Algebra

WYKŁAD 5

ALGEBRA 1
 Macierz odwrotna
 Definicja
Macierzą nieosobliwą nazywamy macierz kwadratową, której wyznacznik
jest różny od zera.
Macierzą osobliwą nazywamy macierz, której wyznacznik jest równy zeru.
 Definicja
Macierzą odwrotną do macierzy kwadratowej A nazywamy macierz
oznaczoną przez A-1, spełniającą warunek
A-1  A = A  A-1 = 1.
 Twierdzenie
Macierz odwracalna A (tzn. taka, do której istnieje macierz odwrotna)
jest macierzą nieosobliwą.
Macierz odwrotna A-1 do macierzy nieosobliwej A jest nieosobliwa.
Wyznacznik macierzy odwrotnej A-1 jest równy odwrotności wyznacznika
macierzy A
1
det A 
1

det A

ALGEBRA 2
 Macierz odwrotna

 Definicja
D
Macierzą dołączoną A macierzy kwadratowej A nazywamy transpozycję
macierzy utworzonej z dopełnień algebraicznych elementów macierzy A, tzn.:

AD = [ Aij ]T.

 Twierdzenie
Macierz odwrotna jest wyrażona wzorem:
D
A
A 
1
det A

ALGEBRA 3
 Macierz odwrotna
Przykład
Obliczyć macierz odwrotną do macierzy

 3 1  1
A   4 2  1
 2  1 1 
 Obliczamy wyznacznik macierzy

 3 1  1
det  4 2  1  1  0
 2  1 1 

 Obliczmy dopełnienia algebraiczne elementów macierzy A

2 1 1 1
A11  1 A21    0 itp.
1 1 1 1 ,

ALGEBRA 4
 Macierz odwrotna

Przykład (c. d.)

 Tworzymy macierz dopełnień algebraicznych i macierz dołączoną

1  2 0  1 0 1
 
Aij  0 1 1  AD   2 1  1
1  1 2  0 1 2
 Obliczamy macierz odwrotną

 1 0
D
1
  2 1  1
1 A
A 
A
 0 1 2

ALGEBRA 5
 Układy równań liniowych

Rozpatrzmy ogólną postać układu n równań liniowych z n niewiadomymi

 a11 x1  a12 x2    a1n xn  b1

a x  a x    a x  b
 21 1 22 2 2n n 2

 

an1 x1  an 2 x2    ann xn  bn
xi , i = 1, 2, ..., n oznaczają niewiadome, aik  R, i, k = 1, 2, ..., n, bi  R.
Rozwiązaniem powyższego układu nazywamy ciąg n liczb

x1 , x2 , x3 , ... , xn
które wstawione do układu na miejsce niewiadomych spełniają ten układ, tzn.
zmieniają go w tożsamość.

ALGEBRA 6
 Układy równań liniowych

 Definicja
Macierz współczynników układu równań

a11 a12 ... a1n 

 ... 
a a a
A 
21 22 2 n
 ... 
 
a n1 an2 a nn 
...

nazywamy macierzą (główną) układu równań.

ALGEBRA 7
 Układy równań liniowych
Układ równań liniowych można zapisać za pomocą równania macierzowego

a11 a12 ... a1n   x1  b1 

 ...     
 a 21 a22 a 2 n    x 2   b2 
 ...  ...  ... 
      ,
 n1 n2
a a ... a nn   x n  bm 
w skrócie

AX  B

gdzie  x1  b1 
   
b2
x2
X   B 
...  ... 
   
 xn b n 
Kolumna niewiadomych układu równań Kolumna wyrazów wolnych

ALGEBRA 8
 Układ Cramera

 Definicja
Wyznacznikiem układu równań nazywamy wyznacznik macierzy A.
 Definicja
Układem Cramera nazywamy układ równań, którego wyznacznik jest różny od 0
(tzn. macierz A układu jest nieosobliwa).

Wynika stąd, że dla układu Cramera macierz odwrotna A-1 zawsze istnieje!

Mnożąc lewostronnie przez A-1 obie strony równania macierzowego otrzymujemy

wektor rozwiązań X

A-1(AX) = A-1B  (A-1A)X = A-1B  I X = A-1B  X = A-1B

czyli

X = A-1B

ALGEBRA 9
 Układ Cramera

Rozwiązywanie układu Cramera - metoda macierzowa

Krok 1. Obliczamy macierz A-1 odwrotną do A.

Krok 2. Mnożymy lewostronnie wektor wyrazów wolnych B

przez macierz A-1 otrzymując wektor niewiadomych X

X = A-1B

ALGEBRA 10
 Układ Cramera

Rozwiązywanie układu Cramera - metoda wyznacznikowa

(wzory Cramera)
Wykonując stosunkowo proste przekształcenia otrzymanego wzoru można wykazać,
że rozwiązanie układu równań daje się zapisać w postaci

det A1 det A2 det A j det An

x1  , x2  , ... x j  , ... xn 
det A det A det A det A
gdzie Aj jest macierzą utworzoną przez zastąpienie w macierzy A kolumny
o numerze j , kolumną wyrazów wolnych, j = 1, 2, ... ,n.
Powyższa postać rozwiązania układu równań nosi nazwę wzorów Cramera.

ALGEBRA 11
 Układy równań liniowych
Przykład
Rozwiązać układ równań:

3 x1  x2  x3  2

2 x1  x2  3 x3  9
x  2 x2  x3  8
 1
Obliczamy kolejno wyznaczniki:
3 1 1
det A  2  1 3  25 ,
1 2 1

2 1 1 3 2 1 3 1 2
det A1  9  1 3  25 , det A2  2 9 3  50 , det A3  2  1 9  75
8 2 1 1 8 1 1 2 8

Stąd: x1=1, x2=2, x3=3.

ALGEBRA 12
 Układy równań liniowych

 Definicja
Układ równań liniowych nazywamy układem jednorodnym, gdy wszystkie jego wyrazy
wolne są równe zeru, w przeciwnym przypadku układ równań nazywamy układem
niejednorodnym.
Układ jednorodny ma zawsze rozwiązanie zerowe
x1 = 0, x2 = 0, ..., xn = 0.
Z faktu, że układ Cramera ma dokładnie jedno rozwiązanie, wynika że:
Rozwiązanie zerowe jest jedynym rozwiązaniem układu jednorodnego, gdy jest on
układem Cramera.

Warunkiem koniecznym na to, by układ jednorodny miał rozwiązanie niezerowe

jest, aby nie był on układem Cramera, a więc by det A = 0.

ALGEBRA 13
 Rząd macierzy

 Definicja
Podmacierz macierzy A jest to macierz powstała przez skreślenie w macierzy A
pewnej liczby wierszy i kolumn.

 Definicja
Wyznacznik kwadratowej podmacierzy nazywamy minorem.

 Definicja
Rzędem macierzy nazywamy najwyższy ze stopni jej różnych od zera minorów.

Rząd macierzy A oznaczamy symbolem rzA, lub rankA.

Macierz zerowa ma rząd równy 0.

Uwaga
Dla dowolnej macierzy A o wymiarze mn
rzA  min(m, n) .

ALGEBRA 14
 Rząd macierzy

Przykład
Obliczyć rząd macierzy

1 2 3
A  4 5 6
7 8 9

Ponieważ det A = 0 jej rząd jest < 3. Wybieramy wiec podmacierze macierzy A wymiaru 22
i obliczamy ich wyznaczniki, np.

1 2
 5  8  3  0
4 5
Znaleźliśmy minor stopnia 2 różny od 0, a zatem rząd macierzy A jest równy 2.

ALGEBRA 15
 Rząd macierzy

Własności rzędu macierzy

Poniższe operacje nie zmieniają rzędu macierzy (aczkolwiek zmieniają samą macierz):
1. transpozycja
2. odrzucenie wiersza (kolumny) złożonego z samych zer
3. pomnożenie lub podzielenie wszystkich elementów pewnego wiersza (kolumny)
przez tę samą liczbę różną od zera
4. dodanie do elementów pewnego wiersza (kolumny) odpowiednich elementów innego
wiersza (kolumny) pomnożonych przez tę samą liczbę
5. dodanie do elementów pewnego wiersza (kolumny) kombinacji liniowej odpowiednich
elementów pozostałych wierszy (kolumn)
6. odrzucenie jednego z dwóch wierszy (kolumn) o odpowiednich elementach
proporcjonalnych
7. odrzucenie wiersza (kolumny) będącego kombinacją liniową pozostałych wierszy
(kolumn).

ALGEBRA 16
 Ogólna postać układu równań liniowych
Rozważmy układ m równań liniowych z n niewiadomymi

 a11 x1  a12 x2  ...  a1n xn  b1

 a x  a x  ...  a x  b2
 21 1 22 2 2n n

 ...
am1 x1  am 2 x2  ...  amn xn  bm

o współczynnikach aik oraz bi .

Macierz układu równań wymiaru mn ma postać

 a11 ... a1n 

 
A ... 
am1 ... am,m 

ALGEBRA 17
 Ogólna postać układu równań liniowych

Definicja
Macierz rozszerzona jest to macierz powstała przez dopisanie do macierzy głównej układu
równań wektora wyrazów wolnych

a11 a12 ... a1n b1 

 ... 
a a a b
C 
21 22 2 n 2
 ... ... 
 
 a m1 a m 2 ... a mn b m 
(inne oznaczenie macierzy rozszerzonej A|B)
.

ALGEBRA 18
 Ogólna postać układu równań liniowych

 Twierdzenie (Kroneckera – Capellego)

Jeżeli rzędy macierzy układu równań oraz macierzy rozszerzonej są sobie równe
oraz są równe liczbie niewiadomych
rz A = rz C = n,
to układ równań ma dokładnie jedno rozwiązanie (układ oznaczony).

Jeżeli rzędy macierzy układu równań oraz macierzy rozszerzonej są sobie równe,
ale są mniejsze od liczby niewiadomych
rz A = rz C < n,
to układ równań ma nieskończenie wiele rozwiązań (układ nieoznaczony).

Jeżeli rząd macierzy głównej jest mniejszy niż rząd macierzy rozszerzonej

rzA < rz C,
to układ równań nie ma rozwiązań (układ sprzeczny).

ALGEBRA 19
 Ogólna postać układu równań liniowych
Algorytm rozwiązywania układu równań liniowych A X = B

Krok 1. Wyznaczamy rząd macierzy układu A.

Krok 2. Wyznaczamy rząd macierzy rozszerzonej A|B.

Jeżeli rz A < rz A|B , to koniec procedury - układ równań jest sprzeczny.
Jeżeli rz A = rz A|B, to krok 3.

Krok 3. Rozwiązujemy układ równań.

a) Jeżeli
rz A = rz A|B = liczba niewiadomych,
to układ równań jest oznaczony (można go rozwiązać np. stosując wzory Cramera),
b) Jeżeli
rz A = rz A|B = r < liczba niewiadomych,
układ równań jest nieoznaczony.
Aby go rozwiązać wybieramy z układu r równań odpowiadających nieosobliwej
podmacierzy rzędu r.
Pozostawiamy po lewej stronie niewiadome związane z podmacierzą, zaś pozostałe
przenosimy na drugą stronę równania i traktujemy jako parametry rozwiązania.
„Odrzucone” równania będą spełnione przez znalezione rozwiązanie.
ALGEBRA 20
Dziękuję za uwagę