VDS -TRUST

t e a m

dental
guidelines

Hướng dẫn của Hiệp hội chỉnh

nha Vương quốc Anh (BOS) về

DUY TRÌ
TRONG CHỈNH NHA
“Duy trì là một giai đoạn trong điều trị chỉnh nha nhằm mục đích giữ các răng ở vị trí đúng
sau khi đã ngừng di chuyển răng chủ động...”

DỊCH GIẢ: DR. NGỌC ANH

BẢN DỊCH TỪ GUIDELINES HIỆP HỘI CHỈNH NHA VƯƠNG QUỐC ANH

I. KHÁI QUÁT
Duy trì là một giai đoạn trong điều trị chỉnh
nha nhằm mục đích giữ các răng ở vị trí đúng
sau khi đã ngừng di chuyển răng chủ động. Hàm
duy trì chỉnh nha giúp chống lại xu hướng răng
quay lại vị trí trước điều trị dưới ảnh hưởng của
các lực đến từ mô nha chu, khớp cắn, mô mềm
và sự tăng trưởng của xương-răng. Có rất ít
nghiên cứu tiến cứu có nhóm chứng đánh giá về
hiệu quả của duy trì. Một nghiên cứu tổng quan
gần đây kết luận rằng cần phải có những thử
nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên có nhóm chứng về
vấn đề này.1
Người ta khuyến cáo giai đoạn duy trì là cần
thiết cho hầu hết moi trường hợp sai khớp cắn.
Một khảo sát ở Anh cho thấy hầu hết giai đoạn
duy trì kéo dài trong 12 tháng. 2 Điều này được
ủng hộ bởi các nghiên cứu mô học cho thấy các
sợi dây chằng nha chu trên mào xương ổ răng
vẫn giữ trạng thái bị kéo căng ở vị trí mới (stret-
ched and displaced) sau hơn 7 tháng ngừng tác
động lực di chuyển răng 3,4, điều này gợi ý rằng
giai đoạn duy trì nên kéo dài ít nhất 7 tháng. Tuy
nhiên, các yếu tố bản thân bệnh nhân có thể làm
thay đổi độ dài thời gian duy trì.
II. KHỚP CẮN VÀ CÁC YẾU TỐ
KHÁC CÓ THỂ ẢNH HƯỞNG ĐẾN
GIAI ĐOẠN DUY TRÌ
2.1 Sự thẳng hàng của răng cửa dưới
Càng lớn tuổi, tình trạng khấp khểnh các răng
cửa hàm dưới càng gia tăng ở phần lớn bệnh
nhân điều trị chỉnh nha và cả những người
không điều trị chỉnh nha. Các bằng chứng cho
thấy hầu hết những thay đổi này xảy ra ở sau
tuổi 35.5 Người ta cho rằng kéo dài thời gian duy
trì ở khối răng trước hàm dưới cho đến cuối thời
kì tăng trưởng mặt có thể làm giảm mức độ
khấp khểnh răng cửa hàm dưới.6
DUY TRÌ TRONG CHỈNH NHA
Cũng nên cân nhắc đến mong muốn của bệnh
nhân về tính ổn định của sự thẳng hàng của các
răng cửa hàm dưới khi kết thúc điều trị chỉnh
nha. Nếu bệnh nhân không chấp nhận sự khấp
khểnh răng cửa dưới sau khi kết thúc điều trị thì
cần phải cân nhắc đến việc dùng khí cụ duy trì
cố định hoặc tháo lắp.
[SIGN Grade B]
2.2 Sự xoay trục của các răng trước
Do các sợi lợi trên mào xương ổ cần thời
gian lâu nhất để ổn định, kéo dài thời gian duy trì
khi đã di chuyển răng đến vị trí đúng có thể làm
giúp giảm tình trạng tái phát. Một nghiên cứu
cho thấy khi tiến hành phẫu thuật cắt lợi vòng
quanh thân răng (CSF) đã tỏ ra là có hiệu quả
trong việc làm giảm tái phát trong vòng 4-6 năm
đầu sau khi tháo mắc cài, hiệu quả dài hạn của
phẫu thuật này lại tương đối ít.7 Nghiên cứu của
Taner và cs8 cho thấy tiến hành CSF và đeo hàm
duy trì tháo lắp dạng Hawley toàn thời gian có
thể làm giảm đáng kể sự tái phát sau 1 năm so
với việc chỉ đeo hàm duy trì. CSF không có ảnh
hưởng gây hại lên răng hay mô nha chu.8
Có thể thực hiện CSF theo cách thông
thường bằng cách dùng dao phẫu thuật để cắt
sợi lợi hoặc dùng đầu laser. Người ta cho rằng
dùng laser có nhiều ưu điểm hơn như ít chảy
máu hơn, sưng rất ít và không có ảnh hưởng rõ
rệt lên mô nha chu.
[SIGN Grade B]
THÁNG 4 2021 1
 DUY TRÌ TRONG CHỈNH NHA

2.3 Sự thay đổi vị trí theo chiều trước

sau của răng cửa dưới
Bất kì thay đổi dù có hoặc không có chủ ý
trên 2mm đều cần thời gian duy trì lâu hoặc
không xác định 11

[SIGN Grade C]
2.4 Cắn sâu
Sau khi điều trị cắn sâu với mức độ rất lớn,
người ta khuyến cáo nên nâng cắn vùng răng
trước cho tới khi sự tăng trưởng mặt kết thúc.
11
Việc làm này có thể đặc biệt hữu ích khi có
bằng chứng về sự tăng trưởng xoay ra trước
của xương hàm dưới. 2.8 Cắn chéo răng trước hoặc răng
[SIGN Grade C] sau

2.5 Cắn hở răng trước Khi đã có cắn phủ răng trước và lồng múi
Việc sử dụng hàm duy trì có nâng cắn phía răng sau đủ cho việc duy trì khớp cắn đúng thì
sau được khuyến cáo cho những trường hợp không cần thiết phải duy trì. 16

có cắn hở răng trước mà có kiểu phát triển mặt [SIGN Grade C]

không thuận lợi11, tuy rằng vẫn còn thiếu bằng
chứng khoa học cho việc này.
[SIGN Grade C]
2.6 Bệnh nhân có tiền sử bệnh lí nha
chu hoặc tiêu chân răng
Ở những bệnh nhân đã từng được điều trị
các bệnh lí nha chu nặng thì cần đeo hà duy trì
vĩnh viễn. Đối với những bệnh lí nhẹ và vừa, cần
có kế hoạch đeo hàm duy trì thường xuyên. 13
Có bằng chứng cho thấy sự gia tăng nguy cơ
khấp khểnh hàm dưới sau giai đoạn duy trì trong
những trường hợp tiêu chân răng hoặc tiêu mào
xương ổ răng. 14
Ở những ca này cũng nên kéo
2.9 Bệnh nhân người lớn
Khi mô nha chu lành mạnh và không cần phải
chỉnh sửa khớp cắn thì không có bằng chứng
nào cho thấy cần phải thay đổi kế hoạch duy trì
ở bệnh nhân người lớn so với bệnh nhân thiêu
niên.
[SIGN Grade C]
2.10 Khe thưa
Nên duy trì vĩnh viễn đối với các trường hợp đóng
khe thưa toàn hàm hoặc khe thưa đường giữa hai
răng cửa ở khớp cắn bình thường.17
[SIGN Grade C]

dài thời gian duy trì.

2.7 Điều trị can thiệp tăng trưởng

Sau khi sử dụng headgear hoặc khí cụ chức
năng, việc sử dụng khí cụ activator làm hàm duy
trì được cho là có hiệu quả trong điều trị sai
khớp cắn loại II. 15 Tuy nhiên, chưa có nghiên
cứu so sánh nào xác nhận sư hữu ích của loại
hàm duy trì này. [SIGN Grade B]
2 THÁNG 4 2021
III. THIẾT KẾ HÀM DUY TRÌ
3.1 Hàm duy trì tháo lắp với cung môi
(Kiểu Hawley và Begg)
Những hàm duy trì này rất vững chắc và có
thể đeo ngay cả khi ăn uống. Hàm Hawley có ưu
điểm là hỗ trợ ổn định khớp cắn răng sau trong

3 tháng đầu đeo hàm duy trì. 18
Cung môi được
sử dụng để có thể thực hiện những di chuyển
răng đơn giản nếu cần thiết và có thể dễ dàng
thêm vào tấm cắn răng trước để tránh tái phát
cắn sâu. Hàm duy trì Hawley được đeo toàn
thời gian trong 6 tháng đầu và chỉ đeo ban đêm
6 tháng tiếp theo được khuyến cáo là giúp tái
phát ít hơn so với việc đeo 3 tháng toàn thời
gian và 3 tháng chỉ đeo ban đêm. 19
3.2 Máng duy trì nhựa ép
Máng duy trì nhựa ép (VFRs) có chi phí không
cao và có thể được làm nhanh chóng trong
cùng một ngày giống như khí cụ tháo lắp.
Chúng không lộ rõ như hàm duy trì và có thể
được chỉnh sửa tùy ý để tạo ra lực di chuyển
răng mong muốn. Máng được ép phủ lên toàn
bộ mặt nhai các răng sau (bao gồm cả răng 7
nếu răng đã mọc) nhằm mục đích giảm nguy cơ
mọc trồi các răng sau. Có bằng chứng cho thấy
bệnh nhân thích đeo máng này hơn là hàm
Hawley. 20
Một nghiên cứu cho thấy VFRs ít cho phép
các răng sau lồng múi hơn so với hàm Hawley
DUY TRÌ TRONG CHỈNH NHA
Tuy nhiên, điều này có vẻ không quan trọng
lắm nếu khi tháo mắc cài, các răng sau đã lồng
múi tốt.
[SIGN Grade B]
Một nghiên cứu lâm sàng ngẫu nhiên tiền cứu
gần đây cho thấy VFRs có hiệu quả rõ rệt hơn so
với hàm Hawley khi duy trì sự ổn định của các
răng trước. Dù sự khác biệt trung bình về mức
độ khấp khểnh ở hai nhóm là khá nhỏ (0.56mm
ở cung răng dưới và 0.25mm ở cung răng trên),
mức đọ tái phát như vậy vẫn là khá nghiêm
trọng nếu sự tái phát chỉ xảy ra ở một răng cửa
dưới. 21
Một bài báo nghiên cứu sâu hơn dựa
trên cùng mẫu đó cho thấy VFRs có hiệu quả
kinh tế hơn so với hàm Hawley do giá thành sản
xuất rẻ hơn và ít khi phải sửa chữa hay thay thế.
20
[SIGN Grade A]
3.3 Dây duy trì cố định (Dây trơn, dây
xoắn mềm dẻo)
Dây duy trì cố định được chỉ định khi cần duy
trì lâu dài khối răng trước, nhất là khi mô nha
chu nâng đỡ kém và khi duy trì khe thưa giữa
18
hai răng cửa. 11 Dây duy trì cố định không lộ và
THÁNG 4 2021 3
 DUY TRÌ TRONG CHỈNH NHA
bệnh nhân ít khi phàn nàn về nó. Tuy nhiên,
chúng liên quan đến tỉ lệ thất bại lên tới 47%,
nhất là ở răng cửa trên khi có cắn sâu.
Thêm vào đó, cao răng và mảng bám cũng dễ
lắng đọng hơn so với hàm duy trì tháo lắp. 25
đó chỉ nên dùng dây duy trì cố định khi cần duy
trì lâu dài.
Dùng dây duy trì dạng xoắn và mềm dẻo cho
phép di chuyển răng và rất hữu ích đối với bệnh
nhân có nâng đỡ nha chu kém. Hiện tại, người
ta cho rằng nên dùng dây xoắn đa sợi 0.0125
inch25 hoặc dây SS tròn đã xử lí thổi cát
0.030-0.032 inch. 26
[SIGN Grade B]
3.4 Dây duy trì cố định và hàm duy trì
tháo lắp
Tái phát khấp khểnh răng cửa hàm dưới sau
khi tháo khí cụ cố định xảy ra ở cả hàm duy trì
tháo lắp và dây duy trì cố định. Không có sự
khác biệt có ý nghĩa thống kê về mức độ tái phát
(amounts of relapse) giữa hai loại duy trì nói trên.
27
Một nghiên cứu khác về sự lâu bền của ba
loại dây duy trì cố định và hàm duy trì dạng
Hawley cho thấy cũng không có sự khác biệt
giữa các loại duy trì trên sau hơn 3 năm.
[SIGN Grade B]
IV. TẦN SUẤT ĐEO HÀM DUY TRÌ
4 THÁNG 4 2021
4.1 Bán thời gian và toàn thời gian
22 (máng nhựa ép)
23,24
Đeo máng ép toàn thời gian không có ưu
điểm gì trên lâm sàng cũng như trên thống kê về
Do mặt ngăn ngừa sự khấp khểnh của hàm dưới,
độ rộng liên răng nanh và độ cắn chìa. 29
[SIGN Grade A Ib]
4.2 Bán thời gian và toàn thời gian (Hàm
Hawley)
Do cả hai cách đeo đều hiệu quả như nhau
trong năm đầu tiên sau khi điều trị nên có thể chỉ
cần yêu cầu bệnh nhân đeo vào ban đêm. 30
[SIGN Grade A Ib]
V. CHÚ THÍCH
2.1 Nhiều nghiên cứu trên các đối tượng bình
thường cũng như đối tượng đã điều trị chỉnh
nha và đeo hàm duy trì cho thấy sự khấp khểnh
răng cửa hàm dưới xảy ra trong suốt những
thập niên 20, 30 và 40 tuổi. 31,32
Những thay đổi
này được coi là bình thường chứ không phải là
ngoại lệ. Nó xảy ra trong suốt cuộc đời dù có
những nghiên cứu cho thấy sự thay đổi nhiều
nhất là ở những người chưa từng chỉnh nha
trước tuổi 18. 5,33,34
Việc kéo dài thời gian duy trì khối răng cửa
hàm dưới cho là có hiệu quả trong việc giảm
mức độ nghiêm trọng của chen chúc răng cửa
hàm dưới sau điều trị. Sadowsky và cs6 cho
 DUY TRÌ TRONG CHỈNH NHA

rằng việc duy trì trung bình trong 8.4 năm bằng tuổi thiếu niên và thời kì đầu của giai đoạn người
dây cung cố định tỏ ra có lợi hơn so với các lớn và sự thay đổi sau tuổi 21 là không đáng kể.
nghiên cứu khác có thời gian ngắn hơn. Tuy 3.0 Hiện tại, không có bằng chứng có chất
nhiên, chưa có nghiên cứu so sánh nào về vấn lượng cao về kiểu hàm duy trì và các tác dụng
đề này. phụ lên răng cũng nhưng mô nha chu. 1
2.2 Kiểu lệch lạc xoay răng trong sai khớp cắn
có xu hướng tái phát cao nếu có những thay đổi
sau điều trị xảy ra. 35 Edwards 7 quan sát thất hầu
hết tái phát xoay trục răng xảy ra trong vòng 4-6
năm sau khi tháo khí cụ.
2.3 Còn nhiều ý kiến tranh cãi về việc điều trị
chỉnh nha làm ngả răng cửa dưới bao nhiêu là
ổn định. 36,37
Mills 38 cho thấy độ ngả ổn định
trung bình của răng cửa dưới khi điều trị chỉnh
nha là 1-2mm. Houston và Edler 39 cho rằng khi
vị trí theo chiều trước sau của răng cửa dưới bị
thay đổi khi chỉnh nha, phần lớn các răng này sẽ
trở lại vị trí trước điều trị sau khi đeo hàm duy trì.
Do đó, các bằng chứng đều ủng hộ việc tránh
làm ngả răng cửa dưới quá mức trừ phi có kế
hoạch kéo dài thời gian duy trì.
2.5 Độ ổn định khi điều trị cắn hở răng trước là
không thể dự đoán được, có một nghiên cứu
cho thấy hơn một phần ba số ca tái phát hơn
3mm cắn hở khi tái khám sau ít nhất 9 năm. 40

Chưa xác định được yếu tố dự báo sự tái phát.

Dù hàm duy trì có nâng cắn thường được chỉ
định để điều trị các trường hợp cắn hở, chưa có
nghiên cứu có nhóm chứng nào khẳng định hiệu
quả của phương pháp này được xuất bản.
2.9 Kết quả điều trị sau khi đeo hàm duy trì ở
người lớn với và ở thiếu niên khi áp dụng cùng
một quy trình duy trì tương tự nhau tỏ ra là ổn
định tương đương nhau về tất cả các yếu tố lâm
sàng liên quan bao gồm đường giữa, cắn chìa,
cắn phủ, tương quan răng hàm và sự thẳng
hàng của răng cửa. 41,42
Thêm vào đó, Richard-
son 5,33,34 cho thấy hầu hết sự khấp khểnh của
răng cửa dưới xảy ra trong thời kì cuối của độ
THÁNG 4 2021 5
 DUY TRÌ TRONG CHỈNH NHA

PHÂN LOẠI SIGN

Phân loại của hệ thống hướng dẫn liên đại chứng minh hay hiện tại được chấp nhận trong
học Scotland (Scottish Intercollegiate Guideline thực hành lâm sàng với bằng chứng khoa học
Network /SIGN) cho biết khuyến cáo của hướng còn hạn chế.
dẫn dựa trên bằng chứ khoa học đã được

M ức Loại bằng chứng

ộ
Ia Bằng chứng từ các phân tích meta hoặc thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên có
nhóm chứng
Ib Bằn chứng từ ít nhất một thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên có nhóm chứng
IIa Bằng chứng từ ít nhất một nghiên cứu có nhóm chứng được thiết kế tốt nhưng
không ngẫu nhiên
IIb Bằng chứng từ ít nhất một nghiên cứu bán can thiệp được thiết kế tốt
III Bằng chứng từ nghiên cứu mô tả không can thiệp được thiết kế tốt ví dụ như
nghiên cứu so sánh, nghiên cứu mối tương quan và nghiên cứu bệnh chứng
IV Bằng chứng đến từ các báo cáo của hội đồng các chuyên giaohoặc ý kiến
và/hoặc kinh nghiệm lâm sàng của các tác giả uy tín

C ấp  ộ
A> (Bằng chứng mức độ Ia,
Ib)
B> (Bằng chứng mức độ IIa,
IIb, III)
C> (Bằng chứng mức độ IV)
K huyến cáo
Cần có ít nhất một thử nghiệm ngẫu nhiên có nhóm chứng
Cần có thêm các nghiên cứu được thực hiện tốt nhưng
không cần phải có thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên có
nhóm chứng
Cần có bằng chứng từ báo cáo của hội đồng chuyên gia
hoặc ý kiến và/hoặc kinh nghiệm lâm sàng từ các tác giả uy
tín. Cho thấy việc không áp dụng trực tiếp các nghiên cứu
có chất lượng tốt

6 THÁNG 4 2021
DUY TRÌ TRONG CHỈNH NHA NHÓM DỊCH

Dịch giả Kiểm duyệt

nguyễn thị ngọc anh Ths.bs.ĐỖ xUÂN cƯỜNG

- Tốt nghiệp chuyên khoa Răng Hàm

- Tốt nghiệp bác sĩ Răng Hàm Mặt Trường Đại học Y Hà Nội năm 2011

Mặt trường ĐH Y Hà Nội 2015 - Thạc sĩ Đại học Queen Mary

University of London năm 2016

Designer

HỒ ANH DŨNG

- Niên khóa 2018-2024

khoa Răng Hàm Mặt
Trường Đại học Y Hà
Nội.
DUY TRÌ TRONG CHỈNH NHA
1. Littlewood SJ, Millett DT, Doubleday B, Bearn DR, Worthing-
ton HV. Retention procedures for
stabilising tooth position after treatment with orthodontic
braces. Cochrane Database Systematic
Reviews. 2006 Jan 25; (1):CD002283. Review. (Update 2009)
2. Clark JD, Kerr WJ, Davis MH. CASES--clinical audit; scena-
rios for evaluation and study. British
Dental Journal 1997; 183:108-111.
3. Reitan K. Clinical and histologic observations on tooth move-
ment during and after orthodontic
treatment. American Journal of Orthodontics 1967; 53:721-745.
4. Edwards JG. A study of the periodontium during orthodontic
rotation of teeth. American Journal of
Orthodontics 1968; 54:441-461.
5. Richardson ME, Gormley JS. Lower arch crowding in the third
decade. European Journal of
Orthodontics 1998; 20:597-607.
6. Sadowsky C, Schneider BJ, BeGole EA, Tahir E. Long-term
stability after orthodontic treatment:
nonextraction with prolonged retention. American Journal of
Orthodontics and Dentofacial
Orthodpedics 1994; 106:243-249.
7. Edwards JG. A long-term prospective evaluation of the
circumferential supracrestal fiberotomy in
alleviating orthodontic relapse. American Journal of Orthodon-
tics and Dentofacial Orthopedics 1988;
93:380-387.
8. Taner T, Hayder B, Kavuklu I, Korkmaz A.Short-term effects of
fiberotomy on relapse of anterior
crowding. American Journal of Orthodontics and Dentofacial
Orthopedics 2000; 118:617-623.
9. Kim SJ, Paek JH, Kang, SG, Park YG. Laser-aided circumfe-
rential supracrestal fiberotomy and low
level laser therapy effects on relapse of rotated teeth in beagles
Angle Orthodontist 2010;80:385-390.
10. Moritz A. Oral laser application. 2006 Quitessence; Chicago,
III.
11. Proffit WR, Fields HW, Sarver DM. Contemporary Orthodon-
tics. (4th ed.), Chapter 17, St Louis,
Mosby Elsevier, 2007
12. Nielsen IL. Growth Considerations in Stability of Orthodontic
Treatment. In: Nanda R, Burstone CJ,
eds. Retention and Stability in Orthodontics. Philadelphia: W.B.
Saunders Company, 1993.
13. Zachrisson BU. Orthodontics and Periodontics. In: Lindhe J,
Karring T, Lang NP, eds. Clinical
Periodontology and Implant Dentistry. 3rd ed. Copenhagen:
Munksgaard, 1997:741-793.
14. Sharpe W, Reed B, Subtelny JD, Polson A. Orthodontic
relapse, apical root resorption, and crestal
alveolar bone levels. American Journal of Orthodontics and
Dentofacial Orthopedics 1987;91:252-
258.
15. Wieslander L. Long-term effect of treatment with the head-
gear-Herbst appliance in the early mixed
dentition. Stability or relapse? American Journal of Orthodontics
and Dentofacial Orthopedics 1993;
104:319-329.
16. Kaplan H. The logic of modern retention procedures. Ameri-
can Journal of Orthodontics and
Dentofacial Orthopedics 1988; 93:325-340.
17. Joondelph DR, Riedel RA. Retention and Relapse. In: Graber
TM, Vanarsdall RL, eds. Orthodontics
Current Principles and Techniques. 2nd ed. St. Louis: Mosby -
Year Book, 1994:908-950.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
18. Sauget E, Covell DA, Boero RP, Lieber WS. Comparison of
occlusal contacts with use of Hawley and
clear overlay retainers. The Angle Orthodontist 1997;
67:223-230.
19. Destang DL, Kerr WJ. Maxillary retention: is longer better?
European Journal of Orthodontics.
2003:25:65-9.
20. Hichens L, Rowland H, Williams A, Hollinghurst S, Ewings P,
Clark S, Ireland A, Sandy J. Costeffectiveness and patient satis-
faction: Hawley and vacuum-formed retainers. European Journal
of
Orthodontics 2007:29:372-8.
21. Rowland H, Hichens L, Williams A, Hills D, Killingback N,
Ewings P, Clark S, Ireland AJ, Sandy
JR. The effectiveness of Hawley and vacuum-formed retainers: a
single-center randomized controlled
trial. American Journal of Orthodontics and Dentofacial Orthope-
dics 2007:132:730-7.
22. Bearn DR. Bonded orthodontic retainers: a review. American
Journal of Orthodontics and Dentofacial
Orthopedics 1995; 108:207-213.
23. Lumsden KW, Saidler G, McColl JH. Breakage incidence
with direct-bonded lingual retainers. British
Journal of Orthodontics 1999; 26:191-4.
24. Artun J, Urbye KS. The effect of orthodontic treatment on
periodontal bone support in patients with
advanced loss of marginal periodontium. American Journal of
Orthodontics and Dentofacial
Orthopedics 1988; 93:143-148.
25. Heier EE, De Smit AA, Wijgaerts IA, Adriaens PA. Periodontal
implications of bonded versus
removable retainers. American Journal of Orthodontics and
Dentofacial Orthopedics 1997; 112:607-
616.
26. Zachrisson BU. Third-generation mandibular bonded lingual
3-3 retainer. Journal of Clinical
Orthodontics 1995; 29:39-48.
27. Atack N, Harradine N, Sandy JR, Ireland AJ. Which way
forward? Fixed or removable lower
retainers. Angle Orthodontist 2007; 77:954-959
28. Artun J, Spadafora AP, Shapiro PA, A 3 year follow up study
of various types of orthodontic canine
to canine retainers. Eurpoean Journal of Orthodontics 1997;
19:501-509
29. Thickett E, Power S. A randomized clinical trial of thermo-
plastic retainer wear. European Journal of
Orthodontics 2010; 32:1-5
30. Shawesh M, Bhatti B, Usmani T, Mandall N. Hawley retainers
full or part time? A
randomized clinical trial. European Journal of Orthodontics
2010; 32:165-170.
31. Little RM, Riedel RA, Artun J. An evaluation of changes in
mandibular anterior alignment from 10 to
20 years postretention. American Journal of Orthodontics and
Dentofacial Orthopedics 1988; 93:423-
428.
32. Little RM. Stability and relapse of dental arch alignment.
British Journal of Orthodontics 1990;
17:235-241.
33. Richardson ME. Late lower arch crowding facial growth or
forward drift? European Journal of
Orthodontics 1979; 1:219-225.
34. Richardson ME. Lower incisor corwding in the young adult.
American Journal of Orthodontics and
Dentofacial Orthopedics 1992; 101:132-137.
DUY TRÌ TRONG CHỈNH NHA TÀI LIỆU THAM KHẢO

35. Surbeck BT, Artun J, Hawkins NR, Leroux B. Associations

between initial, posttreatment, and
postretention alignment of maxillary anterior teeth. American
Journal of Orthodontics and Dentofacial
Orthopedics 1998; 113:186-195.
36. Mills JRE. The stability of the lower labial segment. Transac-
tions of the British Society for the Study
of Orthodontics 1967; 54:11-24.
37. Schulhof RJ, Allen RW, Walters RD, Dreskin M. The mandi-
bular dental arch: Part I, lower incisor
position. The Angle Orthodontist 1977; 47:280-287.
38. Mills JRE. The stability of the lower labial segment. A cepha-
lometric survey. Dental Practitioner and
Dental Record 1968; 18:293-306.
39. Houston WJ, Edler R. Long-term stability of the lower labial
segment relative to the A-Pog line.
British Journal of Orthodontics 1990; 12:302-310.
40. Lopez-Gavito G, Wallen TR, Little RM, Joondeph DR. Ante-
rior open-bite malocclusion: a
longitudinal 10-year postretention evaluation of orthodontically
treated patients. American Journal of
Orthodontics and Dentofacial Orthopedics 1985; 87:175-186.
41. Harris EF, Vaden JL, Dunn KL, Behrents RG. Effects of
patient age on postorthodontic stability in
Class II, division 1 malocclusions. American Journal of Ortho-
dontics 1994;105:25-34.
42. Harris EF, Vaden JL. Posttreatment stability in adult and
adolescent orthodontic patients: a cast
analysis. International Journal of Adult Orthodontics and Orthog-
nathic Surgery 1994; 9:19-29.