Sadržaj poglavlja:

-graditeljstvo u pretpovijesti
-primitivno doba

UVOD U GRADITELJSTVO -stare civilizacije

a)Mezopotamija
b)Egipat
c)Kina
3. ISTORIJSKI RAZVOJ GRADITELJSTVA d)Grčka
e)Rim
-Srednji vijek
a)Evropa
b)Tursko carstvo
c) Kina
d)Amerika
-Industrijska revolucija do 20 vijeka
-Novo doba (20 i 21 vijek)

Prof. dr. sc. NEDIM SULJIĆ, dipl.ing.građ. 1 2

GRADITELJSKA PRETPOVIJEST •“krov nad glavom” pećine koje i danas sadrže crteže na zidovima

•Pretpovijest čovjek još nije graditelj koristi prirodne strukture

•Prelazak prepreke slučajne nastale prirodne građevine (oborena stabla ...)

3 4

Paleolit – staro kameno doba:

Mezolit - srednje kameno doba:
-period koji se proteže od prije 2.600.000 godina do 10.000 godine p.n.e.
-od kraja ledenog doba, prije 10.000 godina pa sve do neolita-mlađe kameno doba
-nastanak i razvoj prvobitnog oruđa i oružja
-datiranje varira u odnosu na različita podneblja
-u starije kameno doba ljudi su živjeli u pećinama.
-ljudi i dalje žive u pećinama, ali i grade prva trajna naselja
-čovjek je ovladao vatrom, bavio se sakupljanjem plodova i lovom
-naselja najčešće na obalama rijeka, jezera i mora
-oružje i oruđe je pravljeno obradom kamena
-oruđa se i dalje izrađuju okresivanjem kamena kamene sjekire
-tokom srednjeg paleolita ljudi su ovladali jezikom
-na nekim lokalitetima otkriveni su kanui i čamci
-počele velike migracije ljudi

-klima hladna (granica vječnog leda do 1500 mnm)

-tlo pokrivale stepe i rijetke borove šume

5 6

1
Neolit - mlađe kameno doba:
Čovjek imitira prirodne strukture počinje graditi pomoću prirodnih elemenata
-treća epoha koju obilježava početak stočarstva i zemljoradnje •Neolitske zemunice:

-pojava stalnih naselja, sjedilački način života -djelimično ili potpuno ukopane poslije potpuno iznad terena
-građene od zemlje i u kombinaciji sa skeletom od drvenog kolja
-proizvodnja predmeta od pečene gline

-kamen se obrađivao glačanjem i poliranjem

-ljudi žive u zemunicama i sojenicama (kuće na drvenim stubovima u vodi)

-keramika se ukrašava i različiti predmeti kultnog karaktera

Rasprostiranje neolitskih kultura

u Evropi

Predmeti iz doba neolita Neolitsko naselje

kuća od slaganog kamena u Škotskoj

7 8

•Neolitske kamene kuće: •Neolitske drvene kuće:

-predjeli bogati kamenom -sojenice
-zidanje nepravilnim blokovima bez vezivnog sredstva -uz obale rijeka, jezera i mora
-pokrov ispuštanjem slojeva kamena -podnica od drvenih oblica i nabijene zemlje
-kružni, ovalni i potom kvadratni tlocrt kamene kuće -uzdignuta na sistemu drvenog kolja pobijenog u vodi
-zidovi od horizontalno postavljenih greda na preklop
-dvostrešni krov pokrivač od slame

Neolitska koliba - Škotska

Otkopavanje neolitske kamene kuće

9 Sojenice Unutrašnjost sojenice 10

Megalitski spomenici:
-počeci pravog graditeljstva vezani za ove spomenike
-megalitski spomenici neolitski nadgrobni spomenici
-definišu se prostorne cjeline podjela konstruktivnih elemenata
-stubovi, zidovi, grede

-tri tipa megalitskih spomenika:

-dolmeni (dva kamena bloka pokrivena gredom) Dolmeni Dolmeni

-menhiri (uspravni monolitni kameni stubovi)

-kromlesi (složene strukture stubova povezani gredama
u koncentričnim krugovima)

11 12
Dolmeni

2
 Menhiri Menhiri Kromleh Kromleh

13 14
Menhiri Kromleh - Stonhedž

•Graditeljstvo prema savladavanju raspona kroz historiju koristilo: Primitivne konstrukcije kamenog doba:
a) tip konstruisanja po principu grede -pećine i zakloni
b) tip konstruisanja zidanim lukom i svodom -šatori
c) tip konstruisanja lukom odnosno svodom sa zategom -zidane strukture
-kolibe
•Prve građevine veoma jednostavne prilagođene klimatskim uslovima
Šator:
kratkotrajne (nekoliko dana do nekoliko mjeseci) -štiti od vremenskih nepogoda
-kontinuirano koristi se do danas drugi materijali
-”Crni šatori” materijal dlaka arapske koze (Saudijska Arabija)
-Mongolski šator sklopivi drveni okvir i platno
-Wigvam američki Indijanci (dvostruki drveni nosači i dvostruka membrana)

-Zidane strukture navedene prethodno (neolitsko doba – kamen i drvo)

15 16

STARE CIVILIZACIJE - MEZOPOTAMIJA •Utvrđeni gradovi na obalama Tigrisa i Eufrata

-pojavljuje se odbrambeni sistem od bedema i kula
•Pronalazak luka, svoda i kupole
-pojavljuju se gradovi po 1000 stanovnika
-konstrukcije za premošćavanje raspona od zemlje (ćerpić)
-ulice pod pravim uglom
-prve konstrukcije svodova nastaju ispuštanjem slojeva opeke
-gradovi na visokim zemljanim terasama nepravilnog četverougla

nepravi svodovi i lukovi

zaštita od poplava

-konstrukcija svoda se usavršava svodovi sa radijalnim spojnicama

-zemljane terase visina 10 do 15 m prilaz rampama i
stepenicima visine i do 80 cm
pravi svodovi i lukovi

-nastaju gradovi: Nipur, Larsu, Babilon, Ašur, Dur ...

17 18
Nepravi luk Pravi luk

3
•Konstruktivni oblik gradnje primjena lokalnog građevinskog materijala -Nalazišta ovih kultura u današnjoj Siriji i Iraku
-Zajednička karakteristika naroda Mezopotamije:
upotreba najstarijeg klinastog pisma kojeg su oni i izmislili
trstika, glina, pijesak

-Sumeri prvi stvaraju sistem poznat kao grad-država.

•Građevinska tehnika gradnja masivnih zidova bez prozora -Gradovi zatvoreni zidinama, s krivudavim ulicama i visokim hramom.
-Originalnost te arhitekture proizlazi iz nemogućnosti odabira kvalitetnog materijala:
•Gradnja terasastih ravnih krovova građevine kao kubična tijela

kamena nije bilo pa se koristila samo opeka od gline,

opeka modulirana i sušena na suncu

-Opeke se slažu jedna na drugu tako da obrazuju masivne zidove bez otvora.
-Prostorije se osvjetljuju kroz otvore na tavanici
-Ulazna vrata su velikih dimenzija i jedini su otvor koji remeti neprekidnost zidova.

19 20

Sumerski hram u obliku kule – zigurat -Grad Babilon bio je naseljen oko 2500. godine pne,

sastavljen od niza platformi ili terasa izgrađenih stepenasto centar Mezopotamije

-Babilon je rastao u veličini i raskoši

-Uništen, prvi put od strane Asiraca, a drugi put nakon smrti Aleksandra Velikog
-Ruševine Babilona se nalaze oko 85 kilometara od Bagdada

Rekonstrukcija zigurata oko 3500.-3000. pne

21 Babilon - Irak 22

STARE CIVILIZACIJE - EGIPAT Kamene konstrukcije drevnog Egipta:

-dolina Nila (plodna zemlja i transportni putevi)

-ne uzima oblike svoda i luka od Mezopotamije -Egipat gradi gradove od ćerpića (nepečena glina)

-razvijaju i proučavaju oblike stuba i grede -drvo korišteno samo sporadično nema ga u izobilju (za krovove)

-proučavaju zakone estetike i odnose među proporcijama -kuće od ćerpića (smeđe-sivo monolitno okruženje)

-povezuju građevinu sa prirodom -pojava novih tehnologija konstrukcije od klesanog kamena

-Egipat ima velike količine kamena (krečnjak, granit, pješčari)
-kamen elitni građevinski materijal važni objekti
-Egipat duga tradicija u opeci nagla pojava kamena
-grobnice od opeke za rane kraljeve poslije kamen za grobnice
-kameni materijal kamenolomi
-vađenje sedimentnih stijena zidarski pijuk

Nil – žila kucavica Egipta

23 24

4
•Egipćani sposobnost pomicanja teških kamenih blokova •Piramide u Gizi pored Kaira do 19 vijeka najviše građevine

oprema poluge i saonice od grubog drveta veliki broj ljudi Keopsova, Kefrenova, Mikerinova piramida

•Kamen iz kamenoloma blizu Nila čamci za prevoz kamenih blokova •Nakon kamenih piramida pravac laganijih kamenih skeleta

•Na gradilištu kameni blokovi precizno dorađivani metalna dlijeta

•Egipćani bez naprava za vertikalni transport rampe od zemlje

preko rampi vučeni kameni blokovi snagom ljudi i životinja za vuču

poslije rampe služe za finalni završetak hramova i grobnica

25 26

Unutrašnjost Kefrenove piramide

27 28

•Slobodno stojeći kameni stub koji nosi kamene grede (stari Egipat)

u kraljevskim hramovima oko 2600 godina p.n.e.

kvadratni graniti stubovi nose teške granitne nadvoje L = 3 do 4 m

•Kamen trajniji od drveta kamen podnosi veći pritisak od drveta

drvo podnosi veće napone zatezanja
kamen pogodan za stubove H do 24 m

•Kameni nadvoji i rasponi ograničeni naponom na zatezanje max. L = 5 m

za veće raspone treba oblik koji će iskoristiti veću čvrstoću kamena

L U K
Hramovi u Starom Egiptu - Luxor

Luk premostiti veće raspone pod pritiskom 29 30

5
•Konstrukcija Starog Egipta: •Grad u Starom Egiptu:

-nagnuti zid, stub i ravna greda -utvrđen mnogo manje od Mezopotamije

-egipatski vijenac u obliku grane palme -materijal ćerpić, drvo osmišljen plan sa mrežom ulica

-stub okrugla baza tijelo u vidu svežnja stabljika lotosa -vodovod i kanalizacija

kapitel stuba forma zatvorenog ili rascvjetalog lotosa -kuće u nizu sa ograđenim centralnim dvorištem
-palače faraona velike površine, ukrašeno centralno dvorište

•Hramovi u Starom Egiptu:

-4 tipa: sa pilonima (stubovi), peripteralni, podzemni i polupodzemni hram
-hram sa pilonima:
-aleja sfingi
-ulaz naglašen masivnim niskim tornjevima sa kosim zidovima
-četvrtasto dvorište sa trijemovima

31 32

STARE CIVILIZACIJE - KINA

•Kineski sistem građenja:

-stubovi i grede su nosiva konstrukcija (nosivi ram)
-stubovi su visoki izrezbareni stoje na kamenim pločama
-na vrhu stubovi povezani gredama
-preko krajeva greda postavljani rogovi kose krovne površine

Hram faraonke Hatšepsut Hram sa pilonima - stubovima Prahistorija Kine – gradnja:

Na sjeveru prva su boravišta (zemunice),

Na jugu Kine i jugoistočnoj Aziji sve do danas

gradnja drvenih zgrada na stupovima

(sojenice)

33 34

•Početak gradnje temelji i zidovi od nabijene zemlje •Uporedba zapadnjačkog i kineskog krovišta
•Velika debla u središnjoj Kini bila rijetka ekonomičan način gradnje

široko razmaknutih vertikalnih greda na pravougloj osnovi evropski građevinari trougaoni krovni vezač krut sistem

•Između stubova lagani zidovi od drvenih rešetaka

spriječava prostorno širenje

•Najstariji bačvasti svodovi u grobnicama iz 1. vijeka

kineski sistem stubova i greda zgrada se može slobodno širiti

oponašaju se drveni arhitektonski oblici

•Kineski sistem streha jako prepuštena funkcionalni značaj
•Za skromnija objekte i pomoćne zgrade opeka

•Važnije zgrade (palate i hramovi) isključivo drvo zaštita drvenih zidova i stubova od nevremena

35 36

6
 •Veliki kineski zid:
-L preko 4000 km
-od zemljanog naboja const. rekonstruisan i dograđivan

poslije dobija oblogu od kamena i opeke

Krovovi dinastije Ming Krovovi danas u Kini

37 38

•Hramovi Stare Kine: •Mostovi u Staroj Kini:

-usječeni u stijenu -gredni mostovi drveni stubovi i platice zapunjene glinom
-indijsko porijeklo -gradnja visećih mostova za veće raspone primjena bambusa
-poseban oblik konzolni most L do 40m

na obali stubovi od šiblja punjeni lomljenim kamenom

sredina raspona u stubove pobijane drvene grede

svaki sljedeći stub duži smanjene raspona

Hramovi sa kamenim skulpturama Drveni konzolni most

39 40

STARE CIVILIZACIJE - GRČKA •Stil u gradnji:

-stub dominira simbol ljudske figure
•Materijali i konstrukcije:
-tri stilska reda:
-drvo, ćerpić, opeka, kamen klasični materijali
DORSKI RED
-drvo i ćerpić najstarije doba antičke Grčke
-predstavlja mušku figuru
drvene skeletne zgrade sa ispunom od ćerpića
-tri osnovna dijela podnožje, stub, greda
-opeka nakon pada Grčke pod Rimsku upravu
-širi stub i jednostavan kapitel
-drvo i kamen osnovni materijali za konstrukcije zida, stuba i grede
-stub sa vertikalnim žljebovima

-gradnja zatvoreni tvrđavski izgled

JONSKI RED
-stub nosi kamenu gredu ograničen raspon
-predstavlja žensku figuru
-luk i svod podređeno mjesto nisu primjenjivani u Grčkoj
-stub vitkiji i elegantniji
-kapitel ima karakterističan detalj voluta

41 42

7
 KORINTSKI RED
-bogatiji oblik jonskog stuba
-podvrsta jonskog stuba
-kapitel biljni motivi lišće akantusa

Kapitel korintskog stuba

Dorski i jonski stub stare Grčke Korintski stub
43 44

•Gradovi – države Polisi:

-pravougaona mreža ulica
-gradske zidine ojačane kulama obris poluotoka
-polisi međusobna trgovina
-u polisima se stvaraju trgovi tržnice
-polisi moćni ekonomski centri

Korintski stubovi
(Split – Dioklecijanova palača)

Ostaci grčkog polisa

45 46

•Hramovi u Staroj Grčkoj: •Osnovne teme graditeljstva Stare Grčke hram i potom teatar
-atenska akropola među najljepšim arhitektonskim građevinama •Nije bilo velike mase radne snage (Stari Egipat) nezavisni zidari i zanatlije
•Gradnja spojevi kamenih blokova povezani klinovima
kompleks građevina na visokoj ravnoj stijeni (P=3 ha) najveći rasponi između stubova 5 do 6m
među najvažnijim spomenicima evropske kulture
•Zidanje opekom postiže svoj razvoj nepečena i potom pečena opeka
•Pečena opeka za zidanje vezivno sredstvo krečni malter

•Krovni pokrivači crijep od pečene gline

Akropola u Atini

47 48

8
 •Teatri u Staroj Grčkoj: STARE CIVILIZACIJE - RIM
-sjedišta na kosom zemljištu
•Materijal i konstrukcije:
-sastoje se iz tri dijela:
-prve gradnje od opeke i kamena
-pozornica (skenion)
-obrađivan kamen pravougaoni klesani kamen veza metalni klin
-orkestra (okrugli plato za odvijanje predstave)
-gradnja luka, svoda i kupole Grci ih nisu koristili
-gledalište
-koriste malter savladavanje većih raspona

-kameni svod
-među najstarijim kanalizacijskim sistemima na svijetu
-početak gradnje u najstarije doba Rimskog carstva
-služila za terme i javne zgrade

Teatri u Staroj Grčkoj 49 50

Kanalizacijski sistem u Starom Rimu

•Drvo kao građevinski materijal: •Rimski lukovi:

-stambena gradnja rijetko za javne objekte -polukružni (u pravilu)

-krovne konstrukcije i privremene objekte (vojne) -naglasak na peti luka i tjemenu luka sa završnim kamenom

•Primjenom maltera veza kamena

zidovi dobijaju oblogu
krajem Rimskog carstva zid od opeke sa malterom

-amfiteatar 50.000 sjedišta

-borbe gladijatora
-uticaj na gradnju modernih stadiona

Najveći Rimski luk u Ktezifontu

Koloseum u Rimu

51 -raspon luka 26m 52

•Rimski svodovi:
-bačvasti svod od kamena
-krstasti svod iznad kvadratnog polja

Bačvasti svod u Karlovcu Panteon u Rimu - presjek

-Redanjem lukova u istom smjeru dobija se bačvasti ili lučni svod (do 20 m)
Ostatak rimskog naselja u današnjoj Rijeci Rimski luk u Splitu
-Ukrštanje dva bačvasta svoda pod 90º krstasti svod (30x30 m)

-Sve ove rimske konstrukcije izvedene zahvaljujući jednom od najvećih

53 dostignuća rimske civilizacije CEMENT (cementum, oko 4. vijeka p.n.e.) 54

9
 •Akvadukti zasnovani na konstrukciji luka

-L = 269m
-jasne i čiste linije
-graditeljska sposobnost
-pod zaštitom UNESCO

Akvadukt Pont du Gard u Francuskoj

Bačvasti svod •Stambene zgrade:

(otok Hvar – Stari grad) -samostalne kuće (domus) raskošna i funkcionalna kuća
-stambena zgrada višekatnica
-višekatnice 4 ili čak i do 10 spratova

-Domus više kvadratnih prostorija raznih namjena

prostorije orijentisane ka centralnom otvorenom dvorištu sa bazenom
55 56

•Rimske terme:
-velika zajednička kupatila
-više prostorija

kupaonice sa toplom vodom, sa hladnom vodom, parne kupaonice

sobe za razgovor, sobe za vježbe, prostorije za masažu

-uz terme vrtovi, terase, biblioteke centar društvenog života

-terme najveći samostalni rimski objekti
-najveće Karakaline terme u Rimu krstasti svod L 25m

ukrašene mozaicima i raznim arhitektonskim elementima Rimsko kupalište

Rekonstrukcijski crtež Karakalinih termi

57 58

•Rimske kupole: •Stubovi:

-iznad okruglih ili osmerougaonih tlocrta -dekorativni element
-ojačana rebrima i horizontalnim prstenovima -Rimsko graditeljstvo dominacija luka, svoda i kupole (nasuprot Grka)

-kupola sa “rupom” na vrhu D=9m okulus

-jedini izvor prirodnog svjetla
-pretvoren u crkvu u 7 vijeku

Gradnja u Staroj Grčkoj – ravna greda

Gradnja u Starom Rimu - luk

Panteon (hram) u Rimu

59 60

10
•Hramovi u Starom Rimu: -Vanjski red stubova na trijemu čini osam monolita
-uglavnom pravougaonog oblika, rjeđe okrugli i osmerougaoni sivog granita

-u hramu čuvaju kip božanstva

-vjernici se okupljaju ispred hrama postavljeni na bazu od bijelog mramora
na vrhu su korintski kapiteli
-Panteon u Rimu raspon kupole 43,5m od horizontalnog prstena

-Stubovi u unutarnjem redu od ruzičastog granita

-Zid rotonde H=21,7m i d=6,2m lakši materijali

Tlocrt Panteona -Oko okulusa (otvor u kupoli) vulkanski kamen

-Raspon kupole 43,5m najveća izgrađena zidana kupola

-Pod izgrađen od višebojnog mermera dijagonalni redovi kvdrata i krugova

Hram Panteon u Rimu - izvana 61 62

•Teatri i amfiteatri i Starom Rimu:

Amfiteatar u Puli:
-teatar preuzet od Grka koriste pad terena
-borbe gladijatora
-Stari Rim gradnja teatara i na ravnom terenu
-eliptičnog oblika
glavna osa L=130m ; kraća osa L=100m
-amfiteatri nastali pod uticajem teatara ne koriste nagib terena
-građena od domaćeg krečnjaka
-amfiteatri kamene gradnje arena i gledalište
-kapacitet oko 20.000 gledalaca
-amfiteatri gledalište kamena sjedišta leže na nagnutim svodovima

Amfiteatar u Puli – pulska arena

Koloseum u Rimu:
-borbe gladijatora
-održavane i pomorske bitke

Koloseum se punio vodom pomoću

Rimski teatar Amfiteatar u El Djemu-Tunis
kanala koji je prolazio pored amfiteatra
63 Koloseum – amfiteatar u Rimu 64

•Mostovi u Starom Rimu: -Cezarovi mostovi na Rajni 100 do 44 godine p.n.e.

-gradnja radi osvajanja napredovanje vojske povezivanje Carstva

-gradnja velikog broja mostova i cesta građeni za ratove u Galiji

-poznat most PONTE QUATRO CAPI sagrađen 62 godine p.n.e. brz način gradnje 10 dana trajala gradnja
za prelaz rimskih legija

kamen dva svođena otvora raspona po 24,5m

most PONTE QUATRO CAPI 65 66

11
-Trajanov most na Dunavu sagrađen 103 do 105 godine kod Kladova SREDNJI VIJEK - EVROPA

•Preromanika 5 do 10 vijek
20 stubova na drvenim sanducima zatrpani kamenjem
•Romanika 10 do 12 vijek
sa stubova se potom vršilo zidanje kamenom i opekom
•Gotika 12 do 16 vijek
na stubovima drvena lučna rešetkasta konstrukcija
•Renesansa 16 vijek
•Barok kraj 16 vijeka do početka 18 vijeka
raspon 35 do 38m

Izgled Trajanovog mosta na Dunavu Ostaci Trajanovog mosta

•L oko 800m 1000 godina bio najduži most ikad izgrađen 67 68

•PREROMANIKA 5 do 10 vijek •ROMANIKA 10 do 12 vijek

-nastanak dolazak kršćanstva i pad Rimskog carstva -feudalni sistem, samostani, razvoj trgovine, pojava hodočašća
-novo razdoblje u graditeljstvu i arhitekturi
-Evropa grade se BAZILIKE dugačke građevine uticaj na arhitekturu i graditeljstvo
-BAZILIKE jednostavna konstrukcija pravolinijski dijelovi
skošeni krov, pod i galerija -tlocrti crkava raznoliki objekti centralnog tipa
-primjena svodova umjesto drvenog stropa
-izražajna vertikalnost gradnja tornjeva
-uvođenje tipiziranih mjera LiH

-crkveno graditeljstvo masivni zidovi, horizontalna raščlanjenost

svodovi, lukovi i kockasti kapiteli
crkve oslikane freskama u jarkim bojama

Bazilika u Padovi - Italija Crkva Sv. Donata u Zadru 69 70

9 vijek

•GOTIKA 12 do 16 vijek
-raste gradnja gradova
-veća potražnja za izgradnjom katedrala u gradovima
-samostan gubi dominantan značaj
-arhitektura tijesna povezanost konstruktivnih elemenata
tijesna povezanost dekorativnih elemenata

Katedrala u Pisi sa krstionicom -gotički oblici šiljat luk, razvijeni upornjaci (kontrafori)
zidovi gube svoje konstruktivno značenje
zidovi postaju samo ispuna

-gotičke katedrale svodovi velike H

Jajce - zvonik crkve Sv. Luke Notr Dame u Parizu svod H=40m

71 72
Crkva Sv. Klementa u Kataloniji

12
 •Mostovi u doba gotike:
-promjena velikog broja projektanata
-na fasadi se uočavaju te promjene

spajanje neodgovarajućih elemenata

Katedrala u Milanu

Karlov most u Pragu

-izgrađen sredinom 14 vijeka

73 74
Gotička katedrala -dva tornja na krajevima mosta

•RENESANSA 16 vijek
-stil vezan za Italiju poslije se širi i dalje u Evropi
-otkrivanje ljepota i oživljavanje oblika iz klasičnog svijeta
Palata u Francuskoj
-interes za prirodne nauke bitno značenje
-čovjek se postavlja u centar promatranja

-graditelj ne gradi se za veću slavu zemlje ili grada

gradi da on stekne čast u svijetu za sebe

da njegovo ime živi i nakon smrti
Palata u Rigi

-graditeljstvo više orijentisano na palače i vile nego na crkve

75 76

•Mostovi u doba renesanse:

Most Pont Neuf u Parizu

Most Rialto - Venecija

-Pont Neuf = novi most preko rijeke Sene u Parizu

-do kraja 12 vijeka postojao pontonski most -L=238m i B=20m

-prve verzije gradnje drvena konstrukcija -sredinom 16 vijeka u Parizu postojala 4 mosta potreba za petim

-16 vijek gradi se kameni most -maja 1578 donesena odluka o gradnji petog mosta kralj Henrik III
77 -na njemu nisu izgađene trgovine kao na dosadašnjim mostovima 78
-premošćuje kanal Grande središte Venecije

13
•BAROK kraj 16 vijeka do početka 18 vijeka
-u Evropu dolaze blaga novootkrivenih zemelja
-prvi veći ekonomski problemi i lomovi
-nastaje nacionalni rivalitet, nestabilnost
-pojava revolucija, diktature, centralizovane moći

-graditeljstvo bitan urbanizam

planiranje u velikom mjerilu
osima palača grade se i ulice, trgovi, mostovi, ceste Fasada barokne crkve u Rimu Versailles – najraskošniji dvorac u Parizu

-arhitektura veoma dinamična

pročelja bogata stubovima, likovima, nišama
novi oblici elipsa, konveksnost, konkavnost Objekat BAROK u Tuzli

-barokni grad formiran na vojnoj tehnici radijalno (zrakasto)

79 80

SREDNJI VIJEK – TURSKO CARSTVO

•Karakteristike u graditeljstvu: -prefinjen sklad sitnih detalja

-korijeni iz rimskog, egipatskog i perzijskog graditeljstva -oblik povijenih biljaka (često)
-velike kupole znak moći -nastala u Islamskoj umjetnosti
-minaret na vjerskim objektima -18 i 19 vijek proširila se u Evropi
-velika dvorišta spojena obično sa prostorom za molitvu
-ponavljanje geometrijskih oblika dekorativne arabeske
Arabeska

-upotreba arapske kaligrafije citati iz Kur’ana

-primjena simentičnih oblika
Arabeska
-primjena jarkih boja
-posebna pažnja na unutrašnjost prostorija

81 82

•Džamije:
-vjerski objekti
-na ulazu se nalazi abdesthana
-ulaz iz dvorišta u džamiju (veliki molitveni prostor)
--zadnja niša u zidu
-izgrađena 1579 godine
-Ferhad-paša Sokolović bosanski beg
-bila središnji objekat Banja Luke
iznad kupola
-raščlanjena osnova
MIHRAB okrenut ka Mekki
-centralni molitveni dio iznad kupola
-proširenja sa strane pokrivena svodovima

-izgrađena od 1609 do 1616 godine

-nekoliko stotina m od Aja Sofije
-6 minareta, 30 kupola, 26 mermerna stuba
-veliko broj prozora ukupno 260
-3 velika ulaza
-simbol Istanbula
Džamija Ferhadija u B. Luci

83 84
Džamija sultan Ahmeta ili Plava džamija

14
•Palače Turskog doba:

-u 16 vijeku smještena vojna

uprava i državna administracija
-izgradio je Mehmed II
-sultani je napustili 1855

zbog nove Dolmabahce palače

-danas pretvorena u muzej Dolmabahce palača u Istanbulu

(čuva se Mojsijev štap, nakit

optočen dijamantima -građena od 1842 do 1853 godine
Topcapi palača u Istanbulu -1856 godine upravno sjedište Osmanskog carstva

bez snimanja -izgrađena na evropskoj strani Istanbula sultanova privrženost Evropi

85 86

•Mostovi: -Most u Osijeku graditelj Mimar Sinan

-najpoznatiji Hajrudinov most u Mostaru (Stari most) premošćavao korito Drave i plavno područje u Baranji
gredna drvena struktura

Most Mehmed-Paše Sokolovića u Višegradu

-most u Višegradu izgrađen između 1571 do 1577 godine

-izgrađen između 1557 do 1566 godine -graditelj i arhitekt hodža Mimar Sinan glavni graditelj Osmanskog carstva
-kameni most luk L=29m H=20m -kamen za zidanje 5km nizvodno na desnoj obali
-tanak i elegantan profil -na sredini bila drvena kula stražarnica ispod koje postojao prolaz
87 88
-nije vezan ni za jedan stil u arhitekturi

SREDNJI VIJEK – KINA SREDNJI VIJEK – AMERIKA

•Karakteristike u graditeljstvu: •Graditeljstvo Asteca:

-preovladava gradnja u horizontalnom smjeru Evropa gradnja u visinu -narod Srednje Amerike centralni Meksiko (14, 15, 16 vijek)
-gradnje na masivnim platformama i sa velikim krovovima -bogata kultura i motologija
-naglasak na simetriji -savez tri plemena
-primjena crvene ili sive opeke najviše drvo -na jezeru Texcoco 1325 utemeljili grad Tenochtitlan
-krovovi zakrivljeni -posebna pažnja školovanju djece
-nije bilo posebne trgovine nego “sajmovi”
-platežno sredstvo vrećice kakaa sa određenim brojem zrna
-posebno poštovanje imali zanati
-arhitektura postojao plan gradnje
-grad Teotihuacan veći od carskog Rima obojen sjajno crveno
-ostaci grada piramida Sunca i piramida Mjeseca

89 90

15
 •Graditeljstvo Inka:
-osnove 222x256m
-carstvo u zapadnoj Južnoj Americi područje Anda u Peruu
-20m viša od piramide Mjeseca
-period 1438 do 1533 godine
-podzemni hodnici na 6m ispod terena
-španski osvajači ih uništili
-podzemni hodnici završavaju tunelom

-graditeljsko čudo grad Machu Picchu visoko u Andama

tunel L=90m i H=2,4m
najrazvijeni sistem ViK
Piramida Sunca veoma razvijene kamene konstrukcije
grad izgrađen oko 1300 godine
-osnove 145x145m grad otkriven 1911 godine
-okružena sa 15 manjih piramida grad upisan u UNESCO popis svjetske baštine
-na kraju avenije (ulice)

91 92
Piramida Mjeseca

-Inke grade ceste i viseće mostove od konopa

-viseći mostovi prelazi za ljude
-viseći mostovi kamena sidra na svakoj strani kanjona
masivni kablovi od bilja služe i kao ograda
pješačka staza pletene grane
Pogled na Machu Picchu
L do 67m H oko 36m

93 Viseći most Inka 94

Machu Picchu – ostaci grada

•Graditeljstvo Maja: INDUSTRIJSKA REVOLUCIJA (do 20 vijeka)

-područje današnjeg južnog Meksika i sjeverne Središnje Amerike •Početak pronalazak parnog stroja u Engleskoj (1760 godine)
-gradili stepenaste piramide od rezbarenog kamena •Ručni rad se počinje zamjenjivati mašinskom proizvodnjom
-na vrhu piramida hram nekog božanstva

•Razvoj parnih brodova, željeznica poslije i SUS motor

•Pronalazak generatora za električnu energiju

veliki uticaj na razvoj graditeljstva

-primarna f-ja crpljenje vode iz rudnika

Grad Palenque

-narod Maja misteriozno nestao u 9 vijeku

95 96
Wattov parni stroj

16
•Transformacija grada: •Metalurgija:
-razvija se moderan grad razvoj fabričke masovne proizvodnje -velika primjena željeza prvo za vojnu industriju graditeljstvo
-migracija radnika u gradove prenapućenost gradova, zagađenost -masovna proizvodnja željeza razvoj i izgradnja željezničke mreže
-razvija se radnička klasa žive u lošim građevinama (podrumi)

•Eiffelov toranj:
-izgrađen 1887 do 1889 godine kao ulaz na Svjetsku izložbu
-sklop 18 038 čeličnih elemenata spoj zakovicama (oko 500 000)
-H=300m G=10 100t ukupno 1665 stepenica

97 98
Eiffelov tornja iz 1889 godine

-Eiffelov toranj nakon gradnje imao dvije terase kao vidikovce •Mostogradnja:
-novi izum toga vremena dizalo (lift)
-kasnije služi kao najviša antena radio odašiljača,
-dugo i najviša građevina na svijetu
-danas simbol tehničkih mogućnosti metalnih konstrukcija,
-danas i primjer otmjenosti i sklada

Most Neuilly 1773 godine

-pet lukova otvora po 39m

-debljina stubova 4,3m

99 100

-kraj 18 vijeka

velika primjena željeza

u mostogradnji

Most Britania 1850 godine

-greda najvećeg raspona L=140m

-dvije odvojene cijevi prolazi željeznica
-materijal vareno željezo (slične osobine kao čelik)

Čelični most iz 1779 godine 101 102

17
 •Razvoj proizvodnje betona i otkriće armiranog betona:
-početak 19 v. istraživanja proizvodnje hidrauličkih veziva
-proizvodnja Portland cementa 1844 godine u Engleskoj
-armirani beton Lambot i Monier (vrtlar) 1867 u Francuskoj

•1850. god. Lambot gradi čamac od žičane mreže koju oblaže cementnim malterom

•Smatralo se dugo da je izumitelj AB pariški vrtlar Monier

•Monier: 1867. god izradio betonske lonce ojačene čeličnom žicom
Most Brooklyn •Monier: poslije gradi AB rezervoare, cijevi, ploče, svodove
•Monier: nije poznavao bit nosivosti AB činio grube greške arm. u sredini
-period gradnje 1870 do 1883 godine
-spaja dvije četvrti New York-a
-glavni raspon L=486m
(Manhattan i Brooklyn) •1950. god Francuzi slavili 100-godišnjicu AB dali značaj pronalaska Lambotu
-širina B=26m
-historijsko obilježje grada
-6 saobraćajnih traka
103 104

-prvi neboder od AB 1903 godine •Njemačka: Weiss i Bauschinger obavili eksperimente radi utvrđivanja čvrstoće i
-16 spratova vatrootpornosti AB konstrukcija
-H=54m
•1866. god. Koenen: prva metoda proračuna AB konstrukcija poticaj za AB
•Ova metoda kasnije zamijenjena de Tedescovom metodom = “klasična” teorija
•De Tedescova metoda = prema dopuštenim naponima (i danas se koristi i kod nas)

•1906. god. u SAD: nove monolitne AB konstrukcije (ravni i gljivasti stropovi)

- ploče bez greda sa stubovima
- stubovi se mogu proširiti na spoju sa pločom (oblik gljive)

Ingalis-prvi neboder od AB
u New York-u

105 106

NOVO DOBA (20 i 21 vijek)

-AB građevine slobodnog tlocrta i čvrste konstrukcije

•Pojava kraj 19 i početak 20 vijeka (Art Nouveau) -Art Nouvea tvorac Antonio Gaudi

•Projektanti umjetnici dinamične linije građevina

upotreba hiperbola i parabola u arhitekturu unio najviše osobnosti

u potpunosti nikada nije potpuno zaživio dorađivao i najmanji detalj na objektima

razlog masovna proizvodnja

Objekat Casa Mila u Barceloni

(Antonio Gaudi)

107 108

18
•“Bauhaus” škola: -objekti jasnog tlocrta
-u novom dobu masovna proizvodnja nema ljepote objekata -skeletna konstrukcija
-novi smjerovi u graditeljstvu -čiste i jasne V
-pokret počeo u Njemačkoj 1919 godine do 1933 godine -”Bauhaus” škola:
-svjesno se odbacuje historija sjedinjenje svih vidova likovne umjetnosti
-građevina se posmatra kao sinteza umjetnosti povezivanje likovne umjetnosti sa industrijskom proizvodnjom

umijeće zanata i tehnologije

-projektant Walter Gropius

Kuća Rietveld Schroder, Utrecht
(osnivač “Bauhaus” škole)
-u gradu Dessau

109 110

•“Chicago” graditeljska škola: •Art deco:

-nove tehnologije čeličnih ramova sa ispunom od opeke -primjena Al, nehrđajućeg čelika i lameliranog drveta
-razvij estetike prostora utiče na evropski modernizam u arhitekturi -razni oblici geometrije
-čelični okviri mogućnost velikih staklenih površina -popularan stil u gradnji kino dvorana
-pogodne konstrukcije za nebodere -popularan stil u gradnji prekookeanskih brodova

Neboder u Chicagu – Carson and Scot company

111 112

•Moderno graditeljstvo: Građevine Franka Lloyda

-jednostavnost oblika
-odbacivanje historijskih stilova
-princip materijal i funkcionalnost određuju rezultat

-kuća Kaufmann
-izgrađena 1936 godine
-biser arhitekture 20 vijeka
-na slapovima rijeke
-lokacija Pensilvanija (SAD)
113 114

19
•Postmoderno graditeljstvo:
-početak oko 1950 godine
-povratak ornametike
-revolt prema formalističkom stilu modernizma
-novi načina gledanja poznatih historijskih stilova gradnje

-za moderniste postmodernizam je kič

-za postmoderniste modernizam je hladan i bezdušan
-postmodernizam bez posebnog smisla
mašta arhitekta i želje investitora

osnovne osobine

Bulevar u Las Vegasu

115 116

20