BALKANLARlN BAŞKENTi

BALKANLARIN BAŞKENTi
. . .

EDIRNE ve GEZI REHBERI

Hazırlayan
Talha UGURLUEL
 BALKANL4RIN BAŞKENTİ
EDİRNE VE GEZİ REHBERİ

Copyright© Kaynak Yayın/an, 2005

Bu kitaptaki metin ve resimlerin, tamamının ya da bir kısmının, kitabı yqyımlqyan rirketin
önceden ya'(!lı i '(!li olmaksıijn elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayıt
si.rtemi ile çoğaltılması,]qytmlanması ve depolanması yasaktır.

E ditör
Salih GÜLEN

Kapak
Engin ÇİFTÇİ

Mizanpaj
Mustafa KAYAN

ISBN
9 75 -8775-2 9-4

Yayın Numarası
114

Basım Yeri ve Yılı

Çağlayan Matbaası / İZMİR Tel:(0232)252 20 96
EKIM 2005

Genel Dağıtım
Gökkuşağı Pazarlama ve Dağıtım
Alayköşkü Cad. No: 12 Cağaloğlu/İSTANBUL
Tel:(0212)5193933 Faks:(0212)51939 01

Kaynak Yayınlan
Emniyet Mahallesi Huzur Sokak No: 5
34676 Üsküdar/İSTANBUL
Tel: (0216)318 42 88 Faks:(0216)318 52 20
www.kaynakyayinlari.com
 İÇİNDEKİLER
Önsöz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ll

1. BÖLÜM
TARİHTE EDİRNE

İlk Çağ'da Edirne . . . . . . . ·. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

Romalılar Döneminde Edirne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

Bizans Döneminde Edirne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

Osmanlılar Döneminde Edirne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

Milli Mücadele'de Edirne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

2. BÖLÜM

BALKAN HARBİ VE ŞÜKRÜ PAŞA

Balkan Sava§ı'nın Sebepleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

Edirne Savunması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

Savunmadan Sonra Şükrü Pa§a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

3. BÖLÜM

CAMİLER

Eski Cami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

Üç Şerefeli Cami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

Bayezid Camii ve Külliyesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92

Muradiye Cami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

Selimiye Cami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

D arülhadis Cami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132

İçindekiler 5
 Yıldırım Cami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140

Gazimihail Cami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144

4. BÖLÜM
SARAYLAR VE KASIRLAR

Eski Saray . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150

Yeni Saray . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152

Adalet Kasr ı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160

Av Kö§kü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162

Diğer Kö§k ve Kasırlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162

5. BÖLÜM
KÖPRÜLER

Meriç Köprüsü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166

Ekmekçioğlu Ahmet Pa§a Köprüsü . . . . . . . . . . . . . . . . . 169

Gazimihail Köprüsü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171

Yıldırım Köprüsü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171

Yalnızgöz Köprüsü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172

Saraçhane Köprüsü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173

Bayezid Köprüsü ............................. .". 173

Saray (Kanuni) Köprüsü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174

Fatih Köprüsü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175

6. BÖLÜM
TİCARİ YAPILAR

Çelebi Mehmet Bedesteni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178

6 İçindekiler
 Rüstem Pa§a Kervansarayı . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . 181

Ekmekçioğlu Ahmet Pa§a Kervansarayı . . . . . . . . . . . . . 185

Semiz Ali Pa§a Çaqısı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187

Selimiye Arastası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189

Ta§ Han . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191

Deveci Han . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192

Havlucular Hanı . .. . . . .. . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . 193

Kapanlar ................... ...... ............ 194

7. BÖLÜM
ÇEŞME, SEBİL, MAKSEM VE SU TERAZİLERİ

Çe§meler ..................................... 198

Sebiller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205

Maksem ve Su Terazileri . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209

8. BÖLÜM
HAMAMLAR

Yeniçeri Hamarnı ............................... 214

Sokullu Mehmet Pa§a Hamarnı .................... 214

Saray Hamarnı ................................ 215

Mezit Bey Hamarnı ............................. 216

Beylerbeyi Hamarnı . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216

Gazimihail Hamarnı ............................ 216

Tahtakale Hamarnı ............................. 217

İçindekiler 7
 9. BÖLÜM
DİGER TARİH İ YAPILAR

H aciriyan Kulesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220

Edirne Surları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223

İtalyan Kilisesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226

Sinagog . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227

Karaağaç Tren İstasyonu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228

Harbiye Kı§lası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229

Hafızağa Konağı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229

Edirne Belediye Binası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 31

Eski Vali Konağı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232

İlhan Koman Evi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232

Tarihi Karakol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233

Peykler ve Saat!i Medrese . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233

Tarihi Endüstri Meslek Lisesi Binası . . . . . . . . . . . . . . . . . 234

Esveti Yorgi Kilisesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235

10. BÖLÜM
MEZAR, TÜRBE VE ŞEHiTLİKLER

Mimar Sinan'ın Tarunu Fatma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238

H adım Balaban . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239

Zehrimar Mezarlığı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240

.

Dr.Rıfat Osman Beyin Kabri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241

Vali Hacı İzzet Pa§a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242

Melek İbrahim Pa§a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243

8 İçindekiler
ı
Merzifonlu Kara Mustafa Pa§a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245

Ressam Hasan Rıza Bey . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245

Dilaver Bey . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247

Hasan Sezai Hazretleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248

B alkan Sava§ı Şehit!iği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254

ll. BÖLÜM
MÜ ZELER

Arkeoloji ve Etnoğrafya Müzesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258

Türk İslam Eserleri Müzesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260

Balkan Sava§ı Müzesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262

12. BÖLÜM
EDİRNE'DEN ÇEŞİTLEMELER

Mimar Sinan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268

Kırkpınar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274

Dünyayı Titreten Pehlivanlarımız . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278

Edirne'nin Me§hurları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286

Karaağaç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290

Lozan Anıtı ve Müzesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290

Hıdırlık Tepesi ve Tabyalan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291

Balkan Sava§ı'nda Hıdırlık Tepesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293

SÖZLÜK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294

İçindekiler 9
10
 ÖN SÖZ
Nihayet ikinci kitabın önsözünü de yazmak nasip oluyor. Evet
iki yıl önce karar vermi§tik gezi rehber kitapları yazmaya. Ülke­
miz dünyanın en zengin tarih dokusuna sahipti hiç §Üphesiz. Ve
kendi insanlarımız bu zenginliğin etrafında geziyor ama neye sa­
hip olduklarını bilmeden ya§ayıp gidiyorlardı. Onların, dünyanın
hayranlıkla seyrettiği bu değerleri gerçek hüviyeti ile bilmeleri
gerekiyordu. Tüm yönleriyle bu eserleri anlamaları §arttı. Ne ya­
zık ki birtakım insanlarımız tarihi zenginliklerimizin sadece men­
kıbele§ıni§ kısımları ile ilgilenirken, diğer kısmı ise sadece sanata
bakan yönleriyle ilgileniyorlardı. Her seferinde bir §eyler eksik
kalıyordu. Türkiye'nin birçok yerini zaman zaman gezmeme ve
bu manzaralada sık sık kar§ıla§mama rağmen bu duyguları en
yoğun ya§adığım yerlerden biri Edirne olmu§tur.

Arkada§larımızla geziye gidip de Selimiye Camii'ne uğradığı­

mız bir gün, oraları iyi bildiğimizi dü§ünen bir teyzemiz, caminin
muhte§em kubbesine bir kez bile bakmadan, ısrarla kendisine
ters laleyi gösterınemi isterken; kimileri de Mimar Sinan gibi dev
bir §ahsiyeti tamamen es geçerek Edirne sokaklarını adımlıyorlar­
dı. Üç Şerefeli Cami'nin, çok kubbeliden tek kubbeliye geçi§te en
önemli ara formlardan biri olduğunu bilmeden dola§anlardan,
Romalılardan kalan me§hur Hadriyanus Kulesi'nin önünde onlar­
ca Edirneli'ye kulenin yerini sorduğumda "Bilmiyorum" deyip ge­
çenlere kadar nice insanımız hemen yanı ba§ındaki hazineleri ar­
tık bilmeliydi.

Edirne kapılarına geldiğinde, halkın, "Üzüm salkımlarına pa­

ra asan ordu geldi." diyerek kapılarını açtığı topluluğun ba§ında
bulunan I. Murad'ın sesi duyulur Edirne'de. "Bu eser sizin adınızla

Önsöz ll
 anılsın." dediklerinde tüm tevazusu ile "Hayır, bu yapının temel­
lerini ağabeyim atmı§tt. Bu sebeple onun adıyla anılsın" diyerek
Eski Cami'ye Süleymaniye dedirten Çelebi Mehmet'in sesi duyu­
lur Edirne'de. Darülhadis Camii'nde, daha gözlerini uykudan açar
açmaz Peygamberimizden (s.a.s.) aldığı emri yerine getirmenin
§evkiyle bir temel ta§ını sırtlanıp oralara ko§an II. Murad; Peyk­
ler Medresesi'nin avlusunda, Molla Gürani'nin bakı§ları arasında
tahta at ko§turan Fatih Sultan Mehmet; muhte§em Selimiye ve
onun Hünkar mahfilinde bulunan çilehanesinin §ahsında II. Se­
lim; Kıyık ve Hıdırlık Tabyalarının dehlizlerinde "Dü§man hatla­
rımızı geçtikten sonra ölürsem kendimi §ehit kabul etmiyorum."
diyen Şükrü Pa§ayı ve tarihteki nice muhte§em simayı görebilir
ve tarihe tanıklık eden bu ya§lı yapıların içlerinde onlarla kucak­
la§abiliriz.

Eğer bilerek ve hissederek Edirne'yi adımlayabilirsek, Edir­

ne'de döktürdüğü topları İstanbul önlerine ta§ımakta olan Fa­
tih'in askerlerinin seslerini duyabilir; konaklarda, Osmanlı ha­
nımlarının muhte§em ahlaki seeiyelerini gören bir İngiliz sefirinin
hanımının ülkesine yazdığı mektuplarda, "Orada cennetten bir
zaman dilimi ya§adım." sözlerini i§itebilir; bedesteni anlatırken
bir sarayı anlatır gibi ifade eden Evliya Çelebi'yi görebilir ve Yeni
Saray'ın yıkıntıları arasında son dönemlerimizdeki acziyetimizin
sebeplerini hissedebilirsiniz.
Evet geziniz, Edirne'yi de diğer §ehirlerimizi de geziniz. Eliniz­
de harita ve gezi kitaplarıyla, oranın tarihini ya§ayarak, geçmi§te
ya§amı§ §ahıslarını tanıyarak, yapıların gerçek fonksiyonlarını ve
sanat değerlerini idrak ederek geziniz ve çevrenize de gezdiriniz.
Kısa sürede sizleri alıp ne büyük anlayı§lara ta§ıdıklarını görecek­
sınız.
1
Saygılarunla
Talha Uğurluel

12 Önsöz
 • w
ILI< ÇAGDA EDIRNE
Bir Trak Evi
Avrupa ve Asya kıtalarını
birbirine bağlayan stratejik
bir noktada bulunan Edirne,
Anadolu ve Balkanlar ara­
sında önemli bir köprü vazi­
fesi görmܧtÜr. Bu konumu
sebebiyle de tarihin erken
dönemlerinden itibaren in­
sanlar tarafından yerle§im
merkezi olarak seçilmi§tir.
Bölgede, Paleolitik Çağla­
ra ait buluntulara rastlan-
16 Bölüm 1 • İlk Çağda Edirne
•
mazken, Buzul Çağı sonrasın­
da Altınağaç köyü yakınla­
rında bir yerle§im yeri tespit
edilmi§tir.
İnsanların yerle§ik düzene
geçtiği Neolilitik Çağa ait
buluntulara ise 1990 yılında,
Ke§an - Enez arasında yapı­
lan kazılarda rastlanmı§tır.
Bu kazılarda tespit edilen en
erken hayat belirtileri M.Ö.
5 500 yıllarına kadar dayan­
maktadır. Bu yerle§im mer­
kezinde, etrafını çeviren kü­
çük bir engel duvarı, yuvar­
lak planlı yapılar, ocak kalın­
tıları ve çanak çömlek parça­
ları bulunmu§tur.•
İnsanların maden kullan­
maya ba§ladıkları dönemler­
de bölgede yerle§im merkez­
lerinin sayıları hızla artmaya
 Dolmen
ba§lamı§tır. Fakat bu çağın
ortalarında meydana gelen
bir yangın bu döneme ait
yerle§imlerin sonu olmu§tur.
Fakat bir süre sonra bölgeye
Karadeniz taraflarından yo­
ğun bir göç dalgası İnıneye
ba§lamı§tır.
Maden Devrinin ilk ve or­
ta devirlerine ait Edirne ve ci­
varında bulunan ve günümü­
ze kadar varlığını koruyabilen
en önemli buluntular menhir
ve dolmenlerdir. Yapılan anı.§­
tırmalar sonucunda Trakya
bölgesinde 2 5 adet menhir ile
94 adet dolmen bulunmu§­
tur. Günümüzün mezar ta§ı
anlayı§ına yakın olan menhir­
lerin en yoğun bulundukları
alan, Edirne'nin Çömlekpınar
köyü yakınlarıdır. Yakla§ık
200 metrelik bir alanı kapla-
Dolmcn : İlk Çağda insanların kullandığı bir yerle§me birimi.
Menhir: İlk Çağda kullanılan bir çe§ it mezarta§ı.
M enhir
yan, yükseklikleri 1-2 metre
arasında olan menhirler bir
hendek ile de çevrilmi§tİr.
İlk Çağların anıt mezarları
olan dalmenler Isteanca Dağ­
ları'nda bulunmaktadır. Bu
dolmenlerin tarihleri M . Ö .
1400'lere kadar gitmektedir.
Menhir ve dalmenleri me­
rak ediyorsanız Edirne Müze­
si' ne uğramanız yeterli ola­
caktır, zira 1 983 yılı içerisinde
Hacılar köyü civarında tespit
edilen dolmen bugün müze
bahçesinde sergilenmektedir.
Yine müze bahçesinde sergile­
nen ve ilginizi çekeceğini um­
duğumuz bir de Trak evi tasa­
rımı mevcuttur. Hayali olarak
İn§a edilen bu yapı bölgede
yerle§ik düzene geçen insanla­
rın ilk barınma yapılarını
temsil etmektedir.
Bölüm 1 • Ilk ( ,,�,Lı l dırııc 17
 Edirne civa­ M.Ö. l 400'lerden itibaren
rında bizi ilk Çağ bölgede Akhaların egemenli­
dönemine götü­ ği ba§lamı§ ve 200 yıl kadar
ren bir diğer me­ sürmܧtÜr.
zar türü de tümü­
Bütün Anadolu ve Balkan­
lüslerdir. Ölen ki­
ları kasıp kavuran Pers istila­
§1010 rütbe ve
sından Edirne bölgesi de nasi­
makamca büyük­
Büyük İskender'in Babası bini almı§ ve M.Ö. 4SO'lere
lüğü ne ora ntılı
Makedonya Kralı 2. Flip kadar Pers hakimiyetinde kal­
olarak, mezarı
mı§tır. M.Ö. 3 5 0'lerde Make­
üzerine toprak yı­
donya Kralı II. Flip geni§le­
ğılarak olu§turulan bu anıt
me politikası güderek bu böl­
mezarlar, uzaktan normal bir
geyi de egemenliğine dahil et­
tepe gibi görünseler de düz ze­
mi§tir. Makedonyalı İskender
minlerde mantar gibi duru§la­
döneminde de Helen İmpara­
rı ile kendilerini ele verirler.
torluğu içinde kalan Orestia,
İlk Çağda, Edirne §ehir M.Ö. 280'lerde Galatlar son­
merkezinin bulunduğu mekan rasında da Romalıların haki­
da Odrisler tarafından kurulan miyetine girmi§tir.
bir Trak köyünün kurulduğu
ve adının da Orestia olduğu
sanılmaktadır.

Tümülüs (Yığına Tepe): İlk Çağda kullanılan bir m ezar çe§idi.

18 Bölüm 1 • İlk Çağda Edirne

ROMALI LAR
DON EMIN D E EDI RN E
.. . .

Miladın ilk yıllarında dün­

ya üzerinde nüfuzlarını .yava§
yava§ arttıran en önemli güç­
lerden biri §Üphesiz Romalı­
lardı. Romulus'un kasabasın­
dan ta§an topluluk neredeyse
tüm Avrupa'ya yayılmı§tL
Hızla ilerleyen nüfuzları ile
önce kendilerine bağlı uydu
krallıklar olu§turuyorlar, ar­
dından bu krallıkları da bün­
yelerinde eritiyorlardı. Ores­
Arkeoloji Müzesi'nin bahçesinde bulunan
tia'ya (Edirne) da aynı politi­ Romalılardan kalma aslan �lı su arkı.
kayı uygulamaya ba§lamı§lar­
dı. Özellikle Doğu Trakya
Krallığı üzerinde etki kuran riyle bastırıldı. Artık Roma
Romalılar, burayı da önceki askerleri Orestia'ya girmi§ler­
toprakları gibi yava§ yava§ yö­ di. Bölge, Roma'nın toprakla­
netim birimleri haline getir­ rına dahil olmu§tu.
meye ba§lamı§lardı. Bu ilerle­
Edirne'nin, tarih sahnesine
me hareketi halk tarafından
kabul edilmedi ve bölgede is­ geli§mi§ bir §ehir olarak çıkı§ı,
yan patlak verdi. M.S.45 lerde Roma imparatoru Handri­
meydana gelen hareket Roma anus'un bölgeyi ziyareti ile ba§­
imparatoru Claudius'un em- lamı§tır. MS. 1 2 3 'de Roma'nın

Bölüm 1 • Romalılar Döneminde Edirne 19

 Balkan topraklarını zi­ maktadır. Şehrin parlak devri
yaret eden Hadri- ba§lamı§tır. Bir süre sonra
anus, Orestia'yı Edirne, Roma'nın Trakya eya­
geli§meye müsait lerindeki altı önemli §ehrinden
görerek burayı biri haline gelmi§tir.
yönetim mer­
kezlerinden biri Bu devir sonrasında Had­
ilan etti. Artık rianopolis'i buhranlı günler
Orestia kasaba­ beklemektedir. Bir diğerinin
lıktan kurtula- iktidarını kabul etmeyen ko­
rak Hadrianopo­ mutanlar ülkeyi iç çatı§maya
lis adını alıyordu. götürecektir. Diocletianus'un
İç i§lerinde çekilmesi ile ba§layan siyasi
bağımsız, dı§ i§­ buhranlarda Licinius ile Cons­
lerinde Roma'ya tantinus arasında 3 24'te bir
bağlı olan §ehrin, sava§ meydana gelmi§, ticini­
dört tarafı sur­ us'un yenilmesi ile sonuçlan­
lada çevriliydi. mı§tır. Yine 378'de İmparator
Bir nevi Cas­ Valens'in Gotlar ile yaptığı sa­
trum olan §ehir va§, 3 8 1 'de İmparator I.The­
surlarının dört odosius'un Gotları takip ama­
kö§esinde ise cıyla Hadrianopolis'e gelmesi
dört silindicik ve bir aya yakın kalması böl­
kule bulun- genin stratejik yönünü açıkça
Roma imparatoru Hadrianus maktadır. ortaya koymaktadır.
Bugün saat
kulesi olarak tanınan yapı, bu
dört kuleden biridir. (Diğer Ta­
rihi Yapılar Bölümünde Hadrian Kule­
Romalılardat
si'ne bakınız.) kalma bi

Roma'dan günümüze ka­

lan paralardan anladığımıza
göre, Hadrianopolis sokakla­
rında birçok mabed, çe§me,
anıt ve tanrı heykelleri bulun-

20 Bölüm 1 • Romalılar 1 lııııt·ıııııhlt• 1 dırııl!

 Hadrianopolis'in tarih sü­ İmparatorluğu'na
recinde en çok maruz kalaca­ ba§kent olarak
ğı tehlikelerden biri de istila seçmesidir. Artık
te§ebbüsleri olmu§tur. Bu is­ Co nstantinopolis
tila hareketlerinin ilklerinden olarak adlandırılan
olan Hun akınlarında, civar­ ana merkez ile
daki birçok §ehir yağmalansa Avrupa arasında Roma imparatoru
da surlarının gücü dolayısı ile büyük önem ta§ı­ Konstantin
Hadrianopolis'e herhangi bir yan ve Roma or­
zarar gelmemi§tir. duları tarafından kullanılan
Via Egnatia yolu geli§meye
Bölgeyi daha gözde bir
ba§layacak ve bu yolun üze­
konuma sokacak olay, İmpa­
rinden geçtiği Hadrianopolis
rator Constantinus'un bugün
de ikinci bir gözde olarak ta­
Sarayburnu olarak adlandır­
rihteki yerini alacaktır.
dığımız bölgede bulunan
Bizantiuru kasabasını Roma

Bölüm 1 • Romalılar Döneminde Edirne 21

 • •

B IZANS DON EMI N D E

•

EDI RN E
ğu İstanbul merkez olmak
üzere varlığını sürdürmü§tür.

Bir Roma mezart3.§ı
MS. 3 7 5 yılında Kavimler
Göçü ile sarsılan, ayrıca İm­
parator Theodosius tarafın­
dan iki oğlu arasında payla§­
tırılan Roma İmparatorluğu;
Doğu ve Batı Roma olmak
üzere ikiye ayrılmı§tır. 20 yıl
sonrasında ise Batı Roma İm­
paratorluğu yıkılırken Doğu
Roma, Constantin'in kurdu-
Not: Roma mezarta§larında ölen ki§ i daha çok yatağa uzanmı§ vaziyette gösterilir.
Yanında sevdiği ki§iler ve yiyeceklerde resmedilir.
5 . yüzyılda Balkanları yi ne
istilalar beklemektedir. Önce­
likle Hunlar, ardından Slav ve
Bulgar akınları ba§lamı§tır.
Ba§larında Atilla'nın bulun­
duğu Hunlar, Hadrianopolis'i
almı§lar ama İstanbul'a sai­
dırmadan geri çekilmi§lerdi.
Bir yüzyıl sonrasında bu kez
Avarlar sahneye çıkarlar ve
Edirne önlerinde ( 5 50) Justi­
nianos'a bağlı Bizans ordusu­
nu ağır bir yenilgiye uğratır­
lar. Bizans ve Avarlar arasın­
daki bu mücadeleler 640'lara
kadar sürmܧ ve • sonrasında
Avar tehlikesi ortadan kalk­
mı§tır.

22 Bölüm 1 • Bizans Döneminde Edirne

 Avarlardan sonra Trak­
ya'da bu kez Bulgar tehlikesi
ba§ gösterir. Bulgar akınları
neticesinde Edirne ve çevresi,
800'lü yıllara kadar Bulgar
i§galinde kalacaktır. Fakat
807 yılında Bulgarlar üzerine
sefere çıkan İmparator Nike­
poros, Edirne'yi geri almı§tır.
809' da Bulgarları birle§tiren İncil' den bir sahne

Krum'a kar§ı redbirsizce ha­ gelmi§ ve yapılan antla§malar

rekete geçen Nikephoros or­
dusuyla birlikte ağır bir hezi­
mete uğramı§ ve kendisi de
bu sava§ta hayatını kaybet­
mi§tir. Bu yenilgi sonrasında
savunmasız kalan Hadriana­
polis'e giren Krum, sayıları
on iki bini bulan §ehir halkını
esir ederek Tuna Nehri'nin
ötelerine sürmܧtÜr.
Krum'un yerine geçen oğ­
lu döneminde, Bizans-Bulgar
ili§kileri daha ılımlı bir hale
çerçevesinde Hadrianapolis,
Bizans'ta kalmı§tır.
9 1 3 tarihinde Bulgar Kra­
lı Simeon, İstanbul sudarına
dayandı. Amacı Bizans tacını
giymekti. Bu konuda arzu et­
tiği hakimiyeti elde edeme­
yince 9 14'te Hadrianapolis'i
ele geçirdi. Fakat §ehir bir sü­
re sonra yine elinden çıktı.
Edirne ve çevresi için Bulgar
tehlikesi bu §ekilde yüzyıllar­
ca devam etti.

İstanbul'un eski ku§ atmaları ndan çizimler.

Bölüm 1 • Bizans Döneminde Edirne 23


Haçlı donanınası Konstantinapolis
yakınlarından geçerken.
Bulgarkıran lakaplı II. Ba­
sileios, Asya seferi sonrasında,
o sıralar Bulgar tahtında otu­
ran Kral Samuel'e saldırdı. Sa­
muel ise onu §a§ırtmak için
yortu gecesinde Hadrianopo­
lis'e saldırdı ve halkı kılıçtan
geçirdi. Fakat II.Basileios oyu­
na gelmeyecek stratejisini boz­
mamı§ ve Sruma Boğazlarında
Bulgar ordusunu bozguna uğ­
ratmı§tır.
Bulgar tehlikesinin geç­
mesi sonrasında Edirne böl­
gesinde bu kez Peçeneklerin
tahakkümlerini görmekte­
yiz. Bazı zamanlarda B izans
ordusunda paralı askerlik de
yapan Peçenekler bu kez
24 Bölüm 1 • Bizans Döneminde Edirne
1 0 5 0 yılında Edirne önlerine
kadar gelmi§ler ve burada
tam §ehri alacaklar iken kral­
larının ölümü üzerine ku§at­
mayı kaldırarak çekilmi§ler­
dir.
Hadrianopolis, askeri gü­
zergah üzerinde olması sebe­
biyle Haçlı Seferlerinin de
yolları üzerinde bulunuyordu.
Bunlardan ilk Haçlı seferi
gerçekle§tiğinde Bizans im­
paratoru, §ehirde bir tatsızlı­
ğa mahal vermemek amacıyla
gelen kuvvetlerin §ehirde üç
günden fazla kalmalarını ya­
saklamı§tL Alman birlikleri­
nin de Edirne'den geçi§lerin­
de az kalsın olay çıkacaktı.
Fakat hadise büyümeden ka­
pandı.
Üçüncü Haçlı Seferi'nde
Bizans'ın Eyyubiler ile anla§­
masından §Üphelenen Fried­
rich Barbarossa, 22 Kasım
ı ı 89' da Edirne'yi i§gal etmi§­
tir. İstanbul'u da ku§atmayı
dü§ünen Alman kuvvetleri,
Bizans'ın anla§ma teklifi ile
bu dü§üncelerinden vazgeç­
mi§lerdir.
Tarihe, Latin İstilası olarak
geçecek olan olay, 4. Haçlı Se­
feri olarak ba§lamı§ fakat Ku­
düs yerine Bizans'ın i§gali ile
tamamlanmı§tl. İstanbul'u i§­
gal eden Latinler kısa süre
içinde Edirne'yi de aldılar. Fa­
kat kısa bir süre sonra Edirne
ve civarındaki halklar ayak­
landı. Bulgar Çarı Kaloyan'ın
da desteği ile Latinler, Trak­
ya'dan kovuldular. Fakat Bul­
garların Edirne ve çevresinde­
ki Bizanslılara kötü davran­
maları üzerine Bizanslılar, La­
tinlere yakla§tılar ve gerçek­
le§tirdikleri i§birliği ile Kalo­ Osmanlı askerleri Süleyman Pa�a
öncülüğünde Bolayır'da.
yan'ı Trakya'dan uzakla§tırdı­
lar. Latin istilası ile İznik' e ta­
zen, Osmanlılardan aldığı
§ınan Bizans hanedam 1 261
yardımlar ile Selanik'i de geri
yılında tekrar İstanbul'a geldi
almı§tır.
ama devlet yönetimi durul­
madı. 1 34 5'lerde Hadriano­ Orhan Gazinin büyük oğ­
polis'te ba§layan büyük bir is­ lu Süleyman Bey, idaresindeki
yan hareketi asiller ile halkı on bin asker ile 1 3 54 yılı içe­
kar§ı kar§ıya getirdi. Asiller risinde bir gece Gelibolu Ka­
sınıfının ba§ında olan Kanta­ lesi'ni almı§tı. Bu fetih sonra­
kuzen imparatorluğunu ilan sında Osmanlılar, Trakya
etti. Kantakuzen, dü§manla­ akınlarına ba§ladılar. Türkle­
rına kar§ı Türklerden yardım rin Gelibolu'daki bu hızla iler­
istemi§ ve Umur Bey kuvvet­ leyi§lerinden endi§e duyan
leri ile dü§manlarını püskürt­ Kantakuzen 5 . Ioannes'ten
meyi ba§armı§tır. (Umur Beyin bu yardım istemi§ fakat bir itti­
yardımının anlatıldığı kitapta §ehrin adı fak sağlayamamı§tır. Bu sıra­
Yine
Aderyana olarak geçmektedir.) larda Cenovalılar ile ittifak
Türklerin yardımı ile İstan­ kuran 5 . Ioannes İstanbul ön­
bul'a giren Kantakuzen, 6. lo­ lerine gelmi§ti. Kantakuzen
annes olarak Bizans tacını ile aralarındaki mücadele bir
giymi§tir. Osmanlı Devle­ yıl kadar sürmü§, bir ihanete
ti'nin ba§ında bulunan Orhan uğrayarak yenilen Kantaku­
Beye kızını veren Kantaku- zen Mora'ya sürülmü§tür.

Bölüm 1 • Bizans Döneminde Edirne 25

 Bu sıralarda Osmanlı fetih
hareketleri tüm Trakya'ya ya­
yılmı§tı. Ke§an, Çorlu, Lüle­
burgaz, Dimetoka ve Babaes­
ki kasabalarının alınmasından
sonra artık Edirne ile arala­
rında pek de bir uzaklık kal­
mamı§tı. Zaten alınan bu ka­
lelerin içerisindeki ahalinin
bir kısmı her zaman yaptıkla­
rı gibi Edirne Kalesi'ne sığın­
mı§lardı. Lala Şahin Pa§a ko­
mutasındaki Osmanlı ordusu
Edirne Tekfuru Adriyan'ı Saz­
lıdere'de mağlup edince tek­
fur, kuvvetleri ile birlikte
Edirne Kalesi'ne sığınmak zo­
runda kaldı. Bu sırada Sultan
Murad da kuvvetleri ile Edir­
ne önlerine gelmi§ti. Adriyan
burada tutunamayacağını an­
layınca Meriç Nehri'nin ta§an
sularından istifade ederek ai-
26 Bölüm 1 • Bizans Döneminde Edirne
lesi ile birlikte İnoz'a kaçtı.
Ertesi gün, Edirne tekfuru­
nun kaçtığını gören halk ka­
leyi Osmanlı kuvvetlerine
teslim etti.
Bu teslimde Osmanlı kuv­
vetlerinin gücü yanında ba§ka
unsurların da etkili olduğunu
burada söylemek gerekmekte­
dir. Rıfat Osman Bey, Edir­
ne'de oturan bir Rum tarih öğ­
retmeninin kendisine, Os­
manlıların Edirne önlerine
geldiklerinde, Edirne civarın­
daki bağ ve bahçelerden ye­
dikleri yemi§ ve üzümlerin pa­
ralarını, ağaç ve kütüklerin
diplerine bırakacak kadar ba§­
kalarının mal ve haklarına
saygılı davrandıklarını, halkın
da Edirne kapılarını bu neden­
le Osmanlılara açtıklarını an­
latıyor.
Osmanlı kuvvetleri Balkanlarda
 ı 36 ı yılında gerçekle§en
Edine'nin fethine çok sevinen
I. Murad §ehrin Hadrianapo­
lis adını Edrine'ye çevirmi§­
tir. Artık §ehir bu adla anıla­
cak ıs. yüzyıl civarında
ise günümüzde söylendiği
§ekliyle Edirne haline ge­
lecektir.

Sultan I. Murad ayrıca

bu fethi Celayirli Hüküm­
dar Üveys Han ba§ta
olmak üzere çevre
Müslüman devlet
liderlerine de birer
mektupla bildir­
mi§tir.

Osmanlılar ta-
rafından alınan
Edirne , §imdiki
Edirne' den çok
farklı idi. O za­
manlar §ehir bu­
gün Kaleiçi dedi­
ğimiz bölge kadar
olup etrafı surlada
çevriliydi. Bugün-
kü Yıldırım Mahal­
lesi' nin olduğu yerde
ise Aina adlı bir kasaba Sefer sırasında Osmanlı
askerlerinin üzüm
bulunmaktaydı.
kütüklerine astıkları
para keseleri.

Bölüm 1 • Bizans Döneminde Edirne 27

 OSMAN LlLAR
•• • •
DON EMI N D E EDI RN E
1. Murad Hüdavendigar
I . Murad Devri ( 1359- 1389)
Edirne'ye giren I. Murad
öncelikle kale içinde bulunan
bir kiliseyi camiye dönܧtÜr­
mܧtÜr. Halkın, Kilise Cami
dediği bu yapı ne yazık ki
günümüze ula§amamı§tır.
28 Bölüm 1 • Osmanlılar Döneminde Edirne
Yine Edirne'de bir ba§ka
kiliseyi de Halebiye adıyla
camiye çevirmi§tir. Edirne
tekfurunun oturduğu saray
Osmanlılar tarafından beğe­
nilmemi§ ve Sultan Murad'ın
emriyle yeni bir sarayın in§a­
atına ba§lanmı§tır. Bu sara­
yın bugün nerede yaptınldığı
bilinmemektedir. Ancak Yıl­
dırım Bayezid'in, Selimiye
Camii'nin yerinde olduğunu
bildiğimiz sarayının, bu sara­
yın devamı mı olduğu yoksa
bir yangın sonrasında yeni­
den mi yaptınldığı bilinme­
mektedir. Saray in§aatı bite­
ne kadar Dimetoka'da kalan
I. Murad, in§aaqn tamam­
lanmasından sonra b ura ya
yerle§mi§tir.
Edirne'nin fethi sonrasında
buradaki Türk nüfusunu art-
tırmak amacıyla Anadolu'da­
ki bir kısım beyliklere ayrıca­
lıklar verilerek Balkaniara
yerle§meleri te§vik edilmi§tir.
Artık Edirne, Osmanlı
Devleti'nin ba§kenti olma ya­
nında, fetihlerin de ba§langıç
noktası olacak, tüm askeri
harekatlar buradan yönetile­
cektir. Sultan Murad ayrıca
yabancı elçilerin kabullerini
de Edirne'de yapacaktır.
Anadolu'da Türk birliğini
sağlamaya çalı§an I. Murad'ın
Edirne'ye son uğrayı§ı, Os­
manlı Devleti'ne kar§ı Avru­
pa'da büyük bir ordunun ha­
zırlandığını duyması üzerine
olmu§tur. 1 388 yılında Geli­
bolu yoluyla Edirne'ye gelen
padi§ah burada ordusunun ha-
l. Kosova Sava§ı sonunda, 1. M urad bir Sırp askeri tarafından §ehir edilirken.
Bölüm 1
zırlıkları ile uğra§ml§ ve 1 389
yılında Kosava'ya hareket et­
mi§tir. Bu sefer sonrasında
Kosova'da meydana gelecek
l .Kosova Sava§ı'nı Osmanlı
ordusu kazansa da Sultan Mu­
rad, 9 Ağustos 1389 günü sa­
va§ meydanını gezerken §ehit
edilecektir.
Yıldırım Bayezid Devri
(138 9-1402)
Babasının §ehit edilmesi
sonrasında padi§ah ilan edi­
len Yıldırım Bayezid, Edir­
ne'ye gelmi§ ve o yılın kı§ını
Edirne'de geçirmi§ti. Padi­
§ah, seferlerden vakit bul­
dukça Edirne'de kalıyor, bu
da Edirne'nin önemini git­
tikçe arttırıyordu. Şehirde
imar faaliyetleri hızlanmı§tı.
• ll<;ııt.ııılıl;ıı· l>ıııH:ııHıı·k Edirne 29
 üzerinden gitmı§tır. Bu iki
ku§atma arasında Avrupayı
dize getirdiği me§hur Niğbo­
lu Sava§ı'nı da kazanan Yıldı­
rım, Anadolu'da Timur tehli­
kesinin ba§ göstermesi üzerine
1 399 yılında Edirne'den Bur­
sa'ya gitmek üzere ayrılmı§tır.
Bu, onun Edirne'yi son görܧÜ
olacaktır.

Fetret Devri ( 1402- 1 4 1 3 )

Yıldırım Bayezid Han Timur ile yapılan sava§ta
Osmanlı ordusunun yenil­
Edirne alındığında §ehre ya­
mesi ve Yıldırım Bayezid'in
kın bir kasaba olan Aina, Se­
esir dü§mesi üzerine Yıldırım
fer§ah, Ortaimaret ve Şah­
Bayezid'in oğullarından Şeh­
melek mahalleri ile Edirne'ye
zade Mehmed, Amasya'da;
eklenmi§ti. Bugün kiliseden
Musa, Bursa'da; Süleyman,
çevrilme olup olmadığı hala
Edirne'de ve İsa, Balıkesir'de
tartı§ma konusu olan Yıldı­
sultantıklarını ilan etmi§ler­
rım Camii ve Selimiye Camii
di. 1 402 yılında Şehzade Sü­
yakınındaki saray hamarnı o
leyman, Bursa'daki hazineyi
günlerden kalmadır. O dö­
nemin mimari anlayı§ının ne
kadar ileri bir düzeyde oldu­
ğunu gösteren son bir yapı
da Yıldırım Camii yakınla­
rında bulunan Yıldırım ima­
reti'nden günümüze kalabi­
len ve tek parça olan kemer­
li bir baca kalıntısıdır.
Yıldırım Bayezid, hüküm­
darlığı süresince İstanbul'u iki
kez ku§atmı§ ve her ikisinde
de §ehri muhasaraya Edirne Yıldınm imaretinden bir baca

30 Bölüm 1 • Osmanlılar Döneminde Edirne

Edirne'ye getirerek kendisini
veliaht ilan etmi§ ve 8 yıl bo­
yunca burada hüküm sür­
mܧtÜ. Bu dönemde, §U an
da hala ibadete açık olan Es­
ki Cami'nin temelleri atıl­
mı§, Eski Saray da geni§letil­
mi§tir.
ı 4 ı O yılında Bursa'da bu­
lunan Musa Çelebi önce İsa
Çelebi'yi ardından da Edir­
ne'ye bir baskın düzenleye­
rek Süleyman Çelebi'yi ye­
nınce kendisini Osmanlı
Devleti'ne veliaht ilan etmi§­
tir. Musa Çelebi döneminde
de Eski Cami'nin in§aatı sü­
recek hatta yanına bir de
medrese in§aatı ba§latılacak­
tır. Onun hakimiyeti de 3 yıl
sürmܧ ve ı 4 2 3 yılında Çele­
bi Mehmed kuvvetlerine ye­
nilmesi sonucunda ı ı yıllık
fetret devri Çelebi Meh­
med'in padi§ah ilan edilmesi
ile son bulmu§tur.
Çelebi Mehmed Devri
( ı 4 ı 3- ı 42 ı )
Osmanlı tahtına geçen
Çelebi Mehmed, Edirne'den
ayrılmadan önce saltanatını
kutlamak üzere gelen Bizans,
Bulgar ve Sırp sefırlerini ka­
bul etmi§tir. ı 4 ı 9 yılında
Bölüm 1
Şeyh Bedrettin
olayları nedeniyle
bir süre Siroz'da
kalan sultan, son­
rasında yeniden
Edirne'ye dön­
mܧtÜr.
Karde§leri Sü­
leyman ve Musa
Çelebiler döne­
minde yapımı sü­
ren Eski Cami, bu
dönemde tamam­
lanmı§tır. İn§aata
Timur
Süleyman Çele-
bi'nin ba§laması sebebiyle
uzun süre Süleymaniye adıyla
anılan cami, Üç Şerefeli'nin
yapılması ile Eski Cami adını
almı§tır.
Eski Cami'nin hemen yanı­
na ayrıca, geliri camiye kulla­
nılmak üzere Çelebi Mehmed
tarafından bir de bedesten in­
§a ettirilmi§tir. Bu bedesten
hala çalı§ır durumdadır.
Bu dönemde in§a edilen
diğer eserler, Selimiye ve Mu­
radiye Camileri arasındaki
Çelebi Mehmed'in hocaların­
dan Sufı Bayezici'in yaptırdığı
Sarı Cami ile Karaağaç'ın
Demirta§ semtinde harap bir
halde bulunan Timurta§ Ca­
mii'dir.
• Osmanlılar Döneminde Edirne 31

Osmanlı Devleti'nin
ikinci kurucusu Çelebi Mehmed
142 1 yılında vücuduna nü­
zul inmesi sonucu hareket
edemez hale gelen Çelebi
Mehmed 6 ay sonra Edirne'de
vefat etmi§tir. Padi§ahın ölü­
mü, Şehzade Murad Mani­
sa'dan gelene kadar halktan
32 Bölüm 1 • Osmanlılar 1 >uıwıııındı: l"dirıll'
saklanmı§tır. Bu sırada vücu­
du tahrit edilmi§ ve iç organla­
rı da Hibri'nin Enis'ül-Müsa­
mir'in adlı eserinde anlatıldığı­
na Salhane civarına gömül­
mü§tür. Burası bugün Edir­
ne'nin Kiri§hane bölgesinde,
Tunca nehri ile Tekirdağ Cad­
desi arasında Ali Ku§i Mahal­
lesi'ndeki kabristanın bulun­
duğu mevkidir. Fakat Rusların
Edirne'yi ilk i§galleri döne­
minde Edirne'de ya§ayan azın­
lıkların kı§kırtmaları sonucun­
da sultanın iç organlarının bu­
lunduğu mezarının ba§ ve
ayak ta§ları kırılmı§ ve yeri be­
lirsiz hale getirilmi§tir.
 II. Murad Devri
(1421-1451)
II. Murad'ın saltanatının
ilk yıllarında Yıldırım'ın Ti­
mur tarafından götürülen oğ­
lu Mustafa Edirne'ye gelerek
isyan etmi§, tarihe Düzmece
Mustafa İsyanı olarak geçen
bu hadise IL Murad'ın Edir­
ne'ye gelmesi üzerine bastırıl­
mı§tır.
1423'de Sinop Beyinin kızı
ile Edirne'de evlenen padi§ah
yine burada Sırp Kralı Lazar
ile Eflak Beyi Drakula'yı kabul
etmi§tir.
1 2 Nisan 1429 tarihinde
Fatih Sultan Mehmed, Edir­
ne'de dünyaya gelmi§tir.
Halk arasında yaygın olan
"Edirne'yi 1. Mıtrad fethetti.
ll.Mrırad imar etti." deyi§inde­
ki gibi bu dönem gerçekten
Edirne için tam bir yükseli§
dönemi olmu§tur. Muradiye,
Darülhadis ve Üç Şerefeli Ca­
mi, Tahtakale ve Topkapı Ha­
mamları, Acemi Oğlanlar Kı§­
lası, saray içindeki Yeni Saray
ve birçok medrese bizzat II.
Murad tarafından yaptırılmı§­
tır; Gazi Mihail Camii, imare­
ti, hamarnı ve köprüsü, Şah
Melek Pa§a, Saruca Pa§a ve Şa-
Bölüm 1
Edirne'yi imar eden 2. MuraJ
habettin Pa§a Camileri, Mezit
Bey Camii , hamamı, kervan­
sarayı ve imareti de bu dö­
nemden kalma eserlerdir. Bu­
güne ula§amayan dönemin di­
ğer eserlerinin sayısı bilinme­
mektedir.
Bu dönemde Edirne'de ti­
carette de büyük geli§meler
ya§anırdı. Venedik, Dobrov­
nik ve Cenevizli tüccarlar
Edirne'den yükledikleri halı,
kilim ve dokumaları, en kali­
teli sabun, §ekerleme ve gül
yağlarını Gelibolu'ya götü­
rürler, oradan da gemilerle
Avrupa, Mısır ve Suriye'ye ta­
§ırlardı. Ticari ve sosyal haya­
tı kolayla§tıran yolların yapı­
rnma da önem verilirdi. Dö­
nemin mimari olarak en
önemli yapılarından birisi de
Sultan II. Murad tarafından
• Osmanlılar Döneminde Edirne 33
 144 7 yılında Şe hz ade
Mehmed'in oğlu Bayezid
dünyaya gelmi§, bu doğumun
§erefıne Edirne'de büyük §en­
likler düzenlemi§tir. Üç Şere­
feli Cami de bu dönemde ta­
mamlanmı§tır. Bir yıl sonra
Edirne deniz ticaretinde de önem Haçlıların Osmanlıyı Avru­
arz ediyordu.
pa'dan atmak için topladıkları
Ergene Çayı'na yaptırılan son büyük güç de II. Kosova
Uzun Köprü idi. Sava§ı'nda II.Murad tarafın­
dan hertaraf edilmi§tir.
1439 yılında Belgrad sefe­
rinden dönen padi§ah, oğlu 1449 yılında Fatih Sultan
Mehmed'in sünnet törenini Mehmed, Sitti Hatun ile ev­
aynı yıl yine Edirne'de ger­ lenmݧ ve düğün törenleri iki
çekle§tİrmݧtİr. nehir arasındaki adada ger­
çekle§tirilmi§tir.
1 44 1 yılında Macar ve
Lehlilerle Segedin Antla§ma­ Sultan Murad, 3 Şubat
sı'nı imzalayan Sultan Murad, 14 5 1 'de Edirne'deyken beyin
tahtı oğlu Mehmed'e bıraka­ kanaması geçirerek vefat et­
rak Manisa'ya çekilmi§tir. mݧ. Vasiyeti üzerine Bursa'ya
1444 yılında Macar ve Sırpla­ defnedilmi§tir.
rın bir araya gelerek büyük bir
saldırı planlamaları üzerine
II.Murad yeniden Edirne'ye
çağrılmı§tır. İkinci kez tahta
çıkan Sultan Murad, Varna Sa­
va§ı'nda büyük bir zafer ka­
zanmı§ ardından tahtı yeniden
oğlu Mehmed'e bırakmı§tır.
Bu sırada Yeniçerilerin, Edirne
Buçuktepe'de çıkardıkları is­
yan sonrasında II.Murad yeni­
den tahta oturmak zorunda
kalmı§tır. (Bu tepe bugün de Buçuk­
tepe adıyla anılmaktadır.) I I . Murad tarafından yaptırılan Uzun Köprü

3 4 Bölüm 1 • Osmanlılar Dönemınde Edirne

 Fatih Sultan Mehmed
Devri
(145 1-1481)
Babasının ölümü sonrasın­
da Edirne'ye gelen Sultan
Mehmed, İstanbul'un fetih
hazırlıklarına ba§lamı§tır.
Edirne tophanesini geni§leten
padi§ah, Istranca Dağları ve
Sofya'dan getirttiği madenler
ile Edirne'de, o zamana kadar
görülmemi§ toplar döktür­
mܧtÜr.
Tunca Nehri yakınlarında
bulunan Yeni Saray'ın yapı­
rnma devam edilmi§, sarayın
arz odası bu dönemde in§a
edilmi§ tir.
14 5 3 yılında İstanbul'un
fethi gerçekle§mi§ ama Bal­
kanlarda devam eden fetih
hareketleri dolayısı ile Edirne
önemini sürdürmܧtÜr. Sır­
bistan, Mora, Bosna, Eflak ve
ݧkodra seferlerine ordusu ile
Edirne'den hareket eden pa­
di§ah bu seferler sonrasında
da yine Edirne'ye dönmܧtÜr.
Bölüm 1
Fatih Sultan Mehmed
Cem Sultan, 2 3 Aralık
1 4 5 9 tarihinde Edirne'de
dünyaya gelmi§tir.
Fatih döneminden, Edirne
mimari yapılarından günümü­
ze kalmı§ olanların bazıları
§unlardır: Çelebi Mehmed'in
kızı Ay§e Hatun tarafından
yaptırılan, bugün eski ve yeni
İstanbul yollarının kesi§iminde
bulunan Ay§ekadın Camii, Fa­
tih'in süt annesinin kızı Hundi
Hatun'un yaptırdığı Daye Ha­
tun Mescidi, Çakırağa Mescidi,
Selçuk Hatun Mescidi, Fatih
Sultan Mehmed'in hanımı ta­
rafından yaptırılan yeni İstan­
bul yolu üzerindeki Sitti Ha­
tun Camii, Sadrazam Mah­
mud Pa§a tarafından yaptırılan
ve aynı adla anılan semtte bu­
lunan Ta§lık Camii. Yine aynı
• Osmanlılar Döneminde Edirne 35

Fatih'in döktürdüğü toplardan
iki farklı çizim
dönemde yaptırılan Üç Şerefe­
li Cami yanındaki Peykler
Medresesi, harap durumda bu­
lunan Zen-i İbrahim Hamamı,
Edirne'cle dökrürülcn roplar İsunbul'a geririlirken
36 Bölüm 1 • Osmanlılar Döneminde Edirne
sadece B a�ı Hümayun kapısı
v e Cihannüma Kasrı ayakta
katan Yeni Saray, Sarayiçi'ni sa­
ray kapısına bağlayan üç gözlü
Fatih Köprüsü, gün ümüze ge­
lebilen Edirne yapılarından ba­
zılarıdır.
II. Bayezid Devri
(1481-15 12)
Babasının ölümü sonrasın­
da İstanbul'da tahta oturan
II. Bayezid zaman zaman
Edirne'ye de gelmekte, özel­
likle Avrupa üzerine düzenle­
necek seferler öncesinde son
hazırlıklar Edirne'de yapıl­
maktaydı. Akkerman, Ma­
nastır, Kalkandelen ve İne­
bahtı seferlerine de buradan
çıkılmı§tır.

Il. Bayezid
1490 tarihinde İstan­
bul'daki kötü hava §artları ve
bundan iki yıl sonra ortaya. çı­
kan veba salgını nedeniyle
Sultan IL Bayezid, İstan­
bul'dan Edirne'ye gelmek zo­
runda kalmı§tır.
1 2 Ekim 1 509'da İstan­
bul'da korkunç bir deprem ol­
mu§ bunun üzerine II. Baye­
zid devlet i§lerini daha sağlık­
lı yürütmek için divan üyeleri
ile Edirne'ye gitmi§tir. Fakat
bu depremden iki hafta sonra
23 Ekim tarihinde Edirne'de
Bölüm 1
de büyük bir deprem meyda­
na gelmi§, deprem sonrasında
ba§layan yangınlar ve Tunca
Nehri'nin ta§ması üzerine ye­
niden İstanbul'a dönülmü§­
tür. Bu ta§kında Yeni Saray'ın
harem bahçesi ve Namazgah
Ovası tamamen sular altında
kalmı§tır.
1 5 1 2 yılında tahtı oğluna
bırakan IL Bayezid, Edirne
yoluyla Dimetoka'ya gider­
ken Sazlıdere'de vefat etmi§­
tir.
Sultan II. Bayezid döne­
minden günümüze ula§an bazı
yapılar §Unlardır: Sultan Baye­
zid tarafından yaptırılan ve
içinde cami, a§evi , tıp medrese­
si, darܧ§İfa, hamam, değir­
men, sıbyan mektebi, mehter­
hane, muvakkithane ve tabha­
ne bulunan Bayezid Külliyesi,
ayrıca külliye yapılarından
olan İmaret Köprüsü.
• o�m.ınlıl.ır Don�ınıııde Edirne 37

Yavuz Sultan Selim
Yavuz Sultan Selim Devri
(1512-15 20)
Edirne'yi çok seven Yavuz
Sultan Selim, sık sık buraya
gelir, seferlerine hep buradan
çıkardı. Çaldıran ve Mısır se­
ferine de buradan çıkmı§tl.
Mısır seferine çıkarken oğlu
Süleyman'ı yerine halef olarak
bıraktığı yer de İstanbul değil
Edirne'ydi. Yanından ayırma-
Hekim Lari Cami
38 Bölüm 1 • Osmanlılar Döneminde Edirne
dığı hacası İbn-i Kemal'e, Mı­
sır Seferi dönü§ünde de Edir­
ne'yi övmü§, İstanbul'da on
gün kadar kalarak yine Edir­
ne'ye geçmi§tİ. 15 20 yılında
yine Edirne'de bulunan padi­
§ah, Tunca Nehri'nin ta§ması
ve sarayiçi ile harem bahçesi­
nin su içinde kalması sonu­
cunda sabahın erken saatle­
rinde kayıklada tekke kapısı
civarına getirilmi§ ve bundan
sonra yeniden İstanbul'a dö­
nülmü§tür. Yavuz Sultan Se­
lim, bundan sonra bir daha
Edirne'ye gelemeyecektir.
Yavuz Sultan Selim döne­
minde yapılan ve günümüze
ula§abilen tek cami, eski İs­
tanbul yolu üzerinde bulunan
Hekim Lari Camii'dir.
 Kanuni Sultan Süleyman
Devri (15 2 0-1566)
Edirne, Kanuni döneminde
de Osmanlı padi§ahlarının
gözde mekanı olmaya devam
etmi§tir. Çünkü bu dönemler­
de Edirne hem bağ ve bahçele­
rin arasında son derece rahat­
latıcı bir yer, hem de gelen el­
çileri büyüleyecek kadar §ata­
fatlıdır. Kanuni Sultan Süley­
man, kendisini ziyarete gelen
tüm elçileri Edirne'de kar§ıla­
maya gayret göstermi§, i§ler­
den bunaldığı zamanlarda da
dinlenmek için Edirne'ye geç­
mi§tir.
Sadece padi§ah değil, di­
ğer devlet erkanı da Edirne'ye
gereken özeni göstermektedir
ki bu da o dönemde Edirne'de
Bir sefer sırasında Sokullu Mehmed Pa§a
hayli ya§lanmı§ olan Kanuni Sultan
Süleyman'ın artan inmesine yardım
ederken.
Bölüm 1
Kanuni Sultan Süleyman
in§a edilen yapılardan anla§ıl­
maktadır. Kanuni Sultan Sü­
leyman döneminde in§a edi­
len su yolları, Kanuni Köprü­
sü, Semiz Ali Pa§a Çar§ısı,
Rüstem Pa§a Kervansarayı,
İki Kapılı Han, Sokullu Sara­
yı ve Hamamı, Ta§han, Şeyh
Bedrüddin, Tayakadın, Süley­
man Çelebi Camileri ile Zehri
Mar Mescidi buna en güzel
örneklerde ndir.
Kanuni Sultan Süleyman,
İran seferine çıkarken yerine
oğlu Şehzade Selim'i, babası
Yavuz'un kendisini bıraktığı
yere, yine Edirne'ye bırakmı§­
tır. 1566 yılında son kez Edir­
ne'ye gelen Kanuni Sultan Sü­
leyman, buradan Zigetvar Ka­
lesi' nin ku§atmasına çıkmı§tır.
Ku§atma sırasında çadırda ha­
yatını kaybetmi§, Belgrat'ta
oğlu Selim adına biat edildik­
ten sonra Edirne üzerinden İs­
tanbul'a getirilmi§tir.
• Osmanlılar Döneminde Edirne 39

II. Selim
II. Selim Devri
(1566-1574)
II. Selim, tahtta bulundu­
ğu 8 yıl içerisinde Edirne :ye
sadece iki kez gelmi§tir. Ilk
geli§inde bir kı§ boyunca
Edirne'de kalan padi§ah, ikin­
ci geli§inde Tunca Nehri'nin
ta§kınlığına maruz kalan sa­
raydan zorlukla kurtarılabil­
mi§tir. Sultan II. Selim de sal­
tanatı süresince kabul ettiği
elçilerin bir kısmıyla E dir­
ne'de görü§mܧtÜr.
Bu devir çok kısadır ve pa­
di§ah Edirne'de çok az bulun­
mu§tur, fakat Edirne'ye tarih
boyunca hiç kimse Sultan Se­
lim'in bıraktığı kadar etkili
40 Bölüm 1 • Osmanlılar Döneminde Edirne
bir miras bırakamamı§tır. Zira
döneminin §aheseri ve Mimar
Sinan'ın ustalık eseri olan Seli­
miye Camii bu padi§ah tara­
fından Edirne'de in§a ettiril­
mi§tir. 1567 yılında temel at­
ma töreninde padi§ah II. Se­
lim de bizzat hazır bulunmu§­
tur. Selimiye Cami yanındaki
iki medrese ile Yıldırım böl­
gesini Edirne'ye bağlayan Yal­
nızgöz Köprüsü de yine II. Se­
lim dönemi eserlerindendir.
III. Murad (1574-1595)
III. Mehmed (1595-1603)
I. Ahmed (1603-1617)
Devirleri
III . Murad'ın, saltanat yıl­
larında Edirne'ye geldiğine
dair elimizde hiçbir belge
yoktur. Fakat bu dönemde de
Edirne'de imar faaliyetleri
sürmü§tür. Babası H. Selim
döneminde ba§layan Selimiye
Cami bu dönemde tamamla­
nırken ( 15 7 4), Her ikisi de
Mimar Sinan yapısı olan, İs­
tanbul yolu üzerindeki Def­
terdar Mustafa Pa§a Camii ile
Buçuktepe sırtlarındaki Şeyhi
Çelebi Camii de yine bu dö­
neme aittir.
 Abdurrahman Hıbri'nin
Enis'ül-Müsamirin'in de anla­
tıldığına göre, 1 5 89 yılında
ba§layan ve III. Mehmed'in
tüm saltanat yılları boyunca
devam eden Avusturya sefer­
leri sırasında, askerlerin inti­
zamsızlığı ve kıtlık yüzünden
Edirne halkı çok sıkıntı çek­
mi§tir.
Ekmekçioğlu Ahmed Pa§a
tarafından yaptırılan ve Yedi­
yolağzı Caddesi'nde, Mezit­
bey Hamarnı yanında bulu­
nan Pazarcılar Sebili ile Daye
Hatun Mahallesi' ndeki Emi­
ne Hatun Çe§mesi bu döne­
me ait mimari yapılardandır.
I. Ahmed dönemi ise Edir­
ndiler için bir rahatlama dö­
nemidir. Çünkü bu devrio
defterdan olan Ekmekçioğlu
Ahmed Pa§a, Edirneli olup
I. Ahmed
Bölüm 1
III. Murad
§ehri devamlı görüp gözet­
mektedir. Defterdar Ahmed
Pa§anın, Mimar Mehmed ve
Şaban Ağalara yaptırdığı
Tunca Köprüsü Ekmekçioğlu
Kervansarayı, ham ve sebili
devrio en gözde yapılarından­
dır. Ayrıca dünya üzerinde ti­
carette hal anlayı§ını ilk kez
uygulayan Osmanlı Devleti,
Edirne'de bu dönemde in§a
edilen Yemi§kapanı ve Balka­
panı ile ticari hayata verdikle­
ri önemi göstermi§lerdir.
Yine bu dönemde yağan
yağmurlar ve ta§an nehirler
sonrasında Edirne halkı zor
günler geçirmi§tir. Nehirlerin
bu ta§malarının iyi yönleri de
vardır. Abdurrahman Hıbri,
bu konuya değinerek bakın
neler söylemektedir; "Sene-i
selase ve selasin ve elfte dahi
nehirler azim tuğyan edip
bihad evler tahrip eyledi ve
bu cuyların etrafında olan
bahçelerin senetül a§ri vel elf
• Osmanlılar Döneminde Edirne 41
 hududuna gelince sai vehim
ve kıyasa sığmaz meyvası
olur imi§. Hususa kaysının
dört okkası bir akçaya sokak­
larda tablalada füruht olu­
nup, alan kimseler ancak çe­
kirdeği için aldıklarını bilen­
lerden bazıları hayattadır."
I . Ahmed, Osmanlı padi­
§ahları içinde Edirne'yi en çok
sevenler arasındadır. Padi§a­
hın Cihannüma Kasrı'nın ar­
kasından attığı ve kö§kün
üzerinden a§arak saray avlu­
suna dü§en ve dü§tüğü yere
42 Bölüm 1 • Osmanlılar Döneminde Edirne
merrnet bir sütun dikilen
gürz olayı çok me§hur olmu§­
tur. Hatta bu nedenle buraya
sırık meydanı adı verilmi§tir.
Padi§ahın 1 6 1 3 yılındaki
Edirne ziyareti çok renkli geç­
mi§tir. Bir tarafta kurbanlar
kesilmi§, sultanın geçeceği
yerlere al tın paralar saçılmı§
ve padiph geçtikten sonra
halkın paraları toplamasına
müsaade edilmi§tir. Hatta bu
ziyaret sırasında gerçekle§en
eğlenceler esnasında cırıt
oyunları da yapılmı§, Padi§ah

Genç Osman
I . Ahmed ciritte Nasuh Pa§a­
yı yenmi§tir. Öğle üzeri Edir­
ne'ye varan padi§ah doğruca
Selimiye Camii'ne gitmi§ öğle
namazını burada kıldıktan
sonra sarayına çekilmi§tir.
Sultan Ahmed, yeni sarayın
harem dairesi önüne bir duvar
ördürerek buraya Alay Kö§kü
ile bir mescid in§a ettirmi§tir.
Eski Cami'nin hünkar mahfıli
de bu dönemin eserlerindendir.
II. Osman (16 18-1 622)
IV Murad (1623-1640)
Devri
Bu devirden bahseden ta­
rihçiler ve devre ait §iirler,
özellikle Edirne medreselerin­
de eski alimierin kalmadığın­
dan §ikayet ederler. II. Os­
man'ın Hotin, IV Murad'ın ise
Leh seferi için Edirne'ye gelip
bir süre kaldığını görüyoruz.
Bölüm 1
Kıyık'ta bulunan Yıldız Kas­
rı'nın bu dönemde yapıldığı
sanılmaktadır. Ayrıca İmadiye
Kasrı da Sultan Murad döne­
minde tamamlanmı§tır.
IV Mehmed Devri
(1648-1687)
Edirne'nin ikinci altın yıl­
larını ya§adığı dönem IV
Mehmed'in saltanat yılları­
dır. Çünkü Osmanlı tahtın­
da en uzun kalan ikinci pa­
di§ah olan sultan, bu yılları­
nın büyük bir kısmını Edir­
ne'de geçirmi§ti. Hatta Edir­
ne'ye bu kadar çok önem
vermesi, ileride İstanbuliula­
rı rahatsız edecek ve padi§a­
hın tahttan indirilmesine se­
bep olacaktır.
I V. Mehmed
• Osmanlılar Döneminde Edirne 43
 IV. Mehmed'in saltanatı­
nın ilk yılları, ya§ının küçük­
lüğü nedeniyle annesi Turhan
Sultanın etkisinde geçmi§tir.
1 66 1 yılında annesinin Ça­
nakkale'de yaptırdığı Seddül­
bahir Kalesi'ni ziyaret eden
padi§ah, annesi ile birlikte
buradan Edirne'ye geçmi§tir.
Bir yıl sonraki Edirne ziyaret­
lerinde onları üzücü bir du­
rum beklemektedir. Zira
Köprülü Mehmed Pa§a, bu
dönemde vefat edecek, vasi­
yeti üzerine İstanbul'a defne­
dilecek sadrazaını götüren
alay ilc birlikte padiph da İs­
tanbul'a geçecektir. Köprülü
Mehmed Pa§anın yerine oğlu
Fazıl Ahmed Pa§aya sadra­
zamlık tuğu yine Edirne'de
Hatice Turhan Sultan tarafından yaptırılan Seddülbahir Kalesi
44 Bölüm 1 • Osmanlılar Dolll' tll tııdı · hlı ıııl·
giydirilecektiL 1 664 yılında
II. Mustafa Edirne Saray'ında
dünyaya gelmi§tir.
N Mehmed döneminde
saltanat §ehri görünü§te İstan­
bul ise de i§leyi§te Edirne'dir.
Çünkü artık tüm devlet tören­
leri, Edirne'deki sarayda yapıl­
maktadır. Yabancı elçiler bu­
rada kabul edilmekte ve sefer­
lere buradan çıkılmaktadır.
Ayrıca avcılığa dü§kün olan
padi§ah Edirne'nin uçsuz bu­
caksız aviaklarına zaman za­
man uğramakta, buralarda
konaklamaktadır.
1674 yılında Edirne'de pa­
di§ahın oğulları Mustafa ve
Ahmed adına yapılan sünnet
töreni de çok alayi§li geçmi§­
tir. Şair Nabi, me§hur Surna-
mesi'ni bu düğün dolayısı ile
yazmı§tır.

Padi§ah IV Mehmed'in
Edirne'de devamlı ikametİn­
den rahatsız olan İstanbul
uleması ve asker, 8 Kasım
1687 tarihinde Edirne'ye bir
heyet göndererek padi§aha
hal' ini bildirmi§ler ve yerine
karde§İ IL Süleyman'ı tahta
geçirmi§lerdir.
Edirne hakkında en detay­
lı bilgilere sahip olduğumuz
dönemlerden birisi hiç §Üphe­
siz IV Mehmed'in saltanat
yıllarıdır. Çünkü bu zaman
dilimi içinde Edirne'ye gelen
Evliya Çelebi ünlü Seyahat­
namesi'nin 3. cildinin 48 say­
fasını Edirne'ye ayırarak bir­
Edirne'den bir av sahnesi
çok konuda bilgi vermݧtİr.

Seyahatname'de sıkça övü­ tanbul'dan sonra devletin en

len Edirne, bayındırlık, ticaret büyük §ehri olarak gösterilir.
ve büyüklük bakımından İs- O zamanın Edirnesi'nde 4 14
mahalle olup bunların 14 ta­
nesi kale içindedir. Bu mahal­
.,p ....... lelerden 4'ü Türk mahallesi,

. · ·�
diğerleri Rum, Ermeni, Yahu­
di ve Çingene mahalleleri

�
imi§. I.Murad döneminde ya­
pılan anla§ma uyarınca kale
dı§ında oturamazlarmı§. Di­
IV Mehmed'in av kö§kü ğer 400 mahalle ise kale dı-

Bölüm l • Osmanlılar Döneminde Edirne 45


Evliya Çelebi
§ında ve tamamı Müslüman
ahaliden olu§maktaymı§.
Şehirde 6700 adet dükka­
nın varlığından bahseden Ev­
liya Çelebi, Edirne'nin 14 se­
latin camisi olduğunu ve bu
Edirne Sarayı'nda IV Mehmed Kasrı (Merhum Orhan Çakmakçıoğlu'nun çizimiyle)
46 Bölüm 1 • Osmanlılar Döneminde Edirne
camilerio her birinde birer ço­
cuk mektebi bulunduğunu
da ekler.
Bu dönem Edirne'si her
ne kadar güzel olsa da Hıb­
ri'nin yazdıklarını incelediği­
mizde eski Edirne'nin artık
gerilerde kaldığını görmek­
teyiz. Çünkü 1 6 . yüzyılda
isimleri ile anlatılan 3 3 ha­
mamdan 1 1 tanesinin bu dö­
nemde harap durumda oldu­
ğunu öğreniyoruz.
 IV Mehmed döneminde
Edi rne'nin birçok yerine ka­
sırlar in§a edilmi§tir. İmar fa­
aliyetleri canlanmı§tır. Sadece
Merzi fonlu Kara Mustafa Pa­
§anın Edirne içinde 14 tane
çe§mesi vardır ki bunlardan
en görkemiisi Selimiye aras­
tasının yanındaki meydan
çe§mesidir.

Merzifonlu
Kara Mustafa P3.§a

Edirne Sarayı'nda Aynalı Kö§k (Merhum Orhan Çakmakçıoğlu'nun çizimi yle)

Bölüm 1 • Osmanlılar Dönemınde Edirne 47

 ll. Süleyman
II. Süleyman (1687-1691)
Il. Ahmed (1691-1695)
II. Mustafa (1695-17 03)
Devirleri
4 yıl gibi kısa bir süre
tahtta kalan II. Süleyman sal­
tanatının hemen tamamında
Edirne'de oturmu§ ve yine
burada vefat etmi§tir. Ali Bey
mahallesi, Sivas! Dergahı ya­
nındaki Çukur Çe§me bu dö­
nem yapılarındandır.
II. Ahmed Edirne'de tahta
çıkmı§, kendisine N aki b
Efendi tarafından Eski Ca­
mi'de kılıç ku§atılmı§tır. IV
Mehmed'in kızı Ümmügül­
süm Sultan ile Vezir Osman
Pa§a'nın düğünleri Edirne'de
yapılmı§, Padi§ah II. Alı­
med'te hanımı Haseki Sultan
ile bizzat düğüne i§tirak et­
mi§tir. 7 Şubat 1694 tarihin­
de Sultan II. Ahmed Edir­
ne'de vefat etmi§tir.
II. Mustafa da saltanat yıl­
larının çoğunu Edirne'de ge­
çirmı§tır. 1 698 tarihinde
Edirne'de vefat eden II. Mus-
48 Bölüm 1 • Osmanlılar Döneminde Edirne
ll. Ahmed ll. Mustafa
tafa'nın ba§kadını Alicenap
Hatun, Darülhadis Cami ha­
ziresine defnedilmi§tir.
1 699 yılında Edirne'de
Avusturya, Venedik ve Lehis­
tan ile Karlofça Antla§ması
imzalanmı§tır.
1703 yılında İstanbul'da
meydana gelen ayaklanma
sonrasında Edirne'ye gelen
Yeniçeriler, Namazgah Ova­
sı' nda toplanmı§lardı. II.
Mustafa'nın yanında bulunan
ve ona bağlılıklarını bildiren
askerlerin; isyancıların tarafı­
na geçmesi sonucu II. Musta­
fa tahttan indirilmi§, yerine
karde§i III. Ahmed geçmi§tir.
Yıldırım Bayezid .Mahalle­
si, Mustafa Pa§a Caddesi'nde
bulunan ve İbrahim Çelebi ta­
rafından yaptırılan çe§me,
Amcazade Hüseyin Pa§a tara­
fından yaptırılan ve Kıyık
Caddesi'nde bulunan çe§me
ile Sıkça Murad Mahallesi, Pa­
§a Kapısı Caddesi'n deki çe§­
meler de bu dönemin mimari
yapılarından bazılarıdır.
 Bu dönem hakkında bizle­
re aydınlatıcı bilgi veren en
önemli kaynak, III. Ahmed'in
Edirne'de oturduğu yıllarda
buraya gelen İngiltere Sefiri
Mösyö Montegu'nün qi Lady
Montegu'nün buradan ülke­
sine yazdığı mektuplardır.
Bayan Montegu özellikle
Edirne Sarayı'ndaki bayanlara
çok imrenmi§ ve ayrıntılı an­
latımlarla onlar hakkında, ya­
3. Ahmed
kınlarına bilgi vermi§tir. Bir
mektubunda saraylı hanımla­
III. Ahmed Devri
rın giyimleri hakkında §unla­
rı anlatmaktadır:
( 1 7 03- 1 7 30)

Edirne Sarayı'nda tahta

çıkan III. Ahmed, biat töre­
ninden sonra ilk cuma nama­
zını II. Bayezid Camii'nde
kılmı§tır.
1 7 1 3 yılında Osmanlı
Devleti'ne gelen İsveç Kralı
Demirba§ Şarl Edirne'de ko­
nuk edilmi§tir.

Saltanatının ilk yıllarında

Edirne'de ikamet eden padi­
§ah, Pasarofça Antla§ması
sonrasında İstanbul'da otur­
maya ba§lamı§tır. Bu tarih­
ten sonra Edirne yava§ yava§
eski önemini kaybetmeye
ba§lamı§tır. III. Ahmed ve �ehzadesi

Bölüm 1 • Osmanlılar Döneminde Edirne 49

 "Asil bir Türk kadını na­ rupalı bir kraliçe yoktur. Fa­
sıl giyinir, bunu iiğrenmek is­ kat dostum Türk kadınının en
tersiniz değil mi? İjte yazıyo­ biiyiik süsü, Türk olujudur.
rum. Onun arkasında do/ama Bana öyle geliyor ki bunlar
denilen bir gömlek vardır. siislenmek için elmas veya
Düğmeleri nohut iriliğinde zümrüt takınmıyorlar.
elmastan yapılmıjfır. Dola­ Belki o tajları üzerle­
ma, daha küçük çapta el­ rinde tapmakla süsle­
maslarla süslü iki iğne mij, kıymetlend irmij
ile kemere tutturulmuj­ oluyorlar. Çiinkii her
tur. Ten üzerindeki iç Tiirk kadın ı canlı
gömleği bakiava biçi­ bir inci ve paha bi­
minde iki elmas düğ- çilmez bir pırlanta­
me ile ilik/i. Kemet� dır. "
gayet genij ve baj­
Bir bajka mek ­
tanbaja elmas, ger­
tubunda ise o za­
dan, dize kadar
manki sadrazam
inen üç dizi inci ile
ve kethiidanın
sarılı . Dizilerden
evine gerçeklepir­
birinin ucunda
diği ziyareti an-
Hint tavuğu yu­
latır ve Ketbiida­
murtası kadar bii­
nın hanımı Fatma
yük bir zümrüt ası­
Hanımd an çok etkilen­
lı. Asil saray kad�­
diğini sôyleye1:ek, onun
nının küpeleri, ta­
ah/akını, tavırlarını ve
kıldığı yere yakıjacak değer­
onurunu o·ver. Bu evde yaja­
dedir. Yüzükler de ijyfed ir.
dıklarını anlattıktan sonra
Güzel hatta pek güzel olan
da " Gö'rdüğüm jeylerden o ka­
parmakların zerafetini kendi
dar mahzuz olmuj{Um ki ken ­
ıjıklarıyla aydınlatıp d urur­
d imi cennette bir müddet yaja­
lar. Benim giirdüğüm Tüı-k
d ım zannediyorum. " diyerek
kadınların daki siislerin yarısı
duyduğu hayranlığı ortaya
kıymetinde süs tajıyabilen Av-
koyar.
 I. Mahmud ( 1 7 30- 17 54)
III. Selim ( 1 789- 1807)
Devirleri

I. Mahmud'dan II. Mah­

mud'a kadar geçen padi§ahla­
rın bir kısmı Edirne'ye hiç gel­ I I I . Selim

mezken bir kısmı da çok az

bu yangından ciddi §ekilde et­
durarak tekrar İstanbul'a
kilenmi§tir. Yangın sırasında
dönmü§lerdir. I. Mahmud dö­
Eski Cami çevresi tamamen
neminde; tarihierin 17 46'yı
alev içinde kalmı§, insanlar e§­
gösterdiği yıl içerisinde Üç Şe­
yalarını kurtarmak için cami­
refeli Cami civarında ba§layan
nin içine ta§ımak zorunda kal­
bir yangın 7 saat içinde Edir­
mı§lardır.
ne'nin en gözde yerlerini ha­
rap bir hale getirmi§, §ehrin 1 7 5 2 yılında bu kez Edir­
160 mahallesinden 30 tanesi ne'de büyük bir deprem

I II. Mustafa v e Şehzadesi I II. Selim

Bölüm ı • Osmanlılar Döneminde Edirne 5ı


ll. Mahmud'un kıyafet devrimi
öncesindeki görünümü
meydana gelmi§ ve birkaç
yüz ki§ inin ölümü ile pek
çok evin yıkılmasına sebep
olmu§tur.
III.Selim dönemine ge­
lindiğinde yeniçeri ocağı ar­
tık iyice ifsad olmu§ durum­
daydı. Sadece İstanbul'da de­
ğil, aynı zamanda Edirne'de
de huzursuzluk çıkarıyorlar­
dı. 1 808 yılında Balkanlar­
dan topladığı birliklerle Edir-
5 2 Bölüm 1 • Osmanlılar Döneminde Edirne
ne'ye gelen Alemdar Musta­
fa Pa§a, burada nizarnı yeni­
den sağlamayı ba§ardı. İs­
tanbul'da IV Mustafa'nın
tahttan indirilme planları
Edirne'de yapılarak buradan
İstanbul 'a geçildi. Alem­
dar'ın İstanbul'da Yeniçeriler
tarafından öldürülmesi üze­
rine Edirne'de daha önce sin­
dirilen isyancılar §ehirde ye­
niden zulümlere ba§lamı§­
lardır. Bu karga§a II. Mah­
mud döneminde yeniçeri
ocağının kaldmiması ile
sukun bulacaktır.
II. Mahmud Devri
( 1 808-1839)
II. Mahmud döneminde
Vakayi Hayriye ile Yeniçeri
Ocağının kaldırılması sonra­
sında Asakir-i Mansure-i
Muhammediye adında yeni
ordu kurulmu§tU. Bu sıralar­
da Yunanistan'da isyan çık­
mı§, İngiltere ve Fransa'nın
da isyana taraftar bir tavır
sergilemesinden • güç alan
Ruslar, Babıaliye §iddetli bir
nota vermi§lerdi. Rusyanın
bu notasına aynı serdikle ce­
vap verilince 1 8 2 8 yılında
Balkanlarda yeni bir Osman­
lı-Rus Sava§ı ba§lamı§tır. Ye­
ni kurulan orduya güvenen
birtakım komutanlar, Rusla­
ra güzel bir ders verecekleri­
ni dü§ünüyorlardı. Halbuki
bu yeni ordu, daha tam ola­
rak hazır hale gelmemݧtİ.
Osmanlı askerleri kahra­
manca sava§malarına rağ­
men sayılarının azlığı ve tam
olarak hazır olmamaları vb .
sebeplerle Ruslar kar§ısında
bazı yerlerde geri çekilmek
zorunda kaldılar. Böylece
Ruslar, Tuna'yı geçmeyi ba­
§ardılar.
Rus askerleri ; Rusçuk, Si­
listre ve Babadağı'nı alarak
Varna ve Şumnu önlerine ka­
dar geldiler. Varna'yı ku§atan
Rus askerleri 3 aylık bir dire­
nݧ sonrasında burayı ele ge­
çirdiler. Daha sonra Şum­
nu'yu muhasara altına aldı­
lar. Bu muhasara sürerken
bazı Rus birlikleri de yava§
yava§ a§ağılara doğru kay­
maktaydı. Balkanları a§arak
Yanbolu'ya kadar geldikle­
rinde Osmanlı hükümetinde
ve halkta büyük bir panik
ba§lamı§tL Gelen Rus birlik-
Bölüm 1
lerinin çok kalabalık olduğu,
direnmenin güçlüğü vb. bir
yığın abartılı söz ortalıkta
dola§ıyordu. O sıralarda
Edirne'de 1 0- 1 2 bin Osman­
lı askeri bulunuyordu. ݧin
kötü yanı askerler arasında
birliktelik de yoktu. Halbuki
Edirne'ye doğru yakla§an
Rus birliklerinin sayıları da
ancak Edirne'deki garnizon­
daki askerler kadardı. Hem
Şumnu'da bulunan büyük
bir Osmanlı ordusu ile o sıra­
larda Sofya'dan Filibe'ye in­
mݧ bulunan ݧkodralı Mus­
tafa Pa§anın ordusu, Rus as­
kerlerine kar§ı kullanılabilir­
di. Fakat aklın devre dı§ı kal­
dığı bu ileri derecedeki tela§
ortamında, 1 829 yılının 20
Ağustosunda Ruslar hiçbir
direni§ görmeden Edirne'ye
girdiler.
Ruslar, Edirne'yle yetin­
me niyetinde değillerdi. Ni­
tekim Çorlu ve Silivri'ye ka­
dar indiler. Bu bölgede bulu­
nan halk dalga dalga İstan­
bul'a kaçıyordu.
Sava§ı sona erdirmek için
Rus ve Osmanlı diplamadarı
• Osmanlılar Döneminde Edirne 53
 Edirne'de, Beylerbeyi Camii
altında bulunan Hacı Fettah
Efendiye ait ah§ap evde top­
lanarak görܧmelere ba§ladı­
lar. Rusların Edirne'ye giri§i­
nin 2 5. günü Edirne Antla§­
ması imzalandı ve anla§ma­
dan 68 gün sonra Rus ordu­
ları Edirne'yi bo§alttılar.

Bu korkunç istilanın he­

men ardından Edirne ve çev­
resinde bu kez amansız bir ta­
un hastalığı ba§ göstermi§tir.
Halkın "Büyük Kıran" dedik­
leri bu salgında §ehir nüfusu
iyice azalmı§tır.

Mahmudiye Kı§lası ola­

Sultan Abdülmecid
rak adlandırılan Piyade Kı§­
lası II.Mahmud dönemi mi­ Sultan Abdülmecid
mari yapılarındandır. Ayrıca ( 1 83 9 - 1 8 6 1 )
yıne bu dönemde Meriç Sultan Abdülaziz
Köprüsü'nün temelleri atıl­ ( 186 1 - 1 87 6) Devirleri
mı§tır.
Sultan Abdülmecid döne­
minde İstanbul'da Tanzimat
Fermanı ilan edilmi§, fakat
alınan önlemler suni olduğu
için Edirne de bu kararlardan
pek bir fayda görememi§ti.
Bu dönemde Sultan Ab­
dülmecid, İstanbul'dan yola
çıkarak, Edirne üzerinden
Varna'ya kadar sürecek olan

5 4 Bölüm 1 • Osmanlılar Döneminde Edirne

 Sultan Abdülaziz

bir geziye çıkmı§, kara yolu ile

ba§layan bu gezinin dönܧÜ
deniz yolu ile yapılmı§tı. 7
Mayıs 1 846 tarihinde ba§la­
yan gezide, Silivri, Çorlu ve
Lüleburgaz üzerinden Edir­
ne'ye gelinmi§ti. Padi§ah
Edirne'de Cezzar Ailesine ait
konakta misafir olmu§ ve §e­
birdeki ilk cuma namazını da
Selimiye'de kılmı§tı.
II.Mahmud döneminde
temelleri atılan Meriç Köprü­ Sultan Abdülaziz'in Avrupa seyahati
sü'nün yapımına bu dönemde dönü§ünde Edirne'ye uğramasının
anısına dikilen ta§.
ba§lanmı§tır.

Bölüm 1 • Osmanlılar Döneminde Edirne 55

 Sultan Abdülaziz de Avru­
pa seyahati dönü§ünde Edir­
ne'ye uğramı§ ve onun bu te§­
rifıni simgelemek üzere Ada­
let Kulesi yakınlarına bir ni­
§an ta§ı dikilmi§tir.

Bu dönemde Avrupa'ya
uzanan demiryolu hattının
in§aatı ba§ladığı için Edir­
ne'de Mimar Kemalettin'e, Sultan Il. Abdülhamid Han

Karaağaç Tren Istasyonu in­

§a ettirilmi§tir. Ayrıca Edirne
Sarayı tamir edilmi§, tarihi
saat kulesinin yanına tiyatro
yapılmı§ ve Hur§it Pa§anın
Edirne valiliği sırasında vila­
yet matbaası kurularak ilk
E dirne gazetesi basılmaya
ba§lanını§tır. ( 1 867)
II. Abdülhamid Devri
( 1 876- 1909)
1 8 7 6 yılında §artlı ola­
rak Osmanlı tahtına geçen
I I . Abdülhamid, Me§ruti­
yet'i ilan etmi§ti. Açılan
mecliste gayri müslimlerin
sayısı bir hayli fazlaydı ve bu­
radan vatan ve millet yararına
karar çıkması çok zordu. Ni-

Sultan Il. Abdülhamid Han meclisin açılı§ında konu§urken.

56 Bölüm 1 • Osmanlılar Döneminde E dirne

tekim meclisin hasiretsizliği
kendisini bir yıl sonraki Os­
manlı Rus sava§ı ile göstere­
cek ve devlet bu güçsüz
haliyle büyük bir sava§a da­
ha sürüklenecekti.
Rus orduları Plevne'yi a§a­
rak Sofya'ya kadar gelmi§ler­
di. 3 Ocak 1878 Per§embe
günü Sofya dü§mܧ, 8 Ocak
Salı günü Kızanlık ve Ihtı­
man, ertesi günü Samaku,
Per§embe günü Yeni Zağra ve
Tatar Pazarcığı, Cuma günü
Tırnova, daha sonra Filipe ve
nihayet 20 Ocak Pazar günü
Edirne'ye girmi§lerdi.
Rusların Edirne'ye yakla§­
maları üzerine Edirne Valisi
Namık Pa§anın oğlu Hüseyin
Cemil Pa§a, Yeni Saray'da bu­
lunan cephaneliği, Rusların
eline geçmesin diye, infılak et­
tirmi§, böylece yüzyıllarca Os­
manlı Devleti'nin el emeği göz
nuru ile i§leyegeldiği muhte­
§em bir miras yok olup gitmi§­
tir. Tarihin naklettiğine göre
bu infilak sonrasında saray
tam üç gün yanmı§tır.
O sıralarda Edirne'de bu­
lunan Ahmed Eyüp Pa§a ku­
mandasında sekiz bin asker
bulunduğundan bahsedil­
mektedir. Yanbolu'da bulunan
Bölüm 1
Mehmed Ali Pa§a kumanda­
sında gelecek yardımı bekle­
yen Ahmed Eyüp Pa§a, Meh­
med Ali Pa§anın son mağlubi­
yetlerden ürkerek Edirne'ye
uğramadan İstanbul'a çekildi­
ğini öğrenince §ehri tahliye et­
mek zorunda kalmı§tır. Bu ne­
denledir ki General Skobelof
ordusunun öncü kumandanı
olan General Strukof hiçbir
mukavemet ile kar§ıla§madan
Edirne'ye girmi§tir. 26 Ocak
tarihinde ise Rus Orduları
Ba§kumandanı Grandük Ni­
kola Nikolayeviç Edirne'ye
gelmi§tir. Rus orduları bura­
dan da a§ağılara inerek Ayas­
tefanos'a (Ye§ilköy) kadar gel­
mi§lerdir. Mithat ve Damat
Mahmud Pa§aların Padi§ah
II.Abdülhamid'i tehdit ederek
devletin ba§ına açtıkları gaile
i§te bu noktaya kadar gelmi§
idi.
Rus ordularının Edirne'ye
girmelerinden sonra halk ara­
sında lekeli humma ba§ gös­
termi§, bu salgın süresince on
üç binden fazla insan hayatını
kaybetmi§tir.
3 1 Ocak 1878 tarihinde
Edirne'de iki adet vesika imza­
lanmı§tır. Bunlardan bir tanesi
10 maddelik mütareke mazba­
tası, diğeri de 5 maddelik "Esa-
• Osmanlılar Döneminde Edirne 57
 sat-ı Sulhiyye Mukavelesi"dir. Bu
ate§kesler ileride yapılacak ba­
rı§ antla§malarının temelini
olu§turmu§tur.
Ayastefanos ve Berlin Ant­
la§malarının imzalanmasından
sonra, 1 3 Mart ı 879 tarihinde
Osmanlı askeri, yeniden Edir­
ne'ye girmi§, bu ikinci i§gal
sonrasında Rauf Pa§a Edir­
ne'nin ilk valisi olarak vazifeye
ba§lamı§tır. Ruslar bu ikinci Sultan Mehmed Re§ad
i§gallerinde tam 445 gün
Edirne'de kalmı§lardır. topraklar elde etmek amacıy­
la bir ittifak içine girerek Os­
Sultan IL Abdülhamid'e,
manlı Devleti'ne kar§ı sava§
her ne kadar döneminde izle­
açmı§lardı. Bulgaristan, Sır­
diği akıllıca siyasetten rahat­
sız olan azınlıkların propa­ bistan, Karadağ ve Yunanis­
gandası ve dı§ basının etkisi tan'a ait ordular Balkanları
ile bazı karalamalar yapılma­ kan gölüne çevirirken özel­
ya çalı§ılsa da görünen durum likle Bulgar askerleri Edir­
ortadadır. Bugün Edirne'de ne'ye doğru yakla§maktaydı­
ayakta bulunan ve hala kamu lar. 24 Ekim ı 9 ı 2 tarihinde
faydasına i§lemeye devam Edirne önlerine gelen dü§­
eden binaların hemen hepsi man kuvvetleri, ayın yirmi
onun döneminde in§a edil­ yedisinde §ehri çepeçevre sar­
mi§tir. Karaağaç Askeri Has­ mı§lardı. Şiddetli bir ku§at­
tahanesi, Tümen Binası, ma ba§lattılar fakat · Edirne
Edirne Belediye Sarayı bun­ bu kez Şükrü Pa§a tarafından
lardan bazılarıdır. müdafaa edilmekteydi. Şehir­
de mühimmat çok azdı ve i§­
galden kaçıp §ehre sığınan­
Mehmed Re§at Devri
lada birlikte §ehrin nüfusu
( ı 909- ı 9 ı8)
yüz bini bulmu§tu. Edir­
Osmanlı Devleti'nin aczi­ ne'deki hemen hemen bütün
yere dü§mesinden istifade büyük binalar hastane haline
eden Balkan devletleri yeni getirilmi§ti. İstanbul'dan bir

58 Bölüm 1 • Osmanlılar Döneminde I:Jirrw

 ve cephane yokluğu, açlığın
hat safhaya ula§ması sonra­
sında Şükrü Pa§a §ehri sulh
yolu ile teslim etmek zorun­
da kalmı§tı. 26 Mart 1 9 1 3
tarihinde Bulgar ve Sırp as­
kerleri Edirne'ye girmi§lerdir.
Bu i§gal 2 1 Temmuz 1 9 1 3
tarihine kadar sürmܧtÜr.
Balkan Devletleri bu sava§
ile elde ettikleri toprakları
aralarında payla§amamı§lar ve
bunun üzerine kendi araların­
da yeniden sava§a tutu§illU§­
Selimiye Camii'nin avlusunda
lardı. Bu durumdan istifade
poz veren Bulgar askerleri.
eden Osmanlı kuvvetleri
ay dayanınız denmesine rağ­ Edirne'yi geri almı§lardı.
men kahraman Şükrü Pa§a ve B alkan Sava§ı'nın biti­
askerleri tam 6 ay §ehri dü§­ minden yakla§ık bir yıl sonra
man askerine kar§ı müdafaa I. Dünya Sava§ı patlak ver­
etmi§lerdi. Fakat mühimmat mı§ ve az bir zaman sonra

Edirne'nin kurtulu§unda Enver ve Fahrettin Paplar Selimiye Camii'ne girerken.

Bölüm 1 • Osmanlılar Döneminde Edirne 59

 Balkan Sav�ı sonunda yenilgimizi belgeleyen antla§mayı imzalarken.
(Talat Bey, Harbiye Nazırı Çürüksulu Mahmut Pa§a, Şurayı Devlet Reisi
Halil Bey ve Bulgar Devletinin Temsilcisi General Savof. )

Osmanlı Devleti de kendisini Bundan sonra Anadolu

bu sava§ın içinde bulmu§tur. insanı bu esaretten kurtul­
Almanya ve Avusturya-Maca­ mak için bir ölüm kalım sa­
ristan yanında Osmanlı Dev­ va§ına girecek, Edirne ve
leti'ni sava§a sokan İttihat ve Trakya bölgesi de bu konuda
Terakki Cemiyeti, Bulgaris­ üzerine dü§en vazifeyi eda­
tan'ı da kendi yanlarında sava­ dan geri kalmayacaktır.
§a sokmak için gayret göster­
mi§ler, bu amaçla Karaağaç
bölgesini Bulgarlara sunmak­
tan çekinmemi§lerdir.
1 9 1 8 yılına gelindiğinde,
dünya siyasetinde yenilmi§
bir İttifak cephesi ile onları
parçalama amacında olan İti­
laf grubu görülmektedir. 3 0
Ekim 1 9 1 8'de, Osmanlı Dev­
leti ile Mondros Ate§kes Ant­
la§ması imzalanmı§tır.

60 Bölüm 1 • Osmanlılar Döneminde Edirne

Mİ LLI MÜCADELE'DE
•

EDIRNE
Mondoros Mütarekesi
uyarınca ülkenin birçok yeri­
ni i§gal eden İtilaf kuvvetleri
Osmanlı halkını, İç Anadolu
Bölgesinde hapsetme planları
yapıyorlardı. Bu sırada İngi­
lizler, Ege' de güçlü bir İtalya
görmek istemedikleri için Yu­
nanlıları Trakya ve Ege'ye
sokmak istiyorlardı. Sonunda
bu amaçlarını diğer müttefik­
lerine de kabul ettirmeyi ba­
§ardılar. İtilaf güçlerinin i§­
Balkan Harbi'nde Bulgar siperleri.
gallerinin geçici olduğunu
dü§ünen Anadolu insanı, Yu­ Anadolu'da ilk direni§ cemi­
nanlıların asker çıkarması yeri olan Trakya Pa§aeli Ce­
üzerine dü§manların asıl niye­ miyeti, Edirne'de kurulmu§­
tini aniayarak direni§ hare­ tur. Bu cemiyetin kararları
ketlerine giri§tiler. İlk olarak arasında, Anadolu, dü§ma­
da bölgesel direni§ cemiyetle­ nın eline geçecek olursa, böl­
ri kurmaya ba§ladılar. gesel olarak da olsa kurtulu§
mücadelesine girmek ve bu­
Bu amaçla gerçekle§tirile­
rada müstakil bir Türk devle­
cek özgürlük hareketine de
ti kurma kararı da vardı.
öncülüğü Trakya yapmı§ ,

Bölüm 1 • Milli Mücadele'de Edirne 61

 Anadolu'nun dört bir ya­
nında ba§layan kurtulu§ hare­
ketleri sırasında Trakya Pa§a­
eli Cemiyeri isim deği§tirerek,
Rumeli Müdafai Hukuk Ce­
miyeti adını almı§tır. Lülebur­
gaz ve Edirne'de iki adet kon­
gre gerçekle§tiren cemiyet, si­
lahlanma bile yapmı§tır.
Cemiyetin topladığı mav­
zer sayısı 2800, top sayısı ise
be§-On civarındaydı.
1 5 Temmuz 1920'de Yu­
nan kuvvetleri batıdan Meriç
üzerine doğru yürüyü§e geçti­
ler. Meriç hattını tutan Türk
kuvvetleri gayretli bir savun­
ma ile dü§manı durdurmayı
Yunan askerleri Meriç Köprüsü üzerinden Edirne'ye girerken.
62 Bölüm 1 • Milli Mücadele'de Edirne
ba§armı§lardı. Fakat bu sıra­
da Çanakkale Bağazı'ndan
donanma ile karaya asker çı­
karan Yunan kuvvetleri Te­
kirdağ'a saldırmaya ba§lamı§­
lardı. 10 gün kadar süren di­
reni§ sonunda iki ate§ arasın­
da kalan Osmanlı kuvvetleri
çözülmeye ba§lamı§ ve 2 5
Temmuz'da dü§man kuvvet­
leri Edirne'ye girmi§lerdi. Bu
saldırı, Edirne'nin tarihinde
ya§adığı dördüncü i§galdi.
Trakya ve Edirne'yi koru­
mayı amaçlayan birlikler Edir­
ne'nin i§galine engel olama­
yınca Bulgaristan topraklarına
doğru çekilerek oradan deniz
 Edirne' nin i§gal günlerinde
sokaklara asılan Yunan bayrakları
yolu ile Anadolu'ya geçip
Kurtulu§ Harekatı'na katıl­
mı§lardır. Edirne'nin Osman­
lıların eline geçtikten sonra
ya§adığı; iki kez Ruslar bir kez
de Bulgarların gerçekle§tirdiği
ݧgal hareketinden sonra, Yu­
nanlılarca gerçekle§tirilen bu
dördüncü ݧgal tam iki yıl dört
ay sürecektir.
Anadolu'da düzenli ordu­
nun kurulması ile birlikte ݧ-
Türk Askeri Edirne'de.
Selimiye Camii avlusunda
nöbet tutan Yunan askerleri
gal kuvvetleri, tutunamadık­
ları topraklarımızdan bir bir
ayrılmaya ba§lamı§lardır. Mu­
danya Mütarekesi'nin imza­
lanması üzerine bu anla§ma
uyarınca Meriç Nehri'nin sol
kıyısını bo§altmak durumun­
da kalan Yunan kuvvetleri,
yava§ yava§ çekilmi§lerdir. 2 5
Kasım 1 9 2 2 tarihinde Türk
askerleri Edirne'ye yeniden
girmi§lerdir.
-·
 BALI<AN SAVAŞ 1 ' N 1 N
•
S E B E P LERI
Bir cuma selamlığında Sultan I L Abdülhamid Han
ı 908 yılında IL Me§ruti­
yet'in ilan edilmesi ile birlikte
Osmanlı ülkesi beklenen hu­
zuru bulamadı. Çünkü ortaya
çıkan partiler, kurum menfa-
66 Bölüm 2 • Balkan Sava§ının Sebepleri
aderini devletin menfaatlerin­
den daha önde tutmaktaydı­
lar. Kurulan meclisin içindeki
gayri müslimler önceleri oldu­
ğu gibi artık Osmanlılık de­
miyor, hepsi kendi milletleri­
nin ön plana çıkarılmasını
hatta bağımsızlıklarını dü§Ü­
nüyorlardı. 3 ı Mart Ayaklan­
ması sonrasında IL Abdülha­
mid'in tahttan indirilmesi,
Havran ve Arnavutluk isyan­
ları ile Balkanlardaki kayna­
malar son haddine ula§mı§tı.
Ülke içinde durum böyle
iken dı§arıda; Avusturya-Ma­
caristan İmparatorltığu, Bosna
Hersek'i ilhak etmi§, Bulgaris­
tan ise Doğu Rumeli toprakla­
rına girmi§ti. İtalyanlar hiçbir
sebep göstermeksizin Trablus-

Bulgar topçusunun Edirne
taarruzundan bir sahne
garp topraklarımızı i§gale ba§­
lamı§lardı. Osmanlı toprakla­
rında siyasi nüfuzunu arttır­
mak isteyen Rusya ise her fır­
satta Balkan devletlerini Os­
manlıya kar§ı kı§kırtarak top­
rak koparmaya çalı§ıyordu.
22 Eylül 1 9 1 2 tarihinde
Edirne Savunması
Ku§atma ba§lannda sade­
ce askeri hedeflere ate§ açılır­
ken 22 Kasım gününden iti­
baren §ehir merkezi de bom­
balanmaya ba§landı. Bu du­
rumda halktan ölen ve yara­
lananlar oluyor, evler yanıyor,
§ehir ya§anmaz bir hal alıyor­
du. Ku§atma uzadıkça eldeki
gıda stoklan tükenıneye ba§­
lamı§, salgın hastalıklar hızla
artını§tl.
Dü§man kuvvetleri aldık­
lan esirleri Sarayiçi'ndeki ada­
da topluyorlardı. Hem §ehirde
hem de bu esir kamplarında
tifo, kolera, veba gibi hasta­
lıklar sebebiyle binlerce §ehit
vermeye ba§lamı§tık.
·· Malıfıo� ,.,,

Sofya'da toplanan devletler­ -

Aafo\M
"""" -
'J'AOU�ÇOIIIUtl

den, Romanya, Bulgaristan, t:ıu.tel' ,.....

Sırbistan, Karadağ ve Yuna­ SAllAH

.lq.W
: YOK
, fmiııf JotOtArı
......
nistan, Osmanlı Devleti'ne
IJJ,(UoH
kar§ı bir ittifak olu§turarak 5
· UtüM �
.....
......
Ekim 1 9 1 2'de sava§ ilan etti­
SUAH :YARIU!f<...U
ler. Bu isyan hareketinin yirmi U...,... 111<tRSIZU'ltJolıf HO$.VI

birinci günü Bulgar askerleri 21 TIUNUZlfl7'Df�MWI.OIIDU � I!KMP;

�toOQitf.lıM. /IIIOflJA
lttl.MI.ff ,çOHKfı UHWb.tıH!X

Edirne önlerinde görünerek ......_....

§ehri muhasaraya ba§ladılar. iAŞE CETVELi

Bölüm 2 • Balkan Sava§ınıo Sebepleri 67


Selimiye Camü üzerinde Bulgar gülJeleri
tarafından meydana getirilmi§ top yıkığı.
ݧte §ehir bu sıkıntılar için­
de savunulmaya çalı§ılıyordu.
Şükrü Pa§a her türlü yokluk
ve çaresizliğe rağmen yine de
yılmak nedir bilmiyordu.
Tabyalar arasında günler ve
gecelerce oradan oraya ko§tu­
ran pa§a, bu sırada kaleme al­
dığı vasiyetinde de vatan sa­
vunmasındaki kararlığını ha­
rika bir §ekilde ifade etmݧtİ.
Şükrü Pa§a bu vasiyetinde
§öyle diyordu:
"Diipnan, hatları geçtikten
sonra ii/iirsem kendimi jehit kabtti
etmem. Beni mezara koymayın.
Etimi itler ve kujlar çeke çeke ye­
sin/et: Fakat miidafaa hattımız
bozulmadan Jehit olursam, kefe­
nim, lifim, sabunum çantamda-
68 Bölüm 2 • Balkan Sav�ının Sebepleri
dır. Beni bu mahalle giirneceksiniz
ve gelen nesiller iizerime bir abide
dikeceklerdir. "
19 1 2 yılının Ekim ayında
ba§layan dü§man ku§atması­
na kar§ı, 5 3 bin asker, 480
top ve makineli tüfek ile hem
§ehri hem de §ehirde ya§ayan
1 06 bin ki§iyi korumaya çalı­
§an Şükrü Pa§a, Mehmetçİk­
leri ile birlikte büyük bir des­
tan yazıyordu. Fakat döne­
min hükümetinin ·yanlı§ poli­
tikaları, cephanenin tüken­
ınesi ve ellerinde gıda adına
hiçbir §ey kalmaması üzerine
Şükrü Pa§a teslim olmak zo­
runda kalmı§tır.
2 5 Mart 1 9 1 3 sabahı as­
kerlerine ait kılıç, tabanca,
dürbün, top, tüfek vb. mü­
himmatın yok edilmesi emri­
ni veren Şükrü Pa§a, Arda
Nehri üzerindeki demiryolu
köprüsünü de yıktırdı. 26
Mart sabahı 8 : 4 5 'te Hıdırlık
Tabyası'nda bulunan telsiz di­
reğine beyaz bayrak çekilerek
sava§ın sona erdiri}diği bildi­
rildi. Böylece 5 . 5 ay süren ve
tarihe altın harfler ile yazılan
muhte§em Edirne Direnİ§İ so­
na ermi§ oldu.
 Bulgar Kralı Ferdinant'ın
Şükrü Pa§aya iade ettiği kılıcı.
Savunmadan Sonra
Şükrü Pa§a
Şükrü Pa§a, 26 Mart ı 9 ı 3
günü, beyaz bayrak çekmele­
rinden hemen sonra Edirne'ye
giren Bulgar ordularının ku­
mandanı General İvanof'a kılı­
cını teslim etmi§, ancak Bul­
gar Kralı Perdinant bir gün
sonra bu durumu öğrenerek
generali azarlamı§ ve Şükrü
Pa§a'dan özür dileyerek askeri
tören ile kılıcını kendisine iade
etmi§tir,
Şükrü Pa§a'nın bu kahra­
man savunması dünyada yan­
kılar uyandırmı§tır, Hatta
Fransa'da Claude Farrere ve
Pierre Loti'nin de aralarında
Bölüm 2
Fransız aydınların Şükrü Pa§aya
takdim ettikleri kitap
bulunduğu yüzlerce Fransız
aydınının imzasını ta§ıyan bir
"Altın Kitap" hazırlanarak bir
kılıç ile birlikte Şükrü Pa§aya
armağan edilmi§tir,
Altı ay kadar esarette kalan
Şükrü Pa§a, Türkiye'ye dön­
düğünde ne yazık ki ülke par­
ti çatı§maları ile kaynamakta­
dır, Bu nedenle onun ba§arısı
gölgelenrnek istenmi§ ve
"Halk seni linç edecek" yalan­
ları ile bu değerli pa§amız per­
deleri inik bir tren vagonu ile
Sirkeci Garı'na, oradan da ka­
palı bir araba ile Şi§li'deki evi­
ne gönderilmi§tir, Pa§amız
sonraları İsmail Hami Dani§­
ment'e hükümetin bu tavrını
§öyle izah edecektir,
• Balkan Sava§ının Sebepleri 69

Edirne Müdafıi
Şükrü Pa§a
"Harbin ba�ında hükümet
benden bir aylık mukavemet talep
etti. Ben tam yüz elli be� giin mu­
kavemet ettim. Fakat buna rağ­
men İttihat ve Terakki hükümeti
beni derhdl emekliye sevk etti ve
menkup (rütbeleri alınmı�) olarak
ya�attı. Bunun s;ok acı bir sebebi
vardı. Harbin ba�ında henüz
Edirne muhasarası ba�lamadan
evvel İttihatçı/ardan eski Dahili­
ye Nazırı Talat Bey, gö'nüllü nefer
yazılıp Edirne'ye gebni�ti. Mak­
sadı askerlik etmek değil, askeri
ifsad etmekti. Birinci derecedeki
kumandan pa�aların oturdukları
binaya yerle�mi� ve tıpkı o pa�alar
gibi o nefer beye de emir beyler tah­
sis edilmipi. Askeri, harp etmeme­
ye teJvik ediyor ve bilhassa A na­
dolu efradına, Rumeli'nin kendi
vatanları olmadığından bahsedi­
yordu. O sırada düJman i/er/e-
70 Bölüm 2 • Balkan Sava�ının Sebepleri
mekte ve Edirne düşmek üzere idi.
Tabii bö'yle bir fesada tahammül
edemezdim. Talat Beyi çağırttım.
Kendisine 'Bey oğlum. ' diye hitap
ederek, yaptığı menfi propaganda­
yı anlattım. Bu hale bir dakika
bile tahammül edemeyeceğimi,
Edirıze'de kaldığı taktirde kendi­
sini maazallah idam ettirınek
mecburiyelinde kalacağımı ve böy­
le bir mecburiyette kalmak isteme­
diğim için, o günkü tren/e derhal
İstanbula hareket etmesini emret­
tim. İpe benim menkubiyetime bu
Talatlar sebep oldu. Onlar ordu­
muzun bir an evvel mağlup olma­
sını ve mağlubiyeti yüzünden mu­
halif hükümetin bir an evvel
sükı2tunu istiyorlardı. Fakat
unuttukları bir Jey vardı. Benim
asker olduğumu ımutuyor/ardı. "
Büyük Gazi Şükrü Pa§a,
Edirne Müdafaası sırasında
müzmin bir hastalık olan siya­
tiğe yakalanmı§tır. Şifa bulmak
için Bursa Kaplıcalan'na gider
fakat burada da Zatürte'ye ya­
kalanır ve İstanbul'a döndük­
ten sonra 5 Haziran ı 9 ı 6' da
evinde vefat eder.
Şükrü Pa§anın kıymeti
ölümünden sonra anla§ılır.
Cenazesine Almanya, Avus­
turya ve Bulgar kıtaları da i§­
tirak eder. Devletin düzenle­
diği cenaze töreninde kalaba-
lıklar yollardan ta§ar. Tören­ Kıyık Tabya'da hazırlanan
lerde devrio padi§ahı Meh­ anıt mezarına defnedilmi§tir.
med Re§ad Han da bulun­ 24 Temmuz 1998 tarihinde
maktadır. Naa§ı, Mevlana nakil merasimi yapılmı§ ve
Kapı'da, Merkez Efendi Me­ anıt 27 Temmuz da törenle
zarlığındaki mütevazı kabri­ açılmı§tır.
ne defnedilir. Daha sonraki
yıllarda Şükrü Pa§anın
vasiyetini yerine ge­
tirmek üzere, bura­
daki naa§ı Edirne'de

.·

-
. ......
.

Kıyık Tabyası'ndaki Şükrü Pa!ja anıtı.

Bölüm 2 • Balkan Sava�ının Sebepleri 71

M İ H AR K O C A .; i N AN

.... 8
 • •
ES I<I CAM I
Eski Cami, Edirne'de Os­
manlılardan günü�üze ula§­
mı§ en eski yapıdır. Yıldırım
Bayezid'in Timur'a esir dü§­
mesi sonrasında oğulları ara­
sında ba§layan taht kavgasın­
da Süleyman Çelebi Edirne'ye
gitmi§ ve hükümranlığını ilan
etmi§tir. Bu dönemde Süley­
man Çelebi, tarafından yapı­
rnma ba§lanan caminin ın§a-
74 Bölüm 3 • Eski Cami
atına ( 1 403), yerine geçen
karde§i Musa Çelebi dönemin­
de de devam edilmi§, cami Çe­
lebi Mehmed döneminde ta­
mamlanmı§tır. ( 1414)
Süleyman Çelebi dönemin­
de yapımına ba§lanması nede­
niyle Süleymaniye adıyla anı­
lan yapı, Üç Şerefeli Cami'nin
yapılmasıyla Eski Cami adını
almı§tır. Çelebi Mehmed'in
hükümranlığında da bizzat
padi§ahın emriyle caminin Sü­
leymaniye adıyla adlandırıl­
ması, fetret döneminde kar­
de§ler arasında bir kinin bu­
lunmadığını, sadece saltanat
cihetinden kar§ı kar§ıya gelin­
diğini göstermesi bakımından
manidardır.
Bölüm 3 • Eski Cami 75

Konyalı Hacı Alaaddin ta­
rafından yapılan caminin kal­
fası Ömer ibn İbrahim'dir.
Cami içindeki kadınlar mah­
fıli ise, 1 6 1 2 tarihinde Filibeli
Ramazan Ağa tarafından
yaptırılmı§tır.
Selçukludan Osmanlıya
geçi§te görülen, çok kubbeli
camiler tipine giren yapının
merkezi kubbesi, dört paye ile
ta§ınmaktadır. Bu ta§ıma sis-
76 Bölüm 3 • Eski Cami
iki farklı görüntü
temi cami içini geni§ gösterir­
ken, Osmanlı mimarisinde
çok kubbeden tek kubbeli ınİ­
mariye geçi§te önemli bir ör­
nek te§kil etmektedir. Cami­
nin son cemaat yeri be§ kub­
beden olu§ur.
Cami tavanını siisleyen 9
kubbe, 1 3 metre çapında ve
tümüyle yarım küre biçimin­
dedir. Bu kubbeler yan nef­
lerde pandantiflere, ortada ise
çe§itli geçi§ öğelerine otur­
maktadırlar. Orta kubbenin
trompları mukarnas dolgulu­
dur. Bu kubbe üzerinde bir de
aydınlatma feneri bulunmak­
tadır. Taçkapı, son cemaat ye­
ri giri§i ve minber, ak mer­
merden in§a edilmi§tir. Son
cemaat yeri giri§indeki kemer
çevresinde bulunan rozetler
ve spiralli bordür süslemeler,
onarımda eklenmi§tir.
Camide süsleme bakımın­
dan en zengin bölüm minber-
Hacı Bayram Veli Hz.' nin vaaz kürsüsü
dir. Minber üzerindeki Timur
dönemi nakı§ları, 1402 An­
kara Sava§ı sonrasında ba§la­
yan ve Anadolu'yu bir süre
etkileyen Timur etkisini yan­
sıtmaktadır.
Cami içinde en çok dikkat
çeken ögelerden biri de mih­
rabın sağ tarafında bulunan
ve insanlar tarafından özellik­
le ziyaret edilen ta§tır. Bu ta§
Kabe'nin Yemen'e bakan ve
bu nedenle Rükniyemani
adıyla adlandırılan kö§esin-
Kabe"nin Rükniyemani kö�esinden
getirilen mukaddes ta�
Bölüm 3 • Eski Cami 77
 durarak dua etmeye ehemmi­
Eski Cami
yet göstermesidir. Eski Cami,
önündeki kubbe yapıldığı dönemde Osmanlı
Devleti'nin en önemli camisi
olduğu için böyle mukaddes
Eski Cami bir ta§ı buraya koymayı uy­
gun görmü§lerdir. Maalesef
oymacılığına ait 28 Haziran 2005 tarihinde
bir görüntü bu ta§ yerinden sökülerek
çalınmı§tır. Cami cemaati
den alınarak buraya getiril­
ta§ın bulunmasını beklemek­
mi§tir. Bu kö§enin özelliği
Hz. İbrahim döneminden tedir.
kalmı§ olması ve Hz. Mu­ Caminin iki yanında iki
hammed'in (s.a.s) de burada adet minaresi olup, cami ile

78 Bölüm 3 • Eski Cami

 IL Ahmed
birlikte yapılan sol taraftaki
minare tek §erefeli ve tek yol­
lu, sağındaki ise iki §erefeli ve
iki yolludur.
Cami mihrabının hemen
önündeki kubbenin göbeğin­
de İhlas Suresi yazarken, kub­
benin ku§ağında, günümüze
kadar cami içinde yapılagelen
bir duanın kaynağı olan ha­
dis-i §erif yazmaktadır. Pey­
gamber Efendimiz (s.a.s) bu
hadislerinde -"Kim sabah na­
mazını cemaatle kılarsa, son­
ra Allah'ı zikretmek için gün
doğana kadar oturursa, on­
dan sonra iki rekatta namaz
kılarsa, ona bir tam hac ve
um re sevabı verilir. " demek­
tedir. Bu hadisin yazılı oldu­
ğu kubbenin altında Hacı
Bayram Veli Hazrederinden
bu yana bu güzel adet devam
etmekte, sabah namazını kı­
lan insanlar gün doğana ka­
dar bu mekanda ibadet ile
me§gul olmaktadırlar.
II. Mustafa
Evliya Çelebi de Seyahat­
namesi'nde Eski Cami'den
bahsetmi§tir. Çevresinin çiçek
bahçeleri ile bezeli olduğunu
söyleyerek, bu bahçeden dev­
§irilen taze çiçeklerin saflar
arasına konularak cami içinin
misler gibi koktuğunu anlat­
mı§tır.
Cami, tarih içinde önemli
olaylara da §ahitlik yapmı§tır.
II. Murad tarafından Anka­
ra'dan Edirne'ye getirilen Hacı
Bayram-ı Veli Hazretleri, bu
camide vaazlar vermi§, hatta
bugün caminin sol tarafında
duran ah§ap vaaz kürsüsü,
Hacı Bayram-ı Veli Hazretleri
kullandığı için O'na hürmeten
kullanılmamaktadır. Hatta
Hacı Bayram-ı Veli Hazretleri
bu camiye gittiği bir sabah
vakti Hz. Muhammed'i (s.a.s)
orta kubbe altında görmü§,
Peygamber Efendimiz (s.a.s)
kendisine, -"Bu cami benimdir,
Bölüm 3 • Eski Cami 79
 ümmetim/e bile olurum. Ya şeyh!
Zinhar bu makamı hali görme­
sinler. Daim ge/üp bunda hacet
di/esin/et: " demi§tir. Osmanlı
padi§ahlarından II. Ahmed ve
11. Mustafa'nın kılıç merasim­
leri de burada gerçekle§mi§tir.
Eski Cami, 1 748 yangının­
da ve 1 7 5 3 depreminde bü­
yük zarar görmܧ, devrin pa­
di§ahı I. Mahmud tarafından
onarılmı§tır. ( 1 7 54) Cami
1924 ve 1934 yıllarında da
onarım görmܧtÜr. Son onarı­
mını ise 2000-2002 yılları ara­
sında geçirmi§tir.
80 Bölüm 3 • Eski Cami
EsKi CAMi ' N i N
YAZl LARI
Eski Cami içindeki yazı­
lar tarih boyunca insanların
hep dikkatini çekmi§tir. Ba­
zı sanat tarihçileri paye ve
duvarlarda yer alan bu iri
yazıların mekan etkisini za­
yıflattığını dü§ünse de Edir­
ne yapıları içinde bu cami
hep yazıları ile anılagelmi§­
tir. Cami içinde celi sülüs ile
yazılmı§ Allahu Teala'nın de­
ği§ik isimleri gö� ülmektedir.
(Ya Fettah, Ya Alim), ayrıca
birçok camide görülen dört
halife isimlerinden farklı
olarak A§ere-i Mübq§e-
re' den (Cennetle Müjdele­
nenler) ve diğer sahabeler­
den bazılarının isimleri de
duvarlarda §U §ekilde yeral­
maktadır: Talha, Zübeyr,
Sad, Said. . . Cami içerisinde
muhtelif yerlerde Peygamber
Efendimize ait hadisi §erifler
de yer almaktadır. Sağ taraf­
taki fıl ayağı üzerinde "Benim
ümmetimden büyük günah
sahibi olanlara §efaatim ola­
caktır." minberin sağ tarafın­
daki kubbede ise "Zikrin en
Eski Cami duvar yazılarından örnekler.
efdali Lailahe İllallah, duanın
en efdali Elhamdülillahdır. "
yazılıdır.
Caminin sol kö§esinde
Hacı Bayram-ı Veli Hazret­
lerine ait kürsünün üzerinde
bulunan bir yazı ile de, bu
kö§enin Hacı Bayram Maka­
mı olduğu belirtilmektedir.
Yine cami içinde, Hz. Yu­
nus'un duası da dahil olmak
üzere me§hur dualar bulun­
maktadır.
•
Bölüm 3 • Eski Cami 81
 Eski Cami'de cuma namazında imam elinde kılıçla eski kılıç
merasimlerinden kalan adeti sürdürürken.

82 Bölüm 3 • Eski Cami

 Eski Cami
önü n de padi§aha
kılıç rakdimi
yapılırken.
 ÜÇ ŞEREFELi CAMi
1443- 1 447 yılları arasın­
da I I . Murad tarafından in§a
ettirilen cami, Osqı.anlı sana­
tında erken ve klasik dönem
üslubu arasında yer almakta­
dır. Çok kubbeli yapıdan tek
ve merkezi kubbeli §emaya
geçi§te çok önemli bir yeri
olan bu cami, Mimar Sinan'a
da büyük ilhamlar vermi§,
hatta Sinan, bu yapıyı Be§ik­
ta§ Sinan Pa§a Camii ile İs­
tanbul'a ta§ımı§tır. Bu kub-
84 Bölüm 3 • Üç Şerefeli Cami
benin Mimar Sinan'ı etkile­
yen yanı, §imdiye kadar gör­
düğü en büyük cami kubbesi
olmasıdır. O, bundan sonraki
tüm çalı§malarınJa bu kub­
beyi büyütmeye çalı§acak, İs­
tanbul'da bu konuda yüzlerce
esere imza atacak ve sanatı­
nın zirvesini de yine ilk ilha­
mı aldığı Üç Şerefeli Ca­
mi'nin tam kar§ısına in§a ede­
cektir. Bu e§siz yapı hiç §Üp­
hesiz Selimiye Camii' ?ir.
Cami yapıldığı dönemde
halk, hayatlarında ilk kez bu
kadar büyük bir kubbe gör­
menin verdiği §a§kınlıkla bu
kubbenin melekler tarafından
ta§ındığını bile dü§ünmü§ler­
dir. Ortada bulunan 24 metre
çapındaki bu büyük kubbe;
ikisi serbest, dört tanesi du-
Bölüm 3 • Üç Şerefeli Cami 85
Üç Şerefeli Cami'nin kubbesi ve yan mukarnaslardan bir çift.
varlar içinde bulunan altı paye
(ayak) ile ta§ınmaktadır. Ana
kubbenin dört yanında dört
kemer kubbe ve bunların sağ
ve sollarında ise iki§er küçük
kubbe bulunmaktadır.
I I . Murad bu camiyi İz­
mir'in fethinden elde ettiği
ganimetler ile İn§a ettirmi§,
nakka§ ustalarını İran'dan ge­
tirtmݧtir. Padi§ah ayrıca bu
yapıya Kıratova gümü§ made­
nini vakfetmݧtir. (Kıratova
§imdi Yugoslavya'da bulun­
maktadır) Kanuni Sultan Sü­
leyman döneminde Rüstem
Pa§a bu madenin gelirlerini
hükümete alarak, Üç Şerefeli­
yi, Bayezid vakıflarına ver­
mݧtir.
Cami kubbelerinin içlerin­
de bulunan kalem ݧleri Os­
manlıdan günümüze gelen en
eski kalem ݧlerindendir. Ca­
minin mihrap duvarında ma­
vi zemin üzerine beyaz ile Ce­
nab-ı Hakk'ın bütün isimleri
yazılmı§tır. Büyük kubbe ya­
nında avlu ve revak kubbele­
rinde de lacivert, al, ak ve sa­
rı renkte kalem ݧleri görül­
mektedir. Süslemelerde yazı
ku§akları, rumi, palmet ve lo­
tüs motifleri görülür. Kubbe
ereği ve pandantiflerde de ro-
koko süslemeler vardır. Ayrı­
ca ceviz ağacından yapılma,
kündekari tekniğindeki ah§ap
pencere ve kapı kanatları da
hayli dikkat çekicidir.
Caminin mimarı kesin ola­
rak bilinmemektedir. Evliya
Çelebi, Seyahatnamesinde,
mimarın hasta bir ki§İ oldu­
ğunu, sedye ile İn§aata neza­
ret ettiğini anlatmaktadır.
Kimilerine göre Eski Ca­
mi'nin mimarı Alaaddin, ki­
mi rivayerlere göre de Bursa
Ye§il Cami'nin mimarı İvaz
Pa§adır. Caminin mimarı
Muslihiddin, ustası Şahaber­
tİn diyenler de vardır.
Evliya Çelebi, Eski Cami
için söylediklerini bu cami için
de yinelemekte, caminin tam
bir çiçek bahçesi içinde oldu­
ğunu söyleyerek bu çiçekler­
den toplanan demederin saflar
arasına konulduğunu anlat­
maktadır. Ayrıca kı§ aylarında
caminin ate§le ısınan sıcak su
musluklarının varlığından da
bahsetmektedir.
Caminin, Osmanlı mimari
yapısında ilk denilebilecek
bir özelliği de harimidir. Da­
ha önce hiçbir Osmanlı ca­
misinde bu büyüklükte bir
revaklı avlu İn§a edilmemi§-
Bölüm 3 • Üç Şerefeli Cami 87
 Üç Şerefeli tir. Üç ayrı kapıdan girilebi­
Cami'nin len ve ortasında güzel bir §a­
giri§inde
melekleri
dırvanı da bulunan bu revak­
sembolize eden lı avlu, 22 kubbeden olu§­
somaki mermer
maktadır.
sütunlar.
Camiye harim kapıları dı­
§tnda bir de üç §erefeli minare
yanındaki müstakil bir kapı­
Camiye dan girilmektedir. Bu· kapı ile
ismini veren.
üç §erefeden olu§an
paralelindeki harim kapısı
me§hur minare. önündeki merdivenlerin ara­
larında bulunan sütunlarında
ilginç bir hikayesi vardır. Söy­
lemiye göre caminin mimar­
ları aynı gece rüyalarında bu
merdiven ba§larında birer me­
lek görürler. Rüyalarını bir­
birlerine anlattıktan sonra da

88 Bölüm 3 • Üç Şerefeli Cami

bu melekleri sembolize etmek
için melekleri gördükleri bu
yerlere somaki ye§ilden bu sü­
tunları dikerler.
N arnazda birinci s afta
durmanın fazileti malum­
dur. Şüphesiz, cami imamı­
nın arkasında duran ki§i sa­
yısını arttıran planlar enine
uzayan cami planlarıdır. Bu
nedenle Üç Şerefeli Cami'nin
planı, o döneme kadar yapıl­
mı§ enine planlı camilerio en
uzunudur.
Mimar Sinan'a ait birçok
camide görülen, caminin te­
mellerinin dengesini bizlere
gösteren ve çoğunlukla milı­
rabın iki yanında bulunan
denge terazileri Üç Şerefeli
Cami'de de görülmektedir.
Renkli cam sanatının özenile­
rek kullanıldığı camının
akustik yönü de bir hayli dik­
kat çekicidir.
Caminin dört kö§esinde
dört adet minare olup bun­
lardan bir tanesi üç, bir tane­
si iki, iki tanesi de birer §ere­
felidir. Şi§haneli, çubuklu,
burmalı ve bakiava motifli
süslemeleriyle birbirlerinden
ayrılan bu minarelerin hepsi
farklı dönemlerde in§a edil­
mi§lerdir. Cami ile birlikte
in§a edilen üç §erefeli minare
hem camiye bu ismin veril­
mesine sebep olmu§, hem de
o döneme kadar Osmanlı
coğrafyasında yapılan en
uzun minare olmasıyla da
dillere destan olmu§tur. Üç
Şerefeli Cami, üç §erefeli ol­
ması yönüyle İslam tarihinde
de bir ilktir. Bu minare üç
yollu olup, üç §erefesine de
ayrı yollardan çıkılabilir. ݧin
ilginç yanı bu merdivenleri
aynı anda kullanarak yukarı­
ya çıkacak olan üç ki§i §erefe­
lere birbirlerini hiç görmeden
çıkacaklardır. Bakiava motif­
li minare Fatih dönemine ait
iken, kuzeydeki tek §erefeli
minare ı 6 ı O yılında I. Ah­
med, Burmalı minare ise I I .
Mustafa tarafından yaptırıl­
mı§tır.
Edirne'yi tanıtırken en
ç o k kullanılan deyi§lerden
biri: "Selimiye'nin yapısı 1 Üç
Şerefelinin kapısı/ Eski caminin
yazısı 1 Muradiye'nin çinisi 1
Bayezidin sinisi" §eklindedir
ve burada da görüldüğü üze­
re Üç Şerefeli hep kapısıyla
anılagelmi§tir. Revaklı avlu­
ya bakan bu taç kapıda mu­
karnaslar (geçi§ ögesi) ve yan
ni§lerin (girinti) üst bölümle­
rindeki yazıların arasında
Bölüm 3 • Üç Şerefeli Cami 89
 kıvrık dal ve Rumiler göze Cami tarih içerisinde bir­
çarpar. Mermer i§lemesiyle çok kez tamir görmܧtÜr. Son
de orijinal bir yapıdadır. dönemde revaklı avlusunda
meydana gelen tahriplerin
Edirne'nin Bulgar ve Sırp­
artması sonucu bu bölüm zi­
lar tarafından i§gal edildiği
yarete kapatılmı§tır.
dönemde, dü§manın yağma
hareketlerinden Üç Şerefeli de
nasibini almı§tır. Camiyi so­
yan dü§man askerleri caminin
minarderinden birini de yak­
mı§lardır.

içinde bir süre ikamet edilen Mihrabın iki yanındaki denge

Üç Şerefeli'nin me§hur penceresi. terazilerinden biri.

90 Bölüm 3 • Üç Şerefeli Cami

Üç Şerefeli Cami'nin mermer oymalarıyla ünlü taç kapısı.

Bölüm 3 • Üç Şerefeli Cami 91

 • • •
BAYEZI D CAMI I •• • •
VE I<U LLIYESI
Edirne'nin, İstanbul'un fet­
hinden sonra İn§a edilen bu
büyük külliyesi, Osmanlı pa­
di§ahlarının §ehre verdiği öne­
min bir göstergesidir. Çünkü
bu yapı sadece bir cami değil,
her §eyi ile adeta küçük bir §e­
hir konumundadır. Yapı için­
de; anıtsal bir cami, imaret
92 Bölüm 3 • Beyazid Camii ve Külliyesi
(yemek dağıtım yeri), §İfaha­
ne, tıp medresesi, tabhane
(misafırhane), köprü, değir­
men, çifte hamam, sıbyan
mektebi, muvakkithane (saat
ve takvim ayar merkezi), meh­
terhane, su deposu, §adırvan
ve su terazisi bulunmaktadır.
ı Mart ı 484 tarihinde
Akkirman Seferi' ne çıkmak
için Edirne'ye gelen Il. Baye­
zid tarafından Bayezid Külli­
yesi'nin yapım emri verilmi§,
binlerce insanın çalı§ması ile
ı 484- ı 488 arasında, dört yıl
gibi kısa bir sürede l;::ülliye ta­
mamlanmı§tır.
Külliyenin İn§aatı Mimar
Hayrettİn tarafından yürütül­
mܧtÜr. Külliye etkileyici bir
Bayezid Şifahanesi'nin tırnarhane bölümü.

Bölüm 3 • Beyazid Camii ve Külliyesi 9'

gorunume sahip olup, tüm
yapılar, yüze yakın kubbe ile
örtülüdür. Bayezid Cami, IL
Bayezid'in sancakbeyliği yap­
tığı Amasya'dayken in§a et­
tirdiği camiden sonra ikinci
camisidir. Padi§ah bu külliye­
yi, Osmanlı halkının Bucak
dediği, yabancı kaynaklarda
Besarabya olarak geçen böl­
genin fethinden elde ettiği
ganimet ile in§a ettirmi§tir.
Edirne, Süzebulu, Dimetoka,
Hasköy ve İstanbul çevresin­
de bulunan birtakım köy ve
mülkleri, Rumeli Kazaskeri
Muhammed İbni Mustafa'nın
huzurunda bu külliyeye vak­
feden IL Bayezid, Çandarlı
ailesini de mütevelli heyeti
olarak tayin etmi§tir.
Külliyenin en dikkat çeken
yapısı §Üphesiz 2 0 . 5 5 metre
çapında bir ana kubbesi ve iki
adet minaresi olan camisidir.
Doğrudan doğruya tek bir
kubbenin altına in§a edilen ca­
mi, Osmanlı mimarisinde tek
mekan arayı§ının bu tarzdaki
ilk örneğidir. Kubbe baldagen
denilen dört askı kemere otur­
tulmu§tur. Kubbe yüksekliği
ilk kez 3 5 metreye çıkarılarak,
27 metre yüksekliğe sahip Üç
Şerefeli Cami geçilmi§tir.
Kubbe daha çok kö§e payeleri
tarafından ta§ınmakta olup bu
payeler kemere pandantifler
(geçi§ ögesi) ile bağlanmı§tır.
Caminin duvarları gayet
incedir ve bu haliyle de fazla
ta§ıyıcı değildir.
 Caminin somaki mermer­
den olan Hünkar Mahfili, bu
mimari öğenin Osmanlıdaki
ilk örneğidir. Daha önce
Bursa'da da hünkar mahfille­
ri in§a edilmi§tir ama duvara
gömme tarzda yapılmaları ve
çok amaçlı kullanılmaları
dolayısı ile tam bir hünkar
mahfili öğesi olarak kabul
edilmemektedirler. Mahfilde
kullanılan somaki direkierin
Roma tapınaklarından geti­
rildiği söylenmektedir. Yine
mermerden yapılma minberi
de son derece zariftir. Cami
içine sonraki dönemlerde ya­
pılan barok süslemeler yapı­
nın sade havasıyla bir tezat
olu§turmaktadır.
Bölüm 3
Bayezid Külliye
Binaları
Şifahane: Külliyenin dik­
kat çeken bölümlerinden biri
olan Darܧ§ifa, üç bölümden
olu§maktadır. Birinci bölüm­
de te§his ve tedavi merkezi
olarak kullanılan bölümler,
çama§ırhane ve hastalara özel
yemeklerio hazırlandığı mut­
fak birimleri bulunmaktadır.
İkinci bölümde; ilaçların de­
polandığı yerler ile yönetici
personelin ikamet yerleri,
üçüncü ve en görkemli kısım­
da ise; büyük bir kubbenin
etrafında 6 küçük kubbeli
oda, yazlık oda olarak kulla­
nılan be§ sedidi sofa ile hasta­
lara konser verilen bir sahne
bulunmaktadır. Bu büyük
kubbenin hemen altında bir
de §adırvan bulunmaktadır ki
bu §adırvanın suyu fıskiyeler
ile etrafa saçılmakta ve hasta­
lar için rahatlatıcı bir ortam
hazırlanmaktadır. Akıl hasta­
larına musiki ile tedavi yön­
temleri uygulaması da 1 5 .
yüzyılda da Avrupa'da akıl
hastalarının, içlerinde §eytan
var diyerek yakıldığı bir dö­
nemde, Osmanlı tıbbının gel­
diği seviyeyi göstermesi bakı­
mından hayli manidardır.
• Beyazid Camii ve Külliyesi 95
 Şifahanede musiki ile te­
davi metodları çok geli§mi§
olup, hangi makamın ne çqit
hastalıklara iyi geleceği bile
tespit edilmi§tir. Osmanlı §air
hekimlerinden Şururi Hasan
Efendinin Taat-ül Erneize adlı
eserinde bu makamlar ve te­
davilerinde kullandıkları has­
talıklar ayrıntılarıyla açıklan­
mı§tır. M akamlar: ve ilgili
hastalıkların bazıları §öyledir;
Rast Makamı: Hava/e ve felç
i!!etine devadır.
Irak Makamı : Hat mizaç/ılara,
hafakana fayda/ıdır.
İsfahan Makamı: Zihni açar,
zekayı arttırır, anıları taze/er.
Buselik Makamı : Ku/ımç ve bel
ağrılarının i!acıdır.
Revahi Makamı: Baş ağrısına
devadır.
Nevai Makamı: Kadın Hasta­
lık/arına iyi gelir.
Egule Makamı: Kalp hasta/ık­
Iarına iyi gelir.
Hicaz Makamı : Bev!iye hasta­
lık/arına iyi gelir.
U§ak M akamı: Kalp, karaci­
ğer, sıtma ve mide hasta/ıkları­
nın ilacıdır.
Yens Makamı: Sırt, ek/em ve
kulımç ağrılarını tedt�vi eder.
Hücent Makamı: Ateşli hasta­
lıklara iyi gelir, mideyi temizler,
vesveseyi ttzaklapırır.
 Şifahane içine asılmı§ olan
yazıları hastalar için gayet
ümit verici olup hayli ibretli­
dir. (Yuhricul hayye min el
meyyiti ve yuhricul meyyiti
mine! hay - Allah ölüden diri­
yi diriden ölüyü çıkarır.)
Kaynaklardan, §ifahane­
nin göz tedavisi için de önem­
li bir merkez olduğu anla§ıl­
maktadır.
Bayezid Külliyesi' nde ta­
rih boyunca birçok önemli
hekim görev yapmı§tır. Bu
hekimler hem buraya gelen
çe§itli hastalara §ifa dağıtmı§­
lar, hem de burada tıp öğren­
cileri yeti§tirmi§lerdir. Şifaha­
nede vazifeli hekimba§ılar
günde 30 akçe alırken, he-
Bayezid Şifahanesi"nden görüntüler.
Bölüm 3
kimler ise 1 O akçe alırlardı.
Darܧ§ifanın ilk yıllarında iki
hekimba§ı, iki göz doktoru,
iki de cerrah görev yapmak­
taydı. Deği§ik zamanlarda bu­
raya gelen hekimlerin isimleri
tespit edilebilenlerin bazıları
§unlardır; Ak§emseddin, He­
kim Şifa-i Nasuhi, Sanii, Atai,
Hekim Ahi Çelebi, Hekim
Destari, Sinan Efendi, Süley­
man Efendi, Haydar Efendi,
Ahmed Bin Hacı Hüseyin,
Sani Aktar Mehmed Bin Ah­
med Bin İbrahim, Abdülha­
mid Çelebi, Cerrah Sarafı, H.
Hasan b. Kasım, H . Hüseyyi§
Çelebi, Doktor İstefenaki
(Stefenos Karateodor), H .
Hüseyin Çelebi.
• Beyazid Camii ve Külliyesi 97
 1 68 2 'de Edirne'ye gelen
ve Darܧ§ifa'ya uğrayan Evli­
ya Çelebi, hastanenin tedavi
konusunu §U §ekilde anlat­
mı§tır. "Merhum ve mağfur Ba­
yezid-i �li Hazretlerinin vakfi­
yesinde hastalara deva, dertiiiere
Iifa, divane/erin ruhtma gıda ve
desti seva olmak üzere on adet
hanende ve sazende gulam (genç
erkek) tayin etmiJ, ki üçii hanen­
de, biri mmikarcı, biri neyzen,
biri kemana, biri santorçtt, biri
çengi, biri cengci, biri udcu olup
haftada ii�· kez gelerek hastalara
musiki faslı ederler. Allah'ın iz­
ni ile nicesi saz sesinden hoJ,lanır
ve rahat ederler. Doğrmu mmiki
ilminde neva, rast, nügah, segah,
çargah, suzinap makamları on­
lara mahsustur ama zengule ma­
kamı ile btmlik makamında az
karar kı/sa ona hayat verir. Bii­
tiin saz makamlarında ınsana
hayat var. "
Evliya Çelebi, eseri içinde
Darܧ§ifa'yı muhtelif yerlerde
daha teferruatlı da anlatmı§­
tır: " Orada bir DariiJJ.ifa vardır
ki dil tarif ile kalemler ile yazıl­
maz. " "Adı geçen bağın içinde gö"ğe
baJ, uzatmıJ, öyle bir kagir binadır
ki güya aydınlık hamam ca­
mekanı gibi tepesi açıktır. Bu açık
yerde altı adet ince mermer sütun­
lar üzerinde taç gibi bir kubbecik
98 Bölüm 3 • Beyazid Camii ve Külliyesi
vardır. Sanatkar if, üstadı, bu
kubbe üzerinde altın yaldız ileyal­
dızlanmıJ, bir çeJ,it değirminin üze­
rine bir bayrak asmıJ,. Rüzgar ne­
reden eser ise bayrak o tarafa dö"ner.
Garip görüniiJ,liridii . Ama aJ,ağı­
daki kubbe sekiz kiıjelidir. Kemer/i
kubbe içinde dahi sekiz kemer var­
dır. Her kemerin altında bir kı!,
odası vardır. Bu odaların her bi­
rinde ikiJ,erpencere vardu: Bu pen­
cerelerden biri dıJ,arıdaki giilistan­
lı bahçeye diğeri ise kubbe altında­
ki havıtz/11 avluya bakat: Sekiz
adet kı!, odasının ö"niinde yine bü­
yük bir kubbe altında sekiz adet
yazlık oda vardır. Üç tarafları
kafesli mermer ile yapılrrtı!, kubbe
altındaki biiyük havuzun çevresin­
deki sebillerden berrak bir Sil �-ağ­
layıp havuza girince kubbenin gö·­
beğinde nihayet bulur.
Bazı odalarda, ilkbaharda
Edirne'nin aJ,k denizi derinliğine
diiprtii!, sevdalı aJ,ıklar çoğalıp he­
kimin emri ile bu tımarpaneye ge­
tirilerek, altın ve giimiiJ, yaldızlı
zincirler/e kerevet/ere takılıp her
biri aslan yatağında yatar gibi
kiikreyip yatar/ar. Kimisi havuz
ve J,adırvanlara bakıp kalender
hiilyası kabilinden sö"zler eder, ki­
misi dahi o kemer/i kubbenin al­
nındaki pencereden gül bahçesini
seyredip orada ötiiJ,en kJtJ,larla bir­
likteferyada ba�larlar. "İlkbaha-
rın birbirinden güzelçiçekleri has­
talara verilir. Ama bazı deliler
bunları yerler. "
Bayezid Şifahanesi gunu­
müzde Trakya Üniversitesi
tarafından sağlık müzesi hali­
ne getirilmi§tir. İçerisi, uzun
restorasyonlar sonrasında as­
lma uygun §ekilde düzenlen­
meye çalı§ılmı§, mankenlerle
canlandırmalar yapılarak, §i­
fahanedeki sağlık görevlileri,
hastalar ve musiki korosunun
faaliyetleri ziyaretçitere gös-
Bayezid Şifahanesi'nin mutfak (matbah) birimleri.
Bölüm 3
terilmeye çalı§ılmı§tır. Şifaha­
ne içinde merhum Y Mimar
Orhan Çakmakcıoğlu tarafın­
dan hazırlanan Edirne Yeni
Saray'a ait rölevelerin sergi­
lendiği bir oda bulunmakta­
dır. Şifahane içinde ayrıca son
dönemlere kadar tıpta kulla­
nılan araç gereçler de sergi­
lenmektedir.
Tıp Medresesi: Şifahanenin
doğusunda yeralan Tıp Med­
resesi'nde, 17 sütuna dayanan,
önü açık ve kemerli ve üstü
• Beyazİd Camii ve Külliyesi 99
 kubbeli revakları olan bir avlu­
nun çevresinde kubbeli 18 öğ­
renci odası, büyük kubbeli
dersane ve ortada sadece te­
melleri kalmı§ bir §adırvan yer
almaktadır. Şifahane ile tıp
medresesinin yan yana olması,
kitabi eğitim alan öğrencilerin
hemen yakınlarındaki bu tesis­
lerde uygulama yapabilmeleri­
ni sağlamaktadır.
Bayezid Medresesi 1980
öncesinde öğrenci yurdu ola­
rak kullanılmı§, bir ara da ce­
zaevi haline getirilmi§tir.
Evliya Çelebi, medrese hak­
kında §unları söylemektedir:
"Medrese-i Etibba (tıp medre­
sesi) ve odalarında talebeler
vardır ki her biri daima Efla-
Külliye içindeki Tıp Medresesi.
100 Bölüm 3 • Beyazid Camii ve Külliyesi
tun, Sokrat, Filbos, Aristota­
les, Calinos, Pisagor tevhidin­
den bahseden hazık (usta) ol­
gun tabiplerdir."
Dönemin en önemli med­
reselerinden biri olan yapıda,
dönemin ünlü ilim adamların­
dan Ta§köprülüzade Ahmed
Efendi ve İbni Kemal gibi ki§i­
ler de vazife yapmı§lardır.
İmaret: Bayezid Külliyesi
içinde caminin sağ tarafından
kalan birim külliyenin imaret
bölümüdür. Fakiriere yemek
dağıtılan, erzakların depo
edildiği ve külliyenin farklı bi­
rimlerinin gıda i§lerinin kon­
trol edildiği bu bölüm; mut­
fak, fodlahane, mumhane,
helvahane, yemekhane, kiler,
depo ve ahır bölümlerinden
olu§maktadır.
İmaret binaları iki birim
olup, birinci kısım dördü fe­
nerli olmak üzere ı ı kubbe,
diğeri ise fenersiz ı2 kubbe
ile örtülüdür.
Edirne'de kurulan ve son
imaret olan yapılar günümüz­
de bakımsız bir durumdadır.
Hoca Saadettİn Efendi
imaret hakkında bizlere §U iz­
lenimlerini aktarmaktadır:
"Fakir ı;e yokJJtl!ar için yap­
tll·dıkları imaretin sahip olduğu
nimetierin botluğu aniatılmaya
kalkı!Ja konmıun abartıldığı sa­
nılıı: İmaretteki nefis ve kıva­
mında reçel. hatırı sayılan yolm-
Tabhane
Bölüm 3
lar için imarette her an hazır
bulunmaktaydı. Bal helvaları
orta hlilli yolettiara sunu/urdu. "
Tabhane: Caminin sağ ve
sol yanlarında, camiye biti§ik
olarak İn§a edilmi§ çok kub­
beli yapılardır. Külliyede iki
adet tabhane bulunup, her
ikisi de dokuzar kubbe ve
dört odaya sahiptir. Camiye
ait üçer pencerenin tabhane­
lere bakması sebebiyle cema­
atİn kalabalık olduğu zaman­
larda burada da namaz kılın­
maktaymı§. Günümüzde bu
pencereler kapanmı§ olup, bir
kısmı dolap olarak kullanıl­
maktadır.
Kelime olarak tab: güç,
kuvvet, hane ise ev anlamına
gelmektedir. Güç ve kuvvet
bulma yeri manasına gelen
bu yapılar, §ehirler arası yol­
culuk yapan ki§ilerin uğrak
yeri olup, yolcular yol yor­
gunluklarını burada atarak,
güç ve kuvvet bulmaktadır­
lar. Tabhanede ayrıca §İfaha­
neden taburcu edilen hastalar
ile resmi görev ile seyahat
edenler de kalırlardı.
Değirmen ve Su Dolapları:
Bugün ne yazık ki yıkılmı§
durumda olan değirmen ve
dolaplar, külliyenin yanında
• Beyazid Camii ve Külliyesi 101
 akan Tunca N ehri üzerindeki
köprünün hemen dibindeydi­
ler. Su dolapları, su gücü ile
döner ve değirmenleri çalı§tı­
rırdı.
Hamam: Külliyeye ait ha­
mam binaları günümüzde ta­
mamen ortadan kaybolmu§­
tur. Hamamın yeri ise, Şifaha­
ne ve Tıp Medresesi'nin gü­
ney yönünde, köprünün külli­
ye ayağının yakınındadır.
Külliyenin vakfiyesinde, vakfa
gelir getiren yapıların arasın­
da değirmen ve su dolapları
ile birlikte hamam da sayıl­
mı§tır. Çifte hamam §emasın­
da olan, üstü camekanlı bu
yapı, hem bayanlara hem de
erkeklere hizmet vermektey­
di. Evliya Çelebi de Seyahat­
namesi' nde kısaca bu ha-
Bayezid Külliyesi"nde su değirmenlerinin göründüğü eski bir fotoğraf.
102 Bölüm 3 • Beyazid Camii ve Külliyesi
marndan bahsetmi§ ve suyu­
nun soğukluğuna değinmi§­
tir.
Köprü: Külliyenin yapı­
mından sonra insanların bu
yapılardan sağlıklı istifade
edebilmeleri için Tunca Neh­
ri'nin üzerine bir köprü in§a
edilmi§tir. II. Bayezid Köprü­
sü olarak adlandırılan bu yapı­
nın in§aasından sonra Tunca
Nehri' nin çatalla§tığı diğer
kolu üzerine II. Selim döne­
minde yeni bir köprü daha
in§a edilmi§tir. Bu köprüye
de Yalnızgöz Köprüsü den­
mektedir. Fakat su ta§kınları
sonrasında her iki köprünün
arasına yeni bir geçi§ elemanı
yapma ihtiyacı doğduğu için
1 6 l l yılında araya üçüncü
bir geçit in§a edilmi§tir.
 Bayezid Külliyesi'nde hamamların göründüğü eski bir fotoğraf.

Diğer Yapılar: Külliye ya­

pıları içinde ayrıca sıbyan
mektebi, su terazisi, muvak­
kithane, mehterhane, ve Si­
nan Ağa tarafından yaptırılan
ve üzerindeki i§lemeleri ile
göz dolduran Sinan Ağa Çe§­
mesi bulunmaktadır.

Bölüm 3 • Beyazid Camii ve Külliyesi 103

 • •
MU RADIYE CAMI
Muradiye Mahallesi'nde ,
Sarayiçi'ne hakim bir tepe
üzerine, Sultan II. Murad ta­
rafından yaptırılmı§tır. 1436
yılında yapıldığı sanılmakta­
dır. Mimarı bilinmemekle
birlikte Üç Şerefeli Cami ve
Darülhadis Camii'ni, yapan
104 Bölüm 3 • M uradiye Cami
mimar tarafından yapıldığı
dü§ünülmektedir. Bu cami,
yanlarda iki küçük kubbe ,
ortada ise birbirine dikine
yakın iki büyük kubbeden
olu§an, son cemaat yeri be§
küçük kubbeli, ters T planlı
bir yapıdır. Zaviyeli camiie­
rin en güzel örneklerinden
biri olan yapının avlusunda
bir de §adırvanı vardır. I I .
Murad'ın Bursa'da yaptırdığı
caminin aksine bu C·ami ta­
mamen kesme ta§larla in§a
edilmi§tir.
Muradiye Camii ilk yapıl­
dığında bir camiden çok Mev­
levi tekkesi dü§ünc'esiyle in§a
edilmi§tir. Bu amaçla da sol
tarafında büyük bir imaret,
bir Mevlevi tekkesi ve sema­
hane de in§a edilmi§tir. Ancak
Muradiye Cami

Bölüm 3 • Muradiye Camii 105

 bu yan yapılar ğimizde, burada bulunan me­
günümüze ula§­ zar ta§ları da bizlere burasının
mamı§tır. Anla­ bir Mevlevihane olduğunu
tıldığına göre II. açıkça göstermektedir. Çün­
Murad rüyasında kü hazire, birçok yerde göre­
Mevlana'yı gö­ meyeceğimiz kadar çok Mev­
rür, Mevlana levi külahlı mezarta§ı ile süs­
kendisinden bir lüdür. Ayrıca hazire önemli
mevlevihane sirnalara da ev sahipliği yap­
yapmasını istemi§tir. Böylece maktadır. II. Murad'ın Kon­
bir mevlevi tekkesi olarak in­ ya'dan getirttiği, Mesnevi sa­
§a edilen yapıya, Sultan II. hibi Celalettin ve Cemalettin
Murad tarafından Mevlana karde§ler, I. Dünya Sava§ı yıl­
sülalesinin be§inci ku§ağından larında İstanbul'da uzun süre
Celalettin ile Cemalettin Çe­ §eyhülislamlık yapan, Hürri­
lebiler de davet edilmi§tir. Bu yet ve İtilaf Fırkası tarafından
nedenlerle ilk yapıldığı yıllar­ Edirne'ye sürgün edilen Musa
da camiye, Mevlevihane Ca­ Kazım Efendi, Edirne §airle­
mii de denilmi§tir.
rinden Enis Recep Dede, Şair
Caminin haziresini gezdi- N e§ati, Hacı E§ref bunlardan

1- Harem 4- lmaret 7- Şadlrvan

2- Selamlık 5· Cami 8- Oeıvlf odalan
3- Semahane 6· TOrbe 9- Tuvalet

Muradiye Cami ve bahçesindeki Mevlevihane.

106 Bölüm 3 • Muradiye Camii

bazılarıdır.
Muradiye Camii çini süsle­
meciliği yönünden Anado­
lu'da gösterilebilecek birkaç
örnek yapıdan biri durumun­
dadır. Özellikle içindeki çini
Muradiye Cami bahçesinde yatan
M evievi §eyhlerinden biri.
mihrabın, Bursa Ye§il Türbe
ve Karaman'da bulunan Ka­
ramanoğlu Mehmed Bey Ca­
mii mihrabı ile birlikte dün­
yada e§i benzeri yoktur. Mih­
rap duvarındaki altıgen çini­
ler, beyaz çini levhalar ve
Şeyhülislam Musa Kazım
Efendinin Lahti.
Bölüm 3 • MuraJıye Camiı 107
 bunların aralarındaki firuze
renkli düz üçgen levhalarda,
renkli sır ve sıraltı tekniği ba­
§atılı bir §ekilde uygulanmı§­
tır. Mihrabın yanları da çini
ve ke§idelerle kaplıdır. İlk ya­
pıldığı dönemde, caminin ınİ­
naresi de ke§idelerle kaplıy­
mı§ fakat ı 7 5 2 depreminde
minare yıkılmı§, I. Mahmud
tarafından yeniden yapılırken
ke§idesiz olarak İn§a edilmi§­
tir. Cami içindeki çinilerin
yanısıra, ana kubbeleri birbir­
lerine bağlayan kemer ile du­
varların üst kısımlarında ve
örtü üzerinde bulunan kalem
ݧleri de dikkat çekicidir. Ca­
mi ah§ap bir minbere sahiptir.
ı 7 5 2 depremi sonrasında
caminin hasar gördüğü ikinci
108 Bölüm 3 • Muradiye Camii
bir deprem de ı 9 5 3 'de ger­
çekle§mݧtİr. Caminin ba§ına
gelen son hadise ise 200 ı yı­
lında meydana gelmi§ ve ca­
minin kapatılmasına sebep
olmu§tur. Bir gece yarısı ca­
miye giren define hırsızları,
caminin paha biçilmez ve
dünyada e§İ çok az kalmı§
olan yan duvar çinilerini bal­
yazia parçalamı§lar ve arkala­
rında define aramı§lardır. Bu
hadise sanatseverleri çok cid­
di üzerken tek teselli kaynağı
mihrabın sağlam kalmı§ ol­
masıdır. 2004 yılı ba§ında
ba§lanılan restorasyon çalı§­
maları ile eser eski güzelliğine
yeniden kavu§turulmaya çalı­
§ılmı§tır.
Caminin yan duvarlarının hırsızlık sonrası aldığı hal.
 • •
SELIMIYE CAMI I
•• • •
VE I<U LLIYESI
Dünya mimarlık tarihinin
önemli §aheserlerinden biri
olan Selimiye Camii, 1 5 69-
1 5 7 5 yılları arasında, Osman­
lı Padi§ahı IL Selim'in emriy­
le Mimar Sinan tarafından
Edirne'nin Sarıhayır ve Kavak
1 10 Bölüm 3 • Selimiye Camii ve Küllıyesi
• •
Meydanı denilen yerine ın§a
edilmi§tir. Külliyenin in§a
edildiği yerde daha önceleri
Yıldırım Bayezid'in yaptırmı§
olduğu eski sarayın bulundu­
ğunu biliyoruz ki cami, bu sa­
rayın Baltacılar Ocağının bu­
lunduğu yerdedir. Selimi­
ye'nin hemen alt kısmında bu
eski saraydan kalma hamam,
peri§an bir vaziyette de olsa
bugün hala durmaktadır.
Mimar Sinan bu in§aata gi­
ri§tiğinde artık 80 ya§ının üze­
rindedir ve kendi deyimi ile bu
eser onun ustalık eseridir. İs­
tanbul'da çıraklık döneminde
Şehzadeba§ı Camii'n'i, kalfalık
döneminde Süleymaniye Ca­
mii' ni in§a etmi§ ve bu eserler
yanında in§asına doğrudan
veya dolaylı olarak katıldığı
Bölüm 3 • Selimiye Camii ve Külliyesi lll
Selimiye'nin yüzlerce yapı ile de kendisini
muhte§effi hep Selimiye'ye hazırlamı§tır.
kubbesi.
Onun her yapısı, bir sonraki
in§aatı için bir okul olmu§,
kafasındaki her yeniliği bir
eseri üzerinde deneyerek daha
güzele gitme arayı§larını sür­
dürmܧtÜr. Nihayetinde bu
arayı§ları, kabiliyederinin, sa­
nat tecrübesinin ve ya§ının
kemal noktasında Edirne ile
bulu§mU§ ve Selimiye'yi orta­
ya çıkarmı§tır.
Selimiye Camii ve Külliye­
si hakkında detaylı bilgilere
girmeden önce gelin bu
önemli yapının muhtqem
mimarına bir kulak verelim.
1 12 Bölüm 3 • Selimiye Camii ve Külliyesi
Bakalım kendisi; Tezkiretü'l­
Bünyan'da bizlere Selimiye
hakkında neler söylüyor:
"Cennet Mekan Stfltan Selim
Han-ı .rani Şehr-i Edirne'ye ke­
mal-i mertebe nazar-ı şefkatleri
olmc1ğm bir cami binasına emr-i
hiimayımları oldu ki �·üzgarda
misali olmıya. Bu hakir dahi
bir resm-i ali eyledim ki Edirne
içinde menzıtr-i halk ola. diirt
minaresi kubbenin diirt canibin­
de vaki olmNpm: Hep üç şerefe­
lidiı: Üçer yollif t'e ikisinin yol­
ları başka başka t1aki olmuştm:
Ol mukadelema bina ol11nan Üç
Şerefeli, bir kule gibidir. gayet
kalınd11: Amma bunun minare-
leri hem nazik, hem üçer yollu
olmak gayet müt,kil olduğu uka­
laya malumdut:
Halk, cihan dairesi imkan­
dan hariç dediklerinin bir sebebi,
Ayaso/ya kubbesi gibi kubbe Dev­
let-i İslamiye'de bina olunmamıt,­
tır deyu Taifo-i Nasara'nın mi­
mar geçinenleri Müslümanlara
galebemiz vardır derlermit,. Ol
kadar kubbe dut-durmak gayet
müt,küldür dedikleri bu hakirin
kalbinde bir azim ukde olup kal­
mıt, idi. Mezbur cami binasında
himmet edip biavnillah savei Sul­
tan Selim Han da izharı kudret
edip bu kubbenin Ayaso/ya kub­
besinden altı zira kadim ve dö"rt
zira derinliğin ziyade eyledim. "
Dünyanın bu incelikteki en uzun minareleri olan 85 metrelik dev kuleler.
Bölüm 3
Anlatılanlardan da görül­
düğü gibi Mimar Sinan da Se­
limiye'nin, Üç Şerefeli veya
Ayasofya'dan üstün olan özel­
liklerini bu §ekilde sıralamak­
tadır. Yapıldığı dönemde İs­
lam tarihinin üç §erefeli tek
minaresi olan ve Edirne'de en
yüksek minare unvanına sa­
hip olan Üç Şerefeli Cami ile
dünyanın en büyük kubbeli
yapısı denilen Ayasofya'yı bu
§ekilde tek bir bina ile geçme­
yi ba§armı§tır Sinan. Selimi­
ye'nin bu muhte§em kubbesi­
nin yerden yüksekliği 4 3 . 28
metre çapı ise 3 1 .28 metre
dir. 6 metre geni§liğindeki
kemerlerle birbirlerine bağla­
nan 8 paye tarafından ta§ınır.
• Selimiye Camii ve Külliyesi 113
 Mimar Sinan'ın birçok eserin­
de uyguladığı 8 destekli §e­
manın en ba§arılı örneği hiç
§Üphesiz Selimiye'dir. Cami­
nin içi t akriben 6000 ki§i al­
maktadır. Edirne civarından
çıkarılan bademli küfeki ta­
§ından yapılan caminin mer­
kezi kubbesinin kö§elerinde
dört, mihrap yönünde ise bir
yarım kubbe bulunmaktadır.
Ana kubbe yükseltilerek bu
aray a 3 2 adet pencere yerle§­
tundan olu§an, 1 8 kubbeli ge­
ni§ ve ferah, revaklı bir avlusu
da mevcuttur. Bu revaklı av­
lunun ortasında, mermerden
gayet §lk bir §adırvanı vardır.
Revaklı avlunun sütun ba§lık­
larına baktığımızda, buradaki
süslemelerde Akdeniz coğraf­
yasın;,ı ait geni§ bir mimari üs­
lubu görebiliriz . B u da Os­
m anlının kudretini ve bu kül­
türlere hakimiyetini göster­

tirilmi§tir. mektedir. Taç kapıdan avluya

girdiğimizde, iki yandaki ilk
Selimiye Camii'nin 16 sü-
sütun ba§lıklarında Mısır'ın

Selimiye Camii k ı b le duvarında asılı duran

ll. Mahmud tarafından yazılıp Mustafa
Rakım Efendi tarafından istiflenen
B esınele-i Şerif.
Timur mimarisini hatırlaran
soğan kubbeler.

Selimiye Camii avlusundaki lotus v e mukarnaslı sütun ba§lıkları.

1 16 Bölüm 3 • Selimiye Camii ve Külliyesi

lotus çiçeklerini görmek gez­ duvarında ayrıca bir de güne§
ginleri bir hayli §a§ırtmakta­ saati bulunmaktadır.
dır. Kubbelerin çe§itliliğinde
Dört tarafından üçer §ere­
de bu durum görülmektedir.
feli, gayet uzun ve ince ınİ­
Özellikle Timur dönemini ha­
nareleri olan Selimi ye, büyük
tırlatan soğan kubbeler ol­
boyutlarına rağmen hiçbir
dukça dikkat çekicidir. Mi­
zaman hantal bir görünü§e
mari özelliğe sahip kubbelerin
sahip olmamı§tır. Bu ince
dı§ında farklı kullanım özelli­
minarelerden ikisi üçer yollu
ğine sahip kubbeler de mev­
olup, minarenin giri§inde
cuttur. Yeni evlenenlerin gele­
bulunan üç kapıdan ilki; si­
rek dua ettikleri dua kubbele­
zi direkt en üst 3. §erefeye
ri gibi.
götürürken, ikinci kapı 1 . ve
Külliyenin dı§ı ta§ duvar­ 3. §erefelere, üçüncü kapı ise
lada çevrili olup sekiz kapı­
dan içeri girilebilmektedir.
Bu kapılardan Mimar Sinan
'
Caddesi ne açılana, Alay Ka­
pı; caminin kıblesine bakan
kapıya Dilenci Kapı, doğu ta­
rafındaki orta kapıya da
Darphane Kapı denirmi§ . Se­
limiye'nin bahçe kapılarında
dikkat çeken bir özellik de,
yukarıdan ve yanlardan bağ­
lanmı§ bir zincir askıdır. Bu
askı sebebiyle kapıdan eğil­
meden içeriye girmek müm­
kün olamamaktadır. Camiye
girerken insanların saygı gös­
termesi ve adap olarak eğile­
rek daha kapıda benliklerini
eritmelerini onlara hatırlat­
ması bakımından bu zincirler
bir hayli manidardır. Cami
İnsanların cami avlusuna tevazu ile eğilerek girmesini sağlayan kapı zincirleri.

Bölüm 3 • Selimiye Camii ve Külliyesi ı ı7

 2 . ve 3 . §erefelere götürecek­
tir. ݧin ilginç yanı, aynı anda
ınİnareye çıkmak isteyen üç
ki§inin birbirlerini hiç gör­
meden yukarıda bulu§acak
olmalarıdır. Böyle ince bir
minarede bu karma§ık siste­
mi, hem de öyle bir zaman
diliminde yapmak elbette bir
deha gerektirmektedir. Bu
minareler 380 cm. çapı ve
8 5 metre yüksekliği ile dün­
yanın bu inceliğe sahip en
uzun minareleridir.
Evliya Çelebi, Seyahatna­
mesi'nde Selimiye Camii'nden
bahsettiği yerde, bina emi­
ni'nin Müeyyed Pa§a olduğunu
ve caminin yapımı için 27.760
kese akçenin harcandığını bil­
dirmektedir. (Bir kese 5 00 ak-
1 1 8 Bölüm 3 • Selimıye Camii ve Külliyesi
çedir.) Caminin aydınlık ya­
pısına da değinen Evliya,
kandil sayısını on iki bin ola­
rak vermi§tir. Gerçekten de
Mimar Sinan, çıraklık döne­
mindeki Üsküdar Mihrimah
gibi birkaç camiyi saymazsak
aydınlığa çok önem vermݧ
ve yapılarını pencereler ile
donatmı§tır. (Edirne Kapı
Mihrimah vb.) Selimiye Ca­
mii'de yan duvarlarında bulu­
nan sayısız pencere ile son de­
rece aydınlık bir ibadethane­
dir. Halk bu pencerelerin sa­
yısına da hemen bir menkıbe
yakı§tırmı§tır. Pencere sayısı­
nın 999 olduğu; Kabe'nin
pencere sayısı 1 000 adet ol­
duğu için bu sayının l OOO'e
tamamlanmadığı §eklinde bir
söylenti vardır.
 II. Selim ve Selimiye Camii'ne ait minyatürler.
IL Selim'in gönlünde İstan­
bul'da bir cami yaptırmak var­
dı. 22 Haziran 1 567 tarihinde
Edirne'ye gelen II. Selim, bir
süre burada kalmı§tı. ݧte riva­
yedere göre bu dönemde rüya­
sında Peygamber Efendimiz'i
(s.a.s) görmܧ. Hz. Peygam­
ber'de (s.a.s) kendisine, yapıl­
ması dü§ünülen camiyi Edir­
ne'de in§a etmesini söylemi§ti.
Aslında IL Selim Edirne'ye hiç
de yabancı bir padi§ah değildi.
Dedesi Yavuz Sultan Selim se­
ferlere giderken nasıl oğlu Sü­
leyman'ı yerine vekil olarak
Edirne'de bırakıyorsa, Ka­
nuni'de oğlu Selim'i Edirne'de
vekil olarak bırakırdı.
Caminin iç süslemeleri ki­
taplar dolduracak kadar ince
Bölüm 3
i§lemelerle doludur. Yapı için­
deki çiniler döneminin diğer
çinileri gibi 1 6 . yüzyılın me§­
hur İznik çinileri olup, sır altı
tekniği ile imal edilmi§lerdir.
Mihrap ve minber kö§k du­
varları, kadınlar mahfili, kıb­
leye bakan pencere alınlıkları,
kemer kö§elikleri ve hünkar
mahfili bu paha biçilmez çini­
ler ile bezelidir. Özellikle ca­
minin sol kö§esinde bulunan
hünkar mahfiline ait çiniler,
farklı tasarımları ve örneği
çok az olan çiçek motifleri ile
ünlenmi§tir. Ne yazık ki bu
çinilerden bazıları Edirne i§­
galleri sırasında kaçırılmı§tır.
Bu nadide çiniler günümüz de
Leningrad Müzesi'nde sergi­
lenmektedir. Hünkar mahfi-
• Selimiye Camii ve Külliyesi 119

linde bulunan çiniler arasında,
Selimiye
Camii'nin bir Osmanlı Sarayından bura­
muhte§em ya getirildiği sanılan iki elma
min beri.
ağacının tasfır edildiği, "El­
malı Pano" 'nun Osmanlı çini
süslemeciliğinde ayrı bir yeri
vardır. Kufı hatla yazılı çini
panolarda hayli dikkat çekici­
dir. Milırabın yan duvarlarını
kaplayan çinilerio üst kısmın­
da lacivert üzerine beyaz
renkli olarak "Amene'r
Resulü", alt kısmında ise "Fa­
tiha Suresi" yazılıdır. Selimiye
çinilerindeki zengin lale mo­
tifleri için, diğer kalem i§i mo-
1 20 Bölüm 3 • Selimiye Camii ve Külliyesi
tifler ve ters lale de dahil ı O ı
çe§it olduğu söylenmektedir.
Selimiye'nin minberi için
de birçok özellik söylenmek­
tedir. Bir kere saydam bir
tarzda mermerden i§lenen bu
yapı son derece estetik bir sa­
nat harikasıdır. Yapılı§ıyla ala­
kah halk dilinde dola§anlar ise
§öyledir: Sultan Selim böyle
muhte§em bir yapının minbe­
rinin altından olmasını iste­
mektedir. Bu arzusunu mi­
marba§ına söyler. Ama Koca
Sinan, padi§ahın bu talebini
akıllıca bir cevap vererek geri
çevirir. " Taj yerinde değerlidir
hünkarım. Altın ise her zaman
her yere gi.itürülebilir. " Edir­
ne'nin gelecekte dört kez dü§­
man i§galine uğrayıp yağma­
lanacağı Mimar Sinan'ın içine
mi doğmu§tur bilemiyoruz.
Ama günümüzden geçmi§e
bakarak iyi ki minberi ta§tan
yapmı§ diyoruz. Yoksa bu­
gün o altın minberin "yerinde
yeller esecektir. Sinan, min­
beri ta§tan yapmı§tır yapma­
sına ama dediğimiz gibi altın
bir minberi aratmayacak §e­
kilde yapmı§tır.
Ba§ta da söylediğimiz gibi
caminin hemen her bölümü­
nün kendine göre ilginç özel­
likleri vardır. Bunlardan biri
 Müezzin mahfıli ve altındaki ah�ap çarkıfelek.
de camiye giren herkesi §a§ır­
tan müezzin mahfilidir. Evet
bu mahfil ne arkada, ne yan­
dadır. Tam caminin ortasında
öylece durmaktadır. Müczzin­
lerin üzerinde durduğu ve ara
tekbirleri getirdiği mekan Os­
manlı tarihi boyunca mimar­
ları en çok sıkıntıya sokan mi­
mari birim olagelmi§tir. Ca­
mide mekan bütünlüğü olu§­
turmaya çalı§an mimarlar, in­
§aatın bitimine doğru kaqıla­
rında hep müezzin mahfilleri­
ni bulmu§lardır. Caminin tam
ortasında bu mahfili gören
bazı sanat tarihçileri, Mimar
Sinan'ın dev bir kubbe altında
mekanı birle§tirme arzusunu
bildikleri için, bu mahfil Si­
nan'ın değil demi§lerdir. Ama
kimi uzmanlar da Sinan'ın or­
taya muhte§em bir eser koy­
duğunu, fakat kulun kusursuz
olamayacağını, bu nedenle de
kendi eserini bu §ekilde ku­
surlu hale getirdiğini söyle­
mektedirler.
Bölüm 3
Müezzin mahfilinde dik­
katimizi çeken en önemli
noktalardan biri de mahfilin
alt kısmında bulunan, ah§ap
üzerine yapılmı§ kalem i§le­
ridir. Caminin yapıldığı dö­
nemden kalma olan bu de­
senler dönemin kalem i§çili­
ğinde devletin ne a§amada
olduğunu göstermesi bakı­
mından son derece önemli­
dir. Duvar sıvası üzerine ya­
pılan kalem i§lerinin yanında
ah§ap üzerine yapılan bu i§­
lemeler, üzerlerine çekilen sır
nedeniyle de bir hayli daya­
nıklı hale gelmektedir.
195 0'lerde yapılan resto­
rasyon sırasında iskelenin çök­
mesi sonucu mahfelin çeviz tı­
rabzanları zarar görmܧ fakat
onarılmı§tır. 1984 restoras­
yonlarında ise elma ağacı üze­
rine yapılan süslemeler yeni­
den ortaya çıkarılmı§lardır.
Müezzin mahfilinin he­
men altında bir de küçük §a-
• Selimiye Camii ve Külliyesi 121

dırvan görülmektedir. Halk
tarafından birçok derde deva
§ifalı bir suyun aktığına inanı-
lan bu §adırvanın §ema olarak
Müezzin mahfilinin elma ağacından
kalem i§i süslemeleri ve mahfi] altındaki mermer §adırvan.
122 Bölüm 3 • Selimiye Camii ve Küllıyesi
da birçok ki§inin gözünden
kaçan bir özelliği vardır. Bu
§adırvana dikkatli bakıldığın­
da Selimiye Camii'nin 8 paye­
li §eması görülecektir. Koca
Sinan, burada da yapacağını
yapmı§ ve bu koca caminin
planını belli bir ölçek dahilin­
de §adırvana nak§etmi§tir. Ya­
ni bu §adırvan büyütülürse
Selimiye olacaktır, Selimiye
küçültüldüğünde ise §adır­
van. Bu §adırvanın hemen
üzerinde de pek dikkat çek­
meyen ama incelendiğinde
insanı hayredere dü§üren
muhte§em, ah§ap bir çarkıfe­
lek bulunmaktadır.
Yüksekliği 2 .40 metre
olan müezzin mahfilinin mer-
diven ayağı ile birlikte 1 2 aya­
ğı olup, bu ayaklardan kıbleye
doğru en sol ve öndekinin iç
tarafında halk arasında çok
me§hur olmu§ bir lale motifı
vardır. Hakkında birçok men­
kıbe söylenmekte olan lalenin
dikkat çeken yanı ters olarak
i§lenmi§ olmasıdır. Cami yapı­
mı için lale bahçesini vermek iste­
meyen aksi bir kadını simgeleme­
sinden, Mimar Sinan'ın in§aat
günlerinde Edirne'de ölen tarunu
Fatma adına çıraklardan biri tara-
fından yapılmı§ olmasına kadar
Dr. Rıfat Os­
birçok §ey anlatılır.
man Bey, 20. yüzyıla kadar
Selimiye ile ilgili yazılmı§ hiç­
bir eserde ters lale ile ilgili
herhangi bir yazı bulunmadı­
ğını bildirmektedir. Müezzin
mahfilinin bir diğer dikkate
değer yönü ise 1 2 ayağından,
ters lalenin bulunduğu aya­
ğın çapraz kar§ısına gelen
ayağının dev bir sütun parça­
sı §eklinde olmasıdır. Gerçek­
ten de Selimiye'nin dev kub-

Müezzin mahfelinin, Camii'nin payeleriyle aynı formda yapılmt§ olan sütunu.

Bölüm 3 • Sclııniy<: Caınıı ve Külliyesi 123

 Selimiye Külliyesi'nin Darülkurra ve Darülhadis'i.

1 24 Bölüm 3 • Selimiye Camii ve Külliyesi

 Müezzin mahfılinin ayaklarından birinin
üzerinde bulunan ters !ale motifı.
besini ta§ıyan dört dev paye,
bu paye tarzında yapılmı§tır.
Sinan mahfil ayaklarından bi­
rininin formunu paye for­
munda yaparak, camiyi ne ile
ayakta tuttuğunu göstermeye .
çalı§mı§ gibidir.
Ba§ta da ifade etmeye ça­
lı§tığımız gibi bu cami ve bu­
nun gibi nice Osmanlı cami­
inde ilk bakı§ta gözümüzden
kaçan nice ayrıntı vardır ki
bu özel detaylar bizlere, o gü­
nün anlayı§ını, ki§ilerini ve
daha birçok §eyi harika bir §e-
Bölüm 3
Selimiye Camii'nin minarelerinin üç yollu
giri§inden bir görüntü.
kilde anlatabilirler. ݧte bu
hayret verici detaylardan bir­
kaç tanesi de Selimiye Ca­
mii'nin muazzam hünkar
mahfilinde saklıdır. Hünkar
mahfillerinin çoğunlukla zi­
yaretçilere kapalı olması ve
ne yazık ki bir takım eserler­
de, yapıların sadece maddi
yönlerine eğilinmesi bu mah­
filin sakladığı gizemin ilmi
olarak pek ortaya koyulma­
masına sebep olmu§tur.
İlk olarak bu muhte§em
yapı ve bu yapının §ahsında
• Selimiye Camii ve Külliyesi 125
 bulunacaktır. Mesela Selimi­
ye Camii'nin muhte§emliği­
ne, etrafındaki onlarca hayır
kurumuna bakmadan bu ya­
pıların banisine içki dü§künü
d i y e b il m i § l e r d i r . H al b u k i
bunları karalayanlar Selimiye
Camii'nin hünkar mahfilinde
bulunan milırabın üzerindeki
küçücük kapıyı açıp baksa ve
bir ki§inin ancak eğilerek gi­
rebildiği IL Selim'e ait çileha­
neyi görselerdi sanıyorum bu
padi§ah hakkındaki kanaatle­
rini gözden geçirmek ihtiyacı

hünkar mahfilinin detayları,

bu camiyi yaptıranların ki§i­
likleri hakkında bizlere
önemli ip uçları vermektedir.
Camiyi, bilindiği üzere Ka­
nuni Sultan Süleyman'ın oğlu
IL Selim yaptırmı§tır. Tarihi­
mizde ne yazık ki birçok pa­
di§ah hakkında çogu oryan­
talist kaynaklı olmak üzere
ilmi yakla§ımlardan uzak ni­
ce karalamalar yapılmı§tır.
Halbuki onların ya§antıların­
dan ve ki§iliklerinden izler
ta§ıyan ve bugün de sapasağ­
lam ayakta olan yapıları ince­
lense birçok sorunun cevabı

Selimiye Camii hünkar mahfilindeki II. Selim mihrap ve çilehanesi.

126 Bölüm 3 • lımiye Camii ve Külliyesı

 "Hiçbir malın ve evladın fayda vermediği o gün (Kıyamet
Günü) ancak selim (temiz) bir kalp fayda verir."
duyacaklardı. Evet gerçekten
de Kanuni'nin içine kapanık
bir yapıya sahip olan bu oğlu,
tasavvufa dü§kün olup Edir­
ne'ye geldiğinde zaman za­
man bu çilehaneye kapan­
makta ve ruhunu arındırma­
ya çalı§makta idi.
Hiçbir caminin milırabın­
da böyle bir kapı görülmez­
ken burada böyle harikulade
fildi§i, sedef ve bağa kaplı mi­
nik bir kapının sonsuzluğa
açılır gibi oraya ili§tirilmesi,
üstüne üstlük bu minik oda­
dan dı§arıya açılan küçücük
bir pencereden de kar§ıdaki
mezarlıkların tefekkürü gö­
renleri fazlasıyla §a§ırtmakta-
Bölüm 3
(Şuara Suresi, 26/88-89)
dır. Bir ikinci detay ise çileha­
nenin bulunduğu mihrapcı­
ğın üzerindeki ayeti kerime­
dir. Evet burada ye§il zemin
üzerine sarı renk ile yazılan
yazıda "Hiçbir malın ve evladın
fayda vermediği o gün (Kıyamet
Günü) ancak selim (temiz) bir
kalp fayda verir. " (Şuara suresi,
26/88-89) mealindeki ayet-i
kerime yazılıdır. Sultan 2. Se­
lim'in adına da atıfta bulunan
bu ayetten anladığımız üzere
onlar, Kur'an-ı Kerim'i oku­
makta, anlamakta ve hayatia­
rına ikame etmekte idiler.
Selimiye Camii paha biçil­
mez çiniler ile bezelidir. Özel­
likle caminin sol kö§esinde bu-
• Selimiye Camii ve Külliyesi 1 27
 Hünkar Mahfeli ve mihrapın sol tarafında Ruslar'ın çaldığı çinilerden geriye kalanlar.

Bir kasırga sonrasında minarelerinin külahiarı uçmu§ olan Selimiye. ( 1 934)

128 Bölüm 3 • Selimiye Camii ve Külliyesi

 Hünkar mahfelindeki me§hur elmalı pano ve diğerinin,
Ruslar'ın 1828 ralanından geriye kalan görünümü.

lunan Hünkar mahfeline ait manlı sarayından buraya ge­

çiniler, farklı tasarımları ve ör­
neği çok az olan çiçek motifle­
ri ile ünlenmi§tir. Ne yazık ki
bu çinilerden bazıları ( 1 878)
Edirne i§galleri sırasında, kaçı­
rılmı§tır. Bu naclide çiniler gü­
nümüz de Leningrad Müze­
si'nde sergilenmektedir.
Hünkar mahfelinde bulu­
nan çiniler arasında, bir Os-
tirildiği sanılan iki elma ağa­
cının tasfir edildiği, "Elmalı
Pano" nun Osmanlı çini süs­
lemeciliğinde ayrı bir yeri
vardır.
Selimiye Külliyesi içinde
Sıbyan Mektebi, Dar-ül Kur­
ra ve Dar-ül Hadis, Medrese,
ayrıca III. Murad döneminde
Selimiye'nin giderlerini kar-
 Selimiye Camii'nin kıble duvarındaki mezarlar ve caminin taç kapı ku bbesi.

130 Bölüm 3 • Selimiye Camii ve Külliyesi

§ılamak için in§a edilen bir Selimiye Camii'nin üze­
de Aras ta mevcuttur. Arasta­ rinde bulunan ibretlik birkaç
nın mimarı Sinan'ın çırağı i§aret, tarihte Edirne'nin ge­
Davut Ağadır. çirmi§ olduğu çileli imtihan­
lar hakkında bizleri bilgilen­
Selimiye Camii'nin kıble
dirmektedir. Bunlar Selimiye
duvarına bakan bahçe kıs­
Camii duvarlarında bulunan
mında kubbe altında bulu­
ve Bulgar i§galinde dü§ma­
nan mezar, Osmanlı Sultanı
nın attığı gülleler ile meyda­
III . Ahmed'in oğlu Şehzade
na gelen top yıkıklarıdır. İb­
Selim'e aittir. Hemen yanın­
ret olsun ve yeni nesillere de
daki bayraklı olan mezar ise
Edirne'nin Bulgar i§galinde� ibret olarak kalsın diyerek
tamir edilmeyen bu top yı­
kurtarıldığı harekat esnasın­
kıklarından biri cami içinde,
da §ehit dü§en Yüzba§ı Re­
kıble duvarının sol küçük
§it'in kabridir. Akka Muhafı­
kubbesi içindedir. Bir diğer
zı Cezzar Ahmed Pa§anın to­
yıkık ise caminin arkeoloji
runu olan ve Edirne'nin bir
müzesine bakan yüzünde bu­
dönem belediye ba§kanlığını
lunmaktadır.
yapan Dilaver Bey de bu ha­
zirede yatmaktadır. (Dilaver
Bey hakkında detaylı bilgi
almak için mezar, türbe ve
§ehitlikler bölümüne bakabi­
lirsiniz.)

Bölüm 3 • Selimiye Camii ve Külliyesi 131

 A. ••
DARU LHADIS CAMI
2. Murad'ın Tunca Nehri
kıyısında, Germekapı Cadde­
si'nde 1435 tarihinde yaptır­
dığı Darülhadis Camii'nin ilk
ba§ta sadece medrese mı,
1 32 Bölüm 3 • Darülhadis Cami
• •
yoksa camili bir medrese mi
olarak yaptırıldığı tartı§ma
konusudur. Ba§ta Enisü'l
Müsamirin olmak üzere bazı
kaynaklar "Müstakil medrese
olarak in§a edildi." deseler de
cümle kapısı üzerindeki yazı­
lar caminin de, ilk in§aattan
bu yana varolduğunu göster­
mektedir. Kapı üzerinde
mermere boya ile yazılmı§ sa­
tırlar §öyle demektedir:
"Bu, biiyük sultan, yüce padi­
J,ahlar padijahı, yücelerden des­
teklenen, diiJman krallara mu­
zaffet; adalet ve ihsaııın gö"zetici­
si, güven kanatlarını en kemıtl
iman üzere yayan, sttltan oğlu
sultan, fetbin babası -saltanat
sancakları daim o/sım. Dedeti
Bölüm 3 • D arülhadis Camii 133
 devamlı ya1asın- Bayezid Han
oğlu Mehmed Han oğltt Mttrad
Hanın cami-i 1erijidir. Sekiz yiiz
otuz sekiz yılının Şaban ayının
yırmı iiçiinde yazıldı . " (M.
1434)
Caminin adından da anla­
§!lacağı üzere, yapılı§ amaçla­
rından biri de, bir hadis oku­
lu olarak i§lev görmesi idi.
Rivayet edildiğine göre, Edir­
ne Kalesi'nin Germe Kapı
Caddesi denilen tenha ve ter-
II. Murad
Darülhadis
temel ta§ını
koyarken.
kedilmi§ bir bölgesine, bir kı§
sabahı daha gün doğmadan
önce in§aat ustaları toplan­
maya ba§lamı§. Bu durumu
gören halk da merakla ola­
cakları seyretmeye koyul­
mu§tu. Az sonra Sultan I L
Murad'ta buraya te§rif et­
mesin mi? Kurbanlar kesil­
mi§, dualar okunmu§, çevre­
deki herkese ihsanlar dağı­
tılmı§ ve bizzat padi§ah ta­
rafından bu ücra mekana bir
temel ta§ı konulmu§. Sonra-
sında büyük bir hızla in§aat
ba§lamı§tL Merakla oraya
toplanan Edirndiler olayın
detaylarını sonradan öğren­
mi§ler. Meğer gece Sultan
Murad rüyasında Peygamber
Efendimizi (s.a.s) görmܧ. Hz.
Peygamber kendisinden, bu
mekanda bir Darülhadis in§a
etmesini istemi§. Hz. Mu­
hammed (s.a.s) ve ona ait her
§eye dü§kün her Osmanlı gibi
Sultan Murad da bu emri hiç
geciktirmeden yerine getir­
mek için uyanır uyanmaz in­
§aat hazırlıklarına ba§lanma­
sını emretmi§ ve buraya ilk
temel ta§ını da kendi elleri ile
koymu§tur.
Bu rivayetten yola çıkan
halk, dünya üzerinde, yapılan
duanın kabul derecesi bakı­
mından en önemli yerlerden
birinin de Darülhadis Camii
olduğunu söylerler. Hatta
Edirne'ye "ikinci Mekke" di-
D arülhadis Camii'nin Kitabesi.
yenler de vardır ki bu söylem,
hem Darülhadis Camii'nin,
hem de Selimiye Camii'nin
Peygamber Efendimiz (s.a.s)
'in i§areti ile yapılmı§ olma­
sındandır.
Bugün ne yazık ki ayakta
olmayan camiye ait hadis
medresesinin, caminin sağ ve
sol taraflarında olduğu sanılı­
yor. Rıfat Osman Beyin söy­
lediğine göre 1 9 2 0'li yıllarda
çıkan bir yangın sonrasında
medreseler tamamen ortadan
kalkmı§. Bu aktarırndan yola
çıkarak medresderin caminin
arkasında olduğunu anlıyo­
ruz. Çünkü bugün de varolan
ve caminin önünden geçen
yol o yıllarda da vardı.
Bugün Topkapı Sarayı'nda
bulunan camiye ait vakfıye­
den öğrendiğimize göre geliri
Darülhadis'e bağı§lanan va­
kıflarda bir hayli çoktur. Edir­
ne içinde bulunan tam 1 88
tane dükkan, 20 oda, 2 fırın,
3 ev, bir çar§ı, 2 köy bu cami­
nin vakıfları arasındadır. Va­
kıflarındaki zenginlikten de
anlıyoruz ki bugün ne yazık ki
küçücük bir mahalle mescidi
görünümünde olan bu yapı,
döneminin en büyük ilim
merkezlerinden biri duru­
mundaydı.
Bölüm 3 • Darülhadis Camii 135
 Darülhadis Camii'nin arka bahçesindeki Şehzade Türbeleri.
Darülhadis Cami hazire­
sinde birçok önemli ki§inin
yattığı bilinse de zaman içeri­
sinde birçoğunun yeri kay­
bolmu§tur. Cami arka bahçe­
sinde biri açık diğeri kapalı
iki adet §ehzade türbesi var­
dır. Bu türbelerde §U ki§iler
metfundur.
Sultan I I . Mustafa'nın
ba§kadını Al:i Cenap Kadın'ın
ı 698 tarihinde Edirne'de ve­
fat ettiği ve Darülhadis Cami
haziresinde yattığı kitaplarda
geçmekle birlikte günümüz­
de mezarın, hazirenin nere­
sinde olduğu tam olarak bi-
1 3 6 Bölüm 3 • Darülhadis Cami
linmemektedir. Badi Efendi,
Edirne Tarihi adlı kitabında,
etrafı açık kubbeli türbede
II. Murad Hanın Hafsa Ha­
tun adında ki kızının da
medfun olduğunu yazmak­
tadır. Fakat yapılan incele­
mede bu mezar da tespit
edilememi§tir.
Cami haziresinde ayrıca,
Karamanoğlu Mehmed Beyin
oğlu olup, karde§i Pir Ahmed
Bey ile anla§ama'yarak Os­
manlı Devleti'ne sığınan ve
Fatih tarafından Çirmen valisi
tayin edilen, ı 4 7 ı tarihinde
Çirmen'de vefat ederek Edir-
 DARÜLHADİS CAMii HAZİRESiNDE BULUNAN MEZARLAR
İsim Ölüm Tarihi B aba Adı

Şehzade Orhan Çelebi 14 5 1 IL Murad

Şehzade Hüseyin 1449 IL Murad

Hatice Sultan 1698 IL Mustafa

Şehzade Ahmed 1 703 IL Mustafa

Şehzade Mehmed 1713 III. Ahmed

Rukiyye Sultan 1698 III. Ahmed

Şehzade Selim 1715 III. Ahmed

Zeynep Sultan 1715 I I I. Ahmed

Ta§ı kınldığı için ölüm tarihi ve baba adı

Hafize Sultan
bilinmemektedir.

ne'ye getirilen Mehmed Bey da yerinden kaldırılarak cami

de medfun bulunmaktadır. Bu
zata ait mezar ta§ı mermere
oyulmu§, ba§ ve ayak ta§ları­
nın iç yüzleri mihraplı, taçları
rumi oymalı, kö§eleri ince hat­
veli burma sütunludur. İki ta§
arasında üzeri yazılı mermer
bir sanduka vardır. Osmanlı
erken dönem mimari anlayı­
§ındaki ileri sanatı göstermesi
bakımından görülmeye değer
bir §aheserdir. Bu kabir nor­
malde caminin batısında iken,
ı 968 eylülünde, Yunan top­
raklarından geçen demiryolu­
nu, Türkiye sınırlarına almak
için yapılan çalı§malar sırasın-
mihrabının önüne nakledil­
mi§tir.
ı 468 tarihinde vefat eden
büyük alim Mevlana Fahred­
din Acemi Hazretleri de
cami civarına gömül­
mܧtÜr, fakat demir­
yolu yapım çalı§mala­
rı sırasında me-
zar yeri kay­
bolmu§tur.
Cami­
nin bugün-
kü yapısında, I I .
Murad dönemin­
den kalan unsurlar

Bölüm 3 • Darülhadis Camii 13 7

 nerdeyse yok gibidir. Cami
üzerinde 8,5 m çapında bir
kubbe olup, ağırlık ortadaki
iki sütun tarafından ta§ın­
maktadır. Tek minaresi olan
cami, 20. yüzyıl ba§ında bü­
yük bir yangın geçirmi§tir.
Bu dönemde camiyi üç yön­
den saran revaklı avlu orta­
dan kalkmı§, sadece taç ka­
pının iki yanındaki revak sü­
tunları günümüze kadar ge­
lebilmi§tir. Minaresi ve med­
resesi, Balkan Sava§ı sırasın­
da dü§man gülleleri ile yıkıl­
mı§ olan Darülhadis Camii,
2000 yılında ba§latılan res­
torasyon çalı§maları ile tamir
görmܧ ve bahçe düz€nleme­
si de yine bu dönemde yapıl­
mı§tır.

Karamanoğlu Mehmed Bey'in kabri.

138 Bölüm 3 • D arülhadis Cami

 Darülhadis Camü'nin yanlarında bulunan
Darülhadis binalarının yıkıntılarını gösteren bir fotoğraf.

Darülhadis Camii'nin Kıble duvarı dibinde mezar ta§ı görünen

Mevlana Fahreddin Acemi Hazretleri'nin günümüzde mevcut olmayan kabri.

YI LDI RIM CAMI I
Osmanlıların Edirne'ye in­
§a ettikleri en eski yapılardan
biri de Yıldırım Camii'dir. Yıl­
dırım Mahallesi'nde bulunan
yapı, dört kemer üzerine otu­
ran ana kubbeli, tek ınİnareli
bir camidir. Ankara Sava­
§ı'ndan iki yıl önce ( 1400) ta-
140 Bölüm 3 • Yıldırım Camii
• •
marulanan yapının kiliseden
camiye çevrilip çevrilmediği
günümüzde hala tartı§ma ko­
nusudur. Fakat bir kilisenin
temelleri üzerine İn§a edildiği
görÜ§Ü ağır basmaktadır. Yıl­
dırım Camii'nin İn§aatında
kullanılan kiliseye ait parçalar
ile planı da bu tezi destekle­
mektedir. Rıfat Osman Bey
de, zamanında bu caminin ye­
rinde Tiris İyehares Kilise­
si'nin kalıntılarının bulundu­
ğunu aktarmı§tır.
Cami gerçekten gunu­
müzde de §ehre uzak bir ko­
numdadır ki §ehrin en geni§
sınırlarına ula§tığı ' 1 7 . yüzyıl
da bile Hıbri, yapının uzaklı­
ğına değinmݧ, Evliya Çele­
bi'de cemaatinin azlığından
bahsetmݧtir.
Yıldırım Camii son cemaat yerindeki barok sütun kaideleri.

Bölüm 3 • Yıldırım Camii 141


Yıldırım Camii bahçesindeki eski, Bizans
kilisesine ait kalınnlardan
bir sütun ba§lığı.
Caminin son cemaat yeri­
nin iki yanında bulunan tab­
hane binaları, yapının aslında
bugünkü görünümünün aksi­
ne çok fonksiyonlu olduğunu
göstermektedir. Bu tabhane­
lerio dı§ duvarları doğuya
doğru devam ederek son ce­
maat yerini yanlardan ku§at­
maktadır. Bu bölümde çatısı
yıkılmı§ sütunlar görülür ki
bu sütunlara dikkat edildi­
ğinde B izans'tan kaldıkları
rahatlıkla anla§ılır. Bu sütun­
ların, üzerlerinde . durdukları
bar ok kaideler ise 1 9 . yüzyıla
ait bir onarımdan kalmadır.
Camiye ait duvar örgüsü
de ara§tırmacıları §a§ırtmak­
tadır. Çünkü duvar üzerinde
birbirinden farklı yapı ürün­
leri, deği§ik bir tarzda dö§en­
mi§tir. Osmanlıda kesme ta§­
la harika yapıların in§a edildi-
142 Bölüm 3 • Yıldırım Camii
ği bir dönemde (Bursa Ulu
Cami vb.) ortaya böyle bir ya­
pı tarzının konması, yapının
her §eyi ile Osmanlı olduğu
tezini zayıflatmaktadır.
Evliya Çelebi'nin anlattı­
ğına göre bu caminin minare­
si burmalıdır. Fakat günü­
müzde ara§tırmacıların yap­
tıkları tetkiklere göre §U anki
minare, son cemaat yerindeki
sütunları ta§ıyan kaideler ile
aynı döneme aittir.
Cami yapılarının içinde bir
imaret ile §adırvan olduğunu
biliyoruz. Caminin avlusunda
bulunan a§evi ve diğer tesisle­
ri, 1878'de Edirne'nin i§gal
yıllarında depo olarak kulla­
nan Ruslar, bu iki güzel yapı­
yı da tahrip etmi§lerdir. 478
yıl boyunca insanlığa hizmet
veren bu hayırlı yapıdan gü­
nümüze sadece bir baca kal­
mı§tır.
Bazı kaynaklar bu camiyi
Küpeli Cami adıyla adlandır­
salar da, Osman Nuri Pere­
meci'nin Edirne :rarihi'nde,
kendisinin bizzat gerçekle§­
tirdiği tahkikat sonrasında,
Küpeli Cami'nin, Cısri Mus­
tafa Pa§a §OSesi üzerindeki ay-
rı bir cami olduğu, fakat yı­
kıldığı, civarındaki mezarla­
rın ıse görülebildiği aktarıl­
mı§tır.
1989 yılında, Trakya Üni­
versitesi Meslek Yüksek
Okulu Restorasyon Bölümü,
Yıldırım KüJliyesi"nin imaretinden günümüze kalan tek baca.
vakıflar ve valiliğin meydana
getirdiği i§birliği sonucu Yıl­
dırım Camii' nde onarımiara
ba§lanmı§, halkın topladığı
yardımlada da minaresi yeni­
lenmi§tir.
Bölüm 3 • Yıldırım Camii 143
 GAZi Mİ HAİ L CAMi i
Caminin banisi Gazi Mi­
hail, Osmanlı Devleti'nin ku­
rulu§ a§amalarında Bizans
tekfuru iken, Müslüman olan
ve Osman Gazi ile kurduğu
yakınlık sonrasında Osmanlı
Beyliği'ne büyük faydaları do­
kunan Köse Mihail'in torunu
144 Bölüm 3 • Gazı Mıhail Camıi
olup, babası Aziz Pa§adır. Os­
manlı Beyliği' nin devletle§e­
rek büyüdüğü devrelerde Mi­
hailoğulları'da Bursa civarın­
dan devletin diğer toprakları­
na dağılmı§lar ve büyük ya­
rarlılıklar göstermi§lerdir.
1422 yılında yaptırılan ca­
mi, Tunca Nehri ile Gazi Mi­
hailbey Köprüsü'nün sağ ta­
rafında kalmaktadır. Yıldırım
Camii'nin benzeri olarak, iki
yanında iki adet �abhanesi
vardır. Bu tabhanelerin cami
içinde olduğu gibi cami dı§ın­
da da birer adet kapıları mev­
cuttur. İçlerinde birer adet
ocak bulunan qbhanelerin,
arka bahçeye bakan iki, sağ
ve sol balıçelere bakan birer
adet pencereleri de bulun­
maktadır.
- - ·

�·.·.·.·�
• •• ••
•
••••
•
....
.,
�-·-·-·-�

Caminin arka bahçesindeki Gazi Mihail Beyin kabri.

Bölüm 1 • İlk Çağda Edirne 145


Son cemaat yeri üzerinde
biri yüksek olmak üzere be§
kubbesi vardır. Son cemaat
yerinin payelerinde görülen
madeni tutmalar, burada
146 Bölüm 3 • Gazi Mihail Camii
ikinci bir yapının, son cemaat
yerine eklendiğini göster­
mektedir. Eski resimlerde gö­
rülen ve buraya ekli olan ah­
§ap bir çatıda bu tezi doğrula­
maktadır. Tek minaresi olan
caminin minare ba§t da soğan
boğumlu yapısı ile hayli il­
ginçtir.
Caminin dı§ı restore edil­
mi§ olup, iç kısımları oldukça
harap durumdadır. Camiye,
yol seviyesinden a§ağıya inile­
rek varılır. Cami önünde ah­
§ap bir §adırvan vardır.
 Hıbri'nin anlattığına göre,
camide iki minare bulunup,
ilk önce zaviye olarak yapıl­
mı§, sonradan camiye dönü§­
türülmü§tür.
Caminin kıble duvarında
bir de haziresi mevcut olup,
Gazi Mihail Bey ile yakınları
burada yatmaktadırlar. Gazi
Mihail'in mezar ta§ından an­
la§ıldığı kadarıyla 1 4 3 9 ' da
vefat etmi§tir. Mezar ta§ında
"Aziz Pa§a oğlu büyük emir
Bugün harap durumda bulunan Gazi Mihail Hamamı.
Mihail H.839/M. 1439 sene­
sinde gurur evinden sürur
evine göçtü. Allah ona rah­
met etsin. " yazılıdır.
Zamanında caminin avlu­
sunda a§evi de bulunmakta
ise de bugün hiçbir iz yoktur.
Bu imaret kapsamında bir de
hamam yapılmı§ olup, köprü
yakınlarındaki hamam 1 829
Rus i§galinden bu yana kapa­
lıdır.
Bölüm 3 • Gazi Mihail Camii 147
 •
ESI<I SARAY
Edirne'nin fethi sonrası
buraya gelen I. Murad, Tek­
fur Sarayı'nı beğenmemi§ ve
yeni bir saray yapılmasını em­
retmi§tir. Bu sarayın in§a
edildiği 1 368 yılına kadar Di­
metoka'da kalmı§tır.
1 50 Bölüm 4 • Eski Saray
Edirne'nin Osmanlılar ta­
rafından yapılan ilk sarayının
yeri bugün tam bilinmemek­
tedir. Kimileri bu yapının
Tunca Nehri boyunda oldu­
ğunu söylerken, kimileri de
Yıldırım Bayezici'in ikamet
ettiği Kavak Meydanı denilen
Sarı Bayır'da olduğunu söyle­
mektedir. Evliya Çelebi'nin
Seyahatnamesi'nde bu eski
saray, Selimiye'nin kurbunda
Kavak Meydanı'nda diye geç­
mektedir. Çelebi, bu sarayın
Musa Çelebi tarafından ge­
ni§letildiğini ve yanına da Ye-
,
niçeri odaları yapıldığını söy-
lemektedir.
Osman Nuri Peremeci ise,
Eski Saray'ın bugünkü Seli-
miye Camii'ne yakın bir yerde
olduğunu, sarayın ilerleyen
yıllarda acemi oğlanlar kı§lası
haline geldiğini, bir ara Hati­
ce Sultan Sarayı olan yapının,
Osmanlının son döneminde
Askeri İdadi olarak kullanıl-
dığını söylemekte, Cumhuri­
yet sonrasında ise bu yerde,
Kız Muallim Yatılı Mektebi
ve son olarak da askeri kı§la
in§a edildiğini söylemektedir.

Edirne'ye ait eski bir gravür.

Bölüm 4 • Eskı Saray 151

 •
YEN I SARAY
Edirne'nin fethi sonrası
buraya gelen I. Murad, Tek­
fur Sarayı'nı beğenmemi§ ve
yeni bir saray yapılmasını em­
retmi§tir. Bu sarayın in§a
edildiği 1 368 yılına kadar Di­
metoka'da kalmı§tır.
Edirne'nin Osmanlılar ta-
152 Bölüm 4 • ı.. f lı Saray
rafından yapılan ilk sarayının
yeri bugün tam bilinmemek­
tedir. Kimileri bu yapının
Tunca Nehri boyunda oldu­
ğunu söylerken, kimileri de
Yıldırım Bayezici'in ikamet
ettiği Kavak Meydanı denilen
Sarı Bayır'da olduğunu söyle­
mektedir. Evliya Çelebi'nin
Seyahatnamesi' nde bu eski
saray, Selimiye'nin kurbunda
Kavak Meydanı'nda diye geç­
mektedir. Çelebi, bu sarayın
Musa Çelebi tarafından ge­
ni§letildiğini ve yanına da Ye­
niçeri odaları yapıldığını söy­
lemektedir.
Osman Nuri Peremeci ise,
Eski Saray'ın bugünkü Seli­
miye Camii'ne yakın bir yerde
olduğunu, sarayın ilerleyen
yıllarda acemi oğlanlar kı§lası
haline geldiğini, bir ara Hati-
ce Sultan Sarayı olan yapının,
Osmanlının son döneminde
Askeri İdadi olarak kullanıl­
dığını söylemekte, Cumhuri­
yet sonrasında ise bu yerde,
Kız Muallim Yatılı Mektebi
ve son olarak da askeri kı§la
in§a edildiğini söylemektedir.

Merhum Rıfat Osman Bey

"Edirne Sarayı Tarihi" adlı ki­
tabında Yeni Saray'ın bulun­
duğu Sarayiçi mcvkini §öyle
tarif etmektedir: "Sarayiçi,
Tunca Nehri'nin Topçu Kı§la­
sı civarında ikiye ayrılan ve
Saraçhane Köprüsü civarında
birle§en adacık ile bu adanın
kuzey ve kuzeybatısına bakan
arazidir.

Marbab-ı Amire (ınutfaklar) ve Bahussaade (Saadet Ka pısı).

Bölüm 4 • 153
 ne'ye geldikleri zamanda bu
sarayda kalmı§lardır.
Fatih'in in§asına ba§ladığı
Topkapı Sarayı'ndan farklı ola­
rak burada üç avlu yerine iki
Cihanmüma Kasrı' nın eski bir fotoğrafı
avlu bulunmakta olup Bab-ı
Hümayun'dan direk Divan
Bu araziye günümüzde de
odasına gidilebilmekteydi.
Kanuni Sultan Süleyman'ın
Topkapı Sarayı ile benze§en
in§a ettirdiği Saray Köprüsü
yönü ise giri§in hemen yanın­
ile Fatih Sultan Mehmet'in
da bulunan ve bir dizi baca ile
yaptırdığı Fatih Köprüsü ile
gelenleri kaqılayan mutfak
geçilmektedir."
bölümleri idi. Matbah-ı Amire
I L Murad, Eski Saray denilen bu bölümler helvaha­
yerine yukarıda anlatılan ne, fırın-ı hassa, güllaphane,
mevkide yeni bir saray kiler-i amire, mumhane
in§asına ba§lamı§, Fatih vb. isimlerle adlandırılı­
Sultan Mehmet ise yordu. Buranın de­
bir hayli geni§­ :l;�iij�;;i'f' vamında ise di-
letmi§t ir. vanın kontro­
( 14 5 1 ) II. Baye­ lündeki devlet
zid, Yavuz Sul­ avlusu, ilerisinde
tan Selim ve Ka­ de Babüssaade ile
nuni Sultan Sü­ birlikte Enderun
leyman, Edir- ve ona ait koğu§-

Merhum Y. Mimar Orhan Çakmakcıoğlu'nun çizimi ile Cihannüma Kasrı.

1 5 4 Bölüm 4 • Yenı Saray

lar sıralanmaktaydı. Babüssa­
ade, sarayın en önemli kapısı
olup, hemen bütün törenler
buranın önünde yapılır, padi­
§ah §ereflendireceği ki§ileri bu­
nun altından geçirirdi. Bu ka­
pı yanında, Fatih tarafından
Be§ir Çelebi'nin tavsiyesiyle
in§a ettirdiği bir su dolabı var­
dı, bu suya "Ab-ı Hayat" deni­
yordu. Ortada bir arz odası,
Onun da arkasında 7 katlı bir
cihannüma odası vardı, bu kı­
sım sarayın Has Oda'sı sayılı­
yordu.
Has Oda ile kum hamarnı
arasında Kum Kasrı denilen
ah§ap bir yapı vardı. Bu kasrın
cumbalarından birisine, Cem
Sultan burada doğduğu için
"Cem Cumbası" denirmi§. Ci­
nannüma Kasrı'nın üç tarafın­
da Hırkayı Saadet Dairesi,
Cihanmüma Kasrı'nın bu günkü hali ve patlamadan kısa bir süre önce
çekilmi§ içeriyi gösteren bir fotoğrafı.
Mabeyinciler Hazinesi, Hazi­
ne-i Hümayun, Silahtarağa
Dairesi, Ku§hane Mutfağı ve
Haremi Hümayun'un Aynalı
Kasrı vardı ki bu kasır II.
Mustafa tarafından yaptırıl­
mı§tı. Ayrıca bu civarda kapı­
kullarının koğu§ları da sırala­
nırmı§.
Avlunun öbür tarafında,
yani devam edeceğimiz yol ta­
rafında §U an izi bile kalma­
makla birlikte büyük bir vali­
de ta§lığı, çevresinde ba§ta ca­
riyeler hastanesi, zülüflü bal­
tacılar ve harem ağaları koğu­
§U ile giri§ binaları, bunların
ötesinde ortada büyük bir av­
lu, avlunun gerisinde saraya
doğru cariyeler ve kadınefen­
diler daireleri ve Tunca Neh­
ri'nin öbür kıyısına cephe ya­
pacak §ekilde de asıl saltanat
Bölüm 4 • Yeni Saray 155
 daireleri sıralanırmı§. Bunlar
sırasıyla Hatice Turhan Sultan
dairesi, ortada hünkar ha­
mamları ve devamında da IV
Mehmed, IL Mustafa ve IL
Ahmed gibi Osmanlı
padi§ahlarının daireleri imi§.
Hatice Turhan Sultan harem
bölümünün önüne Şehbal
Havuzu adında kayıklı bir ha­
vuz yaptırmı§.
Yeni Sarayın, günümüzde
kalıntıları arasında gördüğü­
müz Kum Hamarnı dı§ında,
Yukarıdan Saray-ı Cedid (Merhum Y. Mimar Orhan Çakmakcıoğlu'nun çizimi.)
1 56 Bölüm 4 • 'crı '.ır,ıy
Akağalar Hamamı, Miftah
Ağası, Silahtarağa, Gülhane,
Ku§hane A§cıları, Sultan
Ahmed, Şehzadeler, Valideler,
Çama§ırcılar, Darüssaade Ha­
mamları gibi toplam 42 adet
hamam olduğu bilinmekte­
dir.
Bu saray en parlak zama­
nını IV Mehmet ve annesi
Hatice Turhan Sultan zama­
nında ya§aını§tır. Turhan Sul­
tan bu sarayda 3 5 sene salta­
nat sürmܧtÜr. Bu dönemde
Karlofça ile buraya gelen İn­
giliz elçisinin karısı Lady
Montague bu sarayda konuk
edilmi§ ve saraydaki olayları
görerek Londra'ya gönderdi­
ği mektuplarda teferruatı ile
anlatmı§tır. Bu mektupların­
da saraydan, buradaki haya­
ta, kadınların giyim ve süsle­
rine kadar bizlere ilginç bilgi­
ler aktarmaktadır. Örneğin
IL Mustafa'nın karısı Hafza
Hatice Sultanın kıyafetini
anlata anlata bitiremez.
Yeni Saray'a ait bir bina da,
Tunca Nehri kolları arasında
kalan adacıkta bulunan Ada­
let Kulesi'ydi. Yine İstanbul
Topkapı Sarayı'ndaki Adalet
Kasrı'nın benzeri olan bu ku­
lenin burçları ikametgah ola­
rak kullanılmaktaydı.
Burada büyük bir devletin
yönetildiği Osmanlı Sarayı
olunca Tunca Nehri'nin çelı­
resi de bir hayli deği§mi§ti.
Saray ve adanın bu kıyıları o
dönemde ba§tan ba§a mermer
ile kaplı olup özellikle rıhtım­
lar çok gösteri§liydi. Bunların
yanlarında çe§itli kameriyeler
ve yalı kö§kleri in§a edilmi§ti.
İstanbul'daki Sadahat'tan ön­
ce, burada bir Sadabat mey­
dana getirilmi§ti.
Edirne'nin bu Saray-ı Ce­
did'i muhtelif zamanlarda ta­
mir görmܧtÜr. ı 7 5 8 ve
ı 767 yıllarında III. Mustafa
tarafından, ı 787'de I. Ab­
dülhamid, ı 808'de III. Selim
ve ı 8 2 8 'de IL Mahmud tara­
fından saray onartılmı§tır. O
döneme kadar saraylar ile
birlikte bahçelerine de iyi ha­
kıldığı anla§ılmaktadır. İçeri­
sindeki bin bir çe§it ağaç ve
bitki türü ile Tavuk Ormanı
denilen bu yer, bir botanik
ormanı görünümündedir.
Gül bahçeleri ile de me§hur
olan bu mevkiden çok güzel
gül yağları elde edilmekte
olup meyve bahçeleri de
Nef'i gibi me§hur §airlerin
kasidelerine konu olmu§tur.
1 829 yılında Ruslar tara­
fından i§gal edilen Edirne ile
birlikte bu saray da yağmaya
maruz kalmı§, binaya bir za­
rar gelmediyse de içi talan
edilmi§tir. Bu talan sırasında
Tavuk Ormanı da i§galden
nasibini almı§, en naclide
ağaçlar kesilip yakılırken, ev­
cil hayvaniara da zarar veril­
mi§tir. Bu i§galde sonrası tabi­
at harikası koruya ve saraya
gerekli ehemmiyet gösterile­
memi§tir.
Sultan Abdülaziz'in Avru-
Bölüm 4 • lnı Saray 157
 pa seferi dönÜ§Ü Edirne'ye
uğrama ihtimali üzerine sa­
rayda düzenlemelere
mi§ ; ama civar ve saraydaki
en büyük tamir, H acı İzzet
Pa§a tarafından gerçekle§tiril­
mi§tir. Kendisi, Edirne valisi
olduğu yıllarda, bu naclide ec-
Kum Hamam ı ve kubbesinden detay.
158 Bölüm 4 • Yen i �.ı }'
dat yadigarını özenle tamir
ettirmi§tir.
gidil­
Bu olumlu İcraatlara rağ­
men, 1 8 7 7 - 7 8 Osmanlı Rus
Sava§ı döneminde Yeni Sa­
ray ' ı acı bir son beklemekte­
d i r. 93 H arb i ' nde İstan­
bul'dan Edirne'ye gelen cep­
haneler Yeni Saray'ın ambar
katında tutulmaktaydı. Rus
ordusunun Edirne'ye yakla§­
ması üzerine tela§a dü§en Va­
li Cemil Pa§a ve Ahmed Eyüp
Pa§a anla§mazlığa dü§mܧ ,
cephane dü§manın eline geç­
mesin diye Cemil Pa§ anın
e m riyle cephanelik havaya
uçurulmu§ ve bu büyük infı­
lak sonrasında s aray üç gün
boyunca yanmı§tır. Yüzyıllar­
ca süren emekler neticesinde
hazırlanan ata yadigarı saray­
dan günümüze sarayın, B a­
büssaade adı verilen kapıs ı ,
Kum H amamı, mutfak v e
Fatih zamanından yapılan Ci­
hannüma Kasrı' nın kuçük bir
kısmı kalmı§tır.
Edirne Tar i h ç i s i B adi
E fendi s arayın ayakta olduğu
yıllarda içi bir sanat harikası
olan bu yapıyı gezhli§ ve sa­
ray içinde pencere , kapı üst­
lerindeki altın yazıları ka yda
almı§tır.
 Tarihçi Badi Efendinin Bahsettiği
Yeni Saray'daki Yazılar:

Taht odasının dı§ kapısı sol kanadı üzerinde ;

Fetheder bab-ı mülkünü Allah

Taht odasının iç kapısı üzerinde;

Eden bu bab'a adap ile hizmet
Bulur alemde ikbal u saadet.

Taht odasının dolabı üzerinde;

Fehmedip bu ayeti daim oku
Len tenalül birra hatta tünfıkfı

Vahdet odasının dı§ kapısı üzerinde;

Eyle bab-ı tevekkülü me'va
Hasbiyallahü vahdehü ve kefa

Kapının sağ cenahında;

Kerem et ya Kerimü Hayyü Gafur

Kapının sol cenahında;

Bizi bab-ı atadan eyleme dur

Vahdet odasının iç kapısı üzerinde;

Bu bab-ı devlete dahil olanları her bar
İlahi lfıtfu §erifınle eyle berhudar
 ADALET I<ASRI
Tunca Nehri boyunda, Fa­
tih Köprüsü civarındaki uzun
kuleli yapı Adalet Kasrı'dır.
Aynen İstanbul Topkapı Sara­
yı'ndaki Adalet Kulesi gibi
burası da zamanında devletin
idari görü§melerine mekan
te§kil etmektedir.
160 Bölüm 4 • \d kt Kasrı
1 5 62 yılında Kanuni Sul­
tan Süleyman tarafından Mi­
mar Sinan'a yaptırılan kule,
kesme ta§tan in§a edilmi§tir.
Halktan derdi olanların ma­
ruzatlarını yönetime buradan
arz etmeleri dolayısı ile adalet
ismiyle adlandırılmı§tır.
Osmanlı padi§ahlarının
uzun yıllar Edirne'de ikamet
ettikleri dönemlerde Divan-ı
Hümayun da buraya .ta§ınmı§
ve toplantılarını bu mekanda
gerçekle§tirmi§tir. Divan dev­
let kararlarının alındığı en
yüksek makam olma yanın­
da, Osmanlı Devleti'nin en
büyük mahkemesiClir. Karar­
lara son nokta burada ko­
nulmakta, ölüm cezası da sa­
dece buradan çıkmaktadır.
Bu nedenle yargının da bu bi-
 nada i§lediği söylenebilir. Bi­
nanın bu özelliğinden dolayı,
büyük ceza i§leyenlerin infaz­
ları da bu civarda gerçekle§ti­
rilmekteydi.
İçerisinde üç ayrı kat bu­
lunan yapının birinci katı
§erbethane, ikinci katı katip­
ler odası, üçüncü katı ise Di­
van-ı Hümayun'un toplantı
odası olarak kullanılmaktay­
dı. Mermer kaplamalı bu
mekanın ortasında ayrıca bir
de havuz bulunmaktadır.
Kulenin harabe olduğu ve
sivri külah çatısının olmadığı
yıllarda bu havuza giden su
yollarını görenler yapıyı su
terazisine benzetmi§lerdir.
Son yıllarda restore edilen
ve çatısına kur§un kaplanan
yapı, gravürlerdeki görünü­
münü yeniden kazan-
mı§tır.
Av Kö§kü
Tavuk O rmanı
bir dönemin en
gözde avlakların-
162 Bölüm 4 • Adalet Kasrı
dan biriydi.
Avcılığı ile de me§hur olan
IV Mehmet Edirne'de kaldığı
uzun süre boyunca buraya
birçok kez gelmi§ ve bu tabiat
harikası mekanda konakla­
mı§tı. ı 67 ı yılında da kendi
buyruğu ile bu mekana bir av
kö§kü in§a edilmi§tir. Bölge­
deki birçok kö§k ve kasır gibi
yok olmaya yüz tutan bu §irin
yapının küçük bir kısmı kur­
tarılabilmi§ ve 2002 yılında
Edirne Belediyesi tarafından
restore edilmi§tir. Bu bölge
bülbülleriyle de me§hur olma­
sı sebebiyle kasra Bülbül Kö§­
kü'de denmektedir.
Diğer Kö§k ve Kasırlar
Tarih kitaplarının anlattı­
ğına göre nehirler arasında
adeta bir cennet olan Edirne
ve çevresi uzun yıllar Osman­
lı padi§ahlarının gözdesi ola­
gelmi§tir. İstanbul gibi bir
dünya ba§kenti ile adeta a§ık
atan bu tabiat harikası belde,
Osmanlı yönetim kadrolarını
cazibesi ile etkilemi§ ve devle-
tin uzun yıllar buralardan Gülhane ve İdiye Kasırları,
yönerilmesini sağlamı§tır. II.Mustafa'nın Dalınabahçe
Hatta Edirne'ye gösterilen Kasrı ba§lıcalarıdır.
dü§künlük zaman zaman İs­
Saray içinde ise ; Kanuni
tanbul halkını çileden çıkar­
Sultan Süleyman'ın yaptırdı­
mı§ ve isyanlara neden olmu§­
ğı, Saray Köprüsü yakınların­
tur. Uzun süreli Edirne'de du­
da in§a edilmi§ olan, fakat Sa­
ramayan padi§ahlar gene de
nayi Mektebi'nin yapımı sıra­
seferler esnasında Edirne'de
sında Vali Abdurrahman Pa§a
kalmaya devam etmi§ler, ge­
tarafından yıktınlarak ta§ları
ni§ aviakları olan bu yerlerde
in§aatta kullanılan Terazi
orduyu da canlı tutma adına
Kasrı, bulunmaktadır. Tunca
büyük av merasimleri düzen­
sahiline bakan ve IV Mehmet
lemi§lerdir. Edirne'nin gözde
eseri olan İftar Kasrı, yine ay­
olduğu bu dönemlerde birçok
nı padi§aha ait olup Adalet
padi§ah nehirlerin civadarını
Kasrı'nın batısında yıkıntıları
konak, kasır ve kö§kler ile do­
görülen Bostancıba§ı Kasrı,
natmı§tır. Birçoğu günümüze
1 608 tarihinde Edirne'ye ge­
kadar gelememi§, bazılarının
len I. Ahmet'in emriyle üç
ise sadece molozlarını görebil­
günde in§a edilen ve Pererne­
diğimiz bu yapıların bazıları
ci'nin üç günde tüm tafsila­
§unlar dır.
tıyla bitirilmesini hayranlıkla
Yeni Saray civarındaki, anlattığı me§hur kö§k ve
II. Selim'in in§a ettirdiği Ma­ genç Osman'ın Sırık Meyda­
mak Sarayı, IV Murad'ın yap­ nı' na bakan kö§kü bunlardan
tırdığı harabesi görülebilen bazılarıdır.
İmadiye Kasrı, IV Meh­
med'in yaptırdığı ve III. Alı­
med'in yenilettiği Alay Kö§­
kü, yine IV Mehmet'e ait

Bölüm 4 • Adalet Kasrı 163


MERİÇ KÖPRÜSÜ
Yeni Köprü adıyla da ad­
landırılan bu köprü Meriç
Nehri üzerinde bulunmakta
olup, nehir, bu köprüden az
sonra Tunca Nehri ile birle§­
mektedir. Osmanlı Padi§ahı
II. Mahmud'un 1 8 3 2 yılında
Edirne'yi ziyareti sırasında
burada ah§ap bir köprü bu­
lunmaktaymı§. Padi§ah bu­
raya ta§ bir köprünün yapıl­
masını emretmi§. Fakat sa­
va§lar ve ekonomik yetersiz­
likler nedeniyle köprünün
yapımı II. Mahmud döne­
minde gerçekle§tirilemez.
166 Bölüm 5 • Meriç Köprüsü
Babası döneminde yerıne
getirilemeyen köprü in§aatı­
nı Sultan Abdülmecid Han,
1 84 2 yılında ba§latmı§ ve
be§ yıl gibi bir sürede köprü
tamamlanarak 1 847 yılında
açılmı§tır.
263 metre uzunluğunda,
7 metre geni§liğinde olup 1 2
kemere sahip olan köprü, 1 3
ayak tarafından ta§ınmakta­
dır. Bu ayaklar arasında bo­
§altma gözleri de mevcuttur.
Osmanlıda ta§ köprülerin
tam ortalarında, yapının ta­
rihinin dü§ürüldüğü levhala­
rın muhafaza edildiği, küçük
kubbeli tarih kö§kleri bulun­
maktadır. Meriç Köprüsü de
böyle bir tarih kö§küne sa­
hiptir. Köprünün yapıldığı
dönemde buraya konan ve
Şair Ziver Bey tarafından ha­
zırlanan talik kitabe, ne ya­
zık ki Yunanlıların Edirne'yi
i§galleri sırasında kaçırılmı§­
tır. Badi Efendinin Riyazı
Belde-i Edirne'sirde ve Os­
man Nuri Peremeci'nin Edir­
ne Tarihinde geçen bu hari­
kulade mısraların bir kısmı
§öyledir.

11
E sasendazı bünyani kerem Abdülme­
cit Hanın İman mülkünün üstadı adli
oldu mimarı
***
Gelip geçtikçe halk-ı memleket bu
cisr-i (köprü) saniden
Duasası Dübala kıldılar evradü ez karı
Meriô_i Arda nehri ta revan oldukça
bu sudan
O �ahin mülkünün feyzi ilahi
"
ola enharı
Meriç Köprüsü üzerinde
bulunan tarih kö§künün üze­
rine güne§ vurdukça parılda­
yan bir güne§ arınasının da
bulunduğu anlatılmaktadır.
Fakat bugün bu arınadan da
eser kalmamı§tır. Bugün bu
kö§kün içinde Edirne Sara­
yı'nın bir resmi ile 1962 yılın­
da Uğur Derman Beyin yaz­
dığı bir yazı bulunmaktadır.
Eskiden bir yapı in§a edil­
diğinde üzerine edebi cümle-
Bölüm 5 • Merıç Köprüsü 167
 ler ile o yapının tarihi dü§ürü­
lürdü. Köprünün üzerinde
bulunan mısralar bu köprüye
ait iki ayrı tarihi saklamakta­
dır. İkinci mısranın noktalı
harflerinin ebcet ile rakamsal
değerleri toplandığında köp­
rünün in§aya ba§lama tarihi
olan 1 2 5 8 ( 1 842) yılı çıkmak­
tadır. Mısraların tamamının
ba§langıç harflerinin rakam­
sal değerleri toplandığında ise
köprünün bitirili§ tarihi olan
1 263 ( 1 847) yılının ortaya
çıktığı görülecektir.
Tarih içinde köprü civarın­
daki bu sahillerde yüzlerce sa­
hilsaray ve kasrın bulunduğu,
zevrak denilen sandallar ile
insanların buralarda gezmeye
çıktıkları dönemin tarihçileri
tarafından anlatılmaktadır.
Edirne'de çevre manzarası
ve özellikle de gün batımının
en güzel seyredildiği yerler­
den biri olan bu köprünün
mimarı bilinmemektedir.

Sultan Abdülmecit Eyüp'te kılıç merasirnin den dönerken.

168 Bölüm 5 • Meriç Köprüsü

EKMEKÇIOGLU
. �

A� ME � �AŞA
.
KOPRUSU
Ekmekçioğlu olarak d a
adlandırılan Ahmed Pa§anın
Tunca Nehri üzerinde in§a
ettirdiği köprünün yapımına
ı 608 yılında ba§lanmı§ olup
ı 6 ı 5 yılında bitirilmi§tir. ı O
kemerli olup ı ı ayak üzerin­
de ta§ınan köprü, İstan­
bul'daki Sultanahmed Ca­
mii'nin de mimarı olan Se­
defldr Mehmed Ağa tarafın­
dan in§a edilmi§tir. Köprü­ Pa§a, sipahilikte bulunmu§
nün yapımı esnasında Edir­ ve yükselerek III . Meh­
ne'de bulunan ünlü Mimar med'in saltanat yıllarında
Hacı Şaban'ın da in§aata kat­ Defterdarlığa kadar yüksel­
kıları olmu§tur. mi§tir. İtibar ve servet sahibi
Köprü yapımından itiba­ olan pa§a, doğduğu toprak­
ren yakla§ık iki asır boyunca ları hayır eserleri ile donat­
Cisr-i Cedid (Yeni Köprü) mı§ bu sırada bu köprüyü de
olarak adlandırılmı§, Meriç Tunca Nehri üzerine in§a et­
Köprüsü'nün in§a edilmesi tirmi§tir. Üzerindeki tarih
ile birlikte Cisr-i Atik (Eski kö§künde bulunan kitabede
Köprü) veya bugünkü adıyla söylendiği kadarıyla Ahmed
(Ekmekçioğlu Ahmed Pa§a Pa§a, bu köprüyü yaparken
Köprüsü olarak anılmaya Tunca Nehri'ni dolduracak
ba§lanmı§tır. kadar çok altın ve gümü§
Doğma büyüme Edirneli harcamı§tır. Bu kitabenin bir
olan E kmekçioğlu Ahmed kısmı §öyledir:

Bölüm 5 • Meriç Köprüsü 169

 sağlıklı bir §ekilde devamı
Ekmekçi zade Ahmed
için vakıflar kurdurmu§, hat­
Pa§a' yı kamkarı,
ta bugün köprüye çok yakın
Hayratını görenler icmez mi

hayr ile yad,

Bu devlee içre defterdar oldu
on sekiz yıl,
Ba ha§meci vezaret ba devleti hü.
dadad,
Doldurdu Tunca Nehrin
bi §Üphe sim-ü-zerle,
Bu cisri bi adli lillah etti bünyad,
olup Türkoğlu Mahallesi
olarak adlandırılan bölgeye,
köprüye bakacak ve bakımı­
nı sağlayacak ki§ilerin kal­
masına mahsus evler yaptır­
mı§tır.
Rıfat Osman Bey, me§hur

Maksudu bir duadır ancak

mimarlarımızdan Kemalet­
gelip geçenden,
tin Beyin, bu köprüyü çok
Layık budur ki sende beğendiğini ve sanat olarak
ruhunu idesin §ad. e§i bulunmaz gördüğünü ak­
tarmaktadır.
Ekmekçioğlu, Osmanlıda
hemen her hayır kurumunda
olduğu gibi bu köprünün ile­
riki yıllardaki hizmetinin

170 Bölüm 5 • Ekmekçioğlu Ahmet Pa�a Köprüsü

GAZi MİHAİL
KÖPRÜSÜ
Kapıkule üzerinde bulu­
nan Gazi Mihail Köprüsü,
Tunca Nehri üzerinde in§a
edilmi§tir. Köprünün mazisi
bir hayli eski olup, ilk kez Ro­
malılar tarafından yapılmı§tır.
Tarih boyunca deği§ik resto­ Köprüyü tamir edenlerin
rasyonlardan geçen köprüyü, arasında Sultan Çelebi Meh­
Osmanlıların Edirne'yi alma­ med ve Merzifonlu Kara Mus­
larından sonra tam te§ekküllü tafa Pa§a da vardır. Köprünün
olarak tamir ettiren ki§i Gazi harap bir hale geldiği ı 900 yı­
Mihail Beydir. Mihail Bey lında, II. Abdülhamid tarafın­
yaptırmayı dü§ündüğü Cami, dan İtalya'dan getirilen mi­
hamam ve a§evini bu köprü marlara, köprü yeniden yaptı­
yakınına in§a ertirince köprü rılmı§tır. Bu tarihten sonra da
de onun adıyla anılmaya ba§­ köprüye Hamidiye Köprüsü
lamı§tır. adı verilmi§tir.

YI LDIRIM
KÖPRÜSÜ
Yıldırım Cami civarında
bulunan bu köprünün ilk ya­
pım tarihi bilinmemektedir.
Yıldırım Bayezid döneminde
burada bir köprü olduğu bi­
linmektedir fakat ı488 yılın­
da Mimar Hayrettin tarafın­
dan köprüye son §ekli veril­
ortası yüksektir. Uzunluğu
mi§tir.
ı ı 9 metre, geni§liği 4,35 met­
Yontma ta§tan 9 kemerli re olup ilerleyen zamanlarda
olarak in§a edilen köprünün harap bir hale gelmi§tir.

Bölüm 5 • Gazi Mıhal ve Yıldırım Köprülerı 171

 YALNlZGOl
KÖPRÜSÜ
Tunca Nehri üzerinde Sul­
tan II. Bayezid döneminde
külliye ile birlikte Bayezid
Köprüsü de in§a edilmi§tir.
Fakat bu in§adan yakla§ık bir
yüzyıl sonrasında hemen her
yıl ta§an nehir yol güzergihı­
nı zorlamı§ ve çatalla§arak bu
köprüden bir önceki köprü
olan Saraçhane'nin altından
geçer geçmez yeni bir gü­
zergaha doğru akınaya ba§la­
mı§tır. Böyle bir durum da
Bayezid Şifahanesi · ve çevre­
sindeki İmaret Mahallesi'ni
§ehirden koparmı§tır.
II. Selim döneminde, Mi­
mar Sinan tarafından bu böl­
genin yeniden §ehre bağlan­
ması amacıyla yeni gü­
zergahtan akan Tunca Nehri
kolunun üzerine, tek bir ke­
mer halinde yeni bir köprü
172 Bölüm 5 • Yalnızgöz Köprüsü
in§a edilmi§tir. Bu gorunu­
§Ünden dolayı Yalnızgöz ya da
Tekgöz Köprüsü olarak ad­
landırılan yapının in§a tarihi
1 57 0'dir.
Tunca Nehri'nin ta§kınları
bir süre sonra bu iki köprü­
nün arasını da istila etmi§ ve
halk selameti bu iki köprüyü
birle§tirmekte bulmu§tur.
SARAÇHANE
KÖPRÜSÜ
Edirne'de bulunan Os­
manlı yapısı köprüler-in ilki­
dir. Sultan II. Murad'ın vezir­
lerinden Şehabettin Pa§a ta­
rafından 1 4 5 1 yılında yaptı­
rılan köprü, 1 O kemerden
olu§up l l ayak tarafından ta­
§ınmaktadır. Köprünün he­
men yanına bir cami ve bir de
hamam in§a ettirilmi§ ve za-
manla burada, Şahabettin
Pa§anın adıyla anılan bir de
mahalle olu§IDU§tur. Fakat
Tunca Nehri'nin hemen her
yıl gerçekle§en ta§kınları ne­
deniyle bu mahalle ortadan
kalkmı§tır.
Köprü, bir de tarih kö§kü­
ne sahiptir. Buradaki on ınıs­
ralık levhada köprünün II.
Mustafa tarafından tamir
olunduğu anlatılmaktadır.
Gerçekten de Sultan II. Mus­
tafa, saltanatının son yılında
( ı 702) köprünün orta kemeri
yıkılınca burayı onartmı§tır.
Bu tamir döneminde köprü­
nün onarıcısının adıyla anıl­
ması istendiyse de halk bura­
ya Saraçhane Köprüsü deme­
ye devam etmݧtİr.
Bölüm 5
BAYEZiD
KÖPRÜSÜ
I I . Bayezid döneminde
Edirne §ehrinin dı§ına yeni
bir mahalle kurularak bizzat
padi§ah tarafından buraya
bir cami etrafında §İfahane,
imaret, tıp medresesi vb. ku­
rumsal binalar yapılmı§tır.
Fakat bu yeni yerle§İm mer­
kezi ile §ehir arasında zaman
zaman ta§kınlar yaparak et­
rafı su yu ile istila eden Tunca
Nehri geçmektedir. Bu ne­
denle imaretler ile §ehir ara­
sına bir köprü yapılmasına
gerek duyulmu§tur. ı 488 yı­
lında Mimar Hayrettİn tara­
fından İn§a edilen köprü 6
kemerlidir.
• . 1 .-ı vt :3ayez •l kopr.ıltrı 1 73
 SARAY KOPRUSU tamamı ortadan kalkarken
.. .. ..

günümüze sadece kagir hale

Tunca Nehri'nin iki kolu getirilen ikisi ula§abilmi§tir.
arasında kalan adacığın §ehir O yıllarda bu köprülerden §e­
ile bağlantısını sağlayan iki hirden adaya çıkılana Sarayiçi
adet köprü vardır. Bunlardan Köprüsü denilirken diğerine
§ehre yakın olan ve 1 5 54 yı­ de Cephanelik Köprüsü deni­
lında Kanuni Sultan Süley­ liyordu.
man tarafından Mimar Si­
Yontma Ta§lar ile in§a edi­
nan'a yaptırılan köprüye Sa­
len, be§ kemerli ve altı ayak
ray Köprüsü denilmektedir.
üzerinde ta§ınan Sara,y Köp­
Bir dönem Kanuni Köprüsü
rüsü'nün iki ayağı, bir ta§kın
olarak da adlandırılan yapı 60
sırasında sürüklenen oldukça
metre uzunluğunda olup 4,5
büyük bir kütüğün çarpması
metre geni§liğindedir. Önceki
sonucunda harap hale gelmi§,
yüzyıllarda üzerinde birçok
dönemin Belediye Ba§kanı
kasır ve kö§k bulunan bu kü­
Dilaver Bey tarafı�dan tamir
çük adaya, burada ikamet
edilmi§tir.
eden Osmanlı padi§ahları ah­
§ap köprüler ile geçerlermi§.
Geçen yüzyıllarda bunların

1 74 Bölüm 5 • Saray Köprüsü

FATİH KÖPRÜSÜ
Tunca Nehri'nin Sarayiçini
saran Yeni Saray tarafındaki
kolu üzerine yapılmı§tır. Bu­
radaki ilk köprünün Fatih
Sultan Mehmed zamanında
yapıldığı sanılmaktadır. Bu
sebeple de bu köprü Fatih
Köprüsü adıyla adlandırıl­
maktadır.

Dört ayak üzerine, ikisi

küçük, biri büyük olmak üze­
re üç kemerli bir yapıya sa­
hiptir. 34 metre uzunluğunda
olan ve bo§altma gözleri bu­
lunan köprü, 1 844 yılında,
yanındaki Yeni Saray'ın cep­
hanelik olarak kullanılmaya
ba§laması üzerine Cephanelik
Köprüsü adıyla adlandırılına­
ya ba§lamı§tır.

Bölüm 5 • Fatih Köprüsü 175

 •
ÇELEB I MEHMED
B ED ESTEN I
Çelebi Mehmed tarafın­
dan Eski Cami'ye· gelir getir­
mek için, 1 4 1 8 yılında yaptı­
rılan bedestenin mimarı Ala­
addin'dir. Bedesten 14 kub­
beden olu§up, dikdörtgen
planlıdır ve her kenarında
tam merkeze bakan dört ka­
pısı vardır.
Erken Osmanlı dönemi ti­
cari yapılarının en güzel ör­
nekleri nden biri olan yapının
178 Bölüm 6 • Çelebi Mehmet Bedesreni
•
uzun yüzlerinde 1 4'er, kısa
yüzlerinde ise 4'er dükkanın
bulunduğu 36 hücre yer al­
maktadır. 4 1 metreye 7 5 met­
re ölçülerinde olan bedestenin
dı§ yüzeylerinde de dükkanlar
bulunup bunların içeridekiler­
le hiçbir bağlantısı yoktur. Bi­
nanın çok akıllıca in§a edildi­
ği, kö§e dükkaniarın planlan­
ma §eklinden de anla§ılmakta­
dır. Normalde her kö§ede "L"
§eklinde yamuk bir dükkan
olu§acak iken kö§elef dikkatli­
ce ortadan ikiye ayrılmı§ ve
üçgen §ekilde iki ayrı dükkan
ortaya çıkmı§tır.
Dı§ dükkan yapılarının
cephe duvarları kllfeki ta§ı ile
tuğla sıraları ile örülmü§, ke­
mer ve tonozlar sadece tuğla,
iç mekandaki büyük ayaklar
ise sadece küfeki ta§ından ya-
pılmı§tır. Çatı kubbeleri ise
kur§un kaplamadır.
Basık sivri tonozla örtülü
dükkaniarın alın kemeri hiza­
sından geçen ah§ap bir saçak
bütün yapıyı dolanmaktadır.
Bedestenin örtü sisteminde
yükseklikleri 16 metreyi bu­
lan kubbelere geçi§ pandantif­
lerle sağlanmı§tır. Bu kubbeli
örtü sistemi, yapıyı çepeçevre
saran dükkan sırasından daha
yüksek tutulmu§tur. Böylece
de beden duvarlarının
dükkaniarın çatı tonozları hi­
zasından yukarıdaki yüzlerin­
de, her kubbe hizasında bir ta­
ne olmak üzere pencereler açı­
larak iç mekanın aydınlatıl­
ması sağlanmı§tır.
Bedesten deyince aklımıza
Bölüm 6
kesinlikle sadece kapalı çar§ı
konumunda olan bir yapı gel­
memelidir. Bedestenler kendi
dönemlerinin bankaları gibi ça­
lı§maktadırlar. Dönemin me§­
hur tüccarları buradan dükkan
kiralar ve buraların dolap deni­
len kasalarına en değerli e§yala­
rını depolarlardı. Bugün ban­
kadan kasa kiralama ile aynı
mantıkta i§leyen bu sisteme ait
dolaplardan birkaç tanesi hala
çar§ı içinde görülebilmektedir.
Dükkanlar içindeki duvara ya­
kın olarak yapılan bu daracık
kısımlar, herkesin rahatlıkla
buralara ili§ebilmelerini engel­
lemekteydi. İsteyen herkes bu­
raya herhangi bir ta§ınabilir e§­
yasını emanet olarak verebil­
mektedir.
Bedesten' in
yan giri§
kapısı.
• Çelebi Mehmet Bedesreni 179
 Bedesren'den iki ayrı pencere alınlık derayı.

Bu emanet dolaplarında Bedesten'in iç kısmının sa­

bazen o kadar değerli e§yalar dece gündüz kullanıldığı, gece
saklanıyordu ki Evliya Çele­ olunca kilitlendiğinin en bü­
bi'nin anlatımı ile bu bedesten yük göstergesi örtü sistemin­
her gece 60 tane Yeniçeri tara­ deki pencerelerin azlığıdır. Bu
fından korunmaktaydı. Yine tarz ticari yerler ak§am ezanı
Evliyanın tabiriyle buradaki ile birlikte kapatılırdı.
elmas ve mücevherler, Mısır
1948 yılında bedesten ör­
hazineleri gölgede bırakacak
tü sisteminde onarımlar ya­
kadar çoktu. Edirne' de ikamet
pılmı§tır. Yapı günümüzde
eden, İngiliz elçisinin karısı
çar§ı olarak kullanılmakta
Lady Montegu, mektupların­
olup, İstanbul'daki daha bü­
da çaqılarda ve bedestende
yük bedestenlerin öncüsü du­
gördüğü mücevherli eğerler­
rumundadır.
den, sırmalı ko§umlardan de­
taylı bir §ekilde bahsetmi§tir.

Bedestenin
içinden bir
görüntü.

1 80 Bölüm 6 • Çelebi Mehmed Bedesreni

 ••

RUSTEM PAŞA
I<ERVANSARAYI
Kanuni Sultan Süley­
man'ın ünlü sadrazaını ve da­
madı Rüstem Pa§a tarafından
1 56 1 yılında Mimar Sinan'a
yaptırılmı§tır. Klasik Osman­
lı kervansaray mimarisinin en
önemli örneklerinden biridir.
Aviulu hanlar planında olup,
bu dikdörtgen avlunun etra­
fına iki katlı odalar yerle§tiril­
mi§tir. Kervansaray içindeki
oda sayısı 1 02'dir. İç avluya
bakan katların yüzleri revak­
lıdır. Kervansarayın ikinci ka­
tında bulunan oda önlerinde­
ki revaklı kısımda korkuluk yanların yataklarını buralara
bizasında yüksek platformlar
sererek rahat bir havada din­
vardır. Bu yüksek kısım hem
lenmelerini sağlar.
korkuluk kolunu yükselterek
avludaki ki§ilerin oda kapıla­ Kervansaray içinde bulu­
rını görmelerini önler hem de nan odalar, ocaklı ve ni§li bir
sıcak yaz günlerinde konakla- yapıya sahiptir. Yapının üst

Bölüm 6 • Rüstem Pa§a Kervansarayı 181

 katında bulunan odalar sıra­
sında kö§elere de birer oda
konularak akıllıca bir mimari
plan uygulanmı§tır. Burada
da Mimar Sinan ustalığını or­
taya koyarak "L" §eklinde bir
oda in§a etme kolaylığı yerine
zor bir plan uygulayarak bir
kö§e oda olu§turmu§tur.
Duvarlar kesme ta§ ve
tuğladan örülmü§ olup yapı­
ya ayrı bir hava kazandırmak­
tadır. Üst kat pencere ve kapı
kemerierindeki tuğla süsle­
meleri orijinal halindedir. Siv­
ri kemerli pencerelerin, son-
182 Bölüm 6 • Rüstem Pa§a Kervansarayı
radan dört kö§e biçime dö­
nܧtürülmesi, bazı yerlere ye­
ni pencerelerin eklenmesi ve
sivri kemerierin doldurulma­
sı, yapının görüntüsünü boz­
mu§tur. Üst kat koridorların
örtü sisteminde çapr_az tono­
zun bir türü olan manastır to­
nozu kullanılmı§tır.
Kervansarayın ikinci ka­
tındaki koridorlar arasında,
eyvan denilen, üç cephesi ka­
palı, bir cephesi açık mimari
unsurlar kullanılarak yapının
havalandırılması ve aydınla­
ttlması sağlanmı§tır. Eyvanlı
 Ketvansarayın
ikinci katından
bir kö§e ve
avluda Ruslar
tarafından
yıkılan
mescitten
günümüze
kalan
§adırvan.

yapı aynı zamanda mimariye mekana sığı§tırılmı§tır.

ayrı bir güzellik katmı§tır.
Sinan mimarisinde merdi­
ven ve tuvalet gibi öğeler göz­
den mükemmel §ekilde gizle­
nen mekanlardır. Burada da
bu kadar geni§ bir alana in§a
edilen merdiven adeta gözler­
den saklanarak daracık bir
Rüstem Pa§a Ketvansara­
yının dı§ cephesinde, yapıya
gelir getirmek amacıyla 2 1 adet
dükkan in§a edilmi§tir. Bu
dükkanlar günümüzde de fa­
al olarak i§letilmektedir.
Mimar Sinan tarafından
ketvansarayın in§a edildiği yıl-

Bölüm 6 • Rüstem Pa§a Kervansarayı 183

larda avlunun ortasına alt katı marlık Ödülü'ne layık görül­
§adırvanlı abdesthane olan §İ­ mü§tür. Uzun yıllar Edirne
rio bir mescit yapılmı§sa da 93 civarında yetݧtirilen ipek bö­
Harb i sırasında ( 1 877-78) ceklerinin kozalarının pazar­
Edirne'yi ݧgal eden Ruslar ta­ landığı kervansaray 1972 'den
rafından yıkılmı§tır. bu yana otel olarak kullanıl­
maktadır. Yapının ana girݧݭ
Rüstem Pa§a Kervansara­
nin sağlandığı binaya biti§ik
yı'nın örtü sisteminde her
yan avlu içinde tarihte hay­
odanın üzeri küçük bir kubbe
van ahırları olarak kullanılan
ile örtülü olup, yuvarlak ke­
bölümler bugün oyun salon­
merli ana kapının üstündeki
ları ve kafeterya olarak de­
kubbe yivlidir.
ğerlendirilmi§tir.
Osmanlı-Rus Sava§ı'nda
ileri derecede tahrip edilen
yapı, son yıllarda onarılmı§
ve bu restorasyon ba§arısın­
dan dolayı da Ağa Han Mi-
 . ""'

EI<MEKÇIOGLU AHMED
PAŞA I<ERVANSARAYI
Halk arasında Anekadın
Hanı olarak da bilinen bu
kervansaray, Tunca Nehri
üzerinde yine kendi adıyla
anılan köprünün de banisi
olan Ekmekçioğlu Ahmed
Pa§a tarafından yaptırılmı§tır.

1 609 yılında Edirne'ye ge­

len I. Ahmed'in, Edirne'ye bir
kervansaray yapılmasını iste­
mesi üzerine, dönemin def­
terdan olan Ekmekçioğlu
Ahmed Pa§a bu yapının in§a­
sına ba§lamı§tır. Yapının mi­
marı dönemin ünlü sedef us­
talarından Ba§ Hassa Mimarı bulunduğu bilinmektedir.
Mehmed Ağadır. Ayrıca büyük avlusu etrafında
Yapıldığı dönemde etrafın­ iki hanı ve imareti de bulun­
da çok canlı bir sosyal tesis maktadır. Selimiye Arasta­
olan ketvansarayın önünde sı'nda olduğu gibi bu yapının
ba§tan ba§a kagir dükkanların da bir dönem sonra çatı kur-

Bölüm 6 • kır ekcıı ıt! l u Alımed P<l.§a Ken·ansarayı 185

 §unları sökülmü§, yerine ko­
nulan kiremiderin tam koru­
ma sağlayamaması üzerine bi­
nada yıpranmalar olmu§tur.
Daha sonraki dönemlerde ba­
§ına gelen yangın ve deprem
felaketleri ile kervansaray kul­
lanılamaz bir hale gelmi§tir.
Edirne'deki tarihi yapılara
sahip çıkma çalı§maları çerçe-
vesinde röleve ve restıtusyon
projeleri hazırlanan kervansa­
rayın restorasyonu tamam­
landıktan sonra uluslararası
ticaret merkezi, olarak kulla­
nılması dü§ünülmektedir.

1 86 Bölüm 6 • Ekmekçioğlu Ahmed Pa§a Kervansarayı

 • •

SEMIZ ALI PAŞA

ÇARŞI SI
Kanuni Sultan Süley­
man'ın damadı Rüstem Pa§a­
dan sonra dört sene sadra­
zamlık makamında bulunan
Semiz Ali Pa§a tarafından
1 569 yılında Mimar Sinan'a
in§a ettirilen kapalı çar§ı ti­
pindeki yapıdır. Altı kapısı
vardır. İkisi çar§ının uçların­
da, üç tanesi doğu cephesin­
de, bir tanesi de batıya bakar.

Uzun ince bir plan üzeri­ lerini Babaeski'deki ve Edir­

ne in§a edilmi§ olup, Kule
Kapısından İğneciler Kapısı
yanındaki Direk Çaqısı'na
kadar uzanmaktadır.
Osmanlıda bu tarz ticari
yapılar çoğunlukla bir hayır
kurumuna gelir sağlamak
için in§a edilirlerdi. Semiz
Ali Pa§a da bu çaqının gelir-
ne'deki camilerine vakfet­
mi§tir.
Zamanın en gözde alı§Ve­
ri§ mekanlarından biri olan
çaqıda dükkan sahibi olmak
büyük bir mesele olduğu
için, o zamanlar "Burada
dükkan sahibi olmak değme
adamın karı değildir. " §eklin-

Bölüm 6 • Semiz Ali P�a Çaqısı 1 87

 de bir darbı mesel de yayıl­
mı§tır.
Tarih içinde birçok seyyah
bu çaqıyı övegelmi§lerdir.
Bunlardan biri de me§hur
seyyahımız Evliya Çelebi'dir.
Birçok övgü ile yapı hakkın­
da bilgi veren Evliya Çelebi
çar§ı içinde 360 adet dükkan
olduğundan bahseder. Çaqı
hakkında dönemin §airleri de
övgü ifadeleriyle ·s üslü §iirler
kaleme almı§lardır. Edirneli
Şair Tigi çar§ının tarihini §U
mısralar ile dü§ürmܧtÜr.
kesine yazdığı mektupların­
da, Londra'da bu kadar te­
miz bir çaqının bulunmadı­
ğını dile getirmi§tir.
Dı§ duvarları kesme ta§la
örülü olan yapının uzunluğu
300 metredir. 1992 yılında
tamamen yanan çar§ı yoğun
bir restorasyon çalı§ması son­
rasında 2 5 Kasım 1997 'de
yeniden hizmete açılmı§ olup
içinde 1 3 0 adet dükkan bu­
lunmaktadır.

Bizim seyyahlarımız dı­

§ında yabancı gezginlerinde
ilgisini çeken Ali Pa§a Çar§ı­
sı için İngiliz büyükelçisinin
karısı Madam Montegu, ül-

1 88 Bölüm 6 • Semız Ali Pa§a Çar§ısı

 • •

SELIMIYE ARASTASI
Sultan II. Selim'in oğlu
III. Murad tarafından Selimi­
ye Camiine gelir getirmek
amacıyla Mimar Sinan'ın çıra­
ğı olan Davut Ağaya yaptırıl­
mı§tır.

İçerisinde aynı çe§it mal­

ların üretilip pazarlandığı es­
naf topluluklarının olu§tur­
duğu çar§ılara "arasta" denil­
mektedir. Evliya Çelebi'nin
anlattığına göre burada da Selimiye Arastası'nın ݧlemeli Dua Kubbesi.

ayakkabı üreticileri ve satıcı­ kendilerine mahsus hitap §e­

ları toplanmı§tır. Bu nedenle
de yapıya Kavaflar Arastası
denilmi§tir. Seyahatnamesin­
de burada satılan çe§it çe§it
ayakkabının isimlerini veren
Evliya, ayakkabıoların mal­
larını satarken mܧterileri
ikna etmek için kullandıkları
killerini de teferruatı ile an­
latmaktadır.
Selimiye'nin sağ tarafında­
ki yamaca in§a edilen yapı 2 5 5
metre uzunluğa sahip olup 7 3
kemerden olu§maktadır. İçin­
de ve dı§ında toplam 1 24 adet

Bölüm 6 • Selimiye Arastası 1 89

dükldn vardır. Arastanın en
ilginç yönlerinden biri de, Os­
manlı ticaret merkezlerinde
yaygın olarak kullanılan bir
"dua kubbesi" nin bulunması­
dır. Adet olduğu üzere her sa­
bah dükkanını açan esnaflar
öncelikle bu kubbenin altında
toplanır ve alı§veri§lerinin ha­
yırlı ve bereketli geçmesi için
dua ederlermi§.
Arastanın in§a edildiği yıl­
larda çatısı kur§unla kaplı
olup, 1874 yılındaki tamiri sı-
rasında bu kur§unlar sökül­
mܧ ve tamir masrafları için
kullanılmı§tır. Kur§un yerine
kiremit ile kaplanan yapı eski
görüntüsünü kaybetmi§tir.
Balkan Sava§ı'ndaki uzun
ku§atma sırasında dü§man
güllelerinden iki tanesi bu ta­
rihi arasraya dü§mܧ ve duvar­
larını tahrip etmi§tir. Bugün
farklı esnafların kullandığı bir
kapalı çar§ı olarak kullanıl­
maktadır.
TAŞ HAN
Üç Şerefeli Cami'nin kar§ı­ neticesinde orijinal gorunu­
sında, Sokullu Hamarnı'nın münü kaybetmi§tir. Günü­
biti§iğinde bulunan han, ha­ müzde otel olarak kullanıl­
mam gibi Sokullu Mehmed maktadır.
Pa§a tarafından Mimar Si­
nan'a yaptırılmı§tır. Yüzyıllar
içerisinde geçirdiği tamirler

Bölüm 6 • Ta§ Han 191

 •
. D EVECI HAN
Yapılı§ tarihi . ve yapıcısı
hakkında kesin bir bilgi bu­
lunmayan hanın, 16. yüzyılda
yapıldığı tahmin edilmekte­
dir. Osmanlı Divanının defter
kayıtları yanında resmi' def­
terlerin muhafaza edildiği bir
nevi defterhane olarak kulla­
nılan yapı, uzun yıllar bo§
kalmı§, 19. yüzyılın ortaların­
da ise hapishane olarak kulla-
1 92 Bölüm 6 • Deveci Han
nılmı§tır. 19 5 3 yılında yeni­
den bo§altılan han, 1993 yı­
lında Kültür Bakanlığınca,
Vakıflar Genel Müdürlüğün­
den kiralanmı§ ve restore
edilmeye ba§lanmı§tır. 2000
yılında Kültür Müdürlüğüne
bağlı bir birim olarak açılı§ı
gerçekle§tirilen Deveci Han,
§ehre hitap eden çe§idi kültür
aktiviteleri için kullanılmak­
tadır.
Bu tarihi' ortam içerisinde
yapılan kültürel faaliyederin
ba§lıcaları §unlardır� fotoğraf,
ebru, resim sergileri, ah§ap
boyama, Roman halk dansla­
rı topluluğu kursları, kera­
mik, seramik ve Edirnekari
çalı§maları ile aynalı süpürge,
mis sabunu vb. Edirne'ye mal
olmu§ ürünlerin tanıtımı.
HAVLU C U LAR HAN I
Ekmekçioğlu Ahmed Pa§a
tarafından ı 7 . yüzyılda ya­
nındaki sebil ile birlikte in§a
edilmi§tir. Yediyol ağzında
bulunan yapı ilk yapıldığı
halini koruyamamı§, ı 7 5 2
depreminde üst katını kaybe­
den han, tamir sırasında §ekil
deği§tirmi§tir.
Bu handa bir aralar solak­
lar bulunduğu için Solaklar
Hanı denilmi§tir. Daha son­
raları, pamuklu kuma§lar ve
astarlıklar dokuyanlar tara­
fından kullanılmaya ba§lan­
mı§ bu nedenle de Astarolar
Hanı olmu§tur. En son olarak
da havlucular esnafı tarafın­
dan kullanılmaya ba§lanmı§
ve Havlucular Ham olarak
isimlendirilmi§ tir.
I<APAN LAR
Kabban Arapça mizan an­
lamına gelmektedir. Osmanlı
§ehirlerindeki ticaret hayatını
düzenleyen önemli yerlerden
biri de kapanlardır. Buralar,
ürünlerin tartıldığı büyük
kantarların bulunduğu alı§Ve­
ri§ mekanlarıdır. Un, yağ, bal
ve yemi§ gibi birçok çe§idi
olan kapanlarda amaçlanan,
üretici ile satıcıyı bir araya
getirmek ve aracıları ortadan
kaldırmaktır. Böylece üretici
hak ettiği kazancı elde edebi­
lecek ve malın fiyatı, gereksiz
aracılar nedeniyle artmaya­
caktır.
Ticaret hayatının son de­
rece canlı olduğu Edirne gibi
tarihi bir §ehirde de tarih içe­
risinde birçok kapan kurul­
mu§tur. Bunlardan ba§lıcala­
rı §unlardır.
Yem i§ Kapanı: Eski Ca­
mi'den Selimiye'ye çıkarken
yolun sol tarafında büyük bir
yapı halinde bulunmaktay­
mı§. IL Ahmed tarafından
yaptırılan ve iki katlı olan bu
bina geni§ bir aviuyu çevre­
lemekteymi§.
Bal Kapanı: Yemi§ Kapa­
nı'nın yanında bulunan bu
kapanın III. Murad döne­
minde yapıldığı sanılmakta-
dır. Bal Kapanı'nın bulundu­
ğu bu yer günümüzde Dila­
ver Bey Parkı içinde kalmı§­
tır.
U n Kap anı: Gazi Heyke­
li'nin arkasında kalan bölüm­
de bulunmaktaydı. ı 746
yangınında ağır hasar gören
bu kapan ı 7 5 2 depremi son­
rasında kaldırılmı§, yerinde
ise sadece adı kalmı§tır.

ÇEŞMELER
Geçmi§teki §ehirlerde gü­
nümüzde olduğu gibi su §e­
bekeleri yaygın olmadığı için
her eve su gitmez, insanlar su
ihtiyaçlarını mahalle çqmele­
rinden kaqılarlardı. Bu se­
beple de bu meydan çe§mele­
ri son derece yaygın idi. Yapı­
lan ara§tırmalarda eskiden
Edirne'de bulunan mahalle
çe§melerinin sayısının 300 ci­
varında olduğu, bunların da­
ha küçük boyutlu olanları ile
birlikte sayılarının 1 OOO'i
geçtiği bilinmektedir.
Edirne'nin Osmanlı padi­
§ahlarının gözdesi olduğu dö­
nemlerde çe§melerin bazıla­
rından halkın kı§ın rahat et­
mesi için sıcak su akıtıldığı
da· bilinen bir gerçektir. Ta­
rihçi Abdurrahman Hıbri,
Edirne'de akıtılan sıcak su
198 Bölüm 7 • Çe�meler
...,
çe§me ve sebillerinden §Öyle
bahsetmektedir:
"Edirne'nin mehasinin­
dendir ki eshab-ı hayrat ve
muberrat altı mevzide fast-ı
§ita ve eyyam-ı sermada ab­
dest alınağı içün sıcak su
muslukları peyda etmi§lerdir
ki biri Üç Şerefeli Camii hazi­
resinde ve biri Gül§eniler
Hankahında ve ikisi Ali Pa§a
çar§ısında ve biri Ay§e Sultan
Camii kurbindedir."
Şehirle§menin yeniden ya­
pıldığı ve modern altyapı te­
sislerinin kurulduğu yıllarda
bu çe§meler dikkate alınma­
yarak çoğu atıl � ir vaziyette
bırakılmı§ sadece 30 kadarın­
dan su akıtılmaya devam et­
mi§tir. Geçen zaman içinde
alt yapı çalı§maları, çe§mele­
rin musluklarının hırsızlık

olayları ile çalınması ve farklı
ihmaller sonucu bu çe§meler
bakımsız kalmı§ ve birçoğu­
nun suları kesilmi§tir. Edir­
ne'de bulunan önemli çe§me­
lerden ba§lıcaları §unlardır:
Merzifonlu Kara Mustafa
Pa§a Meydan Çe§mesi
Selimiye Camii'nin yan
giri§lerinden birinin hemen
önünde bulunan bu meydan
çe§mesi, IV Mehmed Döne­
minin ünlü veziriazamların­
dan Merzifonlu Kara Musta­
fa Pa§a tarafından yaptırıl­
mı§tır. ı 667 yılında bu çe§­
meyi İn§a ettirmeye ba§layan
Merzifonlu, o yıllarda sadra­
zam kaymakamı olarak çalı§­
maktadır.
Kesme ta§tan ve klasik üs­
lupta İn§a edilen çe§me, ön
cephesi yönüyle medrese ka-
200 Bölüm 7 • t ıl' kr
pısı formundadır. Üç cepheye
sahip olup, oluklu kiremider
ile örtülü ah§ap bir çatısı var­
dır. Yan tarafında su fırılda­
ğı da bulunan çe§me günü­
müzde bakımsız bir halde bu­
lunmaktadır. Celi talik hat ile
yazılmı§ kİtabesindeki man­
zum yazının bir kısmı §öyle­
dir;
Akıttı Edrine jebrinde bir lll
Kim itti cüra1111 Keımr tememıa
Göriindii feyz i1mi MttJtafa'd<ın
Medine Eririne ma azmi zerka
Yahya Bey Çe§mesi
Selimiye'ye doğru inen yo­
lun Yahya Bey Camii'ne ba­
kan sağında bulunan çe§me
Şipkalı Yahya bey tarafından
yaptırılmı§tır.
Rıfat Osman Çe§mesi
Osmanlı meydan çe§mele­
rinin Avrupai tarzdaki, barok
ve gotik sonrasındaki neokla­
sik tarzını yansıtmaktadır.
ı 9 ı 7 yılında Halk Eğitim
Merkezi'nin yapıldığı yıllarda
İn§a edilmi§tir. Ktıqun kub­
besi, sütunceli yapısı, mukar­
naslı alınlıkları ve s�lçuklu
göbekleri ile milli mimari tar­
zını andırmaktadır.
 Sarı Cami Çe§mesi
Şehrin Küçükpazar sem­
tinde bulunan ve Çelebi Meh­
med'in hocası sofu Bayezid ta­
rafından yaptırılmı§ olan ca­
minin çe§mesidir. Kesme ta§­
tan yapılma bu kemerin cep­
helerinden birinde üç ni§li bir
diğerinde ise bir ni§li çe§me ar­
kalığı bulunmaktadır.
Tabipler Çe§mesi
Çelebi Mehmed Bedeste­
ni'nin önündeki park içinde
bulunan bu çe§me, yapılma
maksadının ta§ıdığı değer, üze­
rindeki hat yazılarının güzelliği
ve bu yazıların bizlere verdikle­
ri haberler bakımından büyük
önem ta§ımaktadır.
Bilindiği gibi Edirne §ehri
tarih boyunca birçok kez i§ga­
le uğramı§ ve yokluklar gör­
mܧtÜr. Böyle zamanlarda §e­
hir halkı salgın hastalıklara da
Tabibler çe§mesinin ana kitabesi.
maruz kalmı§ ve çok sayıda
can kayıpları görülmü§tür.
Balkan Sava§ı dönemindeki i§­
gal yıllarında da Edirne'de ve­
ba, kolera ve lekeli tifo gibi
hastalıklar ba§ göstermi§, hal­
kı bu illetlerden korumak için
gönüllü sağlıkçılarımız kendi­
lerini seferber etmi§lerdir. ݧte
bu kahramanca mücadele sıra­
sında bu hastalıklara yakala­
nan üç doktorumuz da §ehi­
den vefat etmi§lerdir. ݧte
kimselerin fark etmedikleri bu
park içindeki bu mütevazi çe§­
me, aslında uzun kitabesi ile
bizlere hem bu civanınert sağ­
lıkçılarımızın mücadelesini an­
latmakta, hem de o yıllarda
Edirne halkının bu hastalıklar­
daki kaybını rakamlarına ka­
dar vermektedir.
Şimdi hep birlikte bu çe§­
menin farklı yüzlerindeki yazı­
ları inceleyelim.
Bölüm 7 • Çe�meler 201
 Tabibler Çe§mesi'nin Balkan Sava§ı salgın hastalıklarını rakamlarıyla
anlatan ve belge niteliği ta§ıyan ikinci kitabesi.
Çe§menin bedestene ba­
kan yüzünde üç tane madal­
yon bulunmaktadır. Bu ma­
dalyonların içlerinde, (Tabip
Kehhal Cevat Seyyid), (Tabip
Cerrah Mustafa Ahmet), (ta­
bip Kimyager Mustafa Asım)
yazmaktadır ki bunlar halkın
sağlığı ile me§gul iken vefat
eden doktorlarımızdır.
Vefat eden doktorların
ölüm tarihleri ise §öyledir: Ta­
bip Cerrah Mustafa Ah­
met, 1 1 -Şubat- 1 3 2 9 ; Tabip
Göz Hekimi Cevad Seyyid,
26 Şubat 1 3 29. Hicri 1 3 29
yılı, miladi 1 9 1 2 yılına denk
gelmektedir. Bu da Balkan
Harbi sırasında buralarda bü­
yük bir veba ve kolera salgını
olduğunu açıkça ortaya koy­
maktadır.
Çe§me aynasında çok gü-
202 Bölüm 7 • Çe�meler
zel rumi motifler ve kufı hat­
lar vardır. Kufı hatla çok na­
dir olarak yazılan Besmele,
bir madalyon içerisinde istifli
bir §ekilde burada görülmek­
tedir.
Çe§menin arka yüzünde
rik'a ile yazılmı§ olan kitabe
ise bizlere, o günkü Edirne
halkının maruz kaldığı duru­
mu tüm teferruatı ile anlat­
maktadır.
"Cenab-ı Hafız-r hakiki
haki paki vatani Osmani bil
cümle muhasebetten muha­
faza buyursun. Amin.
1 326 senesi ağustosunda
ba§layarak 1 3 30 senesi mayı­
sında nihayet bulan büyük
salgında kaleradan 1 070, le­
keli tifodan 984, humma-i ra­
ciden 5 01 hasta hastahaneye
duhul etmi§, bu hastagendan si 30. ayet yazılı olup manası;
1 3 5 8'i §ifayaben kurtulmu§lar "Mektup Süleyman'dandır ve
ve kaleradan 5 8 1 , tifodan 344 Rahman ve Rahim olan Allah'ın
ü de humma-i raciadan 7 2 adıyla diye bajlar. "
mevt vuku bulmu§tur. B u
mühliki dayi esnasında etib­ Çe§menin Karaağaç'a ba­
hadan üç arkada§ımız lekeli kan yönünde "En güzel sadaka
tifoya müptela olarak §ehiden su vermektir. " sözü yazar. Bu
irtihal ve darı beka etmi§ler. yazı 1928 yılında vefat eden
Ve bu çe§me §ehit arkada§­ Hırkayı Şerif Camii Hatibi
larımıza bir vesilei rahmet ol­ Ömer Vasfi Efendi imzalıdır.
mak üzere in§a kılınmı§tır."
Çe§menin dördüncü bölü­
Rifat Osman 1 1 3 34 - 1 9 1 6 münde yine bir ayeti kerime
Çe§me üzerinde bulunan yazılıdır. "Rableri onları temiz sıt
latince kitabede ise "Belediye ile sıtladı. " (İnsan, 21)
tarafından 1 971 yılında eski
jandarma okulu yanından nakle­
dilmipir. " yazmaktadır.
Hacı Adil Bey Çe§mesi
Evkaf Müdürü Sadreddin
Bey ile Dr. Rıfat Osman Beyin
projesini çizdikleri bu çe§me
1904 yılında Edirne valisi olan
Hacı Adil Bey tarafından yap­
tırılmı§tır. 1997 de bir restore
görmܧ olan çe§me Karaağaç
kasabası yolu üzerinde bulun­
maktadır.
Dört cepheye sahip çe§me­
nin yüzlerinden birinde celi
sülüsle yazılmı§ su ayeti bu­
lunmaktadır. "Her_{ey sıtdan ya­
ratılmı_{tır. " (Enbiya 30)
Diğer tarafında Nemi sure-

Bölüm 7 • V�nı<:ler 203

 Hacılar Ezanı ve Çe§mesi
Hacılar Ezanı mevkiinde
bulunan ve Hacılar Ezanı adı
verilen yapı, Balkanlardan
hacca gidecek ki§ilerin son
uğurlanma yeri olarak kulla­
nılmaktaymı§. Köprülerdeki
tarih kasırlarına . benzeyen,
tek kubbeli, baldaken form­
lu bu yapıda hacılar uğurla­
nırken arkalarından ezan
okunurmu§. Bu yapının
önünde bir de harap halde
çe§me bulunmaktadır.
Nazır Çe§mesi
Edirne'de Bostancıba§ıla­
rından Nazır Hacı Ömer Ağa
tarafından H.982 M. l 5 74 .
204 Bölüm 7 •
de in§a edilen bu yapı, günü­
müzde Edirne - İstanbul yo­
lunun da geçtiği dört yol kav­
§ağının tam ortasındaki ada­
cıkta kalmı§tır.
Çe§menin yanında Kıbrıs
Magosa Fatih ve Muhafızı
Muzaffer Pa§anın kabri bu­
lunmaktadır ki ölümü 1 5 86
olarak geçer. Mezar ta§ında
çok güzel bir Kıbrıs haritası
ile hilal ve yıldız konmu§tur.
Yakın zamandaki çevre dü­
zenlemesinde adacık üzerin­
den geçen kaldırım kaldırıl­
mı§, bu çalı§malar sırasında
toprak altından tarihi mezar
ta§ları çıkmı§tır.
 •

S EB I LLER
Osmanlı Devleti'nde hal­
kın pek çoğu hayatlarını in­
sanlığa hizmet noktasına en­
dekslemi§ler bu amaçla da
çevrelerini hayır kurumları ile
donatmı§lardır. Bu hayır ku­
rumları içinde en çok in§a
edilen yapılardan biri de hiç
§Üphesiz sebillerdir. İnsanla­
rın susuzluklarını gidermenin
sevabını dü§ünen hayırsever­
lerin, §ehirlerin hemen her
yerine in§a ettirdikleri bu ha­
yır yapılarından Edirne'de de
hemen her kö§ede bulunmak­
tadır.
Eskiden §ehirlerimizin bir­
çok yerini süsleyen sebillerin,
günümüzde pek çoğu harabe
halindedir. Bir kısmı ise büfe
olarak kullanılmaktadır. Ön

Bölüm 7 • , hill< r 205

 kısımları kafesli bu yapıların
ne olduklarıOJ ve nasıl kulla­
nıldıklarınıbugün ne yazık ki
çok az insan tarafindan bilin­
mektedir.
Sebillerin içinde vazifeli
olan ki§iler günün erken saat­
lerinden itibaren buralara ge­
lerek mevsimin gerektirdiği
§ekilde serin §erbetler, buz gi­
bi sular veya sıcak içecekleri
hazırlar ve kafes telin ön tara­
Ay§e Kadın Sebili
fında bulunan kısma, insanla­
kısmı zaten kapalıdır. Bir kıs­
rın istifadesine sunarlardı. Bu
mı da yapılan düzenlemeyle
hizmet kar§ılığında da kesin­
normal çe§me haline getiril­
likle maddi bir §ey kabul edil­
mi§tir. Edirne'de bulunan se­
mez, sebillerden gelip geçer­
billerin ba§lıcaları §unlardır;
ken bir §eyler içenler yaptı­
ranların ruhlarına dua eder­ Ay§e Kadın Sebili
lerdi.
İstanbul yolu üzerinde bu­
Edirne'de çok az sayıda lunan Ay§e Kadın Camii ve
kalmı§ olan bu sebillerden Ahmed Pa§a Kervansarayı
bugün hiçbiri yapılı§ amacıy­ önünde bulunan sebil, Çelebi
la kullanılmamaktadır. Bir Mehmed'in kızı Ay§e Hanım
tarafından yaptırılmı§tır. Ah­
§ap çatılı ve kur§un kaplama­
lı bir örtü sistemine sahiptir.
Orijinal kitabesi olmayıp,
üzerindeki kitabe, tamiri dö­
neminde asılmı§tır.
'

Esat Muhlis Pa§a Sebili

Tahtakale Caddesi'nin giri­

§inde, Bitpazarı denilen yerde
bulunan sebil Edirne eski vali-

2 0 6 Bölüm 7 • Sebillcr
lerinden Hattat Esat Muhlis
Pa§a tarafından yaptırılmı§tır.
Burada daha önceki yıllarda
eski bir sebilin bulunduğu bi­
liniyorsa da kim tarafından
yaptınldığı öğrenilememi§tir.
Yangınlarda iki defa harap
olan sebil yine Esat Pa§a tara­
fından yenilenmi§tir.
Eski Cami Sebili
Eski Cami'nin caddeye ba­
kan kö§esinde bulunan sebil,
cami ile aynı zamanda yapıl­
mı§ olmayıp buraya daha
Eski Cami Sebili
sonra eklenmi§tir. Caminin
son cemaat yeri ve abdestlik­
lerinin 1 7 5 2 'de yapıldığı dü­
§Ünülecek olursa, sebilinde bu
dönemlerde in§a edilmi§ ol­
ması akla yakındır. Sebilin
barak yapısı da bu dönemin
tarzını yansıtmaktadır. Eski
Cami Sebili bir dönem mu­
vakkithane olarak da kulla­
nılmı§tır. Sebilin üzerinde Ye­
sarizade' nin çıraklarından
Nakka§Zade Mehmed tarafın­
dan sülüs hatla yazılmı§ gayet
güzel su ayetleri bulunmak­
tadır. Yazının yazılı§ tarihi
olarak 1 19 5 ( 1 78 1) yılı okun­
maktadır.
Ekmekçioğlu Ahmed Pa§a
Sebili
Ekmekçioğlu Ahmed Pa§a
tarafından 1 7 . yüzyıl ba§la­
rında yaptırılan sebil, Havlu­
cular Ham'nın arka kısmında
kalmaktadır. Sebil iki cephe­
ye sahiptir. Klasik Osmanlı
mimarisi tarzında olup düz
parmaklıklı yüzleri vardır. Ta­
rihi kaynaklarda bu sebilin
üzerinde eski bir kahvehane
de bulunduğu yazılmakta ise
de, 16. yüzyılın ortalarındaki
bir yangında ortadan kalk­
mı§tır. Sebil bugün atıl bir §e­
kilde durmaktadır.
Bölüm 7 • Sebıl ler 207
 Hasan Çelebi Sebili
Eski Mustafa Pa§a yolu
üzerinde, Yıldırım Camii'nin
hemen kar§ısında bulunan bu
sebil, Edirne'de kalan son yaz­
lık sebillerden biridir. Yazlık
olması sebebiyle üstü açık olan
yapı ne yazık ki bugün yarı
yarıya toprağa gömülmü§ du­
rumdadır. Hasan Çelebi tara­
fından yaptırılan sebilin kita­
besinde §unlar yazmaktadır:
Sahib-iil hayrat Hasan bin
Mmtafa Çelebi
Ruhiçiin etti sebili çiin bina
Teşne diller gelip stt içeler
Edeler ana duayı hayr-ı ma'
Dedi tarihin edip Hatif dua
Ve/aynen fi ha tasama selsebilen
Yıldırım Bayezid Külliyesine ait yazlık sebil.
208 Bölüm 7 • 'icL ' ' r
Yıldırım Sebili
Yıldırım Bayezid Han ta­
rafından İn§a ettirilen cami­
nin yanında imaret, köprü,
§adırvan vb. külliye binaları­
nın yanında bir de sebil bu­
lunmaktadır. Rusların ݧgali
sırasında imareti tahrip olan
külliyenin sebili ise bugün
gözle görülür §ekilde ayakta­
dır. Üstü açık bir formda İn§a
edilen bu sebil de bugün yol
seviyesinin a§ağısında kalması
sebebiyle toprak altında kal­
ma tehlikesiyle kaqı kaqıya
kalmı§tır.
MAI<SEM VE
• •

S U TERAZI LERI
Tarihte, §ehirlere su getir­ (Mesela: 160 metre ra­
me i§levi zaman zaman prob­ kımdan getirilen su, 80 met­
lem olagelmi§tir. Yüksek re rakımda Buçuk Tepe etek­
kaynaklardan toplanan sular lerindeki Kıyık Mahallesi'ne
bir çe§meye akıtılsalar bile bu
gelmektedir. Buradaki eğim-
sular zaman içerisinde yol de­
ği§tirmekte, kayıp olarak bir
bilinmeze akmakta ya da ku­
rumakta ve bu durum da hal­
kın, sudan mahrum kalması­
na sebep olmaktadır.
Edirne'de bu su problemi
özellikle Mimar Sinan döne­
minde köklü çözümlerle hal­
ledilmeye çalı§ılmı§tır. Koca
Sinan öncelikle kemer ve tü­
neller kullanarak, yüksek
kaynaklardan a§ağılara doğru
bu suları ta§ımı§ ve belli mer­
kezlerde maksem denilen su
toplama merkezlerinde bir
araya getirmi§tir.

Bölüm 7 • Maksem ve Su Terazileri 209

den istifade edilerek daha a§a­
ğılardaki Ta§lık Mahalle­
si'ndeki ilk su maksemine
ula§maktadır.)
Maksemlerde toplanan su­
lar buradan §ehrin farklı yön­
lerine dağılmakta ve engebe­
nin durumuna göre aralarda
suyun debisini arttıran su te­
razilerinin de yardımı ile so­
kak ve mahallelere ula§tırıl­
maktadır. Edirne'de bulunan
maksem ve su terazilerinin
bazıları §unlardır;
Ta§lık Su Maksemi
Yahya Bey Camii'nin gü­
neyinde, Soğuk Çqme Soka­
ğı'nda bulunan yapı 1 5 30 da
in§a edilmi§tir. Kent içindeki
en büyük maksem olan yapı­
dan günümüze sadece kalın­
tıları gelebilmi§tir.
Üç Şerefeli Cami Su
Terazisi
Üç Şerefeli Cami'nin hazi­
resi içinde bulunan yapı gü­
nümüze ula§abilen ender su
terazisi örneklerinden biridir.
Mezarlık içinde olduğu ıçın
korunabilmi§tir.
Maarif Su Terazisi
Kale içinde bulunan bu te­
razi, 1 903 yangınından sonra
in§a edilmi§tir. Maarif Talebe
Yurdu'nun bahçesinde in§a
edildiği için bu isimle adlan­
dırılmı§tır. Günümüzde kale
içinde bulunan tüm su terazi­
leri yangın sonrası in§a edil­
dikleri için barok mimari
özelliği göstermektedirler.
Zehrimar Su Terazisi
Selimiye Camii'nin doğu
tarafında Zehrimar Ahmet
Bey Mescidi'nin hemen ya­
nında bulunan hazirenin kö­
§esinde bulunuyordu. Beledi­
ye tarafından yıktırılan tera­
zinin bugün sadece kalıntıları
görülmektedir.
Bademlik Su Terazisi
Bademlik-Yıldırım yolu
üzerinde bulunan bu terazi­
nin yapılı§ tarihi bilinmemek­
tedir. Fakat hemen yanında
bulunan çe§menin 1 599 ta­
rihli olduğu dü§ünülürse, te­
razinin bir hayli eski bir tarih­
te in§a edildiği sanılmaktadır.
Bayezid Su Terazisi
II. Bayezid tarafından yap­
tırılmı§ olan Bayezid Külliye­
si'ne bağlı caminin avlusunda
bulunan terazi, külliyenin su
dağılımını da sağlamaktadır.
Bölüm 7 • Makscm ve Su Terazileri 211
 Tahrakale Yeniçeri Hamarnı ki adından da anla§ılacağı
Hamarnı
üzere bu yapı Çifte Hamam
Muradiye Semtinin Küçük
planında in§a edilmi§tir. İki
Pazar mevkiinde bulunan ha­
büyük kubbeye sahip bu ha­
mamın yapılı§ tarihi ve yaptı­
mam kadınlar ve erkekler bö­
ranı belli değildir. Yeniçeri
lümleri olmak üzere iki bö­
odalarının buraya yakınlığın­
lüm halindedir ve bu bölüm­
dan dolayı bu hamamın mܧ­
lerio giri§leri ayrı yönlerdedir.
terilerinin çoğu Yeniçeriler­
den olu§maktadır. Bu neden­ 16. yüzyıl Türk hamam
le de zaman içinde bu isimle mimarisinin en güz�l örnek-
adlandırıla gelmi§tir.
Sokullu Mehmed Pa§a
Hamarnı
Üç Şerefeli Cami kaqısın­
da yer alan ve Sokullu Meh­
med Pa§a tarafından Mimar
Sinan'a yaptırılan bu hamam,
eski yıllarda Çifte Hamam
adıyla adlandırılmaktaydı. Es- Sokullu Mehmed Paıja Hamamı .
......-�--....,..-

Bölüm 8 • Hamamlar
lerinden biri olan bu yapının
soyunmalık bölümlerindeki
kesme ta§ ve tuğla i§ciliği bir
hayli dikkat çekicidir.
Bosna'nın Sokoloviç kasa­
basından dev§irilen Sokullu,
acemiliğini, Edirne Acemi
Oğlanlar Ocağı'nda geçirmi§­
tir. Bu yüzden Edirne'yi çok
sever ve bir vefa borcu olarak
bir çok hayır kurumu in§a et­
meye çalı§ırmı§. Tarihi kitap­
larda, hem kendisi hem de II.
Selim'in kızı olan e§i İsmihan
Sultanın Edirne'de in§a ertir­
dikleri birçok saray, hamam,
han ve cami isimleri görül­
mektedir.
Enis-ül Müsamirin'de, bu
hamamın yapımından sonra
Edirne'de ba§ka bir hamam
yapılmadığı yazılmaktadır.
Peremeci de hamamın uzun
yıllar §ahıs malı olarak kaldı­
ğı, ot deposu ve ahır olarak
kullanıldığını belirtip, Edirne
ve Yöresi Eski Eserleri Seven­
ler Kurumu tarafından sahip­
leri ile anla§ılarak temizletil­
diğini aktarmaktadır.
Günümüzde kullanılabilir
durumdaki üç tarihi hamam­
dan biri olan Sokullu Hamarnı
i§letilmeye devam etmektedir.
Saray Hamarnı
Edirne'nin Sultan I. Mu­
rad döneminde fethi sonra­
sında bugünkü Selimiye Ca­
mii'nin olduğu yere Yıldırım
Bayezid tarafından bir saray
in§aatı ba§latılmı§tır. Sonra­
ları Saray-ı Atik olarak anıla­
cak bu yapının hamarnı ola­
rak yapılan mekan, saray or­
tadan kalktıktan sonra bile
Saray Hamarnı adıyla adlan­
dırılmı§tır.
Eski Saray'ın yıkılınasm­
dan sonra halka mal olan ha-

mam, Selimiye Camii'nin ya­
pımı sırasında i§çiler tarafın­
dan da kullanılmı§ ve daha
sonra da Selimiye'ye bağlı bir
vakıf haline getirilmi§tir. Bu
hamam, Eski Saray'dan gü­
nümüze kalan tek yapı olma­
sı yönünden bir hayli önem­
lidir.
Vakıf mallarının özel mül ­
ke dönü§ebildiği yıllarda bu
hamam da §ahıs malı haline
gelmi§tir. Çifte Hamam for­
munda olan yapı Balkan
Harbi'nden bu yana kapalı ­
dır. Son dönemlerde yapı
üzerinde ciddi restorasyon
çalı§maları gerçekle§tiril­
mektedir.
Mezit Bey Hamarnı
Selimiye Camii ve Eski Ca­
mi arasında yeralan hamam,
1442 yılında Eflak'ta §ehit dü­
§en Mezit Bey tarafından yap­
tırılmı§tır. Hala kullanılmakta
2 1 6 Bölüm 8 • Hamamlar
olan hamam normalde vakıf
olarak in§a edilmi§ olup bugün
mülk haline gelmi§tir.
Beylerbeyi Hamarnı
Saraçhane Köprüsü üze­
rinde solda bulunan hamam,
birçok Osmanlı hamamında
olduğu gibi bir külliyeye va­
kıf olarak yapılmı§tır. Sultan
II. Murad'ın beylerbeylerin­
den olan Yusuf Pa§anın yap­
tırdığı Beylerbeyi Camii'nin
yanında bulunan hamam çif­
te hamam formundadır.
Tarihçi Hıbri, kitabında
bu hamarnı methetmi§tir. Ek­
mekçioğlu Ahmed Pa§anın
tamir ettirdiği hamam ileriki
zamanlarda yeniden harap bir
hale gelmi§tir.
Gazi Mihail Hamarnı
1422 yılında Gazi Mihail
Bey tarafından yaptırılan ca­
minin yanına tabhane, imaret
ve köprü yapılmı§, bunlara
·
Gazi Mihail Hamarnı
gelir getirmesi amacıyla bu
vakıf kapsamı içine bir de ha­
mam in§a edilmi§tir.
Çifte Hamam formunda
olan yapı, tarihçilerio anlat­
tıklarına göre pek güzel ve fe­
rah bir hamam imi§. 19. yüz­
yılın ilk yarısına kadar pek
marnur ve ünlü olan hamam,
1829 yılında Rusların Edir­
ne'yi i§gallerinden sonra bir
daha çalı§tırılmayarak kapalı
kalmı§ ve günümüze de ha­
rap bir halde gelmi§tir.
Tahtakale Hamarnı
Mevlana Hz.nin manevi
i§areti ile II. Murad tarafın-
Tahtakale Hamarnı'nın yukarıdan görünܧÜ.
dan yaptırılan Darülhadis Ca­
mii ve Medresesi'ne gelir ge­
tirmek amacıyla in§a ettiril­
mi§tir. Yapıldığı semte Tahta­
kale denmesi nedeniyle bu
isimle adlandırılmı§tır.
1 4 3 5 yılında yaptırılan
hamam, çifte kubbeli olup,
camekaoları kubbe §eklinde­
dir. Yapımı üzerinden yarım
asır geçtiği halde, hala sağ­
lamlığını korumaktadır. Vakıf
olarak kurulan bu yapı da
ilerleyen yıllarda mülk haline
gelmi§tir.
Bölüm 8 • Hamamlar 217

Hadrian Kulesi
Edirne Kalesi kısmında da
belirttiğimiz gibi kalenin dört
kö§esinde dört adet kule bu­
lunmakta. Yüzyıllarca ayakta
kalan bu kale 1866 yılında
Vali Hur§id Pa§anın emriyle
yıktınlmaya ba§lanmı§ ve or­
tada sadece bu kule kalmı§tır.
Bu kulenin, yıkıhin diğer ku­
lelerden önemli bir farkı,
üzerinde Roma dönemine ait
bir kitabe ta§ımasıdır. Bu ki­
tabede:
+ :� E: �OH8€ ff' '.!J€ !C E: B € T1- �rc.0 i//
(P! ; 1\PfC -r '.!J g_ı C!; E:l H ı 1lwı H '.UJ, ı l l J H
""J
220 Bölüm 9 • Diğer Tarihi Yapılar
"Tanrım, dindar ve İsa dostu
hükümdarımız İoannes'e yar-
.
dımcı ol. " yazmaktadır. Bu Io -
annes\n kim olduğu konusu
bir hayli tartı§malıdır. Bizans
tarihinde toplam 6 tane İoan­
nes bulunmaktadır. Bu hü ­
kümdarlar sırasıyla §öyledir:
I. İoanncs Tzimiskes
IL İoanncs Komnenos
l l l . İoannes Doukas
IV İ oannes Lıskarıs.
V İoannes Paloiologos
VI . İoannes Kancakuzenos
Deği§ik zamanlarda ta­
rihçiler bu kitabede adı geçen
hükümdar için farklı mülaha­
zalar söylemi§lerdir. Fakat en
kuvvetli ihtimalle bu İoan­
nes'in V ya da VI. İoannes ol­
duğu sanılmaktadır. Çünkü
bu ikisi Bizans İmparatorlu­
ğu'nun son yüzyılı içerisinde
birbirleri ile taht kavgasına
girmi§ler ve defalarca Edir­
ne'ye sahip olmu§lardır. Özel­
likle VI. İoannes, V sine kaqı
Türklerden yardım istemi§ ve
iki kez tahta oturmu§tur.
Bu me§hur kitabe tarih bo-
yunca kulenin farklı tamir gi­
ri§imleri sırasında birçok kez
kapatılmı§ veya ortaya çıkarıl­
mı§tır.
Bu tarihi kule, 1884 yılın­
da Edirne Valisi Hacı İzzet
Pa§a tarafından tamir ettiril­
mi§tir. Roma yapısı ana bölü­
mün üzerine ah§ap dört kat
in§a edilmi§tir. Katların etra­
fında demir parmaklıklar
olup, katların en üstüne fark­
lı cephelere bakan dört saat
yerle§tirilmi§tir. Bugün kule
üzerinde görülen pencerelerin
de bu dönemde açıldığı sanıl­
maktadır. Hatta bu pencere­
lerin açılması sırasında kita­
benin tuğla harflerinden biri
ortadan kaldırılmı§tır.
1 894 yılında Hadrian Ku­
lesi'nin §ekli deği§tirilmi§, ah­
§ap kulelerin yerine üç kat ol­
mak üzere kagir katlar yapıl­
mı§tır. Bu deği§iklik sırasında
üzerindeki kitabe ortaya çıka­
rılmı§, belirginle§tirmek için
üzeri boyanmı§tır. Bu yıllarda
kule yangın gözedeme kulesi
olarak da kullanılmı§ olup,
katlarından biri bu i§e tahsis
edilmi§tir. Ayrıca bir katı da
kahve ocağı olarak kullanıl­
maya ba§lanmı§tır.
Bu yüzyılın ba§larında ku­
lenin en eski kısmı olan alt
bloğunun yeniden sıvandığını
ve kitabenin bir kez daha
kaybolduğunu görüyoruz.
Bölüm 9 • Diğer Tarihi Yapılar 221
 Edirne'de meydana gelen
bir deprem sırasında kulede
çatlak meydana gelmesi üze­
rine, 19 S 3 yılında Edirne Be­
lediye Reisi Sebahaddin Par­
soy tarafından yıktınlma em­
ri verilmi§ ve aynı yılın tem­
muz ayında dinarnit ile saat
konulan kısmı ile iki katı yık­
tırılmı§tır.
222 Bölüm 9 • Diğer Tarihi Yapılar
1979 yılında kult:nin bazı
sıvalarının dökülmesi sonucu
kitabeye ait birkaç harf orta­
ya çıkmı§tır. Son yıllarda ya­
pılan bazı çalı§malar sonu­
cunda kitabe yeniden ortaya
çıkarılmı§tır.
 Edirne Kalesi
Edirne'de Bizans dönemin­
den kalan az sayıdaki eserler­
den biri de Edirne Kalesi'dir.
Roma imparatoru Hadrian
tarafından in§a edilen kale,
Rıfat Osman Beye göre
360.000 m2 bir yapıya sahip
imi§. Kalenin duvarları 4
metre kalınlığında, 8 metre
yüksekliğinde olup, dört kö­
§esinde dört ayrı kule bulun­
maktadır. Zamanında önünde
de bir hendek bulunan Edirne
Kalesi'nin günümüze sadece
bir kulesi ula§abilmi§tir. Bu
kule deği§ik zamanlarda fark­
lı amaçlarla kullanılırken, di­
ğer kulcler, burçlar ve kale
duvarları 1868 yılında Hur§id
Mehmed Pa§anın valiliği dö­
neminde yıktırılarak, ta§ları;
hastane, hükümet binaları ve
kı§laların in§asında kullanıl­
mı§tır.
Edirne Kalesi'nin kuzeyba­
tısında bulunan ve Yellibur­
gaz adı verilen bu kule, İstan­
bul'un fethi öncesinde hapis­
hane olarak kullanılıp, buraya
daha çok vezir gibi yüksek
rütbeli suçlular kapatılırmı§.
Yıldırım Bayezid'in oğlu olup,
II. Murad zamanında isyan çı­
karan Düzmece lakaplı Mus­
rafa da buraya kapatılarak ce­
zalandırılmı§tır. Bu kule ileri­
ki yıllarda kadın hapishanesi
olarak kullanılmı§ ve Kafes­
kule adı verilmi§tir.
Kalenin güneybasında bu­
lunan ve Germekapı Kulesi
denilen yapı, Tunca Nehri bo­
yunda uzanan duvardaki ku­
leye germe bir duvarla bağlı
olduğu için bu isimle adlandı­
rılmı§tır.
Dördüncü kule ise güney­
doğuda olup, Zindanaltı deni­
len yerdeki kuleymi§. Badi
Efendi'nin aniartığına göre,
kalenin dört yanındaki kuleler
 arasındaki duvarlarda dörder
kö§eli on iki§er burç varını§.
Kuzey tarafındaki burçlardan
dördüncüsünde, Rumca bir
kitabede İmparator Palaiolo­
gos'un, İstanbul'u Latin istila­
sından kurtarı§ı ifade edil­
mekteymi§. Bu kitabe, 1 829
Rus i§gali sırasında yerli Rum­
lar tarafından Metropolit Kili­
sesi'ne kaldırılmı§ olup, bu ki­
lisenin yıkılınası esnasında
Arkeoloji Müzesi Memuru
Necmi Bey tarafından müze­
ye konulmu§tur.
Edirne Surları üzerinde ya­
pılan incelemelerde üç farklı
monogram bulunmu§tur. Bu
monogramlar bize, kale sur­
larının birçok kez yenilendi­
ğini göstermektedir.
Edirne Kalesi' nin dokuz
adet kapısı bulunmaktadır.
Bu kapıların isimleri §öyledir;
Kulekapı, Topkapı, Kafeska­
pı, Keçeciler Kapısı, Uğrınka­
pı, Manyas Kapı, Tavukkapı,
İğneciler Kapısı, Ortakapı.
Evliya Çelebi, Seyahatna­
mesi'nde, Edirne Kalesi'nin
etrafında hendekler olduğu,
fakat bu surların iç sur olma­
sı nedeniyle çer çöp ile dol­
maya ba§ladığı, kendisinin
1 649'da Edirne'ye geldiği
224 Bölüm 9 • Diğer Tarihi Yapılar
yıllarda hendeğin çok az kıs­
mının görülebildiğini bildir­
mektedir.
Roma imparatoru Hadrian
tarafından yaptırılan surlar ta­
rih boyunca gördüğü nice ku­
§atmada defalarca yıkılıp ye­
niden yaptırılmı§, Osmanlılar
devrinde de ülkenin sınırları­
nın çok hızlı geni§lemesi üze­
rine surların ehemmiyeti kal­
mamı§tır. Fakat buna rağmen
Edirne Kale surları çok güzel
korunmu§tur. Bu surların dı­
§ında da Edirne §ehri büyüyüp
geli§tiği halde uzun yıllar ka­
lenin dizdar ve bekçileri gö­
revlerine devam ettirilmi§ler,
kapılarını ak§amları kapatıp
sabahları düzenli olarak aç­
mı§lardır. Hatta Rusların
1829 yılında Edirne'yi i§galle­
rinde bile kale hemen hemen
sağlamdır ki Rus generali Di­
biçin kale anahtarla�ını alarak
yanında Rusya'ya götürmü§­
tür.
Bu yüzyıllara kadar itina
ile korunan kale, .ı 866 yılında
Edirne Valisi Huqid Mehmed
Pa§a tarafından; Gureba Has­
tanesi ve Islahhane-i Etfal-i
Fukara yapmak için kalenin
ta§larını kullanmak, ayrıca bu
ta§lar ve sur yerlerini satarak
yapılacak binalara gelir sağla­
mak için İstanbul'daki hükü­
metten izin istemi§ ve bu izin
kendisine verilmi§tir. 1 8 8 3 'de
Babıali bu kararı durdurdu
ise de geç kalınmı§, kalenin
neredeyse tamamı ortadan
kalkmı§tır. Fakat kalenin du­
var temelleri son derece iri
ta§lardan yapıldığı için bun­
lara dokunulamamı§tır. Bu
ta§lar bugün Edirne'de yapı­
lan kazılarda kar§ımıza çık­
maktadır.
Bölüm 9 • Diğer Tarihi Yapılar 225
 İ talyan Kilisesi ması ve tarihte buraya daha
_
çok Italyanların gelmesi sebe­
Kaleiçi, Edirne tarihi bo­
biyle halk arasında İtalyan
yunca çoğunlukla gayrimüs­
Kilisesi olarak adlandırılan
limlerin oturageldikleri bir
yapı, Kaleiçi Yah§i Fakih Ma­
yer olmu§tur. Osmanlılar
hallesi'nde bulunmaktadır.
§ehri fethettikten sonra sur
Bir ilköğretim okulu'nun tek­
dı§ını mesken tutmu§lar ve
li eğitime geçirilmesi amacıyla
sur içinde de yıkıma gitme­
bu kilisenin eğitim maksatlı
mi§lerdir. Milli Mücadele
kullanılması ve ek derslik ola­
sonrasındaki mübadeleye
rak hizmet vermesi dü§ünül­
kadar bu mevkide azınlık ol­
mektedir. Vakıflar Bölge Mü­
salar da ciddi sayıda yabancı
dürlüğünün mülkiyerindeki
ya§amaktadır. Bu nedenle de
metruk binanın iki yanında
burası farklı diniere ait ma­
bulunan ek binaların da eski­
betlerin bir hayli yoğun ol­
den eğitim amacıyla kullanıl­
dukları bir yerdir.
dığı bilinmektedir.
Sur içindeki mabetierden
biri de bu Katolik kilisesidir.
Kilisenin hemen yanında İtal­
yan Konsolosluğu'nun bulun-

226 Bölüm 9 • Diğer Tarihi Yapılar

 Sinagog
İspanya topraklarında ya­
§adıkları katliamlardan Os­
manlı Devleti'nin kucak aç­
ması ile kurtulan ve kendile­
rine seferat denilen Yahudile­
rin yoğun olarak yerle§tikleri
yerlerden biri de Edirne'dir.
ileriki yıllarda gelen göçlerle
sayıları artan bu Yahudi ce­
maatleri sayı bakımından
1 3'e ula§mı§lardır. 1903 yılın­
da Edirne'de ya§anan büyük
yangın sonrasında ibadetha­
neleri ortadan kalkan Yahudi­
ler, tüm cemaatleri içine alan
tek bir sinagog yapmaya ka­
rar verdiler. Bu amaçla Os­
manlı Hükümetinden de izin
alarak Fransız mimar Deb­
re'ye 1907 yılında büyük bir
sinagog in§a ettirdiler.
İçerisine bin civarında ki§i
alabilen bu sinagogun bahçe­
sine bir okul, hamam ve !oj­
man da in§a edilmi§tir.
ilerleyen yıllarda Anado­
lu'daki azınlıkların sayıları­
nın azalması ile birlikte Edir­
ne'de de onlar tarafından
kullanılan binalar atıl hale
gelmi§ ve sinagog da bu atıl
binalar arasında yer almı§tır.
1995 yılında Vakıflar Bölge
Müdürlüğüne geçen bina, iki
yıl sonra yoğun bir kar yağı§ı
sonrasında çatısının çökmesi
sonucu kullanılamaz hale
gelmi§tir. Cepheleri hala çok
gösteri§li olan yapı, bir resto­
rasyon faaliyeti sonrasında
yeniden eski halini alabilecek
durumdadır.
Bölüm 9 • Diğer Tarihi Yapılar 227
 Karaağaç Tren İstasyonu tarzı ağırlık kazanmı§tır. is­
tasyon kapısının her iki tara­
Karaağaç'da bulunan ve il­
fında da Alman mimarisini bir
ginç bir yapıya sahip olan tren
hayli hatırlatan iki kule ka­
istasyonu, Osmanlıdan Cum­
meriyesi görülür. Çünkü bu
huriyet Türkiyesi'ne miras ka­
istasyon da İstanbul'daki
lan me§hur mimarlarımızdan
Haydarpa§a ve Sirkeci Gada­
Kemalettin Bey tarafından
rında olduğu gibi Almanların
yapılmı§tır. Bir istasyon yapısı
desteği ile in§a edilmi§tir.
olmasına rağmen, döneminin
1 . Ulusal Mimari Akımı'ndan 19 Temmuz 1998'den bu
etkilenmi§ ve diğer istasyon­ yana Trakya Üniversitesi
lardan farkı ile büyük beğeni Rektörlük binası olarak kul­
kazanmı§tır. Yüzyıllardır sü­ lanılmaktadır.
ren Avrupai mimariye bir ba§­
kaldırı olan bu mimari tarzın
en önemli yapılarından biri­
dir. Yolcu bekleme salonu bü­
yük bir kemerli eyvan §eklin­
de, iki tarafı açık bir yapı ha­
lindedir. Mimaride Selçuklu

Mimar Kemalettin Bey

 Harbiye Kı§lası
1 868 yılında, Huqid Meh­
med Pa§anın valiliği döne­
minde Edirne Kale Surları
yıktırılarak, elde edilen kesme
ta§ları yeni kamu binalarının
yapımında kullanılmı§tır. Bu
yıllarda Edirne hızlı bir §ekil­
de yapıla§maya giderken çev­
reye hastane, okul ve kı§la gi­
bi binalar in§a edilmi§tir.
1 8 7 0 yılında bu faaliyetler
çerçevesinde in§a edilen bir
okul da Sultan Abdülaziz dö­
neminde açılmı§tır.
1 877-78 Osmanlı-Rus Sa­
va§ı' nda, Ruslar tarafından i§­
gal edilen bina hastane olarak
kullanılmı§tır. ileriki yıllarda
yangın da geçiren binaya ek
yapılar in§a edilmi§tir.
1 9 2 7 - 1 9 3 0 arasında Kız
İlköğretmen Okulu, 1 949
sonrasında J andarma Okulu
olarak kullanılan bina halk
arasında Harbiye Kı§lası ola­
rak adlandırılmaktadır. Gü­
nümüzde de askeriyeye bağlı
olarak hizmet vermektedir.
Hafız Ağa Konağı
Edirne'nin tarihi dokusu
içinde önemli bir yere sahip
olan konak, Selimiye, Eski Ca­
mi, Üç Şerefeli Cami üçgeni
içinde yer almaktadır. 19. yüz­
yıl Türk konak mimarisinin
tüm özelliklerini üzerinde ta§ı­
yan konak hakkında bilinenler
sınırlıdır. Konağın bilinen en
eski sahibi Hafız Ağadır.
Hafız Ağa
Konağı
Bölüm 9 • Diğer Tarihi Yapılar 229
 Konağın en önemli özellik­
lerinden birisi, İttihat ve Te­
rakki Cemiyeti'nin Edirne §U­
besinin gizli toplanma yeri ol­
masıdır. Bu yıllarda cemiyetin
§ube ba§kanı Talat Beydir.
Bekir Kovankaya'nın ba­
basından dinlediğine göre, bi­
nanın ikinci katında bulunan
geni§ salonda, İttihat ve Te­
rakki'ye yeni katılacak üyele­
re yemin merasimi düzenleni­
yormu§. Bu merasimde, ki§i­
nin eli silah üzerine konarak
kendisine yemin ettiriliyor­
mu§. Cemiyete üye olmaya
davet ettikleri ki§ileri ise ko­
nağa muhakkak gözleri bağlı
getiriyorlarmı§.
Şu an restorasyonu süren
Bahaullah, oğlu Abdülbaha ve Bahaullah'ın Edirne'de ikamet ettiği ev.
2 30 Bölüm 9 • Diğer Tarihi Yapılar
bu tarih! konağın Edirne'ye
has bir kültür evi olması
planlanmaktadır.
Bahai Evi
Bu evin ilk sahibi Rıza Bey
olduğu için beyaz renkli bu
tarih! yapı, Rıza Bey evi ola­
rak ta adlandırılmaktadır.
Babailiğin kurucusu olan Ba­
haullah, Osmanlı Devleti
içinde çıkardığı karı§ıklıklar
sebebiyle Ortadoğu'dan 1 864
yılında Edirne'ye sürülmü§ ve
yakla§ık dört buçuk yıl Edir­
ne'de ya§amı§tır.
Ev 1992 yılında restore
edilmi§tir. Babailerin ayrıca
Şükrü Pa§a Mahallesi'nde bir
de mezarlıkları bulunmakta­
dır.
 Edirne Belediye Binası
Edirne Belediye Binası
Edirne'nin tarih! belediye
binası, belediye te§kilatının
kurulmasından 3 1 yıl sonra,
1 898 yılında ba§kanlığa seçi­
len Cezzar Dilaver Bey tara­
fından yaptırılmı§tır. Ba§kan­
lığa seçildiği yıl temelleri atı­
lan bina, Edirne halkının da
katkıları ile 1900 yılında ta­
mamlanmı§tır. Projesi Nazif
Akanlar tarafından çizilen
Belediye binası 5 000 liraya
mal olmu§tur.
"Şehrin tarih! üçgeni" de­
nilen Eski Cami, Üç Şerefeli
Cami ve Selimiye Camii ara­
sında yeralan yapı, Talat Pa§a
Asfaltı'nın kuzeyinde yer al­
maktadır. Yığına yapı tekni­
ği kullanılarak in§a edilen ya­
pı, bodrum ile birlikte üç
kattan olu§maktadır. İyonik
ba§lıklı sütunların ta§ıdığı
belediye ana giri§i ve üstteki
balkon binaya etkileyici bir
görüntü vermi§tir. Balkon
üzerindeki Osmanlıca levha
hala durmakta ve binanın ta­
rih! görünümüne ayrı bir ha­
va katmaktadır. Bina, giri§
merdivenleri sonrasında, ara
katları birbirlerine bağlayan
yine ah§aptan yapılma ikinci
bir merdivene sahiptir.
Atatürk, 2 1 - 2 5 Aralık
19 3 O tarihlerinde Edirne'ye
gerçeklqtirdiği ziyareti sıra­
sında belediye binasında bu­
lunan bir odada kalmı§tır.
Bu oda içindeki tüm e§yaları
ile muhafaza edilerek günü­
müzde halkın ziyaretine açıl­
mı§tır.
Bölüm 9 • Diğer Tarihi Yapılar 231
 Binanın ileriki yıllarda
kent müzesi haline getirilme­
si amaçlanmaktadır.
Eski Vali Konağı
Kaleiçi'nde Balıkpazarı
Caddesi üzerinde bulunan ta­
rihi bina, 1 9. yüzyıl Osmanlı
konak mimarisinin özellikleri­
ni ta§ır. 1903 yılında, "Harik­
i Kebir" denilen büyük yan­
gında tamamen yanan bina
1905 yılında Belediye Ba§ka­
nı Dilaver Bey tarafından ye­
niden yaptırılmı§tır. Vali Yela­
yet Beyin 1927 yılında 3 5 00
liraya aldığı konak 1 99 1 yılı­
na kadar vali konağı, 2000 yı­
lına kadar da Devlet Güzel
Sanatlar Galerisi olarak kulla­
nılmı§tır. Bir süredir restore
iıhan Koman Evi
2 3 2 Bölüm 9 • Diğer Tarihi Yapılar
edilen yapıdaki çalı§malar so­
na ermi§ olup, dekorasyon ça­
lı§maları devam edilmektedir.
Bu tarihi binanın Devlet Ko­
nuk Evi olarak kullanılması
dü§ünülmektedir.
İlhan Koman Evi
İlhan Koman 1 92 1 yılında
Edirne'de doğmu§, İstanbul
Güzel Sanatlar Akademisi' ni
bitirdikten sonra Paris'te öğ­
renimine devam etmi§ ve
Stockholm Sanat Akademi­
si' nde çalı§mı§tır.
1959 yılında İsveç'e yer­
le§mi§ bu ka§if ruhlu sanatçı
e§i Kerstin ile yıllarca Stock­
holm yakınlarındaki bir fi­
yordda ya§amı§tır.
 Dünyanın en ünlü yontu
ustalarından biri olarak kabul
edilen sanatçının, Türkiye'de
Anıtkabir, İstanbul Divan
Otel, Zincirlikuyu Halk Si­
gorta vb. birçok yerde eserle­
ri olduğu gibi ülke dı§ı olarak
Stockholm, Brüksel ve New­
york'ta da çe§itli eserleri bu­
lunmaktadır.

Ünlü sanatçı 3 ı Aralık

ı986 da Stockholm'de vefat
etmݧtİr.

İlhan Koman'ın Edirne'de

doğduğu Neo Klasik ev, Rum
mimarlar tarafından ı 908 yı­
lında İn§a edilmi§tİr. İki katlı
ah§ap bir ev olan yapı bugün
de korunmaktadır.
Tarihi Karakol
Meriç Köprüsü'nü geçtik­
ten sonra hemen solda §İrİn
bir yapı ile kar§ıla§ırıZ. Burası
bir zamanlar Edirne valisi
olan Hacı Adil Beyin çok gü­
zel iki eseri ile süslüdür. Adil
Bey ula§ımı kolayla§tırmak
amacıyla Meriç köprüba§ına
demiryolu uzatmı§, yanına da
bir istasyon binası ile gümrük
muhafaza karakolu yaptırmı§­
tır. Az ilerisinde de tüm este­
tiği ile çe§mesi görülecektir.
Bugün Meriç kıyısında,
gören herkesi etkileyen zarif
yapısıyla bu tarihi karakol
binasının restorasyonu 3 0
Temmuz 2002 tarihinde biti­
rilmi§tir. Günümüzde kafe­
terya olarak hizmet vermek­
tedir.
Saatli Medresesi ve Peyk­
ler Medresesi
Edirne'yi İn§a ettirdiği ya­
pılarla ihya eden Sultan IL
Murad, ünlü camileri yanında
medrese yapımına da önem
vermݧ, Edirne'nin bir ilim ve
kültür merkezi olması için

B ölüm 1 • Diğer Tarihi Yapılar 233


gayret göstermi§tir. Sultan
Murad'ın ünlü eğitim kurum­
larından biri de Üç Şerefeli
Cami'nin yanında olan Saatli
Medrese'dir. Fatih Sultan
Mehmed'in de eğitim gördü­
ğü bu bina ha.la ayaktadır.
Edirne'nin me§hur medresele­
rinden biri de Peykler Medre­
sesi'dir. Saatli Medrese'ye çok
234 Bölüm 1 • Diğer Tarihi Yapılar
Fatih Sultan MehmeJ'in ilk eğitimini
aldığı ve bir dönem Ak�emseddin
Hazretlerinin de eğitmenlik yaptığı
Peykler ve Saatli Medrese.
yakın olan bu medrese Fatih
Sultan Mehmed tarafından
in§a ettirilmi§tir. Yavuz Sultan
Selim döneminin ünlü alimle­
rinden İbni Kemal'in' burada
yeti§tiği anlatılır.
Tarihi Endüstri Meslek
Lisesi Binası
Tarihe, 93 Harbi olarak
geçen Osmanlı Rus Sava§ı sı­
rasında Ruslar Erzurum ve
Edirne'ye kadar gelmi§ler ve
büyük bir talan faaliyetine gi-
ri§mi§lerdir. Bu hızlı i§gal ha­
reketleri sonucunda toplu
göçler meydana gelmi§, bu
karga§a esnasında bakıma
muhtaç bir sürü çocuk orta­
lıkta kalmı§tır. Dönemin vali­
si Rauf Pa§a bu durum üzeri­
ne bir ıslahane in§a ettirmi§tir.
Bu in§aattan 1 5 yıl kadar son­
ra Edirne Valisi Abdurrahman
Pa§a artık ihtiyaç kalmayan
Peykler Medresesi
ıslahaneyi yeniden yapılandı­
rarak Sanayi Hamidiye adıyla Esveti Yorgi Kilisesi
mektep haline getirmi§tir. Kıyık Barutluk Mahalle­
Bugün teknik lise ve endüstri sinde bulunan Bulgar Orta­
meslek lisesi olarak kullanıl­ daks Kilisesi' dir. Edirne'de
maktadır. bulunan iki Bulgar kilisesin­
den biridir. Esveti Yorgi Kili­
sesi ibadete açıktır.

Mimar Sinan'ın Tarunu
Fatma
İstanbul yolu üzerinde, bu­
günkü Süleyman Demirel Fen
Lisesi'nin tam kar§ısında bulu­
nan hazire içindeki kabir, Dr.
Rıfat Osman Bey tarafından
bulunmu§tur. Dört tarafı açık,
üstü örtülü ve mermer lahidi
olan mezarda bir ba§ ve ayak
238 Bölüm 10 • Mezar, Türbe ve Şehitlikler
ta§ı bulunmamaktadır. Lahtin
yola bakan kısmında "Elmer­
hume vel mağfur Fatıma binti
Mehmed Bey Mirilivai Ankara
İbni Sinan Ağa Sermimaranı
hassa sene 98 1 " yazılmaktadır.
Osman Nuri Peremeci,
Edirne Tarihi'nde bu kabir ile
ilgili §unları söylemektedir:
"Ben, bun11 merhımum (Dr.
Rı/at Osman) ağzından iJ,itmiJ,,
Mimar Sinan terciirnei halinde
kendisinin iki kere evlendiği
halde eviadı olmadığı yazılmıJ, ol­
duğımdan belki kitabe iyi okım­
mamıpır diye inanmamıpım.
Lakin sonra kendim de gidip me­
zarın kitabesini okud11m. Rı/at
Osman Bey merhumım sö"zü doğm
imıj. Tarihi de Kxa Sinan'ın Se­
/imiye Camiini bitirmek/e meJ,gul
olduğu sene/ere rastladığından o
yıllarda Koca Sinan'ın ailesini ve
tortmımtt da Edirne'ye getirdiği
anlaJ,ılıyor: Binaenaleyh Mimar
Sinan'ın torımtt Fatma'nın meza-
rının Edirne'de bulunduğ11nu ben Balahan Pa§anın Tunca bo­
de tasdika ve onu da Ed irne Ta­ yunda bir mescit, imaret ve
rihi'ne yazmaya mecbur oldum." daha bir çok hayır kurumu
Mimar Sinan'ın torununa mevcuttur. 1447 yılında vefat
ait olan bu mezar §ekil olarak eden pa§a, mescidinin bahçe­
da 1 2- 1 3 ya§larında olan bir sine defnedilmi§tir. Günü­
kız çocuğuna ait olduğu izie­ müzde bu hayır eserlerinin
nimi vermektedir. Lahit üze­ hiçbiri bulunmamaktadır.
rindeki mermer i§çiliği enfes
olup, Osmanlı lale motifinin Edirne Eski Saray Hama­
en göz alıcı örnekleri lahit rnı'nın kalıntılarının kar§ısın­
üzerine i§lenmi§tir. Lahtin or­ da bulunan kabrine ait mezar
tasında ise i§lemeli bir kemer ta§ı, insanların batıl inanı§la­
kabartılmı§tır. rından kaynaklanan asılsız
mum yakma gibi asılsız gele­
Hadım Balahan Pa§a nek sebebiyle kararını§ ve kö­
tü bir hale gelmi§tir.
Edirne'nin içinde tarih bo­
yunca birçok ünlü ki§inin gö­
müldüğü bilinmektedir. Fa­
kat geçen zaman içinde, bu
ki§ilere ait mezarların bir kıs­
mı ne yazık ki kaybolmu§tur.
II. Murad döneminden kalan
ve günümüzde hala kabir ye­
ri belli olan ki§ilerden biri de
II. Murad'ın vezirlerinden
Hadım Balahan Pa§adır.

Mente§eoğulları Beyliği'ne
son verilmesi sonrasında bu­
rada valilik yapan Balahan
Pa§a, Tokat vilayetini de yö­
netmi§tir. Tarih kitapları ken­
disini yiğit ve pek değerli bir
zat olarak anmaktadırlar.

Bölüm 10 • Mezar, Türbe ve Şehitlikler 23 9

 Zehrimar Mezarlığı
Selimiye Camii'nin kuzey­
doğusunda, Arkeoloji Müze­
si'nin çaprazında bulunan yer,
küçük bir hazire görünümün­
dedir. Fakat dikkatli bir ince­
leme ile, burada daha önceleri
bir mescidin bulunduğu he­
men anla§ılacaktır. Yapılan
iyile§tirme çalı§malarıyla mes­
cidin temel duvarları biraz
yükseltilmi§tir. Mihrabı da
görülebilmektedir. Çevresin­
deki dar hazirede ise Edirne'de
vazife yapmı§ kadı veya §ey­
hülislamların mezarları görül­
mektedir.
Dr. Rıfat Osman Bey
Tosyalı Osman Fevzi
Efendinin oğlu olup 1 87 5 'de
İstanbul Harem'de dünyaya
gelmi§tir. 1 899 yılında Aske­
ri tıbbiyeden doktor yüzba§ı­
lığı ile mezun olm_u§, uzun

Dr. Rıfat Osman Bey'in Lahti'nin yanlarında bulunan

Cennet Meyvelerinden incir ve nar motifleri.

240 Bölüm 10 • Mezar, Türbe ve Şehitlikler

 Kabre ait mermer lahit son
derece sanatlı olup, kabrio
cennet bahçelerinden bir
bahçe olmasını resmeder bir
halde, Kur'an'da geçen cen­
net meyveleri ile bezelidir.
R.Osman Beyin " Edirne
Rehnüması " adlı bir eseri, İs­
tanbul dergilerinde basılmı§
çok sayıda makalesi ile Edir­
ne Tarihi ve Edirne Sarayları
adlı iki tane basılmamı§ eseri
yıllar Gülhane Seririyat Has­ vardır.
tanesinde, röntgen §Ua §efliği
yapmı§tır. Ayrıca Selanik, Hacı Ahmed İzzet Pa§a
Manastır ve Edirne'de rönt­
Erzincanlı Hacı Ha§im
gen §Ua merkezleri de kur­
mu§tur. Genel sava§ ba§ında Osman Pa§anın oğlu olan
binba§ılık ile Edirne Merkez Ahmed İzzet Pa§a, babasının
Askeri Hastanesi Ba§doktor­ Girit valiliği sırasında bu
luğuna tayin olunmu§ ve
mütareke ba§larında emekli­
ye ayrılmı§tır. Bir ara Kız
Öğretmen Okulu doktorlu­
ğu ile hıfzısıhha dersi öğret­
menliğinde de bulunmu§tur.
Son olarak Edirne Hastanesi
röntgen mütehassıslığında
bulunan Rıfat Osman Bey,
1 0 Mayıs 1 9 3 3 ' de vefat et­
mi§tir. Kabri, kendisinin sağ­
lığında beğenerek seçtiği,
bugünkü Süleyman Demirel
Fen Lisesi'nin tam kar§ısında
bulunan hazire içindedir. Dr. Rıfat Osman Beyin Lahti.

Bölüm 10 • Mezar, Türbe ve Şehırlikler 241


Hao Ahmed izzet Pa§anın Üç Şerefeli Camii
arkasındaki türbesi.
adada dünyaya gelmi§tir.
( 1 800) Babasının Girit'te öl­
dürülmesi üzerine İstanbul'a
gelmi§ler ve burada dört yıl
kaldıktan sonra Erzincan'a
gönderilmi§ ve askerlik mes­
leğinde binba§ılığa kadar
yükselmi§tir. 1836 da mira­
laylığa getirilmi§, iki yıl son­
ra Çıldır kaymakamı olmu§
ve 1 848 yılında Şam Valiliği­
ne atanmı§tır. Valilik vazifesi­
ni Cidde, Trablusgarp, Erzu-
2 42 Bölüm 10 • Meıar, Türbe ve '>ehıtlikler
rum, Sivas, Hicaz, Hüdaven­
digar ve Edirne'de sürdürmü§
daha sonra İstanbul'da vazi­
felendirilmi§tir. 1 884 yılında
yeniden Edirne valisi olan
Ahmed İzzet Pa§a bu vazife­
sini sürdürdühen sonra Edir­
ne'de vefat ederek buraya
defnedilmi§tir.
Çok çalı§kan bir insan
olan Pa§a, Edirne'deki ilk va­
lilik döneminde Edirne-İs­
tanbul §imendifer ha ttının
tamamlanmasını sağlamı§,
1 8 7 2 yılında hattın açılı§ına
tren ile İstanbul'dan bütün
vükela gelerek büyük bir me­
rasim düzenlenmi§tir. İzzet
Pa§a bu hadiseyi tarih dü§Ü­
rerek §öyle aktarmı§tır.
Kaydeyledim Edirne'de
tarihin İzzeta
Geldi §imendü.fer açılıp
rah-ı Rumeli ( 1 288- 1872 )
=
Hacı İzzet Pa§a Edirne'de­
ki ilk valilik yıllarında, Edirne
Sarayı'nı tamir ettirmi§, çok
güzel bir hale getirmi§ti. Fa­
kat 1 877-78 Osmanlı-Rus sa­
va§ında cephaneliğin Rusların
eline geçmemesı ıçın saray
ate§e verilmesi üzerine pa§a,
ikinci Edirne valiliği sırasın­
da, sarayı yeniden onartmak
istemi§, tamir projeleri hazır­
latmı§ fakat tamir yapılama­
mı§tır. Ondan sonra gelen va­
liler ise sarayı yıktıtarak en­
kazını ba§ka İn§aatlarda kul­
lanmı§lardır.
İzzet Pa§a Edirne'deki
ikinci valiliği sırasında tarihi
Hadrian kulesini Memleket
Saati adı ile onartarak kulla­
nıma açmı§, §ehri birçok
mektep, medrese, cami ve
tekke ile donatmı§tır.
İzzet Pa§anın Hürrem
adında bir tek oğlu vardır. Bu
ki§İ daha sonraki yıllarda pa­
§alığa kadar yükselmi§ ve ba­
bası İzzet Pa§a hayatta iken
vefat etmݧtİr. Bir süre sonra
e§İnin de ölmesi ile İzzet Pa§a
yalnız kalmı§ ve bir daha ev­
lenmemݧtİr.
Bu hayır sahibi pa§amızın
vazife yaptığı yerlerde birçok
hayır eseri vardır. Erzincan'da
oğlu adına yaptırdığı iki ınİ­
nareli cami, Harput ve Si­
vas'ta İn§a ettirdiği camiler,
Mekke'deki hayratları, Edir­
ne'de Sultan Selim Kütüpha­
nesi'ne bağı§ladığı eserler
Bölüm 10
bunlardan bazılarıdır. Devle­
te elinden geldiğince hizmet
etmeye çalı§an pa§a, 93 Har­
bi'nde hükümete 1 0.000 lira
bağı§ta bulunmu§tur.
Hacı İzzet Pa§a, çok oku­
yan, §aİr, nükteli konu§an bir
ki§iymi§. Ya§ının 90'ı geçtiği
dönemlerde bile aklında hiç­
bir noksanlık olmayıp, unut­
kanlıktan eser yokmu§. Göz­
leri çok iyi görüyormu§ ve as­
la gözlük kullanmamı§. 1 898
yılında Edirne'de vefat etmݧ,
Üç Şerefeli Cami ve Peykler
ile Saatli Medresderin arasın­
daki türbesine defnedilmi§tİr.
Melek İbrahim Pa§a
Aslen Divrikli olan İbra­
him Pa§a, döneminin ünlü
kumandan ve yöneticilerin­
den biriydi. Diyarbakır valisi
iken, Avusturya orduları ta­
rafından muhasara edilen
Budin'e yardıma memur edil­
mi§ ve 1 684 yılında orduları
ile buraya geçmi§tİ. Kaleye
girdikten sonra kale 200 bin
ki§ilik dev bir Avusturya or­
dusu tarafından yeniden ku­
§atılmı§, Melek İbrahim Pa­
§a, bu ağır ku§atmaya aylarca
dayanmı§ ve sonunda dü§ma-
• Meı<\r, Türbe ve Şehırlikler 243
 nı püskürtmeye muvaffak ol­
mu§tur. Bu ba§arıları sonra­
sında devrin Padi§ahı I V
Mehmed tarafından da taltif
edilen İbrahim Pa§a, Avus­
turya üzerine yürüyen ordu­
ların kumandanlığına getiril­
mi§tir. İbrahim Pa§a, Os­
manlı'nın Avusturya ile ge­
reksiz yere sava§maması için
Avusturya ordu kumandan­
ları ile mektupla§makta diya­
log ile meseleleri halletmeye
çalı§makta iken bu mektup­
la§malar yanlı§ anla§ılmı§ ve
dönemin yargı kurumları ta-
rafından cezalandırılmasına
karar verilmi§tir.
Bugün kabri, Devlet
Hastanesi yanındaki Sarıca
Pa§a Cami haziresinde, Mer­
zifonlu Kara Mustafa Pa­
§a'nın yanındadır.
Merzifonlu Kara
Mustafa Pa§a
1635'de Merzifon'da doğan
Küçük Mustafa, babasının IV
Murad dönemindeki Bağdat
seferinde §ehit olması üzerine
Köprülü Mehmed Pa§anın hi­
mayesine girmi§, iyi bir tahsil

Melek İbrahim
Pa§a ve Merzifonlu
Kara Mustafa
Pa§anın mezar
ta§ları.

244 Bölüm 10 • Mezar, Turbt'

 lanmasından dolayı cezalandı­
rılmı§tır.
Bugün Merzifonlu Kara
Mustafa Pa§a da Sarıca Pa§a
Camii haziresinde Melek İb­
rahim Pa§a ile birlikte med­
fundur.
Ressam Hasan Rıza Bey

İstanbul doğumlu olup

Bahri ye Mektebi' nde oku­
mu§tur. 1 87 7 - 1 878 Osman­
görerek, Köprülünün sadra­ lı-Rus Sava§ı' nda sava§ mu­
zamlığı döneminde de kayma­
habiri olarak resim çizen bir
kamlığa getirilmi§tir. Köprülü
Fazıl Ahmed Pa§anın 1674 yı­
lında vefatı üzerine Merzifon­
lu, Sadrazamlık makamına ge­
tirilmi§tir.
O dönemde Osmanlıya
bağlı bazı Macar toplulukların
Avusturya'ya isyan etmeleri
üzerine onlara yardım etmek
için Avusturya üzerine sefer
düzenleyen Merzifonlu, Viya­
na Kalesi'ni ku§atmı§tır. Fakat
yapılan bazı yanlı§lıklar sonra­
sında kale bir türlü alınamamı§
ve Avrupa'dan gelen yardımlar
kaqısında da ordu bozguna yabancı ressama refakat gö­
uğramı§tır. Çok cesur bir pa§a revi verilmi§. Hasan Rıza, re­
olan Merzifonlu, sava§ meyda­ sim konusunda hiçbir eğitim
nında çarpı§arak ölmek iste­ almadığı halde çizdiği fotoğ­
diyse de yanındakilerin ısrarı raflada yanındaki ressamı
üzerine çekilmek zorunda kal­ hayretler içerisinde bırak-
mı§ ve seferin yenilgiyle sonuç-

Bölüm 10 • Mezar, Türbe ve Şehitlikler 245

 mı§tır. Bu ressamın te§Vikle­
ri ile İtalya'ya geçerek Napo­
li ve Floransa atölyelerinde
resim tahsili ile uğra§mı§tır.
Mısır, İstanbul seyahatleri
sonrasında geldiği Edirne'de
uzun yıllar Sanatlar Mektebi
Müdürlüğünde bulunmu§,
lise ve askeri idadi mekteple­
rinde resım öğretmenliği
yapmı§tır.
Ressam Hasan Rıza Beyin "Fatih" in istanbula Giri§i"' tablosu
246 Bölüm 10 • Mezar, Türbe ve Şehitlikler
Balkan Harbi'nde, Bulgar­
ların Edirne'yi i§gal ettikleri
26 Mart 1 9 1 3 günü halkın ço­
ğu gibi o da §ehri terk etmi§,
fakat aklı resimlerinde kaldığı
için o gece gizlice Karaağaç'ta
bulunan evine giderek resim­
lerinin bir kısmını kurtarmak
istemi§tir. Bu sırada onu fark
eden Bulgar askerlerince tu­
tuklanarak istasyon arkasın-
daki değirmene götürülmü§
ve orada süngü darbeleri ile
§ehit edilmi§tir.

Hasan Rıza Beyin kabri,

Karaağaç yolu üzerinde, Lo­
zan Caddesinin sağında bulu­
nan Jandarma Şehitliği'nin
içindedir.

Resim yanında çok güzel

sülüs yazıları da bulunan ün­
lü sanatkarın evi de yağma­
lanmı§, kıymetli eserleri Bul­
garistan'a kaçırılmı§tır. Res­
sam Hasan Rıza Beyin toplu­
ma mal olmu§ eserleri ara­
Dilaver Bey
sında İstanbul'un fethinin
tasfir edildiği iki tablo me§­ üyelikleri ve iki kez de beledi­
hurdur. Bunlar; Fatih'in atını ye reisliği yapmı§tır. Bugün
denize sürmesi ile Edirneka­ hala kullanılan belediye bina­
pı'dan İstanbul'a giri§inin sını in§a ettiren Dilaver Bey,
ayrıca Edirne'ye yeni yollar
tasfir edildiği sahnelerdir.
yaptırmı§ ve Kaleiçi'nin yan­
Hatta ressamımız bu ikinci
gından sonraki harap halini
tabloda Fatih'in, sol tarafına düzelterek yeniden imarını
çizdiği tüfekli Osmanlı aske­ sağlamı§tır.
ri yüzü olarak kendisini çiz­
Edirne'nin Balkan Har­
mı§ ve resme ayrı bir detay
bi'nde Bulgarlar tarafından
katını§ tır.
i§gal edilmesi üzerine iki kez
Dilaver Bey saldırıya uğramı§, bu çileli
dönemde büyük sıkıntılar
Filibe Nazırı Cezzar Hacı
görmܧ ve ileride ölümüne
Hüseyin Ağanın soyundan
sebep olacak hastalığa da bu
olup 1865 yılında doğmu§,
dönemde yakalanmı§tır.
hususi hocalardan aldığı eği­
timler sonrasında belediye I. Dünya Sava§ı sonrası

Bölüm 10 • Mezar, Türbe ve Şehitlikler 247

 mütarekelerin devam ettıgı,
ı 5 Nisan ı 9 ı 9 tarihinde has­
talığı ağırla§mı§ ve Dilaver
Bey hayata gözlerini yum­
mu§tur. Kendisini çok seven
Edirneliler tarafından büyük
bir merasim tertip edilmi§ ve
naa§ı Zindanaltı'ndaki aile
mezarlığına defnedilmi§tir.
ileriki yıllarda bu mezarlığın
kaldırılması üzerine Dilaver
Beyin naa§ı Selimiye Ca­
mii'nin kıbleye bakan duvarı
önündeki bahçeye defnedil­
mi§tir.
HASAN SEZAİ
HAZRETLERİ
İslam alimlerinden ve Evli­
yaullahtan olan Hasan Sezai
Hazretleri gayet kibar, asalet
sahibi, iyi ahlaklı, çok zeki bir
248 Bölüm l O • Mezar, Türbe ve Şehitlikler
zattır. Miladi ı 669 senesinde
§imdi Yunanistan sınırları için­
de kalan Gördes'te dünyaya
gelmi§tir. ı 689 senesinde Ve­
nediklilerin Mora'yı istila et­
meleri üzerine önce İstan­
bul'da, sonra da Edirne'de tale­
be olmu§tur. Daha sonraları
Mısır'a giderek Gül§eni
Dergahı'nda vazife yapmı§,
oradan icazet almı§tır.
Hasan Sezai Efendi, alimli­
ğinin ve evliyalığının yanında
çok kuvvetli §iir söyleme kabi­
liyetine de sahiptir. Hatta ona
"Osmanlıların Hafız-ı Şirazisi"
ünvanı verilmi§tir.' Affı, mer­
hameti çok olan Hasan Sezai
Hazretleri bıkmadan, usanma­
dan "emr-i bi'l Ma'ruf' yapıyor,
yani dinin emirlerini bildiriyor,
insanların ebedi saadete kavu§­
maları için çırpınıyordu. Gay­
reti ve ihlası sayesinde binlerce
talebesi olmu§tur. Hasan Sezai
Hazretleri her zaman mazlu­
mun yanında olup, zalimin
kar§ısında durmayı görev ola­
rak telakki etmi§ büyük bir
zattır.
CEPHEDEKi EVLİYA
Kıbrıs'ın manevi fatihleri,
o gün askerlerimizle yanyana
dü§mana kar§ı sava§tılar.
Kıbrıs'ın kuzey sahillerini bir
gergef gibi çevreleyen, Girne
kumsallarından ba§layan bir
ate§ fırtınası, adanın içlerine
doğru yayılmakta idi. Çıkar­
ma ba§layalı tam 24 saat ol­
mu§, 2 1 Temmuz günü güne§
Kıbrıs'ın üzerine bir ba§ka
Bölüm 10
doğmu§tu. Gece boyu süren
§iddetli çarpı§malar gündüz
biraz azalmı§, zırhlı ve meka­
nize birlikler çelik uçlu bir
mızrak gibi ileri atılıp Lefko­
§a'ya doğru ilerlerken, piyade
birlikleri Be§parmak Dağla­
rı' ndaki Rum mevzilerini te­
mizlemekle me§gul idi. Mev­
zilendiği yerden elli metre ka­
dar kar§ıda bulunan ağır ma­
kineli tüfek yuvasını gözetle­
yen Konyalı Hasan Çavu§ ve
mangası da Rum mevzilerini
temizleme görevi almı§tı.
Önlerinde bulunan düzlüğe
tamamen hakim durumda
olan makindi tüfek yuvası ise
buradan ku§ uçurtmuyor, en
ufak bir kıpırdanı§ Rumların
koca bir §erit bitirmesine ye-
• Mezar, Türbe ve Şehitlikler 249
 tiyordu. Mevzilendikleri yer­
den, yuvaya kadar olan düz­
lük tamamen bo§ olduğu için,
değil bir mangayı, koca bir
bölüğü harcamadan oraya
ula§mak mümkün değildi.
Epeydir suskun olan telsiz­
de bir cızırtı... Açıp dinliyor,
konu§an bölük komutanıdır;
"Yarım saat içinde ilk hedef­
leri temizleyeceğiz. Siz cepheden
saldıracaksınız. Yttvanın sağ ta­
rafından gelecek bir manga da
sizi destekleyecek. Haydi Allah
yardımanız olsım! "Amin", di­
yor sadece Hasan Çavu§.
"Hazır olttn!" diye sesleni­
yor adamlarına, sonra soğuk­
kanlı olmaya çalı§arak anlatı-
2 5 0 Bölüm 10 • Mezar, Türbe ve Şehitlikler
yor; "Makine/i tüfek bttrada
kalacak ve gerekirse atef, edip ytt­
vaya gijz açtırmayacak. Saat tıt­
tttyorttm, tam be!, dakika sonra
sis bombalarını atacağız. Btm­
dan bir dakika sonra da saldırı­
ya geçeceğiz. Haydi helallef,e­
lim!" bütün manga bir daha
birbirini göremeyecekmi§ gi­
bi bir iki dakika içinde helal­
le§iyor. . . Gözlerde ıslaklık
ama yüreklerde tunç gibi bir
kararlılık var. Tüfeklerin
namlu ucundan fırlayan sis
bombaları birbiri ardında ma­
kineli tüfek yuvasının önüne
dü§Üp duman fı§kırtmaya
ba§lıyor. Bir dakikada yuva­
nın bulunduğu tümsek göz­
lerden kayboluyor. Sürenin
sonunda, Hasan Çavu§; gövdesini yere yıkıp altına
alıyor. Aynı anda makineli tü­
"Haydi arkadajlar, hücıtm!"
feğin kahredici tarrakası. . .
diye haykırıyor. İki kola ayrı­
Ardından bir el bombasının
lan manga sisiere doğru atı­
soğuk patlaması ve G-3 tü­
lırken, sağ taraftan öbür
feklerinin yaylım ate§leri du­
manganın da harekete geçtiği
yuluyor. Hasan Çavu§ ayağa
görülüyor. Mangasının en
kalktığında Rum makineli
önünde ko§anlardan biri olan
tüfek yuvası yoktur artık.
Hasan Çavu§, birdenbire ken­
Hasan Çavu§ kendisini mut­
disini yuvanın önünde koca
lak bir ölümden kurtaran as ­
makineli tüfekle kar§ı kar§ıya
kere anlatılmaz hislerle bakı­
buluyor. Kendisini derhal ye­
yor. Önce ne diyeceğini bil­
re atması gerekirken, yapmı­
miyor. Neden sonra elini uza­
yor. Bir iki saniye, büyülen­
tıyor;
mݧ gibi öylece duruyor. Bir­
den birisi atlıyor üzerine. Ko­ - Sağol arkada§, hayatımı
ca Hasan Çavu§un dev gibi kurtardın, diyor. Kar§ılıklı

Bölüm 10 • Mezar, Türbe ve Şehitlikler 251

 bakı§larda donan bir anlık
sessizlik.
- Benim adım Hasan, ya
senin ki?
- Hasan Sezai . . . " diye ce­
vap veriyor asker, üçüncü
bölüktenim. Hasan Çavu§
sevgi ile askerin gözlerine
bakıyor.
Hasan Çavu§;
- Ben de ikinci bölükten
diyor. Ben Konyalıyım, sen
n erelisin arkada§ ?
Hasan Sezai:
252 Bölüm 10 • Mezar, Türbe ve Şehitlikler
Ben de Edirneliyim diyor.
Birlikler ikinci hedef için
toplanmaya ba§larken aceley­
le birbirlerinin adreslerini alı­
yor ve sonra hasretle kucakla­
§ıp ayrılıyorlar.
Kıbrıs'ta silahlar susunca
ilk deği§tirme birlikleri ana
yurda dönmeye ba§lıyor;
bunların içinde Hasan Ça­
vu§'un bölüğü de vardır. Ak­
deniz'i ne§eyle geçerler. Mer­
sin'e çıktıkları zaman bütün
millet onları bağrına basar. . .
Hasan Çavu§'un tezkeresi-
ne zaten az bir zaman kalmı§­
tır.
Birçok acı ve tatlı hatırayı
geride bırakarak asker oca­
ğından ayrılır. Mersin'den
Konya'ya gelirken, zihninde
hep Be§parmak Dağları var­
dır. Kendisini ölümden kur­
taran Hasan Sezai'nin yüzü
hep gözlerinin önüne gel­
mektedir. Hasan Çavu§, çok­
tan kararını vermi§tir. Şöyle
bir yerle§ir yerle§mez yola çı­
kacak, Edirne'ye onu görme­
ye gidecektir.
Edirne sokaklarında baba
oğul iki ki§i, adres sora sora
dola§ırlar. Epeyce arayıp sor­
duktan sonra verilen adresi
bulurlar. Son yürüdükleri so­
kak onları bir türbenin önüne
çıkarır. Verilen nurnaraya gö­
re, aradıkları yer bir türbedir.
Bakarlar ki yarı harap bir
türbe; pencerelerinin camları
kırık, uydurma perdeleri kirli
ve yırtık bir §ekilde sallanıyor.
300 yıldır dergiihra muhafaza edilen mqhur geyik boynuzundan kalan son parça.
Bölüm 10
Pencereden bakılınca, ye§il
örtü örtülmü§ bir sanduka
görülür. Türbenin içi de dı§ı
gibi bakımsız, adeta terk edil­
mi§ gibi gariptir. İçieri sızla­
makla birlikte bir Fatiha oku­
yup ayrılırlar. Bir de kar§ıda­
ki tek eve sorarlar. Evin kapı­
sını on ya§larında bir çocuk
açar. Çocuğa, Hasan Sezai
Beyin evini sorarlar. Çocuk
dü§ünür, çıkaramaz. "Dede !"
diye bağırır, "Hasan Sezai ağa­
beyin evini biliyor mımm? "
Ya§lı adam kapıya gelince
dı§arıdaki adamlara tuhaf tu­
haf bakar:
Buralarda benim bildiğim
bir tek Hasan Sezai vardır, di­
yerek kar§ıdaki türbeyi i§aret
eder; " O da J,ıtrada yatıyor!"
Baba ve oğlunun yüzlerinde
derin bir §a§kınlık . . . Neden
sonra oğul bir §eyler anlama­
ya ba§lar. Kafasında bir §im­
§ek çakar. Karanlıkları ı§ığa
boğan bir §im§ek. Çılgınlar
• Mezar, Türbe ve Şehitlikler 253
 gibi ko§ar ve kendisini türbes
nin kapısında yere atar. Göz:
leri kan çanağına dönmܧ bir
halde kapının e§iğini öper
öper öper. . .
B i r hafta içinde Hasan Se:
zai Türbesi tanınmayacak §e•
kilde deği§mi§tir. çünkü ta:
mir edilmi§, boyanmı§ ve
pencerelerindeki ye§il saten
perdelerle bir gelin gibi süs:
lenmi§tir.
Tavuk ormanında aç bırakılarak ölüme rerkedilen askerlerimiz ve
kabukları yenmi§ ağaçlardan acı bir manzara.
2 5 4 Bölüm 10 • Mez<ır, Türbe
Balkım Sııvıt§t Şehitli#i
Edirne civarında bulunan
birçok §ehitlikten biri de Sara­
yiçi Balkan Sava§ı Şehitliği'dir.
Bulgar askerleri 26 Mart
ı 9 ı 3 tarihinde Edirne'ye gir:
diklerinde, teslim olan asker­
lerimizi bu anıtın bulunduğu
mevkide kurdukları esir kam•
pına kapatmı§lardır. Bu kam•
pa topladıkları 20 bin civarın=
daki askerimizden büyük bir
çoğunluğu açlık, soğuk ve sal-
ve Şdlitliklı:r
gın hastalıklardan dolayı can Tunca Nehri kıyısında ha­
vermi§tir. zırlanan bu §ehitlik, vatan sa­
vunmasında acımasızca bir
Bu acı günlerin §ahidi olan
muamele ile kar§ı kar§ıya ka­
Edirneli Hafız Rakım Ertür, larak §ehit olan bu askerleri­
gördüklerini §öyle aktarmak­ mizin anısını canlı tutmakta­
tadır: dır. Şehitliğin ön kısmına ise
"Tutsak Türk esirleri Bulgaris­ 1939 yılında Muhafaza-i Me­
kabir-i İslamiye Cemiyeti ta­
tan'ın içlerine nakledilmek üzere
rafından Meçhul Asker anıtı
Tttnca Nehri üzerindeki Sarayi­
yapılmı§tır.
çi'nde toplanmıJ,Iardı. On binlerce
kiJ,inin bataklık olan bıt adada,
bir ay süre ile aç ve çıplak halde
kalması, bir çoğtmttn (j/mesine se­
bep olmıtJ,tttr. Bıt yüzden burada­
ki erler ilk günlerde ağaç kabttk­
larını kemirerek açlıklarını gi­
denneye çalıJ,mıJ,lardı. Kolera, di­
zanteri vb. bttlaJ,ıcı hastalıklara
kat"J,ı baJ,langıçta hiçbir lin/em
alınmadığından, het· giin yüzler­
eesi kıvranarak ölmekte ve cesetle­
ri günlet·ce açıkta kalmaktadıı: "

Bölüm 10 • Mezar, Türbe ve Şehitlikler 255

 Arkeoloji ve Ernoğrafya
Müzesi
1 9 7 1 yılında açılan ve Seli­
miye Camii kar§ısında bulu­
nan müze kendi içinde arke­
oloji ve ernografya olmak üze­
re iki bölüme ayrılmaktadır.
Etnografya Bölümü:
Halı ve Kilim Galerisi ile
ba§layan bölüm Edirnekari
yüklük ve panolar ile devam
eder. Camekan ile çevrili bö­
lümlerde, Edirne'ye has süsle­
meleriyle bir sünnet yatağı ve
gelin odası bulunmaktadır.
Etnoğrafya bölümünden kareler.
258 Bölüm 1 1 • Müzelcr
Geleneksel Türk evi kö§eleri
cansız mankenler ile canlandı­
rılmı§ olup hamam kö§esi,
Edirne oturma odası kö§esi,
köy mutfağı kö§esi gibi bö­
lümleri vardır. ilerleyen bö­
lümlerde; Edirne evleri keten
sıvalarından örnekler, çe§itli
i§leme ve kıyafetler ile takılar,
oyalar, mis sabunları ve §ahıs­
ların hediye ettikleri eseriere
ait özel vitrinler yer almakta­
dır. İkinci salonda çe§itli el sa­
natları ve tezgahlar, Edirne'ye
özgü bir at arabası ile tarım
aletleri bulunmaktadır.
 Arkeoloji Bölümü:
Giri§ vitrinierinde Paleon­
tolojik Döneme ait fosiller
sergilenmektedir. Bu bölüm­
de Edirne ve yakın çevresinde
bulunan 3 . zaman sonuna ait
fıl, gergedan ve at türünden
hayvanların defans, çene ke­
miği, di§ ve arnurlarına ait
parçalar bulunmaktadır. Ayrı­
ca yine burada, günümüzden
30 milyon yıl önceki Miyosen
Döneme ait balık fosilieri ile,
diğer deniz hayvanları ve bit­
ki fosilieri yer almaktadır.
Arkeolajik buluntuların en
eskisi; Enez-Hocaçe§me Hö­
yüğü'nde bulunan Orta Ne­
olitik - İlk Kalkolitik Döneme
ait (günümüzden 7300-7400
yıl önce) ta§, kemik ve pi§mi§
toprak buluntularıdır.
Edirne civarından
çıkarılan gümü§ sikkeler.
Müzenin bahçesinde ser­
gilenen Hacılar Dolmeni
eserleri, Lalapa§a, Arpalık
Dolmeni ve Ta§lıcabayır Tü­
mülüsü kurtarma kazıların­
da bulunan tören kapları ;
M.Ö. 1400 - 800 yılları ara­
sı Son Tunç - Demir Çağı
ba§larına ait kültürün belge­
leri olarak sergilenmektedir.
Sergilenen eserlerin pek çoğu
197 1 - 19 7 2 yıllarından beri
devam eden Enez kazısı bu­
luntularıdır.
Ayrıca Klasik-Helenistik­
Roma ve Bizans dönemine
ait, ta§, bronz, pi§mi§ toprak
ve cam eserler sergilenmekte­
dir. Enez Nekropolü'nde bu­
lunan Afrodit'e ait pi§mi§
toprak kült heykelcikleri il­
ginçtir.
Mermer heykeller ve steller
arasında bölgenin yerli halkı
olan Traklara ait Trak süvarisi
tasvirli mezar stelleri (mezar
Bölüm l l • Müzeler 259
 ta§ları) yöresel eserlerdendir.
Müzede bulunan eserlerin
çoğu Kapıkule Gümrük Ka­
pısı'ndan yurt dı§ına çıkarılır­
ken yakalanan eserlerdir. Ta­
kılar, pݧIDݧ toprak ve cam
eserler yanı sıra heykel ve me­
zar ta§ları yanında binlerce
sikke, dönemlerine ait vitrin­
ierde sergilenmektedir.
Osmanlı ve Bizans döne­
mine ait altın defıneleri ise
Müzenin etnografya salonun­
da, bulundukları kaplar ile
birlikte görülmektedir.
Bahçe giri§inde Roma dö­
nemine ait lahitler, dalmen ve
menhirler, hemen arkasında
Osmanlı dönemine ait çqitli
mezar ta§ları sergilenmekte­
dir. -Vaka-yı Hayriye sırasında
kınldığı için- İstanbul'da pek
Balkan Sava§ı"nda
kullanılan yemek arabaları.
260 Bölüm l l • l ı ı l< r
Aylarca ku§atma altında kalan
askerlerimizin yemek zorunc.la kaldıkları
süpürge tohumunJan mamül ekmek.
rastlanmayan Yeniçeri mezar
ta§ları dikkat çekicidir.
Bahçenin sağ tarafında,
ortada M . S . 1 . yüzyıla ait
Eroslu mermer sunak, bahçe
duvarı boyunda Helenistİk­
Roma-Bizans dönemlerine ait
sütun ba§lıkları, heykeller ve
Osmanlı dönemine ait su kül­
türü ile ilgili Edirne'nin balı­
klı havuzları ve ku§luklar ser­
gilenmektedir.
Türk İslam Eserleri Müzesi
Bu müze, 1 9 2 5 yılında
Atatürk'ün emri ile _Selimiye
Camii'nin avlusundaki Seli­
miye Medresesi' nde açılan
Edirne'nin ilk müzesidir. Kla­
sik Osmanlı medrese planın­
da olan yapı, bir avlu ve onun
etrafında buluna'n revaklı
odalardan olu§maktadır. Mü­
zede binaya göre dekare edi­
lerek her odaya bir bölüm
açılmı§tır.
 - Sergiye açık ilk oda
Kırkpınar Güre§lerinin ünlü
pehlivanlarının resimleri ile
süslüdür. Ayrıca kıspet giy­
mݧ bir güre§çi ile ağa man­
kenleri bulunmaktadır.
- Tekke e§yalarırun bulundu­
ğu diğer odada; 2. Bayezid Kül­
liyesi'ne ait çok değerli kapılar,
el yazması Kur'anlar, tespih,
alem, teber, cepkenler, Rufai ge­
reçleri, ba§lık ve asalar ile mum­
lar bulunmaktadır.
- Prof. Özden Vural'ın el
İ§İ çorap koleksiyonu odası.
- ݧleme ve levha odasında
çe§itli yazılı ݧlemeler ve lev­
halar. - Ağaç ݧleri odasında çe­
- Osmanlı silahları odasın­ §İtli ah§ap eserler.
da Yeniçeri mankenleri ve si­ - Selimiye Camii restoresin­
lahları. den çıkan barok süslemeler.
- Balkan Harbi odasında - Türk İslam Eserleri Mü­
kanlı sancak ve fotoğraflar. zesinin revaklı koridoru ise
- Çini ve seramik odasında tarihi birçok kitabe ile süslü­
1 5 . yüzyıl Şahmelek Camii ve dür. (II . Abdülhamid'in Edir­
Kütahya çinileri. ne'deki birçok binaya gerçek­
le§tirdiği tamir kitabeleri, ay­
- Sarayiçi odasında Edirne
Sarayı'nın 1973 yılında yapı­ nı döneme ait Osmanlı arına­
lan kazıda çıkan duvar çinile­ lı mermer kitabe ve bu arına­
rinden örnekler. nın Yunan ݧgalinde kazına­
rak tahrip edilmi§ hali, Rufai
- Cam ve mutfak e§yaları ve Celveti Tekkeleri Kirabele­
odası. ri vb. daha birçok kitabe gö­
- Ölçü aletleri odası. rülebilmektedir. )

Bölüm ı ı • M üzeler 26ı


Edirne i§gali sonrası Bulgarlar tarafından üzeri kazı­
narak haç i§lenen Osmanlı arması.
Balkan Sava§ı Müzesi
Edirne'nin en çok ziyaret
edilen müzelerinden olan
Balkan Sava§ı Müzesi, Os­
manlı'nın son dönemlerinde,
Edirne'nin müdafaası amacıy­
la in§a edilmi§ olan 30 tabya­
dan biri olan Kıyık Tabya­
sı'dır. 1 828- 1 829 yıllarında
Ruslar ile yapılan sava§ sıra­
sında, topraktan i n§a edilen
bu tabya, 1 87 7 - 1 8 7 8 Os­
manlı Rus sava§ında geli§tiril­
mi§tir. 1 886- 1 887 tarihlerin­
de ordu kumandanı olan
Muhtar Pa§a tarafından kul-
lanılan tabyaya bir piyade ve
bir topçu taburu yerle§tiril­
mi§tir.
19 1 2 Balkan Sava§larında
Edirne Müdafaası sırasında
bu tabyadan fazlasıyla istifade
edilmi§tir. Kıyık Tabya 1 36
metre rakımda olup, duvarla­
rı ta§tan, kemerleri ise tuğla­
dandır. Bu tuğlalar; Horasan
tuğlası ve kireç tozundan olu­
§an bir madde ile tutturul­
mu§tur.
Kıyık Tabya, Hıdırlık Tab­
yası ile birlikte Edirne savun­
masını gerçekle§tiren Şükrü
Pa§a ve kurmayları tarafından
komuta kademe bölgesi ola­
rak kullanılmı§lardır.
Bir hayli ilginç olan ve
bugün müze haline getirilen
bu tabyada açık top mevzile­
ri, hendekler, toplanma ve
eğitim alanları, depolar, ni­
zamiye bölümleri, bölük, ta­
bur ve alay komuta binaları,
cephanelikler, gözedeme
menzilleri ve yatma yerleri
bulunmaktadır.
 Kıyık Tabyanın B alkan Kıyık Tabya içinde bizi o
Sava§ı Müzesi haline getiril­ günlere götüren tarihi resim­
mesi çalı§malarına, Edirne ler de muhtelif yerlerde ziya­
Valiliğinin katkıları ile Türk retçilerini beklemektedirler.
Silahlı Kuvvetleri adına gö­ Bu son derece modern müze
revlendirilen 54. Mekanize 28 Kasım 2000 tarihinde 5 .
Piyade Tugayı Komutanlı­ Kolordu Komutanı Korge­
ğınca 2000 yılının temmuz neral Yıldırım Türker tara­
ayında ba§lanmı§tır. 200 er­ fından ziyarete açılmı§tır.
ba§ ve er, 4 ay gibi kısa bir
Müzede bulunanları özet­
sürede tabyayı tarihi görü­
leyecek olursak; 14 bölüm ve
nümüne kavu§turmayı ba­
23 bonetten olu§an müzede ;
§atmı§lardır. M üzenin içerisi­
Edirne halkı tarafından Türk
ne eski kullanımlarına uygun
Silahlı Kuvvetlerine bağı§la­
olarak plastik heykellerden
nan silah, belge ve mühim­
canlandırmalar yapılmı§, bu
matın sergilendiği 4 adet
da gezen ki§ilerin hayal güç­
sergi vitrini, 2 adet top, 1
lerine gerek kalmayacak §e­
adet yemek arabası, 1 1 8 adet
kilde ortamın yorumlanma­
' pano (harita, resim, bilgi
sını sağlamı§tır. Ayrıca her
notları) ile 28 adet konu
bölümde, insanın varlığını
mankeni bulunmaktadır.
hisseden ve kendi kendine
konu§maya ba§layarak ziya­
retçileri bilgilendiren man­
yetik ses sistemleri bulun­
maktadır.

Bölüm l l • Müzeler 265

 Yapı tarihimizin dev sima­
sı Mimar Sinan, dün yanın
dört bir yanına dağılan muh­
te§em yapıları ile 'yüzyıllardır
ara§tırmacıların dikkatini
çekmekte, günümüzde de
akademik çalı§malara konu
olmaktadır. Yapılan her ara§­
tırma onun deha yönünü bir
kez daha ortaya koymakta,
eserleri inceleyenleri hayretle­
re dü§ürmektedir. Böyle bü­
yük bir sanatkar elbette ki
dünya üzerinde birçok devlet
268 Bölüm 12 • Edirne'den Çe§itlemeler
veya millet tarafından sahip­
lenilmeye çalı§ılmı§tır. Döne­
mindeki kaynakların yetersiz­
liği, bir kısmının da .yok edil­
mesi sonucunda bazı hususlar
karanlıkta kalsa da son yapı­
lan ara§tırmalarla Sinan'ın ha­
yatı büyük ölçüde aydınlatıl­
mı§tır. Mimar Sinan ile ilgili
en eski kaynaklar' 16. yüzyıl­
da kaleme alınan bir takım
yazmalardır. Bunlardan biri
Risalet-ül Mimariye, Dayeza­
de Mustafa Efendinin Selimi-

' ye
a d 1 ı
monog­
rafisi, Şair
Eyyubi'nin
Padi§ahname'si,
Mimar Sinan'ın hamamları­
nın tanıtıldığı adsız bir risale,
Tuhfet-ül Mim arİn ve en
önemlisi de Mimar Sinan'ın
çok samimi arkada§ı olan ve
Sinan'ın ağzından yazdığı
eserler ile tanınan Sai Musta­
fa Çelebi'nin Tezkiret-ül Bün­
yan ve Tezkiret-ül Ebniye ad­
lı eserleridir.
Bu incelemelerden öğren­
diğimize göre Mimar Sinan
16. yüzyıl ba§larında dev§iril­
mi§tir. Onun dev§irme oldu-
Bölüm 12
ğ u -
nun öğrenilmesi üzeri­
ne farklı çevreler Sinan'ı, '
Bulgar, Sırp, Ytınan hatta
Avusturya kökenli kabul et­
mi§lerdir. Fakat bir süre sonra
Sinan'ın Anadolu'dan, Kayse­
ri'nin Ağımas Beldesinden
dev§irildiği ortaya çıkmı§tır.
Bu geli§me üzerine kendisi­
nin Ermeni asıllı olduğu söy­
lentileri ortaya atılmı§tır. Mi­
mar Sinan'ın Yavuz Sultan Se­
lim döneminde dev§irildiği
göz önüne alınırsa, bu dö­
nemde Ermenilerde dev§İrme
alınmadığı için bu tez de ge­
çersiz kalmaktadır. Yavuz'un
fütühat hareketlerinin geni§­
lemesi ve asker kaybının art­
ması üzerine Osmanlı tarihin­
de ilk kez Anadolu'daki Türk
kökenlilerden de dev§irme
• Edirne'den Çe§itlemeler 269
 alınmı§tır. ݧte Sinan'ın dev§i­
rilmesi bu döneme rastla­
maktadır.
Art arda yapılan Çaldıran,
Mercidabık ve Ridaniye Sa­
va§ları sebebiyle acemioğlan­
ların yeniçeri ocağına, ta§ra
hizmetindeki dev§irme ço­
cukların da acemi ocağına ge­
çi§leri hızlanmı§tır. Sinan'ın
acemiliği tahminen ı 5 2 ı yılı­
na kadar sürmܧtÜr, çünkü
bizler Mimar Sinan'ı bu yıl­
dan itibaren artık Kanuni
Sultan Süleyman'ın ordusun­
da bir yeniçeri olarak gör­
mekteyiz. Bu tarihte Osman­
lı Ordusu içinde Belgrat Ka­
lesi'nin ku§atmasına katıla­
cak, ardından sırası ile Rodas
( 1 5 22), Mohaç ( 1 5 26), Viya­
na ( ı 5 29), Irakeyn ( 1 5 34),
Korfu ve Pulya ( 1 5 37) ve
Boğdan ( 1 5 38) seferlerine i§­
tirak edecektir. Rodos Sefe­
rinden sonra atlı sekbanba§ı­
lığa atanmı§, Mohaç sonra­
sında yayaba§ılığa getirilmi§­
tir. Viyana Seferi sırasında ise
Zemberekçiba§ı olmu§tur.
Son olarak Irakeyn Seferi dö­
nü§ünde Hasekiliğe yüksel­
mi§tir.
Her sefer sonunda rütbesi
daha da büyüyen Sinan, bu
sırada farklı coğrafyaları da
görerek, buradaki yapıları in-
270 Bölüm 1 • İlk Çağda Edirne
celeyerek, ufkunu geni§letme
fırsatı bulur. ı 5 20'li yıllarda
Yavuz Sultan Selim Camii'nin
in§aatında çalı§tığı dü§ünüle­
cek olursa, yeniçeriliğe daha
yeni adım attığı bu dönemde
bu in§aatı yürütmesi söz ko­
nusu olamayacaktır. Bu in§a­
atta Sinan'ın tahta i§leri ile
uğra§tığı sanılmaktadır.
Mimar Sinan'ın kesin ola­
rak bilinen ilk eseri Fatih Ka­
ragümrük'teki ı 5 3 0- ı 5 3 ı ta­
rihli Üçba§ Mescidi'dir. İkinci
ve üçüncü eserleri ise ı 5 3 2-
ı 5 3 3 tarihli Kumkapı Muhsi­
ne Hatun Mescidi ile Ayvan­
saraylı Hüseyin Efendinin
ı 5 33 - ı 5 34 yılına tarihlenen
Eski Kasım Pa§a Camiidir. Bu
yıllar, Mimar Sinan'ın her ya­
pıda bilgi ve tecrübelerini art­
tırmaya çalı§tığı ve kendisini
Ba§ Hassa Mimarlığa hazırla­
dığı yıllardır.
Bir süre sonra, Mimarba§ı
Acem Ali'nin ölüm� üzerine
II. Vezir Damat Lütfi Pa§anın
tavsiyesi üzerine ı 5 38 yılında
Ba§ Hassa Mimarlığına geti­
rilmi§tir.
Osmanlı Devleti'nin tüm
yapı i§lerinin gen�l sorumlusu
olarak bu vazifedeyken yap­
mı§ olduğu ilk önemli in§aat,
İstanbul'da Haseki Hürrem
Sultan Külliyesi'dir. Külliye-
nin camisi Sinan'ın ilk kubbe­
li cami denemesidir. Bu yapı­
nın tamamlanmasından he­
men sonra Mihrimalı Sultan
tarafından Üsküdar'da yapı­
mı istenen Külliye'nin in§a­
atına ba§layacakken Kanu­
ni'nin oğlu Mehmed aniden
vefat etmi§tir. Bunun üzerine
Kanuni Sultan Süleyman, çok
sevdiği oğlu anısına yapılacak
cami ve külliyenin in§aatıyla
ilgili olarak Mimar Sinan'ı
görevlendirmi§tir.
1 548 yılında tamamlanan
Şehzadeba§ı Cami ve külliyesi
Mimar Sinan'ın kendi eserin­
de, "Çıraklık eserime" dediği
yapı olacaktır. Üsküdar'da
Kanuni Sultan Süleyman'ın
kızı Mihrimalı Sultan için in­
§a ettirdiği cami, geleneksel
cami §emasını, Klasik Os­
manlı camii'ine uyarlama
kaygılarının izlerini ta§ımak­
tadır. Kanuni için in§a edece­
ği Süleymaniye, onun kalfalık
yapısı olacak ve sanatını, ha­
yatı boyunca arzuladığı, dev
bir kubbe altında tüm cema­
ati toplama hayalini en güzel
§ekliyle gerçekle§tirdiği Seli­
miye ile taçlandıracaktır.
Kalfalıktan ustalığa geçti­
ği yıllarda Kanuni'nin arzusu
üzerine Kağıthane sularını
kente getirebilmek için su ke-
Bölüm 1 2
mederi in§a etmi§, bu çalı§­
malar sırasında bilgi ve tecrü­
besini de arttırmı§tır.
İstanbul'da ba§layan su sı­
kıntısı üzerine Halkalı ve
Kırkçe§me su yollarının yeni­
lenmesi çalı§masını yürüten
Sinan, 1 5 5 3 - 1 5 64 yılları ara­
sında Evvel Kemer, Müderris
Köyü Kemeri, U zun Kemer,
Eğri Kemer, Güzelce Kemer
ve Mağlova Kemeri'ni in§a et­
mi§tir.
1 560'lar ile birlikte artık
Sinan'ın ustalık dönemleri
ba§lamı§tır. 1 5 7 5 yılında ta­
mamladığı Edirne Selimiye
Cami, Sai Mustafa Çelebi'nin
deyimi ile Sinan'ın ustalık
eseridir. Bu yapı Osmanlı kla­
sik mimarisinin tüm nitelik­
lerini bünyesinde ta§ımakta­
dır.
Mimar Sinan'ın 98 yıllık
hayatına sığdırdığı 477 eser­
den 29 tanesi tespit edileme­
mi§, 1 72 tanesi yangın, dep­
rem ve imar faaliyetleri sonu­
cu yok olmu§tur. 49 tanesi
daha sonra klasik mimari de­
ği§tirilerek yenilenmi§tir. 23
tanesi harabe bir haldedir.
204 adeti ise döneminin bi­
çim ve üslubunu korur bir va­
ziyette günümüze gelebilmi§­
tir.
• Edırne'den Çe§ıtlemeler 271
I<I RI<PI NAR
Kırkpınar yağlı güre§leri,
her yıl haziran ayı sonu ile
Temmuz ayının ilk haftasın­
da, Tunca Nehri kolları ara­
sında bulunan ve Sarayiçi ola­
rak adlandırılan ye§il adacıkta
gerçekle§tirilmektedir. Ata
sporumuz olan yağlı güre§ler,
kıspet giyilip yağlanarak ger­
çekle§tirilir. Güre§ler büyük­
ten küçüğe birçok katagoride
gerçekle§tirilir. Güre§ler ön­
cesinde halk oyunları gösteri­
leri, fuarlar, sergiler, yöresel
yemek yarı§maları yapılır ve
eğlencelerin son üç günü gü­
re§lere ayrılır.
Bütün Türkiye'nin ilgi ile
takip ettiği bu geleneksel gü­
re§ müsabakaları yüzyıllardır
süren bir geleneğin uzantısıdır.
Edirne'nin fetih tarihi olan
1 361 yılı, Kırkpınar Güre§leri­
nin ba§langıcı olarak kabul
edilmi§ olup, 700 yıla yakla§an
bu gelenek tüm güzelliği ile
her yıl tekrarlanmaya devam
etmektedir. Eski yıllarda bu
güre§ler Hıdırellez ile ba§layıp
üç gün devam edermi§. Bu da
bizlere Orta Asya'da gerçek­
le§tirilen ilkbahar §enlikle­
rinin Anadolu'da da de­
vam ettiğini gös­
termektedir.
 Kırkpınar Güre§lerinin ta­
rihini inceleyecek olursak Os­
manlı Devleti'nin kurulu§ yıl­
ları olan Orhan Bey dönemine
kadar inmemiz gerekecektir.
Orhan Bey'in büyük oğlu Sü­
leyman Pa§a, Gelibolu ve Bo­
layır'ın fethi ile vazifelidir ve
etrafındaki civanınert deli­
kanlılar ile gazalarma ba§lar.
Bu gazalardan vakit bulduk­
ları sıralarda bu Osmanlı yi­
ğitleri aralarında güre§ tut­
maktadırlar. Fakat bir gün
güre§en çiftlerden bir tanesi
birbirleriyle yeni§emezler.
Güre§ saatlerce sürer ama ne­
tice deği§mez. Tüm gece sü­
ren bu amansız mücadele son­
rasında ikisi de hayatlarını
kaybederler. Arkada§ları onla­
rın bu durumuna üzülerek
güre§tikleri mahalle defneder­
ler. Bir süre sonra yeniden ar­
kada§larının mezarlarını zi­
yarete geldiklerinde burada
çok güzel bir pınarın aktığını
görürler. Çevrede ya§ayan in­
sanlar bu mezarları göstererek
onlara "kırklardan" demeye
ba§larlar böylece burası Kırk­
pınar adını alır. Arkada§ları ve
çevre halkı da onların anısını
ya§atmak için her yıl bahar
mevsiminde burada güre§ler
düzenlemeye ba§larlar.
Bu geleneksel güre§ler ne
yazık ki bazı yıllar, sava§lar ve
istilalar nedeniyle kesintiye
uğramı§tır. 93 Harbi'nde
1877- 188 1 yılları arasında,
Balkan i§galinin gerçekle§tiği
1 9 1 3 yılında güre§ler yapıla­
mamı§tır. Balkan Sava§! son­
rasında Kırkpınar güre§lerinin
asıl yapıldığı yer sınırlarımız
dı§ında kaldığı için 1 9 1 4 gü­
re§leri, Edirne Mustafapa§a
yolu üzerinde Viran Tekke
Köyü ile Meriç
çayırlıkta yapılmı§tır.
Birinci Dünya Sa-

va§ı ve Kurtulu§ Sava§ı döne­
minde ı 9 ı9- ı 9 2 3 yılları ara­
sında da güre§ müsabakaları
yapılamamı§tır.
Cumhuriyet Türkiyesi'nin
ilk Kırkpınar Güre§leri, 30
Mayıs ı 9 24 tarihinde Hima­
ye-i Etfal (Çocuk Esirgeme
Kurumu) yararına Türk Oca­
ğı tarafından düzenlenmi§tir.
Bu tarihten itibaren de, gü­
re§lerin çıkı§ yeri olan asıl
Kırkpınar bölgesi toprakları­
mız dı§ında kaldığı için müsa­
bakalar, Edirne'de Sarayi­
çi'nde gerçekle§tirilmeye ba§­
lanmı§tır.
Kırkpınar Güre§leri' ne
hem isim veren hem de yüzyıl­
larca mekan te§kil eden ve bu-
274 Bölüm 1 2 • Edirne'den Çe§itlemeler
gün sınırlarımız dı§ında kalan
bu yer, Edirne'yi Ortaköy'e
bağlayan 3 5 km .lik yolun üze­
rinde Simavina (Ammovo­
unon) ve Sarı Hızır (Kiprionos)
köyleri arasında bulunan §OSe
yolun hemen doğusundaki çi­
menlik yerdir. Simovina Edir­
ne'ye ı O km. Sarı Hızır ise ı 2
km. uzaklıktadır.
Kırkpınar Güre§lerinin en
önemli olmazsa olmazlarından
biri hiç §Üphesiz ağadır. Orta­
ya konan koça, açık arttırma­
da en fazla parayı veren Kırk­
pınar ağası olur ve bir sonraki
yılın güre§lerini o ki§i organize
eder. Törenler boyunca te§rif
eden misafirleri ağırlamak ve
müsabakalar sonrasında ödül­
leri dağıtmak ağanın vazifesi­
dir.
Kırkpınar çimenierinin en
önemli ki§ilerinden biri de
cazgırdır. Kendisi güre§ler­
den önce ortaya çıkarak pe§­
rev çeker ve güre§çileri halka
tanı tır.

Kırkpınar'ın özelliği ata

sporumuz yağlı güre§ler ol­
duğu için tüm güre§çiler kıs­
pet denilen daha çok siyah
renkli deri belden bağlama
bir giysi giyerler ve zeytin
yağı ile yağlanırlar. Büyük,
orta ba§altı ve ba§ boylarında üste ba§pehlivan olan ki§i al­
güre§en pehlivanlardan ba§a tın kemere sahip olmaktadır.
güre§enlerin birincisine "baJ,-
pehlivan " ünvanı ile altın ke-
mer ödülü verilir. Üç yıl üst

Bölüm 12 • Edirne'den Çe§itlemeler 275

 Dünyayı Titreten
Pehlivanlarımiz
Osmanlı Devle-
ti'nin sava§larda yenil­
diği ve hasta adam ola­
rak nitelendirilmeye
ba§landığı yıllarda,
Avrupa'da imajımızı
düzelten ve herkesin,
"Türk gibi kuvvetli"
yada "Nöhozel kar§ı­
sında bir Türk gibi" demeleri­
nin sebebi hiç §Üphesiz güre§
müsabakalarında alınan galibi­
yetlerimizdir. (Nöhozel bizim
tarihlecimizde Yeni Kale ola­
rak adlandırılmı§ ve Alınanla­
rın, "Kesinlikle alınamaz." de­
melerine rağmen Fazıl Ahmed
Pa§a tarafından fethedilmi§tir.
Kırkpınar meydanı yakınındaki Kel Aliço, Koca Yusuf ve Kurt Dereli Mehmed anıtı
ile eskiden insanların güre§lere davet edildiği kırmızı dipli mum anıtı.
276 Bölüm 1 2 • Edirne'den Çe§itlemeler
Fetihten sonra da bu
darb-ı mesel yayılmı§­
tır.)
Osmanlılar sporu
destekleyen insanlar
olarak, cirit, tirendazlık
(okçuluk) ve güre§i te§­
vik etmi§ler, padi§ahlar
bile bu tarz faaliyetlere
i§tirak ederek bazı re­
karların altına imza at­
mı§lardır. Güre§in geli§mesin­
de de özellikle I. Murad döne­
minde Edirne'de kurulan Gü­
re§çiler Tekkesi'nin payı bü­
yüktür. O yıllardan itibaren
haftada iki kere güre§en pehli­
vanlar, havaların ısınması ile
birlikte bu güre§lerini açık ha­
vada gerçekle§tirirlerdi. Edir-
 Er Sultan: ( 1 5 . yüzyıl)
Sultan II. Murad ve Fatih
dönemlerinin ba§pehlivanıdır.
Bizzat Fatih Sultan Mehmed
huzurunda Akkoyunlu Dev­
leti Hükümdan Uzun Ha­
san'ın 70 pehlivanına galip
ne'nin Namazgah Ovası ise bu gelmi§tir.
güre§lerin en gözde yerlerin­
den biriydi. Her yıl düzenle­ Bahtiyar: ( 1 5 .- 16. yüzyıl)
nen Kırkpınarlarda ise Güre§­ Şehzade II. Bayezid'in,
çiler Tekkesi, müsabakalara sancak beyliği yaptığı Bur­
gelen güre§çilerin konaklama sa'dan, tahta çıkmak için git­
yerleri olurdu. Bu konaklama­ tiği İstanbul'a yanında getir­
lar esnasında tekke çevresinde diği pehlivan ve okçudur. "Ri­
birbirleriyle tanı§an güre§çiler sale-i Bahtiyarzade" adlı ok­
aralarında idrnanlar yaparlardı. çuluk kitabını yazmı§tır.
Buralarda konaklamı§ namlı
pehlivanların adları dillerden Demir Hasan:
dü§mez, e§yaları da saklanırdı. Edirne'deki Pehlivan Tek­
Böylece bu tekkeler bir müze kesi' nde yeti§IDi§tir. Yavuz
vazifesi de görürlerdi.
Evliya Çelebi me§hur Seya­
hatnamesi' nde, Bursa, Edirne,
Manisa ve Amasya ba§ta ol­
mak üzere birçok yerde kuru­
lan güre§çi tekketerinin amaç­
larının; gürbüz, tuvana, zora­
ver, dilaver, server, hünerver ki­
§ileri ordumuza kazandırmak
olduğunu söylemektedir.
O yıllardan günümüze
isimleri kalabilmi§ ünlü peh­
livanlarımızdan bazıları §Un­
lardır:

Bölüm 12 • Edirne'den Çe§idemeler 277

 1 870 den önce Kırkpınarda
ba§pehlivan oldu. Şöhretini
duyan Sultan Abdülaziz onu
saraya aldı. Arnavutoğlu Ali
Osman' dan sonra saray ba§­
pehlivanı oldu.
Kara İbo:
Sultan Selim'in bizzat huzu­
runda gerçekle§tirdiği güre§­ ( 1 838-?)
lerle me§hur olmu§tur. İstan­ Plevne'nin Lofça kasabası­
bul'da onun adına bir güre§ na bağlı Letniça Köyünde
tekkesi kurulmu§tur. doğdu. Sultan Abdülaziz dö­
Kazıkçı Kara Bekir: neminde sarayda §amdancı­
( 1 8 2 5 - ?) ba§ı olarak görev aldı. Dün­
yaca ünlü pehlivanlarımızdan
Deliormanlı olan Bekir
biridir.
Pehlivan üstün bir kuvvete sa­
hiptir. "Dı§ kazık" oyununu Kızılcıklı Mahmud:
iyi bilmesi sebebiyle bu adla ( 1 880- 1 9 3 1 )
adlandırılmı§tır. Zamanının
Silistre'nin Kızılcık kö-
en büyük pehlivanlarındandır.
Arnavutoğlu Ali:
( 1 8 2 5 -?)
Kastamonu'nun Çambaz
köyündendir. Sultan Abdüla­
ziz döneminin saray ba§pehli­
vanlarındandır. Hiç yenilme­
mi§tir.
Kavasoğlu İbrahim:
( 1 827- 1908)
Plevne ilinin Lofça kasaba­
sının Letniça köyünde doğdu.
* Dünyayı titreten pehlivanlarımız bö­

lümündeki fotoğraflar Edirne dergisinden

Filiz N urullah ve Karaosman
alınmı§tır.

278 Bölüm 1 2 • Edirne'den Çe§itlemeler


yünde doğdu. Nakka§lı
Eyüp, Kara Emin, Madaralı
Ahmed gibi döneminin peh­
livanları ile güre§ti. Fransa
ve Amerika'ya güre§mek
için gitmi§tir.
Hergeleci İbrahim:
( 1 862- 1 9 ı 7)
Razgrad kasabasının Ezer­
ce köyünde doğdu. At çoban­
lığı yaparken güre§e ba§ladı­
ğından bu isim ile ad1andırıl­
dı. Güre§ oyunlarındaki ma­
hareti ile ünlü olmu§, birçok
pehlivanın yeti§tirilmesini
sağlamı§tır. Kara Ahmed'in
hocalığını da yapan Hergeleci
İbrahim, onunla Rusya ve Pa­
ris'e de giderek güre§lere i§ti­
rak etmi§tir.
Bölüm 12
Zeytinbu mul u Ali Ah­
me d : ( 1 884- 1 9 5 5 )
Erdeklidir. Zeytinburnu
Askeri Fabrikasında çalı§tığı
sırada güre§e ba§lamı§tır. Ça­
talca, Hayrabolu, Gemlik pa­
nayırlarında ba§ı aldıktan
sonra, 1906 yılında Kırkpınar
ba§pehlivanlığını kazanmı§tır.
Kel Aliço:
( 1 844- 1 9 1 3)
Plevne'nin Ozikociça kö­
yünde doğdu. Yağlı güre§lerin
en §Öhretli ismi olup, ba§pehli­
vanlığı 26 kez kazanmı§tır.
Sultan Abdülaziz döneminde,
Kavasoğlu İbrahim Pehlivan
tarafından Kara İbo ile birlik­
te saraya alınmı§tır. Sert gü-
Yukarıda Hergeleci ibrahim ve Kara
Ahmed, altta Kel Aliço.
• Edirne'den Çe§itlemeler 279
 re§lerinden dolayı "Gaddar
Aliço" olarak adlandırılan gü­
re§çimiz, Kavasoğlu'ndan son­
ra katılmaya ba§ladığı Kırkpı­
nar meydanlarında unutulmaz
güre§ler yaptı. 1894'e kadar
ba§pehlivanlık ünvanını kim­
seye kaptırmadı.
Koca Yusuf:
Koca Yusuf
( 1 8 59- 1 898) .
Bulgaristan'ın Şumnu iline
bağlı Karalar köyünde doğdu.
Güre§i Kel İsmail Pehlivan ve
Pomak Osman Pehlivandan
öğrendi. Ba§a soyunduğu yıl­
larda Kel Aliço Kırkpınar
ba§pehlivanıydı. Ba§a soyun­
duğu günden beri hiç yenil­
mediği için "Gökte nasıl bir
280 Bölüm 1 2 • Edirne'den Çe§itlemeler
güne§ varsa, yerde de yalnız
bir Yusuf vardır." sözü ile
övülmü§tür.
Çağının ünlü pehlivanları
ile güre§tikten sonra Fransa'ya
gitti. "Türk gibi kuvvetli." sö­
zü Fransa'da onun için söylen­
mi§tir. Fransa'dan sonra Ame­
rika'ya giden Koca Yusuf ora­
da da birçok müsabakaya çık­
tı ve hepsinde de rakiplerini
kısa sürede yenilgiye ugrattı.
Yurda dönmek üzere New­
york'tan hareket eden Bour­
gogne vapuruna binen Koca
Yusuf, geminin batmasıyla bo­
ğularak hayatını kaybetti.
Koca Yusuf ve arkada§ları Paris' te.
 Adalı Halil:
( 1 866- 1 9 2 5 )
Edirne'nin Adaiçi bucağı­
nın Kiliseli köyünde doğdu.
Aliço ve Koca Yusuf'un ba§­
pehlivanlığı zorladığı yıllarda
ba§a güre§meye ba§ladı. Köy­
leri Aliço'nunkine yakın oldu­
ğu için onunla sık sık görü§e­
rek Aliço'nun talebesi oldu.
Koca Yusuf, Katrancı, Kurtde­
reli ile güre§ tuttu. 1899 yılın­
da Amerika'ya gitti. Ülkesine
döndükten sonra Hamburg,
Berlin, Liege ve Viyana'da gü­
re§lere katıldı. Kırkpınar'da
defalarca ba§pehlivanlık ka­
zandı. Amerikalıların "Sulta­
nın Aslanı" diye hitap ettikleri,
hayatı §an ile dolu olan Adalı Halil, örnek bir ki§iliğe sahip
idi. Bu nedenledir ki her sene
Kırkpınar Güre§leri onun kab­
rini ziyaret ile ba§lamaktadır.

Kurtdereli Mehmet:
( 1 87 2 - 1 939)

Bulgaristan'ın Tırnova ili

Selvi kazasının Bukurova kö­
yünde doğdu. Ailesi sava§ ne­
deniyle göç ederek Balıke­
sir'in Kurtdere köyüne yerle§­
tiler. Döneminin ünlü pehli­
vanları Katrancı Mehmet,
Yukarıda Adalı Halil ve Kurtdereli, altta
Kara Emin ve Sarı Hafız Koca Yusuf, Adalı Halil ile

Bölüm 1 2 • Edirne' den Çe§idemeler 28 1

 Kara Ahmet:
( 1 87 ı - ı 902)

Rusçuk'un Razgrad ilçesi­

ne bağlı Umutköy'de doğdu.
ı 892 yılında İstanbul'a gele­
rek Hergeleci İbrahim'e çırak
oldu. Çardak'ta ilk önemli
güre§lerini yaptı. Hergeleci
İbrahim ile birlikte Rusya ve
Fransa'ya güre§lere gitti.

Kara Ahmet'i diğer pehli­

Kurtdereli Mehmet vanlardan ayıran özellik, yağ­
lı güre§lerde ba§pehlivanlığa
ba§a güre§ti. Koca Yusuf ve
sahip olmamasıdır, ama gre­
arkada§larını Paris'e götüren
koromende dünya §ampiyonu
Doublier tarafından bu kez
olmu§tur. ı 899 yılında Pa­
kendisi Katrancı Mehmet ile
ris'te yapılan "Cihan Şampi­
birlikte Paris'e götürüldü.
yonluğu" güre§lerinde rakip­
Burada Fransız ve Bulgar gü­
lerini yenilgiye uğratarak Ci­
re§çilerle güre§ti. ı 899 Kırk­
han Pehlivanı ünvanını ka­
pınar'ında Adalı Halil ve Ka­
zanmı§tır. Bu ba§arı sonrasın­
ra Osman'ı yenerek Kırkpı­
da Paris, Berlin, Viyana,
nar ba§pehlivanı oldu. Tekrar
Hamburg ve Pe§te'de düzen­
Avrupa'ya giderek Berlin ve
lenen güre§lere katılmı§tır.
Paris'te büyük güre§çilerle
·

kaqıla§tl. ı93 ı yılında An­ ı 902 yılında çok genç bir

kara'da, "Ben her güre§te ar­ ya§ta İstanbul'da vefat et­
kamda Türk Milleti'nin bu­ mi§tir. Kabri Eyüp mezarlı­
lunduğunu ve millet §erefini ğındadır.
dü§ünürdüm. " Sözlerini söy­
lemi§ ve bunun üzerine Ata­
türk kendisine ünlü mektu­
bunu yazmı§ ayrıca da ı ooo
lira ile ödüllendirmi§tir.

282 Bölüm 12 • Edirne'den Çe§itlemeler

 1924 - 2005 YILLARI ARASINDA KlRKPlNAR
BAŞPEHLiVANLARI
1924 Bendi Abdullah 1965 İzmirli Kara Ali Çelik

1925 Geçkinli Yusuf 1966 Ordulu Mustafa Bük

1926 Edirneli Kara Emin 1967 Ordulu Mustafa Bük

1927 Manisalı Rıfat 1968 Ordulu Mustafa Bük

1928 Mandıralı Kayıkçı Ahmet 1969 Babaeskili Nazmi Uzun

1929 Gostivanlı Mülayim Pehlivan 1970 Baıpehlivanlık güreıleri yapılmadı

1930 Handırmalı Kara Ali (Acar) 197 1 Deniziili Hasan Şahin

1931 Bandırmalı Kara Ali (Acar) 1972 Akhisarlı (Arap) Mustafa Yıldız

1932 Handırmalı Kara A l i (Acar) 1973 Ordulu Davut Yılmaz

1933 Handırmalı Kara A l i (Acar) 1974 İzmirli Kara Ali Çiçek

1934 Gostivanlı Mülayim Pehlivan'la Tekirdağlı 1975 Güreıler yarıda kaldı

Hüseyin yenİjemedi. 1976 Karamürselli Aydın Demir

1935 Tekirdağlı Hüseyin (Alkaya) 1977 Karamürselli Aydın Demir

1936 Tekirdağlı Hüseyin (Alkaya) 1978 Karamürselli Aydın Demir

1937 Tekirdağlı Hüseyin (Alkaya) (Altın Kemer)

1938 Tekirdağlı Hüseyin (Alkaya) 1979 Handırmalı Sabri Acar

1939 Tekirdağlı Hüseyin (Alkaya) 1980 Muğlalı Mehmed Güçlü

1940 Tekirdağlı Hüseyin (Alkaya) 1981 Akhisarlı (Arap) Mustafa Yıldız

194 1 Tekirdağlı Hüseyin (Alkaya) 1982 Denizlili Hüseyin Çokal

1942 Tekirdağlı Hüseyin (Alkaya) 1983 Denizlili Hüseyin Çokal

1943 Babaeskili İbrahim Erdi 1984 DeniziiliHüseyin Çokal (Altın Kemer)

1944 Hayrabolulu Süleyman Ertaj 1985 Handırmalı Sabri Acar

1945 Babaeskili İbrahim Erdi 1986 Balıkesidi İbrahim Gümüı (Magirüs)

1946 Sındırgılı Şerif Ünal

1987 Hataylı Recep Kılıç

1988 Antalyalı Recep Gürbüz

1947 D üzedi Çolak İsmail (Atay) ile Hayrabo-
1989 Balıkesidi Saffet Kayalı
!ulu Süleyman Ertaı birlikte diskalifiye edildi.
1990 Karamürselli Ahmet Ta..§çı
1948 Babaeskili (Kuleli) Mustafa Yenici
199 1 Karamürselli Ahmet Ta..§çı
1949 Sındırgılı Şerif Ünal
1992 Karamürselli Ahmet Tajçı
1950 Hayrabolulu Süleyman Ertaı
(Altın Kemer)
195 1 Adapazarlı İrfan Atan
1993 Karamürselli Ahmet Ta..§çı
1952 Balıkesirli Tarzan Mehmed
1994 Antalyalı Cengiz Elbeye
195 3 Adapazarlı İrfan Atan
1995 Karamürselli Ahmet Ta..§ çı
1954
1996
Samsurrlu İbrahim Karabacak
Karamürselli Ahmet T�çı
1955 Adapazarlı İrfan Atan
1997 Karamürselli Ahmet T�çı
1956 Samsurrlu İbrahim Karabacak
(Altın Kemer)
1957 Handırmalı Kara Hasan Acar
1998 Antalyalı Cengiz Elbeye
1958 Adapazarlı Adil Atan 1999 Karamürselli Ahmet Ta�çı
195 9 Samsurrlu İbrahim Karabacak 2000 Karamürselli Ahmet Taıçı
1960 Samsurrlu İbrahim Karabacak 2001 Ankaralı Vedat Ergin

1961 Sındırgılı Mehmet A l i Yağcı 2002 Hasan Tuna

1962 Ba�pehlivanlık güreleri yapılmadı. 2003 Sivaslı Kenan Şim�ek

1963 Adapazarlı Sezai Kanmaz 2004 Samsurrlu Recep Kara

1 964 Sındırgı! ı Mehmed Ali Yağcı 2005 SamsunJu Şaban Yılmaz

Bölüm 12 • Edırne'den Çe§idemeler 283

 • •
EDI RN E ' N I N
MEŞ H U RLARI
Aynalı Süpürge : Edirne
kültüründe vazgeçilmez bir
yeri olan aynalı süpürge, ev­
lenecek her genç kızın çeyi­
zinde bulunmak zorundaydı.
Bu süpürge gelin adayı tara­
fından bizzat hazırlanırdı.
Aynalı süpürgenin süpürgesi
evlenecek kızın çalı§kanlığı­
nı, temizliğini ve saflığını,
ayna ise güzelliğini simgele­
mektedir. Aynanın bu evlili­
ğe ı§ık olması dileği ile ayna­
lı süpürge bir ömür boyu
saklanmaktadır.
284 Bölüm 12 • Edirne'nin Me§hurları
Meyve Sabunu (Mis)
Edirne'ye özgü bir ba§ka kül­
tür unsuru ise meyveli sabun­
dur. Edirneli hanımlar, dı§arı­
dan aldıkları sabunları evle­
rinde eritirler, içine misk ko­
kusu katarak soğuma esna­
sında meyve §ekli verirler.
Sonrasında da bu meyvenin
türüne göre boyayarak evle­
rinde hem dekoratif hemde
güzel kokan bir aksesuar elde
etmi§ olurlar. Bu sabunlar
günümüzde fabrikasyon ola­
rak da üretilmekte olup,
Edirne'ye gezmeye gelen yerli
ve yabancı turistlerin beğeni­
sine sunulmaktadır.
 Hz. Muhammed (s.a.s.)'in kademinin sembolize edildiği Edirnekari pano.

Edirnekari : Edirnekari,
Edirne i§i anlamına gelmek­
tedir. 14. yüzyıldan bu yana
ya§adığımız ortamdaki birçok
e§yaya uygulanabilen bu de­
senler Edirne'nin tarihe bırak­
tığı en kıymetli izlerdendir.
Bu Edirne'ye has süslemeler,
herhangi bir sandık, dolap ya
da tavanda bulunabildiği gibi Çeltik Tarağı : Anadolu
bir rahle ya da at arabasında
halkının imal ettiği süs e§ya­
da görülebilmektedir.
larının en tipik örneklerinden
Talika : Edirne'nin kendi­ biri olan çeltik tarağı, pirinç
ne özgü bir sanatı da at ara­
balarıdır. Bu arabaların özelli­
ği; tek atlı ve yaylı olmasıdır.
Zaten talika da bu anlama
gelmektedir. Ah§ap veya me­
talden yapılabilen bu arabalar
genellikle koyu bir renk ile
boyanır ve üzeri canlı renkler
ile süslenirdi.

Bölüm 1 2 • Edırne'nin Me§hurları 285


üretımının yaygın olduğu
Edirne'de bir hayli yaygındır.
Çeltiğin saplarından yapılan
bu tarak süs olması yanında
nazara kat§ı da kullanılagel­
mi§tir.
B adem Ezmesi : Edir­
ne'ye düzenlediğiniz bir tu­
run ak§amında bu §itin
memleketten ayrılmadan
önce bir tatlıcıya gidip ora­
dan badem ezmesi alınanızı
tavsiye ederim. Taze olmak
§attı ile gerçekten harikadır.
Bu ilginç tatlıyı güzel kılan
sır ayıklanma a§aması ndaıı
ba§lar. Her bölgenin bademi
makbul değildir. Bazı bölge­
lerin ki acı olabilmektedir.
Toplanan bademler itina ile
kurutulur, rendelenir ve ha­
vanda dövülür. Hamurun
yuğrulmasından sonra §ekil
verilip kesilir. Bademi güzel
kılan elde yapılması ve kat­
kısız olmasıdır.
286 Bölüm 12 • hm n ı n Mes ı.ırLırı
Deva-i Misk: Edirne'nin
en me§hurlarından biri de ün­
lü deva-i misk helvasıdır.
Adından da anla§ılacağı üzere
çok güzel bir kokuya sahip
olup, derdere deva olduğu
söylenmektedir. Afyon kay­
ınağına çok benzeyen bu tat­
lı, macun §eklinde olup tatlı
ile arası iyi olanlara tavsiye
edilir.
Edirne Peyniri: Edirne'ye
gelipte tam yağlı bir Edirne
peyniri almadan ayrılmak ol­
maz. Tadına bakınca sizlerde
bizlere hak vereceksiniz, çün­
kü bu yörenin peynit konu­
sunda ki ünü tarihe dayan­
maktadır. Mesela Trakya'da
yer alan Çorlu'nun adının Bi­
zans dönemindeki eski harita­
larda peyniri me§hur olduğu
için "peynir kasabası" anla­
mında "Tribiton" olarak geç­
tiği görülmektedir. O zaman­
lardan bu yana tadından ve
kalitesinden bir §ey kaybet-
mediğini dü§ündüğümüz
Edirne peynirinden balısimizi
burada kapatıp bir sonraki
me§hurumuza geçelim.
 Bez Bebek: Edirne'nin ün­
lüleri arasında bulunan ve son
dönemde dünyaya da açılmayı
ba§aran en §irin ürünler bez
bebeklerdir. 30 cm. civarında
boyları olan, tamamen elde
yapılan ve hemen hiç birinin
diğerine benzemediği bu be­
bekler gerçekten çok güzel.
İçleri silikon elyaftan olu§an
bebeklerin en dikkat çeken
özellikleri giysileri. Çünkü
onlara folklorik kıyafeder
giydiriliyor. Bebekler; bü­
rümcük, uçkurla bağlanan
§alvar ve cepkenden olu§an
üçlüyü giyerken, ba§larına
oya i§lemeli yağlık takıyor ve
ayaklarına yemeni giyiyor.
Bazılarının üzerinde ise; tığla
i§lenmi§ krep, iç eteklik, en­
tari ve ferace bulunuyor. Bu
bebekler; Trakya tipi denilen
sarı§ın, açık tenli, kırmızı ya­
naklı, renkli gözlü ve saçları
örgülü kızlar ile kara ka§lı ela
gözlü erkek bebeklerden
meydana geliyor.
Ciğer Tava : Ciğer deyin­
ce aklımıza gelen yerlerden
biri de Edirne'dir. Acıktığınız
bir anda uğradığınız herhan­
gi bir lokanta da bu tava ci­
ğerinden bulabilirsiniz. Saçta
kızartılmakta olan bu ciğerin
en dikkat çekici yanlarından
birisi yaprak §eklinde ince ve
geni§ kesilmi§ olmasıdır.
Özel bir unlu malzeme ile
karılarak kızartılan bu ciğer
kokusu ve lezzetiyle harika­
dır. Bu yemeğin en önemli
özelliklerinden biri de yanın-
Bölüm 12 • 1 1 r ı<. nın Meshurları 287
 da kurutulmu§ ve kızartılmı§
biber ile servis yapılmasıdır.
Biberierin ne kadar acı oldu­
ğunu sanıyorum söylememi­
ze gerek yok.
Karaağaç
Edirne'nin tabiat güzellik­
leri ile süslü bir yerle§İm mer­
kezi de artık §ehir ile iç içe
geçmi§ olan Karaağaç kasa­
basıdır. Edirne §ehir merke­
zinden batıya doğru devam
ettiğiniz taktirde Tunca ve
Meriç Nehirlerine ula§acak,
Meriç Köprüsü sonrasında
ye§il mi ye§il bir belde ile kar­
§ıla§acaksınız. Tarihi karakol
binası ile Hacı Adil Bey çe§­
melerine selam vererek ağaç­
lık bir yolu takip ettiğinizde
az sonra Karaağaç'ı kar§ınız­
da bulacaksınız.
Lozan Barı§ Antla§masına
göre bu güzel belde Meriç
Nehri'nin batısında kalması­
na rağmen sava§ razıninatı
olarak Türkiye Cumhuriye­
ti'nde kalmı§tır. Rumlar ile
yapılan mübadeleler sırasında
burada ya§ayan Rumlar Ka­
raağaç'ı bo§altmı§ ve sınırın
hemen diğer tarafına yine ay­
nı ismi ta§ıyan ikinci bir Ka­
raağaç kurmu§lardır. Burada
§U an ya§ayan halkın büyük
bir çoğunluğu mübadele son-
288 Bölüm 12 • Edirne'nin Me§hurları
rasında buraya ta§ınını§lardır.
Karaağaç'ta görülecek en
önemli yerler Lozan Anıtı ve
Müzesi, Pazarkule Yunanis­
tan sınır kapısı, Mimar Ke­
malettin'in İn§a ettiği Kara­
ağaç Tren İstasyonu ve birbi­
rinden ilginç tarihi Karaağaç
evleridir.
Lozan Anıtı ve Müzesi
Edirne'nin artık bir ma­
hallesi haline gelen §İrin Ka­
raağaç beldesinin Türkiye sı­
nırlarına katılması Lozan Ba­
rt§ Antla§ması ile olmu§tur.
Bu güzel olayın anısına, Ka­
raağaç Tren İstasyonu ile Lo­
zan Caddesi arasına Lozan
Anıtı İn§a edilmi§tir. Trakya
Üniversitesi ile Edirne Beledi­
yesi'nin öncülüğünde yapılan
Lozan Anıtı'nın temeli 29
Mart 1 998'de atılmı§tır. 19
Temmuz 1 998'de dönemin
Cumhurba§kanı Süleyman
Demirel tarafından açılı§ı
gerçekle§tirilen anıt, uzun­
lukları farklı üç sütundan
olU§maktadır.
36.45 metre yüksekliğin­
deki birinci sütun 'Anadolu'yu,
3 1 .95 metre uzunluğundaki
ikinci sütun Trakya'yı, 1 7 .45
metre uzunluğundaki üçüncü
sütun ise Karaağaç'ı temsil et-
mektedir. Sütunları çevreleyen
halka birlik ve beraberliği,
genç kız, zerafet ve hukuku,
kızın elindeki güvercin barı§ı,
diğer elindeki belge ise Lozan
Barı§ Antla§masını simgeler.
Anıtın hemen yanında bu­
lunan Lozan Müzesi'nde, Lo­
zan Barı§ Antla§ması'na ait
belge ve fotoğraflar ile kitap­
lar sergilenmektedir.
Hıdırlık Tepesi ve
Tabyalan
Edirne'nin kuzeybatısında
bulunan me§hur ve bir o ka­
dar da tarihi olan tepe, üze­
rinde yatan Hıdır Baba Tür­
besi dolayısı ile bu isimle ad-
landırılmı§tır. 1 7 . yüzyıl da
Abdurrahman Hıbri Enis-ül
Müsamirin adlı kitabında, bu
tepeden bahsetmekte ve üze­
rinde bir zaviyenin bulundu­
ğunu aktarmaktadır. Burası­
nın Edirne'de duaların kabul
edildiği dört makamdan biri
olduğu söylenmekte ve Ka­
nuni döneminde İbrahim Pa­
§a tarafından bu zaviyenin
onartılarak geni§letildiğinden
bahsetmektedir.
Be§ir Çelebi'nin Risalesin­
de de burası Edirne'de yapı­
lan duaların kabul edildiği
bir yer olarak anlatılmakta
ve bu özelliğinin Hızır ve İl­
yas Aleyhisselamların burada
Bölüm 12 • Edirne'nin Me§hurları 289
 kaqıla§malarından kaynak­
landığı belirtilmektedir.
Evliya Çelebi, tepenin da­
ha Hristiyanlık döneminde
bile zaviye olarak kullanıldığı­
nı, sonraları Bekta§i yoluna
girdiğini söylemektedir. Os­
manlıların daha Edirne'nin fe­
tih yıllarında burayı Hızır ma­
kamı olarak gördüklerini ve I.
Murad'ın burayı imar ettirdiği
aktarılmaktadır. Merzifonlu­
nun buradaki bir takım hare­
ketleri önlemeye çalı§tığı ve
beddua aldığı da Evliya Çele­
bi'nin anlatımları arasında yer
almaktadır. Evliyamız son
290 Bölüm 12 • . , , , ,,,< " n \ ' · 1
olarak, IV Mehmed'in bu te­
peye büyük bir cami ve saray
yaptırdığını da aktarmakta­
dır. IV Mehmed'in yaptırdığı
bu saray hakkında bugün bil­
diğimiz tek §ey, Dr. Rıfat Os­
man Bey'in Edirne Sarayı adlı
kitabındaki ifadeleridir. O,
Balkan Sava§ı' nda, Edirne'yi
savunan Şükrü Pa§anın Hıdır­
lık Tabyalarının, bu sarayın
olduğu yer olduğunu söyle­
mektedir. Bu tabymıın yanın­
da bulunan Ermeni Mezarlı­
ğı'nın kenarındaki çe§menin
de bu sarayın ahırlarına ait ol­
duğu söylenmektedir.
'' 1 "
 Tepeye adını veren Hıdır
Babanın türbe ve tekkesi yine
Evliya Çelebi'nin anlatırnma
göre tabyanın 200 metre ka­
dar doğusunda bulunmak­
tayını§. ı 9 ı 0 yılında bu yapı­
lardan sadece bir oda ile için­
de Hıdır Baba'nın sandukası
kalmı§, fakat Balkan Harbi
sırasında burası da tahrip
edilmi§tir.
Balkan Sava§ında Hıdırlık
Tepesi:
ı 9. yüzyıl ortalarında bu
tepenin ba§ında Hıdırlık
Tabyalan denilen askeri ya­
pılar bulunmaktadır. Hıdır­
lık Tabyalarını ünlü ise, Bal­
kan Sava§larında tam ı 5 5
gün süren Edirne savunma­
ları esnasında dü§mana kar§ı
en güçlü direni§in gerçekle§-
tirildiği yer olmasından kay­
naklanmaktadır. Burası aynı
zamanda bu direni§in kahra­
manı olan Şükrü Pa§anın ka­
rargahıdır. Fakat bu tabya
aynı zamanda kötü bir anı­
nın da hatırlatıcısı durumun­
dadır. Bu §anlı savunma son­
rasında tamamen bitip tüke­
neo birliklerimiz teslim bay­
rağını buradaki bir direğe
çekmek zorunda kalmı§lar­
dır.
Günümüzde bu tabya pe­
ri§an bir görünümdedir fakat
Buçuk Tepe'deki Kıyık Tab­
yası gibi buralarında onarıl­
ması ve ziyarete açılması dü­
§Ünülmektedir.
 SÖZLÜK:
Abanoz: Hindistan'da ye­
ti§en çok sert, dayanıklı, siya­
ha yakın kıymetli bir ağaç.
Alem: Yapıların kubbe ve
külalı gibi yerlerinin tepesin­
de, sancaklarda çoğunlukla
yarım aya benzer formda be­
zeme elemanı, bir çe§it tepe­
lik. Maden ya da ta§tan yapı­
lır.
Alınlık: Antik yapıların
cephelerinde çatı ile korni§
arasında yer alan üçgen biçi­
mindeki kısım. Bir portalın
ya da bir pencereı:ıin çerçeve
içine alınmı§ üst kısmına da
bu ad verilir.
Arasta: Çaqı, dizi dükkan­
lar. Bazen önlerinde revak ve­
ya kaqılıklı sıraların arasında
örtü bulunanlar bir tür kapalı
çar§ı olu§tururlar.
Arkeoloji: Eski uygarlık­
ları ara§tıran kazı bilimi.
292 Sözlük
Aynata§ı :
musluk takılan süslü ta§.
Baldaken: Kubbenin dört
duvar üzerinde yükseldiği
mimari tarz. Bu tarz çadır ve
taht formlarına da aynı isim
verilmektedir.
Barok: 1 600 ile 1 7 5 0 yıl­
ları arasındaki Avrupa sanat
üslubu.
Ba§kadın: Padi§ahın ilk
hanımı.
Castrum: Etrafına sur çe­
kilerek kendisine öne.m veril­
diği belli edilen Roma §ehir­
leri.
Çini: Bir çe§it beyaz top­
raktan pi§irilerek yapılmı§,
mineli, ince fakat �aydam ol­
mayan seramik sanatı.
Darܧ§ifa: Eskiden has­
tanelere verilen ad.
 Dolmen: Yere kaqılıklı
olarak dikilmi§ iki enli ta§
üzerine masa tablası gibi yer­
le§tirilen üçüncü ta§tan mey­
dana gelir. Barınak olarak
kullanılır dı.
Eksedra: Büyük ve yarım
daireleri tamamlayan ve göv­
deye birle§mesini sağla yan
çeyrek kubbeler.
Enderun: Topkapı Sara­
yı'nda devletin yönetim i§leri­
nin yapıldığı kısmı olup, ileri­
de devlet adamı olarak yeti§e­
cek öğrencilerinde kaldığı ve
eğitim gördükleri bir okul ni­
teliğindedir.
Etnografya: Sosyal ha­
yatta kültür ve kültür ürünle­
rini inceleyen bilim dalı.
Eyvan: Avluya bakan ta­
rafı açık, üç tarafı kapalı, üs­
tü tonozla örtülü bölümlere
denir.
Gotik: Avrupa'da Orta
Çağ mimarisine verilen ad.
1 2 . yüzyılın ortasından Röne­
sans'a kadar olan süreyi içeren
gotik, resim ve heykeli de
kapsayan genel bir üslup ol­
mu§tur.
Gravür: Metal bir plak
üzerine asit veya bir uç ile ya­
pılan oyma desenin mürek­
kep ile kalıbı alınarak hazırla­
nan resimler
Harim: Yabancıların gir­
mesi yasak olan, kutsal tutu­
lan, korunulan yer.
Hatai: Süslemede yaprak,
fıliz ve çiçek motiflerinin bir­
birine dola§ması ile meydana
gelen bezerne tarzı.
Hayat Ağacı: Türk ve İs­
lam süsleme sanatlarında
hurma ve benzeri ağaçlara ve­
rilen ad. Cenneti sembolize
eden resimlerde veya süsle­
mede simetri ekseni olarak
çokça görülür.
Hazire : Camilerio kıble
tarafında bulunan küçük me­
zarlık.
Helenistik Dönem: Bü­
yük İskender'in Asya seferi ile
ba§layan Avrupa ve Asya
Kültürünün kayna§ması ile
olu§an kültür akımı.
Höyük: Aynı yerle§im
merkezine farklı dönemlerde
kurulan §ehirlerin yıkılınası ve
her yıkılan yapı katmanının
bir öncekinin üstüne binmesi
sonucu olu§an tepelere denir.
Sözlük 293
 Hünkar Mahfili: Osman­
lı camilerinde padi§ahın na­
maz kılması için ayrılmı§ bö­
lüm.
İmaret: Fakiriere ücretsiz
olarak günde iki öğün yemek
dağıtılan yer.
Kavsara: Kapı giri§lerin­
deki ön kısmın üstü.
Kesme Ta§: Düzenli yon­
tulmu§ ta§. Hem duvar öğesi
hem bezerne için düzenli i§­
lenmi§ ta§ ve bu ta§larla örül­
mü§ duvar tekniği. Çoğun­
lukla kaplama malzemesi ola­
rak yüzeylerde kullanılır.
Ke§ide: Arap harfli yazıda
bazı harflerin ba§ tarafı yazıl­
dıktan sonra süs için çekilen
uzat ma.
Kehhal: Göz hekimi.
Kontur: Çevre çizgisi. Fi­
gürleri ya da motifleri çevre­
leyen çizgi.
Kült: Eski bir kavmi di­
ğerlerinden ayıran farklılık­
lar.
Lahit: İçine ölülerin kon­
cluğu mezar sandukası.
Lotus: Eski Mısır'da me§-
294 Sözlük
hur bir çiçek .
Mahfil: Camilerde müez­
zin ya da padi§ahlara ayrılmı§
ve yüksekçe olarak in§a edil­
mi§ localar.
Maksem: Suların taksim
edildikleri yer.
Medrese: Yüksek düzey­
de öğretim kurumu. Bu
amaçla yaptırılmı§ mimarlık
eseri. Anadolu dı§ında genel­
likle açık avlulu, Anadolu'da
ise avlusunun üstü açık ve ka­
palı olmak üzere iki tipte ge­
li§mi§tir. Kaynağında 9- ı ı .
yüzyıl Horasan bölgesi konut
mimarisi bulunur.
Mihrap: Cami ve mescit­
ler ile namazgahlarda kıble
yönünde belirleyici mimari
öğe. İmaının önünde durdu­
ğJ. bölüm. Genellikle etrafı
çerçevelenmi§, duvarda kü­
çük bir girinti biçiminde ya­
pılmı§tır.
Mukarnas : Kademeli ola­
rak ta§malar yapacak biçim­
de, a§ırtmalı olarak yan yana
ve üst üste gelen, üç boyutlu
görünüm veren bir geçi§ ve
dolgu öğesi. Petek biçimi bir
görüntü ile yarım kubbelerin
içini dolgulayan İslam sanatı
öğesi. (Sarkıtlı olanlarına ista­
laktit denilir).
Müselsel: Bütün harfleri
ve kelimeleri birbirlerine biti­
§ik olarak yazılan bir yazı üs­
lubu.
Menhir: Herhangi bir ki­
§i veya olay anısına dikilmi§,
yontulmamı§ ta§.
Namazgah: (Genelde se­
ferler sırasında) insanların
açık bir ortamda namaz kıta­
bildikleri, kar§ılarında mih­
rap ta§ı da bulunan açık iba­
det yeri.
Neo-Klasik (Türk ) : 19.
yüzyıl sonları v e 2 O. yüzyıl
ba§larında bir sanat akımı.
Eski Türk ve İslam sanatın­
dan alınmı§ mimari ve süsle­
me öğelerinin kullanılması ile
ortaya çıkan ilk milli akım.
Neolitik Çağ: (Batı tarih
anlayı§ında) insanların topra­
ğa yerle§meleri ve ziraatın
yaygınla§ması ile ba§layan
dönem .
Ni§: Mimaride duvara ya­
pılan oyuk.
Paleolitik Dönem: (Batı
tarih anlayı§ında) insanların
daha çok toplayıcı olarak ya­
§adıkları devirler.
Pandantif: Kare altyapı­
dan kubbe eteği olan daireye
geçi§ öğesi.
Payanda: Destek, yükü
karı§lamak üzere eklenmi§
duvar parçası.
Paye: Binaların çatı örtü­
lerini ta§ıyan her bir kolon,
ayak.
Renkli Sır Tekniği: Os­
ınanlılar tarafından uygula­
nan bir çini tekniği. Bu tek­
nikte boya kullanılmaz. Sırın
kendisi renklidir. İlk olarak,
levha üzerinde sırların birbiri­
ne karı§masını önleyen, kon­
tur olu§turan bir madde ile sı­
nırlar belirlenir. Daha sonra,
istenilen renkli sırlar boya gi­
bi kullanılarak levha renklen­
dirilir ve fırınlanır. Isı kabında
eriyen sırlar kontur içinde ka­
larak birbirlerine karı§mazlar.
Restitüsyon: Sonradan
deği§ikliğe uğramı§, kısmen
yıkılmı§ ya da yok olmu§ öğe­
lerin, yapıların veya yerle§­
melerin ilk tasarımlarındaki
ya da belirli bir tarihteki du-
Sözlük 295
 rumlarının, aqiv kayıtların­ Tırabzan: Merdiven kor­
dan, yapı üzerindeki izlerden, kuluğu.
yapıya, yerle§meye ait çizim
Tonoz: Ta§ ya da tuğladan
fotoğraf gibi belgelerden ya­
örülerek meydana gelen bir
rarlanılarak plan, kesit, görü­
mimari örtü elemanı. Biçimi­
nܧ ve aksonometrik çizim­
ne göre be§ik tonoz, aynalı
lerle ya da maketle anlatımı.
tonoz, çapraz tonoz, kabur­
Revak: Yapıların etrafını galı tonoz, yelken tonoz gibi
çeviren, üstü kubbeli ve sü­ adlar alır.
tunlu geçi§ alanları.
Tümülüs: Eski çağda
Rik'a: Türklerin ortaya çı­ üzerine toprak yığılarak suni
kardığı bir yazı çe§idi. olarak tepele§tirilen kral me­
"mim"lerin gözü kapanmı§, zarları.
"sin" ve benzeri harflerin di§­
Vakay-ı H ayriye : 1 8 2 6
leri kalkmı§, noktalar çizgile­
Yeniçeri Ocağı'nın kaldırıl­
re dönü§mܧtÜr. Daha çok el
ması.
yazısında kullanılır.
Zemberek: Hayvan sır­
Sekban: Osmanlılarda, sı­
tında ta§ınabilen küçük top.
nır boylarında görev yapan
Bu topları kullanan birliğin
bir sınıf asker. Komutaniarına
ba§ında kullanan ki§iye de
da sekbanba§ı denilir.
zemrekçiba§ı denilir.
Sıraltı tekniği: Keramik
boyalarının �isküvi halindeki
keramikler üzerine boyanarak
üstlerine sır çekilmesi, boya­
ların sır altında kalması ile
olupn teknik.

Stel: Roma'da mezar ta§­

ları.

Taç kapı: Tak kapı adı da

verilen bezemeli ana giri§.

296 Sözlük
• Saraylar M üzeler Köprüler
• •

• Cami ler Çesmeler Hamamlar

• •

• Tabyalar Mezarlar Çesitlemeler

• •

Balkanların Başkenti Edirne ve Gezi bulunan bütün tarihi eserleri, tarihi

Reh beri kitab ı , O s m a n l ı payitaht­ g e ç mi ş i i l e i n c e l eyen ve bir gezi

l a r ı n d a n E d i rn e'yi en iyi şe k i l d e r e h b e r i n i n ötesi n d e bir ş e h r i n

a n l at m a k i ç i n hazırl a n m ı şt ı r. Eser şahsında b i r devletin kısa tari h i n i

yüzlerce resi m l e b i n lerce bi l gi ile anlatan b i r kitaptır. Eser b u yönüyle

z eng i nl eşti ri l m i şti r. B u kitabı oku­ E d irne i l e i l g i l i hazırl a n a n en kap­

madan " E d i rne'yi gezd i m . " d iyen s a m l ı eserlerden b i r i d i r.

yan ı l ı r, çünkü Balkanların Başkenti Çıkacağınız derin tarih yol c u l u ğ un­

E d i rne ve Gezi Rehberi, E d i rne'de d a s i z e i y i yo l c u l u k l a r d i l e r i z .