thuïc keá chi daõ”. Hueä vöông vieát: “Naëc”. Naõi chæ.
Trai coø tranh nhau
Nöôùc Trieäu chuaån bò ñaùnh nöôùc Yeân. Toâ Ñaïi vì nöôùc Yeân taâu vôùi Hueä vöông
raèng: “Hoâm nay, khi thaàn ñeán ñaây, luùc ñi ngang qua soâng Dòch, thaáy con trai ñöông
môû voû söôûi naéng thì con coø lieàn moå vaøo thòt trai. Trai kheùp voû laïi giöõ chaët moû coø. Coø
noùi: “ Hoâm nay khoâng möa, ngaøy mai khoâng möa, aét trai phaûi cheát”. Trai cuõng baûo
vôùi coø raèng: “Hoâm nay khoâng ruùt moû ñöôïc, ngaøy mai khoâng ruùt moû ñöôïc, aét coø phaûi
cheát”. Hai con khoâng chòu buoâng tha nhau, oâng laõo ñaùnh caù troâng thaáy lieàn baét caû
hai. Nay Trieäu chuaån bò ñaùnh Yeân, Yeân Trieäu tranh chaáp nhau laâu ngaøy laøm daân
chuùng khoán khoå, thaàn sôï nöôùc Taàn cöôøng baïo kia seõ laøm laõo ñaùnh caù, vaäy neân xin
nhaø vua suy nghó cho chín”.
Hueä vöông noùi: “Ñöôïc”. Roài lieàn baõi binh.
4. Maõi maõ
Khaùch kieán Trieäu vöông vieát:
- “Thaàn vaên cöông chi söû nhaân maõi maõ daõ, höõu chi hoà?”.
Vöông vieát: -“Höõu chi.”
- “Haø coá chí kim baát khieån?”.
Vöông vieát: - “Vò ñaéc töôùng maõ chi coâng daõ?”.
Ñoái vieát: - “Vöông haø baát khieán Kieán Tín Quaân?”.
Vöông vieát: - “Kieán Tín Quaân höõu quoác söï, höïu baát tri töôùng maõ”.
Vieát: - “Vöông haø baát khieån Kyû Cô hoà?”.
Vöông vieát: - “Kyû Cô phuï nhaân daõ, baát tri töôùng maõ”.
Ñoái vieát: - “Maõi maõ nhi thieän, haø boå ö quoác?”.
Vöông vieát: - “Voâ boå ö quoác”.
Ñoái vieát: - “Maõi maõ nhi aùc, haø nguy ö quoác?”.
Vöông vieát: - “Voâ nguy ö quoác”.
Ñoái vieát:
- “Maõi maõ thieän nhöôïc aùc giai voâ nguy ö quoác. Nhieân nhi vöông chi maõi maõ
daõ, taát töông ñaõi coâng. Kim trò thieân haï, cöû thoá phi daõ, quoác gia vi hö leä, nhi xaõ taéc
baát huyeát thöïc, nhieân nhi vöông baát ñaõi coâng nhi döõ Kieán Tín Quaân, haø nhö?”.
Mua ngöïa
Coù ngöôøi khaùch yeát kieán vua nöôùc Trieäu, taâu raèng:
- “Thaàn nghe noùi beä haï khieán ngöôøi ñi mua ngöïa, vieäc aáy coù chaêng?”.
Nhaø vua ñaùp: “ Quûa coù”.
- “Vì leõ gì ñeán nay chöa chòu sai ñi?”.
Nhaø vua ñaùp: “Vì chöa tìm ñöôïc thôï coi töôùng ngöïa”.
Khaùch hoûi: “Sao beä haï khoâng cöû Kieán Tín Quaân?”
Nhaø vua ñaùp: “Kieán Tín Quaân baän lo vieäc nöôùc, laïi khoâng bieát xem töôùng
ngöïa”.
Khaùch hoûi: “Sao beä haï khoâng khieán naøng Kyû Cô?”.
Nhaø vua ñaùp: “Kyû Cô laø ñaøn baø, khoâng bieát xem töôùng ngöïa”.
Khaùch hoûi: “Mua ñöôïc ngöïa hay, coù boå ích gì cho nöôùc nhaø khoâng?”.
Nhaø vua ñaùp: “Khoâng boå ích gì cho nöôùc nhaø”.
Khaùch hoûi: “Mua nhaèm ngöïa xaáu, coù nguy haïi gì cho nöôùc nhaø khoâng”.
Nhaø vua ñaùp: “Khoâng nguy haïi gì cho nöôùc nhaø”.
Ngöôøi khaùch taâu raèng: “Mua ngöïa hay hoaëc dôû ñeàu khoâng nguy haïi gì cho
nöôùc nhaø. Theá maø nhaø vua mua ngöïa aét coøn chôø thôï xem töôùng. Nay cai trò thieân haï,
cöû ngöôøi khoâng xöùng, nöôùc nhaø hö naùt, xaõ taéc suy vong maø nhaø vua khoâng choïn
ngöôøi taøi gioûi, laïi giao caû cho Tín Kieán Quaân laø vì sao?”.
1.3.1.6-TAÏP GIA:
-Laõ Baát Vi vaø“Laõ Thò Xuaân Thu”:

-Laõ Baát Vi, ngöôøi ñaát Boäc Döông, laø moät thöông gia giaøu coù, möu trí; boû coâng söùc tieàn cuûa
giuùp ñôõ coâng töû Dòch Nhaân töø Trieäu trôû veà Taàn leân ngoâi hoaøng ñeá (töùc Trang Töông vöông), neân
ñöôïc phong laøm thöøa töôùng(naêm 249 tröôùc CN).
Naêm 246 tröôùc CN, Taàn Doanh Chính leân ngoâi laø Taàn Thuûy Hoaøng Ñeá, oâng ñöôïc toân laøm
töôùng quoác, xöng laø troïng phuï.
Naêm 235 tröôùc CN, bò baõi chöùc, ñaøy vaøo Ba Thuïc vaø bò böùc töû.
-“Laõ Thò xuaân thu” coøn goïi laø”Laõ laõm”, laø saùch do moân khaùch cuûa Laõ Baát Vi bieân soaïn,
goàm Baùt laõm, Luïc luaän vaø Thaäp nhò kyû. Noäi dung bao quaùt caû hoïc thuaät thôøi Tieân Taàn, vaên töø caån
söùc, bieân soaïn coù heä thoáng, cuõng laø moät taùc phaåm coù giaù trò cuûa Trung Quoác ñôøi xöa.
1.Yeåm nhó ñaïo linh

Phaïm thò chi vong daõ, baùch tính höõu ñaéc chung giaû, duïc phuï nhi taåu, ñaïi baát
khaû phuï. Dó chuøy huûy chi. Chung thöông nhieân höõu aâm. Khuûng nhaân vaên chi nhi
ñoaït kyû daõ, toaïi yeåm kyø nhó.
Böng tai troäm chuoâng
Hoï Phaïm maát, trong traêm hoï coù ngöôøi baét ñöôïc caùi chuoâng, toan vaùc chaïy,
nhöng chuoâng lôùn khoâng theå vaùc ñöôïc, lieàn duøng voà ñaäp. Chuoâng boãng coù tieáng keâu
boong boong. Anh ta sôï ngöôøi ta nghe thaáy tieáng chuoâng maø tranh ñoaït maát cuûa
mình beøn böng tai laïi.
2.Khaéc chu caàu kieám
Sôû nhaân höõu thieäp giang giaû. Kyø kieám töï chu trung truïy ö thuûy. Cöï khaéc kyø
chu vieát: “Thò ngoâ kieám chi sôû toøng truïy”. Chu chæ. Toøng kyø sôû khaéc giaû, nhaäp thuûy
caàu chi. Chu dó haønh hyõ, nhi kieám baát haønh; caàu kieám nhöôïc thöû, baát dieäc hoaëc hoà?
Khaéc thuyeàn tìm göôm

Nöôùc Sôû coù ngöôøi sang soâng. Göôm cuûa anh ta töø trong thuyeàn rôi xuoáng
nöôùc. Anh ta lieàn khaéc vaøo maïn thuyeàn, noùi raèng: “Ñaây laø nôi göôm cuûa ta rôi
xuoáng”. Thuyeàn döøng. Anh ta theo daáu khaéc, xuoáng nöôùc tìm göôm. Thuyeàn thì ñi maø
göôm thì khoâng ñi; tìm göôm nhö theá haù chaúng phaûi laø laàm laãn sao?!
1.3.2- TAÛN VAÊN LÒCH SÖÛ:
-“Kinh Thö”: Coøn goïi laø Thöôïng Thö, laø moät cuoán söû cheùp veà 5 ñôøi
Ñöôøng, Ngu, Haï, Thöông vaø Chu. Coù 2 baûn: Kim vaên thöôïng thö do quan baùc só ñôõi
Haùn laø Phuïc Sinh truyeàn laïi, coù 29 thieân; Coå vaên thöông thö do Loã Cung vöông ñôøi
Haùn Vuõ ñeá tìm ñöôïc trong töôøng nhaø Khoång töû, coù 45 thieân. Baûn Kinh Thö hieän nay
do ngöôøi ñôøi Ñöôøngï Huyeàn Toâng toång hôïp töø 2 baûn treân .
Khoång An Quoác ñôøi Haùn chia Kinh Thö laøm 6 theå taøi laø: Ñieån (Nghieâu ñieån,
Thuaán ñieån), Moâ(Ñaïi Vuõ moâ, Cao Dao moâ), Huaán(Y huaán, Thaùi giaùp), caùo(Thang
caùo, Baøn Canh), Theä(Thaùi theä, Taàn theä), Meänh(Duyeâït meänh, Coá meänh). Ñeán ñôøi
Ñöôøng, Khoång Dónh Ñaït theâm vaøo 4 theå taøi nöõa laø Coáng(Vuõ coáng), Ca(Nguõ töû chi
ca), Chinh(Daän chinh) vaø Phaïm(Hoàng phaïm).
Kinh Thö ñöôïc xem laø sö ûlieäu xöa nhaát cung caáp nhieàu hieåu bieát veà tình
traïng kinh teá, chính trò, tö töôûng, toân giaùo… cuûa Trung Quoác thôøi coå sô.
-“Kinh Xuaân Thu”: laø cuoán söû laøm theo theå bieân nieân do Khoång töû bieân
soaïn, cheùp caùc söï kieän chính trò cuûa nöôùc Loã vaø nhaø Chu töø naêm ñaàu Loã Aån coâng
ñeán naêm 14 ñôøi Loã Ai coâng goàm 242 naêm (722-481 tröôùc CN), nhaèm muïc ñích “toû
roõ ñieàu phaûi traùi vaø söûa chính loøng ngöôøi”(minh thò phi, chính nhaân taâm), laøm sao
cho “vua ra vua, toâi ra toâi, cha ra cha, con ra con”(quaân quaân, thaàn thaàn, phuï phuï,
töû töû) . Vì theá giaù trò cuûa Xuaân Thu chuû yeáu laø veà maët ñaïo ñöùc chính trò chöù khoâng
phaûi ôû phöông phaùp vaø söû lieäu. Söï khen cheâ cuûa saùch coù aûnh höôûng raát lôùn ñoái vôùi
moïi giai taàng trong xaõ hoäi: “moät chöõ khen vinh hôn aùo coån hoa, moät chöõ cheâ nhuïc
hôn rìu buùa”(Nhaát töï chi bao vinh ö hoa coån, nhaát töï chi bieám nhuïc ö phuû vieät). Tuy
Khoång töû vaãn noùi “chæ thuaät laïi chöù khoâng saùng taùc”(thuaät nhi baát taùc) nhöng treân
thöïc teá, Xuaân Thu laø taùc phaåm ngaøi kyù thaùc taâm söï chí höôùng nhieàu nhaát - “Ngöôøi
ñôøi bieát ta chæ ôû Kinh Xuaân Thu, ngöôøi ñôøi traùch toäi ta cuõng chæ ôû Kinh Xuaân Thu
!”(Tri ngaõ giaû kyø duy Xuaân Thu hoà! Toäi ngaõ giaû kyø duy Xuaân Thu hoà!). Lôøi khen
taëng ngaøi laø vò “vua khoâng ngoâi”(toá vöông) chính laø do saùch naøy.
-“Xuaân Thu tam truyeän”:

Do taàm aûnh höôûng raát to lôùn ñoái vôùi xaõ hoäi neân veà sau Kinh Xuaân Thu ñöôïc
nhieàu nhaø duøng laøm caên cöù ñeå giaûi thích hoaëc tröôùc thuaät nhö Coâng Döông truyeän
cuûa Coâng Döông Cao, Coác Löông truyeän cuûa Coác Löông Xích vaø Xuaân Thu Taû thò
truyeän töông truyeàn cuûa Taû Khaâu Minh, goïi taét laø Taû truyeän. Ba taùc phaåm naøy
thöôøng ñöôïc goïi laø Xuaân Thu tam truyeän.
Coâng Döông truyeän, Coác Löông truyeän duøng loái vaên vaán ñaùp giaûi thích
nghóa kinh Xuaân Thu, khoâng coù giaù trò veà söû hoïc vaø vaên hoïc baèng Taû truyeän. Taû
truyeän tuy cuõng coù nguï yù khuyeán tröøng, nhöng khoâng thieân veà kinh hoïc. Trình baøy
söï kieän töôøng taän, duøng chöõ ñaët caâu giaûn dò, töï söï mieâu taû linh hoaït myõ leä: ñoù laø
nhöõng ñaëc ñieåm cuûa Taû truyeän, moät boä söû coù giaù trò ñoàng thôøi laø moät aùng taûn vaên
khuoân maãu coù aûnh höôûng saâu xa ñoái vôùi vaên gia ñôøi sau.
-“Quoác ngöõ”õ:
Quoác ngöõ laø cuoán söû ñaàu tieân cuûa Trung Quoác vieát theo theå phaân quoác töï
thuaät, cheùp söï kieän quan troïng cuûa 8 nöôùc Chu, Loã, Teà, Taán, Trònh, Sôû, Ngoâ, Vieät
trong khoaûng 500 naêm (990-453 tröôùc CN). Taùc giaû laø Taû Khaâu Minh( “Taû Khaâu
Minh bò muø, neân vieát Quoác ngöõ” -Taû Khaâu thaát minh, quyeát höõu quoác ngöõ – Tö Maõ
Thieân, Thaùi söû coâng töï töï).
“Taû truyeän” gioûi veà caùch töï thuaät mieâu taû, “Quoác ngöõ” gioûi veà maët lyù luaän
phu dieãn, ñeàu ñaït ñöôïc phong caùch haønh vaên löu loaùt, trau chuoát.
CAÂU HOÛI OÂN TAÄP CHÖÔNG I

1. Kinh Thi laø gì? Nguoàn goác, teân goïi vaø vaán ñeà bieân soaïn.
2. Trình baøy khaùi quaùt 3 noäi dung chính cuûa Kinh Thi.
3. Tình yeâu nam nöõ vaø öôùc mô haïnh phuùc löùa ñoâi trong Kinh Thi.
4. Trình baøy khaùi quaùt nhöõng bieän phaùp dieãn ñaït phuù, tyû, höùng vaø thuû phaùp
ngheä thuaät truøng chöông ñieäp cuù trong Kinh Thi.
5. Nhaän ñònh veà giaù trò vaø aûnh höôûng cuûa Kinh Thi.
6. Sôû töø laø gì? Nguoàn goác, teân goïi vaø taùc giaû.
7. Hình töôïng Khuaát Nguyeân qua thô chöõ Haùn cuûa Nguyeãn Du.
8. Qua thaân theá, söï nghieäp cuûa Khuaát Nguyeân vaø thô vaên vieát veà oâng haõy
chöùng minh “Khuaát Nguyeân laø moät nhaø chính trò saùng suoát, moät nhaø thô
yeâu nöôùc thieát tha ñoàng thôøi laø moät nhaân caùch lôùn”.
9. Cöûu löu laø gì? Trình baøy khaùi quaùt chuû tröông cuûa caùc tröôøng phaùi trieát
hoïc chính thôøi tieân Taàn.
10. Haõy phaân tích giaù trò ngheä thuaät nguï ngoân moät soá taùc phaåm taûn vaên thôøi
tieân Taàn.
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO CHÖÔNG I

1. Dòch Quaân Taû, “Vaên hoïc söû Trung Quoác”, Taäp 1(Huyønh Minh Ñöùc
dòch), Nxb Treû, Tp.Hoà Chí Minh, 1992.
2. Ñaøo Duy Anh, “Sôû töø”, Nxb Vaên Hoïc, Haø Noäi, 1974.
3. Taûn Ñaø(dòch), “Kinh Thi”, Nxb Tp.Hoà Chí Minh, 1992.
4. Giaûn Chi vaø Nguyeãn Hieán Leâ, “Chieán quoác saùch”, Nxb Laù Boái, 1972.
5. Nhöôïng Toáng(dòch), “Nam Hoa Kinh”, Nxb Taân Vieät, 1944.
6. Traàn Troïng San, “Vaên hoïc Trung Quoác ñôøi Chu – Taàn”, Nxb Baéc Ñaåu,
1969.
7. Traàn Vaên Haûi Minh,”Baùch gia chö töû”, Nxb Ñaát soáng, 1973.
8. Thô chöõ Haùn Nguyeãn Du, Nxb Vaên Hoïc, Haø Noäi, 1978.
CHÖÔNG II. THÔ VAÊN THÔØI HAÙN – NGUÏY (206 TRÖÔÙC -

220 SAU CN)
TIEÁT 1 : THÔ PHUÙ
TIEÁT 2 : TAÛN VAÊN

2.3.1.- Tö Maõ Thieân (145-86 tröôùc Taây lòch) vaø “Söû kyù” :
2.3.1.1.-Thaân theá vaø söï nghieäp:
Töï Töû Tröôøng, ngöôøi ñaát Long Moân(nay thuoäc ñoâng baéc huyeän Haøn Thaønh
tænh Thieåm Taây).Thaân phuï laø Tö Maõ Ñaøm, Thaùi söû leänh(140-110 tröôùc CN)thôøi
Haùn Vuõ Ñeá.
Thieân, tö chaát thoâng minh, vöøa chaên boø chaên deâ vöøa hoïc, 10 tuoåi ñaõ ñoïc
ñöôïc coå thö, roài theo cha leân kinh ñoâ theo hoïc Khoång An Quoác, Ñoång Troïng Thö.
- Naêm 126 tröôùc CN, du lòch mieàn Nam soâng Tröôøng Giang ñeán Coái Keâ
nghe chuyeän Vieät Vöông Caâu Tieãn, ñeán soâng Mòch La vieáng Khuaát Nguyeân, ñeán
soâng Töông thaêm moä vua Thuaán-Nga Hoaøng,Nöõ Anh, ñeán Taây Hoà söu taàm truyeàn
thuyeát Phaïm Laõi-Taây Thi. Roài leân mieàn Baéc thaêm queâ Khoång töû , nghe keå chuyeän
Traàn Thieäp-Ngoâ Quaûng, thaêm di tích Maïnh Thöôøng Quaân, thaêm queâ Löu Bang.
- Naêm 122 tröôùc CN, nhaän chöùc Lang trung, may maén ñöôïc theo Haùn Vuõ Ñeá
tuaàn du nhieàu nôi, kinh nghieäm thöïc teá caøng nhieàu.
- Naêm 111 tröôùc CN, du lòch mieàn Taây Nam, ñeán Töù Xuyeân-Vaân Nam,
nghieân cöùu hình theå nuùi soâng, ghi cheùp chuyeän xöa tích cuõ. Coù theå noùi, tröø 2 tænh
Quaûng Ñoâng-Quaûng Taây, khaép ñaát nöôùc khoâng nôi naøo Tö Maõ Thieân khoâng ñeán.
-Naêm 110 tröôùc CN, nhaän lôøi uûy thaùc cuûa thaân phuï vieát saùch Söû Kyù.
-Naêm 106 tröôùc CN, noái nghieäp cha laøm Thaùi söû leänh vaø baét ñaàu vieát Söû Kyù.
-Naêm 99 tröôùc CN, gaëp hoïa Lyù Laêng, bò toäi cung hình.
-Naêm 97 tröôùc CN, giöõ chöùc Trung thö leänh, tieáp tuïc vieát saùch Söû Kyù.
-Naêm 91 tröôùc CN, “Söû Kyù” ñöôïc hoaøn thaønh sau 13 naêm ñaàu tö coâng söùc.
Ñeán ñôøi Haùn Tuyeân Ñeá(73-48 tröôùc CN), chaùu ngoaïi laø Döông Uaån môùi
coâng boá vaø goïi teân saùch laø Thaùi söû coâng thö chí. “Söû Kyù” laø teân ñaët sau naøy.
2.3.1.2.-Noäi dung “Söû Kyù”:

Laø boä thoâng söû ñaàu tieân vaø ñoà soä nhaát cuûa Trung Quoác, cheùp vieäc töø ñôøi
Hoaøng Ñeá(2698-2597 tröôùc CN) ñeán nieân hieäu Thaùi Sô ñôøi Haùn Vuõ Ñeá(104-103
tröôùc CN), tröôùc sau khoaûng 2.500 naêm. Saùch coù 526.500 chöõ, goàm 130 thieân, chia
laøm 5 phaàn:
-Baûn kyû(12 thieân): Nguõ ñeá, caùc vua ñôøi Haï, caùc vua ñôøi Aân, caùc vua ñôøi
Chu, hai vua Taàn Chieâu vöông vaø Taàn Trang vöông, Taàn Thuûy Hoaøng vaø Taàn Nhò
theá Hoaøng Ñeá, Haïng Vuõ, Haùn Cao Toå, Laõ Haäu, Hieáu Vaên Ñeá, Hieáu Caûnh Ñeá, Hieáu
Vuõ Ñeá (Tröõ Thieáu Toân vieát).
-Bieåu (10 thieân): Theá bieåu Tam Ñaïi, 12 chö haàu, Luïc Quoác, nguyeät bieåu
Taàn Sôû...., laø baûng ñoái chieáu caùc söï kieän caên cöù vaøo nieân ñaïi, coù theå coi laø nhöõng
coâng trình söû hoïc nghieâm tuùc vaø coù giaù trò, raát boå ích khi tra cöùu.
-Thö (8 thieân): Noùi veà caùc cheá ñoä chính saùch nhö Leã thö, Nhaïc thö, Luaät thö,
Lòch thö, Thieân quan thö, Phong thieän thö, Haø cöø thö vaø Bình chuaån thö.
-Theá gia(30 thieân): Cheùp truyeän caùc vöông haàu, töôùng quoác, töôùng
soaùi...Ñaëc bieät Khoång töû, Traàn Thieäp ñöôïc xeáp vaøo theá gia.
-Lieät truyeän(70 thieân): Laø phaàn lôùn nhaát, cheùp truyeän töø quan laïi ñeán thöôøng
daân neáu coù söï nghieäp hoaëc haønh vi sieâu quaàn, löu danh laïi ñôøi sau.
Ba phaàn baûn kyû, theá gia vaø nhaát laø lieät truyeän, ngoaøi giaù trò lòch söû coøn coù giaù
trò vaên hoïc raát cao: coù theå xem ñoù laø nhöõng thieân truyeän kyù giaøu chaát ngheä thuaät.
2.3.1.3.-Giaù trò cuûa Söû Kyù:

Veà phöông dieän lòch söû, neân chuù yù maáy ñieåm sau ñaây:
-Coù quan ñieåm duy vaät vaø khoa hoïc, khoâng thaàn bí hoùa vua chuùa, khoâng tin
meänh trôøi (ví duï khi vieát veà thaân theá Löu Bang).
-Ñaùnh giaù moät trieàu ñaïi trong moái töông quan giöõa chính trò, kinh teá vaø vaên
hoùa (söû cuõ chæ chuù troïng söï kieän chính trò cuûa trieàu ñaïi).
- Ñöùng treân quan ñieåm nhaân daân khi quan nieäm söï vaän ñoäng vaø phaùt trieån
cuûa lòch söû (ví duï veà vieäc ñeà cao vai troø cuûa Traàn Thieäp vaø Ngoâ Quaûng).
-Duõng caûm baûo veä söï thaät (ví duï khi vieát veà caùc trieàu ñaïi nhaø Haùn).
Veà phöông dieän vaên hoïc, neân chuù yù maáy ñieåm sau ñaây:
-Phaûn aùnh sinh ñoäng ñôøi soáng xaõ hoäi Trung Quoác coå ñaïi: vua chuùa ñoài baïi,
khanh ñaïi phu tranh ñoaït danh lôïi, nhaân daân lao ñoäng cuøng cöïc...
-Xaõ hoäi ñoù ñöôïc taùi hieän baèng haøng loaït nhaân vaät ñieån hình nhö Taàn Thuûy
Hoaøng, Löu Bang, Haïng Voõ, Toâ Taàn, Tröông Nghi, Phaïm Thö, Haøn Tín, Lieâm Pha,
Laïn Töông Nhö, Kinh Kha, Nhieáp Chính....Nhöõng nhaân vaät naøy ñöôïc xaây döïng qua
caû quùa trình hình thaønh tính caùch cuûa hoï.
-Ngoân töø giaûn dò, caûm xuùc trieàn mieân, ngheä thuaät töï söï sinh ñoäng loâi cuoán,
ngheä thuaät mieâu taû saéc saûo.
Keát luaän:
-Laø chuaån möïc cho ñôøi sau noi theo veà phöông phaùp vaø söû lieäu.
-Laø söï môû ñaàu moät boä phaän vaên hoïc coù giaù trò lôùn: truyeän kyù lòch söû.
-Laø kho ñeà taøi cho caùc taùc phaåm vaên hoïc ngheä thuaät veà sau.
“Söû Kyù” xöùng ñaùng vôùi lôøi khen “söû gia chi tuyeät xöôùng, voâ vaän chi Ly Tao”
(Loã Taán).
2.3.1.4.- Trích tuyeån:

Thaùi söû coâng töï töï
Thaùi söû coâng vieát: Tieân nhaân höõu ngoân : “Töï Chu Coâng toát, nguõ baùch tueá nhi
höõu Khoång Töû. Khoång Töû toát haäu, chí ö kim nguõ baùch tueá. Höõu naêng thieäu minh
theá, chính Dòch, truyeàn keá Xuaân Thu, baûn Thi Thö Leã Nhaïc chi teá, yù taïi tö hoà? yù taïi
tö hoà? Tieåu töû haø caûm nhöôïng yeân?
Thöôïng ñaïi phu Hoà Toaïi vieát : “Tích Khoång Töû haø vi nhi taùc Xuaân Thu tai?!
Thaùi söû coâng vieát : Dö vaên Ñoång Sinh vieát : “ Chu ñaïo suy pheá, Khoång Töû vi
Loã tö khaáu, chö haàu haïi chi, ñaïi phu uùng chi. Khoång Töû tri ngoân chi baát duïng, ñaïo
chi baát haønh daõ, thò phi nhò baùch töù thaäp nhò nieân chi trung, dó vi thieân haï nghi bieåu.
Bieám thieân töû, thoaùi chö haàu, thaûo ñaïi phu, dó ñaït vöông söï nhi dó hyõ. Töû vieát: ngaõ
duïc taûi chi khoâng ngoân, baát nhö kieán chi ö haønh söï chi thaâm thieát tröù minh daõ. Phuø
Xuaân Thu, thöôïng minh Tam vöông chi ñaïo, haï bieän nhaân söï chi kyû, bieät hieàm
nghi, minh thò phi, ñònh do döï, thieän thieän, aùc aùc, hieàn hieàn, tieän baát tieáu, toàn vong
quoác, keá tuyeät theá, boå teä, khôûi pheá, vöông ñaïo chi ñaïi daõ. Dòch tröù thieân ñòa, aâm
döông, nguõ haønh, coá tröôøng ö bieán. Leã kinh kyù nhaân luaân, coá tröôøng ö haønh. Thö kyù
tieân vöông chi söï, coá tröôøng ö chính. Thi kyù sôn xuyeân kheâ coác, caàm thuù thaûo moäc,
taãn maãu, thö huøng, coá tröôøng ö haïnh. Nhaïc laïc sôû dó laäp, coá tröôøng ö hoøa. Xuaân Thu
bieän thò phi, coá tröôøng ö trò nhaân. Thò coá, Leã dó tieát nhaân, Nhaïc dó phaùt hoøa, Thö dó
ñaïo söï, Thi dó ñaït yù, Dòch dó ñaïo hoùa, Xuaân Thu dó ñaïo nghóa. Baùt loaïn theá, phaûn
chi chính, maïc caän ö Xuaân Thu. Xuaân Thu vaên thaønh soå vaïn, kyø chæ soå thieân. Vaïn
vaät chi tuï taùn, giai taïi Xuaân Thu. Xuaân Thu chi trung, thí quaân tam thaäp luïc; vong
quoác nguõ thaäp nhò; chö haàu boân taåu, baát ñaéc baûo kyø xaõ taéc giaû, baát khaû thaêng soá. Saùt
kyø sôû dó, giai thaát kyø baûn dó. Coá Dòch vieát : “Thaát chi haøo li, maäu dó thieân lyù”. Coá
vieát : Thaàn thí quaân, töû thí phuï, phi nhaát ñaùn nhaát tòch chi coá daõ. Kyø tieäm cöûu hyõ.
Coá, höõu quoác giaû baát khaû dó baát tri Xuaân Thu. Tieàn höõu saøm nhi baát kieán, haäu höõu
taëc nhi baát tri. Vi nhaân thaàn giaû baát khaû dó baát tri Xuaân Thu. Thuû kinh söï nhi baát tri
kyø nghi, tao bieán söï nhi baát tri kyø quyeàn. Vi nhaân quaân phuï, nhi baát thoâng ö Xuaân
Thu chi nghóa giaû, taát moâng thuû aùc chi danh. Vi nhaân thaàn töû, nhi baát thoâng ö Xuaân
Thu chi nghóa giaû, taát haõm thoaùn thí chi tru, töû toäi chi danh. Kyø thöïc giai dó vi thieän.
Vi chi, baát tri kyø nghóa. Bò chi khoâng ngoân, nhi baát caûm töø. Phuø baát thoâng leã nghóa
chi chæ, chí ö quaân baát quaân, thaàn baát thaàn, phuï baát phuï, töû baát töû. Quaân baát quaân taéc
phaïm. Thaàn baát thaàn taéc tru. Phuï baát phuï taéc voâ ñaïo. Töû baát töû taéc baát hieáu. Thöû töù
haïnh giaû, thieân haï chi ñaïi quaù daõ. Dó thieân haï chi ñaïi quaù döõ chi, taéc thuï nhi baát caûm
töø. Coá Xuaân Thu giaû, leã nghóa chi ñaïi toân daõ. Phuø leã caám vò nhieân nhi tieàn, phaùp thi
dó nhieân chi haäu. Phaùp chi sôû vi duïng giaû dò kieán, nhi leã chi sôû vò caám giaû nan tri.
Hoà Toaïi vieát: “ Khoång Töû chi thôøi, thöôïng voâ minh quaân, haï baát ñaéc nhieäm duïng,
coá taùc Xuaân Thu, thuøy khoâng vaên dó ñoaïn leã nghóa, ñaùng nhaát vöông chi phaùp. Kim
phu töû, thöôïng ngoä minh thieân töû, haï ñaéc thuû chöùc, vaïn söï kyù cuï, haøm caùc töï nghi,
phu töû sôû luaän duïc dó haø minh?” .Thaùi söû coâng vieát : “Duïy, duïy, phuû phuû baát nhieân.
Dö vaên chi tieân nhaân vieát : Phuïc Hy chí thuaàn haäu, taùc Dòch baùt quaùi; Nghieâu
Thuaán chi thònh, Thöôïng Thö taûi chi, Leã Nhaïc taùc yeân; Thang Vuõ chi long, thi nhaân
ca chi. Xuaân Thu thaùi thieän, bieám aùc, suy Tam Ñaïi chi ñöùc, bao Chu thaát, phi ñoäc
thöù cô nhi dó daõ. Haùn höng dó lai, chí minh thieân töû, hoaïch phuø thuïy, phong thieän,
caûi chính soùc, dòch phuïc saéc, thuï meänh ö muïc thanh, traïch löu voõng cöïc, haûi ngoaïi
thuø tuïc, truøng dòch khoaûn taùi, thænh lai hieán kieán giaû, baát khaû thaêng ñaïo. Thaàn haï
baùch quan, löïc tuïng thaùnh ñöùc, do baát naêng tuyeân taän kyø yù. Thaû, só hieàn naêng nhi
baát duïng, höõu quoác giaû chi sæ. Chuû thöôïng minh thaùnh, nhi ñöùc baát boá vaên, höõu tö
chi quaù giaû. Thaû, dö thöôøng chöôûng kyø quan, pheá minh thaùnh thònh ñöùc baát taûi, dieät
coâng thaàn theá gia hieàn ñaïi phu chi nghieäp baát thuaät, ñoïa tieân vöông sôû ngoân, toäi
maïc ñaïi yeân. Dö sôû vò thuaät coá söï, chænh teà kyø theá truyeàn, phi sôû vò taùc daõ. Nhi quaân
tæ chi ö Xuaân Thu, maäu hyõ. Ö thò, luaän thöù kyø vaên, thaát nieân, nhi thaùi söû coâng tao Lyù
Laêng chi hoïa, u ö luy tieát, naõi vò nhieân thaùn vieát : Thò dö chi toäi daõ phuø? Thò dö chi
toäi daõ phuø? Thaân huûy baát duïng hyõ. Thoaùi nhi thaâm duy vieát : Phuø, Thi Thö aån öôùc
giaû, nhöôïc toaïi kyø chí chi tö daõ. Tích Taây Baù tuø Döûu Lyù, dieãn Chu Dòch; Khoång Töû
aùch taïi Traàn, Saùi, taùc Xuaân Thu; Khuaát Nguyeân phoùng truïc, tröù Ly Tao; Taû Khaâu
khuyeát minh, quyeát höõu Quoác Ngöõ; Toân Töû taãn cöôùc nhi luaän binh phaùp; Baát Vi
thieân Thuïc, theá truyeàn Laõ Laõm; Haøn Phi tuø Taàn, Thuyeát naïn, Coâ phaãn. Thi tam
baùch thieân ñaïi ñeå thaùnh hieàn phaùt phaãn chi sôû vi taùc daõ. Thöû nhaân giai yù höõu sôû uaát
keát, baát ñaéc thoâng kyø ñaïo daõ, coá thuaät vaõng söï tö lai giaû. Ö thò toát thuaät Ñaøo Ñöôøng
dó lai, chí ö laân chæ, töï Hoaøng Ñeá thuûy.
Baøi töïa do Tö Maõ Thieân töï ñeà
Thaùi söû coâng noùi: Cha toâi coù daïy raèng : “Töø khi Chu Coâng maát, naêm traêm
sau coù Khoång Töû. Khoång Töû maát, tôùi nay ñöôïc naêm traêm naêm; coù ai noái ñöôïc chí,
soi saùng ñöôïc cho ñôøi, söûa ñöôïc Dòch truyeän, soaïn tieáp Xuaân Thu, dieãn ñöôïc caùi yù
trong Thi Thö Leã Nhaïc, thì chaéc laø luùc naøy ñaây. Caâu noùi aáy coù yù nhaéc nhôû toâi
chaêng? Caâu noùi aáy coù yù nhaéc nhôû toâi chaêng? Thaân heøn naøy ñaâu daùm suy nhöôøng
vieäc aáy.
Quan Thöôïng ñaïi phu Hoà Toaïi noùi : “ Xöa Khoång Töû taïi sao maø vieát boä Xuaân
Thu?”.
Thaùi söû coâng noùi : Toâi nghe Ñoång sinh daïy raèng : “Ñôøi Chu suy vi, ñaïo bò boû
beâ, Khoång Töû laøm quan tö khaáu nöôùc Loã, chö haàu haïi oâng, coù quan ñaïi phu ngaên caûn
oâng, oâng bieát raèng lôøi mình khoâng ñöôïc tin duøng, ñaïo mình khoâng ñöôïc thi haønh, beøn
pheâ bình nhöõng vieäc trong khoaûng 242 naêm ñeå laøm khuoâng pheùp cho ñôøi, cheâ bai
thieân töû, chæ trích chö haàu, daèn maët caùc ñaïi phu, khoâng ngoaøi muïc ñích thuyeát minh
vöông ñaïo”. Khoång Töû noùi : “Thay vì nhöõng lôøi noùi suoâng, ta muoán cheùp nhöõng vieäc
roõ raøng xaùc thieát laø hôn”. Thaät vaäy, boä Xuaân Thu treân thì laøm saùng toû ñaïo lyù cuûa
Tam vöông, döôùi thì bieän bieät döôøng moái cuûa vieäc ñôøi, thuyeát minh ñieàu ngôø vöïc,
vaïch roõ leõ phaûi traùi, quyeát ñònh söï do döï, khen ñieàu hay, cheâ ñieàu dôû, toân ngöôøi hieàn,
khinh keû xaáu, baûo toàn nhöõng nöôùc ñaõ maát, noái laïi nhöõng doøng ñaõ döùt, boå cöùu nhöõng
teä haïi, chaán höng nhöõng suy suïp: toaøn nhöõng ñaàu moái cuûa vöông ñaïo vaäy.
Kinh Dòch noùi veà trôøi ñaát, aâm döông, töù thôøi, nguõ haønh neân raønh veà leõ bieán
hoùa. Kinh Leã ghi nhöõng vieäc thuoäc nhaân luaân, cho neân raønh veà nhaân söï. Kinh Thö
cheùp vieäc laøm cuûa tieân vöông, cho neân raønh veà chính trò. Kinh Thi ghi nuùi, soâng, khe,
hoác, chim muoâng coû caây, con thö, con huøng, loaøi ñöïc loaøi caùi, cho neân raønh veà ca
dao, phong tuïc. Kinh Nhaïc gaây döïng nhöõng yù tình vui töôi, cho neân ñieåm sôû tröôøng laø
haøi hoøa. Kinh Xuaân Thu phaân bieät vieäc phaûi traùi, cho neân raønh veà vieäc trò ngöôøi. Theá
cho neân kinh Leã duøng ñeå tieát cheá tình duïc, kinh Thi duøng ñeå phaùt döông hoøa khí, kinh
Thö duøng ñeå thuaät laïi nhöõng vieäc ñaõ xaûy ra, kinh Dòch duøng ñeå thuyeát minh leõ bieán
hoùa, kinh Xuaân Thu daïy veà nghóa vuï. Deïp ñôøi loaïn, ñöa noù veà ñöôøng chính, thì khoâng
saùch naøo baèng Xuaân Thu. Kinh Xuaân Thu daøi maáy vaïn chöõ, cheùp maáy ngaøn vieäc. Vaïn
vaät tuï tuï taùn taùn, ñuû caû trong boä Xuaân Thu. Trong ñôøi Xuaân Thu coù 36 keû laøm toâi gieát
vua, 52 oâng vua maát nöôùc, boïn vua chö haàu phaûi boân taåu, khoâng baûo toàn ñöôïc xaõ taéc,
nhieàu khoâng keå xieát. Nguyeân do chæ taïi boû maát ñaïo goác maø thoâi. Cho neân kinh Dòch
noùi : “Sai moät li, ñi moät daëm”. Laïi noùi : “Toâi gieát vua, con gieát cha, duyeân do chaúng
phaûi môùi ñaàu hoâm cuoái mai, maø laø tích tieäm ñaõ töø laâu roài”. Cho neân keû coù nöôùc
khoâng theå khoâng roõ nghóa Xuaân Thu. (Khoâng roõ nghóa Xuaân Thu thì) tröôùc maët coù keû
ton hoùt maø khoâng thaáy, sau löng coù giaëc cöôùp maø khoâng hay. Keû laøm toâi khoâng theå
khoâng roõ nghóa Xuaân Thu. (Khoâng roõ nghóa Xuaân Thu) thì xöû thöôøng khoâng bieát leõ
neân chaêng, laâm bieán khoâng bieát leõ toøng quyeàn. Laøm vua laøm cha maø khoâng roõ nghóa
Xuaân Thu thì taát mang tieáng laø gaây toäi aùc; laøm baày toâi, laøm con maø khoâng roõ nghóa
Xuaân Thu thì taát bò cheát maø chuoác laáy caùi toäi danh laø keû ñaõ cöôùp ngoâi, gieát ngöôøi
treân. Kì thöïc, hoï vaãn cho vieäc hoï laøm laø phaûi, hoï laøm maø khoâng hieåu nghóa vieäc hoï
laøm, ñeå roài mang tieáng xaáu maø khoâng daùm caõi. Khoâng hieåu theá naøo laø leã nghóa, cho
neân môùi ñeán noãi vua chaúng ra vua, toâi chaúng ra toâi, cha chaúng ra cha, con chaúng ra
con. Vua chaúng ra vua thì keû döôùi phaïm thöôïng, toâi chaúng ra toâi thì ñaùng gieát, cha
chaúng ra cha thì voâ ñaïo, con chaúng ra con thì baát hieáu; boán caùi loãi ñoù laø nhöõng caùi
loãi raát lôùn ôû ñôøi, buoäc cho caùi “thieân haï ñaïi toäi danh” laø ñuùng, phaûi nhaän, chöù khoâng
caõi ñöôïc. Cho neân kinh Xuaân Thu laø coäi nguoàn leã nghóa. Leã nghóa ngaên ngöøa tröôùc,
hình phaùp tröøng phaït sau, coâng hieäu tröøng phaït cuûa hình phaùp deã thaáy, coâng hieäu
ngaên ngöøa cuûa leã nghóa khoù bieát.”
Quan thöôïng ñaïi phu Hoà Toaïi noùi : “Thôøi ñöùc Khoång Töû, vua ôû treân khoâng
saùng suoát, mình ôû döôùi khoâng ñöôïc tin duøng, cho neân Ngaøi môùi tröù thuaät kinh Xuaân
Thu, duøng lôøi vaên suoâng maø ñoaùn ñònh leã nghóa, thoáng nhaát vöông ñaïo. Nay tieân sinh,
treân gaëp ñöôïc thieân töû hieàn minh, döôùi mình laïi coù chöùc phaän ñeå phuïc vuï, moïi vieäc
ñeàu ñaày ñuû, xeáp ñaët ñaâu vaøo ñaáy, vaäy maø tieân sinh coøn daøi lôøi nghò luaän laø ñeå thuyeát
minh ñieàu gì ñaây?”. Thaùi söû coâng noùi : “Daï, daï, thöa khoâng, khoâng phaûi theá ! Toâi
nghe cha toâi daïy raèng : “Vua Phuïc Hy raát möïc thuaàn haäu, laøm ra taùm queû Dòch; vua
Nghieâu, vua Thuaán xaây neàn thònh trò, saùch Thöôïng Thö ghi cheùp ñaïi nghieäp cuûa hai
oâng; kinh Leã, kinh Nhaïc cuõng ñöôïc vieát vaøo thôøi ñoù; vua Thang vua Vuõ laäp ñaïi coâng
thì caùc thi nhaân ca tuïng(do ñoù maø coù kinh Thi); kinh Xuaân Thu nhaët chuyeän hay, cheâ
chuyeän dôû, suy toân ñaïo ñöùc ñôøi Tam Ñaïi, khen ngôïi trieàu chính cuûa nhaø Chu, naøo
phaûi chæ coù chaâm bieám maø thoâi ñaâu”. Nhaø Haùn töø luùc daáy nghieäp cho ñeán baây giôø laø
thôøi thieân töû hieàn minh trò vì, ñaõ baét ñöôïc ñieàm laønh, ñaõ laäp ñaøn Phong, ñaøn Thieän,
ñaõ ñoåi ngaøy Chính soùc, ñaõ thay maøu aùo quaàn, xe coä, tieáp nhaän ñöôïc caùi khí thanh hoøa
cuûa trôøi, ban phaùt aân hueä cuøng nôi khaép choán; nhöõng daân toäc “haûi ngoaïi” khaùc
phong tuïc ñeán goõ cöûa quan, duøng lôøi thoâng ngoân maø xin trieàu kieán, nhieàu khoâng keå
xieát. Baùch quan thaàn haï cöïc löïc ca tuïng thaùnh ñöùc cuûa nhaø vua maø coøn sôï raèng chöa
baøy toû ñöôïc heát yù mình. Vaû chaêng, coù keû só hieàn taøi maø khoâng thu duïng, ñoù laø ñieàu
ngöôøi trò nöôùc ñaùng laáy laøm theïn; chuùa thöôïng thaùnh minh maø thanh danh khoâng
truyeàn baù khaép boán phöông, ñoù laø taïi keû laøm toâi loãi laàm. Huoáng chi ñaõ giöõ chöùc vò(söû
quan), toâi phaûi laøm troøn chöùc phaän; thònh ñöùc cuûa chuùa thöôïng thaùnh minh maø boû ñi
chaúng cheùp, söï nghieäp cuûa coâng thaàn, theá gia, hieàn ñaïi phu maø boû ñi chaúng thuaät, lôøi
noùi cuûa ngöôøi tröôùc maø boû ñi chaúng nhaéc, thì coøn gì naëng toäi cho baèng? Caùi vieäc toâi
goïi laø thuaät laïi chuyeän cuõ, chæ laø saép ñaët laïi nhöõng taøi lieäu truyeàn laïi töø ñôøi tröôùc,
nhö vaäy khoâng phaûi laø saùng taùc theá maø oâng laïi ví coâng vieäc toâi laøm vôùi kinh Xuaân
Thu thì oâng thaät laàm roài!”
Beøn luaän thuaät chaép noái thaønh vaên. Ñöôïc baûy naêm thì Thaùi söû coâng gaëp caùi
hoïa Lyù Laêng, sa vaøo voøng tuø nguïc, môùi ngaäm nguøi maø than raèng : “Ñoù laø toäi ta ö ?!
Ñoù laø toäi ta ö ?! Thaân theå taøn pheá, thaønh voâ duïng roài!”. Sau lui veà, suy ñi nghó laïi,
mình töï nhuû mình : “Kinh Thi, kinh Thö ít lôøi maø kín nghóa, laø ñeå cho taùc giaû göõi
gaám noãi loøng. Xöa kia Taây Baù bò giam ôû nguïc Döõu Lyù maø dieãn giaûi Chu Dòch; Khoång
Töû gaëp naïn ôû Traàn, Thaùi maø soaïn Xuaân Thu; Khuaát Nguyeân bò ruoàng boû maø vieát
thieân Ly Tao; Taû Khaâu Minh loøa roài môùi coù boä Quoác Ngöõ; Toân Taãn cuït chaân môùi
luaän veà binh phaùp; Laõ Baát Vi bò dôøi qua Thuïc roài môùi coù saùch Laõ Laõm truyeàn laïi ôû
ñôøi; Haøn Phi bò giam ôû Taàn môùi vieát hai thieân Thueá nan, Coâ phaãn; ba traêm thieân
trong kinh Thi phaàn nhieàu laø do caùc baäc thaùnh hieàn phaùt phaãn maø laøm ra. Nhöõng
ngöôøi ñoù ñeàu coù noãi uaát öùc trong loøng, khoâng thi haønh ñaïo cuûa mình ñöôïc, môùi thuaät
vieäc cuõ maø nghó ñeán ñôøi sau.
Beøn thuaät nhöõng vieäc töø ñôøi Ñaøo Ñöôøng trôû xuoáng, cho tôùi naêm vua Vuõ Ñeá
baét ñöôïc con baïch laân thì ngöøng, môû ñaàu laø töø vua Hoaøng Ñeá.
2.-Thoá töû caåu phanh

Phaïm Laõi toaïi khöù, töï Teà khieån Ñaïi phu Chuûng vieát:”Phi ñieåu taän, löông cung
taøng; giaûo thoá töû, taåu caåu phanh; ñòch quoác phaù, löông thaàn vong”.Vieät vöông vi
nhaân tröôøng caûnh ñieåu traùc, khaû döõ coäng hoaïn naïn, baát khaõ döõ coäng laïc, töû haø baát
khöù ?
Thoû cheát, choù bò gieát

Phaïm Laõi boû ñi roài, töø nöôùc Teà göõi thö cho quan ñaïi phu Vaên Chuûng raèng:
”Chim bay heát thì caát cung quyù, thoû khoân cheát roài thì choù saên bò gieát,nöôùc ñòch phaù
roài thì beà toâi gioûi boû maïng”.Vieät vöông laø ngöôøi coå daøi moû quaï, coù theå cuøng chung
hoaïn naïn, khoâng theå cuøng nhau chung höôûng yeân vui, sao oâng khoâng boû ñi?
3.-Chæ loäc vi maõ
Trieäu Cao duïc vi loaïn, khuûng quaàn thaàn baát thính. Naõi tieân thieát nghieäm, trì
loäc hieán ö Nhò Theá, vieát:”Maõ daõ”. Nhò Theá tieáu vieát:”Thöøa töôùng ngoä da ! Vò loäc vi
maõ”. Vaán taû höõu, taû höõu hoaëc maëc, hoaëc ngoân maõ dó a thuaän Trieäu Cao.
Chæ nai baûo laø ngöïa

Trieäu Cao muoán laøm loaïn, sôï quaàn thaàn khoâng nghe theo, beøn thöû nghieäm
tröôùc, mang con nai daâng leân Taàn nhò theá, taâu raèng:”Ñaây laø con ngöïa”. Nhò theá cöôøi
raèng: ”Thöøa töôùng laàm roài ! Goïi nai laø ngöïa”. Hoûi taû höõu, keû thì laëng thinh, keû thì
baûo ngöïa ñeå a dua theo Trieäu Cao.
4.-Thò ñaïo chi giao

Lieâm Pha chi mieãn, Tröôøng Bình qui daõ; thaát theá chi thôøi, coá khaùch taän khöù.
Caäp phuïc xuaát vi töôùng, khaùch höïu phuïc chí. Lieâm Pha vieát:”Khaùch thoaùi hyõ”.
Khaùch vieát: ”Phuø ! Thieân haï dó thò ñaïo giao. Quaân höõu theá, taéc ngaõ toøng quaân; quaân
voâ theá taéc khöù; thöû coá kyø lyù, höõu haø oaùn hoà?!”
Giao tình haøng chôï

Lieâm Pha bò caùch chöùc, töø Tröôøng Bình trôû veà; luùc thaát theá, moân khaùch cuõ ñeàu
boû ñi heát. Ñeán khi ñöôïc phong töôùng trôû laïi, khaùch laïi tìm ñeán.Lieâm Pha baûo: “Xin
khaùch lui cho”. Khaùch ñaùp raèng: “Thöôøng ngöôøi ñôøi hay keát giao theo loái haøng chôï.
Ngaøi coù theá löïc thì toâi theo ngaøi, ngaøi khoâng theá löïc, toâi aét boû ñi; leõ ñôøi voán theá, coù gì
maø ngaøi oaùn giaän?”.
5.-Moân khaû la töôùc

Thuûy, Chaïch coâng vi ñình uùy, taân khaùch ñieàn moân; caäp pheá, moân ngoaïi khaû
thieát töôùc la. Haäu phuïc vi ñình uùy, taân khaùch duïc vaõng, Chaïch coâng ñaïi thöï kyø moân
vieát: ”Nhaát töû nhaát sinh naõi tri giao tình, nhaát baàn nhaát phuù naõi tri giao thaùi, nhaát
quùy nhaát tieän giao tình naõi kieán”.
Tröôùc cöûa(vaéng veû)coù theå löôùi chim

Xöa Chaïch coâng laøm quan Ñình uùy, taân khaùch chaät nhaø. Ñeán luùc bò pheá,
ngoaøi cöûa(vaéng veû)coù theå ñaët löôùi baét chim. Sau laïi phuïc chöùc Ñình uùy, taân khaùch laïi
toan tìm ñeán, Chaïch coâng vieát treân cöûa moät haøng chöõ lôùn:”Moät cheát moät soáng môùi
bieát roõ tình baèng höõu; moät ngheøo moät giaøu môùi hay caùch ñoái xöû cuûa baïn beø; moät sang
moät heøn chaân tình môùi thaáy ñöôïc”
6.-Quaûn Troïng, Baõo Thuùc

Quaûn Troïng Di Ngoâ giaû, Dónh Thöôïng nhaân daõ. Thieáu thôøi thöôøng döõ Baõo
Thuùc Nha du. Baõo Thuùc tri kyø hieàn. Quaûn Troïng baàn khoán, thöôøng khi Baõo Thuùc,
Baõo Thuùc chung thieän ngoä chi, baát dó vi ngoân.
Dó nhi, Baõo Thuùc söï Teà coâng töû Tieåu Baïch, Quaûn Troïng söï coâng töû Cuû.
Quaûn Troïng tuø yeân. Baõo Thuùc tuïy tieán Quaûn Troïng.
Quaûn Troïng kyù duïng, nhaäm chính vu Teà, Teà Hoaøn Coâng dó baù, cöûu hôïp chö
haàu, nhaát khuoâng thieân haï, Quaûn Troïng chi möu daõ.
Quaûn Troïng vieát: Ngoâ thuûy khoán thôøi, thöôøng döõ Baõo Thuùc coå. Phaân taøi lôïi
ña töï döõ, Baõo Thuùc baát dó ngaõ vi tham, tri ngaõ baàn daõ. Ngoâ thöôøng vò Baõo Thuùc möu
söï, nhi caùnh cuøng khoán, Baõo Thuùc baát dó ngaõ vi ngu, tri thôøi lôïi, baát lôïi daõ. Ngoâ
thöôøng tam só, tam kieán truïc ö quaân, Baõo Thuùc baát dó ngaõ vi baát tieáu, tri ngaõ baát tao
thôøi daõ. Ngoâ thöôøng tam chieán tam taåu, Baõo Thuùc baát dó ngaõ vi khieáp, tri ngaõ höõu
laõo maãu daõ. Coâng töû Cuû baïi, Thieäu Hoát töû chi, ngoâ u tuø thuï nhuïc, Baõo Thuùc baát dó
ngaõ vi voâ sæ, tri ngaõ baát tu tieåu tieát, nhi sæ coâng danh baát hieån ö thieân haï daõ. Sinh
ngaõ giaû phuï maãu, tri ngaõ giaû Baõo töû daõ.
Quaûn Troïng Baõo Thuùc
Quaûn Troïng töùc Quaûn Di Ngoâ laø ngöôøi ñaát Dónh Thöôïng. Thuûa nhoû thöôøng
laøm baïn vôùi Baõo Thuùc Nha. Baõo Thuùc Nha bieát laø ngöôøi hieàn. Quaûn Troïng vì ngheøo
khoán neân thöôøng löøa doái nhöng Baõo Thuùc Nha roát cuoäc vaãn ñoái ñaõi töû teá, khoâng noùi
naêng gì.
Roài Baõo Thuùc Nha phoø coâng töû Tieåu Baïch nöôùc Teà, coøn Quaûn Troïng thôø coâng
töû Cuû. Ñeán khi Tieåu Baïch leân ngoâi laø Teà Hoaøn Coâng, coâng töû Cuû cheát, Quaûn Troïng bò
giam vaøo nguïc tuø. Baõo Thuùc heát loøng tieán cöû Quaûn Troïng(vôùi Teà Hoaøn Coâng).
Quaûn Troïng ñöôïc tin duøng roài, ñaûm nhieäm vieäc chính söï nöôùc Teà, giuùp Teà
Hoaøn Coâng xöng baù, nhieàu laàn hoäi hoïp chö haàu, quyeàn haønh khaép thieân haï, laø nhôø
möu trí cuûa Quaûn Troïng caû.
Quaûn Troïng noùi: Ta thuûa tröôùc, luùc khoán cuøng, thöôøng cuøng vôùi Baõo Thuùc
Nha buoân baùn; khi chia lôïi, ta giöõ laáy phaàn hôn cho mình, Baõo thuùc khoâng cho laø ta
tham maø bieát ta vì ngheøo. Ta thöôøng möu vieäc cho Baõo Thuùc maø caøng thaát baïi, Baõo
Thuùc khoâng cho laø ta ngu maø bieát raèng thôøi coù luùc lôïi, coù luùc baát lôïi. Ta töøng 3 laàn
laøm quan bò ñuoåi caû 3, Baõo Thuùc khoâng cho laø ta baát taøi maø bieát raèng ta khoâng gaëp
thôøi. Ta töøng 3 laàn ra traän, 3 laàn thua chaïy, Baõo Thuùc khoâng cho laø ta khieáp nhöôïc
maø bieát ta coøn meï giaø. Coâng töû Cuû thaát baïi, Thieäu Hoát cheát theo, ta chòu nhuïc trong
xe tuø taêm toái, Baõo Thuùc khoâng cho laø ta voâ lieâm sæ, bieát ta khoâng theïn vì tieåu tieát maø
theïn vì coâng danh khoâng rôõ raøng trong thieân haï. Sinh ta laø cha meï, bieát ta laø Baõo
Thuùc ñaáy thoâi !...
7.-Cai Haï chi khoán

Haïng Vöông quaân bích Cai Haï, binh thieåu thöïc taän, Haùn quaân caäp chö haàu
binh vi chi soå truøng. Daï vaên Haùn quaân töù dieän giai Sôû ca, Haïng Vöông naõi ñaïi kinh,
vieát:”Haùn giai dó ñaéc Sôû hoà? Thò haø Sôû nhaân chi ña daõ?”. Haïng Vöông taéc daï khôûi
aåm tröôùng trung, höõu myõ nhaân danh Ngu thöôøng haïnh toøng, tuaán maõ danh Chuy
thöôøng kî chi. Ö thò Haïng Vöông naõi bi ca khaûng khaùi, töï vi thi vieát:
”Löïc baït sôn heà khí caùi theá !
Thôøi baát lôïi heà Chuy baát theä !
Chuy baát theä heà khaû naïi haø !
Ngu heà Ngu heà naïi nhöôïc haø !
Ca soå khuyeát, myõ nhaân hoïa chi, Haïng Vöông khaáp soå haøng haï, taû höõu giai
khaáp, maïc naêng ngöôõng thò.
Ö thò Haïng Vöông naõi thöôùng maõ kî, maïc haï traùng só kî toøng giaû baùt baùch
dö nhaân, tröïc daï hoäi vi nam xuaát trì taåu. Bình minh, Haùn quaân naõi giaùc chi, linh kî
töôùng Quaùn Anh, dó nguõ thieân kî truy chi. Haïng Vöông ñoä Hoaøi, kî naêng thuoäc giaû
baùch dö nhaân nhó. Haïng Vöông chí Aâm Laêng, meâ thaát ñaïo, vaán nhaát ñieàn phu. Ñieàn
phu ñaõi vieát:”Taû !”. Taû naõi haõm ñaïi traïch trung, dó coá Haùn truy caäp chi. Haïng
Vöông naõi phuïc daãn binh nhi ñoâng, chí Ñoâng Thaønh, naõi höõu nhò thaäp baùt kî, Haùn
kî truy giaû soå thieân nhaân. Haïng Vöông töï ñoä baát ñaéc thoaùt, vò kyø kî vieát:”Ngoâ khôûi
binh, chí kim baùt tueá hyõ, thaân thaát thaäp dö chieán, sôû ñöông giaû phaù, sôû kích giaû
phuïc, vò thöôøng baïi baéc, toaïi baù höõu thieân haï. Nhieân kim toát khoán ö thöû, thöû thieân
chi vong ngaõ, phi chieán chi toäi daõ ! Kim nhaät coá quyeát töû, nguyeän vò chö quaân quyeát
chieán, traûm töôùng, ngaûi kyø, linh chö quaân tri thieân vong ngaõ, phi chieán chi toäi daõ !”
Naøi phaân kyø kî dó vi töù ñoäi, töù höôûng. Haùn quaân vi chi soå truøng. Haïng Vöông vò kyø
kî vieát:” Ngoâ vò coâng thuû bæ nhaát töôùng”. Linh töù dieän kî trì haï, kyø sôn ñoâng vi tam
xöù. Ö thò Haïng Vöông ñaïi hoâ trì haï, Haùn quaân giai phi mî, toaïi traûm Haùn nhaát
töôùng. Thò thôøi Xích tuyeàn haàu, vi kî töôùng, truy Haïng Vöông. Haïng Vöông taàn
muïc saát chi, Xích tuyeàn haàu nhaân maõ caâu kinh, tòch dòch soå lyù. Döõ kyø kî hoäi vi tam
xöù, Haùn quaân baát tri Haïng Vöông sôû taïi, naõi phaân quaân vi tam, phuïc vi chi. Haïng
Vöông naõi trì, phuïc traûm Haùn nhaát Ñoâ uùy, saùt soåû thaäp baùch nhaân, phuïc tuï kyø kî,
vong kyø löôõng kî nhó. Naõi vò kyø kî vieát:” Haø nhö ?”. Kî giai phuïc vieát:” Nhö ñaïi
vöông ngoân”.
Ö thò Haïng Vöông naõi duïc ñoâng ñoä OÂ Giang. OÂ Giang ñình tröôûng nghóa
thuyeàn ñaõi, vò Haïng Vöông vieát:” Giang Ñoâng tuy tieåu, ñòa phöông thieân lyù, chuùng
soå thaäp vaïn nhaân, dieäc tuùc vöông daõ, nguyeän ñaïi vöông caáp ñoä. Kim ñoäc thaàn höõu
thuyeàn, Haùn quaân chí, voâ dó ñoä”. Haïng Vöông tieáu vieát:” Thieân chi vong ngaõ, ngaõ
haø ñoä vi? Thaû, Tòch döõ Giang Ñoâng töû ñeä baùt thieân nhaân ñoä giang nhi taây, kim voâ
nhaát nhaân hoaøn. Tuùng Giang Ñoâng phuï huynh lieân nhi vöông ngaõ, ngaõ haø dieän muïc
kieán chi? Tuùng bæ baát ngoân, Tòch ñoäc baát quùy ö taâm hoà?”. Naõi vò ñình tröôûng vieát:”
Ngoâ tri coâng tröôûng giaû. Ngoâ kî thöû maõ nguõ tueá, sôû ñöông voâ ñòch, thöôøng nhaát nhaät
haønh thieân lyù, baát nhaãn saùt chi, dó töù coâng”. Naõi linh kî giai haï maõ boä haønh, trì ñoaûn
binh tieáp chieán. Ñoäc Tòch sôû saùt Haùn binh soå baùch nhaân, Haïng Vöông thaân dieäc bò
thaäp dö sang. Coá kieán Haùn kî Tö maõ Laõ Maõ Ñoàng, vieát:”Nhöôïc phi ngoâ coá nhaân hoà
?!”. Maõ Ñoàng dieän chi, chæ Vöông EÁ vieát:” Thöû Haïng Vöông daõ”. Haïng Vöông naõi
vieát:” Ngoâ vaên Haùn caáu ngaõ ñaàu thieân kim, aáp vaïn hoä, ngoâ vò nhöôïc ñöùc”. Naõi töï
vaãn nhi töû.
Haïng Voõ bò vaây khoán ôû Cai Haï
Haïng Vöông ñoùng quaân ôû Cai Haï, quaân ít maø löông thöïc laïi heát, quaân Haùn vaø
quaân chö haàu buûa vaây maáy voøng. Ñeâm ñeán nghe quaân Haùn töù phía ñeàu ca nhöõng ca
khuùc gioïng Sôû, Haïng Vöông sôï quùa, noùi:
-Haùn laáy ñöôïc Sôû roài ö ? Sao ngöôøi Sôû ñoâng nhö theá naøy !
Haïng Vöông ñeâm daäy uoáng röôïu trong tröôùng. Theo haàu Haïng Vöông thöôøng
coù myõ nhaân teân laø Ngu, ngöïa cuûa Haïng Vöông thöôøng cöôõi laø con tuaán maõ taïp saéc
mình xanh ñoám traéng(ngöïa Chuy). Haïng Vöông xuùc ñoäng than thôû, laøm moät baøi thô
nhö sau :
Söùc nhoå nuùi chöø, huøng khí truøm ñôøi !
Thôøi chaúng gaëp chöø, ngöïa Chuy chaúng chaïy !
Ngöïa Chuy khoâng chaïy chöø, coøn bieát laøm sao ?
Ngu ôi ! Ngu ôi ! Em roài ra sao ?
Haïng Vöông haùt ñi haùt laïi maáy löôït. Ngu myõ nhaân hoïa theo. Nöôùc maét Haïng
Vöông giaøn giuïa. Ngöôøi chung quanh ñeàu khoùc, khoâng moät ai nhìn leân.
Haïng Vöông leân ngöïa. Traùng só döôùi côø leân ngöïa ñi theo hôn taùm traêm ngöôøi,
ñang ñeâm phaù voøng vaây xoâng ra cöûa nam phoùng chaïy. Saùng ra quaân Haùn môùi bieát,
cho kî töôùng Quaùn Anh daãn naêm nghìn kî binh truy kích. Haïng Vöông qua soâng
Hoaøi, soá quaân theo kòp chæ coøn hôn moät traêm.. Ñeán Aâm Laêng thì Haïng Vöông laïc
ñöôøng, hoûi thaêm moät laõo laøm ruoäng. Ngöôøi naøy noùi doái, baûo:
-Chaïy veà phía traùi.
Haïng Vöông chaïy veà phía traùi, thaønh ra loït vaøo giöõa moät khu ñaàm laày. Vì theá
maø quaân Haùn ñuoåi kòp. Haïng Vöông daãn quaân quay laïi, chaïy veà phía ñoâng, ñeán Ñoâng
Thaønh thì voûn veïn chæ coøn coù hai möôi taùm lính kî. Quaân Haùn ñuoåi theo ñoâng caû maáy
ngaøn ngöôøi. Bieát mình khoâng theå troán thoaùt, Haïng Vöông noùi vôùi só toát:
- Ta khôûi binh tính ñeán nay laø taùm naêm, xoâng pha hôn baûy möôi traän, chaïm
ñòch laø thaéng, ñoäng ñaùnh laø ñöôïc, chöa thua bao giôø, laøm baù chuû caû thieân haï. Theá maø
nay bò khoán ôû ñaây, ñoù laø trôøi boû ta, chöù ñaâu phaûi taïi ta duøng binh vuïng. Hoâm nay, coá
nhieân laø phaûi quyeát töû, aâu laø ta ñaùnh moät traän cho khoaùi, nhaát ñònh thu cho baèng
ñöôïc ba thaéng lôïi naøy: phaù voøng vaây cho caùc chuù, cheùm ñaàu töôùng ñòch vaø chaët gaõy
caây côø cuûa hoï, ñeå cho caùc chuù thaáy raèng: trôøi boû ta chöù khoâng phaûi ta duøng binh
vuïng.
Noùi roài, chia quaân ra laøm boán toáp, höôùng veà boán maët. Quaân Haùn buûa vaây maáy
voøng. Haïng Vöông noùi vôùi boä haï:
-Ta laáy ñaàu moät vieân töôùng ñòch cho caùc chuù ñaây.
Quaân lính ñöôïc leänh: teá ngöïa xoâng ra töù phía, roài sau ñoù, seõ chia ñoùng taïi ba
nôi ñaõ heïn ôû phía ñoâng moät quûa nuùi. Haïng Vöông hoâ to :
-Xoâng ra !
Quaân Haùn taùn loaïn, Haïng Vöông cheùm moät töôùng ñòch. Luùc ñoù kî töôùng Xích
toaøn haàu ñuoåi theo Haïng Vöông. Haïng Vöông tröøng maét, maéng. Xích toaøn haàu, caû
ngöôøi laãn ngöïa ñeàu kinh hoaûng, thuït luøi laïi ñeán maáy daëm.
Haïng Vöông chia quaân ñoùng ba nôi. Khoâng bieát ñích xaùc choã Haïng Vöông ôû, quaân
Haùn chia laøm ba caùnh, buûa vaây caû ba nôi. Haïng Vöông phoùng ngöïa xoâng ra, laïi
cheùm cheát moät vieân ñoâ uùy vaø caû traêm quaân Haùn nöõa. Taäp hôïp quaân, kieåm ñieåm laïi,
thaáy quaân mình chæ hao coù hai ngöôøi. Haïng Vöông hoûi:
-Theá naøo?
Quaân só ñeàu phuû phuïc ñaùp:
-Quûa ñuùng nhö lôøi Ñaïi vöông.
Baáy giôø, Haïng Vöông toan qua soâng OÂ Giang ñeå ruùt veà ñoâng. Vieân ñình
tröôûng OÂ Giang ñaõ neo thuyeàn vaøo bôø ñôïi saün, noùi vôùi Haïng Vöông raèng:
-Mieàn Giang Ñoâng tuy nhoû, nhöng ñaát vuoâng ngaøn daëm, daân soá vaøi chuïc vaïn,
töôûng cuõng ñuû ñeå xöng vöông. Xin Ñaïi vöông sang mau cho, luùc naøy chæ coù moãi chieác
thuyeàn cuûa thaàn, quaân Haùn tôùi seõ khoâng coù gì chôû hoï qua soâng.
Haïng Vöông cöôøi, noùi:
-Trôøi boû ta, ta sang soâng laøm gì nöõa ! Vaû laïi, Tòch naøy cuøng taùm ngaøn con em
ñaát Giang Ñoâng vöôït soâng tieán veà taây, nay khoâng coøn laáy moät ngöôøi naøo cuøng trôû veà.
Giaû söû caùc baäc cha anh ôû Giang Ñoâng thöông tình maø toân ta laøm vua, ta cuõng khoâng
coøn maët muõi naøo maø troâng thaáy hoï nöõa. Duø hoï khoâng noùi ra, thì rieâng ta töï vaán löông
taâm cuõng theïn chöù !
Roài baûo vieân ñình tröôûng raèng:
-Ta bieát oâng laø baäc tröôûng giaû; con ngöïa naøy cuûa ta, ta cöôõi ñaõ naêm naêm nay,
khoâng ngöïa naøo saùnh kòp, thöôøng moät ngaøy chaïy caû ngaøn daëm, ta chaúng nôõ gieát noù;
thoâi, bieáu oâng.
Beøn ra leänh cho quaân só xuoáng ngöïa ñi boä, caàm ñoaûn binh tieáp chieán. Rieâng
moät mình Tòch gieát ñöôïc maáy traêm quaân Haùn, treân ngöôøi cuõng bò hôn möôøi veát
thöông. Ngoù laïi thaáy töôùng cuûa Haùn laø Kî tö maõ Löõ Maõ Ñoàng, Haïng Vöông noùi:
-Coù phaûi laø coá nhaân cuûa ta ñoù khoâng?
Maõ Ñoàng nhaän maët, chæ cho Vöông EÁ, baûo:
-Haïng Vöông ñaáy !
Haïng Vöông noùi:
-Ta nghe tin Haùn Vöông mua caùi ñaàu cuûa ta vôùi giaù ngaøn “daät”vaøng vaø phong
aáp vaïn hoä. Thoâi, ta laøm quøa cho nhaø ngöôi.
Beøn töï ñaâm coå cheát.
8.-Lieâm Pha, Laïn Töông Nhö lieät truyeän

Lieâm Pha giaû, Trieäu chi löông töôùng daõ. Trieäu Hueä Vaên vöông thaäp luïc
nieân, Lieâm Pha vi Trieäu töôùng, phaït Teà, ñaïi phaù chi, thuû Döông Taán, baùi vi Thöôïng
khanh, dó duõng khí vaên ö chö haàu.
Laïn Töông Nhö giaû, Trieäu nhaân daõ, vi Trieäu hoaïn giaû leänh Maäu Hieàn xaù
nhaân.
Trieäu Hueä Vaên vöông thôøi, ñaéc Sôû Hoøa thò bích. Taàn Chieâu vöông vaên chi,
söû nhaân khieån Trieäu vöông thö, nguyeän dó thaäp nguõ thaønh thænh dòch bích. Trieäu
vöông döõ ñaïi töôùng quaân Lieâm Pha chö ñaïi thaàn möu:”Duïc döõ Taàn, Taàn thaønh
khuûng baát khaû ñaéc, ñoà kieán khi; duïc vaät döõ, töùc hoaïn Taàn binh chi lai. Keá vò ñònh.
Caàu nhaân khaû söù baùo Taàn giaû, vò ñaéc.
Hoaïn giaû leänh Maäu Hieàn vieát:”Thaàn xaù nhaân Laïn Töông Nhö khaû söù”
Vöông vaán:”Haø dó tri chi?”
Ñoái vieát:” Thaàn thöôøng höõu toäi, thieát keá duïc vong taåu Yeân, thaàn xaù nhaân
Töông Nhö chæ thaàn, vieát:” Quaân haø dó tri Yeân vöông?”. Thaàn ngöõ vieát:” Thaàn
thöôøng toøng ñaïi vöông döõ Yeân vöông hoäi caûnh thöôïng, Yeân vöông tö aùc thaàn thuû,
vieát:”Nguyeän keát höõu”. Dó thöû tri chi, coá duïc vaõng”.
Töông Nhö vò thaàn vieát:” Phuø Trieäu cöôøng nhi Yeân nhöôïc, nhi quaân haïnh ö
Trieäu vöông, coá Yeân vöông duïc keát ö quaân; kim quaân naõi vong Trieäu taåu Yeân, Yeân
uùy Trieäu, kyø theá taéc baát caûm löu quaân, nhi thuùc quaân quy Trieäu hyõ. Quaân baát nhö
nhuïc ñaûn phuïc phuû chí thænh toäi, taéc haïnh ñaéc thoaùt hyõ”. Thaàn toøng kyø keá, ñaïi
vöông dieäc haïnh xaù thaàn, thaàn thieát dó vi kyø nhaân duõng só, höõu trí möu, nghi khaû
söù”.
Ö thò vöông trieäu kieán, vaán Laïn Töông Nhö vieát:” Taàn vöông dó thaäp nguõ
thaønh thænh dòch quûa nhaân chi bích, khaû döõ baát?”.
Töông Nhö vieát:” Taàn cöôøng nhi Trieäu nhöôïc, baát khaû baát höùa”.
Vöông vieát:” Thuû ngoâ bích baát döõ ngaõ thaønh, naïi haø?”.
Töông Nhö vieát:” Taàn dó thaønh caàu bích nhi Trieäu baát höùa, khuùc taïi Trieäu.
Trieäu döõ bích nhi Taàn baát döõ Trieäu thaønh, khuùc taïi Taàn. Quaân chi nhò saùch, ninh höùa
dó phuï Taàn khuùc”.
Vöông vieát:” Thuøy khaû söù giaû?”.

Töông Nhö vieát:” Vöông taát voâ nhaân, thaàn nguyeän phuïng bích vaõng, söû
thaønh nhaäp Trieäu nhi bích löu Taàn; thaønh baát nhaäp, thaàn thænh hoaøn bích quy
Trieäu”.
Trieäu vöông ö thò toaïi khieån Töông Nhö phuïng bích taây nhaäp Taàn.
Taàn vöông toïa Chöông Ñaøi kieán Töông Nhö. Töông Nhö phuïng bích taáu Taàn
vöông. Taàn vöông ñaïi hyû, truyeàn dó thò myõ nhaân caäp taû höõu. Taû höõu giai hoâ vaïn tueá.
Töông Nhö thò Taàn vöông voâ yù thöôøng Trieäu thaønh, naõi tieàn vieát:” Bích höõu
haø, thænh chæ thò vöông”. Vöông thuï bích. Töông Nhö nhaân trì bích khöôùc laäp, yû truï,
noä phaùt thöôùng xung quan, vò Taàn vöông vieát:” Ñaïi vöông duïc ñaéc bích, söû nhaân
phaùt thö chí Trieäu vöông; Trieäu vöông taát trieäu quaàn thaàn nghò, giai vieát:”Taàn tham,
phuï kyø cöôøng, dó khoâng ngoân caàu bích, thöôøng thaønh khuûng baát khaû ñaéc”. Nghò baát
duïc döõ Taàn bích. Thaàn dó vi boá y chi giao, thöôïng baát töông khi, huoáng ñaïi quoác hoà?
Thaû dó nhaát bích chi coá, nghòch cöôøng Taàn chi hoan, baát khaû. Ö thò Trieäu vöông naõi
trai giôùi nguõ nhaät, söû thaàn phuïng bích baùi toáng thö ö ñình. Haø daõ? Nghieâm ñaïi quoác
chi uy, dó tu kính daõ. Kim thaàn chí, ñaïi vöông kieán thaàn, lieät quan leã tieát thaäm cöù,
ñaéc bích truyeàn chi myõ nhaân, dó hyù loäng thaàn. Thaàn quan ñaïi vöông voâ yù thöôøng
Trieäu vöông thaønh aáp, coá thaàn phuïc thuû bích. Ñaïi vöông taát duïc caáp thaàn, thaàn ñaàu
kim döõ bích caâu toaùi ö truï hyõ”.
Töông Nhö trì kyø bích, ngheã truï, duïc dó kích truï. Taàn vöông khuûng kyø phaù
bích naõi töø taï coá thænh; trieäu Höõu ty aùn ñoà, chæ toøng thöû dó vaõng thaäp nguõ ñoâ döõ
Trieäu. Laïn Töông Nhö ñoä Taàn vöông ñaëc dó traù döông vi döõ Trieäu thaønh, thöïc baát
khaû ñaéc, naõi vò Taàn vöông vieát:”Hoøa thò bích, thieân haï sôû coäng truyeàn baûo daõ. Trieäu
vöông khuûng, baát caûm baát hieán. Trieäu vöông toáng bích thôøi, trai giôùi nguõ nhaät; kim
ñaïi vöông dieäc nghi trai giôùi nguõ nhaät, thieát cöûu taân ö ñình, thaàn naõi caûm thöôùng
bích”.
Taàn vöông ñoä chi, chung baát khaû cöôõng ñoaït, toaïi höùa trai nguõ nhaät, xaù
Töông Nhö Quaûng Thaønh truyeàn xaù.
Töông Nhö ñoä Taàn vöông tuy trai, quyeát phuï öôùc baát thöôøng thaønh, naõi söû
kyø toøng giaû yù haït, hoaøi kyø bích, toøng kính ñaïo vong, quy bích ö Trieäu.
Taàn vöông trai nguõ nhaät haäu, naõi thieát cöûu taân leã ö ñình, daãn Trieäu söù giaû
Laïn Töông Nhö. Töông Nhö chí, vò Taàn vöông vieát:” Taàn töï Muïc coâng dó lai, nhò
thaäp dö quaân, vò thöôøng höõu kieân minh öôùc thuùc giaû daõ. Thaàn thaønh khuûng kieán khi
ö vöông nhi phuï Trieäu, coá linh nhaân trì bích quy, gian chí Trieäu hyõ. Thaû Taàn cöôøng
nhi Trieäu nhöôïc, ñaïi vöông khieån nhaát giôùi chi söù chí Trieäu, Trieäu laäp phuïng bích
lai. Kim dó Taàn chi cöôøng nhi tieân caùt thaäp nguõ ñoâ döõ Trieäu, Trieäu khôûi caûm löu
bích nhi ñaéc toäi ö ñaïi vöông hoà? Thaàn tri khi ñaïi vöông chi toäi ñöông tru, thaàn thænh
töïu thang hoaïch! Duy ñaïi vöông döõ quaàn thaàn thuïc keá nghò chi !”.
Taàn vöông döõ quaàn thaàn töông thò nhi hy. Taû höõu hoaëc duïc daãn Töông Nhö
khöù, Taàn vöông nhaân vieát:” Kim saùt Töông Nhö, chung baát naêng ñaéc bích daõ nhi
tuyeät Taàn Trieäu chi hoan, baát nhö nhaân nhi haäu ngoä chi, söû quy Trieäu. Trieäu vöông
khôûi dó nhaát bích chi coá khi Taàn da?”. Toát ñình kieán Töông Nhö, taát leã nhi quy chi.
Töông Nhö kyù quy, Trieäu vöông dó vi hieàn ñaïi phu, söù baát nhuïc ö chö haàu,
baùi Töông Nhö vi thöôïng ñaïi phu. Taàn dieäc baát dó thaønh döõ Trieäu; Trieäu dieäc chung
baát döõ Taàn bích.
Kyø haäu, Taàn phaït Trieäu, baït Thaïch Thaønh. Minh nieân, phuïc coâng Trieäu, saùt
nhò vaïn nhaân. Taàn vöông söû söù giaû caùo Trieäu vöông, duïc döõ vöông vi haûo, hoäi ö Taây
Haø ngoaïi Maãn Trì. Trieäu vöông uùy Taàn, duïc voâ haønh. Lieâm Pha, Laïn Töông Nhö
keá vieát:” Vöông baát haønh, thò Trieäu nhöôïc thaû khieáp daõ”. Trieäu vöông toaïi haønh,
Töông Nhö toøng. Lieâm Pha toáng chí caûnh, döõ vöông quyeát vieát:” Vöông haønh, ñoä
ñaïo lyù hoäi ngoä chi leã taát, hoaøn baát quùa tam thaäp nhaät, tam thaäp nhaät baát hoaøn, taéc
thænh laäp thaùi töû vi vöông, dó tuyeät Taàn voïng”. Vöông höùa chi. Toaïi döõ Taàn vöông
hoäi Maãn Trì.
Taàn vöông aåm töûu haøm, vieát:” Quûa nhaân thieát vaên Trieäu vöông haûo aâm,
thænh taáu caàm!”. Trieäu vöông coå saét. Taàn ngöï söû tieàn thö vieát:” Moã nieân nguyeät
nhaät, Taàn vöông döõ Trieäu vöông hoäi aåm, linh Trieäu vöông coå saét”. Laïn Töông Nhö
tieàn vieát:” Trieäu vöông thieát vaên Taàn vöông thieän vi Taàn thanh, thænh phuïng boàn
ngoõa Taàn vöông, dó töông ngu laïc”. Taàn vöông noä, baát höùa. Ö thò Töông Nhö tieàn
tieán ngoõa, nhaân quïy thænh Taàn vöông. Taàn vöông baát khaúng kích ngoõa, Töông Nhö
vieát:” Nguõ boä chi noäi, Töông Nhö thænh ñaéc dó caûnh huyeát tieãn ñaïi vöông hyõ”. Taû
höõu duïc nhaãn Töông Nhö, Töông Nhö tröông muïc saát chi, taû höõu giai mî. Ö thò Taàn
vöông baát dòch, vi nhaát kích ngoõa. Töông Nhö coá trieäu Trieäu ngöï söû thö vieát:” Moã
nieân nguyeät nhaät, Taàn vöông vò Trieäu vöông kích ngoõa”. Taàn chi quaàn thaàn vieát:”
Thænh dó Trieäu thaäp nguõ thaønh vi Taàn vöông thoï !”. Laïn Töông Nhö dieäc
vieát:”Thænh dó Taàn chi Haøm Döông vi Trieäu vöông thoï !”. Taàn vöông caùnh töûu,
chung baát naêng thaéng ö Trieäu; Trieäu dieäc thònh thieát binh dó ñaõi Taàn, Taàn baát caûm
ñoäng.
Kyù baõi, quy quoác, dó Töông Nhö coâng ñaïi, baùi vi thöôïng khanh, vò taïi Lieâm
Pha chi höõu. Lieâm Pha vieát:” Ngaõ vi Trieäu töôùng, höõu coâng thaønh daõ chieán chi
coâng; nhi Laïn Töông Nhö ñoà dó khaåu thieät vi lao, nhi vò cö ngaõ thöôïng; thaû Töông
Nhö toá tieän nhaân, ngoâ tu, baát nhaãn vò chi haï”. Tuyeân ngoân vieát:” Ngaõ kieán Töông
Nhö, taát nhuïc chi !”. Töông Nhö vaên, baát khaúng döõ hoäi. Töông Nhö moãi trieàu thôøi,
thöôøng xöng beänh, baát duïc döõ Lieâm Pha tranh lieät. Dó nhi Töông Nhö xuaát, voïng
kieán Lieâm Pha, Töông Nhö daãn xa tî naëc. Ö thò xaù nhaân töông döõ giaùn vieát:” Thaàn
sôû dó khöù thaân thích nhi söï quaân giaû, ñoà moä quaân chi cao nghóa daõ. Kim quaân döõ
Lieâm Pha ñoàng lieät, Lieâm quaân tuyeân aùc ngoân, nhi quaân uùy naëc chi, khuûng cuï thuø
thaäm: thaû dung nhaân thöôïng tu chi, huoáng ö töôùng töôùng hoà? Thaàn ñaúng baát tieáu,
thænh töø khöù !”. Laïn Töông Nhö coá chæ chi, vieát:” Coâng chi thò Lieâm töôùng quaân
thuïc döõ Taàn vöông?”. Vieát:” Baát nhöôïc daõ !”. Töông Nhö vieát:” Phuø dó Taàn vöông
chi uy, nhi Töông Nhö ñình saát chi, nhuïc kyø quaàn thaàn; Töông Nhö tuy noâ, ñoäc uùy
Lieâm töôùng quaân tai ! Coá ngoâ nieäm chi: cöôøng Taàn chi sôû dó baát caûm gia binh ö
Trieäu giaû, ñoà dó ngoâ löôõng nhaân taïi daõ. Kim löôõng hoå coäng ñaáu, kyø theá baát caâu sinh.
Ngoâ sôû dó vi thöû giaû, dó tieân quoác gia chi caáp, nhi haäu tö thuø daõ”.
Lieâm Pha vaên chi, nhuïc ñaûn phuï kinh, nhaân taân khaùch chí Laïn Töông Nhö
moân taï toäi, vieát:” Bæ tieän chi nhaân baát tri töôùng quaân khoan chi chí thöû daõ”. Toát
töông döõ hoan, vi vaãn caûnh chi giao.
Truyeän Lieâm Pha - Laïn Töông Nhö
Lieâm Pha laø moät töôùng gioûi cuûa nöôùc Trieäu. Ñôøi Trieäu Hueä Vaên Vöông, naêm
thöù 16, Lieâm Pha laøm töôùng nöôùc Trieäu, ñaùnh Teà ñaïi baïi, laáy ñöôïc Döông Taán vaø
ñöôïc laõnh chöùc Thöôïng khanh, noåi tieáng vôùi chö haàu laø ngöôøi coù duõng khí.
Laïn Töông Nhö, ngöôøi nöôùc Trieäu, laø xaù nhaân cuûa vieân Thaùi giaùm tröôûng
trong cung teân laø Maäu Hieàn.
Trieäu Hueä Vaên Vöông ñöôïc ngoïc Hoøa bích cuûa nöôùc Sôû. Hay tin aáy, Taàn
Chieâu Vöông göûi thö cho Trieäu vöông xin ñoåi möôøi laêm thaønh laáy vieân ngoïc bích.
Trieäu vöông baøn vôùi Ñaïi töôùng quaân Lieâm Pha vaø caùc ñaïi thaàn: ”Cho Taàn thì sôï bò
löøa, thaønh chaúng ñöôïc maø maát khoâng ngoïc; khoâng cho thì sôï Taàn ñem quaân ñaùnh” .
Chöa bieát neân nhö theá naøo.Tìm ngöôøi khaû dó sai ñi söù Taàn cuõng chöa ñöôïc ai. Thuû
laõnh thaùi giaùm Maäu Hieàn noùi:
-Vieân xaù nhaân, teân Laïn Töông Nhö cuûa thaàn coù theå ñi söù Taàn ñöôïc.
Vua hoûi:
-Sao bieát?
Thöa:
-Tröôùc ñaây, coù laàn thaàn phaïm toäi, ñònh boû troán sang nöôùc Yeân. Vieân xaù nhaân
Töông Nhö can vaø hoûi thaàn: “Taïi sao ngaøi quen Yeân vöông?”. Thaàn ñaùp: “Ta töøng
theo Ñaïi vöông hoäi nghò vôùi Yeân vöông treân laõnh thoå Trieäu. Yeân vöông caàm tay ta,
noùi: “Xin keát baïn”, do ñoù ta ñöôïc quen Yeân vöông vaø bôûi theá ta muoán ñi sang Yeân”.
Laïn Töông Nhö noùi vôùi thaàn: “Nöôùc Trieäu maïnh, nöôùc Yeân yeáu, maø ngaøi laïi ñöôïc
Trieäu vöông yeâu, cho neân Yeân vöông môùi muoán keát giao vôùi ngaøi. Nay ngaøi laïi boû
Trieäu troán sang Yeân, Yeân sôï Trieäu taát khoâng daùm chöùa maø coøn troùi noäp cho vua
Trieäu laø khaùc. Toát hôn heát laø ngaøi neân côûi traàn phuû phuïc maø chòu toäi, may ra coøn
thoaùt”. Thaàn theo lôøi khuyeân ñoù vaø Ñaïi vöông ñaõ gia aân xaù toäi cho thaàn thaät. Thaàn
troäm nghó ngöôøi ñoù laø moät duõng só, coù trí möu, neân cho ñi söù Taàn”.
Trieäu vöông beøn vôøi Laïn Töông Nhö vaøo, hoûi:
-Taàn vöông xin ñoåi möôøi laêm thaønh laáy vieân ngoïc Hoøa bích cuûa quûa nhaân, coù
neân ñoåi khoâng?
Töông Nhö ñaùp:
-Taàn maïnh maø Trieäu yeáu, khoâng theå khoâng ñoåi ñöôïc.
-Laáy ñöôïc ngoïc roài maø khoâng giao thaønh cho ta, thì laøm theá naøo?
-Taàn ñoåi thaønh laáy ngoïc maø Trieäu khoâng ñoåi thì loãi veà phaàn Trieäu. Trieäu cho
ngoïc maø Taàn khoâng giao thaønh thì loãi veà phaàn Taàn. Caân nhaéc hai ñaèng, neân ñeå cho
Taàn mang tieáng traùi.
-Ai ñi söù ñöôïc baây giôø?
-Neáu quûa Ñaïi vöông khoâng coù ngöôøi, thì thaàn xin lónh ngoïc bích ñi söù. Thaønh
giao cho Trieäu thì ngoïc ôû laïi ñaát Taàn, thaønh khoâng giao thì thaàn xin ñem ngoïc bích
coøn nguyeân veïn veà, traû laïi Trieäu.
Trieäu vöông beøn sai Töông Nhö mang ngoïc bích sang Taàn.
Vua Taàn ngöï ôû haønh cung Chöông Ñaøi. Töông Nhö naâng ngoïc bích daâng Taàn
vöông. Taàn vöông möøng laém, ñöa ngoïc cho caùc myõ nhaân vaø boïn taû höõu laàn löôït cuøng
coi. Boïn taû höõu ñeàu hoâ “vaïn tueá”. Xem yù Taàn vöông khoâng muoán giao thaønh ñeå ñaùp
laïi, Töông Nhö beøn tieán leân, thöa raèng:
-Ngoïc bích aáy coù veát, thaàn xin chæ cho Ñaïi vöông.
Taàn vöông trao laïi ngoïc. Töông Nhö ñöôïc dòp, naém chaët laáy ngoïc, luøi laïi maáy
böôùc, töïa löng vaøo coät, haàm haàm noåi giaän, toùc döïng ngöôïc laät caû muõ, baûo Taàn vöông
raèng:
-Ñaïi vöông muoán ñöôïc ngoïc bích, göõi thu ñeán Trieäu vöông. Trieäu vöông hoïp
quaàn thaàn laïi baøn, quaàn thaàn ñeàu noùi: “Nöôùc Taàn tham, yû maïnh, duøng lôøi noùi suoâng
ñoøi cho ñöôïc ngoïc bích, chöù khoù loøng chòu giao thaønh cho Trieäu”. Moïi ngöôøi quyeát
nghò khoâng cho ngoïc. Rieâng thaàn nghó: Boïn aùo vaûi chôi vôùi nhau coøn chaúng löøa ñaûo
nhau, huoáng hoà laø moät nöôùc lôùn. Vaû laïi, vì moät vieân ngoïc bích maø laøm cho nöôùc Taàn
huøng maïnh phaûi buoàn loøng laø ñieàu khoâng neân. Baáy giôø Trieäu vöông môùi trai giôùi
trong naêm ngaøy, sai thaàn böng ngoïc bích cuøng vôùi quoác thö ñeán ñaây laïy daâng Ñaïi
vöông. Taïi sao vaäy? Taïi quùy troïng uy voïng cuûa moät nöôùc lôùn, neân môùi xöû söï cung
kính nhö theá. Nay thaàn ñeán ñaây, Ñaïi vöông laïi tieáp thaàn taïi moät haønh cung (chöù
khoâng phaûi ôû nôi trieàu ñình) moät caùch raát laø ngaïo maïn; ñöôïc ngoïc roài, laïi ñöa cho
caùc myõ nhaân xem, nhö coù yù gieãu côït thaàn. Xem chöøng Ñaïi vöông khoâng coù yù ñaùnh ñoåi
thaønh aáp, cho neân thaàn laáy laïi ngoïc. Neáu quûa Ñaïi vöông ñònh böùc baùch thaàn, thì ñaàu
thaàn cuøng ngoïc bích seõ tan taønh taïi caùi coät naøy.
Töông Nhö tay caàm ngoïc, maét lieác coät, nhö theå saép ñaäp. Taàn vöông sôï Töông
Nhö ñaäp thaät thì vôõ maát ngoïc, beøn naên næ taï loãi, trieäu vieân quan höõu traùch ñem ñòa ñoà
ra chæ möôøi laêm thaønh, naøo töø ñaâu ñeán ñaâu seõ giao cho Trieäu. Bieát yù Taàn vöông chæ
vôø vòt chöù khoâng thaät loøng trao thaønh cho Trieäu, Laïn Töông Nhö beøn noùi vôùi Taàn
vöông:
-Ngoïc bích hoï Hoøa laø baûo vaät löøng danh truyeàn chung trong thieân haï. Trieäu
vöông sôï, cho neân khoâng daùm khoâng daâng. Tröôùc khi trao ngoïc, Trieäu vöông ñaõ trai
giôùi naêm ngaøy, nay Ñaïi vöông cuõng neân trai giôùi naêm ngaøy, roài thieát leã “cöûu taân”
giöõa trieàu ñình thì thaàn môùi daùm daâng ngoïc.
Lieäu chöøng khoâng theå cöôõng ñoaït ñöôïc, Taàn vöông beøn höùa seõ trai giôùi naêm
ngaøy vaø môøi Töông Nhö veà nghæ ôû khaùch quaùn Quaûng Thaønh.
Ñoaùn chöøng raèng Taàn vöông tuy trai giôùi ñaáy nhöng nhaát ñònh seõ boäi öôùc,
Töông Nhö cho tuøy vieân cuûa mình caûi trang, leùn theo ñöôøng taét, ñem ngoïc veà Trieäu.
Sau naêm ngaøy trai giôùi, Taàn vöông ñaët leã “cöûu taân” ôû nôi trieàu ñình vaø môøi
Laïn Töông Nhö, vò söù giaû cuûa vua Trieäu, tôùi döï. Töông Nhö ñeán, noùi vôùi Taàn vöông:
-Nöôùc Taàn, vôùi hôn hai chuïc oâng vua, keå töø Muïc coâng ñeán nay, chöa töøng bao
giôø giao öôùc minh baïch vaø chaéc chaén vôùi ai, cho neân thaät tình thaàn e ngaïi bò Ñaïi
vöông löøa gaït vaø do ñoù phuï loøng Trieäu vöông; bôûi vaäy thaàn ñaõ sai ngöôøi mang ngoïc
bích veà, luùc naøy ñaõ tôùi nöôùc Trieäu roài. Nöôùc Taàn maïnh, nöôùc Trieäu yeáu, Ñaïi vöông
sai söù giaû moät mình sang Trieäu, töùc thì Trieäu phaûi ñem ngoïc laïi daâng ngay. Maïnh
nhö Taàn maø baây giôø caét möôøi laêm thaønh nhöôøng cho Trieäu tröôùc, thì leõ naøo Trieäu
daùm giöõ laïi ngoïc ñeå ñaéc toäi vôùi Ñaïi vöông? Thaàn bieát raèng thaàn toû veû ngaïo maïn vôùi
Ñaïi vöông laø ñaùng toäi cheát, vaäy thaàn xin ñeán beân vaïc daàu vaø tuøy Ñaïi vöông cuøng caùc
beà toâi cuûa Ñaïi vöông suy tính cho kyõ maø quyeát ñònh.
Taàn vöông vaø quaàn thaàn nhìn nhau chöng höûng, boïn taû höõu coù ngöôøi moái loâi
ngay Töông Nhö ñi(cheùm). Thaáy theá, Taàn vöông noùi: “ Baây giôø coù gieát Töông Nhö thì
roát cuoäc cuõng chaúng ñöôïc ngoïc bích maø laïi tuyeät maát moái giao haûo giöõa Taàn vaø
Trieäu, chi baèng nhaân dòp naøy, haäu ñaõi haén, cho haén veà Trieäu, Trieäu vöông haù laïi vì
moät vieân ngoïc bích maø löøa gaït nöôùc Taàn ö ?”. Roát cuoäc, Taàn vöông tieáp Töông Nhö
moät caùch troïng theå ngay ôû trieàu ñình, leã “cöûu taân” xong, ñöa oâng veà Trieäu.
Töông Nhö veà Trieäu, Trieäu vöông cho Töông Nhö xuùng ñaùng laø moät quan ñaïi
phu hieàn taøi ñaõ khoâng laøm nhuïc söù meänh ôû nöôùc chö haàu vaø cöû oâng leân laøm Thöôïng
ñaïi phu. Taàn khoâng cho Trieäu ñaát maø Trieäu cuõng khoâng cho Taàn ngoïc.
Sau, Taàn ñaùnh Trieäu, haï ñöôïc Thaïch Thaønh. Naêm sau laïi ñaùnh Trieäu, gieát
cheát hai vaïn ngöôøi.Taàn vöông sai söù giaû sang noùi cho Trieäu vöông bieát muoán môû hoøa
hoäi vôùi Trieäu taïi Maãn Trì, phía ngoaøi Taây Haø. Trieäu vöông sôï Taàn, tính khoâng ñi döï.
Lieâm Pha vaø Laïn Töông Nhö baøn raèng:
-Ñaïi vöông khoâng ñi laø toû ra Trieäu yeáu vaø khieáp sôï.
Trieäu vöông beøn ñi, coù Töông Nhö ñi theo. Lieâm Pha ñöa ñeán bieân caûnh, luùc
töông bieät, giao heïn vôùi vua:
-Ñaïi vöông ñi, keå caû thì giôø ñi, veà vaø hoäi hoïp, seõ khoâng quùa ba möôi ngaøy. Ba
möôi ngaøy maø khoâng thaáy Ñaïi vöông veà thì neân cho laäp thaùi töû leân ngoâi ñeå cho Taàn
heát hy voïng(baét cheït).
Trieäu vöông baèng loøng vaø ñeán Maãn Trì hoäi kieán vôùi Taàn vöông. Röôïu ñang
luùc say vui, Taàn vöông noùi:
-Quûa nhaân troäm nghe noùi Trieäu vöông öa chôi nhaïc, vaäy xin Trieäu vöông taáu
ñaøn saét.
Trieäu vöông gaûy ñaøn saét. Quan ngöï söû nöôùc Taàn tieán leân laøm coâng vieäc kyû söï
vieát raèng: “Naêm aáy, ngaøy thaùng aáy, Taàn vöông hoäi aåm vôùi Trieäu vöông vaø sai Trieäu
vöông taáu ñaøn saét”. Laïn Töông Nhö tieán leân, noùi:
-Trieäu vöông troäm nghe noùi Taàn vöông raát saønh nghe caùc ñieäu haùt cuûa nöôùc
Taàn, vaäy xin daâng Taàn vöông caùi voø röôïu ñeå Taàn vöông ñaùnh nhòp, cho cuoäc cuøng
nhau ñaøn haùt theâm vui.
Taàn vöông noåi giaän, khoâng chòu. Töùc thì Töông Nhö caàm chieác voø tieán leân,
quøy luoân xuoáng tröôùc maët Taàn vöông. Taàn vöông vaãn khoâng chòu ñaùnh nhòp. Töông
Nhö noùi:
-Chæ coøn caùch Ñaïi vöông coù khoâng ñaày naêm thöôùc, Töông Nhö toâi xin ñöôïc
laáy maùu ôû coå maø vaáy vaøo Ñaïi vöông.
Boïn taû höõu cuûa Taàn vöông muoán ñaâm Töông Nhö. Töông Nhö tröøng maét theùt
maéng, laøm cho boïn taû höõu sôï khieáp. Taàn vöông loøng tuy khoâng vui, nhöng cuõng phaûi
mieãn cöôõng goõ nhòp vaäy. Töông Nhö ngoaùi laïi ñoøi quan ngöï söû nöôùc Trieäu tôùi, baûo
vieát: “Naêm aáy, ngaøy thaùng aáy, Taàn vöông vì Trieäu vöông maø goõ voø röôïu caàm nhòp”.
Quaàn thaàn nöôùc Taàn noùi:
-Xin möôøi laêm thaønh nöôùc Trieäu laøm leã möøng thoï Taàn vöông!
Laïn Töông Nhö cuõng noùi:
-Xin kinh ñoâ Haøm Döông nöôùc Taàn laøm leã möøng thoï Trieäu vöông!
Taàn vöông baõi tieäc, roát cuoäc khoâng thuû thaéng ñöôïc vôùi Trieäu. Trieäu cuõng
chuaån bò binh veä, ñeå phoøng vieäc baát traéc xaûy ra töø phía Taàn. Vaø Taàn khoâng daùm sinh
söï.
Trôû veà Trieäu, vì coù coâng lôùn, Töông Nhö ñöôïc thaêng laøm Thöôïng khanh, treân
caû Lieâm Pha. Lieâm Pha noùi:
-Ta laø ñaïi töôùng cuûa nöôùc Trieäu, taùc chieán, haï thaønh, coâng traïng lôùn theá, maø
Laïn Töông Nhö chæ nhôø vaøo mieäng löôõi ñöa ñaåy laïi ñöôïc ngoâi cao hôn ta. Vaû, Töông
Nhö voán xuaát thaân heøn haï, ta laáy laøm xaáu hoå, khoâng chòu ôû haøng döôùi haén.
Vaø tuyeân boá raèng:
-Ta gaëp Töông Nhö, nhaát ñònh phaûi laøm nhuïc haén.
Töông Nhö ñöôïc tin ñoù, traùnh khoâng chòu gaëp maët Lieâm Pha. Moãi khi thieát
trieàu, Töông Nhö thöôøng caùo beänh ñeå khoûi phaûi tranh vò thöù treân döôùi vôùi Lieâm Pha.
Veà sau, coù laàn ra ñöôøng, thaáy boùng Lieâm Pha, Töông Nhö ngoaët xe laån traùnh. Ñaùm
xaù nhaân cuûa Töông Nhö can giaùn:
-Chuùng toâi sôû dó boû caû baø con hoï haøng ñeán ñaây thôø ngaøi chæ vì haâm moä ngaøi
laø ngöôøi cao nghóa. Nay ngaøi vôùi Lieâm Pha cuøng laø ñaïi khanh caû, vaäy maø Lieâm Pha
buoâng tieáng aùc vôùi ngaøi, ngaøi laïi laån traùnh, sôï haõi quùa laém, boïn dung tuïc cuõng coøn
laáy theá laøm xaáu hoå, huoáng hoà laø baäc khanh töôùng nhö ngaøi ! Thoâi, chuùng toâi bæ laäu
taàm thöôøng, xin töø bieät ngaøi.
Laïn Töông Nhö coá neøo laïi, noùi:
-Caùc oâng haõy thöû so saùnh, xem Lieâm töôùng quaân coù ñaùng sôï baèng Taàn vöông
khoâng?
Ñaùp:
-Khoâng baèng.
Töông Nhö noùi:
-Taàn vöông uy lôùn nhö theá, maø Töông Nhö toâi daùm maéng vaøo maët giöõa choán
trieàu ñình vaø laøm nhuïc caû boïn baày toâi cuûa haén ñaáy. Duø raèng keùm coûi, Töông Nhö toâi
ñaâu ñeán noãi laïi sôï Lieâm töôùng quaân! Nhöng Töông Nhö toâi thieát nghó: sôõ dó nöôùc Taàn
huøng cöôøng kia khoâng daùm ñem quaân ñaùnh Trieäu, laø vì ôû ñaây coøn coù hai chuùng toâi.
Hai con hoå maø choïi nhau, thì theá taát phaûi con soáng, con cheát. Sôû dó Töông Nhö toâi
nhaãn nhuïc nhöôøng nhòn, laø vì Töông Nhö toâi ñeå moái nguy cuûa quoác gia leân treân caùi
hieàm thuø caù nhaân ñaáy thoâi.
Lôøi noùi naøy ñeán tai Lieâm Pha. Lieâm Pha côûi traàn, löng mang caønh coù gai,
nhaân danh laø khaùch, ñeán nhaø Töông Nhö taï toäi:
-Con ngöôøi ñeâ tieän naøy, khoâng ngôø töôùng quaân roäng löôïng tha thöù ñeán ñoä aáy.
Roát cuoäc, hai beân vui veû vôùi nhau, keát laøm ñoâi baïn “theà cuøng soáng cheát”.
9.-Thích khaùch lieät truyeän

(Toùm löôïc theo baûn dòch cuûa Giaûn Chi)
-Taøo Maït : Ngöôøi nöôùc Loã, nhôø coù söùc khoûe ñöôïc Loã Trang coâng duøng laøm
töôùng, caàm quaân ñaùnh Teà 3 laàn ñeàu thua caû ba. Trang coâng sôï, daâng ñaát Toaïi Aáp ñeå
caàu hoøa, nhöng vaãn giöõ Taøo Maït laøm töôùng.
Teà Hoaøn coâng heïn vôùi Loã Trang coâng hoäi minh ôû aáp Kha. Ñang luùc haønh leã,
Taøo Maït caàm caây chuûy thuû, leân ñaøn uy hieáp Teà Hoaøn coâng, buoäc höùa traû laïi nhöõng
ñaát ñai maø Teà ñaõ chieám cuûa Loã trong 3 laàn aáy. Trong tình theá böùc baùch, Teà Hoaøn
coâng phaûi laøm theo.
Sau khi thoaùt hieåm, Teà Hoaøn coâng toan boäi öôùc, Quaûn Troïng can:
-Khoâng neân! Tham caùi lôïi nhoû ñeå thoûa loøng töï aùi cuûa mình maø boû tín nghóa
ñoái vôùi caùc nöôùc nhoû, laøm maát söï uûng hoä cuûa thieân haï thì khoâng baèng cöù giöõ lôøi höùa
maø traû laïi ñaát thì hay hôn.
Teà Hoaøn coâng beøn traû laïi cho Loã taát caû nhöõng ñaát ñai cuûa Loã ñaõ bò maát trong
3 laàn Taøo Maït baïi traän.
Sau ñoù 167 naêm, laïi coù vuï Chuyeân Chö ôû nöôùc Ngoâ.
- Chuyeân Chö : Ngöôøi Ñöôøng Aáp, nöôùc Ngoâ.

Nguõ Töû Tö vì haän Sôû Bình vöông gieát haïi cha vaø anh mình neân boû Sôû chaïy
ñeán nöôùc Ngoâ, thuyeát phuïc Ngoâ vöông Vöông Lieâu höng binh phaït Sôû, nhöng
Vöông Lieâu khoâng nghe. Sau ñoù, bieát coâng töû Quang nuoâi chí noäi phaûn neân tieán cöû
Chuyeân Chö haønh thích Vöông Lieâu. Gaëp ñöôïc Chuyeân Chö, coâng töû Quang tieáp
ñaõi nhö thöôïng khaùch.
Chín naêm sau, Sôû Bình vöông maát. Nhaân luùc Sôû coù ñaïi tang, Vöông Lieâu sai
hai em laø coâng töû Caùi Dö vaø Chuùc Dung ñem quaân vaây aáp Tieàm cuûa Sôû nhöng laïi
bò quaân Sôû caét ñöôøng ruùt lui.
Nhaân cô hoäi ñoù, Coâng töû Quang beøn ñaët tieäc röôïu môøi Vöông Lieâu, phuïc saún
giaùp só trong haàm nhaø, thöøa cô haønh thích.
Vöông Lieâu traûi quaân töø cung ñeán nhaø Quang, trang bò göôm 2 löôõi caùn daøi,
hai beân choã naøo cuõng toaøn ngöôøi thaân tín.
Röôïu ñeán luùc ngaø say, Quang vôø nhö chaân coù taät, taäp teãnh xuoáng nhaø haàm,
sai Chuyeân Chö nheùt caây chuûy thuû vaøo buïng con caù nöôùng, ñem leân daâng. Ñeán
tröôùc maët, Chuyeân Chö gôõ caù, thöøa cô ruùt caây chuûy thuû ñaâm cheát Vöông Lieâu. Boïn
hoä veä Vöông Lieâu tuy gieát ñöôïc Chuyeân Chö nhöng ñeàu bò quaân giaùp só xoâng leân
gieát saïch.
Coâng töû Quang töï laäp laøm vua, töùc Ngoâ Haïp Lö, phong con cuûa Chuyeân Chö
laøm thöôïng khanh.
Hôn 70 naêm sau, laïi coù vuï Döï Nhöôïng ôû nöôùc Taán.
- Döï Nhöôïng : Ngöôøi nöôùc Taán, töøng thôø hoï Phaïm vaø hoï Trung Haøng maø
chaúng ai bieát tieáng. Roài Trí Baù dieät hoï Phaïm vaø Trung Haøng, Döï Nhöôïng veà thôø Trí
Baù, ñöôïc Trí Baù raát kính yeâu. Khi Trí Baù bò Tam Taán dieät, Trieäu Töông Töû, vì thuø
saâu, cho sôn xöông soï cuûa Trí Baù duøng laøm toâ ñöïng röôïu. Döï Nhöôïng ñaõ troán vaøo
nuùi, ñöôïc tin, noùi:“ Hôõi ôi ! keû só vì tri kyû maø hy sinh, ngöôøi ñeïp vì tình lang maø
trang ñieåm. Trí Baù laø tri kyû cuûa ta, ta taát phaû hy sinh maø baùo thuø ñeå taï loøng tri kyû thì
hoàn phaùch ta môùi khoâng hoå theïn”.
Roài Döï Nhöôïng ñoåi hoï teân, giaû laøm tuø nhaân phuïc dòch, vaøo cung söûa nhaø xí,
daáu saün caây chuûy thuû, coát ñeå gieát Töông Töû.
Trieäu Töông Töû ñeán nhaø xí, chôït ruøng mình, cho ngöôøi tra hoûi luøng baét, thì
ra laø Döï Nhöôïng. Caûm nghóa khí cuûa Döï Nhöôïng, vaû Trí Baù cheát khoâng coù con
chaùu noái doõi, neân Töông Töû tha cho.
Ít laâu sau, Döï Nhöôïng boâi sôn vaøo mình cho söng loeùt nhö ngöôøi bò huûi, nuoát
than cho maát tieáng, leûn vaøo thaønh Taán Döông, giaû laøm aên maøy giöõa chôï maø ñeán vôï
con cuõng chaúng nhaän ra, laïi tìm caùch haønh thích Trieäu Töông Töû.
Ngaøy khaùnh thaønh caàu Taán Döông, Döï Nhöôïng phuïc saün döôùi gaàm caàu chôø
gieát Trieäu Töông Töû, nhöng laïi bò phaùt hieän. Cuoái cuøng, sau ba laàn ñaâm vaøo chieác
aùo baøo do Töông Töû ban cho(giaû baùo ñöôïc thuø), Döï Nhöôïng keà göôm vaøo coå maø töï
vaãn.
Hôn 40 naêm sau, laïi coù vuï Nhieáp Chính ôû aáp Chæ.
-Nhieáp Chính ngöôøi laøng Thaâm Tænh, aáp Chæ, vì gieát ngöôøi, muoán traùnh keû
thuø, cuøng meï vaø chò troán sang nöôùc Teà, laøm ngheà moå thòt. Sau ñoù khaù laâu, Nghieâm
Troïng Töû ôû Boäc Döông thôø Haøn Ai haàu, coù chuyeän hieàm khích vôùi töôùng quoác nöôùc
Haøn laø Hieäp Luõy, sôï bò gieát, boû troán ra nöôùc ngoaøi, tìm ngöôøi baùo thuø Hieäp Luõy.
Bieát Nhieáp Chính laø tay duõng só, Troïng Töû ñeán xin gaëp, duøng 100 daät vaøng
möøng thoï cuï baø vaø nhôø Nhieáp Chính haønh thích Hieäp Luõy. Nhieáp Chính khoâng nhaän
leã vaø chöa daùm höùa giuùp vì coøn meï giaø phaûi phuïng döôõng. Sau, meï Nhieáp Chính
maát, ma chay xong, tang phuïc maõn, Nhieáp Chính ñeán Boäc Döông tìm gaëp Troïng Töû
vaø töï nguyeän giuùp söùc ñeå ñeàn ôn tri ngoä.
Nhieáp Chính moät mình ñeo göôm ñeán nöôùc Haøn, xoâng thaúng vaøo töôùng phuû,
gieát cheát Hieäp Luõy roài töï loät da maët, khoeùt maét, moå buïng töï vaãn.
Nöôùc Haøn ñem thaây Nhieáp Chính beâu giöõa chôï, treo giaûi nghìn vaøng maø
khoâng ai bieát ñöôïc tung tích keû haønh thích.
Ngöôøi chò hay tin, laäp töùc ñeán chôï nöôùc Haøn, thì ra keû haønh thích chính laø
em mình. Coâ oâm thaây ma than khoùc, noùi roõ teân hoï queâ quaùn vaø haønh ñoäng troïng
nghóa cuûa Nhieáp Chính cho moïi ngöôøi bieát roài töï vaãn cheát beân xaùc em. Ngöôøi caùc
nöôùc Taán, Sôû, Teà, Veä... nghe tin ñeàu khen khoâng chæ Nhieáp Chính gioûi maø ngöôøi
chò Nhieáp Chính cuõng laø moät trang lieät nöõ.
Hôn 250 naêm sau, laïi coù vuï Kinh Kha ôû nöôùc Taàn.
Kinh Kha ngöôøi nöôùc Veä, thích ñoïc saùch, saønh moân ñaùnh kieám, ñem kieám
thuaät thuyeát Veä Nguyeân quaân nhöng khoâng ñöôïc duøng. Kinh Kha dôøi trôû veà Teà,
ngöôøi Teà goïi laø Khaùnh Khanh; sau laïi dôøi ñeán nöôùc Yeân, ngöôøi Yeân goïi laø Kinh
Khanh. Haèng ngaøy, Kinh Kha cuøng boïn moå choù vaø Cao Tieäm Ly say söa, ñaøn haùt
giöõa chôï nöôùc Yeân, soáng raát phoùng tuùng.
Thaùi töû Ñan nöôùc Yeân laøm con tin ôû Taàn, voán coù thaâm thuø vôùi Taàn vöông
Chính neân troán veà Yeân, tìm ngöôøi haønh thích Taàn vöông. Qua lôøi tieán cöû cuûa Ñieàn
Quang, thaùi töû Yeân Ñan ñaõi Kinh Kha vaøo haøng thöôïng khaùch, toân laøm thöôïng
khanh, cuøng möu vieäc choáng Taàn.
Ñeán khi Taàn ñaõ phaù ñöôïc Trieäu, Vöông Tieãn tieán quaân aùp bieân giôùi phía
nam nöôùc Yeân, Kinh Kha môùi cuøng Taàn Vuõ Döông ñem 2 leã vaät laø thuû caáp Phaøn OÂ
Kyø vaø baûn ñòa ñoà vuøng ñaát Ñoác Haøng coù giaáu con dao chuûy thuû, vöôït soâng Dòch vaøo
ñaát Taàn haønh thích Taàn vöông.
Vieäc khoâng thaønh, Kinh Kha bò gieát cheát.
Taàn vöông giaän sai Vöông Tieãn theâm quaân ñaùnh gaáp nöôùc Yeân, truy baét thaùi
töû Yeân Ñan vaø nhöõng keû ñoàng möu.Yeân vöông Hæ phaûi sai ngöôøi cheùm ñaàu thaùi töû
Yeân Ñan ñem noäp ñeå giaûi hoøa nhöng cuõng khoâng caûn ñöôïc böôùc tieán cuûa quaân Taàn.
Roài Cao Tieäm Ly möu gieát Taàn vöông cuõng thaát baïi.
Naêm naêm sau, Taàn dieät Yeân.
CAÂU HOÛI OÂN TAÄP CHÖÔNG II

1. Caùc söï kieän ñaùng löu yù trong cuoäc ñôøi Tö Maõ Thieân.
2. Giaûi thích vaø minh hoïa cuï theå caâu noùi “söû gia chi tuyeät xöôùng, voâ vaän
chi Ly Tao” cuûa Loã Taán khi nhaän ñònh giaù trò taùc phaåm Söû Kyù cuûa Tö
Maõ Thieân.
3. Phaân tích ngheä thuaät töï söï thieân “Lieâm Pha – Laïn Töông Nhö truyeän”.
4. Nhaän ñònh veà moái töông quan giöõa cuoäc ñôøi Tö Maõ Thieân vaø nhöõng
trang vieát veà tình baïn tri kyû vaø nhöõng haønh ñoäng anh huøng haûo haùn cuûa
moät soá nhaân vaät trong Söû Kyù.
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO CHÖÔNG II
1. Dòch Quaân Taû, “Vaên hoïc söû Trung Quoác”, Taäp 1(Huyønh Minh Ñöùc
dòch), Nxb Treû, Tp.Hoà Chí Minh, 1992.
2. Giaûn Chi vaø Nguyeãn Hieán Leâ(dòch vaø chuù thích), “Söû Kyù cuûa Tö Maõ
Thieân”, Nxb Laù Boái, 1972.
3. Löông Duy Thöù, “Baøi giaûng Vaên hoïc Trung Quoác”, Tuû saùch ÑHTH Tp.
Hoà Chí Minh, 1995, tr. 51-66.
4. Nguyeãn Hieán Leâ, “Ñaïi cöông vaên hoïc söû Trung Quoác”(Quyeån 1), Nxb
Nguyeãn Hieán Leâ, Saigon, 1964.

Van Hoc Trung Quoc - Phan1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Van Hoc Trung Quoc - Phan1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Van Hoc Trung Quoc - Phan1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑAØ LAÏT

VĂN HỌC TRUNG QUỐC

TS. NGUYỄN ĐÌNH HẢO – NGUYỄN THANH CHÂU

CHÖÔNG I. VAÊN HOÏC THÔØI TIEÂN TAÀN (1134 TRÖÔÙC CN -

TIEÁT 1 : KINH THI

Baát giaù baát saéc, Chaúng caáy chaúng gaët,

Saâm si haïnh thaùi, Rau haïnh so le,

Caàu mong naøng khoâng ñöôïc,

3.- Haø quaûng Soâng roäng

Thuøy vò haø quaûng, Soâng kia, ai baûo roäng gì?

Thanh thanh töû boäi, Chaøng ñeo ngoïc xanh,

Khieâu heà ! Ñaït heà ! Giôõn kìa ! Nhaûy kìa !

5.- Yeán yeán Chim eùn

Yeán yeán vu phi, Kìa troâng con eùn noù bay,

Yeán yeán vu phi, Kìa troâng con eùn noù bay,

Phieáu höõu mai, Caây mai ruïng,

Phieáu höõu mai, Caây mai ruïng,

7.-Quaân töû vu dòch Chaøng chinh chieán phöông xa

Quaân töû vu dòch, Chaøng chinh chieán phöông xa,

An ñaéc huyeân thaûo, Öôùc gì ñöôïc coû queân lo,

9.- Baùch chu Chieác thuyeàn goã baùch

Ngaõ taâm phæ giaùm, Loøng ta chaúng phaûi laø göông,

10.-Tieåu tinh Phaän leõ moïn

TIEÁT 2 : SÔÛ TÖØ

-Khuaát Nguyeân(343-278 tröôùc CN) vaø “Ly Tao”:

l.-Ly tao(trích) Gaëp moái lo buoàn

Loaïn vieát : Dó hyõ tai ! Vaõn raèng :

Kyø nhò Nôi ñaây choân hoàn oan Sôû quoác,

Bieän Giaû Baùc laïi Giaû Nghò

PHAÀN ÑOÏC THEÂM

-Sao laïi laøm cho vua Taàn khoâng vui?

TIEÁT 3 : TAÛN VAÊN THÔØI TIEÂN TAÀN

Haø chính maõnh ö hoå

(Traàn Troïng San dòch)

1.Yeån mieâu trôï tröôûng

2.Teà nhaân höõu nhaát theâ nhaát thieáp

Vôï caû vôï leõ ngöôøi nöôùc Teà

Luaän veà trôøi ñaát

Leõ soáng cheát

3.An tri ngö laïc

Tieâu dieâu daïo chôi

Thuaät nuoâi gaø choïi

8. Trang Chu thaûi tuùc

Luaân Bieån baøn veà vieäc ñoïc saùch

1.Thuû chaâu ñaõi thoá

Ngöôøi hoï Ñaøo thoåi saùo

Caùi moäc vaø ngoïn daùo

Ngöôøi nöôùc Trònh mua giaøy

Giöõa chôï coù hoå

7. Nho Maëc chi luaän

Luaän veà Nho Maëc

1.Hoà giaû hoå uy

Veõ raén theâm chaân

-Laõ Baát Vi vaø“Laõ Thò Xuaân Thu”:

1.Yeåm nhó ñaïo linh

Khaéc thuyeàn tìm göôm

-“Xuaân Thu tam truyeän”:

CAÂU HOÛI OÂN TAÄP CHÖÔNG I