IES ROSAIS 2

Rúa Coutadas s/n, 36207 VIGO

Tlno. 886-120511
Correo electrónico: luisacienciasociales@gmail.com

DEPARTAMENTO DE XEOGRAFÍA E HISTORIA

TEMA 8: II REPÚBLICA E GUERRA CIVIL

A- PROCLAMACIÓN DA REPÚBLICA.
- Eleccións 14 de abril → Pacto de San Sebastián, 1930/ Comité Revolucionario/ Niceto Alcalá
Zamora (presidente do goberno).
- F. Maciá → Cataluña (estado federal). Alteración Pacto S. Sebastián: Cortes Constituíntes.
- Coxuntura → Crise 1929/ Sociedade fragmentada/ Política polarizada.

B- FORZAS SOCIAIS E POLÍTICAS NA REPÚBLICA.

IDEOLOXÍA PROGRAMA PARTIDARIOS DIRIXENTES
Autoritarios . Antimarxistas. . Oligarquía. . Fascistas: Xuntas Ofensiva
. Unidade da patria. . Alta burguesía. Nacional-Sindicalista (JONS)
. Contrarios á República. .Falanxe (1934 unión) FE-JONS
. Monárquicos (Carlistas e
Renovación Española→ Calvo
Sotelo).
Dereitas . Defensa da Igrexa, . Pequenos e medianos . Acción Popular (base da CEDA).
propiedade privada e a propietarios. . Liga Catalana (antiga L.
orde. . Burguesía urbana. Rexionalista).
. PNV.
. Organizacións sindicais católicas.
Republicanos . Defenden a República. . Pequena burguesía. *Dereitas→ Dereita Liberal
. Defenden o laicismo. . Clases medias urbanas. Republicana (Alcalá Zamora)
. Defenden o reformismo . Moitos intelectuais. *Centrodereita→ Partido
Republicano Radical (Lerroux).
*Esquerda→ Acción Republicana
(Azaña).
- Partido Republicano Radical
Socialista (Marcelino Domingo).
-Organización Republicana
Galega (ORGA) (Casares
Quiroga).
- Esquerda Republicana de
Cataluña (Francisco Maciá, Luís
Companys).
Esquerdas . Defensa dos . Obreiros industriais. * Socialistas→ PSOE.
traballadores. . Xornaleiros. -Unión Xeral de Traballadores
. Defensa da abolición da (Largo Caballero, Indalecio Prieto
propiedade privada. * Comunistas→ PCE (Dolores
. Non sempre apoian a Ibárruri).
República. *Anarquistas → Federación
Anarquista Ibérica (Durruti).
-CNT.
 IES ROSAIS 2
Rúa Coutadas s/n, 36207 VIGO
Tlno. 886-120511
Correo electrónico: luisacienciasociales@gmail.com

DEPARTAMENTO DE XEOGRAFÍA E HISTORIA

C- BIENIO REFORMISTA (abril 1931- novembro 1933). Goberno republicano-socialista.

I- CORTES CONSTITUÍNTES (eleccións xuño 1931 con idéntico resultatado a abril)→
CONSTITUCIÓN 1931 (9 de decembro 1931) elaborada por socialistas e republicanos.
Aprobada o 9/XII/31 con ausencia dos deputados de dereitas (artigo 26). SEN REFERENDO.
- República parlamentaria.
- Estado Integral recoñecendo o dereito a autonomía e concellos.
- Dereitos e deberes, especificados (dereito de reunión).
- Sufraxio universal → masculino e feminino. https://www.youtube.com/watch?v=M5k6yN1Gha0
https://www.youtube.com/watch?v=y9oF-xjo_9s
- Presidente da República (6 anos) elixido por deputados e nomea presidente goberno.
- Poderes: executivo presidente do goberno e ministros/ lexislativo (unicameral)/ xudicial.
- Economía mixta: propiedade privada (expropiación) e intervención do Estado (leis traballadores).
- Relixión: liberdade de cultos e estado laico.

II- REFORMAS:
Presidente República → Niceto Alcalá Zamora/ Presidente do goberno → Manuel Azaña.
a- Cuestión relixiosa: corrente anticlerical e ataques a igrexas e conventos/ elimina o
orzamento do clero (artigo 26) (Concordato 1851)/ matrimonio civil/ divorcio/ cemiterios civís/
disolucións dos Xesuítas/ prohibición de ensinar.

b- Reforma do exército. Problemas: exceso de oficiais, equipamento. Reforma → limitar o poder

político dos militares/ o número de oficiais. LEI AZAÑA → supresión Lei Xurisdicións (1906)
(páx.275)/ xurar fidelidade á República/ oficiais pasan á reserva co soldo íntegro/ supresión da
Academia Militar de Zaragoza. Creouse a GARDA DE ASALTO (policía nacional republicana).

d- Reforma agraria. 45% poboación activa traballa no campo: xornaleiros- pequenos propietarios
e arrendatarios/ Non acordo goberno: Socialistas → explotación colectiva da terra. Republicanos
→ repartición entre pequenos propietarios.
GOBERNO PROVISIONAL → "Decreto de termos municipais", 1931/ "Decreto de labor
forzoso",1931/ "Decreto de prolongación automática dos arrendamentos agrarios",1931/ xornada
de 8 horas, 1931.

GOBERNO AZAÑA → "Lei de bases da reforma agraria", 1932 → expropiación con

indemnización e cesión de usufruto a campesiños/ "Lei de intensificación de cultivos",1932→
secaño do sur non cultivado cedidos a xorna/ Creación do IRA (Instituto de Reforma Agraria).

c- Reforma educativa. Analfabetismo (30-50%)/ ensino obrigatorio, gratuíto e laico (artigo

48)/ prohibicón da ensinanza relixiosa/ Utilización das linguas de España no ensino/ Misións
Pedagóxicas. https://www.youtube.com/watch?v=HTl5hF7-31I

e- Autonomía de Cataluña. Constitución: condicións (concellos+2/3 referendo de electores da

rexión+Cortes). Estatuto de Autonomía Catalana, 1931 aprobado e refrendado en 1932 (99%) →
Generalitat. Crean os Mossos d’Esquadra. Parlamento. Francesc Maciá (ER) primer presidente.
Lluís Companys.
1934 → República Catalana da Federación española.
 IES ROSAIS 2
Rúa Coutadas s/n, 36207 VIGO
Tlno. 886-120511
Correo electrónico: luisacienciasociales@gmail.com

DEPARTAMENTO DE XEOGRAFÍA E HISTORIA

III- DIFICULTADES DO GOBERNO REFORMISTA.

- Sublevación de Sanjurjo (Sevilla, agosto 1932).
- Conflictividade social: insurrección anarquista. Casas Viejas (Cádiz, xaneiro 1933): comunismo
libertario. Debate no goberno pola represión.
- Reorganización das dereitas. Grupos violentos, paramilitares, elementos distintivos→ Xuntas
*Ofensivas Nacional Sindicalista (JONS, fundadas en 1931 por Ramiro Ledesma Ramos e
Onésimo Redondo).
* Falanxe Española (FE), fundada en 1933 pro Xosé Antonio Primo de Rivera. Nacemento FE-
JONS, 1934.
*COMUÑÓN TRADICIONALISTA, 1931: monárquicos.
*CEDA, 1933. Dirixe Gil Robles. Non defende un réxime republicano ou monárquico, pero si
valores católicos e propiedade.

- Ruptura da coalición de goberno e dimisión do presisente Azaña. Eleccións.

IV- BIENIO DE DEREITAS ou RECTIFICADOR (novembro 1933- febreiro 1936).

Máis votado CEDA/ Partido Republicano Radical de Lerroux/ PSOE-perde a metade.
Presidente da República→ Alcalá Zamora/ Presidente do goberno→ Lerroux.
a- Contrarreforma. CAMPO: reforma agraria/ termos municipais/ liberdade contratación.
EDUCACIÓN. AUTONOMÍAS. Amnistía. Consecuencia→ radicalización. Nacemento de
Alianzas Obreiras (sindicalismo e forzas políticas de esquerdas)/ Xuño 1934- folga xeral no sur de
España.
b- Entran membros da CEDA no goberno, a esquerda organizan protestas: folga xeral, 5/10/34.
c- Revolución de outubro de 1934: folga xeral convocada pola UXT. Obxectivo: tomar o
control do goberno e medios de produción (mineiros ocupan cuarteis da Garda Civil e concellos
substituídos por comités revolucionarios/ ditadura do proletariado, onde controlan comunistas).
Control: 2.000 mortos e 30.000 detidos.
d- Cataluña: 1- Folga xeral. 2- Proclamación Estado Catalán na República Federal (Lluís
Companys).
e- Estraperlo. Dimisión de Lerroux non o susbstitúe Gil Robles, senón Chapaprieta e Portela
Valladares (republicanos centro).

Eleccións febreiro 1934: Fronte Popular.

V- A FRONTE POPULAR (febreiro- xullo 1936). Goberno de republicanos de esqueda.

Presidente da República → Azaña (desde abril, Zamora destitiuido polas Cortes). Presidente do
goberno → Casares Quiroga.

a- PROGRAMA: Amnistía, lei reformistas, ensinanza, reorganización do exército (Franco a

Canarias, Mola a Pamplona).
a- Autonomía vasca. 1931: en Estella reunión asamblea de concellos vascos e navarros aproba
proxecto Estatuto.
Navarra segrégase en 1932. Estatuto Vasco aprobado en 1933, por concellos Biscaia e Guipúscoa.
Álava solicita a retirada da provincia da autonomía vasca en 1934. As Cortes aprobaron o estatuto o
1 outubro de 1936 (Xosé Antonio Aguirre).
b- Autonomía galega. Proxecto, 1931/ Partido Galeguista, 1931/xuño do 1936 o pobo galego
aproba o estatuto que nunca chega a estar aprobado en Cortes, presentado o 15 xullo 1936.
 IES ROSAIS 2
Rúa Coutadas s/n, 36207 VIGO
Tlno. 886-120511
Correo electrónico: luisacienciasociales@gmail.com

DEPARTAMENTO DE XEOGRAFÍA E HISTORIA

d- Inicio da guerra. Xosé Castillo, Garda de Asalto (12 xullo 36)/ Calvo Sotelo, xefe do partido
monárquico.

A GUERRA CIVIL
I- SUBLEVACIÓN MILITAR. VALORACIÓN INICIAL.
-Obxectivo: acabar co goberno de esquerdas e establecer en Madrid un Directorio Militar
encabezado por Sanjurjo.
- Data de alzamento: dirección de Mola (Navarra), Queipo de Llano (Sevilla), Fanjul (Madrid),
Franco (Canarias).../ África e península/ Casares Quiroga: disolución das unidades que apoiasen
(negativo para a República).
- Goberno republicano: Presidente da República/ Presidente do goberno: Casares Quiroga (non
entrega armas á poboación)/ Martínez Barrios/ Xosé Giral.
- Razóns da sublevación: levantamento civicomilitar en defensa da relixión, patria e propiedade/
Goberno republicano interpreta como levantamento contra orde establecido e reformas.

II- OS DOUS BANDOS.

- División territorial (mapa, páx. 350).
a- A favor da República: xerais do exército de Terra, mariñeiría, a Aviación, Garda de Asalto,
masas obreiras e xornaleiros.
b- A favor dos sublevados: oficiais intermedios do exército de Terra, Garda Civil (agás
Barcelona), masas católicas e Igrexa ("cruzada").

III- CARACTERÍSTICAS XERAIS DA GUERRA.

Antecedente da II Guerra Mundial → contexto europeo e mundial.
a- Guerra ideolóxica: ditadura/ democracia. Fascismo/ comunismo.
b- Poboación: participación de toda a sociedade, non só o exército. Muller.
c- Loita de clases: xornaleiros contra terratenentes. Obreiros contra patróns.
d- Formas de combate. Milicias populares.

IV- INTERNACIONALIZACIÓN DO CONFLITO.

a- Comité de Non Intervención (agosto 1936).
b- Axudas: bando nacional→ Alemaña (Lexión Cóndor), Italia (Camisas Negras) e Portugal
(Viriatos).
Bando republicano→ Francia (León Blum) pero a fronteira foi pechada ata o 39; Gran Bretaña
(Chamberlain); México (Cárdenas) e a Unión Soviética (Stalin). "Nenos da guerra". As Brigadas
Internacionais (40.000-60.000), forzados a marchar en outubro 38.

V- EVOLUCIÓN DA GUERRA.
Nacionais: Galicia, Castela-León, Álava, Navarra, Aragón, Cáceres, Oviedo, Sevilla,Córdoba,
Granada, Cádiz, Mallorca, Canarias e Marrocos. República: o resto, mariña e aviación.
 IES ROSAIS 2
Rúa Coutadas s/n, 36207 VIGO
Tlno. 886-120511
Correo electrónico: luisacienciasociales@gmail.com

DEPARTAMENTO DE XEOGRAFÍA E HISTORIA

Bando Republicano→ Incapacidade dos milicianos, escaso armamento e mal coordinados/

Guerra de columnas: De BCN a Zaragoza (destaca a do anarquista Durruti) e de Madrid ao
Guadarrama.

Bando Nacional→ Desde o norte, MOLA chega ao Guadarrama. Desde África, FRANCO-
Sevilla/ Estremadura (Badaxoz) e Toledo (Moscardó)/ Madrid, !Non pasarán!→ batallas do
Xarama e Guadalaxara (italianos).
Cae San Sebastián (setembro 36).

Goberno Republicano→ Goberno republicano se traslada a Valencia, o goberno de Xosé

Giral en Madrid (xullo ata setembro do 36). Goberno formado por republicanos de esquerda, pero
poder moi fragmentado. En Madrid queda unha Xunta de defensa presidida por Xosé Miaja
(Matanza de Paracuellos: Consellería de Orde Público presidida por Santiago Carrillo) e Rojo
(Xefe do Estado Maior).

Largo Caballero (setembro 36 ata xuño 37) "o Lenin español". Goberno de republicanos de
esquerda, socialistas, comunistas e anarquistas. Diferenzas entre PCE e PSOE que antepoñían a
guerra á revolución. POUM (Partido Obreiro Unificado Marxista), CNT e FAI, antepoñían a
colectivización á guerra/ Inicio da nacionalización de bancos e control finanzas.
Resultados económicos, nefastos. Goberno de Largo Caballero, a través do seu Ministro de
Facenda, firma a entrega das reservas de ouro do Banco de España (sae outubro 36, sendo ministro
de Facenda Negrín). Ouro español (510 toneladas de oro, 70% das reservas do Banco de España.
Era la 4º reserva do mundo no 36).

Organización da España sublevada→ Xunta de Defensa Nacional (xullo 36 en Burgos)

(asume o mando do exército e o poder político das zonas ocupadas): xenerais Mola, Dávila e
Saliquet preside o xeneral Cabanellas. Tamén se sumarán Queipo de Llano, e Franco.
Obxectivos:
 IES ROSAIS 2
Rúa Coutadas s/n, 36207 VIGO
Tlno. 886-120511
Correo electrónico: luisacienciasociales@gmail.com

DEPARTAMENTO DE XEOGRAFÍA E HISTORIA

- Bandeira bicolor/ ilegais forzas políticas que apoian ao Fronte Popular/ Franco Xefe do Goberno
(29/9/1936).
Franco concentra o poder nas súas mans grazas a: morte de Sanjurjo (julio 36)/ xestións con Italia
e Alemaña e éxitos militares.

Disolve a Xunta de defensa e crea a Xunta Técnica (2/10/36), militares e civís que actúa como un
goberno.

b- 1937
Bando Nacional→ Campaña do Norte: 25 de abril bombardeo de Guernica. Bilbao (xuño)/
Santander (agosto)/ Xixón (outubro).
Bando Republicano→ Desconcerto. Batalla de Brunete (xullo en Madrid) e Belchite (tomado por
republicanos en agosto en Aragón) https://www.youtube.com/watch?v=Lq7BO40qklo/ Teruel
(decembro).

Goberno Republicano→ Xoán Negrín (xuño 37 ata marzo 39). Goberno apoiado polo PCE.
Presenza dos "observadores" de Stalin. Eliminan o POUM- crítico co totalitarismo de Stalin, por
iso era un escollo para as relacións entre Negrín e Moscú. Trece puntos de maio, 1938. Economía:
TERRAS/ Nenos da guerra- sobre 3.000 menores entre 37-38 á URSS.
https://www.youtube.com/watch?v=Qx4ZDN0sYxM
1957 acordo de retorno. 1990 dereito de nacionalidade. 1994 dereito de cobro de pensións.

Goberno Nacional→ Partido único FE-XONS, 1937, Franco tamén era o xefe deste movemento
político. Protestas pola unificación política: Falanxe (dirixido por Hedilla) por orientación
ultraconservadora e monárquicos por considerar golpe de Estado totalitario.

c- 1938
Bando Republicano→ Batalla do Ebro (25 de xullo- novembro 38). Bombardeo de Cabra (nov.
38) por aviación republicana.
Bando Nacional→ Despois de Teruel, diríxense ao Levante (Vinaroz e Benicarló). 12 Marzo→
Anchluss Austríaco.
Goberno Nacional → Franco disolve a Xunta Técnica (30/01/38) e organizou o primeiro
Goberno do novo Estado/ Abolición dos Estatutos de Autonomia e sindicatos. Contrarrevolución,
derogación divorcio e matrimonio civil, Lei de prensa, restablecemento da Compañía de Xesús,
garantías da Igrexa en materia de educación, contrarreforma agraria, abolición estatutos de
autonomía, etc.

d- 1939.
Bando Nacional→ Caída de Cataluña (xaneiro 39) e Madrid, !Xa pasamos! (abril 39). Azaña
dimite como presidente da República en febreiro 39. Último presidente no exilio: Fernando Varela
77.

VI- A REPRESIÓN.
a- Zona republicana: Checas (cárceres "do pobo").Paracuellos.
b- Zona nacional: "Paseos".
 IES ROSAIS 2
Rúa Coutadas s/n, 36207 VIGO
Tlno. 886-120511
Correo electrónico: luisacienciasociales@gmail.com

DEPARTAMENTO DE XEOGRAFÍA E HISTORIA

VII- REVOLUCIÓN SOCIAL.

País Vasco → goberno de concentración, PNV.
Cataluña→ A Generalitat perde o poder efectivo sendo a CNT forza dominante/ Ocupacións de
terras e empresas/ Comité Central de Milicias Antifascistas, 1936 (forzas de esquerda menos CNT
e FAI) goberno paralelo/ Planificación económica e colectivización de industrias e propiedades
rústicas.
Generalitat desbordada: set 36 incorpora a anarquistas ao goberno/ Despois 1937, Generalitat trata
de frear a revolución social e ilegaliza o POUM (o seu líder asasinado por axentes de Stalin).
Andalucía e Aragón→ colectivización anarquista ( CNT e POUM), criticada polo PCE porque
eran realizadas pola forza.
Outros cambios: nomes, arte de propaganda (carteis), vestimenta (garabatas e sombreiros).

VIII- CONSECUENCIAS.
- Destrución.
- Desenvolvemento dun sentimento de "odio" contra o contrario.
- Número de mortos → Nadal, 300.000.
- Exilio.
- Represión franquista → Maquis.
- Instalación da ditadura franquista.
TERMOS: Agrarismo, Bienio Negro, Brigadas Internacionais, CEDA, Fronte Popular, Lexión
Cóndor e Sanjurjada.