CHEMIA OGÓLNA

Klasyfikacja związków nieorganicznych

Wojciech Solarski
Podręcznik: Chemia dla inżynierów, pr. zb. pod red.
J.Banaś, W.Solarski, ROZDZ. IV

Internet: E-Chemia dla inżynierów

www.chemia.odlew.agh.edu.pl
 Klasyfikacja związków
nieorganicznych
METALI
TLENKI EnOm NIEMETALI

WODOROTLENKI

KWASY
SOLE
 TLENKI METALI MenOm
Wzór nazwa zalecana nazwa tradycyjna
Na2O tlenek sodu tlenek sodowy
MgO tlenek magnezu tlenek magnezowy
BaO tlenek baru tlenek barowy
Al2O3 tlenek glinu tlenek glinowy

PbO tlenek ołowiu(II) tlenek ołowiawy

PbO2 tlenek ołowiu(IV) tlenek ołowiowy
FeO tlenek żelaza(II) tlenek żelazawy
Fe2O3 tlenek żelaza(III) tlenek żelazowy
MnO tlenek manganu(II) tlenek manganawy
Mn2O3 tlenek manganu(III) tlenek manganowy
SnO tlenek cyny(II) tlenek cynawy
SnO2 tlenek cyny(IV) tlenek cynowy
Cu2O tlenek miedzi(I) tlenek miedziawy
CuO tlenek miedzi(II) tlenek miedziowy
II
Fe2 O
 

3
 TLENKI METALI MenOm
Wzór nazwa zalecana nazwa tradycyjna
Na2O tlenek sodu tlenek sodowy
MgO tlenek magnezu tlenek magnezowy
BaO tlenek baru tlenek barowy
Al2O3 tlenek glinu tlenek glinowy

PbO tlenek ołowiu(II) tlenek ołowiawy

PbO2 tlenek ołowiu(IV) tlenek ołowiowy
FeO tlenek żelaza(II) tlenek żelazawy
Fe2O3 tlenek żelaza(III) tlenek żelazowy
MnO tlenek manganu(II) tlenek manganawy
Mn2O3 tlenek manganu(III) tlenek manganowy
SnO tlenek cyny(II) tlenek cynawy
SnO2 tlenek cyny(IV) tlenek cynowy
Cu2O tlenek miedzi(I) tlenek miedziawy
CuO tlenek miedzi(II) tlenek miedziowy
III  II
Fe O 2 3
SYNTEZA TLENKÓW METALI
2Mg + O2 = MgO
4Al + 3O2 = 2Al2O3
4Fe + 3O2 = 2Fe2O3

REAKCJE TLENKÓW METALI

K2O + H2O = 2KOH
MgO + H2O = Mg(OH)2
Fe2O3 + H2O = brak reakcji
Fe(OH)3
 WODOROTLENKI.
 Me(OH) n
Wzór nazwa systematyczna nazwa tradycyjna
KOH wodorotlenek potasu wodorotlenek potasowy
NaOH wodorotlenek sodu wodorotlenek sodowy
Ca(OH)2 wodorotlenek wapnia wodorotlenek wapniowy

Sn(OH)2 wodorotlenek cyny(II) wodorotlenek cynawy

Sn(OH)4 wodorotlenek cyny(IV) wodorotlenek cynowy
Fe(OH)2 wodorotlenek żelaza(II) wodorotlenek żelazawy
Fe(OH)3 wodorotlenek żelaza(III) wodorotlenek żelazowy
Co(OH)2 wodorotlenek kobaltu(II) wodorotlenek kobaltawy
Co(OH)3 wodorotlenek kobaltu(III) wodorotlenek kobaltowy
Ni(OH)2 wodorotlenek niklu(II) wodorotlenek niklawy
Ni(OH)3 wodorotlenek niklu(III) wodorotlenek niklowy
 TLENKI NIEMETALI
 
Wzór nazwa systematyczna nazwa tradycyjna
P2O3 tlenek fosforu(III),tritlenek difosforu trójtlenek fosforu
P2O5 tlenek fosforu(V),pentatlenek difosforu pięciotlenek fosforu
N2O tlenek azotu(I), tlenek diazotu podtlenek azotu
NO tlenek azotu(II),tlenek azotu tlenek azotu
N2O3 tlenek azotu(III), tritlenek diazotu trójtlenek azotu
NO2 tlenek azotu(IV),ditlenek azotu dwutlenek azotu
N2O5 tlenek azotu(V),pentatlenek diazotu pięciotlenek azotu
CO tlenek węgla(II), tlenek węgla tlenek węgla
CO2 tlenek węgla(IV), ditlenek węgla dwutlenek węgla
SO2 tlenek siarki(IV), ditlenek siarki dwutlenek siarki
SO3 tlenek siarki(VI), tritlenek siarki trójtlenek siarki
I2O5 tlenek jodu(V), pentatlenek dijodupięciotlenek jodu
 SYNTEZA TLENKÓW

C + O2 = CO2
4P + 5O2 = P4O10
N2 + O2 = 2NO

REAKCJE TLENKÓW
SO2 + H2O = H2SO3
P4O10 + 6H2O = 4H3PO4
SiO2 + H2O = brak reakcji Si(OH)4
CO + H2O = brak reakcji
Tlenek węgla nie tworzy kwasu ani zasady
 KWASY
 H R n
Wzór nazwa systematyczna nazwa tradycyjna
HCl kwas chlorowodorowy kwas solny
H2CO3 kwas węglowy kwas węglowy
H2S kwas siarkowodorowy kwas siarkowodorowy

HNO2 kwas azotowy(III) kwas azotawy

HNO3 kwas azotowy(V) kwas azotowy
HClO kwas chlorowy(I) kwas podchlorawy
HClO2 kwas chlorowy(III) kwas chlorawy
HClO3 kwas chlorowy(V) kwas chlorowy
HClO4 kwas chlorowy(VII) kwas nadchlorowy
H2SO3 kwas siarkowy(IV) kwas siarkawy
H2SO4 kwas siarkowy(VI) kwas siarkowy
HMnO4 kwas manganowy(VII) kwas nadmanganianowy
 SOLE MnRm
Me(OH) + H R = Me R + 0,5(n+m)H O
m n n m 2

  Ca(OH)2 + H2S = CaS + 2H O2

NAZEWNICTWO SOLI
BEZTLENOWYCH

Wzór nazwa systematyczna nazwa tradycyjna

S2- siarczek siarczek
F- fluorek fluorek
Cl- chlorek chlorek
Br- bromek bromek
I- jodek jodek
CN- cyjanek cyjanek
 2NaOH + H SO = Na SO + 2H O
2 4 2 4 2

NAZEWNICTWO SOLI TLENOWYCH

Wzór nazwa systematyczna nazwa tradycyjna
CO32- węglan węglan
NO3- azotan(V) azotan
NO2- azotan(III) azotyn
SO42- siarczan(VI) siarczan
SO32- siarczan(IV) siarczyn
PO43- ortofosforan(V) fosforan
CrO42- chromian(VI) chromian
Cr2O72- dichromian(VI) dwuchromian
MnO4- manganian(VII) nadmanganian
MnO42- manganian(VI) manganian
 TWORZENIE SIĘ SOLI
H R + Me(OH) = Me R + 0,5(n+m)H O
n m n m 2

H2SO3 + 2 NaOH = Na2SO3 + 2 H 2O

Kwas siarkowy(IV) Siarczan(IV) sodu

SO3
 III II
3 H2S + 2 Fe(OH)3 = Fe2S3 + 6 H2O
Kwas siarkowodorowy Siarczek żelaza(III)

S
Fe

S
Fe
S
 2 H3PO4 + 3Ca(OH)2 = Ca (PO4) + 6H2O
3 2
Kwas ortofosforowy(V) ortofosforan(V) wapnia

II III
Ca (PO4)
3 2
WZORY STRUKTURALNE

hydrofilowa część

hydrofobowa część
NAZWY SOLI
Wzór nazwa systematyczna nazwa tradycyjna
CaCO3 węglan wapnia węglan wapniowy
FeSO3 siarczan(IV) żelaza(II) siarczyn żelazawy
Fe2(SO4)3 siarczan (VI) żelaza (III) siarczan żelazowy
Na3 PO4 ortofosforan(V) sodu fosforan sodowy
KNO2 azotan(III) potasu azotyn potasowy
Ba(NO3)2 azotan(V) baru azotan barowy
CuS siarczek miedzi(II) siarczek miedziowy
HgI2 jodek rtęci(II) jodek rtęciowy
Ca(HCO3)2 wodorowęglan wapnia kwaśny węglan wapniowy
(MgOH)2CO3 węglan hydroksomagnezu zasadowy węglan
magnezowy
NAZWY SOLI

-ek – sól kwasu beztlenowego

-an – sól kwasu tlenowego
 OTRZYMYWANIE SOLI
1. Reakcja zobojętniania 
Cu(OH)2 + 2HCl = CuCl2 + 2H2O
 2NH4OH + H2S = (NH4)2S + 2H2O
 Reakcja zobojętniania 
Miareczkowanie
Miareczkowanie 
 OTRZYMYWANIE SOLI
1. Reakcja zobojętniania 
Cu(OH)2 + 2HCl = CuCl2 + 2H2O
 2NH4OH + H2S = (NH4)2S + 2H2O
2. Reakcja kwasu z metalem
  Fe + 2HCl = FeCl2 + H2
  Zn + H2SO4 = ZnSO4 + H2
  Au + 2HCl = nie zachodzi
 3. Reakcja tlenku zasadowego z kwasem 
CaO + 2HNO3 = Ca(NO3)2 + H2O
Na2O + H2CO3 = Na2CO3 + H2O
 4. Reakcja wodorotlenku z tlenkiem
kwasowym
  2NH4OH + CO2 = (NH4)2CO3 + H2O
  2KOH + SO2 = K2SO3 + H2O
 
 5. Reakcja tlenku zasadowego z tlenkiem
kwasowym
MgO + CO2 = MgCO3
K2O + SO3 = K2SO4
 6. W reakcji metalu z niemetalem, np.:
Zn + S = ZnS
Ca + Br2 = CaBr2
 Stopień utlenienia
 
Jest to dodatnia lub ujemna liczba będąca hipotetycznym ładunkiem
atomu, który istniałby, gdyby cząsteczka w skład, której wchodzi
atom zbudowana byłaby z jonów.

1. Stopień utlenienia atomu pierwiastka występującego w stanie wolnym

równy jest zeru.

2. Stopień utlenienia atomów pierwiastków o różnej elektroujemności

ustala się przypisując pierwiastkowi bardziej elektroujemnemu ładunek
ujemny, przy czym wartość tego ładunku jest równa ilości elektronów
wiążących.
3. Suma stopni utlenienia atomów w cząsteczce jest równa zeru, a w jonie
jest równa ładunkowi jonu.

4. Wodór w większości związków chemicznych występuje na +1 stopniu

utlenienia, a tlen na –2.
 Stopień utlenienia
 

0 0 0 0
N2, Cl2, O2, H2
+1 -2 0
[H2O ]
+1 x -2
H2 S O 3
 Stopień utlenienia
 

0 0 0 0
N2, Cl2, O2, H2
+1 -2 0
[H2O ]
+1 x -2 0
[H2 S O3]
2*(+1)+x+3(-2)=0 x=+4
Stopień utlenienia – wzór strukturalny
 

+1 +4 -2 0
[H2 S O3]
O H
O S
O H
Stopień utlenienia – wzór strukturalny
 

+1 +6 -2
H2 S O 4
 Wzory strukturalne (kreskowe)
 

Al O H O O
O S
Al O H O O

H H O
- -
C C H O P O
H
-
O
H H
 Wzory strukturalne (kreskowe)
 
H

H O P O

H
Wzory strukturalne (elektronowe)
 
Wzory strukturalne (elektronowe)
 
Typy reakcji chemicznych
Reakcje syntezy
A + B = AB
 
2Mg + O2 --> 2MgO
S + O2 --> SO2
Reakcje analizy
AB = A + B
 
 H2CO3 --> H2O + CO2
2KClO3 --> 2KCl + 3O2
2HgO --> 2Hg + O2
Typy reakcji chemicznych
Reakcje wymiany
AB + C --> AC + B
AB + CD --> AC + BD
 
Zn + H2SO4 = ZnSO4 + H2
Fe + CuSO4 = FeSO4 + Cu

CaCl2 + H2SO4 = CaSO4 + 2HCl

AgNO3 + NaCl = AgCl + NaNO3
 
 
 
Typy reakcji chemicznych
Reakcje redox

Zn + H2 SO4 = Zn SO4 + H2
 
 
 
Typy reakcji chemicznych
Reakcje redox
0 +1 +2 0
Zn + H2 SO4 = Zn SO4 + H2
 
 
 
Typy reakcji chemicznych
Reakcje redox
0 +1 +2 0
Zn + H2 SO4 = Zn SO4 + H2
 
 
Zn0 - 2e = Zn+2   utlenianie

2H+1 + 2e = H20 redukcja

 Uzgadnianie reakcji redox
Kwas azotowy(V) + siarkowodór = siarka + tlenek azotu(II) + woda

+1 +5 -2 +1 -2 0 +2 -2 +1 -2
HNO3 + H2S = S + NO
  + H2O
 
 
S - 2e = S
-2 0
*3 utlenianie
N+5 + 3e = N+2 *2 redukcja

2 HNO3 +3H2S =3S +2NO +4H2O

 Obliczenia stechiometryczne
2Mg + O2 = 2MgO
2 atomy magnezu + 1 cząst. tlenu = 2 cząst. tlenku magnezu
2 * 24 j.m.at magnezu 1* 32 j.m.at. tlenu 2*(24 + 16) j.m.at. tlenku magnezu

1 mol = 6,02*10 23

2Mg + O2 = 2MgO
2 mole magnezu + 1 mol tlenu = 2 mole tlenku magnezu
2 *24 g magnezu + 32 g tlenu = 2 *40 g tlenku magnezu
Przykład obliczeń stechiometrycznych
Ile gramów kwasu siarkowego(VI) trzeba zużyć do
zobojętnienia 20 g wodorotlenku sodowego?

Rozwiązanie
1. Zapis i uzgodnienie reakcji chemicznej
H2SO4 + 2NaOH = Na2SO4 + 2H2O
2. Obliczenie stosunków masowych reagentów
(2*1+32+4*16)g H2SO4 - 2*(23+16+1) g NaOH
x g H2SO4 - 20 g NaOH
98 * 20
x  24,5
80
Potrzeba 24,5 g kwasu siarkowego(VI)
Przykład obliczeń stechiometrycznych
Jaka objętość wodoru (zmierzona w warunkach
normalnych) wydzieli się w reakcji 0,5 kg magnezu z
nadmiarem kwasu siarkowego?
Rozwiązanie
Warunki normalne: p=101325 Pa, T=273 K,
Objętość molowa gazu doskonałego w war. norm.

V0= 22,4 dm3

p0 *V0 p1 *V1

T0 T1
Przykład obliczeń stechiometrycznych
Jaka objętość wodoru (zmierzona w warunkach
normalnych) wydzieli się w reakcji 0,5 kg magnezu z
nadmiarem kwasu siarkowego?
Rozwiązanie
Mg + H2SO4 = MgSO4 + H2
Mg = 24 g/mol, H2SO4 = 98 g/mol, MgSO4 = 120 g/mol, H2 = 2 g/mol

24 g Mg - 22,4 dm3 H2
500 g Mg - x dm3 H2

500 * 22,4
x  466,7
24

Powstanie 466,7 dm3 wodoru