Bölüm 4

Bi yo lo jik De vi ni m i
•
ve in sa n Et ki nl ik ler in in

biyolojik olmayan bir tarih ve

tekdüze bir sürecin sonu cu Temel özellikleri yüz milyonlarca
önce zengin bir türler
ve soyhatlan yeryüzü tarihini büyü k krizler döneminde yok
gruplar güçlü bir özel ko-
dayanabilen sadece birkaç altsoya sahiptir coelacanth).
Son birkaç milyon boyunca, belirli tipte ekosistemler üzerinde iklim-
sel rol göz edilemez.
döngüleri Kuzey Avrupa, Asya, Kuz ey flora ve
neredeyse yok yol açarak, bir cam gibi
Populasyonlar ve ekosistemlerin günümüzdeki durumu-
i nu dönük paleo-çevresel gelecekteki iklimsel de-
tahmin etme perspektifi ile
J bir ilgi bilgisinin
motive edilen, görece yeni
öngörmeye ve eylemlerimizi
yönlendirmeye
(Q)
- •
80 4 • Biyolojik Devinimi ve insan Etkinliklerinin 4.1

olarak, biyolojik hem büyük

kontrol eden gün-
4.1
ortaya ve ekosistemlerin
cel iklimsel hem de türlerin evrimi ve sürdürebilmesi-

1 ne olanak veren ya da engelleyen

daki
4.1 ).
Biyolojik
iklimsel veya jeolojik

mevcut durumu etmenlerin

Bir

etkinlil

Ne var ki, çevresini zaman ve mekan ölçeklerinde de- se, salc

yeni ve bir tür olan ve biyolojik bir bölümünün
çok türün ya da melerd,
tehdit eden bu etmenlere da eklemek gerekir. zama n
halinde
lojik ç<:

MiRAS GÜNÜMÜZ GELECEK

dinamii
H
paleo- iklim küres el
çevreler jeom orfolo ji bu
'~ / 1
buzul d
zamans
r de yeni
t'"
i
_,;r.'
•
I
1 evrim,
bu güm
süredir
ekosistem soru ço_
yok tipler i
1 • '\. 1
insan
etkile ri

4.1.1
!i<>-
"' 80.000 ·
günce l kirlili k, ·=
.0

biyolo j ik yeni türler in "' 1000 m

c..
bm
o
.,c
.!::! önce en
;g
4.1
Verili iklimsel ve jeomo rfoloji k güncel biyolo jik
Bu miras iklimsel
-
.N

-g'
örtüsü l
çevresel tarih ve evrimin
devinimi ve insan etkinl ikleri, bir 8
o
ma
küresel konus udur.

..__
..
pa/eo-Çevreler ve Biyolojik

---
~1

4.1 Paleo-Çevreler ve Biyolojik

81

ciddi insan etkinliklerinin etkisine maruz yav d ... _

.. .. ··1 ". d b' . 1
Bir insan omru o e, çevre eyen sabit oldu -- u
Bu denge' ya da sadece !:n
etkinliklerinin vadede bir durumun var
götürür. Bu anlamda koruma, basit bir kavramla ifade edilir-
se, koruma ve
"cennet bahçesi" denk Gerçekte, temel öner-
melerden biri göz edilir: biyolojik insan ölçekleriyle her
zaman zaman ve mekan sürekli bir evrim
halindedir. Koruma konusunda uygun önlemleri alabilmemiz için, biyo-
lojik bilmemiz gereken bir bir bugünü ve bir de ya-
Tarih bize, biyolojik ürünü

iki milyon önce Kuvatemer, biyolojik

bulunan süreçlerin iyi bir resmini sunar. Bu dönem, çok sa-
buzul dönemi ve büyük ölçekli iklimsel ile nitelenir. Son
buzul döngüsü süresince, ekosistemlerin ve biyolojik göreli
zamansal iklimsel ile daha kesin biçim-
de yeniden sahibiz. Paleolimnoloji, her ne kadar
bu günkü boyutlarda olmasa da insan eylemlerinin çevreyi ve türleri uzun
süredir etkilediklerini söylemek gerekirse,
soru zaman ekosistemi kökünden olan filler
konusunda

4•1·1 Kuzey Avrupa Karasal Sistemleri

(.>

S0.000 önce, dörtte üçü ve bugünkü Paris

j ~000 m buz ile 30.000
önce so-
(stepler) 18.000
:;; ~nce en üst son buzul süresince, çok büyük bir buz
ortüsü Kuzey tekrar ve devasa bir buzul Alpleri
] Deniz seviyesi günümüzden 120 m Fransa'da o~la-
ma 4,5 °C ve buzla kuzey ve guney
82 4 • Biyolojik Devinimi ve insan Etkinliklerinin

G ncel

•,

- Step -Tu ndr a

c:::;::-:J Akdeniz
L..:...::..:J vejetasyonu

{solda} ve insan öncesi (20.000 önce)

4.2 Günümüz
Avrupa.

20.000 önce Britanya ve lskandinavya kaplayan bir buzul uza-

zamanda bir buzul ikisi bir buzul
kütlesi bulunurdu. iklimlerin karakteristik vejetasyonu
etmekteydi. Stepler {otlaklar) tundralar
büyük bölümünü
kuzey ve Ormanlar güne-
(otlar ve
Deniz seviyesinin ve
yin uç
lngiltere'ye son durum olduk-
ça kuzeyde ve steplerin göstermektedir.
ormanla (Foucault, 1993'den).

Akdeniz kalan alanlarda sadece otsu bitki

günümüz Laponya ile benzer olan bu kutup stepler ve tundralarda
(yaz da çok Ren
 ---
• pa/eo-Çevreler ve Biyolojik
41 83

... ~~--. ...........

• •
••
•••••
..
--..
•
• • .,,_ .!. ,_~_ !!
,.. ( ~.::,,._ 1 •••••••

•••••••
••••••
,.
\
...... ....
•••••
• • • er/./}
••••••
•••••
••••
•

Orman

Step - Tundra Orman (i~ne bulun-

duran agaç

4.2

at, bizon ve yok türlerden mamut, ve

gibi bölgenin güney kesimlerine Türler ve ekosis-
temler bugün çok
{ Bu buzul dönemi boyunca, az ya da çok seven (tennofil) odunlu
:i bitkiler, güneyinde, nehirlerin alçak ve Akdeniz
] bölgesinin çevresindeki güney sürdür-
Özellikle gibi birçok tür (bkz. kutu) Balkanlar, ve
] Iber
alanlan, Avrupa ve Asya'da ortaya
) "'.11~ak bütün durumlarda, bitki ve ve rastgele
0
hayatta
 84 4 • Biyolojik Devinimi ve insan Etkinliklerinin

Buzul periyodunu izleyen iklimsel 8000 önceki mak-

(Holosen buzul yol Bu

1
dönemde ortalama günümüzden 2 °C daha yüksekti. Bu da, buzul
ile Holosen optimumu 6-7 °C'lik
bir Ancak gerçekte, ek-
vatorda yüksek enlemlerden daha ve
Fransa'da 15 ile 20 °C'ye tahmin edilmektedir.
evresi boyunca, hayatta olan bit-
ki ve hayvan türleri buzul öncesi yeniden Kuzey
orta yükseltilerinde, son buzul ve Holosen
periyodu süresince, (Juniperus), (Betula) ve Çam
(Pinus) buzul terk ettikleri orman yeniden kaplamaya
10.000 önce, yaprak döken ormanlar bütün
Avrupa boyunca (Quercus)
türlerden daha (Corylus) ve kara-
(Ulm us) Daha sonra, (Fraxinus) ve
ve ormanlarda
(Fagus) Karadeniz ve güneyindeki
nak göre rekabet sahip olma-
nedeniyle Apenin boyunca 6000-
6500 önce ve 3500 önce Avrupa ve da
ortaya Son buzul döneminde Alplerde olan ladinin,
Alpleri ve Jura 6000 fazla bir zaman al-
olup, yeniden karar vermesi sayesinde 19.
Orta Masif'i orta bölgesi, Ç.N.)
olarak türlerin zamanlarda ortaya
bitki süksesyonunun genelde bütün Avrupa boyunca
benzerdi. Böylece, yeniden koloniler
ve yeniden kurulan ekosistemler içindeki türlerin
rekabet gibi faktörlerle Ha-
reketsiz bitki türleri için önemli bir faktör, olup bu da türle-
rin biyolojik özelliklerine Nitekim 500 metrelik
bir 130.000 ile 6000 nispeten bir
yeniden büyüme sahip (bir 15
dan önce tohuma sahip hareketsiz bir organizma için böylesine
bir ilerleme, bazen kilometrelerce
uzakta 4-5 cm derinlikte stok olarak

_...,.
 -- revreler ve Biyolojik

----
1

ise do~~l
da için geçer-
li olan budur ve valizlermde Yunanistan' dan
Bu durum, Romahlar Balkanlardan
ceviz için de, Anadolu' dan selvi için de
Buzul flo~ ve yeniden yol-
ortaya kahverengi ve gibi türler için,
BüyükBritanya'ya ve oradan güney
kadar giden bir yolu Alplerin bariyer ya-
olan çok türiin ya ya da
olabilir. Bu
(suture zon) etmekte olup, bu
yeniden etmek üzere bölgelerinden bir türün populas-
ve 4.3).

(1
a
."'
(.),

:ö
QI
o '
]
g.
.!=! ..a., Buzul dönemi
j '1A' bölgeleri
1

-g
! 4•3 Buzul Avrupa'da ve yeniden yol-
o (Taberlet vd. 1998)
 4 • Biyolojik Devinimi ve insan Etkinlik/erinin
86

Avrupa ve iklimsel Döngüler

1 Avrupa
rul
Kuvatemer süresince iklimsel
evrelerinin birbirini izlemesinin bir sonuc~~ur. Bu
belirli türlerin seçilmesi veya
takip eden, yeniden döngüleriyle
i~e bu-
ild~:~
Son buzul bu yana, 18.000 önce,
yeniden Avrupa üzerine bir
türlerin dökümünü yeniden
stratejilerini Kloroplast analizi, son buzul
süresince güney Avrupa'daki üç
bölgesine 100.000 boyunca
olan bu populasyonlar, 15.000 önce iklim
ana kuzey yönünde yeniden etmeye
6000 önce tamamen Ortalama olarak
380 m, dönemlerde ise 500 m gibi en yüksek
rak Sürekli ek olarak bir
olan pire" (onlarca kilometre olan bu uzun mesafeli
nadir olarak ortaya bu ilerlemenin
Fakat zamanda çekirdek DNA analizleri,
rin için dikkate bir stratejiyi gözler önü-
ne dört Avrupa türünden her biri
pedunkulat Pirene ve tüylü orman ya da
alanlar ve nemli ya da kireçli topraklar gibi ekolojik tercihlere
sahiptir. Gerçekte, yeni ele geçirmek için bu türler
bir ve bir tür, olmak
üzere öncü rolünü üstlenir. Söz konusu mekanizmalar, türler ve
türler önemli bir genetik

Çok daha zengin Akdeniz orman güneyde gö-

receli olarak biyomlar genelde ve bölgelere yeniden
hayvan türleri Fransa'da yok ancak daha kuzey
bölgelere giderek Akdeniz foku, Ren kutup
tilkisi. hayvanlar bu iki dönem kesin olarak ortadan kalk-

1
 -Çevreler ve Biyolojik 87

----
4_1 pale~ o:._:: ~----- ------ ------ ---=.

.
.. ) .
(12.000 once avlanma ve tüketilmesi
:: neden olarak temelde iklimsel
gözükmektedir.

4 _1.2 Tropikal
Tropikal ormanlar konusunda söylemlere
vurulur. Bunun insan eylemleri ke-
sin olan, ciddi zarara ekosisteml erin
Tropikal yeryüzünü n tezi, bilimsel
bir ya da bilimsel sonuçlan bilinçli olarak görmezden gelme
ileri gelir. Ortak el ve yaba-
bir olarak tropikal orman, gerçekte önemli
iklimsel olarak ve daralma dönemleri

Son buzul maksimum u boyunca, Güney Amerika

28.000 önce,Afrik a ise 20.000 ile 15.000 önce daha
detli iklim etkisi 2°C ile 6°C'lik
ve daralmaya Birçok bölgede,
yüzey eden yerini savanlar
Buzul dönem boyunca yeniden bazen dal-
bir seyir Afrika' da en üst sevi-
yeye 10.000 ile 8000 öncesinde olup, bu konumunu 5000
öncesine kadar Bu orta Afrika' da bir azalma
Son 3000 ile 2500 ise mevsimsel
çok önemli güney Kongo ve bölgelerde, yok
paralel olarak, otlaklar K.amerun'un
f da ciddi bozulmalar meydana Fakat bin-
bu yana, Orta Afrika' daki genel onlarca metreyi
bulan bir tekrar yönündedir. Bu
yeniden daha nemli iklimsel ile
-~
Güney Amerika' da Amazon son buzul bu yana ciddi
] Ancak orman devinimleri Afrika' dakilerle
0 10.000 ile 8000 orman Guyana'da
 4 • Biyolojik Devinimi ve insan Etkinliklerinin
88

bölgelerde Amazonlar ve orta Brezilya' da) ge-

Fakat 7000 ile 4000 önce ormanlar, kuzey ve Ama-
zonlar ve orta Brezilya' da otsu formasyonlar lehine geri 4000

1 öncesinden
1000

Guyana'da
Bir
önce
orman, yok

Amazon
Atlantik
bölgeleri yeniden kazanarak
tam
nispeten gençtir!
3000 ile 2000 önce bu-
günkünden daha nemli Günümüz ve 1700 ön-
cesi orman sistemlerinin öncül bitkilerin ge-
için en uygun orman
iki kurak dönem biri 1700 ve 1200 ise 900
ve 600 önceki Amazon dönemlerde
olaylar Guyana özellikleri-
ni sadece 300 önce

hipotezi

hipotezi, bitki ve hay-

van türlerinin günümüzdeki ve dü-
zeyinin gözlenmesinin sonucudur. Kurak dönemlerde, orman
hal ve iklimsel izin alanlarda birkaç
halinde sürdürebilir. Kurak evrelerde hayatta kala-
bilen orman daha önce ormanlarla alanlarda
türler için olarak görev parçalanma
yeterince uzun vikaryans yoluyla
Türler böylece biyolojik özelliklerine olan göç potan-
siyeline göre bu korunma bölgeleri
yeniden edecektir. Teoriye göre, günümüzün
yüksek ve endemizm gelmektedir.
Bu

önemli bir unsuru Gü-

nümüzde böyle ekosistemlerin tümünde var olan sürekli yüksek nem,
büyümesin e izin vermemektedir. Ancak, Amazonlar ve
Guyana'da büyük ölçekli ve orman tahriplerinin nispeten ya-
 • pateo-Çevreler ve Biyolojik
----------------~89
41

birkaç kez Özellikle Guyana' da

.. 8000-6000 ve 4000-2000 önceki saptanan
gun · yer
1··· d
sa ece 2100 öncesine
pa olup bu kökene sahiptir. Benzer 2000-
sap . . .
1400 pa1 de görülmektedir.

4.1.3 Sucul Sistemler

Sucul iklimsel göre ve jeolojik ölçekte

göreceli olarak süreler boyunca gösterir. Birkaç durum
haricinde, sucul ekosistemler iklimsel sürekli olarak
verdikleri tepki ölçüsünde, sistemleri olarak
bölgelerde birkaç durumda sucul yok
ve ortadan yol Bu da bize,
bölgelerdeki populasyonlannm ekvator bölgesindekinden
az nedenini Son optimum buzul (20.000
buzullarla olan Cenevre gölünü, birçok milyon var
büyük gölleri ile (Tanganyika gölü, Malawi
gölü) Cenevre gölü genç bir göldür. Gölün günümüz
sucul en hayatta
Holosen boyunca
bir yeniden sonucudur. Bu nispeten fakir fauna, 14
yerli türü içerir. Buna Afrika gölleri çok eski göller-
dir. Su seviyelerinin bu dönem boyunca yüzlerce metre
gösterilse de milyonlarca sahiptirler. Bu göller, çevre ve
türlerin uzun erimli bir birlikte evrimlerinin sonucu olan yüksek derece-
de ve ev yapar.
2 olarak, Cenevre gölü, henüz heterojen bir tür grubuyla bu ~ö_l-
.! lerin ekosistemin tüm en iyi tüketmek
j bu tarihini dikkate almadan: bu g_ol-
]: lerin biyolojik (üretim, besin Dogu Afrika
·· 11 • 1 kaynaklar
i o
en olgusunda, birlikte evrim ve u~s~ aç 'funkündür.
:g rekabet ve teonler m . .
·-g, cenevre gölü buzulun yok
d b yana sadece
an u .. ..
§ .. ek mümkün-
e türün koloni oldugunu soy em
Q
 -..,
90 4 • Biyolojik Devinimi ve insan Etkinliklerinin

dür. Ancak olan bu durum, evrim konusunda teori

ya da uygulamaya çok
Nehir sistemleri de durum pek

1 rak
nehirlerin morfolojisinde
yol
ya da jeolojik olaylara
yeniden
ya da
olarak yeni ortaya
için, su
ve zaman zaman geçici ola-
olan veya iklimsel

ve bir
bir alanlarla fiziksel
havzalar gerekir. son
derece fakirdir ve günümüzde sadece büyük bölümü insan
20 kadar tür içermektedir. Holosen'de bu-
geri çekilmesiyle birlikte 8 göçmen anadrom tür (somon,
tirsi, vs.) yollarla yeniden etmeyi
Sucul türler için buzul dönemi boyunca
olan kuzey-güney yönünde yol Mississippi'nin yer
Kuzey Amerika için durum Bundan da, türlerin kuzeyde bu-
nehrin güney göç ettikleri ve
boyunca hidrografik ters yönde yeniden ettikleri sonucu
Avrupa'da Tuna nehri için alan rolü Ne-
hir burada, türlerin Kuzey Amerika'daki gibi güney yönünde
göç etme yönünde yö-
Sonuç olarak, türlerin süresince büyük ola-
çok büyük ölçekte Bu da Avrupa Kuzey
görece

4.2 ve Biyolojik

Genel bir söyleme göre, biyolojik bu yeni önemli ev-

resinden sorumludur. özellikle etkilendiklerini
kabul etmekle birlikte, bu ifade dikkate bu etkisi ku-
ve seller, yok vb. gibi El Nino 'ya
veya iklimsel etkisinden daha önemlidir? Türlerin günü-
müzdeki birlikte hareket eden birçok faktörün sonucu ol-
Gerçekte insan etkinliklerinin bir bütün olarak
 s;vo/ojik 91
2 insan :,_: 7:.. ..... :--- ---- ---- --- --- .:~
~·
werlendinnede, bölgesel ve yerel hayvan ve bitki
deg . d ki sonuçlan analiz etmede dikkatli olmak gerekir.
üzenn e

_ . iyi ilkel Efsanesi

421
tnologlar, konu olan ve ilkel olarak toplumla-
~n o~ üzerinde çok az etki-
leri ve çevrelen denge fikrini
kabul ederler. Bu Cennet Bahçesi efsanesi özellikle geleneksel
bilgiler çerçevesinde kabul ve kamu-
oyunun bir ile hareketler
Ancak , birçok gözlem modem uzak
çok uzun süre önce sürecini sadece sür-
dürdüklerini ortaya
ilkel çevreleriyle "denge halinde" efsanesini
destekler biçimde, birçok Pasifik ilk gerçek bir
cennet olarak Pasifik
meleri birçok türünün kesin olarak yok yol
3500 önceki Fiji ve Tonga; 3200 önceki Yeni Zelanda ve 2600
önceki Hawaii buna örnektir. Galapagos ise,
1535'te öncesine kadar
Günümüzde, Pasifik türlerinin üçte biri ile
bu yana yok biliyoruz. Bu,
karasal türlerinin en az 1000 ile 2000 türüne gelir (günümüz-
de bilinen türlerinin %10-20'si) ve önceki verileri
zamanda, da vejetasyonu olarak
Bu Yeni Zelanda ve
seyrek otlaklara yer açmak için Maoriler 800 ve 500
tahrip Bir zamanlar gür subtropikal ormanlarla
f olan Paskalya (bu fosil polen analizleri ile
günümüzde sadece olup en büyük yerli
i böceklerdir.

•!::l 4.2.2 Geç Pleistosen'de Büyük Memelilerin

.:E Ortadan Suçlu insanlar
'

) Büyük ve kitlesel sadece bir veya birkaç organizma

0
grubunu etkileyen daha da meydana Böylelik-
 4 • Biyolojik Devinimi ve insan Etkinliklerinin
92

le, son 50.000 süresince, ve büyük birçok adada yüzler-

ce karasal yerleri türler doldurulmadan ortadan

1
Bu temel olarak Afrika
haricinde, 1 tondan daha büyük olan memelilerin tüm
ü, 100
kg ile 1 ton sahip cinslerin %7 5'i yok olurken, küçük
türlerin sadece Soru, bu insan türünün
sonucu mu, yoksa nedenlere mi
bütün
Homo sapiens 55.000 önce olan
Avustralya'da, bütün orta ve büyük meme
liler 50.000 önce ortadan
100 kilodan daha bütün türler ve 1O ile 100kg
38 türden 22'si, 200 kilodan olan üç büyük sürün-
gen ve dev Genyornis yok
Ku zey Amerika, 12.000 önce, üç fil ve
çita formuna, çok anti-
lop, deve, lama, at, bizon, tapir, dev kurtlar
ve benzerlerinden ola-
bir megafaunaya ev Günümüz
olandan çok daha fazla büyük hayvan
Fakat 11 .000 önce, bütün
bu büy ük hayvanlar (70 tür, ya da
%9 5'i) bütünüyle yok
oldu. Bu dönem Kuzey Amerika'ya
olup, bilim bu avlanma nedeniyle
arkeolojik eder. Güney Amerika 11 .000 önce insanlar
Bu tarihten günümüze büyük memeli türleri-
nin %8 0'in i .
Av ras ya'd a, büyük memeli
uyum tüylü ger-
gedanlar, mamut, ve ormanlarla
zam anl ard a periyotlara uyum olan geyik, karaca, yaban
dom uzu gibi hayvanlardan meydana gelm
ekteydi. Bu fauna büyük ölçüde
12. 000 ile 10.000 yok
An cak milyonlarca boyunca Afrika'daki du-
rum farkl d Y: :..1,1 40 000 önce 50 cins yok olsa da, me-
· .
. . . Bu halen, d
Ü h la çok 1e a
ga aun a a . ·
.. ldukça bol bulunan filler,
Ple isto sen 'de ki onc~ o 1 .
.b. b .. yük. nen faunaya sahiptir.
ger ged anl ar vb. an
u d" . en uzun süre bulundu-
Bu dur um par a dok sa l gör ünm ekt e
 . n ve Biyolojik "
----yer Olan Afri ka'
.
da meg afau na, insa nlar ca çok
. . .
dah a
.
z nl
ama arda
olan çok dah a Gerçekte, e1. . d e-
. 1 . .
ki bilgilere day anar ak, pen yod unu n
soru mlu söy lem ek yapm akta n çekinme-
yo-
dikleri) zordur. Büy ük bir
az ya da çok birç ok fakt örün birl ikte etkisinin bir
sorumludur. Öze llikl e akla gele nler :
her 100.000 bir tekrarlanan buzul-
• Kuvatemer sonu nda ki
ve dön güs ü olan ikli m hab itatl ann
büy ük önemli
mesinde ve flor a ve
bir rol
en türl erin , özel likle de yeni patojen-
•
lerle tem as duru mla rda, ned en
sal hayvan-
• Yakarak alan açm a, evc il ya da insa nlar la kom men
ve birç ok fakt örün büy ük mem elile rin
muh tem elen soru mlu avla nma da en
ve beli rli türl er için bir rol olabilir.

4.2.3 Biyolojik Günümüzdeki

Mod em insa n tekn ik araç lara sahi ptir. Bu araç lar

tam ame n
eko siste mle ri yok ede bili r ya da bütü n bir bölg eyi
vey a beli rli bitk i gibi iyi
türebilir. Mem elile r,
belg elem ek için tem el 1600
gruplar, türl erin
ve 90 mem eli türünün yok tahmin edil-
bu yan a 108
dah a yük sek muhtemeldir, çünkü
mektedir. Anc ak, gerç ek
sahi p Bun a ek ola-
. bütü n bölg eler i
i rak, gün ümü zde birç ok türün pop ulas yon u krit ik
düze yler e
iler gibi nesli tüken-
:i Memeliler, sürü nge nler , kara saly ang ozu ve bitk
j türlerin ada lard a Dun a Mau ritiu s
dod o (Raphus cucullatus) bir örnektir. Fak at yabani Avrupa
or pen gue ni gibi
bizonu, Am erik an pos ta güv erci ni ya da imp arat
Den iz her ne kad ar ba-
türler avla nma yla yok
boyunca yok
j lina populasyonlan için kritik dönemler olsa da,
Q olan sade ce iki mem eli türü
ar- 94
4 • Biyolojik Devinimi ve insan Etkinlik/erinin

Bir STK olan IUCN (Dünya Koruma ve teh-

like olan türlerin listesini' Bu kaynaktan'
2007'de 785 yok tür ve 65 esaret korunan türe

1 16.306 bitki ve hayvan türünün yok olma tehlikesi

Gerçekte, birçok grup için ve yok

varsa-

türlerin
üzerine veri Bu nedenle, birkaç tak-
sa haricinde ciddi bilgi sunmak zordur. can-
üzerinde hiç etkisi ileri sürmek mümkün
fakat bu etki muhtemelen her grup için Öte yandan
felaket bilimsel olmaktan ziyade medya etkisi ya-
ratmak istemektedir ya da samimi

Tablo 4.1 YOK (YKO) VEYA ORTADAN (OTK) YERLi TÜRLERiN

SAYISI; KITA FRANSA'SI VE KORSIKA'DA HER ZAMAN MEVCUT (YERLi)
VE EKZOTIK KÖKENLi YERLiLER (PASCAL VD., 2006).

- -,-- -- - - - -- - - if~ 1 ".if--· '<7J ·il:'~ r ·

1 " '
Grup -- "==··-

., Yerli Ekzoti~
' -
!'_· ..-
- ~.
•,rt;
, ~- r
Ü'..

2 47 21 o 7 16

Herpetofauna 1 1 161 1 8 1 1 l 14 1 6

1 o 130 1 5 1 o 16 1 7

Sürüngenler 1 1 137 1 3 1 1 IB 1 5
-
1 25 1236 1 37 1 8 l 111 1 7
--
Memeliler 14 20 5 18
126 1

Toplam 1 42 432 1 86 1 14 158 1 47

olarak zaman zaman olan biyolojik

konusundaki hesaba katmaz. Bu-
nunla birlikte, bitki ve hayvanlar kökenli çevresel de-
uyum (bu olay motorudur), türlerin
zamanda insan kökenli etkisi da
olarak türleri getir-
 ---
. n ve Biyolojik --- --~ 95
4.2 /n ,.,s .a~ _; .-- --- --- --- ---

allopatrik evrim için gerek li ..

kl e, . . . .. . .. · m ge-
rekli süre gruba fakat gerçekte çogu grup için
çok bilmiyoruz.
henüz iyi bilin meye n mikroorganizmalar için durum, omur-
Bu mikroorganizmalar, antibi 0 _
!kler, pestisitler v.b. dirençlerinin örneklerle gibi, çok h;zh
ve insanlar yeni oldukça
(Bkz. Bölü m 3). virüslerin evrim bir
iyi uyum
iki mily on kat daha tahmin edilmektedir.
Bu durumda, insan etkinliklerinin mikr obik
önünde bir engel yoktur.

ve Biyolojik

eseridir. Büyü k topraklara

gezegende önemli alanlar eder. Kentsel çevrenin
büyümesi çok türün ortadan yol açmakla birlikte,
türlerin için de yeni Tür

bile önemli olabilir. son zamanlarda çok

büyük bir ölçekte göreli olarak, türlerin evrimi
için yeterli zama n Fakat
yeni kendilerine en iyi
bitki ve uygun
birçok dikey daha iklimsel çevre, yeni besin
kaynaklan, predatörlerin vb. Bu nedenle, Londra
merkezindeki tilki popu lasyo nu belki de binlerce
Güvercinler için
... buldular ve güvercini I 960' larda n bu yana, güvercin v~
:o.,
orman güvercini ile reka bet halinde büyük
!11
· .. · a
Türlerin kentsel biyolojik
· 1· omurg gibi
N ko.. k ·d· konteynerler içinde gelen
·;;;
= · · · par
1i türle ri de böyl ece önem li
1

"8 mesken
8o
 1

4 • Biyolojik Devinimi ve insan Etkinliklerinin

96

4.3 Biyolojik
Dev inim i ve insan Etkisi

1 insan nüfusunun
lara talep
zünü
ve buna paralel olar ak bir yand an
taraftan endüstriyel,
karasal ve sucul
kaynak-
ve ticari~etkinlikler yeryü-
biyolojik
ve biyojeokimyasal döngüleri Bu
iyi bilinmekte ve hesaplanabilmektedir. Bu

insan populasyonu

büyü klük

•
insan etkinlikleri
endü stri ener ji ticar et

f
Karasal

yok
•
Biyojeokimyasal
döng üler
1
1
1 yok olma

H
.... 1 biyo lojik
edilm esi, 1 • karb on, azot,
otlat ma, su ve avlan ma,
vb. elem ent ve topla ma

•• iklimsel
,
.-. .,
Biyolojik
yitirilmesi

......
sera etkis i, .J
"""il{"" ,,. türle rin yok
aero solle r, ekos istem
yüze y örtüs ü

4.4 Biyosfer üzerinde ya da etkilerin kavramsal modelinin

gösterimi. Lubchenko vd. (1991)
 97
. ..k Çe<it/ili~ln Devinimi ve insan Etkisi

yitimi
,w•
(genler, türler, eko sist eml er) geri
yol ~çarak bi_ yos fe~ geri-beslemeli
Insa nog lunu n uze nnd e süreçlerdeki
de ..
tkisi 4.4 'te
e ,Küresel dör t ana gru pta
ve tüm bu nite lem ede ( 1) Top rak
(3)
leri ve bitki örtüsü, (2) Atm osfe rin
kom mün itel erin ve biyo-
(4)
-bu nda n
Gerçekte, bu teri m hem yer yüz ü sistemlerinin
atmosfer üze rind e dün ya nüfusunun
ve ekonomik etkilerini, hem de topr ak ve suc ul sistemleri -bu
mad de ve enerji süreçler- ta-

4.3.1 Nüfus
nüfus
Biyolojik erozyonundan sorumlu bütü n faktörler
nedenleri bir biçim-
ve güçlü teknolojiler
de olan dünya nüfusunu ve bes lem ek için gerçekten
daha fazla ihtiyaç 193 0'da 2 milyar olan insan,
ve 205 0'le rde 9-10 mil yar beklenmek-
1975'de 4 milyar
de
tedir. Bu nüfus bütü n gezegeni ilgilendirmekte ancak özellikle
bölgelere dah a fazla tropikal
biyolojik
bölgeleri ilgilendirmektedir.

4.3.2 Toprak ve
Çevrenin
ve
t Mal ve hizmet üretebilmek için insan ekosisteml
erin
aya
i çevreleri üzerindeki ilk önemli eylemleri alan açm
yönelik Yan-
j ya da yaban av ....
1· b'tki ...: enn1 · in
dire nç
g. , savan ve
:i ortaya
türlerin yam evcil
gelen ve habitat ilk
j türlerin egemen sürecini
çitler hayvan sürülerinin ya-
0

L-_
 4 • Biyolojik Devinimi ve insan Etkinlik/erinin Son
98 uçlar,

türlerinin ve
Bu al~ lar bitki ko mm ün ite ler ini n
bü yü k ora nd a ins anl ara
gü nü mü zde ki

1
_özünü Bir

bin ler ce son ucu du r.

eko sis tem tah mi nle rin e gö re, ek
osi ste md e kay ded ile n
artan yiy ece k, su, ker est e, ipl ik
(lif) ve en erj i ger eks ini mi yle
için sis tem ler ( çev ren in en
az %3 0'u nu ala nla r nad as, su kü ltü r ya da hayvan
gü nü mü zd e ge zeg en im izi n kar asa
l alan-
dörtte birini 19 80 ' de n bu ya na , ma ng rov e orm
anla-
%3 5'i ve dü ny a me rca n
%2 0's i tah rip
Küresel ölç ekt e orm anl ar
Du rum öz ell ikl e tro pik al orman-
lar için ver ici dir fak at zam an da bo rea l ve orm an lar için
de old uk ça cid di olm aya
An cak ort a Fra nsa 'da bu nu n tersi
olg u görmekteyiz: 40 bir
bir ala nla r 11,3 'te n 15 mil-
yo n hek tar a bü yü yer ek ülk eni n yü
zey dö rtte bir ind en faz la ala n
orm anl arl a Bu ulu sal
de n yöneten, 19 66 'da ON F'n in (ul usa
l orm an ofi si)
la ort aya bilinçli bir sonucudur. Fa ka t kü res el rak am lar
ön em li gizlemektedir.
•
ter k edi lm esi ve
ola n ned eni yle ve faa liy ete
me n
• orm anl ar ola rak isimlendirilen, çit
üz ere
bü yü yen (akasya, ko rul uk , me yv e bah çel eri (elma,
armut, dut, zeytin), neh ir
(kavak,
çiftçilik etkinliklerinin ne de niy le cid di ola rak geri-
Tahminen 100 mi lyo n ve 50 0.0 00 km
dan çit son 30
3 milyon hek tar bu yana
ve sad ece 1,6 mi lyo n he kta r
orm an geriye
•
dö rtte birini temsil
ed en koniferler ve üç te bir ile tem sil edilmektedir.
Çamlar, kö kn arl ar ve ladinler, ser t
od un lul ard an da ha ve bu
 4•3 Biyolojik Devinimi ve insan Etkisi
99

nedenle vadede daha Ancak k .

.. .. ' toprak . .
ve butün ve k
ge ço daha f: 1
yol açarlar. aza ol-
Daha az görünür ve böylece daha az bilinen b' 1
o gu olarak .. ·
yeni durum . .. .
' 1 v .
· d" .. .. d .. e organik
madd ongusun e onem bir rol oynayan toprak b' ....... .
yok a
· ·
Hemen bütün dünyada toprag"" · 1 • •
. .. . . . ve
özellikten deg"" . ta
. .. . nmsa1uygu-
lamalar, ve Bundan özellikle
sonuçlar
• otlatma ve onnanlann yok edilmesine
toprak erozyonunda Dünya toprak 5
ile 7 milyon hektar
• Özellikle kurak ve yan-kurak bölgelerde az kontrol edilen
bir sonucu olarak tuzlanma;
• Uygunsuz veya çok hayvanlar
dan iyi yönetilmeyen sulama vb. nedeniy-
le
• mantar ve böcek öldürücüler gibi so-
nucunda zehirli organik ve metallerin (Cu, As, vb.) yol
yüksek oranda kirlilik.
Organik madde biyolojik
ve pratikte bütün
Bu iklimsel ve insan etkinliklerinin bir so-
nucu olarak kurak ve yan-kurak zonlarda toprak
gelen olgusunun önemli bir
. de biyolojik potansiyellerinin ve üzerinde y~ay~
i destekleme kapasitelerinin veya tahrip
15
ve vejetasyon örtüsündeki azalma (toprak üzerinde sadece %10 ile ve-
! jetasyona sahip çöldür) ile kendini gösterir.
]' kademeli bir kayba
:~ Toprak genel bir olgu, habitat ~e/veY_,a par~
· ·· .. · lenn
"8 ça1
...!:l
Bunun,
· üzennde
·

8
\Q)
sonuçlan olabilir.
 -....._
4 • Biyolojik
100 Devinimi ve insan Etkinlik
/erinin So
-
nuçta,,

Demokles

1
iyi gibi olup, üzerinde
fikirler kötü an-
ortaya bu ilginçtir.
Petrol ürünleri veya sera
yayan üretimlerin yerini
enerji alacak yeni
Biyokütleden üretilen son derece önemliydi.
iyi bir alternatif olarak gö
teydi. rülmek-
bitkilerden üretilir:
vb. Böylesi bir
güçlü bir desteklense de, dikkatle
oldukça tehlikeli bunun çevre
li bir Enerji tüketimine önem-
elde etmek için, bütün na
das
iyi bir ve
gelerde, gerekir. Tropik böl-
üretimi önemli derecede artan bir
miktarda yok edilmesine
yol açar. Bunun beraberin
fazla gübre ve pestisit de üretim, daha
gereksinim Bu da gö-
rünürde daha fazla kirlilik
tir. konuya
nomik vadeli eko-
bakarsa, toplum
(kirleticiler
ödenecek çevresel bedel
çok daha yüksek
yam
çok verilen
alanlar da yok Genel anlamda
Henüz bir ortamlar ...
koruma

4.3.3 Yeni Türlerin

ve Biyolojik istilalar
On binlerce bu yana çok fazla
leri, yeni insan göç-
ilgili olsun ya da
ile türlerin
adalar kendi içinde bir
sürecini Gerçekten, hareket halinde
evcil türlerini ki Neolitik insan
aym zamanda ona eden çok
hayvan türlerini de yabani bitki ve
Akdeniz
6 bin önce Tersiyer de 5 ve
vrinden miras kalan endem
ik bir fauna
Sicilya' da bir cüce fil (Ele
fas falconeri)
 .3 Biyolojik Devinimi ve insan Etkisi 101
4

(Pro/agus sardus) Birkaç bin

ve Korsika ve Sa rdu ny a'd a bir mo dem
bir sürede bü tün bu yab ani yo k old u ve

rirfauna bunun yerini Bu yen i fau na kendi

getirildi? So ru hal en
mi yada istek

yerli vey a yöre-

Türler geldikleri ala nla r gö z ön ün e
tür, ins anl ar
ye ait ola rak isimlendirilir. Bir yer e
bil inç li vey a kaz ayl a getirilen türdür.
dan
kök enl i ise tür egz oti k, alloktonik vey a eksojen
Bir
yan i ora da
olarak Yeni bir tür bir ort am a uy um
ve ürü yor sa bahsederiz.

a) Bilinçli ...
ins anl ara türlerin potansiyeli-
Çok bil inç li tür
ni bölgesel ola rak
kökenli hay van ve bitki
bölgesinde bes in gereksinimleri,
türlerinden
üç bitkiye ma nyo k ve patate-
bir ile
se çok esk i ve gör ece
yin e de ve
tur. Yerli Am eri kan için bu
20 kad ar Gü ney Am eri ka bitkisini dün yay a
lar ün,
ma nyo k, patates, domates, kabak, tüt
ve
çilek, fasulye vb. Av rup a dah a son ral an yer
bit kil erd en de fayda Hindi ve
gibi Kuzey Am eri ka kök enl i
da
yabani örd ek de dah a son ra Av rup a'
temelini
. Bu tarihteki en bü yü k bes in devriminin
devinimlerinde ve 19.
f Gerçekte, ve pat ate s
'ye ni önemli ve bir rol oyna-
zam and a sanayi devriminde (pamuk,
J kauçuk) rol oyn aya cak ve ürü n (kinin)
evc il türlerinden en çok yararlana-
:i Güney ve on un
ya ait türlerin ta-
Avrupa söylenebilir. An cak Gü ney Am eri ka'
bun lar içinde aç-
zam and a Af rik a ve As ya da
aya bulunacak olan manyok,
@ ve teh lik esi ni aza ltm
,.. ..
102

patates,
4 • Biyolojik Devinimi ve insan Etkinliklerinin Sonuçlan

vb. temel ürünler ve kauçuk, pamuk, lifi ve

----
4.3 BiY<

fablO~
kakao taraftan Amerika Avrupa'dan getirilen at,
domuz, kümes ve ölçüde

1 Afrika' dan ise kahve ve Hint yer

Dünya bu
Dünya zamanla büyük bir
yoksul taraf
Asya' dan pirinç,
soya fasulyesi, muz, turunçgiller, Hindistan cevizi vb

haline Tür
Yeni

herhangi bir biçimde yarar gibiyse, bundan yararlanmak

için uyumlu hale getirilir. Fakat ortada önemli bir sorun Türlerin --
<

--
biyolojik özellikleri ne kadar iyiyse büyüme, uyum
kolay üreme) biyolojik istilalar için o kadar iyi
1 860
Avrupa'ya 277 türü Bu getirilme-
lerin üçte birinin 1960'lar ve 1970'lerde
mek gerekecektir (Tablo 4.2). Britanya'da 31, Almanya'da 19,
belirt- --
1 870
1 880

43 ve Belçika'da 20 getirilen türüne Fransa'daki, -

189C

bu 27' dir. Fransa üçte birinden ge- -1191<

90(

tirilen türlerden -192(

-1931
b) 'Kaçan' Türler -1941
Günümüzde Morbihan körfezi
-195
ya da Guerande -
bir (Threskiomis aethiopicus) sürüsünün 196
-
görmek yaratabilir. Tropikal Kuzey Afrika'ya ait olan 197
-
iyi bilinen ve mumyalanan bu uzun Atlantik -< 1'
bir parktan ve Fransa yerlisi
Günümüzde binlerce bireyden bir populasyon
Bu kökünü kurutmak için avlanmak isteyenler 1
Öte yandan bu engelleyenle r de ...
Böylesi çok örnek Eu-
.b
ba,
..o
c) ya da "Kazara" ... Ekolojik Rulet e ma
bir
Çok binlerce hayvan ve bitki türü- ....o sai
nün dünyadaki kökeninde büyük j nb
ticaretin ticaretin serbest- 1

riskini
dünyada ticaret yol Bu da istila 1
Q
su
 • Biyolojik Devinimi ve insan Etkisi 103
43

ONARYILLIK DÖNEMLERDE AVRUPA'YA GETiRiLEN BALIKTÜRÜ SAYISI

Tablo 4·2
VE BAZI BÜYÜK TAKSONOMIK GRUPLAR (COWX, 1997).

.. '' 'J' ', , t ..

=a ..
,., ;;; 1

-..
.,!!,,,, ,, =a "'
,. j r?
-
,~, -=a "];N' . .

=
co
C
-C
0 ,
•-
C
:c
,,
cu
,,,cu
'';f f

. ta
''~

o ·- -:; -
C
o E -. tu ~ ·-."- C '
..
.,,L! ·-" 1
•• - "- ,o,; ,
. · '1, Q.
, 'V0

1 '
°! u: ~'
" o
,.
' e
f'I, ~~ - -
:.:,; ,

·.,;,
'"
~,;,.::7

< 1800 8 2 10
1800-1845 1 4 3 8
1850 o
1860 2 1 1 4
1870 3 1 4 3 11
1880 11 6 2 6 5 30
1890 23 2 4 1 30
1900 3 1 1 4 3 12
1910 1 2 4 7
1920 3 1 2 1 4 11
1930 7 1 1 1 2 12
1940 4 1 3 1 3 12
1950 7 3 3 3 1 2 19
1960 12 1 27 2 9 51
1970 13 3 10 1 2 14 41
< 1980 2 8 6 17
L

Toplam 91 17 68 31 8 62 277

1880'lerden bu yana gemilerde denge için suyun daha ön-

celeri izole olan bölgelerin flora ve ara-
[ çok büyük bir istenmeyerek de olsa uygulanmaya
sebep Kargo gemileri bir limandan li-
~anda çok büyük miktarlarda deniz suyunu ya da suyu
1: yerden bir yere Bu su bentik planktonik
s~thalan çok planktonik organizma içerir. Bu sucul orga-
.] okyanus en önemli biridir.
Japonya'dan Coos (Oregon) gelen 159 kargo gemisinin denge
örneklenmesiyle, deniz grubuna ait edilebilir
 104 4 • Biyolojik Devinimi ve insan Etkinlik/erinin

367 tür Bu örneklerde bütün trofik gruplar Bu

türlerin olarak uyum yeni or-
tamlara gidecektir. Bunun sonucu olarak, birçok liman, körfez, dalyan,

1 lagün ve göl uyumsal yetenekleri, ekolojik rol ve etkileri her zaman tah-
min edilemeyen türlerin sürekli maruz
'ekolojik rulet' olarak isimlendirilir.
Kuzey Amerika Büyük Göller zamanda gösterge
Bu durum

dedir. boyunca, göllerdeki egzotik tür önemli

derecede 1970 'den bu yana kaydedilen yeni cinslerin
% 75 'i Avrasya' dan gelen okyanus ötesi gemilerin denge
tahmin edilmektedir. bu türlerin büyük Ponto-Caspian
(Azov denizi, Hazar denizi ve Karadeniz) bölgesinin yerlisidir.
Bir ekositemden bir ekosisteme bireylerin isteyerek veya kaza
ile göçü nispeten rastlanan bir olgudur. göçmenlerin
çevresel süreli yol açacak denli
olabilir. Fakat durumlarda türler gereksindikleri her
bulur, yerli türlerce ele geçire-
rek yerli türlerin ya da tamamen yok edilmeleri kadar
Bu göçmenler, binlerce olan dengelerin ya-
ekosistemlerin ekolojik dengelerini de bir
de

ve Biyolojik istilalar

Bir tür daha önce bir ekosisteme ve ürerse ona

verilir. Genelde, bu tür insan faaliyetlerinden
ya da populasyonlan n devinimleriyle rastgele veya ka-
zayla olan yer terimi-
ni daha çok üremeye türler için Bununla
birlikte yerli türler de hale
gelebilir. Büyük karabatak (Fransa'da koruma bir türdür),
ve Fransa küçük kemirgenleri buna örnektir.

..
 • Biyolojik Devinimi ve insan Etkisi 105

-
43

4.3.4
ve bun un sonucunda
Bilimsel lite ratü r
bir çok türü ve
türlerin yok örn ekl eriy le dol udu r.
teh like ye Avru-
yok ya da en
me me lisi nin bir çok türünün
pa bizonu ve ner ede yse yok ola n den iz
urit ius ait
yok ola n Am eri ka pos ta güv erc ini vey a Ma
türlerin
dodo bun a örn ek ola rak verilebilir. Teh like
dal ar, ger ged anl ar ve çok
listesi uzundur. Bu list ede kap lan lar, pan
deniz memelisi dur um lard a, evs el gereksinimleri vey a be-
söz kon usu dur . durumlarda, zam an-
sin gereksinimlerini
k
avlanma ya da kar avl anm a suç lam a nedenidir. Nit eki m kür
nter, benekli
endüstrisi çok yab ani türün ve büy ük pre dat örle rin (pa
yol fak at dah a az
yaban kedisi, kurt, tilk i vb. ) yok
iz böcekler, orkideler
bilinen bir ala nda kol eks iyo ncu lar (den
irli end em ik teh-
vb.) nadir türl erin tica reti ni yap arla r ve bel
öne mli bir ola n ve
likeye atarlar. Bu rad a As ya' da öze llik le
ilaç ham ma dde leri çok ara nan türl erin
yol aça n "ge len eks el tale bi unu tma ma k gerekir.
yirminci yüz -
Deniz eko sist em leri nde
dün ya
çok öne mli bir
Dü nya 100 mil yon tonluk zir-
300 0'd en fazla tür üze rin den
veyi An cak
tamamen
FA O ista tist ikle rine gör e,
ya
bir
türleri (morina,
da (%10). Ku zey Atl ant ik den izi ben tik
avl anm ada n çok
mezgit, merlos vb. ) onl arc a
Trol zam and a
ve yok olm a
olm aya n yakalarlar.
tahrip eder ve öne mli mik tarl ard a tica ri
Avlanan bir cev ap ola rak pro fes yon el
Bu yenilen-
lar yerlere, türl ere
n der in den iz (Macrouridae
} me çok ola
tor 125
üyeleri, imparator Pomacanthus imperator, vb.). Bir imp ara
"7 ve 22
bir ins an
] K. bili m
ora nda dev am ede rse
0 ( avlanma, kirl ilik ve çev res el tah rip)
 •

•
' .

106 4 • Biyolojik Devinimi ve insan Etkinliklerinin

günümüzde en olarak yakalanan türlerin 21.

da yok ileri Tehdit türlerin listesi
yüzden fazla deniz türünü türlerin yerel

1 avlanma nedeniyle yok

daha fazla bir süre devam eden
ve Kuzey Amerika
Bu nedenle,
avlanma sonucu, Avrupa
Newfoundland morina ba-

Bu önemli bir sonucu deniz ekosisteminin besin

endüstriyel öncelikle en çok kabul gören
uzun ömürlü predatör Geçen 15 içinde okyanus-
lar predatör (morina, mezgit, ton
vb.) %80'ini Birçok köpek türü 15
%75 sonucu yok olma tehdidi ile Bu predatör-
lerin yok deniz populasyonlannda etkilere sahip
tur. Bu nedenle, predatörlerdeki azalma bile hamsi,
sardalye, ringa gibi daha döngüsüne sa-
hip küçük taraftan, büyük
predatörlerce alanlar bir özellikle istenmeyen
makro-algler, mürekkep denizkestaneleri

4.3.5 insan Etkinliklerinin Birlikte Etkileri: Viktorya Gölü

Ciklet

biyolojik birlikte hareket eden birden faz-

la faktörün etkilerinden Çok iyi bilinen bir örnek
Victoria gölüdür. 1950'leri n büyük bir
predatör "Lates niloticus " veya "kaptan" ,
göl sistemine sokuldu. O zamanlar, Victoria gölü Cichlidae fa-
yüzlerce türüne ev 1980'lerd e La-
tes populasyonunun belirgin bir onlarca ciklet türünün
yok ile Daha sonra, ciklet ait
!
0 s
un v~ya birçok tür de nadir bulunma ya Eko-
ve besin bir
:k ~~rli y~rine üremeye iki ~erli
Bunlar, kandes Cardina nilotica ve
 4.3 Biyolojik Devinimi ve insan Etkisi
107

cyprinid türü olan Rastrineobola Her iki tür de cik-

letlerin ortadan birlikte Lates larva ve gençlerine besin kay-
Büyük Lates'lere gelince onlar kanibalizm yapmaya
Bu gözlemler bilimsel çevreleri Lates niloticus'un ekolojik bir
felakete neden öne sürmeye Ancak, ça-
göle gelen nehirlerin üst ve
bir sonucu olarak Victoria gölündeki kirlilik ve
nu da içeren dikkat Bunlar
ciklet üremesini ciddi bozabilecek Lates gibi büyük
bir predatörün göl üzerine etkileri, insan eylemleriyle
ortamda meydana gelen daha genel bir oturur.
Predatör etkisini Victoria gölünün
bozucularca da hale daha önem ka-

4.3.6 Söylenmeyenler

üzerindeki insan etkisi düzenli olarak inkar edilirken, esas

sonuçlar olarak biyosferde fiziksel yol açan bu insan faaliyet-
lerini üreten sosyoekonomik konusunda fazla bir söylenme-
mektedir. biyolojik kullanmaya zorla-
yan nedenler çoktur. Bu nedenler, istisnalar hariç yok etme
Bu nedenler, pek olmasa da, daha çok ve
ekonomik konusundaki tercihlerimizde
Populasyon ve yoksulluk bir olan
ülkelerdeki çevresel nedenleridir. Günü gününe bes-
lenmek fazla umursanmaz. Yok-
..: sulluk, özellikle kaçak körükler. Yoksullukla mücadele BM ta-
f belirlenen hedeflerinden biridir. En
! üzerinde, ülkeler sözlerini tutmakta hiç aceleci
Daha genel anlamda, piyasa ekonomisi ve
j uzun süreli bir pl~-
:j Bu uygulama,
"'7 eder. Tersine piyasa ekonomisi artan bir
) vadeli bir verimlilik ve maksimum önemser. Bu
0 durum anda veya tropikal onnanlann
 108 4 • Biyolojik Devinimi ve insan Etkinlik/erinin

da gözlenmekte olan durumdur. Piyasa pek sorgulanmaz. Çünkü

her geçen gün uzak kolay olmaya n bir ekonom ik sis-
temin giderek artan Hedef Gayrisafi Yurtiçi

1 büyümesi mecburen daha fazla üretmek ve daha fazla tüket-

mek gerekir. Bu döngü pek de erdemli
felakettir. endüstriyel üreticilerin
kaynaklar için bir
da önemli bir nede-
nidir. ülkelerin cömertçe destekledikleri
kadar yüz binlerce geleneksel geçimini ba-
tüketmektedir. Yolsuzluktan söz edilmese de,

4.4
IPCC (Hükümetler Paneli) tahminleri, yeryüzünün
ortalama 2-4 °C ve
deniz seviyesinin 60cm kadar yönündedir. Ancak,
daha yeni bunu 1,60m olarak tahmin etmektedir. Bu
iklimsel zamanda rejimlerinin de
ve birlikte olaylar ka-
vb.). Bu ekosistemler düzeyinde
kadar türler düzeyinde de, biyolojilerinde de hissedilecektir. Bu
likler kendilerini özellikle türlerin göstere-
cektir. türler kutuplara göç etmeye meyilli olacaklar ve tro-
pikal türler de zonlara geçeceklerdir. Yine IPCC'y e göre, 3 °C'lik
bir zonlarda, kutuplara çevresel
500km' lik bir yer gelecektir.
veya Avrupa an gibi Akdeniz türleri,
kuzeyine kadar 2003 59 3 I kelebek ve 9
Avrupa Alplerine ait bitki türü ile bir geçen içinde
her on bitki ve 6km kuzeye ve birkaç metre
ilerlediklerini
Vejetasyona gelince, CO2 kendisi fotosen-
tezi etkiler. CO2 konsantrasyonunun iki foto-
sentetik üretimini %20-30 Bunu (Fransa'da
50 ortalama 1 °C den fazla) ve daha uzun büyüme dönemi izler.

-.
 4,4 iklim
109

bu yana daha büyümesinin tespit edilmesi,

r • bölgesel olsa da, 19.
be bu yana
a'da epeyce genel b" olgu olarak .. l . . O.. ... •
goz INRA
~' :! a Ulusal
Enstitüsü)'ya göre 1900-2000
Fransa, da %25 ve
%50
INRA bilim sonuna
°C'lik bir 2,5
vejetasyon senaryosu
nal, zeytin, Halep
vs. gibi bir dizi sembolik Akdeniz
lerinin tür-
güney bulunan Loire enlemine ka-
dar geçebilir. tersine, potansiyel alam 2100
daha yüksek yaz ve daha
azalabilir. nedeniyle
alam kuzey uçuna kadar
gerileyebilir. Benzeri durum,
türleri için de gözlenebilir: karaç
köknar, ladin vb. Bu elbette bir sen am,
aryodur, çok daha
olabilir!
Orman
hala birçok bilinmeyen var-
Yeni türlerle rekabete uyum
midir? Türlerin
hareket etme ve yeni iklimsel
kapasiteleri ne
Buzul dönemi 10.000 önce yeniden süresin-
ce, güneyinden kuzeyine geçmeleri
Fakat gelecek 2000
için tahmin edilen bir
süresinden daha bir zamanda meydana gelecektir.
-~irçok böcek türü son birkaç on
kuzeye veya yükseklere
goç Kelebekler (Afrika kral
keleb . . .) incisi, volkan
.. (sedir kurdu), peygamberdevesi
ekonomik d . . . ktur An k d".. ya da yusufçuk
.. . tür ün"
..
egen yo . 1
% d . 1 .
. ca en. . ve .
an ne e mahsulün ve çiftlik
:s., la dog-rudan etkile .
yen gerçek '
rar ra ned Koniferlerde ciddi za-
j do· . en °1an çam kese
kuzey ve daha yükseklere
d Bu anda Paris bölgesine durumda-
:~ (aphid) ransa ve Brita 'da ki
nya se z ça1 gözlenen yaprak b' .
da b' geçen 40 önemli miktarda
] dö~ lal~ da, bir tür. Buna ortalama bir
em en bir .. olarak yaprak bitlerinin etkinlik
o gun
 110 4 • Biyolojik Devinimi ve insan Etkinliklerinin

Deni zlerd e, Bisca y körfe zinde IFRE MER (Den izleri n

için
Frans a Ensti tüsü) bir ortala ma su
20 1 °C Pred atör olan ve

1 olan büyü k borea l türler de azalm a gözle nmek tedir. Bu nedenle,

mori na ve berla m
küçü k tropi kal türler
faber ) gibi tropik al türler e daha fazla
Bunu n aksin e, daha fazla
Sen Pierr e (Zeus

bir da Kuze y Atlan tik 'te bulun an 36 tür 2/3 'ünün,

yirm i kuze ye daha derin sular a (pisi 50 ile
400k m (mori na ve maym un göç türle-
rinin göçü olara k göçü ile
bilir.
Küçü k plank tonik copep od Calanoides carinatus 1970 'lerde Fas
daha bulun mazk en bugü n Deni zinde bulun mak-
Merc anlar a gelin ce, yok olma ya götür en be-
olgus unda n sorum lu tahm in edilmektedir.
bir faaliy etler daha öncel eri
alanl arda hale gelebilir. Fran sa' da pamu k
ve Brita nya 'da hatta Dani mark a ve Polon ya' da ( soya ve ayçi-
Buna çok küçü k bir alana
kendine özgü özellikleri: topra k komp ozisy onu, vb.) olan bu türle-
rin köke n yerin i olup önem li bilim sel sorun lara yol

bir ürünüdür. Yery üzünd e sürek li olara k olu-

iklim sel evrim de bir rol Sivil toplum
örgüt leri ve bilim beya n edile n küres el
bir tehdi t fikrine 2004 'te Natu re dergisinde
iklim sel neden iyle 2050 'lere kadar türler in dörtte birini n yok ola-
Bu biraz ile gerek en bir bilgidir.
Mutl ak suret te ekosi steml erin ortad an ve flora ve fau-
nada bekle meliy iz. Anca k, olarak
da evrim için yeni ekosi steml er de
Hatta iklimsel param etrele rin görül medi k ortay a
bile öngörülmektedir. Bilin meye n, uyum yeteneklerinde

...........
 4.4 iklim ' 111

Fransa'mn stepler veya tundralarla dönemin özlemini çek-

mek zorunda Ya da basitçe korkuyor muyuz? Henüz,
hiç kimse küresel frenleyecek reçeteyi Bu
da, iklimsel üzerinde etkisi konusunda-
ki tehlikeler üzerine "kesin" bilimsel temelden ciddi
yoksundur. Bu alanda temkinli ve felaket söylemlerine
kalmak yerine için uyum kon usu nda
kaynak tekrar tekrar Bozulmalar
uyum biçimlerinin ve kapasitelerinin bilinmesi ko-
nusunda hala çok Bu belki de
konusundaki

u.
.,
:o
]
,le
-~

l
Q