Hệ phương trình tuyến tính

Lê Xuân Trường

Lê Xuân Trường Hệ phương trình tuyến tính 1 / 10

Dạng ma trận của hệ phương trình tuyến tính

Xét hệ phương trình tuyến tính



 a11 x1 + a12 x2 + · · ·a1n xn = b1
a21 x1 + a22 x2 + · · ·a2n xn = b2

(*)
 ............................................

am1 x1 + am2 x2 + · · ·amn xn = bm


Ta ký hiệu
   

a11 a12 · · · a1n
 x1 b1
 a21 a22 · · · a2n 
 x2   b2 
A= X = ..  và B =  ..
    
 ··· ··· ··· ··· 

 .   . 
am1 am2 · · · amn xn bm

Khi đó hệ phương trình (∗) có thể viết dươi dạng dạng AX = B

Lê Xuân Trường Hệ phương trình tuyến tính 2 / 10

Định lý Kronecker-Capelli

Xét hệ phương trình AX = B. Ký hiệu

A = [A B ]
| {z }

ma trận hệ số mở rộng

Nếu rank (A) 6= rank (A) thì hệ vô nghiệm

Nếu rank (A) = rank (A) = n thì hệ có nghiệm duy nhất

Nếu rank (A) = rank (A) = k < n thì hệ có vô số nghiệm phụ thuộc
n − k tham số

Lê Xuân Trường Hệ phương trình tuyến tính 3 / 10

Phương pháp khử (C. F. Gauss)

Xét hệ phương trình AX = B.

B1 Lập ma trận mở rộng A = [A B ]

B2 Đưa ma trận A về dạng bậc thang dòng

A b. đ. s. c trên dòng [A1 B1 ]

−−−−−−−−−−−−→
Từ đó suy ra rank (A) và rankA. Ngoài ra, ta có

AX = B ⇐⇒ A1 X = B1

B3 Xét các trường hợp sau

Lê Xuân Trường Hệ phương trình tuyến tính 4 / 10

Phương pháp khử (C. F. Gauss)

rank(A) 6= rank(A) =⇒ Hệ pt vô nghiệm

rank(A) = rank(A) = n =⇒ Hệ pt có nghiệm duy nhất
Tìm nghiệm (bằng cách giải hệ tương đương)


 α11 x1 +α12 x2 · · · +α1n xn = β 1
α22 x2 + · · · +α2n xn = β 2

A1 X = B1 ⇔

 ··· ··· ··· ··· ··· ···
· · · αnn xn = βn


Lê Xuân Trường Hệ phương trình tuyến tính 5 / 10

Phương pháp khử (C. F. Gauss)

rank(A) = rank(A) = k < n =⇒ Hệ pt có vô số nghiệm

Tìm nghiệm tổng quát: Hệ A1 X = B1 có dạng


 α11 x1 + α12 x2 + · · · + α1k xk + · · · + α1n xn = β 1
α22 x2 + · · · +α2k xk + · · · +α2n xn = β 2


 · · · ··· ··· ··· ··· ··· ···
αkk xk + · · · +αkn xn = β k


Chọn n − k ẩn tự do, tính các ẩn còn lại theo các ẩn tự do.

Lê Xuân Trường Hệ phương trình tuyến tính 6 / 10

Phương pháp khử (C. F. Gauss)

Ví dụ: Giải hệ phương trình



 x1 + 2x2 − x3 + 2x4 = 1
−x1 + x2 + 3x4 = 2

3x − x3 + x4 = 3
 2


x1 + 3x2 + x3 − x4 = 4

Giải
   
1 2 −1 2 1 1 2 −1 2 1
 −1 1 0 3 2  −1 5
 −→  0 3 3 

 
 0 3 −1 1 3   0 3 −1 1 3 
1 3 1 −1 4 0 1 2 −3 3

Lê Xuân Trường Hệ phương trình tuyến tính 7 / 10

Phương pháp khử (C. F. Gauss)

   
1 2 −1 2 1 1 2 −1 2 1
 0 1 2 −3 3    0 1 2 −3 3 
−→  −→  
 0 0 −7 10 −6   0 0 −7 10 −6 
0 0 −7 14 −6 0 0 0 4 0
Vì rank (A) = rank (A) = 4 nên hệ có nghiệm duy nhất.

= − 57
 
 x1 + 2x2 − x3 + 2x4 = 1  x1
= 79
 
x2 + 2x3 − 3x4 = 3 x2
 
hpt ⇐⇒ ⇐⇒

 −7x3 + 10x4 = −6  x3
 = 67
4x4 = 0 x4 =0
 

Lê Xuân Trường Hệ phương trình tuyến tính 8 / 10

Phương pháp khử (C. F. Gauss)

Ví dụ: Giải và biện luận hệ phương trình


 mx1 + x2 + x3 = 1
x1 + mx2 + x3 = m
x1 + x2 + mx3 = m


Lê Xuân Trường Hệ phương trình tuyến tính 9 / 10

Qui tắc Cramer

Hệ phương trình AX = B là hệ Cramer nếu A là ma trận vuông khả

nghịch
Mọi hệ Cramer luôn có nghiệm duy nhất
Tìm nghiệm bằng ma trận nghịch đảo

X = A−1 B

Qui tắc Cramer

det(Aj )
X = [ x1 x2 · · · xn ] T , xj = ,
det(A)
 
a11 a12 · · · b1 · · · a1n
 a21 a22 · · · b2 · · · a2n 
trong đó Aj = 
 ···

··· ··· ··· ··· ··· 
an1 an2 · · · bn · · · ann

(Thay cột thứ j của A bằng cột tự do B ta được Aj )

Lê Xuân Trường Hệ phương trình tuyến tính 10 / 10