Professional Documents
Culture Documents
Fizik Giriş Newton - Brown Hareketi Nedir - Sıvı Moleküllerinin Rastgele Hareketlerinin Ardındaki Fizik Nasıl İzah Edilir - Evrim Ağacı
Fizik Giriş Newton - Brown Hareketi Nedir - Sıvı Moleküllerinin Rastgele Hareketlerinin Ardındaki Fizik Nasıl İzah Edilir - Evrim Ağacı
Fizik Giriş Newton - Brown Hareketi Nedir - Sıvı Moleküllerinin Rastgele Hareketlerinin Ardındaki Fizik Nasıl İzah Edilir - Evrim Ağacı
Sıvı ya da gaz molekülleri içinde hareket eden tanecik; Brown hareketi. 22 Eylül 2019 5 dakika 9,904
Sıvı içinde yüzen bir cismin nasıl hareket ettiğini birçoğunuz yakından gözlemlemişsinizdir. Bu gözlemi
mikroskopik boyutta düşündüğünüzde, sıvı molekülleri içinde yüzen ya da gaz molekülleri arasında uçuşan
küçük taneciklerin hareketini inceleme şansı bulanlar da vardır aranızda. İşte bu küçük taneciklerin rastlantısal ve
düzensiz hareketine Brown hareketi denir. Adını bu hareketi ilk defa detaylı olarak inceleyen İskoç botanikçi ve
biyolog Robert Brown'dan almıştır, daha doğrusu bu hareketin adı ona atfedilmiştir.
Brown, polenleri, küf sporlarını ve equisetumları sık sık mikroskop altında inceliyordu. Bu taneciklerin su içindeki
hareketlerini gözlemleyen Brown, bu taneciklerin rastlantısal olarak suyun içinde zikzaklar çizerek hareket ettiğini
keşfetti. Brown bu keşfini 1827 yılında gerçekleştirdi fakat bu hareket için herhangi bir teori üretmedi. O zaman
içinde çok takdir edilmese de, bu keşif atomlar ve moleküller hakkındaki spekülasyonlara öncülük etmişti.
Brown'dan önce de taneciklerin hareketlerini gözlemleyen başka bilim insanları olmuştur; bunlardan birisi de Jan
İngenhousz'dur. Alkol içinde ki kömür ve toz parçacıklarının rastlantısal hareketlerini incelemişti.
Brown Hareketi Nedir?
Brown 1827 yılında suda asılı kalan polen taneciklerini incelerken, bu taneciklerin sıvı içinde rastgele hareket
ettiğini gördü ve bu hareketi araştırmaya başladı. Bu hareketleri sağlayan şeyin ne olduğunu keşfetmeye
çalışıyordu. Bu çalışmalarına ölü ve canlı polen taneciklerinin hareketlerini karşılaştırarak devam etti ve bu
hareketin onların ölü veya canlı olması ile ilgisi olmadığını keşfetti.
Polen tanecikleri su moleküllerinden yaklaşık on bin kat daha büyük olmasına rağmen, su molekülleri polen
taneciklerini hareket ettirecek kadar güçlüdür. Polen taneciklerinin çok daha büyük olmasından kaynaklı, bu
taneciklere binlerce su molekülünün çarpmasıyla sonuçlanır (Eğer yüzeyde ise hava molekülleri de çarpacaktır).
Bazen bu çarpmalar bir yönde diğerine göre daha fazla olur. Böyle olduğunda, parçacık dengesiz kuvvete
cevap verecek ve buna göre hareket edecektir. Dolayısıyla bu durum polen taneciklerinin öngörülemeyen
hareketi ile sonuçlanır. Bu tamamen rastlantısal bir hareket olup bir düzen içinde gerçekleşmez. Küçük
taneciklerin sıvı molekülleri veya gaz molekülleri içindeki bu hareketine Brown hareketi denilir.
Kırmızı renkle gösterilen taneciğin başlangıç noktasından (starting point), bitiş noktasına (ending point) kadar izlediği yol yani Brown hareketi.
Kaynak: Wikimedia (https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Csm_Brownian-Motion_f99de6516a.png)
Bu olay için bir analoji kuracak olursak; kendinizi kalabalık bir insan grubunun içinde yürümeye çalışan biri olarak
düşünün. Bazı anlarda kendimizi sıkışmış ve bir çok insan tarafından itilirken buluruz ama bazen bir yolunu bulup
yürümeye devam ederiz. Hareketimizi daha çok etrafımızdaki kalabalık belirler ve yönlendirir. Brown hareketinde
de buna benzer bir durum yaşanmaktadır.
Fransız fizikçi Jean Perrin, Einstein'ın teorik çalışmasını doğrulamak için 1908 yılında bazı deneyler yaptı. O
zaman için yeni geliştirilen mikroskop ile parçacıkların sedimantasyon şeklini dikkatlice gözlemlemiş ve bu
gözlemleri sayesinde su moleküllerinin ve atomların boyutlarını tahmin edebilmişti. Perrin'in deneysel çalışmaları
ile atomlar ve moleküller artık inkar edilemeyecek gözlemlenebilir varlıklar haline gelmişti. Sonuç olarak, elde
ettiği sonuçlar Einstein'ın analizini doğrulamıştı.
Sonuç
Bugünkü mikroskoplar sayesinde atom ve molekülleri detaylı olarak gözlemleyebiliyoruz fakat 20. yüzyılın
başlarında atomların ve moleküllerin varlığını ve hareketlerini ispatlamaya çalışan bilim insanları için bu gözlemi
yapmak mümkün değildi. O zamanki mikroskoplarla atom ve molekülleri gözlemleyebilmek mümkün değildi
ama bunların daha büyük tanecikler üzerinde yarattığı etkiyi yani Brown hareketini gözlemlemek mümkün
olmuştu.
Bu görselin mikroskopik boyutta olduğunu düşünün, sarı renkli küçük tanecik Brown'ın deneyindeki gibi bir polen taneciği olsun. Etrafındaki gri
renkli moleküller ise su molekülleri. Su moleküllerini çıplak gözle göremeyiz ama polen taneciğinin su molekülleri içindeki hareketini
gözlemleyebiliriz. Bu deney hem su moleküllerinin varlığının kanıtıdır, hem de ortaya çıkan hareketi yani Brown hareketini gözlemlememizi
sağlamaktadır.
Kaynak: Scott D. Bembenek (https://scottbembenek.com/tag/brownian-motion/)
Brown hareketi borsada da kullanılmaktadır. Borsadaki rastgele dalgalanmaların arkasındaki süreçleri anlamaya
çalışan modern kaos teorisi, Brown hareketinden faydalanmaktadır. Louis Bachelier, 1900 yılında borsanın
stokastik analizi üzerine bir doktora tezi hazırlamış ve Spekülasyonların Teorisi adlı bir model geliştirmiştir. Bu tez
ile birlikte ilk kez Brown hareketinin matematiksel bir modeli kullanılmıştır.
1. M. Shuttleworth. Brownian Movement. (21 Eylül 2019). Alındığı Tarih: 21 Eylül 2019. Alındığı Yer: EXPLORABLE (https://explorable.com/brownian-movement)
|
Arşiv Bağlantısı (https://web.archive.org/web/*/https://explorable.com/brownian-movement)
2. Science Encyclopedia. Brownian Motion. (21 Eylül 2019). Alındığı Tarih: 21 Eylül 2019. Alındığı Yer: Science Encyclopedia
(https://science.jrank.org/pages/1042/Brownian-Motion.html)
| Arşiv Bağlantısı
(https://web.archive.org/web/*/https://science.jrank.org/pages/1042/Brownian-Motion.html)
3. Wikipedia. Brown Hareketi. (21 Eylül 2019). Alındığı Tarih: 21 Eylül 2019. Alındığı Yer: Wikipedia (https://tr.wikipedia.org/wiki/Brown_hareketi)
| Arşiv Bağlantısı
(https://web.archive.org/web/*/https://tr.wikipedia.org/wiki/Brown_hareketi)
4. Encyclopaedia Britannica. Jean Perrin. (22 Eylül 2019). Alındığı Tarih: 22 Eylül 2019. Alındığı Yer: Encyclopaedia Britannica
(https://www.britannica.com/biography/Jean-Perrin)
| Arşiv Bağlantısı (https://web.archive.org/web/*/https://www.britannica.com/biography/Jean-Perrin)
5. S. Turgut. Brown Hareketi Ve Atomların Büyüklüğü. (22 Eylül 2019). Alındığı Tarih: 22 Eylül 2019. Alındığı Yer: Bilim ve Ütopya
(http://www.physics.metu.edu.tr/~sturgut/pop/bu/Brown%20hareketi%20ve%20atomlarin%20buyuklugu.pdf)
| Arşiv Bağlantısı
(https://web.archive.org/web/*/http://www.physics.metu.edu.tr/~sturgut/pop/bu/Brown%20hareketi%20ve%20atomlarin%20buyuklugu.pdf)
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci