NATIONALBIBLIOTHEK

IN WIEN

110823 - B
Neu
S )
Österreichische Nationalbibliothek

+ Z218130007
 1

1
!

1
1
!
 ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤΗΣΕΠΤΑΝΗΣΟΥ
ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΛΛΟΤΕ ΑΥΤΗ . ΠΡΟΣΗΡΤΗΜΕΝΩΝ ΧΩΡΩΝ
ΒΟΥΘΡΩΤΟΥ ,
ΠΑΡΓΑΣ , ΠΡΕΒΕΖΗΣ
ΚΑΙ

ΒΟΝΙΤΣΗΣ
ΥΠΟ

έτες
- Π .ΧΙΩΤΟΥ .
Chios
ΜΕΡΟΣ Α '.
ΠΕΡΙΕΧΟΝ

Τα άτό Βενετοκρατίας ( 1.500) μέχρι της συστάσεως

του Ιονίου Κράτους 181 3.
ΠΑΙΔΙΚΑ
ΣΑΣ

EN KEPKI PA .
52

Παρά το Τυπογραφείο
ΤΗΣ ΙΟΝΙΟΥ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ .
OSITTE
TUNA
I
THN 19T
49 pexsuesbeere 620) OCTO
0001)
TIESIE OK
TEODOS Y0
NTE
LOJA
MIVKA
BOMIZE OVET
UVELVE OLEBESHE
EV LOVYOIEVLU
YOTRAGYOG ROSER UN LOW

HOLAN
YOKAMATINKIT
AIDOT
 ΤΗ,

ΑΥΤΟΥ ΜΕΓΑΛΕΙΟΤΗΤι

ΤΑ ART O. Ο Δ. Δ .
ΒΑΣΙΛΕΙ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
1:42 FHN LITANI20m
ΒΑΣΙΛΙΚΩι ΣΚΗΠΤΡΩι

ΠΡΩΤΟΝ ΔΪΙΘΥΝΟΝΤΙ ΑΙΣΙΑΙΣ ΕΛΠΙΣΙ

ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑΝ ΤΑΥΤΗΝ

ΤΗΣ ΕΠΤΑΝΗΣΟΥ
2

Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΥΣ ΑΝΑΤΙΘΗΣΙ.
1

116S23- B
..
 Μεγαλειότατε.
Επί εικοσαετίαν εις ιστορικές μελέτες έπασχολούμενος,
συνέταξα ιστορικά Απομνημονεύματα περί της Επτανήσου .
Το όλον πόνημα η Ιόνιος Κυβέρνησις ησπάσατο, και φιλο
τιμουμένη εις πατρίους διαφωτίσεις, εψηφίσατο την τύπων
σιν διά των πιεστηρίων αυτής δημοσία δαπάνη . Δύο τόμους
δημοσιευθέντας, εν οις διαπραγματεύομαι τάς τύχας της
πατρίδος μου Ζακύνθου και των άλλων νήσων, καθ ' όσον
συνεσχετίσθησαν επί της αρχαιότητος και του μεσαιώνος,
προθυμοποιούμαι να προσφέρω τη Y. M. ως δείγμα πίστεως
και αφοσιώσεως προς τον Υμέτερον Β. Θρόνον. Είθε η Βα .
σιλική ευδοκία προςδέξοιτο ευμενώς το προσφερόμενον, και
κατατάξοι μετά των άλλων των εν τη ιδία Aυτής Βασιλική
Βιβλιοθήκη εναποτιθεμένων.
Τρίτος δέ τόμος της ιστορικής ταύτης σειράς ήδη ευρί
σκεται υπό τα πιεστήρια της Ιονίου Κυβερνήσεως μετ' ολί
γον εξερχόμενος εις φώς. Εν αυτώ διαπραγματεύομαι τας
πολιτικές τύχας και την ηθικήν θρησκευτικών και εκπαιδευ
τικής κατάστασιν των Επτανησίων από Βενετοκρατίας μέ
χρι των ημερών ημών, Διό και επιγράφεται ΙΣΤΟΡΙΚΑ Απο
ΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΤΑΝΗΣΟΥ. Αλλ' αυτός άκοσμος θέλει δη
μοσιευθή, εάν μή το τρισέβαστον όνομα ΓΕΩΡΓΙΟΥ Α' .
ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ωραίση το προμετώπιον αυ
του προσφωνούμενος προς τοσούτο δημοφιλές Βασιλικός 0
νομα .
Η Επτάνησος οφείλει προς την υμετέραν εκλογήν επί του
θρόνου της Βασιλευομένης μητρός Ελλάδος της Εθνικής
αυτής αποκατάστασιν, και την δι' Αυτής έκλαμψιν του Ελ .
ληνικού μεγαλείου . Αί εκ πολλών αιώνων συνέργειαι των
εγκατοίκων αυτής θυσιαζόντων ζωήν και περιουσίαν επί κοι
νη ευημερία του Εθνους, αναφέρονται εν τω ιστορικό τούτω
πονήματα. Εν αυτώ τέλος έκδηλούνται αι ελπίδες άπασαι, ας
ο μεγάθυμος λαός της Επτανήσου εναπέθετο προς την σύ .
νεσιν και την γενναιότητα νεαρού Βασιλέως φέροντος όλα
τα εχέγγυα πατριωτικών αρετών επί Πανελληνίω ευνομία.
Και δήπου περιφανέστερον όνομα επισημοποιούν δόξαν και
εύκλειαν της όλης πατρίδος, και αναζωπυρούν τας χρης ας
ελπίδας των Επτανησίων, νυν πρώτον αισίως υπό σκήπτρον
Ελληνικής Βασιλείας καθυποβαλλομένων, ούδεν καταλλη .
Τη
λότερον καθίσταται επί επικoσμήσει αυτού .
Είθε η Υμετέρα Βασιλική ευμένεια έπινεύσοι μοι εις τοι -
αύτην χάριτα, όπως προσφωνήσω τώ τρισεβάστω ονόματι
του ΓΕΩΡΓΙΟΥ Α '. ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ τάς ί .
στορουμένας πατραγαθίας των συμπολιτών μου! Η δε θεία
πρόνοια, ήτις έφύτευσε το σκήπτρον Αυτού εν τη αρχαία γη
του Κέκροπος, επεκτείνοι τας ρίζας του καθ' όλην την Ελ.
ληνικών γην, όπως οι εύσκιόφυλλοι αυτού κλάδοι συσκεπά
ζωσιν άπασαν την Ελληνικής φυλήν, αμοιβομένην εξ ούρα.
νου ένεκα των παντοίων αγώνων, όσους υπέρ πίστεως και
πατρίδος υπέστησαν και προθύμως υποστήσονται.
Εν Ζακύνθω τη 18 Ιουνίου 1864.
ΤΗΣ Υ. ΜΕΓΑΛΕΙΟΤΗΤΟΣ,
Πιστός Υπήκοος
Π. Χιώτης,
Καθηγητής των Ελληνικών και Ιεράς και
Εκκλησιαστικής Ιστορίας εν τω Λυκείω
Ζακύνθου, και Ισοριογράφος της Επτανήσου.
Διά Βασιλικού λόγου ή συναίνεσις παρά της Α. Μ. εδόθη
μοι παρουσιασθέντι αυτοπροσώπως y
εν Βασιλική ακροάσει, τη
11 Αυγούστου 1866 κατά την εν Κερκύρα διαμονής της
Αυτού Μεγαλειότητος .
 ΙΣ Τ Ο ΡΙΑ

ΤΗΣ ΕΠΤΑΝ Η ΣΟΥ

ΚΑΙ ΙΔΙΩΣ ΤΗΣ ΖΑΚΥΝΘΟΥ

ΑΠΟ ΒΕΝΕΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

ΜΕΧΡΙ ΤΗΣ ΕΛΕΥΣΕΩΣ ΤΩΝ ΑΓΓΛΩΝ

1500-1816.

ΜΕΤΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΟΣ ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΣΥΜΠΡΑΞΕΩΝ

ΤΩΝ ΕΠΤΑΝΗΣΙΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ ΑΓΩΝΑ ΤΟΥ 181,

 Επιισθης γεις ότι δεί τους προαιρουμένους 1

μνημεία της εαυτών ψυχής τοϊς επιγινομένοις και

ταλιπείν, ά μή συναφανισθήσεται τους σώμασιν
αυτών υπό του χρόνου, και πάντων μάλιστα
τους αναγράφοντας ιστορίας, εν αις καθιδρύσθαι
την αλήθειαν πάντες υπολαμβάνομεν άρχήν φρο
νήσεως τε και σοφίας ούσαν πρώτον μεν υποθέ
σεις αιρεΐσθαι καλές και μεγαλοπρεπείς , και 2

1
πολλών ωφέλειαν τοϊς αναγινωσκομένοις φερού.
σας έπειτα παρασκευάζεσθαι τας επιτηδείους
εις την αναγραφής της υποθέσεως αφορμας μετά
πολ.λής επιμελείας τε και φιλοπονίας.
Διονυσίου Αλικαρνασέως
Ρωμαικής Αρχαιολογίας Α', 1 .
 α.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΙΣ ΑΝΑΓΙΝΩΣΚΟΥΣΙΝ .

Α .. ή νήσος Ζακύνθου ήλθεν υπό το κράτος των Βενετών,

συνέδεσε τας τύχας αυτής και περιπετείας μετά των άλλων νή.
των του Ιονίου, όσαι υπήγοντο εις το αυτο κράτος. Εντεύθεν ή
πολιτική αυτής διαχείρισις, αι αναπτύξεις εγχωρίων θεσμοθεσιών,
τα ατυχήματα και ευημερίαι των εγκατοίκων, όλαι αι παθήσεις
και οι συναγωνισμοί υπέρ της κοινής μητρός, και πάσα πρόοδος
και κώλυμα εις βελτιώσεις του λαού παρά των αυτών αιτιών έ
νεργούνται και συντελούνται. Επομένως δύσκολον καθίσταται εις
τον ιστοριογράφος της νήσου κατά την εποχήν αυτήν ειδικώς να
εκθέτη τα έν Ζακύνθω γεγονότα, χωρίς να αναφέρη και τα των
άλλων νήσων του Ιονίου, ά υπό τών αυτών πολιτικών περιπε
τειών, κινδύνων και ευημεριών ωθούμενα , τας αυτάς αιτίας εί
χον , και τα αυτά αποτελέσματα παρήγαγον . Πολλά δε των δια
μνημονευομένων μάλιστα ήθελον κρύπτεσθαι , και ασαφώς εκτίθεσθαι ,
εαν η κατάστασης και γενική της Επτανήσου, και το ειδικόν αί
τιον , και διέδιδες και παρήγαγεν το αποτέλεσμα κατ' ιδίαν έν τινί
νησω , ελάνθανε τον αναγνώστης. Εκ τούτων συνέλαβον σκοπόν να
συνταξω ουχί ειδικής Ιστορίας Ζακύνθου από Βενετοκρατίας μέ
χρι της ελεύσεως των Αγγλων εις τας νήσους , κατά τον τρίτον
τόμος της σειράς των ιστορικών απομνημονευμάτων περί των νή.
σων, αλλά γενικής ιστορίας της Επτανήσου , εν ή προεκθέτων
αει την γενικής κατάστασιν της Επτανησίου χώρας, συμπεριλαμ
βανω ακολούθως και τα καθέκαστα εκάστης νήσου, και ιδίως της
Ζακύνθου ίνα μή παρεκτραπώ του γενικού σκοπού. Το σχέδιον
τούτο της ιστορικής εκθέσεως νομίζω ου μόνον ορθόν, αλλά και
πλήρες και δίκαιον κατά τας εργασίας μας. Εκθεσις σαφής και
πλήρης των συμβαμάτων εν όλαις ταις νήσοις , φέρει προθυμίαν
προς έκαστον αναγνώστης, όστις όχι μόνον θέλει να γινώσκη
τάς περιπετείας του Ζακυνθίου, αλλά και του ιδίου εαυτού συμ
πολίτου Κερκυραίου, Κεφαλλήνος ή άλλου νησιώτου , ός εν τω
αυτώ εδάφει της πατρίδος έτυχε να γεννηθή και αποθάνη . Εξ
άλλου μέρους, εάν και σεβαστή Κυβέρνησης της Επτανήσου ενέ
κρίνε δι' ιδίας αυτής δαπάνης να τυπώση όλα τα ιστορικά υπ' έ
μου απομνημονεύματα : διατί μόνον να συνεργώ ώστε η δαπάνη
 6.

αυτής να αποβλέπη την ειδικήν μόνον ωφέλειαν ενός μόνης νήσου

1
και όχι απασών συνάμα ; Βεβαίως τα της αρχαιότητος εκάστης
νήσου, και αν τύχαι αυτής, κατ' εκείνας τας παλαιάς εποχής,
εν αις , εκάστη σχεδόν πόλις, περίχωρος και νήσος της Ελλάδος ,
ανεξαρτήτως η μία εκ της άλλης κατά μονομερές αυτάρχον κρά
τος ενήργουν, ειδικές απαιτούσιν τάς έπασχολήσεις του ιστοριο
γράφου . Και ως συγγράφεται η ιστορία Αθηναίων, Αακεδαιμονίων,
Θηβαίων και των λοιπών Ελληνικών λαών, ούτω πρέπει να συν ·
τάσσεται και η των αρχαίων Κερκυραίων, Κεφαλλήνων, Λευκα .
δίων και των λοιπών , ότε εκάστη νήσος αυτόνομον πολιτείαν
έχουσα, αυτονόμως και ασυνδέτως των άλλων ενήργει. Αλλ' ότε
άπασαι αι νήσοι του Ιονίου εις έν και το αυτό κράτος υπεβλή
θησαν, μίαν και την αυτήν πολιτικών τύχην έλαβον, και υπό της
αιτίας και συμπολιτείας ωθούνται. Επομένως και η ιστοριογραφία
αυτών ουχί ειδική , αλλά γενική αποβαίνει . Ταύτα ούν έστωσαν
πρός δικαιολογίαν μου, εάν ολίγον τον τίτλον των ιστορικών απο
μνημονευμάτων επί του παρόντος τόμου μετήλλαξα , συνδέων πρός *
την ειδικής Ιστορίας Ζακύνθου και την γενικήν της Επτανήσου. *
Φυλάττων λοιπόν και επί του παρόντος το αυτο σχέδιον της
ιστοριογραφίας οίον διετήρησα εις τους δύω περί Ζακυνθίου ιστο
ρίας προδημοσιευθέντας τόμους, διηγουμαι εν μέν το πρώτο μέ
ρει όλας τας πολιτικές τύχας της Επτανήσου από το 1500
μέχρι τών 1815. Εν δε τώ Β . το πολίτευμα , θρήσκευμα , εμπόριον,
τέχνας και αναφέρω ανθρώπους επισήμους διαλάμψαντας εν γράμ
μασι , τέχναις και πολιτικαίς υπηρεσίαις κατά την αλλοδαπών και
την ημεδαπήν. Ούτω νομίζω ευδιάκριτον εικόνα όλου του βίου
των Επτανησίων καθ ' απάσας τας εποχής της πολιτικής αυτών
συνδέσεως να παραστήσω, και τον αναγνώστης, είτε Ζακύνθιος είτε
Κερκυραίος και Κεφαλληναίος και άλλος Επτανήσιος και ομοεθνής τυγ
χάνη, να ευαρεστήσω. Ως δε τα από Βενετοκρατίας γεγονότα
της Επτανήσου συνδέονται με εκείνα των κατ' ιδίαν εκάστην νήσων
επί της Φραγγικής κατακτήσεως των ημετέρων τόπων κατά τους
τελευταίους αιώνας του μεσαιώνος και πολλά μέν τούτων παρε
λείφθησαν , τινά δε ημαρτημένως εξετέθησαν, ώς εξ ημαρτημένων
πηγών ιστορικών ερανισθέντα, ενέκρινα να προθέσω των διηγήσεων
σύντομον εισαγωγήν ιστοριογραφούσαν τα συμβάματα και πολιτικές
περιπετείας όλων των νήσων κατά τας ειρημένας εποχής. Εις δε
την αληθή διάκρισιν των παρ' εμού και άλλων ιστοριογράφων εσφαλ
μένους δημοσιευθέντων ωδήγησεν εμέ ο Περικλεής Κάρολος Χόπ. Εκ
 1.
Γερμανίας ιστοριογράφος των μεσαιωνικών της Ελλάδος . Ούτος διά
των εσχάτως πολιτικών μεταβολών του βασιλείου της Νεαπόλεως
ευτυχίεας να εισαχθή εις τα εκεί αρχειοφυλακεία, ανεκάλυψε είτε
έγγραφον χρήσιμον εις την ιστοριογραφίας των Ελληνικών τόπων
έκρύπτετο μέχρι του νύν, και εκοινοποίησεν ημίν εξ ιδίας αυτού α.
γαθότητος . Σαφήνεια λοιπόν ιστορική και γνώσις πλήρης περί της
τύχης των ημετέρων νήσων συντελείται ούτως. ο δε αναγνώστης έ
χων τα προγεγονότα υστέρων συμβάντα εις τάς επόψεις του, θέ
λει διδάσκεται ευκρινώς τα χρήσιμα εν τω βίω, σκεπτόμενος επ' αυ
τών, και κρίνων κατά τας αρχικάς πηγάς των.
Οφείλω τέλος να δημοσιεύσω τας ευχαριστήσεις μου προς όντινα μοι
έχορήγησεν έγγραφον και πληροφορίαν εκ παραδόσεως προς χρήσιν
των ιστορικών μου εκθέσεων . Εξαιρέτως δε προς τον καλοκάγαθον
Ιούλιον Τυπάλδον Πρόεδρος των Δικαστηρίων Ζακύνθου και περι
φίλητον ταϊς Μούσαις , ός πολλά βιβλία εις τας εργασίας μου χρή
σ.μα εξ Ιταλίας και άλλων μερών αποκτήσας, προθύμως μοι επεδα
ελενσεν. Επί πάσι δε διακηρύττω την ευγνωμοσύνην μου προς την
σεβαστην Ιονικής Κυβέρνησιν, ήτις φιλοτιμουμένη εις την διάλαμψιν
των τόπων, ούς η θεία πρόνοια ως πρώτην κοιτίδα του νεωτέρου
Ελληνικού πολιτισμού διέθετο, δι' ιδίας δαπάνης εν τω δημοσίω
Τυπογραφεία της, διέταξε την τυπωσιν των ιστορικών περί των
των συγγραμμάτων μου. Εύχομαι δε αυτή και πάσι τοις συμ
πολίταις Επτανησίοις και ομοεθνέσιν ευημερίας και συγκατάστα
σιν μιάς και της αυτής πολιτείας επί συμπαγιώσει ενός και του
ευτου Πανελληνίου κράτους από το αυτό σκήπτρον διεπομένου και
εν μιά πίστει υπαγομένου.

Εγραφον έν Ζακύνθω κατά

μήνα Ιούλιον 1863 .
 ta
1
 ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Α '.

Κατάστασης των νήσων επί του μεσαιώνος ( 1303 ) μέχρι

Βενετοκρατίας ( 1500) - Κέρκυρα. - Κεφαλληνία – Ζά
κυνθος –- Λευκάς - Ιθάκη – Κύθηρα.

Επί της διανομής των χωρών της Γραικορωμαϊκής Αυτοκρα-:

τορίας, ότε οι Λατίνοι κατέκτησαν την Κωνσταντινούπολιν (18
Απριλ. 1204) Κέρκυρα, Κεφαλληνία, Λευκάς , Ζάκυνθος, και τα
Κύθηρα μετά των πλειόνων χωρών της Ελλάδος επεδόθησαν τους
Βενετούς . Επί τούτω η Πολιτεία του Αγίου Μάρκου διέταξεν τον
Ιάκωβον Μωροζίνην , ος διέπλεεν εις Κωνσταντινούπολιν, όπως έγκα .
θιδρύση εν Κωνσταντινουπόλει Πατριάρχην τον οικείον Λατίνον Θω
μάν Μωροζίνην , ίνα θέση εις υποταγήν την Κέρκυρας. Αυτός δε διά
βιας εισπλεύσας , και αποδιώξας τους Γεννoυησίους , οι τινες εβοή
θουν τους προύχοντας Κερκυραίους, όσοι απηρέσκοντο τη κυριαρχία
των Βενετών , καθυπόταξε την νήσον , διορίσας τον Πανταλέοντα
Βάλβον Βάυλον της νήσου , και αφήσας όλίγα τινά πλοία προς
διαφύλαξιν. Αλλά μετ' ολίγον οι Κερκυραίοι επωφελούμενοι των
διχοστασιών των Λατίνων εν τη Ανατολική Αυτοκρατορία , επανέ
στησαν κατά των Βενετικών αρχών, και κατέστησαν αρχηγών
τον Λέοντα Καπίλον Βετρανόν, όν οι μεν ιστορικοί της Βενετίας
χαρακτηρίζουσι άρχιπειράτην , οι δε της Γένουας, αξιόλογον κα
τεπάνον και φίλος της πολιτείας των και ός πρώην κυριεύσας Με :
θώνης και Κορώνην, σφόδρα έζημίωσε τους Βενετούς. Ταύτα μα
θέντες οι Βενετοί απέστειλαν τον στολάρχον Ιάκωβον Βασσέτον .
Αυτός δε ενωθείς μετά 8 πλοίων της μοίρας Ρανιέρου Δανδόλου
υιού του δουκός, και Ρογήρου Πρεμαρίνου, κατεναυμάχησαν τον
Βετρανόν, και αιχμαλωτίσαντες αυτόν, επέπλευσαν κατά της νή
σου. Μετά δε ισχυρών ανθίστασιν των Κερκυραίων, ανεκυρίευσαν
την νήσον, κατέστησαν φρουράν, και φρούραρχον τον
4
Ιάκωβος Δελ:
 1

φίνον, και απηγχόνισαν τον Βετρανόν μετά 60 πολιτών Κερκυ

ραίων συμμετόχων αυτού, και διέρρηξεν ακολούθως πόλεμον πολυ
χρόνιων μεταξύ Κερκυραίων και Γεννoυησσίων ( 1 )
Μη δυναμένη δε ακολούθως η πολιτεία να κατέχη υπό την
άμεσον εξουσίαν την Κέρκυρας, αλλ ' αναγκαζομένη εις το να δια
τηρή δαπάνας μεγάλου στόλου και στρατού , ως εποίησεν και δι'
έλλας ομοίους χώρας και νήσους εκ της μερίδος υπελθούσας εις
την κυριαρχίας της , εποίησε συμβόλαιον τω 1207 κατά μήνα
Ιούλιον με τινάς πολίτας ευγενείς Βενετούς , πρός ούς παρεχώρησε
το φρούριον Κερκύρας και τα πέριξ νησίδια. Οι δε τιμαριού
χοι, η Φεουδούχοι, ούτως ειπείν , αυτοί υποχρεούντο να μετανα
στεύσωσιν εις Κέρκυρας μισθούντες έκαστος 20 στρατιωτικούς και
υπομισθίους και δύω ασπιδοφόρους να φυλάττωσι την νήσον, και
να συντηρώσει εκ πάσης εναντίου προσβολής εν ονόματι της Βε
νετικής πολιτείας, μή παρενοχλούντες πρόσωπα εμπορίας και
πάρχοντα Βενετών υπηκόων , γινώσκοντες τον αυτόν εχθρόν και
φίλον της πολιτείας , απέχοντες παντός πολέμου και ανακωχής
όπλων άνευ αδείας αυτής, αναγνωρίζοντες την ανωτέραν κυριαρ
χίαν αυτής , και υποδεξιούμενοι μετά πομπής τους διαβαίνοντας
επιτελείς αυτής και τελούντες προς αυτήν ανά πάσαν εορτήν
του Αγίου Πέτρου και Παύλου 500' Μανουλάτα. Επί δε πάση
εκπληρώσει τοιούτων υποχρεώσεων καθυπέβαλλον υπ' εγγύησιν όλα
τα έν Βενετία εαυτών κτήματα και το φρούριον Κερκύρας. Προς
τούτοις δε υποχρεούντο να διατηρώσι τας Εκκλησίας των Κερ
κυραίων άπειράκτους , και να μη απαιτώσι παρά μηδενός Ελληνος
ορκιζομένου πίστιν εις την πολιτείαν πλείονα τέλη , εξ όσων εφο
ρολογούντο επί των πρώην εξουσιαζόντων αυτούς Βυζαντινών Αυ .
τοκρατόρων. (2)
Κατά συνέπειαν τοιαύτης πολιτικής διαχειρήσεως της πολιτείας ,
ότε πολλοί των Βενετών κατεστάθησαν ως Φεουδούχοι και εις
άλλας νήσους του Αιγαίου , και εις αυτήν την νήσος Κρήτης, τα
Κύθερα κατελήφθησαν υπό του Βενετου Μάρκου Βενιέρου , ός ηγε

( 1 ) Paolo Ramnusio della guerra di Constantinopoli VI 200.-Navagevo Hist.

Ven. ncl Tom . XXIII del'rerum italiear Scrip. του Μουρατόρη - sabellieo.
Dec. I lib . 8- Paolo Morosini Hist Ven III 159-Foglietta ist, di genova III ,
109 Giustiniani annali di Genova L. III ,
( 2) Ιστορικά απομνημονεύματα Ζακύνθου υπό , Χιώτου τομ . 2 112 γ – Fontes
Rerum Anstriacarum XIII 1203 1253,
μόνευς υπο τίτλον Mαρχήσιος της νήσου , επιγινώσκων, την κυριαρ
χίαν του πρίγγιπος της Αχαΐας . Δεν διακρίνεται όμως , εάν ο Βε
ετός Ιάκωβος Βιάρος, και διαχειριζόμενος την νήσον περί τους χρό
νους τούτους , ήταν τοποτηρητής του Βενιέρου. Δέγομεν μόνον ότι
τώ 1969 και Αικάριος μεγαδούκας Ελλην αφήρεσε τα Κύθηρα εκ των
Βενιέρων. Είτα ο αυτοκράτωρ Μιχαήλ ο Παλαιολόγος περιέβαλε την
ηγεμονίας αυτής προς τους Μονοϊωάνας εκ Μονεμβασίας. ( 1309).
Εν δε του οίκου τούτου και Βερίολας παρεχώρησεν την νήσον ως
προίκα τη επικυρώσει των Βενετών προς τον Μάρκον Βενιέρον δις •
έγγονος του προρρηθέντος Ιακώβου. ο δε κλάδος ούτος των Βενιέ
ρων μετέστη εις Κρήτης. Εκ τινος δε ψηφίσματος λατινιστί έκδο
θέντος τη 16 Οκτωβρίου 1316 οι εκ Κρήτης Βαρθολομαίος, Πέ
τρος και Νικόλαος Βενιέρος κύριοι και δυνάσται της νήσου και
του φρουρίου Κυθήρων, διέταξαν την Κρητικής οικογένειας Κασιμά
την να κατοικήση την νήσον και προς αυτήν παρεχώρησαν προνό
μια ασφαλείας και απαλλαγής παντός βάρους . Αλλά το 136και οι
Βενιέροι συμμετέχοντες των στασιαζόντων κατά της Βενετικής κυ
ριαρχίας Κρητών, απώλεσαν τίτλους και προνόμοια κατοχής εν Κυ
ήρους και μόνον αποκλειστικώς διετηρήθη εν τούτοις ο Φραγκί »
σκος Βενιέρος , ός άκληρος αποθνήσκων διά διαθήκης του, εγκατα
λείπει την κυριότητα Κυθήρων προς τους έν Βενετία Βενιέρους εκ
της περιοχής του Αγίου Μωϋσέως. Τούτων δε άρχεται της σει
ράς των τελευταίων Βενιέρων, οίτινες εκυριάρχησαν, ο Βλάσιος ( 1 ).
Αλλως πως συνέβη και απόσπασις Ζακύνθου, Κεφαλληνίας , Λευν
κάδος και Ιθάκης, εκ της Βυζαντικής Αυτοκρατορίας. Διότι τας
νήσους αυτάς κατέσχον οι Νορμανδοί και Σικελιώται, οίτινες επί
του Νορμανδού βασιλέως Γουλιέλμου απογόνου τουΓουίσκάρδου , προς
πολλές άλλες χώρας του Αυτοκράτορος του Βυζαντίου διεπόρθη
σαν και τας νήσους Ζάκυνθον , Κεφαλληνίας και Ιθάκης ( 186). ο
δε Σικελός βασιλεύς Γουλιέλμος παρεχώρησεν τάς νήσους προς τον
στελάρχον αυτού Αμηράν και Μαργαριτώνην έκ Βρεντεσίου επί ηγε
μονικό τιμαρίω. Τούτον εκδηλοί και Βουσών Κόμητα Μελίτης και
αποθανόντα το 1498 (2). Είτα της θυγατρός αυτού συζευχθείσης
( 1) Relazioni degli ambasciatori veneti Firenze vol. IX serie, M, vol. III
pa. 1 :-Nicofo Stai Racolta di antiehe autorità e di monumenti storici ri.
guardanti l'isola di Citera oggi Cerigo in senso fisicomorale e politico
Psa 1847 .
(2) Giantar Malla illustrata p . 710 - Pirri Catalogue des soumis al' archie
mandrite de Messing - Antonio d'amico serie degli amiragli di Malta,
 . 4 -

μετά τινος των εκ της Ρωμαϊκής οικογενείας Ορεινών παλατινών κο»

μήτων, και εξ αυτής τεχθείς Μότος ή Ματθαίος Ορσίνης έκληρονό
σε την ηγεμονείαν των νήσων Κεφαλληνίας και Ζακύνθου. ( 1200) .
Η δε Λευκάς μετά της Ιθάκης μετέβη εις τον άλλον ομώνυμον
κλάδος της αυτής οικογενείας Ορσίνη, ός έτιτλοφορείτο μέγας κον
τόσταυλος της Αυτοκρατορίας. Εξ αυτού δε κατάγεται Ιωάννης Τζά

Ε
φας Ορσίνος δουξ Λευκαδος , όστις κατά τον επισυμβάντα εμπρη ζες
σμών της Θεοσώστου πόλεως Αρτης , απωλέσας άπαντα τα χρυσό .

HI
βουλα τα επικυρούντα το δουκάτον Λευκάδος και τα τιμάρια των
περιχώρων εκ της απέναντι Ηπείρου , έλαβεν εκ νέου την ανακαί
νισιν τών αυτών χρυσοβούλων (1365) παρά του Συμεώνος ηγεμό
νος της Βλαχίας, του οποίου το κράτος εξετείνετε μέχρις Αιτωλίας
(1 ) και έτιτλοφορείτο, Συμεών εν Χριστώ Θεώ πιστός βασιλεύς και
αυτοκράτωρ Ρωμαίων και Σέρβων Παλαιολόγος . Εν ετέροις όμως έγ
γράφοις διατηρουμένους παρά τη Βενετική οικογενεία Σαγάλδω, ή εκ
ληρονόμησε την Βενετικής οικογένειαν Ράσπην , διάδοχος της ομοπα
τρίου Ευγενούς οικογενείας Ζώρζων ή Γεωργίων , αναφαίνεται εκ του
διπλώματος του εκδοθέντος εν Παρισίοις τώ 1355 της 8 Οκτωβρίου ,
ότι ο δούξ των Αθηνών Γουαλτιέρης , θέλων να αμείψη τον Γρατιανών
Ζώρζην Βενετον ευγενή, παραχωρεί προς αυτόν εις τιμάριον το φρού α
ριον Αγίας Μαύρας και την νήσον Λευκάδος. Επειδή προηγουμένως ‫ܕ ܪܗ‬
προς τον μητροπάτορα αυτού Ιωάννης Κουηρίνην ο πατήρ του δου
κός Γουαλτιέρου επέδωκεν ως ισότιμον 100 υπερπέρων την άβα
δείαν (μονής) Κοχίντης. Δυνάμει δε των διπλωμάτων τούτων 4376 . Ιω
ο υιός του Γρατιανού Ζώρζη Βερνάρδος κατεβόησε προς την Γερου
σίαν της Βενετίας κατά του κόμητος Κεφαλληνίας, ότι αδίκως κα
τέσχε τα εν Δευκάδι κτήματα ταύτα. Αλλά μολονότι η Γερουσία
διέταξε τον μοίραρχον του κόλπου να αιτήσηται την απόδοσιν αυ
των παρά του κόμητος , ουδέν των κτημάτων απεδόθη (9)
Τοιαύται όμως παραχωρήσεις εκλαμβάνονται παρά τινων ιστορι
κών ως επί ψιλή ονόματι ποιηθείσαι , διότι πολλάκις εκ της κα
τακτηθείσης Ελλάδος παρεχωρούντο περίχωροι και πόλεις ολόκλη»
>

ραι, ως τιμάρια παρ' ηγεμόνων, οίτινες ματαιολογία μόνη κατείχαν

αυτάς, ουδέν της χώρας εξουσιάζοντες , ενώ οι τιμαριώται ουδέποτε

(1) Το δίπλωμα αυτό όρα όπισθεν εκ τούς ένδεικτηρίοις εγγράφοις Α ',

(2) Ενδεικτήρια Β ' , Γ', Δ ' ,
 . 5

τα παραχωρηθέντα αυτούς έλαβον . Ούτως ο Γουαλτιέρης , παρεχών

ρει την Λευκάδα προς τον Ζώρζην , ενώ αυτός κυρίως ήτον διωγμέ
νος εκ του δουκάτου Αθηνών υπό των Καταλάνων, και περιεφέρετο
ενέστιος Αλλ' ήμείς ακολούθως θέλομεν εξακριβώσει την αλήθειαν
τοιούτων παραχωρήσεων,
Ο Παλατινός κώμης Ζακύνθου και Κεφαλληνίας Ματθαίος ή
Μάϊος Ορσίνης είναι ο πρώτος φαινόμενος κυριάρχης των νήσων επί
της Δ '. σταυροφορίας, όν άπαντες οι ιστοριογράφοι Βενετοί , και Ελ
ληνες , και αυτοί οι Γάλλοι Δουκάγγιος και Βουσών οι διαλαβάν
τες περί των νήσων ημών, εξέλαβον ως Γάλλον κόμητα εξ αγνώ
στου οικογενείας. Τούτον όμως την οικογένειας, και εθνικότητα διε
σάφησεν ο Γερμανός Κάρολος Χοπ, ο ιστορογραφών τας εν Ελλάδι
κατακτήσεις των φράγγων επί σταυροφοριών , και ο οποίος δυνηθείς
να εισχωρήση εις τα αρχίδια της Νεαπόλεως , ευδοκίμησε κατά τας
έν Νεαπόλει έρευνας των εκεί εγγράφων να διευκρινήση την αλήθειαν
απάντων, όσα μέχρι του νυν αμφιβάλλονται και εικάζονται Διά των
πληροφοριών δε του άξιοτίμου ανδρός, δν προσωπικώς εγνωρίσα
μεν , και όστις, οιονδήποτε διάφορον έγγραφον των πάλαι δημο
μοσιευθέντων έχων, εκοινοποίησεν προς ημάς φιλοφρόνως, σπεύδο
>
μεν να διορθώσωμεν, είτι εξ αγνοίας ημαρτημένον παρ' ημών και
ετέρων ιστορικών, και αγνοούμενον εδημοσιεύθη. Ο Μάϊος ούτος ενυμ
φεύθη την Θεοδώραν θυγατέρα του δεσπότου της Ηπείρου Μιχαήλ
του νόθου υιού του Ιωάννου Σεβαστοκράτορος Αγγέλου , και μητρι
κη καταγωγή προσωνυμουμένου Κομνηνού Δούκα . Α '. (1204 Χρ).
 Β '.

Κέρκυρα υπό το κράτος των δεσποτών της Ηπείρου και

των βασιλέων της Νεαπόλεως Αγγιοϊνών.

Ο δεσπότης της Ηπείρου Μιχαήλ Α'. προσεκτήσατο το κράτει

εαυτού και την Κέρκυραν· διότι οι Κερκυραίοι μή ανεχόμενοι τους
Λατίνους, ευηρεστούντο μάλλον το γειτονικό κράτει των Αγγέλων
νύμων δεσποτών της Ηπείρου ως ομοθρήσκων και ομοφύλων , Διά
ταύτα αφού εδιώχθησαν οι εν Κερκύρα Βενετοί άποικοι, οι Κερ
κυραίοι υπέκυψαν τη κυριαρχία του δεσπότου της Ηπείρου Μιχαήλ
Α '. Τούτου δε ο νόθος υιός Μιχαήλ και αυτός καλούμενος , ανα
κτήσας όλον το πατρικόν κράτος κατεχόμενον υπό των αδελφών
του πατρός , προσέθετο τη δεσποτεία. Αιτωλίας και Κέρκυρας και τις
απήλλαξε τους Κερκυραίους παντός φόρου. Νυμφεύσας δε τας δύο
του θυγατέρας την μεν με τον Ευστάθιον αδελφός του Αυτοκρά
τορος Ενρίκου, την δε με τον Ν . Μελισσινόν, επροικοδότησε την Α.
Κέρκυραν προς την τρίτην θυγατέρα του Ελένην νυμφευθείσαν με
τον Μαμφρέδην βασιλέα της Σικελίας. Αλλά τούτου φονευθέντος -
υπό του Καρόλου εκ Προβεγγίας Αυδιγαυϊνού, η μεν σύζυγος E- ξε
λένη συνελήφθη , και απώλεσε την ζωήν κλεισθείσα εν τώ φρουρίω
Νοκέρας υπό τινων ιερέων, τους οποίους απέστειλεν ο Παπας Κλή- έ
μης, ο βοηθός του Καρόλου , ένα αναστατώσωσι τας Νεαπολιτικάς ,
χώρας και δε Κέρκυρα κατελείφθη εν ονόματι της χήρας Ελένης Μαμ. 124
φρέδου υπό του Φιλίππου Κινάρδου στολάρχου του Μαμφρέδου. ο
δεσπότης όμως Μιχαήλ ο πενθερός του Μαμφρέδου, υποκριθείς πρώην έχει
φιλίαν και συγγένειαν τω Κυνάρδω, ένύμφευσεν αυτόν με την γυ · Aείε
ναικαδέλφωντου Θεοδώραν και χήρας του ποτέ Σφράντσα κυρίου τι ls
νός. Αλλ' είτα δολοφονήσας αυτόν, ανέλαβεν το κράτος Κερκύρας,
ήν μετά της Ιθάκης επί του θανάτου παρέδωκε τώ υιώ Νικηφόρο
( 1264) . Πλήν οι στρατιώται τού Κυνάρδου μη ευαρεστούμενοι να ε .
αναγνωρίσωσι την εξουσίας αυτού, συνενοήθησαν μετά του Καρόλου ,
Ανδηγαυϊνού . Αυτός δεεξολοθρεύσας όλην την Σουαζικής οικογέ
νειας του Μαμφρέδου , διά τον τελευταίον θάνατον του υιού αυ
του Κορραδίνου, ησύχως απήλαυεν όλον το βασίλειον της Νεαπό
λεως μετά της Σικελίας και παρέδωκαν αυτή την Κέρκυρας ( 126ο)
 Ούτως ο Κάρολος τιτλοφορείται βασιλεύς της Κερκύρας, και κατέ
χει την ευθείαν κυριαρχίαν Αχαίας και Πελοποννήσου . Δυνάμει
δε παραχωρηθέντων αυτώ προνομίων παρά του Αυτοκράτορος της
Κωνσταντινουπόλεως Βαλδουίνου, νομίζεται άμεσος διανομείς και κύ
μος των χωρών της κομητείας Ζακύνθου, Κεφαλληνίας και δεσπό
της της Ηπείρου και Αιτωλίας. Ούτος διανέμει τιμάρια προς τους
πιστώς υπηρετήσαντας αυτόν στρατιωτικούς τόν τε φρούραρχον Κερ
κύρας Γουαρνέρον Αλεμάνων και Αίμον Αλαμάνος, Ιωάννης Κλαρια
κον, Ιωάννην στρατιωτικόν Ισπανών και πρώην τιμαριούχον επί Κυ.
νάρδου (ο ). Ο Κάρολος ακολούθως κατέστησε κυβερνήτην κατεπάνω
και δικαστήν Κορυφών Ιορδάνον Φελίτσης" και τη δικαιοδοσία αυ .
του καθυπέβαλε τα φρούρια Βουθρωτού και Συβότων, & ώφειλε να
παραλάβη παρά του δεσπότου Νικηφόρου Κομνηνού Δούκα δυνάμει
συνθηκών, ως κατεχόμενα πρώην υπό Μαμφρέδου και Φιλίππου Κι
νάρδου . Τώ δε 1331 επέστησεν άρχιστράτηγος του συμμαχικού
στρατού του γυναικαδέλφου αυτού Φιλίππου υιού του Βαλδοβίνου
και του κομουνίου της Βενετίας τον Ούγονα Σουλιακόν ή Σούλλην
ευγενή έκ Προβεγγίας, Ρόσον το επώνυμον ή ερυθρόμαλος, και γε
νικόν διοικητήν Δυρραχίου, Αυλώνος, Συβοτών, Βουθρωτού και Κο.
ρυφών, όπως καταβάς εις Κάνινα , καταπολεμήση τον Μιχαήλ Πα
λαιολόγος και άπαντας τους κατέχοντας τας επαρχίας της ανατο
λικής αυτοκρατορίας . Αλλά τούτου νικηθέντος, και αιχμαλωτισθέν
της εν Κανίνοις, και του Πέτρου Αραγονίας ενεργήσαντος τας εν
Σικελία σφαγές και Σικελικόν εσπερινόν, διεματαιώθησαν τα σχέδια
του Καρόλου. Ο Ρογήρας όμως Λουάρας στόλαρχος του Πέτρου
Αραγονίας, του βασιλεύσαντος εν Σικελία , αφού απεσύρθη ο Γαλλικός
ζυγός του Ανδηγανίνου Καρόλου. Επιπλεύσας εις την Κέρκυρας, ελεη :
λέτησε αυτήν, και κατηδάφισεν το βασιλικών φρούριον. Είτα διαπορ »
θήσας Πάτρας και Κεφαλληνίαν , έκακοποίησε την νήσον. Αφού δε τα
εποίησεν εν Κερκύρα Βερεγγάριος ο Βιλαρώτος Ιππότης της Σικε
κίας, ο Δουάρας επί προφάσει να κακοποιήση τας εν Πελοποννήσω γαίας
των Γάλλων τιμαριούχων των Αγγιοϊνών, ελεηλάτησεν εκ νέου την
Κέρκυρας, και εδήωσεν Κρήτην, Μονεμβασιαν και Χίος ( 1286).
Ειρηνης δε γινομένης μεταξύ των εν Νεαπόλει Αγγιοϊνών και των

(1 ) Forges Davanza i disc . snlla seconda moglie del rė Manfredi - Monu .

ment. p. XLIII N.o XLIII dal registro 1272 X fog. 14 - Mustoxldi delle
cose Corciresi 442 .
 8

έν Σικελία Αραγονίων, ο Κάρολος κατέστησε πρίγγιπα του Τα

ράντου τον υιόν αυτου Φίλιππον , και καθυπέβαλεν αυτή την ά.
μεσον κυριαρχίας του Πριγγιπάτου της Αχαίας και του δουκάτου
των Αθηνών, το βασίλειον της Αλβανίας, την νήσον Κορυφών,
την επαρχίαν Βλαχίας και άπαντα τα προσήκοντα τη Ρωμανία
τιμάρια εν τε τους νήσους και τη Αχάϊα. Είτα ένύμφευσεν αυτόν
μετά της Ιθάμαρ θυγατρός του Νικηφόρου δεσπότου της Ηπείρου
και της Αννης ( 1274 ). Η Ιθάμαρ δε η γυνή του Φιλίππου του τη
Πρίγγιπος της Ταράντου εγένετο καθολική, και μετονομάσθη Αι- ι
κατερίνη. Είτα κατηγορηθείσα ως μοιχαλίς διεζεύχθη του ανδρός, ο
ός εφυλάκισεν αυτήν εν τω φρουρίω Πού (Castel d'Uονο)., όπου ::
απέθανεν (0 )
Η Κέρκυρα λοιπόν ούτως υπεβλήθη εις την κυριαρχίας του
Πρίγγιπος της Ταράντου και η υποτέλεια του Κόμητος Κεφαλ- ξη
ληνίας και Ζακύνθου και Λευκάδος μετέβη προς την Φεουδαλιακήν ε.
δικαιοδοσίαν των Νεαπολιτών ηγεμόνων, ών εξήρχεν ο Ταραντι- ξη ,
νός. Επειδή δε αποθανούσης της Ιθάμαρ, ο Φίλιππος συνεζεύχθη
το δεύτερον με την Αικατερίνην θυγατέρα του Καρόλου Βαλουά, ε ,
αδελφού του Φιλίππου βασιλέως της Γαλλίας , και εγγόνης του Arn
Βαλδοβίνου Λατίνου Αυτοκράτορος της Κωνσταντινουπόλεως , άπαντα!
τα εν Ρωμανία και το Ανατολικό θρόνω δικαιώματα συνενώθη- 11:
θησαν τη δυναστεία της Ταράντου . Και διό Φίλιππος ο Ταραν» ή ;
τινός κύριος Κορυφών ελαφρώνει τα βάρη των εν Κερκύρα Εβραίων
( 1392), και παραχωρεί τιμάρια εκ χωρίων της νήσου Κορυφών
προς τον Γουλιέλμον Ρινάλδου Ουγόταν Γάλλον την καταγωγήν,
και μεγάλον τιμαριώτης του Καρόλου Α'. εν Οτράντα και Τα
ράντο. Το δε 1331 επικυροί τας επιδοθείσας Βαρωνίας εν Κερ.
κύρα προς τον Ακαρνάνα Ιωάννης Καβάσιλαν κόμητα του Αετού
και Μαρσιάλον του δεσποτάτου της Ρωμανίας , ως συνεργήσαντα ,
εις την συζυγίαν αυτού μετά της Ιθάμαρ, και ποιήσαντα πολλάς
υπηρεσίας τη ηγεμονία . Επιτάσσει δε ώστε αι παρεχόμεναι τεσ
σαράκοντα οκτώ ουγγίαι χρυσού επί διατροφή εαυτού και της μη
τρός και των οικείων, μεταλλαχθώσιν εις κτήματα εκ της Βαϊ .
λαρχίας Αιγίρου επί τη υποχρεώσει ενός στρατευσίμου . Τα αυτά
έπραξεν εν Κερκύρα και ο διαδεχθείς την ηγεμονείαν του Ταράντου

(1 ) Mustoxidi anno 444.- Π. Χιώτου ιστορ . απομ. Τ. Β'. 142 - Ραβαντινού χρο
νογραφία της Ηπείρου Τ. Α '. 107 - Carlo Hops σημειώσεις .
μετά τον θάνατον του πατρός Φιλίππου (1330 ) πρωτότοκος Ρο.
βερτος. Αυτός ανήλικος ών, ετέθη υπό του θείου του Ροβέρτου ά.
δελφού του ομωνύμου πατρός υπό την κηδεμονίαν Νικολάου Αι
Σαΐουόλου Φλωρεντινού, ός διεύθυνε τα εν τω Πριγγιπάτο της Α.
χαίας και τη κυριαρχία της Κορίνθου κτήματα, και άπαντα τα κυ
μιαρχικά δικαιώματα της μητρός αυτού Αικατερίνης Βαλονά . Ετι
: συνήργησεν ίνα κτήσηται αυτός και την δουκίαν Αθηνών.
Ενηλικωθείς δε ο Ροβέρτος επεκύρωσε τας επιδαψιλευθείσας παρά
του πατρός ανακουφίσεις τοίς εν Κερκύρα Ισραηλίταις, και παρέ
σχετο προνόμια προς τον Βενέδικτον του Αγίου Μαυρικίου Κερκυ
ραίον αυλάρχης και οικείον του επί αξιοχρέαις υπηρεσίαις παρ' αυ .
του και των προγόνων οκτώ ογγίας χρυσού, είσοδευομένας εκ των
εισπράξεων Βρίνης και Βουθρωντού, και ετέρας τέσσαρας επί των εν
Κερκύρα φεουδαλικών κτημάτων και δουλοπαροίκων εκ της δεκαταρ
χίας των Εξωκαστρινών, και των κωμών της μέσης Βαρυπατάδων,
Καλαφατιόνων και Στημφαλονίδων. Προς τούτοις διέταξε το 1336 ,
ένα προς τον Θεόδωρος Καβάσιλαν υιόν του ρηθέντος αποδοθώσι τα α
φαιρεθέντα κτήματα παρά ψάλτου ή κανονικού τινός της μητροπόλεως
Κορυφών, και διατηρώνται ανέπαφα άπαντα τα χορηγηθέντα κτήματα
εν τη Βαϊλαρχία Λευκίμνης, προεπιφυλαττομένων των υποχρεώσεων
επί συνδρομή ενός στρατευσίμου και δύο ίππων . Επέδωκε δε και κατά
τους 1336 λόγω μεγάλων υπηρεείων και ευεργετημάτων διά την
απολύτρωσιν εαυτού και του αδελφού Φιλίππου αιχμαλωτισθέν
των υπό του Αοδοβίκου βασιλέως της Ουγγαρίας τιμάριον μέγα
έν Κερκύρα προς τον Γουλιέλμον τόκον κόμητα Μαρτίνης Νεα
πολίτην, όν είχε καταστήσει μέγα κατεπάνω Κορυφών , των δε
νιών αυτου Λεονάρδον κόμητα Κεφαλληνίας και Ζακύνθου ( 1337) .
Προς δε την σύζυγος Μαρίαν θι γατέρα του Αοδοβίκου Βουρβώνος
και δουκός της Βουργονίας (1347) κατέγραψεν εις αντιπροικον
δύο χιλιάδας ουγγίας χρυσού, άς ώφειλε έν περιπτώσει ακλήρου
χηρείας να εισπράττη τας μέν χιλίας έκ τού πριγγιπάτου της
Ταράντου, τάς δε άλλας χιλίας αυτής νήσου Κερκύρας, και της
κομητείας Κεφαλληνίας. Αύτη δε η Μαρία, αποθανόντος του συ :

ζύγου άκλήρου το 1365), μεταβάσα εις Ελλάδα εκυριάρχει της

Κερκύρας, εκδίδουσα κατά τους πρώτους χρόνους της χηρείας εν
ονόματι αυτής κυβερνητικά διατάγματα. Αλλ' ο αμέσως τον Ρο
έρτον διαδεχθείς ο αδελφός Φίλιππος και τριτότοκος υιός του
όμωνύμου πατρός , διαχειρίζετο την Κέρκυρας , επιδώσας τιμάρια
πρός μεν τον Μάρκον Αιγίδιον Δελαπάκης Ειρηναίον, έκ τής Βαϊ
 ben 10

λαρχίας Ορους, Αιγείρου και Μέσης, προς δε τον Αγγελιν εκ

Τράνης ώρισε την επικαρπίαν διακοσίων υπερπύρων, και προς τον
Ιανάλον Αβιτάβoυλoν τo καλούμενον τιμάριον των Αθιγγάνων .
Επικύρωσε δε και προς τον μέγαν πρωτοπαπάς Κερκύρας την ::
εξουσίας του να επιστατη και διορθώνη τον κλήρον του άνευ :
τινός παρενοχλήσεως υπό του Λατίνου Επισκόπου ( 1363) ως
αλλαχού θα δηλώσωμεν.
Ζώντος έτι του Φιλίππου, εξηλείφθη ή διαδοχή των Ταραν- .
τινών ηγεμόνων, ήτις κατήγετο εκ του Αγγιoίνου Καρόλου Α '. ::
Αυτόν δε αποθανόντα διεδέχθη εν τη ηγεμονεία, και κατά δια
θήκης του αυτού Φιλίππου διορισθείς Ιάκωβος Βάλτσος (de Baux) , 38
υιός της αδελφής του Αλαργαρίτας, χήρας ποτέ του Εδουάρδου βα- και
σιλέως της Σκωτίας , καταγόμενος εξ οικογενείας της Γαλλικής και
Προβεγγίας, ήτις μετανάστευσεν εις Νεάπολιν επί της κατακτή. ::
σες. Αλλά διενέξεων επελθουσών εν τώ βασιλεία της Νεαπόλεως :
κατά την αιχμαλωσίαν του βασιλέως Λουδοβίκου, και των αδελ- και
φών επί του Ούγκρινού πολέμου, η βασίλισσα Ιωάννα απαρε- ε
σκομένη εις την διαδοχήν ταύτην του Βάλτσου, έσπευσεν, ίνα και
τίτλος Πρίγγιπος της Ταράντου με τα αυτό προσήκοντα μετα- και
βιβασθή εις τον δούκα του Ανδρίου . Αλλ' επειδή ο πατήρ του :
Ιακώβου Βάλτσου Φραγκίσκος κηδεμονών τον ανήλικα αυτού υιόν,
εβίαζε τους βαρώνας του βασιλείου εις ακούσια έργα , και επανέ
στησαν κατ' αυτού ουτοι , ο υιός Ιάκωβος , κηρυχθέντος αποστατου
του πατρός , και αποδράντος εις Αβινιόνην της Γαλλίας ( 1373) και
τέφυγεν εις Κέρκυρας. Αλλά το μεν διαχωρισθέν υπό Καρόλου Ε ' .
Αγγιοϊνού πριγγιπάτον της Ταράντουκατεκράτησεν η Βασίλισσα Ιωάννα ,
τήν δε κυριαρχίαν Κερκύρας επανέλαβεν η ιδία , αφού απεδιώχθη εξ
αυτής και καταφυγών Ιάκωβος δια συνεργείας του Γουλιέλμου Αλτα .
βίλα Δονάτου ενός των πρωτίστων βαρόνων του βασιλείου, όστις
καταπολέμησε τον Ιάκωβον. Και διό η Ιωάννα εβραβευσε τον προ
μαχον αυτής Αλταβίλαν δέκα ογγίας χρυσού, υπολογιζομένης εκά
στης ανά 6 δουκάτα επί των βασιλικών κτημάτων και τελωνιακών
προσόδων Κερκύρας. Επεκύρωσεν είτα τοίς Ισραηλίταις τας ασφα
λείας αυτοίς, και τώ Βενάρδο του Αγίου Μαυρικίου την βαρωνίαν,
ήν εκ της οικογενείας του Αλταβίλα έπεφέρετο αυτό η σύζυγος Βέλλα
(1374). Ανέδειξε δε και Mαρχήσιον Κορυφών τον ισχυρόν στρατιω
τικόν, μέγαν Σινισκάλκον, και τοποτηρητής αυτής εν Προσεγγία Φόλ
κον Αγoύτoν υπό κόμητα Ρελικύης και κύριος Σώλτης (1377). Και
διέταξε τον κατεπάνω Κορυφών και τοποτηρητής αυτής, κατά το
αυτό έτος , ένα επαγρυπνή των εμπόρων Βενετών των εν Κερκύρα
καταστημένων, και παρέχηται αυτοίς τας συνήθεις ευκολίας , ελευ
θερίας και ασφαλείας επί διεξαγωγή του εμπορίου των, όπως μη
μέμφωνται αυτή του εξής, ως εποιήσαντο ο Βενετός Μάρκος Ούρσος
αδικηθες εν τω τελωνία Κερκύρας.
Αφού δε μετ' ολίγον εφονεύθη η Ιωάννα υπό του ομαίμονος αυ
της Καρόλου του Δυρραχίου, ο Ιάκωβος Βάλτσος επωφελούμενος
του θανάτου της έχθρας αυτώ βασιλίσσης, επανέλαβε την κυριαρχίαν
Κερκύρας μετά του απολεσθέντος πριγγιπάτου της Ταράντου , και είχε
μεταβιβάσει η Ιωάννα προς τον 09ωνα Βρουνοουίκ σύζυγον αυτής
κατά τετραγαμίαν . Και τοι δε ολιγοχρονίως την ηγεμονείαν διεχει
μίζετο τω 1384 , επέδωκε επί προσόδω 20 αγγίων χρυσού τιμά
ριον εκ των εν Κερκύρα κτημάτων , καλούμενος του Βάλτσου προς
τον Αδάμ του Αγίου Ιππολύτου , και υιόν του κατά τα 1830 Φρου
μάρχου Κορυφών Βενάρδου και επιπροσέθετο αυτό και το έτερον
τιμαριον εκ της νήσου Παξών , και το της Βαϊλαρχίας Λευκίμνης ,
κατά την θέσιν Κορισίαν . Τούτο δε προσωδοφόρει ετησίας 100 όγ
για, χρυσού , και ανήκεν πρότερον εις τον Φίλιππος Μαλέρβην έκ Βε
φώνης ός επηκολούθησε την Αγνησίαν την έγγονον της Ιωάννας ,
ότε αύτη στερηθείσα τον αποβιώσαντα σύζυγον Σακλίγηρον Βερω
ναίον ( Cane della scala ), επέστρεψεν εις το βασίλειον της Νεαπό
λεως, και ενυμφεύθη δευτερογάμως τον Ιάκωβον Βάλτσον . Επειδή δε
Καρολος ο Δυρραχίου , επεβουλεύετο την ζωήν του Ιακώβου , και αυ
τος φυγών εκ Νεαπόλεως εις Τάραντα μετ' ολίγον απέθανεν, ή Κέρ
λυρα ανεγνώρησε το κράτος του Καρόλου . Αυτός δεν αντάμειψε τον
Αλταβίλαν φρούραρχον Βουθρωτού και Ιωάννης Καβάσιλλαν τον Θεο
δώρου (4382 ) με κτήματα εκ της Βαυλαρχίας του όρους . Προς
τούτοις διέθεσε πέντε ογγίας χρυσού προς τον Γεράρδον του Αγίου
Μαυρικίου , και προς τον Θεόδωρος Σκαλίτην τα προσήκοντα άλλο :
το κτήματα Δάπω τώ Αλεμανώ , και το έτερον τιμάριον μετά των
συνήθων ιεράκων , και κατείχε πρώην Αλoίσιος Ρώκος εκ Σαλέρνου εν
ταϊς περιοίκησιν νήσοις οθονών, Ερικούσης , Σαμοθράκης , Διάπλου
και Αγίου Στεφάνου , ότι άπαντες ούτοι συνείργησαν αυτώ εις το
να επανέλθη ή Κέρκυρα μετά των λοιπών κτημάτων εις την άμε.
GOV
αυτοκρατορικής εξουσίας του βασιλέως της Νεαπόλεως. Οπως
δε δειξη ο Κάρολος δείγμα πραγματικός αγάπης προς τους Κερ
κυραίους αεί ευνοίκους και ένθερμους τη Νεαπολίτιδα δυναστεία, επι
χυροί τω 1389 πρός τε την πόλιν και νήσον Κερκύρας άπαντα τα
υπό των προκατόχων τον παραχωρηθέντα προνόμια, και παρέχεται
προς τους πιστούς υποτελείς αυτή απάσας τας ατελείας, προνόμια,
ελευθερίας τε και απαλλαγάς, οιαι επεδαψιλεύθησαν αυτοίς παρά το
των αδελφών δεσποτών της Ηπείρου Μιχαήλ και Εμμανουήλ 1337 )
και των βασιλέων της Νεαπόλεως Καρόλου Β '. ( 1294) και Ιωάννης
( 1373 ), Α'. Αλλ' είτα φιλοδοξήσας Κάρολος ο Δυρραχίου να απο
στερήση εκ της συζύγου Μαρίας της θυγαστρος του βασιλέως Λου 1

δοβίκου το Βασίλειον της Ουγγαρίας, και ανήκε κατά δικαιον κλη

ρονομίας τη συζύγω , απώλεσε την ζωήν, σφαγείς υπό των πιστών
της Μαρίας. Και ούτω μετα του θανάτου αυτού έληξεν η δυναστεία Ε ...
των Γάλλων Αγγιοΐνων εν Κερκύρα, ήτις διετηρήθη επί εκατόν δε
καπέντε έτη ( Ο ).
Μεταξύ δε τοσούτων θορύβων, ένθα εξ ενός μεν απέκλινεν και εξ
έλειπεν ή δυναστεία των Αγγιοϊνών εν Νεαπόλει, οι δε Τούρκοι
διαπoρθούντες την μίαν μετά την άλλην επαρχίας της ανατολικής
αυτοκρατορίας, και καταμαχόμενοι τους εν Ελλάδι εγκαταστηθεν
τας Λατίνους δυνάστας επλησίαζαν εις την Ευρώπην, και διά ταύτα
διεκινδύνευεν ούτως εμπορία και εγκτήσεις των Βενετών , οι Βενετοί
βλέποντες πόσον η κατοχή Κερκύρας έχρησίμευε τητε εμπορία αυτών
και τοις κτήμασιν κατά την ανατολήν, και τη θαλασσοπλοία του

2
Αδριατικού, έσπευδαν να λάβωσιν αυτήν εις χείρας. Επί τούτω έως
από δουκός Ανδρέου Δανδόλου απεπειρώντο διά χρημάτων να πας
ραχωρήση αυτοίς ο Πρίγγιψ της Ταράντου Ροβέρτος (1355). Και
απέστειλαν τον Πέτρον Κομποστέλλαν προς αυτόν, όπως πείση τον
Πρίγγιπα εις το να παραχωρήση την νήσον, λαμβάνων ως ενέχυ
ρον έδαφονομιακής εμφυτεύσεως τρείς και τέσσαρας χιλιαδας δουκάτα ,
και υποχρεουμένων των Βενετών εξ ιδίων να δαπανώσι τα απαιτού
μενα δια την οχύρωσιν της νήσου και εάν μή ευαρεστήτο επί τού
τους να πωλήση αυτήν επί τιμή 30,000 δουκάτων . Επειδή όμως
δεν εύρεστείτο ο Πρίγγιψ εις τάς προτάσεις, ότι έβούλετο αμέ
σως και όλην την ποσότητα της πωλήσεως, ενώ οι Βενετοί ήθελαν δι
να πληρώσωσιν εκ διαλειμμάτων. Αι διαπραγματεύσεις απέτυχαν.
Αλλά τινές των εν Κερκύρα εντοπ' ων Ελλήνων και τιμαριωτών Αα
τίνων δυσαρεστούμενοι εις την αμφίβολον τύχην των Νεαπολιτών ηγε: 1 Α.
μόνων, συνηνώθησαν με τον εν τη οικεία νήσω πρόξενον των

( 1 ) Mustoxidi dvor, 452 - Buchon Rech . Hist. 11 409 Costanzo storia di

Napoli L 11- Aί επιστολαί της Ιωάννας προς τον εν Κερκύρα κατεπάνω εύρηνται
εν τώ αρχειοφυλακεία Βενετίας των φραίρων, Lib, Councuoriale N. VII Calc 10,
 13

Βενετών Πανίσαχον , όπως συνεργή αδιακόπως εις το να αναγνω

ρίση η Κέρκυρα το κράτος της Βενετίας . Και η Γερουσία α
παντώσα εις την πρόθεσιν αυτών ( 1382), εξεφράζετο αυτοίς, ότι
ειρηνικώς μεν θέλει κατορθώσει αύτη τα πάντα, μη παραβιάζουσα
τα καθεστώτα . Οφείλουσι δε αυτοί να εκδηλώσωσιν οποίας ασφα.
λείας και προνόμια θέλωσι να λάβωσιν, εάν ποτέ η νήσος των
έλθη εις την προστασίας των . Ταυτοχρόνως διέταξεν τον μοίραρχον
του στόλου Φίλιππος Πιζάνην , και δύω ευγενείς της πολιτείας
Ιωάννην Μέμμον και Λουδοβίκον Κονταρίνην, οί τινες μετέβαινον
και μεν ως διοικητής Τενέδου , και δε ώς πρέσβυς εις Κωνσταντι
νουπολιν , όπως διερχόμενοι εκ Κερκύρας και οι τρεις συνομιλή
σωσι μετά του Πανισάχου και των λοιπών οικείων αυτοίς Κερ
κυραίων περί ευσταθείας αυτών εις το σέβας και την αγάπην
προς την πολιτείαν, ήτις ήταν έτοιμος να συνεργήση τα πάντα
επί εκκλύσει της επιθυμίας των κατέπλευσε δε εν τούτοις εις Κέρ
κυρας και μία γαλέα διαθέσιμος εις την οδηγίαν του Πανιάχου
και των ομοφρόνων Κερκυραίων, ίνα βοηθή και ασφαλίζεται αυ
τοις επί παντός κινήματος, εάν βούλωνται οικειοθελώς ούτοι να
παραδώσωσι την νήσον εις την πολιτείας του Αγίου Μάρκου , εάν
δε τουναντίον θέλωσιν εγκάτοικοι τινές ώστε να καθυποβαλωσιν
την νήσον εις την εξουσίαν αλλοτρίου ηγεμόνος, τότε διά βίας να
επιτεθώσιν οι ομόφρονες Κερκυραίοι και οι Βάλλισται (ballestrieri)
και θωρακοφόροι εκ του πληρώματος του Βενετικού πλοίου, και
ένοπλίσαντες τους εγκατοίκους δι' όπλων, τα οποία παρέθηκαν εν
τώ πλοίω, να καταλάβωσι την νήσον υπό το κράτος της Αυθεντείας
των Βενετών ( 1 ).
Ουδέν όμως επράχθη τότε και του και ενέργεια ανεβάλλετο, και
ο σκοπός των Βενετών εξεδηλώθη, ώστε το 1385 Γούλλος ο Αλ
ταβίλλας εν Κερκύρα Βαρών και πιστός της Βασιλίσσης Ιωάννας,
φωραθείς ως συνωμότης , και ένοχος καθοσιώσεως, εφονεύθη και ά
παντα τα τιμάρια αυτού, εδημεύθησαν. Αλλ' είτα παροργισθέντες οι
Βενετοί ότι η Μαργαρίτα η αντιβασιλεύουσα εν Νεαπόλει, και σύ
ζυγος του Καρόλου , ός επολέμει τότε εν Ουγγαρία, δεν ήθελε να
αποδώση εις την αυθεντείαν πλοίον Βενετικών εμπορικόν γεμον με

( 1) Caroldo Ist. Ven. Lib. V .--Costanzol L. IV.-Giannone Registro

N. ° 39, 4. XXIII. - Mustox. 454.- Archivio dei frari Alisti Senato, 1383 ,
1384 , Carte 18, 39, 40, 150,
ταξωτών υφασμάτων, και πειρατευθεν κατεκρατείτο έν Νεαπόλει υπό
των χειρών της , κατέσπευσαν ευθύς να κυριεύσωσι την Κέρκυρας .
Ταυτοχρόνως δε οι Κερκυραίοι επανέστησαν κατά της Νεαπολίτι
δος δυναστείας, μαθόντες τον θάνατος του Καρόλου , και απεδίω ·
ξαν τον Νεαπολίτης Βαρώνα, όστις πλαστογραφήσας ψήφισμα και
υπογραφής του Καρόλου παρουσιάσθη προς τους Κερκυραίους ως
διοικητής και τοποτηρητής του Καρόλου εν Κερκύρα, και καταλα
βών το φρούριον, απήλαυεν όλας τας δημοσίους προσόδους. Ενώ δε
έδιχογνώμουν οι Κερκυραίοι τίνα κυρίαρχον να λάβωσιν και οι μεν
προηρούντο τον Νεαπολίτην Λαδισλάον υιόν του φονευθέντος Κα
ρόλου, οι δε τους Γενουησίους , και άλλοι μάλιστα οι πλείστοι την ***
Βενετικής πολιτείαν, αίφνης καταπλέει είς Κέρκυρας Ιάκωβος και
Σκροβίνιος, και καταλαμβάνει το φρούριον ως απεσταλμένος παρά
του Φραγκίσκου Καράρα, άρχοντος και κυρίου του Παταβίου , ός .

συμμαχών τότε τώ βασιλεύοντι της Νεαπόλεως Λαδισλάω εχθρεύετο

τους Βενετοίς ασπόνδως . Ταύτα μαθών και Βενετός μοίραρχος του
στόλου Ιωάννης Μιάννης , επέπλευσεν εις Κέρκυρας, και συνομιλή ***
σας τους Βενετίζουσι Κερκυραίοις , ηνάγκασε μεθ' άπαντος του λαού
τον Σκροβίνιον, και αποκλείσθη αυτός εν τω φρουρίω της παραλίας .
Παραπλευσάσης είτα Βομβάρδας Βενετικής και άλλων πλοίων εις
αποκλεισμόν , καταπολέμησαν άπαντες τους βαλιστές, και ηνάγκα
σαν τον Σκροβίνιον να εμβή εις πλοίον. Γενουϊζικών, και μετ’ άλλων
επί προφάσει εμπορίας ελιμενίσθησαν εκείσε , και να φύγη εις Γέν .
νουαν, οι δε λοιποί πολιορκούμενοι παρέδωκαν εαυτούς και παρε
δώθησαν εις το φρούριον προς τον Μιάνην . Eτα ο Μιάνης φοβού
μενος μη επέλθωσι και άλλα πλοία εκ Γένουας , και ανακυριεύσωσι
την νήσον, ής τα δύο φρούρια Κασάπης και Αγίου Αγγέλου εισέτι
κατείχοντο υπό των Γεννησίων, παραλαβών το πλήθος των Κερ
κυραίων, κατέστρεψε το της Κασιώπης οχυρώτατον διά τα τείχη,
ενώ έφρουράρχει ο Ιάκωβος Γαέτας εν ονόματι του βασιλέως της
Απουλίας (Puglia ), και ός παρέδωκεν αυτώ δια συνθήκης ( 1 ) . Ούτω
δε κατελήφθη άπασα η Κέρκυρα τη 20 Μαρτίου 1386 .

( 1 ) Habacto il qual castello subito Zuan Miani capitano dubitando che

el uon vegnisse armada da Zenovesi sopra l'isola , essendo anchora in la
man de inimixi doi castelli, uno dieto Cassopo , e l'altro de santo Anzole, Ε

quello insieme con molti della cittade se ne andò ad dieto luogo de Cas,
sopo e quello distrasse, acciò venendo Zenovesi a quella izola , quello era
a Cassopo uno castello, le ruine del qual sin al presente și cerne, et ces.
 15

Των Κερκυραίων και κοινότης ακολούθως τη 20 Μαΐου 1386 ,

ότε υψώθη εν τω φρουρίω το πρώτον η σημαία του Αγίου Μάρ:
κου, συνήχθη εν συμβουλίω, και κατέγραψεν το εξής πρακτικών
« Εν ονόματι κυρίου Ιησού Χριστού έτει από γεννήσεως αυτού 1386
Μαΐου 28 Ινδών εννάτης, κυριεύοντος εν τη πόλει και νήσο Κορυφών
του κομουνίου της Βενετίας ημείς Ενρίκος ο Κάστος ετήσιος δικαστής
Κορυφών , και Ιωάννης Βενεδίκτου Θεανός , εξουσία βασιλική νοτάριος
δημόσιος πόλεως και νήσου Κορυφών, ενώπιον μαρτύρων επί τούτω
συγκαλεσθέντων και παρόντων, διά του παρόντος εγγράφου ομολογού
μεν, διακηρύττομεν, γνωστοποιούμεν και μαρτυρούμεν, ότι επί της
παρούσης ημέρας ή κοινότης των ανθρώπων της πόλεως Κερκύρας, ή
κάλλιον το μείζον και υγιέστερον μέρος της ιδίας κοινότητας, με
το σήμαμα του κώδωνος εν τω συνήθει τόπο της συνελεύσεώς της ,
όπου διαπραγματεύεται τάς εαυτής υποθέσεις, συνηθροίσθη ομο
θυμαδόν, και ομοφώνως ενώπιον μαρτύρων και εμού, βούλεται να
διαπραγματευθή τακτοποιήση και εκτελέση με την αυτού Δουκι- ,
κήν Γαληνότητα και το περίβλεπτον συμβούλιον της κοινότητος
της Βενετίας κεφάλαια τινά και διαταγές της ιδίας κοινότητος
μη δυναμένης αυτής κατ' ιδίαν, άνευ της αδείας εκείνης να διε
νεργήση. Οθεν εμπιστευομένη αύτη εις την πίστιν, φρόνησιν, αγ :
χίνοιαν και νομιμότητα των ευγενών Πέτρου στρατιωτικού αρχη
γου , Κόμητος Νικολάου Τρακανιώτου, Ριχάρδου Αλταβιλλα , Ιωάν
νου Καβάσιλλα του Αλεξίου, Αντωνίου Ενρίκου νοταρίου, και Δα
βιδ Σέμου Ιουδαίου εκ της αυτής πόλεως, και τούτων παρόντων,
και θελόντων, και την επιφόρτισιν ταύτης της συνδικίας και επι
τροπής αυθορμήτως αναδεχομένων, έκλεξεν , εδημιούργησεν, διέτα
ξεν και εποιήσατο αυτους εαυτής αληθείς νομίμους και γενικούς
συνδίκους , οικονόμους, επιτρόπους, εργάτας, πράκτορας και προ
στάτας, όπως διαπραγματεύωνται τας υποθέσεις, και ως ασφα
λείς και αφιλονεικήτους πρέσβεις ειδικώς τε και καθολικώς, είτε
κατ' ιδίων εκάστου, είτε κατά γενικότητα και από κοινού των
μελών αυτού, συσκέπτονται και συνεργάζονται , συμπαρασταίνωσε

nesi ancora i sui muri molto forti. Deinde se n' andò al castello de S,
Anzolo sopra il capo dalla dieta ixola de verso garbin nppresso porto Ti
mun, in el qual se atrovava Castellan Jacobo de Gaeta , il qual come dise
Arsenio Predamodi se tenne cerca anno uno per nome del rè di Puja ett
ultimamente quello aputi diè in le man della signoria. ,, Stefano Magno
Appali veneti eod nan, Cicogna (267) vol. III, p. 258,
 46

και συντελώσι , εν ονόματι συνδίκου και πληρεξουσίου τα αυτής 1

συμφέροντα , άνευ μεσολαβήσεως τινός παρ' αλλοτρίου προσώπου,

ή επεμβάσεως εις τα υπ' αυτών πραττόμενα. Επί τούτοις οφείο
λουσι να προσέλθωσιν και συμπαραστήσωσι πρός τάς ρηθείσας
αρχάς , τήν τε Δουκικήν αυτού Γαληνότητα και το Κομούνιον, ή
και προς άλλην οιανδήποτε δημοσίαν αρχών και πρόσωπον απαι
τείται. Παρά δε αυτών θα αιτήσωνται και ικετεύσωνται την επι
τυχίαν και συντέλειαν όλων των εν γένει και κατ' ιδίαν δια
λαμβανομένων εν τοις προρρηθείσι κεφαλαίοις τους κανονισμένους,
εσφραγισμένους και εγκεχειρισμένους προς αυτούς παρά της δηθεί
σης κοινότητος. Προς τούτοις περί παντός άλλου, και κατ' ιδίαν έ
γνωστοποιήθη προς τους αυτούς πρέσβεις , ή έσημειώθη, ως αναγ . 1

καίον, επωφελές και χρήσιμον τη κοινότητι, οφείλουσιν ούτοι να

ποιώνται ενστάσεις αναφοράς και εκετηρίους, όπως τυχωσιν ένεκα L

αυτών εγγράφως, προνόμια και εντάλματα , άτινα επισημοποιήσουσι

τας παρερχομένας χάριτας και δικαιοσύνην, επ' αυτών Εν γένει δε
οι προρρηθέντες σύνδικοι θέλουσιν ανενοχλήτως και πληρεξουσίως
συνεργείν και επιτυγχάνειν τα απαιτούμενα παρά των ρηθέντων κε
)

φαλαίων και των κατ'ιδίαν επ . τετραμμένων αυτοίς ως αναγκαίων έ

πιτετραμμένων και χρησίμων. Οσα δε έκαστος και και άπαντες ως ει
δικοί αληθείς νόμιμοι και γενικοί πληρεξούσιοι και σύνδικοι κατά
την άμεσον αυτών και προσήκουσαν πληρεξουσιότητα της κοινότη
τος εγκρίνουσιν να δαπανήσωσι ένεκα συνεργείας και συντελείας επί
παντί ωφελήματι της κοινότητος, υπόσχεται η κοινότης την έτοι
μον αυτής και άμεσον υποστήριξιν, παραδοχήν και εγγύησιν των
δαπανών, καθυποβάλλουσα ως υπέγγεια, και υποθηκεύουσα άπαντα
τα κτήματα αυτής και αγαθά , και επικυρούσα και παραδεχομένη
οιονδήποτε παρ' αυτών των συνδίκων και επιτρόπων ενεργηθή και
συντελεσθή . Εγώ δε ο προρρηθείς νοτάριος ως δημόσιο πρόσωπον,
την ρηθείσαν υποχρέωσιν, εμπιστοσύνης και υπεγγύησιν, εξ όλων
των μερών, τα οποία συνήλθον, και ακολούθως δύνανται να συνέλ .
θωσι καταγράφω και εκθέτω πανδήμως και νομίμως. Οπως δε και
συνθηκολογία αύτη και πληρεξουσιότης χρησιμεύη ως δημοσία πρά
ξις, και επιφέρεται αναμφίβολον οικείανπίστιν και ασφάλειαν, έ
γένετο το παρόν δημόσιον έγγραφον, γραφέν διά χειρός εμού του
ρηθέντος Ιωάννου δημοσίου Νοταρίου, ως είρηται και εξεφωνήθη εν
προς έν άπαντα τα συνθηκολογήματα. Απαιτήσας δε έτι την έγ
κρισιν και ευαρέστησιν όλων των μερών, εναπέθεσα την συνήθη σφρα .
γίδα μου και υπογραφήν. Και συνυπέγραψαν αυτό και το ρηθείς δικα :
 17

στής, και οι προσκληθέντες υπογεγραμμένοι μάρτυρες και άνθρω »

ποι της ρηθείσης κοινότητος, και εξησφαλίσθη αυτό και εξεπε
ραιώθη διά παντός νομίμου τύπου και σημείου ως το έθος α
παιτεί .
Επονται δέκα κεφάλαια , δι' ών μεταξύ κοινότητος Κερκύρας
και του κομουνίου της Βενετίας και του δουκός αυτής εκτίθεται
ή έγκρισης και συνομολογία πάντων των προνομίων, όσα παρε
χωρήθησαν υπό των Αγγιοϊνών, ηγεμόνων τη νήσω, πόλει, εκ
κλησία , τιμαριώταις, και υποτελέσει έγκατοίκους και Ιουδαίοις περί
δημοσίας διαχειρήσεως της νήσου, ασυδοσίας κτημάτων, διεξαγω
γης δικαστικών, και διατηρήσεως του βουλευτηρίου της κοινό
τητος . Και επιπροσετέθητο το να επαναλάβωσιν οι σύνδικοι, α
φικόμενοι εις Βενετίαν, ενώπιον της αυθεντείας των Βενετών, τον
όρκον πίστεως και υποταγής, όν έδωκαν προς τον Ιωάννην Μιά
νην τον αντιπρόσωπον αυτής, και ζητήσωσι την επικύρωσιν όλων
των μετά της ιδίας κοινότητος και εκείνου συνομολογηθέντων. ( 1 )
Ενδεκα δε ημέρας μετά την κατάστρωσιν του συμβολαίου , ήτοι
τάς 9 Ιουνίου 1386 , και αυτός νοτάριος Βενέδικτος Θιανός, κατά
την προς αυτόν έκθεσιν του πολίτου Ιωάννου Καβάσιλλα του Αλε
ξίου, καταγράφει νέον πρακτικών της Κερκυραίας κοινότητος
θροισθείσης κατά πρόσκλησιν του ετησίου δικαστού Αναστασίου
Φιομάκου , δι' ου διεκηρύττετο ότι επειδή, αποθανόντος του βα
σιλέως Καρόλου κυρίου και προστάτου της νήσου, εγκατελείπετο
αύτη εις τας επιβουλές και επιθέσεις Τουρκών, Γενουϊσίων και
απάντων των εχθρών της νήσου και του βασιλέως, οι Κερκυ- ,
ραίοι προσεκάλεσαν ώς προστάτην, κυβερνήτης και κύριον της
γήσου το σεβάσμιον κράτος των Βενετών, και εγκατέστησαν τον
αρχηγών των γαλλέων αυτής, και μοίραρχον του Αδριάτικου Ιωάν
νην Μιάνην κατεπάνω και διαχειριστήν, κυβερνήτης (Maestro
massaro) της πόλεως και νήσου αυτών. Επί τούτω εδιαπλά
τωσαν τας θύρας του φρουρίου προς αυτόν και τους συνεπομέ
νους τούτω, οι τινες εισήλθον άνευ τινός βλάβης ή κακουργίας
και λείας κατά των εγκατοίκων, αλλά ασμένως των πολιτών συ
νευθυμούντων αυτοίς, παραδεχομένων, ζητωκραυγoύντων και ανα
πιμπόντων δοξολογίας προς τον Υψιστον, ότι ήξιώθησαν κραταιάς

(1) το πρωτότυπον του συμβολαίου τούτου και των κεφαλαίων εύρηται εν τοις Κερ
κυραίκούς του Μουστοξύδου Appendice B, B. , σελ. LX και ΒΒ, σελ . LXII ,
3
 48

ασφαλείας και ποθητής ειρήνης, διά της επελεύσεως του κράτους

των Βενετών εν τη νήσο Κερκύρα. Ταυτοχρόνως δε περί τας και
Ιουλίου 1386 ο Ριχάρδος Αλταβίλλας και κυβερνών εν ονόματι του
βασιλέως τον Βουθρωντον, παρεχώρησεν το φρούριον τούτο προς
τον Μιάνην υποσχεθέντα αυτό ανταλλαγήν διά τιμαρίου. Και διο
συγκατηριθμήθη μετά των έξ πρέσβεων Κερκύρας, όπως τυχη συ
ναινέσεως και ετιμήθη μεγάλως και δι ' επιστολής ευχαριστηρίου
προς αυτόν παρά του Δώγου Αντωνίου Βενιέρου, ός έκύρωσε τα
συμφωνηθέντα μετά του Μιάνου .
οι εξ σύνδικοι και επίτροποι και πληρεξούσιοι Κερκύρας, αφι
κόμενοι εις! Βενετίαν,, και παραθέντες τοις ποσί του Δουκός το
συμβόλαιον , και τα συμπραχθέντα μεταξύ κοινότητος Κερκύρας και
Μιάνου , ενέτυχον πάσης εγκρίσεως υπό του Δόγου, και του συμ
βουλίου αυτού . Εδωκαν τον όρκον της υποταγής προς την αυ P
θεντείαν. Αύτη δε δι' ετέρου εγγράφου καταγραφέντος υπό Κα
ρεσίνου καγγελαρίου του κοινού της Βενετίας, και χρονολογουμέ .
νου τη 9 Ιαννουαρίου 1387 , ανεκυρώσατο τα κεφάλαια, και προ
νόμια και άλλα τινά, ά προς απώθησιν των καταχρήσεων παρά
κυβερνητών και βαρόνων, επέτυχον κατ' ιδέαν οι Κερκυραίοι πλη
ρεξούσιει . Ακολούθως Μαρίνος ο Μαλιπιέρος και αποσταλείς με δύω
πλοία, στρατιώτας και εφόδια ως συνεργάτης του Μιάνου εις την -
παράδοσιν, ανεδείχθη πρώτος κυβερνήτης της νήσου. Οι δε Κερ
κυραίοι παρεχώρησαν την αυθεντεία ενώπιον αυτού διά ψηφίσματος
της κοινότητος (τη 28 Μαΐου 1385) άπαντα τα τέλη, ά απή
λαυον κατ' αρχαίον προνόμιον, χορηγηθέν παρά των Ελλήνων Αυ
τοκρατόρων και των βασιλέων της Νεαπόλεως. Αλλ' οι Βενετοί ,
αφ' ενόςμεν ήθελαν να ενδεικνύωνται ότι κατείχος χώρας παρα
δεδομένας οικειοθελώς υπό των εγκατοίκων και των κυρίων αυ
τών και δικαιώματα πολέμου, ενώ ουδέν των τοιούτων χαρακτήρα
επέφερον επί διακατοχής της Κερκύρας . Αφ' ετέρου δε βουλόμε
μενοι να αφαιρέσωσι οιονδήποτε προνόμιον και δικαίωμα ή Αγ.
γιοϊνή δυναστεία της Νεαπόλεως επιφέρουσα επί της Κερκύρας,
έδύνατο να παρενοχλήση την αυθεντείαν της Βενετίας, και έλθη
είς μεμψιμοιρίας και διαρρήξεις πολέμων μετ' αυτής, διεπραγμα
τεύθησαν μετά του Λαδισλάου μόνον κυριάρχου και βασιλέως ένα
πομείναντος εν Νεαπόλει μετά τον Ουγγρικόν πόλεμον ( 1400 ),
όπως πωληση προς αυτούς την Κέρκυρας και Λαδισλάος, και δι
καιώματα της πωλήσεως παραχωρήση άπασαν την κυριαρχίας και
προνόμιον αυτού . Επί τούτω συνελθόντες πληρεξούσιοι επί δουκός
 19 -

Μιχαήλ Στένου τω 1402 έν Βενετία, παρά μεν του βασιλέως

Ααδισλάου, Θωμάς Σκρινάριος, νομομαθής και βασιλικός σύμβουλος,
και Μαρίνος Αρκέλλης στρατιωτικός του βασιλικού δόμου, παρά
δε του κομουνίου της Βενετίας Λουδοβίκος Λοριδάνος επίτροπος
του Αγίου Μάρκου , και οι ευγενείς στρατιωτικοί Ιωάννης Μοκε»
νίγος, και Ζαχαρίας Τριβιζάνος, ενέτειλαν τα Φραγγίσκω Κου »
αίω αποστολικό και αυτοκρατορικό δικαστή τακτικά και δημο
σίω γραμματει (scriba) και νοταρίω, ένα καταγράψη το συμ
βόλαιον της πωλήσεως. Αυτός δε ενώπιον μαρτύρων εν τη βουλή
των καμερλίγγων του κομουνίου της Βενετίας , κατέγραψεν. Οτι
αφ' ενός μεν παραχωρεί προς την αυθεντείαν της πολιτείας και 6α.
σιλεύς της Νεαπόλεως Λαδισλάος δι' εαυτόν και απογόνους του
πάσαν κυριαρχίαν, εξουσίαν, κτήμα, τιμάριον, τέλος και πρόσο
δον ά δικαιώματι κυριαρχικά και προσωπικό κέκτηται ή επεδόθη
αυτώ παρά των προκατόχων του εν τη νήσο Κερκύρα , και τοίς
παρακειμένοις νησιδίοις και περιχώροις , αφίνων άδιασείστους τους
Βενετους υπηκόους πολίτας, τιμαριούχους και εγκατοίκους Κερ:
κύρας ανενοχλήτους και απειράκτους παρ' εαυτού και παρ' άπαντος
υπηκόου αυτώ, είτε ευγενούς, είτε στρατιωτικού, είτε εκκλησια
στικού και Επί τούτοις ούν ώφειλεν να αποζημιώνη δι'ιδίων κτη
μάτων και χρημάτων τους ενοχλουμένους. Αφ' ετέρου η αυθεντία
των Βενετών ότε Δόγης αυτής και το περίβλεπτον κομούνιον
μετρούσι προς αυτόν επί τελεία πληρωμή και αποζημιώσει αυτού
διά την νήσον Κέρκυραν 30,000 δουκάτα χρυσά. Ησύχως δε
νύν θα εναπολαύουσι οιονδήποτε εισόδημα, είτε επικάρπωσιν, είτε
νόμισμα, και εκ της νήσου ποτέ τώ βασιλεί οφειλόμενον, πρώην
δεν απέδοσαν. Και υποχρεούνται οι Βενετοί ίνα μηδέποτε παραν
χωρήσωσι την νήσον, και τα προστατευόμενα αυτή άλλω τινί ή
γεμόνι και βασιλεί . Επί τούτοις ορκίζονται αμφότερα τα μέρη
οι τε σύνδικοι και επίτροποι του βασιλέως και του κομουνίου της
Βενετίας επί του ιερού Ευαγγελίου , ένα στερεά και αμετάτρεπτα,
και εκπληρούμενα αεί έχωνται τα συνομολογηθέντα αλλήλοις. Ού.
τως ή κτήσεις της Κερκύρας διά του συμβολαίου της πωλήσεως
ταύτης ανεγνωρίσθη και επικυρώθη προς το κράτος των Βενετών
υπό του βασιλέως της Νεαπόλεως, και επέμεινεν αυτοίς μέχρι
της ελεύσεως των Γάλλων το 1798. ( 1 )

(1) Mas toxidi gr , 46, όρα δε το συμβόλαιο , παρά το αυτό εν παραρτήματα

 20

5. LVΙΙΙ, Εγγραφα δε επιμαρτυρούντα την πώλησιν σώζονται εν τω Cornmenia

riali vol. IX. (Archivio dei frari xai xataypácovia ás ésñiso
1. Instrumentura venditionis factae DNO. Duci et comuni. venetiarum de
civitate et insula Corphoy 9 , pag. 141 .
2. Mandalum per procuratorem. Dni. Regis Ladislai ad faciendam ven
dilionem pag. 143 .
3. Instrumentum depositi XV ducatorum facti per procuratores Dni Re
gis Ladislai apud sindicos Dni Ducis et comi venetiarnm pag. 145.
4. Littera patens per quam apparent depositam due XV factum esse et
quod fiet restitutio seu assignatio dictae quantitatis pag. 145.
5. Remisio ducatorum dictornm per galeas, gentes et subditns Domini Re
gis et reginac Jerusalem et Siciliae perquas galcas subditos domini Ducis et
Com . Venet. pag. 145.
 Γ'.
Κομητεία Ζακύνθου, Κεφαλληνίας και Ιθάκης Δουκία
Λευκάδος επί των Παλατινών κομήτων Ορσινών.

0 Μάτος και Ματθαίος εκ της Ιταλικής οικογενείας των εν Ρώ

μη Ορσινών , λαβών την κομητείας των νήσων Ζακύνθου και Κε
φαλληνίας κατά κληρονομίας της μητρός αυτού του κόμητος Μαρ
γαριτώνη έκ Βρεντησίου, ως είπομεν εν τοις προλαβούσιν, καθυπέ
βαλεν εαυτόν και τας χώρας εις τον αποστολικόν θρόνον εξαιτού
μενος αμαρτημάτων συγχώρησιν παρά του Πάπα Ιννοκεντίου (1 ).
Εκπληρών δε τας διαταγές του Πάπα αυτού, απεδίωξε τον γραι
κον ορθόδοξον επίσκοπον εκ τε Ζακύνθου και Κεφαλληνίας , και εγ
κατέστησε τον Λατίνον Βενέδικτον. Ούτω δε αμφότεραι αι επι
σκοπεί ηνώθησαν υπό τώ αυτώ Λατίνω επισκόπω ός καθυπεβάλ
λετο τω Μητροπολίτη Κορίνθου εκ Λατίνων και αυτώ εγκαταστα
θέντι. Ο Μάϊος ενυμφεύθη την Θεοδώραν θυγατέρα του δεσπότου
της Ηπείρου Μιχαήλ. Εκ της συζυγίας αυτής εγεννήθη ο Ριχάρδος
Α '. Παλατινός κόμης Κεφαλληνίας, προς όν, ώς φαίνεται παρεχών
μησεν ο πατήρ την Δουκίαν Λευκάδος και Ζακύνθου. Τουτον ο Ρε.
μονδίνης, άπαντες οι λοιποί, και ημείς παραπειθόμενοι το Δουκαγ
γίω, εξελάβομεν νιον ουχί του Μαΐου και Ματθαίου, αλλ' ανωνύμου
τινός διαδεχθέντος τον Μάϊον, και νυμφευθέντος την θυγατέρα του
δεσπότου Μιχαήλ Ανναν, ώς λέγει ο Βουσών, ην ο Αλβερίκος λέ
γει Θεοδώραν, και ουχί θυγατέρα, αλλ' αδελφήν του Μιχαήλ. Ο
δε Ριχάρδος ενυμφεύθη την Μαργαρίταν την θυγατέρα του Βιλλαρ
δουίνου πρίγγιπος της Αχαΐας (1299), και προσδιώρισε τη θυγα
τρί αυτού εις αντιπροικον γαίας εκ της κατοχής της παρά το Α
χλώω. ο Βιλαρδουίνος μη βουλόμενος να δώση της θυγατέρα του
προς τον κόμητα Λεονέλην συγγενή του Λεονέλου Σομαρίβα δουκός
της Νάξου, και εν Κερκυρα μεγάλον τιμαριώτην επί Καρόλου Β'.
Αγγιο :νού εφονεύθη παρ' αυτού. ο δε Ριχάρδος , κυβερνών το πριγ:

(1) Π. Χιώτου ιστορικά απομνημονεύματα Ζακύνθου τόμος Β', σ; 123,

 32

γιπάτος του Μωρέως διά τον θάνατον του πενθερού , προσηγορεύε

το Βέλος του πρίγγιπος της Αχαΐας ( 1273) . Εξ αυτής εγεννήθη
η Γουλιέλμα εκ Κεφαλληνίας, ήτις ενυμφεύθη πρώτον τον Ιωαν
νην Σαδρόν, κύριον του Βελούχι της Πελοποννήσου , και Κωντό.
σταυλον του Μωρέως. Είτα αυτού αποθανόντος τώ (1996) έλαβεν
δευτερόγαμον τον Σαντομαΐρον κύριον των Θηβών αποθανόντα τω
(1346), και εν Νεαπόλει καλούμενον κόμητα Γραυΐνης . Ταύτης δε
ή θυγάτηρ Αγνή έσχεν σύζυγον τον Ιωάννης Κληριακόν, ένα των Ε
πρωτίστων ευγενών του βασιλείου της Νεαπόλεως, και τοποτηρη
την του Καρόλου Β'. Αγγιοϊνού εν Κερκύρα. Αλλη δε του Ριχάρ
δου θυγάτηρ Αγνή και αυτή καλουμένη εκ Κεφαλληνίας , υπανδρεύθη
>

κατά πρωτογεμίαν τον Γοφρέδον του Αιμιλύ, εξ ου εγεννήθη θυ

γάτηρ τις συζευχθείσα άλλον τινά των εν Κερκύρα μεγαλοτιμαριω
των Ουγότων. Είτα δε η Αγνή ενυμφεύθη δευτερογάμως μετά Καλ
κερίου Νογέρου εν Νεαπόλει, του οποίου κλάδος εκυρίευε την Εύ
ριπον. Ο Ριχάρδος έσχε και άλλην θυγατέρα , ήτις ενυμφεύθη τον
Κύριον Χαλανδρίτσης Τρεμούλης. Τον δε υιον Ιωάννην ένύμφευσε
μετά της Μαρίας θυγατρός του Νικηφόρου δεσπότου της Ηπείρου .
Και εδήλωσεν, ότι παραχωρεί ούτω ένεκα του συνοικεσίου τούτου ,
ως επικαρπίαν την νήσον Ιθάκην. Συμβόλαιον ελληνιστί γεγραμμέ
νον εκ των σωζομένων εν τώ αρχιβίω Νεαπόλεως, και επιφερόμε :
νον την σφραγίδα του Δουκός, επιμαρτύρεται την παραχώρησιν ταύτην.
Αλλ' ο! Αγγιοϊνοί βασιλείς της Νεαπόλεως μετήρχοντο ανωτέ
ραν κυριαρχίαν επί των νήσων . Διότι το 1284 ο Κόμης Ριχάρ
δος ήλθεν εις Νεάπολιν, και ενώπιον του Καρόλου Β'. Αγγιοινού
εκήρυξεν εαυτόν υποτελή του βασιλέως, ός διά της εν Ορωπο συν
θήκης το 1976 μετά Βαλδουίνου του Αυτοκράτορος Κωνσταντινου
πόλεως είχεν ανακτήσει την ανωτέραν κυριαρχίας του Πριγγιπάτου
της Αχαΐας . Βουλόμενον δε αυτόν να επιτρέψη εις την Κομητείαν
μεταβίβασε τας 15 Οκτωβρίου 1284 πλοίον εκ Βρεντεσίου, εκείθεν
αποπλέον κατά διαταγήν του Καρόλου . Είτα τώ 1991 ο Ριχάρδος
Κόμης Κεφαλληνίας επροσκαλείτο να συνεισφέρη ως τιμαριώτης του
βασιλέως της Νεαπόλεως είκοσιν ιππείς , ότε έμελλεν ο βασιλεύς να
πολεμήση τους Αραγονίους εν Σικελία. Το δε 1299 ο Ριχάρδος
κατακυριεύσας το πλοίον το εξ Αγκώνης Μίνου Νέρου (Mini de Nero)
γεμάτον πραγματειών επιπλήττεται παρά του Καρόλου Β'. Αγγιού
νού βασιλέως της Νεαπόλεως, και απειλείται ότι, εάν μή το πλη
ρώση, θέλει τον αποβάλει της κομητείας . Ωσαύτως παραπονείται
τα 1300 Ριχάρδος, ότι πολλοί των χωρικών και δουλοπαροίκων
 23

εκ Λευκάδος μεταβαίνουσιν προς εκδούλευσιν των τιμαριωτών εκ

της αντικρυ Ακαρνανίας της Ηπείρου, ήτις υπέκειτο τότε εις τον
Φίλιππον της Ταράντου· διότι ούτος είχε λάβει αυτήν εις προίκα ,
νυμφευθείς την Ιθάμαρ θυγατέρα του δεσπότου Νικηφόρου. Οθεν
διωρίσθησαν οι εκείθεν τιμαριώται του βασιλέως να αποδώσωσιν
τους χωρικούς προς τον Δούκα Λευκάδος Ριχάρδον . Σφόδρα δε πας
ρεπονήθη και η Μαρία η σύζυγος του Ιωάννου υιού του κόμητος
Ριχάρδου, ότι και πενθερός αυτής Ριχάρδος δεν διατηρεί τάς συμ
φωνίας περί των γαιών αυτής. Ακολούθως επειδή έφοβείτο ο κόμης
Κεφαλληνίας και Δουξ Λευκάδος εισβολάς παρά των εχθρών του
εις Λευκάδα, εζήτει άδειαν παρά του βασιλέως της Νεαπόλεως
(1300), να οικοδομήση φρούριον έν τη γή της Λευκάδος. ο δε βα.
σιλεύς έγραψεν προς τους οικείους τοποτηρητάς εν Ηπείρω, όπως
παρέξωσιν αυτώ πάν μέσον επί της οχυρώσει. Είτα δε απέστειλε
πρέσβυν τον Βομβινον εκ Κρεμώνης και αυτός όμιλήσας μετά του
βασιλέως περί πολλών υποθέσεων του κυρίου του επέστρεψεν εις τας
νήσους , φέρων δύο ίππους και ένα ημίονον .
Τον Ριχάρδον αποθανόντα διεδέχθη ο υιός Ιωάννης ο νυμφευ
θείς την Μαρίας Κομνήνην δεσπότου της Αιτωλίας . Ούτος, ως και
πατήρ , επεγίνωσκε την κυριαρχίας του βασιλέως της Νεαπόλεως.
Και διά ότε η πενθερά αυτού η δέσποινα της Ηπείρου αφήρπασε κτή .
ματα τινά και κώμας (casalia) εν Ηπείρω εκ των δοθέντων εις προίκα
της θυγατρός Μαρίας, παρεπονήθη αυτός προς τον βασιλέα της Νεαν
πολεως . Και παρεκελεύετο αύτη υπό του βασιλέως , όπως αποδώση
αυτά. Τρείς υιοί εγεννήθησαν εκ της συζυγίας αυτής και μία θυγά
της Μαργαρίτα, ήν ένύμφευσε μετά του Γουλιέλμου κόμητος Μαρ
τίνης και κατεπάνω Κορυφών, επί του βασιλέως Ροβέρτου και έ .
δωκεν αυτή το ήμισυ της Ζακύνθου εις προίκα. Εκ δε των υιών, ο
μεν πρωτότοκος φέρεται ανωνύμως παρά τινων ιστορικών . ο δε δεύ
τερος λέγεται Ιωάννης Β'. Παρ' άλλων όμως αγνοείται ο τρίτος υιός
.

Γουίδων καλούμενος, εξ ου κατάγεται Ιωάννης Τσάφος Ορσίνης Δούς

Λευκάδος. Αλλ' εν εγγράφω τινί ανακαλυφθέντι παρά το αρχιβίω
Νεαπόλεως υπό του ιστοριογράφου Χόπου, μαρτυρείται ότι ο πρω·
τότοκος εκαλείτο Νικόλαος. Ούτος διεδέχθη τον πατέρα Κόμητα
Ιωάννης Α'.αποθανόντα τώ 1346, και ονομάζεται υπό Δορκαγγίου
Θωμάς. Προστίθεται δε. Οτι το 1349 ο Φρεδερίκος ο Τρoγήσιος
πρόγονος της Νεαπολίτιδος ευγενούς οικογενείας Σανσεβερίνου , και
Βάυλος της Αχαΐας , έλαβε κατ' όνομα του βασιλέως της Νεαπόλεως
παρά του ευγενούς Νικολάου κόμητος Κεφαλληνίας την οφειλομένην
υποτέλειαν υπέρ της δεσποτίας της Ρωμανίας και Ηπείρου. Τούτοις
υποσυνάπτεται , ότι ο βασιλεύς δεν ευκολύνεται να δώση τα αυτώ
οφειλόμενα χρήματα διά τους στρατιώτας αυτού, ως έπασχολού
μενος τότε εις τον πόλεμον Γένοβας και Ρώμης. Ο Νικόλαος
Κόμης μετά του αδελφού Ιωάννου ερίζων κατά του θείου Θωμά
υιού και διαδόχου του δεσπότου της Ηπείρου Νικηφόρου περί της
Ακαρνανίας, ως ενηκούσης εαυτοίς κατά κληρονομίαν της μητρός
AIαρίας, εφόνευσεν τον θείον Θωμάν (1349), και ενυμφεύθη ανο
σιουργώς την σύζυγος του φονευθέντος θείου Ανναν, και θυγατέρα
του Αυτοκράτορος Μιχαήλ του Παλαιολόγου. Αλλ' ελθόντες εις
νέας έριδας οι δύο αδελφοί, ο Ιωάννης Β ', εφόνευσε τον Κόμητα
Νικόλαον. Κρατήσας ούτω όλην την κομητείας των νήσων και
την ηγεμονείαν της Ηπείρου, ενυμφεύθη την Ανναν θυγατέρα Αν
δρονίκου του Παλαιολόγου πρωτοβεστιαρίου .
Περί εκείνους τους χρόνους. Είχεν αποθάνει Λουδοβίκος ο Βουρ
γονίας, ός νυμφευθείς την Ματθίλδην θυγατέρα της Ισαβέλης Βιλ.
λαρδουίνου πρίγγιπος της Αχαΐας, και πρώην συζύγου κατά τρι
τογαμίας Φιλίππου του έκ Σαβοίας, ηγεμόνευεν έν τή Αχαία .
Αλλ' επειδή η χήρα αυτού Ματθίλδη ενυμφεύθη εξ έρωτος τον
Γαλλον Ούγωνα Παλλήσιον ένα των εν Ρωμανία τιμαριωτών, α
πεστρέφετο την συζυγίαν, ήν ήθελε να ποιήση εαυτής και Ροβέρτος
ο υιός του Καρόλου Β΄. Αγγιoίνου, και βασιλεύς της Νεαπόλεως
μετά του αδελφού Ιωάννου κόμητος της Γραυΐνης . Διό αυτήν μεν
έκλεισεν εις το φρούριον του Ωού και βασιλεύς, και εφαρμάκισεν
τα δε κτήματα αυτής εν Ρωμανία και τα πατρόθεν και μητρό
θεν δικαιώματα εν τω πριγγιπάτο της Αχαίας περιέβαλεν εις
τον αδελφόν αυτού Ιωάννην κόμητα Γραιίνης. Ως δε τινα των
κτημάτων και φρουρίων τούτων, επωφελούμενος των ανωμαλιών
εν Αχαΐα είχεν άρπάσει και Κόμης της Κεφαλληνίας Ιωάννης Β'.
διωρίσθη παρά του αδελφού βασιλέως ο Κόμης Γραυΐας , πορευό
εις Ρωμανίαν, ίνα καθέξη τα κτήματα της κατά τόπον
μνηστευθείσης Ματθίλδης, και παραλαβών τα αρπαγέντα, οικειο
θελώς παρά του κόμητος Ιωάννου Β', καταθέση φρουράν εκατόν
ιπποτών και διακοσίων πεζών. Επειδή δε ο κόμης Ιωάννης Β΄ .
ηρνήθη την παράδοσιν των φρουρίων, ο Κόμης Γραυΐνης μετέβη
εις τα παράλια του Κορινθιακού κόλπου, και εκείθεν έκακοποίει
τας χώρας του κόμητος των νήσων , και ηνάγκασεν τον Παλα :
τινών κόμητα να εγκαταλείψη τας νήσους, και καταφύγη εις Αρ
την. Στάσεων δε ούτω γενομένων εν ταις νήσοις διά την φυγήν Η
 23

του κόμητος, ο κόμης Γραυίνας εκυρίευσεν αυτάς εν ονόματι του

βασιλέως της Νεαπόλεως Ροβέρτου. Και κατέλαβεν είτα την Ναύ
πακτον κατεχομένην υπό του αυτού κόμητος Παλατινού των νή
σων Ορσίνου ,
Η μεν κομητεία ούτω των νήσων Κεφαλληνίας , Ζακύνθου και Ι.
θάκης υπέκυψεν αμέσως εις τους βασιλείς της Νεαπόλεως. ο δε
αδελφός του κόμητος Ιωάννου Γουίδων ηγεμόνευεν έν Λευκάδι. Ως
δε επιμαρτυρείται δι' εγγράφου, αυτός εις υποτέλειαν προς τον κό
μητα Ιωάννης Γραυλναν ηγεμόνα της Αχαΐας επρόσφερεν είκοσιν και
ένα ίππους ενόπλους, δύο ημιόνους και ένα όνον Ούτος εγένετο
πατήρ του Ιωάννου Τσάφα Ορσίνου, κυρίου και κατόχου της Λευ
καδος ως δηλωθήσεται ακολούθως. Αλλ' ο αποβαλών την κομητείαν
των νήσων Παλατινός Ιωάννης Β'. Ορσίνης εξηκολούθει να εξου
σιάζη εν Ακαρνανία, και προσεκτήσατο τάς πλησίον χώρας του βασιλέως
Ανδρονίκου Σταγούς, Τρίκαλα, Φανάριον, Δάμασιν και Ελασώνα ( 1984)
&ς μετ' ολίγον ανεκτήσατο ο βασιλεύς Ανδρόνικος. Είτα ο κόμης
Ιωάννης Β '. επιβουλεύων φόνον προς την σύζυγον αυτου Ανναν διά
δυσπιστίαν, εφαρμακώθη υπ' αυτής, προλαβούσης αυτής την επι
βουλήν , και κατέστρεψε τον βίον ( 1337) . Νικηφόρος ο υιός αυτού
διεδέχθη τον πατέρα εν τη ηγεμονεία, και ενυμφεύθη την Μαρίαν
θυγατέρα του αυτοκράτορος της Κωνσταντινουπόλεως Μιχαήλ του
Παλαιολόγου. Η δε αδελφή αυτού Θωμαΐς ενυμφεύθη τον Σιμεώνα
αδελφός του Καρόλου της Σερβίας. Οι Ακαρνάνες απειθώς φερόμε
νοι κατ' αυτού , συνενώθησαν μετά των Αλβανών, και απέστησαν.
ο δε Νικηφόρος παραλαβών Τούρκους εις τον στρατόν, εκστρατεύει
κατά των αποστατών. Συμπλεχθείς είτα , περί τον Αχελώον, μα
χόμενος κατά του Τοπίου αρχηγού των Αλβανών, φονεύεται ( 1358).
Ούτως ούν άπασα οι οικογένεια των πρώην παλατινών κομήτων Κε.
φαλληνίας και Ζακύνθου Ορσινών εξήλειψεν έκ τε των νήσων και
της Ηπείρου (1 ).
Ιωάννης δε ο Γραυΐνας, λαβών την διακατοχήν των νήσων των
Παλατινών κομήτων Ορσινών, και όλας τας εν Ρωμανία κτήσεις και
τας εν Αχαΐα χώρας τας προσηκούσας τη μνηστή Ματθίλδη, διε .
χειρίζετο αυτας. Επιτεθείς δε κατά τών έν Ζακύνθω κτημάτων της

( 1 ) Όλας τας περιπλοκές του Νικηφόρου μετά τον βίαιον θάνατον του Πατρός Ιωάν
η Ε . δρα εν τοις ιστορικούς απομνημονεύμασιν Ζακύνθου υπό Π . Χιώτιυ Τόμος Β'.
σελ . 158-169.
 » 26

Μαργαρίτης θυγατρός του κόμητος Παλατινού των νήσων Ιωάννην Α '.

και συζύγου του Γουλιέλμου Τόκου του κατεπάνου Κορυφών , διω
ρίσθη παρά του βασιλέως της Νεαπόλεως , έχοντας την ανωτέρω κυ
ριαρχίαν των νήσων , να αποδώση αύτη προς εκείνην , ήτις ήτον χή
ρα του Λεονάρδου αποθανόντος τη 22 Σεπτεμβρίου 1335. Ακο
λούθως βλέπομεν άλλους τιμαριώτας εκ των νήσων να προσφέρωσι
αυτώ την υποτέλειαν , ως ηγεμόνι. Και δη Ιωάννης τις Κασίδης
Κεφαλλήν τιμαριώτης επρόσφερεν αυτώ δύο ενόπλους ιππείς . ο δε
Ιωάννης Ορσίνης Τσάφας και κατέχων την Δουκίαν Λευκάδος επρόσ Υ
φερε και αυτός την υποτέλειαν εκείνω . Αλλά τότε κατέχοντος την
άμεσον κυριαρχίας Λευκάδος του Ορσίνου, φαίνεται ότι ο δούξ των
Αθηνών Γουαλτιέρης , πλάνης και ανέστιος περιφερόμενος , και βοη
βούμενος υπό των Κατελένων , ενεπλάκη εις πόλεμον μετά του Ορ
σίνου, και κατέκτησε την Λευκάδα . Ούτος εν Λευκάδι κατέστησε κυ
βερνήτορα τον Ιωάννης Αμιγδαλέαν Γαλλικής οικογενείας εκ των εν
Παλαιστίνη ( 334). Τότε ο Λατίνος επίσκοπος Ριχάρδος διορισθείς
εν τη επισκοπή Λευκάδος παρά του Πάπα Ιωάννου ΚΒ'. (1335),
εύρεν όλα τα κτήματα της εκεί εκκλησίας κατεχόμενα παρά του
κυβερνήτορος της νήσου Αμιγδαλία και παρά σχισματικών ιερέων αι
ρετικών, ως εκάλουν οι Αατίνοι τους ανατολικούς ορθοδοξους. Τούτου
ένεκα παρεκάλει ο ρηθείς επίσκοπος τον βασιλέα της Νεαπόλεως , ως
ανώτερον κυριαρχην εν Ρωμανία , όπως βιάση τους σχισματικούς αι
ρετικούς να υποταχθώσιν εαυτό και τα κτήματα αυτών να κατα•
λάβη. Ακολούθως εκλείψαντος του Αμιγδαλέα κατέστη κυβερνήτης
Λευκάδος Ιωάννης Κλινιέτος Γαλάτης , ός διαχειρίζετο και το φρού
ριον Βονδίτσης (της Βόνιτσας) ως τοποτηρητής του Γουαλτιέρου ,
προς όν έδιδε και λογαριασμόν μέχρι τών 1343. Είτα ο Γουαλτιέ
φης , πιθανόν ο υιός του προρρηθέντος υποτελής ών και τιμαριώτης
του εν Ρωμανία βασιλέως της Νεαπόλεως ός ήν ο ανώτερος κυρίαρ
χος , έδωσε την νήσον και το φρούριον Λευκάδος προς τον Γρατια
νόν Ζώρζην και Γεώργιον Βενετον ευγενή, διά τάς έκδουλεύσεις αυτού
(1345
οι εν
). ει λοιπόν ηγεμονεύοντες κατείχαν ούτω την
) (1Νεαπόλ ανω
τέρω κυριαρχίαν έν τε ταίς νήσους του Ιονίου και ταίς λοιπαίς χώ
ραις της Αχαΐας. Επειδή δε ο Φίλιππος ο Α'. ο αδελφός του Γραυί

( 1 ) ( arolo Hope σημειώσεις χειρόγραφοι δοθείσαι μθι ,

 -
21

να και υιός Καρόλου Αγγιοινού , νυμφευθείς την Αικατερίνης Βα »

λους θυγατέρα της Αικατερίνης Κουτερναι αυτοκράτορος της Κων»
σταντινουπόλεως , έτιτλοφορήθη αυτοκράτωρ της Κωνσταντινουπό.
λεως , λόγω των μητρικών δικαιωμάτων, αντήριζε το κόμητα Ιωάν
νη Γραυΐνη περί των κυριαρχικών δικαιωμάτων επί της Ρωμανίας
και Ελλάδος, όστις και αυτός έπεστήριζε όμοίαν εν ταις αυταίς
χώραις κυριαρχίαν λόγω της προικός Ματθίλδης ( 1339) . Διό κατά
πρότασιν του Φλωρεντινού Νικολάου Ακιαΐουόλου , όστις διεχειρία
ζετο εν Ελλάδι τας υποθέσεις της χήρας Αικατερίνης και τωνυιών
του Φιλίππου, Ιωάννης ο Β'. Γραυίνης παραιτείται παντός τίτλου
και δικαιώματος προερχομένων εκ της προικός της Ματθίλδης, και
αντικαθίσταται κύριος της χώρας Δυρραχίου, υψωθείσης εις δουκάν
τον και ελάμβανε χρηματικήν μεγάλην ποσότητα, ην ηγγυάτο αυ
τω ή εμπορική εταιρία των Ακιαΐουόλων έν Ρωμανία. Ο δε Ροβερ
τος πρίγγψ Ταραντινός, συνενώσας ούτω προς την κυριαρχίαν Κερς
κύρας και την κομητείας των νήσων και το πριγγιπάτος της Α.
χαίας ( 1337) , τιτλοφορείται εξοχώτατος κόμης κύριος Ροβέρτος χά
ριτι Θεού Αχαΐας και Τάραντος πρίγγιψ, και Κεφαλληνίας και Ζα .
κύνθου κόμης Παλατινός, δουξ Λευκάδος , και αυτοκράτωρ Κωνσταν
τινουπόλεως Εφ' όλης δε της ανηλικότητος του Ροβέρτου διαχειρίζετο
την κυβέρνησιν ή μήτηρ αυτού Αικατερίνη του Βαλουά καταστή
σασα τοποτηρητής αυτής εν Αχαΐα και της κομητείας των νήσων
τον Βετράεύδον Βών κόμητα Κουτερδώνος. Επεσκέφθη δε αύτη τάς
νήσους μετά του υιού Ροβερτου και εδωρήσατο μεγάλα τιμάρια το
Νικολάω Ακιαΐουόλη παραχωρήσας αυτή την βαρωνίας της Καλαμάτας,
την νήσον Μεθώνην , την φρουραρχίας της Κορίνθου, και όλας τας πα
ραλίας μέχρις Επιδαύρου. Ενηλικωθείς είτα ο Ροβέρτος , νυμφευό
μενος την Μαρίαν θυγατέρα του Αοδοβίκου Α '. δουκός Βουρβώνος
(1347 , διώρισε προς άλλας δωρεάς εις αντιπροικον και χιλίας
ουγγίας χρυσού εκ της νήσου Κορυφών και εκ της κομητείας των
νήσων. Αποθανόντος δε του Ροβέρτου βασιλέως της Νεαπόλεως , και
θείου του Ροβέρτου Ταραντινού πρίγγιπος ( 1343), έμεινε κληρονό
μος του θρόνου της Νεαπόλεως, ή εγγόνη του Ιωάννα. Αύτη επί
ενισχύσει των δικαίων της επί του βασιλείου ενυμφεύθη τον Αν
δρέαν υιόν του βασιλέως της Ουγγαρίας. Επειδή δε αυτός ήθελε
να στεφθή επισήμως ως βασιλεύς της Νεαπόλεως, και να διαχειρί
ζηται αμέσως την βασιλείαν αντί της νομίμου βασιλίσσης και νο :
μίμου συζύγου της Ιωάννας συνώμοσαν τινές των δυσαρεστημένων
και έσφαξαν αυτόν διά νυκτός (1345), εν Αβέρση του βασιλείου
 28

( 1 ). Η δε βασίλισσα Ιωάννα διά συνεργείας Νικολάου του Αχιαί

ούλου ενυμφεύθη τον Λουδοβίκον ένα τον αδελφόν του Ταραντινού Η
γεμόνος Ροβέρτου. Ούτος ο Λουδοβικος μαθών , ότι ο βασιλεύς της
Ουγγαρίας, ίνα εκδικηθή τον θάνατον του αδελφού, μετά στρατού
εισέβαλε εις το βασίλειον της Νεαπόλεως , ετέθη επί κεφαλής του
Νεαπολιτικού στρατού στρατοπευδεύων εν Καπούα. Αλλ' επειδή και
Ουγγαρικός βασιλεύς δι' άλλης οδού διερχόμενος, έφθασεν εις Βειε ε
βέντον, και ήπείλει την καταστροφής του βασιλέως, φοβηθείσα και
Ιωάννα , απεβιβάσθη εις πλοίον μετά του συζύγου Λουδοβικου και
των θησαυρών της, και διά νυκτός εσώθη εις Προσεγγίαν οι δε
λοιποι αδελφοί της Ιωάννας και συγγενείς αυτής, Ροβέρτος ο Τα.
ραντινός και άλλοι συνομώσαντες κατά της ζωής του Ανδρέου έν
τρομοι παρουσιάσθησαν προς τον Ούγγρικόν βασιλέα εν Αβέρση αυ
λιζομένω. Αυτός δε δι' υποκρίσεως υποδεχόμενος αυτούς, κατεκρά
τησε, και δεσμίους απέστειλεν εις Ουγγαρίαν Εν τούτοις οι εκ Νεα
πόλεως αδελφοί Τόκοι συνήργησαν εις την ελευθέρωσιν του Ροβέρ
του Ταραντινού , και μάλιστα ο Λεονάρδος, όστις επι τούτω απε
στάλη εις Ουγγαρίαν παρά του Πάπα Κλήμεντος Η'. ίνα μεσιτεύση
εις την απολύτρωσιν. Διό Ροβέρτος ο Ταραντινός, βασιλεύσας εν Νεαν
πόλει, αντάμειψεν αυτούς. Και πρός μεν τον Πετρον εδωρήσατο τι
μαρια πολλαχού του βασιλείου και εκ της γης Μαρτίνης· όθεν και
έτιτλοφορεί το κόμης Μαρτίνης . Προς δε τον Καρολος εδωρήσατο την
βαρονίαν Τόκου την κατά το πριγγιπάτον το επέκεινα ( nel feriore) τα
κειμένην. Είτα ο Ροβέρτος ελθών μετά της συζύγου Μαρίας εις Ελ.
λάδα , ίνα λάβη την διακατοχήν του πριγγιπάτου της Αχαΐας και
των νήσων, ηγάγετο εις συνοδίαν και τον κόμητα Λεονάρδον. Τού
τον εγκατέστησεν αυτού κατεπάνω γενικών εφ' όλων των μερών τού
ταν και είτα ανεκήρυξε κόμητα των νήσων Κεφαλληνίας Ζακύνθου
και 1θάκης , επικυρώσας αυτώ όλα τα μητρόθεν έν Ζακύνθω προσ.
ήκοντα κτήματα τίτλους και κληρονομίας . Ακολούθως επανελθών και
Ροβέρτος εις το βασίλειον, μετ' ολίγον απέθανεν ( 3).

( 1 ) Domenico Gravina Cronaca del regno di Puglia pag. 1150 d, touw XH

R , Iul. scrip. par Muratori - Sismondi His des Republiques Italiennes T. 5'e 36,
( a ) Sumikonte Ilis della cillà e regno di Napoli Tom. III, 46 , 4 , 6, 390.
 29

Δ'.

Ο κόμητες Τόκοι εν ταίς νήσους και Ηπείρω.

Λεονάρδος ο Τόκος διαχειριζόμενος τάς νήσους, καθέδραν εποιήσατο

την Κεφαλληνίαν. Τώ δε (1364 ) διά του Ιωάννου Βαλαρέδου επι
τρόπου του έλαβε την Βενετικής πολιτογράφησιν , και ο επίτροπος
αυτού τάς 18 Φεβρουαρίου ώρκίσθη εν ονόματι του κόμητος τον
όρκον της υποτελείας και πίστεως ενώπιον του Δόγου της Βενε.
τίας Λαυρεντίου Κέλσου. Φαίνεται δε ότι ως αρμοστής ενεργών
του βασιλέως της Νεαπόλεως καθ' όλας τας εν ταις νήσους κυ
ριότητας, μετ' ολίγον εις το κράτος περιέλαβε την Δουκίαν Λευ.
κάδος την υποτελή ούσαν τα ανωτέρω κυριάρχη αυτού τώ βα»
σιλεί της Νεαπόλεως. Διότι ο Ραϊνάρδος και εξακολουθήσας τα εκ
κλησιαστικά χρονικά του Καρδινάλεως Βαρονίου, αναφέρει, ότι
προς τους άλλους ηγεμόνας και μεγιστάνας, ούς προσεκαλέσατο
* Πάπας Γρηγόριος Θ'. τω 1372 κατά των Τούρκων ήν εις
και Δεονάρδος και δουξ Λευκάδος. (1) τα δε 1975 ο Βενάρδος και
υιός του Γρατιανού Γεωργίου, όν είδομεν κατασταθέντα υπό του
Γουαλτιέρου δουκός των Αθηνών, καταμηνύει προς την Βενετικήν
Γερουσίαν τον Κόμητα Κεφαλληνίας, ότι κατεκράτει το φρούριον
της αγίας Μαύρας και την νήσον Λευκάδος. Η δε Γερουσία τη
90 Μαρτίου του αυτού έτους διέταξε τον στόλαρχον του κόλ.
που να προσπλεύση προς τον κόμητα, και ζητήση παρ' αυτου την
απόδοσιν της νήσου , και απάντων των κτημάτων των κατά πα
τρικών δικαίωμα εν τη νήσο εκείνη προσηκόντων τώ Βενάρδα
υιό του Γρατιανού Γεωργίου . (2 ) Ισχύοντος δε του Λεονάρδου ,
πάσα απόδοσις διεματαιωθη, επειδή ο Ιωάννης Τσάφας Ορσίνης,
όν προλαβόντως είδομεν , υιόν του Γουίδωνος Ορσίνου αδελφού
του κόμητος Παλατινού Ιωάννου Β ', και όστις εστερήθη την κο»
μητείας των νήσων υπό του Γρανίνου, ουδέν έπραξεν, όπως
επανέλθη εις το κράτος της Λευκάδος ήτις διηρπάγη εκ της κυν

(1) Θρα εν τοίς όπισθενέγγράφους Ranaldus ad Baron T, VIII. S XXIX 6:

394 Epistol. Gregor. IX. Tom. II. p. 89 MS. Vaticanae.
( 1) Εγγραφα όπισθεν Α',
 30

ριότητος αυτού υπό του δουκός Αθηνών Γουαλτιέρου και του αυτός
και Ιωάννης Τζάφας Ορσίνης έτιτλοφορείτο μέγας Κοντόσταυλος
και δουξ Λευκάδος και κατ' αιτησίν του Συμεών, ο εν Χριστώ 1
τω Θεώ πιστός αυτοκράτωρ Ρωμαίων και Σέρβων και Παλαιολό
1
γος υπογραφόμενος, εξέδοτο το 136 14 χρυσόβουλον υπέρ αυτού,
δι' ου κατακυρούνται όλα τα πατρόθεν έν τή Ηπείρα και τη
νήσω Λευκάδι προσήκοντα τω Ιωάννη Τσάφα Ορσίνη και απήλ .
λαττεν αυτόν εκ παντός φόρου και αγγαρίας, ως οφείλεται τη
βασιλεία του. ( Ο ) Ολα δε ταύτα τα δικαιώματα και άπασαι αι
τιτλοφορίαι εγένοντο επί ψιλώ ονόματι ως είθιζον τότε. ο δε
Λεονάρδος, ός ενυμφεύθη την Φραγγίσκην νόθον θυγατέρα Φιλίπ
που Ταραντινού Α', αυτάρχησεν εν ταις νήσοις Ανεγνώριζεν όμως
ba
την ανωτέραν κυριαρχίας του βασιλέως της Νεαπόλεως, και συ
νεβοηθείτο εις την διαχείρησιν υπό των Νεαπολιτών αρχόντων
Ρώσου, Γουδωνος και Μιλιαρέσου ούς μεθ' εαυτού ως συνεταίρους
έφερεν εις τας νήσους. Είτα της συζύγου αποθανούσης ( 1372)
νυμφεύεται την Μαρίαν θυγατέρα του Μαντντος Βουδελμόντου εκ
Φλωρεντίας και αδελφών του Ησαύ. Ο Ησαύ δε ούτος εγεννάτο
εκ της αδελφής του Νικολαου Ακιαΐουόλου Λάπα την επωνυμίαν,
και νυμφευθείς την θυγατέρα του Συμεώνος Κράλου των Βουλ
γάρων Αγγελικής και χήραν του τυράννου Θωμά Πρεκλίμπου
δεσπότου των Ιωαννίνων ηγεμόνευεν εν Ηπείρω. Τώ δε (4379)
παρεκάλει την Βενετικήν αυθεντίαν διά πρεσβειας του, όπως πα 1,
ραχωρηθή αυτή και εν Ευρίπω σταθμεύουσα Βενετική Γαλέα , ίνα
την πρωτότοκον θυγατέρα νυμφευομένην τον Νικόλαος Καλκέριον
δοτικα του Αιγαίου πελάγους μεταβιβάση εις την χώραν του αν:
δρός. (2) ο Λεονάρδος εκ της Βουδελμοντίδος έσχε δύω υιούς.
Κάρολος και Λεονάρδον, πρός &ν παρέδωκεν επί επικαρπία την
νήσον Ζάκυνθον. Διό απαντώμεν αυτόν τιτλοφορούμενον Λεονάρδος
εκ Κεφαλληνίας, νήσου Ζακύνθου κύριος. Ο δε βασιλεύς Λαδισ
λάος προσαγορεύει αυτόν οικείον σύμβουλον.
Κάρολος Α , κόμης Τόκος διεδέχθη τον πατέρα αποθανόντα
εις την ηγεμονίαν των νήσων, και πρώτος προσηγορεύθη από του
Αυτοκράτορος Εμμανουήλ του Παλαιολόγου δεσπότης Ρωμαίων,
Ενυμφεύθη την Φραγγίσκην θυγατέρα του Ρανιέρου Ακιαΐουόλου

( 1 ) Εγγραφα Α '.
( ) Misli Sonata pag . 33, N, 34,
δουκός των Αθηνών και ανεψιού του Νικολάου Ακιαθουόλου συμ
βούλου της Αικατερίνης Βαλουά . Την αδελφήν αυτήν έλαβεν εις
σύζυγον Θεόδωρος ο Παλαιολόγος δεσπότης της Πελοποννήσου και
κύριος του Αργος, ός επώλησε προς τους Βενετους το φρούριον
τούτο προς αυτούς δι' 7000 δουκάτων, και τα μεν χρήματα
κατεγγυήσατο 6 δουξ Νέριος Ακιαΐουόλης προς τον γαμβρόν αυ
του Θεόδωρον, το δε φρούριον ενασετέθη εις τας χείρας Αατίνου
αρχιεπισκόπου Πατρών μέχρι της έκπεραιώσεως των διαπραγμα
τεύσεων, άς έποιούντο οι Βενετοί, επιτρέψαντες αυτούς προς τον
Νικόλαος Ζήνων και Φραγγίσκον Βραγαδίνον Φρουράρχους Μεθώνης
και Κορώνης, και Φίλιππον Κορώριον προβλεπτήν. Το περί πω
λήσεως συμβόλαιον κατεγράφη έν Βενετία τη 3 Ιουνίου 1394
υπογραψάντων των Βενετών επιτρόπων εν ονόματι του Δόγου
ντωνίου Βενιέρου, και των συνδίκων και πρέσβεων του δεσπό
του Θεοδώρου Παλαιολόγου Πορφυρογεννήτου δεσπότου Γραικών (0 ).
Επειδή δε ο Κάρολος επιθυμών να διαρπάξη αλλοτρίας χώρας,
εγκατέστησε στρατόν, όν αποβιβάσας εις Πελοπόννησον, και δη
έκακοποίει και την περίχωρον του Αργους. Καθ' ήν δε εποχών 12

διαπραγματεύετο ο δεσπότης Θεόδωρος μετά των Βενετών , φι

Ειθείς ο Κάρολος αφού επωλήθη το Αργος μη παροξύνη τους
Βενετούς καθ' εαυτού, απέστειλεν πρέσβυν εκ του φρουρίου της 5

Κεφαλληνίας αγίου Γεωργίου τον ευγενή και ειδήμονα Κικαρέλον.

Ούτος δε προήγαγεν επιστολήν ιδιόγραφον του Καρόλου , δι' ής
και Κάρολος διεκηρύττετο πιστός υιός της πολιτείας των Βενετών
αυτός και οι απογονοί του, και εδέετο παρά της αυθεντείας , όπως
επιγινώσκη τον αυτόν εχθρών και φίλος της πολιτείας, υψώνη
επί των ιστίων των νήσων την οικείαν σημαίαν μετά του συμ :
βολαίου της πολιτείας του Αγίου Μάρκου απαλλάσηται πάσης
υποχρεώσεως και τέλους προς τους Γενοβέζους, έχη της άδειας
και δικαίωμα του πολέμου , ώστε να κατακτά χώρας επί αυξή
σει της επικρατείας του, και τέλος να απολύωνται εκ του τέλους
των είκοσι τοις εκατόν εις και καθυπεβαλλοντο οι υπήκοοι Βενετοί
εν τη επικρατεία αυτού , οι δε οικείοι υπήκοοι και υποταγείς
να απολαύωσι τας αυτάς άδειας και ανοχές, οίας και οι υπό 3

κοοι της πολιτείας εν τη οικεία και αλλοτρία χώρα (9). Η πα Ε

( 1 ) Senato Secrete E. 1391 - Commemoriali VIL 183 [Archivio ganar di

lenézia nei frari).
(2) Εγγραφα όπισθεν Ε.

1
 32

λιτεία της Βενετίας παραδεχθείσα τας υποσχέσεις ταύτας διεδή

λου προς τον Κάρολος λήθης των πραχθέντων υπ' αυτού εις τας
περιχώρους του Αργους, και διεκήρυττεν αυτόν υιόν και φίλον
υπό την έαυτής προστασίαν , και ως ευγενή πολίτην κατέγραψε .
Τη 19 Απριλίου του 1396 κατεγράφη υπό Βαρθολομαίου Βι·
κεντίου ταβoυλαρίου το συμβόλαιον , δι' ου υποχρεούται ο Κάρο
λος δουξ Λευκάδος, και κόμης Παλατινός Κεφαλληνίας, να πλη
ρώση κατά πέντε δόσεις οριζομένας εν τη ετησίω ημέρα των
χριστουγένων 300 δουκάτα χρυσά έπι αποζημειώσει τον όσων
έπραξεν κατά τους πολέμους του Αργους. ( 1)
Ακολούθως ο Κάρολος Α'. Τόκος διαχειριζομενος την κληρονο :
μίαν της συζύγου του Φραγγίσκης , ήν διά διαθήκης και πατήρ αυ.
της Ρανιέρος Ακιαΐουόλης αποθανών το 1394 εγκατέλειπεν αυτή,
περιέλαβεν εις το κράτος Μέγαρα και Βασιλικά προσελθόντα αυτώ
εκ της κληρονομίας . Την δε Κόρινθον, ήν είχε υποθηκεύσει το
Nέρη και συγγενής του Αγγελος Ακιαΐουόλης μέγας συνισκάλκος και
υιός του ενδόξου Νικολάου κατέλαβεν δολίως, βιάσας τους εν
Κεφαλληνία μεταφερθέντας , εκτελεστάς επιτρόπους της διαθήκης,
εν οίς και τον Λατίνον επίσκοπος Αθηνών, να υπογράψωσιν δή
λωσιν , ότι ουδέν έχουσι να αιτήσωνται παρ' αυτού εκ των κα -
τασχεθέντων κτημάτων της κληροδοτήσεως της συζύγου. ( 2) Το
1406 συνεμάχησε με τους ιππότας της Ρόδου και τον δεσπότην
Πελοποννήσου κατά Τουρκών. (3) Επειδή δε ακολούθως τώ (1408)
και δεσπότης της Πελοποννήσου συνενοηθείς μετά των Αλβανών πα
ρηνόχλει την επικράτειας του Καρόλου Α . και εκείνη των κυ
ρίων Χίου και Μιτηλίνης . Ο Κάρολος μετά των άλλων πολεμου»
μένων των Βενετών υποσχομένων των ηγεμόνων της Μιτηλίνης
και Χίου εάν βοηθώσι διά θαλάσσης παρά των Βενετών, να προ
σφέρωσιν ετησίως έν γέρας τιμώμενον 200 δουκάτων προς το
διοικητήριον Κορυφών, και επί παντί πολέμω της Βενετίας να
οπλιζωσι εξ ιδίων γαλέας υπέρ αυτής . Η πολιτεία υπενθούσα
εις τας αιτήσεις , διέταξε τον στόλαρχον του κόλπου να προσ
πλεύση κατά τας νήσους και τα παραλια του δεσπότου και εις
ρηνοποιήση αυτούς. (4)
1
(1 ) Οπισθεν έγγραφον ε '.
(5) π. Χιώτου ιστορ . απομνημονεύ . Ζακύνθου 219.
( 3) Archives des Missions scientifiques VI. 185.
(4 ) Εγγραφον Ζ '. (Lunzi 148).
 33

Φιλοδοξών δε ο Κάρολος και επί ετέρων κατακτήσεων , εισέ.

βαλεν εις Ακαρνανίας και Ηπειρον. Και δη αποθανόντος του ή
γεμόνος των Ιωαννίνων Ησαύ του Βουδελμόντου (1408) . οι
Ιωαννίται παρενοχλούμενοι υπό των Αλβανών προσεκάλεσαν αυτόν
είτε διά την συγγένειαν αυτού μετά του αποθανόντος Βουδελμόντου , είτε
και ωςισχυρότερον των ηγεμόνων Χριστιανών, και παρέδωκεν αυτώ την
πόλιν των Ιωαννίνων. Καταπολεμήσας λοιπόν αυτός τους Αλβανούς βοη
θούμενος υπό των Νεαπολιτών, πολεμιστών, ούς έφερε μεθ' εαυτού,
κατεδίωκεν εκ της περιχωρου των Ιωαννίνων και Αρτης. Διά ταύ
τα και τότε ηγεμονεύων της Αρτας Σπάτας απέστειλε πρέσβυν εις
Βενετίαν κατηγορών τον Κάρολον, ότι αυτός μετά του αδελφού Λεο
νάρδου διά ξηράς και θαλάσσης ελήστευεν άνδρας εκ της επικρα
τείας του, ούς επώλει προς τους Κατελάνους και άλλα αθέμιστα
επoίει . Καί τοι οι Βενετοί διοικηταί Μεθώνης Κορώνης και Πατρών
( Ο ) , Κάρολος υπερισχύων κατενίκησε τον .
εμεσολάβησαν περί τούτων 1
στρατον του Σπάτα και τους Τούρκους, ους συμμάχους έφερεν ο
ηγεμών της Αρτης, και εκυρίευσεν άπασαν την Ακαρνανίαν . Είτα
εκτείνας το κράτος του εφ' όλης τη παρά τω Αχελώφ χώρας, προσε
εκτήσατο και τον καλούμενον Αετόν και Αγγελοπολίχνην έως Ναυ
πάκτου, ήν είχεν πωλήσει προς τους Βενετούς , τότε Παύλος και Σπά
θας ( 1408). Τοις κτήμασι του Καρόλου προστίθεται και η Γλα
ρέντσα ή εμπορικωτάτη πόλις της Πελοποννήσου, ήτις επωλήθη αυ
τω παρ' ολιβερίου Ιταλού τινός τυχοδιώκτου. Την πόλιν αυτήν είτα
κατεχομενην υπό Καρόλου επολιόρκησεν Ιωάννης ο Παλαιολόγος , έ.
χων μεθ' εαυτού και τον αδελφόν Κωνσταντίνον τον τελευταίον
αυτοκράτορα της Κωνσταντινουπόλεως. Αλλά συνδιαλλαγείς, ο Κά
ρολος μετά του Ιωάννου ενύμφευσεν αυτόν μετά της ανεψιάς Θεο»
δώρας θυγατρός του αδελφού Αεονάρδου, και έδωκεν αυτώ εις προί
κα την Γλαρέντσαν και όλας τας εν Πελοποννήσω οικείας χώρας
αίτινες επεκτείνοντο μέχρι Πατρών οι δέ γάμοι εορτάσθησαν εν Πά
τραις ( 1416) . Αλλ' η Θεοδώρα απεβίωσε μετ' ολίγους χρόνους από
του γάμου της. Τώ 1417 ο Κάρολος αποστείλας πρέσβυν εις Βε
νετίαν , εζήτησε την πολιτογράφησιν του κράτους των Βενετών. Η
δε Γερουσία επολιτογράφησεν αυτούς και διεκήρυξε φίλον εαυτής
και πολίτης (2). Αλλ' επειδή ακολούθως οι Τούρκοι οδηγούμενοι από

( 4 ) Misti Senato XL. 198 xzi 137 archivio di Venezia .'

( 2 ) Misti 31-1417 p . 95 .
5
 34

του Αμουράτβιη εισέβαλλον εις Πελοπόννησον, και ελεηλάτουν τάς

γαίας του δεσπότου της Πελοποννήσου, ο Κάρολος αναγκαζόμενος
υπό του Αμουράτβεη, συνεμάχησεν αυτώ, και έδωκεν 300 λογά .
δας . Αλλ' ο δεσπότης εμέμφετο αυτό, αποστειλας πρέσβυν προς
τον διοικητής Κερκύρας. Αυτός δε εκοινοποίησε ταύτα προς την
Γερουσίας (1 423 ), ήτις απέστειλεν διά Κερκύρας εις Ιωάννινα κο .
μίζοντα επιστολήν, δι ' ής παρεκελεύετο τώ Καρόλω να απέχη πάσης
συνεργείας μετά των Τουρκών, διότι αυτοί , άμα κυριεύσωσι παν
Χριστιανικόν κράτος έντε τη Πελοποννήσω και τη Hπείρω, στρα
φέντες και κατ' αυτού του Καρόλου , θέλει καταστρέψωσι το κρα
τoς τoυ ( 1 ).
Ο Κάρολος εγκαθίδρευεν πότε μεν εν Κεφαλληνα πότε δε εν
Αγία Μαύρη άλλοτε εν Ιωαννίνοις, και κάποτε έν Αρτη . Τούτου δε
απόντος εκ της καθέδρας Φραγγίσκη η σύζυγος έδιοίκει αντί αυ 1:
του διαμένουσα αύτη εν Κεφαλληνία . Αύτη έπεμψεν προς τον εν
Φλωρεντία εξάδελφον Νέριον Ακιοΐουόλην την Ελληνίδα σκλάβαν
Ευδοκίαν . Είτα εδωρήσατο τω πιστω αυτής και λιγίω Ζαύτα κτή
ματα αυτών πλησίον του φρουρίου της Κεφαλληνίας καλουμένου Α.
γίου Γεωργίου ( 4 28), και έτιτλοφορείτο και υπεγράφετο Φραγγί .
κίσκη χάριτι Θεού Βασίλισσα Ρωμαίων. Ο δε Καρολος σύζυγος αυ
της δεσπότης Ιωαννίνων Κόμης Παλα τινός Κεφαλληνίας και Ζακύν»
θου και δουξ Λευκάδος . Αυτός παρεχώρησεν πρός μεν τον Νικό
λαον προβλεπτην Κεφαλληνίας κτήματα και προνόμια εν Κεφαλ
ληνία, προς δε τον Ιάκωβον Αρειανον ένα των συμβούλων του τι.
μάρια εν Κεφαλληνία, και έτερα προς τον Κεφαλληνα Βαλσαμάκην .
Είχε δε θέσει τοποτηρητήν σοβριαμασάρον καλούμενον επί διαχει
ρίσει εκάστης νήσου εκτός της Ζακύνθου, όπου καθιδρευεν ως η
γεμών ο αδελφός Λεονάρδος. Τραχέως δε φερόμενος προς τους νη
σιώτας ο Κάρολος , αφήσει τα κτήματα αυτών, και προσενέμετο τοίς
οικείους αυτού ομοθρήσκους Νεαπολίταις. Τέκνα παρά της Φραγ
κίσκης έλαβεν αυτός ιίον μεν Κάρολος καλούμενος και αυτόν και
δύω θυγατέρας Μαγδαληνήν και Κρεούσαν, άπαντα δε αποθανόντα
περί το 14 24 υπό λοιμού. Διά ταύτα ο Κάρολος αποθανών 1429 ,
άφησεν διαδοχoν εν τη ηγεμονία του και κληρονόμον τον υιόν του

( 1 ) Senato Secreta V110 3451 : 428 σελ . 100-123-απόφασης της Γερουσίας

6 και 13 Αυγούστου 14
 - 35 -

έδελφου Λεονάρδου , ός ηγεμόνευεν εν Κεφαλληνία . ( 1 ) Φραγγίσκη

όμως η σύζυγος του Καρόλου διαχειρίζετο την ηγεμονίαν του
ανδρός αυτής, αποθανόντος, και μάλιστα, καθ' όσα μέρη ωρίσθη
κληρονόμος του πατρός Νερίου Ακιαΐουόλου δουκός Αθηνών. Επί
τούτοις εζήτησε προς χάριν παρά της Γερουσίας της Βενετίας ,
ένα κατασκευασθη μία γαλέα εν τη μητροπόλει εκείνης. Το δε
• 430 εκ του Παλατίου Κεφαλληνίας εξέδoτo πράξιν, δι' ής δι
εδηλούντο τα κτήματα τα κατάσταίνοντα την προίκαν της Ιωαν
νέλας Τόκου νυμφευομένης τον Ιάκωβον Αρειανόν. Αλλ ' ο Λεονάρ
δος και ηγεμών Ζακύνθου ανεξαρτήτως του αδελφού και της Φραγ.
γίσκης διαχειρίζετο Ζάκυνθον και Ιθάκην. Επί τούτοις κατεκύ
ρωσε (1 403) κτήματα προς τον Φραγκόλον τον Πελεγάνον εκ
Τράνης αυλικών αυτού επίτροπον και καστελάνον του φρουρίου
του αγίου Στεφάνου, όσα ο πατήρ αυτου Λεονάρδος είχε προσ
νεμει προς τον πατέρα του Φραγκύλου Νικόλαον, και μητέρα
Ευδοκίαν του Νικολάου Γαλατέου. (2) Προς δε την Ιθακήσιον
οικογένειας των Γαλατών κτήματα εκ της νήσου Ιθάκης . Απο
θαιόντος δε αυτού διεδέχθη εις την ηγεμονείαν ο Κάρολος Β' .
και διαδεχθείς και τον θείον Κάρολος Α . εν όλη τη ηγεμονείς του .
Επειδή δε διά της διαθήκης του ο Κάρολος Α'. είχεν εγκα
ταλείψει την εντός του Αχελώου Ακαρνανίαν προς τους νόθους

(1) π. Χιώτου Ιστορικά απομνημονεύματα τ . Β' , σελ . 514.

(5) Η γενεαλογία των Πελεγάνων έχει ούτως . Oρα δε αυτήν όπισθεν
Νικόλαος Πιλεγάνος εκ Τρώνης Τιμαριώτης επί
Λεονάρδου
Ιωάννης 1403

Ιωάννης εκ Τράνης επίτροπος τη δουκός Τόκου 1489

Γεράρδος 1483
Φλωρέντιος 1339 .

Ι . νυμφευθείσα τον Γαυριλόπουλος Ιωάννης Μαρίνα νυμφευθείσα τον Πουτισίλαν ,

Σαράλδα
 . 36

υιούς του Ηρακλής , Μέμνωνα, Τουρνουν και ετέρους δύω ανωνύμους

υπό Ιστορικών αναφερομένους, ο Κάρολος Β '. εκυρίευε όλην την
περίχωρον Αρτης και Ιωαννίνων άπαντα τα παράλια του Αμβρα.
κικού και της Αιτωλίας και τας νήσους Λευκάδα , 16άκης Κ.
φαλληνίας και Ζάκυνθον . Επειδή δε οι νόθοι ήριζαν μετά του
εξαδελφου και ηγεμόνος Καρόλου Β . περί της κληρονομίας του 1

πατρός και διεματαιώθη πάσα διαιτησία περί των διαφορών προσ

φερθείσα παρά του συγγενούς αυτών Κωνσταντίνου Παλαιολόγου Ι

δεσπότου της Πελοποννήσου , οι νόθοι ιιοι ίνα καταναγκασωσι

Σ

τον θείον Κάρολος συνεμάχησαν με τον Σουλτάνος Αμουράτης κρα

τούντα τότε εν Θεσσαλονίκη. Ο Αμουράτης ουν πέμψας στρατόν
οδηγούμενον υπό του Καρητσιά Σινάν Πασάν επολιόρκισε τα Ιωάν .
νινα. Του δε Καρόλου Β'. διαμένοντος έν Αρτη, οι Ιωαννίται
παρέδωκαν την πόλιν των προς τον Σινάν, λαβόντες τινά προνό
μια. Ο δε Κάρολος Β '. ίνα σωθή ανεγνώρισε την παραχώρησιν
των Ιωαννίνων, και περιωρίσθη εις Ακαρνανίαν υποσχόμενος φό»
ρον να δίδη ετησίως προς τον Αμουράτην. ( 1 43 1) Τώ 14 3 3
ο Κάρολος κατεγράφη ευγενής και πολίτης της Βενετίας , και
διηλλάγη μετά των εξαδέλφων του, αναγνωρίσας αυτούς όλας τας
παρά τω θε'ω εαυτού και πατρί εκείνων παραχωρηθείσας γαίας , 1.

και επιπροσθείς και άλλας αυτάς. Νυμφευθείς δε την Ρουσέλλαν

ή Ρακούνδην θυγατέρα Ιωάννου Βεντιμίλλη άρχοντος του Τέρακος
και προκρίτου του βασιλείου της Νεαπόλεως , έβοηθήθη παρ' αυτού
δι' ενόπλων ανδρών, και απώθει επί τινός χρόνους τους Τούρκους και
εισβάλλοντας εις την Επικράτειαν , και κακοποιούντας την Αρταν. M

Αλλ' οι Βενετοί, καί τοι απελυσαν τα πειρατεύσαντα υπηκόους

Βενετούς δύω πλοία του άρχοντος Ιέρακος και πενθερού του Κα
ρόλου Β ', χαριζόμενοι εις φιλίας του γαμβρου του, εμηχανεύοντο
διά του εν Κερκύρα διοικητηρίου να απολαύσωσι αποσπάσματα χω
ρών διαμένοντα εισέτι εις τας χείρας των Λατίνων ηγεμόνων εν Ελλά
δι. Επί τούτω έγραφες προς τον Βαϋλον Κερκύρας, ένα συνομιλήση προς
τους κατοίκους Αυλώνος , Κανίνων, Ιωαννίνων και Αργυροκάστρου,
όπως αυτοί συνεργήσαντες παραδώσωσι τα φρούρια των προς τους
Βενετους με αμοιβήν προς τον Αμουράτην 5,000 υπερπύρων δια
μίαν φοράν , ή 1 000 ετησίως, και κατέχωσιν αυτοί τας γαίας των.
Τον δε Κάρολος διέτασσαν να πληρώση ευθύς τάς αποζημιώσεις ,
δι' όσα έπαθον οι Βενετοί έμποροι κατά τους πολέμους των, και
διέτασσον τον Βαύλον Κερκυρας, ίνα ποιήσηται κατάσχεσιν παντός
χρυσού και αργύρου και πολυτίμων λίθων του Καρόλου και όπης
 37

κόων του, ά έκειντο ως ενέχυρα έν Κερκύρα. ( 1 ) οι Τούρκοι όμως

αδιαφορούντες προς τα μηχανήματα των Βενετών , εκυρίευσαν και
την Αρταν. Απωλέσας ούτως ο Κάρολος Β '. την Ακαρνανίαν , πε :
ριωρίσθη εις. Αγίας Μαύρας, όπου ένεκαθίδρευσεν ουδέν ποιών κατά
των Τούρκων, οίτινες διά του στόλου των προσωρμίσαντες εν Ζα
κύνθω, απέβησαν , και κοινοποιήσαντες τους εγκατοίκους, απέπλευ
σαν εις Πελοπόννησον , τα αυτά κακοποιούντας και εκεί (1442) (9) .
Λεονάρδος Β ' διεδέχθη τον πατέρα Κάρολος Β'. αποθανόντα ,
ως μέν τινές λέγουσιν, εν Αγία Μαύρα, ως δέ άλλοι , έν Ιταλία,
ότε επορεύθη ένα αιτήσηται βοηθείας παρά του βασιλέως της Νεα
πόλεως κατά Τούρκων ( 44 ) . Αλλ' ή Βενετία επωφελουμένη της
ανηλικότητος του Λεονάρδου, και βουλομένη να ενισχυθη κατά Τούρ»
κων, οίτινες καθημερινώς κυριεύοντες τας εν Ελλάδι των Γραικο
ρωμαϊκών και Λατίνων χώρας ήθελον αυξηθή, διαρπάζοντες και τας
χώρας του Λεονάρδου, και τούτο όχι καλόν ήν διά τας εν Ελλάδι
εγκτήσεις των, έγραφον προς το διοικητήριον Κερκύρας 1449, ένα
συνενοηθη μετά τινός Ιακώβου δελ Ρόσσου κατεπάνου Αγίας Μαύ
ρας, ίνα έλθωσιν εις χείρας της Βενετικής πολιτείας και Λευκάς και
αι λοιπαι νήσοι επί όρων , οίους συμφωνήσωσι και Βουλος . Κορυφών
μετά του δελ Ρόσσου. Πρός δε τον νεανίσκον Λεονάρδον και τους
απογόνους να υποσχεθη ευεργετήματα και δώρα και τουλάχιστον να
λάβη διακατοχήν των νήσων εκ μέρους των Βενετών μέχρι της
ενηλικότητος του Λεονάρδου. Επί τούτοις διέτασσον τον Ιάκωβον
Μαρκέλλον μοίραρχος του κόλπου να παραπλέη προς τας νήσους
και την Ηπειρον, και παραλάβη τα φρούρια και εγκαταστήση
φρουράν. Αμεσος δε ενεργός τούτων απεστάλη ο Αδάμ του αγίου
Ιππολύτου στρατιωτικούς εκ Κερκύρας (3) Εν τοσούτω, κακών
εχόντων των πραγμάτων του Λεονάρδου, απεστάλη εις Βενετίαν
Ιωάννης Ιακωβος Πίσαυρος επίσκοπος Κεφαλληνίας , ίνα αιτήσηται
εκ μέρους του Λεονάρδου Β '. βοήθειαν παρά των Βενετών. Οι
δε Βενετοί εγκρίναντες το αίτημα , εφ' όρω όπως και προστατευό
μενος αυτών Λεονάρδος Β'. επιγινώσκηται τον αυτόν εχθρών και
φίλον, και ουδέποτε εισάγη εις τας χώρας τους εχθρούς της
πολιτείας, διέτασσον τον μοίραρχος του στόλου, να δίδη βοής

(1) Secrete Senato 1444 p, 1ο6 -Senato Regist. ΤΣ 136. Reg. 111, 3ο,
118, 196.
(1 ) Cambini de Rebus Turcorum Τι -Π. Χ . Ισ. Απ. Χιώτου τομ. Β '. 20.
(3) Sevala Secrete 1448 94.
 38

θειαν τω κόμητα των νήσων, διατηρουμένης όμως αει ουδετερό

τητος, και συνεμολογήθη έγγραφον συμβόλαιον περί προστασίας,
και αμοιβαίων υποσχέσεων. Επί τούτοις συνομιλήσαντος του Δελ
βότσου μετά του μοιράρχου και του Επισκόπου Κεφαλληνίας τη
11 Σεπτεμβρίου 1449 εν Αγία Μαύρα , κατεγράφη το συμβό.
λαιον, δι' ου Δεονάρδος Τόκος δουξ Λευκάδος και Κόμης Κεφαλ .
ληνίας και κύριος του δεσποτάτου ετίθετο υπό την προστασίας
της Βενετικής πολιτείας μετά των αδελφών και διαδόχων του και
καθι πέβαλλεν υπό την σκέπην και την αιγίδα του Βενετικού κοά: Η

τους άπαντας τους υποτελείς αυτού κατά Κεφαλληνίας και Ζά

κυνθον , ουδεμίαν υποσχόμενος του να δίδη ζωοτροφίαν και κατα
φυγήν προς τους εχθρούς της πολιτείας εν όλα τα κράτει αυτού,
αλλά να επιγινώσκη τον αυτόν εχθρών και φίλον, και διατηρή
την αυτήν ουδετερότητα προς τους ουδετερους προς την ευγενή
πολιτείαν . Υποχρεούντο δε οι Βενετοί να αμύνωνται και προστα »
τεύωσι το κ.άτος του δεσπότου. Το παρόν συμβόλαιον συνέταξαν
συνελθόντες εκ μέρους μέν της γαληνοτάτης πολιτείας των Βενετών
Λέων Βενιέρος Δολφίνος , εκ δε του δεσπότου Λεονάρδου οι κηδέ.
μηνες αυτού Κύριοι Ιάκωβος Ρόσος , Ανδρέας Γουίδους του Στριά
νου, Γαλεάτος Αγιοκολομβιάνος, και Μαρίνος Μιλιάρης άπαντες όν
τες κυβερνήτορες, εκ του κράτους του δεσπότου , σύμβουλοι αυτού
και μέλη των συμβουλίων Κεφαλληνίας και Ζακύνθου. Κατεγράφη
δε η παρούσα πράξις εν τη οικία του ρηθέντος κυρίου Ανδρέου Γουί
δου, όστις και υπέγραψε και συμμαρτυρείται έν Χριστου ονόματι
υπό του Πανιερωτάτου Κυρίου Ιωάννου Ιακώβου Πισαυρού Επισκό
που Κεφαλληνίας, και των σεβασμίων Κυρίως Φραγκίσκου Ταγια :
πέτρου του ποτέ άρχοντος Κουτίνου , Κυρίου Φαντίνου Λαουρεδά
νου του ποτέ άρχοντος Ιωάννου Κυρίου Φραγκίσκου Στριμούνδου του
ποτέ άρχοντος Αντωνίου, Κυρού Μιχαλίσκου εκ πόλεως Κορυφών,
Κυρού Αγγέλου Κεκαπάτου εκ Ραγούσης, και άλλων πολλών πα .
ρόντων μή έκφωνουμένων των ονομάτων εν τώ παρόντι.
Εγώ δε Μάρκος Σαριβάνος Ιουστινοπολιτάνος δημόσιος Αυτοκρα
τορικός Νοτάριος υιός νόμιμος του ποτε Νοταρίου και Καγγελα
ρίου Κορυφών κατέγραψα, υπέγραψα, εξεφώνησα λέξιν προς λέξιν ,
και έπεσφράγισα τη εμή οικεία σφραγίδι προς πίστωσιν και αλη.
θη αυθεντείαν επί στερεά έκπεραιώσει του παρόντος συμβολαίου -
νώπιον των ρηθέντων μαρτύρων (1). 1

( 1 ) Commemoriale XIV cart. go archivio della cancelleria secreta . Apxea

 39

Ανδρωθείς δε ο Αιονάρδος ενημφεύθη την Μέλισσαν θυγατέρα

Βουκεβιτς δεσπότου Σερβίας και Ελένης Παλαιολόγου . Διά δε πρέ
σβεως εις Βενετίαν έτυχεν ανακυρώσεως δι' εαυτόν και αδελφού .
Ιωάννης και Αντώνιον του προνομίου της Βενετικής ευγενείας, και
παρεχωρήθη και προς τον πατέρα Κάρολος Β', και επρόσφερε προς
την Βενετικήν Γερουσίαν την υπηρεσίας του μετά 2000 ανδρών επί
συμμαχία κατά του Τούρκου κοινού εχθρού των Χριστιανών και
εδέετο της βοηθείας παρά της πολιτείας, όπως ανακτήσηται το ά.
πωλεσθέν εν Ηπείρω πατρικόν κράτος (4 463) ( Ο ) . Την προσφο•
ραν ταύτην παραδεχθείσα η Γερουσία ευαρέστως δεν επελαθετο των
δεήσεων του Λεονάρδου . Οθεν συνερχομένη εις συμβιβασμόν εν τη
πόλει Ραγoύζη μετά του Τούρκου, ος κυριεύσας την Κωνσταντινού .
πολιν ( 432), και στρέψας ήδη τας δυνάμεις του, ένα καθυποτάξη
και τας λοιπές χώρας εν Ελλάδι, επολέμει τους Βενετούς και τον
βασιλέα της Ουγγαρίας , διέταττιν τον κατεργοκύρης Φραγκίσκος
Βέμβον , όπως παραπλεύσας εκ Κερκύρας , και αφιχθείς εις Αγίας
Μαύραν, συνομιλήση μετά του δεσπότου Λεονάρδου Β'. ίνα απο
στείλη ίδιον πρέσβυν εις Ραγούσαν, και συνομιλήση μετά του Μαχμλ »
πασά βεζύρου του Σουλτάνου (2). Αλλ' αι διαπραγματεύσεις διεμα»
ταιώθησαν και οι Τούρκοι εισβαλόντες εις Πελοπόννησον , και κα
ταδιωκοντες εκείθεν τον δεσπότην Πελοποννήσου Παλαιολόγος, επέ.
δραμον εις τας χώρας των Βενετών, και έκακοποίουν τους δεινο
παθούντας Ελληνας. Τότε ( 1464) υπέρ τάς 10,000 Πελοποννήσιος
καταδιωκόμενοι από τους Τούρκους μετέβησαν εις Ζάκυνθον υπό την
οδηγίαν του Μιχαήλ Ράλου στρατιωτικού αρχηγού, και κατώκη»
σαν άπαντες εν τη νησω τη συναινέσει του δεσπότου Λεονάρδου
Β' του επισκόπου, του κατεπάνου ή φρουράρχου Ζακύνθου και των
ευγενών . Εγκαταστηθέντες δε ούτοι ως άποικοι, ετέθησαν υπό την
προστασίας του Αγίου Μάρκου, εκλέξαντες τινά πρόξενον , όπως
προστατεύς αυτούς εν τη νήσω, καλλιεργούντες δε τας γαίας και

ται δε το συμβόλαιον αυτολεξεί ούτως in Christi nomine Amen anno ejusdem

Nativitatis MCCCCXLVIII, indictione XII Die vero XI mcnsis septembris
in Sancta Maura presentibus testibus infrascriptis. Vir spectabilis et genero .
sus dominus Leo Venerio natus magnifici delfini pro serenissimo Ducali
dominio Venetiarum κτλ.
( 1 ) Sepato secreta vol. XXI, carta 1519 archirio dellaf Cancellaria Secreta .
( ) Secrele XXII ( 1464, 1466) tel. 86 - Registro deliberacion del Senato
(1404), carte 195 .
 40

τέλαβον και τας των εγκατοίκων , διό παρωργίζοντο οι εγκάτοι •

χοι, και ο Επίσκοπος Ζακυνθου . ο δε Ιάκωβος Μαρκέλλος Βενετός
συνεβίβασε τας διενέξεις. ( Ο ).
Εν όσω δε καθιδρευεν εις Αγίας Μαύρας και Κόμης Λεονάρδος,
έδιοίκει εκάστην νήσον ο Σοβραμασάρος, ός δια συμβουλίου (corte)
ευγενών εξέδιδε τα απαιτούμενα διατάγματα της εγχωρίου κυβερ
νήσεως και εδίκαζε τας διαφοράς, μεσολαβούντος και του κατε·
πάνου επί ενισχύσει της εκτελέσεως των διαταγμάτων αυτού. Εν.
τεύθεν βλέπομεν παρ ' εγγράφω διασωθέντι εν τώ αρχειοφυλακείο
της Λατινικής επισκοπής Ζακύνθου του άγιου Μάρκου. Οτι το
1469 και ευγενέστατος καβελάριος Μεσέρ Φραγγίσκος Αριανός κα
πετάνος νήσου και χώρας Ζακύνθου καθεζόμενος μετά των ευγε-»
νων αρχόντων Ιωάννου δε Τράνη περκουράτορος της κούρτης, κύρ.
Νικόλαος Δαγκόνο, κύρ. Ρουμπάνου δε Βανταλώς εμφανίσθη και
κύρ . Μανόλης ο Μόσχος από μέρους της αρχοντίσσης κυρίας Ιωάν
νας συμβου του ποτέ άρχοντος κυρ Νούτσου Συγουρου, ζητών .

και παρακλητεύων ένα τας γέας και τα χωράφια πρώην, όσα και
αυθέντης και πατήρ του αυθεντος Λεονάρδου και δεσπότης Κά
ρολος Β ', παρέδωκε προς τον κύρ. Νούτσος Συγούρου, διατηρή
αύτη ανεπηρέαστα και αβλαβή . (2) Ωσαύτως. Αμβρόσιος Μοναύλης
διάδοχος του Αριανού Σοβραμασάρος της νήσου και κουρτης Ζα
κύνθου, διατάσσει ένα ερευνηθώσι τα κτήματα τα αφιερωθέντα
παρά τής άρχοντοπουλας Κλεόπης της Κοψίδους εις την μονήν
του τιμίου Προδρόμου. Ετερα δε κτήματα παρεχώρησε εκ των
έν Λευκάδι προς Αλέξανδρος και Μαρίνον τους Γιορδανους. Εδε
ξιώθη δε ακολούθως και την πενθεράν αυτού Ελένης Παλαιολόγος
διαμένουσαν παρά τη θυγατρι αυτής Μελισση εν αγία Μαύρα.
Αύτη αφού' ήκολούθησε την μητέρα της εις Κέρκυρας, όπου με
τ' ολίγον απέθανε, και ένεταφιάσθη εν τω ναώ Ιάσωνος και Σω
σιπάτρου ήλθε μετά του φίλου της Φραντζή του τελευταίου των G

Βυζαντινών ιστοριογράφων, και απέθανεν εν αγία Μαύρα τη ζ .

Νοεμβρίου ( 1474) μοναχή γενομένη και μετονομασθείσα Υπομονή.
(3) Εκ της συζύγου δε Μελίσσης και Λεονάρδος Β '. έσχε θυγα.
Ι

( 1 ) 11. Χιώτου ιστορ. απομ. Ζακ. Τόμ . Β'.

( 2) Εγγραφον Η'. φυλάττεται εδώ εν μέρει η σύνταξις το λεκτικών ή
του εγγράφου. ορθογραφία
( 3) Φραντσ. Β'. . , δ'. α ', γ ' - Ι. Χιώτου ανωτ . 25.
Π
 1

τέρας δύω , Μαρίας νυμφευθείσαν Ανδρέαν βασιλέα Σερβίας και Ει .

ρήνην νυμφευθείσαν τον Ιωάννης Καστριώτην υιόν του Σκενδέρβεη ,
και υιόν Κάρολον , δν κατά Πετριτσόπουλος ιστορικόν Λευκάδος,
ανεδέχθη εκ του βαπτίσματος και επίσκοπος Λευκάδος Αγαπητός . Της
δε Μελίσσης αποθανούσης, ενυμφεύθη ο Λεονάρδος Β'. την Φραγ
κίσκαν Μαρζάνου Αραγωνίου θυγατέρα του δόμινου Ιωάννου Φραγ
κίσκου Μαρίνου Μαρζάνου πρίγκιπος Ρουσάνου , δουκός Σέσσης και
Σκύλακος, κόμητος του Μόντε άλτου και μεγάλου αλμυραλίου (στο
λάρχου ) του βασιλείου της Νεαπόλεως, και ήτις εγεννάτο εκ της
δόμινας Ελεονόρας Αραγωνίου αδελφής του βασιλέως Φερδινάνδου
και θυγατρός του Αλφόνσου Α'. ( 1 ).
Αλλ' οι συμπεθερεύσαντες Νεαπολίται βασιλείς με τον Λεονάρ .

δον εχθρεύοντο την Βενετικής πολιτείαν. Διό ή νεογαμία αύτη του

Αεονάρδου , παρόργισε τους Βενετούς . Και δή ποιήσαντες συνθήκης
οι Βενετοί μετά του Αμουράτου Σουλτάνου της Κωνσταντινουπό
λεως τη 23 Ιανουαρίου 1479 εξήρεσαν αυτόν της συνθήκης και
ειρήνης με τον Σουλτάνον, αναιρέσαντες, όσα προλαβόντως είχον τω
λεονάρδη οποσχεθή ώς είπομεν ανωτέρω. Όθεν, όταν ο Σαγγιά
κος (διοικητής ) Ιωαννίνων Φετσίτι μετέβαινε διά θαλάσσης εις Η. w!

πειρον, ίνα καθέξη την διοίκησιν Aρτης και Ιωαννίνων, παρέπλευ

σεν εις Ζάκυνθον. ο δε Αεονάρδος, όστις διέτριβε τότε έν Ζακύνθω
δεν έδωκεν αυτό τον προσοφειλόμενον φόρον, και τα δώρα, ά συν
ήθιζον οι κόμητες να προσφέρωσι το Σουλτάνα της Κωνσταντινου
πόλεως , έως από της εποχής του Καρόλου Β'. πατρός του Λεο
νάρδου . Διά ταύτα οργισθείς ο Φετειτ , σαγγιάκος κατηγόρησεν εις
Κωνσταντινούπολιν τον Λεονάρδον, ότι ουχί μόνον ήθέτησε τας αυ.
τω οφειλομένας τιμάς, αλλ' ότι και τους εχθρούς του Σουλτάνου
Βενετούς, Λατίνους , και Πελοποννησίους, όσοι πολεμούσι τους Τούρ
κους εν Πελοποννήσω και άλλοις μέρεσι , δέχεται ο Λεονάρδος εις
την Ζάκυνθον και τάς άλλας νήσους , και περιποιείται . Εκ τούτου
ο Σουλτάνος , ερεθισθείς κατά του κόμητος Λεονάρδου απέστειλε τον
στόλαρχον μέγαν Βιζήρης Κεδούκ- Αχμέτ πασιάν να καταπλεύση εις
τάς νησους. (2).

(1 ) Recco famiglie nobili ed illustri della cità e regno di Napoli.

(o ) Spandugino, Commentarii dell'origine dei principi Turchi LI, 61
haumer Storia dell'Impero Ollomano, 1. VI. L. XVII.
6
 69

Έντρομος διά ταύτα ο Λεονάρδος και ιδών εαυτόν εξαιρεθέντα

της συνθήκης , μεταξύ Βενετών και Τούρκων , και στερούμενον πά
σης βοηθείας επεβιβάσθη εις πλοίον Βενετικών εμπορικών μετά της
νεανίδος συζύγου και των χρημάτων και πολυτίμων σκευών, εγκα:
τέλειπε τάς νήσους, και εσώθη εις Νεάπολιν ο δε Τουρκικός στο:
λος έκπλεύσας εξ Αυλώνος, και διελθών εκ Κερκύρας, όπου εύρε τον
Βενετον μοίραρχον Λοριδάνον , και ανταλλάξατο ασπασμούς, κατέ
πλευσεν εις Αγίας Μαύραν, και εκυρίευσεν αυτήν ούσαν εγκατα•
λειμμένην υπό του δουκός . Είτα εισβαλόντες εις Κεφαλληνίαν κατέ.
σφαξαν οι εκεί αποβάντες Τούρκοι, όλους τους αξιωματικούς και
στρατιώτας του Λεονάρδου, και ήχμαλώτισαν πλήθος εγχωρίων, Ελ .
λήνων, ούς επέστειλεν δεσμίους εις Κωνσταντινούπολιν, Μαρμαράν ,
και τας νήσους του πρίγγιπος. Ως δε λέγει Σπανδουγινός, ήναγ .
κασε και τους άνδρας να αποχωρισθώσι τας Ελληνίδας συζύγους,
και να συνέλθωσιν με Μαύρας γυναίκας, όπως παιδοποιήσωσι με :
λαμψά τέκνα. Αλλ' αφιχθείς εις Ζάκυνθον και Κεδούκ-Αχμέτ -πασιάς ,
διεκωλύθη υπό του παραπλέοντος στολάρχου Αορεδάνου, ένα προσ .
βαλη την νήσον, ώς αύτη κατωκείτο υπό Βενετών υπηκόων , οίτι
νες μετά την φυγήν του Λεονάρδου, ύψωσαν την σημαίαν του Α.
γίου Μάρκου, και ότι οιαδήποτε προσβολή παρά του Τούρκου ή
θελεν εξηγηθή ώς παραβίασης της νεωστί ποιηθείσης συνθήκης. Εν
τούτοις αφού πολλά διηλέχθησαν περί της νήσου, ως αύτη ήταν
εχθρά προς τους Τούρκους και πρώην εκυριεύετο υπό Λεονάρδου,
Και προς τούτοις, αφού εμέμφθησαν οι Τούρκοι τους Βενετούς περί
της φυγής του Λεονάρδου, ότι αυτός επεβιβάσθη εις πλοίον Βενες
τικόν, και τούτο παρείχετο υπόνοιαν τους Τούρκους , ότι ο δούξ
Λεοναρδος συνεννοούμενος μετά των Βενετών, επροστατεύετο παρ' αυ
τών, τέλος εσυμφώνησαν αμφότεροι ότε Λερεδάνος και Καδούκο
Αχμέτ-πασιάς να γραψωσιν έκαστος προς την οικείαν ανωτέραν αρ
χην, και η νήσος διατηρήται απείραχτος έως παραλαβωσι τας α
παντήσεις (1479) Εν τοσούτω ο εν Κωνσταντινουπόλει Βάϊλος της
Βενετίας, Πέτρος Βετούρης έγραψεν πρός τήν Βενετικήν Γερουσίαν,
ότι ουδέν άλλο ηδυνήθη να απολαύση, ειμή του να εξέλθωσι της
νήσου απείρακτοι άπαντες οι υπήκιο: Βενετοί . Τούτου δε δηλωθένο
τος έν Ζακύνθω πολλοί των αυτοχθόνων Ζακυνθίων, εξήλθον της
νήσου μετά των Βενετών και εσώθησαν εις τον Βενετικός στόλος
και τας εν Πελοποννήσω Βενετικές εγκτήσεις. Οι δε Τούρκοι εισ
βαλόντες εις Ζάκυνθον, διήλθον διά πυρός και μαχαίρας όσα συ
νήντησαν, και καταστρέψαντες την χώραν, μετά πολλών λαφύρων
 . 432

απέπλευσαν εις Ιταλίαν , ίνα και εκεί τα αυτά, ποιήσωνται τα βα»

-σιλείο της Νεαπόλεως. (1 ).
οι Βενετοί όμως βλέποντες πόσον ωφέλει και διακατοχή της
νήσου αυτούς διά τάς έγκτήσεις και θαλασσοπλοΐαν των προς την
Πελοπόννησον και Κρήτην, διαπραγματεύθησαν διά του πρέσβεως
Αντωνίου Βετούρη. Ούτος δε επί τούτω αφιχθείς εις Κωνσταν
τινούπολιν μετά του γραμματέως Αλοησίου , Μανέντου " συνερρών
νησε μετά του Διβανίου όπως παρεχωρηθώσιν αι νήσοι Κεφαλλης
νία και Ζάκυνθος προς τους Βενετίους επί ετησίω εδαφονομίω πρός
τον Σουλτάνον. (9) Αλλ' ενώ διαπραγματεύοντο οι Βενετοί την πα
ράδοσιν πρός εαυτούς Κεφαλληνίας και Ζακύνθου, αίφνης Αντώνιος
ο Τόκος ο αδελφός του Λεονάρδου έλαβε Καταλάνους, και προσ
πλεύσας εις Κεφαλληνίαν εκυρίευσεν αυτήν ούσαν αδύνατον, Το
αυτό έπραξε κατά Ζακύνθου. Τούτο δε μαθών και Πρίαμος Τρόν
κατεπάνος και προβλεπιης Μεθώνης, απέστειλε τον Βαρθολομαίον
Μεουίον κατεπάνον της πόλεως Μεθώνης μετά πεζών και τινών
ενόπλων γρίπων και απεδίωξεν εκ Ζακύνθου τον κυριεύσαντα αυ
την Αντώνιος Τόκον και τους Κατελάνους . Καταλαβών δε αυτήν
ούτος , εδικαιολογείτο προς τον Σαγγιάκον. (Κυβερνήτορα) της
Πελοποννήσου , ότι τούτο εποίησεν ίνα μή έλθη η Ζάκυνθος εις
χείρας του βασιλέως της Πούλιας (Νεαπόλεως), όστις ήτον εχθρός
της πόρτας και της Βενετικής Αυθεντείας. (3) Περί τούτων όλων
ανεφέρθη και προβλεπτής Μεθώνης προς την Γερουσίαν. Και αύτη
διέταξε βεβαιωθείσα παρά του Θεοδώρου Παλαιολόγου και του
διοικητού Κορώνης, ότι ήσαν ευδιάθετοι οι εγκάτοικοι των νήσων
Κεφαλληνίας και Ζακύνθου να παραδώσωσιν εαυτούς υπό το κρά
τος της Βενετίας. Διέταξε δε τον μοίραρχος του στόλου Χριστό
φορον Δούοδον (1483) με 10 γαλέας ενόπλους να προσπλεύση
εις Κεφαλληνίαν , και αιτήσηται παρά του Αντωνίου Τόκου , την
παράδοσιν της νήσου εφ' όρο 500 δουκάτων ετησίως αυτώ επί
ζωοτροφία δεδομένων παρά της πολιτείας, και συνοδίαν 100
ιππέων, δι' ών ώφειλε ο Αντώνιος να συμπολεμή μετά της πο :
λιτείας καθ ' όλας τας περιστάσεις. Αλλ' ο Αντώνιος απέρριψε την

(1 ) Hammerar Li, XVII.

( 3 ) Domenico Malipiero angali Veneti, p. 1. 133.
(3) Navagero Hist, Veneta Trap Muratori scriptorum rerum italicarum T.
XXIII .
πρότασιν, και ο Δουβδος ερεθίσας τους Κεφαλλήνας, άλλως απα
ρεσκομένους εις την εξουσίας του Αντωνίου , επολιόρκησε μετ' αυ
των το φρούριον Κεφαλληνίας, ένθα αποκλείσθη ο Αντώνιος . Φο
νευθέντος δε αυτού εν ταις μάχαις, οι Κεφαλλήνες παρέδωσαν
εαυτούς υπό το κράτος της Βενετικής πολιτείας. ο δε Αντώνιος
Δουόδος παραλαβών ούτω την κατοχήν όλης της νήσου, εγκατέ
στησε προβλεπτής και διοικητής αυτής (1483) τον ευγενή Νικό
λαον Βαλαρέσον επί διετείαν, και με μισθόν 20 δουκάτων κατά
μήνα. ( 4)
Η Βενετική πολιτεία μαθούσα την αισιαν έκβασιν των επι .
χειρημάτων του Δουόδου, έγραψεν ευθύς προς τους εν Κωνσταν
τινουπόλει πρέσβεις της Δομηνίκον Βολλάμον και Πέτρον Βέμβον το
να παραστήσωσι προς τον Κύριον Τούρκων και τον Πασάν αυτού,
ότι κυριευθείσης της Κεφαλληνίας και Ζακύνθου υπό του αδελφού
του Τήνου Γεωργίου, και γινομένων πειρατικής φωλεάς , ηναγκά
σθησαν οι Βενετοί να κυριεύσωσιν αυτάς , και ότι επ' ωφελεία του
Τούρκου και εαυτών, συνάμα δε και επί βλάβη των κοινών εχθρών
αλλήλοις , καλόν είναι να κατέχωνται υπ' αυτών. Ωφειλον δε οι Βε:
νετοι πρέσβεις αυτοί να προσπαθήσωσιν εις το να διατεθώσιν οι
Τούρκοι υπέρ της διακατοχής των νήσων παρά των Βενετών. Και
διά ταύτα, εαν εχρειάζετο έδύνατο οι πρέσβεις να δανεισθώσι παρά
των εν Κωνσταντινουπόλει Βενετών εμπόρων 1000 δουκάτα ή και
πλείονα έως 3000 , όπως φιλοδωρήσωσι τον Πασάν και τους άλ
λους Βεζήρας και επιδοθή ή συναίνεσις (2). Αλλ' εν τοσούτω ο Φερ A.

δινάνδος ο βασιλεύς της Νεαπόλεως έστειλε και αυτός πρέσβεις εις SA

Κωνσταντινούπολιν, ίνα αποδοθώσιν αυτώ αι δύω νήσοι υποσχόμεν

νοι φόρον ένεκα αυτών 500 δουκάτων ετησίως. Ο τότε όμως Σουλ.
τάνος Βαγιαζίτης μη πειθόμενος ούτε εις τα μηχανήματα των Βε
νετώ, ούτε εις τάς προτάσεις του Φερδινάνδου , έπεμψεν εις Βενε. ΤΑ
τίαν 'Αγγελον αυτού τον Μαχμούτην κομίζοντα επιστολήν εξ Αν
δριανουπόλεως, δι' ής παρεκελεύοντο οι Βενετοί να εκκινώσωσι τας
νήσους Ζάκυνθον και Κεφαλληνίας και αποδοθώσι προς τον Σουλ:
τάνον. (3).

( 1 ) Sanuto com. della guerra di Ferrara σελ. 75-Navagero ανωτ. Secreta

Senato vol. XXX. car. 167- (archivio dei frari) –Senato Man, Tom. XII,
p . 49 .
(2) Oρα έγγραφον Θ'. ( Lunzi σελ. 105) .
(3) Ορα την επιστολής του Σουλτάνου έγγραφον 1'. (Lunzi 208 .
 Η Γερουσία της Βενετίας λαβούσα την επιστολήν ευθύς απέστειο
λεν εις Κωνσταντινούπολιν ως συνοδον του Ζαούση (απεσταλμένου).
επιστρέφοντας τον γραμματέα Ιωάννης Δεύρνιον (1496) με οδηγίας
του να πεισθή ο Σουλτάνος εις την παραχώρησιν των νήσων επί
τελεία
rostor
απολαυή 20,000 δουκάτων. Οπως δε προσελκύσηται ο Δα.
PριοΒεζηρας του Διβανίου, ώφειλεν να φιλοδωρήση αυτούς με 2000
δουκάτα (1). Αλλ' ο Μάριος με όσα και αν προσεπάθησεν, μόνην
την παραχώρησιν της Ζακύνθου επέτυχε να λάβη ή Βενετική πο
λιτεια, πληρόνουσα τέλος ετήσιον 500 δουκάτα χρυσά ένεκα αυ
της, ή δε Κεφαλληνία να αποδοθή προς τους Τούρκους Η συνθήκη
δε περί παραχωρήσεως Ζακύνθου προς τους Βενετούς και αποδό
σεως Κεφαλληνίας προς τους Τούρκους εποιήθη τη 22 Απριλίου
1484 , και εγράφη Ελληνιστί εν Κωνσταντινουπόλει ( 9). Ευθύς δε
αντί του προσωρινού διοικητού έν Ζακύνθω η Γερουσία διώρισε Βε
Υετόν ευγενή προβλεπτήν της νήσου , επί διετείαν, όστις αφού ήθελεν
αφαιρέση εκ των ετησίων εισοδημάτων της νήσου τα 500 χρυσά
δουκάτα του τέλους, έπρεπε να κρατή επί ετησίω μισθό 600 χρυ.
σα δουκάτα ισοτιμουμένου εκάστου δουκάτου προς 194 σολδία , και
τα λοιπά Λα αποστείλη εις Βενετίαν . Εάν δε κατ' εκείνους τους χρό
νους το εισόδημα της νήσου δεν εξήρκει εις τοσούτον ποσόν ένεκα
του τέλους και του μισθού του προβλεπτου, τα ταμείον Κερκύρας
έπρεπε να αναπληρώση επί τούτω, μέχρις ου τακτοποιήση το διοι»
κητήριον της νήσου και προβλεπτής , έπρεπε να δοθώσιν αυτώ 100
δουκατα ένεκα προσωπικών εξόδων, και να λάβη μεθ' εαυτού ένα
συνετόν γραμματέα έμμισθον με 8 δουκάτα κατά μήνα , ένα στρα
τιωτικών με μισθών 6 δουκάτων, και δύω υπηρέτας μισθουμένους εξ
ιδίων του προβλεπτού. Μέχρις ότου δε διωρισθή και τακτικός προς
βλεπτες, διετάγη ο Ιππότης Ανδρέας Πέζαρος σύνδικος της Ανα
τολής , να έλθη εις Ζάκυνθον, και διατάξη την πολιτικών και αστυ
χήν κυβέρνησιν τηςνήσου επ' ωφελεία και ειρήνη τους εγκατοίκους (3).
Οι Βενετοί σφόδρα δυσαρέστως απέδοσαν την Κεφαλληνίαν προς
τους Τούρκους , ήν, ώς λέγει ο ιστορικός της Κεφαλληνίας Δουβέρ
δος, επί ένδεκα έτη κατέσχον ( 1484-1498), και εκυβέρνων δι' έ
( 1 ) Commissio egregii viri Joannis Darii Secretar, ed illust. issimum Ture
cum 1483 die 16 mensis Jannuarj Registro Secreta (1883 ) Sena!@
carte 125.
( 5) Oρα το πρωτότυπον δημοσιευθέν έν ιστορικούς απομνημονεύμασιν Ζακύνθου υπό
Π. Χιώτου τομ . Β '. σελ 636.
(3) Regi. Sena . εν τη Μαρκιανή Τ. ΧΙΙ 25.
 46

νός Βοίβοδα και ενός Kατη ( 1 ) Διαρραγέντος όμως του πολέμου το

1498, Α αμέσως επειράθησαν να την κυριεύσωσι . Πλήν δεν ευ
δοκίμησεν προσβαλών το φρούριον αυτής και στρατηγός Αντώνιος
Γριμάνης Διο εξέπεσε των τιμών αυτού και αξιωμάτων, μολον
νότι μετ' ολίγον, μεταβολής επελθούσης , ανέλαβεν τάς οικείας τι
μας και υψώθη εις την αξίαν του Δόγου. Ωσαύτως απωθήσθη
και ο επαναλαβών την προσβολήν του φρουρίου Κεφαλληνίας στρα
τηγός Μελχιόρας Τρεβεζάνος, όστις μετά πολύμηνον πολιορκίαν και
ανθίστασιν, ηναγκάσθη υπό της Τουρκικής φρουράς, επιδειξάσης
ανθίστασιν ουχί ευκαταφρόνητον, να αποσυρθή. (2) Ως δε οι Τούρ
κοι ενισχυθέντες και τολμηροί μάλλον γενομένοι δια την ανθί-
στασιν εν Κεφαλληνία, κατέβαλαν την στρατιωτικήν ανδρίαν των
Βενετών, και εκυρίευσαν παρ' αυτών Ναύπακτον , Μεθώνης, Κω
ρόνης και Σόγχιον ή Ναυρίνον, οι Βενετοί ηθύμουν. Ενώ δε φό
βος ένέπεσεν άπασι τοίς υπηκόους των Βενετών Ελλησιν, μαθόντες
ότι ο Τουρκικός στόλος διεπλει τα Δαρδανέλια επι τας Βενετικάς
χώρας, οι Κερκυραίοι ουδεν πτοηθέντες και υπό πατρίου ζήλου
προς τους ομοεθνείς Χριστιανούς και την φιλόχριστον πολιτείαν
των Βενετών , κινούμενοι, ώπλισαν, εξ ιδίων, εξήκοντα γρίππους.
της πολιτείας παρεχούσης μόνον την ζωοτροφίαν και τα πυρο:
βόλα, και παρέπεμψαν αυτούς μετά του Βενετικού στόλου κατά
των εχθρών. Ωδήγει δε τους Γρίππους αυτούς και Βενετος Μαρ
χος Βαρμοντάνος. Οθεν και η Βενετική πολιτεία ευαρεστηθείσα
εις την υπηρεσίαν, ώρισε να διδηται εκάστω Κερκυραίω ενόπλο
έν χρυσούν φλορίου (3) Ωπλίσθη τότε και η Ζάκυνθος και ανη
γέρθησαν τα φρούρια ά είχον κατασυντρίψει οι Τούρκοι. (4) Διο
ρισθείς δε ο στρατηγός Πεζαρος Θαλάσσιος στόλαρχος , και καταν
διώξας τον Τουρκικός στόλον, και ανακτήσας μέρη τινά των εν
ταις Ελληνικαίς χώραις κυριευθέντων, αφίχθη εις Ζάκυνθον. Εδώ
ευρών τον Ισπανικών στόλον , του βασιλέως Φερδινάνδου στολαρ
χούμενον υπό Κονσάλβου εκ Κορδυσης , συνεννοήθη μετ' αυτού ,
όπως από κοινού συνεργασθώσι κατά Bαρβάρων Τούρκων .. Και

(1 ) Loverdo Saggio Storico dell'isola di Cefalonia Cap. VI.

(3) Vianoli Hidl. Ven . Li s p . 50 – Giustiniani Stor. Ven.L. - Sanudo eliasää
L. ΙΙΙ . pag. 43ο.
( 3 ) Libro delle Ambascerie di Corfu II παρά τω αρχειοφυλακείο Κερκύρας
Bembo Sto.ia ven. lib . V.
( 4 ) Sanulo III Sai - 825.
αποπλεύσαντες συνάμα εκ Ζακύνθου, εξ ης παρέλαβον και άν
δρας Ζακυνθίους ενόπλους, ών διαμνημονεύεται Μάρκος Συγούρος,
απέπλευσαν εις Κεφαλληνίας. Πολιορκήσαντεςδε το φρούριον, ισχυ
ρώς ανθισταμένης της Τουρκικής φρουράς, δι' εφόδου διεπόρθησαν
αυτό, έσφαξαν τους Τούρκους και εκυρίευσαν την νήσον (1500).
Τότε εφονεύθη ο Ζακύνθιος Μάρκος Συγούρος εισπηδήσας πρώτος
εκ των τειχών. Διό αντάμειψε τους υιούς αυτού με τίτλον κό
μητος ή Βενετία και κτήματα έν Ζακύνθω. ( 1 ) Ωσαύτως ήμειψε
διά κτημάτων τον Μαρτίνος Σδρίνιαν αρχηγών ιππέων , ού ή οί
κογένεια διασωζομένη μέχρι του νυν εν Κεφαλληνία , ετιμήθη με
τον τίτλον κόμητος . (2)
• Την άλωσιν δε Κεφαλληνίας μαθούσα και Βενετική Γερουσία ,
διέταξεν ευθύς , όπως προβλεπτής ευγενής Βενετος επί διετείαν
διοική αυτήν με μηνιαίον μισθόν 40 δουκάτων, συνεπιφέρων με
6' εαυτού γραμματέα, ένα στρατιωτικών ιππέα και υπηρέτας. Επί
δε προςκαίρω τακτοποιήσει και φρουρήσει αυτής, ώφειλε να σταλθη
Κοντόσταυλος (στρατιωτικός φρούραρχος) μετά εκατόν ενόπλων
ανδρών, και του χρειόδους πυροβολικού , τοιχοποιών και λιθοτό
μων, όπως επισκευασθώσι τα φρούρια , και 600 δουκάτα δια
τεθώσιν επί δαπάνη . (3) ο δε Πέζαρος διένειμε γέας εκ Κεφαλ
ληνίας τοίς προσελθούσι στρατιώταις και τα και αποίκοις έντε
Κεφαλληνία και Ζακύνθω, ών διαμνημονεύονται Νικόλαος Μενά
γιας και Θεόδωρος Βαρκετίνης εν Κεφαλληνία, Λάσκαρις, Πα.
λαιολόγος , και Βαρβιάνης έν Ζακύνθω.
Κυριευθείσης της Κεφαλληνίας, συνήνωσει και ο Πάπας Αλέ
ξανδρος 5'. τον στόλον αυτού μετά των Βενετών , ένθείς στόλαρ
χον τον επίσκοπον της Πάφου (Κύπρος) Ιάκωβον Πέζαρον ευγενή
Βενετόν. Ούτοι δε ομοθυμαδόν απέπλευσαν εκ Κεφαλληνίας, και
διευθύνθησαν εις Αγίας Μαύρας. Εκεί διά του στενού των ελών
εισαγαγόντες δώδεκα γαλέας , εποίησαν εξόδους κατά των Τουρ .
κών και προσβολές, εκυρίευσαν την πόλιν, και είτα διεπόρθησαν
το φρούριον, κατασφάξαντες όλην την φρουράν εκ 500 ανδρών
συγκειμένην (1502 ) Αυγούστου 80).

(1 ) Archivio di Venezia - Εγγραφα παρ' αυτούς και διπλώματα παρά τη έν Ζα

κύνθω οικογενείς των Βαρόνων Συγούρων.
(0) Senato R. 16 εν τη Μαρκιανή.
(3) Senato Regi. T. XV , 6. 57 - secreta ( 1500 )
 m 48

Επιστρεψάντων δε των συμμάχωνεις Κέρκυραν αντάμειψαν οι

Βενετοί τους πολεμηστάς και μεταξύ αυτών και τους νησιώτας ,
ών διαμνημονεύονται Αλέξανδρος Τότιος Κερκυραίος , Ζαχαρίας Δα
μιλιανος εκ Ζακύνθου, και Ιάκωβος Βάλβης Πάριος . Παύλος Κον
ταρίνης διωρίσθη διοικητής Λευκάδος παρά του πεζάρου, και
ευθύς επιχειρίσθησαν την επιδιόρθωσιν του φρουρίου , Αλλ' ώς οι
Τούρκοι ήκμαζον αεί εν δυνάμεσι, και επηπείλουν ου μόνον τας
εν Ελλάδι των Βενετών χώρας, αλλά και αυτήν την Ιταλίαν,
οι δε σύμμαχοι ήσαν απηυδησμένοι χρήμασι και ανδράσιν, μόλις
οι Βενετοί διέγνωσαν το ευδιάθετος του Τούρκου εις συνδιαλλα :
γήν, εποίησαν μετά του Βαγιαζίτου ειρήνην τω 1803 , δι' ής
ωρίσθη ότι η Κεφαλληνία μετά της Ιθάκης και Ζακύνθου να κα
τέχωνται αιωνίως υπό των Βενετών, η δε Αευκάς να αποδοθη
εις τους Τούρκους.

και γυ
 κ . Α9

Ε '.

Παξοί -
+ Πάργα -- Κύθηρα - Βουθρωτόν:
Σιστρατείαι Κερκυραίων , και βοήθεια παρ' αυτών
τους Βενετούς .

Αγνογνοούμεν
ού, τα διατρέξαντα κατά τους αιώνας τούτους εν Κυε
θήροις. Η οικογένεια των Βενιέρων επεκράτει εν αυτή ως είπομεν,
και αύτη οικούσα εν Κρήτη έστελλεν επιστάτας, ένα απολαμ :
Εάνωσι το εισόδημα αυτής . Κατ ' εκείνους δε τους χρόνους, ότε
οι Βάρβαροι κατέστρεφαν τα πάντα εν Πελοποννήσω, πολλοί των
Μονεμβασιωτών, και άλλων Πελοποννησίων κατέφευγαν εις Κύθηρα .
Τότε λέγει χρονικών περισωθεν εν τη Μαρκιανή της Βενετίας ,
και κοινοποιηθεν ημίν παρά του ιστοριογράφου Χόπου" (1 ) ότι
οι ολίγοι κάτοικοι προς φύλαξιν έκτισαν μικρών οχύρωμα επί
υψηλής θέσεως του Καψαλίου , όπως αποφεύγωσι τας ληστείας και
επιδρομές των βαρβάρων, Είτα Καρουσιασθείσα προστάτης ή Βε
ετική αυθεντεία πολλάκις διέσωζεν αυτούς αυτών επιδρομών. Τότε
Μονεμβασιώται τινές έκτισαν και το μοναστήριον του αγίου Θεο :
δώρου προσηλώσαντες κτήματα. Αλλ' οι Τούρκοι πάντοτε ενεδυ
ναμούντο , και προσέβαλλον τας Ελληνικής χώρας. Μόνη δε ή Β
ετία διά των στόλων ίσχυε να ανθίσταται εις τας προόδους
εκείνων Διό οι Κυθήριοι αυτούς προστάτας ελάμβανον εις το κρά.
τος αυτών, και παρεδίδοντο εκουσίως. Ωσαύτως και αι δύω νή.
σοι των Παξών Ερικούσαι υπό των αρχαίων καλούμεναι τα αυτά
εποίησαν , αφού υπέπεσαν εις την αυτήν πολιτικών τύχην της
Κερκύρας, ότε ο Αγγιoίνοι κυριεύοντες την Κέρκυρας, έδιδαν τιμά
ρια εκ των γαιών των Παξών προς τους υπηρετούντας αυτούς, ώς
είπομεν προλαβόντως. Οτε δε εγένοντο οι Αλβανοί και οι Τούρκοι
έν Ηπείρα πολλοί των περιοίκων Ηπειρωτών διαφεύγοντες τας έ
πιδρομές κατώκουν εις Παξούς. Δια ταύτα βλέπομεν χωρία τινά των
νήσων τούτων επωνυμούμενα τω αυτώ ονόματα των μερών της ΕΗ

( 1 ) Fragmentum chronici Cytherae insulae C.d . Marc. graeci pl. VIII Olim
Naianas N. CGXLI..θρα το όπισθεν έγγραφα ΙΑ '.
7
 50

πείρου εξ ών μετέβαινον οι άποικούντες ούτοι. Τοιαύτα δε είναι τα Ε:

Φαναριωτάτικα , Βελιανιτάτικα, Ζενεμπισιάτικα Αλβανιτάτικα, Αεο :
λούθως θέλομεν ίδη πώς εκυβερνούντο οι Παξοί επι Βενετοκρατίας .
Την αυτήν προστασίας των Βενετών εζήτησαν και οι Πάργιοι α
ποστείλαντες ένα των συμπολιτών εις Κέρκυραν ένα δοκιμάση την
διάθεσιν της Βενετικής πολιτείας ενώ οι Τούρκοι εξηπλώνοντο εις
.

τα πέριξ αυτών, φέροντες πυρ και μάχαιραν εφ' όλων των Χριστια
νών. Πληροφορηθέντες δε ούτοι το ευδιάθετος της πολιτείας του 1

Αγίου Μάρκου εις το να παραλάβη αυτους υπό προστασίαν, έπεμ·

ψαν εις Κέρκυραν τω 1401 τον πρωτοπαπάν αυτών Ιωάννης Βασιν "

λάν, και τους προύχοντας αυτών Ιωάννης Αντίοχον, Δημήτριος Βερ :

βιτσιώτης και Ιωάννης Κούμανoν. Ούτοι δε εποιήσαντο συμβόλαιον
μετά του τότε Βαύλου Κερκυραίου Αζαρίνου Καραβέλου: δι' ου ώ τα
ρίζετο Τον η παράδοσης του φρουρίου των προς τους Βενετούς . 2ον
Η απόλυσις τών Παργίων εκ των φυλακών των Βενετών επί πλημ»
μελήμασι μέχρις εκείνης της εποχής. 3ον Π απόδοσης των κτημά
των των αρπαγέντων από τους εν Ηπείρω εχθρούς Μαζαρακαίους.
4ον Η ελευθεροπλοΐα και ασύδοτος γεωργία ακαλλιεργήτων κτη»
μάτων έν τε Αντιπάξοις και Κερκύρα. 5ον Το να μή υπόκηνται
είς στρατολογίαν, ή εκστρατεύωσιν ειμή υπέρ της οικείας πατρίδος.
*
6ον Ολαι αι περί το φρούριον γαίαι να ήναι ελεύθεραι . 7ον Ελεύα
θερον παντός μωνοπωλείου , ώς έτι το πρινοκόκκιον και η Βαλανος.
8ον Η φρούρησης του κάστρου των υπό ενός λόχου Βενετών , και
αξιωματικού . 9ον Να δίδωνται τα συνήθη γλυκύσματα προς τους
ιερείς και τους εν υπουργήμασι τα Χριστούγεννα , και 5 μόδια ά.
λατος εις πάσαν οικογένειαν. 10ον Να μισθοδοναι παρά της κυ
βερνήσεως όλη η φρουρά, ο κοντόσταυλος (Φρούραρχος) και ο Πρι.
μηκύριος (και εισπράκτωρ). 14ον Επί οκτώ ημέρας να εισπράττη και
κοινότης των Παργίων τους τελωνικούς φόρους , το δε λοιπόν του
χρόνου η πολιτεία. 12ον Συμβούλιον δε της κοινότητος εκ των
αρίστων οικογενειών να διέπη τα εγχώρια , εκλέγον ιδίους συν
δίκους . ( 1 )
Τα προνόμια ταύτα και η συμφωνία καθυπεβλήθησαν προς τον
εις !
Δόγην της Βενετίας Φραγκίσκος Φωσκαρίνης και ούτος επεκύρω
σεν αυτά, διά δουκικού ψηφίσματος τω ( 1447). Αλλά μετ' ολίγον

α) Το πρωτότυπον ιταλιστί όρα όπισθεν έγγραφον Β',

και Χοτσή Βεής εισελάσας μετά στρατού , προσέβαλε της Βενετικός
εν Ηπείρω έγκτήσεις Βουθρωτόν, Αγίαν Στροβίλης, Ρινιάσαν και
Πάργαν. Μη δυνάμενοι δε οι εγκάτοικοι να αντισταθώσι εις την
πλείονα δύναμιν των εχθρών , παρεδόθησαν εις τους Τούρκους. Αλλ'
οι Βενετοί εκστρατεύσαντες εκ Κερκύρας, ή άγκασαν τους Τούρκους
και παρέδωκαν αυτοί το φρούριον Πάργας, και ανυψώθη εκ νέου
ή σημαία του Αγίου Μάρκου ( 453 ).
Αλλά και προλαβόντως οι Κερκυραίοι» ως και μετά την επο
χήν αυτήν, αγάπη θρησκευτική προς τους ομοθρήσκους , και αφο :
αιώσει προς την πολιτείας του Αγίου Μάρκου είχον ποιήσει πολλές
εκστρατείας κατά Τούρκων, άς ουχί άσκοπον εντεύθεν να αναφέρω
μει ως διαμνημονεύονται εν τω Γ '. βιβλίω παραπρεσβειών Κερκύ .
ρας, των σωζομένων εν τώ αρχιβίω αυτής. ( «) Κατ' αυτάς τα
1 401 εκυρίευσαν τας Σαγιάδας εκ των χειρών του Βογκόη το φρού
ριον και το περίχωρών της Πάργας. Τα 1433 τους Γενοβέζους ελ .
θόντας και δητούντας το άστυ Κερκύρας απεδίωξαν. Το 1454 του
Τούρκου Αγάσβαση εισβαλόντος εις Πάργας ήμύνοντο υπέρ αυτής
υπερχίλιοι άνδρες Ωσαύτως ανέκτησαν το κυριευθέν υπό Τούρκων
φρούριον Βουθρωτού. Τώ 1435 έστράτευσαν εις Στρόβολι, Βινιάτσαν
και Εύριπον οπλίσαντες και δύο πλοία. Περί τους χιλίους είτα εκ
στρατεύσαντες εις εξαμήλι περίχωρον του Βουθρωτού επετέθησαν τους
Τούρκοις (1462). Ταυτοχρόνως δε παρηκολούθουν με μίαν Γαλέαν
τώ Καπέλω επιπλέοντι εις Μετιλήνην. οδηγούμενοι είτα υπό του
Βαύλου Κορυφών (1463) κατέκτησαν Σοποτόν, Αξίλναν και Κά
βαν, και είτα μετά μεγάλην αιματοχυσίαν εκυρίευσαν το Κόχιμον.
Ακολούθως το 1473 εκατόν Γρίπποι Κερκυραίων επέπλευσαν εις
Αυλώνα, και εκυρίευσαν Στροβίλους. Πεντακόσιοι δε αυτών πάλιν -
πεστράτευσαν εις Ριγνιάσαν. Του Τούρκου δέ εισβαλόντος εις Βου
θρωτόν αυτοί μετά και φλαμβουριάρων και 1000 οπλιτών (1477)
αγόμενοι (175 ) υπό του Βίκτωρος Σολομού έστράτευσαν εκείσε,
και ήμύνοντο πολιορκούμενοι, και υποφέροντες εκ πείνης και δίψης
μηδέποτε παραδοθέντες. Ωσαύτως και επί του Λομβαρδικού πολέμου
έστράτευσαν εις Ιταλίας. Και πολιορκουμένου του Σκούταρη δύο γρίπ.
ποι και πολλαι φούσται αυτών απέπλευσαν εις Ναύπακτον. Εκατον
δε Γρίπποι ενόπλων ανδρών οικείων παρείποντο τώ Βίκτορι Σοράν

(1 ) Ambasceria della magnifica Comunità di Corfù fatta nel 1540 innanzi

al doge Petro Lando,
 52.

τσω επιπλέοντι εις Καλλιούπολιν" και είτα ετράπησαν μετά τριά

κοντα οκτώ Γρίππων. Επί δε του Φεραρικού πολέμου δύω φούσται Ε
Κερκυραίων και πολλοί Γρίπποι έπλευσαν εις Κούρτσολαν, άτε και
Φερδινάνδος επολέμει. Τέλος επί της διαπορθήσεως της Μεθώνης
συνέπλεον τω στόλου του Λορελάνου 36 Γρίπποι. Μεθ ' ετέρων 30
συνεπολέμουν , μετα Πεζάρου εις Λευκάδα . Aλλων δε υπηρεσιών αυ
τών και εκστρατειών ου μόνον των Κερκυραίων αλλά και των άλ
λων Επτανησίων θέλομεν διαμνημονεύσει, εκθέτοντας την ιστορίας
αυτών επί Βενετοκρατίας . Τοιαύτη δε εν γένει ην η κατάστασις
των νήσων του Ιονίου, κατά τας τελευταίας μεσαιωνικής εποχής
πρίν άπασαι αι νήσοι έλθωσιν εις το κράτος των Βενετών, Τάς
λοιπάς αυτών τύχας και περιπετείας εν τοις εξής ιστορικούς κεφαν
λείοις των παρόντων εμών απομνημονευμάτων , διαλαμβάνομεν,

ΤΕΛΟΣ ΤΙΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ,

-
 53

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟΝ.
ΤΜ Η Μ Α Α '.
Τύχει και Πράξεις των Επτανησίων , και ιδίως
των Ζακυνθίων, από Βενετοκρατίας μέχρις
ελεύσεως των Αγγλων ,
1500 - 1809 Μ. Χ.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Α '.
Διέπεια της Βενετικής πολιτείας επί των Ελληνικών χω
C

ρών - Αντιπαράθεσης της Τουρκοκρατουμένης Ελλάδος

.
Ελληνικού πνεύματος ενεργητικότης επί της δουλείας
-Κερκύρας και Κεφαλληνίας κατάστασις - Ζακύνθου έ.
σωτερική διαχείρισης επί Βενετών - Οικισμός και γεωρ :·
γία των νήσων Πόλεις φρούρια και περίχωροι
Διοίκησις προβλεπτών - Επιτηδεύματα , πρόσοδοι και
φόροι – Στρατοσύλλεκτοι (Cernidi) και χωροφύλακες
Πολιτική των Βενετών προς υπηκόους Ελληνας Κερκύ
ρας, Κεφαλληνίας και Ζακύνθου – Συμβούλια κοινότη
O

τος – Αρχοντολόγιον -- Σχέσεις άρχοντολογίου προς κοι

νότητας πολεμικές επιχειρήσεις της πολιτείας – Κινή
σεις αυτής - Συναίσθησις Ελλήνων κατά τους περισπα
σμούς της Βενετίας .

Άμα
μα οι οσμανλίδαι έστησαν τον θρόνον επί των ερειπίων των
Γραικορωμαίων Κεφάρων , Κέρκυρα , Κεφαλληνία , Ζάκυνθος, Ιθάκη,
και η περίχωρος Πάργα, Βουθρωτού και Πρεβέζης , έχονται υπό
το κράτος της Βενετίας (1483 Μ . Χ .) Χριστιανική μεν ούσα
 64

και πολιτεία αυτής, επιτηδεύει το να προέγη κοινωνικές βελ

τιώσεις προς τους υπηκόους διά νόμου και δραστηριότητος κα IL
παλλήλου των εθών του τότε χρόνου. Μάλλον ενεργούσα κατ' α
νάγκας περιπτώσεων, και κατά διδασκαλίαν θεωρικών συστημάτων ,
έπασχολείται εις το πραγματικών και βιωφελές τον μεν ομογενή
οπήκοον Βενετών αναδεικνύουσα επιφανή διά κυριαρχικών δικαιω
μάτων, τον δε αλλοεθνή Ελληνα καιΙλλυριών συμφιλιούσα διά δη
μοτικών προνομίων και συναγωνισμών επί παγιώσει του κράτους Οι

και βελτιώσει της οικείας πατρίδος. Αι επί μέγα διάστημα γε

νεών πρόοδος του πολιτεύματος αυτής επί ευσταθεί και ακλο
νήτω θεμελιώσει δυνάμεως συνέτειναν εις επίτευξιν έργων ειρη:
νικών τόν τε δημόσιου και ιδιαίτερον πλουτισμόν προαγόντων ,
και εκ παντός κινδύνου τας χώρας της προασφαλιζόντων. Κυρία
ικανούς μέρους των προς τα βόρεια της Ιταλίας ανθηρών χω
ρών, η Βενετία βασίλισσα του Αδριατικού , και κατέχουσα την
κλειδα του Ιονίου, διέρχεται ακωλύτως και κυριαρχικώς όλα τα
πέλαγή της Ανατολής, και κυματίζει προνομιούχων και κραταιάν
σημαίαν επί των φρουρίων των νήσων του Ιονίου, επί των πλειό
νων προμαχώνων της Ακαρνανίας και Πελοποννήσου , επί πάσης
επάλξεως των μεγαλητερων Ελληνικών νήσων. Ζη ανέτως υπό
τους νόμους αυτής και υπήκοος Ελλην, προνομοιουχείται υπό της
κυβερνήσεως, χαίρεται ταυτοκυβερνήσεως τύπους εν τη οικεία ,
προστατεύεται υπό της δυνάμεως αυτής κατά πολεμίων, αντιο
μάχεται τω θραύσαντι τα οικεία σκήπτρα Τούρκω, και διορ
θούται όσα έκακοπάθησεν επί της Φραγγιακής και Βαρβαρικής κα
τακτήσεως. Τοιαύτα τα αγαθά , ότε πολιτεία ευτυχεί, νομίζουσα
ιδίαν αυτής ευτυχίαν εκείνην των υπηκόων . Ως δε μόνη η Βε
νετία της θαλασσοπλοΐαν και εμπορίας περί την ανατολικής Με
σόγειαν επεκαρπούτο , οι Χριστιανικοί λαοί της ανατολής υπό την
φορολογίας της υπάγονται. Ευζωίας δε και πορισμών παρά της
πολιτείας προνοουμένων αναπτύσσεται τούτων και μαρανθείσα κρι
γωνία . Οθεν της πρωτευούσης οι χειροτέχναι εργάζονται δραστη.
ριώτερον , και οι έμποροι ευδοκιμούσι, καθ' όσον επεκτείνεται περί
τους λιμένας του Μεσογείου και δυναμις της εναντίον πάσης αντι
ζηλίας των λοιπών κρατών της Ιταλίας. Και τέλος και αναπαυ ..
τικός βίος των πατρικίων , και το διαπρεπές μεγαλείον του
κράτους διατρέφει φιλοτιμίαν και επίδειξιν μεταξύ των πολεμι
στών και εμπόρων, οι τινες θελγόμενοι εις έκλαμπρα μνημεία της
αρχαιότητος , φλεγίζονται εκ του παραδείγματος, να διακοσμώσε την
 38

οικείαν πατρίδα δι ' έφαμίλλων έργων , εξασκούντων ευφυίαν τεχνήτου .

Στενάζει όμως και λοιπη Ελλάς ή ζυγωθείσα υπό του βαρβάρου,
Αναπετάσας ούτος την ημισέληνον επί των θόλων της Αγίας Σο»
φίας , καταστρέφει ό,τι λείψανον σοφίας, τέχνης και ευνομίας δεν είχε
έξαλείψει επί της Ελληνικής χώρας βία και αμάθεια δυτικού κα
ταφράκτου Ιππότου . Θέαμα ελεεινόν παριστά η εστία του αρχαίου
πολιτισμού . Μετά την κατάκτησιν του απολιτίστου Σελδι Εούκου και
περιηγητής απαντά ερείπια γενόμενα, τα άλλοτε οικήματα Ελλη
νικής Θεολατρείας και δόξης. Ολόκληροι πόλεις κατεστράφησαν δή.
μου εξηφανίσθησαν" ιερά κατέπεσον αγροί εχερσώθησαν ναύλοχα
κατεχώθησαν” συνοικίαι ήρημώθησαν και πολύχνια λειψανδρή αι
άλλοτε επιφανείς πόλεις ανεβαίνοντο. Ενώ δε αρχαίως η Ηρωϊκή
φυλή προσεκαλείτο μακρόθεν ένα σωματοφυλάξη αλλοτρίους ηγεμό
νας βλέπονται ήδη εν τη χώρα του Ηρωϊσμού Αλβανοί σκαιοι το ή.
θος και άγριοι την ψυχήν να διατρέχωσιν , εκτελούντες πλείονας
ανηλεότητας επί των τιμαλφεστέρων των συνδούλων αυτοίς , και αυ.
τοί οι δορυκτήτορες αυθαιρέτως διατιθέμενοι ζωήν , τιμήν και ιδιο
κτησίας των δωρεαλώτων. Ουδεμία φροντίς κοινωνικής βελτιώσεως
λαμβάνεται παρά των κυρίων . Απιστοι και αλαζονικοί οι δεσπόται,
οι κατέχοντες την Ελληνικήν γήν διά δικαιώματος της σπάθης , και
διατηρούντες την ζωήν των οικούντων χάριν κεφαλικής εξαγορά
σεως , ουδέν ιερόν, και όσιον και νόμιμον αυτοίς σέβονται. Αγριοι στρα
τιωτικοί υπό το όνομα Σαγγιάκοι και Βοϊβόδαι διέπουσι τας πό
λεις και τας περιχώρους άνευ τινός νόμου γραπτού , ειμή δι' εν
ταλμάτων του Διβανίου. Τα εδάφια του Κορανίου εφαρμόζονται εις
τας δίκας κατά το δοκούν της αμαθείας και ιδιοτροπίας των Κα.
τηδων . Η ιδιοκτησία των εκλειψάντων αυτοχθόνων διανέμεται εις
τιμάρια , όπως περιθάλπωνται οι στρατευόμενοι κατακτηται υπό το
όνομα Αγάδες , και όπως διατηρώνται αι Μοσχέαι και Μεδρεσέδες,
ών ή πρόσοδος συμπεριλαμβάνεται υπό το χύδην όνομα Βακούφια.
Μόνη μικρά μερίς διασώζεται τους κατακτηθείσιν, οίτινες προσ
σέροντες και εξ αυτού το πέμπτον προς τους κατακτητές, ηδύναντο
να μεταδώσωσι το μερίδιον τούτο εις κληρονομίαν και προς τους
απογόνους . Τελούντες δε περί πάσαν συνεισφοράς και απαίτησιν παρά
του διοικητού οι δουλωθέντες, παριστώντo διά τινος συμβουλίου -
διεθνούς , καταρτιζομένων εκ των επιφανεστέρων της κοινότητος προε
ετώτων καλουμένων. (1 ) Αλλά τα πάντα δια του Κορανίου και
(1 ) Olivier voyage dans l'empire ottomane vol, I. pe 150.
 36

διά το κοράνιον διευθετίζονται κατά των άτυχούντων δορυαλώτων .

Ζωή και περιουσία, νόμος και έθος, πολιτεία και θρησκεία , του
Ελληνος ως εξ ιστού αράχνης κρέμανται. Ανά πάσαν στιγμήν το *

αγριωπόν του τυράννου και το βίαιον συναισθάνεται και δουλωθείς:

υποφέρει μυριοτρόπως, κακοπαθεί , στερείται, θυσιάζει σώμα και
οικίαν, ίνα μηδέν παραμορφώση εκ της καρδίας και εκ των θρησκευ
τικών πεποιθήσεων . Αγνός το φρονήματι ο Ελλην, καρτερικός εν
1η αθλιότητι , παλεύει μόνος κατά της δουλείας και ένατενίζων το
όμμα προς ουρανόν, παραδέχεται τον μαρτυρικόν στέφανον παρά
του Υψίστου, προς όν εναποτίθεται τάς προσδοκίας και ιάσεις των 3

πληγών του .
Η εικών όμως τοσαύτης αθλίας καταστροφής θέαμα άξιον προσοχής
παρέχει τη φιλοσόφω. Εν τω σάλα του Ελληνικού λαού επιφαίνεται
δραστήριος ώθησης του πνεύματος προς έργα τινά διανοίας, ηθικότητος
και ισχύος" μολονότι άνδρες μεγαλοφυείς και ισχυρού χαρακτήρος δεν
τυγχάνωσιν επιστηρίξεως εν τη οικεία πατριδι όσον παρά τινί αλλο
τρίο ηγεμόνι. Αλλά και μεμονωμένοι ούτως, αισθάνονται εν τη καρδία
την λαμπράν ελληνικής καταγωγής, ενθουσιώσιν εις τας προγονικάς
παραδόσεις , και άμιλλώνται εις συναγωνισμούς υπέρ της εθνικής ολο
μελείας. Μάρτυς τούτου παρίσταται ουχί φιλόσοφος μεταγενέστερος
εν τοις βιβλίοις παρατηρών τας φάσεις λαού κακουμένου Θεοδόσιος και
Ζυγομαλάς αυτόπτης σύγχρονος των γεγονότων, και συζων τοίς ο .
μοεθνίσι , διεξέταζεν τάς τύχας αυτών , ενώ συνήσθάνετο ουχ ήτ·
τον τα δεινά της δουλείας . Επιστέλλων ούτος προς τον Γερμανών
Μαρτίνος Κρούσιον πυθόμενον τα της πατριδος των Μουσών γρά
φει « Εν δε νύν λέγω ότι τα κλήματα γής της παρ' ημών
« οικουμένης ως Θράκη, Μακεδονία , Ελλάς , Πελοπόννησος , Ηπειρος
• και λοιπά , και αι πόλεις Ηράκλεια , Θεσσαλονίκη, Αθήναι, Ναύ .
« πλιον, Ναύπακτος Ιωάννινα και άλλα θαυμασίως έχουσι τη τε
« θέσει κοσμούμενα, τώ εύκραεί αέρι, τοις διαφανέσιν ύδασι και
• υγείας αίτιοι, και άλλων καλών, ως Ιατρών παίδες φιλοσοφή
« σαιεν, τούτων ένεκεν από το γής και θαλάσσης δωροφορούμενα ,
• ως παντοίους αγαθοίς τρεφομένων αφθόνως των ενοικούντων τοίς
« αγαθοίς. Πλήν & μεν τω χρόνω ήφανισμένα και λείψανον μό
* νον των πάλαι καλών και της τότε ευδαιμονίας ως Ηράκλεια
* και αι Αθήναι, περιφανείς ούσαι μητροπόλεις και λόγων πη»
« γκι 1
Νύν δε άπαντα ταύτα ( φεύ) δεδουλωμένα δουλεία
* Αγαρηνών, και ουκ έχοντα της ελευθερίας επιστήμας , είμή τι
“ που εφευρίσκεται. Το δε αίτιον ότι αι κακώσεις, και αι συ.
 37

• ζητήσεις των τυραννούντων δειναι. Πλήν δεκτικώτατοι εισίν οι

σ τοις τοιούτοις τόποις ένοικούντες, ότε διδάσκαλος τύχωσι των
4 μαθημάτων λαμβάνειν δια την ενούσαν, ώς oίμαι το Ελληνικά
* γένει ευγένειας και την κράσιν και την θέσιν των τύπων αυ
« των, ά πλεονεκτήματα εισίν θεόθεν έμπεφυκότα και σχεδόν
« ανεξάλειπτα . Τα νέφη δε των επισυμβαινόντων καθ' ημέραν
• συμφορών, τον ήλιον των καλών τούτων ουκ έα και την σο ·
« φίαν θάλλειν . Δώη δε θεός ποτέ άνεσιν και ελευθερίαν, την τε
« εις το αρχαίον αποκατάστασιν ... Oρώ δε νύν (ώς και άλ
« λοτε έγραψα, και λέγειν τοίς ενταύθα πάσιν ου παύομαι, την
• αλήθειαν κηρύττων) μετοικήσαντα πάντα τα αγαθά από των
Ελληνικών τόπων και ενοικήσαντα εν υμίν . Η τε σοφία και αι
« των μαθημάτων επιστήμοι , αι τέχναι αι άρισται, η ευγένεια,
ει τα όπλα , ο πλούτος, και παίδευσις και και λοιπός των χαρίτων
« χορός . Ελληνικών δε χαρίτων το κλέος βαρύς ώλεσεν αιών ,
• βαρβαρικούς δαμάσας και θέσιν άγλαϊήν. ( 1 )
Συωδα δε τούτοις και ο περικλεής Βλεμαΐνος εκφράζεται περί
τινός ζωπύρου εν τη καρδία του Ελληνος , 8 μηδέποτε έσβέσθη ,
καθ' όσον ηγριούτο η δουλική καταιγίς , αλλά το οποίον μάλιστα
εξήπτε την διανοιαν εις το να υπολογίζονται τα δεινά , και να
ζητήται θεραπεια τις των ατυχημάτων δι' επαλλήλων αποπειρα
υατων ( 2) Τω όντι ουδέποτε ο Ελλην απώλεσεν ελπίδας εθνικής
αποκαταστασεως Υπέρ χιλιετηρίαν δεδουλωμένος , και αδιακόπως
βασανιζόμενος πάντοτε επιδεικνύεται εν τω θεάτρω των πολιτικών
περιπετειών αγωνισμούς ισχύος και τόλμης υπέρ οικείου εδάφους
και ομοφύλλων Εί και πολιτικός θάνατον φαίνεται ότι πάσχει ,
αλλά έργα πνοής και αναστάσεως επιχειρίζεται και εντός αυτού
του τάφου του. Νεκρούται μεν το σώμα , αλλ' η ψυχή αυτού και
το πνευμα ζωοποιούνται διατηρούντα αναμνήσεις και προσδοκίας .
Και παραφθείρεται μεν η γλώσσα , αλλά μακρόθεν φθέγγονται αι
βιβλοι του Ει δε άλσόνεται τας χείρας και τους πόδας , αλ .
λα και διαρρήγνυται τα δεσμά , οσάκις αφ' εαυτού αμύνεται κατά
της καταθλιψεως , και προσφέρεται αυτώ αλλότριος χείρ ίνα ανακου »
φίση τα κακά του! ! Τίνα λοιπόν σημεία επιφαίνονται ζωής του

( 1 ) Παρά Κρουσίω Τηrcogrecia.

( 2 ) Villemain compendio istorico sullo stato de' Greci dall' epoca della
conquista Mussulmana fino ai tempi nostri p. 9.
8
 - 58

Ελληνικού λαού, ότε ο τύπος αυτού ήτον ιδιοκτησία σκληρών κυ

ρίων, και το θέατρον τινός πολέμου, εν ώ εισήγοντο οι αυτόχθο
νες, ως επισόδειον του παρισταμένου δράματος; Ιδού το κυριον
ζήτημα επί του οποίου θέλει αείποτε επιστώμεν την προσοχήν
διηγούμενοι τας τύχας των νήσων μας. Ελεύθεροι πάσης προλή
ψεως, μή χαριζόμενοι τους πάθεσιν εξωτερικού κυριάρχου, μήτε
υποκρύπτοντες αίσχη εθνικής αθλιότητος, εξετάζομεν τον Ελληνα,
οποίος υπήρξεν κατά την δουλείας του, και πως κατ ' ιδίαν και
Επτανήσιος ειργάζετο, κατά τας εθνικής φιλοτιμίας και τας πο
λιτικές παρά ξένου κυρίου διευθύνσεις.
Επί εγχωρίω διαχειρήσει έμφρονος κυβερνήσεως και Επτάνησος
έχει έτοιμον πάσαν πηγήν ευνομίας. Οι Βενετοί , άμα κατέσχον
τας νήσους , επεμελήθησαν του να ακμάσωσιν αύται εν ευανδρία
και καλλιεργία. Εν τοσούτω νέοι εγκάτοικοι προσετίθεντο τοις
παλαιοίς· αι γέαι έκαλλιεργούντο, τα προϊόντα πολλαπλασιαζοντο ,
ή ναυτιλία προήγετο , και συναλλαγή ευδοκίμει. Γείτονες αι νήσοι
Κεφαλληνία και Ζάκυνθος τους διωκομένοις υπό του απίστου Πε .
λοποννησίοις, κειμένη η Κέρκυρα κατά τα πρόθυρα της ανατο
λικής Μεσογείου, όθεν οι εχθροί της Χριστιανοσύνης διέρχονται
να ακονίσωσι σπάθην επί του τραχήλου των Ιταλιωτών, προσφέ-.
ρουσι καταφύγιαν παντί Ελληνι διαφεύγοντι την τυραννίαν υπό
τάς πτέρυγας του τότε ισχυρού λέοντος της Βενετίας. Τα δια
τάγματα των κυβερνητόρων απάντων των νήσων προσκαλούνται
Ελληνας πανταχόθεν και Ιταλιώτας επί οικισμό και φυλάξει των
νήσων. Εξ αυτών καθίσταται στρατιά ιππικού και πεζικού έτοι»
μος να προστατεύη τας νήσους κατ' επιβολάς πολεμίων, και να
συντρέχη εις τους πολέμους της Βενετίας. Θεμελιούνται νέαι συ.
νοικίαι εις τας περιχώρους εκάστης νήσου. Πολυανθρωπείται το
άστυ αυτών, και φρούρια οικοδομούνται. Οίκοι περί τον όρμον
εγείρονται, ναοί επί λατρεία του Υψίστου καθίδρυνται, δημόσια
καταστήματα επί ασφαλεία και διαχειρήσει των δημοσίων. Μο
θωναίοι,, Κορωναίοι, Ναυπλιωται, Μονεμβασιώται , Ζόγχιοι ( Ναυα
ριναίοι), Ηλείοι, και κατά τους τελευταίους της πολιτείας πολέ
μους Αθηναίοι, Ακαρνάνες, Ηπειρώται , Χίοι, Κύπριοι και Κρήτες
έχoυσιν άσυλον τας νήσους ημών , ενώ καταστρέφεται η πατρίς
εκάστου. Υπό την σημαίαν του Αγίου Μάρκου λαμβάνουσιν αυτοί
ασφάλειας ζωής, επινομήν ιδιοκτησίας, προνόμια ιθαγενείας, εξά
σκησιν ακώλυτον εις θείαν λατρείαν. Αυξάνει ούτως ή πολυαν
θρωπία των νήσων, χλοηφόρα πεδία γεωργούνται , πολύσταχα λήία
 39

προάγουσιν άφθονα σιτηρά, όπως διατρέφωνται οι εγκάτοικοι και

προσοδεύεται το δημόσιον. Εύοινοι αμπελώνες, και πλουτοδόται
σταφιδώνες σκεπάζουσι τάς πεδιάδας Ζακύνθου και Κεφαλληνίας:
Ο προβλεπτής Πέτρος Φώσκολος ( 1506) επιβάλλει ποινήν εις
τους Κεφαλληνας , όσοι δεν ήθελαν να καλλιεργώσι τας χερσωμές
νας έως τότε γέας. Οθεν άγοναι γέαι μεταποιούνται εις κήπους
γλυκυτάτων καρπών » δενδροφυτoύνται τα πέριξ των συνοικιών
και επαύλεων Κερκύρας και Παξών. Ελεόφυτα διακοσμούσι τας
υπώρείας, κοιλάδας και κορυφές των ορεινών αυτών αλύσεων . Και
ποίμναι βόσκουσιν εις τους θαλλοφόρους λειμώνας όλων των νή
σων. Περιoικίαι μικραι αγροτών, (καζάλια ) ιταλοφώνως καλού
μενα εις μεγάλες και πολυπληθείς κώμας μεταβάλλονται. Αρχηγός
και δήμαρχος μετά αγροφυλάκων επιτρέπεται την διεύθυνσιν εκά
στης χώρας των νήσων. Ούτος ώφειλε προθύμως να υπακούη
τοίς κελεύμασι του αρχηγού των αγροφυλάκων (capo delle cer
nidi della campagna), να αναγγέλλη εις το διοικητήριον της
νήσου περί παντός εν τη περιχώρω κακουργήματος, και να σπεύδη
εις επικουρίαν των καταδιωκόντων τους προσβάλλοντας βαρβάρους.
Πολλά εκδίδονται διατάγματα εξ αρχής της συσταθείσης παρά
Βενετών κυβερνήσεως εν εκάστη νήσω περί βελτιώσεων.
* Εν Κερκύρα οι Κυβερνήται προνοούσι περί σιτοφορίας και προ-»
σωπικής ασφαλείας Επί τούτω εμποδίζεται το να εξάγηται και
σίτος εις τα πολύχνια της πέριξ Ηπείρου, Πανόρμου και Φανα
ρίου δια την επερχομένην σιτοδείαν εν τη νήσω. Δίδεται τόπος
τώ δήμω Κερκύρας ένα οικοδομήση σιτοθήκας και αλευροθήκας,
κατεχόντων των συνδίκων τας κλείς. Απαγορεύεται τους ναύταις
των Βενετικών και Κρητικών Γαλέων το να εξέρχωνται άνευ
αδείας των πλοιάρχων, ίνα κλέπτωσι τα τρόφιμα των εγκατοίκων.
Διατάσσεται ότι οι Φρούραρχοι Πάργας, Βουθρωτού και Βαστίας,
ώφειλον να λαμβάνωσι βαλιστές και στρατιώτας Κερκυραίους. Της
στρατολογίας αυτής εξηρούντο οι έχοντες έτη πλείονα των εξή
κοντα και ελάττονα των είκοσι. Οι σύνδικοι της κοινότητος επη
γρύπνουν, όπως εκτελήται δικαιοσύνη εν τη αγορά , και ετιμώ
ρουν αυστηρώς τους αδικούντας, ως έτι και τους ζυγιστές (gia
stizieri) τους παραβλέποντας τας αδικίας των πωλούντων . Εγ .
κρίνουσι φόρον δύο τους 100 επί των πραγματειών προς επη
σκευήν των τότε φρουρίων. Πρεσβεύσαντες δε οι απεσταλμένοι
της κοινότητος Κερκύρας Ιωάννης Μορέλλος και Ζαχαρίας Αλε
μάνος, ενέτυχον παρά της Γερουσίας να επικυρωθώσιν τα πάλαι
 60'

παραχωρηθέντα τη νήσο προνόμια , και να εφοπλίζωσι πλείονα

κάτεργα εν πολέμοις οι Κερκυραίοι. Ο δε κατεργοκύρης να εκλέ
γηται παρά της κοινότητος. Επειδή δε οι Κερκυραίοι ακολούθως
ενέδειξαν πολλάκις ανδρίαν και αφοσίωσιν εις την Βενετικής πο
λιτείαν, ενέτυχον αμοιβές. Και τώ μεν 1534 απεφασίσθη, ότι
και κατεπάνος της Πάργας ώφειλε να ήνα : Κερκυραίος, και να
εκλέγηται παρά του Βαύλου Κερκύρας, του συμβουλίου και του
κατεπάνω του άστεος. Ανά πάσαν δε τριετίαν ώφειλε είς του
διοικητηρίου Κερκύρας να μεταβαίνη είς Πάργας ως ελεγκτής των
πράξεων του κατεπάνω. Τούτοις προσετέθη, ότι οι διοικηταί Κε
φαλληνίας και Ζακύνθου ώφειλον να αποστέλλωσιν ετησίως 25
μισθωτούς ιππείς εκ της φρουράς εκάστης νήσου επί ενισχύσει
της φρουράς της Πάργας. Ο φρούραρχος του επισκευασθέντος φρου
ρίου του Βουθρωτού έπρεπε να εκλέγηται εκ του μεγάλου συμ
βουλίου της κοινότητος Κερκύρας και διετάγησαν εν αυτώ 23
στρατιώται έμμισθοι εκ της φρουράς Κερκυρας,. Διευθετήθησαν
δε και τότε τα είκοσιτέσσαρα τιμάρια Κερκύρας , ών τινα μέν
ανήκοντα πρώην εις εγκατοίκους Κερκύρας Γαλλονεαπολιτικής κα
ταγωγής, και έτερα εις Ελληνας αυτόχθονας είχαν μεταβή λόγω
συνοικεσιών και κληρονομημάτων είς Βενετούς εγχωρίους. Τιμα -
ριώται δε δεκατέσσαρες ώδε καταλέγονται εν Κερκύρα περί τω
151 6 , άγοντες ένα ίππον δι' έκαστον τιμάριον και ένοπλον επ
πέα . Ανδρέας Βραγαδίνος ένα, Βίκτωρ Γότος ένα , Νικόλαος Γό .
τος ένα , Αλέξανδρος Γότος ένα , Φαντίνος Βιάρος ως διάδοχος
του Γεωργίου Γότου τρείς, Ανδρέας Πετρητίνος δύω , Μιχαήλ Τρών 1
τρείς , Πέτρος Μαλιπιέρος του Αλεξίου δύω, Ιάκωβος Ράλης ένα ,
Ιωάννης Φιομάκος ένα , Δανιήλ Δαρμαρος ένα, Ιωάννης Βαπτιστής
Εριτσος, ως κληρονόμος Φραγγίσκου Αλταβιλα τρείς, Λουκάς Γο .
τος δύω, Περί τούτων εψηφίσθη , ότι εκ των τιμαρίων μετέ
χουσι και τα θήλεα λαμβάνοντα μεριδας κληρονομίας. Εν περι 0
πτώσει δε άκληρίας του αδελφού έκληρονόμει ουχί ο πρωτογέν
νητος υιός του κατιόντος αδελφού, αλλ' ο μεγαλύτερος κατά την
ηλικίαν των υιών όλων των αδελφών, και εν άκληρία τέκνων
αρσενικών απάντων των αδελφών και μεγαλύτερος την ηλικίαν των
υιών εκ των θήλεων. Ωφειλον δε οι Τιμαριώται να εκπληρώσει
τας υποχρεώσεις των αρχαίων Βαρόνων, διατηρούντες έτοιμον τον
ίππον κατά πάσαν αίτησιν της κυβερνήσεως , και αν εκάστην
πρωτομαίαν παριστάμενοι δι' ετοίμου ίππου προς τον κυβερνήτορα .
Αι αυται πρόνοιαι ελήφθησαν περί Κεφαλληνίας, Ζακύνθου και -
 61

θάκης Τω 1504 είχε διορισθή προβλεπτής Κεφαλληνίας και Αλοΐσιος

Σολομός και ταμίας και Ιωάννης Βενιέρος, φρουράρχης δε ο Αντώνιος
Λεόνης. Ο προβλεπτής μισθούμενος κατ' αρχάς με 4 δουκάτα ανά
μήνα , και συνοδευόμενος υπό του γραμματέως και ενός ιππότου ως
έτι και υπό δύω συμβούλων, εκυβερνούσεν την νήσον κατά τας δια
ταγάς, ας ελάμβανε παρά των έν Βενετία ανωτέρων αρχών, και
εδίκαζε κατά τον Βενετικών καταστατικών των νόμων. Ακολούθως
διετάγησαν οι καταφυγόντες εις τα όρη Κεφαλληνες διά τάς έπι
δρομάς των βαρβάρων να καταβώσι αυτών , και οικήσωσι κατά τας
όπωρείας και πεδιαδας, προς τούτους δε εδίδοντο γέαι , α; ενεφύ
τευον. Ωσαύτως προσεκλήθησαν Μονεμβασιώται, Μοθωναίοι και Κo
ρωναίοι , και άλλοι εξ άλλων μερών της Πελοποννήσου, και στρα :
τιώται εκείθεν να έλθωσιν εις την νήσον και κατοικήσωσιν. Απε
στάλη δε ταυτοχρόνως , 1504 ο Νικόλαος Τσιμάρας Μηχανικός μετά
τεσσαράκοντα τειχοποιών να οικοδομήση τον εξωτερικών περίβολον
του φρουρίου του Αγίου Γεωργίου, όπου έθεντο την καθέδραν των
ο προβλεπτής και ο Ταμίας . Επί τούτω ούν εδιωρίσθησαν 500 δου
κάτα εκ του ταμείου του ωρισμένου διά τάς οικοδομές της ανα
τολής, και 2000 σανίδες, ένα χρησιμεύσωσιν εις σκηνώματα και οι
κίματα των εκεί πενήτων. Κατ' αυτήν δε την οικοδομής ώφειλον
να συνεργασθώσιν άπαντες οι εγχώριοι αμισθί οι δε ευγενείς μό
νον απηλλάττοντο τοιαύτης έγγαρίας προσφέροντες μόνον εικοσιτρείς
εργάτας έκαστος καθ' όλον το έτος, εκτός των μηνών του θερισμού .
Με κτήματα δε ήμείφθησαν, όσοι στρατιωτικοί εκ Μεθώνης Κορώ
γης και λοιπών μερών της Ελλάδος παρευρέθησαν επί της πολιορ
κίας αυτής ως η οικογένεια Πατρικίου εξ Ερισσού της Κεφαλλη
νίας , ήτις έδωκε ζωοτροφίας εις τον τότε έχοντα έλλειψιν στρατόν.
Νικόλαος ο Μενάγιας και η οικογένεια αυτού και ο Σδρίνιας πατήρ
και υιός πολεμήσαντες εις Μεθώνης μετά του λόχου των εξ ανδρών
Ελλήνων. Ούτοι αιχμαλωτισθέντες κατά τας μάχας εκείνας συνελή
φθησαν, και είτα οι εξ αυτών λυτρωθέντες διεσώθησαν εις Κέρκυ
ραν. Και πρός μεν τον πατέρα Μενάγιαν εδίδοντο οκτώ δουκάτα
τον μήνα, πρός δε τον υιόν πέντε, και προς τους λοιπούς αυτών
στρατιώτας τέσσαρα, άπαντα δε ταύτα εκ του στρατιωτικού τα
μείου Κερκύρας. Υπεχρεούντο δε άπαντες να λάβωσι κτήματα μη
υποκείμενα είς έγγειον φόρον, και να συντρέχωσιν εις φυλακήν της
γήσου και εις στρατιωτικών υπηρεσίαν, τρέφοντες ίππον έτοιμος
διά τους πολέμους.. Τα κτήματα δε αυτά κατείχαν και οι απόγο
γοι αυτών, εάν μεν εξηκολούθουν την στρατιωτικής υπηρεσίαι, ως
 - 62

οι γονείς αυτών " εάν δε παρητούντο της υπηρεσίας, και εξέλειπεν διά
θάνατον η οικογένεια , μετέβαινον πάλιν εις την αυθεντίαν ήτις διέ
θετες αυτά προς άλλους. Αι διανεμόμεναι ούτω προς τους στρατιω
τικούς γιαι ήσαν αυθεντικαι ακαλλιέργητοι . Απορούσα δε τοιούτων
η αυθεντία, ότε ηναγκάζετο να αμείψη στρατιωτικούς διά τάς υπη
ρεσίας των, ελάμβανε τας γέας ιδιωτών κτηματιών , οίτινες παρη,
μέλουν να γεωργήσωσιν αυτάς κατά τα επιδοθέντα περί γεωργίας
εντάλματα. (1) Διά τοιούτων δε επιταγών αφηρέθησαν κτήματα και
Βαρωνείαι δοθείσαι παρά των πρώην εκ Νεαπόλεως Τόκων Κομή
των Κεφαλληνίας και Ζακύνθου από τον Γαλέας Ευστάθιον Πεκα
τόρον, Ματθαίον Δόκον, Κολλίλαν Τυπάλδον, Αβάσταγον και Αντώ
νιον Βρέσαν και παρεδόθησαν τα κτήματα αυτών προς τους συν
αχθέντας στρατιωτικούς επιτελείς Μαρκαντώνιον Σδρίνιαν και λοι
πούς. Αλλ' είτα πάλιν ακολούθως ο προβλεπτής ανέλαβε μέρος αυ
τών, και απέδωκεν εις τους πρώην τιμαριούχους. Τώ δε 1505
πρεσβεύσαντες οι Κεφαλλήνες είς Βενετίαν , ενέτυχον την κύρωσιν
παρά του δουκός του να συστήσωσι συμβούλιον της κοινότητος εξ
ευγενών της νήσου, εφ' όρω ώστε άπαντες οι εγγραφόμενοι εν τω
συμβουλίω ευγενείς , ώφειλον να έχωσι κατοικίαν έν τε τω φρου :
ρίω και τα άστει Κεφαλληνίας. Ενεγράφησαν δε ευγενείς τότε εν
τη βίβλω των ευγενών οι παλαιοί ευγενείς, όσοι έσώζοντο έκ της

( 1 ) Senato secreta 1500 Registri Sen. Tom. XV 52 xzi 168 év eñ Mapo

xea vñ . Col Intio necessario per beneficio et honor del stato nostro far tal
provvision a la insola nostra della Cefalonia come per sue lettere ricorda
el capetan nostro general, che quella in alcuno tempo oon abbia a partir
simistro per alcun inpeto del inimico : e però anderà parte che per forti Ε
fication del castello della Cefalonia siano mandati ducati 500 di derada
delle fabriche del levante, azó possi far quella fabrica importante ed utile
al stato . Preterea siano mandati danari per dar paghe a quelli nostri sti
pendiati: i quali danari delle paghe et della fabrica siano mandati al ca.
pitano nostro general da mar con ordine, che la paga sia dala a quelli
stipendiati, che siano italiani et non del paese per securta de quella insula
nostra ... perchè el se attrovano molie meschine persone in quella no.
stra città Mothonee, che erano ne lo assedio di Modon , et similiter delle
altre famiglie da quel luogo, che sono mandate finora et hanno perso el 2
viver suo , sia scripto al capitano nostro zeneral da mar , debia a queste
tali persone, che vorano andare ad habitar in dicta isola dar tanco terren ,
quanto el judicherà sia pel viver suo in feudo, alle qualli sia similiter
provisto de passaggio e biscotto, e dato a ciascheduno da essi due ducati
per proveder al qualche suo bisogno : e sia etiam presochè per el primo
:

passaggio sia mandato alla Cefalonia 2000 tavole per el far dei converti et
abitatioui a dicti poveri borgeni ad esser distribuiti,
 63
7
εποχής των τόκων , και οι νεωστι μεταναστεύσαντες, εις Κεφαλλης
νίαν επιφανείς στρατιωτικοί και προύχοντες Ελληνες, όσοι εξ άλ
λων μερών καταδιωκόμενοι εις Κεφαλληνίαν κατέφευγαν. Ελαβον δε
και προνόμιον τω 1863 οι Κεφαλλήνες, ότι εκ της κοινότητος να
εκλέγωσιν ετησίως τον προβλεπτην Ιθάκης, όστις είχε στρατιωτι .
κήν και δικαστικής εξουσίαν.
Αι δε αποφάσεις του προβλεπτου Ιθάκης έφεσιβάλλοντο προς τους,
κυβερνήτης της Κεφαλληνίας. Αλλ' εν τη νήσο Ιθάκη προς τους
πρώην αυτόχθονας προσετέθησαν και Κεφαλλήνες, οίτινες μεταβαί
νοντες ώκουν, ελάμβανον γέας πρός εμφύτευσιν και επιούντο ιδιο
κτησίας . Τούτο δε εγένετο όπως κατοικηθή ή Ιθάκη, ήτις τότε διά
τάς επελθούσας επιδρομάς είχεν ολίγους εγκατοίκους. Ακολούθως
ώκοδόμησαν οι Κεφαλλήνες και περίβολον εις την αρχαίαν Παλλι
κήν και έτερα οχυρώματα είς άλλα μέρη. Εν όσω δε διεγείρετο
το φρούριον της Παλλικής, τοσούτον ετελειοποιείτο το παρ' αυτή
κείμενον προάστειον και επολυανθρωπείτο. Επειδή δε τα πλησιά
χωρα έλη διέφθειρον τον αέρα , και απετέλουν την oίκησιν επιβλαβή ,
οι επιφανέστεροι της Παλλικής εγκαταλείποντας την ιδέαν του να
οικοδομώσι την καταστραφείσαν πόλιν της Πάλλης , παρώκουν την
προς τα δυτικότερα παραλιαν και εντεύθεν συνετελέσθη η πολις Αη
ξούριον, ολίγον απέχουσα της εισόδου του λιμένος, και επί εν μίλ
λιον των προς ανατολάς ερειπίων της αρχαίας Πάλλης . Ταυτοχρό
νως επειδή το προαστειον το κείμενον παρά τω φρουρίων του Αγίου.
Γεωργίου απείχεν επέκεινα των ιμιλλίων εκ του λιμένος, Αργοστο
λίου, όστις ήτον τότε έρημος , οι Κεφαλλήνες βλέποντες πόσον έδι
σκολεύετο και εμπορία , ώκοδόμησαν κατά πρώτον δι' εξόδων της και
νότητος μικράν οικίαν χρησιμεύουσαν ως υγειονομείων είτα αποθήκας
και άλλα οικήματα επί εμπορική χρήσει. Των οικοδομών με την
πρόοδος του χρόνου πολλαπλασιαζομένων, και του εμπορίου επεκτει :
νομένου, κατήντησεν η συνοικία αύτη κατ' ολίγον πόλις ως φαίνεται
νύν το Αργοστόλιον .
Απαισαι αι τοιαύται προνοήσεις συνέβαλλον επί ενάνδρω οικισμό
και πλουτισμό των νήσων. Τοσούτο δε επολυανθρώπουν αι νήσοι,
ώστε το 1532 ή εις Βενετείαν πρεσβεία της κοινότητος Ζακύνθου
εβεβαίoυ τoν Δόγην , ότι ήρίθμει η νήσος τριάκοντα χιλιάδας έγ
κατοίκους , και απήτει επικύρωσιν των ποτε χορηγηθέντων προνομίων
αυτοίς επιχορήγησιν νεωτέρων και μέριμναν ένεκα οχυρώσεων. Ο
ηγεμών ουδέποτε παραλείπετο άφροντις των περί βελτιώσεως, και
ασφαλείας. Καίπερ του φρουρίου Ζακύνθου αι επισκευαν ήρξαντο περί
 6 .

το 1806 επί δουκές Λεονάρδου Λορεδάνου ότε έπρέσβευσαν διά την

επισκευήν αυτού παρά της κοινότητος της νήσου Ιωάννης Αρειανός ,
και Παύλος Καρδιωκάστης , τα μέρη αυτού ήταν τόσον ανοικτά και
εκθεμένα εις κίνδυνον, ώστε έντρομοι οι Ζακύνθιοι δι' επιδρομήν των
προσπλεόντων Τούρκων κατά το 1308 , εστράφησαν προς τον προ
€λεπτών αυτών Νικόλαος Φέρρον , όπως προσκαίρως επιφέρη διόρθω.
σιν τινά επί του οχυρώματος , ένθα φυλαχθέντες διασωθώσιν . Αλλ'
επειδή αυτός έμενεν άνεργος, και διαδεχθείς αυτόν εις την αρχήν Νι .
κόλαος Μαρκέλος με την βοήθειαν των εγκατοίκων, μη δυνάμενος 1

άλλως να ασφαλίση αυτούς εκ των επιδρομών, διέταξε και απέκλεισαν

τα χάσκοντα μέρη του περιβόλου με πέτρας και πηλούς · διότι ούτε α 1

σβέστην είχαν και άλλο τι εργαλείον πρός τειχοποιίαν" αλλά με τας χεί
ρας των άπαντες οι εγκάτοικοι , και υπηρετούμενοι από τις γυναίκας
των και τέκνα εργάζοντο , πιστώς αφοσιωμένοι όντες εις την εξ ύ
ψους βοήθειας και την προστασίας του ηγεμόνος ( 1 ) Επειδή δε .
το τείχος τούτο κατεστράφη υπό του σεισμού των 1.514, ότε
κατεκρημνίσθη η ακρόπολις, και έκαναν του βουνού εβυθίσθη, ε
φ ' ου επεκτείνετο αύτη, ανωκοδομήθη το τείχος εκ νέου το 15 4 2
κατά την διαταγήν του δουκός Πέτρου Δανδου , και εκτέλεσιν
του προβλεπτου Ιωάννου Μαριπέτρου. Τότε εκαθαρίσθησαν τα προς
νότον καταπεσόντα του περιβόλου, και η αρχαία ακρόπολις Ψωφίς
περιωρίσθη εντός του μόνου νύν οχυρώματος του Αγίου Μάρκου. Εν .
ταύθα υψώθη μεγάλη έπαλξις κανονοστιχoυμένη εκδιαλειμμάτων,
και μεγάλη θύρα περί τα ανατολικονότια εισηγεν εις την ανατολι
κήν υπώρειαν του Βουνού , τερματιζομένης κατά τον όρμον . Δυτι
κοβορείως του προμαχώνος του Αγίου Μάρκου συνήπτεο περιβολος
μέγας μετ' επάλξεων και προμαχώνων περικλείων και ασφαλίζων
την πόλιν . Εν αυτώ ήσαν στρατώνες , οπλοθήκαι, πυριτοθήκαι και
άπαντα τα χρειώδη του πολέμου. Συνάμα δε ώκοδομήθησαν και αν
προσήκουσαι τα προβλεπτή και συμπαρέδροις οικίαι τα δημόσια
αρχεία: οι οικοι των ευγενών και ναοι Λατίνων και ανατολικών, ών

( 1 ) Ambasceria della citta dell' isola di Zante σωζομένη εν τη Μαρκιανή

6.62 . Senato 1508 13 ottobre. “ Nè essendo alhor al Zanic, nè calcina 1

• né altro , incalzati dal bisogno con le proprie man e dele nojer et fioli
jak nostri , tumulturiamente serrassemo la terra de muri facti de fango e
• pietre, e cui qual mediante lo ajuto del signor Dio e la ressolutione de
a vostra serenità et al nostra bona fedeltà verso quella , ha mo mante -
“ nuto dicta insula .
 65

επιφανέστερον ήν η μονή του προδρόμου προστάτου τότε της κοι

νότητος και ο αρχιεπισκοπικός ναός των καθολικών .
Ο όρμος της νήσου είχεν αρχαίαν συνοικίαν, ως μνημονεύει και
Ηλιόδωρος. Αυτού διά την συσσώρευσιν των περιοίκων επηυξάνοντο
αι οικοδομαι εκ των 1504 , και εκαλείτο η συνοικία προάστειον
του Αιγιαλού , Πλήρη δε οικημάτων ήσαν τα όλα μέρη τα υπό
την υπώρειαν του φρουρίου μέχρι της παραλίας εστραμμένα βο.
ρείως κατά το Κρυονέριον, και νοτιοανατολικώς περί την τάφρον
του αγίου Ηλιού . Σποράδην δε οικίαι διαμνημονεύονται νοτίως
των μερών τούτων προσψαύουσαι τα παρόχθια του νυν παραρ
δέοντος τη πόλει ποταμίσκου , και προήγετο προκυμαία διά δα»
πάνης των οικοδομούντων περί τον Αιγιαλόν. Τώ δε 15 25 ήν
τοσαύτη πληθύς οικιών, ώστε πλέον δεν εξήρχει τόπος επί ν80
δμήσει. Μαρτυρεί η πρώτη βιβλος των επιταγών, ότι εμέμφοντο
την πλεονεξίαν των οικοδομούντων οι προερχόμενοι νεήλυδες, οι
δε εγκάτοικοι του Καστέλ Φράγκου, ένα αποφύγωσι τάς βαρβα
ρικάς χαλεπότητας, επείσθησαν το στρατηγώ Πεζάρω όπως έγκα.
ταλείψωσι τάς εστίας των. Πυραναλώσαντες ούν οίκους και κτή .
ματα μετώκησαν εις Ζάκυνθος περί τους τρισχιλίους , επιτηδευό
μενοι οι πλείονες ναυτιλίας, αλιείας και εμπορίαν. Παρεστησά
μενοι δε επισήμως τα προβλεπτή Φοσκαρίνη εξητούντο να πα .
ραχωρηθώσιν αυτοίς οικόπεδα , όπως προσκαίρως συσκηνώσωσιν . :
οι δε οικοδομούντες έκτιζον ατάκτως και ακόμψω; μήτε δρόμον
μήτε χωροθεσίαν χρήσιμον τη δημοσία υπηρεσία αφίνοντες, αλλά
τα πάντα συλλήβδην καταλαμβάνοντες. Και διό εξεδόθησαν πολλά
διατάγματα παρά του προβλεπτού , δι' ών διωρίζοντο ευθυγραμ
μίαι οικημάτων και δρόμοι επιμήκεις και ευρείς, όσον διατρέχει
ίππος, και χώρος επί ανεγέρσει καταστημάτων δημοσίων. Τους
παραβάταις επεβλήθησαν ως ποιναι πρόστιμα και κατακρήμνήσεις
οικοδομών. Διηρείτο η συνοικία εις τέσσαρας περιοχές, εχούσας ε
κάστην ίδια οροθέσια. Τοιαύται δε διαμνημονεύονται και της Ανα.
λήψεως, εξ ης ήρχετο και μεγάλη ιππηλατική οδός τερματιζομένη
εις την περιοχής του αγίου Νικολάου . Αύτη διετέμνετο υπό τινος
τάφρου, εν ή διοχετεύοντο τα καταρρέοντα έκ τών άνωθεν φα :
ράγγων ύδατα. Ακολούθως προς τα ανατολικοβόρεια διείργε τα •
δατα προκυμαία τις αποτελευτώσα περί τας εσχατιάς της νύν
πόλεως . Η μέση δε μερίς ταύτης, ένθα περιλαμβάνεται και λιμήν
μετά της πλατείας, ήν θάλασσα, εν ή έκειτο χαμηλός τις σκόπελος,
επίχων ναΐσκον τινά του αγίου Νικολάου , παρ' ο υψούτο άλλοτε
9
 * 66

φάρος, και επεκτείνετο περίβολος οχυρωματικός αμυνόμενος υπέρ

των προσορμιζομένων πλοίων. Διάφορα επιτηδεύματα είχαν οι
εγκάτοικοι των νήσων" οι μεν έναυπήγουν , οι δε εναυτήλουν, και
άλλοι κατεγίνοντο τη οφαντιουργία μαλλίνων, λινού και μετάξης ,
δι' ής έπλεκον νευρικές χορδές οπλιτικών τόξων, και μεταφέροντο
εις Ρωμανίας και Κρήτης. Τα πρός σφαγήν και υπηρεσίαν ζώα ,
και τα λοιπά τρόφιμα Κεφαλληνίας και Ζακύνθου προμηθεύοντο
εκ της Πελοποννήσου και των πέριξ , της δε Κερκύρας εκ Πάρ »
γας. Αγορανόμοι και Ζυγισται και Ζυγοδίκαι (giustizieri) επιμε
λούντο των καθ' ημέραν σιτησίων, και μεσίται εκλεγόμενοι παρά
της δημοσίας αρχής συνεβίβαζον τας συναλλαττομένας πραγματείας
τάς τε εισαγομένας και εξαγομένας. Κυριώτερα είδη εξαγωγής ήσαν
οίνοι, σταφίδες, και σιτηρά και μεταγενεστέρως το έλαιον. Πολύ
δε μέρος των εισαγομένων κατετίθετο εν τη νήσω επί μετακο
μίσει διά την κατ' ανατολάς εμπορίαν των Βενετών .
Η γενική διεύθυνσης της νήσου Ζακύνθου κατά δουκικόν έν
ταλμα εναπέκειτο το προβλεπτη αρχήθεν , όστις υπεβάλλετο το
Ρεκτορι της Μεθώνης , έχονται την εξουσίαν ανά τετραμηνίαν να
μεταλλάσση το δημόσιον πρόσωπον του προβλεπτού. Είτα διά
το επίσημον της νήσου κατηργήθη αύτη και δικαιοδοσία του Ρε.
κτορος τα 1504 , και έπέμπετο αμέσως και διοικητής παρά της
Βενετίας μεταλλασσόμενος πάντοτε ανά διετείαν. Ωφειλε δε να 1

ήναι ούτος εκ των ευγενών ιθαγενών της πρωτευούσης , και να

σέβηται τα ανέκαθεν έθη και νόμιμα του τόπου. οι προβλεπται
Κεφαλληνίας και Ζακύνθου υποβάλλοντο τη εφορία του γενικού
προβλεπτού Κερκύρας, ός χάριν τούτου έτιτλοφορείτο γενικός προ
€λεπτής των νήσων. ( 1 ) Εδέχοντο αμφότεροι τας επιθεωρήσεις
και το κύρος επί πάσης πράξεως παρά των διερχομένων γενικών
εφόρων ήτοι ανακριτών της Ανατολής ( generali inquisitori di
Levante), ή των θαλασσίων στολάρχων (generali da mar ). Ηλ .
ληλογράφουν αμέσως μετά των περιστοιχούντων τον Δόγην υπουρ
γών, και άλλων εξ σοφών μεγάλων καλουμένων (sei savii grandi). και
Ανεφέροντο αυτοί περί των διατρεχόντων, και οδηγούντο παρ'αυ
των ή διά των δουκικών ενταλματων , άτινα επί κεφαλής έφερον
την επωνυμίαν του Δουκός , και κάτωθεν χρονολογικήν έκδοσιν εν $
τω συμβουλία των πρεγάδων (γερουσιαστών) και εχρονολογούντο

( 1 ) Sundi dell' istoria civile et politica di Venezia, L. XII, 4 .

 67 .

κατ ' ινδικτιώνας εκ του δουκικού παλατίου (ducale). Διεχειρίζοντο

δε οι προβλεπται πρότερον τας εγκληματικές και αστυκάς δίκας
μόνοι. Αλλά το 45 46, πρεσβευσάντων περί της κοινότητος Ζα
κύνθου, διέταξεν ο Δόγης Φραγγίσκος Δονάτος δι' εντάλματος, και
συνείποντο το νεοεκλεγομένων προβλεπτή δύω πάρεδροι κατά τον
χαρακτήρα σύμβουλοι (consiglieri). Ούτοι ώφειλον, ώς εν Κι
φαλληνία, να συνδικάζωσι με τον προβλεπτήν επί εγκληματικών
και άστοδικών, εκπληρούντες και είς μεν χρέη ταμείου (camerlingo)
κατά μήνα, ο δε έτερος χρέη αστυνόμου, μισθούμενοι έκαστος.
Τούτοις προσετίθετο και ο γραμματεύς.. Απαντες δε μετά του
προβλεπτού συνεπλήρουν το πραιτώριον ή μέγα δικαστήριον. ΑΕ
αποφάσεις του δικαστηρίου εφεσιβάλλοντο προς το μέγα εν Κερ
κύρα πραιτώριον ή προς το δικαστήριον της Βενετικής κουαρεντίας
των 15, αφού καθυποβάλλοντο πρότερον εις το συμβούλιον. Η
δικονομία ήκολούθει τους εν Κερκύρα προδιαταχθέντας τύπους κατά
το 1475 υπό του γενικού προβλεπτού των νήσων, και το δημο
τικών τιμολόγιον (tarifs) έκανονίσθη κατά τους όρους εκείνης .
Ετροπολογείτο όμως κατά τας περιπτώσεις υπό του ένκουϊζήτορος
της ανατολής, ή κατ' ένστασιν της κοινότητος προς τον Δόγην .
Εφηρμοζοντο δε καθ ' όλας τας νήσους επί των δικαστικών οι νό
μου περί ποινών και δικαίων του δικανικού καταστατικού της
Βενετίας, (staluto veneto), ώς έτι και ο περί των φεούδων ή
.
τιμαρίων της Ανατολής κωδιξ (Codice sopra ii feudi della sas
renissima repubblica di Venezia ). Προς τούτοις δε και οι εγ
χωριοι κανονισμοί , ή νόμοι δημοτικοί,
Δύο ετέρους ειρηνοδίκας και πταισματοδίκας έκλεγε κατ ' αρ
χές και προβλεπτής. Προς τούτοις δε και τους Ζυγιστας των τρο»
φίμων αναδεικνύων επ βίως εκ λατίνων ή βενετών διατριβόντων
εν τη νήσω. Ως άρχων δε μέγας και προβλεπτής έκάστης νήσου
εξέδιδε διατάγματα και προκηρύξεις εν ονόματι του Δουκός· ε
προνόει της ασφαλείας κατά πολεμίων, επεμελείτο της διανομής
των φόρων , της τε προσλήψεως ζωοτροφιών και της εισπράξεως
αργυρολογιών. Ερρύθμιζε δε και την χωροφυλακής και φρουράν»
επεμελείτο της ευταξίας και χρηστοηθείας των πολιτών, της ευ
κοσμίας του ιερατείου, και έσπευδεν το να περιθάλπη την θρη
σκείαν, και το να καθησυχάζη τους εχθρευομένους . Μεγαλοπρεπώς
δε επόμπευεν εγκαθιδρυόμενος το πρώτον εν τη αρχή . Πειστήριον
έγγραφον παρά των συνδίκων και της εγχωρίου κοινότητος Ζα
κύνθου, Κεφαλληνίας και Κερκύρας εμαρτύρει την επί της διαχει
ρίσεως διαγωγήν αυτού και συνόδευε την επανάκαμψιν αυτού εις
Βενετίαν ότε έληγεν η διετία της αρχής αυτού, και παρίστατο
αυτός προς το συμβούλιον του Δόγου, και ενίοτε των δέκα, και εξ
ήλεγχε τας δημοσίους πράξεις αυτού επιστρέφοντος. Εμισθούτο και
Ζακύνθου προβλεπτής είκοσι πέντε χρυσά δουκάτα ανά μήνα και ο
κτώ οι συμπάρεδροι εκ των εισπραττομένων εκ πάσης δίκης, αφού
το ήμισυ έταμιεύετο εις το δημόσιον του κράτους ταμείον , το δε
έτερον ήμισυ διανεμηθέν εις δύω μερίδια, το μέν απελάμβανεν αυ
τος, το δε οι συμπάρεδροι μετά του γραμματέως . Επεστάτει έκα
στος προβλεπτης των νήσων κυρίως δε επί της φορολογίας.
Η φορολογία εβασίζετο επί του εγγείου δεκάτου των σιτηρών και
οίνων, και παντός καρπού και επι εξαγωγικού δικαιώματος της
σταφίδος. Τρείς δε τότε ιερωμένοι μετ'ίσαρ:θμων γερόντων εξετί
μων τον έγγειον φόρον συμπορευόμενος μετά του επιτετραμμένου
την δασμολογίας της νήσου, ός δι' εγγυήσεως ενοικίαζε τας προσ
έδους . Μέρος του συναχθησομένου σίτου εκ Ζακύνθου απεστέλλετο
εις Βενετίαν, όπως ισοτιμήση το τέλος πεντακοσίων δουκάτων, το
οποίον ή πολιτεία επρόσφερεν ετησίως προς την Τουρκίαν υπέρ της
νήσου Ζακυνθου . Πολλάκις όμως το επί αποτίσει του τέλους τού
του είδος καθυστερείτο υπό των επιτετραμμένων. Εχομεν πολλάς
επιταγές των εξ μεγάλων σοφών του κράτους, οίτινες αυστηρώς
φλεγχον τας ελλείψεις , και προς τους προβλεπτάς των νήσων υπη:
γόρευον δραστήρια μέτρα κατά των επιτετραμμένων την αποστο.
λήν των φόρων. Εφορολογούντο τα ποίμνια , και άπαντα τα εισα
γόμενα τελωνικά δικαιώματι πλήν των χρειωδών εκάστη νήσω
τροφίμων και αχθοφόρων ζώων , και των εν χρήσει του εν Κερ
κύρα και Κρήτη στρατού επιτηδείων. Τα τελωνικά δικαιώματα t
δημοπρατούντο ενωπιον του διοικητηρίου εκάστης νήσου ετησίως
διεκωλύοντο δε αυστηρά καταδιώξει οι παντός είδους φορολόγοι
Τούρκοι , οι οποίοι επί τους μεταναστεύοντας εις τας νήσους Ελ.
ληνας ήθελον διαπραξει τέλη. Απηλλάσσοντο ώσαύτως οι εγκά.
τοικοι του να προσφέρωσιν υποχρεωτικώς δώρα και τροφές τω
διαβαίνοντα Τουρκικό στόλο. Εκ των εναποταμιευομένων εκ Ζακύν»
θου διακόσια δουκάτα εδίδοντο άπαξ του ενιαυτού τώ Λατίνω
Επισκόπω Ζακύνθου, όπως ανακουφίζωνται τα κτήματα εκ του
προσφερομένου δεκάτου (panalaclio ) του επί σιτηρεσία του αρ
χηγού της Εκκλησίας προσφερομένου. Εκατόν δε πεντήκοντα υπέρ
πυρα εδαπανων ανά πάσαν πρωτομαξαν, καθ' ήν έωρτάζετο επιφα
νώς και παραδοχή της νήσου Ζακύνθου υπό το κράτος της Βενετίας,
 α
69

και άλλα τόσα εν Κερκύρα εκ των συναγομένων. Μερίδιόν τι εκ

των δημοσίων χρημάτων κατελείπετο παρά του προβλεπτου επί
χρήσει της κοινότητος. Η δε κοινότης έκέλευεν απ’ εναντίας τους
συμπολίτες να συντρέχωσιν αμίσθως εις φυλακήν της οικείας νήσου,
να εργάζονται εις τας επισκευάς των φρουρίων και οδών, και να
συνεισφέρωσιν εις αγοράς και τροφήν ίππων, και ιππέων, ότε συ.
ετάσσετο ελληνική στρατιά .
Η Ελληνική αύτη στρατιά διοργανισθείσα κατά διάταγμα των
4487 συνέκειτο έν Ζακύνθω, Κεφαλληνία και Κερκύρα εξ ελλή
νων και τινων λατίνων, οίτινες εστράτευον εις Ρωμανίαν και τας
νήσους, και από πολλού χρόνου είχαν ενταύθα μεταναστεύσει , και
πως oικήσωσι και φρουρώσιν, Εισέτι δε περίχωρός τις παρά τη
πόλει Κερκύρας διατηρεί το όνομα της συνοικίας στρατιαι καλου
μένη. Ούτοι διηρούντο εις πεζούς και ιππείς, απαρτίζοντες λόχους
και τάγμα. Ο ίππαρχος έχων τον βαθμόν πολιτάρχου μετήρχετο
αστυνομικά χρέη , και επεμελείτο των εν άστει και περιχώρω . Διό
υπέκειντο εις τας προσκλήσεις του και άστοφυλακή και η χωροφυλα
κή, διαιρουμένη η τελευταία εις δύο μοίρας καλουμένας Βάνδας.
Το πεζικόν ώργανισμένος κατά λόχους , διέτριβεν εν τη πόλει, και
εφρούρει το τείχος. Ο την φρουράν επιτετραμμένος αρχηγός αυ
των εκαλείτο Καστελάνος και φρούραρχος. Υπέκειτο δε αυτός το
διοικητηρίω ή τοίς βικτορσιν έκαστας νήσου. Οι στρατευόμενοι ε
μισθούντο μόνον εν ώρα υπηρεσίας, και ελάμβανον οι μεν ιππείς
27 τορνέσια , οι δε πεζοί 15, εκ των ποριζομένων εξ ιδιαιτέρου
δεκάτου , και επεβάλλετο τοϊς κτήμασι. Σχολάζοντες δε της υπη
ρεσίας έζωοτρέφοντο εξ ίδιων καλλιεργούντες κτήματα . Ταύτα ή
εξουσία αρχήθεν παρεχώρησεν αυτοίς και τους απογόνοις ασυδότως
και αφορολογήτως, εις μόνον έδαφονόμιον υποχρεούσα, ένα περι.
θαλπη αυτών την εγκατάστασιν , και αμείβηται τους αγώνας. Την
καταλογήν των κτημάτων και απάντων των εισπραττομένων έξ ά .
πάσης προσόδου κατέγραφε λεπτομερώς και προβλεπτής, διδων ευ
θύνην το γενικό επί των προσόδων της πολιτείας ανακριτή . Οι
στρατοσύλλεκτοι (cernidi) έφύλαττον ου μόνον την νήσον, αλλά και
μετεφέροντο εις τα στρατόπεδα της πολιτείας, όπως μάχωνται
υπέρ αυτής. Ως δε προϊόντος του χρόνου και διαμονή κατέστησεν
αυτους ιθαγενείς, οι εξ αυτών Λατίνοι αναμιγνύμενοι μετά των
αυτοχθόνων διά γάμων, συγγενείας και εθίμων αποβάλλοντο την
οικείαν γλώσσαν, και τα έθιμα και την θρησκείαν. Ενδυόμενοι δε
μακρά φορέματα και κωμοτροφούντες , ώς οι τότε εγκάτοικοι, ού
 70

δόλως διεκρίνοντο των ελλήνων. Διό και προβλεπτής Βαρβαρίγος τον

πάτριον ιταλισμόν περιθάλπων, ως και οι άλλοι προβλεπταί των
νήσων, διέταξαν τώ 1553 ότι ώφειλον του εξής οι στρατοσύλλε
κτοι του Ελληνικού στρατού να μανθάνωσιν Αατινικά και Ιταλικά ,
να οπλοφορώσι και να ενδύωνται ώς οι Ιταλοί λεγεώνες . Αλλα
καίτοι αυστηρά ποινή επετέθη τους παραβάταις, το τοιούτον επε
βουλεύετο τον ελληνισμόν, διότι προ πολλού απαγορεύθη και η
μητρική γλώσσα των εγκατοίκων εκ των δημοσίων, και ηκροάζετο
μόνον επί δικαστικής μαρτυρίας και τούτο κατ’ ένστασιν των κοι
νοτήτων τω 1547. Αλλ' οι στρατευόμενοι έλληνες, επειδή εν οικο
γενεία και συγκοινωνία διελέγοντο και διά της πατρίου γλώσσης,
και προσεκολλώντο είς τε την θρησκείας και τα έθιμα τα πατρώα
διεστέλλοντο εν ταις στρατιαίς εκ των αλλοφύλλων λατίνων, και
ούτως ο εθνικός χαρακτήρ δεν εξηλείφετο. Μάλιστα διακρινόμενοι
εκ των ξενικών λεγεώνων εν τη αλλοδαπή , διά τε το ιδιότροπον
του πολεμείν εφίππως , και το μάχεσθαι εκ του συστάδην κατά ε
των ανταγωνιζομένων, ου μόνον έθαυμάζοντο διά την κατερίαν, αλ
λά και εμεγαλαύχουν διά την Ελληνικής καταγωγήν ότι επιδει -
κνύοντες δι' αυτής ισχύν και χαρακτήρα περιεκοσμούντο παρά 3

στρατηγών και ηγεμόνων. Τοσούτον και προς τα πάτρια προσκόλ

λησις του στρατευομένου Κερκυραίου, Ζακυνθίου και Κεφαλλήνος,
ώς και των άλλων ομογενών, κατεπάλαιε τας εθνοκαπηλίας των
άλλοεθνών διοικητών.
Οι Βενετοί λοιπόν διαχειριζόμενοι ούτω διά των προβλεπτών
και άλλων διοικητών την Επτάνησον , ώς και τας άλλας Ελληνικές
χώρας, ουδέποτε έβουλήθησαν να αναπτύξωσιν εξουσίαν κατακτη
τικήν επί των υπηκόων . Ναι μεν θρησκευτικαί και ίδιοεθνείς προ
λήψεις παρέσυραν άτομα τινά αυτών εις το να επιβουλεύωσιν την
Ελληνικής Εθνικότητα αλλ' απ’ απεναντίας οι Βενετοί κυρίαρχοι έ
πωφελούμενοι της διαλύσεως της Ανατολικής αυτοκρατορίας, έσπευ·
δον να αντικαταστήσωσιν εν ταις εξουσιαζομέναις χώρεις δύναμιν
και εμπορίαν . Ανευ του να επιδεικνύωσιν ούτοι αδηφαγίαν κατα•
κτήσεων, ή να πτωχύνωσι το ταμείον, επιμηκύνοντες πολέμους, έ δα
λάμβανον υπό την προστασίας των , οσάκις μη ευδοκίμουν τα όπλα
κατά των εχθρών, οιανδήποτε χώραν της Ελλάδος, ήτις έτρικυμί -
ζετο υπό εμφυλίων ταραχών, και ήταν ανίκανος να αντιπαρατάσ
σηται εις εχθρικάς προσβολάς. Η δε Γερουσία της πολιτείας του
Αγίου Μάρκου οξυγουστάτη περί πολιτικών διεξαγωγήν , προσέφερε
μεσολαβήσεις μεταξύ των φατριών και πολεμίων, ειρήνευε τάς στά
 74 -

«εις , και προελάμβανε τας εχθρικές επιθέσεις. Συνδέουσα δε ακο

λούθως προστασίας και συμμαχίας προς τους αδυνά τους, και είτα
επισφίγγουσα δεσμούς επικρατήσεως επί των προστατευομένων , και
τέφερεν αυτούς εις κατάστασιν επαρχιακών και αποίκων διοικουμένων
υπό των πατρικίων της, οίτινες καταχρηστικώς επoρίζοντο τα προς
το ζην εκ των ιδρώτων του λαού εκείνου . Πάσα πόλις λοιπόν -
ποπίπτουσα το κράτει των Βενετών, συνθηκολόγει μετ' αυτών, α •
παιτούσα προστασίας και συνδιαλλαγάς, και τυγχάνουσα προνο •:
μίων και εγχωρίου ταυτοκυβερνήσεως , διότι ελάμβανε παράδειγμα
παρ' άλλης πόλεως γείτονος ευτυχούσης υπό τοιαύτην πολιτικήν
διεύθυνσιν .
Εξ άλλου μέρους ή πολιτική των Βενετών καταδιώκουσα το ά
πόλυτον μοναρχίας , και προφυλαττομένη εξ οιουδήποτε πολίτου όσ .
τις επεθύμει τυραννίαν ή άλλην τινά υπεροχήν εν τω κράτει, μη ·
δέποτε εξώκειλεν εις δημοτικά συστήματα, άτινα ήθελον καταν»
τήσει εις όχλοκρατικές παραλυσίας. Αεί συνειργάζετο , όπως οι πο:
λίται υπήκοοι ευαρέστως και ειρηνικώς διάγωσι υπό τον νόμον της .
Και διά ταύτα πάντοτε έχαρίζετο αυτούς τύπους ταυτοκυβερνή
σεως, και προηγε τα εγχώρια θεσμά. Εκθεμένη δε η πολιτεία εις
κινδύνους και επιθέσεις κατά του διώκτου της χριστιανοσύνης, όπως
διατηρή τάς ανατολικής χώρας, και επισφαλίζηται κατά πάσης
δυσαρεσκείας εσωτερικής, ήν τυχόν οι υπείκοντες Ελληνες διά τε
την ξενοκρατίας και το ετερόθρησκον ήθελον ποτέ αισθάνεσθαι, κα •
θίδρυεν δημοτικούς θεσμούς εν ταίς χώραις τούτων, και ελάμβα.
εν συνεργούς εξ αυτών των υπηκόων εις την σύνταξιν των εγχων
ρίων κανονισμών, δι' ών διευθύνοντο αι πόλεις αυτών και περίχω
ροι . Κολακεύουσα είτα τας φιλοτιμίας τούτων εξήπτεν την γεν
ναιότητα των εγκατοίκων περί τους κινδύνους και συνεισφοράς κατά
του κοινού εχθρού θρησκείας και πατρίδος. Ούτως ότι εξέδιδε
το περί εκτιμήσεως αλλοεθνών συμπρακτόρων κατά τους πολέμους
της ψήφισμα εξεφράζετο υπέρ των Ελλήνων. « Το μεγαλοπρεπές
• και σκηπτούχον έθνος των Ελλήνων, ως αξιόχρεων τη Βενετική
• πολιτεία, έσεται προτιμητέον και διο οι προσήκοντες αυτό συ•
« ναριθμούνται τη πολιτεία εξ ίσου τους Γερμανοίς . Εβραίοι, Τούρ
« κοι, και Σαρακηνοί, εξαιρούνται τοιαύτης βαθμολογίας (1).
Αλλ ' ώς εστοιχειούτο εξ ολίγων οικογενειών της πρωτευούσης το

( 1 ) Sandi ανωτ . Lib . X. β. 929.

 72

άριστον της πολιτικής διευθύνσεως, υπερακριβώς επεφιλάττετο εις

αυτάς μόνας το προνόμιον του αρχειν. Διά ταύτα εν ταις υπει:
κούσαις Ελληνικαίς χώραις και νήσοις ημών και ταυτοπρονομία της
εγχωρίου αρχής ανετίθετο εις οικογενείας πλουσίων και ισχυρών
ιθαγενών εκάστης νήσου Αι οικογένειαι δε αύται εξέχουσαι του
λοιπού λαού , και ασμενιζόμεναι εις επιδείξεις και υπερισχύσεις,
εθέλγοντο εις το ξενοφυές του Ελληνισμού στοιχείων των ποτε
πατρικίων της δύσεως , και επιθηκίζοντο κατά τας αλαζονίας
και υπεροχής των μεγάλων ευγενών της δύσεως εν τη οικεία μι
κροτοπία. Αι Ιόνιοι ούν νήσοι, Πελοπόννησος, Κρήτη, Κύπρος και
λοιπαι Ελληνικαι χώραι, όσαι υπό των Βενετών εκρατούντο είδος
ούτως εν εαυταίς να εκφύηται κλάσις άρχοντολογική , ήτις έλαβε
ταυτοκυβέρνησιν Βενετικού πολιτικού συστήματος, και συνέκειτο
ιθαγενών πατρικίων, οίτινες διετήρουν τα εγχώρια θεσμά και
προνόμια , και απηλλάττοντο πάσης αγγαρίας και προσωπικής
φυλακής διά υγειονομικές προβλέψεις επί της παραλίας.
Εκάστη λοιπόν νήσος του Ιονίου εν τοιαύτη πολιτική συναιρο:
μένη, διευθύνετο περί τα εγχώρια οπό της οικείας κοινότητος 1
των ευγενών αρχόντων, οίτινες ενιαυσίως συνήρχοντο , όπως εκλέ 1

ξωσιν εκλέκτορας έκ * τάξεώς των. Ωφειλον δε οι εκλέκτορες να

αναδειξωσι τας εγχωρίους αρχάς , και να ποιήσωνται οικείους κα
νονισμούς και πρεσβείας, αίτινες εξητούντο παρά της Βενετίας τα
προς δέοντα της νήσου. Κατ' αρχάς δε ως οι οικισται συνέρρεαν
πανταχόθεν έν Ζακύνθω και Κεφαλληνία, και διάκρισις μεταξύ 1
Σ

αυτών δεν υπήρχεν, η ενιαύσιος συνέλευσης της κοινότητος συνέ

κειτο φύρδην μίγδην παρά πάντων. Αλλά προϊόντος του χρόνου,
διά τε την αύξησιν του πλούτου και τας υπηρεσίας τους κρα Η

τούσιν επιφαίνεται ανισότης της εν τω λαώ. Διακρίνονται μεταξύ

των ιθαγενών υπερισχύοντες τινές και περιπλουτoύντες άλλων πε:
νεστέρων και άνισχύρων, Αδύνατοι δε οι ενδεέστεροι εκ των ευ .
γενών να αντιπραττωσι κατά των επιρρεαζόντων εν τη νήσω ,
συνεμάχουν μετά των νέωστί έρχομένων απατρίδων και ανεστίων.
Η πολιτική των Βενετών συμπαθούσα προς τα ομοφυή στοιχεία
της ολιγαρχικής πλουτοκρατίας και αριστοκρατίας μάλλον, και προς
τα της δημοτικής ισοπολιτείας, ανείχετο τας κατισχύσεις του
άρχοντολογίου, και ώλιγώρει τους δημότας. Eθορύβουν διό και
εστασίαζον συναλλήλοις οι πλουσιώτεροι, οι δε αυτοκαλούμενοι πε:
ριφανείς άρχοντες απεδίωκον εκ της συνελεύσεως τους πενεστέρους
και δυογενείς καλουμένους . Απαγορεύοντες δε αυτοίς το να
 _31 ,
συνέρχωνται κοινώς, διεκώλυον το να εξασκώσι τα δημοτικά των
δικαιώματα . Επιρρεάζοντες δε το Bενετικών διοικητήριον των νή.
σων οι άρχοντες , και κατισχύοντες εν τη εγχωρίω συνελεύσει ,
επέτυχον , ώστε πρεσβεία τα 15 42 παρά της κοινότητος Ζακύν
θου εστάλη εις την Βενετίαν επί προβλεπτου Ιερωνύμου Μαριπιέ
τρου. Οι δε τότε πρεσβευταί Ιερώνυμος Σκούταρης και Νικόλαος
Δελασόλης ανέφερον προς τον τότε Δόγην τάδε.
« Επειδή ηύξήνθη η πολυανθρωπία της νήσου Ζακύνθου , και
άνδρες άσημοι , τεχνίται και αφανείς λαμβάνουσι μέρος εν τω συμ
βουλία της κοινότητος , και ποιούνται αταξίας, θορύβους και πα•
ραλογίας. Βουλόμενοι δε εξ άλλου μέρους οί των ιθαγενών επι
φανείς συνετοι να καταπαύσωσι τα άτοπα, εμφανίζονται ταπεινώς
ενώπιον του μεγαλοπρεπούς θρόνου του Γαληνοτάτου Ηγεμόνος
διά των πρεσβευτών της κοινότητος , και δέονται όπως συμμορ
φωθή κατά τόπους και διοργάνωσιν εγχωρίου κοινότητος ηή νήσος
των, ως έχει το παράδειγμα άλλων υπό της μεγαλοπρεπούς πο ·
λιτείας κρατουμένων πόλεων. Εξαιτούνται λοιπόν παρά του Δουκός
sd ซี ซี
Α '. το γενικών συμβούλιον της κοινότητος οφείλει να σχημα
τίζηται του λοιπού κατ' εκείνο της Κερκύρας εκ των επιφανεστέ .
ρων κατ' ευγένειαν, πλούτη και υπηρεσίας προς τον ηγεμόνα , δια
τηρουμένων των προνομίων αυτών οικογενειακώς επί τοίς παρούσα
και διαδόχοις αυτών, και καταγραφομένων των προνομιούχων εν
ιδιαιτέρα βιβλω φυλαττομένη υπό των συνδίκων , και έφορουμένη
υπό του διοικητηρίου.
Β '. το γενικών συμβούλιον του ευγενούς άρχοντολογίου άπαξ
του έτους συνερχομένου πρέπει να εκλέγη ουκέτι εκατόν πρόσωπα
εκ των τυχόντων, αλλ' εκατόν πεντήκοντα εκ των προσηκόντων
τη ολομελεία του συμβουλίου . Οι δε εκλεχθέντες εν ιδίω συμ :
βουλίω ετησίως άθροιζόμενοι θα εκλέγουσι δια ψήφου τας εγ
χωρίους αρχάς, ήτοι τους συνδίκους της πόλεως κήνσορας, υγειο
νόμους, ειρηνοδίκας, ζυγιστές, και τον γραμματέα του συμβου
λίου εξ εντοπίων και ουχί ξένων, ως πρότερον είθιστο κατά το
δοκού, του προβλεπτού. Προς τούτοις δε θα ψηφοφορώσι και τον
Πρωτοπαπάς της εκκλησιαστικής αρχής, και θα προτείνωσι νό
μους και κανονισμούς αφορώντας την βελτίωσιν της νήσου.
Γ '. Οι εκλεγόμενοι Σύνδικοι, οι Υγειονόμοι και ο Γραμματεύς
οφείλουσι να σχηματίζωσι συνέδριον εκτελεστικόν (collegetto Con:
claτε, και τούτο επιμελούμενον πάσης κατωτέρας 10
αρχής, νόμου
 7

και προνομίου του συμβουλίου θα αντιπροσωπεύη επισήμως την

κοινότητα της νήσου και θα λαμβάνη ευθύνας παρά παντός δια
χειριζομένου εγχωρίους αρχάς ή επάγγελμα.
Δ' . Απαντες οι τεχνίται και οι γεωργοί οφείλουσι να απο.
και κλείωνται των δικαιωμάτων της μεγαλοπρεπούς κοινότητος και
του συμβουλίου .
Ε'. οι ξένοι οι μεταναστεύοντες εις Ζάκυνθον μέλλουσι να συμ
μετέχωσι εκ του γενικού συμβουλίου και των δικαιωμάτων αυ
του μετά πενταετή συνεχή διαμονήν εν τη νήσω. Εξαιρούνται μό
γοι οι εκ Ναυπλίου και Μονεμβασίας ευγενείς, οίτινες αμέσως εισ
άγονται εις τα αυτά προνόμια των εγκατοίκων.
G'. Υποχρεούται η κοινότης δι' ιδίων δαπανών και ανδρών να
οπλίζη γαλέας πεμπομένας παρά της πολιτείας επί πολέμω. Ο
δε κατεργοκύρης (sovracomito) μέλλει να εκλέγηται εκ του σώ
ματος των ευγενών, ώς ούτος να περικoσμή την νήσον , και συμ
πλέη με τα άλλα των νήσων κάτεργα υπό τον αρχηγός του θα
λασσίου στόλου.
Ζ' . Οι καταγραφόμενοι ένεκα ασφαλείας της νήσου στρατιώ
και πληρώνονται και μισθούνται παρά της κοινότητος κατ' ιδίαν.
Εγχώριος δε φυλακή παρά των χωρικών οφείλει να συναρτισθη 2

περιφυλάττουσα τα παράλια εξ επιδρομών πολεμίων και πειρατών,

και υπηρετούσα αμισθί της επί φυλακή υποχρεώσεως και αγγα
ρίας εξαιρούνται οι προνομιούχοι επιφανείς του συμβουλίου.
Οι πιστοί ούν τώ ηγεμόνι εγκάτοικοι της νήσου Ζακύνθου εάν
κανονισθή ούτως ή κοινότης αυτών, ελπιζουσιν ότι τάχιον θα
προβώσι εις τα αισιώτερα υπέρ πατρίδος και της γαληνοτάτης
πολιτείας, ής την ευτυχίαν μετά προθύμου καρδίας δέονται παρά 0

του υψίστου.
ο τότε της Βενετίας Δόγης Πέτρος Λάνδος παρεδέχθη τα αι
τήματα της πρεσβείας, και διά δουκικού εντάλματος καταγρά
φοντος έν προς έν το αίτημα και απαντώντος , έκύρωσε τα προ
νόμια της Ζακυνθίου κοινότητος.
Αφού τοιαύτα προνόμια ευρώθησαν εν εκάστη νήσω , οι εν
δεέστεροι απεκλείσθησαν εκ του συμβουλίου της κοινότητος . Κα
τεγράφοντο δε εν τη χρυσή καλοι μένη βιβλω πάσης νήσου αι 7
οικογένειαι, όσαι μετείχον των εγχωρίων δικαιωμάτων. Αυται και Η
οι απόγονοι αυτών κατ' εθος ολιγαρχικόν της πρωτευούσης υπερ :
φυλάττουσαι ζηλοτύπως τα προνόμιά των, εξήσκουν υπεροχήν, και
επιρρέαζον το διοικητήριον εκάστης νήσου, Συσσωματούμενοι δε
 - 75

κατ'ιδιαιτέραν πολιτών τάξιν, και έχοντες το αίμα των διά συγ :

γενείας και διαδόσεως προς ομοβαθμίους άθικτον παρά του και
ταφρονουμένου χύδην λαού, απετέλεσαν το αρχοντολόγιον εκάστης
νήσου, ουχί πλέον ως απλούν σωματείον του πλήθους , αλλ ' ως
ιθαγενές φυτόν, και εξείχεν εκ των άλλων των εν τη νήσω βλα
στανόντων, και του οποίου σπέρμα και καρπός ώφειλον να προ
τιμώνται ως πολύτιμα παρά τε κρατούντων και δημοτών. Ως δε
ορόνημα τοιούτων ευπατριδών και ενέργειαι δικαιωματικώς υπερο
ίσχυον, μεγάλην απεκτήσαντο δύναμιν οι άρχοντες εν τη οικεία
νήσω. Μόνοι ούτοι είχαν επισημότητα παρά τοίς κρατούσιν, επέ
βαλλον την δύναμιν τους προς τους δημότας: διεξήγαγον τας υ
ποθέσεις , και συνεκίνουν υπό το σώμα των τους υποδεεστέρους ,
οίτινες ολιγωρούμενοι και απαξιούμενοι παρά των αρχόντων, ευ
τυχείς ένομίζοντο, εάν μή έχρώντο ως τα άλλοτε παρά τιμα.
ριώταις δουλικά ανθρωπάρια, χαιρόμενοι μόνον δικαιώματα πελα
τείας και ευνοίας, και συσχετιζόμενοι πρός τινα άρχοντα . Υπο
στηρίζοντες δε οι ευγενείς τα δικαιώματα της πόλεως της νήσου των,
και συνερχόμενοι εις αλληλογραφίας μετά κοινοτήτων ετέρων νή.
σων και τόπων της Βενετικής επικρατείας, συνεσχετίζοντο προς
άλλους ξένους ευπατρίδας και διευθυντές κοινοτήτων , και παρε
πιδημούντες εις άλλην νήσον απήλαυον τας αυτάς υποκλίσεις ,
τους αυτούς σεβασμούς των ευπατριδών εκείνης και τας συμψη
φίσεις. Εντεύθεν βλέπομεν ότι εν Κερκύρα Ζακύνθιοι άρχοντες
παρεπιδημούντες δι' ιδίας αυτών υποθέσεις, δικαιωματικώς προσε
καλούντο εις το μέγα συμβούλιον της νήσου εκείνης, ένα συνε
δριάζωσι και συμψηφίζωσι. Αμοιβαδόν δε συνεψήφιζον εν τω
συμβουλίω Ζακύνθου Κερκυραίοι τυχόντες εν Ζακύνθω. Ζώντες
όμως άπαντες ούτοι υπό πολιτείαν , ήτις κακώς έβλεπε τους
σφόδρα δυνατούς, και διά δυσπιστίαν περί πάσαν υπερβολήν χρή
σεως εφέρετο μεθ' υποψίας, δεν ευηρέστουν ενίοτε παρά τοις κυ
ριάρχαις Βενετούς , διότι ουδέποτε ανείχετο η Βενετική πολιτεία
υπεροχήν ατόμων, τα οποία έδύναντο να εξάπτωσιν και περιστείο
λωσι το πλήθος, υποκινούντα αυτό κατά τας επιθυμίας των και και
απειλούνται μεταβολές κατά του πολιτικού συστήματος . Διό πολυ
λάκις επί σφόδρα υπερισχυόντων ευπατριδών νησιωτών επέστη
το όμμα του συμβουλίου των δέκα της Βενετίας , απηλλάττετο
ούτως εκ πάσης μετατροπής ή Βενετική κυριαρχία . Η δε ειρκτή
υπό τους πιόμβους , και εντός των Πότσων (φρεάτων) της Βενε
τίας υπεδέχετο πολλούς άρχοντας εκ των νήσων, και καθησύχαζοι
αι υποψίαι των κρατούντων ,
 16

Ούτως εκυβερνώντο αι νήσοι του Ιονίου και ιδίως η Ζάκυνθος

επί Βενετοκρατίας. Ομοιόμορφον επικράτει το σύστημα της εσω
τερικής πολιτικής μηχανής έν τε Κερκύρα, Κεφαλληνία, Κρήτη
( O ) και Κύπρο, Ναυπλίο, Μεθώνη, Κορώνη , Μονεμβασία, και
άπασαις ταις λοιπαίς Βενετικαίς έγκτήσεσιν εν Ελλάδι. Πλήν ότι
το της Κεφαλληνίας συμβούλιον συγκατέλεγε με τους προνομιούν
χους ευπατρίδας και τινας των πλουσιωτέρων δι' ευύποληπτότερα
επιτηδεύματα . Αλλ' ώς αυτοί μετερχόμενοι έργα, ά καίτοι πα
ρήγαγον πλούτη, ένομίζοντο βάναυσα κατά τας επικρατούσας τότε
αλαζονικάς ιδέας του αρχοντολογίου, ή κοινότης των Κεφαλλήνων
δεν είχεν υπόληψιν καθαρωτάτης και περιφανεστάτης άρχοντολο
γίας, αλλ' εξελαμβάνετο υποδεεστέρα της Κερκυραίας και Ζακυν
Θίας. Διό έξηρούντο του δικαιώματος του να συνέρχωνται οι άρ 1

χοντες και συμψηφοφορώσιν εν τω συμβουλία των νήσων τού

των οι παρεπιδημούντες εν αυταίς άρχοντες Κεφαλλήνες. Τοιαύτα
τα συνεπόμενα πολιτικών συστημάτων, ών τα στοιχεία διατίθεν-·
ται ουχί επί κοινή ισονομία τους αρχομένοις , αλλ ' επί εμπεριδώσει
απολαυής πρός τινάς αυτών ολιγάρχες. Τούτων ένεκα ισοπολιτείας
δικαιώματα μεταξύ του πλήθους ουδόλως συναντώμεν κατά τας
νήσους του Ιονίου περί τους χρόνους εκείνους . Θρησκεία μόνη και
έρως υπέρ του εδάφους της πατρίδος δραστηρίως συγκινούσε τους
νησιώτας εις κοινές συμπράξεις μετά των κρατούντων. Εν τη α
φοσιώση αυτών περί τον χριστιανισμός και την οικείαν πατρίδα
άμιλλά τις υποθάλπεται εις έργα επιδείξεως πατριωτισμού και ε
θνισμού. Τα δεινά των καταβιαζομένων υπό των βαρβάρων ερε 6,
€ ίζουσι την καρδίαν των νησιωτών εις διψοκινδύνους επιχειρήσεις»
Εις τας φιλοτιμίας Κερκυραίων , Ζακυνθίων , Κεφαλλήνων και
λοιπών συννησιωτών παλαίστρα ανοίγεται Ηπειρος , Πελοπόννησος,
αι οικείαι νήσοι και όλαι αι χώραι της Ανατολής . Εν αυτοίς
ο κυριάρχης Βενετός γιτνιάζων προς τον άπιστον, εκτίθεται εις
συνεχή πόλεμον κατ' εκείνου, όπως μη καταπέσωσιν εις χείρας
του Μωαμεθανου οι εν Κερκύρα προμαχώνες του χριστιανισμού ,
οι κλείδες της Μεσημβρινής Ευρώπης. Ισχυρός και λέων αυτού κα
-

(1 ) ο γενικός διοικητής Κρήτης εκαλείτο Δόγης της Κρήτης . Ούτος περιστοιχείτο

υπό συμβουλίου αρχόντων έντοπίων και αλλογενών φερτοίκων δι' ορκοπιστίας προς την Ε
Γερουσίαν, σίτινες παρέλαβον το προνόμιον της αποικιακής ευγενείας ( nolilla di
Levanteja 3
 - 71

τα το Αδριατικών, και εκτείνων τον πόδα από Κερκύρας μέχρι

Κύπρου, θαλασσοκρατορεί διά μεγαλοδυνάμου στόλου , και μονος
κέκτηται τα πλούτη των ανατολικών λαών, φθονείται διό υπό αν
τιπάλων δυναστών της Ευρώπης , οίτινες την μονοκρατορίας του
κόσμου επιθυμούντες, επιβουλεύονται να εξοντώσωσι πάντα λαόν.
Είς πολέμους λοιπόν κατά απίστων, εις επιβουλάς παρ' όμοπίστων
διακυμαίνεται η πολιτεία του Αγίου Μάρκου. Σύννους δε αύτη περί
την διαχείρισιν, πρόθυμος κατά την επιχείρησιν , και προφυλα
κτική κατ’ απαισίων , μόνη μετ' ολίγων συμμάχων αίρεται τους
αγώνας, κινδυνεύει κατά της βαρβαρότητος, επαλθεί υπέρ της χρι.
στιανοσύνης, και βραβεύει τους συναγωνιστές νησιώτας και ομοε :
θνείς αυτοίς , ών οικείοί τε και εστίαι υπόκεινται εις καταστροφές
πολεμίων , οίτινες εισβάλλουσιν εις την Βενετικής επικράτειαν.
Επί τρείς αιώνας η Βασίλισσα του Αδριατικού παλαίει ούτω
ταρασσομένη . Αι ζηλοτυπίαι Καρόλου Ε ', Αυτοκράτορος της Γερ
μανίας και Φραγγίσκου Α '. βασιλέως της Γαλλίας εξάπτουσαι πύρ
καταστρεπτικών από της δύσεως μέχρι των ανατολικωτέρων της
Ευρώπης και ως υποστήριγμα του ολέθρου παραλαμβάνουσαι το
ανήλεον ξιφος του Σουλτάνου της Κωνσταντινουπόλεως Σελίμου Α'.
και του διαδόχου αυτού Σουλεϊμάνου Β'. αιματοβάπτουσι την Βε
νετικής Επικράτειαν. Ως δε και λυσσώδης Βάρβαρος έκθυμαίνεται
την θηριωδίαν επί των ανατολικών εγκτήσεων της Βενετίας, οι έγ.
κάτοικοι Ελληνες θαρραλέως δράττουσι τα όπλα, ένα αμύνωνται
κατά του απίστου Τούρκου. Η πολιτική της δύσεως υπόσχεται μεν
πολλά τη καρτερία του Ελληνος, ολίγα δε πραγματοποιείται , πε
ραιουμένων των αγώνων. Πλήν χριστιανός και Ελλην, αυτός συμ:
παθεί μετ' αγαθοφρόνων χριστιανών μάλλον, ή απηνών Μωαμεθα.
νών· διότι υπερισχυόντων μεν εκείνων , νομίζει ασφαλέστερον βίον,
ανεκτικωτέραν εξάσκησιν των θρησκευτικών πεποιθήσεών του και
συντυχίαν των προσδοκιών του. Εαν όμως καταστραφώσιν οι Χρι
στιανοί ή εκδίκησις του απίστου θα επιπέσει της κεφαλής του. Ο
Τούρκος άρπαξ του πατρικού θρόνου του ουδεν θέλει σεβασθή. Θρη
σκεία και παν συνάδον μέ τάς προσδοκίας του Ελληνος ουδεμίαν
παρά του Βαρβάρoυ τυγχάνουσιν ανοχήν. Φίλτατα, ζωή, περιουσία
και όσια όλα εξολοθρεύονται κατά τας παραφοράς του απίστου ,
ενώ απ’ εναντίας και κυριάρχης αυτού Βενετός Χριστια νος ών, και
ετερόδοξος και ολιγαρχικός, προστατεύει τοπάν διά της αιγίδος
του, και σέβεται τα τιμαλφέστερα, και είτι δίκαιον ορίζεται εν τω
νόμο του . Ιδού τίνος ένεκεν και νησιώτης ημών Ιόνιος, ο Στερεοελ
 78

λαδίτης, ο Πελοποννήσιος και ο Αιγαιοπελαγίτης εν τη πολιτική

θανατοφονεία του σαλεύεται και κακοπαθει, λαμβάνων μέρος επί
των διενέξεων των κυριαρχων αυτού . Αλυσόδετος μεν ούτος ανί -
σταται, και δεικνύεται έργα τόλμης και ανδρίας, ά συντείνουσι
μεν κυρίως επ' ωφελεία του κυριάρχου, αλλ' ουδεν ήττον θαυμά
ζονται εν τω θεάτρω των ανθρωπίνων πράξεων, ως θέλομεν έδει
εν τοις συναπτομένης κεφαλαίοις.

2
 - 19

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Β .

Ευρωπαϊκή Τριανδρία –Πόλεμος Bενετικός προς Σουλεϊμά

νην -Προπαρασκευαι Βενετών - Κεφαλληνες και Ζακύνθιοι
πρός οχύρωσιν της Πάργας - Εφοδίασις Ζακύνθου και Κε.
φαλληνίας - Δωρίου πολεμικαί επιχειρήσεις - Καπέλος σό.
λαρχος περιπλέει τάς νήσους- Συνάντησης Καπέλου και
Δωριού έν Ζακύνθω –Θεόδωρος Αγιαποστολίτης – Λουφ
τίμπεης κατά Κορώνης - Μιχαήλ Καλόφωνος και Νικό
λαος Μανουράς μετά του Δωρίου εν Κορώνη –σύμπλευ.
σις Κερκυραίων και άλλων νησιωτών μετά Καπέλου -ναυ
μαχία Βενετών περί το Κριτικών πέλαγος ένθα συναγω
νίζονται οι νησιώται –Βαρβαρούσα έκπλευσις, -άλωσις Κο .
ρώνης - Μετανάστευσις Κορωναίων εις τας χώρας του βα
σιλείου της Νεαπόλεως - Σουλεϊμάνου εκστρατεία εις Αλ
βανίας - Βαρβαρούσα Β'. έκπλευσις - Πλοία Κερκυραίων
Κεφαλλήνων και Ζακυνθίων συμπλέoντα το Βεζάρω
Δώριας εις Ζάκυνθον - σύλληψις φορτηγών τουρκικών παρά
Ζακύνθω υπό Δωρίου - Περιπλοκαί Βενετών- Πρώτη είσ
βολή Τούρκων εις Κέρκυρας (1537) - Διάλυσης της πο
λιορκίας Κερκύρας και αναχωρησις Τουρκών –κυρίευσις
Βουθρωτού και Πάργας -Βαρβαρούσα επιδρομή εις Κε :
φαλληνίαν, Ζάκυνθον , Κύθηρα και αλλαχού – Εφοδίασις
Κερκύρας και Ζακύνθου - Σύνδεσης Βενετίας μετ’ άλλων
ηγεμόνων -- Κερκυραίων έκπλευσις κατά Τούρκων - ναυ
τολογία Κεφαλλήνων και Ζακυνθίων - Βαρβαρούσα Γ '. έκ
ελευσις-Φούσται Γουρκικαί είς Ζάκυνθον - ναυμαχία περί
τον Αμβρακικός - φόβοι εν ταις νήσοις - Ειρήνη.

Κάροάρολος
λος και Ε . αυτοκρατορών της Γερμανίας , κατέχων όλας τας
κληρονομίας της Αυστρίας , Κύριος των Μεδιολάνων, Νεαπόλεως, Σι.
κελίας και Σαρδηνίας, βασιλεύς της Ισπανίας και δι' αυτής εκτείνων
το κράτος εις τα πλουσιώτερα και αχανέστερα της Αμερικής δια
νοείται την μονοκρατορίας του κόσμου" αλλ ' ευρίσκει τον Φραγγί
 80

σκον Α '. της Γαλλίας εμπόδιον εις την φιλοδοξίαν του. o Βασι
λεύς ούτος κύριος μοναρχίας, οία η Γαλλία , μικροτέρας μεν την
έκτασιν, αλλ' εδραιοτέρας και συμπαγεστέρας διά τε το ομόφυ
λον των εγκατοίκων, και την ομοιόμορφον διάθεσιν θεσμοθεσιών,
και την εύκολον συνάθροισιν παντοίου όπλου και δυνάμεως εναντιού
ται εις τας αυξήσεις του Καρόλου. Η αυτοκρατορία τούτου κα
ταπιέζει την Ευρώπην , και επαπειλεί την δουλείαν. Η Γαλλία α
μυνομένη προσκαλείται εξ ανατολών τον άγριον Σολεϊμάνην. Μη
δενός των ηγεμόνων κατώτερος και Οθωμανος κατά γενναιότητας,
τόλμην και αγερωχίαν, εκυρίευε τότε την Τρανσιλβανίαν, επεβάλ.
λετο τη Ουγγαρία ως κυρίαρχος, καθύβριζε την Γερμανίαν, και και
τεφόβει την Βενετίαν. Το νεύρον του στρατού αυτού ωμοίαζε ου
μόνον με τα τότε δυνατώτερα έν Ευρώπη, οίος και της Βενετίας ,
αλλά εδύνατο να αντιπαραταχθή καθ' απασών των χριστιανικών
δυνάμεων ηνωμένων. Ο Σολεϊμάνης ουδέν εδέετο εκ της Γαλλίας,
ήτις τοσούτο μακράν έκειτο εκ του βασιλείου του. Εχρησιμεύετο
όμως εκ των προς την αυτοκρατορίαν διχονοιών αυτής και τα
ραχών , όπως καταβάλλη τον αυτοκράτορα διαφιλονεικούντα την
κυριαρχίας της Ουγγαρίας, και όντα ισχυρόν όμορον της επικρα
τείας του. Ωφελείτο πάλιν η Γαλλία της συμμαχίας του Σουλτά
νου· διότι ο εχθρός αυτου Κάρολος κατεταράσσετο επί τω μάλλον ,
έκινδυνευεν το βασίλειον αυτού, και κατεβάλλετο ή οφρύς του. Αγ .
χίνους ο Βασιλεύων αυτής Φραγγίσκος μεγαλόψυχος και ευσταθής
εν κινδύνους , όσον επιχειρηματίαι εν ειρήνη, τα πάντα συγκινεί
προς επίτευξιν της συμμαχίας . Αλλ' ενώ ήτον χριστιανός και τα
τίτλο του Χριστιανικωτάτου βασιλέως έκοσμείτο, επισπεύδει να
συμπράττη με τους εχθρούς της πίστεως , όπως δουλώνται ολόκλη
ροι χριστιανικοί λαοί υπό των σκληροτάτων Οθωμανών χάριν φιλο
δοξίας. Διό πολλές τας μομφάς απολαύει διά τοιαύτην ανόσιον πο
λιτικήν παρά χριστιανικής καρδίας διότι κατακρίνονται βεβαιως συμ
μαχίαι δι' ών ή τότε Ευρωπαϊκή Τριανδρία δι' αμοιβαίας συμπαθείας
και αντιπαθείας κατασκεύασε τοιούτον είδος περιπλοκών , και μέχρι του
νύν διακι βεύει τις ανατολικής χώρας όσαι οι Ελληνες oικoύσιν. Ο
Φραγγίσκος δεν αμελεί του να περιπλέξη την Βενετικής πολι
τείαν εντός των θορύβων. Η πολιτεία, εάν μέν συνεργάζηται με :
τ' αυτού, στερείται όμως χρησιμωτάτου συμμάχου κατά τας εν
Ιταλία επιχειρήσεις εάν δε μείνη πιστός τώ Αυτοκράτορα, όστις
πολέμιος εγένετο του Σουλτάνου, ο εχθρός Κάρολος κινδυνεύει επί
το μάλλον, διότι τότε η Βενετία , είς των ισχυροτέρων συμμά :
χων του , απειλείται από των Τούρκων , οίτινες ευρίσκουοι άνεώ»
γμένας εις την Εαυτών μανίαν τάς Βενετικής χώρας, και επι
σείονται το ξίφος εις το βασίλειον της Νεαπόλεως. Μάτην η
Γερουσία της Βενετίας βούλεται να διαφύγη τους κινδύνους δια
τηρούσα ουδετερότητα. Ο Ραδιούργος Φραγγίσκος διαβάλλει προς
τον Σολιμάνoν της Βενετικής πολιτείαν . Μή υποφέρων ο Σουλτάνος
χριστιανικήν δύναμιν μιάς πόλεως , ήτις έχουσα τον ισχυρότερον
στόλον όμορεί προς τηνοικείαν χώραν , και διασώζεταιυπό την
σκέπην τους αποφεύγοντας την τυραννίαν Ελληνας Χριστιανούς,
βούλεται αυτός να κακοποιώνται οι υπήκοοι της Βενετίας Βαντοίως.
Επί τούτω παρενοχλούντο και εφυλακίζοντο επί άλλοκότων προ »
φάσεων οι έν Τουρκία Βενετοπραγματευτεί. Επιβαρύνοντο τα εμ
πορεύματα με υπέρογγα τέλη» πλοία Σενετικά συνελαμβάνοντο
περί την Μεσόγειον, και οι Βαρβαρίσιοι καταμαστίζουσε το Ιόνιον
πειρατεύοντες (Ο ). τύτως ή τύχη αναμοχλεύουσα το πάν κατά
την παραφοράν , ποιείται ασταθή όλα τα εν τω κόσμω ανθρώ
πινα . Μάτην μοχθούσαν οι άνθρωποι διά τε διανοίας και έργων,
να καταστείλωσι την παραφοράς της , και προλάβωσι τας περιπο
τείας. Οι διευθύνοντες το πηδάλιον των λαών, παρασυρόμενοι από
έχωτέγου επιθυμίες ενσπείρουσι πόλεμον επί πολέμου, αναστα
τούσε πόλεις και επαρχίας, και συντελούσε τας δυστυχίας επί τους
όπηκόους άνευ τινός παρεχομένης αυτοίς ωφελείας και συμφέροντος.
Ενέωξαν λοιπόν οι τότε μονάρχαι της δόσεως διά τάς ιδίας αυ
των εμπαθείας τα σπλάγχνα της χριστιανικής κοινότητος , όπως
Ο Βάρβαρος χορταίνη την αιμοδεψίαν της καρδίας. Τα όπλα των
Τούρκων προςεκλήθησαν προς υποστήριξιν χριστιανών βασιλέων.
Και οι oπό την Βενετίαν τόπος της Χριστιανικής Ελλάδος μετά
της μεσημβρινής Ιταλίας διακυμαίνονται εν τω σάλα των πολι .
τικών θορύβων, καθ' ούς η Βενετία προεξάρχει της αντιστάσεως
κατά των βαρβάρων συμμαχούσα με τον Αυτοκράτορα , καί τινας
μικροπολιτείας της Ευρώπης .
Ο Τουρκικός στόλος έκπλέει των Δαρδανελίων οδηγούμενος υπό
του Βαρβαρούσα γάλλου αρνησιθρήσκου, όστις πρώην επολέμει εις
Μυτιλήνην , και έπειτα εγένετο γνωστός διά τάς πειρατείας του εν
θαλάοση και κακώσεις κατά Χριστιανών. Η Βενετική πολιτεία
θεωρούσα αναπόφευκτον τον κίνδυνο», διατάσσει τους διοικητάς

(1) Parula Vill.

 82

«ών νήσων Κρήτης, Κορυφών, Κεφαλληνίας και Ζακύνθου να δο

πλεισθώσι, και στείλωσιν 28 ιππείς εκ Ζακύνθου και Κεφαλληνίας ,
όπως ενισχύσωσι την φρουράς της Πάργας. Διακόσιοι λοιπόν πεζοί
παραληφθέντες εκ των νωπών στρατιωτών, οίτινες μεταβιβάσθησαν
εις τας νήσους, συνενούνται μετά των Ελλήνων στρατιωτών , και
επιφυλάττουσι το φρούριον και τάς παραλίας της Ζακύνθου ( 4 )
είκοσι δε γαλέαι μετά μεγίστης ταχύτητος κατά διαταγήν της
Γερουσίας ενωπλίσθησαν εξ ανδρών ληφθέντων από την Δαλματίαν
και τας ρηθείσας νήσους Κεφαλληνίας, Ζακύνθου και Κερκύρας, και
ηνώθησαν μετά του λοιπού στόλου, ός ήρίθμει εξήκοντα νήας, και
έστολαρχείτο υπό Βικεντίου Καπέλλου αναδειχθέντος στρατηγού θα
λασσίου . Αυτό επετράπη και επιμελώς διαφύλαξις των τόπων και
και διάσωσης των υπηκόων της πολιτείας, και ώφειλεν ουδεμίαν
βλάβης ή ύβριν να ανέχηται παρά των πολεμίων επί τους υπη .
κόους. Εν τοσούτω ο στόλος των Τούρκων, εξ ογδοήκοντα πλοίων
συγκείμενος, και ο τών Αυτοκρατορικών οδηγούμενος από του
Δωρία κατ' ελάττονα αριθμόν, περιέπλεον της θαλάσσης ημών. Ο
θαλάσσιος στρατηγός Καπέλλος περιέπλεε τα από Κερκύρας έως
Ζακύνθου, ασφαλίζων και παραμυθούμενος τους ενταύθα υπηκόους
φοβουμένους κατά πάσαν βαρβαρικήν εμφάνησιν ( 1532). Ο Τουρ.
χικός μοίραρχος Ιμεραλής επλησίαζεν τω Ιονίων κόλπω, και α
φιχθείς εις Ζάκυνθον, το ουδέν έβλαψεν την νήσον, αλλά διαμείνας
ολίγον, ευθύς διέβη εις Πρέβεζαν. Ο Δώριες δε αναχωρήσας εκ
Σικελίας, μαθών ότι ο Βενετικός στόλος ήταν έν Ζακύνθω, έ .
πλευσεν ενταύθα, αποπειρώμενος να ενωθη μετά του Βενετικού,
και ούτως να προσβάλη τον Τουρκικόν. Αλλ' ο Βενετός Καπέλλος
διατηρών τας παρά της Γερουσίας οδηγίας απεποιήθη την ένωσιν,
προσφέρων μόνον φιλικάς συμπράξεις. Ο Δωρίας ούν βλέπων ή.
μέραν μεθ' ημέραν τον τουρκικός στόλον, ότι ήλαιτούτο εξ ανδρών
αποθνησκόντων διά λοιμόν , και ότι αποσυρόμενος εις Εύριπον εκεί
θεν επέστρεφεν εις Κωνσταντινούπολιν , ένεθαρρύνθη μόνος να κατορ
θώση τι άνευ της επικουρίας των Βενετών . Διό αποπλεύσας εκ Ζα
κύνθου, αφίχθη εις Κορώνης και συνενοηθείς μετά των Ελλήνων ε.
κείσε , προσέβαλε το φρούριον και εκυρίευσεν. Εν τη αλώσει της
Κορώνης συνήργησεν και ο Θεόδωρος Αγιαποστολίτης, όν είδομεν

( 1 ) Guazzo istoria dell' aono MDXXII sino a questo presente - Sandi,

χ . 67.
 83

εν ταις προλαβούσαις ιστορίαις ημών τιμηθέντά οπό του αυτοκρά .

τορος Καρόλου Ε'. και την οικογένειας αυτού μεταστάσαν έν Ζα•
κύνθω (1) Αλωθείσης δε της Κορώνης και Δώριας κατέλιπε τον
Μενδόνζαν στρατηγόν αυτής μετά έφεδρείας. Είτα εστράφη εις Πά
τρας, και παρεστήσατο αυτήν διά πολιορκίας των αυτοχθόνων συν
θήκας ποιησομένων. Ταύτα μαθών το Διβάνιος επί το μάλλον έ
μέμφετο τους Βενετούς, ότι ενώπιον αυτών τοσαύτα εχθρικώς έπρα:
ξεν ο Δωρίας , και ότι αυτοί συνενούντο μετά των Αυτοκρατορικών
λαθραίως. Εν τοσούτω οι Οθωμανοί έπεμψαν στόλον μετά στρατού
ισχυρόν βουλόμενοι να κυριεύσωσιν εκ νέου την Κορώνην, ο δε
Καπέλλος διέταξε τον μοίραρχος του στόλου του κόλπου να περι•
φυλάττη τον Αδριατικών, και καθαρίζη την θάλασσαν κατά τον Ιόνιον
εκ των πειρατών . Επεμψε δε εις την Ζάκυνθον τέσσαρας Γαλέας,
και περί το ακρωτήριον Μαλέας εν μέγα γαλιόνιον ισχυρώς ωπλι •
σμένον, όπως προστατεύωσι τα πλοία των υπηκόων, εκ παντός
πειρατικού και πολεμίου κινήματος. Αυτός δε διέμενε με το λοιπόν
εις Κέρκυραν ναυτικών, περιμένων νέας οδηγίας έκ Βενετίας, και
ακριβώς παρατηρών τας περιπλοκάς των Τουρκών και Αυτοκρατο
ρικών (1333 ).
Ηδη ο Λουφτίμπεης μετά ογδοήκοντα κατέργων και έκανού
πλήθους Γενιτσάρων εισέπλευσεν εις τον Κορωναίον κόλπον. ο
δε Δωρίας προπαρασκευασθείς αφίχθη εις Κορώνην, ίνα βοηθήση
την πολεμουμένην πόλιν. Συμπλοκής δε γενομένης και μετ' εμ
πειρίας και τόλμης των χριστιανικών δυνάμεων προσφερομένων,
οι Τούρκοι ετράπησαν εις φυγήν. Η απόκρουσις αύτη εξετιμήθη
με το αίμα οκτώ χιλιάδων Ισπανών, Ιταλών, Γερμανών και Ελ .
λήνων πολιορκουμένων, οίτινες ελλείποντες τροφίμων , έτρωγον χόρτα ,
ίππους, όνους, και τα δέρματα των υποδημάτων. Η δε σκληρό
της του Bαρβάρου τοσούτον προέβη, ώστε δέκα Ελληνες έφυγαν
εκ του φρουρίου ενα αποφύγωσι την πείναν , και προσελάσαντες
τώ στρατοπέδω των εχθρών, συνελήφθησαν, και οι Βάρβαροι εξέ
δειραν ζώντας αυτούς, και έψησαν επ' εσχάρας. Αποκρουσθέντων
ούτω των Οθωμανών, ο αρχηγός αυτών εδίσταζεν, εάν έπρεπε να
λύση την πολιορκίαν και απέλθη. Αλλ' οι πολιορκουμένοι έξοδος
ποιησάμενοι επέπεσον κατά των πολιορκούντων, και βοηθούμενου

(1) Ορα Τόμος Β '. Τμήμα Β'. Κεφ. και των ιστορικών ημών απομνημονευμάτων
ไอหอย ,
 . 8

Επό δύο φούστων πυροβολούντων τους Μωαμεθανούς, διεσκόρπισαν

τους πολιορκούντας, οίτινες ένα σωθώσιν προσέφυγον εις Μεθώνην.
Η αποτυχία αύτη, σφόδρα έλύπησεν τον Σουλεϊμάνης , και επε
γελθόντα τον στόλαρχον Λουφτίβεην απεκεφάλισεν, και προπαν:
σκευάζετα νέας δυνάμεις να πέμψη κατά της Κορώνης, ήν ο Δω »
ρίας εφοδιάσας, και καταλιπών αρχηγών τον Ιοπανόν Ροδέριγον
Μακκιάκον ανεχώρησεν ( 1 ). Μετά των Χριστιανών συνεργάζετο και
ο Ζακύνθιος Μιχαήλ Καλόφωνος και Νικόλαος Μανουράς οι Κορω·
ναίοι αμφότεροι τιμηθέντος ως Ιππόται και με δωρεάς υπό του
Αυτοκράτορος, ως είπομεν εν ταίς παρελθούσαις διηγήσεσιν.
Εμελλον δε να αναχωρήσωσι τα εμπορικά πλοία των Βενετών
δια Συρίας και Αλεξάνδρειαν. ο δε μοίραρχος Ιερώνυμος Καπέλ
λος επιβιβάσας Δαλματους, Κερκυραίους και άλλους νησιώτας εντός
δώδεκα Γαλέων απέπλευσεν εκ Κερκύρας, συνοδεύων τα εμπορικά
μη βλαφθώσιν υπό των πειρατών. Διαβαλόντες δε το Κρητικόν πέ
λαγος οι Βενετοί, ανεκάλυψαν πειρατικά δώδεκα, διοικούμενα υπό
του Μαύρου της Αλεξανδρείας, ός υπηρέτει τον Τούρκων Βυζαντι.
νον Αυτοκράτορα. Πλησιάσαντες δε ακολούθως έως βολής κανονίου,
μη διακρίνοντες αυτά ότι ήσαν Βυζαντινά διά το σκότος της
νυκτός, ήναψαν φανούς πολλούς εν παντί πλοία, όπως οι πολέ
μιοι εκλάβωσιν αυτά πλείονα τον αριθμόν, και ότι ήσαν πραγματι
χώς. Ηρξαντο ούν να καταπολεμώσιν ώστε εντός ολίγου ή ναυαρχίς
αυτών εκυριεύθη και ο στόλαρχος Μαύρος εσώθη υπό των Βενετών,
ριφθείς εις την θάλασσαν πληγωμένος. Των λοιπών πλοίων τινά
μεν διεσπάρησαν σφόδρα επιβλαβέντα, τινά δε κατεβυθίσθησαν. Η
νίκη αύτη των Βενετών σφόδρα εχαροποίησε τα πλήθη των Χρι»
στιανών, αν και η Βενετική κυβέρνησις υπεκρίθη δυσαρέσκειαν , και
παρεστήσατο τα Διβανίω ότι εγένετο τούτο άνευ οδηγιών της , και
ακουσίως, μη βουλομένης αυτής αμέσως να έλθη εις διάρρηξιν προς
τον Τούρκον .
Αλλά το 1534 και Τουρκικός στόλος πολυαριθμότερος και ισχυ
ρότερος κατά σκάφη και άνδρας εξήλθε του Ελλησπόντου, οδη »
γουμενος υπό του Βαρβαρούσα , και συνηκολουθείτο υπό του αρχι
πειρατου Σινάμ Τσιφούτη Ιουδαίου την καταγωγής του απηνεστά
του και σκληροτάτου. Διαπλέων δε τα Ελληνικά πελάγη προσ

(1 ) Τα περί Κορώνης ανάγνωθε κατά λάτος έν Tercaniota Storia dei snoi

lempi- Antonio Doria-Marinora dell'istoria di Corfù VI.
 85

ώρμισεν εις Κορώνην, και εκυρίευσεν αυτήν, αποβάσεως γενομένης

και των Αυτοκρατορικών μή ισχυόντων να αντέξωσιν εις τοσούτον
πλήθος πολεμίων. Τότε οι Κορωναίοι κατέφυγον εις τους ναούς,
επικαλούμενοι την θείαν βοήθειαν. Ο αρχιερεύς αυτών Βενέδικτος
προτρέπει αυτούς να εκφύγωσι μετά των Ισπανοϊταλιωτών, και να
απαλλάξωνται την κεφαλήν εκ της επικρεμαμένης μαχαίρες του κα
τακτητού . Ανδρες λοιπόν πάσης ηλικίας και τάξεως έως πέντε χι »
λιάδες Ελληνες επιβιβασθέντες εις τα πλοία μετεκομίσθησαν εις
το βασίλειον της Νεαπόλεως περί της Μεσσήνην της Σικελίας , και
τινές μέν αυτών μετώκησαν εις τας περιχώρους Μεσκίτης και Βα
λης , Μέλφεως και Αγίου Κωνσταντίνου της επαρχίας Βασιλικά
των τινές δε κατά την Καλαβρίαν εν τη χώρα του Αγίου Δη
μητρίου και ταϊς κώμαις Μακχία και Αγφ Κωνσταντίνο, και
Βασιγνιάνο, όπου πηγή της επωνυμείται μέχρι του νυν τών Κι»
ρωναίων . ( 5 ) ο δε Αυτοκράτωρ ένα μετριάση τας δεινοπαθείας των
μεταναστευσάντων παρεχώρησεν ατελείας και απαλλαγάς εκ του δη
μοσίου και του βαρωνικού δικαιώματος . (2) Μετά την άλωσιν της
Κορώνης τινές εσώθησαν εις Κρήτης και Ζάκυνθον , όπου φιλοξένως
δεχθέντες κατώκησαν. (0) Μετά δε την άλωσιν της Κορώνης. Ακο:

( 1 ) Rodottà del origine progresso e stato presente del rito greco in Italia
osservato dai greci monaci Basiliani e Albanesi. Roma 1743 L. II, cap. 3 .
(6) Μουστοξύδου Ελληνομν. σ . 187 .
(3) Εν Κώδικα Ελληνικά 113 της βασιλικής βιβλιοθήκης του Τορίνου περιές
χοντος συγγράμματα και σημειώσεις του Ζακυνθίου Αλεξάνδρου Νερούλη συγγραφέως
εύρεται χρονολογικό σημείωσις περί Κορώνης εξ ης δημοσιεύω την τύχην των Κι
ρωνείων των διασπαρόντων μετά την άλωσιν.
Το σολδ '. ο τοίνυν Αυτοκράτωρ στόλον εξαρτήσας νηών μεν σπογγύλων εις τας
τισσαράκοντα τριήρεις δε ίσαρίθμους συν τοις άλλοις πλοίους συνεπόμενας, ναύαρχον δί
του στόλου και αγιμόνα Ανδρίαν επιστήσας τον Δωρίαν καλούμενον κατά της βασι•
λέως Τούρκων Σουλεϊμάνει χώρας απέπλει

Οσοι μεν εκ των πολιτών Κορωναίων είλοντο εις τάς ναύς εμβήναι, συν γυναιξί και
τέχεις και τους προσήκουσιν είς Σικελίαν και Νεάπολιν διεπορθμεύοντο . Οσοι δε εν
ταις Ενητών νήσοις επελθείν αιρεθέντες εις ταύτα ήεσαν οικησόμενοι. Θθεν τινές εις
Κρήτην απήλθοσαν. Οσοι δι προύχοντες τη γένει και λέω και εγχινοία υπερέχοντες,,
τη Ζακυνθίων προσώρμησαν , ένθα τας οικήσεις εποίησαν χρησίμοις και πή μεν άλ
λος άλλη μεν ετράπη. Τοις δε εν Σικιλία και Νεαπόλει και Τυρρηνία τετραμμένους
σιτηρέσιον ενιαύσιον ο Αυτοκράτωρ έχορήγησιν , τας αυτών δυσπραγίας ανακτώμενος.
Τοιαύτη τις περίστασις επί της ημετέρας γενεάς την Κορωναίων κατειλήφει πόλιν οί
κητόρων Ελλήνων ανδρών αρίστων, ών ημείς ίσμεν, εξοικισθείσαν. Και ταύτα μεν ύ.
στερον . ο δε Ανδρέας μετά του αμφ' αυτόν στόλου εις Αχαίαν ώχετο απιών, και πόν
λιν Πέτραν παραβάλλει. Της δι' εκροπόλεως ου δυναμίνης την έφιδν αντεισάγειν
 86

λούθως ο Βαρβαρούσας τραπείς εις Καλαβρίαν απεβιβασεν στρατόν

εκεί, και διέχυσε τρόμον εις τους πέριξ Ιταλιώτας. Αλλά μετά τινά
λεηλασίαν και επιδρομήν επανήλθεν εις Κωνσταντινούπολιν .
Τρία έτη παρήλθον και η ειρήνη του κόσμου μάλλον έταράς:
σετο. Οι Χριστιανοί μονάρχαι ζηλοτηπούντες αλλήλοις , επηύξανον
τους κινδύνους της Χριστιανοσύνης. Ο δέ Σουλτάνος Σουλεϊμάνης
εχθροπαθών προς τον Αυτοκράτορα , κινείται παντοίαις δυνάμεσι
κατά της Ευρώπης. Η Γαλλία πιστός αυτού σύμμαχος, ερεθίζει τον
Τούρκον να προσβάλλη τάς μεσημβρινές χώρας του Αυτοκράτορος"
και ο Σουλτάνος μετ' άπειραρίθμου στρατού πεζώντε και ιππέων
καταβάς εις Μακεδονίαν, διέβη εις Αλβανίαν, και έστρατοπέδευσεν
εις Αυλώνα ( 1537). Ο στόλος του εκ 300 νηών συγκείμενος, και
οδηγούμενος υπό του Βαρβαρούσα περιπλέει τας Ελληνικές παρα
λίας, απειλών τας Βενετικές χώρας. Ο Δώριας στόλαρχος του Αυ
τοκράτορος περιέμενε τα Παπικά , Νεαπολιτικά και Σικελικά πλοία
των συμμάχων όπως ενισχυθη . Οι δε Βενετοί άμα έμαθον τον
Τουρκικός στόλον πλησιάζοντα εις Μεθώνην, διέταξαν τον στόλαρ
χον αυτόν Πέζαρον όρμιζόμενον εις Κέρκυραν μετά εβδομήκοντα
νηών να παραλάβη και άλλα δεκαπέντε οπλισθέντα εν τη Βενετική
ανατολή, ήτοι δέκα γαλέας Κρητικάς, μίαν εκ Κεφαλληνίας, δυω
Ζακύνθια και άλλα δύω εκ Κερκύρας , και να παραφυλάττη τα κι
νήματα των εχθρών διασώζων τας νήσους και τους υπηκόους εκ
παντός κινδύνου και βλάβης . Εάν δε ώς έφημίζετο και πολέμιος στο :
λος διευθύνηται κατά Κερκύρας και προσβάλλη αυτήν και άλλην τινά
χώραν της επικρατείας , άμα ο Πέζαρος ίδη αυτόν διαβαλόντα την
Ζάκυνθον, ευθύς να συνάξη τας δυνάμεις και αμύνηται , μή αναμέ
νων άλλας οδηγίας. ( 0 )
Εν τοσούτω ο Δωρίας ενισχυθείς καθ' όσον εδύνατο, διέβαλε

ραδίως περιεγένετο. Ανδραποδισάμενος δι , λειποστράτιον επαφήκε, και τους πάντες κα.

τηληΐζετο , ού τους εκ Τούρκων μόνους, αλλ' ήδη και Ιουδαίων των παροικούντων ουκ
ολίγους. Ου μήν δε ουδέ Ελλήνων απίσχοντο. Παραλογιζόμενοι δήθεν ως ασεβείς ειεν
κέρδους ένεκα και ωφελείας. Αλλά και το εν τω του Κορινθιακού κόλπου κομματι
προσκείμενον φρούριον το προς Πελοπόννησον επιστάς, είλεν εξ εφόδου . Πορθίσας δε
και σκυλεύσας, εις τας ναύς τα λάφυρα διαβίβαζε. Ταύτα δε διαπραξάμενος ήδη χει
γώνος αρχομένου, οίκοι έτράπετο. Οθεν μεγάλων δυςπραγιών τους καθ’ Ελλάδα Χρι
στιανούς αίτιος τότε εγεγόνει. Τούβ' ένεκα Τούρκοι τους παρακούσιν εν Πελοποννήσω έ.
πιτίθενται και πολλούς μεν του ζην πολυτρόπως απήλλεττον, ουκ ολίγους δε έφυγά
διυσαν, επανάστασιν υπό τούτων υποτοπάζοντες . Τοιούτον μεν πέρας έσχον τα της
Κορώνης, ής ή άλωσις γέγονεν εν έτει αφλδ'. μεμακτηριώνος είχάδι ή Σεπτεμβρίου κ .
( 1 ) Parula VIII o . 664.
 85

το Ιόνιον και αφίχθη εις Ζάκυνθον , κατασκοπεύων την διάβασιν

των εχθρών. Επανελθών δε εις Κέρκυρας διέταξε τον μοίραρχον
των γαλέων να διαπλέη το μεταξύ Κεφαλληνίας και Ζακύνθου
πέλαγος, λοξοδρομών μέχρι των νησιδρίων Βαρδιάνων. Επειδή
δε και περισκοπούσα ναύς εδήλωσεν , ότι ανεφάνη και πολέμιος περί
την Ζάκυνθον , έπλευσεν ευθέως εις την νήσον εκείνην και προ•
παρεσκευάσθη εις ναυμαχίαν . Πληροφορηθείς ακολούθως ότι τέσ
σερες Τουρκικαι νήες έπλεον περί την νήσον, και διέδιδον τρόμον
τοίς οικήτορσιν, οί τινες είχαν αποσυρθή • πλείονες εις το φρού .
ριον, και οι στρατοσύλλεκτοι παρετέθησαν φυλάττοντες τας πα
ραλίας, ήρε την άγκυρας, και διήλθε μέχρι του ακρωτηρίου Κη:
ρίου , εισπλεύσας και έως αυτού του λιμένος Ναύθης (κηρίου), μη
τύχη τους πολεμίους. Μή εδρών όμως αυτά, επανήλθεν εις τον
λιμένα Κηρίου , και επεσκευάσατο την ναυαρχίδα, ήτις έβλάβη επί
υφάλου τινός κατά την περισκοπήν ( ). Μαθών δε μετ' ολίγον ότι
Τουρκικά πλοία μετ' εφοδίων διέβησαν περί τα δυτικοβόρεια της
νήσου , εξέπλευσεν περί το ακρωτήριον Σχοιναρίου, και συναντήσας
αυτά πλέοντα εις Αυλώνα , απέστειλε τα ταχυναυτικά , και συ.
νέλαβεν άπαντα , ών τους μεν άνδρας ήχμαλώτισε , τα δε εφόδια
διένειμε το στρατό. Είτα διαπλέων μέχρι Κερκύρας, έμαθεν ότι
και Τουρκικός μοίραρχος Ιανούσβεης προσώρμει τη Χιμάρα, και
διέφυγεν ούτω πάσαν συμπλοκήν μετ' αυτού . Τα πραχθέντα όμως
υπό Δωρίου δυσπρίστουν σφόδρα τους Τούρκους, ότι εν τη θα
λάσση των Βενετών και Δωρίας δεν διεκωλύετο εκ του να κατα
διώκη αυτούς . Διό εξελάμβανον τους Βενετούς ότι συνενούντο μετά
των Αυτοκρατορικών. Ο Πέζαρος έμαθεν, ότι ο Βαρβαρούσας διέ
πλεε τα πελάγη της Ζακύνθου, διαμένων εκεί , όπως προστατεύη
τα εφόδια της Τουρκικής στρατιάς, και τον λοιπόν μεταβιβα
ζόμενον στρατόν δια θαλάσσης. Φοβούμενος δε αυτός μή 6 Βαρ
βαρούσας διά τάς επικρατούσας υποψίας προσβάλη την Κέρκυρας,
και τάς άλλας μεσημβρινές των Βενετών νήσους επί εκτελέσει των
οδηγιών, έπλεε κατά τον Αδριατικών, όπως ενωθή μετά του αρ.
χηγού του κόλπου Βιτούρου. Ανέμου δε αντιπνέοντος, συνέβη ότι
η προσθοφυλακή του στόλου νυκτός επέπεσε τριήρει τινί Τουρ
κική, έξ ή κανονοβολισθέντες οι Βενετοί αναιτίως , εφόρμησαν αυτή

( ) Guazzo , Stor, .
 88

και πολεμήσαντες συνέλαβον. Αλλά τούτο εννοήσας και περιτυχών

εκεί Τουρκικός στόλος , έστρεψε πρώραν κατά του Βενετικού , και
επήγετο να ναυμαχήση . Ο Πέζαρος έδωκεν ευθύς τους οικείοις
σημείον παλινδρομίας εις Κέρκυρας. Αλλά τέσσαρα πλοία των
Βενετών αποσπασθέντα της τάξεως, απεχωρίσθησαν και συνελήφθη
σαν παρά των Τούρκων ( 1 ).
Εξήφθη εκ τούτων και δυσμένειας μεταξύ Βενετών και Τούρκων,
και φανεραι εγένοντο αι εχθροπραξίαι προς τον Σουλτάνον ός
διημέρευεν τότε εν Αυλώνι. Μεγάλως δε εχάρη διά τοιαύτα συ .
ναντήματα και Δωρίας, ότι αφεύκτως οι Βενετοί θα έλθωσιν εις
χείρας προς τους απίστους, και αυτός θα τύχη της επικουρίας
αυτών . Ινα δε ερεθίση επί το μάλλον τα πράγματα διέπλεεν εκ
νέου το Ιόνιον, κακοποιών τους Τούρκους, και διαβάλλων μάλλον
τους Βενετούς προς το Διβάνιον, ότι ανέχονται εν ταις οικείαις
θαλάσσις τάς εχθροπραξίας του . Τραπείς ούν προς το ακρωτήριον
Λευκίμνην μετα πολυαρίθμου στόλου , επανήλθεν εις τα πελάγη Ε

Ζακύνθου και Κεφαλληνίας, ένα καταδιώξη τα πλοία των Τούρ

κων τα διαβιβάζοντα ζωοτροφίας και όπλα εις Αυλώνα , και εις
τάς παραλίας της Νεαπόλεως Εκείθεν δε παλινδρομών προσήγ Σ
γιοιν εις Αυλώνα, και προσβαλών 18 φορτηγά αμυνόμενα μετά
του Μαύρου της Αλεξανδριέας, εκυρίευσε την ναυαρχίδα, έβύθισε
τινά, και συνέλαβε τα επίλοιπα. Είτα καταναυμαχήσας την μοί
ραν του Ιανούσβεη , θήλωσε τας τριηρέτμους. (2) Ο Σουλεϊμάνης Β '.
σφόδρα ερεθιζόμενος διά ταύτα, και μη βουλόμενος πλέον να ακούς
τας δικαιολογίας των Βενετών, και επί πλέον δυσαρεστούμενος
διά τάς ποιηθείσας περί Κάστρον και στραντον (Υδρούντα ) δια
κωλύσεις του αποβιβασθέντος στρατού, διέταξεν ευθύς τον στρατόν
αυτού όλον να στρέψη τα όπλα κατά των εν Ελλάδι Βενετικών Ν

χωρών, και να προσβάλη πρώτον την Κέρκυρας, ήτις τότε πα

ρείχετο επισφαλή συγκαιρίας και ευχέρειαν τη αλώσει. (9) 11

Η Κέρκυρα τότε ως περιγράφεται υπό του ιστορικού Παρούτα 1

είχε μόνον φρούριον την ακρόπολιν. Η πόλις άτοίχιστος προσέ 1

κειτο τη οπωρία της ακροπόλεως προς τα παράλια εκτεινομένη.

Περιείχεν δέ έως οκτώ χιλιάδες οικήτορας μετά των προαστείων .

( 1 ) Paruta, VIII .
( a) Botta, Storia d'Italia contiquata da quella di Guicciardini III,
( 3) Paruta VIII.
 89

Εάν μεν μικρά ήν την έκτασιν ή ακρόπολις και ανευρύχωρος tel

καταφυγή απάντων των οικούντων, είχεν όμως καλώς εφοδιασθή
εξ όλων των δεόντων, όπως αμύνηται και αποκρούν τους πλη»
σιάζοντας πολεμίους . Το φρούριον του αγίου Αγγέλου ισχυρών
μάλλον ως εκ της θέσεως και εφοδίων εδόνατο να προσφέρη άσυλον
τους δικούσι τας κώμας . Βάύλος δέ αυτής ήν περί τους χρόνους
εκείνους Σιμεών ο Λέων, προβλεπτής δε Λουδοβίκος Ρίβας, και
καστελάνος Ανδρέας Φαλιέρος, στρατάρχης δε και διευθυντής του
πολέμου Ιάκωβος Νοβέλλος ανήρ πολύπειρος των εν πολέμοις .
Ως δε αυτός ετελεύτησε κατ' εκείνας τας ημέρας , διεδέχθη αυτόν
6 διαβόητος στρατάρχης της Ηπείρου και άλλως ανδρείος και
πισιός τη πολιτεία Βάβων Νάλδος . Ούτος εκομίσατο επιστολές
της αυθεντείας των Βενετών παρά τους διοικηταίς Κερκύρας , ένα
λάβωσι πάν μέτρον αμύνης, και προσκαλεσάμενοι ούτοι ζηλον αν.
δρείαν, και συναγωνισμόν των Κερκυραίων να αποκρούσωσι τον
εχθρόν, και να διασώσωσι τοιούτον προμαχώνα της Χριστιανώ
σύνης , εκ του να πέση εις χείρας των απίστων. Η δε αυθεν
τία θέλει ανταμείψει τοιούτον ζηλον και επιμονήν μετά πάσης
δικαιοσύνης και χάριτος. Εως δισχίλιοι Ιταλοί στρατιώται συνέ
ποσούντο ή εφεδρεία του φρουρίου, και άλλοι τόσοι προς επικου
φίαν συνέδραμον νησιώται, ών πολλοί προστρατολογηθέντες ήσαν
καλώς γεγυμνασμένος κατά το πυροβολικόν και τον βουβαρδισμόν.
Τέσσαρες γαλέαι κεναι ενασχολούντο εν τω έπινεία ( mandrachio),),
Τα πληρώματα δε αυτών εξαχθέντα υπηρέτουν τα πεζω, και
είχαν την ιδέαν οι πλοίαρχοι να καταβυθίσωσιν αυτάς, εάν ποτέ
και εχθρός επεχείρει να τας κυριεύση . Εκτός δε τούτων ήν άφθονος
ύλη πυρίτιδος, πυροβολικού και όπλων. Προσηκόντως δε, και ως
έδει διετέθησαν άπαντα . Η μεν φυλακή της θύρας επετράπη το
Νικολάν Σεμητεκόλω , των ζωοτροφιών εφρόντιζεν ο Ζαχαρίας Βάρ
βερος, και του πυροβολικού επεστάτει ο Λουδοβίκος Σανούτος .
οι δε Ρέκτορες (διευθυνται) και αρχηγοί και πάς αξιωματικός
μετά του λόχου και εφεδρείας παρεσκευασμένοι ήταν επί προ
σβολή των πολεμίων .
Η αυθεντία της Βενετίας επίσημον θεωρούσα την θέσιν Κερ:
αύρας, και αείποτε υποπτευομένη περί των απευκταίων δεν ώλι
χώρει παντός μέσου , όπως ταχύτερον απαλλάξηται την νήσον εκ
των κινδύνων, καταμαχομένη τη στρατώ των Τουρκών . Διότι κα •
θ' όσον διέμενον απείραχτοι οι πολέμιοι , και ο στρατός αυτών δεν
έζημιούτο , ή άλλως πως ηναγκάζετο εις ελαττώσεις , έπρεπε και
12
 9.0

αυτή να παρέχεται εφόδια και στρατον, ου μόνον διασώζουσα την

Κέρκυρας, αλλά και τις λοιπές νήσους του Ιονίου εκθεμένας συν
άμα εις τας εφορμήσεις των Βαρβάρων. Εκ τούτου ηναγκάζετο να
καταφθείρηται δαπανώσα και καταναλίσκουσα τάς δυνάμεις· διότι
προεδηλούτο ώς αναμφιβολον, ότι μία των νήσων τούτων, ή άλλο
τι μέρος των ομορoύντων εκ της επικρατείας, έδύνατο να πέση
εις τας χείρας των εχθρών. Είχεν ουν έτοιμος και πολιτεία στόλον
εκατόν ναών ισχυρών και δυνατόν, και πρόθυμος να αντιταχθή το
σούτω πλήθει πολεμίων. Επέτασσε δε τώ στολάρχη, ταχύτερον
να έλθη εις χείρας, όπως διακριθώσιν, οι Βενετοί και νικήσαντες
αποτρεψωσι τον Τούρκον εκ μεγαλητερων επιχειρήσεων, και μα
κροτέρων πολέμων, άτινα εδύναντο να φέρωσι εις μεγαλητερας α
νάγκας την επικράτειαν. Ινα δε επί τό μάλλον ενισχύωνται, προσ
εκαλέσαντο τας επικουρίας του Πάπα και άλλων χριστιανικών δυ
νάμεων, εκτός του χριστιανικωτάτου βασιλέως της Γαλλίας, ός
χριστιανός συνεμάγει με τους Μωαμεθανούς κατά Χριστιανών. Εως
πεντήκοντα νήες ήταν , αι Αυτοκρατορικαί, τέσσαρες αι Παπικαι,
και άλλα τόσαι των ιπποτών της Μελίτης προς τας οποίας εάν
συνενοούντο και αι Βενετικαί , εναπέκειντο αι ελπίδες των χριστια:
νών, ου μόνον επί διασώσει της Κερκύρας ή άλλης τινός νήσου
του Ιονίου, αλλά νίκης δοθείσης ήνοίγετο οδός εις περικλεέστερα
κατορθώματα, και εις επισημοτέρας κατακτήσεις . Πλήν ο Δωρίας
δι' ιδιαίτερα πάθη και αντιζηλίας κατά του Πεζάρου, επί διαφό
ρους προφάσεις ανέβαλλε την συνένωσιν , και απεποιείτο έως εις
τάς παρακελεύσεις του Πάπα. Τέλος , ώς λέγεται υπό τινων ιστο :
ρικών, ενέκλινεν, και απεφασίσθη να υποπλεύση αυτός εκ Γενούας,
ένθα προσώρμει , να έλθωσι δε και τα Παπικά , και Ιεροσολομιτικά
πλοία εκ Βρεντεσίου , και συναντηθώσιν εις Κεφαλληνίαν, ήτις απε
φασίσθη ως κέντρον συνενώσεως των στόλων, ένθα κατέπλευσεν ο
Βενετικός περιμένων τους συμμάχους .
Αλλ' ή βραδύτης του Δωρίου και η κατάπλευσις του Βενετικού
στόλου περί Κεφαλληνίαν, παρέσχοντο ευκαιρίαν προς τον Βαρβα
ρούσαν . Διό και εισήλθεν ευκόλως αυτός εις τον διάπλους των Κο.
ρυφών, και μετεβ.βασεν εκ Γουμενίτσης εις Κέρκυραν είκοσι πέντε
χιλιάδας στρατού, και τριάκοντα πέντε πυροβόλα τη 26 Αυγούστου
(1537)
Οι αποβιβασθέντες επέθεσαν πύρ και σίδηρον εις τους αγρούς
λεηλατούντες και κατασφάζοντες τους περιοίκους, ών πλείστοι διε
σώθησαν εντός του φρουρίου του Αγίου Αγγέλου φυλαττομένου υπό
στρατοσυλλέκτων Κερκυραίων, Γεώργιος δε ο Μόρμωρης ενεδρεύσας
μετά ιππέων τους λεηλατούντας , άλλους μεν εφόνευσεν , άλλους δε
ήχμαλώτισε . Εν τοσούτω ο Σουλεϊμάνης μετά του λοιπού στρα
του είχε στήσει την σκηνήν του επί της Ηπείρου απέναντι της
Κερκύρας, και δε μεταβιβασθείς στρατός κατέλαβεν το προάστειον
Ποταμού, και εκείθεν απεπειράτο να προσπελάση την πόλιν και
φρούριον διά προχωμάτων. Κατέχων δε τρία υψώματα τον ναόν
του Μιχαήλ και το προς τους Αγίους Πατέρας και εκείνο προς την Υ
περαγίαν των Καβασιλέων, ά πάντα εδάμαζον την πόλιν, έστησε
κανονοστιχίαν, ή σφόδρα έβλαπτεν τους πολιορκουμένους . Τότε φύ
λαξ ετέθη των προαστείων Φιλιππος Ρονκόνης με 400 Ελληνας
και Ιταλούς, οίτινες βλέποντες εαυτούς να αντισταθώσι εις τοσού
τον πλήθος πολεμίων, απεσύρθησαν εις την παρά τη ακροπόλει
πλατείαν, όπου συνενωθέντες μετ' άλλων, εποιήσαντο εξόδους τι
νάς πρός βλάβης των εχθρών. Αλλ' οι πολέμιοι στραφέντες κατά
του φρουρίου του Αγίου Αγγέλου, απεπειράθησαν άλωσιν. Ουδέν
όμως εποίησαν " διο επίπεσαν κατά των προαστείων, και διέφθει
ραν τους οικούντας. Οι πολίται ένα διαφύγωσε το εχθρικών πυρ ,
ώρμησαν να εισέλθωσιν οι μεν εις το φρούριον, οι δε κατά το πε
ριφρούρητον επίνειον. Εις μάτην εποιούντο εξόδους οι Βενετοί διότι
το πυρ των εχθρών απέκρουεν αυτούς. Ως δε οι συσσωρευθέντες
εντός των οχυρωμάτων ήσαν υπεράριθμοι , και αι ζωοτροφίαι έ
λειπον , οι φρούραρχοι ασεβώς απωθησαν τους αδυνάτους πολίτας
γέροντας, άνδρας, γύναια και παιδας των Κερκυραίων, οίτινες διε
σκορπίσθησαν εις τους αγρούς και έφυγον εις υπόγεια και τρύπας ,
και εγένοντο βορά πείνης, βροχών και εχθρών των ζωγρούντων
αυτούς βαρβάρων. Τα προσητήρια των εχθρών δεν επετύγχανον διά
την απόστασιν, ώστε διεματαιώθη και ο κανονοβολισμός , όν επε
χειρίσθησαν εκ της νήσου Βιδου κατά του φρουρίου. Ο στόλος του
Βαρβαρούσα παραπλεύσας νοτίως της ακροπόλεως , όπου τα τείχη
ήσαν χαμηλότερα , διά τάς ύφαλους, και τον συνεχή κανονοβολι
σμόν έζημιώθη ικανώς και απεκρούσθη . Αλλ' η πείνα εχαλέπαινε
τους πολιορκουμένους . Ο Πέζαρος εγίνωσκε τας ανάγκας αυτών,
αλλά δεν ήδύνατο να χρησιμεύση αυτοίς το ουδέν . Το να προσ
φέρη αυτός ναυμαχίαν προς τους εχθρούς, ανεκούφιζεν οπωσούν τους
δεινοπαθούντας Κερκυραίους, αλλά δεν ηνάγκαζε τον εχθρόν έχοντα
τοσαύτην στρατιάν να διαλύση την πολιορκίαν, και απομακρυνθή
εκ της νήσου. Εξ άλλου μέρους ώφειλε να περιτρέχη το Ιόνιον και
το Αιγαίον , ένθα αι νήσοι του Ιονίου και τα λοιπά κτήματα των
 92

Βενετόν, παρηνοχλούντο υπό των πολεμίων και πειρατών. Ο χειμών

ήδη προεχώρει, και ο αυτός εχθρός, καθ' όσον έβράδυνεν εν Κερκύρα
ήσθάνετο ανάγκας. Αι ελπίδες του Βενετικού στολάρχου δεν εψεύσθησαν,
Η κακή ώρα απετέλεσεν επιδημικήν νόσον διαδοθείσαν το στρατό,
ός εξ αυτής έπασχεν και υπό λοιμού αλλά και η πείνα έναν
τίoν πάσης προθυμίας του Σουλεϊμάνου , παρηνόχλει ουκ ολίγον τους
αποβάντας Τούρκους. ο Αγάς Πασάς σταλθείς εκ Βουθρωτού δις ,
όπως πληροφορήση τον Σουλτάνουν τα περί πολιορκίας, είδε τάς
δυσκολίας της αλώσεως Κορυφών. Ο Βαρβαρούσας μάτην επανε
λάμβανς τας επιδρομές και εφόδους. Οι άνδρείοι φρουροί θαρρα-
λέως απέκρουν τους καθορμούντας, και πολλούς αυτών εξώγρουν.
Φωνή δε διεσπάρη ότι ο Πέζαρος ηνώθη μετά του Δωρίου , και
επέπλεεν ίνα προσβάλλη την παρα Κερκύραν στρατιάν και τον
στόλον . Παρά των φημών ούν έκπληττόμενος ο Σουλτάνος, και
τάς ανάγκες του στρατού καθορών, ενέκλινεν εις τας συμβουλές
του Αιγιάς Πασά , ότι ώφειλε να προλάβη τας δυσχερείας, και να
διαλύση την πολιορκίαν. Bουλόμενος δε να διατηρήση τιμήν τινά
εις τα όπλα του και να μη αναχωρήση άνευ τινός πραγματικής
ωφελειας , προσεκάλεσε τον Βάϊλον των Βενετών διατρίβοντα ως
αιχμάλωτον εν τω στρατοπέδω , και εκέλευεν, εάν μεν δώση αυτώ
ικανοποίησιν και Αυθεντία, δι' όσας ύβρεις και ζημίας έλαβεν και
στρατός αυτού και ο στόλος εν τη εκστρατεία, βεβαίως ανεχώρει
εκ Κερκύρας , και απήλαττε την νήσον εκ της αλώσεως. Προς
ταύτα ο Βάυλος απεκρίθη να πέμψη απεσταλμένον εις Βενετίαν,
και συνδιαλεχθή. Ο Σουλτάνος όμως μή προσμένων, να επιστρέψη
και πρέσβυς, και τύχη απαντήσεως, αίφνης διέταξε την αποβάσαν
στρατιάν να διαλύση την πολιορκίαν, και να επιβιβασθώσιν ά
παντες των νηών, και απέλθωσιν εκ της Κερκύρας (1).
Ολεθρον μέγα παρίστα και Κέρκυρα απελθόντων των πολεμίων,
Το πλείστον των γερόντων , γυναικών και παίδων, έκειντο θύ
ματα πείνης και βαρβαρότητος των εχθρών. Τα σώματα αυτών
διεσκορπισμένα εδώ και εκεί συνεχέοντο, μετά τών περί τας εφό
δους και εξόδους φονευθέντων Τούρκων. Οι ολίγοι διασωθέντες εν

(s) Marmora dell' istoria di Corfu VI-Ambasceria della comune di Corfu,

L. Il - Paruta VIIl- Guazzo 1537 - Sandi V.- Botia 11I-Saint Sauveur, 1,
-Τούτοις δε προστεθείσθω Νικάνδρου Νουκίου του Κερκυραίου αποδημιών λόγος Γ',
μέρος της μάχης Σουλεϊμάνε » κατά Βενετών περί της εν Κερκύρα πολιορκίας , δρα το
σοοεερτώμενον, παράρτημα ΙΓ '.
 93 C

τοιούτους κινδύνοις εφαίνοντο σκελετού θανάτου , εξερχόμενοι εκ

μνημάτων. Παντού εφαίνετο και καταστροφή. Απαντες οι αγροί εξ.
αφανισμένοι , αι κώμαι εδρείπια και παντέρημοι , τα δένδρα κε
καυμένα , η πόλις κατηδαφισμένη. Δεκαέξ χιλιάδας αιχμαλωτι-»
σθέντας συνέλαβον εαυτών οι Τούρκοι, ότε ανεχώρησαν εκ Κερ
κύρας. Ο στόλος αναχθείς εστράφη εις την νήσον Παξών, εν ή
τα αυτά βδελυκτα έργα εποίησαν. Το πεζικόν παρέστη εις Βου
θρωτόν, ότε , επειδή και κατά συνήθειαν του κοινού της Κερκύρας
πεμπόμενος διοικητής και φρούραρχος αυτού δεν εδυνήθη να αν
τέχη εις τοσούτο πλήθος, παρέδωκε τας κλείς του φρουρίου εις
τον Σουλεϊμάνην, και παρ' αυτού εφιλοδωρήθη ένδυμα χρυσούν,
και αφέθη ελεύθερος. Τα αυτά δεινά έπαθον και οι Πάργιοι όπο
κύψαντες εις την θηριωδίας των Τούρκων· διότι ευρόντες το φρού
ριον οι βάρβαροι, κενόν στρατιωτών , οίτινες κατά την πολιορ
κίαν της Κερκύρας έτρεξαν εκείσε προς βοήθειαν , εκυρίευσαν αυτό
και αύθωρί κατεδάφησαν, ελεηλάτησαν τας οικίας και την περιο
χήν κατηρήμωσαν. Τών δε διαφυγόντων τον θάνατον Παργίων ,
οι μεν κατέφυγον εις Κέρκυρας, οι δε πλείστοι διεσπάρησαν εις
της γειτονικής χώρας Αγυιάς, Ραπέζης, Αρπίτσας, Τουριάς, Ντόμ .
πρας, Σενίτσας, Ζοχής και της αγίας Κυριακής, ζώντες οικτρώς
απέναντι της ήρημωμένης πατρίδος (1538).
Μετά τις καταστροφάς αυτός ο Βαρβαρούσας ακολούθως δι
ευθύνθη εις Πρέβεζαν , και εκείθεν πλήρης θυμού, επειδή δεν έ.
πέτυχε να κυριεύση την επιστημοτέραν νήσον των Βενετών εν τω
Ιονίω , πρoσώρμησεν εις Κεφαλληνίας ( 15 38). Αποβιβασθέντες
2

ούν οι άπιστοι κατά τον όρμος του Αργοστολίου, και διασπα

ρέντες εις τα πέριξ της νήσου, εποίησαν φρικτόν εξαφανισμόν
εις τους αγρούς, ελεηλάτισαν ποίμνια και ζώα και ήχμαλώτισαν
πλήθος ανδρών. Τότε, διηγείται ο ιστορικός της Κεφαλληνίας Λο
βέρδος, ίνα προμηθεύσωνται ύδωρ τω στόλο, ωρύξαντο οι Τούρκοι
δύο φρέατα το μεν παρά την ακρώρειαν του Αγίου Θεοδώρου,
το καλούμενον κοντοπήγαδον, εν ώ εύρον ύδωρ. αξιόλογον το δε,
εν τω κέντρο του Αργοστολίου καλούμενον μέχρι του νυν φουσάς 1

τον, ως χυδαϊστί η πληθύς της στρατιάς είθίζετο δια της λέξεως.

φουσάτου να επωνυμήται. (1) Εκ της Κεφαλληνίας οι Βάρβαροι,
Ε
(1) Loverdo, Saggio storico dell'isola di Ccfalonia, capitolo VI. évix
δοτος (βμολογούμεν χάριτος τώ δόκτορα Ιουλία Τυπάλδο Πρετενδέρη : διά τομετά φιν
λοφροσύνης χορηγαθόν μοι αντίγραφον αυτού).
 94

άραντες, προσέγγισαν τη Ζακύνθω . Μέγας δε ο τρόμος διεσπάρη

τότε κατά την νήσον, διότι , του στόλου επιφανέντος, η φρουρά πα:
ρεσκευάσθη να ανθεξη ταίς επιβουλαίς, και οι στρατοσύλλεκτοι κα
τέλαβον τας παραλίας επαγρυπνούντες. Τότε ναυτικοί στρατιώται
Τούρκοι απεβιβάσθησαν κατά τινα μέρη των παραλίων, ως λύκοι
αρπάσαντες πρόβατα έν τη μάνδρα ήσυχάζοντα, ώς λέγει ο μνη
μονεύων τάς τότε δεινοπαθείας Ιωάννης Κρίσπος. Επέδραμον ούτου
είς τους αγρούς και σύροντες υπέρ τους εκατον άνδρας Ζακυν
θίους αναπαυομένους εν ταις οικίαις έκ τού ημερησίου καμάτου,
απήγαγον αιχμαλώτους. Αηΐσαντες δε και τας περιτυχούσας οί
κίας, επέστρεψαν προς τους συνεταίρους των (157). Ο δε στο.
λαρχος πληροφορηθείς , ότι το φρούριον ήν εφοδιασμένον εξ αν
•
δρών ισχυρών και ζωοτροφιών, και ότι παρεσκευάσθη καλώς, ένα
πάση τη ισχύει αμύνηται και αποκρούση τας επιβολάς , παρεκέ
λευσε ταις ναυσι να τραπώσιν εις Κύθηρα. Διαπορθήσας δε ταύ.
την και ληθσας , και άνδρας υπέρ τους οκτακοσίους αιχμαλωτί
σας, εκείθεν διέπλεε το Αιγαίον πέλαγος , κακοποιών, και ζημιών
τας παρεπομένας και υπεικούσας τους Βενετούς χώρας και νήσους ( 1).
Σκύρος, Πάτμος , Αίγινα , Ιος, Πάρος , Νάξος , Τήνος , ών ήψατο
βάρβαρος σκληρά χείρ έκλαυσαν σώματα οικείων, και εστέναξαν
διά τάς άρπαγείσας και διαφθαρείσας περιουσίας ( 2) Εκείναι αι
Ελληνικαι γιαι αι άλλοτε τόσον ευτυχείς , τότε αντηχουν εκ των
στεναγμών, εβάπτοντο εν αιμασι. Εις τοιαύτην καταστασιν είχαν
φέρει τα πράγματα και το ανάρμοστος φιλια ενός Βασιλέως της Γαλ .

( . ) Cum autem propter Zagintum classis ea paeterveheretur , nautici milites

nocturno tempore, luporum more, quibus peranica nox est in iusulam de
scendere, ac centum et ulira miseros agresies , quos cxdiurno labore defatio
gatos et propterea dormientes invenerant, captivos ( immo servos ) reddidere
Illinc digressus praefectus , cum Zagivthiorum urbem magno virorum prae
sidio fermatum intelliger et, et jam ad resinlendum paratain , ad Cytheram
versum tenuit. Tentataque arcis illius loci expagnatione, cum res eaparum
ex voto procederet, octingentis et ultra utriusque sexus hominibus captis aba
clu insuper Cyilercorum pecore cum dominis et succensis domibus qnae
circa oppidum et in insula frequenti virorum et mulierum copià habitata
passim constructae eran' , inde in Aegeum reverlis ( Joannis Crispi, Aegri ma
ris, Byzantin imperatoris tribularii ad pontificem Romanum ei Christianos
principes epistola ) εξεδόθη υπό Βασώνος εν τω Rec . et Mut. σελ. 360.
(1 ) Τινές των νήσων τούτων υπήγοντο υπό την εξουσίαν έδωτών Βενετών επιγινω
σκόντων κυριάρχην την αυθεντίαν. Η 1ος υπέκειτο εις την οικογένειας Πιζάνην. Η
Στύμφαλος ή Αστυπαλίς εις την Κουϊρίνου . Η άρος εις τους Βενιέρους, και τα
κατά δισδοχήν εις την του Σαγρέδου.
 - 95

λίας μετά του Τούρκου, και η φιλοδοξία , ως συνάμα και η κου

ψίνοια ενός Αυτοκράτορος της Γερμανίας και η άφρων δειλία της
Βενετίας. Πλήρης λαφύρων και Βαρβαρούσας επέστρεψεν εις Κων
σταντινούπολιν . Εξακισχιλίους άνδρας αιχμαλώτους απηγάγετο εκ
μόνης της Αιγίνης. Οκτακοσίους εκ Κυθήρων. Η Τήνος , άμα ενε:
φάνη και πολέμιος στόλος , παρεδόθη αλλά μόλις ο Βαρβαρούσας
διεπόρθησεν τα εν αυτή, και απέπλευσεν, οι Τήνιου προσεκαλέ.
σαντο εκ Κρήτης εφεδρείαν Βενετών, και επανήλθον εις την κυ»
ριαρχίαν των Βενετών. Εως είκοσι πέντε χιλιάδας δουκάτα α •
παριθμούνται τα εκ της Ναξου λαφυραγωγηθέντα. Και μόλον ότι
και δούξ αυτής Κρίσπος συνωμολόγησε να τελή ενιαυσίως πέντε
χιλιάδας δουκάτα φόρον τω Σουλτάνω, και εμέτρησεν αμέσως προς
τον Βαρβαρούσαν το πρώτον τελος, πολλαι ήσαν αι σφαγαι και
αι δεινοπάθειαι , άς έπαθον οι εγκάτοικοι. Ουχί μόνον τας θα
λασσίους αλλά και τας εν Ηπείρα των Βενετών χώρας και Σου
λεϊμάνης εβoυλήθη να αφαιρέση . Διέταξεν επί τούτου τον Χασάν
Σατράπην της Πελοποννήσου να συλλέξη στρατιάν και κυριεύση Μο
νεμβασίας και Ναύπλιον τα σημαντικώτατα τότε φρούρια , και τα
μόνα εχόμενα ανά χείρας των Βενετών. Αλλ' όσαι όμως επί τού
τω απεπειράθησαν προσβολαί και έφοδοι διεματαιώθησαν. Η ισχύς
των φρουρίων, και πολεμική θέσις και η ανδρία των φρουρών μετά
της Ελληνικής συνεργείας απεκρούσαντο αισχρώς τα οθωμανικά
όπλα. (1 )
Η περί ελευθερώσεως της Κερκύρας αγγελία σφόδρα εχαροποιή
σατο την καρδίαν των Βενετών, διότι απηλλάγη τόπος επισημό
τατος. Μάλιστα επειδή και Δωρίας παρέβη τας περί βοηθείας υπο
σχέσεις , και άπασαι αι προσδοκίαι εναπετίθεντο τη ασφαλή θέσει
της ακροπόλεως, και τη ανδρία των συμμάχων αυτής, η πολιτεία
ενόμιζε το φρούριον τούτο φόβητρον ταις επιδρομείς των τοσούτων
δυνατών Οθωμανών· διότι τρόπαιον νίκης παρίστατο ή Κέρκυρα ,
ήτις διά της ισχυρές αντιστάσεως και των αυτής διεματαίωσε τας
επιθέσεις των βαρβάρων, και ώπισθοπόρησε τας προόδους των ό
πλων των επί της Ευρώπης. Διό η Γερουσία των Βενετών έστρέ.
ψατο την προσοχήν επί διατηρήσει και οχυρώσει της νήσου ταύ
της. Αξιωματικοί ούν, μηχανικοί, γεωμέτραι χρήματα, και ανθρω
ποι ένα εργάζονται εις νέα υψούμενα οχυρώματα διωρίσθησαν (1888).

(1 ) Bolla III -Paruta VIII -Guazzo 1538 - Villemain Compendio kynt. 298
 96

Τότε ώκοδομήθησαν το νέον φρούριον καλούμενος και η πόλις π »

ριετειχίσθη. Δεν ήμέλησε και των προσδεόντων τοίς εγκατοίκους
της νήσου εκείνης και των λοιπών του Ιονίου. Διό επρομήθευσε σι
τηρά και ξυλικήν ένα προσκαίρως οικοδομήσωσιν οικίας, αντί των
καυθεισών και καταστραφεισών υπό των βαρβάρων, και διέταξε τους
θαλασσίους μοιράρχους να περιφέρωνται εις τας νήσους παρεχόμενου
τας προσηκούσας ασφαλείας και προνοίας περί πάντων. Τότε έφυ
διάσθη η νήσος Ζακύνθου με πεζούς 200, και διωργανίσθησαν επί
το ετοιμότερον οι στρατοσύλλεκτοι (cernide). ( 1 )
Ευδιάθετος εφαίνετο και Σουλτάνος το δεχθήναι ειρήνην. Αλλ' ο
Αυτοκράτωρ Κάρολος Ε '. και ο τότε Πάπας Παύλος Γ '. ουδόλως
ενεπιστεύοντο τώ απίστω. Ο Ποντίφης μάλιστα επεθύμει να συνε
νώση άπαντας τους Χριστιανούς ηγεμόνας κατά των Μωαμεθανών
και επί τούτω έσπευδε να συνδιαλλάξη τους αντιφερομένους τον τε
Αυτοκράτορα και τον βασιλέα της Γαλλίας. Οι Βενετοι όντες εν
ανοικτώ πολέμω κατά Τούρκων ενθέρμως εδέχθησαν τα προτεινό
μενα υπό του Πάπα Ο Αυτοκράτωρ έπεισε και τους μικροηγεμό
νας της Γερμανίας να συναφθώσιν. Αλλ' ο Τουρκόφιλος βασιλεύς της
Γαλλίας χαριζόμενος αεί ταις ιδιοπαθείαις, ουδόλως ευηρεστείτο είς
τας κοινάς κατ’ απίστων συμμεθέξεις. Απ' εναντίας επεστήριξε τας
αξιώσεις του Σουλτάνου, και ήρέθιζε κατά του Χριστιανού Αυτο
κράτορος νομίζων ευοδουμένας τας επιβουλάς του κατά των ιδίων
έχρών ασθενουμένων ούτω διά συνεχούς πολέμου, Εγένετο ούν ούτως
και γενική συμμαχία και η Βενετική πολιτεία υποχωρούσα κατά φι »
λοτιμίαν, υπέστησεν εις τον γενικός διοικητής των στόλων Ανδρέας
τον Δώριαν τους εαυτής θαλασσίους στρατηγούς, κατατάξασα αυ
τους έν βαθμώ μοιράρχων, ως και ο Πάπας ομοβάθμιον αυτοίς
κατέστησε τον στόλαρχών του Μάρκον Γριμάνην τον Πατριάρχης
Ακουϊλίας. Εν τοσούτω η Βενετία ενησχολείτο να προμηθεύση άφθον
να τα αναγκαία του πολέμου, και ενισχύση όλας τας υπό το θα
λάσσιον ανατολικόν κράτος αυτή υποκειμένας χώρας. Στρατιώται
ούν, ζωοτροφίαι, πολεμοφόδια και εφεδρείαι επέμφθησαν κατ' ανα
λογίαν εις απάσας τας νήσους του Ιονίου τήν τε Κρήτην, Νεάπολιν
και Μονεμβασίαν. Οι Κρήτες φιλοτιμούμενοι να εξαλείψωνται τον
προσαφθέντα αυτοίς μώμον, ότι δηθεν συνενοούντο με τον εχθρός
της πίστεως , προσεφέροντο υπηρεσίαν άμισθον και εκούσιον κατά

(1 ) Guazzo , S. 100 .
 97

τους κινδύνους. Χίλιοι στρατιώται υπό τον στρατηγόν Βαλέριου

Ορσίνον επηύξησαν την φρουράς Κερκύρας , και προσεκαλέσαντο εις
τον στρατόν αυτών Ελληνσας ιππείς, οι εστράτευσαν εις τας Δαλ .
ματικάς και της Πελοποννησιακός χώρας όπως χρησιμεύσωσιν ως
εμπειρότατοι εις το να αποκρούωσι τας εισβολής των βαρβάρων.
Τούτοις συναγωνίζετο και ο λοχαγός Ιωάννης Κουτούβαλης, ός
διοργανίσας λόγον ιππέων Ζακυνθίων κατά την διαταγήν του Δου
κος Ανδρέου Γρίτου ( 1530 ) είχε μεταφέρει αυτόν εις Ιταλίαν .
Είτα δε διά τάς περιπτώσεις του πολέμου ( 1 ) μεταβιβάσθη αυτός
εις Δαλματίας και έμάχετο ταϊς εκείσε. Ο μοίραρχος των Βενες
των Καπελλος έλαβε την στολαρχίαν εν Κερκύρα, και επρονόει
πέρ πάσης βλάβης της νήσους . Επειδή δε ο στόλος συγκείμενος
εξ ογδοήκοντα πλοίων μεγάλων κακώς διέκειτο τα πληρώματα δια
τας επισκέψασας νόσους , αίτινες ου πολλούς εις άδην έκ του πλη
ρώματος έφερον, επορεύθη εις Ζάκυνθον και Κεφαλληνίαν, όθεν ναυ
τολογήσας συνεπλήρωσε τον δεοντα αριθμόν ανδρών, και παρε
σκευάσατο καλώς τα της αμύνης (2) και έσπευδε να συνενωθή
μετά του συμμαχικού στόλου.
Οι Τούρκοι εξ άλλου ιδόντες τας περί ειρήνης προτάσεις απο
διφθείσας, παρεσκευάσαντο επί νέαις επιχειρήσεσι . Επί κεφαλής
του στρατου ετέθη και αυτός Σουλτάνος Σουλεϊμάνης, και ο Βαρο
βαρούσας εξήλθε του Ελλησπόντο διαπλέων το Αρχιπέλαγος, και
κακοποιών τας Βενετικάς εκεί χώρας Σκύρος, Σκίαθος, και Κάρ
παθος έπεσαν εκ νέου εις τας χείρας των βαρβάρων" ελεηλατήθη
σαν και έδoυλώθησαν οι εγκάτοικοι. (3 ) Επαπειλείτο η Κρήτη,
αλλά διεματαιώθησαν αι ελπίδες του Βαρβαρούσα, επί τάς Κυδω:
νίας διότι μαθών ούτος ότι ο συμμαχικός στόλος έφθανε βοηθή.
σων την πολιν εκείνην , ευθύς μετεσ βασε τον στρατόν εν τοις πλοίους
και σύρας εις αιχμαλωσίαν πολλούς των περιοίκων, πλήρης λείας
απεσύρθη εις την ερημόνησον Σταδίας (Δίαν). ο Σαγγιάγης της
Πελοποννήσου επολιόρκει αύθις Ναύπλιον και Μονεμβασίαν. Οι δε

( 1) Pergamina del doge Andrea Gritti διατηρουμένη παρά την οικογενεία Κου.
Σουδαλη .
( ) Paruta XI - Darù stori. Ven. XXVI S 8.
(3 ) Διηγείται ο Παρούτας ότι τινες των της Σκιάθου είτε εκ φόβου είτε εκ δωρο
δοκίας · νυκτός πορευθέντος εις το παλάτιον του διοικητού, αυτών Ιερωνύμου Μέ
μου, έσφαξαν αυτόν κείμενον εν το κραββάτω αυτού εκ πληγής, ήν έλαβεν θανατηφό
ρως αμυνόμενος κατά των εχθρών και παρέδωκαν την νήσον εις τους Τούρκους.
13
 98 .

στρατοι οι διελθόντες δι' Αλβανίας επολέμουν εις Ζάραν και άλλας

Δαλματικές χώρας . Τότε η Βενετική κυβέρνησις βουλομένη να μα
λαξη τας δεινοπαθείας των υπηκόων Ελλήνων και Δαλματών, διέ .
ταξεν ότι ο βουλόμενος να αναχωρήση εκ της πατρίδος του θέ
λει εύρει καταφύγιον εις Βενετίαν, και εκεί θα διατρέφηται δω-».
ρεάν παρά της και βερνήσεως , μέχρι της επανόδου εις την οικείαν
μετά το τέλος του πολέμου. ( 1 ) ο μοίραρχος Καπελλος ίστατο
έν Κερκύρα περιμένων τον στόλαρχον Δώριαν, ενώ είχεν εις Κέρκυ
εαν προ τινος χρόνου αφιχθή ο παπικός μοίραρχος Γριμάνης. Αλλά
μαθών ότι ο Bα βαρούσας διαβαλών το ακρωτήριον Μαλέαν , επέ .
πλεεν κατά Ζακύνθου , έπλευσεν εκεί και ητοίμασεν ευθύς είκοσι
πλοία , εκ του στόλου, ά έστησεν περί τον όρμος της νήσου . Y
ψωσεν είτα οχυρώματα περί τον αυτόν όρμον, διέταξε και διεύ
θυναν τα κανόνια του φρουρίου κατά την θάλασσαν, και έστησαν
αυτα περί το άστυ . Ετέθησαν εις τα παράλια της νήσου οι εγ:
χώριοι φυλάσσοντες αγρύπνως . Τον δε πλοιαρχον Βουνδουμιέρης
μετά πεντακοσίων ενόπλων κατέστησε στρατοπεδάρχην παρά το
φρουρω , και έτοιμον εις πάσαν συνδρομήν και πρόσκλησιν. Δύω δε
τ.λοία περιεφέροντο κατά το πέλαγος του εκτός Ελάτου. Ταύτα
κατασκοπούντα εκείσε, προανήγγειλαν ότι ενεφανίσθησαν οι πολέ
μιοι. Εκ δε του φρουρίου ανεκαλύφθησαν ότι δεκατρείς φούσται έχ
θρικαι προσώρμισαν εις τον λιμένα Νάφθης του Κηρίου. Πάραυθα
δε και θαλάσσιος μοίραρχος ανήχθη να καταλάβα αυτάς εις τον στε:
νον λιμνα εκείνον , και διαφθερη. Ως δε οι εν ταις φούσταις Τούρ
και εννόησαν το κίνημα , ευθέως έκοψαν την άγγεραν, και ανήκ
θησαν εις Μεθώνην, αφήσαντες ένα τουρκον ενδεδυμένον ιταλιστι
με έν έπανοφόρεμα ως κατάσκοπον, όπως ειδοποιήσεται αυτοίς την
αναχώρησιν των Βενετών, εάν έπλεον ποτε εις Κηρίον . Αλλ ' οι α
φιχθέντες ενταύθα Βενετοί , τούτον ανακαλύψαντες έθανάτωσαν . Α.
παλλαχθείσης δε της Ζακύνθου εκ του φόβου, ο Καπέλλος διέ
ταξε τον Βουνδεμιέρην να περιφυλάττη την νήσον, αυτός δε έπα
νήλθεν εις Κέρκυρας . ( 2)
Αλλ' ο Βαρβαρούσας έστρεψε πρώραν εκ Ζακύνθου , ιδών διαμα »
ταιουμένας τας επιχειρήσεις του , και διήλθεν εις τον Αμβρακικόν
κόλπον, και παρετήρει τα κινήματα των Βενετών και συμμάχων .

ay Verdizzonti falti Veneli Tum . I] Lib , XVI .

( 1 ) Guazzo 266 ,
 93

Αι ενωθείσαι εν Κερκύρα δυνάμεις αυτών μαθούσαι ότι ο Τουρ

χικός στόλος προσώρμει εις τον κόλπον εκείνον, απεφάσισαν κα
τ' εισήγησιν του Γριμένου να προσβάλωσιν αυτόν, Η Κέρκυρα
τότε παρέσχετο χιλίους άνδρας έμμισθους εκ της κοινότητος, οι
απεβιβάσθησαν εις τα πλοία. (1) Διανεμηθείς δε και συμμαχικός
στόλος ανά τρείς μοίρας , περιέπλεεν την Λευκάδα . ο δε Τουρ
κικός ανήχθη εκ Πρεβέζης, βουλόμενος κατ' αυτών να επιπλέη. Αλ
λ' ο συμμαχικός αντιπαραταχθείς , αντανήγετο ομόσε. ο δε Βαρ
βαρούσας βλέπων εαυτόν εις αναπόφευκτον κίνδυνον, και τον στό .
λον πανταχόθεν περικυκλούμενον, ώπισθοπόρησε και εισήλθεν αύθις
εις Πρέβεζαν καταδιωκόμενος υπό των συμμάχων. Μετ' ολίγας δε
ημέρας οι σύμμαχοι βοηθούμενοι υπό ουρίου ανέμου εισέπλευσαν.
Αλλ ' εύρον τον Βαρβαρούσαν ισχυρότερον παρατεταγμένον, Καίτοι
μετεβλήθη ό ούριος άνεμος, και τα πλοία δυσκόλως εκινούντο, συ
νήφθη όμως ναυμαχία , έν η ηγωνίζοντο θαρραλέως οι χριστια
νοι να επικρατήσωσιν. Αλλ' επειδή ο άνεμος δεν συνευδοκιμεί, έτρά .
πησαν εις φυγήν και απώλεσαν τινά πλοία . Τούτο ιδόντες οι έχ
θροί ενεθαρρύνθησαν, και εξέπλευσαν εκ του κόλπου, και αφχθησαν
εις Παξούς , προσκαλούμενοι δήθεν τους χριστιανούς. Αλλ' ό,τι δεν
εποίησαν αυτοί, συνετέλεσαν τα στοιχεία της φύσεως. Τρικυμία
σφοδρά διεσκόρπισε τα πλοία του Βαρβαρούσα. Τριάκοντα δύω των
τρηρέτμων ερρίφθησαν εις τας ακτές , και άλλα προσώρμισαν εις
Αυλώνα. Μάτην οι Βενετοί προσεκάλουν τον Δώριαν εις το να
προσβάλλωσι τα διασωθέντα. Ο Αυτοκρατορικός ούτος στολαρχος
(άγνοούμεν τας αιτίας) επι ματαίων προφάσεων απέπλευσαν εις
Σικελίαν , καταλιπών φρουράν Ισπανών εις Καστελνόβον, και είχαν
κυριεύσει εκ των Τούρκων οι σύμμαχοι, ίνα μή φαίνωνται άπρα
κτοι . Αλλά πριν επιχειρισθώσι την άλωσίν του, ο Καπέλλος διέ
ταξε τον Βουδουμιέρην να καταπλεύση είς Ζάκυνθον, και εκείθεν
περισκοπή τα κινήματα των εχθρών. Ούτος λοιπόν αφιχθείς διε
ταξε τον οπλαρχηγών Πασοζόην μετα διακοσίων επιλέκτων να πε
ριφυλάττη το φρούριον της νήσου. Είτα δε ρυμουλκών τα κάτεργα
και περιπέθων από Σχοιναρίου μέχρι Κηρίου, επαγρύπνει να ασφα
λίζηται την νήσον εκ των πολεμίων. Διότι φόβος κατείχε , μη
ο Βαρβαρούσας, επειδή εκυρίευσε το Καστελνόβον, όπου αυτός συν
έδραμεν εις βοήθειαν, ήθελεν αποπλεύσειν εκείθεν, και διευθύνθη .

( 1 ) Varmura stor. di Gor. VII- Sauveur T. I, 315 ,

 400

κατά της νήσου, απροβλέπτου ούσης παρ'ικανής φρουράς, και θα

λασσίου δυνάμεως, ίνα ανθέξη επί τοσούτο πλήθος απίστων. Και
διό απέστειλε τον Γάσπαρον ΓΙίττον κατ' εντολάς του τότε προ
βλεπτού Ζακύνθου Αλεξάνδρου Κονταρίνου προς τον Βαϋλον των
Κορυφών Στέφανος Τιέπολον, και παρ' αυτού έλαβε τρείς γαλέας
δι' επιφύλαξιν. Εν αυταίς ήσαν κατεργοκύραι ο πιζανης , εις Ιλλυριός
εκ Ζάρας και εις έτερος εκ Ζεβενίκου. (1 ) Αλλ' οι τοιούτοι φόβοι
δεν έπραγματοποιήθησαν, διότι ο Βαρβαρούσας μετά την άλωσιν
του Καστελνόβου, καίτη επιχειρίσθη να προσβάλη το κάστρον, και
απέτυχε, συνέκλεισεν ανακωχήν με τους Βενετούς επί τρείς μήνας,
ότε είχεν αρχίσει να διαπραγματεύεται η ειρήνη μεταξύ Βενετών
και Τούρκων. Είτα διαβαλών το Ιόνιον, μή ένοχλήσας μήτε τους
Βενετούς, μήτε ζημιώσας την Ζάκυνθον, εις ήν αφίχθη προσορμιο
σάμενος επί τινας ημέρας , επέστρεψεν εις Εύριπον. ( 2)
Οι Τούρκοι εντοσούτω είτε βλέποντες δισκόλως τας επιτυχίας, είτε
βαρυνόμενοι των δεινών του πολέμου, εδείκνυον σημεία προς τους Βε
νετούς ότι έβούλοντο να συντελέσωσιν ειρήνην. Επι τούτω μετεκόμισαν
εις Κωνσταντινούπολιν τον Βαύλον αυτών εκ των επταπύργων, όθεν
είχον αυτόν ο ψει, και απέλυον ελευθέρους άπαντας τους Βενετούς
πραγματευτάς. Είχεν τότε προσέλθει εις Βενετίαν εις Ζακύνθιος εκ των
ευπατριδών Αντώνιος Μωθωναίος, κομίζων επιστολας παρά του φίλου
του Ιανούσβιη διερμηνέως της Πύλης . Εν αίς μετ' άλλων ιδιαιτερων
οποθέσεων ο Πασάς εκείνος αναφερόμενος έλεγεν , ότι και κυριαρ
χης του ευδιάθετος ήν επί ειρήνη και ότι έαν έπέμπετο πρέσβυς
εις Κωνσταντινούπολιν παρα της Γερουσίας, ευκολως εδύνατο να
γίνωσιν συνθήκαι. Επί τούτοις δε αναμφιβόλως εμεσολαβει και
συνείργει ο Iανούσβεης . Ταύτα ακούοντες οι δέκα , έπεμψαν πρέ
σβυν τον Λαυρέντιον Γρίτην εις Κωνσταντινούπολιν , όπως συνδια
λεχθή, κατά πρώτον μετά του Διβανίου , και έρευνήση τας βά
σεις, εφ' ών ή Πύλη έδύνατο να θεση τας ( μολογίας (3). Τούτου
ποιηθέντος , οι Τούρκοι απήτουν, όπως η πολιτεία πληρώση τάς
δαπάνας του πολέμου , και παραιτήσηται αυτοις ό,τι κατείχεν εν
το Αιγαίο, και να παραδώση Ναύπλιον, Μονεμβασιαν και άπαντα
τα εν Αλβανία μέχρι Καστελνόβου. Ο Πρέσβυς έντρομος επί το.

( 1 ) Gnazzo , ανωτ. 184 .

( 2 ) Paruta X , -B. 93– Giovio dy0 To
( 3) Parula, áves. 03) . 81. - Capelletti istor, della Rep. di Venez. XXXI 19.
 101

σούτων σκληρών απαιτήσεων, επέστρεψεν ταχέως εις Βενετίαν . Η

Γερουσία εβούλετο μεν την ειρήνην, εξ ενός μεν βλέπουσα τον
σύμμαχον Καίσαρα συνενοούμενον κρυφίως μετά του Βασιλέως της
Γαλλίας, και
και αδιαφορούντα εις τους κινδύνους των χωρών ,
απ' άλλου δε άτιμον ενόμιζε να δεχθη τοιαύτας βαρείς προτάσεις,
θυσιάζων Χριστιανούς υπηκόους εις την λυσσώδη μανίαν του απί
στου, ενώ μάλιστα παρά των στρατιωτών Ελλήνων Ναυπλιωτών
και Μονεμβασιωτών είχε λάβει τοσαύτας εκδουλεύσεις. Διό απέ
στειλαν οι δέκα εκ νέου πρέσβυν τον Βαδουέρον, όπως επιτύχη
την ειρήνην, αλλά με θυσίας, όσον το δυνατόν ολιγωτέρας. ύχα
Ο
πρέσβυς ούν παριστάς εις το Διβάνιον, ήρξατο των διαπραγμα
τεύσεων, προσπαθών να διακρατήση τα εν Πελοποννήσω τουλάχι
στον κτήματα. Αλλ' οι Τούρκοι γινώσκοντες την διάθεσιν του Aύ .
τοκράτορος και του Βασιλέως της Γαλλιας, και ότι οι Βενετοί
ώφειλον, εάν μή εδέχοντο την ειρήνην, να απομονωθώσιν εις τον
πολεμον, ουδένα σύμμαχον έχοντες, επέμενον εις τας προτασεις.
Τέλος ο Βαδουέρος μετά πολλάς συνδιαλέξεις έκλεισε την ειρήνην
τώ 1339 , καθ' ήν ώμολογήθη, ότι η Βενετία ώφειλε να μη πλη
ρώση τάς δαπάνας του πολέμου. Αλλ' ότι παραχωρεί όλα τα κα.
κατακτηθέντα εν τω πολέμω τούτω φρούρια Ναδίνου και Λαυρά
νου τα παρά τη ακτή της Δαλματίας, και προς τούτοις τας Αί
γαιοπελαγικάς νήσους, Πάτμος , Αίγινας, Ιον, Πάρος , Μονεμβασίαν
και Ναύπλιον. ( 1 ) Η συνθήκη αύτη διαμνημονεύει την εξακολούθησαν

( 1 ) Ιδού ταυτολεξεί το μέρος της συνθήκης των 1540, το αφορούν τας ταρα
χωρηθείσας νήσους οπο Βενετίας προς την Τουρκίαν .
,, Ei entro il mar bianco dell'isole, che sono nell' isola di Schiatu con
il suo castello, et la isola di Schiro col suo castello , al la isola di Andro
con li due castelli, er di Naxia, le isole che sono soggrlle a lei, cioè Na
zia con suoi tre castelli la isola di Santorin , et la isla di Masso con

duni suoi castelli, et la isola di Antipari con duoi suoi castelli, et con le
isole che sono distrutte et disabitate, la isola Egena , et la isola di Murit,
et la isola di Termeria et ia isola di Baro , et la isola di Meghiena et la
isola di Papanluch, et la isola di Piegorieri e la isola di Morgos, et la
isola di Malichissa, chiesa di Facoltà , le qual tutte insomma sono nel due
mivio dell' Imperial Maesta nostra. Da queste che sono nominale in fuora
cioè con le cose pertinenti et soggette, a loro, et al presente, sono domi .
Date de essi Veneljavi. La isola di Tinel con il sno castello et con ogni
aliri castelli et forlezze che sono nel loro domivio, insomma, con tuilii
quelli che portano la bandiera et stendardo di San Marco, cosi per mare ,
come per terra , et massime tutti quelli luoghi el territorii suoi clie al pre
sente si trovano nel loro dominiosivo a quest' hora, e da hora avanti con
tulli quei luoghi, che averanno di acquislur, che siano di quelli della sua
 108

παρά της Βενετίας πληρουμένου φόρου 500 δουκάτων ετησίως και

ανελλειπώς προς το Τουρκικών θησαυροφυλακείον περί της νήσου
Ζακύνθου ( 1 ). Υπεγράφη δε εν Κωνσταντινουπόλει, και παρεδέχθη
και συνυπεγράφθη παρά του Σουλτάνου Σουλεϊμάνου, και τού
τοτε δουκός της Βενετίας Πέτρου Λάνδου. Ούτως επεραιώθη και
πόλεμος και τοσούτον καταθλίψας τους Ελληνας Χριστιανούς και κα
ταζημιώσας την Βενετίας και ποιησάμενος πολλάς τας δεινοπα
θείας κατά τας ημετέρας νήσους , διεγερθείς κα υποθαλπόμενος
υπό της μνησικακίας του φιλοτούρκου Βασιλέως της Γαλλίας , ό.
στις έβουλήθη να χυθή ανωφελώς τόσον αίμα Χριστιανών, ένα
καταβαλη την φιλοδοξίαν του Αυτοκράτορος Καρόλου Ε'. (2)
T

fede ; et da presente giorno infra di noi l'amicitia, pace ed aecordo sia

pelli confini del Sanzaccato della fairitia, quel certo luogo che è nominato
in Parga con la sua forie pt con il suo borgo , con le sue circonstantie et
con tutti li suoi confini, qual con il mio comandato che ancora sia loro.
Ha dalla prefara Parga et dalli suoi appartinenti casali dagli uomini che
vi habilano per mare ne per terra , alle terre , del dominio nostro et

danno et violentia che faranno li signori Venetiani, lo danno et violentia lo.

faranno emendure. ,,
(1) Τεμάχιον της συνθήκης των 15 3η, ταυτολεξεί τα περί Ζακύνθου αφορών.
Ei per la isola de! Zante che ogni anno per quella al mio imperial the
saro cinque cento ducati si dava, si che di nuovo quelli cinque cento du
cari compitamente ogni anno debbano dare, et al mio imperial thesoro li
debbano far consigniare. »
( 5 ) Dari XXVI 5 II--Paruta , X, J5 - Verdizioti 11 , Giovio - Saudi
Bolia IX. Sior, d' kalia -- B , Q6ToŬ Xuväv B ' . 150 - Villemain , ave: 39.
 403

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Γ.

Δραγούτου πειρατείαι - Δημήτριος Κουτούβαλης -- Προνόμια

της κοινότητος, Κερκύρας, Κεφαλληνίας και Ζακύνθου
Μεμψιμοιρίαι Τούρκων τους Βενετούς περί Κύπρου - Πο
λεμικαί παρασκευαι Βενετίας -Ναυτολογία νησιωτών -
Πιαλη Τούρκου κακουργίαι, και στρατεία κατά Κύπρου
C

-Ούζαλη στολάρχου έκπλευσις-Λεηλασίαι αυτου επί

Κύθηρα – Βρόσπλευσις εις Ζάκυνθος - Προπαρασκευαι α
C

μύνης Ζακυνθίων - Παύλος Κονταρίνης προβλεπτής Ζα.

κύνθου - Πολεμική προκήρυξις- Αποβιβασις Τούρκων εις
Ζάκυνθος - Καταφθορά και διαρπαγή - Μάχαι-Νικολάου
Κουτούβαλη, ιερέως το κατόρθωμα –Πολιορκία του φρου :
ρίου- Εφοδος Τούρκων - Αντίστασης Κονταρίνου Απως
θήσεις Τούρκων - Φυγή αυτών εκ της νήσου- Γεωργίου
Μινότου και Κωνσταντίνου Βλαστού κατορθώματα - Τουρ
χικού στόλου επίθεσης , κατά Κεφαλληνίαν .- Αλωσις Πάρ
γας - Νέα επίθεσης κατά Κερκύρας -Αποσυρμός των Τούρ
χων εκ Κερκύρας - Αλωσις Φαναγόστης -Τύχαι Αασχα
ρέων.

Ειρήνευσαν οι Βενετοί προς τους Τούρκους το 1839, και εκ της

ειρήνης ήλπίζετο εν ταις νήσοις ημών, εάν μή ολόκληρος απαλλαγή
εκ παντός κινδύνου, τουλάχιστον επιτυχία καιρού επί θεραπεία τινε
τοσούτων δεινών. Αλλ' οι Τούρκοι άπιστοι αείποτε , εις ομολογίας
τε και όρκους, ουδόλως ήβούλοντο να εμμένωσιν επί των συνθηκο
λογηθέντων . Αείψανα τινά του στόλου του Βαρβαρούσα αρχηγη
τούμενα υπό του περιβoήτου Δραγούτου εξήλθον του κόλπου της
Ναυπάκτου διέπλευσαν κατά την νήσον Παξούς, και επειράτευον
τους διεκπλέοντας. Υπέρ τα τριάκοντα πλοία απαριθμούντο. Ταύτα
είχον κρυβη περί τον λιμένα του Αγίου Νικολάου , τέσσαρα μίλλια
μακράν της Κερκύρας. Εντεύθεν ενεδρεύοντες , επέπιπτον παντός
πλοίου μηδεμίαν σημαίαν σεβόμενα , ελήστευον, εφόνευον, έζώγοουν
και παντοίως έκακοποίουν τους Χριστιανούς . Επειδή δε ο προβλες
πτής Πασκουαλιγος εξέπλευσεν, ένα καταδιώξη τέσσαρα τούτων και
αυτά έστρεψαν πρώραν περί τον Αμβρακικόν , ο Δραγούτης εξελθών
μεθ' απάντων των πειρατικών, έτρεψεν εις φυγήν τον προβλεπτην
φοβηθέντα μή περικυκλωθή. Αυτός δε ενθαρρυνθείς κατηρε το 1ο
οιον, ένεφώλευεν εις Ναύπακτον, και εκείθεν εξορμώμενος, ου μόνον
επειράτευε τα διαπλέοντα , αλλά και απεβίβαζε πολλάκις τους βαρ
βάρους εις Κεφαλληνίας και Ζάκυνθον και έκακοποίει τους δικούν
τας. Ταύτα δε μαθών ακολούθως ο στόλαρχος Μοκενίγος μετ' αριθ
μου ικανού Γαλέων ( 1540) , εξήλθε καταδιώξων τους πειρατές, και
παραμυθήσων τους δεινοπαθούντας υπηκόους. Καταπλέων ούν εις
αμφοτέρας τας νήσους, επηύξησε τας φυλακές των παραλίων , και
έκέλευσεν τον Ζακύνθιον Κουτούβαλην τότε εν Κεφαλληνία ταγμα
ταρχούντα στρατιωτών ιππέων να μεταβη εις Ζάκυνθον και επι .
τραπή διά του λόχου του την περιφύλαξιν της οικείας νήσου, έ
παυξηθέντος του μισθού . ο Κουτούβαλης ούτος πολλάκις απέ
κρουεν τους πειρατάς εισβαλόντας περί τα αλατωρυχεια της νή
σου, και ληίζοντας τα πέριξ. ( 1 ) ο δε Μουκενίγος απάρας εκ
Ζακύνθου, διευθύνθη κατά τον κόλπον της Ναυπακτου , ένα συναν»
τηση τον Δραγούτην, και διά ναυμαχίας εξολοθρεύση την πειρα .
τείαν' ο Δραγούτης όμως έννοήσας τούτο , έφυγεν εις τα βόρεια
του Ιονίου. Περί δε το πέλαγος το Σικελικόν συναντηθείς υπό του
Ιωαννίσκου Δωρίου κατεπολεμήθη και συνελήφθη ζών. Ούτως έ
παυσεν ή πειρατεία εν τω Ιονίω επί τινά χρόνον. ( 2)
Ενώ η Βενετία κατεγίνετο επί ασφαλεία επεμελήθη των περί
βελτιώσεωςι τοις oικoύσιν. Διαφορα ούν διατάγματα εξέδοτο περί
διοργανώσεως και προνομίων της τε Κερκύρας και Κεφαλληνίας,
Δι’ αυτών απήλαυσεν η μεν ευγενής κοινότης των Κορυφών ενώ
πιον του Βενετικού διευθυντηρίου να εκλέγη εκ του οικείου σώ
ματος των πατρικίων τον κυβερνήτορα της Πάργας και Βουθρων
του, και του φρουρίου Μιχαηλ . ( ) Προς τούτοις δε ουδεμία των

( 1 ) Pergamina di Demetrio Culturali datta da doge Petro Landol 1543

παρά την οικογενεία Κουτούβαλη .
( 3) Parutta X 117 – Marmora II—Sauveur T.JI 316 Capelleti Lib. XXXI.
(3) Marmora VI 18-Sauveur T. I. 298 - Ambascerie b. T. II -Sandi XII.
 103 :

Βενετών αρχή να αναμιγνύηται εις τα έργα των συνδίκων της

κοινότητος και των υπουργηματιών αυτής" ούτε το διοικητήριον
Κερκύρας έδύνατο να εκτελή αποφάσεις δικαστικές ποιουμένας εν
τους δικαστηρίοις της Βενετίας, εάν μή προλαβόντως εκποιώντας
τα συνήθη επί της δίκης εντάλματα και αι κοινοποιήσεις τους
διαδίκους. Παρεχωρήθησαν δε και γέαι εκατόν βημάτων, όπως αν
νοικοδομηθώσι τα καταστραφέντα υπό Τούρκων δημόσια οικοδο
μήματα της αγοράς. Πρεσβεύσαντες δε παρά της κοινότητος Αν
τωνιος Επαρχος και σοφός , και Σταματέλος Βορσoσίχ ωρίσθη ποσόν
χρηματικών, και υψώθη κρυσφύγετον όπισθεν της ακροπόλεως παρά
τω άκρωτηρία του αγίου Ισιδώρου, ένα καταφεύγωσιν οι κάτοικοι
επί επιδρομής πολεμίων. Τέσσαρες δε χιλιάδες δουκάτα ωρίσθη
σαν επί της ακολούθου πρεσβείας Ιακώβου Κακούρη και Γεωργίου
Επάρχου, όπως δανεισθώσι τη κοινότητα, και αγοράση βόας αρο
τρικούς και τα χρειώδη προς γεωργίας των αγρών, οί τινες έ
μενον κεχερσωμένοι διά τον επί βαρβάρων εξαφανισμόν. Σύνδικος
δε εξεταστής της ανατολής (inquisitore αννogatore proννeditore
in levante)) απεστάλη εις τας νήσους Βικέντιος Κάλβος, όστις
ετακτοποίησε τις προσόδους όλων των νήσων, και διώρθωσε τας
καταχρήσεις εκ τούς δικαστηρίοις. Πρεσβευσάντων δε παρά της
κοινότητος Κεφαλληνίας Αλοΐσίου Φασουόλου και Χριστοφό :ου Κρασά,
και των Κεφαλλήνων ευγένεια απήλαυσε της Βενετικής Γερου σιάς
ετησίως να αναδεικνύη εκ του σώματος των ευπατριδών τον διοι .
κητής και Καπετάνιον της νήσου Ιθάκης, ήτις είχεν παραληφθη
εις το κράτος των Βενετών, ως άλλοτε κτημα των τόκων , και
συνοικισθη υπό Κεφαλλήνων τότε ερημωθείσα ( 0 ) ο δε διοική
της και προβλεπτης Ιθάκης είχε χρέη δικαστικά και στρατιωτικά ,
και ανεφέρετο αμέσως περί πάσης υποθέσεως προς τον Βενετόν
προβλεπτην Κεφαλληνίας εδρεύοντα εν τώ φρουρίω του αγίου Γε
ωργίου, και είχε σιτηρέσιον μετά των συμβούλων του εκ του ημί.
σεος των τελωνιακών και εγγύων φόρων Ιθάκης . Ενεδύετο δε ώς
6 Κεφαλληνίας προβλεπτής και οι καπετάνεοι τον ιματισμόν ευ
γενούς Βενετού, και εδορυφορείτο από δύω Αλαβαρδιέρων ( λογχο
φόρων). Ταυτοχρόνως εν Κεφαλληνία διωρίσθη δημόσιος διδάσκα
λος και ιατρός μισθούμενος υπό του δημοσίου, και παρεδόθη εις
το κοινόν της πόλεως και μονή της Παρθένου εις τα Σίσισια (Αs

(1) Loverd, Sag. sull'is. di Cefal. Vi - Sandi XII.

 106

εisi), ήτις ήτον αυθεντική ( 1 ). Εκανονίσθη ταυτοχρόνως και η

χο:νότης Ζακύνθου ( 1542) . Πέτρος και Λάνδος Δόγης έκύρωσε τα
προνόμια της ευγενείας αυτής . Ακολούθως δε η πρεσβεία Ζακυν
βίων ( 1535) έτυχεν ώστε οι Σύνδικοι της νήσου ώφειλον να προσ
καλώαι την κοινότητα ακωλύτως παρ' άλλης τινός αρχής, και εν
ταις διαφορείς του συμβουλίου της κοινότητος, ουδεμία άλλη αρχή
δυναται να αναμιγνόηται, ειμή και της Βενετικής Γερουσίας, προς
ήν οφείλει να αναφέρεται η κοινότης περί πάσης ακυρώσεως ή
επικυρώσεως των πράξεών της. Ακολουθως δι ' άλλων πρεσβειών και
εγχωρείων βουλευμάτων διατάγματα εξεδόθησαν αποτείνοντα την
περικόσμησιν της πόλεως και φυλακήν της νήσου, και συνάμα
έποιήθησαν κανονισμοί περί τελών, φορολογιών και εμπορίας της
σταφίδος επεκτανθείσης της φυτείας (1546). Τιμηται δε ή σιν
δικοι εξογαδόροι πεμφθέντες παρά της Βενετίας ίσοτάκτησαν το
δικαστικών και τελωνειακών τιμολόγιον, και έτιμώρησαν τους πα
ραβάτας ιταλιώτας και νησιώτας και προσβάλοντας τα συμφέροντα
της κοινότητος . Αξιοσημείωτα δε είναι τα διατάγματα του αβο
γαδόρου περί την ανατολήν Βικεντίου Κάλβου (158), διορίσαντος,
ότι οι υιοί δεν υπόκεινται ένεκα δανείων οφειλομένων παρά του
πατρος , και ότι αι συζυγοι των φυγάδων δεν δύνανται να υπαν 2

δρεύωνται εκ νέου, τα δε κτήματα αυτών ώς έτι και των κα

ταδικασθέντων εις θάνατον να δημεύωνται . 'Ωκοδομήθησαν τότε
τα κατακρημνισθέντα των τειχών υπό του δυνατού σεισμού των
1554 κλονίσαντος πολλά των εν Ελλάδι και Σικελία, και παρέ
σχοντο έκαναι βοήθειαι τοις τότε παθούσιν ( 2 ). Υπεδέχθησαν οι
Ζακύνθιοι , ώς και οι Κερκυραίοι φιλοτίμως και τους Ναυπλιώτας
και Μονεμβασιώτας, οι μετώκησαν εις την νησόν των , καταλιπόντες
την οικείαν πατρίδα , ήτις μετήλθεν εις τας χείρας των βαρβά .
ρων διά της συνθήκης των 134 0 , και παρέσχοντο τοίς ευγενέσιν
αυτών αμέσως και άνευ εκλογής τα δικαια της ιθαγενούς ευ .
γενείας. (3 ).
Αξιοσημείωτον ότι οι Μονεμβασιώται διετάγησαν να μεταβώσιν N

εις Κύθηρα , και εκεί οικήσωσιν. Αλλ' ούτοι φοβούμενο: το δυσ

κριές της νήσου εκείνης , έτι δε και το έκθετον εις τας επι •
δρομές των βαρβάρων, επείσθησαν εις τας προτροπής του άρ *

( 1) Sauver. Τ. 3. 9. - Loverdo VI,

( 2 ) Libro ordini Α'. παρ' αρχιβίω.
(3) Marmora, an . Vi. Lorerdo' vil.
t,
 - 107

χιεπισκόπου αυτών Μητροφάνους και διά συναινέσεως του σοφού

Γεωργίου Κόμητος του Κορινθίου, προετίμησαν την ασφάλειαν Κερ»
κύρας και το εύκρας αυτής . Ούτω λοιπόν μετώκησαν εις Κέρ
κυρας, και άλλοι μετέβησαν εις Ζάκυνθον . Επιστολή δε του αυ .
του επισκόπου Μητροφάνους γέμoυσα σφόδρα πατριωτικών αισθη •
μάτων και κλαυθμών διά τα δεινά της τότε δουλωμένης Ελλά
δος, αριδηλοί ότι οι Μονεμβασιώται δι' αφοσίωσιν πρός τόν Βε
νετον ηγεμόνα, και ένα μη εκπεμφθώσιν εις Αφρικήν ως δούλου ,
οφείλουσι να μετοικήσωσιν εις τας χώρας των Βενετών, ένθα θα
διατηρώσιν άμωμητον την εις Χριστόν πίστιν ελαφροί παντός
ζγου ( 1 )).. Ταυτοχρόνως οι διεσπαρμένοι Πάργιοι διεύθυναν άνα.

(1 ) Lami delitiae eruditorum - Μητροφάνους αρχιερέως τρός τόν λαόν Μονεμβα .

σίας προκύνησις .. - Οίμαι μεν ημάς, ώ φιλόχριστοι, και φιλόθεοι Χριστιανοί και
λίαν πιστότατοι της πολυυινήτου ημών αυθεντία;, ή της γεγενημένης ειρήνης αγγελία
ώς και ημάς αυτούς κατέλαβε, και διέθηκε τας ψυχάς, ώς οι δύο γάρ τζαούσιοι
ενταύθα παραγενόμενοι, εξειπον, ότι παρά του ασεβούς Τούρκου απεσταλμένοι, εισίν
του αποδιώξαι ένεκα εκ παντός τύπου της έκλαμπροτάτης ημών αυθεντίας, όσους
αν πειρατάς εύρωσιν επί τούτους, αποπέμψαι αυτούς εν τη Αφρική, της ειρήνης τέως
δή γενομένης, ως μη ώφελεν. Επεί γαρ ημέτερον κακόν γέγονε φασί γάρ, ότι
την δυστυχεστάτην φεύ και τριτάλαιναν πατρίδα ήμών, συν τω αθλία Ναυπλίω, και
κάκιστ ’ απωλούμενος τύραννος , ως λύτρoν τε και δώσει τις περιφανείς τ' άν κατέλαβε
πολεις. Ούτε γαρ πλήθος χρημάτων , ούτε των πολυτιμήτων κτημάτων ουδέν, ούτε
πολις ετέρα την αδαμάντινον εκείνων ψυχήν κατεμάλαξε τι και καταπραϋνεν, Αλλ' ώς
γλυκύτατος Διό και μή θελουσα ή γαληνοτάτη και
φιλεύσπλαγχνος μήτηρ ημών, φημι δη την θεοφύλακτον αυθεντίαν , ελεεινή τη ψυχή
παρεχώρισε μεν του λαβείν εκείνον τον άθεον τας πόλεις αυτές ούτω κενάς. Ημάς
δε άπαντας επ. τα Κύθηρα επανάξειν και μετοικήσειν, Ταύτα μεν ακούσαντες παρά
τε των άθεων τούτων Τζαουσίων, και παρ' άλλων πολλών των εκ Ναξίας ώδε αφι
κομένων , επί την κεφαλήν κόκιν ήραμεν, και σπαραττόμενοί τε τις παρειας και τας
τρίχας τηλoύντες έστόναμεν υποβρύχεια. Οίμοι τις δώσει ύδωρ τη κεφαλή μου και
τοις βλεφάρους μου πηγήν δακρύων , και κλαύσομεν την πάγκοινον ημών συμφοράν.
Οίμοι των συμβάντων ένεκα έν απωλεία γαρ τα ημέτερα. Και γάρ ήν παρελάβο
μεν ήδη παρά των προγόνων ημών φίλην πατρίδα, αμαρτάσι φεύ, ημετέροις άπως
λέσαμεν» ότι ουκ έτι δή πόλις ημών, ουκ έσι ήν βασιλείς ιδρύσαντο , και πατριάρ
χαι συνεστήσαντο, και τύνοδοι Αγίων Πατέρων έκλεισαν, απολιδες δήτα ημείς και
απάτριδες και τις ταύθ ' υπομείναι δυνήσεται ποθεινής γενέσθαι πατρίδος εξόριστον,
τις υποδεξασθαι δυνηθείη εν τη αυτού οικία μιαιφόνους τε και ασεβείς Τούρκους ου .
δείς βεβαίως ουδείς. Αλλά κρείσσον συν της πατρίδι θανείν τις, λιθίνην έχων καρ
δίαν , έξελθείν βουλεύσεται; Αρ' ουκ ακούση της φωνής ελκομένου Χριστού βοώσης μέγα,
ε.αός μου που πορεύεσθε; που δε απελθεϊν τολμάτε; Τον εμόν περικαλή και Θεόδμη
τον αφέντες ναόν, τον γέμοντα δόγματα ευσεβείας και διδασκάλων
σπήλαιον ανόμων ληστών. Ταύτα μεν ολοφυρόμενος στενάζων, και μεταξύ οδυρόμενος
ταυτί δήπου τα λύπης γέμοντα γράμματα εξέπεμψα, ού παρά ψυχής χάριν. Τις
γαρ αν λόγος ευρεθείη τοσαύτης συμφοράς ιατρός; Αλλ' ίνα πάσιν όκνον αφέντες, α
ναλάβετε τους κόπους , ούς υπέρ της πατρίδος αλάβετε, και μη ανασχήσθε αποσβε.
στην ι " και την πίστιν , ήν έχετε υπέρ της θεοδοξάστου , ημών αυθεντίας μή περιϊ
 108

φοράν προς την Βενετικήν Γερουσίαν, να φροντίση περί της ανεν

γέρσεως της χώρας των. Αλλ' ή πολιτεία,, μη δυναμένη διά τάς
τότε ανωμαλίας να εκτελέση τας δεήσεις των Παργίων, διέτα-
ξεν αυτούς να μετοικήσωσιν εις Παξούς, και εις άλλο τι μέρος
της Ιταλίας. Αλλ' οι Πάργιοι μη ευαρεστούμενοι να εγκαταλεί
ψωσι τους τάφους των πατέρων των συνήγοντο πάλιν εις το πά
τριον έδαφος και έσκήνουν προσπαθούντες να αποκρούωσι τας επι
θέσεις των Τούρκων του απέναντι Μαργαρίτου. Την ανάγκην δε
ταύτην θέλουσα να θεραπεύση και Βενετική πολιτεία , διά δουκικού
διατάγματος τω 1567 επί δουκός Μοκενίγου , διέταξε το διοι »
κητήριον Κερκύρας να χορηγήση τα αναγκαία προς ανέγερσιν των
καταστραφέντων φρουρίων και οικημάτων και να προμηθεύση σας
νίδας. Απασα δε η κοινότης μετά του διοικητηρίου Κερκύρας έ
προθυμοποιήσατο να συνδράμη τους Παργίους εις τας ανάγκες των
βεβαιούσα συγχρόνως περί της πατρικής μερίμνης της πολιτείας,
ήτις ουδέν μέσον άπραγματοποίητον άφινε προς ευημερίας της πα
τρίδος των υπό την σκέπην του ισχυρού αυτής λέοντος (2)

δητε την πόλιν ημών. Τί ούν ποιήσαντες περισώσασθαι ταύτην, ου δέεσθε πάντως
μαθεϊν· αλλ' αυτό το πνεύμα το άγιον υμίν υποθήσεται. Πλήν τούτο αναμιμνήσκομεν ,
ότι τάχους χρείας εστίν του αποστείλαι άνδρας ικανούς εκ της υψηλοτάτης ημών αυ
θεντίας, ληψομένους χάριν του απελθείν ημάς γούν έν άλλω τινί τόπω, δν μη γί
νοιτο κύριε, και μη εις τα Κύθηρα επεί ανιαρός και τοπος, και λιμώδης τε και τι:
τρώδης και λιψώδης τα μάλιστα και το χείρον ού βέβαιος, και μετά των άλλων
και τούτο δη μείζον πάντων κακόν το είς παροικίαν πεσείν. Ει γάρ και μή κατ 'άρ
χάς οι πάντ' ελεύθεροί γε εμείς , αλλ' ούν οι παίδες ημών επί των τε έπειτα αναμφι
βόλως πεσούνται, μέλλοντες τους εκεί παροίκοις γάμω νομίμω διαζευχθήναι. Τίνα δε
τόπον ζητήσωμεν, είπoιτι κατά την των πολλών αρίστων ανδρών γνώμην; Συμβου
λεύομεν και εμείς την των κορυφών Επιτήδειος γάρ πάσιν ημίν ο τόπος εκείνος
και πολλές οδούς έχων προς το ζήσαι ημάς άνευ καμάτων πολλών. Εξελέξατε ούν όσον
τάχος προ της εξελεύσεως ημών, ούς αν αξίους ημίν άνδρες δοκεί περι την.
Συν τούτοις δε έστω και ο πάντα άριστος Γεώργιος ο Κορίνθιος ικανός ών έργω και
λόγω τα μέγιστα ημάς ωφελήσαι. Ουκ οκνήσω δε και αυτόν τα είκότα ποιήσαι .
Σπεύσατε δή κατά τάχος. Ου γαρ υπέρ χρημάτων , ουχ υπέρ δόξης, ουχ υπέρ
άλλου τινός πολεμούμεθα· αλλ'υπέρ του προπατορικού κτήματος της προσφιλεστάτης
πατρίδος. Αλλά τι δε το αίμα υμών εκχύσετε; ταύτης ένεκα στήτε φιλοπατριδες
αδελφοί, και τα είκότα ποιήσατε θελήματι του μεγαλοπρεπούς τηεμόνος ημών. Αν .
τιστήθητε τους πολεμίους και μη ως κατάδικοί γε υποχωρήσετε , μείνατε εν τη πα
τρίδι οι καλοί του ακομένου Χριστού αγωνισται, μή ακτδιάσητε, και γαρ ο πας
κόσμος αφαιθήσεσθαι μέλλει τεθαυμασταν και ημών μέρος όντας
δουλεύσατε αυτό κατά το Ευαγγέλιον της αυτού βασιλείας, ής γένοιτο πάσιν ημίν
ευτυχείν εν Χριστώ Ιησού, ώ ή δοξα εις τους αιώνας αμήν. Συναινούντος και εμού
Γεωργίου κόμητος του Κορινθίου, ο μέτερος δεσπότης τα άνωθεν ειρημένα γέγραφεν.
-- ( ) Foscolo, narrazione delle fortune e della cessione di Parga s V. VI.
 109

Ούτω προήγετο ή ευνομία εν ταίς νήσοις ημών και τη Βενετική Π .

πειρώτιδι. Αλλ' ή επάρατος απιστία και θηριωδία των Τουρκών, ανα
μοχλεύουσα την ησυχίαν της ανατολής , διαταράσσει εκ νέου τάς νή
σους ημών , και νέα παθήματα τους οικήτορας χαλεπαίνουσι, Αγέρω
χος ο Οθωμανός έπερειδόμενος εις τας κατακτήσεις, και περιφρονών
πάντα Χριστιανών ηγεμόνα, ως δήθεν αυτώ υπόδουλον ή προσδεόμενον
προστασίας , μαίνεται όπως εξαλείψη πάν κράτος εκ της Ευρώπης.
Η Βενετία έχουσα τάς πλείονας γειτνιάζούσας αυτώ χώρας πρό
κειται , ως πρώτη βορά εις την αδηφαγίαν του. Παραμικρόν αυτών
κίνημα ερεθίζει τον υιόν του Σουλεϊμάνου Σελίμην Β '. διαδεχθέντα
τον πατέρα αποθανόντα . Μυρίας αδίκους μομφάς και παραπικρασμούς
ποιείται καθημερινώς προς την Γερουσίαν ούτος , ζητών ικανοποιή
σεις , φόρους και τιμωρίας επί τους υπαλλήλους αυτής ως παραβάτας
της συνθήκης. Η κυβέρνησης του αγίου Μάρκου διά συνέσεως απέρχε.
ται των κινδύνων. Αλλ' η εξάλειψις του κράτους της Βενετίας, και
ή διαρπαγή πάσης χώρας έν τε τω Αιγαίο και τη Ασιανή παραλία
παροτρύνει αδιαλείπτως τας επιθυμίας του Οθωμανού. Ο Σουλτά.
νος λαβών αφορμήν, ότι εξ γαλέαι Μελιταίαι διαπλέουσαι κατά
Κεφαλληνίας και Ζάκυνθον, είχον διαρπάσει μεγάλην τινά νηα έ
χουσαν πραγματείας του χαρεμίου, επιχειρίζεται να καταπολεμήση
την Μάλταν. Αλλά διαματαιούται η επιχείρησις διά της ανθε
στάσεως των ανδρείων ιπποτών (1564). Είτα προφασιζόμενος αυ
τος ότι οι Βενετοί κατέχοντες την Κύπρον, ενόχλουν τους προς
σκυνητές της Μέκας , οι τινες εκείθεν δ έπλεον, απήτει διά πρέ
σβεως εις Βενετίας αποσταλέντος, την παραδοσιν της Κύπρου παρά
των Βενετών. Η Κυβέρνησις αυτών απωθείται την απαίτησιν" και
ο Σελίμης Β' . διαθλά την ειρήνην, και στέλλει δυνάμεις κατά της
Κύπρου ( 15 69).).
Ευθέως η Βενετία επρονοήσατο τα περί ασφαλείας των τε TC

ράλων και Νησιωτίδων χωρών. Και εις την Κέρκυραν απεστάλη

πληρεξούσιος στρατιωτικός διευθυντής ο Σεβαστιάνος Βενιέρος. Υψώ
Οησαν οχυρώματα περί τας παραλίας Ζακύνθου, υπό του τότε
προβλεπτου Μαρίνου Πιζάνου . Προσετέθησαν φρουροί, διοργανίο
σθησαν οι στρατοσύλλεκτοι και επετάγη αυτών αρχηγός και Γεώρ
γιος Μινότος, αντικασταστήσας τον είς Κεφαλληνίας μεταβάντα
Βερνάρδων Βεντούραν ( ) Συνάμα εισήχθη και πυρίτις και σφαι

( 1 ) Le glorie della famiglia Minoto, 3 εν Περγαμηναϊς .

 440

ραι, άτινα εναπετέθησαν εν ταις νεωστά οικοδομηθείσαις εντός

του φρουρίου πυριτοθήκαις. Ως δε Τουρκικά πλοία ενεφανίσθησαν
εις το πέλαγος της νήσου , διετάγησαν οι οικήτορες να οπλοφορή
σωσι , και να προμηθεύονται την αναγκαίαν πυρίτιδα. Ο στόλος
μεν και πολέμιος τας 10 Ιουλίου προσώρμισεν εις τον λιμένα Ζα
κύνθου και αφού διημέρευσεν, απέπλευσεν χωρίς να πειράξη τους
εγκατοίκους (1). Αι αύται προνοήσεις επελαμβάνοντο και εν Κε
φαλληνία, όπου επεκτάνθη ο περίβολος του φρουρίου του αγίου
Γεωργίου , και υψώθησαν οχυρώματα περί τας παραλίας Eρίσσου ,
Πιλάρου, και Θινίας, εις άς πολλάκις επέδραμον οι Βάρβαροι
(2) Εν τοσούτω ή πολιτεία συνέδεε συμμαχίαν μετά Καίσαρος,
ΥΠάπα και Νεαπόλεως, έστρατολόγει Πελοποννησίους και Δαλμάς
τας , ωχύρωνε και παρέπεμπε νωπά στρατεύματα εις Κύπρου. Με
ταξύ δε των αρχηγών αυτών συνηριθμούντο ο Ευγένειος Συγκλη
τικός Κύπριος κόμης Ρώκας καλούμενος. Τούτοις παρείποντο οι
εις Κύπρον τότε στρατευόμενοι ευπατριδαι Ζακύνθιοι Λάσκάρεις,
Αλέξανδρος μεγαδούκας, διοικητής τότε Νικοσίας, και οι υιοί αυ
του Δημήτριος , Φίλιππος και Ιωάννης λοχαγοί, ηγούμενοι έκαστος
πεντήκοντα ιππέων κατά την πολιορκίαν της Φαναγόστης (3 ).
Ταυτοχρόνως δε ή Βενετική αρχή παρεσκεύασε θαλάσσιον στόλον
πολυάριθμον, και επέστησαν στρατηγόν τον Ζάνην. Αυτό έμελλε
να συνενωθή ο στόλος ο Αυτοκρατορικός , ο Ισπανικός , ο Παπικός
και και της Μελίτης και ιερωσολυμητικός
Ενώ δέ εγένετο τοσαύτη προπαρασκευή, ο γενικός προβλεπτής
Κερκύρας Βενιέρος, συμβουλευόμενος υπό του Ναυπλιώτου Ελληνος
Εμμανουήλ Μαρμάρου, λαβών στρατιώτας εκ της εφεδρείας Κερ
κυρας , τις συνήσαν πολλοί Κερκυραίοι , Κεφαλλήνες και Ζακύνθιοι
στρατευόμενοι, επορεύθη , και εξεπόρθησεν το απέναντι Κερκύρας
Σοποτόν ( Σύβοτα ), το οποίον ήτον αναγκαίον πρός μείζονας επι
χειρήσεις κατά της Αλβανίας (1570). Εν τοσούτω έφθασεν και
Βενετικός στόλος εις Κέρκυρας . Επειδή δε το θανατικόν έστέρησεν
περί τας είκοσι χιλιαδας εκ του πληρώματος, διέταξεν ο στό
λαρχος τους διοικητάς Ζακύνθου και Κεφαλληνίας να ναυτολογή
φωση και στρατοσυλλέξωσιν , όσους δυνηθώσιν εκ των εγκατοίκων

( 1 ) Ordine di Marco Pisani provveditore di Zante, 1569.

( 2 ) Lover do , ανωτ. 6245.
(3) Loverdo VI - Stampa Carier 27.
 111

των νήσων τούτων, και συμπληρώσωσιν, ει δυνατόν, τους απολε

σθέντας , συλλεγομένων εξ Ιταλίας, Δαλματίας και Πελοποννήσου ( ο ) .
Τοσούτοι δε συνελλέγησαν , ώστε επεβιβάσθησαν έως οκτώ χιλιά
δες μόνον Ελληνες. Τούτοις ασμένως συνέδραμον και οι Ελληνες της
Matcης ή λακεδαίμονος , ότε ο Κουηδρίνος διεπόρθησε τον Βραχίονα
της Μάνης φρούριον παρά Λεύκτρους . Αλλά δεν εδείχθησαν ομοίως
οι Αιγαιοπελαγίται, οίτινες δυσαρεστούμενοι διά τάς προς αυτούς κα
κοποιήσεις των στρατευομένων Βενετών , διεματαίουν τις επιχειρή .
σεις αυτών. Εν τοσούτω και Τουρκικός στόλος ηγούμενος υπό του
Πιαλή , εκπλεύσας των Δαρδανελίων, διήρχετο το Αιγαίον. Αφού
δε ή ανδρία και συνετή οδηγία του προβλεπτού της νήσου Τήνου,
όστις διά της ισχυρές αντιδράσεως των εγκατοίκων απώθησε τας
επί δεκαημερίαν εφόδους του Πιαλή, και βάρβαρος ούτος κατέστρεψε
την αυτονομίαν των Χίων, ών επεκράτουν οι εκ Γένουας Ιουστι
νιανοί. (2) Είτα προςχών εις Ρόδον, αφίχθη εις Κύπρου. Οι Βε :
νετοί εν αυτή είχον ολίγας εφεδρείας μόλις απαριθμούντο δύω
χιλιάδες Ιταλιώται, έως πεντακόσιοι ιππείς στρατιώται Ελληνες
αξιόμαχοι , τινά σώματα μεταβατικά εκ στρατευσίμων Κυπριωτών,
ών προεξήρχουν οι Συγκλητικοί, ο Σωζόμενος, οι Ρώσσοι και άλ
λοι των ευπατριδών, και έτερα τινά τάγματα στρατιωτικά από
τον Μαρτινέγγον . Εστησαν ούν πολιορκίαν ισχυρών περί την Φανα
γόστην και Νικοτίαν οι Τούρκοι. Οι δε Βενετοί και οι οπλοφορή»
σαντες Ελληνες Κύπριοι υπέρ τάς εννέα χιλιάδας απαριθμούμενοι,
καλώς ήμύνοντο. Σφόδρα δε τους Τούρκους ενόχλει το ιππικόν των
Αλβανών Ελλήνων Πελοποννησίων και Ηπειρωτών. Πολλάκις ελαύ
νοντες ούτοι εις το στρατόπεδον, και τα περιχαρακώματα των
Βαρβάρων, έσφαζον ελεηλάτουν, και είτα εσώζοντο. Απωθούντο μεν
αι έξοδοι κατ' αρχάς αλλά τέλος ισχυροτέρας εφόδου γενομένης,
ηλώθη ή Νικοτία και ελεηλατήθη
Εμενε μόνη ή Φαναγόστη αλλά πώς εδύνατο να ανθεξη τοσούτω
πλήθει πολεμίων πανταχόθεν περικυκλωσάντων, και ενισχυομένων
υπό του στόλου; Τριών χιλιάδων επικουρία, συγκειμένη εξ Ιτα
λιωτών Ηπειρωτών, Ελλήνων και νησιωτών , εκ του Βενετικού στό
λου αποβιβασθείσα εις το φρούριον Φαναγόστης, ουδέν ήδύνατο να

(1) Parata dell' istoria della guerra di Cipro 1. 68.

( 1) Βλαστού Χιακών 63 - Leunclaviu, annalium turcorpm 856 - Bellonius plan
rimarum singular. 107.
 412

τελεσφορήση επί περιστολή των επιτιθεμένων Πλήν οι Βενετοί άν

τείχον, και προταθεισών συναλλαγών παρά των Τούρκων μετά την
άλωσιν της Νικοτίας , μάλλον προείλοντο την σύνδεσιν μετά των
Χριστιανών, και απώλειαν πάσης χώρας, ή άτιμον ειρήνην επί έγ
καταλείψει των συμμάχων, και προδοσία των εμπιστευθέντων αυ
τοίς Ελλήνων . Εν τοσούτων και Τουρκικός στόλος ενισχυθείς υπό του
Αλγερινού Oόλουζαλή ανήχθη εις το Αιγαίον και διευθύνετο προς
τον κόλπον της Βενετίας, σκοπεύων να ζημιώση όσας πόλεις πλείο
νας εδύνατο εκ του Κράτους των Βενετών. Αφίχθη ούν εις Κύ
θηρα και εκεί ποιήσας σφαγές και λεηλασίας βαρυτάτας έτράπη Ε
είς Ζάκυνθος ( 1574 ) ( ).
Μόλις ενεφανίσθη εις την νήσον και Τουρκικός στόλος στολαρ »
χούμενος υπό του Αλουτσαλή Καλαυρού άρνησιθρήσκου και πει
ρατού, παρευθύς οι Ζακύνθιοι έλαβον τας αναγκαίας προβλέψεις
επί οικεία ασφαλεία και της νήσου. Οι μεν ούν εγκάτοικοι της
παραλίας και πολλοί εκ των κωμών απεσύρθησαν εις το φρού
ριον, ετέθησαν πυρεκβόλα εις τον όρμον και κανονοστοιχίας, και
τέλαβον τα πέριξ οι στρατοσύλλεκτοι, και η φρουρά παρεσκευά
σατο εις άμυνας . Ο τότε προβλεπτής Παύλος Κονταρίνης προσε ·
κάλεσε τους πολίτας να οπλισθώσι , και συνεισφέρωσιν εκουσίως 1

χρήματα και επιτήδεια επί της πολιορκίας, και εξέδωκε την εξής
Προκήρυξιν .
Ημείς Παύλος Κονταρίνης παρά της γαληνοτάτης
αυθεντίας της Βενετίας προβλεπτής της νήσου Ζακύνθου.
66
Επιθυμούντες ένεκα των πολεμικών κινημάτων και προπαν
ρασκευών του Τουρκικού στόλου, ά διαφημίζονται γινόμενα έν τε
Κωνσταντινουπόλει και τη ομόρω της Νήσου Τουρκική επικρατεία,
με την βοηθείαν του Θεού να επαγρυπνώμεν καθ' απάσας ημών
τάς δυνάμεις και επιμελείας όπως διατηρηται αύτη ή πόλις και
νήσος, ήτις επετράπη τη ημετέρα κηδεμονία, ώς έτι και η α .
σφάλεια απάντων των εγκατοίκων, μή βουλόμενοι δε εξ άλλου
να έλλειψη μηδέν των δεόντων τη τε υποσχέσει και ευθύνη ημών
χάριν διασώσεως και ασφαλείας , ώστε αξίως να προασπίζωμεν και
αμυνώμεθα καθ' απάσης τυχούσης ορμής τε και επιδρομής των
πολεμίων, προεβλέψαμεν και διενεργήσαμεν άπαντα τακτικώς και

( 1) Paruta della guerra di Ciprn. 11. 182,

Ε
 413

προσηκόντως , ώς εικός, κατά τας υποσχέσεις ημών και ευθύνας

τας δοθείσας επί ασφαλεια και αμύνη των οχυρωμάτων τούτου
του φρουρίου , και επί προμηθεία παντός εφοδίου και προς διά
σωσιν οικητόρων , και παρεισηγάγομεν και επρομηθεύθημεν τα α
παιτούμενα επιτήδεια του πολέμου και ζωοτροφιών.
Θέλοντες δε προς τούτοις κατά δίκαιον τη πατρίδι προςοφει :
λόμενον να καταστήσωμεν και άπαντας τους εγκατοίκους μετόχους
των υπέρ αυτής κινδύνων και φιλοτιμίας , επιτάσσομεν, ώστε οι
μή έως του νυν καταγραφέντες εις στρατολογίαν, διανεμηθώσι και
συστήσωσι λόγους ηγουμένους από καλών αρχηγών όσων τάχιον
και κάλλιον παρεσκευασμένοι συντρέχωσι μεθ' όπλων και επιτη
δείων εις τας συναφθησομένας μάχας και άλλας ανάγκας προα
σπιζόμενοι του φρουρίου και της νήσου.
Επί τούτω εν ονόματι του παντοδυνάμου Κυρίου ημών Ιησού
κατά τα ψηφισθέντα εν τω οικείω ημών αυθεντικό βουλευτης
ρίω εκλέγομεν και καθιστώμεν γενικών αρχηγών πάντων των στρα :
τοσυλλέκτων τον ευγενή και πιστον ημίν πολίτης Γεώργιον Μι
νότον, και αυτό επιτρέπομεν την αρχηγίαν , όπλογυμνασίαν και
πειθαρχίαν των στρατοσυλλέκτων εφ' όσον απαιτείται τη αμύνη
και προσβολή πολέμου κατά τας ημετέρας διαταγάς.
Παρακελεύομεν ούν έκαστον των καταγραφομένων εν τη στρα:
τολογία ταύτη προσάγεσθαι την προσοφειλομένην το βαθμό αυτού
και τους διακελεύμασιν υποταγής και ευπείθειαν, επί αυθεντική
ποινή επιβληθησομένη κατά νόμον ημών εναντίον του παραβάτου,
ως του αρχηγού αυτού αντιπροσωπεύοντος ημάς, και εκτελούντος
τας ημετέρας διαταγάς. Τούτο δε νομίζομεν κατάλληλον επί του
παρόντος, και ιδία επί των πολεμικών περιπτώσεων ωφέλιμον
τους πολίταις άπασι διότι σέβονται αυτοί την αγίαν ημών Χρι
στιανικήν πίστιν, και αγαπώσιν την γαληνοτάτην και Χριστιανι »
Κωτάτην πολιτείας του αγίου Μάρκου , ου η σκέπη και δόξα είη
ημίν ευμενής και σωτήριος.
Εξεδόθη εκ του ημετέρου Παλατίου της έν Ζακύνθω φρουραρχίας
22 Ιουνίου 1571 .
Παύλος Κονταρίνης. (1)

( 1 ) Le glorie della famiglia Minolto. 8 Περγαμηνεί ταρά τη Οικογενεία Νι

κιλάου Μινώτου ευγενούς Ζακυνθίου,
45
 414

: Προθύμως οι Ζακύνθιοι προσεδέξαντο την πρόκλησιν του διοι

κητού. οι στρατοσύλλεκτοι συνεστήσαντο λόχους και δεκαρχίας,
εγυμνάζοντο και έπειθάρχουν, και κατέλαβον τας παραλίας. Πλοία
μικρά μεν, αλλά πλήρη ενόπλου δυνάμεως περιέπλεον τας θα
λάσσας ημών, κατασκοπεύοντες τα κινήματα του στόλου . Ηγούντο
δε των αμυνομένων Κωνσταντίνος ο ιερεύς Κουτούβαλης, ο Κοκ
κάλας , ο Mονδινος και λοιποί, οι τινες και πλοία και άνδρας ε.
κουσίως και δι' ιδίας δαπάνης συνεισέφερον. Τοσαύτη ήν ή εκούσιος
φιλοτιμία των υπέρ πατρίδος συντρεχόντων. Εν τοσούτω τον Ιού
λιον μήνα 1571 , ο Τουρκικός στόλος εκ τριακοσίων πλοίων συγ: 1

κείμενος, και ηγούμενος υπό τού Αλουζαλή προσπελάζει τη νήσω.

Ευθύς έθεντο οι οικήτορες εν αμύνη. Γέροντες , παίδες, γύναια,
και άπαντες οι ανίκανοι του πολέμου απεσύρθησαν εις το φρού 2

ριον . Τα σκεύη των εκκλησιών, και είτι ιερόν κατά την πάραλον
συνοικίαν παρετέθησαν εν τώ φρουρίω. Συν τούτοις μνημονεύεται,
ότι τα μοναστηρίου του αγίου Γεωργίου των εγκρημνών σκεύη
έκρύθησαν μετά των καλογήρων εις έν σπήλαιον. Τότε υπέρ τάς $
δώδεκα χιλιάδας Τούρκοι αποβιβάζονται εις την νήσον και ευθύς
δίδονται εις λεηλασίας, αιχμαλωσίας και κακοποιήσεις των εγ:
κατοίκων. Οπου πλησιάζουσιν, διαφθείρουσιν άπαντα. Οικίας, έλαιας
και χωράφια ποιούνται ανάλωμα του πυρός. Αγουσιν εις αιχμα
Oωσίαν τους αλισκομένους ληίζουσι τα κτήνη και θρέμματα, και
επιφέρονται καταστροφήν παντού. Φθάνουσιν ήδη και εις το φρού
ριον, αφού κατέκαυσαν άπασαν την περί τον όρμον συνοικίαν , και
συνιστώσι τακτικών πολιορκίαν. 5

Ο Προβλεπτής Κονταρίνης προτρέπει τους οικούντας εις ανθί- Ι

στασιν. Περιφέρεται τείχη, και ενθουσια τους αμυνομένους εις α.

διάκοπον πάλην και επίμονον δραστηριότητα θρησκεία , πατρίς A

και αγάπη αδελφική αναμιμνήσκονται αυτοίς, και εξάπτουσι φι.

#

λοτιμίαν και καρτερίαν. Η Βενετική φρουρά μετά των στρατευο

μένων αίρεται τους κινδύνους , και αντέχει παλαίουσα. Οι Τούρ
κοι βάλλουσι κανόνια περί το βουνών του αγίου Ηλιού, και εκείθεν
κανονoβoλoύσιν. Ετεροι δε λόχοι τοποθετούνται περί τα βόρεια
και το στάδιον . Εκεί ποιούσι ξυλίνους πύργους γεμάτους με χώμα ,
και κατά την Πόχαλην θέτουσι πυροβόλα και απείργουσι την κοι
νωνίας των εν φρουρίω . Καίoυσι τους αγρούς περί την θέσιν
Κάραβον, και αθυμούσιν οι ιδιοκτήται. Εν τοσούτω οι πολιορ.
κούμενοι καρτερικώς αντέχουσιν. Πολυειδή μέσα αμύνης και όπλων
μεταχειρίζονται. Μεταξύ τούτων, διαμνημονεύει η Βενετική ιστορία,
 115

ότι οι τότε πολιορκούμε οι κατεσκεύαζον στεφάνους εξ ελαφροτά.

του ξύλου. Τουτους δε έβαπτoν εις οινόπνευμα και αναβραστόν έ
λαιον, και ετύλισσον με βαμβάκιον, και πάλιν έδυον έν άλλοις
υγροίς κασσίμοις αναμεμιγμένοις μετά νίτρου και πυρίτιδος» και
είτα ψήχοντες και επαναλαμβάνοντες δις και τρις την κατάδυσιν ,
ενέπηγoν (incocavano ) επί τόξων βέλη και επέρριπτον κατά των
πολεμίων εναυμένα, και ενεποιούντο φθοράν μεγάλην ( Ο ) . Οι Τούρκοι
όμως επέμενον, και μάλα ανταγωνίζοντο τους όπλοις, και προσ
επέλαζον τώ φρουρίω .
Εννέα ημέραι είχον παρέλθει εκ της αποφάσεως και των Τούρ
κων ή δομή ήτον ακάθεκτος . Το παρά τον Αγιον Ηλίαν μέρος
της Ποχάλης κατέλαβαν και εντεύθεν εξορμούμενοι , και άλλαχού
ενεδρεύοντες , πολλούς έκακοποίουν . Τότε ο ιερεύς Νικόλαος Κου »
τούβαλης είς των ευπατριδών υπό πατριωτισμού και θρησκευτι
κού ζήλου εμπνεόμενος μετα του υιού Δημητρίου, ένοπλισθέντες
μετά λογχών και σπαθης , και παρακολουθούμενοι υπό έξ στρα:
τιωτών , έφιπποι εξέρχονται του φρουρίου , και επιπίπτουσιν αί
φνης των εχθρών . Διώκουσι τους έχοντας Τούρκους την θέσιν του
αγίου Ιλιου φονεύουσιν επτά αυτών , και τρέπουσιν εις φυγήν
τους λοιπούς. Ο δε ιερεύς κόψας την κεφαλήν του υπ' αυτού
φονευθέντος , φέρει εις επιδειξιν προς τον προβλεπτην Κονταρίνης ,
και βραβεύεται ( δ ). Η αριστεία του ιερέως Κουτούβαλη διαδοθείσα

( 1 ) Storia Veneta, και ανέκδοτοι σημειώσεις υπό Βαλβίου.

( 2) Noi Paolo Contarini per la Seren, et Eccellentissima Duc. Signoria
di Venetia Prov . Zuane Dollia et Antonio Marin Cons. della città et isola
del Zante e suo distretto ... Essendo cosa giusta e ragionevale, che il
valer degli uomini sia conosciuto, e che delle loro operazioni sia fatta fede.
e reso buoa testimonio ad ognuno per eccitar li aitri a depportarsi valoro.
samente et onoratamente nelle occasioni per servitio del nostro Principe, et a •
spettando a noi dar tal testimonio a giustificationi delle operationi d'ognuno,
per tenor della presente nostra patente ... facciamo fedc, che a tempo
dell' armata turchesca che a danni di questa isola haveva sbarcato e posso
in terra nolta gente all' assedio di questo castello. intendendosi un giorno,
che erano molti Turchi qui di sotto il Boccali verso Sant'Elia, che il re .
vetendo prete Nicola Cuituvali senza che fosse del numero di questa stra
dia dell'isola, con buona licenza nostra, essendo uscito a cavallo con lanza
e spada, senz' armi di dosso , con altri sei o sete a cavallo andò valoro.
samente ad assaltar nn punero di Turehi, e di questi primo degli altri,
che erano in sua compagnia ammazzò un Turco, la testa del quale l' ap:
presentò qui a castello avanti di tagliati
altri presero animo, cchè fur
noi. E aperpezzi
essersette
lui Turchi
andato avanti , gli
e gli liri
fugati ... Zanle 38 Agosto MDLXXI,
 416

γενναιοψυχεί τους πολιορκουμένους, και ούτοι αποφασίζουσιν εξό

δους. Εξελαύνουσιν ούν ιππείς εκατόν τριάκοντα , έχοντες επί κε
φαλής τον προβλεπτήν Κονταρίνην , διακρινόμενον επί άνδρα ουκ
έλαττον ή συνέσει. Ούτοι ου μόνον καταδιώκου σι τους περί την
πόχαλιν, αλλά και εξορμούσιν εις το πεδίον, αποτρέποντες τας .

διεσπαρμένας βαρβαρικάς συμμορίας εκ των λεηλασιών. Ανώτερα

εργάζονται του αριθμού αυτών και μέσων επιθετικών ποιούμενοι
συχνάς επιδρομάς, οι λοιποί στρατοσύλλεκτοι προβάλλοντες και
καταδιώκοντες όσους ανεκάλυπτον πολεμίους . Τινές των στρατο.
συλλέκτων λόχοι συνενωθέντες ακολούθως εις το πεδίον περί την
χώμην Γαϊτάνιον, ένθα οι βάρβαροι είχαν το στρατόπεδον , αίφνης
επίπτουσι των Τουρκών. Αλλ' οι Τούρκοι συναθροίσαντες τας δυ
νάμεις αυτών, απώθησαν τους Ζακυνθίους , και αναγκασαν αυτούς
να οπισθοπορήσωσιν εις το φρούριον.
Ο Αλουτζαλής εξαγριωθείς διά τάς ζημίας άς τότε είχεν και
στρατός υποφέρει, και εγκαρδιωθείς διά την απώθησιν των επι -

τεθέντων, αποφασίζει στενώτερον να πολιορκήση το φρούριον. Επί

τούτω έστησε κανόνια και στρατόν περί τα παράπλευρα του βου.
νου του φρουρίου, και προσήλασε μετά των επιλέκτων μαχητών
του στρατού τα τείχει , όπως εξ εφόδου άλωση το οχύρωμα, και
καταστρέψη τους εν αυτώ . Αλλ ' ο άξιος Κονταρίνης είχε προ
παρασκευάσει τα δέοντα προς υποδοχής και ανθίστασιν. Παρέταξε
τους διαμαχόμένους περί όλην την σειράν των επάλξεων του
τείχους. Είτα παραβοηθούμενος υπό των οπλοφόρων εγκατοίκων,
και γενναιοψυχών την Βενετικής φρουράν, ίστατο επί των επάλ :
ξεων, και προμαχώνων. Ούτοι δε ταις προτροπαίς αυτού πειθό
μενοι απώθουν, κατεκρήμνιζον και εφόνευαν τους αναβαίνοντας το
τείχος διά κλιμάκων , έως απέκρουσαν την έφοδος αυτών παν
ταχόθεν, όθεν προσέβαλλον . Ευδοκιμήσαντες ούτως, έτρεψαν τους
πολεμίους εις φυγήν, διαματαιώσαντες τας επιχειρήσεις . Η απώ»
θη αύτη επέφερε ισχυράν εγκαρδίωσιν και θάρρος τους μαχηταίς
Ζακυνθίοις . Η στρατιά , και οι ιππείς ανανεώσαντες τας επιδρομές,
έκακοποίουν τους βαρβάρους, εξωγρουν , έσφαζον και διέφθειρον,
Τριάκοντα σχεδόν ημέρας διήλθον, από της αποβάσεως , και οι
βάρβαροι έβλεπον ματαιουμένην πάσαν αυτών απόπειραν, οι εν
τόπιοι προσεβαλλον και έζημίουν αυτούς παντοίως. Είς ουδέν μέ
ρος άφινον αυτούς ανέτους , ή εφημέρως να διαμείνωσιν, Ζωοτρο
φίας δεν εύρισκον οι Τούρκοι πλέον, ούτε εδύναντο να λάβωσιν
έξωθεν H ! Βενετική μοιραρχία , και τα πειρατικά πλοία των Ελ.
 λήνων διεκώλυον πάσαν προμηθίαν. Τέλος αι σφαγαι αυτών και
καταστροφαί, άς καθ' ημέραν υφίσταντο παρά των Ζακυνθίων, και
επιμονή του Κονταρίνου και η ανδρία εις το μηδέποτε να υπεν.
δώση εις τάς προσφοράς και τα δελεάσματα του Ούλουζαλή, και
τέλος ο φόβος ότι επλησίαζεν ο Βενετικός στόλος, ός αρχηγε
τούμενος υπό Ιωάννου Λορελανου και Κολλάνου Διασίου έφερεν
στρατός και εφόδια τους πολιορκουμένοις, ηνάγκασαν τον Αλου
τσαλήν ένα διατάξη εκ νέου τους εναπολειφθέντας βαρβάρους να
επεβιβασθώσιν των πλοίων ( 1 ) .
Παρόμοια μετ' ου πολύ της διαλύσεως της πολιορκίας είχαν
πάθει και οι αποβιβασθέντες εχθροί είς τού Καφήρου , θέσιν περί
την κώμης Βολίμων Ζακύνθου. Εκεί δύω φούσται Τουρκικαι εκ
του απελαθέντος στόλου , είχαν προσορμήσει, και οι πολέμιοι εξ .
ελθόντες προσήλαυνον εις την κώμην εκείνην. Είτα διασπαρέντες
ως πειραται εφόνευον, εξώγρουν και έληστευον, φθάσαντες και έως
το χωρίον Καλεπάδων. Τούτων αγγελθέντων προς τον Κονταρί
νην, και την φυλακήν των μερών εκείνων επιτετραμμένος Γεώργιος
Μινότος, απεστάλη κατ' αυτών. Λαβών δε ούτος εκείθεν χωρικούς
επέπεσεν επί της ομάδος αυτών, ήτις κατείχε τον Κάφηρον, και
μαχόμενος μετά τινα ανθίστασιν έτρεψεν εις φυγήν, και κατη •:
νάγκασε να επιβιβασθώσιν των πλοίων και αναχωρήσωσιν. Επειδή
δε εκείνοι αύθις απεβιβάσθησαν εις την θέσιν Σέλινα , και είτα
εις Αγιος Ανδρέας, ο Κ. ΑΙινότος και ο κ. Βλαστός μετά των
στρατευόντων και παρακολούθων ανακαλύψαντες το κίνημα , διε.
κώλυον την επιχείρησιν, χρώμενοι τουφεκοβολισμός συνεχώς . Εκ
των φούστων οι πολέμιοι επέρριπτον τοίς διαμαχομένοις Ζακυν»
θίοις σφαίρας διά των φαλκονέτων (2), πυρεκβόλων ισταμένων
επί μηχανικού κραββάτου. Αλλ' ο ζήλος των Ζακυνθιων και η
ανδρία διετηρήσαντο τοσαύτην γενναίαν ανθίστασιν , ώστε συνα:
χθέντες πολλοί αυτών έζημίωσαν σφόδρα τα πλοία των βαρ
βάρων, και εφόνευσαν εκανήν πληθών αυτών. Οι δε πολέμιοι λοι
ποι των πολεμίων ετράπησαν εις φυγήν, και αναχώρησαν με τας
φούστας αίσχιστα , καταλιπόντες τρία (gorment) παλαμάρια , δύο
αγκύρας, όπλα τινα και ξίφη, και δύω λιβούρνας, μίαν κλίμακα

( 1) Remondini de Zacynt. ant. 305_Serra, storia della città d , is . di Zante,

a58.-
3
Curzola - Paruta della guerra di Cipro 15,195 - Saint Sauveur T. 3
34 .
( 2 ) Χρονικόν ανέκδοτον Γεωργίου Γεωργιλλά.
 118

και τάς λέμβους . Αζήμιοι δε οι πολεμισται ημών διέμειναν εις

την θέσιν των , και επανελθόντες εις την πόλιν μετά των αρχη .
γών διηγήθησαν τα έργα , παρασταθέντες προς τον Κονταρίνης και Ε

δε τον ζήλον αυτών και άνδρείαν επήνεσεν, και ημείψατο ( 1 ).

ο Τουρκικός στόλος ούτως αποπλεύσας εκ Ζακύνθου, προσωρ
μίσατο τη Κεφαλληνία. Εκεί αποβιβασθέντες οι βάρβαροι περί
τας περιχώρους Ερίσσου, Πιλάρου, και Θινιών ελεηλάτησαν τα εν
ταύθα της μικράς Κεφαλληνίας καλούμενα και απαγαγόντες εις
αιχμαλωσίαν πολλούς , επέπλεον εις Κέρκυρας ( 2 ). Αλλά περί τα
πελάγη της Κεφαλληνίας και Ιθάκης έτυχον περιπλέoντα τα προς ή.
κοντα τη μοίρα του Λορεδάνου πλοία, το Διασίον και το Τρόνου,
και εκπλεύσαντα του Λιμένος της Ιθάκης συναντήθησαν απροσδο
κήτως υπό δέκα γαλέων Τουρκικών εκ των αναχθέντων από Κε
φαλληνίας , και ηγουμένων υπό του μοιράρχου Καραγιαλή Ταύτα
μεν ουν διωκόμενα , το μέν του Διασίου εσώθη εις Κέρκυρας , το
δε του Τρόνου εκυριεύθη υπό των πολεμίων. Ακολούθως σύμπας και 1
Τουρκικός στόλος εκμελετών διαπορθήσεις και επιδιωρθώσεις της
ατιμίας , διά την έκ Ζακύνθου αποκρουσιν υπό του Κονταρίνου,
προςέσχεν εις Βουθρωτόν. Αποβιβάσας δε εκείθεν εις την Ηπειρον
στρατιωτικήν δύναμιν, επολιόρκησε δια ξηράς και θαλάσσης εκ
νέου την ανοικοδομουμένην Πάργαν . Μη δυνάμενοι δε οι άνδρείοι
κάτοικοι εις τοσούτον πλήθος πολεμίων να ανθεξωσι, περί τα
μέσα του Αυγούστου ( 1571 ), παρέδωκαν εαυτούς και την πόλιν
εις τους Τούρκους, και αυτοί κατηδάφισαν το φρούριον, τα δε
νεόδμητα οικήματα κατέκαυσαν. Ακολούθως οι Τούρκοι εκ Πάργας
απαραντες , περιέπλεον τα πελάγη της Κερκύρας, και κατεσκό .
EVOV τα παράλια της νήσου, όπως καταβιβάσωσιν άνδρας και Σ

προσβάλωσ: τα τείχη της νήσου εκείνης . Είτα μετέβησαν εις Σύ

βοτα" αλλ' ει και πολλοί εκ των πέριξ συνέδραμον προς βοήθειαν και

( 1 ) Il nostro Zorzi Minolu s'invio al detto luogo, stu Caffiru, et trovate

le genti in terra cominciò opporsi, et scaramuzzar con loro , Et si porio
cosi valorosamente, che li constrinse fuggir el ritirarsi alle fuste, con molto
loro danno et vergognia . Havendone ferriti et mal traitati molti di loro . El
essendose dette fusie levate dal dello luogo, et andate ad un altro luogo,
delio slu Seglia, et poi a Sant'Andrea sempre le seguilarono, et fuggirono
non bastanti, che dalle delle fuste le fossero lirrate molti colpi di falconettia
et infinite archibuzzate el frezzale . . . ( le glorie della famiglia Minollo pera
gamina 19).
(2) Ρaruta ανωτ. 190.- Marmora dell' istar . di Cor, vi. Οξε λέγει ότι 6, θου
εσαν οι εκ Κεφαλληνίας αιχμαλωτισθέντες.
 149

του Βενετικού φρουρίου των Συβότων, ο φρούραρχος αυτού Λά

ζαρος Σιόνης, φοβηθείς τον αριθμόν των πολεμίων, εγκατέλειψεν
αυτό και απώχετο Οι Τούρκοι κυριεύσαντες το φρούριον αναι
μωτί, απέπλευσαν και ανήγοντο εις το Αδριατικόν. Ο Ουλου
τσαλής ούν μετά τινάς διαπορθήσεις και λεηλασίας περί τα πα.
ράλια της Αλβανίας, Ιλλυρικού και τας Δαλματικές νήσους , έπα
νέκαμψε εις τα πελάγη της Κερκύρας, και προσέσχεν εις Πα.
ξούς και εκείθεν αποπλεύσας εις Κέρκυρας, απεβίβασεν άνδρας εις
τα παράλια . Τινές τούτων εμπεσόντες εις ένεδραν, ποιηθείσαν υπό
των ιππέων του Ιππάρχου Γεωργίου Μόρμορη, απωλέσθησαν. Αλ
λ' οι εις το προάστειον Ποταμών εξελθόντες , ελεηλάτησαν αυτό,
μη εξαρκούντων των εκεί ισταμένων επί τοίς πλησίον υψώμασι
να κωλύσωσι την εισβολήν. Εφύλαττε τότε τα προάστεια Φίλιπ
πος ο Ρονκόνης μετά τετρακοσίων ιππέων Ιταλιωτών και Ελλή
Vidy . Ούτοι άμα είδος τους πολεμίους εισβάλλοντας οπισθοπόρησαν
κατά το πεδινόν, είτα συνενωθέντες μετ' επικουρίας εκ του φρου
ρίου πεμφθείσης , κατεδίωξαν τους λεηλατούντας, εφόνευσαν, και
ήχμαλώτισαν πολλούς, μεθ' ών και τον αρνησίθρησκον Βάφον, ός
τουρκίσας μετωνομάσθη " Χαράν. Αλλά την επιούσαν οι πολέμιοι
αποβάντες πλείονες τον αριθμόν πεζοί τε και ιππείς επειράσαντο
να πορθήσωσοι το φρούριον Μιχαήλ. Τυχόντος όμως ενταύθα πλείονα
την αντίδρασιν, αφ' όσην ενόμιζον , παρητήσαντο της επιχειρήσεως ,
Και αφού έκαυσαν οικίας και ναούς , και κατεδάφισαν ολοκλήρως
τα προάστεια , εξαφάνισαν τας πέριξ της πόλεως αμπέλους, επέ
βησαν τοίς πλοίοις, και ανεχώρησαν , του φρουράρχου και αρχη
γών της πόλεως επιταξάντων , ώστε αι μεν θύραι άπασαι του
φρουρίου να ώσιν ανεωγμέναι ενώπιον των πολεμίων, να προσ
τατεύωνται δε υπό στρατού και πυροβολικού, όπως οι εισβαλόντες
αποθαρρύωνται , βλέποντες το έτοιμος της αμύνης, εάν τυχόν
επιτεθώσιν των φρουρίων ( Ο)6 ) .
Οι Τούρκοι αποτυχόντες εν Κερκύρα εισέπλευσαν εις το Αδρια
τικόν, και παραπλέοντες την Αλβανίαν διεπόρθουν Βαδούαν και
Αντίβαρυν, και κατερήμωσαν τας νήσους Κούρτσολαν και Δεσίνην .
οι εγκάτοικοι των μερών εκείνων έντρομοι εγκατέλειπον οικίας
και αγρούς, και έσώζοντο εις τα όρη. Οι Βενετοί μανθάνοντες
τον πλησιασμός των πολεμίων, ήθύμουν δεινώς. Επιχείρουν διο
την βραδυπορίαν των συμμάχων. Τέλος οι στόλου των συμμάχων

(1) Parua della guerra di Cipro II , Marmora VI,

 420

ενούνται είς Μεσσίνην , και ο Ισπανός δον Ιωάννης και Αυστριακός

νoθογενής του Καρόλου Ε '., είκοσι δύω ετών ηλικίας, γενναίος
και ανδρείος , παραδέχεται κατά κοινής γνώμην ως στόλαρχος γε
νικός διακοσίων τριηρέμων , 6 γαλέων, και 23 πλοίων. Αλλά
δεινώς είχον τα των Βενετών εν Κύπρο και του και ανδρείος και
περίνους Βραγαδίνος έπηνόρθωσε τα οχυρώματα της Φαναγόστης,
και ενίσχυσε διά πυροβόλων, και 1.500 Ιταλιωτών και Κυπριω
των λογαδων . Διότι μετά τέσσαρας εφόδους φονικάς , καθ' άς α
πεκρούσθησαν οι Τούρκοι , αναγκαζόμενοι οι εγκάτοικοι και οι
φρουροί υπό πείνης, παρεδόθησαν εις τους Τούρκους , με το να
μείνωσιν απείρακτοι οι εγχώριοι, οι δε οπλοφόροι να μεταβώσιν
εις Κρήτης . Κατά τας μάχας αυτάς έπεσον γενναίως μαχόμενοι 1
οι εκ Ζακύνθου τρείς ίππαρχοι Αασκάρεις και απόγονοι του με
γάλου δουκός, Δημήτριος , Φίλιππος και Ιωάννης , ών έκαστος ήρχε
τριάκοντα ιππέων. Τότε μετά την άλωσιν της Φαναγόστης, οι
Τούρκοι παραβάντες την δοθείσαν πίστιν έσφαζαν αδιακρίτως τους
εγκατοίκους , έβεβήλωνον και η τίμαζον τα ιερά, ανορύττοντες και
αυτούς τους τάφους , και διασπείροντες τα κόκκαλα των νεκρών ,
τους δε αλισκομένους Χριστιανούς Κυπριώτας εις δουλείαν υπά
γοντες . Αυτός δε ο άνδρείος φρούραρχος Βραγαδίνος πορευθείς
εις την σκηνήν του Πασά Μουσταφά ένα προσφέρη τας κλείς συ
νελήφθη . Ερινοτομήθη, εκρεμάσθη ζωντανός και έγδάρη" και είτα
κατεκόπη με το πριόνιον (ή). Μνημονεύεται δε ότι Ελένη ή θυ
γάτηρ του Φιλίππου Συγκλητικού ευγενούς Κυπρίου και μήτηρ των
τριών Λασκαρέων συνελήφθη μετά του υιού Ευγενείου και των τριών
θυγατέρων της, ήχθη εις Κωνσταντινούπολιν μετά των άλλων συναιχμα
λώτων , και επωλήθη . Είτα δε ο υιός αυτής Ευγένειος λυτρωθείς μετέβη
εις Ζάκυνθον, και έλαβε τα ενταύθα πατρώα κτήματα εις τιμάριον,
τα οποία εδόθησαν το πάππω παρά της Βενετίας . Εκ της θυγατρός
αυτού Λουδοβίκης κατάγεται η οικογένεια των ευγενών Καρέρων (2).
( 1 ) Perchè mandatu Demetrio Məgaduca Lascari l'anno 1515 da vostra
serenità in Cipro per capo de suoi stradioti , passù ivi a miglior vita, la
sciati Alessandro ed altri due suoi figliuoli masehi al servitio di V. Ser :
tutti ire capitani de cavalli. Li quali nella guerra di Cipro restorono tutti
tre combattendo trucidati da Turchi. Ei il quarto figliuolo nominato Eu
genio et anco le figliuole femmine restarono preda da Turchi, et furono
condotti schiavi in Constantinopoli . . . et riscatato Eugenio fu astretto per
ricuperar essi terreni dati in Zante. Memoria di Lodovica Lascari al doge,
stampa Carrer pag. 54 ) .
( a) Parula, kvwr. 239.–Natal Couti. Storia dei suoi tempi, par. II.
Contarin, Storia delle cose sucresse .
 : 121

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Δ ' .

Εκπλευσις του συμμαχικού στόλου των Χριστιανών εν

Μεσσίνης - Συνάντησης αυτού μετά του Βενετικού --- Πλοία
νησιωτών και συνδρομαι εις τα πληρώματα του στόλου -
Δον Ιωάννης ο Αουστριακός - Βενιέρος και Κολώνας οι
στόλαρχοι έν Ζακύνθω - Εκπλευσις αυτών εκ Κεφαλλη
νίας -Διανυκτέρευσις εν Ασω της Κεφαλληνίας (vale di
compare) - Συνάντησις αυτών περί τα πλάγη Εχινάδων
– Η περί Ναύπακτον ναυμαχία – Ζωγρίας και λείαι βαρ
βάρων υπό Κεφαλλήνων και Ζακυνθίων -- Γενναιοψυχία
Τσιμάρα Κεφαλλήνος –Κατεργοκύραι Μονδίνος και Κον
τοκάλλης - Ζακύνθιοι και άλλοι νησιώται φονευθέντεςνα
Χαράν διά την νίκην εν ταϊς νήσους -Τα μετά την ναυ
-

μαχίαν κινήματα των στόλων - Λάντσα του Κερκυραίου .

φρούρησις εν Πάργα-Συστρατεία Κερκυραίων εις Κάτα .
ρον - Μελησσινών τα κινήματα κατά Τούρκων έν Mαΐνη
-Συνεννόησις αυτών μετά του Δον Ιωάννου του Αυ
στριακού-Διαχώρ
- ησης των στολάρχων εν Κερκύρα.
Ειρήνης διαπραγματεύσεις - Συνθήκη των 1573 - Πάργας
-

ανοικοδόμησις - Σινάν- Πασά επιδρομή εις Κέρκυρας,

Η άλωσις της Φαναγόστης, και ο κίνδυνος, ενώ εξετίθετο ή μεσημ.

βρινή Ευρώπη , εάν ο Τούρκος κύριος εγίνετο καθ' όλην την Μεσόγειον,
διεγείρουσιν εκ του ληθάρχου τους Χριστιανούς. Διό οι συμμαχήσαν:
τες, ότε Πάπας Πίος Ε '. και η καθολική αυτού μεγαλειότης της Ισπα
.

νίας και Αυστρίας ευθύς διατάττουσι τους στόλους των να συνενωθώσιν

εις άμυναν υπέρ της Χριστιανοσύνης ( 1 ). Ο συμμαχικός λοιπόν των
Χριστιανών στόλος συγκείμενον εξ Ισπανικών, Παπικών, Σαρδινικών,
Νεαπολιτικών και Μελιταίων πλοίων, και στολαρχούμενος υπό του
Δον Ιωάννου του Αυστριακού, του Δωρία και Κολώνα, εξωρμίσα: ο
εκ Μεσσίνης, και συνήλθεν εις Κέρκυρα , όπου συνήντησε και
τον Βενετικών στολαρχούμενον υπό Βενιέρου. Διατρίβοντες δε κατά

(1 ) Mutinelli, Storta arcana e aneddotica d'Italia , vol. I, p. 9).

46
 - 192 και

τας νήσους, επεβιβάσαντο οι Βενετοί εις τα πλοία νησιώτας , και

άλλους εκ των παραλίων της Ελλάδος υπομισθίους. Τότε έως
και
τριακόσιοι Κερκυραίοι υπέβησαν εις τα τέσσαρα κάτεργα, τα ο
ποία η κοινότης της πόλεως Κορυφών ενώπλισεν , και ών επέ 5

στησε κατεργοκύρας Πέτρον Βούαν, Χριστόφαλον Κονδοκάλης, Γεώρ.

γιον Κοκκίνης και Στηλιανός Χαλικιόπουλος ( 1 ) . Του κατέργου
της Κεφαλληνίας ήταν κατεργοκύρης Μιχαήλ Βιτσαμάνος. Αντώνιος
δε ο Τσιμάρας ευγενής Κεφαλλήν ενώπλισε δι' ιδίας δαπάνης
μίαν γαλέαν, και επέβη αρχός μετά του υιού Ιωάννου πληρώσας
έκ Κεφαλλήνων (2). Αντώνιος ο Κουτούβαλης ετέθη κατεργοκύρης
της γαλέας, ήτις ένοπλίσθη υπό της Ζακυνθίου κοινότητος. Ταύτη
δε παρείποντο τα εξ ιδίων οπλισθέντα πλοία Νικολάου Μονδί-.
νου, Ν. Φωσκάρδου και Μάρκου Συγούρου. Εν τούτοις επέβη 2

σαν Αλέξιος Φωτεινός μετά τεσσάρων αδελφών ίνα θυσιασθώσιν

υπέρ της Χριστιανοσύνης (3) . Μετά των Χριστιανών πλοίων συ
νηριθμούντο και τα των Κρητών Ανδρέου Καλέγγα εκ Ρεθύμνης,
Φραγγίσκου Βονβήκου, Γεωργίου Καλλιέργου, και Δανιήλ Καλα ,
φάτου (4) . Ούτω μετά της Χριστιανικής της δίσεως δυνάμεως
συνηνώθη ή εξ ανατολής Ελληνική ανδρία κατά του βαρβάρου, έ
παπειλούντος την δουλείαν της Ευρώπης. Εν Κερκύρα ούν δια
μένοντες οι σύμμαχοι, έμαθον ειδήσεις κομισθείσας παρ’ Ορσίνου
και Ακουαβιβα, ότι οι πολέμιοι διά του στόλου των ώφθησαν κατά
τα πελάγη της Ζακύνθου, ής οι εγκάτοικοι διά τρόμον ένεκλεί
σθησαν εις το φρούριον, και διευθύνοντο εις τον κόλπον της
Ναυπάκτου. Πολεμικού δε συμβουλίου γενομένου, ευθύς απεφάσισαν
να πλεύσωσι , κατά τις μεσημβρινές του Ιονίου νήσους, και εξέλ : Η
θωσιν εις συνάντησιν του Τουρκικού στόλου. Απέραντες ούν εκ
Κερκύρας , αφίκοντο εις το ακρωτήριον της Κεφαλληνίας Γουίσ
κάρδον. Ενταύθα έλαβον επιστολές παρά του προβλεπτού της Ζα:
κύνθου Π. Κονταρίνου προσενεχθείσας υπό Γιλανδράδου και Βα»
πτιστού Κονταρίνου . Δι' αυτών δε εβεβαιούντο, ότι άπας και Τουρ
κικός στόλος εμφανισθείς περί το πέλαγος της Ζακύνθου εις Ναύ .

( 1 ) Marmora VII.
( 2 ) Loverdo VI.
(3) Catalogo dei civili e nobili di (Zanle e servitii prestati dalla signo
ria ( stampato ) ,
(6) Componimenti nella vittoria dω! 1571 - φυλλάδιον διατηρούμενον εν τη
Μαρκιανή αριθ. 57η .
 πακτον διέπλευσε μετά του Aλουζαλή, περί ου αμφιλογείτο , εάν
μετέβη εις Μεθώνην, και εις Βαρβαρίαν και ότι από Κυθήρων έ.
φθασαν εις Ζάκυνθον τα λοιπά παπικά πλοία και έπλεον εις συ
νάντησιν αυτών. (9) Ευθέως ούν διετάγησαν άπαντα τα πλοία::

( 1) Copia di una lettera di Mons, Grinaldo Commissionario di Sua Save

tità, ultimamente venuta a Monsignor Odescalco dal Zante, dove si narra la
battaglia presentata all' Ocebiali Capitano Generale dell' armata Turchesca ,
e la fuga di detto Occhiali, i to uopxizvă åp18. 2577 (ieporoux Ústo Drive
droypasty camponimenti nella vittoria del 1571).
dal Zante alli 18 Agosto .
Doppo varie discussioni in consiglio, partendosi noi dal Serigo, se si do
veva aodare ad incontrar il signor don Giovanni verso il Zante senza il
peso delle navi et galeazze, come si proponeva dal Signor Marcantonio,
e da Gildandrado con buonissime ragioni, ovvero andarci con tulla l'ar
mata come li signori Venetiani volevano. Finalmente si concluse, poiché
li Venetiani presistevano nel lor parere, che si dovesse andare con tutta
l' armata per alcune altre ragioni, che essi allega vano finchè essi ingollan
dosi, poi partimo la sera del XIIII di questo nello imbrunir della notte
dal Serigo per il Zante, ove arrivammo hieri a mezzo giorno. Nonchè
prima dell'arrivo si scoperse la patrona di Malta, che con una galera di
Napoli era venuto don Rodrigo Bassan per pigliare lingua da noi, et darci
avviso della gionta in Corfu del Signor Don Giovanni, et come spuntavan
queste due galerc per il signor Marcantonio fu spedito Pedro Pardo Spa.
gnuolo con la capitanea di Giov. Vasquez alla volta del si don Giovanni
per darli contro del seguito alli 7 e 10 con l' armata turchesca , et per altre
occorrenze l'incontro verso le stamfalie et li diedero la caccia un pezzo,
credendola inimicha, et che andasse per pigliar lingua, come per lo in
contro ella credeva le loro , talchè, vedendo la capitana di Gioi. Vasquez
di nol poterle fuggir, li voltò la prova per combattere. Ma reconosciutosi
nello avvicinarsi , si seguiiò da ogni banda il camino. Venendo le dette due
galere in irmata, et pervenute sino al braccio di Maina, si scoperse, che
alla vela venivano al Zante. Però tenendo che fosse l' armata del turco ar
corchè vedessero le navi, se ne tornavano a dietro un brigantino Venetiano,
che con esse veniva spedito con lettere al generale, conoscendo per molti
segoi, oltra quello delle navi essere l' armata nostra, venne innanzi con le
leitere lasciando le galere in procinto di ritorno, che quali tornati che fu
rono al Zante, portarono, come l' armata Turca aveva combatuto la nostra.
et veniva per abbrugiare et sachegiare la isola. Siche con ogni prostezza
si retirassero le robe dentro la fortezza come fecero uon senza danno degli
habitanti , avendo ancora la padrona di Malta messo in terra li schiavi, et
alcune robe, e per metterle dentro il forte, et don Rodrigo con la sua ga .
lera si era retirato per dietro la isola, Non bastò mancho a aguardarli dalla
impressa opinione il vederci venire disuniti, et andar alla volta del porto
alcune galere con molta sicurezza, finchè arrivato il signor Marco Quirino
qual era di antiguardia con quattro galere, molto prima della reale che &1 .
accostò all'isola per far acqua, et essi si mandarono una fregata per ri
conoscerle. Et conoeciutosi, che erano galere venetiane, et per quello inteso,
che l'armala era la nostra , vende subito la padrona di Malta , et appresso don
Rodrigo a trovar la reale, et refferse tutto il suddetto al signor Marcanto-
 12 και

και αναχθέντα εκ Κεφαλληνίας, περιέπλεον τας απέναντι Κεφαλ

ληνίας και Ζακύνθου νήσους Εχινάδας. Ευθύς δε προσηγγέλθη το
κίνημα του Χριστιανικού στόλου τους Τούρκους. Και διο αυτοί πα
ρεσκευασάμενοι, εξέπλευσαν του Κορινθιακού κόλπου, και έστρεψαν
πρώραν περί την Κεφαλληνίας (6 Οκτωβρίου 15 74 ). Διακόσιαι
πεντήκοντα αριθμούντο αι τριήρεις αύται, και έως διακόσιαι αι
μικραι γαλέαι και φούσται. Πλήθος άπειρον δυσμενών βαρβάρων
Τούρκων, Αλγερινών, Τουνισίων και Αλεξανδρινών, και των οι
κούντων την Ελλάδα απίστων επεφέροντο επί ταύταις . Αμφοτέρων
συναντηθέντων, έκπληξιν μεγάλην παρείχε το θέαμα εκείνο , ως
διηγείται ο ιστορικός Παρούτας, κ0αι συγχρόνως περιγράψας τα έργα,
και τους πεσόντας Χριστιανούς εγκωμιάσας. Εκάτερον μέρος των 3

αντιμαχομένων πνέον ενθουσιασμού και καρτερίας, ήγάλλετο ότι

όγγυζεν ώρα και επιδείξουσα τόλμην και άνδρείαν. Οι μεν βάρβαροι
ενόμιζον , την νίκην στρέψουσαν βλοσυρόν όμμα περί εαυτούς, και
κορέσουσαν την απληστίαν και αγερωχίαν με Χριστιανικά αίματα,
οι δε Χριστιανοί ενόμιζαν τον παντοδύναμον ευλογούντα την πά
λην των , και οικτείροντα τας αθλιότητας τοσούτων μυριάδων, το
μαρτύριον και τας βασάνους λαμβανόντων υπέρ του Χριστιανι
σμού παρά των απίστων .
Σ
Εγεφυρώθη , ούτως ειπείν , το πέλαγος υπό των αντιπαλαισάν »
των ιστιοφόρων, άπαν το μεταξύ Εχινάδων, Κεφαλληνίας και Ζα: N
κύνθου διορώμενον. Τάς 7 Οκτωβρίου ημέραν της αγίας Ιουστίνης 8

Ιωάννης ο Κορδόβας, άγων τάς προφυλακίδας, ετράπη κατά τον

Πεταλάν , όπου διά το Ελίμενον και το βάθος του εκβάλλοντος ε
Αχελώου , εδύνατο ράον να κατασκοπεύη τα κινήματα των πολε :
μίων. Η ναυαρχίς του Δον Ιωάννου περιπλέουσα τα Ιχθυοτροφεία

nio , come anche gli disse la cagione della venuta, et come il Signor don
Giovanni si trovava in Corfù con 13 galere et 30 navi havendo mandato
ina nzi il restante delle sue forze, per la impresa de Tunesi. Furouo hier .
sera remandate delle due galere da sua altezza, et cosi anderemo per unirsi,
ce incontrarla alla Cefalonia per dove si partiremo dimani, e la spalmere
IRO , con l'aggiuto del Signore Iddio. Della paura di qnesti isolani quanta
sia stata, quando l' armata vi è pressa del successo delto , lascio che lei ne
sia giudice, poichè puoi vedere facilmente quanto , et l'una et l ' alıra sia
stata grande et caggionata da puocha esperieuza.
Hoggi che siamo alli 18 di agosto, una fregata del signor don Giovanni
con lettere venne, e dimostra restare con molta ansiotà di noi : però assai
presto arrivarouo le due galere, che disignarono sua altezza, et dimattiua
al più tardi partireino per la Cefalonia per incontrarla come si è detto,
 125

του Μεσολογγίου, ανεκάλυψε τα λοξοδρομούντα Τουρκικά. Ευθύς

και Ισπανός ναύαρχος ώπλισε τους οικείους και ενεθάρρυνες όπως πε
ριφρονήσωσι την κακίαν της θέσεως. Εκαστος δε αυτών ένεφλογί
ζετο υπό ιδίας αυτού αρετής και αγάπης , όπως υπέρ πίστεως
και πατρίδος αίρηται τον κίνδυνος, αμειβόμενος κλέει και δόξη. .

Ουκ ελάττονα την φροντίδα ενεδεικνύετο και ο Βενετός στόλαρ

χος Βενιέρος, διατιθέμενος δυνάμεις και γενναιότητα τους συμμα
χηταις Ιταλιώταις και Ελλησιν. Υπενθύμιζε τοις μεν την οικειο
τάτην πατρίδα και ανεμίμνησκε τας πατρώας εκάστω ανδραγα
θίας, και την ελευθερωτάτην πολιτείαν ,, και αείποτε πρoεμάχετο
υπέρ ευσεβείας και νομίμων. Τοις δε έφερε κατά νούν την κατα
στροφής των ωραίων Ελληνικών χωρών, την απώλειαν πάσης πε
ριουσίας , και τας σφαγάς, ατιμίας, και άλλας δεινοπαθείας, άς 0
ποστήσονται τα οικεία φίλτατα εκ της θηριωδίας των Βαρβάρων ,
εάν υπερτερήσωσιν εκείνοι εν τη ναυμαχία. Πγάπων οι στρατιώται
τον Βενιέρον όντα σεβαστον τη ηλικία, μεγαλοπρεπή τώ αναστή :
ματι, άνδρείων τους κατορθώμασι, και περίφημον τη δόξη. Αλλά
ταις προτροπαίς των πολεμάρχων ανεμιγνύοντο και αι φωναι της
θρησκείας εν τοσούτω κινδύνω. Οι εν ταις ναυσιν ιερείς περιεφέ
ροντο εκ νπος εις νήα, παραμυθούντες διά της κοινωνίας των
αχράντων τους στρατιώτας. Εγκαρδιoύντες δε εις την μάχην έ
λεγον αυτοίς. Η αυτη νίκη στέφει τον έν τη νίκη αποθανούμε
νον ή ζήσοντα διότι εκείνον μεν περικοσμεί και της αθανασίας στές
φανος, τούτον δε και της θνητότητος. Αλλ' ο πολεμών τοίς απίστοις,
πολεμεί υπέρ του ιδίου Θεού· διότι μάχεται υπέρ της Χριστιανω
σύνης,, προστατεύει τους αθώους, πολεμεί υπέρ της δικαιοσύνης,
εκδικείται τους μάρτυρας της Φαναγόστης, και φέρει εαυτόν λύ
τρον υπέρ των άλωθέντων Κυπρίων, και τοσούτων άλλων Ελλήνων
δουλωθέντων υπό του Μωαμεθανού. Ιδού ο εσταυρωμένος. Ιδού η
σεβασμία εικών της θείας μητρός του. Και ούτω λέγοντες ύψω
νον τας Ιεράς σημαίας , άς ανεμίζοντες τότε οι στρατιώται, εποίουν
το σημείον του σταυρού, και εδέοντο τα αίσια της νίκης. Διά φω
νής ομοίας ηλάλαζον και οι ημέτεροι νησιώται. Υψωσαν και αυ.
τοί τάς σημαίας των οι Ζακύνθιοι έκυμάτιζον τήν του Ιερού Προ
δρόμου, και οι Κερκυραίοι τήν του Αγίου Σπυρίδωνος προστάτου
της νήσου των" και δεόμενοι δε υπέρ σωτηρίας, επεκαλούντο τάς
ευχές του επισκόπου ομοδόξου και των πρεσβυτέρων, οίτινες , πρίν
της αναγωγής ήγίαζον και ευλόγουν τα πλοία των. Εν τω ανάγε
σθαι ούν αυτούς χαλεπαί μέν περιπτώσεις επέκειντο τους κινδυ
 196

νεύoυσι, δειναι δε αι συνέπειαι του κινδύνου . Διό ως ισχυράι , ευ

σταθείς και στερεαι έπρεπε να κραταιωθώσιν αι καρδίαι των δια
μαχομένων. Δεν ηδιαφόρουν εξ άλλου οι Μουσουλμάνοι και στόλαρό
χος Αλής ανεμιμνήσκετο τοίς οικείους την υποδούλωσιν της Ευρώπης ,
την δόξαν του Σελίμου, την κατάκτησιν της Κύπρου , τον όλεθρον
τοσούτων ανθρώπων, εφ' ών το αίμα ουδέποτε θα χορτάση ή δυσ
μένεια Μωαμεθανου πιστού το προφήτη όστις εχρεώστει να θυσιά
ζη μυριάδας Γιασύριδας προς δόξαν της πίστεως, και να διεγείρη
μοσχέας, ένθα ιδρύοντο ναοί, όπως αντικατέστη ο Μωάμεθ, όπου
ήν άλλοτε ο Χριστός .
Εν Σιγή μεγάλη ανήγοντο τα πλοία των συμμάχων , διότι πλη
σιαζοντος του κινδύνου , μόνον ο δούπος των ερετμών, και και τα .
κτικός ψιθυρισμός των κωπηλατούντων, και τα κελεύσματα των
πλοιάρχων ηκούοντο . Απ’ εναντίας πολύκρότος και συγκεχυμό
θόρυβος εξήρχετο των Τουρκικών, αναμιγνυόμενος μετά αλαλαγ.
μου τυμπάνων και σαλπίγγων, και με το βαρβαρόφωνον. Αλλά
διαταραττόμενος ο άνεμος και κατά πρύμναν πνέων τοίς οθωμανικούς, .
και ούριος προσάγων αυτά τοϊς Χριστιανικείς, εκόπασε διά μιάς,
και άφησε την νίκην άνευ βοηθείας εαυτού να διακρίνη την αν
δρίαν και τα κατορθώματα εκάστου.
Αμα οι άπιστο: ετέθησαν εις βολήν κανονίου , πρώτοι οι Βενετοί
υπεδέξαντο αυτούς διά του βαρέος πυροβολικού, και πάραυτα εκεί
νοι ωπισθοπόρουν, όπως με συνενωμένα πλοία προσβάλλωσι το
μέτωπον των Χριστιανών. Τούτων ή γραμμή συνέστη ημικυκλίως ,
και ενεδυναμούτο έκαστον κέρας εκ των έκπλεόντων από τας Εχι
νάδας. Αι ναυαρχίδες ίσταντο περί το μέσον , και ή των Μελιταίων
μετά της Σικελιώτιδος απετέλουν το πέρας. Η πρώτη εμβολή της
μάχης εδόθη εκ των Βενετικών πλοίων υψηλών ως φρουρίων. Τρο
μερά βροχή σφαιρών εξ ογγώδους πυροβολικού επέπεσεν αίφνης }
επί τα προσπελάζοντα Τουρκικά . Οι Βάρβαροι έκθαμβοι ωπισθο
πορούσι τα πλοία των, όπως τραπόμενοι κατά μέτωπον, προσβά
λωσι τα Χριστιανικά, και διασχίσωσι την φάλαγγα. Αλλά το πλής
θος των συνεννουμένων αντιπάλων καταπλήττει αυτούς, και η
εξακολούθησης της σφαιροβολής παραπλεύρως διαταράσσει το κίνημα .
ο Αλής στοχάζεται να προσβάλλη κατ' ευθείαν το μέσον, ο δε
Ολουζαλής εις ανοικτόν πέλαγος κατεφέρετο, ένα περικυκλώση το
δεξιόν κέρας των συμμάχων, και ο Σιλάκος τρίτος Τουρκικός μοί
ραρχος το αριστερόν ώστε αι δύω πτέρυγες των Χριστιανών κα
ταπονηθείσαι, ευκολύνουσιν τον Αλήν εις την διάρρηξιν του κέντρου .
 127

Η μάχη σφοδρότερον εξάπτεται έν τοσούτω ο Αλής και ο Περ .

ταούς επάλαιον τους απεναντίας ιστάμενους ναυάρχους Δον Ιωάν
νην , Κολόναν και Βενιέρον . Χαμηλότερα τα Χριστιανικά πλοία
διεύθυνον τας σφαίρας περί το κέντρον του σκάφους ευστοχώτε
ρον κατά των Βαρβαρικών, ά δυόροφα όντα, και εκ του κατα
στρώματος κανονοβολούντα εσφαιροβάλουν άνευ τινός βλάβης τους
Χριστιανούς των σφαιρών διερχομένων τάς νήας υπερθεν. Εκ τούτου
πάμπολλα κατεθραύοντο και το πέλαγος έγεμε τουρκικών ναυαγίων.
Αλλά μεγάλως έμαίνοντο οι στρατιώται, ότε ετύχαινε ναύς προσ
πελάζουσα ετέρας, διότι συνερχόμενοι εις χείρας επεξάλλοντο της
νηός συναλλήλως εξ εφόδου. Οι πελέκεις τότε κατέκοπτον χείρας,
έσχιζον κεφαλάς , κατέθρανον κρανία, εσκόρπιζον μυελούς, διετρύπων
αι μάχαιραι σώματα: το πέλαγος έγεμε πτωμάτων" ο φόνος ήν μέγας
και ο ανταγωνισμός μείζων. Οι Ισπανοί του Δον Ιωάννου επέπεσον της
ναυαρχίδος του Αλή» αλλ' απωθούμενος το πρώτον, διεγείρονται θαρ
δαλεώτεροι και δυσμενέστεροι. Εκάτερος των ναυάρχων ενισχύει τους
οικείους μαχόμενος, παρορμών, και κελεύων . Ο κίνδυνος των ναυαρχί
δων προσκαλείται εις συνδρομήν τα παραπλέοντα . Μωαμεθανοί και
Χριστιανοί περικυκλoύσι , και συμπλέκονται περί τας ναυαρχίδας. Τότε
επαυξάνει και συναγωνισμός, αι επιθέσεις και έφοδοι πολλαπλα-
σιάζονται. Πάς των συντρεχόντων Χριστιανών βιάζεται ένα επι
φέρη ταχυτέραν την θραύσιν, και καταβύθισιν της ναυαρχίδος.
Είσπηδώσιν οι Χριστιανοί εκ νέου εις την Τουρκικής ναυαρχίδα .
Η φονική μάχη, η ανδροκτησία, και η καρατομή πολλαπλασιά
ζονται. Το αίμα τρέχει ποταμηδόν επί του καταστρώματος: Φο
νεύεται ο Αλής, κατακόπτεται η κεφαλή του, τρυπάται διά δορα.
τίου , και ίσταται επί του άκρου του ιστού της ναυαρχίδος του .
Εξ αυτής καταβιβάζεται η σημαία της σελήνης, και ύψούται ή
του σταυρού .
Το έργον τούτο κατατρομάσσει τους βαρβάρους. Ο Τούρκος
μοίραρχος Σιλόκος , ός μέχρι παρέπλεε τα απέναντι της Πελο
ποννήσου παράλια , όπως τεθή μεταξύ της ξηράς και των γα :
λέων του Βαρβαρίγου, οίς συνείποντο και τα πλοία των νησιω·
των Ελλήνων, και εκ του πλαγίου προσβάλλη, συνήντησε πολύ
κεκλεισμένος το κέρας του Βενετού . Καί τοι δε η ναυαρχίς συμ »
πλακείσα , εκινδύνευε, και η γενναιοψυχία του Βαρβαρίγου ουδέν
των δεινών ηδύνατο να απαλλάξη τους οικείους , πλεύσαντα προς
βοήθειαν αυτού τα πλοία του Κανάλου Κονταρίνου Ορσίνου, και
των ημετέρων νήσων αι γαλέαι περιεχόκλωσαν την του Σιλόκου ,
 118

διέθραυσαν αυτήν, εβυθίσθη ή ναυαρχίς» και ο Σιλόκος πληγείς ,

ερρίφθη εις την θάλασσαν κολυμβών αλλά ζωγρηθείς υπό των
Ελλήνων εφέρθη προς τον Κονταρίνην, και έκαρατομήθη ευθέως.
Οι εχθροί τρόμου εμπλησθέντες, και ιδόντες τον μεν ναύαρχος
φονευθέντα, την δε ναυαρχίδα βυθισθείσαν, οι μεν έτρεψαν τα
πλοία εις φυγήν, άλλοι δε ριφθέντες εις το πέλαγος , έκολύμβων,
βουλόμενοι να σωθώσιν εις την ξηράν των Εχινάδων. Οι Χρι
στιανοί κατεδίωκον αυτούς. Τριάκοντα πλοία των πολεμίων παρε:
δόθησαν μετά του πληρώματος αμαχητί. Απειρον πλήθος των νη »
χομένων φονεύεται, ή ζωγρείται υπό των Κεφαλλήνων και Ζα
κυνθίων. Ούτοι εισβάντες εις τας λέμβους, διέπλεον περί το πέ
λαγος της μάχης, και διετρύπων με τα δόρατα, και εκτύπων με
τας κώπας επί κεφαλής , και συνάγοντες την λείαν, μετεκόμιζον
εις τα πλοία. Ο αλαλαγμός της νίκης παρά των Χριστιανών αν 1
τηχεί παντού. Ο Ούλουζαλής, και την άλωσιν της Ζακύνθου και
A
των άλλων νήσων πειραθείς , ιδών τον Γενουΐσιον στόλαρχος Ιωαν
ανδρέας Δωρίαν μεμακρυσμένον περί το βόρειον της Κεφαλληνίας
πέλαγος, αφού έθραυσε και καταπολέμησε τινά των προστυχόντων
Χριστιανικών πλοίων , εσώθη εις αγίας Μαύραν.
Εκπληκτικών και φρικτόν ήν το θέαμα το να βλέπη τις την
θάλασσαν όλην κεκαλυμμένην εκ πτωμάτων φονευθέντων, ημιθνή .
των, ψυχορραγούντων , και άλλως πως το θανάτω αντιμαχομένων , ΚΑΙ

και ποικιλοτρόπως την δια θαλάσσης στήριξιν επιφερομένων. Πα

νία , ιστοί, πηδάλια, σανίδες, σκάφη, θραύσματα, όπλα ποικίλα ,
φορέματα, κράνη, έβλέποντο να κυματίζονται, και εκβάλλωνται
υπό της θαλάσσης, εις τους αιγιαλούς Εχινάδων, Κεφαλληνίας και
Ζακύνθου . Πολλά σώματα εξήμεσεν η θάλασσα , και επέρριψεν εις
τας υφάλους των νήσων μας. Μέτρα ελήφθησαν παρευθύς ένα εν
ταφιασθώσιν. Ο αριθμός των φονευθέντων ήν άμετρος. Εως πέντε
χιλιάδες φονευθέντες, και διπλάσιοι οι πληγέντες εκ των Χρι
στιανών υπολογίζονται . Μεταξύ τούτων αναφέρομεν ημείς ως εν ή
διάφορον τη συγγραφή ημών, εκ των Ελλήνων Ιωάννης Βενέτον &

Κύπριον, Ανδρέας Καλέργην Κρήτα , και Πέτρον Βούαν Κερκυ

ραίον κατεργοκύρην. Ο Ζακύνθιος Αλέξιος Φωτεινός έπληγώθη, και
οι αδελφοί του τέσσαρες εφονεύθησαν (1) κατά την συμπλοκής της

(1) Alessio Fottinò civil. ferito nella guerra navale 1571, et morti quatlru
suoi fratelli in delo servitio ( prove 1618) .
 429

Ζακυνθίου γαλέας , ής επέβαινεν κατεργοκύρης και Μονδίνος, ότε και

Βαρβαρίγος ανταγωνίζετο κατά Σιλόκου. Διηγείται δε και ιστορικός
της Κεφαλληνίας Αοβέρδος , ότι η γαλέρα της Κεφαλληνίας εν
τη ναυμαχία , εξελθούσα της γραμμής , περιεκυκλώθη υπό δύο Τουρ
κικών μεγάλων πλοίων, και παρενοχλουμένη υπό των κανονοβολών
αυτών, άντεμάχετο επιμόνως κατά των δύω, και επέτυχε να β..
θίση την μίαν των δύω. Ενώ δε εβυθίζετο και πολέμιος , έπλη-»
γώθη και κατεργοκύρης της Κεφαλληνίας Μαρκαντώνιος Τσιμάρας
κατά τον μηρόν. Το πλήρωμα ιδών την πληγήν εχαλαρώθη περί
την εναγώνιον στάσιν ότε ο υιός του κατεργοκύρου Ιωάννης έμ
πλεας δυσμενείας και εκδικήσεως διά τον θάνατον του πατρός,
λαβών την σπάθην παρά του ιδίου γεννήτορος, και κραυγάζων λό
γους ενθουσιασμού και γενναιότητος προς τους οικείους, όπως μη
πέσωσιν, και δουλωθώσιν ως άνανδροι , αλλά δείξωσιν ευσέβειαν πρός
τον Θεόν, αφοσίωσιν προς τον ηγεμόνα των, και εκδίκησης του
φόνου του πλοιάρχου των, ενεψύχωσεν αυτούς. Επανέλαβον το
θάρρος εκείνοι , εξήφθησαν θερμότεροι περί τον αγώνα, και είσ
πηδήσαντες εις την ετέραν νήα με τους πελέκεις , τας μαχαίρας
και τα ξίφη ανά χείρας, επέπεσον των βαρβάρων , κατέκοψαν
αυτούς, εκυρίευσαν την νήα, και έφεραν μετά την λήξιν της ναυ .
μαχίας εις Κέρκυραν τους φονευθέντας, και εκεί έθαψαν εν τω
ναό του Αγίου Νικολάου των Γερόντων της πόλεως, τον Μαρ
καντώνιον, ου αι εκδουλεύσεις αναφερθείσαι προς το Βενετικών ναυ
αρχείον , ετιμήθησαν διά του βαθμού του συνταγματάρχου , και
εδόθη αυτό το μοναστήριον των Σισίων ως επικαρπία. Ωσαύτως
εβραβεύθη και ο Κερκυραίος Κονδοκάλης με ιπποτικών αριστείον,
και κτήματα εν εξαμιλίω κατά την περίχωρον Βουθρωντού.
Τοσαύτη ανεδείχθη η Ελληνική ανδρία περί τον αγώνα εκείνον
υπέρ Χριστιανοσύνης κατά βαρβαρότητος και Ευρωπαϊκής δουλο
σύνης. Η τε καρτερία και γενναιότης αυτών μεγάλως έθαυμάσθη
και υπ' αυτών των ξένων συναγωνιστών, ο αυτός ιστορικός Πα
ρούτας σύγχρονος των πραγμάτων , και ο ιστοριογραφήσας την
ναυμαχίαν λέγει « Πολλοί μεν επηνέθησαν πεζοί Ιταλοί , και ούτε
" ελάττονα την στρατιωτικής τιμήν εύραντο και οι Ισπανοί. Αλ.
4 λ' υπέρ πάντας ηγωνίσθησαν οι Ελληνες επιδεικνυόμενοι τόλμην
μετά στρατιωτικής πειθαρχίας. Και ως συνηθέστεροι περί τοι
« αύτας στρατείας, επιστάμενοι καλώς το πληγώνειν και θραύειν
«« τα σώματα των πολεμίων , μεγάλην της νίκης ροπήν προσή
νεγκαν τη πλάστιγγι των Χριστιανών και διο αξίως εθαυ
47
 130

** μάσθησαν , επηνέθησαν, και ημείφθησαν παρά των Αγεμόνων ,

Πληρωθείσης ούτω της νίκης, και Χριστιανικός στόλος έπλευσε
βραδυπορών, όπως συνάξη την παραλειφθείσαν λείαν, κατά τον
παρά ταϊς Εχινάσι Πεταλάν. Ακολούθως μέρος του στόλου προσ
ωρομίσατο εις το Αργοστόλιον της Κεφαλληνίας. Εκεί έθαψαν τους
νεκρούς, και εποιήσαντο επιδείξεις αγαλλιάσεως και χαράς. Ωκοδό
μησαν τον ναόν της Υπεραγίας Νικηφόρου, επί ευχαριστήσει προς
Θεόν ένεκα της νίκης, και διένειμαν τα λάφυρα (ό). Μεγάλως δε *
αγαλλιάσαντο και οι νησιώται , ότε είδον τους συμπολίτας αυτών
εστεμμένους τα αθλα να αφιχθώσιν εις την πατρίδα . Εν Ζακύνθω
και Πρωτοπαπάς μετά των αρχόντων της κοινότητος, και όλου του
πλήθους έψαλε δοξολογίαν εις τον Υψιστον . Ο Προβλεπτής Κον
ταρίνης αντάμειψε τους αγωνιστές και διά λόγου πνέοντος ζηλον
μεν προς τα πάτρια, και τα της πίστεως καθήκοντα , έπαινον δε
τοις ζηλωταίς, ανεμνήσθη των εκδουλεύσεων αυτών περί την πο ·
λιορκίαν Ζακύνθου και την αισχράν απόκρουσιν των βαρβάρων, και
την γενναιότητα και καρτερίαν των αγωνισθέντων περί την ναυ
μαχίαν. Εορτή εψηφίσθη παρά εκάστης κοινότητος ετησίως ανά
πάσαν εβδόμης Οκτωβρίου, ότε πανηγυρίζεται η αγία Ιουστίνη.
Αύτη έτυχεν εν τη αιθούση του μεγάλου συμβουλίου της Βενετίας
και τεχνικωτάτην εικονογραφίαν παρά Ελληνικής χειρός του αρίστου
ζωγράφου Αντωνίου Βασιλάκη και Αλιένζου όπου παρίσταται και Μάρ
τυς μεσιτεύουσα υπέρ των Βενετών (2). Εν δε Κερκύρα εγένοντο

(1) Μέρος των φονευθέντων νεκρών έθαψαν και έν Ζακύνθω, διότι περί τα 1816
σκάπτοντες παρά την βόρειον άκραν της πόλεως Ζακύνθου κατά τον εσταυρωμένον ,
ανεκάλυψαν κόκκαλα νεκρών, και παρ' αυτούς όπλα, περικεφαλαίας και εμβλήματα
Ισπανών αοί Βενετών.- Τούτοις προςτεθήτωσαν και τα εξής ανέκδοτα τεμάχια εκ της
Relazione del combatimento e vittoria havuta dalle armi Christiane contro
il Turco l'anno 1571, alli 7 di Ottobre “ La mattina seguente venissi
mo appresso il stretto di Santa Maura, alla fontanu chiamata di Callogero ,
ed altri la chiamano fontana di Draguto , dove stessimo alquanti giorni ,
ove si fece l'annoverazione di Christiani morti numero 7000 feriti, 19,000
Turchi , 35,000 Turehi, presi in mano 10,000 . Il numero delli schiavi ri
cuperati non si sa . Poi si levassimo et andassimo a Viscardo nell'isola della
Cefalonia, Et la furono sbarcati li inumerabili schiavi ricuperati di quelli
loro vomini et donne Christiane di tre e quattro anni. Poi facessimo vella
et passassimo a Corfù dove erano preparati i grandi trionfi, et fuochi ar
tiſciati sopra le mura dove stete alquanti giorni e si battezò un figliuolo
del
gran bassa, et il signor Antonio Colonna generale di Sua Santilà fu suo
santollo. Poi si levò il signor don Giovanni con la sua armala per Mesa
sina. (Εξήχθη εκ της Μαρκιανής m . s. classe VII. cod . DCLVI) .
( ο) ο Μοσκίνης λέγει, ότι η εικών αύτη σώζεται νύν εν τώ Αυτοκρατορικό πα.
 131

πυροτεχνήματα και φωτοχυσία , και εβαπτίσθη εις υιός του με

γάλου Πασά, όν ανεδέχθη εκ της κολυμβήθρας και Κολώνας.
Την επιούσαν οι σύμμαχοι βουλευόμενοι επρότειναν διάφορα σχέ
δια, όπως επωφεληθώσιν εκ της νίκης. Οι Βενετοί επρότειναν να
περιπλέωσιν εις Πελοπόννησον , και αλώσαντες το φρούριον Ναυ
πάκτου να επαναστατήσωσιν όλους τους Ελληνας κατά του Τούρ
κου , και αποδώσωσιν αυτοίς την οφειλομένην ελευθερίαν. Αλλ ' ου
λοιποί των συμμάχων ώκνευσαν επί των προτεινομένων, και αν
πεφάσισαν να συνέλθωσιν εις Κέρκυρας, εκεί δε λαβόντες οδη
γίας παρά των αυλών να εκπεραιώσωσι τα βουλευθέντα . Εις Κερ
κυραν όμως επανακάμψαντες , οι μεν Ισπανοί απέπλευσαν μετά των
άλλων Ιταλιωτών εις Μεσσήνην, οι δε Βενετοί διέτριβαν εκείσε.
Εν τοσούτω διχόνοια και αντιζηλίαι μεταξύ των στολάρχων ενε :
τέλεσαν αδιαφορίαν προς τους Ισπανούς και Νεαπολίτας· διότι εξ.
ελαμβάνετο ήσφαλισμένη και Ιταλική ησυχία διά της ναυμαχίας .
Αφ' ετέρου οι τότε θόρυβοι και αι ταραχαι της Ευρώπης διά τάς
θρησκευτικές διενέξεις Καθολικορωμαίων και Διαμαρτυρουμένων , ε
χαλάρωναν την συνένωσιν των συμμάχων εις τας κατά του βαρ
βάρου επιχειρήσεις . Μάτης και Βενετικός στόλος περιέμενεν εν Κερ »
κύρα τον Ισπανικών και Σικελιωτικών κατά τα συμφωνηθέντα, ο
Τούρκος ητοίμασεν νέον στόλον, και ο στόλαρχος αυτού Ουλου
ζαλής, εκπλεύσας του Ελλησπόντου, διήρχετο το Αιγαίον ( 1572) .
Οι Βενετοί τότε επαυξάνουσι τάς δυνάμεις. Η θέσις της Πάργας
κατά τα μέρη της Ηπείρου καθίστατο επουσιώδης εις πολεμικής
κινήσεις και προβλεψεις. Εστοχάσθησαν ευθύς να προκαταλάβωσιν
αυτήν αύθις, και να οχυρώσωσιν . Επί τούτω επέμφθη και ευγενής
Κερκυραίος Πέτρος Λάντσας μετά διακοσίων ανδρών και πολλών
εργατών, και επανέλαβε τα οχυρώματα. Ωσαύτως και ο Χριστό
φορος Κοντοκάλης ενέθετο πολλούς Κερκυραίους ως εφεδρείαν εν
τα πυργώματι Βουθρωντού . Ακολούθως ο στόλαρχος Βενετος Φο
σκαρίνης έκπλέει είς Ζάκυνθον. Ενταύθα μανθάνουσιν , ότι οι Τούρ
κοι διαπορθήσαντες τα Κύθηρα, παραπλέουσι την Μεσσηνίας. Ο
Βενετικός στόλος εκ Ζακύνθου πλέει μεσημβρινώς , και ανακαλύ
πτει τον εχθρόν περί τας Ελαφονήσους. Τάς 10 Αυγούστου συν

λατία της Βενετίας, παρακειμένη μια των πλευρών της πλατείας του αγίου Μάρκου
(Moschini, guida di Venezia) . Οκ και Ελληνομνήμονα σελ. 163 ταύτην δε είο
δομεν και ημείς κατά την εις Βενετίαν αποδημίας μας.
 - 132 -

αντώνται, αλλ ' οι Τούρκοι απομακρύνονται. Τότε προσέγγέλλεται

ότι ο Δον Ιωάννης φθάνει εις Ζάκυνθον , και οι Βενετοί επιστρέ .
φουσιν εις τα εκεί, όπως συνενωθώσιν. Αλλ' εύρίσκουσι μόνον έ
πιστολάς αυτού, δι' ών προσεκάλει αυτούς να συμπλέωσιν. Πει»
σθέντων ούν αυτών, διέρχεται και λεπτός στόλος εις Κέρκυρας, κα
ταλιπών τον μέγαν έν Ζακύνθω" και τότε μανθάνουσιν, ότι ο
Τουρκικός ανεφάνη περί το Ζακύνθιον πέλαγος , και σκοπεύει να
αποπειραθή εκ νέου της νήσου, και να διαρπάση τον ενταύθα
λιμενιζόμενον Βενετικών στόλον. Ο Κολόνας προτείνει να κατακαύ
σωσι τον στόλον εκείνον μάλλον, και να παραδοθώσι τοις πολε
μίοις . Αλλ' ο Φοσκαρίνης απορρίπτει το σχέδιον, και διά στρα
τηγήματος, δι' ου επέβη εις είκοσιπέντε γαλέας προς συνάντησιν
δήθεν των περί την Ζάκυνθον Τούρκων, απαντά τους βαρβάρους,
να τραπώσι προς καταδίωξιν των εκπεμφθέντων, και ούτω παρέ
ξωσιν ακουσίως την ευκαιρίαν τοίς εν τη νήσο εκείνη ελλιμενι
ζομένοις, να αναχθώσιν και διασωθώσιν ασφαλώς εις Κέρκυρας.
Τέλος αποφασίσαντες να συνέλθωσιν ομοθυμαδόν εις συνάντησιν των
εχθρών, επανέρχονται εις Ζάκυνθον, και εντεύθεν εκπλέοντες, ανα
καλύπτουσι τον εχθρόν περί το νησίδριον Σαπιέντσας . Γίνεται
μικρά αψιμαχία μεταξύ των προφυλακίδων, και απομακρύνονται
οι Τούρκοι . Οι σύμμαχοι βούλονται να επανακάμψωσιν εις Κέρ .
κυραν. οι Βενετοί διαπορθoύσι τον Ναυαρίνον, και είτα τρέπονται
εις Λευκάδα, και αποβιβάζoυσι στρατόν. Αλλά του τενάγους δια
κωλύοντος τον διέκπλoυν μεγάλων πλοίων, και ελλείποντος του
αναγκαίου επί πολιορκία του φρουρίου υλικού επιβιβάζονται εκ
νέου επί των πλοίων, και επανέρχονται εις Κέρκυρας. Εν τοσούτω
η Γερουσία της Βενετίας πληροφορηθείσα περί του κινδύνου, όν
διέτρεχε το Κάταρον εν Δαλματία πολιορκούμενον υπό των Τούρ
κων, διέταξε το εν Κερκύρα πολεμικός διευθυντήριον, ίνα τρέξη
προς βοήθειαν. Ιάκωβος και Σαράντσος ούν επιπλεύσας με 20 γα .
λέας εν οίς επεβησαν έως τρεις χιλιάδες ένοπλοι Κερκυραίοι , έκυ
ρίευσε το παρ' αυτό φρούριον Βέρβανον, ηνάγκασε τους βαρβάρους
να διαλύσωσι την πολιορκίαν, και είτα επέστρεψε μετά των πλοί
ων του είς Γουμενίτσας της Κερκύρας, όπου έλιμενίζετο και λοιπός
στόλος των Βενετών . ( Ο ).

( 1) Cappelletti Stor. Ven . XXXIII, 45 - Marmora |VII - Grasset Sante

Sauveur voyage dans les isles et possessions ci devant Venitiennes, T , 1 , 326,
 133

οι Ελληνες εν τούτοις δεν διαφέρουν προς τα γινόμενα . Πρό

θυμοι να απωθήσωσι τον Μωαμεθανικών ζυγών, έδραττον πάσαν
ευκαιρίαν να εξεγερθώσιν υπέρ πατρίδος. Η Μάνη και Λακεδαιμονία
και όλη η ορεινή της Πελοποννήσου ήμύνετο κατά Τούρκων ισχυ
ρότερον και κατά των πρώην κατακτητών Φράγκων. Πλησιάζοντος
του Χριστιανικού στόλου των συμμάχων προς τα παράλια αυτών,
έλαβον αμέσως τα όπλα , και επέθεντο κατά των βαρβάρων. Είς
των απογόνων των εκ Κεφαλληνίας Μελισσηνών, ήτις κατάγεται
εκ του Ριχάρδου υιού του ιερέως Νικολάου του μεταβάντος εις
Κρήτην άλωθείσης της Πελοποννήσου υπό Τούρκων ( Ο), πορευθείς

(1 ) Η οικογένεια των Μελισσηνών είναι εκ των αρχαιοτέρων και επιφανεστέρων της

Γραικορωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Κατάγεται εκ του Μιχαηλ του Ραγγαβή Αυτοκράτο
ρος της Κωνσταντινουπόλεως τω 811. Νικηφόρος δε Μελισσηνός απόγονος τούτου
προσαγορευθείς Καίσαρ τω 10e2, ενυμφεύθη την Ευδοξίαν του Αυτοκράτορος Αλεξίου
του Κομνηνού, ήτις προσέθηκεν εις την οικογένειας των Μελισσηνών και την επωνυ
μίαν των Κομνηνών, ως τότε είθιστο. Οτε δε Γουλιέλμος ο Βιλλαρδουίνος ο πρίγ
κιύ της Αχαΐας αναγκασθείς, παρεχώρησε την επαρχίας του Μιστρά και φρούρια τινά
της Ναΐνης ( 1263) προς τους Παλαιολόγους, οι τότε Μελισσηνοί, οίτινες δια την εκ
μητρός κοινήν των Κομνηνών συγγένειαν προς τους Παλαιολόγους συνεδέοντο μετ'αυ
τών, ανεκτήσαντο τα πρώην υπ' αυτών κατεχόμενα κτήματα εν Λακωνία και άλλα
χού της Πελοποννήσου. Χρυσόβουλλον δε του Αυτοκράτορος Ανδρονίκου (1296) μαρ
τυρεί ότι τα πλείονα των κτημάτων τούτων παρεδόθησαν προς τον Γρηγόριον Μελισ
σανόν. απόγονος δι αυτού Λέων, ζών περί τα τέλη του ΙΔ'. αιώνος , προσηγορεύε
το Κύριος Ιθώμης και Μεσσηνίας. Αλλά η τοιαύτη προσαγορευσις δύναται να εννοηθή
τιτλική μόνον, αλλ' ουχί επί κατοχή διότι ο μέγας τοτε Σίνισκάλκος Νικόλαος Ακι
αιουόλης εκυρίευε το πλείστον της Μεσσηνίας, και επεγινώσκετο ως κάτοχος και ιδιο
κτίτης . Ανοχωρήσαντος δε του Νικολάου Ακιαϊουόλου , και εξασθενησάντων των εν
Πελοποννήσω Φράγγων κυρίων, Νικηφόρος ο Μελισσηνός υιος του λέοντος, και μέγας
Πρωτοστάτωρ της Αυτοκρατορίας, ανέλαβε τα εν Πελοποννήσω κτήματα . Ταύτα δε
μνημονεύει ο ιστορικός Φραντσης, (σελίς 133) , εντός μέν της Πελοποννήσου Ανδρου
τσαν, Καλαμάτας, Μαντίνειαν, Πανίτσας, Πίδημα, Μάνην, Νεό Σπιτάλια, Γρεβενά ,
Κάρατζαν, Λετον. Ιθώμης, Ελος, Νεόκαστρον , Αρχάγγελος, Αγιαν Λαύρας, Αιγονδί
σταν , Φιλιατρά, άπασαν την υπώρειαν του βουνού καλουμένου Σική του Σίμου και τα
πεδινά τα μέχρι στενουκλάρδου και του ποταμού Βελερά. Εκτός δε της Πελοποννήσου
μνημονεύει (σελίς 139 ) Αίνον, Αστρος, Αγιον Πέτρον, Πλαταμάνα , Μελιγγών, Προά.
στειον , Λεωνίδη , Κυπαρίσσια , Ρέοντα, Σιτάναν. Νικόλαος δε ο Μελισσηνός υιος του
Νικηφόρου, και είτα μνηστευθείς μιαν των θυγατέρων του ιστορικού Φραντσή , κηδε
μονούμενος ως ανήλιξ υπό του Θεοδώρου Παλαιολόγου, δεσπότου του Μιστρά, απε.
γυμνώθη των οικείων κτημάτων υπό του κηδεμονος. Αλλ' ολίγον ωφελήθη εκ των
αδικημάτων και αδικήσας. Οι Τούρκοι κυριεύσαντες την Πελοπόννησον απεδίωξαν αυτόν
ο δε ατυχής Νικόλαος Μελισσηνός μετά των λοιπών επισήμων Ιταλών και Γραικών
έφυγον εντεύθεν. Τότε μετέβη και εις Ζάκυνθον ο εκ Μονεμβασίας Μαμουνάς, είς των
επιφανών της πόλεως ταύτης, και ου οι πρόγονοι είχαν καταπολεμήσει τους Φράγο
κους . Διό εβραβεύθησαν με τιμάρια υπό των δεσποτών της Πελοποννήσου Παλαιολό
γων. Το έγγραφον τούτου , και είδομεν αυτοψει υπογεγραμμένον διά κιναδάρεως υπό
Κωνσταντίνου του Παλαιολόγου του Δράγιση, και τελευταίου Αυτοκράτορος της Κων:
σταντινουπόλεως, περιεσώθη εις την Ζακύνθιον οικογένειαν Ρώσσην , και έδωρήθη παρά
 494

εις Μεσσήνην, συνωμίλησε μετά του δον Ιωάννου του Αουστριακού ,

όπως συνενοηθή μετ ' αυτού. Πλήν εξέφρασεν αυτώ ότι ο αδελφός
αυτού Μακάριος ο Μελισσηνός και αρχιεπίσκοπος Επιδαύρου Λιμηράς

Ιουλίου Τυπάλδου προς τον εν Αθήναις πρέσβυν της Γαλλίας Βουραίν. ο Νικόλαος
Μελισσηνός μετέβη εις Κρήτης το 1462. Η δε μνηστή 1θήμαρ αιχμαλωτισθείσα,
εισήχθη εις το Σαράλιον ( γυναικωνίτης ) του Μωάμεθ Β '. του κυριεύσαντος την Κων
σταντινούπολιν. Ως δε διηγείται ο Φραντσης, ο Νικόλαος ενυμφεύθη εν Κρήτη και
εγένετο ιερεύς. Τούτου ο υιός Ριχάρδος κατά τον εκδόσαντα ιστορικής μνείαν περί
Μελισσηνών ( cenni storici su i Milissinos - Pisa 1836) μετοικίσας εις Κεφαλληνίαν,
καθίσταται ο γενάρχης της οικογενείας Μελισσηνών εν Κεφαλληνία. Μακάριος δι είς των
έν Πελοποννήσω διαμεινάντων Μελισσηνών εγένετο επίσκοπος Επιδαύρου – Λιμηράς. Ού
τους συνενοείτο μετά του Δον Ιωάννου του νικητού εν τη ναυμαχία της Ναυπάκτου
και είτα μετά του πρωτοτόκου αδελφού Θεοδώρου συνέστησαν στρατός Ελλήνων 25,000
πεζών και 3,000 ιππέων, και επέπεσον κατά των εχθρών. Μη λαβόντες δε βοή
θειαν τινα παρά των συμμάχων, παραλείψαντος και αυτού του Δον Ιωάννου τας προς
αυτού υποσχέσεις διέλυσαν αυτόν. Και αυτοί κατέφυγον εις τας χώρας του βασιλέως
της Ισπανίας και είτα μετέβησαν εις Νεάπολιν. Και ο μεν Θεόδωρος απέθανε το
1882. ο δε Επίσκοπος Μακάριος απέθανεν τω 1883 , και ετάφη εν τω Γραικικώ
ναώ των αποστόλων Πέτρου και Παύλου. Ετέθη δε επί του τάφου αυτού ήδε επε
τύμβιος επιγραφή (όρα Ughelli Italia sacra tom . VIII p. 535).
Μακάριος Επίσκοπος Επιδαύρου
από βυζαντίων Αυτοκρατόρων.
Εκ της περιφανεστάτης Μελισσηνών και Κομνηνών οικίας
και
Θεόδωρος αυτάδελφος
διοπότης Αίνου, εάνθης και ετέρων πολυχνίων εν Θράκη
Ετι δε
Σάμου , Μιλήτου , Αμβρακίας , Μεσσηνίου κόλπου ,
έν Πελοποννήσω κείνται ενθάδε.
νικητικούς Ιωάννου Αυστριακού όπλοις εν
ναυμαχία προτραπέντες.
στρατιάς εξ ιδίων πολυχνίων και πόλεων συλλεχθείσης ,
πεζών μεν κα χιλιάδων, ιππέων δίτρισχιλίων
πόλεμος κατά Τούρκων διετή
ιδίοις επεκράτησεν αναλώμασιν .
Της δε ελπιζημίνης βοηθείας αποτυχόντες
δειχθείσης ιδίοις μεν πίστεως εχθρούς δι δυνάμεως
Φιλίππου δευτέρου του Ισπανών βασιλέως ευεργεσίας
πειραθέντες εν Νεαπόλει.
ου πρότερον ταϊς ψυχαίς , ή το ζην κατέπεσον
Θεόδωρος εικοστή πέμπτη Μαρτίου , έτει Σωτηρία
8 φπέ .
ο Θεόδωρος έλαβε δύω υιούς Νικηφόρος και Δημήτριον και μίαν θυγατέρα. ο
Νικηφόρος εσπούδασεν εν τω Ελληνική γυμνασιο του Αγίου Αθανασίου εν Ρώμη και
επανελθών εις Νεάπολιν, εδίδασκε τα Ελληνικά , ο δε Πάπας Παύλος έ. διορίσας
αυτόν ληγάτον είς Ανατολήν κατέστησεν Επίσκοπος Νάξου. Τοσούτον δε προέβη εις
ζήλον υπέρ της καθολικής πίστεως, ώστε οι Τούρκοι ερεθισθέντες, έβαλαν χείρας
επ' αυτού, εφυλάκισαν, και περιυβρίσαντες έξύλισαν . Αλλά μεσιτεύσαντος του πρέσβεως
της Γαλλίας, απελύθη των δεσμών , και μετέβη εις Γαλλίας, ένθα και τότε αντιβασι
 - 135

ήταν πρόθυμος μετά του αδελφού Θεοδώρου , ενός των ισχυόντων

έν Πελοποννήσω να οπλήσωσιν άνδρας Ελληνας , και συνεργασθώσι
μετά των Χριστιανών συμμάχων, όπως κοινή καταδιώξωσι τον

λεύουσα Μαρία η Μεδικαία και βασίλισσα εφελκυσθείσα υπό της ευγλωττίας ήθελε να
κρατήση αυτών παρά τη αυλή. Αλλ'αυτός προετίμησε την αυλήν του Βασιλέως της
Ισπανίας Φιλίππου Γ '. και είτα επανήλθεν εις Ρώμην παπεύοντος του Γρηγορίου ΙΒ'.
Αλλ ' και διαδεχθείς αυτόν ουρβανός Η'. έπεμψεν εκ νέου τον Νικηφόρον εις την αυ
λήν του βασιλέως της Ισπανίας Φιλίππου Δ'. συσταίνων δι' επιστολής, όπως δοθη
αυτώ μία των επισκοπών του βασιλείου της Νεαπόλεως. ο δε Νικηφόρος μεταβάς ,
εγένετο επισκοπος Κοτρώνης, ής ανωκοδομησε την μητρόπολιν, ως μαρτυρεί η εξής
επιγραφή επί της θύρας .
Nicephorus Melissenus Comuenus
regisque consiliarius,
Μετά επτά έτη απεβίωσε και ετέθη επί
του τάφου ή εξής επιγραφή .
Nicephorus
Byzantinis ab Caesaribus
Theodori Melissepi et Comgeni
magni in oriente dynastae
qui
victoribus lo Austriaci exercitus armis
XXV mille peditum equitum tres
mille
bellum adversus Turcas
auspiciis suis, substituit biennio
speratoque frustratus auxilio .
probata suis fide, virtute hostibus
benignitatem Philipp : regis Hispan : Il
expertus Neapoli
non ante animis quam vitae excidit
filius
parens ferens referensqve spirítus studio dispars
bumano divinis praesidio doctrinae
et graecae monimento linguae
insignis
@ Paulo Yo
missus in Orientem
ad rem é
* ampropugnandam
pro andam ,
egregia inter facinc ra
Constantinopolitanum patriarcham diù contumacem
ad Romani revocavit obsequium pontificis
quod ab ejus meritum
a Paulo V.
archiepiscopus renunciatus Naxiensi
omplo titulo
exiguo publicae privataeque reiemolumento
* Hiac
a Gregorio XV.
 436

βάρβαρον εξ Ελλάδος. ο μεν Δον Ιωάννης ασμένως προσεδέξατο

την συνδρομήν αυτήν, και υπεσχέθη ότι ήταν πρόθυμος να συνερ
γήση μετ' αυτών. Εγραψε δε και την εξής επιστολών προς τον
Μακάριον Μελισσηνόν.-- Ελπίζω βραχέως να έλθω εις αυτά τα
μέρη εις αϋξησιν της συνοδίας των Χριστιανών, και εις κοινήν α
γαθοποίησιν και με τοιούτον σκοπόν θέλω μισέψει απ' εδώ με την
άνωθεν αρμάδα, μέσα εις τέσσαρες και πέντε ημέρας το αργότερον
διά Κορφούς και ((Ο).
1 ).
Μεσσήνη 7 Ιουνίου 1572.

Don Juan ,

Αφού δε την επιστολήν ταύτην έλαβεν ο Επίσκοπος Μακάριος

μετά του αδελφού Θεοδώρου συνήθροισαν 25,000 πεζούς και 3,000
ιππείς Ελληνας . Ούτοι δε άπαντες επέπεσαν κατά των Τούρκων
της εν Πελοποννήσω Μεσσηνίας (2). Και του δεν αντέστησαν γεν.
ναίως, μη λαβόντες βοήθειαν παρ' ουδενός, αθλίως διέκειντο , των
βαρβάρων κατισχυόντων· διότι ο μεν Δον Ιωάννης δεν ενεφανίσθη ,
οι δε λοιποί σύμμαχοι μηδεν αυτοίς εποιήσαντο . Οι Μελισσηνοί
ούν, ιδόντες εαυτούς αδυνάτους να αντέχωσιν μόνοι κατά των
Τούρκων, οι τινες κατεδίωκον αυτούς διά ξηράς , αφού επί δύω έτη
μετά του διεγερθέντος πλήθους υπέμειναν άνευ τινός βοηθείας των

Interlatinos recensitus episcopos

Madriti a Philipp. reg. Hisp. IV ,
verbis pomeribusque acceptus amplissimis
Crotonensi insignitus episcopatu
majorem se
magno provabit numero
vita functus
anno act. Sal. hum. MDCXXXIII.
Μικρότερος αδελφός ήν Δημήτριος Μελισσηνός είς στρατηγός των Ισπανών έν Βιλ:
γίω τω 1633. Μία δε των αδελφών αυτού ενυμφεύθη έτερον βα,Μελισσηνόν,ίς εξ ενης Κα
συ
ζυγίας εγεννήθη Εμμανουήλ Μελισσηνός Ιππότης του Καλατρά διακριθε
ταλονία ως στρατηγόςκαι Μαρκήσιος Φιλίππου του Α'. και αποθανών εν Νεαπόλει το
1678 (Buchon N. R. T. 2. σ. 344. )
(1) Εξήχθη εκ των εγγράφων της Νεαπόλεως και εξεδόθη υπό Βουσώνος έν Ν. Α.
ΙΙ. 344 .
( 2 ) Subditos suae diocesis christianos, in notabili numeru in provinciam
peloponnensis contra ireineicos Turcos levare non cessavit, et elevavit et nulta
alia in subsidium et auxilium christianorum et Catholicae fidei peregit (Buchon
N. R. 1 , 143 ,
 137

Ευρωπαίων, διέλυσαν τον στρατόν. Και ο μεν επίσκοπος Μελιση

σηνός μετά του αδελφού πανοικι επεβιβάσθησαν εις Ισπανικά πλοία ,
και μετεκομίσθησαν εις την επικράτειαν της Νεαπόλεως. Τινές δε
μετώκησαν εις τας νήσους ημών Ζάκυνθον και Κεφαλληνίαν, ών
έτι οι απόγονοι φέρουσιν το οικογενειακόν όνομα Μελισσηνών , Δα .
κορόνων, Πλέσσων, Δαμωδών Ρενεσσέων και λοιπών, οί τινες κα
τεγράφοντο εις στρατιωτικές υπηρεσίας των Βενετών. (1 ).
Ούτω διεματαιώθη πάσα επωφελής προς τους Χριστιανούς ζημία
κατά βαρβάρων διά του πολέμου και της διαβοήτου ναυμαχίας
έν Ναυπάκτη, της οποίας μετά την εν Ακτίω ναυμαχίαν ετέρα δεν
εγένετο μεγαλητερα εις Ελληνικήν θάλασσαν . Η Βενετική Γερουσία
έβλεπε τότε, πόσον ώκνευον οι σύμμαχοι , και εις ποίους ένδε.
χομένους κινδύνους ήθελεν όψειν εαυτήν, εάν εξακολουθούσα τον
πόλεμον, εγκαταλείπετο υπό των συμμάχων, και μεμονωμένως έ
πολέμει τους Τούρκους. Διό μεσολαβήσας ο Γάλλος Πρέσβυς Αίς
εις Κωνσταντινούπολιν, δέχεται ο Σουλτάνος Σελίμης τον Μαρκαν.
τωνιον Βάρβαρον πρέσβυν αποσταλέντα παρά του τότε δουκός
Αλοησίου Μοκενίγου. Και συνομολογείται η συνθήκη την 7 μαρ
τίου 1573, δι' ής επαναλαμβάνει η Βενετική πολιτεία της πο
λιτικές και εμπορικής αυτής σχέσεις προς την Τουρκίαν, και πα
ραδιδει τα Σύβοτα, και αναγνωρίζει την κατάκτησιν της Κύπρου,

( 1 ) Τοις λοιπούς φυγάσιν εν Νεαπόλει εδόθησαν οικίαι, και κατώκησαν τα χωρία

Κοτρώνης, ένθα ωκοδόμησαν ναούς του ρητού αυτών και βρύσιν, ήτις φέρει μέχρι του
νυν το όνομα βρύσις Γραικών. Αλλ' έπειτα οι ατυχείς βιαζόμενοι έγειναν Ούνται
μνημονεύοντες τον Πάπαν. Αξιομνημόνευτος είναι επιστολή του Επισκόπου Μελισση
νού, ός κατοικήσας έν Νεαπόλει , έγραφες ιταλιστι προς τον τότε Νάπαν Γρηγόριον
ΙΓ '. « ότι αφού ήρχισα να διακρίνω το αγαθόν εκ του κακού, ο σκοπός πάσης μου
και επιθυμίας και λογισμού εγένετο άει, Πάτερ Αγιώτατε , του να προσπαθήσω παντοία
και δυνάμει, όπως η Πελοπόννησος έπανέλθη εις την χείρα και κυριότητα Χριστιανών
» Υγεμόνων. Και κατά συνέπειαν όλαι αι εκκλησίαι της αυτής χώρας συνέλθωσι, και
και ενωθώσιν υπό τον αληθή αρχηγόν, ός έστι της μόνης και αγίας μητρος εκκλη
Β σίας κοινής καθολικής και αποστολικής. ν
1833 Μακάριος Μελισσηνός
Το μακαριωτάτω Πάπα Ρώμης.
Παραθέτομεν το εξής πρωτότυπον Ιταλιστι, ώς αναφέρει και Ροδοτας εν τη συγγράμ
Mati Rilo greco in Italia .
Da che prima cominciai a discernere il male del bene, in intento et il
fine di ogni mio desiderio et pensiero fu sempre mai, padre Santissimo, di
procurare a mio potere che il Peloponese ritornasse in mano el dominio
dei Principi Christiani, et per conseguente, che tutte le chiese del medesimo
paese si venissero ad unire sotto il suo vero capo , che è questa santa et
anica madre catholica et apostolica,
18
 138

επιφυλαττομένων των εγκατοίκων Χριστιανών να απέλθωσι της

πατρίδος των, και μετοικήσωσιν , όπου βούλονται της Βενετικής έ .
πικρατείας. Προς τούτοις δε να διακατέχη ανεμποδίστως ή πο
λιτεία τα εν Δαλματία, Αλβανία και Πελοποννήσω κτήματα αυτής.
Υπεχρεώθη δε και εις το εξής άρθρον.
« Οτι η ρηθείσα γαληνοτάτη αυθεντεια της Βενετίας οφείλει να
και πληρώνη ετησίως προς την υψηλοτάτην Πύλην του ρηθέντος Με
« γάλου Κυρίου έτι χίλια δουκάτα προς τα πεντακόσια, ά έ
«« πλήρωνε διά την νήσον Ζακύνθου. Και αυτά τα χίλια πεντα
« κόσια πρέπει να μετρώνται επί ταυτου χρόνου (Ο) . »
Τελουμένης της συνθήκης και Πάργα και το Βουθρωτόν επανήλ.
θον εις την κατοχήν των Βενετών. Αλλ' η Πάργα κατεστραμμένη
και ακατοίκητος, προσελκύσατο ευθύς την αγάπην των διεσπαρ
μένων τέκνων της. Πριν όμως γένηται η συνθήκη οι εν Θεσπρωτία
Οθωμανοί, βλέποντες τους γείτονας Παργίους να συνέρχωνται εκ
νέου εις το πάτριον έδαφος, και υποπτευόμενοι τους κατακτητι .
κούς σκοπούς των Βενετών, οι τινες τοσούτον ένδοξοι και ανδρείοι
ανεφάνησαν διά της εν Ναυπάκτη ναυμαχίας , έσπευσαν να οχυ
ρωθώσιν εις Μαργαρίτι το πλησίον της Πάργας, και ύψωσαν
φρούριον, εξ ου εσκόπευαν να προσβάλωσι τους Παργίους. Τούτο
μαθών και Βενετος στρατηγός Βενιέρος, και ναύαρχος του στόλου , ο
νικήσας τους Οθωμανούς κατά την εν Ναυπάκτη ναυμαχίαν, είχαν
αποστείλει εκείσε στρατόν ( 1774 ) εξακισχιλίων ανδρών, συγκείο
μενον εκ Βενετών, Κερκυραίων και Παργίων, και στρατηγούμενον
υπό του γενναίου Παύλου Ορσίνου. Ούτοι δε πολιορκήσαντες το
Μαργαρίτι , εκυρίευσαν αυτό , και αυθωρί κατηδάφισαν το εκεί
νεόδμητον φρούριον. Επειδή δε ή συνθήκη των 1773 διώριζεν έ
καστον των διαμαχομένων μερών να επανέλθη εις ό,τι κατείχε
πρίν του παρόντος πολέμου, οι Βενετοί και οι Πάργιοι απεσύρ
θησαν από το Μαργαρίτι, οι δε Τούρκοι επανήλθον εις αυτό . Τότε
οι Πάργιοι βλέποντες ότι ώφειλον να κατοικήσωσι τον τόπον
αυτών, ενώ αυτός ήταν ανοχύρωτος , και όλα τα οικήματα ήσαν

( 1 ) Capitula pacis confectae inter serenissimım Othomanorum imperato.

rem et ciellentissimum dominum Venetorum (Tapà Cappelletti L. XXXIII,
46-0 μεταφραστής του Δαρού Libro XXVII) έπερειδόμενος τους περί συνθήκης α
ναφερομένοις υπο Παρούτα δυσπιστεί το Γάλλο ιστοριογράφο της Βενετίας, ότι η
Βενετική πολιτεία υπεχρεώθη εις αύξησιν του περί Ζακύνθου εδαφoνoμίου . Αλλ' ευ
ρηται ούτως , ώς έχει το άρθρον της συνθήκης .
 139 1

κατεστραμμένα , έπεμψαν πρεσβείαν εις Βενετίαν το 1874 συγ

κειμένην υπό των πολιτών Αντωνίου Βασιλά, Νικολάου Παπύρη,
και Παπά Σιλβέστρου Πετσάλη. Διά ταύτης εξητούντο παρά του
δουκές Αλοΐσίου Μοτσενίγου, όπως ως αφωσιωμένοι και πιστοί
προς την ένδοξον Αριστοκρατίαν, τύχωσι θεραπείας των δεινών,
& υπέστησαν παρά των πολεμίων αυτής, ότι απώλεσαν την πα
τρίδα, πλανώμενοι δε άνεστίως κατά τε την Ηπειρον και τας νή.
σους, εξεθέτοντο αει υπό την μάχαιραν του βαρβάρου . Επί τούτω
ούν ώφειλεν η πολιτεία α.ον να ανακτήση το φρούριον αυτών, εις
και ήθελον καταφεύγει εν καιρώ ανάγκης αυτοί και οι Βενετοί στρα •
τιώται β'.ον να επιδαψιλεύση αυτοίς χρειώδη ξυλικήν ισότιμον
χιλίων δουκάτων, & έμελλεν να αποπληρώσωσιν εν διαστήματα
πέντε ετών, όπως ανοικοδομήσωσι τα πυρποληθέντα οικήματα:
γον να δώση άδειας του να δικάζωνται αυτοί δι' εγχωρίων νό
μων , και διατηρώσι τας παλαιάς εν τοίς μεθορίοις ιδιοκτησί
ας των άνευ τινός βάρους και υποχρεώσεως, και να διατηρήση
αυτοίς τα αρχαία αυτών προνόμια και ασυδοσίας, όσα αυτούς ε
χορήγησεν κατά το έτος τών 1511 .
Η πολιτεία της Βενετίας εγκρίνασα τα αιτήματα ολοκλήρως ,
απέστειλεν ευθύς 5,000 σανίδας εις χρήσιν των ανοικοδομημένων
οικημάτων, και ανεκτίσθη το φρούριον εν εκτάσει μεγαλητερα και
με ύλην στερεωτέραν. Είτα ανεφέρθη προς την Υψηλής Πύλην, ένα
διατάξη τους γείτονας των Παργίων Οθωμανούς, όπως επιστρέ
ψωσιν αυτοίς τα διαρπαγέντα κτήματα και ζωα κατά τον λή
ξαντα πόλεμον. Ούτως ασφαλιζόμενοι οι Πάργιοι και επιδοθέντες
εκ νέου εις τα γεωργικά και εμπορικά έργα των, τοσούτον ευη .
μέρουν, ώστε προσείλκυον τους περιοίκους Χριστιανούς, ένα μετοι
κώσιν εις τον τόπον των, και λαμβάνωσιν τα εχέγγυα ασφαλούς
και ήσυχους ζωής. Εμπορευόμενος δε μετά των περιοίκων γειτό
νων, είχον τον τόπον ανοικτον, και προσέφερον εμπόριον προς
την Κέρκυρας , ήτις σκοπιά ούσα των έν Μεσογείων Βενετικών κτή.
σεων , απήλαυεν εκ της Πάργας πάντα τα πρός τροφήν ζώα και
καρπούς. Διό και εκάλουν οι Βενετοί την Πάργας το ώτίον
και το όμμα της Κερκύρας (Ι' occhio e l' orecchio di Corfu).
Και τούτοις σπεύδοντες να διασώζωσιν αυτήν εκ πάσης προσβο
λής πολεμίων, εφοδίασαν με πάσαν πολεμικής ύλην, και κατέ.
στησαν αυτην αποθήκην πολεμοφοδίων διά μελλούσας πολεμικές
επιχειρήσεις. Διαμαρτυρήθησαν ακολούθως το 1610 προς την
Πόλης, ένα αναγκάση τον Πασάν του Δελβίνου , όπως αποδόση
 400

αυτοίς τα αρπαγέντα υπό των Οθωμανών, και εμποδίση τας ε .

πιδρομές των. Καί τοι δε η διαμαρτύρησις αύτη έτυχεν ουδενός
-
αποτελέσματος διά την τότε άνισον κατάστασιν της ισχύος των
δύω πολεμίων επικρατειών, η Βενετική πολιτεία πολλακις έδι
καίωσε τους Παργίους διά τάς καταχρήσεις των Βενετών, οίτινες
έκυβέρνων αυτούς. Κατά τούτων δε είχον δικαίωμα οι Πάργιοι,
ου μόνον να κατηγορώσιν αυτούς ενώπιον της Βενετίας και του
εν Κερκύρα διοικητηρίου των Βενετών , αλλά και να φυλακίζω »
σιν αυτούς , αδικοπραγούντας, και να κατέχωσιν εν τοίς ειρκταις
αυτών, έως oύ αποτίσωνται δικαιοσύνης (1) παρά των Βενετών.
Η συνθήκη των 1673 όμως δεν περιέστελλε τάς βαρβάρους έ
πιθέσεις κατά των νήσων του Ιονίου. Ο Δον Ιωάννης ο Αουστρια .
κός μετά την διαχώρισιν του συμμαχικού στόλου, επιπλεύσας εις
Τούνεζιν μετά Ισπανικών πλοίων, διασώζει αυτό εκ των χειρών
του Κιλιζαλή Καλο βρού αρνησιθρήσκου, ός είχε διαρπάσει αυτό εκ
του Δέη Αχμιδ οποτελούς εις το Αυστριακός στόμα. Αλλά με :
τ' ολίγον ο στόλαρχος του Σουλτάνου Σελίμου Σινάν Πασάς , δια
πλεύσας την εσόγειον, εκπορθεί το Τούνεζι, και σφάζει την Ισ
πανικής φρουράν. Είτα νικηφόρος εξ Αφρικής παρά τις συνθήκας,
προςβαλλει εξαίφνης την Κέρκυρας, αποβιβάσας στρατόν, και πα
ραθέσας αυτόν τη πόλει. Οι Κερκυραίοι ένοπλοι απώθησαν τους
λχίζοντας τα οικεία περίχωρα, και πέμψαντες πρέσβεις προς αυτόν
διελέγoντo περί της παραβιασεως της ειρήνης, και των αδικοπρα
γιών αυτού . Αλλ' ο αγέρωχος Σινάν Πασάς περιφρονεί τάς παρα
τηρήσεις των συνδιαλεγομένων μετ' αυτού. Σκέπτεται και πληρο :
φορείται ότι εντός 36 ημερών θέλει κυριεύσει το φρούριον Κερ »
κύρας, και προσάψει νέαν δόξαν εις τας εν Αφρική κατακτήσεις
του με την διαπόρθησιν και ενός προμαχώνος του Χριστιανισμού
έν Ευρώπη. Αλλ' η χρονοτριβή αυτού εν τη διαπραγματεύεσθαι
αναιμωτι την παραδοσιν της Κερκύρας παρά της Βενετικής φρου
ρας , και η εντολμία και αυταπάρνησις Κερκυραίων και Βενετών εις
τό να περασπισωσι το πάτριον έδαφος μέχρι τελευταίας ρανίδος ,
α α δε και η μέλλουσα οργή του Σουλτάνου επί του Σινάν Πασά,
εαν απετύχαινε εις επίθεσιν φρουρίου, ήν επεχειρίζετο άνευ τινός
προηγηθείσης γνώσεως, και διαταγής του κυριάρχου του , ηνάγκα :

( 1) Foscolo. Narrazione delle fortune di Parga 5 VI.- 0ρα και όπισθεν έγ .

myckpl.--Copia tratta dal libro de' decreli e terminazioni della comunità di
Parga
σαν αυτόν να αποσυρθή εις τα πλοία . Επιβιβάσας ούν το έκανώς
καταπολεμηθέν υπό των Κερκυραίων πλήθός του , απέπλευσεν εις
Κωνσταντινούπολιν, αφού κατέλιπεν έκανα τα σημεία της βαρβα:
ρότητος αυτού εν τη χώρα, ήτις διά της μόνης ισχύος και καρ
τεροψυχίας των εγκατοίκων απώθησε τις πολεμίους επιχειρήσεις
του κατακτητου της Γολέτας ( 1574 ) . Τοιαύτα τα συμβεβηκότα έ.
γένοντο προς τους νησιώτας και τους λοιπούς εν Ελλάδι Χριστια
νους καθ' όλους τους πολέμους του 1Ε' . αιώνος, οίτινες ήνέωξαν
δια των επιθέσεων των Τούρκων επί θαλασσοκρατορία της Μεσο
γείου και της αλώσεως της Κύπρου , και έληξαν διά της λαμπράς
νίκης των Χριστιανών κατά την ναυμαχίαν της Ναυπάκτου και
της ειρήνης των 1773 ( Ο ).

( 1) Hammer Storia dell' impero Ottomano Lib. XXXVI -Marmora άνωτ.

VII.
 ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ε .

Εργα Ειρήνης νησ ωτών- Οχύρωσις Κερκύρας - Πόλις Kο

ρυφών-Λείψανον του Αγίου Σπυρίδωνος-Φρούριον της
Νάξου-Οχύρωμα περί τον όρμος Ζακύνθου -Κυθήρων
κυβέρνησις-αι μικρότερα!: νήσοι Παξοί και Ιθάκη - Ιγ
κουϊζήτορες εις τας νήσους - Προνόμια αρχηγών της
Εκκλησίας –Πασκουαλίγου διατάγματα - Βελτιώσεις εγ
χώριαι υπό Καπέλλου και Γαβριέλλου - Εμπορία στα
φίδος-Το περί φιλοδωριών τους Βενετούς άρχουσι ψή
φισμα υπό Πιζάνου-Αγιος Γεράσιμος εν Κεφαλληνία
Αγιος Διονύσιος εν Ζακύνθω - Καταδίωξις πειρατών
Δολοπλοκίαι εν ταίς νήσοις υπό Οσούνα Ισπανού αντι
βασιλέως εν Νεαπόλει και Ιακώβου Πιέρου-Συνωμοσία
κατά Βενετιας-Τιμωρία συνωμοτών εν Κερκύρα.

ΕιρΕιρήνευον
ήνευον οι Βενετοί εν ταις περί την Ελλάδα έγκτήσεσιν , άσ :
φαλιζόμενοι διά της συνθήκης , ήν εποιήσαντο προς τον Τούρκος
τώ 1773. Αλλ' αι προλαβούσαι επιδρομεί των Βαρβάρων εις τας
νήσους του Ιονίου επί των παρελθόντων πολέμων, και αι συνεχείς
πειρατείαι των απίστων περί τα παράλια της Ελλάδος, δεινά απο
τελέσματα παρήγαγον. Ινα αποκρύπτωνται λοιπόν οι πολεμικαι
προσβολαι, ανάγκη ήν το να οχυρωθώσιν όλα τα έκθετα εις επι
δρομάς μέρη των νήσων. Οι Κερκυραίοι είχαν προλαβόντως πέμ
ψει πρέσβεις εις Βενετίαν τον Γεώργιον Επαρχον και Δημήτριος
Τριβόλην και εδέοντο ένα διεγερθώσει νέα οχυρώματα , και περι
βληθη ή πόλις με τείχη . Επί τούτω ή Βενετική πολιτεία απέ
στειλε τους μηχανικούς Ιούλιον Σαβορνιάνος , Μοράτων Καλαβρόν
και Φερδινάνδον Βιτέλης. Ούτοι δε επιτηρήσαντες επιτοπίως τας
θέσεις της Κερκύρας έσχεδιογράφησαν νέαν οχύρωσιν, ου μόνον συν
τελούσαν ισχυράν την ανθίστασιν παρά των φρουρούντων την νήσον
κατά πολεμίων, αλλά και περιέχουσαν ικανήν την ασφάλειας και
το καταφύγιον προς τους οικούντας εν ώρα πολέμου. Η χερσόνη
σος ήτις βλέπει κατ' ανατολάς, και περιέχει νύν την ακρόπολιν,
 143

το μόνον φρούρημα επί πολιορκίας Σουλεϊμάνου, και συνάμα πε «

ριελάμβανε τότε και την πόλιν , άπασα περιεβλήθη με τείχη οχυ
ρα, και συνετελούντο υπό την διεύθυνσιν του μηχανικού Μαρτινέγ :
γου. Επί των δύω άκροκορύφων κατεσκευάσθησαν οχυρώματα με
επάλξεις και κανονοστάσια , βλέποντα το μεν προς την θάλασσαν,
το δε προς την ξηράν. Το επίνειον νεύον περί τα δυτικά της
Χερσονήσου, παρεκτάνθη μέχρι τών προςβορείων, ένθια ή Χερσό
νησος συνέχεται μετά της λοιπής ξηράς της νήσου, και χωρίζε
ται διά τάφου τεναγώδους και επικλυζομένης υπό της εισρεού
σης θαλάσσης . Επ' αυτής μεγάλη γέφυρα επεκτεινομένη καθ' όλον
το μήκος , χρησιμεύει ως διάβασις από την πύλην της Χερσοννήσου
μέχρι της άλλης απέναντι πύλης, ήτις εισάγει εις την αντικρυ ξηράν
της νήσου, ένθα άρχεται το τείχος, και περιβάλλει νύν όλην την πόλιν.
Επειδή δε οι Τούρκοι καταλαβόντες επί της πρώτης πολιορκίας
τα εν τη ξηρά υψώματα και τα παρ' αυτής προάστεια, άτινα
τότε ήσαν γυμνά ερυμάτων, προσέβαλαν το φρούριον, και έκακο
ποίησαν τους συνοικούντας, ενέκριναν οι μηχανικοί, και διεξήχθη
το περιτείχισμα καθ' όλα τα παράλια, υψώματα της ξηράς ταύτης ,
περικλείον όλας τας εκτός της χερσονήσου συνοικίας , και αποτερ
ματιζόμενον εις το προάστειον του αγίου Χαραλάμπους. Παρα-:
πλεύρως των βορειοδυτικωτέρων έσχατιών του περιτειχισματος κατά
τα δυτικά παράλια, και απέναντι του βουνού Αβραάμ κατελήφθη
με οχυρώματα όλον το εκεί βουνόν, και ώκοδομήθη άλλο νέον
φρούριον. Τούτο συνέχεται διά μεσοτειχίσματος (colirina ) μετά
του προμαχώνος Σαραντάρη , εν ώ εισάγει πύλη κατά τα εκεί
όντα ποτέ τρία πηγάδια , της εισόδου του νεοφρουρίου ούσης διά
της πύλης Τενέδου, ήτις διά τείχους συνέχεται μετά της θύρας
Σπηλαίας. Εκ του τείχους του προς κειμένου τη πύλη κατά τα
τρία πηγάδια προήγετο περί τα δυτικoνότια το περιτείχισμα.
Ενταύθα περί το μέσον αυτού προςέκειντο δύω ερύματα ( rivelini),
τα εξέχοντα εκατέρωθεν των πλευρών της μεταξύ αυτών Βασιλικής
πύλης (porta reale). Ακολούθως το περιτείχισμα προεκβαλλόμενον
δυτικομεσημβρινώς συνήπτετο μετά του οχυρώματος αγίου Αθανα
σίου, του οποίου και διά κανονοστάσεων και υπονόμων περίβολος
συνείχετο μετά του άλλου μεσοτοιχίσματος , και συνήπτετο με τον
προμαχώνα Ραϋμόνδον κείμενον περί τας εσχατιάς, Εντεύθεν η
πύλη Ραϋμόνδου έφερεν εις τα έξω του οχυρώματος, και συναντάτο
μετά προεκβολής διπλού περιβόλου και προμαχωμάτων κατ' έργα
σίαν κερατοειδή (opera
( a corno). Είτα το περιτείχισμα εκ της
πύλης Ραϋμόνδου αγόμενον περί τα νοτιοανατολικά υψώματα του
περικλεισμένου εδαφους , απετερματίζετο κατά τις μεσημβρινας
εσχατιάς της τάφρου της ακροπόλεως , ένθα εισρεουσης θαλάσσης , .

επικλύζεται όλη η τάφρος, και νησίζεται άπασα η ακρόπολις .

Δι’ υπονόμων και υπογείων οδών άπαντα τα οχυρώματα , προμα
χώνες και ερύματα συνεκοινώνουν μετά των δύο φρουρίων, του τε
παλαιού και του νέου . Απέναντι δε της Βασιλικής πύλης προ
έκειτο πολύγωνον οχύρωμα εις κρυοφύγετον συνεχόμενον μετ' αυ
της διά μεσοτοιχεισμάτων και διόδου, και άγον διά θυρός εις το 4
(
άντικρυ προάστειον του αγίου Χαραλάμπους. Κρημνός δε (scar.
pone ) , και προχωμάτων ισοπέδωσις (plata forma ), και περιτα Γ

φιώματα περί τα μεσημβρινοδυτικά προεφύλαττον τας εισβολάς ,

και έχρησίμευον εις προαπόκρουσιν εφόδου των πολεμίων.
Ούτω λοιπόν άπασαι αι εκτός της ακροπόλεως πρώην συνοικίαι
συμπεριελήφθησαν εντός του περιτειχίσματος, και περιεφρουρήθη
σαν . Οι οικήτορες εκ των περιπολίων , όσοι εβούλοντο ασφάλειαν, La
συνελθόντες εντός του περιβόλου, διήγειραν νέας οικοδομές και
συνώκουν . Η δε περιφανής κοινότης των Κερκυραίων μετ' ολίγον 6
ώκοδόμησε σιτοβολώνα (fontico), το βαϊλαρχείον , δημόσιον αγο :
ραν και το ενεχυριαστήριον , το οποίον ην τράπεζα δανειζουσα επί
τόκω εξ τοις εκατόν κατά το διάταγμα του γενικού προβλεπτου
Πιζάνου ( 1630 ), καθ' ήν έποχήν κατετέθησαν και τα συνήθη εις Ε

κυκλοφορίαν κεφάλαια επί τώ δανείω. Ακολούθως ώκοδομήθη και

ο ναός του αγίου Σπυρίδωνος και το υψηλόν κωδωνοστάσιον διά
κοινής συνεισφοράς των Κερκυραίων. Εν δε τω ναώ μετετέθη το
Ιερόν λείψανον του θαυματουργού μετακομισθεν εκ του ναΐσκου του
αγίου Σπυρίδωνος του κειμένου παρά τα προαστεία του αγίου
Χαραλάμπους. Διότι μετά την άλωσιν Κωνσταντινουπόλεως Γεώρ Ε
γιος ο Καλοχαιρέτης επάγων τον θησαυρόν αυτόν μετά των λει !

ψάνων της αγίας Θεοδώρας Αυτοκρατορίσσης συζύγου του εικο 1

νοκλάστου Θεοφίλου , εσώθη εις Κέρκυρας, και παρακατέθεσεν αυτά

εις την τότε εκκλησιας του αγίου Ααζάρου κειμένην εν τώ προα 11

στεία του αγίου Χαραλάμπους . Μετά τον θάνατον τούτου οι τρείς

บ โ ot
διενεμήθησαν την πατρικής περιουσίαν. Αλλ' ο μεν Μάρκος έ $

χάρισε προς την κοινότητα Κερκύρας το λείψανον της αγίας Θεο:

δώρας , και ακολούθως με ετέθη εις τον ναόν του αγίου Νικολάου
τον εντός του περιτειχίσματος. Οι δε δύω άλλοι Λουκάς και Φί
λιππος , αφού έλαβον εις μερίδιον το σμήνος του ιερού Σπυρίδωνος ,
και κατέθεσαν εις τον ναόν του Αγγέλου Μιχαήλ, τότε μητρόπο
 - 145

λιν όντα ήθελον να λάβωσιν αυτά και και αναχωρήσωσιν. Eνιστα.

μένης όμως της κοινότητος , και δίκης γενομένης περί τούτου ενώ .
πιον της Βενετικής Γερουσίας , οι κληρονόμοι Καλοχαιρέται , και του
ενίκησαν την δίκην, πεισθέντις διέμειναν εν Κερκύρα . Είτα ο Φί
λιππος νυμφεύσας την θυγατέρα Ασημήνην μετά του ευγενούς Στα:
ματίου Βούλγαρη παρέδωκεν το λείψανον εις προίκα. ο δε Βούλ
γαρης οικοδομήσας τον ρηθέντα ναΐσκον του ιερού Σπυρίδωνος περί
τώ αγίω Λαζάρω, μετέθεσεν εκεί το άγιον λείψανον, και κατέλι
πεν ως κληροδότημα διηνεκές εις τους απογόνους του . Η κοινότης
Κερκύρας ασμένως συγχορηγήσασα μετά των άλλων συμπολιτών εις
την οικοδομής του εν τη πόλει νέου ναού ( 1 5 27), διεκήρυξεν τον
θαυματουργόν προστάτης της πόλεως και νήσου Κερκύρας (1). E
πειδή δε μετά τους αυτούς χρόνους 1 6 3 2 ώκοδομήθη εν τω μεσω
της νέας πόλεως και ο μητροπολιτικός ναός των λατίνων του α .
γίου Ιακώβου. Ει δέ τού εν τω παλαιώ φρουρίω ναου Πέτρου
και Παύλου, μετεκομίσθησαν εις τον νεόδμητον τούτον ναόν των
λατίνων τα λείψανα του αγίου Αρσενίου Αρχιεπισκόπου Κερκύρας,
και εκείνα των αποστόλων Ιάσωνος και Σωσιπάτρου, πρώτων κη
ρυξάντων τον Χριστιανισμόν εν Κερκύρα . Τα λείψανα ταύτα επί
της εποχής των Αγγιoίνων βασιλέων οι Λατίνοι είχαν αφαιρέσει
εκ της κατοχής των ανατολικορθοδόξων, Παρά τη ρηθείση Λατι
νική μιτροπόλει εδόθη εις οίκημα τώ αρχιεπισκόπο λατίνω το
παλάτιον, και η κοινότης προ δύω ετών ώκοδόμησεν ποός οίκησιν
του ενός των συμβούλων του διοικητηρίου , διότι ως είθίζετο αυτός
μεν κατώκει , εν τη πόλει, ενώ ο έτερος κατώκει εν τω παλαιό
φρουρίω. Ούτως ή περιφρούρητος πόλις τών Κορυφών εκαλλωπίζετο,
Επειδή δε υποπτεύοντο εχθροπραξίαι εκ μέρους των Τούρκων, η
πολιτεία απέστειλε τον Σφόρτσαν Παλαβιτσίνον αρχηγών των εν
Κερκύρα όπλων . Είτα διά τάς απειλές του Αμουράτου προσηπηύ
ξησαν την φρουράς αυτής δι' εφεδρείας 800 ανδρών, ών ηγείτο
Ιωάννης και Μαρτινέγγος. ( 2 )
Εις δε την Κεφαλληνίας εξορμούντες συχνάκις οι Τούρκοι εκ
Αει κάδος, προςέβαλλαν τα περίχωρα Πυλάρου, Ερισσού και Θη
ναίας , και εκακοποίουν τους εκεί συνοικούντας, ληστεύοντες και αν

( 1) Αλαβής έκθεσης περι του εν Κερκύρα θαυματουργού λειψάνου του αγίου Σπυρία
δωνος φύλλ. 61 -Ουρανού κρίσις σελ. 34 Λειψία 1803.
(2) Marmora VI- Ambasceria di Corfù 1832 .
49
 446

δραποδίζοντες. Η κοινότης oύν Κεφαλληνίας τον κατά πρεσβείαν

Δράκου Κόμη και Νικολάου Πεκατόρου εις Βενετίας (1599), ενέ
τυχε παρά του Δουκός, και ανωκοδομήθη φρούριον επί των χα
λασμένων οχυρωμάτων της Νάξου. Μηχανικός Βενετος Ραφαήλ
Ρασπώνης διεύθυνε τάς εργασίας του νέου οχυρώματος , το οποίον
κατέχον όλα τα κρημνώδη υψώματα μικράς τινός χερσονήσου , -
προσκειμένης τξ Ερισσώ, διέρχεται κατά μήκος υπέρ τα δύω
M
ήμισυ μίλια. Τούτο ώς πλησιόχωρον της Θηναίας και Πυλάρου
προστατεύει τον ενταύθα όρμος της Νάξου καλούμενον και Ασ
σου, και κατά τον μεσαιώνα κοιλάδα Αλεξανδρείας επωνυμούμε
νον (valle di Alessandria). Ο κοσμογράφος της Βενετικής πο :
λιτείας Κορονέλιος περιγράφων αυτο λέγει ( «). • Το φρούριον της
Νάξου τοποθετείται επί όρους υψηλοτάτου περιβρεχομένου κατά
τας τρείς πλευράς υπό θαλάσσης. Ολως δε βραχώδους και α
ποκρήμνου όντος αυτού, μόλις δύνανται να αναβαίνωσιν επ' αυτού
διά στενών και δυσβάτων τινών ατραπών. Το οχύρωμα , ως επί
ακανονίστου εμβαδού κείμενον, παρέχει μάλλον όψιν περιχαρακώ-
ματος τειχισμένου, ή κανονικού φρουρίου. Δι' ισθμού στενοχώρου,
και ουχί πλέον των είκοσι βημάτων πλάτος , γίνεται η είσοδος 3

εις το φρούριον. Πολλάκις δε επροτάνθη να διακόψωσι τον ισθ

μόν τούτον της χερσονήσου ένα νησιωθή, ούτως ειπείν, όλον το
φρούριον. Εως εννενήκοντα μέν οικήματα απαριθμούνται τα διω
ρισμένα δι' οικήσεις στρατιωτών και αξιωματικών, και αποθήκας
εφοδίων, διακόσια δε τα διά τους ιδιώτας εγκατοίκους. Ο λι
μήν ούχί ασφαλή την χρήσιν έχει εις τους είσπλέοντας , αβα
θύς γενόμενος διά τάς υπό βροχών καταρρεούσας εν αυτώ ύλας.
Φρουρά δέ έκ στρατιωτών Βενετών στρατοσυλλέκτων Κεφαλλήνων
επετράπη τότε την φύλαξιν, εφοδιάσθη με τα χρειωδη κανόνια
πυρίτιδα και λοιπά πολεμοφόδια . Ο φρούραρχος στρατιωτικός και
αυτός βενετος Εμισθούτο παρά της Βενετίας άνευ τινός βάρους των
Κεφαλλήνων, και έτιτλοφορείτο προβλεπτής Νάξου. Εκέκτητο δε
δικαιοδοσίαν, δικάζων τας άστοδικίας όλων των εγκατοίκων της
παροικίας του , Αι δικαστικαι αποφάσεις αυτού εφεσιβάλλοντο τω
Πραιτορία Κεφαλληνίας. Εδιδεν ο φρούραρχος λόγος και ευθύνας
περί πάσης στρατιωτικής και πολιτικής διαχειρίσεως προς τον
προβλεπτήν της νήσου, προς όν υπέκειτο . Μετά χρόνου, όμως ,

( 1 ) Coronelli isolario dell'atlante veneto, parte I, pag. 178.

 147 1

πεσούσης της Δευκάδος υπό την εξουσίαν τών Βενετών, ως απε

μακρύνθησαν έκ τοτε αι βαρβαρικαί επιδρομαι, παραμελήθη το φρού
ριον της Νάξου, αφηρέθη η Βενετική φρουρά και ο φρούραρχος,
τα δε τείχη μένουσιν ήδη ερείπια , ελκύοντα όμως την προσοχήν
περιέργου οχυροματοποιού ((1)1)..
Εν Ζακύνθω ή επίθεσις των Τούρκων είχεν σφόδρα εκφοβίσει
τους εγκατοίκους. Διό το περιτείχισμα του άστεος παρά το
φρουρίων εξετάνθη μείζον περί μεσημβρίαν , και εξήχθησαν προβο
λαι, προχώματα και προμαχώνες κατά τούτο το μέρος. Παρά
τω όρμω διηγέρθη οχύρωμα πυργοειδές περιταφρωμένον μετά και
νονοστασίων, και ένευεν περί το πλησιόχωρον νησίδριον του αγίου
Νικολάου, και επρομάχετο της εισόδου του λιμένος . Ενταύθα ετί
θησαν στρατιώται μετά του χρειώδους πυροβολικού, οι τινες διά
σημε.οφορίας (panicelli) ανταπεκρίνοντο προς τας λοιπές φυλακές,
αί τινες ετοποθετούντο εις τας πέριξ της νήσου παραλίας, και
ώκουν εν ταίς εκεί τοιχοδομημέναις κατά σχήμα μεταπυργίων
σκοπιαϊς . Πύργοι δε πολεμικοί υψώθησαν και κατά την πλησιό
χωρον μονήν του αγίου Γεωργίου των Κρημνών, όπου οι βάρβα
ροι αποβιβαζόμενοι έλήστευον, και έκακοποίουν τους οικήτορας.
Ουχ ήττονα την επιμέλειαν κατέβαλεν η Βενετική πολιτεία , και
εις τας άλλας νήσους του Ιονίου, προνοούσα τα προς ασφάλειας
και τακτοποίησιν των δημοτικών καθεστώτων. Τα Κύθηρα, τα ο.
ποία επί της λατινικής κατακτήσεως εν Ελλάδι είχον υποπέσει
εις την εξουσίας της Βενετικής οικογενείας Βενιέρων, μετά την ά
λωσιν Κωνσταντινουπόλεως, αδιαλείπτως πάρηνοχλούντο υπό των
Βαρβαρικών επιδρομών. Ουδόλως οι Βενιέροι ούτοι, οίτινες τότε
κατώκουν εν Κρήτη ισχύοντες να αποκρούωσι τας επιδρομές έ
κείνας, έρμαιον εγκατέλειπον τους ταλαιπώρους οικήτορας εις τας
λεηλασίας των διερχομένων τα πελάγη στόλων των Μωαμεθανών.
Διό εποίησαν οι φεουδούχοι της νήσου Βενιέροι συμφωνίας με την
Βενετικής πολιτείαν, ήτις είχε την ανωτάτην κυριαρχίαν εν τη
νήσω , ότι παραχωρούει προς αυτήν το ήμισυ των προσόδων των
ιδίων κτημάτων , και των παρά των εγκατοίκων αυτούς διδομέ
νων, και όλην την πολιτικής διαχείρισιν της νήσου , Ενεκα τού
του η πολιτεία ώφειλε να παρέχηται την προσήκουσαν ασφάλειας
της νήσου επί παντός κινδύνου, θέτουσα φρουράν εν τω φρουρίω,

( 1 ) Topografia veneta, Tom. 3.) 62, Loverdo VII,

 148

και κυβερνώσα τους νησιώτας ( 1530). Εκτοτε απέστειλεν η πο

λιτεία προβλεπτην Βενετών εν τη νήσω , διατηρούντα την αρχήν
επί τριετίαν, και υποκείμενον εις τον γενικών κυβερνήτορα της
Κρήτης, προς έν εφεσιβάλλοντο όλαι αυτού αι αποφάσεις. Επειδή
δε ο Βαρβαρούσας έκαυσε την πολυανθρωποτάτην και οχυράν κω
μόπολιν την προσβορείως της νήσου κειμένην, εφοβήθησαν οι Κυ
Θήριοι, και διεσπάρησαν κατά την Μεσσηνίας, Αακωνίας και Κρή
την ( - ). Αλλ' είτα επιστρεψαντες μετά την έν Ναυπάκτο νικη
φορίαν των Χριστιανών , επεθύμησαν να τακτοποιήσωσι την εγχώ
ριον Κυβέρνησιν. Επί τούτω έπεμψαν πρεσβεις οι ευγενείς προς
την Βενετικής πολιτείαν, δεόμενοι να εγκαταστήσωσιν εγχωρίους Η

αρχάς και απολαύσωνται προνόμια ομοιομόρφου κυβερνήσεως, ώς

εν ταϊς άλλαις νήσεις του Ιονίου. Η Γερουσία ούν τα 1379 τη
27 Ιουνίου διέταξε τον γενικών προβλεπτήν του βασιλείου της
Κρήτης Δουκάν Μικιέλην. Ούτος δε δι' ιδίου διατάγματος των
28 Δεκεμβρίου του αυτού έτους εγκαθίδρυσε το σώμα των ευγε .
νών, και διά κοινών συνεδρίων ώφειλε να αναδεικνύεται τάς δη 1
μοτικάς εγχωρίους αρχάς, και τρεις δικαστές και ειρηνοδίκας μή
δικάζοντας επέκεινα των δέκα χρυσών φλωρίων, και ών ή από
φασις εφεσιβάλλετο προς τον Βενετον προβλεπτήν Κυθήρων (2).
Οι κυβερνήται όμως καταχρώμενοι την εξουσίαν, επεβάρυνον τους
εγκατοίκους με υπέρογκα τελη , και οι έφεδρεύοντες εν τω φρου
φία στρατιώται διήρπαζον τα πράγματα των χωρικών. Καίτοι
δε η αυθεντία πολλάκις ετιμώρησε τους πταίστας, εξερράγη διχό !
νοια μεταξύ των ίδιων πολιτών, ών οι ευπατριδαι κατέθλιβον
τους πενεστέρους . Τότε ο προβλεπτής Σεβαστιανός Μαλιπιέρες άν
θρωπος ειρηνόφρων και φιλοδίκαιος μεσολαβήσας συνεβ.βασε τας
διενέξεις, επικληθέντος επί τούτω και του γενικού προβλεπτού της
Κρήτης Δανιήλ Βενιέρου. Ούτος αφιχθείς εις Κύθηρα εποίησε συμ :
φωνίαν μετά των Κυθηραίων, ήν εξέθηκε και Ναλιπιέρος , ότι του
εξής να αποκλεισθή το συμβούλιον των ευγενών εις τριάκοντα μό
νον οικογενείας , και να απαγορευθή η είσοδος αυτού εις τους μή
έχοντας τα υπό του νόμου απαιτούμενα προσόντα. Επί τούτω ώ .
φειλον να εγγράφωσιν εν τη χρυσή βίβλω των ευγενών αι εγκα :

( 1 ) Francesco piacenza l'Egeo redivivo, ossia chorografia del Arcipela

ξο σελ . 589 .
( 2 ) Slai Nicolò raccolta di antiche autorità e di nonumenti storici rin
guardanti l'isula di Citera obsidi Curigo,
C
 $ 49

ταλεχθείσαι οικογένειαι όλα τα άρρενα τέκνα οκτώ ημέρας μετά

την γέννησιν αυτών , οι ολιγωρούντες της ώρισμένης προθεσμίας ε
στέρουν αυτά όλων των προνομίων. Εδύναντο όμως τα τέκνα, τα
εξ αμελείας των γεννητόρων στερηθέντα, να ανακτώσι τα απολε
σθέντα δικαιώματα, εάν ετύγχανον ευνοϊκής υπέρ αυτών αποφά .
σεως παρά του συμβουλίου ψηφιζομένης διά των δύω τρίτων των
μελών αυτού (1 ).
Ουχί ανόμοια έπραξαν οι Βενετοί και κατά τας λοιπές μικρο
τέρας νήσους του Ιονίου . Αι πρόσοδοι της νήσου Παξών και όλα
τα τέλη είχον πωληθή παρά της Βενετικής πολιτείας προς τον
Βεναρδινον Αβράμης και Γάλλον Μορέλλον κληρονόμους του Ιωάν
νου Σπυρή ευγενούς Κερκυραίου περί τα 1513. Αλλ' η αδηφαγια
των τελωναρχών και τα βαρη της φορολογίας ήσαν τοσαύτα, ώστε
πολλαι οικογένειαι έφυγον εις τας απέναντι Τουρκικής χώρας. Ινα
δε επανέλθη ο λαός, και ζη ανέτως, ο γενικός προβλεπτής Πριού
λης τώ 1676 κατεβέβασε εις τετρακόσια δουκάτα το ποσόν, και
έπρεπε να τελώσιν οι εγκάτοικοι των Παξών ετησίως. Διετάγη δε
περί τους αυτούς χρόνους κατεπάνος αυτής να δικάζη τους δια
φερομένους , και αν αποφάσεις αυτού να εφεσιβάλλονται εις εκείνο
των Κορυφών (2). Η δε Ιθάκη, επειδή παρηνωχλείτο από των
βαρβάρων μάλλον της γείτονος Κεφαλληνίας , ως πλησιόχωρος ταίς
απέναντι Τουρκικαίς χώραις, ώχυρώθη. Ο φρούραρχος αυτής έκλες
γετο παρά του συμβουλίου Κεφαλληνίας τη επιδοκιμασία του προ
έλεπτού της νήσου εκείνης (3 ) . Κατά τον ιστορικών της Ιθάκης
Καραβίαν Κωνσταντίνος ο Πουλιέζης κατέστη τω 1536 κυβερνή
της της Ιθάκης δια βίου.
Αποθανόντος δε τούτου περί τα 1363 οι Κεφαλλήνες απήλαυ .
σαν το προνόμιον του να αποστέλλισιν εις Ιθακην Κυβερνήτης
ίδιον αυτών συμπολίτην εκλεγόμενον παρά του συμβουλίου των.
Αλλ' ή Γερουσία βουλομένη να στερήση ολοκλήρως τους ιθακη 1
σίους εκ του να συμμετέχωσι της διαχειρίσεως των εγχωρίων
αυτών, διέταξε τώ 15 83, ίνα και εκ Κεφαλληνίας αποστελλόμενος
διαχειρίζηται την αρχήν λαμβάνων δύω Ιθακησίους συμπαρέδρους .
Υπερπηδούντος όμως τα όρια τοιαύτης περιστολής του Κυβερνήτου ,

( 1 ) Stai ávwt. – Topografia veneta, Tom . II, 79.

(2 ) Paruta , istor ven . VIII.
(3) Francesco Boldù provveditore di Cefalonia nel 1622, descrizioue det
P isola d'Itaca,
 150

κατ’ ένστασιν των ιθακησίων προς τον γενικών προβλεπτής Γρι

μάνην, έτεθη φραγμός τις εις την αυθαιρεσίαν τών Κεφαλλήνων
αρχόντων εν Ιθάκη. Και διο περί τα 1624 και προβλεπτής Κε
φαλληνίας Ιουστινιάνης απαγόρευσε τον τότε Κεφαλλήνα κυβερνήτης
Ιθάκης από το να παραδίδη την είσπραξιν των φόρων και τε
λών πρός άνδρας συγγενείς αυτού και φυγοδίκους, οι τινες πλεο:
νεκτούντες ήδικουν, επεβάρυναν και εβίαζαν τους ιθαγενείς της
νήσου ( 1 ). Ποιησάμενοι δε ακολούθως ένστασιν οι Ιθακήσιοι προς
την Βενετικήν Γερουσίαν, απηλλάχθησαν του ξένου κυβερνήτορος
εκ της νήσου , και αντικατέστησαν αυτόν εις την αρχήν δύω
Ιθακήσιοι . Είς δε εισπράκτωρ ετησίως απεστέλλετο εκ Κεφαλλη
νίας , ένα παραλαμβάνη τας προσόδους, άς εναποταμίευεν εις το
ταμείον της Κεφαλληνίας (2).

(?) Relazione del provveditore di Cefalonia, A. Giustiniani, 18 Giugno

1614, archivio dei Frari.
( 2) Καραβίου ιστορικών δοκίμιον περί της νήσου Ιθάκης 78.
 451

Συνέχεια
Τ ΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Ε .

Συνετη και πολιτεία του αγίου Μάρκου, και εκτιμώσα την χρήσιν
των Ιονίων νήσων επί του τελευταίου πολέμου διά τήν θέσιν πρός
την γειτνιάζουσαν δύναμιν και διά στρατοσυλλεξίας, έβούλετο να
έχη τους υπηκόους πιστούς και ενδιαφερομένους προς την οικείαν
κυβέρνησιν. Ξένος κυβερνών ετεροεθνή λαόν, εμπνέεται από συνέσεως,
εάν διά της καλής βελτιώσεως των θεσμοθεσιών του λαού εκεί
νου, και της προαγωγής παντός υλικού συμφέροντος σπεύδη να
ευαρεστή αυτούς , ευνόμως διαχειριζόμενος την εγχώριον κυβέρνη
σιν .
ο λαός, οίοςδήποτε διαχωρισμός υπάρχει μεταξύ αυτού και
του αρχηγού προς τα εθνικά στοιχεία, πειθήνιος είναι και ευάγω
γος εις τον οικείον άρχοντα, εάν βλέπη αυτόν περιποιούμενον τα
εαυτου συμφέροντα , και επιτοπίως ερευνώντα τας χρείας και διορ:
θούντα τας ελλείψεις . Προς τούτο ή Βενετική πολιτεία, έδιδε πρώ .
τη το υπόδειγμα εις ξενας κυβερνήσεις, πέμπουσα ανακριτάς, οί
τινες ώφειλον να εξετάζωσιν επιτοπίως την διαχείρησιν των διοι
κητών να εκδίδωσι διατάγματα επί διορθώσει των ελλείψεων, να
καταργώσι προγενεστέρας επιζημιώδεις διακελεύσεις, να έλκωνται
διά πάσης προθύμου βελτιώσεως επί των εγχωρίων την ευαρέστη :
σιν των υπηκόων, να διαλύωσιν οιανδήποτε φαινομένης απειλής ή
συνωμοσίαν κατά του κράτους, καταπαύοντες τας επί των πτω:
χών καταχρήσεις των ισχυρών, και συνεργούντες όπως αμερολήπτως
διανέμεται η δικαιοσύνη. Η εξουσία των ινκουϊζητόρων (έξετείνετο
μέχρι του επιβάλλειν ακωλύτως και ανευθύνως θανατικής ποινήν
επί παντός καταχραστού , εξαιρουμένων των ευγενών του μεγάλου
της Βενετίας συμβουλίου. Οθεν και ελέγετο χυδαίστι παρά τοις
τότε ημετέροις νησιώταις και ούτω επιτετραμμένος Ινκουϊζήτορας με
χαρτί άγραφον ( 1 ) . Τοσούτον ή γενική κυβέρνησις ενεπιστεύετο εις
την αμεροληψίαν, το φιλοδίκαιον , την σύνεσιν και την δραστηριό
τητα του Ινκουιζήτωρος. Ούτοι έλέγοντο και Αβογαδόροι Σύνδικοι,
τουτέστι δικασται η εισαγγελείς, και παρά τους νησιώταις ενκουί
ζητόροι εις τα πράγματα του Λεβάντε.

( 1 ) Sandi Sturia Civile di Venezia 11 - Ferro dizionario IX 56.

19 Β
 Εν πλήρει ταύτη αρχή επέμφθησαν παρά της Βενετικής πολιο
τείας το 1383 οι Πατρίκιος Ιωάννης Γρίττης και Ιούλιος Γαρ .
ζώνης. Αυτοί εξέδοντο εν ταις νήσοις έμών διάφορα διατάγματα
και κανονισμούς, κανονίζοντας δίκας, εμπορίαν, βιομηχανίας και
προνόμια των πόλεων εκάστης νήσου . Απηγόρευσαν την εξαγωγών
των δημητριακών καρπών διά τους τότε επισυχνάστους λιμούς,
και παρεχώρισαν το δικαίωμα, όπως ο Επίσκοπος Κεφαλληνίας και
Ζακύνθου έχη το προνόμιον να απολύη τρείς δεομίους κατά το πά
σχε . Το αυτό προνόμιον της απολύσεως έχορηγήθη και εις τον
μέγαν Πρωτοπαπάς Κερκύρας κατά τας τρείς εορτάς της Λαμπράς ,
των Χριστουγέννων και του αγίου Μάρκου. Ακολούθως οι Ινκουϊ
ζήτοραι Οκταβιανός Βών, Ιωάννης Πασκουαλίγος και Μάρκος Λο
ρεδάνος ερρύθμισαν το δασμολόγιον Κερκύρας και των άλλων νή.
σων, και έτεκτοποίησαν τα χρέη των υγειονόμων , επιδόντες αυτοίς
εξουσίας του να καίωσε τα πλοία, και να καταδικάζωσιν εις θά .
νατον τους παραβάτες των υγειονομικών διατάξεων επί λοιμού . Ως
δέ τινες των Κυπρίων ευγενών πρόσφυγες εις Κέρκυραν παρενό
χλουν τους ευπατρίδας Κερκυραίους, θέλοντας να εισαχθώσιν εις
το συμβούλιον διά βίας, ενέτυχεν ψήφισμα δουκικόν ή κοινότης
Κερκύρας, όπως απαγορεύεται η είσοδος τους ξένους εις το συμ
βούλιον, οσάκις ήν πλήρης και αριθμός των συμμετεχουσών ευγενών
οικογενειών, και υπήρχον μετιόντες την ευγένειαν Κερκυραίοι ιθαγε:
νείς. Κατά πρεσβείαν δε Δουκά Κουαρτανου και Νικολάου Βενε
βίτου αυστηραί ποιναι ετέθησαν επί τοις ναύταις των γαλέων, οί.
τινες διά βίας και άρπαγής αφήσουν τα τρόφιμα των πολιτών
(1626) .
Επειδή δε οι Εβραίοι ισχυόμενοι διά πλούτου εξήλθον των o
ρίων της συνοικείας των, και δανείζοντες προς ενδείς πολίτας Χρι
στιανούς με υπέρογκον τόκον, ελάμβανον εις απότισιν τών προς :
οφειλουμένων οικίας και κτήματα , ενομιμοποιήθη και τόκος περιστα:
λείς πρός δέκα τοις εκατόν. Απαγορεύθη δε τους Εβραιοις το να
ποιώσιν ιδιοκτησίας εκτός της συνοικίας αυτών ( 0 ). Επεταγη προς
τούτοις το διοικητήριον Κερκύρας, ως εν ταις άλλαις νήσοις, να
μή αναμιγνύεται εις τας υποθέσεις του συμβουλίου της κοινότητος,
και οι ετήσιοι δικασται να γνωμοδοτώσιν εν εκάστη δίκη. Ο Γε :
νικός προβλεπτής Φίλιππος Γλασκουαλίγος διέταξε να οπλιζωσι γα.

(1 ) Pojaco le loggi muuicipali delle isole jonic, T. I, 113 xxl 133,

 - 153

λέας εν περιστώσει πολέμου εκάστη νήσος αναλόγως του πληθυ

σμού της . Και και μεν κέρκυρα ώπλιζε δύω , και δε Κεφαλληνία τρείς
και 4 Ζάκυνθος μίαν. Ως δε ο κατάλογος του αρχοντολογίου Κε.
φαλληνίας εγένετο παρανάλωμα του πυρός, ότι εκάη το αρχειο »
φυλακείον της νήσου (1501), ο τότε προβλεπτής Φίλιππος Βέμβος
εκτείνων χείρα εις αισχροκέρδειαν, εισήγαγεν εις το συμβούλιον και
ποκείμενα μηδέποτε εκλεχθέντα νομίμως, και έχοντα τα προσόντα
της ευγενείας , καταγράψας αυτά εις πίνακα εξ ιδίας αυτού αυ
θαιρεσίας. Αλλά και κοινέτης των Κεφαλλήνων εβόησαν κατά τοιού
του αδικήματος προς την εν μητροπόλει αρχήν. Και ο μεν προ
βλεπτής κατεπαύθη , και δε πίναξ αυτού ηκυρώθη. Το δε 1627 το
συμβούλιον Κεφαλληνίας πέμψαν επί πρεσβεία τον Φραγγίσκον
Βιάγκον , Δομήνικον Φωσκάρδην και Νικόλαος Δεοντσης , απήλαυσε
του να αναπληρώση τάς οικογενείας τας αρχοντικάς όσαι εξέλιπον
του καταλόγου διά θάνατον , και συγκατέλεξεν άλλας ( ).
Πεμφθέντες ακολούθως εις τας τρείς νήσους Κεφαλληνίαν , Ζάκυνθος
και Κέρκυραν ένκουιζήτορες πρώτον ο Καπέλλος και είτα ο Ζα:
χαρίας Γαβριέλης (1619 ) ιτακτοποίησαν πολλά εγχώρια και κα•
τ' ιδίαν τα αφορώντα το εμπόριον, γεωργίαν, τέλη και δικαστήρια,
και εξέθοντο νόμους περί φυγάδων . Επί της υπουργίας αυτών κα
τεστάθησαν βιβλία ληξιαρχικά , ένθα έπρεπε να σημειώνται τα εν
δεικτικά βαπτισμάτων, γάμων και θανών, και οι γεννώμενοι νό
οι να διακρίνονται εκ των νομίμων (1688). Ταύτα κατείχαν θέσιν
εγγράφων ενδεικτικών ιθαγενείας και πολιτογραφήσεως. Διό και ως
φειλεν να επιθεωρήται και τακτοποίησις αυτών, και εγκρίνεται υπό
των συνδίκων και του Πρωτοπαπά, ή άλλου αρχηγού της εκκλη »
σίας εκάστης νήσου. Είτα διωργάνισαν οι ενκουιζήτορες τα περί
στρατευσίμων, κανονίσαντες και τους πόρους αυτών. Ωσαύτως έρ
ρυθμήθη και η σταφυδοφυτεία , και έκανονίσθη και εξαγωγή του
προϊόντος αυτής.
Ως δε ή σιτοκόμισις εκ της απέναντι στερεάς εμποδίζετο πολ.
λάκις υπό πολεμων και πανώλης, και λιμός εκ τούτου ήπείλει
τας νήσους ή Βενετική κυβέρνησις βουλομένη να διατρέφωνται οι
νησιώται εξ εγχωρίου σίτου, εμπόδιζε την σταφυδοφυτείαν εις
τάς σταφιδοφόρους νήσους Ζάκυνθον και Κεφαλληνίαν. Αλλ ' ή κοι
νότης των Ζακυνθίων έτυχε δουκικού ψηφίσματος (1576), όπως

(.) Loverdo VI - Marmora VII - Sauveur T. I, 337 Pojaco éves, T. a 534

 154 ..

προαχθή ή σταφυδοφυτεία . Ινα δε αντέχωσε κατά του λιμού οι

εγκάτοικοι, καθιδρύθη σιτοθήκη εν τη Ζακύνθω και Κεφαλληνία,
ένθα εναποταμιεύετο χρονικώς και αναγκαιούμενος σίτος, όστις ηγο :
ράζετο δια κεφαλαίων καταρτισθέντων εκ συνεισφορών της κοινό
τητος , και εκ φόρου εισπραττομένου επί της πωλουμένης στα
φίδος (nuova joposta) . Ως δε το προϊόν της σταφίδος ανέκα
θεν ελάμβανον οι Αγγλοι, η Βενετική Γερουσία εξέδoτο επίτηδες
διάταγμα εις τας νήσους κατ’ ένστασιν του εν Βενετία Αγγλου
πρέσβεως, όπως οι έμποροι αυτών και πράκτορες χαίρωνται ασφα
λείας και προστασίας. Διευθέτησεν ο Καπέλλος ακολούθως δια
φοράς εγερθείσας εν τω συμβουλία της κοινότητος Ζακύνθου με
ταξύ αστών και αρχόντων. Επί δε πάσι διεκώλυσε τους υπείκον»
τας στρατευσίμους νησιώτας, ως και τους χωροφύλακας του να
στρατεύωνται υπό την οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Επειδή δε το
άρχοντολόγιον και πολλοί των ιδιωτών έποιούντο εράνους και
δώρα πλούσια , δι' ών έφιλοδωρούντο οι προβλεπται Βενετοί στρα
τηγοί θαλάσσιοι , και άλλαι Βενετικαι αρχαι εν ταίς νήσοις , και
εκ τούτων απετελούντο πολλαι καταχρήσεις περιθαλπόμεναι διά
τάς δωροδοσίας προς Βενετους υπαλλήλους, και επιβάρυναν τάς
κοινότητας , επισήμως και εταστής Πιζάνης εξέδοτο το εξής ψήφισμα .
Ημείς Αντώνιος τιιζανης προβλεπτής γενικός
και ινκουϊζήτωρ κατά τας νήσους της Ανατολής.
Γινώσκομεν εκ πράξεως του εξοχωτάτου συμβουλίου των Δέκα
τη 20 Ιουλίου 1569, και εξ άλλης τη 1 Νοεμβρίου 16 23 έπι
κυρωθείσης υπό της γαληνοτάτης Γερουσίας, ότι απαγορεύεται
εις τας κοινότητας και τους ιδιώτας το να φιλοδορώσι προς τους
κυβερνήτας και ετέρας Βενετικές αρχές, σημαίας, ασπίδας, σκήν
πτρα, στέμματα , τρόπαια, και άλλα παντοία αργυρά και χρυσά
σκεύη , και το να εγειρωνται ανδριάντες αυτοίς, ώς έτι, και το
να κατασκευάζωνται εμβλήματα και επιγραφαι, είτε διά δαπά
νης αμέσου παρά της κοινότητος, είτε δια συνεισφορών και τε
λους επιβαρύνοντος τους πολίτας, είτε δι' εράνου τη ιδιοχείρω υ
πογραφή ομολογουμένου , ως είθισται , διά την επίτευξιν τοιούτων
δωρημάτων,
Η κατάχρησης όμως τοσούτο προέβει, ώστε έκαστος σπεύδει
του να διεγείρωνται υπεράριθμοι ανδριάντες. Καίτοι δε χαλεπαί
νουσιν οι υπήκοοι, ταύτα επιτυγχάνονται τακτικώς δι' ευνοίας των
Βενετικών αρχών, και των επαγγελματικών της δικαιοσύνης, οίτινες
 155

πρώτοι υπογράφoυσι τα δηλωτήρια , όπως παρακινώνται οι άλλοι .

οι δε υπήκοοι ούτω δεν δύνανται να απαλλαχθώσι της συνει -
σφοράς άνευ υπονοίας και κακού βλέμματος, ώστε υπογράφουσιν ά.
κοντες οι βιαζόμενοι διά της δημοσίου δηλώσεως των συμβου .
λίων, και διά ραδιουργίας υπό τινός παρασυρόμενοι , ήτις επιφέρει
βλάβην τη δικαιοσύνη , και μείζονα πίεσιν τους υπηκόους, και εκ
τούτου καθίστανται μισητοί διά της παραβιάσεως των νόμων της
γαληνοτάτης πολιτείας ημών .
Συμμορφούμενοι ούν ταϊς λοιπαΐς αποφάσεσι ταϊς επί τούτου &

δημοσιευθείσαις, και χρώμενοι τη αυθεντία της ημετέρας στρατη

γικής εξουσίας, και παρεπόμενοι ταις κατ' ιδιας δοθείσαις υμίν
οδηγίαις παρά της έξοχωτάτης Γερουσίας και τη προσθήκη του
δουκικού ψηφίσματος των 28 Μαρτίου παρελθόντος, ανανεούμεν
τας ημετέρας διαταγάς, και προσθέτομεν έτι.
Απαγορεύομεν ρητώς οποιοδήποτε επαγγελματικά , είτε αξιω»
>

ματικώ, είτε συνδίκω, και άλλα τινί δημόσιον είτε ιδιαίτερον χα

ρακτήρα επιφέροντα του να προτείνη εν τω συμβουλίω, και του
να παρασκευάζη δι' άλλου τινός συνεισφοράς και προσφοράς, όπως
διεγείρη και καθιδρύση εν οιαδήποτε θέσει ανδριάντας, εμβλήματα, Η

τρόπαια, εικόνας, και να δωρήση σημαίας, ασπίδας , σκήπτρα, και

έτερα παντοία αργυρά, και χρυσά γέρατα, και να προσφωνή δεήσεις
ή λόγους διά τάς αρχές της επικρατείας, και να δαπανά δημοσίως 8

και ιδιαιτέρως περί τούτων εφ' οιαδήποτε προφάσει . Ο δε παρα-»

βιάζων τα κελευόμενα τιμωρείται προστίμω 500 δουκάτων εία
πραττομένων παρ' εμού , και του κυβερνήτου της χώρας , και των δια
δόχων της εξουσίας ημών. Των χρημάτων διανέμεται το έν μεν
τρίτον ο κατήγορος, τα δε δύω έτερα το δημόσιον και ο εκτε
λεστής της ποινής. Απαντες δε οι υπογραφόμενοι τη συνεισφορά,
ή μεσολαβούντες και συνεργούντες υπόκεινται τη αυτή ποινή, και
επί πενταετία δεσμεύονται εν τοις κατέργοις κατά την κατάστα
σιν αυτών. Οι δε κυβερνήται οι βοηθούντες αυτούς και οι ανεχό·
μενοι αποβληθήσονται του μεγάλου συμβουλίου κατά την πράξιν
των 1569, και καταδικάσθήσονται άλλαις ποιναΐς προσδιορισθείσαις
παρά του νόμου .
Οι εργάται, οίτινες κατασκευάζουσι τα έργα ταύτα καταδικά.
ζοντε εις τα κάτεργα επί δέκα οκτώ μήνας, οι δε αρχηγοί
των στρατιωτών, κατεπάνιοι, αξιωματικοί, στρατιώται, βομβαρ
δισται, άπαντες εν γένει , όσοι μισθούνται παρά του δημοσίου, και
προ πάντων οι Εβραίοι, και άπας τις παραβάτης τοιαύτης ημε»
 - 156

τέρας διαταγής θα υποκύψωσι ταις ρηθείσαις ποιναΐς , και ταϊς δα

κούσαις παρά τω αρμοδίω δικαστή καταλλήλαις προς σωματική
ποινήν κατά την κατάστασιν του παραβάτου, και θέλει κρημνί.
ζεται και χαλάται εξ άπαντος το κατασκευασθέν .
Βουλόμενοι αφ ' ετέρου να διακωλύσωμεν και τον κλήρον τον
Λατινικόν τε και Ελληνικών εκ της παραβιάσεως του ημετέρου
διατάγματος, απαγορεύομεν αυτώ, τού να πορεύεται επί συναν
τήσει των κυβερνητών, και του να προπομπεύη και συνεκπέμπη
αυτούς, και να ποιήται άλλην τινά αυτοίς επίδειξιν απαγορευομέ
νην παρά του νόμου επί τη αυτή ποινή .
Η παρούσα διαταγή εξεται κύρος , και εκτέλεσιν εν τη νήσω
της Κερκύρας και ταις άλλαις Κεφαλληνίας και Ζακύνθου . OL
δε έκλαμπρότατοι ημών αξιωματικοί οφείλουσι να σεβασθώσι και
να διαδίδωσιν τον ημετέραν διαταγήν προς τους επερχομένους
διαδόχους αυτών.
Τοσαύται αι περί των εγχωρίων και υλικής και πολιτικής
βελτιώσεως των νήσων του Ιονίου επιμέλειαι των Βενετών. Περί
τούτους τους χρόνους αφίχθη εις Ζάκυνθος ο ιερομόναχος Γερά
σιμος Νοταράς Πελοποννήσιος , διαβόητος εν ασκήσει. Αυτός προ
σκυνήσας τους αγίους τόπους, μετέβη εις το έν Ζακύνθω μονα:
στήριον του αγίου Γεωργίου των Εγκρημνών . Εκεί ευρών σπή
λαιον περί τα βραχώδη όρη, και διατηρεί το όνομα του Αγίου
μέχρι του νύν, επί πέντε έτη διήγεν αγγελικόν βον. Είτα έ .
κείθεν απάρας εις Κεφαλληνίαν, ώκοδόμησε περί την περίχωρον
Ομαλών μοναστήριον γυναικείον , και εκει ετελεύτησεν . Η δε εκ •
κλησία της Κωνσταντινουπόλεως έκανόνισεν αυτόν άγιον , και τις
μάται μέχρι του νυν ( ). Ολίγον μετέπειτα ήκμασεν και ο Διο
νύσιος Συγούρος, παιδιόθεν αφιερωθείς εις την λατρείας του Θεού .
Ούτος γινόμενος μοναχός και τη μονή των Στροφάδων ιερώθη εν
Ζακύνθο,, και επανήλθεν εις Στροφάδας, να εξασκήσηται πάλιν Ε

τάς μοναχικάς αρετάς. Ακολούθως εκπλεύσας εις Κυκλάδας , κα Ι

τήντησε και εις Αθήνας , ότε ο Μητροπολίτης Αθηνών , έλκόμενος

εκ της περί όσιότητος φήμης του Διονυσ , προεχειρίσατο αυ
τον επίσκοπον της υπ' αυτόν υπαγομένης ίου
Αιγίνης , ή έτυχε τότε
1
χηρεύουσα . ο δε λαός των Αιγινητών ευχαρίστως εδέξατο τον

(1 ) Βίος και πολιτιία του οσίου και θιοφόρου πατρόςημών Γερασίμου πατρός και
προστάτου Κεφαλληνίας ο. 56 Loverdo πω . di Cefal . VΙ.
 - 151 -

νέον ποιμένα. Παραιτήσας είτα τον θρόνον λιγίνης και Διονύσιος ,

πάλιν επέστρεψεν εις Ζάκυνθον , και εδώ βιοτεύων ανεδείχθη χω
ρεπίσκοπος του χριστιανικού ποιμνίου , αποθανόντος τότε του επι
σκόπου Λοβέρδου 1875. Μετ' ου πολύ δε αποτυχών της ψηφο
φοφορίες, ότε επροτάνθη εις την υποψηφιότητα του κλήρου Κε.
φαλληνίας υπό του λογίου τότε ιερέως και Ελληνιστού Κατηλ.
λιανού , όπως αναδειχθη επίσκοπος Κεφαλληνίας και Ζακύνθου, (1 )
απεσύρθη εις την μονήν της Αναφωνητρίας. Εκεί ηγουμενεύων και
βιών ως εσάγγελος , απεδήμησεν εις Κύριον τώ 1624 Δεκεμβρίου
17 πλήρης αρετών και αγιότητος . Το δε λείψανων αυτού μετεκο
μίσθη κατ' ιδίαν αυτού διαταγήν εις Στροφάδας, και ετάφη εν τω
παρεκκλησία του αγίου Γεωργίου. Εκανονίσθη δε άγιος τώ 1703
οπό του πατριάρχου Γαβριήλ και της Ιεράς συνόδου (2) ,
Εν τοσούτω διατρέχοντες οι πειραται τα Ιόνια πελάγη, έβλα
πτoν τους νησιώτας. Οι Ουσκόκαι εξόχως εμφωλεύοντες κυρίως εν
τη νήσο Σίννη της Δαλματίας, και εκείθεν εκπλέοντες παρηνόχλουν
τον διάπλους του Αδρίου . Εμπόδιζον την εμπορίαν, ελήστευαν τους
περιοίκους, και αιχμαλωτίζοντες αδιακρίτως Τούρκους, Βενετούς,
Ελληνας και Σικελιώτας έφερον εις τα νησίδρια του Αδριατικού , και
εκείος τους μεν σφάζοντες, απέσπων τας καρδιας και έψηνον άλ
λους δε βασανίζοντες ελεεινώς, απέλυον, λαμβάνοντες λύτρα παρά
των συγγενών γνωρίμων και φιλελεημόνων. Ο αρχιπειρατής Ασσά
Ραΐζης Αρνησίθρησκος Γενουήσιος, ός πρίν εξομόση εκαλείτο Κιγά
λας κρυφθείς με δοώ γαλεώτας και δύο περγαντίνια περί τας
νήσους Κάπρεις (Αιγάδας). προσέβαλεν τα πέριξ παράλια του βα
σιλείου της Νεαπόλεως, και εζωγρησαν υπέρ τάς 100 ψυχάς. Είτα
ελεηλάτησε το Ρήγιον, ου οι εγκάτοικοι διά φόβον εγκαταλιπόντες
τα σκεύη, εκρύβησαν επι τα όρη. Κατέκαυσεν είτα τους ναούς,
και έθραυσε τας ιεράς εικόνας, εξαφανίζων διά πυρός και μαχαί
ρας όλα τα πέριξ μέχρι Ταράντου. Εντεύθεν διαβαλών προς το
ιόνιον , επειράτευεν αδιακρίτως Χριστιανούς και Μωαμεθανούς (3).
Η υψηλή Πύλη ένεκα τούτων παραπονέθη προς την Βενετίαν,
ήτις ως κυρία του Αδριατικού ώφειλε να καταδιώκη τους πειρα ·
τάς. Η Βενετική πολιτεία το καθήκον αυτής εκπληρούσα , και τας

( 1 ) Π. Χιώτου , επιστολή προς τον άγιον Διονύσου τον Συγούρο», - .

(1) Βίος του αγίου Διονυσίου ιδ' .
(3) Mutinelli Storia Arcana vol. II, p. 176.
 458

εποχρεώσεις εκτελούσα , εξέδοτο αυστηράς διαταγάς, άμα μεν κα

ταδιώκουσα τούτους, άμα δε και προνοούσα της ασφαλείας των
νήσων. Διό εδιπλασιάσθησαν κατά διαταγήν του γενικού προβλε
πτού οι φύλακες περί τας παραλίας νήσους. Διέπλεον με γρύπους
και με άλλα ελαφρά πλοία ένοπλοι οι νησιώται, προστατεύοντες
τους διαπλέοντας. Εγυμνάζοντο εις το πολεμείν οι απειροπόλεμοι
νεανίαι, μεταφερόμενοι από τις κώμας εις το άστυ. Προσεκάλει
ταυτοχρόνως η Βενετική πολιτεία και τον Αρχιδούκα της Αυστρίας,
όπως ως κυριάρχης και αυτός των περί τον Αδρίαν παραλίων, έ
νωθή μετά των εν Νεαπόλει Ισπανών , και καταστρέψωσι τους
μιαιφόνους. Εν τοσούτω ο Τούρκος επηπείλει τους Βενετούς, ως
συνενοουμένους μετ' εκείνων, και ήτοίμαζε στόλον να πέμψη εις
τα Βενετικά πελάγη. Ταύτα μαθόντες οι Βενετοί, διέταξαν τον εν
Κερκύρα μηχανικόν, να επεκτείνη τα οχυρώματα και παρασκευάση
την άμυναν ( 1). Πρός δε τον έν Κεφαλληνία διοικητής του φρου
ρίου της Νάξου, έγραψαν να προσέχη κατά των επιδρομών, και
αποκρούση ενόπλως τους πειρατάς. Πλοία δε προς τούτοις ωπλί
σθησαν λοξοδρομούντα, και ακτοφυλάττοντα τα μεταξύ Κεφαλλη
νίας και Ζακύνθου πελάγη. Εγένετο δε και στρατολογία, και προς
εκλήθησαν στρατιώται εκ των νήσων διά πληρώματα νηών και ε
κάστην επιπροσθήκην εις την φρουράν ( 2). Τότε ο Σταμάτιος
Κουτούβαλης και Κωνσταντίνος Βλαστός, επιβιβάσαντες εις πλοία
ενόπλους Ζακυνθίους , κατεδίωξαν περί το κανάλιον το μεταξύ Ζα
κύνθου και Κεφαλληνίας εν πειρατικόν πλοίον . Και συμπλοκής γε:
νομένης, εκυρίευσαν και τους αιχμαλωτισθέντας απίστους κατέσφα.
ξαν, τους δε ευρεθέντας σκλάβους Χριστιανούς ήλευθέρωσαν, και
το πλοίον έφεραν ως λείαν εις την νήσον ( 3).
Διά ταύτα οι κυβερνήται Κερκύρας έγραφον προς τον έν Νεα
πόλει πρέσβυν Βενετόν, ότι δύω πλοία εκ των παραλίων της Νεα
πόλεως εκπλεύσαντα, ληστεύουσι τας νήσους του Ιονίου, και διαρ
πάζουσι πλοία εκ των παραλίων, φονεύουσιν άνδρας και γυναίκας

( 1 ) Cappeletti XXXIV- IV.

( 2 ) Loverdo VII .
( 3 ) Mutinelli vol , il , 194 “ mi scrivono li clarissimi Rettori di Corfù ,
che due feluche di queste parti, navigando intorno le isole della serenità
vostra , scorsegiano quelle : infestano i sudditi con estorsioni più cru
delli et barbare, che se fossero Turchi, svaligiando le barche, levando li
panni d'attorno alle persone, buttendole et ferendole con empietà crudele,
Ambasceria di Giulio Gerardo,
 159

και καίoυσι και εξαφανίζουσι τα προςτυχόντα. Κυρίως δε κατά

τα πελάγη της Ζακύνθου επειράτευσαν πλοίόν τι μέγα εμπορικόν ,
μετακομίζον αρώματα και άλλες πραγματείας. Είτα ενωθέντα με
τ' άλλων πειρατικών εισέπλευσαν εις το Αιγαίον » ένθα ληστεύοντες
άνδρας τε και γυναίκας , επέστρεψαν μετά της λείας εις Καλαβρίαν.
Εκεί δε δωροδοκούντες τους υπαλλήλους του Οσούνα , του τότε
αντιβασιλέως εν Νεαπόλει , αποφεύγουσι πάσαν ποινήν και καταδίω .
ξιν του εγκλήματος. Διά ταύτα οι Βενετοί κατεβόων κατά του
αντιβασιλέως , αποδίδοντες εις την αυτού δυσμένειαν κατά της πο
λιτείας τα κακουργήματα των πειρατών. Αλλ' οι πειραται αδια
φορούντες εις τας απειλές των Βενετών, εξηκολούθουν περί το
ιόνιον τας κακουργίας, Τέσσαρα πλοία αυτών είχαν προςπλεύσει τις
την πρός βόρειον παραλίας της Κερκύρας νήσον Σάζηνον, ληστεύον
τα τα πέριξ νησίδια των οθονών. Μόλις δε έμαθεν τούτο και περί
την Κέρκυραν τότε ευρισκόμενος θαλάσσιος μοίραρχος Ιερώνυμος
Κορνάρος, απέστειλε πλοία να καταδιώξωει ταύτα . Συνέλαβον εν
εκ των πειρατικών, τα δε λοιπά διέφυγον, άγοντα μεθ' εαυτών
και δύω ληστευθέντα μετά πολλών σκλάβων (1 ).
Μετ' ου πολύ εφάνη και ο Τουρκικός στόλος περί τας Γουμε:
νίτσας ολίγον μακράν της πόλεως Κορυφών, στολαρχούμενος οπό
του Γιαφερ- Πασά. Τότε ο στρατηγός Πασχαλίγος ευρισκόμενος εν
Κερκύρα, απέστειλε τον Βίκτωρα Βάρβαρον γραμματέα να τον έ
πισκεφθη, άμα δε και παραπονεθη διά τάς περί το Iύνιον πειρα.
τείας. ο δε Καπουδάν πασάς, ώς έτιτλοφορείτο τότε και στόλαρχος
των Τούρκων, έπεμψε να καταδιώξωσι τους πειρατές του Ιονίου .
Απαντες δε οι τότε συλληφθέντες απηγχονίσθησαν, και εκρεμάσθη
σαν εκ των ιστών των πλοίων , Επειδή δε εν τούτοις ανεκαλύ
φθησαν οι επαγγελματικοί του δουκός της Αυστρίας ότι συνενοούν
το μετά των πειρατών, η καταδίωξις προήχθη έως των Αυστρια
κών χωρών , όσαι ήσαν όμοροι προς τας των Βενετών και Τούρκων.
Εκ τούτου εξερράγησαν αψιμαχίαι μεταξύ Αυστριακών , Τούρκων
και Βενετών περί το Φριούλιον. Και δη οι Βενετοί τότε φανερώς
επολέμουν την Γραδίσκην πόλιν του αρχιδουκός της Αυστρίας, ός
συνεδέετο διά κηδεστίας και άλλων συγγενικών και κυριαρχικών
δικαιωμάτων μετά της Ισπανίας . Συνεπώς δε τοιούτων δεσμών

( 1 ) Sarpi Pra Paolo , opere varie Tom . 1. év táp Storia (particolare delle
cose passate tra il sommo pontefice a la serenissima repubblica di Venezia .
19 r
 1. 160

η Βενετία περιεπλέχθη εις πόλεμος και προς την Ισπανίαν. Τούτου

ένεκα αναγκαζόμενοι οι Βενετοί να έχωσι πληθών ενόπλων δι' αν
τιπερισπασμόν πολεμικών , έστρατολόγησαν αύθις εκ των νήσων και
του βραχίονος της Μαΐνης , και οι στρατεύοντες εφέρθησαν εις Ιλ.
λυρίαν, ότε και ταγματάρχης Σταμάτιος ο Μινώτος οδήγει αύ
τους ( 4 ).
Ταυτοχρόνως και οι Κερκυραίοι όπλισαν εξ ιδίων εξακοσίους
πεζούς, και επιστήσαντες αρχηγών αυτοίς τον εκλεχθέντα παρά της
κοινότητος Νικόλαος Σκιαδάν, απέστειλαν επί επικουρία των Βενε.
των στρατευόντων εις Γραδίσκαν. Ούτος δε μετ' αυτών συμπο
λεμούντες κατεδίωξαν τους ενταύθα εμφωλεύοντας πειρατάς (2).
Επειδή δε εμεσολάβησεν ο Βασιλεύς της Γαλλίας, ειρήνευσαν οι άν
τιφερόμενοι κατά το φαινόμενον, και αποφασίσθη εκ κοινού τέλειος
εξολοθρευμός των Ουσκόκων. Η Ισπανία όμως κυριαρχούσα μεν -
κανού της Ευρώπης, αλλ ' αποδιωχθείσα έκ της Ολλανδίας, επο:
φθαλμιά την υποδούλωσιν της Ιταλίας, ής κατείχε τάς μεσημβρι
νας χώρας, και διά του Αυστριακού συνδέσμου της εξ αίματος
συγγενείας προς τους ηγεμόνας της Κεντρικής και Ανωτέρας ήδύ
νατο να πλείστα κατά της άνω χώρας αυτής. Αλλ' ή Βενετία μό
νον Παλλάδιον της ανεξαρτησίας της Ιταλίας, αντίκειται εις τους
κατακτητικούς σκοπούς της Ισπανίας. Τούτου ένεκεν οι Ισπανοί έ
παγγελματικοί εν Ιταλία ποιούνται συνωμοσίαν διά την καταστρο»
φήν της Βενετικής πολιτείας (4 648). Τρείς άνδρες επισήμως αυτήν
αντιπροσωπεύοντες εν Ιταλία διευθύνουσι το επιχείρημα. Ο Αντι
βασιλεύς της Νεαπόλεως κόμης Οσούνας, δραστήριος περί τας έ
σωτερικής διαχειρήσεις, και αγχινούστατος περί διαβολάς και ρα·
διουργίας , όσον άπιστος και απειθής εις ανωτέρας διαταγές του
κυριάρχου του, οσάκις αντεκρούοντο οι σκοποί της φιλοδοξίας αυτού,
συνενοείται μετά του Μαρκησίου Βέδμαρ ισπανού πρέσβεως εν Βε:
νετία, και του Δον Πέτρου Τολέδου κυβερνήτορος ισπανού έν Με
διολάνοις, όπως κατακαύσαντες το νεώριον των Βενετών, κατασφά:
ξωσι τους Γερουσιαστής και πατρικούς , και καταργήσωσι το πολί .
τευμα του Αγίου Μάρκου. Νεαπολίται δε Γάλλοι και Ολλανδοί
ήσαν έτοιμοι να εφορμήσωσιν εις Βενετίαν, και εκείθεν επιδραμόν

( 1 ) Αποδεικτικόν Σταματίου και του υιού αυτού Γεωργίου υπό Πασκουαλίγου 16ο9
εν τω lorie della famiglia Minoto φύλλα 35.
(2 ) Marmora VII-- Cappelletui XXXIV .
 161

τες περί άπασαν στερεάν, να υποτάξωσιν όλην την επικράτειαν

εις τον βασιλέα της Ισπανίας ( 1 ). Επί τούτω ο Οσούνας ψυχή
της όλης συνωμοσίας, έπεμπεν αποστόλους λάθρα και πράκτορας
εις τας Βενετικές χώρας και εις τας νήσους ημών, διασπείροντας
δυσαρεσκείας κατά της Βενετικής πολιτείας , υπαγορεύοντας τους έγ
κατοίκοις μομφάς και παραπικρασμούς κατά των αρχών αυτής και
προύχόντων, και αφορμήν δίδοντας εις ερεθισμούς των δημοτών
κατά των πατρικίων νησιωτών , των τοσούτων αφοσιωμένων το
Βενετικά συστήματα . Τους ερεθισμούς τούτους ενήργει περί την
Βενετικήν Ανατολήν γάλλος τις Ιάκωβος Πιέρος, συνενοούμενος με
τα του Οσούνα. Θύτος πειρατεύων διήρχετο τα Ιόνια πελάγη , ε
τρόμαζε τους Τούρκους, ελήστευε τους Βενετούς, παρηνώχλει τους
νησιώτας, και το σκόπος και προστασίας του βασιλέως της Ισπα
νίας επιφερόμενος, και τις διαταγές του Οσούνα επιδηλών υπεξο
εφευγε τας παρά Βενετών καιρίας καταδιώξεις (2 ). Καλόγηρος.

( 1 ) Nani Hist. Ven . III.

( a) Boita st. is. XVII - Nutinelli rol. 3 6 : 1 . 117.- Relazione di Gasparo
Spinelli, nunzio nelia corte di Napoli. - Ho avuto occasione di eseguir bog.
gi l'ordine della Seredità Vostra dei 14 capitatomi hieri stra , sopra il nego
is fratrato con Bernardo Ventura, of col Calogero di Corfu . Questo è stato
a ritrovarmi, e a dirmi, che Michelin Fassidonio, conforme alla promessa
faltami in non voler essere con questi galeona quando venissero a fare al
cona offesa a Vostra Serenità, era risoluto di partire per Venetia, et che
sarebbe andato pensando sopra il modo , perche havendolo Sua Eccellenza
chiamato hieri, con qualche altro marinaro, er interrogatolo delle cose del
Golfo, disse di voler far passare questi vascelli a Briudisi, et dalle parole
di Saa Eccellenza ha compreso benissimo che habbia disegno di fare qualche
tentativo in corso ;che però egli non voleva mai sndar contro il suo prine
cipe, nè contro li suoi prenti,havendogli massimamente desto il calogern,
che sopra l' armata di Vostra Serenità si trovava il calogero Fassidonio suo
zio . Io ho ringratinto il calogero delli suoi buoni officii, et dissi, che mi
rallegraro della buona risolutione del Fassidonio ; che il vero modo di pare
tire era trattenersi sino alla spedizione di questi galeoni, osservarvi tutte le
mapitioni, et provisioni che capitassero, et partir con essi, poiché dakitaro,
the li passi da questa parte fossero molto ben guardati ; che perd arrivato
che fosse in Sicilia, o in altro luogo che paresse a lui, er dopo penetrato
nel certo di quanto essi galeoni bavessero a tentare a pregiudizio di vo
sira Serenità fuggirsene alla volta di Corfa, non guardando a spesa di free
gate o di altro ,perchè di tutto lo farò rimborsare. lo procurero, che il
concerto resii aggiasiato di questa maniera per molti risperi, perchè son sia
curo , che non si saprà mai dove yndano questi galeoni se non dopo par
titi, ei andando egli con essi, et tuggendosene saprà il certo, et perché se
anco egli s'absentasse di qui al presente, non è dubbio, che il signor Vie
cré mi havrebbe per sospetto, ei potrei intorlidar quello che mi vado acer
 162

δε τις Κερκυραίος εν Νεαπόλει τυχών συνενοείτο μετά του αντι

βασιλέως, κατασκοπεύων τα κινήματα των Βενετικών πλοίων. Αυ
θαιρέτως δε πλοίον τί έκ Ζακύνθου με πραγματείας κατεκρατήθη
έν Βρετησίω, και εδημεύθησαν αι πραγματείαι , Νικόλαον δέ τινα
Ζακύνθιον κατεδίκασεν και αντιβασιλεύς επί δεκαετή φυλάκισιν εις
το κάτεργον ( Ο ).
!

carezzando in la sua gratia per poter meglio servire la Serenità Vostra.

Starò intanto attendendo la risposta che mi porterà il calogero, al quale 1
dissi, che per la sua buona intentione nel servitio di Vostra Serenitá mi
baveva ella comandato che gli donassi cinquanta ducati in segno della pub
blica monificenza. Il calogero resto confuso, et mostrò di non volerli rice
vere , perchè disse di non servire Vostra Serenità per danaro ma per ob
bligo che deve avere ogni buon suddito, ci io gli risposi di darglieli non
per ricognitione, ma per dimostratione della benignità di lei ; et gli diedi
venti cinque ducati, disegnando io di portar sotto qualche pretesto il tempo
innanzi per li altri , per veder quello ch'egli opererà non solo con Antonio
da Rodi, ma con qualche altro greco, et con la speranza anderd nutren .
dolo maggiormente nel servitio di lei. Ho parlato anco a Bernardo Ven .
lura , il quale resta consolatissimo della benignità pubblica , et son rimasto
in appuntamento con lui, che egli debba slare nel suo carico di Peoia della
Reale, che osservi il tutto, che debba partire coll'armata delle galec, et
che intesi gli ordini et li disegni, faccia poi quanto mi ha promesso con la
sua fuga. Gli ho dato venticinque ducati ; ei gli ho detto, che delli re
stanti sino alla somma di cinquanta gli farò tapti zechini per darglieli alla
sua partita ; perchè possa haver comodità di fare quanto occorresse. Que
sto resia aggiustaro, el farà bene il servitio senza alcun riguardo vella vita ;
credo, che aggiusterà anco il Fassidonio, et che sopra le galee, et sopra di
galconi si haverà soggetto che servirà la Serenità Vostra.
( 1 ) Mutinelli. Si ritrovano sopra questi vascelli, molti Greci delle isole di
Levante et dei sndditi della Serenità Vostra. Da quelli che mi fanno qual
che confidenza in questi negotii mi viene affermato che lulli questi non pos
sono sentire di andar in Golfo, et che sarebbono fuggiti per la maggior parte;
ma sono stati tenuti tanto ristretti con tante guardie, et con pena della
rilù , che ognuno ha temuic di tentare la fuga ; et due soli che sono un
tal Nicolò dal Zante , el un marinaro da Scio, che volsero andor a dormir
una notte in terra , presi et condotti innanzi Sua Eccellenza furono imme
diate condannati, lo scioto per dieci anni in galea, el quel dal Zante in
vita per esser venetiano , che cosi appunto disse l’Eccellenza Sua, essendo ben 1
vero, come io lo sò, che volevano fuggire. Molti di detti marinai mi hanno 1
fatto dire qualche cosa in questo proposito ; ma io sono anda 10 sempre
rise: vato, rispondendo, che non volevo impedirmi per molti rispetti, et mas.
siine, professando io di essere gran servitore di Sua Eccellenza, ma che essi
considerassero bene li fatti loro entrando nel Golfo ; che li sudditi sa
pebbero trattati da ribelli, el che correvano pericolo della vita ; che alli
huomini risoluti ? bravi 'non manca la buona fortuna ; che a Roma vi
era l'Eccellentissimo Ambasciator, signor compitissimo et cortesissimo, che ha
verebbe molio bca tallato ognuno di cssi che fosse capitalo in quel luoco;
 C
163

Η συνωμοσία ανεκαλύφθη υπό της οξυδερκείας του συμβουλίου

των δέκα. Ικανή πληθυς ξένων και εντοπίων συνεργατών του κα
κουργήματος ετιμωρήθη, ομολογήσασα διά βασάνων την ενοχήν .
Εθεωρήθησαν απαγχονισμένοι, βασανισμένοι, φιλακισμένοι υπό της
δικαιοσύνης πάμπολλοι περί τας πλατείας τα κωδωνοστάσια και
τους ιστούς των πλοίων και χωρών της επικρατείας. Τότε και τις
νές των συνωμοτών παρευρισκόμενοι εν τω Βενετικό σόλο, ο ο
ποίος ενασχολείτο παρα Κερκύρα και ταϊς λοιπαίς νήσοις, και ώ.
δηγείτο υπό Πέτρου Βαρβαρίγου, κατά διαταγήν του συμβουλίου
των δέκα, ένεκλείσθησαν εις σάκκους , και ερρίφθησαν εις την θά
λασσαν. Παρελήφθησαν δε ευθέως άνδρες νησιώται, όπως αναπλη»
ρώσωσι τα πληρώματα των στόλων, ότε έπλευσεν ο Κερκυραίος
Γεώργιος Πολίτης με το κάτεργον της Κερκύρας και ο Αργυρός
πουλος εκ Ζακύνθου. Μυρίας περιφρονήσεις έλαβεν ο Βέδμαρ εν
Βενετία παρά του πλήθους. Κατηγορήθη επισήμως ο Όσούνας προς
την αυλήν του, και εορτή πάνδημος εδιορίσθη υπό των πατέρων
της πολιτείας , όπως ευχαριστήσωσι τον Θεόν απαλλάξαντα την πο ·
λιτείαν εκ τοσαύτης καταστροφής .

che a Corfù, ct in tutti} li altri luochi della Serenità Vostrá , quei signori
illustrissimi banno ordine di ben trattare ognuno che partisse da qua per
venire al servilio di lei, ma che veramente non volevo, nè dovevo ado.
perarmi in questi maneggi in conto alcuno per non dare alcun minimo
disgusto a Sua Eocelleoza.

Παρακαλείται και αναγνώστης όπως την επισυναπτομένην σε

λίδα 151 εκλάβη κατά λάθος, και αναγνώση εν συνεχεία τα
κτική το συναπτόμενον κεφάλαιονς'.
3

基
 131

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ς '.
Ελλήνων κινήματα περί τα 1612 - Καρόλου Νίβερς Γον .
ζάγα Παλαιολόγου συνενοήσεις μετά των Μανιατών -
Αναφορά: Πελοποννησίων - Συνομολογία αμφοτέρωθεν .
Συνθήκη μεταξύ Ισπανίας , Ιάπα, Κόμητος Νιβερς, και
Μελίτης - Πέτρος και Μέδικος - Νεόφυτος Αρχιεπίσκοπος
Λακεδαιμονίας - Προτροπαι άλλων αρχιερέων - Σχέδια της
εκστρατείας – Κεφαλληνία όριον εκδρομής του στρατού
• Ευστάθειος Μαρίνος Αευκάδιος- Διονύσιος επίσκοπος
Τρίκης - Επανάστασης αυτού εν Ηπείρω -Διαματαιώσεις
του κινήματος -- λοιμός εν Κερκύρα –Καταδίκη του ευ
γενούς Σαραντάρη - Λιτανεία του λειψάνου του ιερού Σπυ
ρδωνος κατά την Κυριακήν των βαΐων - Διχόνοιαι μεταξύ
χωρικών και πολιτών - Ιερωνύμου Ζάνη έκθεσις -Στάσις
εν Κερκύρα-Αλοΐσιος Γεώργης - Πέτρος και Ναβαλιέρος
-Στάσις εν Ζακύνθω τω 1628 –Ανέκδοτον περί στάσεως
χρονικόν Αγγέλου του Συμμαχίου.

Οι Ελληνες εν τη δουλεία ουδέποτε επελάθοντο της εαυτών

καταγωγής και αυτονομίας. Αείποτε καιροφυλατούντες , έβούλοντο
να επωφελώνται εκ των Ευρωπαϊκών περισπασμών, και προθύμως
να επιδίδωνται τα παρέχοντι χείρα αυτοίς , όπως αποσείσωσι τον
ζυγόν των τυράννων. Και δήπου περί τους αυτούς χρόνους (1612)
Κάρολος ο Β'. δουξ του Νίβερς, υιός του Λουδοβίκου Γονζάγου ,
και έγγονος του Φριδερίκου Β'. δουκός της Μάντοβας εκ θήλεως,
παρίστη την οικογένειας των Ανδρονίκων Παλαιολόγων. Θτι η
μαμμη αυτού Μαργαρίτα , ήτις εγεννάτο εξ Ειρήνης Παλαιολο:
γίνης έκ Μομφεράτου , ενυμφεύθη τον Πάπον αυτού Φριδερίκον
Γονζάγαν Μαρκίωνα του Μονφεράτου, και απόγονος του Θεοδώρου
υιού Ανδρονίκου του πρεσβυτέρου. Εβούλετο ούν αυτός προς το
πολεμικόν κλέος, και επί των Ούγγαρικών κατά Τουρκίας, προσεκτής
σατο , να επαυξήση και την οικείαν ηγεμονίαν, αποσπών εκ των
Οθωμανών τας Ελληνικής επαρχίας, επί των οποίων ανέπτυσσε .
δι
«αιωματα κυριότητος και κληρονομίας διά την ένδοξον καταγωγής
 432

Αυτοκρατορικού βασιλόπαιδος του Βυζαντίου. Δυγμενης μέν κατά

των απίστων , ευμενής δε κατά των δουλομένων Χριστιανών, έν .
διεφέρετο εις τα δεινά των Ελλήνων, και πολλάκις ωμίλει υπέρ
αυτών προς τον Παπαν , τον αυτοκράτορα, τους Βενετούς και προς
αυτόν τον Φίλιππος Γ . Βασιλέα της Ισπανίας , τοσούτον ισχυρών
εν τη Ευρώπη . Ούτοι μεν υπέσχοντο αυτό συμπράξεις , αλλ' ώ .
φειλον επιβεβαιώσεις και ασφαλείας να έχωσι περί της διαθέσεως
των Ελλήνων, και επί της προς αυτούς αφοσιώσεως. Επί τούτω
ο Νίβερς απέστελλεν πράκτορας προς τους εν Πελοποννήσω , διορ :
γανίζων κίνημα επαναστατικών κατά Τουρκίας, και θραύσιν του
ζυγού . Οι επίσκοποι Λακεδαίμονος, Μονεμβασίας , Ναυπάκτου, Ζυ.
γού και άλλοι, ώς έτι προεστώτες Μαϊνης Καλαμών, όλοι ενθου
σιώντες παρεδέχθησαν την πρότασιν, και έστειλαν την εξής ανα
φοράν διά του Γάλλου πράκτορος Σατορονώλτ ( 1618).
Υψηλότατε άφθέντα δούκα της Ναβερσίας
Παλαιολόγε.
Εγροικήσαμεν με μεγάλην χαράν και αγαλοασιν από τον εκ .
λαμπρότατον Κόντε ντι Καστέλ - Ρινάλδος, μαζί με τον εκλαμ
πρότατον σινιόρ Πιέρο ντε Μέδιτσι , σύντροφός του και συμπατριώ.
της μας, την αγάπη της υψηλοτάτης σου αφεντείας, και την με:
γάλην προθυμίαν, όπου έχεις διά το γένος των Ρωμαίων, και
του οποίου ευχαριστούμεν , και προσκινούμεν την όψηλοτάτην σου
αυθεντίαν, να σου δώση ο Θεός χάριν να ελευθερώσης με νίκες και
δύναμες και ταξες , όπου πρέπει διά να πάμε κόντρα εις τον Α
γαρινόν και οπότε έρθης με τες δύναμες εκείναις, όπου επροείπαν
οι άνωθεν ειρημένοι , και όποτε η υψηλοτάτη σου αφεντία θέλεις
έρθη με εκείνες ταις δύναμες και ταξες όπου μας είπαν οι άνωθεν,
είμασθεν πρόθυμοι να προσκυνήσουμε την Αλτέτζα σου , και να την
ακολουθήσουμεν , και να χύσουμεν το αίμα μας διά την αγάπην
του εσταυρωμένου Χριστού , του οποίου θέλομεν ζητήσει, και
αποθάνουμεν ανταμώς, έως εφόρου ζωής μας . Με τούτο όμως να
έχωμεν δύναμιν και εμπιστοσύνης από τον γαληνότατον και Χρι
στιανικώτατον Ρίγαν, να μη μας εξαφηση είς απολείας και χα
θούμε , εμείς και τα παιδιά μας . Οτι τώρα δεν είναι ωσάν άλλες
βολές, να μας συμπαθήσουν, όπου ο Αγαρινός μας εχάλα, και πά .
λιν μάς εσυμπάθει αμή τώρα , αν μας νικήση , δεν είναι να α
φήση ψυχή από τον κόσμον ετούτον. Το λοιπόν η υψηλοτατη σου
 133

αφεντία θέλεις κάμη να δώση ' πίστιν τών άνωθεν δύω, με τους
οποίους ώμιλήσαμε, ότι κάμνει χρείαν εις το θείον έργον. Και
στέλνομεν το άνωθεν σινιόρ Πιέρο ντε Μέδιτσι (ιατράκον) ως συμ .
πατριώτης μας , και τον πρώτον του τόπου μας, και. ... όπου O

τον έχομεν από τον κάβο της Μάνης έως την Καλαμάτα , και ε.
δώκαμε την θύμησι διά να γυρέψη ζητήματα διά τον τόπον μας.
Και είτι όπου να γείνη και να ζητήση δια τον τόπον μας το
σεργόμεστε . Παρακαλούμε] δε εις το τέλος της γραφής, ίνα δίδη
ο ουρανός της υψηλοτάτης σου αφεντίας πάσαν δύναμιν και νίκην
εις τες αξίες σου ανδρίες και προθυμίαις, και να σε έχομεν πρίν .
τσιπον εδικόν μας.
Ευλαβείς δούλοι και ευσπλαγχνικοί κατά πάντα γράφομεν από
τον κάβο της Μάνης έως την Καλαμάτα και γράφομεν και σε προσ.
κυνούμεν : και υπογράφονται κάτοιθεν οι προεστοί μας ( Ο ).
Eγό Γλυγoρις στέργoμε το ανoθε με τη γενια μου και με το
Χοριο ολο.
Και εγο Πατρικιος Φοκας προσκυνο την όψιλοτητα σου αφεντια.
RY εγο Δημητρακης Κοντοσταυλος με τη γενεα μου κε με τον
τοπον μου ολον , προσκυνο την υψηλοτητα σου αφεντία.
K'
εγο Δημήτρης Νηκλος με τη γενεα μου προσκυνο την υψη:
λοτητα σου αφεντια .
Ιωσαφος ιερομόναχος και ηγουμενος Χελμου εγο Ηκονομος Νερει
χορας Μιλεας προσκηνουμε τις υψηλοτατισου αφεντια τε Νοβερτίας.
Και εγο Δυμότρυς Νίκλος προσκυνο την υψηλοτάτη σου αφεντία
με την γενεα μου ολα και με τον τόπον .
Κε εγο Φραντζισκος Ουιτελου στεργομε τα ανoθε με Ζαρνάτα
ημετερου του βασιλέως .
Κε εγο Κονσταντις Πουβελος στέργoμε το ανoθε με
γενια μου κε με ολι τι Ζαρνάτα.
Γεωργιος Σκουμπλος και Ταβουλάριος Αρδούβιστας με ολην μου
την χορα προσκυνο την υψηλοτάτη σου αφεντια.
Νικητας Μελισσινος και Ταβουλαρις χωρας Πραστιου προσκυν
νουμε την υψηλοτατη σου αφεντια .
Οικονομος Κουτήφαρης με τη γενια μου με με τα χορια μου
Ζιγου προσκινουμε την υψιλοτατησου αφεντιαν.

( 1 ) Εις της υπογραφής των αναφερομένων φυλάσσεται και ορθογραφία ως και εν μέ

5. ม . 2 เ y kvapov,
20
 Δημντρες Στυλιανος με τα χορια μου και με τα γενεα μου
προσκυνο την υψηλοτατυ σου αφεντια.
Εγο Διμεας Βελκουνος χορας Αρεχοβας προσκινου με την υψη-: Ε
λοτατι σου αφεντια Δουκα τε Νοβερσιάς .
Ε
Γεoργος Κορονεος με τα χορια μου προσκυνο την υψυλοτάτωσου
αφεντιαν .
Και εγο Λουκας δι Μεδητζης απο το Βυτιλο προσκινο την
υψηλοτητα σου αφεντιαν
Κε εγο Θεοδορος Στεφανοπουλος με την γενια μου και με το
Βιτιλο προσκινο την υψυλοτητα σου αφεντια.
Κε εγο Θεοδορακις Μαλέβρις με τις γενια μου και με ολο το
χοριο Μανι προσκινο τιν ιψιλοκατι σου αφεντια
Και εγο Κοσταντις Στεφανόπουλος με των γενια μου και με
τον Βυτυλο προσκυνο την υψηλοτη σου ανφεντυα
Μιχαλακυς Κωσμας με τις γενια μου κε με το χοριο μου προς
σκυνο την ψυλοτι σου αφεντία .
Και εγο Λυος Μεδυτζυς από τον Βυτυλο προσκυνο την υψη
λοτατησου αφεντια .
Εξητούντο δε οι Μανιάται και Μεσσήνιοι παρά του κόμητος
δουνός να αφεθώσιν εν πλήρει ελευθέρα συνειδήσει. Ουδέποτε θα
αναγκάζονται να ακούωσι παπικούς κήρυκας αποστελλομένους παρά
της αυτού αγιότητος του Πάπα. Οι δε πεμπόμενοι παρά της
αυτού αγιότητος άνθρωποι, είτε ως αγγελιοφόροι, είτε ως στρα
τιώται άνευ τινός σκανδάλου θα μετέρχωνται την αποστολήν των.
Οσα κτήματα ήρπάγησαν παρά των Τούρκων, θα αποδοθώσιν αυ
τοίς. Προς τούτοις θα διατηρώνται ασύδοτοι άπαντες οι οικούντες
τον βραχίονα της Μαΐνης , Βιτουλον , Τεγέας και Καλαμάταν εκτός
των εμπόρων. Ωφειλεν δε ο Κόμης Δούξ να οικοδομήση νοσοκο Ε

μείον δια πάντα στρατευόμενον πληγωμένον, και να ανακαινίση

άπαντα τα παλαιά μοναστήρια , σχολεία και ακαδημίας της Λα.
κεδαίμονος. Οσα ληφθώσι κτήματα των Τούρκων διά της σπάθης
θα ανήκουσιν προς τους κυριεύοντας ταύτα, οι δε αιχμαλωτι.
σθέντες Τούρκοι και Εβραίοι μετά των κτημάτων αυτών θα α .
νήκουσιν εις τον Κόμητα Δούκα , όστις θά έχη την εξουσίαν
του απολύειν αυτούς. Τα κυριευθησόμενα κτήνη, θρέμματα, βόες ,
όπλα και πολεμοφόδια , ως έτι και αι σωρίαι σιτηρών και παντός
δημητριακού καρπού των Ελλήνων, θα υπόκεινται εις διατροφής
των στρατευόντων .
Προς ταύτα απήντησεν ο δούξ. Γαλλιστι και Ιταλιστι υπον
 155

σχόμενος εν πρώτοις, ότι θα μεταβή προσωπικώς εις Ελλάδας,

και πολεμήση υπέρ των Ελλήνων, άγων μεθ' εαυτού στρατον 13,000
και 60,000 όπλα διαφόρων ειδών. Δι' αυτών θα διοργανισθή
στρατός Ελληνικός τακτικός εξ 20,000 μαχίμων, και διευθυνό
μενος υπό 400 λοχαγών, 80 στρατοπεδαρχών, και ετέρων α
ναγκαίων αξιωματικών. Τούτοις δε προσετίθεντο 2,000 ιππικαι
ένοπλίσεις, τα αναγκαία πολεμοφόδια , τα χρειώδη του πυροβολι
κού , και άπαντα τα πολεμικά εργαλεία του στρατοπέδου. Ακο.
λούθως συνομιλήσας και δου , μετά του Βασιλέως της Ισπανίας, του
Πάπα , και άλλων φίλων , συνεφώνησε μετ' αυτών. Ούτοι δε συ
Μωμολόγησαν συνεισφοράν εκ 2 μιλιονίων λιτρων, αί τινες ώφει:
λον έκαστος να επιδίδη κατ' έτίσιον προθεσμίαν" ο μεν Πάπας
300,000: ο δε Βασιλεύς της Ισπανίας 600,000· και ο Δούξ
200 000 : οι δε φίλοι αυτού 100,000 . Προς τούτοις καθυπε
χρεώθησαν να προμηθεύσωσιν, και μεν αυτού Αγιότης 10 γαλέας
πλήρεις, η δε καθολικοί αυτου μεγαλειότης 10 εκ Νεαπόλεως και
Σικελίας, διαπληρουμένας εκ 4,000 ανδρών. Το δε τάγμα της
Μαλτας 6, αγoύσας εκάστη 200 μαχίμους . Η δε αυτου όψη
λότης και Δούξ έμελλε να επιβιβασθή εκ Γενούας εις 6 γαλέας
πλήρεις ανδρών, και αγoύσας τα χρειώδη χρήματα και εφόδια.
Τοίς 49 τούτοις μεγάλους πλοίους προοετίθεντο πεντήκοντα Ταρ
τάναι ένοπλοι χρησιμεύουσαι εις αποβάσεις επί προςιτηρίων αβα .
θών, και εις μετακόμισιν τροφίμων.
Τα συνομολογηθέντα ταύτα μεταξύ των ηγεμόνων, και την παν
ραδοχήν όλων των αιτημάτων των Μανιατών και δουξ Νίβερς Πα
λαιολόγος έκοινοποίησεν προς τους εν Μαίνη αρχιερείς και πρού
χοντας διά του Πέτρου Μεδίκου εκ Μαΐνης. Τούτον παρεκάλει και
αρχιεπίσκοπος Νεόφυτος δι' επιστολής αυτού γραφείσης τη χύδην >

μεν ιταλιώτιδι φωνή, αλλά γράμμασιν Ελληνικοίς, ένα μετ' αυτού

συγκοινωνήση, και συνάμα παρακινήση ταχύτερον τον Δούκα να
μεταβή εις Ελλάδα, και αρχίση τον υπέρ ανεξαρτησίας αγώνα ( .

(1 ) Η επιστολή αύτη εξήχθη εκ του αρχιβίου Νεαπόλεως χειρογράφου 9323 σελ.

20 έχει δι ώδε.
Ταέντιμοτάτω αυθέντη Πέτρα τιμείως και υγειώς δοθείτω εις τιμίας χείρας.
Καρίσιμο σινιώρ Πετρατζιο ντε πατρον τολτσήσιμο, μολτω 6ι σαλουτω. Ιω βέ.
σκοβο νταλ Πρατζω ντε Μανια, ο σεντουτο περ λα βοστρα σινηορια ετε λε ρεσποτε
ντελ σινηωρ Τζουαν ελουστρισιμο κκε, σεγουντο κκε ο βηστο λα λητερα ντε σην τωρ
Καλαποτο, Ντιο σα και τουτα α λα νοτε σο βενου α καμινατο ντ' αριβαρ, λα βοστρα
σηνιωρια α σκουντραρ βε , Αβεβε γραντε ντεσιδεριω α ειμπαραρ καλκοσι περ ελ μπεν
 - 156

Ταυτοχρόνως έγραψαν και επίσκοπος και ετέραν επιστολών προς τον !

μέγα Μαΐστορα της Μαλτας, όστις εξέφρασεν και αυτός την πρό
θεσιν εις τον συναγωνισμών ίνα απωθήσωσι τον Οθωμανικόν ζυγών
οι Ελληνες. Διά ταύτης και επίσκοπος αυτόν προσεκάλει ταχύτερον
να προσπλεύση ταχύτερον εις ένα των λιμένα της Μαΐνης με άν»
δρας και εφόδια: ένθα θέλει εύρει προθύμους συναγωνιστές τους
Έλληνας (Ο). Μετά του δουκός Νίβερς συνενοήθησαν εις το κίνη

Σιδετο σηνιωρ Τζουανε , και σεντιρεμο ντεους ντε γρατζια και α πασατο , ε τε μ
παραρεμο ντελ σακραντησιμο νoστρο ρε . Ε νου ασκετεμο ντελα βοστρα σηνιορτα , κομο
ασπιτα η Επρεοι ελ Μεστα, κκελ Ντιω δια γρατζηα ανκ' α νου , και σκουντρεμο λα D
βοστρα σιναωρια , κκε βεδρεμο σι ποδεμο μανταρ ελ νοστρο νεοδω, κκε βεννια κολα
βοστρα σηντωρια , κκε βεν αντατα νησιεμε :
ντοβε ει προβετεβα ελ σηνιωρ Τζουαν .
ελουστρισιμο. Μα δ' εσω 6ι μανταρεμω ελ νοστρο φρατε κκε πορταρα λα πολυτζα
Xxx8 βα λασα η μαντε σηνιωρ Καλαποτο , κκη λετζε λα ανταλλα κκε λα σκριβα
p.8
γν γρεγο νοστρο φρατε, και ημπαρεμο ανκ' α νου λι φατι ντ' ελκστρισημο στ.νιω
Τζουαν , μα ανκο σκρηβερεμα ανκ α νου συνα ρεσποτα ντελ νοστρο πατζη. Εσ' ιμ.
πεζωνια λα βοστρα σηνιωρια , κκε βενια ντ' ινκαστρη κουν μουσικτωρια Βαρδεγγε , σε
ποδε σταρ ντ' ακορδο κολ πατρον ντ' εστο βασελω, κκε σεου κκε νο σε μπουπληκα
λι κοσι , περκκε ελ πατρον σερα ποτερο, κκε σι προμετε ντε δαναρη, φαρα κκελ
κκε βολι βουσινιμωρια κκε παρολε . Νο φα φριτουλε , νο με λα φαρε . Νο φα φρατουλε .
Κκι και βορα φατι, μπενζανια σπεντερ, ο νο αλτρο . Ελ κριθε συνα ρεσποτα, κκε
μπεζόνια ντα νου , κκε κκελ κκε μποδεμο ο μανκαρεμο. Το βεσκοβο σκροβω κολ Σ
μιω ιποτε ετε βοστρο σερβιτορ.

1612 Οκτωβρίω α.
19

σφραγίς περιγραφομένη.
ΝΕΟΦΗΤΟΣ - ΤΑΠΗΝΟΣ ΕΙΣΔΟΠΟΣ ΔΑΝΤΗΣ ,

( 1 ) Εντιμότατε , ένδοξώτατε, σοφώτατε και συνετώτατε πάσης τιμής και αξίας *

υπέρτιμε, εν αγίω πνεύματι αγαπητέ και ημέτερε κουμπάρε, σινη ώρ Τζουαν, Καβα
λέρ Φραντζης και Μάλτης, χάρις είη ημίν και ειρήνη και έλεος από Θεού παντο
αρά τορος. Λέομα του παναγάθου Θεού να σε εύρη ή γραφή μας καλά, διότις και η
μείς είγιώς έχωμεν τω σώματι, την δε ψυχήν κύριος είδαν . Ομος το παρόν είναι να
γνωρίσις ή αυθεντία σου, όπως ελάβαμεν την τιμείαν σου γραφην σεπτεμβρίου 29 τα
λες και έχρημεν την υγείαν σου δεύτερον εμάθαμε τα πάθη σου , και εδοξάσαμε τον
Θεόν που ελευθερώνειτους φειλακομένους , και των χημιζομένων λιμήν, και των α
νελπίστων ελπις και βοήθεια. Ετερον την γραφήν δεν αναγνώσαμε διότις δεν γνό le
θομε τον άνθρωπος σου: πλήν τα ήθελα γράψι, όλα τα γινοσκης : ο λαός και ο τό
πος μας στέκουντε στα τεμένη τους, και όσα έπρoμετάριζες όλα τα πάντ’ έχουν με
Θεού δυνάμεις. Και τάχεον μή βραδίνης, δια το όνομα του Χριστού και κόσμος και οι
Τούρκοι ειρηνευτησαν και εξένιασαν, και τώρα θέλει να σε ιδώ , αν είσαι Χριστια Ε
νές και φίλος. Ο κουμπάρος σου και στρατηγός σε προσκυνεί , και εχάρισέ του ο Θεός
υιον, και στέκι δια την αυθεντια σου · έπαρε καράβι και μανιτζιών, και σολδία , και
κοτα όπου να ενοβούμεν στο πορτο Κάγια, να πληροφορηθούν ο λαός και να
βάλωμ : πάσα οδινία και αν βρίσης και είναι μόνια , να έρθουμε εις ορισμούς της.
 157 -

μα και άλλοι αρχιερείς εντός και εκτός της Πελοποννήσου . Ο μεν

Ναυπάκτου και Αρτας Γαβριήλ, όστις περί τούτου συνεκινώνει
μετά του Πάπα (1) έγραψεν την εξής επιστολήν.
Τώ γαληνοτάτω και υψηλωτάτω Δοκί λιβερσίας
το Παλαιολόγω .
Ολον τον κατά Θεόν πόθον και ζήλον, όπου έχης διά τό γί.
νος το ημέτερον μας το εγνώρισεν ο αδελφός ημών Δυρραχίου
Μητροπολίτης Κυρ Χαρίτων γνώριζε η ση γαληνότης και υψη:
λότης πώς θέλομεν να ήμασταν πάντοτε δούλοι σας, και έτοιμώ .
τατοι σκλαβοι να σε δουλεύσωμεν διά την δούλευσιν του Θεού.
Πίστευσε του αδελφού ημών Κυρ Χαριτωνος , ότι σου λέγει την
αλήθειαν . Το όνομά σου το εφανερώσαμεν και το φανερώνομεν
εις άπαντας αρχιερείς τε και άρχοντας και του κοινού λαού. Ο
Θεός να μας δώση χάριν να τον απολαύσωμεν βασιλέα μας . Η χάρις
του κυρίου ημών Ιησού Χριστού είη μετά της σής γαληνότητος .
Ναυπάκτου και Αρτας Γαβριήλ,

Φρονιμώτατοι λίγα γράφουν και πολλά καταλαμβάνουν. Ουχεί έτερον , και ο Θεός Ηη
σούς Χριστός έστω μετά της ευγενεία σου. Ερρoσο.
1612. Οκτωβρίον 8 παλιώ
Sur l'adresse de celle lettere, on lit.
Τώ τιμιωτάτω αυθεντη σηντάρ Σαβαλιέρι Φράντζας και Μάλτας τιμίως και υγιώς
δυθέτω εις τιμίας χείρας .

( 1) ο Γαβριήλ ούτος αλληλογραφεί και προς τον ανεψιόν του Πάπα Κερδινάλιν
Βοργισης. Ο δε επιστολή αυτού προς τον Πάπα είναι η εξής.
Beatissimo sacro pontefice Papa di Roma. Per le visce, e di Cristo e relo
divino, che V. B. have per la solvatione delle nostre anime, et per la
salvatione del corpo, il nostro fratello metropolita di Durazzo, Cariton , ei
have mostrato a tutti noi arcivescovi et populi cristiani, et insieme quel
gentiluomo mandato dal imbasciatore di S. 'M. Cristianissima. Subito ha
vemo laudato la gloria et la bonta di Dio padre nostro signore Jesu Cristo,
il quale a inspirato il core di V. B. in opinione cosi caritevole. Però Bea .
lissimo Pupiclice, noi arcivescovi et alıri populi volemo sempre essere servi
di V. B. et questo confessiamo inanzi Iddio et aucora avante quello su
detto mandato da S. M. Cristianissima, quale si chiama Giov . Cler, al quale
aremu mostrato parte delli luoghi el terre quanto sia stato possibile, et fatto
vedere la multitudine del popolo desideroso di csponensi per la loro liberta,
con questo l'inumerabile richezza che hanno li Tarchi e Hebrei, e più
la comodità et occasione del tempo , poiche à lo sue, santissime oratione il
Turco aterrisse, et più non pote ne per mare ne per terra , conforme po
trà dire de viva voce V. B. il nostro frattelo di Durazzo, et altre cose
inaggiori, mentre cbe a noi è vietato di farlo per rimore. Havendoci dun
que , Beatissidio Poutefice, il cielo faltu vedere questo scguo, siamo iuili ale
 138

Και δούλος της σής γαληνότητος , έχων και πολλών επισκόπων

και άλλων πλείστων αρχόντων την γνώμην, άπαντες δούλοι της σής
γαληνότητος .
ο δε μητροπολίτης Λακεδαιμονίας Διονύσιος λαβών εις μετάλ
λιον την οικόνα του δουκός, απέστειλεν αυτώ το εξής ευχαρι
στήριον,
21

Τα εκλαμπροτάτη και ευσεβεστάτω και Γαληνοτάτω

δουκι Νοβερσίας Κάρλα Παλαιολόγω.
Την εκλαμπροτάτης και σεβασμιωτάτην εικόνα της σής ευδο
ξότητος είδον , και προσεκύνησα, και ιδίως κατεφίλησα , δεό-. 4,

μενος του Θεού αξιώσαι με προσκ νείν αυτήν εγώ τε και πάντες 2

οι ημέτεροι μέχρις εσχάτης ημών αναπνοής, οι ποιήσαι και δια Ε.

φυλάξαι αυτήν ανωτέραν παντός λυπηρού και πονηρού συναντή

ματος, Αμήν .
Ιουλίω ιγ'. ένα τέ.
ο Ταπεινός μητροπολίτης Λακεδαιμονίας Διονύσιος , και ευχέτης
και οικέτης της σής έκλαμπρότητος .
Διαφοροι εκθέσεις συνήφθησαν περί πολιτικής στατιστικής και η .
θικής καταστάσεως Πελοποννήσου , Λευκαδος , Ζακύνθου και άλλων
Ελληνικών χωρών όπως οδηγείται και δουξ δια την εκστρατείαν ( 1 ).

gri et contanti , sperando in nostro Signore Jesu Cristo . el alla buona roi
lontà di V. B. , la quale Iddio guardi per molti anni Amen .
Gabriel, arcivescovo d'Anapacto el d'Arta , con cinque vescovi nostri es
suoi populi lutti servi et schiavi di V. B.
Simile dico io arcivescovo di Gianina con cinque vescovi nostri, et suo
populo, tulli servi et schiavi di V. B.
( 1) Relazione della isola di Sania Maura fatta per lo Stasio Marino di
Nussa cilià di Santa Maura .
In presente nel porto di detta città, dalla parte di scilocco, vi potranno
stare da cinque cento vascelli, tra nave , et galere.
Sarà l'isola da sessanta miglia de circuito é tiene trenta cinque casali.
1.i trenta cinque casali tutti sono abbitati da Greci, el saranno fuochi
miile e cinquecento .
La città di Santa Maura sarà da mille foocbi .
Nella della città vi saranno da dnecento Turchi atti alle arme .
Nella ciltà vi saranno da qualiro milia huomini combillenti cristiani .
Nel castello ci saranno da cinque cento Turchi et cinquanta i Ebrei. 4

Li confini de Santa Maura ,

La Prevesa , dodici miglia da Santa Maura .
Tiene un porto la Prevesa per ogni rento sicuro. Ci potranno stare de
mille vascelli.
 - 159

Τέλος κατά την συμφωνίας απέστειλεν και δουξ διά πλοίου τα πως
λεμοφόδια , τα οποία απεβίβασεν περί τον λιμένα Κουάλιον της
Μαίνης, και έσχεδίασαν πρώτην εκστρατείαν κατά της νήσου Δευ
κάδος και Πρεβέζης Οριον εκδρομής της εκστρατείας ετέθη η Κε
φαλληνία, και αρχηγός του κινήματος Ευστάθειος ο Μαρίνος Δευ
κάδος. Ο δε επίσκοπος Τρίκης Διονύσιος επονομασθείς Σκυλόσοφος
Τολμητίας και ενθουσιών εις τας προτροπής του Δουκός Νίβερς
Καρόλου, όν συνήντησεν πρότερον εν Ρώμη , μετέβη εις Ηπειρον.

Per levante ci è il ponte de terra ferma, per il quale si pud andare

in tutte le parti del levante sempre per terra . Lerato quel ponte, ponendo
due torrioni con alcuni pezzi de artigliara e buona moscheiteria non basta
tutto ii mondo a restaurarla ne socorrerla .
Nel castello in tutto e per tutto vi sono trenta cinque pezzi de artiglieria .
Quando li vascelli stavno dentro del porto nou potranno esser danneggiati
dall'artiglieria.
Tutte le guardie de fuera il castello sono Cristiani.
le guardie del castello sono Turchi.
Confina a Santa Maura la isola Lefcada .
Da capo a capo la Cefalonia grande e piccola, olto miglia distante, è de
Venetiani.
Isola de Paxi per maiestrarle è; de Venetiani, cinquanta miglia da Santa
Maura.
Dal capo del Otranto a Santa Maura vi sono miglia ducento vinti.
Da Corfù a Santa Maura cento miglia .
Isola del Zante, per scilocco, e de Veneciani, cento miglia distante da
Santa Maura .
La bocca del porto per scilocco è stretto e petroso, e per ciò li vascelli
è necessario entrino uno a uno , et non ci è guardia nel porto
Delta isola è fertilissime de tutte vettovaglie, grano, vino , orgio, miglio,
frutti, oglio, vacche, crope, crassati, porci, salvagina, et ogni sorte de ani
mali, boschi con legnami bastanti per fabricar vascelli, galere et galeoni.
Nel iso la de Santa Maura vi sono da 40 vascelli che navegano in mer
canzie per Barbaria , Tunesi, Venetia, e per tutta la Cristianità et Turchia .
Tiene da 500 barche che portano grano e vino a Corfù , al Zante, Cefaluuia
et alıre parte.
De inite le intrade che tengono li cristiani et robbe comestibile pagano,
de ogni quindici, due al Turco.
Le meglio intrade et luoghi sono de Turchi quali sono franchi.
La preschera et salina se affittava da 500 ducati l'anno, ma quando en
tri in mano de cristiani valerà più di venti milia ducati l' anno.
La terra firma tiene intrade iufioitissime.
li Turchi che stanno dentro i Sania Maura più di due milioni dc oro,
gioie, argento e mobili .
Per scerocco nel porio le galere et vascelli non potranno con loro artiglia
rie dannegiare il castello, nè il eastello dannegiare alli rascelli.
Per maestrale vi è fondo, et li vascelli potranno andare sino sotto la for
lezza del castello senza ricever danno nessuno,
 460

Ενταύθα κατηχήσας πολλούς, και έχων συνεργούς τους εκ Παρά

μυθίας Ζώτον Τσίριπον, Γεώργιος Ντέλης, και τινά έτερον καλού
μενον Λάμπρον, διέρρηξε πρώτος την επανάστασιν επιπίπτει με :
' οκτακοσίων κατά τα δύω Τουρκικά χωρία Ζαραβούτσης Τουρ !
καγρίτζαν" και κατακαίων αυτά , φονεύει και αιχμαλωτίζει τα προσ
τυχόντα . Αλλ ' αποκρουσθέντων και διασκορπισθέντων των επανα
σιατών υπό των Τούρκων , συνελήφθη ο επίσκοπος Διονύσιος, κρυ
φθείς εις σπήλαιον εφονεύθη και είτα εγδάρη το σώμα του . Τότε
οι Ιωαννίται κατηγορηθέντες ως συνένοχοι του Διονυσίου εδιώχθη
σαν από το φρούριον, ένθα προ πολλού κατώκουν (1 ).

Per maestrale, in un lucco detto frin, tre miglia di distantia da Santa

Maura , dove si può desembarcar le gente et caminar al istesso ponto com
gran silentio, in arrivando subito si putra dar una scalata al castello , el
quello ilguadagnato è guadagnata la citli et terra firme ; et allora, guada
gnato castello , si può lagliaril ponte di terra firma, a ciò non passi
il socorso ; et tagliaril ponte non si può prima di guadagnar il castello;
el quello una volta guadagnato, nan basterà tutta la potentia del nemico
restaurarla , et si potrà mantener liberamente .
L'altezza delle muraglie della fortezza sarà da sette a otto passi; e, benche
sia misurata predetta altezza, poneremo nove in più con l'altezza delli
lorrioni .
6 Li torrioni sono setle, dove vi sono le guardie.
και
Un torrione dal altro teneva distantia un tiro di pietra con mano uno
dal altio .
Per guadagnar detta isola con facilità , sarà il più accertato dar una sca
lata , come si è delto al improviso, perchè guadagnata la fortelezza, si ta
gliara il ponte et si starà sicurissimo; et si può sustentar per sempre con
fortificar, come si darà . Solo è bisogno la volontà di Dio, della Macsta eal.
tolica del rè di Spagnia come potentissimo, la benedictione di Sua Santita,
agiuto della cristianilà, et del Ordine della militia Cristiana sotto il titolo
diNosiro signoro e di san Michele Arcangelo por tener effetto detta impresa.
Offere detto Stasio Marino le sua persona nella detta occasione.
Le case della cilia tulte sono più superiore delle muraglie del castello ;
et essendone padroni della città case, de sopradetic case si potrà bat
lere il castello ,
Li vascelli potranno battere il castello per ogni vento,
Noa si polià pigliar in altro tempo ecetto che nel mese di Settembre, per
chè tutta la cavalleria in quel ternpo stira nell'armata .
Per disbarcer in terra saranno necessarii tre o quattro milia homini .
La Prevesa sara da 100 foebi. Potrà tenir 130 Turcbi combatienti. Et
cosi oſſero et la firmo di mia mano.

In Nussa di Marzo 1623,

Εγώ Στάζιος Μαρίνος.
( 1) Ορς Ιστορίας της Ηπείρου παρά Pouqueville τoyage dans la grece T. V.
τηλ . 28 .
 101 amper

Ολα όμως τα σχέδια του Δουκός Νίβερς ταυτοχρόνως διεμαι

ταιώθησαν. Διότι πέντε μέν πλοια έτοιμα να αποσταλώσιν εις Ελ
λάδα με πολεμοφόδια εκάησαν εις τους λιμένας της Γαλλίας. Οι
δε Ελληνες μη λαβόντες τας υποσχεθείσας βοηθείας, απεθαρρύνθη
σαν. Μάτης ο Πάπας και ο Δούξ παρεκίνουν τους άλλους ηγεμόνας
να συναγωνισθώσιν υπέρ της Χριστιανοσύνης. Οι τότε εκ νέου δια
σπασθέντες πόλεμοι διεκώλυον αυτών πάσαν προθυμίαν . Οι Βενετοί
ώριμώτερον σκεπτόμενοι, έβλεπον εις πόσον μέγαν κίνδυνον εξετί
θεντο οι Ελληνες . άνευ του να ωφεληθώσιν το ουδέν , παροτρυν
νόμενοι κατά τυράννου δυσμαχήτου, και αείποτε υπερέχοντος πάσης
Χριστιανικής δυνάμεως , Μάτης και δηθείς Παλαιολόγος ήθελε να συ.
στήση ιπποτικών στρατιωτικών τάγμα έτοιμον εις πάσαν βλάβης
κατά των απίστων , το τάγμα τούτο συνέστη περί το 1647 επί
των αυτών νόμων και σκοπών, ως εκείνο της Μελίτης. ο δε Πα.
λαιολόγος δια των παρασήμων του αγίου Γεωργίου, ού την μετω
νυμίαν έφερε, περικόσμιος πολλούς των Ελλήνων , εν οίς και τον
ρηθέντα Πέτρον Μέδικον και Ιάκωβον Μανδρικάρην κόμητα Ζα.
κύνθιον πατερα ανδρείου μαχητου επί του Κρητικού πολέμου ( 1 ).
Ουδέν όμως ωφέλησε και τούτο τους εν Ελλάδι δεινοπαθούντας Χρι
στιανούς. Ο μεν ζηλος του Ποντίφικος Παύλου αεί διεκρίνετο υπέρ
αυτών . Αλλ' αυτός δολίω αεί σκοπώ διετίθετο τους ηγεμόνας, διο
τι εσκόπευε να καθυποτάξη την Ελληνικής εκκλησίαν εις τον θρό
VOY TOU .
Οι ήγεμόνες εις τας προτροπής του Δουκός τα πάντα μεν
υπέσχοντο, αεί δε δια τας προς αλλήλους ζηλοτυπίας εις νέους
πολέμους διασπώμενοι, ανέβαλον την άμεσον συνεργείαν προς α
ποτίναξιν του Ελληνικού ζυγού . Ούτω το σχέδιον του Δουκός Νί
βερς έπεσεν εις λήθην (2), αφού τοσούτον επειράθησαν και υπο
κρύφως αμφότεροι Ελληνες, και ηγεμόνες να σαλεύσωσι τον θρόνον
του Βαρβάρου.
Περί τους αυτούς χρόνους και επισκέψασα πανώλη έν Ιταλία και
τεμάστισεν και τας νήσους του Ιονίου. Την νύκτα των Χριστογέ.
νων αίφνης εφάνησαν σημεία πανώλης εν τη πόλει Κορυφών της

(1 ) Nous due de Nivernois, promettons au seigneur Pierre de Medicis,

qu' au premier chapitre general , qui se tiendra de notre ordre, nous ob
tiendrons pouvoir et autorile de distribuer l'ordre à ceux de son pays :
qui auront les conditions requises, et selon l'avis du dit seigneur Pierre de
Medicis et des premiers du dit pays.
(2) Nani dell' istoria Veneta, Lib . I, pag. 46.
24
 462

Κερκύρας (1699). Τπηρέτης τις τού ευγενούς οδηγιτριανού Σαραν

τάρη, παραλαβών μανδήλια εκ πλοίου τινός ξένου προσπλεύσαν»
τος εις Κέρκυρας, εδωρήσατο τη κυρία αυτού. Η δε εστόλισε μίαν
των θυγατέρων, ήτις μετ' ολίγον απέθανεν. Οι συγγενείς κατά το
σύνηθες προσελθόντες εις την οικίαν, ίνα συλλυπηθώσιν, εμολύν
θησαν απροβλέπτως, και εξελθόντες μετέδωκαν το μίασμα εις τα
διάφορα μέρη της πόλεως ένθα συνώκουν. Του γενομένου δηλω»
θέντος παρά τη κυβερνήσει , και ανακαλυφθείσης της πηγής , ο Σα• $

ραντάρης μεθ' όλης της οικογενείας περιεκλείσθη εν τω λοιμοκομείων

Αλλ' ο λαός εξορμήσας εις το βαύλαρχείον εζήτει θανατικής ποινήν
επ' αυτού. Διό ο Σαραντάρης κατεδικάσθη εις θάνατον αδίκαστος
και αναπολόγιστος , καίτοι ήν δικηγόρος το επάγγελμα. Η θανα
τική ποινή αυτού ετελέσθη εν πλοίω, όπου εφόνευσαν αυτόν διά
τουφεκισμού.
Προβλέψεις υγειονομικαί εποιήθησαν καθ' όλας τας λοιπάς νήσους
τεθεντων φυλάκων εις τάς παραλίας Ζακύνθου και Κεφαλληνίας. Η
πανωλη εν τη νήσο Κορυφών περιεστάλη εις 60 μόνον λοιμοβό
τους αποθανόντας . Η θεία βοήθεια διά της μεσιτείας του θαυμα
τουργου Σπυρίδωνος διεφύλαξε την νήσον εκ του να προχωρήση
πλείον εις την πόλιν και τα εκτός αυτής. Ολοι οι Κερκυραίοι παν
δημι συνέδραμον εις τον ναόν του θαυματουργού ευχαριστούντες
και
αυτόν . Η εγχώριος Κυβέρνησις προς ευγνωμοσύνην διατάξασα ετή
οιον δοξολογίαν προς τον ύψιστον, και Λιτανείαν του ιερού Λει
και
ψάνου του αγίου Σπυρίδωνος κατά την εορτήν των Βαΐων ημέραν
της καταπαύσεως της πανώλης, εξέδοτο περί τούτων το εξής διά
ταγμα.
1630 Ιουνίου 7

Ε
Το εκλαμπρότατον διοικητήριον Κορυφών.
Γενομένης ενστάσεως παρά των Συνδίκων της νήσου προς το
εκλαμπρότατον διοικητήριον, όπως ανά πάσαν Κυριακή των Βαΐων
τελήται λιτανεία τού Λειψάνου του Αγίου Σπυρίδωνος διά συμ"
μετοχής απάντων των σωματείων και τούτο ένα απονέμωνται τα
ευχαριστήρια προς την θείαν Μεγαλειότητα , ότι ελύτρωσε την πό :
λιν εκ της επελθούσης λοιμικής νόσου, ώς δηλούται διά της α
ποφάσεως του εκλαμπροτάτου διοικητηρίου την διαταγήν ταύτην
επικυρούσα η Κυβέρνησις Κορυφών διατάσσει , όπως η λιτανεία εκ
τελήται ετησίως κατά την προσδιορισθείσαν ημέραν. Αυτήν δε συν :
 163

εκπέμπουσιν το σωματείον του Αγίου Σπυρίδωνος-εκείνο των ρα

πτών-ως και το των υποδηματοποιώντων αδελφών της υπερα
γίας Σπηλαιωτήσσης - το αδελφάτος της υπεραγίας Αντιβινιωτησ
-

σης-το σωματείον του αγίου Νικολάου - και Πρωτοπαπάς μετά

του Γραικικού κλήρου. Η περιοδία της λιτανείας διατάσσεται αρ
χομένη εκ του κωδωνοστασίου του Αγίου Σπυρίδωνος, και προα
γομένη μέχρι της προς το Μανδράκιον πλατείας, και εκείθεν κατά
την οικίαν του φρουράρχου και παροδεύει κατά την εκκλησίας της
Πλατυτέρας . Εντεύθεν δε προοδεύουσα και λιτανεία μέχρι των θυρών
των δρυφάκτων του φρουρίου, εκπορεύεται μέχρι της οικίας Φέ
στα , και τελειώνει εκείθεν επανάγουσα εις την εκκλησίας του
Αγίου.
Σημειούται δε ότι οι διοικηταί πρώτον οφείλουσι να συμπαρα
σταθώσιν εν τη Επισκοπή των Αατίνων, όπου τελείται η εορτή
των Βαΐων , και είτα ελθόντες εις την εκκλησίας του Αγίου, λι
τανεύσωσι το Ιερόν Λείψανον, ο Πανιερώτατος Λατίνος Αρχιεπί
σκοπος, ώς έτι ο κλήρος αυτού εξαιρείται της προπομπής, ανήκει
δε εις την θέλησιν αυτών το να ακολουθήσωσι την λιτανείαν ως
ιδιώται (ο ).
Καίτοι δε η νόσος εξηφανίσθη, ετέρα νόσος πολιτική ήρξατο
να διαφθείρη τους έως τότε ησύχους πολίτας. Το άρχοντολόγιον
της Κερκύρας εξασκούν τας υπεροχάς αυτού, υπεροπτικώς εφέρετο
κατά των ενδεών . Εις όλα τα βάρη και τας προσωπικές υποχρεώ
σεις οίον φυλακάς, συστρατείας και εργασίας υπέκειντο μόναι αι
κάτω κλάσεις του λαού. Οι χωρικοί ως ανδράποδα μεταχειρίζοντο
υπό των μεγαλοκτημόνων κυρίων. Οι υποκρύφιοι απεσταλμένοι
παρά του αντιβασιλέως της Ισπανίας Οσούνα είχον εισηγήσει προς
τους νησιώτας απείθειαν εις τας αρχάς, και αντίδρασιν εις τα
κελευόμενα παρά των αρχόντων. Εμεμφοντο μεμψιμοιρούντες αυ
τους οι δυσγενείς, και κατεβόων το πρώτον κατά του αριστοκρα
τορικού συστήματος της πολιτείας, ότι κατεστέρει άπαντα τον λαόν
εκ των πολιτικών δικαιωμάτων. Οι αποτυχαίνοντες του να συγ
καταλέγονται εις το αρχοντολόγιον και να μετέχωση του συμβου
λίου της κοινότητος σφόδρα ερέθιζον τους απλουστέρους κατά προ
σώπων ευγενών, άτινα εξελάμβανον ως τα μάλλον αντιδράσαντα
εις την εκλογήν των. Προ πολλού η Γερουσία απεφήνατο, ότι ού»

(1 ) Ροjago ανωτ . Τ, Ι . 174.

 464

δεμία άλλη αρχή έχει δικαίωμα να επεμβαίνη εις τα πραττόμενα π.

και ψηφιζόμενα παρά του συμβουλίου της κοινότητος, και ότι ου

δείς δύναται να εισαχθή εις το συμβούλιον διά χάριτος του ηγε :
μόνος. Αλλ' οι έν Κερκύρα εξαιρούμενοι διετάραττον τα καθεστώτα ,
εφεσιβάλλοντες προς την εν Βενετία ανωτέραν άρχήν τας καθ' εαυ
των πράξεις του συμβουλίου . Στάσις διά ταύτα εξερράγη παρά
των δυσαρεστημένων κατά των προυχόντων της πόλεως Κορυφών.
Οι χωρικοί απαρνούντο αναφανδόν να εκπληρώσωσι τας αγρολη :
πτικές υποχρεώσεις προς τους πολίτας γεωκτήμονας. Με ένοπλον
χείρα απεδίωκον τους απαιτούντας τα πάντα και έδαφονόμια. Η
θελον να ορμήσωσιν εις την πόλιν, να σπασωσι τας φυλακές και
να αρπάξωσι τους εν αυταίς δεσμίους .
Α' . Βενετικαι αρχαι ώκτειρον τους νησιώτας ένεκα τοιούτων θο
ρύβων, οίτινες διήρους αυτούς και απεσκλήρυνον τας ψυχάς. Ιερώνυμος
ο Ζάνες προβλεπτης και κατεπάνος Κερκύρας έγραψεν εν τη ανα:
φορά αυτού προς την Γερουσίαν ( 1610 ) τα δε .
«« Μεταξύ ευγενών και δημοτών υπάρχουσι σφοδρόταται δυσα .
ρέσκειαι, ιδίως δε αφού η υμετέρα Γαληνότης παρεχώρησεν εις το
συμβούλιον , ότι ουδεις εισαχθήσεται εν αυτώ άνευ της προσηκού
σης πρότερον ψηφοφορίας. Και τοι δε επί του καιρού μου διάφοροι
απεπειράσαντο να εισέλθωσι, δεν έλαχον όμως πλείονας των τεσ
σάρων μέχρι των δέκα ψήφων, ενώ ουδέν των απαιτουμένων τη
ικανότητα αυτοίς έλειπεν. Εντεύθεν κλεισθέντος του συμβουλίου αυ
τοίς , προσήγαγον ενστάσεις και μομφής καθ' όλων των εγγεγραμ.
μένων εν τη βίβλω της ευγενείας. Το δε σπουδαιότερον πάντων
προς υμετέραν επίγνωσιν είναι, ότι άπαντες ούτοι , ιδόντες εαυτούς
στερηθέντας τοιούτου δικαιώματος πολιτογραφήσεως και συμμε
τοχής εκ παντός προνομίου της αριστοκρατείας, διάγουσιν δυσα:
ρεστημένοι και ένα πλήρει ανησυχία ψυχής Τούτο δύναται να πας
ραξη αξιοσημειώτους κακές συνεπείας, υπερπλεοναζόντων αυτών
κατά αριθμός και δυνάμεις συμπατριαστών και πλούτου. Οθεν μετά
πάσης συστολής λέγω, ίνα ή υμετέρα Γαληνότης προβλέψηται τα 99

κατάλληλα επί διατηρήσει τάξεως και ευπειθείας τοιούτου λαού.

Αι αντιπαθειαι όμως και η αλληλομαχία έκορυφώθησαν ώστε
ουδέν ήδύνατο να καταβαλη τας βιαίας εξωθήσεις του λαού. Το
1 6 4 0 ότε διεδέχθη εις την αρχήν τον Δομενίκον Βενδραμίνον και
Ααρκος Αντώνιος Μέμος, πολλοί των φαυλοβιων προσέβαλον το
παλατιον του πραιτωρίου έδραν του Bούλου. Εποίησαν έφοδον εις
τα , φυλακας, κατέθραυσαν τας θυρας, και αφήρεσαν τους κακούρη
 163

γους . Ο Βαύλος Κερκύρας και άπαν το διοικητήριον οργισθέντες

εξήγαγον την φρουράν, όπως απωθήσωσιν τους στασιαστάς. Αλλ'αυ
τοί ενθαρρυνόμενοι υπό τών άρχισυνωμοτών , ών οι ισχυρότεροι
ήσαν δυσαρεστημένοι αντέστησαν εις την δημόσιον δύναμιν, συ
νεπλάκησαν μετ' αυτής, και το αίμα έτοεξε κατά γής άμφωτέρου
θεν. Ο Γερουσία μαθούσα μετ' ολιγον τα γενόμενα, απέστειλε τον
Αλοΐσιος Γεώργην κατ' επάνω στρατηγόν, και γενικών προβλεπτην
των τριών νήσων, ένα καθησυχάση τας ταραχάς . Αυτός δε κα
ταδιώξας τους στασιαστάς διεσκόρπισεν , συνέλαβε τους αρχισυνω
μότας , και αυστηρά δικαιοσύνη χρώμενος, κατεδίκασεν τους μεν
εις θάνατον, τους δε εις τας γαλέας ως θητας, με κοινήν ευ.
χαρίστησιν των αγαθών πολιτών. Νέαν δε απόπειραν στασιαστικής
διέλυσεν Πέτρος και Ναβαλιέρος τω 164 2 μετελθών άπασαν αυ
στηρότητα, έως έχαλινώθησαν οι στασιασται, και δυσκόλως ανέ
κυπτoν κεφαλήν οι δυσαρεστημένοι ( 5 ) Ο αυτός Αλοΐσιος Γεώργης
και προβλεπτης των τριών νήσων άριστα διατάγματα διέταξε περί
γεωργίας, εμπορίας και εξαγωγής.
Ουχί ανόμοια επράττοντο και εν ταις άλλαις νήσοις. Ανέκδοτον
χρονικών περισωθεν παρά τη οικογενεία Κομούτου διηγείται την
στάσιν τών Ζακυνθίων περί τους αυτούς χρόνους . Τούτο συνεγράφη
υπό Αγγέλου Συμμαχίου ανδρός σπουδαίου περί τον Ελληνα λό
γον και την προςηγορίαν φιλοσόφου εν τη ακαδημία του Πατα
βιου λαβόντος ( 2). Ινα δε μή διακόψωμεν την σειράν των διη
γήπων συγκαταχωρούμεν αυτό ενταύθα ολόκληρον.
Διήγησις του Ρεμπελιού των ποπολάρων (α) εις το νησίον
της Ζακύνθου όπου έγεινεν εις τους 1628.
Την παρούσας διήγησιν έβουλήθηκεν εμού του Αντζόλου Σου
μάκη του ποτέ τζόρτζη από το άνωθεν νησί της Ζακύνθου να
την βάλω εις ενθύμησιν , διά ποίαν αφορμήν και αιτίαν ο λαός
όλος της χώρας του άνωθεν νησιού έσηκώθηκαν κατ' επάνω του

1 ( 1) Marmora VII- 398. – Pojago, ur. 915 .

(•) Apantismatologia. overo racoglimento poetico dei più fioriti ingegni
nella sollene coronazione in filoscia e medicina dell'eccellentissimo signor
Angello Sumachi nobile del Zante consecrato all'illustrissimo et eccellentie
simo signor Battista Nani, .Cav. ee proc. di S. Marco Merilissimo, -Etyrába
έν Βενετία .
( α δημοτών.
 466

πριντσώπου τους και των αρχόντων με βουλή να κόψουν τους άρ

χοντες, και εις ποίον καιρόν συνέβη η υπόθεσις (β) αυτή.
Εις τον χρόνον τών 1628 οι τόποι της Αφρικής ήγουν της
Μπαρκαρίας, έχοντες αναρίθμητον λαόν κουρσάρων (γ) με καράβια
και κάτεργα έκαναν μεγάλας ζημίας όλων των Χριστιανών τόσον
του βασιλέως 1ης Σπανίας , ωσάν και της Φράντσας , και των
Βενετσιάνων και άλλων Χριστιανών. Θαύμα ήταν μεγάλον αι ζη 1

μίαι, όπου έκαναν των Χριστιανών αυτοί, ώστε ενώ πτωχότατοι

ήσαν, ευρέθησαν εις ολίγον πλούσιοι από τα περισσά κουρσεύματα.
Αιτία, όπου επλήθυνε το γένος των Κουρσάρων, έγεινεν ο Ρήγας 04

της Ισπανίας, ο οποίος έδωξεν από τους τόπους του εβδομήντα

χιλιάδας Γρανατίνους, και αυτοί απέρασαν εις την Αφρικής και
είς ετέρους τόπους της Τουρκίας, και εκεί σμίξαντες με τους
Μπαρμπαρέσους και Τούρκους έπιασαν την πίστιν του Μωάμεθ,
και έκαναν Τούρκικα εις το κρυφό : αν υπήγαιναν καμίαν φοράν
εις την Ισπανίαν , οπόταν τους έδωξεν ο Βασιλεύς καθώς είπα .
Οι Γραναδίνοι αυτοί ήσαν άξιοι άνθρωποι και τεχνεμένοι , και ή .
ξεραν επιστήμας και τέχνας, και έκαμαν να μάθουν οι κάτοικοι
εις όλες εκείνες τες χώρες κάθε τέχνης και επιστήμης όπου πρώτα
δεν είχαν. Ησαν και καλοί μαστόροι των καραβίων και κατέρ
γων , με τα οποία έδωσαν περίσσιας ζημίας εις όλα τα έθνη
των Χριστιανών. Διατί ενώ πρώτα αρματωναν έξη και επτά κά
τεργί , μόνον τώρα άρματώνουν εις όλην την Αφρικήν είκοσι δύω
μεγάλα και ανδρειωμένα κάτεργα
Εις τον καιρόν τούτον είχαν βέβαια γνώμης οι κουρσάροι της
Αφρικής να κτυπήσουν με την αρμάδα τους (δ) και το νησί της
Ζακύνθου, ώς είχαμεν τα μαντάτα (ε) από πολλούς τόπους. Διά
τούτο ο λαός της Ζακύνθου έβαλθη εις ορδανίαν (ς) από τον α
φέντη τον Γκενεράλη Δαπόντε, οπου τότε ευρίσκετο εις Ζάκυνθος
στελμένος από την Γαληνοτάτην αυθεντίαν της Βενετίας, διά να
κρίνη τον λαόν εις τα παράπονά του, όπως άν ήρχοντο εχθροί,
να είμεθα έτοιμοι , να τους δώσωμεν πρόσωπον, και να τους
πολεμήσωμεν ώς πρέπει . Ετοίμασεν διά την αφορμήν ταύτην δε
κατέσσαρους κατεπάνους δι' όλον τον λαόν της χώρας, και αυτοί
έμπιράζοντο πάσαν ενορίαν ένας, διά να ήναι έτοιμος εις κάθε
καιρόν όταν έλθουν οι εχθροί να συμμαζώνεται με τάξιν καθέ ξ.

(3) γεγονός. ( γ) πειρατών. ( δ) στόλου . Ο δήλωσιν. ( «) διετάγη.

A
 467

νας εις τον καπετάνιόν του, και αυτός να συντρέχη με όλην την
συντροφίαν (ζ) να ευρίσκη τον Κουβερναδούρον ( η) του νησιού
διά να λαβαίνη δρύινίαν εις ποίον τόπον έχει να υπάγο να φυ»
λάξη την χώραν, και να εναντιωθή των εχθρών. Κάθε όμως βράδι
έκράτουν φύλαξι δύο καπετανέοι όλον το καλοκαίριον, όταν ήταν
φόβος και ο ένας επήγαινεν εις τον σταυρωμένον, οπού είναι
ή άκρα της χώρας, και έστελνε είκοσι πέντε ανθρώπους εις τον
κάβον της πούντας (Θ) διά να ξανοίγουν όλον το πέλαγος, και
εάν ήρχετο κανείς εναντίος έδιναν το αξιζο (1) αυτοι εις τον
καπετάνιόν τους και αυτός εις το κάστρο του αφεντός του Πρε:
βεδούρου και του Κουβερναδόρου της χώρας. Ομοίως έκαναν και
και άλλος, όπου έφύλαγεν εις τον μόλον όπου είναι η μέση της
χώρας. Και εις τούτον τον τρόπον εκυβερνούντο όλοι. Εις το
άλλο μέρος της χώρας πάλιν, ήγουν έξω εις το ποτάμι την με
ρίαν του Σαρόκου (να), όπου είναι η ετέρη άκρη της χώρας, έ.
στεκαν ένα μέρος από τους καβαλαρέους της στρατίας, και έτερος
πεζοί λεγόμενοι κουριέριδες από τα χωρία, ως συνιθιζετο πα
λαιoύθεν . Από τους στρατιώτας τούτους , έστελναν ένα μέρος πα•
ρόξω, ήγουν εις τον άγιος Σπυρίδωνα ένα μίλι μακρυά από την
χώραν κατά την παραθαλασσίαν διά καλητέρα φύλαξι. Και πα .
ρ ' εμπρός πάλιν εις τον κάβον του βουνού Ραυτόπουλου , όπου
ξανοίγεται όλον το πέλαγος έβαναν δώδεκα άνδρας και τέασαρα
άλογα εις τον τόπον τούτον κλείεται δαμάκι το πόρτα της χώ
ρας . Εις δε τα επίλοιπα μέρη γύρω του νησιού εστέκοντο έτε
ραι βίγλαις όπου παντοτινά γίνονται από τους χωριάταις. Και
εις τούτον τον τρόπον κυβερνούνται για κάθε κουρσάρον και έ
χθρόν με επιτηδειοσύνην.
Εις τούτες τες βίγλες, όπου εγίνοντο πάσαν νύκτα πολλοί και
αρχοντόπουλα, και έτεροι από άλλας ενορίας της χώρας, οι οποίοι
επήγαιναν διά χαράν τους , και εσυντρόφευαν τον καπετάνιον της
βραδινής, όποιον καθένας ήθελεν και κατά την αγάπην, και το
σέβας, όπου επρόσφερεν και την φιλίας, όπου με αυτόν είχεν και
εδείχνονο και αυτοί πως είναι άξιοι διά πόλεμον. Εστεκαν δε
εις την βίγλαν έως μισής ώραν της ημέρας. Επειτα αφού έβάνοντο
εις τάξιν εύμορφην, ήρχοντο εις τον φόρον, και εκεί έμπροσθεν του
λαού, έκανον πέντε έξη γύρους, ρίπτοντας αρκουμπουζίαις και δείς

( ) λόχος ω) στρατιωτικός διοικητής (0) νύν Κριονέρι (1) είδησιν (α) προς νότου,
 463

χνωντας παρουσίας και ανδρίαν. Διά τούτο οι νέοι ώρέγοντο να

κάνουν συχνά ταϊς παρουσίαις αυταίς , και ευχαριστείτο ο λαός ,
και τους έκαμάρωνε , και καθε καπετάνιος επάσχιζε να σέρνη πολ
λους ανθρώπους μαζή του εις την συντροφίαν του , και επιδεξιεύετο
εις τα άρματα και εις την ταξιν συχνά.
Και βλέποντας και Γουβερναδούρος του νησιού, ο οποίος είχε την
επιστασίας του πολέμου εθαύμαζε διά τόσους ανθρώπους όπου πας
καπετάνιος είχε μαζί του, και δεν ήξευρε αυτός , ότι αυτοί ήσαν
δανεικοί από άλλες συντροφίες και έχαιρετο ότι η χώρα αυτή έχει
περισσόν λαόν και δύσκολον εστοχάζετο να καταπατηθή αυτή από
εχθρούς . Αλλ' όμως με τον καιρον έκατάλαβε πως ήταν η δουλειά
και περίσσια του εκακοφάνη διότι εις ώραν χρείαν, οπού ήρχοντο
εχθροί δεν ήξευρε πόσος λαός να σταθή εις τα άρματα είχε η
χώρα, και να κυβερνηθή δια τον εχθρόν . Διά τούτο ελόγιαζε και
Γουβερναδούρος να εύρη στράταν και μεθοδον όπως διορθώση τα
πράγματα , διότι ως απεσταλμένος και πληρωμένος από την αυ
θεντίαν να βλέπη το δίκαιον και να διορθόνη τα πάντα είς όποιον
τόπον έστέλνετο να κυβερνήση, είχε χρέος να ζυγίζη όλα με μέ
τρον σωστών και μετρημένον , και να κυτταζη την αληθοσύνην, έ
πειδή είχε επανωτου το βάρος από την κυβέρνησιν και αν συνέ
βαινε κακόν εναντίον , έπρεπεν αυτός να το πληρόνη με την πέ
δευσίν του, έξω όπου έχανε και την τιμήν του, και δεν του έδιναν
καμίαν πλέον εξουσίαν.
Εις τον καιρόν δε τούτον ήτον Γουβερναδούρος ο Κόντε Μοτσε
νίγος από τα μέρη της Φραγγιάς σούδιτος Βενετσιάνος και άρχον
τας πολύ φρόνιμος και επιτήδειος. Επειδή δε αυτού και καιρός ε.
σοθη, ήλθεν εις τον τόπον του ο Κόντες Στραπούλδος περίσσια ευ
γενικός και αυτός πηγαινάμενος δε εις την Βενετίας και Μοτσενίγος
εφανέρωσε ως εχρεώστει , εις την αυθεντίαν τα γενόμενα εις την
Ζάκυνθον, και εσυμβούλευσε να γράψουν εις τον Πρεβεδούρον της
Ζακύνθου να αρολάρη ( €) όλον τον λαόν της χώρας και να κράξη
κάθε καπετάνιον με την συντροφίαν του να τους γράψη κατ' όνομα
και ούτω να βεβαιωθή πόσος λαός ευρίσκεται, και να δώση απές
κρισιν καθαράν δι ' αυτό εις την αυθεντίαν δια να εμπορέσουν να
κυβερνούνται , όσοι έχουν το βάρος του πολέμου εις τας περιστά
σεις, και να ετοιμασθούν διά καθε αντίστασιν.

(ιβ ) καταγραφής
 163

Ο τότε Πρεβεδούρος Πέτρος Μαλιπιέρος 60 χρονών ηλικίας άν

θρωπος , άμα έλαβε την διαταγήν της αυθεντίας εκάλεσε σπουδα .
χτικά τους συνδίχους της χώρας, και τους εφανέρωσε την διατα
γήν. Οι συνδιχοι όμως του απεκρίθησαν, πώς τούτο θα δυσκολευθη
διατί άμα ο λαός αγροικήση τούτο, δύσκολα συγκλίνει να γραφθούν
μήπως το πάρη ότι θα γένουν στρατιώτες να βγαίνουν από τον
τόπον τους και όχι διά φύλαξιν της νήσου , αγκαλά και το πράγμα
έχει καλόν σκοπόν και τέλος. Και διά τούτο να πασχίση και εκ
λαμπρότης του να μη κακοευχαριστηθή ο λαός, και αυτή η αυθεν.
τία , η οποία θέλει αυτό διά καλήν προφύλαξιν της χώρας. Να
προφωνήση δε εις τον λαόν ότι αβιζάρει ( γ) το Σενάτου της Βε
νετίας, πως η αρμάδα της Μπαρμπαρίας έχει γνώμην να κτυπήση
τον χρόνον εκείνον ( 1628) το νησί, και διό είναι αναγκαίον να
γραφθη ο λαός όλος, διά να ηξεύρουν πόσος είναι τόσον εις την
χώραν, όσον και εις τα χωρία. Ο Πρεβεδούρος έκαμεν, ώς τον
εσυμβούλευσαν οι σύνδεχοι, αλλ ' ο λαός δεν αγροίκησε με ευχαρί
στησιν την διαταγήν και την εμέτρα με κακόν συλλογισμόν, και
έπαραπονείτο εις τους Συνδίχους , πώς αυτοί οι πατέρες της χώρας
πρέπει να εναντιωθούν εις την προσταγήν του Πρεβεδούρου, και να
μην έχουν το ένα τους (ιδ) με αυτόν, ως και οι άλλοι άρχοντες
του τόπου . Οι συνδιχοι, οπού ήσαν τότε ο Σινιόρ (ιε) Μικέλης Φα
σόης, Τομάζος Μοτσενίγος (αβουκάτος και άξιος άνθρωπος), και
Γεώργιος Μαρτελάος δεν έλειψαν να παραστήσουν εις τον Πρεβε
δούρον τα παράπονα του λαού εις την κακήν θέλησιν , και να τον
συμβουλεύσουν , και να παύση της διαταγήν, ή να τους γράψη ολί
γους κρυφά και έξω από την πόλιν. Μα ο Πρεβεδούρος βιαζόμε
νος όχι μοναχά δεν άκουσε τους συνδίχους, αλλά κατέβη μίαν αυ
γήν εις τον φόρον, και εκεί αφού έκραξε τον καπετάνιον Νούτσον
Συγούρον και όλην την κομπανίας, όπου είχαν την βιγλαν εις τον
εσταυρωμένος έγραψεν αυτόν και όλους τους άλλους με το όνομά
τους και κακοφανισμόν, ως να ήθελε γράφωνται σκλάβοι.
Η πράξις αυτή έκακοφάνη όλουνού του λαού , και έσκλήρυνε την
καρδιαν, ως και των συνδίχων· διότι ο Πρεβεδούρος έκαμε τα έ
ναντία, αφ' όσα τον έσυμβούλευσαν και τούτο έγεινεν αιτία σκαν :
δάλου, ώστε αμελούσαν πως δεν θέλει κανείς να απογραφή μά
λιστα να υπάγουν όλοι εις το κάστρου , και να παραπονεθούν όλοι

(γ) ειδοποιεί (ιδ ) συνενούται (α) κύριος ,

22
 - 170

τις τον Πρεβεδούρου , και να τον βρίσουν δι' αυτήν την αδικίας
και παραφροσύνην του. Τούτο το κίνημα του λαού ήταν πολύ ά
ταχτο· διότι έπρεπε να διαλέξη δέκα ή δώδεκα από τους πλέον
προεστούς και γέροντας, και αυτοί αφού όμιλήσουν πρώτον με
τους συνδίχους, τότε να υπάγουν εις το παλάτι επάνω και να
ζητήσουν δικαιοσύνης και να επιτύχουν ό,τι ήθελαν . Αμή όταν
ο Θεός οργισθη τους ανθρώπους διά τας αμαρτίας του, πέρνει
τον νούν τους, και πέφτουν αυτοί εις θλίψες και σκάνδαλα και
βάσανα. Ετσι αυτοί δεν ηθέλησαν να κάνουν την δουλείαν τους
με ταπείνωσιν και τάξιν, αλλά εσηκώθησαν έως μίαν εκατοστών
καλοί και κακοί, και υπήγαν εις του Προβεδούρου, και εφώνα
ζαν με τρόπον σκληρόν και άπρεπον και σκανδαλοποιόν οβοί -
ζοντες αυτόν και τους άρχοντας. Οι δύω σύνδιχοι Φάσσης και
Μαρτελάος, όπου ευρέθηκαν τότε εις το παλάτι το αυθεντικόν,
και ακαρτερούσαν εις την σάλαν να εκβή και άφθέντης ο Πρεβε
δούρος να ομιλήσουν με αυτόν, βλέποντες αυτήν την άπρεπον τά .
ξιν του λαού, ωμίλησαν προς εκείνους με καλοσύνην δια να τους
καταπραύνουν και ήσυχάσουν, και ένταυτό να τους έβγάλουν από
την κεφαλήν την κακήν έγνοιαν όπου έλαβαν, και πώς θα μείνουν
ευχαριστημένοι εις εκείνο όπου ζητούν,
Αυτοί όμως με θυμόν και σκληρότητα τους έναντιόνοντο, και
τους έλεγαν, πώς αυτό όπου γίνεται ήταν από βουλήν εδικής τους ,
και πως δεν είχαν καμίαν υποχρέωσιν ούτε να γίνουν σολτάδοι
κανενός , ούτε πλερωμένοι να περνούν ρασένια εις τον ρόλον (ις)
μόνον να ήναι ασύδοτοι και ελεύθεροι. Και αν δεν τους αρέση
ο Βενετσιάνος, πάγουν όπου τους φαίνεται , ή με τον Σπάνιαν
και με τον Τούρκον. Διά τούτο δεν τους χρειάζεται τέτοια υπη •
ρεσία και το είχαν εις εντροπήν μεγάλην να τους περνούν και
να γελούν σαν σολτάδους Μαρκουλίνους (ιζ). Και τούτα τα κακά
θέλουν και οι άρχοντες, οι οποίοι πάσχουν να βάλουν τον πτωχόν
λαόν εις την υποταγής τους, ώσαν τους χωριάτες , και να τους έ
χουν δια τα βασανα τους και τα παρτίδα τους (ιη). Επειδή και
εκείνους τους τραβούν σαν ζώα , όπου θέλουν και εις πόλεμον
και εις δούλεψιν και εις πάσαν άλλην υπόθεσιν. Τέτοια και άλλα
περίσσια λόγια άπρεπα και υβριστικά έλεγον υβριζοντες και την
αφεντίαν και τους άρχοντας. Ολα ψεύματα και διαβολικά διά να

( ς ) καταγραφής στρατιωτικήν, (ις) στρατιώται μισθωτοί Ιλλυριοί, (ιη) στασιασμός.

 171

πέση το κατάβαρον όλον εις τους άρχοντας - Εως τόσον οι συνδι

χοι επικραίνονταν ακούοντες αυτά, και είπαν εις τον Πρεβεδούρον
διά να μη γένη άλλη ανακάτωσις να τραβηχθη από τον ορισμόν ,
ή να τους γράψη έξω από την χώραν. Και αυτός αποκρίνετο να
ήσυχάσουν, και θέλει πάρει μέτρα να ευχαριστηθούν.
Αυτοί δε κατέβηκαν εις την χώραν με πολύν θυμόν και σκληρο
σύνην, Και σμίγοντες με τους επιλοίπους του λαού έκαναν άνω
κάτω τα πράγματα, λέγοντες και φοβερίζοντες να σκοτώσουν τους
άρχοντας, και να τους θάψουν τα σπίτια. Οι άρχοντες ακούοντες
και βλέποντες ταύτα ως ολίγοι οπού ήσαν" (διατί μόλις έφθαναν
έως τριακόσιοι και διασκορπισμένοι εις την χώραν) εφοβήθησαν και
όλιγοσταις φοραίς εφαίνοντο εις τους δρόμους, και έκαναν κρυφά
συμβούλια με τον αυθέντης τον Πρεβεδούρον να μην ακολουθήση
την καταγραφήν , να τους κάμη όμως δικαιοσύνην παιδεύοντας τους
πταίστας. Και ο Πρεβεδούρος έκλινεν εις αυτά λέγωντας, ότι θα
γράψει εις την Βενετίαν δι' αυτά και να παιδεύση τους ατάκτους.
Κατά τούτον τον καιρόν έτυχεν εις την Ζάκυνθον και έκλαμπρό
τατος αυθέντης Αντώνιος Τζιβράν Κομισάριος, ο οποίος ήλθε διά
να μαζώξη τα χρέη τα άφθεντικά, και έκατηγόρας την απρεπή
αταξίες του λαού, και έλεγαν ότι εάν είχεν εξουσίαν ήξευρε τι
· έπρεπε να κάμη διά να παύσουν και ταραχαίς , και ότι ο Πρεβε
δούρος αμελεί και δεν γράφει εις την Βενετίαν . Τούτο ακούσας
ο Πρεβεδούρος έσυγκινήθηκε και ιστοχάσθη καλλίτερα τα πράγμα
τα, και άρχιζε να κατατρέχη τους αιτίους. Ο λαός γροικώντας
αυτά έμαζώχθησαν εις έν μέρος, και απεφάσισαν να αγοράσουν εις
το παρτίδαν τους τον Πρεβεδούρον, και να τους έχουν έτοιμον έ
ναντίον εις τους άρχοντες , αν αυτοί εκινούσαν εναντίον τους. Ετσι
έκαμαν συντόρνευσιν (ιθ), και έμάζωξαν τορνέσια κάμποσα, από
τα οποία έδωκαν εκατόν ριάλια (4) εις κάποιον Γερόλιμον καπε .
τάνιον άνθρωπος του σπιτιού του Πρεβεδούρου, διά νά ' όμιλήση
της Πρεβεδούρας η οποία έσερνεν από την μύτην τον άνδρα της
τον Πρεβεδούρον και να της τάξη 500 ριάλια και Γερόλιμος, α
νίσως και τραβήξη εις το μέρος των καπουριόνων του λαού ( κα )
τον αυθέντης τον Πρεβεδούρον. Ο Γερόλιμος αυτός ενήργησεν επι
τηδεια έκαμε την Πρεβεδούραν να λάβη από τους καπουριόνους
1000 ριάλια, και άλλαις φιλοδωρίαις ο άνδρας της. Και ωσάν και

χιο) συνεισφοράν εκ τορνεσίων χρημάτων (1) νομίσματα (κι) στασιάρχει

 172

Εύα τον Αδάμ έπεισε, και έφαγε το ξύλον της Παραδείσου έναν
τίον της θελήσεως του Θεού, και ύστερα το έμετανόησεν, έτσι και
αυτός ο Πρεβεδούρος με την γυναίκα του διά την λαιμαργίας του
την, υπήγε κακήν κακού, και απέθανεν εις την Βενετίαν από το
φαρμάκι εις το πρεζεντάδον διατί εξάρθη εις την φυλακήν, και
εκεί απέθανεν κατηγορημένος και καταφρονεμένος.
Ενώ λοιπόν οι άρχοντες ήλπιζαν βοήθειας και δικαιοσύνην εις
τα παράπονά τους από τον Γρεβεδούρον, αυτός τους έρριχνεν ά
δικον, και το πώς το πταίσιμον είναι εδικόν τους. Και με τον
τρόπον τούτο επροσπάθει να ρίψη επάνω τους όλαις ταις κατηγο :
ρίαις, διά να χάσουν οι άρχοντες πάσαν τιμών από τον λαόν. Αυ
τοί όμως εθαύμαζαν διά όλα τα κινήματα του Πρεβεδούρου, και
δεν ήξεραν πώς να τον φέρουν εις ορθόν δρόμον. Μάλιστα , αφού
έμαθαν τα γενόμενα του Γερολίμου με την Πρεβεδούραν, επειδή
και ελυπάτο αυτή , ως και ο άνδρα της να επιστρέψωσι τα άσπρα ,
όπου επρόδωσαν την πίστιν και την δικαιοσύνην εστοχάσθηκαν
λοιπόν να τρέξουν εις τον άνωθεν αφέντης τον Τζιβράν τον Κο
μεσάριον , και να είπουν εις αυτόν τα παράπονά τους, και διά κάθε
περίστασιν , άν δεν έμπορούσε να μεταπείση τον Πρεβεδούρον , να
τον έχουν μαρτυρίαν διά τα αποθησόμενα κακά , και αν ακόμη και
Πρεβεδούρος γράψη εναντίον τους εις Βενετίαν, και σκεπάση τα κακά
του λαού, και τα ρίψη επάνω τους , αυτός να χρησιμεύση διά πά.
σαν πληροφορίας, και να βεβαιώση την αλήθειαν εις την αφθεντίαν.
Ο τζιβράν δεν έλειψε να ομιλήση δι' όλα αυτά εις τον Πρεβε
δουρον" αλλά εκείνος δεν ήθελε να ακούση και εχθρεύθηκεν. Ταύτα
μαθαίνοντας ο λαός αγανακτούσε, και έλύσσα σαν σκυλί εναντίον
των αρχόντων, και εσυμβουλεύθηκε να κάνουν τους άρχοντας να
υποφέρουν εκείνοι όλαις ταις κατηγορίαις , δι' όσαις ζούρλιαις ή
θελε κάμουν αυτοί, και να λυτροθούνε από τα σφάλματά τους . Εύ
ρηκαν μίαν αβανιάν διά να ατιμάσουν τους άρχοντας εις τους ξέ
νους άφθέντας λέγοντες , πως ένας από τους εδικούς μας άρχοντας
Γιούλιος ο Πανάρετος εμπήκεν εις το σπίτι μιάς φτωχής, και έ
δυνάστευσε την τιμήν της χωρίς την θέλησίν της. Και ο Πρεβεδού .
ρος ευθύς όπου το άκουσε, έστειλε και τον έπιασαν και τον έρ
ιψαν εις το κάτεργον, αγκαλά η δικαιοσύνη ύστερον τον εγνώρισε
αθώον, και τον ελευθέρωσε, την δε γυναίκα και τον άνδρα της και
οποίος ήτανε Κρητικός, και ελέγετο Εξηδάκτυλος πτωχός τους επαί
δευσε ώς άδικοκατηγόρους. Αλλ' οι ποπολάροι και μάλιστα οι κα
πουριόνοι τους επερπατούσανε, και έλεγαν περισσείς κατηγορίαις
 473

και αβανιαίς κατά των αρχόντων, και ακόμη πως υπάγουνε εις τα
σπίτια, και πέρνουνε και αρπάζουνε το πράγμα των πτωχών με
το στανιό. Διά να κάμουν ακόμη τα παράπονά τους εις τον Πρε
βεδούρον τακτικώτερα εκλέξανε τέσσαρας κουμίσους του λαού , οι
οποίοι έπρεπε να γυρεύουνε τα δικαιώματα του λαού από την α
φεντίαν και να λέγουν τα παράπονα και αυτοί να πληρόνωνται από
τα συντορνέσια με τους καπουσιόνους και επί τούτου εκλέχθηκαν
Γεωργάκης και Πυρής , Χριστόδουλος και Χιόνης (Κορφιάτης) κατοι
κημένος εις Ζάκυνθον , τζάνες και Ρούσος πραγματευτής και Μάρκος
Φιακίνης φράγγος και ξένος . Αυτοί όμως οι Κoυμέσοι επειδη ήσαν
άψυχοι, εχρειάσθη και έλαβαν διά παλικάρια και διά να ανακα
τώνουν τον λαόν τον Γιάνης Βοτάνην, (γεωργόν) τους δυο αδελ.
φους Δρόσιδες ή Σπειρίδες (διατί ο πατέρας τους είχε εις την μύ .
την ένα σπειρ') και οι οποίοι ήσαν τζαγκάριδες, τον Νικολέτο Αμ
πραμόν ράφτην, και τον Χριστόδουλος Τζήμαν κουτσομίτην άν
θρωπον κακόγλωσσον, του οποίου δια την κακογλωσσίαν έκοψαν
την μύτην. Αυτός αγκαλά και δεν ήτανε καλός εις τα άρματα,
με την φαρμακερήν και αναθεματισμένην του γλώσσαν εβοήθαε,
και εφοβέριζε τους καλούς και γαλαντόμους (κβ) της χώρας. Αυτός
έδασκάλευεν τους άλλους διά να κακουργούν, και επαρακίνα να γί
νεται πάσα ανακάτωσης και σύγχυσις εις την χώρα , διά να χαί
ρεται κατά πολλά , και ωσάν εκείνον τον Τίμωνα τον Αθηναίον,
είχε και αυτός την αναθεματισμενην φύσιν να ήναι εχθρός της αν
θρωπότητας, και έβανε δύ βουνά να δέρνουνται διά να χαίρεται η
καρδία του με σκάνδαλα και βάσανα της χώρας. Τόσον δε έκατά.
φερε τα πράγματα με την διεστραμένην του καρδίαν, ώστε οι άρ
χοντες ημείς μήν ευρίσκοντες πλέον δικαιοσύνης και παράστασιν εις
τα παράπονά μας, εχάσαμε την υποληψίν μας και το σέβας από
τον λαόν, και καταντήσαμεν χειρότερα από τους Εβραίους εκείνος
δε οι ποπολάροι διά τον αγορασμένον Πρεβεδούρον επετάχαιναν
ό,τι ήθελαν , και έπαιζαν με ημάς.
Επήραν οι ποπολάροι ακόμη και δια αβοκάτον ένα φράγκον,
ο οποίος έστεκε εις το κάστρον ονομαζόμενον Πιέρον Δαλάκβιλα
καλός εις την αβοκατοσύνην, μα μπασταρδος (κγ) ενός δουλευτή
αφεντός Βενετσιάνου, τούτου και πατέρας έγραψεν εις την καγγε
λαρίαν, δέλε άκβουε, ωσάν οι φαντάδες (ιδ), όπου κράζουν τους

(αβ ) τους αστούς (κγ) νόθος (κδ ) κλητήρες .

 174 C

ανθρώπους εις τα δικαστήρια, και αμαχεύουν, και κάμνουν άλ .

λας αφεντικάς υπηρεσίας , και έπειτα επειδή τον έκβαλαν από το
επάγγελμα, εγίνηκε δούλος του Βενετσιάνου άρχοντα . Ο αβοκάτος
λοιπόν αυτός ευχαρίστως ανακατεύθη αν και ξένος εις τα πρά
γματα του λαού, διατι με αυτό είχε και πολλαίς δουλιαις εις
τα κριτήρια και εκέρδιζε τερισσα και έπλερόνετο από τα τορ-:
νέσια, ώστε έγβαλε και όλα του τα χρέη ενώ ήτανε φτωχός, και
δεν είχε που την κεφαλήν κλίναι , όταν ήλθεν εις την Ζάκυνθος
από την Βενετίας, όπου επειδή ήτανε χαρτοπαίκτης, ο πατήρ του
τον είχε βάλει εις την φυλακήν. Με τον αβοκάτον τον Δαλάκ Ε

βιλαν ήταν και ένας άλλος διά το μέρος του λαού Τζόρτζης 6
Φραντζής λεγόμενος Μπρουζάδος υιός ενός πραγματευτού, και 5
ποίος διά ένα ήμισυ ριάλι και άσπρα δεκατέσσαρα, όπου εχρεώ .
στει , εβάλθη εις την φυλακήν ένα μήνα , και ύστερα εσυντόρνευ •
σαν οι άλλοι φράγγοι και τον έκβαλαν και ύστερα επανδρεύθη -
κεν εις την Ζάκυνθον με μίαν χήραν Μπουλδου άλλου φράγγου
Μαρκαντώνιου λεγομένου κακού και διεστραμμένου, και τον οποίον
εσκότωσεν ο αδελφός του. Από αυτήν την Μπουλδίναν μάγισσαν Ε
και κακήν Ηρωδιάδα εγεννήθησαν δύο παιδιά, εν αρσενικόν όπου
ετελείωσε κακώς εις της Βενετίαν, και ένα άλλο θηλυκόν, όπου
εφαρμάκωσε τον άνδρα της, και έτσι εξωλοθρεύθηκαν όλη η φα :
μελία, καθώς και όλοι οι καπουριόνοι και οι κουμάσοι του λαού
ετελείωσαν εις το ανάθεμα διά ταις αδικίαις και ανακάτωσες ο .
που έκαμαν εις τούτην την καλήν νήσον, και εταράσσετο διά
χρόνους πολλούς, ως φανερώς εις το προσωπόν μας είδαμεν την
θείαν παίδευσιν εις τα σπίτια τούτων όπου άφανίσθηκαν.
Με τους κομέσους τούτους και τους αβοκάτους και λαός επήρε
περισσότερον θαρρος και τόλμην, και δεν άκουε κανένα, ούτε ε
σέβετο καμμίαν τάξιν ή νόμον, επούλεια και πουλητής όπως ήθελε,
χωρίς να λαβαίνη την τιμήν από τον γεσταδουρον (κε) καθώς
ήτον ο νόμος . Εβριζεν άλλος τους άρχοντας και κάθε άλλον τί.
μιον , και κανείς δεν έδύνατο να του είπή τίποτε . Αρπαζε άλ :
λος το πράγμα , άμα εμάθαινε πώς ήτανε κανενός εχθρού του άρ.
χοντα, και δεν ετιμωρείτο καθ' όλου από την δικαιοσύνην, Κα
νείς δεν άκουε εις ένα λόγον, ούτε συμβουλήν, ούτε ερμηνείαν από
τον μεγαλητερόν του , ώς το θέλει και τάξις. Ήτανε μία γενική
4

(κι) giustiziere αγορανομικός κλητήρι

 475

αναρχία και απιστία εις όλους τους κατοίκους του νησίου . Ετε
λείωσε τέλος και η διετία του άνωθεν πρεβεδούρου. και ήλθεν
εις τον τόπον και Γερόλιμος Πέμπος, άνθρωπος φρόνιμος και δί
καιος. Τούτος επληροφορήθηκε για την κατάστασιν του τόπου ,
έμαθε τα κακά των ποπολάρων, ταις συκοφαντίαις και κατα
δρομαις όπου εγίνοντο εις τους άρχοντας και ήθελησε να βάλη
εις τάξιν τα πράγματα, έκραζε συχνά τούς άρχοντας και εσυμ
βουλεύετο με αυτούς , και έγευμάτιζε, και πάντοτε κάμνωντας δι
καιοσύνης με αφιλοπροσωπίαν, ευχαρίστα και τους ποπολάρους,
και επάσχιζε να τους μετριάζη και να συμβάζη εις ταίς δια-.
φοραίς, όπου είχαν με τους άρχοντας. Διά τούτο και ο λαός
και οι άρχοντες διά όσον πράγμα απέρασεν από την Δουάναν ,
την οποίαν είχαν αγοράσει τότε οι ποπολάροι και έπλούτιζαν,
και έστειλεν αυτο εις Βενετίαν δεν ηθέλησαν ποτέ να του πά .
ρουν κουμέρκη. Οταν όμως έπαυσεν η διετία αυτού , και έμελλε
να κατεβή από το κάστρον διά να έμβη εις τα πλοία να α
ναχωρήση, και επήγαν οι άρχοντες και οι καπουριόνοι του λαού
να τον συνεκβάλουν καθώς ήταν η συνήθεια, αυτός τους μεν κα
πουριόνους ευχαρίστησε , λέγωντας ότι δεν θέλει συνοδίαν από κα
νένα, αλλά έπειτα κατέβηκε με μεγάλην πομπήν και παράταξιν
συνοδευόμενος από τους άρχοντας .
Τούτο όμως έλύπησε πολύ τους καπουριόνους, και αυτοί εσύ .
ναξαν όλους τους ατάκτους του λαού, και εστάθησαν εις το έξω
μακελείον κατά το μέρος του αγίου Παντελεήμονος , όπου έμελ.
λεν να απεράσουν, και άρχισαν να τον υβρίζουν και να τον πε
ριπαίζουν, ως εχθρόν και καταφρονεμένος άνθρωπον, και ο οποίος
να μην είχε καμμίαν εξουσίας και τιμής. Οταν δε τον έμβασαν
εις το σπίτι όπου ήταν στολισμένος και έτοιμασμένος να γένη
ή αναχώρησης και ο αποχερετισμός με τους άρχοντας του τόπου
κατά την συνήθειαν , και τον απίθωσαν εις την μέσης με την
καθίκλαν, επάνω της οποίας τον έφεραν , εμβήκαν τότε με ορμήν
οι καπουριόνοι, και εφώναζαν λεγωντες Δόσε και το κουμέρη,
δι' όσο πράγμα εκβαλες διά την Βενετίαν, άλλέως δεν σε αφί
νομεν να εμβαρκαρισθής. Τότε εκείνος έγεινεν άφωνος , ωσάν νεκρός,
και είπον οι άλλοι ότι πληρώνει κάθε δικαίωμα. Μα οι κα
πουριόνοι με καταφρόνεσιν άνοιξαν όλαις ταις κασέλαις του και
τα έπασπάτεψαν, και του έκαμαν άλλαις πολλαίς καταφρόνησες.
Οι άρχοντες όμως δι' όλα αυτά έκαμαν κονσέγιον, και εψή
φισον διά άμπασαδόρον τον άρχοντα Μικέλης Φασόην διά να υ.
 476

πάγη εις Βενετίαν, και παραστήση τα παράπονά τους, και να ζη•

τηση διά κριτήν εις ταις διαφοραις τον αφέντης τον τζιβράν τον
Κομεσάριον. Τούτο μαθόντες οι ποπολάροι έκαμαν και αυτοί αμπα
σoδόρον τον Αναστάσης Δόξαν καραβοκύρην των φρυγάδων. Ούτοι
ήλθον και οι δύω εις Βενετίαν. Μα ο Φασόης παρέστησεν, ώς έ
πρεπε τα δίκαια εις την αφεντίαν' επέτυχε να γένη κριτής ο τζι.
βράν, και να διωχθή και Αόξας, ωσάν όπου οι ποπολάροι δεν εί
χαν δικαίωμα να στελλουν άμπασαδόρους. Αμα και τζιβράς έλαβε
την όρδινιάν, ευθύς επρόσταξε τον λαόν να ετοιμασθούν όλοι τους
και απεράσουν έμπροσθεν του εις Ρασένιαν, και να γράψη του κα
θενός το όνομα, ώς ήταν η αφεντική γνώμη και να μη λείψη και
νείς, άλλέως θα παιδευθή κακά και πικραμένα. Διατί θα σβύσουν
όλα τα απερασμένα φτεσίματα και ο Πρέντζιπες θέλει λάβει πά
σαν ευχαρίστησιν. Η συμμάζωξη έπρεπε να γινη την ερχομένην
κυριακήν εις τον Αμμον άντικρυ του οσπιτίου του άρχοντα Δασκόνη.
Ηλθεν ή διωρισμένη ημέρα, και ο Πρεβεδούρος άντικρυ εις τον
τόπον εκείνον του συμμαζώματος έστειλεν ένα κάτεργον διά κάθε
κακόν αποθησόμενον . Και έπειτα υπήγεν και αυτός με όλους τους
αξιωματικούς , και έως 60 σκλαβούνους, ο λαός έμαζώχθηκεν όλος
εις την επάνω μερίαν του Αμμου εις το πλάτωμα της κυρίας Φα .
νερωμένης , όπου είναι σπίτια και ο αιγιαλός " και το κάτεργον δεν
εφαίνοντο . Εστειλαν ακολούθως τους Κουμέσους και είπαν πως ο
λαός έμαζώχθηκε, και ό,τι ορίζει η εκλαμπρότης του, θελει αυ
τος καμει. Ο Πρεβεδούρος ότι θα τους δωση καθενός εν αρκουμ :
πουζο , και βόλια και αρματωμένοι απ' εμπρός του να απεράσουν
και να κάνουν την δασένιαν . Αυτοί όμως ωσάν έλαβαν τα άρματα
εις το χέρι , είπαν ευθύς ότι κανείς δεν κινείται από εκείνην την
θέσιν, ούτε έρχεται εμπρός του Πρεβεδούρου, επειδή φοβούνται το
κάτεργον, όπου έχει εμπρός εις το οποίον , ώς άκουσαν και ως
είναι , θα πιάση όλους εκείνους του λαού, όπου είναι κατηγορη .
μένοι ως ανακατoυσιάριδες του λαού , και θα τους εμβάσει δεμέ
νους . Τούτο αγροικώντας και αφεντης πολύ ελυπήθη δια την άδικον
κατηγορίας της αφεντίας και έμεινε εκστατικός εις την τόλμην
του λαού , και το έμετανόησε διατί έβλεπε πώς έδωσε τα άρμα
τα εις το χέρι του λαού , και τώρα αυτός δεν επείθετο. Και έτσι
δια να μη γενη σύγχυσι , έσηκώθη με όλους τους στρατιώτας και
ήλθεν εις τον φόρον θυμωμένος και αγροιωμένος διά τό γέλασμα
όπου του έκαμαν οι Κoυμέσοι , οι οποίοι με όμορφα λόγια και
ταξίματα τον έκαναν και έδωσε τα άρματα εις το χέρι των πο·
 - 17 :

πολάρων, και τώρα δεν ημπορούσε να τους κάμη τίποτε, Αμα ό

μως έφθασεν εις τον φόρον, και τον ακολούθησαν έως έξη άρχοί -
τες και οι Κoυμέσοι του λαού διά την τάξιν, και μην έχοντες
υποψίαν, πώς ο Πρεβεδούρος ήτον θυμωμένος το περισσότερον έναν
τίοντους , τότε με αγανάκτησιν ο Τζιβράν με τα ίδια του χέρια
έπιασε από την τραχηλιάν τους Κουμέσους, και εφώναξεν εις τους
στρατιώτας, και τους έπιασαν και τους έρεψαν αμέσως εις το
κάτεργον. Ούτοι δε ήσαν ο Μάρκος Φιανκής , Χριστόδουλος Χιόνης ,
και τζόρτζος Ρούσος και δε άλλος ο τέταρτος ο Ζοναράς έκαμώθη
πώς είχε κάτι να κάμη εις το σπίτι και εξέφυγε. Τους Κουμέ
σους, άμα έμβασεν εις το κάτεργον, και εμβήκε και αυτός , και
εσηκώθη εις τα πανιά το κάτεργον, και επήγεν κατά το μέρος
του Κρυουνερού , ευθύς εδιώρισε να τους κρεμάση από την ανδέναν
του καραβιού έμπροσθεν του λαού, και έκραξε και τον ευλαβέστα .
τον τον πρώην πρωτοπαπάν Σοβραμασάρον να τους εξαγορεύση και
οποίος εφημέρευεν εις την Αγίας Τριάδα.
Ο λόγος ότι επιάσθηκαν οι Κουρέσοι εδόθηκε πάραυτα εις τον
λαών , ο οποίος ακαρτερούσεν εις την Φανερωμένην αυτούς να επι
στρέψωσιν από τον συνοδ αν του Κουμεσάριου. Και ευθύς έδραμόν
με σπουδήν μεγάλην, και εσκορπισθησαν κατά τον αιγιαλόν άντι .
κρυ του κατέργου, το οποίον εστέκετο εις τον φλαρόμολον, και έρ
ψαν κατ' επάνω του κατέργου και του Κομεσάριου καμπόσαις αρ
κουμπουζίαις διά να βλάψουν, και ελάβωσαν δύω ανθρώπους. Α.
κολουθούσαν όμως να ρίχνουν τουφεκιαις δίδοντας φάσκελα , και
φωνάζοντας ξεχασμένοι φραγκοι, δεν θέλομεν πλέον να είμεθα σού
διτοι σας καλύτερα πηγαινομεν με τον Σπάνιαν και με τον Τούρκων
παρά με εσάς τους σκυλόφραγγους . Τότε εγύρισε το κάτεργον την
πρωραν , και έσυρε κατ' επάνω του λαού δύω λουμπαρδ αις με
μπάλα διά να τους φοβ ση να φύγουν. Οι μπάλαις υπήγαν υψηλά
εις το βουνό του αγίου Νικολάου του Χρυσοπλεύρη και εν τώ ά
μα αυτοι εσκορπίσανε και ετρουπώσανε εις τα σπίτια τους , και
άλλοι έκαμναν συμμάζωξην εις τον φόρον. Επειδή όμως και τζιβράς
είχε τα παιδια του σχολείον εις το φράγκικο μοναστήρι της Σάν
τας Μαριας , και εστοχάσθηκε μήπως τα πάρουν οι ποπολάροι εις
τα χερια τους , και με αυτά του ζητήσουν να ελευθερώσουνε τους
Κουμίσους , έστειλε το όγλιγωρότερον μίαν φελούκαν με σκλαβού
νους από το κατεργον, και τα επήρανε. Οι ποπολάροι του φόρου
μαθόντες τούτο έτρεξαν ευθύς εις το μοναστήρι . Αλλ' επειδή ευρή
κανε τα παιδία ασηκωμένα , και είδε την φελούκαν, όπου τα είχε
23
 desde 178

μέσα , έτράβηξαν αρκουμπουζίαις διά να τα σκοτώσουν, ο Θεός

όμως τα εγλύτωσε , και εμβήκαν εις το κάτεργον. και
Σ

Οι ποπολάοι έπειτα φοβούμενοι μήπως τους διφθούν και άλλαις 1

κανονιαις από το κάτεργον, έμαζώχθηκαν όλοι εις τον φόρον, και

εσύναζαν ξύλα , φωνάζοντας ότι θέλουν να κάψουν τα σπίτια των
αρχόντων , και εκίνησαν ευθύς και έβαλαν φωτίαν εις το σπίτι του
άρχοντα Δεσίλλα Συγούρου: αυτός τότε έλειπεν. Τα δυστυχισμένα
παιδία του βλέποντας την φωτίαν, και ακούοντας τον άλλαλαγμόν ,
έκβαλαν- τόσαις φωναίς και κλαυθμούς, ώστε ερραϊζετο η καρδα
καθενός. Ταύτα αγροικώντες και οι άλλοι άρχοντες , μέρος εφυλά
χθηκαν εις το κάστρον, και άλλοι είς άλλους τόπους και εις τα N
μετόχια τους διά να γλυτώσουν την ζωήν των.
Τότε ευρίσκετο εις Ζάκυνθον και έκλαμπρότατος Χριστόφιλος Κα .
ναλες άρχοντας Βενετσιάνος ούτος γροικώντας τα περίσσια κακά
και τους κινδύνους της χώρας έσυλλογίσθηκε να μιλήση προς τον
κουμεσάριον Τζηβραν να απολύση τους κουμίσους και ειρηνεύσωσι
τα πράγματα. Ετσι λοιπόν υπήγεν εις το κάτεργον" . παρέστησαν
εις τον τζιβράν να απέχη από αυτά διατί πάσαν φοράν όπου
Σ
κάμνει αυτά , γίνονται ταραχαις εις όλον το νησί, και περισσό
τερο κακόν προξενεί παρά ωφέλειαν. Αυτός δε από άλλο μέρος
θέλει καταπείσει τον λαόν να έλθη να τον προσκυνήση και να
του πάρη συμπάθειον διά να παύσουν τα σκάνδαλα. Και έπειτα
πάλιν με τον καιρόν ο αφέντης και πρέντσιπες ημπορεί να επιτύχη
με ευκολίαν ό, τι τώρα ήθελε να λαβη με δυσκολίας και αιματο
χυσίαν. Ητον δε καλήτερον να απολύση αυτούς τους τρεις άν
θρώπους, οι οποίοι είναι άφταιστοι, και εάν φουρκισθούν, θέλει
γένουν περισσότερα κακά παρά άν ήθελε παιδεύση όλους. Ταύτα
γροικώντας και αφέντης και Κουρεσάριος επείσθη, και απέλυσε τους
κουμίσους , και εστράφηκε με το κάτεργόντου εις το μόλον. Αφού
δε έκβηκεν από αυτού υπήγεν εις την εκκλησίας του αγίου Νι
κολάου του Μόλου , και εκεί επήγεν όλος ο λαός και τον επρο
σκύνησεν και επήρεν το συμπάθειον, και έπαυσαν τα σκάνδαλα
Ο χωρικός λόγος όμως λέγει, όταν παρη το κουπί νερό, τρέχει
η βάρκα χωρίς τιμόνι έτσι και οι κατώτεροι βλεπο τας όσα και
άν έκαμαν κακά τα έκβαλαν εις κεφάλι, και απωτσηπώθηκαν
τους μεγαλητερους. Μάλιστα οι καπουριόνοι και οι κουμίσοι , έ
πειδή είχαν διάφορον από τα ανακατώματα, δεν ευχαριστούντο
να το χάσουν με την ειρήνην και να σιωπηθούν ή δουλιαίς.
Ετσι άρχισαν πάλιν να στρατεύουν με ταις πρώταις διαβολαίς τους .
 1979

Αλλ ' επειδή ήθελαν να σαλεύουν τον κόσμον και να τον ζαλίζουν
με αστροπελέκια , τρομερότερα έπεσαν αυτά εις το κεφάλι τους ,
και τους εξωλοθρευσαν δια πάντα οι άρχοντες ως φρόνιμοι υ
πόφεραν ταίς καταφρόνησες και υβρισίαις όπου του έκαμνον, και
ωσαν οι εβραίοι την Μεγάλης Παρασκευήν , έκλείοντο τιμωρημένοι
εις τα σπίτια τους . Και αν κανείς από αυτούς ετολμούσε να αν .
τισταθή εις ταίς περιφρόνησαις εκείναις, εσυμμαζεύοντο διακόσιοι
τριακόσιοι ποπολάροι ευθύς εναντίον του άρχοντα, και τον απέ
κλειον εις το σπίτι του , έως να φτιασθή η δουλιά με το μέσον
ετέρων φίλων, και στενεμένος ο άρχοντας εσύγκλινεν εις την α.
γάπην.
Πλήν τα κακά έκορύφωναν, και οι άρχοντες μην υποφέρωντας
έκαμαν κονσέγιον , και απεφάσισαν να στείλωσιν αμπασαριαν εις
την Βενετίαν επάνω εις την κατηγορίαν , οπού έκαμε και Αφέντης
ο Τζιβράν διά τους ποπολάρους , και έστειλαν διά άμπασαδόρον
τους τον άρχοντα Ευστάθειoν Γαρζώνην διά να ζητήση κριτών
τον εκλαμπρότατον Αντώνιον Πιζάνης, ο οποίος τον καιρόν εκεί.
νον ευρίσκετο γκενεράλες των τριών νησίων του λεβάντε ήγουν,
των Κορυφών, Κεφαλληνίας και Ζακύνθου. Αυτός έπρεπε να κάμη
δικαιοσύνην, και να κρίνη ταϊς διαφοραίς όπου είχαν οι άρχοντες
με τους ποπολάρους. Ταυτοχρόνως και οι ποπολάροι έστειλαν εις
Βενετίαν ένα κουμέσων εναντίον των αρχόντων, διά να ζητήση
από την αφεντίαν δικαίωμα να βάλωσιν εις κάθε οφίκιον της
χώρας και έναν εδικόν τους αξιωματικών, και εξαιρέτως εις το
φόντεγον του σιταρίου («ζ) , το οποίον έγεινεν δι' όφελος του λαού
!

τόσον διά μεγάλους , όσον και δια μικρούς, και να μην κάνουν
πλέον οι άρχοντες ό,τι θέλουν εναντίον εις τους περισσοτέρους .
Παρομοίως να λάβουν και το δικαίωμα να κάνουν έναν γεσταδού:
ρον , και να έχουν έναν κριτήν.
Πρές αυτά ο αμπασαδόρος των αρχόντων απελογήθη ότι το φόνο
τεγον είναι των αρχόντων, και ότι οι χωραΐταις δεν έχουν κα
νένα δικαίωμα . Εάν όμως θέλουν οι χωραΐταις να βάλουν άνθρω
πον εδικόν τους, πρέπει και κάθε χωρίον της εξοχής να βαλλη
και τον εδικόν του διατί οι χωριά ταις έχουν περισσότερον από τους
χωραΐτας δίκαιον, ως αυτοί εις πάσαν χρείαν τού Πρέντσιπε με τα
άρματά τους με το πουγκίτους και με την ζωήν τους είναι έτοι-

( ) σιτοθήκη ,
 - 180

μοι, και γεμίζουν τα κάτεργα του , και τα κάστρατου ενώ οι χω:

ραΐταις ποτέ δεν εκινήσανε μήτε ένα δάκτυλον διά τον Πρίντσι»
πεν. Αν όμως τούτο γένη, τότες πρέπει να ήναι πολλοί οι κυβερ
νήταις, και σύγχισι περισσότερον θα προξενήση τούτο εις το νησί ,
και θα ξεσπάσουν νέαις φαγομάρες . Αληθινά όλοι οι άνθρωποι επι:
θυμούν τιμαίς και δοξαις και εξουσίαις: μή δεν έμπορούν να ταις
έχουν όλοι, διατί ο Θεός ταις έδωσεν εις μερικούς μόνον, και οι
κατώτεροι πρέπει να ταις βλέπουν , και να τιμούν εκείνους, και να
στέκωνται εις την υποταγήν των μεγαλητερων, ώς έμοίρασεν ο Θεός
τα πράγματα. Διά τούτο καθείς χρεοστάει να στέκη εις την τά
ξιν του και όχι χωρίς να το αξίζη, να θέλη την εξουσίας και να
κάνη τον μεγάλον τον άρχοντα και τον κυβερνήτην Λυτά δε όλα
όπου ζητούν είναι από υπερηφάνειαν, και ολίγην γνώσιν, διατί δεν
έχουν να παραπονεθούν εις το παραμικρόν από τους άρχοντας οι
οποίοι είς αυτούς και εις τους πατέρας τους εφέρθηκαν καλοί πι
στοι και πατριώται , και εκυβέρνησαν το νησί ωσάν καλοί πατέρες.
Διά τούτο πρεπει να μείνουν υποταγμένοι αυτοί καθώς ήσαν και
οι προπάτορές τους εις τους άρχοντας , και είχαν την τιμήν τους
και την προστασίας από εκείνους, και πάσαν βοήθειας και ασφά -
λειαν από τον γαληνότατον Πρίγγιπα.
Η άφθεντία της Βενετίας αφού άκουσε ταύτα, επείσθη και ευ .
6ύς εδιώρισε τον κουμέσον τών ποπολάρων να αναχωρήση διατί
ήταν άτοπα τα ζητήματά του, και θέλει γράψει το σενάτου της
Βενετίας προς τον Γενεράλεν Πιζάνην να διορθώση όλα τα διατρέ
χοντα εις Ζάκυνθον. Ταύτα μαθόντας ο λαός ελυπήθη σφόδρα και
εμάζωξαν οι καπουριόνοι την ουράν τους .
Ο άφθέντης ο Πιζάνης όμως όταν ήλθεν εις Ζάκυνθον αντί να
φανή με το μέρος των αρχόντων, όπου είχαν το δίκαιον, και έ
νάντιος εις τους απειθείς και σκανδαλοποιούς, έλαβε το μέρος των
ποπολάρων, και αυτοί τόσον εθαρρεψαν , ώστε επήγαιναν εις το πα -
λάτι , ωσάν οικοκυραίοι , και έμπαιναν και έβγαιναν όποιαν ώραν
ήθελαν, και εστέκονταν έμπροσθεν του κριτή, ώσαν να μην ήσαν
πταισται και με κανένα φόβον. Ολοι δε του παλατίου οι άνθρω ·
ποι εκρατούσαν με αυτούς, και εναντίον των αρχόντων. Διά τούτο
έφριττεν όλος ο κόσμος εις τέτοια άπρεπα ανέλπιστα , ενώ έπρεπε
να παιδευθούν αυτοί, ως ρέμπελοι εναντίον του Πρέντσιπε και ως
εχθροί των αρχόντων χωρίς αιτίαν. Αλλ' αυτά τα άδικα εγίνοντο
δια να μας παιδεύση ο Θεός διά ταις αμαρτίαις μας. Μα μόλον
τούτο και δικαιοκρίτης Θεός δεν αφήνει τους δικαίους να κακο
 181

πέσουν, και άδικώνται όταν έχουν την ελπίδα τους και τον φόβον
εις την χάριν του , και πάλιν τους αδίκους , όπου με ταις διαβολι.
καις συνεργείαις θέλουν να ζημιώσουν τους αθώους, διά μιας και
χωρίς να το αισθάνονται τους αφανιζει , δια να μή ευχαριστηθούν
ποτέ εις τα κακά τους. Ετσι έρχεται το δίκαιον εις τον τόπον του ,
και εκείνοι συντρίβονται με τους απρεπείς λογισμούς των.
Είχε λάβει και πιζάνης τα χαρτία της κρίσεως όπου έκαμεν και
Τζιβράν. Επιασε τους πέντε καπουριόνους δηλαδή τον Βοτάνην,
τον Κουτσουμίτης, τον Αμπραμόν και τους δύο αδελφούς Σπει
ρίδες. Δεν τους έβαλεν όμως είς σκοτεινήν φυλακήν, αλλά εις
ένα πηλόχτιστο σπίτι, όπου ήταν μέσα εις την αυλήν του πα
λατίου, και τους είχε χωρίς σίδερα Αυτοί δε αντί να μαντα :
λώσουν το στόμα τους, πάντοτε ύβριζαν από την φυλακήν όποιον
άρχοντα έβλεπον να απεράση εκείθεν διά να αναβή εις το πα
λάτι . Μίαν δε Κυριακήν εσυνάχθηκαν έως χίλιοι άνθρωποι και με
φωναίς και άλλαλαγμούς επορεύθηκαν επάνω εις το κάστρο, και
ήθελαν να έμβουν εις το παλάτι το αφεντικόν. Εκίνησα και εγώ
με αυτούς και Αντζολος Σουμάκης, όχι για να κάμω και εγώ ταίς
αταξίαις των διαβολεμένων εκείνων, αλλά να ιδώ τι ήθελαν να
κάμουν. Ετσι άμα έφθασαμεν, και άκουσε τοίς ταραχαις και αν
φέντης και γενεραλες , ευθύς εδιώρισε τους σκλαβούνους και άλλοι
έτοποθετήθησαν εις ταϊς πόρταις του κάστρου και άλλοι εις το
παλάτι. Εστειλεν έπειτα τον άγιουτάντε του εις αυτούς, και τους
ερώτησε τι ήθελαν : και αυτοί απεκρίθηκαν πώς να απολύση τους
πέντε κουμίσους όπου έχει φυλακισμένους άδικα, και δεν τους
έκρινεν ακόμη και πώς να παιδεύση τους άρχονταις οπού του .•
ραννούν τον λαόν. Τα λόγια ταύτα αφού ανέφερεν εις τον Γενε:
ράλεν ο αγιουτάντες έννοήθηκαν, πώς είναι δουλιαις φτιασμέναις
από τους φυλακωμένους. Διά τούτο ευθύς εδιώρισε να τους έβγά
λουν από εκείνο το μικρό σπήτι, και να τους θεσουν εις ένα
άλλο δυνατώτερον, όπου ήσαν και άλλοι, και ήθελε να τους χα
λάση. Αλλ' ύστερα έκατάλαβε πως εδύνατο αυτό να ταράξη τον
λαόν περισσότερον , και αυτός δεν εμπορούσε να τον κρατήση
εις πάσαν εναντίωσιν, επειδή έλειπε τότε το κάτεργον εις τα δι
βάρια του Βασιλαδιου, έως όγδοήντα μίλλια μακρυά από την
Ζάκυνθος, Ετσι λοιπόν απεκρίθη με τον αγιουτάντε εις τους απο
στάτας να τραβιχθώσιν ο καθείς εις το σπίτι του, διατί ετοιμά
ζει τα κανόνια να τους βαρέση. Και οι σκλαβύνοι, έλαβαν δια
ταγήν να βαρέσουν επάνω τους. Τούτο ακούοντας εκείνοι εφοβής
 182

θηκαν, και έτραβήχθησαν φωναζοντας και υβρίζοντας τους άρχον

τας όπως αυτοί είναι η αιτία , και ο Γενεράλες κρατεί φυλακω
μένους τους κομμέσους των.
Ηθελεν δε ο Γενεράλες να εκδικηθή δι' αυτό, και να παιδεύση
με κάθε τρόπον αυτούς τους αυθάδεις και μάλιστα τους φυλακω
μένους , όπου είχεν εις το χέρι. Αλλ' αυτοί εύρηκαν καιρόν, διά
νυκτός έσπασαν την φυλακήν, και έφυγαν. Γους εκυνήγησεν ή δύ
ναμις της δικαιοσύνης, αυτοί όμως επρόφθασαν και εμβήκαν εις το
σπίτι του Βοάνη , όπου είναι εις τον Αμμον Εκεί έκλείσθησαν και
αδυναμώθηκαν τόσον, ώστε επολεμούσαν τους στρατιώτας, όπου έ .
πήγαν να τους πιάσουν . Και εις τον κατεργοκύρην, όπου ήλθαν έ
πειτα εναντίον τους , αφθαδίασαν κατεπανω του και εκβηκαν έξω
με άλλους συντρόφους των , όπου αρματωμένοι απ' έξω τους έβρη
θούσαν, και τον εδίωξαν με αρκουμπουζίαις, ώστε εάν μή έσώζετο
εις το σπίτι του άρχοντα Τζανέτου Δασκόνη, εσκοτόνετο. Τότες
με πάσαν βίαν έφερε άλλο κάτεργον από άλλο μέρος, και το έ
βαλε αντίκριτα εις τον Αμμον , και έτράβηξε αυτό λουμπαρδίαις
κατ ' επάνω τους . Εκείνοι όμως εφοβήθηκαν, και έφυγαν και έκρύ
φθηκαν Eπειτα διά νυκτός επέρασαν εις τον Μωρέαν είς τόπους
τούρκικους Οταν δε το έμαθεν ο Γενεράλες, ευθύς εδιώρισε και
έγκρεμησαν τα σπίτια , όσα είχαν εις την χώραν, έκαμε αφεντικόν
το πράγμα τους έκοψε τα δένδρα τους , και εστέρησε από κάθε
δίκαιον τα παιδιά τους και ταις γυναίκες τους . Και τούτο εσταθη:
κεν με δικαιον επειδή και έκαμαν επανάστασιν και αντεστάθηκαν
εις τα άρματα του Πρέντσιπε.
Υστερα έκατάντησαν εις την Κωνσταντινούπολιν εις αθλίαν κα
τάστασιν τα πέντε αγγεία αυτά του διαβόλου Εκεί ως εξωστρα
κισμένους έπιασεν ο άφθέντης ο Μπάϋλος της Βενετίας , και εφυλά
κωσεν εις το σπίτι του . Επειτα έγραψεν εις Βενετίαν δι' αυτούς ,
και τους έστειλεν οπίσω είς Ζάκυνθον, και έμετακρίθηκαν . Αλλ' έ
τελείωσαν κακήν κακώς εις την φυλακήν έξω από τον Βοτάνην, και
οποίος απολύθηκε γιατί ήταν καλλίτερος άνθρωπος, και έζη ως εκ .
κλησιαστικός και φιλακόλουθος. Μα μόλον τούτο δεν έλειψαν ή έχ
θραις και τα βάσανα μεταξύ εις άρχοντας και ποπολάρους
Και εις τον τρόπον τούτον απέρασεν η υπόθεσις ετούτη, την
οποίαν έδιηγήθηκα με πάσαν αληθοσύνην και δεν έγραψα ένα πράγ
μα δι' άλλο , μόνον σωστά , και όχι περισσα , μήτε διά το ένα μέ
ρος , μήτε διά το άλλο και κανω τέλος , και τώ Θεώ δόξα.
Αγγελος Συμμάχιος .
 183

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ζ '.

Δώρα των νησιωτών προς Οθωμανούς. Ιβοαήμ Σουλ.

τάνου διαθέσεις κατά της Βενετίας Βαρβαρησίων κα
ταδίωξις υπό Καπέλλου. - Σύλληψης των πλοιων αυτών
και καταβύθισις εν Κερκύρα. – Οργή της Πύλης διά
την καταδιωξιν των Βαβαρησίων. • διαρπαγη της Σουλ.
τάνας υπό των Μελιταίων. Ερεθισμός του Σ υλτάνου
και απόφασης κατά Κρήτης. - Ο Συνταγματάρχης Γιλ .
δας εν ταις νήσοις . Προσάρτησις οχυρωματων Κερ
κύρας. - Ατέβισις των Τούρκων εν Κρήτ η και άμυνα
των Βενετών . - Κρητικός πόλεμος Κατάπλευσιςτου
Βενετικού στόλου εις Ζάκυνθον , - Πολιορκία Χανδάκρυ.
Σιστρατεία νησιωτών εις Κρήτης. Βενετών έπί
θεσις εις Πάτρας Ιουστινιάνης , Κανοί σος, και Βάλ.
σαμος οι κατεργοκύραι των νήσων είς Πάτρας. Μα .
νιατών συνεννόησις .-Μαχη επί του Χινδάκου περί τον "
προμαχώνα του Αγίου Δημητρίου.. -- Θεόδωρος ο Νε
ράντζης. - Πτώσεις Χανδάκο .- Πόνοι κι περί πολέμου
υπό Βενετών . - Συνεισφοραι νησιωτ .ν και ψηφίσματα
περί δωρημάτων . Νεαι συστρατείαι νησιωτών εις Κρή
την. – Πλοία αυτών, λοχαγοί και ταγματάρχαι. - Χου
σεϊμου πολιορκία Σούδας. - Είσοδος Ιωάννου Καπέλου
C

εις Κορυφούς. - Ρεθύμνου απώλεια. Γρημάνης προ

βλεπτης των νήσων. – Πόλεμος εν Δαλματία. - Φρού
ριον εν Κασσώπη Κερκύ , ας. Δελφί ου τα πραχθέντα
εν ταίς νήσοις. – Ναυάγιον του Βενετικού στόλου παρά
τη νήσω Ψαρών, και απώλεια των κατέργων Κερκύ
ρας και Ζακύνθου. - Λαυτολογία εν ταις νήσοι, διά
πληρώματα των στόλων. – Πολιορκία Κανδίας ( Ηρα
κλείου). -Πιτσαμάνου και Καψά νησιωτιων η εντολμία
επί του προμαχώνος Μοκενίγου.

Ηδη οι κορυφωθείσαι στάσεις εν ταις νήσους του Ιονίου είχαν

καταβληθή δια της συνέσεως των Βενετών διοικητών , και του
πατριωτισμού των εγκατοίκων, οι τινες ζηλωται εξ ενός μεν, εις
 - 184

την ησυχίαν του τόπου των και την βελτίωσιν της καταστάσεως,
αφ' ετέρου δε, αφωσιωμένοι εις τον ηγεμόνα των, πλήρεις αυταπαρ
νήσεως εδεικνύοντο περί το δημόσιον αγαθόν. Αλλ ' οι Οθωμανοί
κύριοι της Πελοποννήσου και της λοιπής Ηπείρου , σπανίως άφινον
ανενοχλήτους τους γείτονας νησιώτας. Οι παραπλέοντες εξ αυτών
κατά της παραλίας, απήσουν παρά των νησιωτών ζωοτροφίας , και
δώρα πολύτιμα και χρήματα. Εάν ηρνούντο οι νησιώται τα αιτή
ματα, διά λεηλασίας πυρός και μαχαίρας οι βάρβαροι διεπεραίουν
τα άνομα ζητήματα αυτών . Οι Βενετοί διοικηταί μη έχοντες πρό.
χειρον υποστήριξιν εξ οικείας δυνάμεως, άφινον τους εγκατοίκους
εις την διακρισιν των φιλαρπάγων βαρβάρων. Τότε δεινά τα ατυ.
χήματα των νησιωτών" αιχμαλωσία και λήστευσις ανδρών, γυναι :
κών και παίδων έκ τε της πόλεως και των χωρίων εξήρχει ο.
ποσούν ένα μετριάση την θηριωδίαν. Πολλακις ή κοινότης Κεφαλ
ληνίας και Ζακύνθου έπεμπεν πρέσβεις εις τον Σαγγιάκον (γενικών
διοικητής της Πελοποννήσου), αιτούσα θεραπείαν τοιούτων δεινών .
Πέτρος και Κοκκάλας και Γεώργιος ο Μινώτος έπρεσβεύσαντο προς
τον Σαγγιάκον, φέροντες αυτώ δώρα εκ μέρους της κοινότητος Ζα .
κύνθου, και εξαιτούμενος παρ' αυτού τιμωρίαν των πειρατευσάντων
εκ των παραλίων της νήσου άνδρας και γυναίκας . Ινα δε προτρέ
ψωσιν αυτόν εις τούτο, ενεχείρησαν προς αμοιβήν 39 Τούρκους ,
ούς απηλευθέρωσαν εκ πειρατικής τινός γαλεότας, ήν είχε συλλά
βη ο πλοίαρχος Σοριανός ( 1 ). Ιωάννης δε ο Γαβριηλόπουλος εκ
παλαιών μεγιστάνων της Κωνσταντινουπόλεως καταγόμενος , ώσαύ .
τως απεσταλη πρεσβευτής παρά της κοινότητος Ζακύνθου τα
(163 1) εις τον Σαγγιάκον και Καπουδάν πασάν, και ήλευθέρωσεν
αιχμαλώτους Χριστιανούς , και ήσφάλισε το εμπόριον της νήσου. Διό
ο δουξ Φραγκίσκος και Εριτσος αναγόρευσεν αυτόν ιππότης του α .
γίου Μάρκου του χρυσού πτερναστήρος και παρεχώρησεν αυτώ να
κοσμηται με λαιμοδέ · ην και περιδέραιον, και να οπλίζηται με σπά
θης και όλην την ιπποτικήν ενδυμασίαν (23) . Δώρα ωσαύτως έ

( 1 ) Noi Francesco Zustiniani per la Serenissima Republica di Veuezia

Provveditore di Zanie .
Stamatel !o Minolto nobile di questa città , mandato per amba.
sciatore col Sig . Pietro Ceccala al magnifico sangiaco della Morea a portar
li doni della nostra città , et a consegnarli turchi n 39. recuperati sopra la
galevita pureutiua presa in questi mari dal clementissimo Soriano Provve
ditore dell'armala . lle glorie delta fumiglia Minotto qua. 28. )
(1) Ducala Francisci Erizi die XII Maii ade . XXXI , σωζομένη παρά τη
οικογενία Κομούτων έν περγαμινή.
 - 185

πρόσφερον οι Κερκυραίοι , ότε και τουρκικός στόλος διέβη της νήσου

τω (1622) και προσχών εις Καρυδάκιον, προσέπλευσε μέχρι Κασ
σώπου , και διά βολίδος κατεμέτρησε όλην την παραλίαν ( 1 ).
Αλλ' ο Τούρκος ουδέποτε καθησυχάζει Στερεώσας το κράτος αυ
του εν Ευρώπη δι' αλλεπαλλήλων μαχών και νικών κατά Χριστια
νών, άγερόχως εφέρετο εφ' οίαςδήποτε δικαίας ενστάσεως, ή και
θυπέβαλον αυτώ οι ηγεμόνες υπέρ των οικείων υπηκόων. Η δύ .
ναμις του Σουλτάνου είχε φθάσει εις τοσούτον υπέρμετρον μέγεθος
ώστε παραβαλλομένη προς την έκτασιν των αρχαίων μοναρχιών,
υπερέβαινεν απάσας των συγχρόνων κυριαρχών. 1βραήμ ο Σουλ
τάνος αναβάς τον θρόνον τώ 1637 επροοιμίασε την διάθεσιν της
κυριαρχίας του με σκληρότητας , άρπαγας, και ηδυπαθείας Μεχε
μέτης και υπουργός ουχ ήττον του κυριάρχου διέτρεφε το μίσος
κατά των Χριστιανών. Η Βενετική πολιτεία έκειτο ως σκώλωψ
εις τας επενεργείας Σουλτάνου και υπουργού. Διό αυτής την κα -
ταστροφήν είχον προ καιρού ορκισθή δεσπότης και υπηρέτης . ΙΙ
πολιτεία περί της ασφαλείας του εμπορίου προνοούσα, αεί κατε
δίωκε τους απίστους πειρατές της Μεσογείου. Οι Βαρβαρήσιοι με
δέκα επτά γαλέας καταπλεύσαντες κατά τας παραλίας της Καλαβρίας
είχον θέσει πυρ και μάχαιραν. Στρεφόμενοι δε περί τον Αυλώνα
και την Κέρκυραν έκακοποίουν τα συναντώμενα πλοία . Μόλις τού
το έμαθεν ο έν Κερκύρα μοίραρχος και γενικός προβλεπτής των
τριών νήσων Καπέλλος , εξήλθεν εις καταδίωξιν μετά της μοίρας
του στόλου. Αλλ' οι πειραται αποφεύγοντες , προσώρισαν 2ίς Δυρ
δάχιον, και ένεκλείσθησαν περιχαρακωθέντες εν τη παραλία, όπου
ώχυρώθησαν διά κανονοστοιχίας. Οι στρατιώται του Καπέλλου με
τα των παρεπομένων Κερκυραίων επιβαντες εις αβαθή πλοία, ε
ποιήσαντο έφοδος κατά των οχυρωμάτων, ήλωσαν ταύτα, απεδίω
ξαν τους πειρατές και κυριεύσαντες τα πλοία γέμοντα πλούτου
και ληστευθέντων Χριστιανών, έφεραν εις την Κέρκυρας. Δεκατέσ
σαρα μεν εξ αυτών και Καπέλλος διέταξεν και έβυθίσθησαν παρά
τω ναώ του αγίου Νικολάου και κατεσκευάσθη δι ' αυτών προκυ
μαία ενταύθα , ήτις υπό του χρόνου έθραύσθη . Εν δε έπεμψεν
ως τρόπαιον εις Βενετίαν , και ένα άλλο έχουν το παράσημον του
Σουλτάνου, έφερεν ο ίδιος εις Κωνσταντινούπολιν, ένα παραδώση
προς τον Σουλτάνον, όστις τότε έστράτευεν από τα τείχη της
Βαβυλώνος . (2)

( 1 ) Marmora VII: - (1) Marmora öywr, s . 402

 mm 186

Ο Καϊμακάμης ο οποίος τότε έδιοίκει την Κωνσταντινούπολιν,

ερεθισθείς ότι ο Βενετός Καπέλλος κατεδίωξεν ομοθρήσκους κατά
διαταγάς της Βενετικής πολιτείας , διέκοψε πάσαν πολιτικής και
εμπορικών συγκοινωνίας μετ' αυτής και τον βάϊλον αυτής Κον
ταρίνην εφυλάκισεν εις τους επτά πύργους, απειλών τον πόλεμον .
Το κίνημα όμως του Καπέλλου εν τω Αδριατική ευηρέστησε τον
σούτον τους περιοίκους της αδριατικής , ώστε αι δύω μικροπολι .
τείαι της Αλβανίας Μακάρσκα ή παρακειμένη το κόλπο του
Ναρέντα , και η Πόλισσα ή εντός κλίσσης και Αλμίσσης, εγκα
τέλιπον την προστασίας της Υψηλής Πύλης, και προσέλαβον ε .
κείνης της Βενετίας ( Ο ). Τούτο ήρεθισε μάλλον τον Σουλτάνον:
μάτης η Βενετική Γερουσία εδικαιολογείτο πρός ούτον , παριστωσα ότι
ο Καπέλλος κατεδίωξε πειρατές , εκτελών άρθρον συνθήκης της πολιτεί
ας με την Τουρκίαν, δι' ου ενετέλλετο τώ μοιράρχη του στόλου να
καθαρίζη την Αδριατικήν εκ πειρατείας. Ο πόλεμος ήτον άφευκτος,
και η πολιτεία διέταξεν προετοιμασίαν αμύνης ένΚερκύρα. Μη δυνά
μενος όμως ο Σουλτάνος αμέσως να προσβάλη την Βενετικής επικρά
τειαν διά τον όλεθρον του στρατού εν Περσία, ήρκεσθη εις το να δεχθο
χρηματικής αποζημίωσιν παρα της Βενετίας, να απολύση τον πρέ
σβυν εκ της φυλακής, και να υποκριθή φιλίαν. Πλήν άλλαι πε
ριπτώσεις δίδoυσι τελείαν αφορμήν αυτό να διασπάση τον πόλε
μον, όν επεθύμει κατά της πολιτείας, και να καταβάλη την δύ .
ναμίν της, αφαιρών σημαντικόν μέρος της επικρατείας της .
Συνήντησαν αι γαλέαι της Μάλτας περί το Καρπάθιον πέλαγος
πλοία τινά και ναύν μεγάλην Τουρκικήν, ένθα ενέτυχε Σουλτάνα
τις τού χαρεμίου πορευομένη μετά του υιού αυτής και άλλων
γυναικών και παίδων , και φέρουσα πλήθος θησαυρών χάριν προσ.
κινήσεως εις Μέκαν . Ο φύλαξ αυτών Γενλής Αγάς ή Κελισάραγας
(φύλαξ του χαρεμίου) και οι στρατιώται και αυτού εφονεύθησαν πολε
μούντες , όπως διασωθώσιν . Υπερισχύσαντες δε ούτως οι ιππόται
τα μεν μικρά πλοία δεν κατεδίωξαν, αλλά το μέγα πλοίον ενώ
ήταν οι θησαυροί και η Σουλτάνα κυριεύσαντες , ευθύς διήρπασαν
τα εν αυτώ πολύτιμα σκεύη και τα χρήματα . Αποπλεύσαντες δε
προσέσχον εις το όρμος της Κρήτης λιμιώνα . Εκει απηλευθέρωσαν
τους ευρεθέντας εν τώ πλοίω πεντήκοντά σκλάβους Ελληνας . Είτα
παραπλέοντες τη Κρήτη, διευθύνθησαν εις Κύθηρα. Αλλ' επειδή δεν

( 1 ) Fortis viaggio in Dalmazia tom, 4.

Γ
 - 1974

ενέκρινεν και προβλεπτής Κυθήρων να αγκυροβολίσωσιν υπό το φρούν

ριον, προχώρμισαν εις τον λιμένα του αγίου Νικολάου, και ακο
λούθως αφίκοντο μέχρι τών ερημωμένων κόλπων Κεφαλληνίας . E
κείθεν δε ουρίου ανέμου πνεύσαντος , επέστρεψαν εις Μάλταν, ένθα
οι συμπολίται αυτών μετά χαράς υπεδέχθησαν αυτούς, αν και την
συλληφθείσαν ναύν μόνον προσέφερον προς τον μέγαν μάγιστρον,
Και η μεν Σουλτάνα απέθανε μετ' ολίγον πληγωθείσα. ο δε υιός
εσώθη, έγεινε Χριστιανός, και κατετάχθη εις το τάγμα των Δομι.
νικάνων. Οσοι δε Ελληνες ευρέθησαν σκλάβοι εν τοίς πλοίοις ήλευε
θερώθησαν (1644) ( 1 ) .
Αμα έμαθεν τα γενόμενα υπό των Ιπποτών της Μάλτας και
Σουλτάνος Αβραήμ ήναψεν εκ θυμού , και προσκαλέσας, τους πρέ
σβεις Γαλλίας και Αγγλίας και τον Βάϋλον της Βενετίας εζήτει
ευθύνας παρ' αυτών , και τιμωρίαν διά την απώλειαν της γυναικός
και του τέκνου. Ουδεμία δικαιολογία ηδυνήθη να καταπραύνη τον
θυμόν του 16ραΐμου Μεχμέτ. Ο Βεζύρης επρότεινε όλεθρον κατά
των Βενετών, ότι αυτοί εγκαρδιoύντες τους ιππότας, υπό πρόφα
σιν καταδιωγμών των πειρατών και προστασίας των Χριστιανών ,
ήθελον πάντοτε να καταστρέφωσι τους πιστούς το Μωάμεθ. ΙΙ
Κρήτη και όλαι αι νήσοι αι κατεχόμεναι οπο της Βενετίας με την
Μεσόγειον, ώς φωλεαι των διωκτών του Ισλαμισμού, έπρεπε να
κυριευθώσι και η Βενετική πολιτεία ως πρωταίτιος να τιμωρηθή
με την απώλειας του κράτους . Η Γερουσία πληροφορηθείσα τα
πάντα παρά του Βαύλου, διέταξεν ευθύς τα πρός άμυνας. Η Πύ
λη υποκρινομένη φιλίαν, ίνα αποκοιμίση τους Βενετους κατά τας
επιχειρήσεις της, διεκήρυξε πόλεμον κατά των Ιπποτών του αγίου
Ιωάννου , και ήτοίμασε στόλον να αποστείλη εις πολιορκίαν της
Μάλτας κατά το φαινόμενον. Το συμβούλιον όμως των επτά σου
φών του κράτους προνοούν περί των νήσων, απέστειλεν εις Κέρ
κυραν τον συνταγματάρχην Γιλδάν ως στρατάρχην φρουρών των
τριών νήσων, και μετ' αυτού τον Ιωάννης Γριμάνην γενικών προ
βλεπτών αυτών. Εν τοσούτω και Τουρκικός στόλος , συγκείμενος εξ
180 νηών μεγάλων και 240 άλλων μικροτέρων , εξέπλευσε των
Δαρδανελίων, και διευθύνετο εις το Αιγαίον ( 1 6 4 3 έτη). Ο Γρες
μοιβιλης πρέσβυς Γάλλος έγραφε προς τον ηγεμόνα του - « ο

( 1 ) Nani dell' istoria Veneta ΙΙ και σ . 27. Τινές δε των ιστορικών δεν παρα
δέχονται ότι το τέκνον της Σουλτάνος εγένετο μοναχός,
 188

Οθωμανικός στόλος βεβαίως είναι εις Χίον αλλά αγνοείται που

διευθύνεται . ο μέγας Βεζύρης εβεβαίωσε τον Βαύλον , ότι η πολι
τεία ουδεν έχει να φοβηθή λέγεται δε ότι ενωθείς άπας και στό
λος έν Ναβαρίνω εκείθεν θα πορευθή εις το ορισθέν πολέμιον με.
ρος. Νομίζεται δε ότι θα στραφή κατά Σικελίας . Αλλά το αλη-
θες κατά την απόφασιν, ήν έλαβεν ο Σουλτάνος, ο στόλος θα κτυ.
πηση την επικρατείας της Βενετικής πολιτείας . Τούτο δηλούται ότι
το κύριον νεύρον του οθωμανικού στρατού ενισχύεται παρά ταίς
νήσοις Σαπιέντσας (οινούσαις), ταις πλησίον Ζακύνθου . Εκείθεν δε
θα εισπλεύση το Αδριατικών, και θα κυριεύση τον λιμένα Εσταυ
ρωμένου τον ανήκοντα τη πολιτεία Ραγούσης »
Αίφνης όμως η πολιτεία μανθάνει ότι ο εν Ναβαρίνω συναθροι »
σθείς στόλος απέπλευσεν εις Κρήτην , και απεβιβασε στρατόν 4 3,000 ,
αγόμενον υπό του Ιουσούφ Πασά , δύω μίλια μακράν του Χανδά
κου ( Κυδωνιά). Ο Μοίραρχος Αντώνιος Καπέλλος ουδόλως ήδύνατο
να διακωλύση την απόβασιν ελλιμενιζόμενος παρά τη Σούδα με εί» 1

κοσι γαλίας και δεκατρείς ναύς μεγάλας. Ο στρατηγός Ανδρέας

Κορνάρος κυβερνήτης γενικός της Κρήτης διαμένων εν Κανδία τη
πρωτευούση της νήσου , έσπευδε να στρατολογήση Κρήτας και άλ»
λους Ελληνας ένα μετά της Βενετικής φρουράς καταλάβη όλα τα
οχυρώματα. Οι 1θαγενείς όμως τότε ήσαν δυσαρεστημένοι κατά της
Βενετικής κι ριαρχίας δια τας καταχρήσεις τινών διοικητών. Εξ άλ.
λου μέρους ή πολιτεία ολίγον ωφελουμένη εκ των εισοδημάτων της
Κρήτης είχε προ πολλού παραμελήσει τας οχυρώσεις και εφοδίας:
και το μέγα μέρος, (ώς διηγείται ο ιστορικός Βαλιέρος) των ει
σοδημάτων Κεφαλληνίας και Ζακύνθου εδαπανώντο επί των οχυρώ
σεων αυτής. Οι χωρικοί Κρήτες ναυτολογούμενοι συνετέλουν τα
πληρώματα του Βενετικού στόλου, ο δε αυτών άπαξ υπηρετήσας
έν πλοίω, ήναυτολογηθείς, απηλλάττετο της ποινής του κατέργου.
Επειδή δε η Βενετική πολιτεία εφρόντιζε μόνον να συνάγη τας
δαπάνας, την περί τούτων εξουσιοδότησιν παρήτει εις τους διοι
κητάς. Αλλ' ούτοι βιαίας τάς αποτίσεις επί των εντοπίων Κρη
των ποιούμενοι , κακώς έχρώντο αυτοίς, και είχαν ως δούλους. Διό
ουδέν θαυμαστόν, εάν οι Κρήτες απεστρέφοντο τους Βενετούς, και
έτοιμοι ήσαν τότε να συνεννοώνται προς τους αποβάντας Τούρ
κους . Ο κίνδυνος όμως διεγείρει τας ψυχάς είς συναίσθησιν . Συν
εισφοράς χρηματικάς ποιούνται άπαντες οι πολίται της Βενετίας
και οι εκ της Ηπειρώτιδος υπήκοοι, ώσαύτως συνεισφέρουσι και
αυτοί οι εν ταίς νήσοις ημών άρχοντες. Πλοία λαμβάνουσιν οι Βε

)
 189

νετοί εξ όλων των εν Ιταλία και νήσοις ημών ναυστάθμων της ε.

πικρατείας, και αποστέλλουσιν προς ενίσχυσιν της σταθμευούσης έν
Κρήτη μοίρας Στρατιώται εκ διαφόρων μερών της Ευρώπης μισ
θούνται και η βοήθεια του Πάπα , της Ισπανίας , της Μάλτας και
των άλλων ηγεμόνων της Ιταλίας και Γερμανίας απαιτείται. οι
στορικός Νάνης πρεσβεύων τότε παρά τη αυλή των Παρισίων έμι
σθώσατο 5,000 Γάλλους , ούς δια πλοίων απέστειλεν εις Ζακυν
θον, ήτις ωρίσθη τότε ορμητήριον της αποστελλομένης στρατιάς.
Εν τοσούτω ουδέν παρημέλει και στρατηγός Γιλδας ίνα καταστήση
εις θέσιν αμυντικωτέραν τάς νήσους. Πεντακόσια οικήματα κατε»
κρήμνισεν αυτός εν τώ προαστείω Κερκύρας του αγίου Χαραλάμ.
πους: κατεδάφισεν μετ' αυτών και τον ναόν, εξ ου μετωνυμείτο ή
συνοικία , όπως επεκτείνη τάς οχυρώσεις. Κατά τα μέρη ταύτα ω
κοδόμησε δύω έτερα οχυρώματα κραταιούμενα υπό ισχυροτάτων
προμαχώνων , όπως επί το μάλλον κρατή τους πολεμίους μεμακρυ
σμένους εκ του περιτειχίσματος της πόλεως. Αλλ' ο μοίραρχος και
σταθμεύων εν Κερκύρα και έχων τον ισχυρότερον στόλον εκυμαίο
νετο , εάν έπρεσε να ενωθή μετά του εν Κρήτη στόλου και να εγ
καταλείψη τας νήσους εις την προσβολής των Τούρκων, οίτινες
κατέχοντες την Πελοπόννησον, ευκόλως εδύναντο να διαπορθήσω
σιν αυτάς , ή έπρεπε διαμένων εις φύλαξιν των νήσων, να εγκα
ταλεψη τον εν Κρήτη στόλον εις την διάκρισιν του πολεμίου. Α
πεφάσισεν ούν έν συμβουλίω, ότι ο μεν μοίραρχος Μολίνος να δια
μένη εν Κερκύρα μεθ ' ενός μέρος του στόλου, ο δε προβλεπτής
Λαυρέντιος Μαρκέλλος μετά του λοιπού αφιχθείς εις Ζάκυνθον να
κατασκοπεύη τα κινήματα του καπετάν Βασά. Επειδή δε επολιόρ
κουν στενώς τον Χανδάκης οι Τούρκοι, τέσσαρα Βενετικά πλοία
εκπλεύσαντα εκ Ζακύνθου απεβέβασαν προς βοήθειαν των πολιορ
κουμένων 1200 πεζούς εκλεκτούς, και έως 500 Ελληνας, οίτινες
έστρατολογήθησαν εκ Πελοποννήσου και των νήσων του Ιονίου. E
κατόν δε μοναχοί Ελληνες συνεμάχοντο ατρομήτως με τον ηγού
μενον Συγούρο», κλεισμένοι και αυτοί εν τώ φρουρίω Χανδάκου.
Τούτο είχε πέντε προμαχώνας, Σωτήρα , άγιος Δημήτριον , Ρεθυμιώ
την, αγίαν Δουκίαν, και Μαλιπιέρον . Ο γενικός προβλεπτής Κρήτης
Ανδρέας Κορνάρος, συναθροίσας έως 400, αφίκετο προς βοήθειαν
των πολιορκουμένων . Επειδή δε ή εφεδρεία είχαν ανάγκην επικου
ρίας κατά διαταγήν του στρατηγού, ο Αυγουστίνος Αγγελής λάθρα
των Τούρκων μετά πέντε λόχων εισήλθεν εις το φρούριον. Ως δε
και αυτοί δεν εξήρχουν διά το υπεράριθμού των πολιορκούντων, και
 490

Βενέδικτος Κανάλης, λαβών εκ της επικουρίας 300 πεζούς και

500 στρατοσυλλέκτους (cernide) Ελληνας, ών τήν μεν προσθοφυ
λακήν έποιούντο οι Ιταλοί , την δε οπισθοφυλακήν οι νησιώται ημών
και ηπειρώται, εκίνησε να εισχωρήση εις το φρούριον. Αλλά τα
χυπoρoύντες οι Ιταλοί, και βοαδυπορoύντες οι Ελληνες , περιέμεναν
οι πρώτοι τους δευτέρους καθ' οδόν . Ενώ δε σε νηντήθησαν , διά το
σκότος της νυκτός οι πορευόμενοι δεν διέκριναν αλλήλους , και ήρ
χισαν να τουφεκοβολώνται έκλαβόντες την συνάντησιν ως ένεδραν
των πολεμίων. Τούτο συναισθανθέντες οι Τούρκοι ώρμησαν κατ ' αυ
των, και μόλις και αρχηγός Φεραρόλος μετά 150 εισήλθεν εις το
φρούριον, οι δε λοιποί μή προφθάσαντες εφονεύθησαν ( 6 ).
Επειδή μετ' ολίγον παρητήθη ο στόλαρχος Βενετός Μολίνος, έ
κλέχθη αντ' αυτού και γενικός προβλεπτής των νήσων Βαπτιστής
Γριμάνης . Τούτον δε αύθις κατέστειλε την στολαρχίας και Γερουσία,
διορίσασα τον αρχηγών των Γαλεότων Ιερώνυμον Μοροζίνον , όστις
υπέσχετο να επιπλεύση εις Χανδακην άνευ της συνδρομής των
συμμάχων, οι τινες ήμέραν παρ' ημέραν περιεμένοντο εν Ζακύνθω
εκ Μεσσήνης , ίνα έλθωσιν εις επικουρίαν του Χανδάκου . Εν τού
τοις οι έν Ζακύνθω καταπλεύσαντες Βενετοί πλοίαρχοι απέστειλαν
τον Αντώνιος Βενάρδον μοίραρχον του κόλπου εις Κύθηρα , όπως
κατασκοπεύση τον Τουρκικός στόλον, και δάση ευθύς την βε
βαιότητα εις Χανδάκην, ότι ταχέως φθάνει και επικουρία. Εως δε
αφιχθώσιν οι σύμμαχοι , συνεσκέφθησαν να φέρωσιν αντιπερισπα•
σμόν τινά εις τα κινήματα των πολεμίων. Διεύθυναν ούν από
βασιν εις Πάτρας , της οποίας το ευχείρωτον ανηγγέλθη υπό των
κατασκόπων. Αρχηγός δε της αποβάσεως ωρίσθη και μοίραρχος Βε
νάρδος επιστρέψας εκ Χανδάκου , και κατασκοπεύσας τους πολε :
μίους. Τοις πλοίους αυτού παρείπετο το Κερκυραϊκόν κάτεργον,
ου κατεργοκύρης εκλέχθη παρά της κοινότητος Κορυφών και Ευγε»
νής Μορέλος Ιουστινιάκης , δαπανήσας 10,000 σκούδα διά τα χρειών
δη, και διά την συνάθροισιν πληρώματος εξ εκατόν Κερκυραίων .
Συνάμα δε έπλεε το Κεφαλληναίον, και κατεργοκύρευε ο ευγενής
Κεφαλλήν Αλέξανδρος Καρούσος, και το Ζακύνθιον ού κατεργοκυ
ρης εκλέχθη Γεώργιος Βάλσαμος είς των πρώην συνδίκων της
κοινότητος ( 2 ). Επιτεθέντες ούν οι αποβάντες κατά της πόλεως,

( 1 ) Andrea Valiero della guerra di Candia Tom . I. Lib , I,

(2) Marmora VII. p . 405 , - Loverdo VII. – Stampa della fedelissima cillå
di Zante 15 .
 191

έτρεψαν εις φυγήν τους συναντωμένους Οθωμανούς . Αι γαλεάτσας

εκτύπων ορμητικώς τον προς τον όρμων πύργον , ενώ ο Γαγμα .
τάρχης Αριρισκούκης με τους ηπειρώτας κατεδίωξε ισχυρόν σώμα
στρατιωτών πολεμίων, και ήρχετο εις βοήθειαν των εν τη πόλει ,
και έλαβεν αυτών τρείς σημαίας. Η φρουρά έντρομος εκ τούτου
εγκατέλειψε την άμυνας, και οι Βενετοί μετά των στρατευόντων
Ελλήνων εισελθόντες διεπόρθησαν την πόλιν και το φρούριον, και
κατέσφαξαν όσους απήντησαν των απίστων, ούτοι δε απεσύρθη
σαν εις το φρούριον του Ρίου. Αλλ' οι Βενετοί παρατηρήσαντες το
δυςπόρθητον διά το ύψος αυτού και την έλλειψιν πολιορκητικών
μηχανών, και ένταυτώ μαθόντες ότι επλησίαζον 4,000 Τούρκοι
προς βοήθειαν του φρουρίου, οι τινες διημέρευον εν Πελοποννήσω
προς έγκαιρον βοήθειαν των εν Κρήτη πολεμούντων όμοπίστων, έγ
κατέλειψαν την εκπόρθησιν αυτού . Τότε και οι Μανιάται ήθε
λησαν, δράττοντες της ευκαιρίας, να αποσείσωσι των ζυγόν των
απίστων ( 1650 έτη) , Επί τούτω επρόσφεραν τους Βενετοίς ζωο
τροφίας και ξύλα, και υπέσχοντο στρατιωτικής συνέργειαν εκ των
ανδρών αυτών , πέμψαντες δακτυλίδιον πολύτιμος προς τον vεν
Κρήτη στρατάρχην Βενετόν . Αλλ' η ναυτική αποστολή εις Πελο.
πόννησον, αποτυχούσα , επανήλθεν πλήρης λαφύρων εις Ζάκυνθος ( Ο ).
Εν τοσούτω αφίχθησαν εις Ζάκυνθον και οι λοιποί σύμμαχοι εκ
Μεσσήνης και συνεβουλεύοντο να πλεύσωσιν ευθύς εις Κρήτης.
Αλλ' οι Τούρκοι οι πολιορκούντες τον Χανδάκην, ενθαρρυνόμενου
εισεχώρησαν περί την τάφρον του προμαχώνος του αγίου Δημη .
τρίου, και ποιήσαντες υπόνομον εκυρίευσαν όλα τα περιχαρακώ.
ματα και περιβόλους του προμαχώνος. Πλήν άλλοι υπόνομοι εκ
ραγέντες εντός των προμαχώνων, απέκρουσαν αυτούς οι δε πο:
λιορκούμενοι εξορμήσαντες κατέλαβαν την κανονοστοιχίαν αυτών,
ήτις έκ της κρηπέδος του αγιου Δημητρίου έζημίωνε τον Ρε
θυμιώτην προμαχώνα. Επί του προμαχώνος του αγίου Δημητρίου
εμάχετο Θεόδωρος ο Νεράντζης ( 2) μετά των υιών Πέτρου και Γεωρ .
γίου, οι τινες στρατολογήσαντες υπέρ τους 3000 μαχίμους, θαρ
ραλέως ηγωνίσθησαν κατά την ανανεωθείσαν έφοδος υπό των Τούρ
κων, οι τινες εκυρίευσαν τον προμαχώνα του αγίου Δημητρίου.

(1 ) Nani T. 3. 51. - Brussoni, Historia dell'ultima guerra tra veneziani

e turchi IIII .
( 5 ) Εγγραφα σωζόμενα παρά τη Ζακυνθίω οικογενεία Κωνσταντίνου Ναράντζη, E
νυπόγραφα παρά του φρουράρχου Χανιών Ναυαγήρου.
 192

Τότε πολλοί άνδρείως μαχόμενοι εκ των ημετέρων εφονεύθησαν,

Μη δυνάμενοι δε οι πολιορκούμενοι να αντέχωσιν εις τοσαύτας
σφοδρές επιθέσεις των Τούρκων, απεφάσισαν να παραδώσωσι το
φρούριον (1). Τότε και νησιώτης Αντώνιος Τζαγγαρόλος Ιππαρχος
επρόσφερε προς τον πολιορκούντα Πασάν δύω ίππους εκ μέρους
του φρουράρχου Ναυαγήρου, πεμφθείς ένα ομιλήση περί της πα
ραδόσεως. ο δε Πασάς αντήλλαξεν το δώρον με φορέματα και
δώρα (2 ). Τέλος κατά συμφωνίαν εξήλθον οι πολιορκούμενοι, γυ
ναίκες και τέκνα και οι στρατιωτικοί, και παρεχωρήθη το φρού
ριον μετά της πόλειος Χανδάκου. Οι εξελθόντες μετεκομίσθησαν
εις Σούδαν. Αλλ' οι ατυχείς αυτόχθονες, και του κατά πρώτον έ
δείχθησαν αυτοίς φιλικώς οι Τούρκοι, έσχον τα πάνδεινα, αναγ
κασθέντες πανδημί να εργάζονται εις τα οχυρώματα, και τα φίλ:
τατα αυτών να μετακομισθώσι εις Κωνσταντινούπολιν, ένα χορ
τάσωσιν εκ φιληδονίας τους Τουρκικούς γυναικωνίτας.
Η αγγελία της πτώσεως του Χανδάκου κοινοποιηθείσα τοίς εν
Ζακύνθω ευρισκομένους συμμάχοις, σφοδράν την εντύπωσιν εποιή
σαντο. Και διο ευθύς απεφάσισαν να εκπλεύσωσιν εις τον κόλπον
της Σούδας . Εκείθεν δε εξορμήσαντες εις Χανδάκην, να ανακτή
σωσι το απολεσθέν φρούριον. Τα συμμαχικά πλοία ούν , οίς πα
ρείποντο και τα τέσσαρα των νήσων έκπλεύσαντα εδοκίμασαν να
αποβιβάσωσι στρατιώτας εις Χανδάκης. Αλλά κωλυθέντα από τρι
κυμίας γενομένης μεταξύ του ακρωτηρίου Σπάθης και Μελαίου,
κατέφυγαν μετά πλείστης ζημίας εις Σούδας. Εβούλοντο ούν οι
Βενετοί στόλαρχοι να έλθωσιν εις ναυμαχίαν φανεράν κατά του
Τουρκικού στόλου . Αλλά διαφωνούντων των Νεαπολιτών και Με
λιταίων και επιγενομένης νέας τρικυμίας, έματαιώθη ή βουλή. Και
τα μεν συμμαχικά επέστρεψαν εις την οικείαν » τα δε Βενετικά
διαμένοντα έμαθον, ότι παρά τη Μήλω προσωρμίζοντο τρία Σουλ
τανικά πλήρη εφοδίων διά τόν Χανδάκης. Επιπλεύσαντα ούν κα
τεκυρίευσαν το έν, ώς τα λοιπά δυο διέφυγον. Και είτα κατα
πλεύσας ο Βενετικός στόλος εις Κρήτην, εξεχείμαζεν εις Σουδαν
και Κανδίας (Ηράκλειον) και άλλους λιμένας (1643 έτη. ).
Η Βενετική πολιτεια εντοσούτω ουδέν ημέλει , όπως ενισχύη
τους εν Κρήτη μαχομένους . Μαθούσα την απώλειας του Χανδά

( 1 ) Nani ανωτ . 39 . 1

( 2 ) Α. Valiero ανωτέρω , *
 - 103

κου , και την απόπλευσιν των συμμάχων, έλαβε πάν μέτρον, ό .

πως μόνη διέλθη τον αγώνα. Και δη επρονόησε όπως συναθροίση
χρήματα , και ευπορήσηται δαπάνας εις ετοιμασίαν στόλου ισχυ »
ρού, και στρατού πολυαρίθμου, και καλώς εφοδιασμένου, άμα
δε και προμηθεύση εν αφθονία τα χρειώδη τοις πολιορκουμένοις
έν Κρήτη. Συνεισφοραί εκούσιαι χρημάτων και αφειδώς εγένοντο.
Ωφθησαν πολίται μετά χαράς να φέρωσι τα πολύτιμα σκεύη και
τα αργυρά και χρυσά κοσμήματα των οικογενειών εις το 0
μισματοκοπείον, Κοινότητες πόλεων και ιδιώται εν τη Δαλματία
και ταίς νήσοις τού Ιονίου μίαν και πλείονας ναύς μετ' εκλεκτού
πληρώματος παρασκεύαζον εις αποστολήν. Εθελονται πάσης αυ
ταπαρνήσεως καταγράφοντο εις τους στρατευσίμους. Κέρκυρα και
Ζάκυνθος ωρίσθη ως συγκέντρωσης των στρατευσίμων- Φραγγί
σκος ο Μολίνος επίτροπος του αγίου Μάρκου (γενικός ταμίας),
γράφει ο Βρουσόνης προενοήσατο όλων των οχυρωμάτων των εν
Δαλματία , Αλβανία και ταίς νήσεις της Ελλάδος με υπέρογγoν
διάχυσιν χρυσού, πολεμοφοδίων και με ισχυράν φρουρών ανδρών,
Δεν έλλειψαν όμως οι χώροι αύται και αι νήσοι του Ιονίου του
να συνδράμωσι το κατά δύναμιν και προθυμίαν προς όλα τα
χρειώδη. Το αρχοντολόγιoν εν τη κοινότητι Κερκύρας, Κεφαλο
ληνίας και Ζακύνθου εψήφισε σημαντικά ποσά , πολλάκις συναθροι
ζόμενα δι' εκουσίων δωρημάτων παρ' εκάστης οικογενείας. Πλήθος
εθελοντών ατομικώς κατεγράφησαν υποχρεούμενοι εις ενόπλισιν
ανδρών και πληρωμάτων. Η χρηματική δόσις επί απολαυή άρ :
χών και επαγγελμάτων της κοινότητος εδιπλασιάσθη, και έτρι
πλασιάσθη δια συνδρομές του πολέμου . »
Επί τούτω ή κοινότης Ζακύνθου εξέθετο την εξής αναφοράς προς
τον γαληνότατον ηγεμόνα . « Ουδεμία αμφιβολία , ότι ως εξ εκεί .
νης της ανεξαντλήτου πηγής των χαρίτων της αυτού γαληνότη.
τος διά μεγαθύμου μεγαλοδωρίας και ασυγκρίτου ευπορίας αείπο
τε ετιμήθη και ευεργετήθη αύτη ή μεγαλοπρεπής κοινότης, ούτω
και αύτη δεν λείπει του να παρίσταται αξιοπρεπώς προς την Αυ
της Γαληνότητα με όλας τας ζωηροτέρας και επισημοτέρας εκ
δηλώσεις, και τας εν πάση περιπτώσει αξιοχρέους προσφοράς, οίας
>

απαιτώνται παρ' άλλης ουχί ήττον ευπειθεστέρας , υπηκοοτέρας, πιο

στοτέρας , και μάλλον αφωσιoμένης πόλεως και νήσου . Επί τούτω
πολλάκις προσέφερεν εις ολοκαύτωσιν και θυσίαν τήν ζωήν των ιδίων
ευπειθών συμπολιτών. Επί δε του παρελθόντος, και επί του πα
ρόντος και του μέλλοντος συνέδραμε αφειδώς , διαχύνουσα την πει
25
 from 194

φιουσίαν , και πολλαπλασιάζουσα τα δωρήματα εις όφελος της σε

δαστής πολιτείας. Αναγκαζομένη δε και πάλιν διά τάς παρούσας
περιστάσεις του πολέμου να επιδείξη την γενναίαν συνδρομής και
μεγαλοδωρίαν, επιτάσσει ότι τη προκαταβολή 500 δουκάτων οφεί
λουσι να συγκαταλέγονται οι βουλόμενοι να συμμετέχωσι του ευ
γενούς τούτου συμβουλίου, ως ήδη πράσσεται εν Κερκύρα, διά τάς
πολεμικές περιπτώσεις. Επί τούτω καθυποβάλλεται εις ψηφοφορίαν
διά των δύω συνδίκων Δ. Γαρζώνη και Α. Συγούρου, αποθανόντος
του τρίτου συνεταίρου αυτών Θ. Χαριάτου ή εξής πρότασις- « E
πειδή ουδέποτε η παρούσα πιστή κοινότης παρέλειψε καθ' όλας
τάς περιπτώσεις και κινδύνους της Βενετικής πολιτείας του να εκ
δηλώση την υπόκλισιν αυτής και αφοσίωσιν εις την υπηρεσίας του
ηγεμόνος, άφθόνως θυσιάζουσα ζωής και περιουσίαν, ου μόνον και
θ' όλους τους παρελθόντας πολέμους και τους τελευταίους της !
ταλίας, αλλά και κατά τους παρόντας του βασιλείου της Κρήτης,
και συνεισφέρουσα άνδρας και συνεχείς συνδρομές πολεμοφοδίων και
ζωοτροφιών του στρατού και πάν άλλο χρειώδες , καίτοι πτωχή
μεν προς την κατάστασιν, αλλά πλουσία εκ πάσης αρίστης και
ανικήτου θελήσεως και σταθερότητος διατάσσεται ένεκα τούτων, να
πωληθώσι τη εξουσία τούτου του συμβουλίου τη αντιπροσωπευο:
μένη παρ' ημών των συνδίκων εις δημοπρασίαν όλα τα αρχεία και
επαγγέλματα προς τους μετιόντας αυτά εκ του ημετέρου βουλευ .
τικού σωματείου επί έτη εξ άνευ τινός διακοπής, τόσον επί πα
ρελθούσης πωλήσεως, όσον και επί μελλούσης. Υπόκεινται δε τη
χρηματική πληρωμή της αγοράς ου μόνον οι ζώντες αγορασται,
αλλά και οι κληρονόμοι αυτών, και οι αντικαθιστάμενοι υπό του
συμβουλίου. Εξ όλου δε του αθροίσματος των πωλήσεων θα κα
τασταθή ποσόν 10,000 χρυσών φλωρίων. Εάν δε τούτο μή συμ
πληρωθή , οφείλει το μεγαλοπρεπές συμβούλιον να αναπληρώση το
ελλείπον εξ ειδικών συνεισφορών των ευγενών μελών αυτού καθ' ό
σον εγκρίνουσι οι σύνδικοι. Το δε ποσόν κατασταθέν θά εγχειρισθή
προς τον εκλαμπρότατον προβλεπτήν ημών , όπως τεθή υπό την
σοφήν διαχείρισιν του Γαληνοτάτου ημών Ηγεμόνος Δεόμεθα δε
μετά της προσηκούσης ευλαβείας και υποκλίσεως, όπως και ημέτερος
ηγεμών δεχθή το μικρόν τούτο δώρον της κοινότητος ημών , ως
σημείον μεγάθυμον της απείρου υποκλίσεως της ψυχής του προσ•
φέροντος προσδέξητε δε αυτό και ημέτερος κυριάρχης, ώ χαρίζοιτο
κύριος ο Θεός δοξαν τε και ισχύν να διατηρή ημάς τους υπείκον
τας έν διηνεκεί ειρήνη και ήσυχία εντός του χαριεστάτου και γα
 198

ληνοτάτου κρασπέδου αυτού, και υπό τον ιερώτατον και ενδοξό .

τατον μανδύαν.
τας 26 Ιουνίου 165 0 .
Ανεγνώσθη η ρηθείσα πρότασις εν τη αιθούση του εκλαμπρος
τατου κυρίου προβλεπτού, ένθα συνήχθησαν 92 μέλη του συμβου
λίου, παρόντος του εκλαμπροτάτου διοικητηρίου» ψηφοφορηθείσα δε
έλαχε ψήφους 80 υπέρ και 12 κατά (4 ).
Ομοίας προτάσεις εψήφισαν και αι λοιπαι κοινότητες Κεφαλλης
νίας και Κερκύρας. Εν Κεφαλληνία αφέθησαν ασύδοτα όλα τα προς
ζωοτροφίαν και εφόδια του στρατού μετακομιζόμενα εις Κρήτης,
Ναυτολογίας εποιήσαντο και συνεισφοράς χρηματικάς πολλάκις
Κερκυραίοι ιδιώται, Κεφαλληνες και Ζακύνθιοι. Παύλος και Γαΐτας
και αδελφοί εκ Ζακύνθου μετά των ενόπλων συμπολιτών επεβι
βάσθησαν εις τα πλοία. Μούκιος Ρώμας εκλεχθείς τότε κατεργο.
κύρης, διωρίσθη να φέρη εν τώ κατέργο του το ταμείον του στό
λου, και δέσωσεν αυτό κατά τας ζημίας εν Σπωναλόγγα. Προ
κόπιος ο Μαρτινέγγος εξ ιδίων ενώπλισε γαλέαν, εν ή έθηκεν 30
άνδρας, και μετεβη πολεμήσων εις Κρήτης . (2) Μετ' ολίγον συνε
πορεύθησαν εις τας μάχες του βασιλείου μετά λόχων έκ συμπο.
Οιτών οι ευγενείς liαύλος Καψάς και Δημήτριος Φραγγόπουλος.
Τη αποστολή της στρατιάς συμπαρείποντο οι Κερκυραίοι Σολάρης
και μηχανικός εκλεχθείς παρά του Μαρίνου Μαρκέλου, και υπηρε
τήσας εις τον στρατόν μέχρι τών 1670. Φραγγίσκος ο Βονέτος
και Πέτρος ο Καυγιoράτης, οι τινες ενώπλισαν πολλούς των συμ
πολιτών. Πολλοί δε και άλλοι επέβησαν των τριών πλοίων Κερ
κύρας , ών κατεργοκύραι ετέθησαν παρά της κοινότητος και τε Ιου
στινιάνης , ο Τριβόλης , και Αλέξανδρος και Μανέτας (3). Συνεστρά
τευον δε και οι Κεφαλληνες κατεργοκύροι εκλεχθέντες επί δια-:
φόρων καιρών Αγγελος Κόκκινος, Αλοήσιος Λοβέρδος, Σωτήρ Φω

( 1) Carte per la fedelissima città del Zante, osk. 8 .

(2 ) Η σωζομένη παρά τη οικογενεία Ισαβέλα Μαρτινέγγου οικών του ρηθέντος Προς
κοπίου φέρει την εξής επιγραφών. Μagnifico strenoque vito Procopio Marti
nengo nobili oratori Zacyntio, qnod sumo innixus discrimini impervicaci Cree
tae opsidione pro ßloria principis triremi aud alienus sumptitibus compa
rata quo sane per honorifice insignitus armi fortitudinem alque constantiam
posteris dimandavit••.. . , Δή, 47. 1669 .
( 3) Registro di elettioni et ducali servirono sotto il reggimento dei
gener , proν . da mar . cap. di Corfu . (παρά το αρχειοφυλακείο Κερκύρας. )
 196

κάς, Αγγελος Χωραφάς και Μαρίνος Πινιατόρος: Γράφει δε περί

τούτων ο Λοβέρδος εν τη ιστορία Κεφαλληνίας (1). Εν τούτω τώ
μακρώ πολέμω, ός διήρκεσεν επί είκοσιπενταετείαν, και ένεκα του
οποίου ποταμοί αιμάτων έρρευσαν, και εκενώθησαν θησαυροί από
πολλών αιώνων ταμιευθέντες, πολλοί των ημετέρων συμπολιτών έ
γένοντο επιφανείς και κατά τάς ναυμαχίας και κατά την άμυναν
υπέρ των φρουρίων, και κατά τας εξορμήσεις και λεηλασίας εις τας
Οθωμανικής χώρας. Πολλαι δε προσφοραι χρηματικαι εδαψιλεύθη
σαν παρά των Κεφαλλήνων προς την Βενετικής πολιτείαν. » -Τού
τους προσθέτει ο Βενετός Ανδρέας Βαλιέρος ιστοριογραφήσας τον
Κρητικός πόλεμον (2 ).- « Αι ανάγκαι της πολιτείας επεβαλον φό
ρους, συνεισφοράς και δώρα επί πάντων των υπηκόων . ούτοι δε
προθύμως συνέδραμον άνευ τινός μομφής και μεμψιμοιρίας . Εξό
χως δε αυθορμήτως και άνευ τινός επιταγής ενέδειξαν την πίστιν
αυτών και αφοσίωσιν αι κοινότητες Κερκύρας και Ζακύνθου, αίτι
νες εψηφίσαντο να πωλήσωσι τα αρχεία των και δώσωσι τα χρή
ματα εις την πολιτείαν . Οι δε της Κεφαλληνίας άρχοντες παρε
δέχθησαν νέους ευγενείς εις την κοινότητα και τας εκουσίας αυ
των συνεισφοράς προσέφεραν εις τον ηγεμόνα ( 1 6 50 έτη)
Μετ ' ου πολύ και Βενετική Γερουσία ηυχαρίστει την κοινότητα της
Κερκύρας δι' επιστολής προς τους Συνδίκους, ότι κατά τους πο :
λέμους της Ιταλίας και Κρήτης επί μιά μόνη δόσει έχορήγησαν
26,000 δουκάτα, και 6,000 χιλιάδες εδωρήσαντο ένα ένοπλισθώ
σιν οι Αλβανοί της Χιμάρας (3).
Εν τοσούτω ο Χουσεΐμης έθεσε πολιορκίαν εις Σουδαν, ήν έ
φρούρει ο Κορνάρος, και ένθα κατέφυγαν οι χωρικοί Ελληνες, όσοι
έδειλοκάρδισαν 184 6. Αλλά και την πόλιν αυτήν εις τα στενά
κατείχαν οι Τούρκοι. Τούτο ηνάγκασε τους Βενετούς να επαυξή .
σωσι τας επικουρίας. Επί τούτω απεστάλη έκ Βενετίας μετά
πολλών νηών στόλαρχος και Ιωάννης Καπέλος έμπειρος κατά τα
πολεμικά, και έμπειρος κατά τα πολεμικά και έμπειρος κατά τα
οικονομικά. Ούτος αφιχθείς εις Κέρκυραν εισήχθη μετά πομπής
εις την πόλιν Κορυφών . Διότι οι τέσσαρες σύνδικοι εκράτουν την
ουρανίαν υπό την οποίαν σκεπόμενος επορεύετο. ο κλήρος και τε

( 1) Loverdo ανωτ . VΙΙ.

( o ) Valliero ar. 1V .
( 3 ) Registro dell' eletioni ανωτ .
 -
1.97

Λατίνος και ο γραικικός επροπορεύετο. Ο Λατίνος Αρχιεπίσκοπος

και ο Πρωτοπαπάς των ανατολικορθοδόξων εκατέρωθεν εσυνώδευ
σαν αυτόν μέχρι του ναού. Παρείποντο δε άπαντες οι αξιωμα
τικοί της νήσου και του στρατού ξηράς τε και θαλάσσης, Ηκουσε
την λειτουργίαν, καθ ' ήν εδεήθησαν τα υπέρ ευοδώσεως, και είτα
απέπλευσεν ευθέως εις Κρήτην παρακολουθούμενος υπό των νησιω
τικών πλοίων (1 ) . Εκεί επιθεώρησε τον στόλον, ός συνέκειτο εκ
πεντήκοντα γαλέων, 6 γαλεάτσων, 40 πολεμικών νηών, και άλ:
λων μικροτέρων πλοίων. Αλλά και με τοσαύτας ενισχύσεις σε
των Βενετών πολεμούντες δεν ευδοκίμουν εν τώ βασιλεία της
Κρήτης . Τον Χανδάκην πολιόρκει ο Κορνάρος , δεν ήδύνατο να
κυριεύση το Ρέθυμνον απωλέσθη μετά του θανά- ου του ιδίου Κορ.
νάρου και ο Καπέλλος εβραδυπόρει περί τας κινήσεις του στόλου
και τις επιθέσεις . Η βραδυπορία δε αύτη μάλλον ένεψύχωνε τους
πολεμίους, οίτινες βαρβάρως και αλαζονικώς φερόμενοι επί τους
αντιπαλους, εκ πάσης βραδυπορίας αυτών ωφελούντο, και σφόδρα
αυτών κατίσχυον. Τούτο ερέθισε τους στρατευομένους Βενετούς ,
οίτινες κατεβόων του Καπέλλου, ότι διά της παραμελείας αυτού
κακώς είχον τα εν τη Κρήτη. Η Γερουσία ανεκάλεσεν αυτόν, και
επέτρεψεν την στολαρχίαν προς τον Βαπτιστήν Γριμάνην τον γε:
νικών προβλεπτήν τότε των νήσων. Τούτον μεταβάντα εις Κρήτης
αντικατέστησεν εις την επί των νήσων άρχήν Νικόλαος 6 Δελφί
νος, ός επησχολήθη ευθύς εις επισκευής και διόρθωσιν των οχυρω
μάτων Κερκύρας του δε Δελφίνου εκλεχθέντος στρατηγού εν Κρήτη
έλαβε την εν ταις νήσοις άρχήν αυτού Λουδοβικος και Μοκενίγος .
Οι Τούρκοι όμως αυθαδέστεροι γενόμενοι διά τας εν Κρήτη
επιτυχίας, ήρξαντο να παρενοχλώσει την πολιτείαν εις τας εν Δαλ
ματία κατεχομένας χώρας αυτής . Επί τούτω εισβαλών ο Πασάς
της Βουνίας ελεηλάτησε όλας της πεδινές πόλεις , εκυρίευσε τον
Νοβιγράδoν, και είτα κακοποιήσας τα πέριξ του Σεβενικου, κα
τέτρεχε όλην την Δαλματίαν. Τότε Λαυρέντιος και Δελφίνος , ός άν
τικατέστησε τον Αοδοβίκον Μοκενίγον εις την αρχών του γενικού
προβλεπτού των νήσων , ός εκλέχθη στρατηγός και αυτός έν
Κρήτη, ανεπλήρωσε πολλές ελλείψεις εκ των οχυρωμάτων Κερ
κύρας, οικοδομήσας σκοπιάς διά τους φύλακας και επάλξεις διά
τους πολεμούντας. Κοινή δε συνεισφορά των Κερκυραίων στρατο

(1 ) Marmora VII 408 .

 - 198

λογήθησαν άνδρες, οι οποίοι απεστάλησαν να πολεμώσιν εις Κρή

την. Ανακαινίσθη δε και το φρούριον εν Κασάπη, διά φόβον μη
αποβώσιν οι Τούρκοι εκ μέρους της Αλβανίας και Ηπείρου, οίτινες
συνενοούντο εις τας επιδρομές της Δαλματίας , Αλλας δε στρατο
λογίας εποιήσατο ακολούθως ο Δελφίνος και εκ Ζακύνθου και Κε.
φαλληνίας . Απαντες δε οι στρατολογηθέντες νησιώται παρήσαν μα
χόμενοι έξω της Μασαρίας του Χανδάκου, ότε κατατροπώθησαν υπό
των Τούρκων οι Βενετοί. Διάφοροι δε συγκρούσεις του Βενετικού
στόλου προς τον Τουρκικόν περί τα πελάγη Χίου, Ευρίπου και Βό
λου ολίγον ωφέλησαν τους Βενετούς. Πλησιαζούσης της ανοίξεως
(1848), Ιωάννης Βαπτιστής και Γριμάνης έσχεδίασε νέαν επίθεσιν
διά του ναυτικού κατά πολεμίων, και διήρεσε τον στόλον εις τρείς
μοίρας. Και την μεν άφησε προς επικουρίαν του Ηρακλείου της
Κρήτης, την δε εις τα πελάγη του Χανδάκου (Κυδωνιών), όπως
διακόπτη τάς συγκοινωνίας των εχθρικών πλοίων μετά των πο:
λιορκουμένων, την δε τρίτην την ισχυροτέραν λαβών μεθ' εαυτού
επέπλεε να εισέλθη εις τον Ελλήσποντον, όπως παρενοχλήση τους
Τούρκους εν τη πρωτευούση της Αυτοκρατορίας των. Αλλά διαπλέον
τος τα Ψαρά, την νύκτα των 17 Μαρτίου τρικυμία εγένετο σφο»
δρά , και τα πλοία της μοίρας παρωθούμενα υπό των άγριωμένων
κυμάτων, μέρος μεν επέπεσον εις τας πέριξ της νήσου υφάλους,
και έθραύσθησαν μέρος δε εσκορπίσθησαν. Δέκα οκτώ γαλέαι και
οκτώ δίκροτα εβυθίσθησαν και συν αυτοίς απωλέσθη ο στόλαρχος
Γριμάνης μετά της ναυαρχίδος. Τοις απολεσθείσιν πλοίους συνδια»
μνημονεύεται και το κάτεργος Ζακύνθου και Κερκύρας ( 4 ). Γεώρ
γιος ο Μοροσίνης ανεδεχθη την στολαρχίαν και συναθροίσας τα
διαφυγόντα εκ του κινδύνου πλοία , και πέμψας εις Κρήτην τα
ζημιωθέντα προς επισκευήν, έπλευσεν εις Κωνσταντινούπολιν με τας
λοιπές συνενωθείσας μοίρας του Αντωνίου Βενάρδου, και του Βενάρ»
δου Μοροζίνου, ως έτι και με εκείνην του στολάρχου Ρ.βα την
νεωστί αποπλεύσασαν εκ Βενετίας προς ενίσχυσιν του στόλου.
Σφόδρα εχάρησαν εν Κωνσταντινουπόλει οι Τούρκοι μαθόντες το
ναυάγιον του στόλου, και ανήγγειλεν αυτοίς, ο Αβδιαγάς προσκο »

( 1) Le galee naufragate sono la generale, Giacomo Loredano, Marcanto.

nio Balbi, Barbaro Bodeero, Girolamo Loredano, Giovanni Pasqualigo, Lo
renzo Cornaro , Francesco Duodo, la Zantiota, la Corfiota, Alessandro Bon ,
Giov. Anton . Muazzo . ... (Lettera di ragguaglio del naufragio dell'armata
veneta a Psari παρά Brussoni σελ. 192 .
 499

μίδας εκατόν κεφαλάς και εβδομήκοντα αιχμαλώτους έκ τής Κρα

βούσης, ήν κατέστρεψεν αυτός χαλάσας την πειρατικήν ταύτην
φωλεάν (1 ). Αλλ' άμα εβεβαιώθησαν, ότι και Βενετικός στόλος αν
φίχθη τα Δαρδανέλια (Ελλήσποντον), τοσούτον εταράχθησαν, ώστε
ο μέγας Βεζύρης επροσκάλεσε άπαντας τους εν Κωνσταντινουπό
λει πρέσβεις των Ευρωπαϊκών δυνάμεων, και απήτησεν εξ αυτών
να χορηγήσωσιν πρός την Πύλην έκαστος 10 πλοία. Εως δε συ.
ναχθώσιν αυτά, θα λάβωσιν βιαίως οι Τούρκοι όλα τα προσορμι
ζόμενα εν τη βασιλευούση δημόσια και ιδιωτικά. Αλλ' ο πρέσβυς
της Αγγλίας έναντιωθείς εις τας και απαιτήσεις, και επιβάς εν τω
μεγαλητερα των Αγγλικών, και προςλαβών και τα άλλα εκεί
τυχόντα, εποιήσατο πολέμιον επίδειξιν απέναντι του παραλίου ,
ζητών ικανοποίησιν παρά του Σουλτάνου κατά των αδίκων α
παιτήσεων του Βεζύρου , ός διά ταύτα ευθύς εμετριάσθη. Ο Βε
νετικός στόλος τον αποσταλθέντα τουρκικών προς αποδίωξιν εαυτού
εκ των Δαρδανελίων , διά κανονοβολισμού ισχυρού ηνάγκασε να
εισπλεύση εκ νέου εις Κωνσταντινούπολιν. ο δέ Σουλτάνος αντής
μειψε την αλαζονείαν του Βεζύρου, κόψας αυτού της κεφαλήν,
και δημεύσας την περιουσίαν (2) Η Βενετική Γερουσία προνοούσα
αμέσως την επανόρθωσιν τοσαύτης απωλείας του στόλου, διέταξεν
ευθύς προς όλας τας παράλους πόλεις και νήσους , να ναυτολο
γήσωσι πληρώματα, και συνεισφέρωσι νήας, όσον το δυνατόν,
πλείονας. Ο δε μή βουλόμενος να συγκαταλεχθή εις το πλή
ρωμα να αντικαθιστά την απουσίαν διά χρηματικής συνεισφοράς .
Διώρισε δε προς τούτοις, μέρος των Γαλέων της Δαλματίας να
μεταβη εις ανατολήν, συνενωθέντα δε μετ' αυτών και τα κάτεργα
των τριών νήσων να συμπλεύσωσι άπαντα με τα εν Κερκύρα έ
πισκευασθέντα πλοία του Λαυρεντίου Μαρκέλου . Ούτω συνεπλη •
ρώθη μέγας στόλος διευθυνόμενος υπό του στολάρχου Λουδοβί
κου Βενάρδου Μοκενίγου. Τότε ετέθη κατεργοκύρης της Κερκυ
ραϊκής νηός Στηλιανός Χαλικιόπουλος, της δε Κεφαλλήνος Αγ:.
γελος Κόκκινος, και της Ζακυνθίου Δημήτριος Μοκενίγος (3)
Τα πλοία ταύτα αφιχθέντα εις Κρήτην, επροστάτευσαν τους
πολιορκουμένους εν τη πόλει Κανδία (Ηράκλειον), ούς ο Χουσεϊμ

( 1 ) Hammer Γ storia dell'Impero Ottomano Tom. Χ. p. 1 , σελ. 200.

(2) Capelletti T. X. XV. σελ. 294.
(3) Vall. ανωτ. - Capelletti ανωτ. ΧV . - Marinora ανωτ , 412.
 200

Πασάς παρεκώλυσε δι' επιδρομών του να επαυξήσωσι τας εργασίας

της οχυρώσεως. Ταρτάνα δέ τις αφιχθείσα εκ Κρήτης εις Κέρκυ .
ραν ανήγγειλεν, ότι ο εχθρός διά στενής πολιορκίας επλησίασε τους
προμαχώνας Ιησούν και Μαρτινέγγον, εποίησεν έφοδος επί του οχυ
ρώματος του αγίου Δημητρίου, αλλ ' απεκρούσθη εκραγείσης πυρίνου
φλογος δι' υπονόμως. Τότε εφονεύθη ο Ζακύνθιος Μανδρικάρδης η
γούμενος λόχου υπέρ βορείων, όν πρώην οδήγει εις Δαλματίαν ( 1 .
Είτα θαρραλεώτεροι εφορμήσαντες οι Τούρκοι κατέλαβον το ημικύ
κλιον οχύρωμα Μοκενίγου . Το κατόρθωμα τούτο τοσούτον απεθάρ
ρυνε τους πολιορκουμένους , ώστε ενώ ο στρατάρχης των Βενετών
Μοροζίνης μετά του λοιπού επιτελείου παρόρμει τους στρατιώτας
να ανακτήσωσι το καταληφθέν οχύρωμα το τοσούτο επουσιώδες εις
άμυναν, ουδείς ήθελε να υπακούση Τέλος αποφασίσας αυτός, εξ.
έρχεται. Και παρακολουθούμενοι υπό μόνων των ευγενών Δομινίκου
Πιτσαμάνου, των δυο αδελφών Κουϊρίνων κατεργοκύρων, του πλοι
άρχου Ξήνου και Παύλου Καψά Ζακυνθίου αρχηγού και άλλων τι
νών ολίγων Κρητών και ετερογενών ανέβησαν τον εκείσε αντίκρη
μνον, εισήλθον εξ εφόδου εις το ημικύκλιον, και τρομάξαντες δι' 6
πονόμου εκρήξαντος φλόγας, ένθα ευρίσκοντο οι Τούρκοι, ανέτρεψαν
αυτούς , και ανέλαβαν τον προμαχώνα (2). Τούτο ιδών και Χουσεΐ
μης, και θεωρήσας την απώλειας του τοσούτου στρατού απεσύρθη
εκ της πολιορκίας, και ολίγον μακράν της πόλεως περιεταφρωθη
μετά δέκα χιλιάδων μαχητών απολειφθέντων αυτώ, ο δε Μοκε
νίγος μετά του στόλου μεταβάς εις την πολιορκίαν της Σούδας,
διέθραυσε τας κανονοστοιχίας των πολιορκούντων, και ηνάγκασεν
αυτούς να αποσυρθώσιν εις Απρικόρνον και Κάλαμος, και είτα διε
ξεχείμαζεν εις Κανδίαν. Ουχ ήττον ευνοϊκώς προήγοντο τα των
Βενετών εν Δαλματία. Μαρκος ο Φώσκολος στρατηγός του Βενε
τικού στρατού εκυρίευσε την Κλίσαν . Και ο στρατός του Τεχελή
πασά κατεστράφη υπό του προβλεπτου Γεώργη Ακολούθως ο Σουλ
ταν 1βραΐμης απηγχονίσθη υπό των επαναστατησαντων Γιανιτσά.

( 1 ) Informazione al nobile consiglio di Zante (carte della famiglia Mandri 1

cardi παρα τη οικογενεία Πλατυμέση). Εν τω έγγράφω τούτω μαρτυρείται ότι Γεώρ»

γιος ο Μανδρικάρδης επί 16 έτη υπηρέτησε εν τω στρατώ πρώτον μεν εν τη Δαλμα .
τία και έπειτα εν Κρήτη επί δε του φρουρίου του αγίου Δημητρίου, του οποίου ήταν
διοικητής μαχόμενος έπεσε . Αυτός πατήγετο εκ του Νικολάου Μανδρικάρδου εξ Α.
θηνών .
(2) Brussoni L 1X. σελ. 215.
 201

ρτον διά συνεργείας της μητρός αυτού, ήτις και αυτή τον αυτόν
θάνατον μετ' ου πολύ έλαβε. Αι διαπραγματεύσεις της ειρήνης
απέτυχον, προσαγορευθέντος Σουλτάνου του Μωάμεθ Δ ', υιού του
απηγχονισθέντος. Δ1 δε επιθέσεις κατά του Ηρακλείου επανελής
φθησαν (1849). Θαυμαστά έργα εποίησεν εντός του φρουρίου α
μυνόμενος και στρατηγός Μοκενίγος . Ο δε Ιάκωβος Ρίβας μετά 10
νηών και ετέρων επτά του μοιράρχου Γιουράνου, ναυμαχήσας εν
Φώκαις περί τα παράλια της ανατολής τον Τουρκικός στόλον,
συγκείμενον εξ 72 γαλέων, 10 μαόνων και 11 δικρότων, εν οις
επέβαινον επέκεινα των 10,000 μαχητών και ναυτικών κατέκαυσε
εννέα δίκροτα, τρείς μαόνας και δύο γαλέας , και πολλά δε άλ
λα ήχμαλώτισε, και έτερα κατεσύντριψε. Εχθροί δε υπέρ τους
επτακισχιλίους απωλέσθησαν, και όσοι Χριστιανοί σκλάβοι ευρέ
θησαν, απωλυθέντες επέμφθησαν εις τας νήσους ημών. Διά τας
αθλιότητας ταύτας των Τούρκων και Βεζύρης κατεββάσθη εκ της
αξίας αυτού , και αντικατέστησεν αυτόν και Αμουράς αγάς των
Γιανιτσάρων, ός μετριοφροσύνην δεικνύων, απέλυσεν εκ των φυ •
λακών τόν Βάυλον της Βενετίας Σοράντσον, ός εφέρθη μέχρι Κερ :
κύρας συνοδευόμενος δι' ασφαλειαν.

26
 - 108

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Η '.
Πανώλη εν ταις νήσους σεισμός εν Κερκύρα - στάσις Κερ
κυραίων χωρικών - Δουκικόν διάταγμα περί συνδιαλλαγής
-διενέξεις και στάσεις άρχοντολογίου εν Κεφαλληνία και
Ζακύνθω - Ταραχαι εν Κρήτη- Λουδοβίκος ο Ναυαγήρος
έν Ζακύνθω - κακοποιΐαι τωννησιωτών υπό των πειρατών
L

- επανάληψις των εχθροπαθειών εν Κρήτη - σχέδια πο

λεμίων κατά των νήσων - άλωσης Βουθρωτού - επίθεσης
κατά Πάργας - σεισμός εν Κεφαλληνία το 1658.-Α.
πόπειρα Μ. Μαριέλλου κατά Λευκάδος 1668 – πυρκαϊά
της πυριτοθήκης εν Κερκύρα - παρασκευή των νησιωτών
εις τας προσκλήσεις του άρχιστρατήγου Φ. Μοροζίνου
Ο ιερεύς Σπυρίδων Βούλγαρος, και οι κατεργοκύραι Βούλ .
γαρις, Πεντιατόρος και Ρώμας -συνδρομή Πελοποννησίων
και συναγωνισμοί τους Βενετοίς κατ’ οθωμανών- ανάκτη
σις Βουθρωτού - Νικολάου Βαρβάτου και Ματσολένου τα
πολεμικά επιχειρήματα - οι εν Κρήτη Ελληνες -πολιορ
κία Χανδάκου υπό Βενετών - λεία δωρηθείσα τη έν Ζα
κύνθω λατινική εκκλησία του αγίου Μάρκου- στρατολο
για εκ των τριών νήσων υπό του γενικού προβλεπτου Μι
κέλου –ή ψευδοπροφήτις Εβραία Χαίμ Αρών εν Κερκύ
ρα –0 Mαρχίσιος Βίλλας επισκέπτεται τάς νησους - - Αν.
δρέας Βαλλιέρος γενικός προβλεπτης των νήσων συναθροί .
ζει τους εν ταις νήσους φυγοδίκους και τυχοδιώκτας
πλουσιοδωρίαι των νησιωτών εις τας χρείας του στρατού
-Φραγγίσκου Μοροζίνου έκπλευσες εκ Ζακύνθου και πο :
λεμικαί κινήσεις - Ο παπικός στόλαρχος Ροσπιλιόζης εν
Κερκύρα - Πέτρου Βαλιέρου και διαχείρησης των νήσων
μετάθεσης των ιερών λειψάνων του αγίου Αρσενίου - Δει
νοπάθειαι των Βενετών εν Κρήτη και πτώσις Κανδίας
(Ηρακλείου ) - πλουσιοδωρία των νησιωτών προς τας χρείας
του στρατού - Φραγγίσκου Μοροζίνου εκπλευσις εις Ζά.
κυνθον-- και παπικός στόλαρχος Ροσπιλιόζης εις Κέρκυρας
-μετάθεσης των ιερών λειψάνων του αγίου Αρσενίου
δεινά των Βενετών εν Κρήτη και εγκατάλειψις Κανδίας –
 4

103

αναχώρησης των Βενετών εκ Κρήτης-Καταφυγή Κρητών

εις τας νήσους - Σκεύη ιερά και το λείψανον του αγίου
Ιωσήφ Σουμάχουτου Κρητός μετακομίζονται εκ Κρήτης
εις Ζάκυνθος - Τέλος του Κρητικού πολέμου,

Ε .νω ή πολέμιος κατάστασης της Κρήτης ην τοιαύτη, αι νήσου

του Ιονίου οπό Πανώλης ηπειλούντο . Αύτη ενσκήψασα εν Πελοπον
νήσω, είχε μεταδοθή μετ' ου πολύ και εις Ζάκυνθον τώ 16 17.
Μετά δύω μήνας της ενσκήψεως αυτής, αφού πολλοί λοιμόβοτοι
απέθαναν, επαύθη και μάστιξ αυτής. Η δε κοινότης Ζακύνθου απο :
νέμουσα τα ευχαριστήρια τω Θεώ διά την απαλλαγήν, ώκοδό
μησε ναόν μεγαλοπρεπή εν τη πόλει. Φιλονεικούντων δε πρός
τινα των αγίων έπρεπε ο ναός να καθιερωθή, κατά πρότασιν του.
συνδίκου Νικολάου Μαρτελάου ανδρός σοφού, και περί την δια
χείρισιν των εγχωρίων θεσμοθεσιών αρίστου, αφιερώθη εις εκκλη
σίαν των αγίων Πάντων, και ούτω μέχρι του νυν καλείται. Δι
τανεία δε επί τούτω εψηφίσθη επησίως,καθ' ήν συνηκολουθούν όλαι
αι δημόσιαι αρχαι της νήσου ( ο ). Aύθις το 1646 ενέσκηψεν ο
λοιμός έν Ζακύνθω, και φθοράν μεγάλην εποίησεν . Οι εγκάτοικοι
εις δεήσεις προς τον Θεόν τραπέντες, και εξιλέωσιν αμαρτιών

(1) Εκ των πολλών ετησίων προκηρύξεων της λιτανείες των αγίων Πάντων , και
μνείας του λαιμού των 1617 δημοσιεύομεν την εξής .
Noi Francesco Sagredo
Per la Serenissima Repubblica di Venezia Provv . di Zante .
Dorendosi domonica ventura celebrar la solita et annual festività di ogni
Santi, et far la procession consueta in rendimentto delle dovute gratie al
S, N. D. per aver concesso agli abitanti di questa città nell' anno 1617 ,
Ja liberazion delli progressi del mal contaggioso, mediante l'edificar del
tempio di ogni Santi ; ordiniamo per ciò col presente nostro publico pro
elama, e sotto le pene stabilite et publicate annualmente , che tutti i vendit
piazzaprolopapal deba
per giorni tre, e che tutti i sacerdoti del rito greco col loro
bano intervenire nella solita processione nella quale assisterà tutto ljillustriga
simo regimento della città,
10 Maggio 1684 .
L. Fracesco Sagredo Provv
 - 20 και

αιτησάμενοι , ώκοδόμησαν τον ναόν των αγίων Τεσσαράκοντα Μαρ

τύρων εν τη πόλει . ο δε ευγενής Μπατίστας Μοτσενίγος επρό
>

σφερε το οικόπεδον, εφ' ου εκτίσθη ο ναός καταγραφέντων αυτώ

προνομίων τινών έν συμβολαίω, άτινα ώφειλον οι επίτροποι να
εκπληρώσιν διηνεκώς προς αυτόν και τους απογόνους (1). Σφο
δρότερον ο λιμός περί το 1880 , διαδοθείς εν Δαλματία διέ
φθειρε τον εκεί Βενετικών στρατόν. Πολλάκις εφάνησαν σημεία του
ολέθρου αυτής και προς τους εν Κρήτη πολεμούντας . Πλοία του
στόλου λοιμόβοτα διέπλεον το Ιόνιον. Οι υγειονόμοι αυστηρώς εκ
τελούντες τας περί τούτων διατάξεις, διέταττον ευθέως την απο
μάκρυνσιν αυτών εκ των παραλίων των νήσων. Εν Κερκύρα διά
της συγκοινωνίας των λοιμοβότων πλοίων μετεδώθη το μίασμα
πρός τινάς των οικούντων . Αι υγειονομικαί όμως άρχαι λαβούσαι
τα αναγκαία μέτρα , περιέστειλαν την λοιμοφθoρίαν . Ακολούθως

( 1 ) Κόπια ευγαλμένη από τις πράξεις του ποτέ Κυρ. Καψοκεφάλου Νοταρίου.
Εις δύξαν Θεού και πάντων των αγίων αμήν , 1646 Ιουλίου 9 εις τον γιαλόν της
πόλεως Ζακύνθου . Εστoντας και να ευρίσκεται όλος ο λαός της χώρας και νήσου από
τα πλήθη των αμαρτιών είς φθοράς του θανατικού της πανούκλας και λοιμικής, και
θέλωντας να πέση εις μετάνοιαν , και να δεηθή του Παντοκράτορος Θεού δια να τους
ελευθερώση από τούτον τον αιφνίδιος θάνατον και τρομακτικόν, όλοι ένος με μίαν
γνώμης και θέλησιν έκαμαν τάξιμον διά να κάμουν και κτίσουν μίαν εκκλησίαν εις
δόξαν Θεού να ονομασθή οι άγιοι Σαράντες., με των οποίων το μέσον και πρεσβειών
τους εμπρός εις τον αυθέντης τον Θεόν να τους ήθελε βοηθίση και ελευθερώση από
τούτον τον πικρόν θάνατος της πανούκλας . Και γυρεύωντας όλος ο λαός τόπου επι
τηδειον διά να κάμουν τον άνωθεν ναόν , ηθέλησεν ο παρών ευγενής Μπατίστας Μο
τσενίγος του ποτέ ευγενούς Δημητρίου, από μίαν του καλήν βουλήν και γνώμην και
προαίρεσιν, μή από τινος αναγκαζόμενος, μήτε βιαζόμενος, μόνον δια καλωσύνην του,
και δια να μνημονεύωνται οι γονείς του, ηθέλησε και έκραζα έμε τον ποδάρο, και
τους κάτωςεν μάρτυρας, δια να γράψω την παρούσαν προςήλωσιν και χάρισιν, όπου
κάνει όλου του άνωθεν νησίου της Ζακυνθίου από μικρούς έως μεγάλους αιωνίως. Και
δίδει μίαν του κάνεβαν όπου έχει εις τον γιαλόν στο παλαιο μακελείο εις την σκον
τράδα του αγίου Παντελεήμονος , κτισμένην με πέτραις και αγκωνάρια, σκεπασμένην
με τάβλαις, τράβα και κεραμίδια, με το ρεπάρο της και τοπο βακουο, όπου έχει
πιο όστρια κατά την κονδετσιόν του ορυίαις και με όλα της τα δικαιώματα. Πλησιά» .
ζει πιο λεβάντε ρεπάρος και πέλαγος, πονέντε στράτα και τόπος βάκουος, τρεμουν
τάνα κάναβες του ποτέ ευγενούς Τομάζου Μοτσενίγου διά να κτίσουν και κάμουν
την αναζήτησαν τους και ταξιμόν τους την αυτην εκκλησίας των αγιων Σαράντων δια
να είναι εις βοήθειαν όλου του νησίου. Η οποία να είναι και να αγροικήται αιωνίως
αδελφάτοόλων με ταις κάτωθεν κονδιττιόναις. Ηγους και άνωθεν ευγενής Μπατίστας
να είναι έως ζωής του ένας από τους προκουρατόρους της εκκλησίας, και μετα τον
θάνατός του ένας από τους κληρονόμους του ο πρωτογέννητος από το γένος των Με ·
τσινιγέων και να του δίδουν αιωνίως την ημέραν των αγίων Σαράντων ένα κανδε
λότο να πεζάρη μία λίτρα και 4 προφοραίς διά μία ρεκονιτσιών και γιους του τό
που του, και να γράψουν έμεδιέτε εις την αγίαν πρόθεσιν εις μίαν τολέλα διά να
φαίνονται τα κάτωθεν ονόματα.
 205

Αντώνιος ο Ζήνος προβλεπτης των τριών νήσων, εναυτολόγησε

εκ των νήσων και παρεκίνησε τους εγκατοίκους εις συνεισφοράς
υπέρ του πολέμου . Πλούσιον δώρημα εγένετο εν Κερκύρα υπό
της κοινότητος. Ομοίαν γενναιότητα έδειξαν και οι Ζακύνθιοι, διότι
3,000 δουκάτα συνεισέφερεν και κοινότης, οι δε ευγενείς αυτής
Ιωάννης Γαμπαρας, Φωτεινός Τρομπέτας, Βλάσσης Βοτάνης , και
Αγγελος Συμμάχιος διεκρίθησαν επί πλουσιοδωρία υπέρ της πο :
λιτείας ( 1 ). Μαρίνος και Μαρκέλος προβλεπτής και κατεπάνος Κερ
κύρας απηρίθμησε τους εγκατοίκους Κερκύρας, και εύρε το ποσόν
αυτών 50,000 μη συμπoσoυμένων των εν φρουρίω ναυσοί και
στρατοπέδους υπηρετούντων. Σεισμός όμως συμβας τω 1854 κα
τεκλόνισε την νήσον , πολλαι των οικοδομών κατηδαφίσθησαν, ο
προμαχών του αγίου Αθανασίου διερράγη, και έκαιον του περιτε :
χίσματος της πόλεως έζημιώθη . Το δημόσιον επηνόρθωσε τα κα .
ταστραφέντα , και ο προμαχών έπεσκευάσθη στερεώτερος και ασφα
λέστερος ( 2) Εντοσούτω ο Βενετικός στόλος απάρας εκ Κυθήρων,
ένθα παραπλέει ένα διακωλύη τα προσερχόμενα εις Κρήτην εφό
δια των Τούρκων, συναντήσας τον Τουρκικών περί το πέλαγος
της νήσου Σαντορίνης (Θήρας), καταναυμάχησεν. Τριςχίλιοι Τούρκοι
εφονεύθησαν, 14 πλοία μεγάλα μετά της ναυαρχίδος εκυριεύθη
σαν, και 600 Χριστιανοί σκλάβοι απελύθησαν . Ιερώνυμος δε και
Φωσκαρίνης στρατάρχης εν Δαλματία κατέθραυσε τον στρατός του
Δανιόλ Πασά και εκυρίευσε την πόλιν Δουάρην.
Εν Κερκύρα όμως εξερράγη νέα στάσις ( 1 632). Οι χωρικοί
Ορους και Αγήρου ένοπλοι διέτρεχον τους αγρούς ληστεύοντες . φο
νεύοντες , ζωγρoύντες και διά λύτρων απολύοντες τους συλλαμβα
νομένους . Ηρεθίζοντο εις τας κακουργίας υπό των αποτυχόντων κα
θ' υποψηφιότητα της κοινότητος , και κατεβόων κατά των ευγενών
αρχόντων ως δυναστευόμενοι κατά τας αγροτικές δοσοληψίας αυ
των, και μάλιστα διά τα υπέρογγα εδαφονόμια, ά επλήρωνον προς
τους κτηματίας της πόλεως επί των σιτηρών, οίνων, ελαίων και
ενοικίων , απογυμνούμενοι των οικείων κτημάτων και σκευών , και
φυλακιζόμενοι εν ελλείψει των πληρωμών προς τους κτηματίας.
Επί τούτω απεστάλησαν εις Βενετίαν πρέσβεις της κοινότητος Δή

( 1 ) Prove dai cittadini di Zante in stampa “ Zuanne figlio di Zorzi Fatinò

imp raali 16,000 al publico in Candia .
13) Marmora VIII . 417.
 206

μος ο Βενεζίτης και Σταμάτιος Βούλγαρο, εξαιτούμενοι παρά της

Γερουσίας διόρθωσιν των πραγμάτων και κατάπαυσιν της στάσεως.
Ιερώνυμος ο Φωσκαρίνης τότε προβλεπτής γενικός των νήσων διο
ρισθείς μετά την εν Δαλματία στρατηγίαν, μάτην επροθυμοποιή
θη, όπως ειρηνεύση τους δυσαρεστημένους. Αλλ' ο στρατηγός εν
Κερκύρα Μάρκος ο Μολίνος εξελθών της πόλεως μετά στρατιωτι
χών λόχων, συνήντησεν τους στασιαστάς εν τοις αγρούς και ελ.
θών εις συμπλοκήν, κατατρόπωσε και διεσκόρπισε , τους δε συλλη
φθέντας και τους συμμετόχους ετιμώρησεν αυστηρώς. Πλήρεις χα
εάς οι Κερκυραίοι, θέλοντας να εκδηλώσωσιν ευγνωμοσύνης προς
τον ηγεμόνα, εν τω συμβουλίων της κοινότητος κατά πρότασιν
των συνδίκων Βίκτορος Καποδιστρίου και Οκταβίου Μαρκορά εψή
φισαν νέαν χρηματικής συνεισφοράν , χρησιμεύουσαν εις τον πόλε
μον της Κρήτης, τον τοσούτον κατατρύχοντα την πολιτείαν. Επί
αυξήσει δε του ποσού της μεγαλοδωρίας διέταξαν, ότι όσοι πολί
ται βουληθώσι να πληρώσωσιν ικανήν ποσότητα χρημάτων, έχoυσι.
το δικαίωμα υποψηφιότητος εις αναπλήρωσιν κενών των αρχοντο »
λογικών οικογενείων εν τω συμβουλίω (1 ). Συνέταξαν δε και κε
φάλαια τινα κανονίζοντα τας πληρωμής των εδαφoνομίων και πα
κτωμάτων, ώς έτι και την απότισιν προοφειλομένων προςτυχίων
παρά αγροληπτών πρός αγροδότας , και καθυπέβαλαν προς την έγ
κρισιν του γαληνοτάτου ηγεμόνος. ο δέ Φραγκίσκος Μολίνος τότε
Δούξ εξέδωκε το εξής διάταγμα (9).
1653 Σεπτεμβρίου 8.
Φραγγίσκος ο Μολίνος Θεού χάριτι Δούξ Βενετών ευγενεί και
σοφώ ανδρί Ανδρέα Κορνελίω προβλεπτή γενικά ημετέρω και ε.
αστή των τριών νήσων έν ανατολή, πιστα δε και οικείω ημών
υγεία και καταθύμια.
Οικεία ημών συνίσει και ένθυβουλία άπαντα τα καθυποβλη .
θέντα ημών κεφάλαια περί των παρ’ αγροίκους και πολίταις διε
νέξεων εν Κερκύρα γενομένων συσκεψάμενοι, και διακρίναντες εν
αυτοίς άπαντα τα πρός ήσυχίαν και ανακούφισιν παρεχόμενα -
χέγγυα κατά τε την χρείαν και υπηρεσίας των πολιτών αυτών

( 1 ) Marmora ανωτ. 19 .
(0) Ροjaco , le leggi munic, dell' is , jon , T , 1, 253-26ο,
 207

υπηκόων , ψηφίζομεν την μετά της Γερουσίας επιδοκιμασίαν αυ

τών, και καθ' άπαντα τα μέρη της εκτελέσεως επικύρωσιν.
Εξεδόθη εν τώ ημετέρω Δουκικό παλατίω .
Ιωκ . Αλοήσιος Βινκέντης γραμ .
Καρ. Αργεντίνης γραμ .
Τα διατάγματα ταύτα να εκτελέση επετράπη και εις τας άλ.
λας νήσους Κεφαλληνίας και Ζακύνθου Ανδρέας ο Κορνάρος , στρα
τηγου εν Κρήτη διορισθέντος του Μάρκου Μολίνου του καταβα.
λόντος την στάσιν. Αλλ' ενώ εξηχνίαζεν αυτός τας πηγάς της
στάσεως, και έμελλεν αφεύκτως να επιβληθή η ποινή τους αρχι
στασιαστείς , οις πολλοί των αρχόντων συνεκατηγορούντο , αυτός
μεν διωρίσθη στρατηγός εις Κρήτης, και δε δίκη των στασιαστών
κατεσιγήθη . οι αυτοί θόρυβοι συνέβαινον και κατά τας άλλας δύω
νήσους. Κενά πολλά εν τω συμβουλίω διέμειναν διά τάς συχνάς
επισυμβαινούσας εξαλείψεις των οικογενειών υπό των συνήθων -
βλογιών, θανατηφόρων τοσούτο τότε εις τους παίδας και τους η
λικιωμένους, αγνοουμένης της εμβολιάσεως διά της δαμαλίτιδος .
Την εξάλειψιν των οικογενειών επηύξανε και το έθος του να νυμ
φεύηται εις μόνος, και πρωτότοκος μεταξύ πολλών αδελφών εκ
της οικογενείας , ότι εκρίνετο τούτο χρήσιμον εις συντήρησιν με
γάλου και πλουσίου οίκου. Καίτοι και αγαμία διετήρει μεν το α
διαίρετον τοιαύτης οικογενείας κατά μικρές και ασήμους , ενίσχυεν
όμως την νοθογένειας τέκνων . Διότι οι λοιποί υιοί αναγκαζόμενοι
εις αγαμίαν, συνεδίων μετά παλλακών , εξ ών έτεκνοποιούντο νό
θους. Ούτοι δε μόνον την επωνυμίαν της οικογενείας είχον, και
έστερούντο παντός εξ αυτής ωφελήματος . Αποροι διο και ανέστιοι
εβίων πολλά κακουργήματα πράττοντες . Μετά τούτων καινούντο οι
επί άλλοις κακουργήμασι φυγόδικοι, και εις Πελοπόννησον εξερχό
μενοι , ένθα ληστεύσαντες , και συμπλεκόμενοι εις πολεμίους διενέξεις ,
λάθρα επέστρεφαν πάλιν εις τας νήσους, και διήρπαζον τα των
χωρικών, και ελήνζον τα κτήματα των αρχόντων . Πολλά διατά.
γματα εξεδόθησαν παρά των κυβερνητών εκάστης νήσου επί κα
ταδιώξει . Αλλ' εθίζοντες τότε οι άρχοντες το να διατρέφωσιν ί
χθροπαθείας , και αντιζηλίας συναλλήλοίς , και επί πολλά έτη να
διεκδικώνται διά πυρός και μαχαίρας ζωής και περιουσίας των οι :
κογενειών και προσοικείων , ελάμβαναν τους μεν φυγοδίκους τού
τους , και τους νοθoγενείς των αρχόντων βοηθούς εις τας φατρίας
 208

και συμμορίας. Εντεύθεν δολοφονίαι αρχόντων, τέκνων, οικείων,

υπηρετών, αγροληπτών και άλλων συστασιαστών αυτής. Αρχοντική
οικογένεια επετίθετο κατ’ άλλης, και ο εξολοθρευμός της μιάς εκ
των δύο αντιπάλων επεραίονε την στάσιν . Ταύτα ήσαν τα λεγό
μενα βάσανα παρά Ζακυνθίοις και Κεφαλλήσιν, ών τα αποτελέ
σματα θέλομεν ίδει εν ακολούθοις κεφαλαίοις.
Εν τοσούτω τα Κρητικά έμενον στάσιμα. Η πολιτεία διέκειτο
αμφιρρεπής εν ζημίαις και ωφελήμασιν. Οι υπήκοοι βαρυνόμενοι
επί τοσούτο διάστημα υπό το άχθος του πολέμου, εκουράσθησαν
και εχρειάζοντο αναπαύσεως. Ως δε και τότε κατάστασης δεν έδιδε
ελπίδα ειρηνεύσεως μεταξύ των αντιμαχομένων, δυσαρεστούντο οι
έν Κρήτη πολεμούντες. Το τάγμα των Αλβανών μη επιτυχόν την
αύξησιν μισθού, ως επόθει , επανέστη, και κυριεύσαν δύω προμα
χώνας, ήπείλει να τους παραδώση προς τους εχθρούς. ο λαόν
της Κρήτης πανδημί ώρμισε κατά των Αλβανών, κατεβλήθησας
οι αποστάται, συνελήφθησαν οι πρωταίτιοι, και απηγχονίσθησαν.
Ταυτοχρόνως Λουδοβίκος ο Ναυαγήρος ευγενής Βενετός πλοίαρχος,
διατρίβων έν Ζακύνθω εδόθη εν άσωτεία και σπατάλη. Πλήρης
δε ελαττωμάτων, εγκαταλιπών το πλοίόν του, μετέβη εις Κων
σταντινούπολιν, εγένετο αρνησίθρησκος , και συνενοείτο μετά των
Μωαμεθανών προς βλάβης της πολιτείας ( ο ). Η πολιτεία ίνα εν.
ισχύση της στρατιωτικές αποστολάς, έτυχε συνδρομής παρά του
βασιλέως της Ισπανίας , του Πάπα και άλλων ηγεμόνων της Ιτα
λίας , δι' ών ωπλίσθησαν δισχίλιοι Ιταλοί, και πολλοί των υπερ
βορείων Γερμανών και Ελλήνων , οίτινες επέμφθησαν εις Κέρκυρας
( 1832 ). Ενώ δε έμεσολάβει εν Κωνσταντινουπόλει περί ειρήνης και
πρέσβυς της Ισπανίας, οι Τούρκοι εκ Πελοποννήσου ώπλιζαν μι
κρά πλοία , και κατ' ιδίαν διαπλέοντες το ιόνιον έβλαπταν την εμ
πορίας και τις παραλίας Ζακύνθου, Κεφαλληνίας και Κερκύρας.
Πλοία δέ τινά Βενετών εκείσε παραπλεύσαντα, όπως επισκευάσωσι ,
κατεδίωξαν τους πειρατεύοντας . Οι δε καταδιώκται, συλλαβόντες
τα πλείστα πειρατικά πλοία, απήλλαξαν τους περιοίκους νησιώ
τας εκ των ζημιών. Τότε πολλοί των νησιωτών και εξόχως οι
Κεφαλλήνες, διά τα θανατηφόρα μίση και εχθροπαθείας καθημε
ρινώς κακουργούντες συναλλήλως εν ταίς νήσοις, έφευγαν λαθραίως
εις τα αντικρυ της Ελληνικής Χερσοννήσου και στερεάς. Εκείθεν

(1) Capellati Lib. XL, cc, XXXVII Τόμ. Χ, σελ. 357,

 Η
209

δε επανερχόμενοι, εις την οικείαν προσετίθεντο νέα κακουργήματα.

Ούτως επηύξανεν αδιακόπως ο αριθμός των φυγοδικων, και 6 -
π ' αυτών όσημέραι παρηνοχλούντο αι νήσοι. Διά ταύτα διετάγη
και γενικός προβλεπτής των νήσων να ανακαλέση τους φυγοδίκους ,
και υποχρεώση αυτούς εις την υπηρεσίας του στόλου, όπως α .
παλλαχθώσιν αι νήσοι εκ των κακουργημάτων , και πληρωθώσιν
αι νήες άνευ τινός προσκόμματος. Ολίγον όμως ευδοκίμησε το
μέτρον τούτο, διότι οι φυγόδικοι ανακληθέντες αμνήστευτοι, αντί
του να καταγραφώσιν εις τα πληρώματα , συνεφώνησαν μετά των
φιλοχρημάτων διοικητών των νήσων, να αποτίσωνται χρηματικώς
την ποινήν των κακουργημάτων , και το λειποστράτιον αυτών.
Και διά ταύτα , ούτε τα πληρώματα του στόλου επηύξησαν,
ούτε τα κακουργήματα εν ταις νήσοις ήλλατώθησαν. Απ’ εναντίας
εγκαρδιασθέντες οι φυγόδικοι, και έμψυχούμενοι από την ομο
φρόνων αυτοίς αρχόντων , οίτινες είχον έτοιμον την χείρα διά χρη •
μάτων να κατασιγάζωσι τους διοικητάς, έκακούργουν αποινεί, και
έβιαζον τους συμπολίτας . ( 1 )
Τα εν Κρήτη και αλλαχού δυσάρεστα ταύτα μαθόντες οι Τούρ
κοι, επανέλαβον τας εχθροπαθείας αποστείλαντες εις Κρήτην επι »
κουρίας τινάς διά πλοίων Χριστιανικών. Επειδή δε άπετόλμων οι
στρατιώται αυτών να εξέλθωσι του Ελλησπόντου, ένθα τον διά.
πλουν αυτοίς διεκώλυεν και μοίραρχος Αντώνιος Βάρβαρος . Λεονάρα
δος και Φώσκολος πλέων μετ’ άλλης μοίρας προς ενίσχυσιν του εκεί
Βενετικού, διεπόρθησε την νήσον Σκύρον. Αλλ' είτα ζημιωθείς υπό
τρικυμίας, επέστρεψεν εις Στίαν επισκευάσων τας νήας. Παραπλέων
είτα εις Κύθηρα, συνήντησεν επτά γαλέας Μελιταίας αρχηγετουμέ
νας υπό του μεγάλου μαγίστρου Λάσκαρη , αι εξέπλευσαν εκ Ζα.
κύνθου. Τινά δε των πλοίων της μοίρας αυτού εγκαταλιπών περί
τα Δαρδανέλια , με τα λοιπά κατεδίωξε τον Τουρκικός στόλον παρά
τη νήσο Τήνω, ότε κατετυρίευσαν μεγάλην τινά νήα οι συμπλέον
τες Μελιταίοι . Επειδή δε ο Τουρκικός στόλος καιροφυλακτών, α
πεκρύπτετο εκ λιμένος εις λιμένα, εισέπλευσεν διά του Ελλησπόν.
του, και εξέφυγε την προσοχήν των Βενετών ακινδύνως, και εξει
χείμαζεν εν Κωνσταντινουπόλει. Ο στόλος των Βενετών οδηγούμε
• ος υπό Φωσκόλου , έφορολόγησε νήσους τινάς του Αιγαίου . Μαθόν .
τες δε οι Βενετοί ότι έκ Μονεμβασίας οι Τούρκοι απέστειλαν έ

( 1 ) Valiero IV.
..
...

27
 310

πικουρίας και τροφάς εις Κρήτης, καταπλεύσαντες εκεί , εποιήσαντο

απόβασιν, ήλωσαν έν φρούριον αυτής, και τινές επολιόρκουν την
πόλιν. Κατά την πολιορκίαν αυτής Δημήτριος ο Μοκενίγος Ζακύν .
θιος αριστεύσας, εις αμοιβήν έλαβε γίας και κτήματα εκ των
πέριξ της πόλεως αυτής, προσαγορευθείς και κόμης παρά της πο·
λιτείας ( ο ). Δυσαρεστηθείσης όμως της Γερουσίας διά την απρο
σεξίαν του Φωσκόλου περί την έκφυγήν του Τουρκικού στόλου,
ανεκάλεσεν αυτόν από της στολαρχίας, και αντικατέστησε τον Μο :
κενίγον ( 1653 έτη). Επελθόντος δε του έαρος των 1654, ο μοί -
ραρχος Δολφίνος πλεύσας εις Ελλήσποντον, έναυμάχησε τον Τουρ
κικόν. Αλλ' η επιχείρησης δεν εστέφθη με την δάφνην της νίκης.
Καί τοι τα Τουρκικά πλοία ικανώς έζημιώθησαν, ο στόλαρχος αυ
των Αμουράτ επισκευάσας τα ζημιωθέντα εν Μυτιλήνη, ανήχθη
εκείθεν και διαπλέων το Αιγαίον πέλαγος ελεηλάτησε την Τήνον .
Εκεί δε συναντηθείς υπό του στολάρχου Μοκενίγου, εξέφυγε την
ναυμαχίαν . Εξ οκτώ πλοίων των αποσχισθέντων εκ του στόλου το
έν συνέλαβον αι γαλέαι της Μάλτας, εκπελαγισθεν εις Κύθηρα,
ένθα παρέπλεον, όπως ενωθώσι μετά των Εενετικών. Ο στόλαρχος
Μοκενίγος καταλυπηθείς , ότι εξέφυγεν αυτού πάσα ευκαιρία προς
κυρίαν συμπλοκήν κατά του εχθρικού στόλου απίθανεν εν Στία .
Ωρίσθη αντ' αυτού στόλαρχος, Ιερώνυμος και Φωσκαρίνης, ός επεδεί
ξατο εκανήν σύνεσιν και στρατηγίαν κατά τον Δαλματικών πό.
λεμον ( 2).
Ενώ ο Φωσκαρίνης ελάμβανε την αρχηγ'αν, και προβλεπτής Μο
ροζίνης εκυρίευε την Αίγινας, και διεκόρθει τον Βολον. Επειδή δε
εκ της χώρας του Βόλου απήλαυε διατροφήν τινά η Σουλτάνα

( 1 ) Carte della famiglia Mocenigo di Zante bolle e sue ricompense dall'il.

Justrissima signoria di Venezia - 0 Κόμης Φερδινάνδος Σκώτος εν επιστολή αυτού
30 Αυγούστου και Κυθήρων συγκαταλεγείσης υπό Brussoni Lib. XI σελίς 148 γρά
φει τα εξής . * Coll' occasione d' una feluca che parte per il Zante , scuiro
questa da Cerigo dove mi trovo a rivedere la fortezza, di ritorno però
questa sera all' armata, che si trova alle Dragoniere comandata dal p.ove
ditore di armata Morosini, essendo partito per ( andia il capitan generale
aggravato da Febre quartiana, siamo stati a Napoli di Malvasia, e abbiamo
aquistálo il nuovo forie frabricuto ultimamente da Turchi, conducendone
vil au pezzi di canone, e due insegne con la morte dei difensori: essendovi
però resiati dei 140 ancora dei nostri. Poichè volutosi far diversione a Ture
chi, si mandarono 100 fauti per entrare nella cilià ia ceite colture di ma ·
raviglia verso Tramuntana . ,
( 0 ) Brussoni XI- Nani iwwr. VII .
 1

μήτηρ , παρωργίσθη αύτη σφόδρα κατά των Βενετών διά την δια
πόρθησιν, και ήρέθιζε τον Βιζύρην να εκδικηθή με το να προσβάλη
την Κέρκυρας. Τούτο μαθόντες οι Βενετοί ενίσχυσαν την φρουράν
Κερκύρας με εξακοσίους στρατιώτας . Ακολούθως και στρατηγός Μο Η
ροζίνης απέστειλε τον πλοίαρχος Ζήνον με τέσσαρα πλοία, φο
βούμενος μη εκ του ακρωτηρίου Γαλέας επιπλεύσας και Καπουδάν
πασάς εποβιβασθή εις Κύθηρα , ή ζημιώση την Ζάκυνθον · διότι
είχε μάθει αυτός ότι ο Καπουδάν πασάς εσκόπευε να αποβ βάση
στρατόν εις την νήσον εκείνην, και να ποιήση εκλάβους ου μόνον 1

εξ αυτής αλλά και εξ ιθάκης και Παξών. Εκτός δε τούτου πολ .

λοι των βαρβάρων εκ του στρατού ωμίλουν να μεταβώσιν εις
Αργοστόλιον της Κεφαλληνίας , και διαπορθήσαντες τα εκεί , να
κουρσεύτωσι τα διαπλέοντα το Ιόνιον εμπορικά πλοία ( 1 ). Αλλ' ο
Καπουδάν πασάς πληροφορηθείς περί του κινήματος του Ζήνου,
παρήτησε το σχέδιον κατά των νήσων, και δι' άλλου μέσου ήθε
λησε να βοηθήση την τότε στενώς πολιορκουμένην Μονεμβασίαν
( 1658 έτη). Διεματαιώθη ακολούθως και άλλο κίνημα των πολε .
μίων, οίτινες μαθόντες ότι η νήσος Ζάκυνθος ήτον απροφύλακτος
τότε, αναχωρησάντων εκείθεν όλων των πλοίων των συμμάχων,
ήθελον έκ Μονεμβασίας αποπλεύσαντες , να αποβώσιν εις τους Αϊ
γιαλούς του εν Ζακύνθω Κηρίου, Εκατοσταρίου και Κατεργάκη,
και εκείθεν εξορμήσαντες, αλώσωσι το φρούριον (2). Ταυτοχρόνως,
εκ των πλησιoχώρων της Ηπείρου εξορμήσαντες οι Τούρκοι κατά
Ιουθρωτού , επεχείρησαν να κυριεύσωσι τον παρά το ιχθυοτροφείο
πύργον. Ο ιππότης Αντώνιος ο Μαρμαράς τυχών εκεί μετά της
οικογενείας, αντέστη κατά των πολεμίων . Αλλ' οι Τούρκοι προς
κομίσαντες εκ του Δελβίνου έν κανόνιον, εζημίωναν τους εσωκλεί
στους. Διό έγραψεν ο Μαρμαράς προς τον φρούραρχος Κερκύρας
Στέφανος Μάγνον περί βοηθείας. Συμβουλίου δε πολεμικού γενομέ
νου εν Κερκύρα εθεωρήθη η αδυναμία του περιτειχίσματος, ώς
και το αδύνατον το να αντιταχθώσιν οι Βενετοί κατά τοσαύτης
δυνάμεως πολεμίου εις 15 χιλιάδες συμποσουμένης. Διά ταύτα
κατά διαταγήν του εν Κερκύρα επιτελείου και Μαρμαράς εκάρφωσε .
τα κανόνια του πλοίου , αφήρεσεν όλα τα εν αυτώ πυροβόλα και

( 1 ) Valliero V - Brussoni XII 281- Nani T. II - V 299.

( a) Relazione del Viaggio dell'armala Ottomana l' anno 1655 Tapå Bruse
Οοι σιλ , 273.
 212 -

όπλα, και επέβη εις το επί τούτο πεμφθεν εκ Κερκύρας Περγαν»

τίνιον. Ούτως έλαβαν οι Τούρκοι τον πύργον έρημον, οίτινες με
τ' ολίγον ώκοδόμησαν ένα αξιόλογον φρούριον, και απώθησαν τους
Κερκυραίους εξ όσων κατείχον εν Ηπείρω . Νίκη δε αλλαχού αν .
τήμειψε την απώλειαν της χώρας του Βουθρωτού. Το επιον έτος
1636 Λαυρέντιος και Μάρκελλος καταναυμάχησε τον Τουρκικών στον
λον παρά το Ελλησπόντω, και εκυρίευσε τάς νήσους Λήμνον και
Τένεδον, ήν μετ' ου πολύ ανεκυρίευσαν οι Τούρκοι. ο δε Φλων
ρεντινός Μάρκος Βόρης στρατηγός, πεμφθείς εις συνάντησιν του
στρατηγού Μοροζίνου παρά του εν Κρήτη πολεμικού συμβουλίου ,
προσέσχεν τη Ζακύνθω Είτα έκπλεύσας συναντήθη υπό πέντε
πλοίων μεγάλων περί το Ιόνιον πέλαγος Βαρβαρησίων. Συμπλακείς
δε αυτοίς, και καταναυμαχήσας, έπληγώθη. Διό ηναγκάσθη να
πλεύση είς Κέρκυρας, ένθα μετ' ολίγον απεθανε και ετάφη . Νέα
δε ναυμαχία δοθείσα παρά το Ελλησπόντο υπό Λαζάρου Μοκε.
νίγου, έστεψε την ανδρίαν των Βενετών ( 1 ).
Σφοδρός δε εξηκολουθεί ο πόλεμος εν Δαλματία όπου οι Τούρ
κοι τολμηρότεροι γενόμενοι, επετέθησαν κατά Κατάρου. Ο Ιμάμ
Πασάς και ο Βεϊκος δύο οπλαρχηγοί μετα 4,000 χιλιάδων Οθω
μανών των πλείστων εκ των πέριξ της Πάργας, φθονήσαντες την
ευτυχίαν τών Παργίων, και θέλοντας να διαρπάσωσι τα υπάρχοντα
αυτών, κατέλαβαν το όρος Αιτίτσια, και έκανονοβόλουν την Πάρ
γαν. Το φρούριον καλώς ωχυρωμένος και υπό ανδρών εκλεκτών
Σκλαβούνων, Κερκυραίων και Παργίων προασπιζόμενον, άντεϊχεν
εις τας επιθέσεις. Γεώργιος ο Κουλισίνης μετά του λόχου των
Σκλαβούνων , και ο φρούραρχος και Κυβερνήτης Πάργας Βενεβίτης
ο Κερκυραίος μετά της εκ των συμπολιτών εφεδρείας , ποιησάμενοι
έξοδον , και επιπεσόντες κατά των πολεμίων ηνάγκασαν αυτούς να
αποσυρθώσιν καταλιπόντες ογδοήκοντα φονευμένους εν τω πεδίων
Οι Τούρκοι όμως ποιήσαντες κανονοστοιχίαν ισχυροτέραν , και έ
πιστήσαντες αυτής δύω κανόνια , ά έφερον εκ Γουμενίτσης , και 8
Γαβιόνια επί του ιδίου όρους Αιτίτσια , και μιαν άλλην έπι του
αντιθέτου όρους του Σωτήρος εκ δύω κανονίων και 19 Γαβρόνων ,
και τρίτην παρά τη υπωρεία του λόφου κατεπώνουν το φρούρι ον .

( 1)Marmora VIII 16- Brussoni XIII.. Σημειούμεν ότι ο Μαρμαράς έλλως

πώς διηγείται περί του μαρχισιου Βέρη ή Αβόρη . Αλλ' ήμείς προτιμήσαμεν ως
ακριβισταίρν την διήγησιν του Βρουσίνου.
 C
313

Ανδρείως και καρτερώς οι αντιμαχόμενοι απώθουν τους πολεμίους ,

ποιήσαντες περιχαρακώματα και εξόδους. Διό οι Τούρκοι ιδόντες
το δυςπόρθητον του φρουρίου και την γενναίαν ανθίστασιν της
φρουράς, μετά καταισχύνης παρήτησαν την πολιορκίαν, και ανεχώ
ρησαν άπρακτοι .
Toν αποσυρμών των Βαρβάρων ηνάγκασεν και η έλλειψις των
εφοδίων, διότι απορoύντες αυτοί σφαιρών και μάλιστα των πεν ·
τήκοντα και εξήκοντα λιτρών, ηναγκαζοντο να συνάγωσι την νύκτα ,
όσας επυροβόλουν την ημέραν. Διό και φρούραρχος Βενεβιτης έδ.δεν
αμοιβήν εν τέταρτον διαλίου, προς εκείνον , όστις έφερεν αυτώ σφαί
ρας εκ των πυροβολουμένων εξ ών συνήχθησαν επέκεινα των τρια
κοσίων Αλλά το επιον έτος (1658) ο Βέικος βουλόμενος να έ
παλείψη το αίσχος αυτού διά την προτέραν απώθησιν παρά των
Κερκυραίων , επέστρεψε με 6,000 πεζούς και 3,000 σκαπανείς
και πολλά κανόνια και επανέλαβε την πολιορκίαν. Ο Κερκυραίος
Σπυρίδων και Πετριτής, και διαδεχθείς εις την φρουραρχίαν τον Βε
νεβίτην, άνδρείως αντείχε εν τη πολιορκία μετά των συμπολιτών
αυτού και των Παργίων. Υπέρ τάς τρεις χιλιάδας σφαίρας έρ
ριψαν οι Τούρκοι κατ ' αυτών. Αλλ' οι πολιορκούμενοι ποιήσαντες
εξόδους αλλεπαλλήλους , επέφερον διαφθοράν σημαντικής κατά των
Βαρβάρων. Επί οκτώ μήνας διήρκει η πολιορκία , ενώ διαστήματα
Λαυρέντιος και Σαγρέδος τότε κατεπάνω Κορυφών και προβλεπτής
Κερκύρας δεν έλλειπε του να στέλλη άνδρας μαχητάς, εφόδια
και ζωοτροφίας εκ Κερκύρας προς τους πολιορκουμένους. Υπέρ τους
δισχιλίους άνδρας απώλεσαν οι πολέμιοι κατά τας εξόδους των
αντιμαχομένων. Μη δυνάμενοι δε πλέον να αντέχωσιν, ηναγκάσθη.
σαν και διαλύσαντες την πολιορκίαν, απεσύρθησαν ( ο ).
Επειδή δε οι Οθωμανοί κατέχοντες την νήσον Λευκάδα παρη
νόχλουν τας λοιπάς νήσους , και διαπλέοντες το 1όνιον, επειράτευον
τα πλοία , ελήστευον και εφόνευον τους εις Κρήτης μεταβαίνοντας.
Ο γενικός προβλεπτής Κερκύρας ηθέλησε να επέλθη κατά των εν
Λευκάδι Οθωμανών, και κυριεύσας την νήσον, να καταχαλάση την
φωλεάν ταύτην των πειρατών. Επιβιβασθείς διό μετά στρατού εις
τα τυχόντα εν Κερκύρα πολεμικά πλοία των Βενετών και λαβών
τινά περγαντίνια, εν οις επέβησαν μάχιμοι Κερκυραίοι , κατέπλευ »
σεν εις Κεφαλληνίαν το πρώτον. Εκεί διατρίβων, τας 12 Αυγου

(1 ) Marmora VIII 428 - Nani a VII

στον 1658 ησθάνθη σφοδρός σεισμόν, εξ ου έπαθεν το Αργοστό
διον όμοια του άλλου σεισμού του συμβάντος τώ 1636. Δεινό
τερα αποτελέσματα ησθάνθησαν οι κάτοικοι του Αιξουρίου, ου τάς
γέας τότε οι συστα σιώται των αρχόντων Τυπάλδων είχον κυριεύσει ,
δι' άλλεπαλλήλων συμπλοκών και σφαγών παρά των αντιπάλων αυ
των Λοβέρδων. Πεντακόσιαι οικίαι σχεδόν κατέπεσον είκοσι άν.
θρωποι εφονεύθησαν' ηνοίχθη η γη και επί πολλές ημέρας έως 20:
και 30 συνέβαινον οι κλονισμοί. Ακολούθως ο προβλεπτής Μάρ:
κελλος βοηθήσας , καθ' όσον ηδύνατο τους δεινοπαθούντας υπό του.
σεισμού, έλαβε το Κεφαλληναίον και το εκεί τυχόν Ζακύνθιον κά
τεργον, και έπλεεν εις Ζάκυνθον διά προμήθειαν χρημάτων και
άλλων χρειωδών του πολέμου. Αλλά διερχόμενος, το ακρωτήριον.
της Αγιας Πελαγίας επυροβολήθη εκ πλοίων τινών φυγοδίκων και
απειθών, και τούτων εκυρίευσε τρείς γαλεότας και δύο λέμβους.
Αφιχθείς δε έν Ζακύνθω έμαθει ότι ανεφαίνοντο τα συμμαχικά των
Μελιταίων και του Πάπα πλοία , ών έναυάρχει και στρατηγός Βίκης.
Δεξιωθείς ούν, και φιλοδωρήσας τους ναυάρχους και τους πλοιάρ:
χους, απεφάσισε μετ' αυτών την από κοινού επιχείρησιν κατά Δευ
κάδος. Τέσσαραι δε γαλέαι, οκτώ περγαντίνια και τετρακόσιοι μά
χιμοι συνεπλήρουν την Βενετικήν δύναμιν, ήτις μετά της συμμα
χικής προσχούσα το πρώτον εις τον λιμένα της Κεφαλληνίας Νά
ξου, κατέπλευσεν εις Αγίας Μαύρας. Αποβιβασθέντες ούν προσ
εβαλον το φρούριον και το άστυ. Απαγορεύσαντος δε του Μαρκέλ .
του την λεηλασίαν του άστεος , δυσαρεστήθη και στρατηγός Βίκης,
και διέταξε τον αποσυρμών προς τους συμμάχους Τούτο ιδόντες
οι Βενετοί, επεβιβάσθησαν εκ νέου εις τα πλοία, και ανεχώρησαν (Ο ).

(1) Brussoni XVI - δρα την επιστολήν του Μάρκου Μαρκέλλου προς τον Πέτρου.
Γραδένιγον, ως διηγείται κατά πλάτος την απόπειραν ταύτην κατά Λευκάδος.
II ), et Eccel. S. P. Col , mo
Benchè vivi_con mortificazione per esser molti giorni che non m'è capito
Jellere di V. E , continuerò il filo del da me operato a questa carica. Ri
.

solsi, non vedendo mai comparire le galere Zantiotte e Cefaloniotte, por.

tarmi colla Corfiotta et Bregantini alla Cefalonia per unirle tutte insieme.
Appena giunto alla Cefalonia , che alli 19 del corrente, verso le ore 14, si
senti un estremo teremoto uguale, per quello dicono, a quello dell'anno
1636. Atterrò alcuna casa, come pure aveva principiato anco quella io ,di.
moravo, essendo stato in egual pericolo, se ogni poco avesse coutinuato,
che ha obbligato ognuno a dormir in campagna, come ho fatto ancor io.
quella notte su una ajetta. Ma il male considerabile è stato nella terra di
Lixuri tolta per abitazione dagli facionarj Tepaldi e quelli della setta con
Loverdi, che con le loro scelleraggiņi et odjintestini banno adirato per la .
 913

Επιστρέψας εις Κέρκυρας και Μαρίνος Μάρκελλος, εύρεν δειτον

ατύχημα. Ο ποτέ στρατηγός Φίλιππος Πασκουαλίγος προς τους
άλλοις είχεν οικοδομήσει εντός της ακροπόλεως μεγάλης πυριτο .
θήκην. Δύω στρατιώται Γάλλοι, ως διηγείται ο Μαρμαράς , εισήλ .
θον ίνα κλέψωσι πυρίτιδα, ήτις ένεκαίετο εις τεσσαράκοντα βα.
ρέλια. Νυκτός δε ούσης, εκ της δαδός έπεσε φλόξ έν τινι ανοι

mortalità di molti innocenti e fanciulli a piover sopra d'essi l'ira Celeste,

come confessano li medesimi, avendo dirupato tutta la terra, con la caduta
di 500 case incirca , con spavento universale e morte di sole 20 persone,
per esser seguito di giorno, con apertura della terra, et con la continua .
zione di 20 in 3o al giorno di essi. Le ville poi vicine sono state affatto
distrulle et alcune sommerse con perdita di circa 300 persone, per quanto
fiu' ora ho potuto ricavare, e mi creda l’E. V che è stato spavento in
credibile. Rimesso un poco, la Cefaloniotta avendo ivi trovato la Zantiotta,
mi levai per andare al Zante per l'unione di qualche denaro, provandone
sommo bisogno. Nel cammino mi portai di notte tempo a Santa Pelagia ,
e feci levar ire galeotte e due feluche de' disobbedienti sotto il calore delle
loro moschettate. Appena giunto al Zanle mi venne avviso che le galere
ausiliarie si scoprivano, dove non potei far dimeno di non preparargli l'in
contro e regali, con molto mie disturbo e disgusto. Mandai per ciò le 4
galere e quattro Bregantini ad incontrarle, da quali salulali, vennero sotto
la fortezza, come fece la medesima, avendo anco at mata la marina, com
plij subito con detti Signori, nè trascurai mezzo d'ufficiosità regalandogli,
acciocchè parlissero come da Corfù soddisfatti. Onde nel rendermi la visita ,
si aprirono meco che volevano tentar qualche impresa in avvantaggio della
Serenissima Repubblica, e che se io aveva alcuna cosa da propunergli, a.
vrebbero servito in queste parti , volentieri militando sotto l' armi di Sua
Serenità. lo li ringraziava, al maggior segno applaudendo x cusi generosi
pensieri, nel resto stavo sugli universali ; mi replicarun ", che brainavano
gli provedessi di cinque sei uomini pratici di questi contorni, e poter ser.
virsene nelle cose sopradelle , e si licenziarono. Io riflettendo al affare e com
noscendo si trattava il servigio et avvantaggio della mia adorata patria , oltre
l'onor proprio, offersi alle E. E. loro , la mia propria persona, quattro
gilere, oito pregantini e' in tutto fanti 400, come meglio intenderà il tutto
da quelle scrivo al Ecc mo Senalo , Mi rispose l’Ecc.mo Signor Generale
Bichi, che se volevo essergli e mi contentavo, avrebbe subito messo bandiera
di levata per quella nolte medesima partirsene. Risposi prontamente di si. E
m'imbarcai senza riguardo di spesa et incomodo : il giorno susseguente per
vento contrario prendessimo terra a porto Poro ; il secondo in val d'Ales
sandria, dove si terminò l'impresa di Santa Maura, ed il terzo in Canal
di Fiscardo, dove si discurse i modi dell'impresa, e perciò si levassimoa
un ora di notte abbandonando tre grossi vascelli per il vento contrario et
per arrivar avanti giorno, per la sorpresa medesiina, tolendo ogni galera
qualehe barca a remurchio. Ma il vento contrario ancor, questo si difficolto,
mentre arrivassimo a vista della piazza a un ora di giorno, fussimo su
bilo salotati dal cannone et si diede fondn . Sospeso l' Ecc mo Bichi di quello
doveva fare, mentre non si era arrivati al tempo stabilito, in questo men.
te in conformità degli ordini avuti dall' Ecce s. , come il tutio intenderà
 216

κτώ βαρελίω, και έναυσαν διέδωσε το πύρ και εις τα λοιπά . Εξερ
βάγη ούτως όλη η πυριτοθήκη μετά σφοδρού κλονισμού και βρον-•
της κατέπεσεν η οικοδομή, και συν αυτή κατεκρημνίσθησαν και
εκάησαν όλαι αι πέριξ οικίαι , Τεσσαράκοντα άνδρες επυρυναλώθη
σαν και εφονεύθησαν εν τοις καταπεσούσιν. Μεταξύ δε των απο

dalle copie mando all'Ece.mo Senato, s' imbarco la mia gente, e si portò
al posto gli era stato destinato, cominciando l'attacco cou ogni maggior co .
raggio. Il che inteso dall' Ecc.za med. fece sbarcar i Maltesi e papalini
dall'altra parte, et si portarono all'attacco dell'altro borgo, levandosi anco
con le galere e si portarono a bersagliar la fortezza, dalla quale corrispon
dendosi per quattro ore continue, toccò una canuonata vicino al pupo della
mia yalera che mi levo il moro Trombeita e due altri soldati . Avvertilo
poi l' Ecc.mo Bichi medesimo dal Generale di disbarre come le scale non
arrivavano, e petardi non si potevano adoperare, in riguardo d ' esser trop •
po alte ledelporte,
passione mio fece
animoretirar
poruile questa
galsrenotizia
e le milizie
al E. sopradette.
V , lo sa Con quanta
Sua Divina
Maestà , poichè abbiamo abbandonata l'impresa d'una piazza che facilmente
si sarebbe caduta nelle mani, con tanto decoro dell'armi pubbliche, solo
lievo di 500 schiavi e danno considerabile dei nemici, di tutio mi conviene
aver pazienza . Non potendo a Lei scriver d'avvantaggio , dirò solo che l'ar
mi pubbliche hanno fatto benc la parte loro , e soddisfatto ognuno il
proprio debito , anco con poca perdita di gente, in riguardo del loro com
battimento, non essendo mancato che 22 persone e 1o feriti senza pericolo .
Circa poi la mia persona non dirò nulla , lasciando che ne parlino i Po.
nentini, Papalini et •gni altro. Ben fard consapevole V. E. esser sempre
staio cosi nel combattimento come nel viaggiare al pari della generalizia
Pontificia, avendo superato tutte le difficulta e stato sempre sotto pupa dal
principio al fine del combattimento, come nella navigazione, con pericolo
incredibile venendo tutte le cannonate sopra la mia galera per essere più
conosciuta in queste parti delle altre, riconoscendo posso dire francamente
la vilta all' assistenza Divina, che mi preserva mediante le orazioni de' di
voti da sì frequenti e straordinarj pericoli, s'accresce però sempre in me la
costanza di ben servire alla patria , e se maneasse in qualche parte , supplico
creder l' E. V. sii per mancanza di forze et intelligenza non mai di volontà
al sicuro. Potrà l' E. V. dare una indubitata fede a quanto scrivo all' Ecc.mo
Senato, come a quello apporto a Lei, mentre non gli scriverei una bugia per
tutte le cose del mondo , può parlarne francamente e sostener quanto vieno
da merappresentato, perchè è la pura esenzialità , mentre sentisse che l'ine
vidia volesse cacciarsi con qualche bugia anch'essa nel racconto. Supplicola
della continuazione del suo affelto, e non avendo di maggiormente dilatarmi,
le bacio le mani, e mi racomando,
Corfù li 29 Agosto 1658 S. N.
Di V, E,

Dev.mo Obbl.mo S. e Am.

MARIN MARCELLO .
 - 317

λεσθέντων διαμνημονεύεται και Σπυρίδων και Αλταβίλας ευγενής

Κερκυραίος στρατιωτικός Ιατρός. Τρόμος δε επελάβετο άπαντας
τους συμπολίτας. Ο Μάρκελλος παρηγόρησε τους συγγενείς των
απολεσθέντων και δε διάδοχος αυτού Λουδοβικος Κιουράνος διορι
σθείς προβλεπτης των τριών νήσων ανωκοδόμησε την πυριτοθήκην,
προθεις αυτής πάσαν προφυλακήν εκ τοιούτων ατυχημάτων. Και
επιγραφή ετέθη μνημονεύουσα το ατύχημα της πυρκαϊάς διατηρου
μένη μέχρι του νύν επί του τοίχου διόδου τινός της ακροπό.
λεως αγoύσης εις τα παράπλευρα του Μανδρακίου.
Ταυτοχρόνως εκλεχθείς άρχιστράτηγος του εν Κρήτη πολέμου
ο Φραγκίσκος Μοροζίνης έλαβεν όλα τα αναγκαία μέτρα όπως
παρασκευασθή Ισχυρός στρατός και στόλος . Και δη απέστειλε και
εις τας νήσους του Ιονίου, όπως στρατολογήσωσιν εθελοντάς ναύς
τας και στρατιώτας, συνεργήσωσιν εις νέας συνεισφοράς παρά των
νησιωτών και κοινοτήτων αυτών, και αποστέλλωσι ζωοτροφίας,
οίνον, έλαιον και άλλα χρειώδη, έτι δε ποιήσωσι τα συνήθη πλη»
ρώματα του στόλου, και εκλεξωσι κατεργοκύρας . Περί όλων δε
τούτων υπέσχετο αμοιβές και προνόμια τόσον εις τας κοινότητας,
όσον και εις τους ιδιώτας Εκ νέου ούν αι κοινότητες Κερκύρας,
Κεφαλληνίας και Ζακύνθου ημιλλώντο εις συνεισφοράς, πλουσιοδων
ρίας και στρατολογίας. ο ιερεύς Σπυρίδων Βούλγαρης Κερκυραίος
έστρατολόγησεν αριθμόν τινα φυγοδίκων εκ των τριών νήσων της
Ανατολής, και μετέβη εις τον στόλον. Υπηρετήσας δε καλώς και
αριστεύσας ανταμείφθη παρά του Μοροζίνου με μεγάλας τιμάς,
πρός δε να λυτρόνη και εν φυγόδικον εξόριστον εκ των δεσμών
ετησίως. Ο συγγενής αυτού Αντώνιος Βούλγαρος έκλεχθείς κατερ
γοκύρης τότε, και διακριθείς εις τους πολέμους του Βασιλείου -
τιμηθη και ήξιώθη του τίτλου κόμητος (Ο ). Μούκιος ο Ρώμας
πρώην σύνδικος της νήσου Ζακύνθου εκλέχθη κατεργοκύρης και
συμπαρηκολούθει τον στόλον του Μοροζίνου , Ωσαύτως και εκ Κε .
φαλληνίας συνεξέπλεον Νικόλαος ο Πινιατόρος μετά των μεγαθ.
μων Κεφαλλήνων , αριστεύων εις διαφόρους επακολούθους συμπλο
κάς. Εν δε τω συμβουλία της κοινότητος Ζακύνθου εγένετο η εξής
πρότασις .

(1 ) Αληθής έκθεσης περί του εν Κερκύρα θαυματουργού λειψάνου του Αγίου Σπυ
φίδωνος παρά Νικολάου Βούλγαρι εν κερκύρα 1887 σελίς οι.
28
 218

Συνάθροισις του σεβαστού συμβουλίου των 150 Ζακύνθου .

Παραλείπονται .
Αξιοσέβαστος και Εντιμος Βουλή.
Εάν καθ' απάσας τας περιπτώσεις της πολιτείας αύτη ή πιστή
κοινότης, και ιδίως κατ' αυτόν τον χαλεπώτατον πόλεμον κατ' ο
θωμανών, αδιακόπως ενεδείξατο προθυμίαν και άμιλλαν ουχ ήτ
τονα των άλλων κοινοτήτων των νήσων, αίτινες ευτυχώς διεπον
ται υπό την ένσοφον πρόνοιαν της Γαληνοτάτης πολιτείας των
Βενετών, πολύ μάλλον ωφείλει να δηλώση αυτήν επί της επιπόνου
ταύτης εκστρατείας , καθ' ήν ου μόνον ο ένδοξότατος ημών ηγεμών,
αλλά και πολλαι άλλαι ηγεμονείαι και βασίλεια συντρέχουσιν εις
βοήθειαν του τεθλιμμένου βασιλείου της Κρήτης του προπυργίου
της ελευθερίας ημών. Τοσούτον δε μάλλον πρέπει να προθυμο :
ποιηθώμεν έκαστος ημών, όταν θεωρήσωμεν τας ποσότητας του
φόρου του νέου και νεωτάτου τέλους , οίαι ετάχθησαν επί της εξ.
αγωγής των προϊόντων οίνου, ελαίου και σταφίδος επί συνδρομή
του δημοσίου , και παραμυθία του πολεμούντος στρατού. Διά ταύ »
τα ούν επιτάσσεται κοινή γνώμη και παραδοχή διά ψηφοφορίας
παρ' όλων των μελών του συμβουλίου, ότι οι εξάγοντες οίνον εκ
της νήσου ταύτης, και αποστέλλοντες, και επιβεβαζοντες εις πλοία
προς οιονδήποτε τόπον, θα πληρόνιωσι δασμον ήμισυ ρεάλιον ανά
πεντήκοντα στάμνους. Ο δασμός ούτος άρξεται εκ ά. ελευσομένου
Αυγούστου 1659 , και λήξεται μέχρι του τελευταίου Ιουλίου 1660 .
Τα συναγόμενα χρήματα θέλουσι χρησιμεύσει ως δώρα παρά της
κοινότητος προς χρήσιν του στρατού. Η δε παρούσα πράξις υμών
θα αποσταλή εις έγκρισιν της Γερουσίας.
ψήφοι υπέρ 93, και κατά 6.
Ομοίας προτάσεις εποίησαν και αι κοινότητες των λοιπών νή
σων, οίνον προσφέρουσαι και έλαιον ειδικώς προς χρήσιν του στό
λου. Η δε Γερουσία διά του γραμματέως Ιακώβου Σπινέλη έδήλου
τα ευχαριστήρια προς τας γενναίας συνδρομάς ταύτας γράφουσα τα
εξής.
« Η γενναία προσφορά των υπηκόων ημών νησιωτών δι' ημί
σεως ριαλίου τέλους ανά πάν χιλιόλιτρος σταφίδος, ώς έτι και ανά
τας 50 στάμνους οίνου,, διακρίνεται ως μεγίστη εκδήλωσης της
αφοσιώσεως αυτών προς την ημετέραν νόμιμον κυβέρνησιν. Διό άρ:
 219 -

κούντως ευαρεστηθείσα η Γερουσία , προσεδέξατο τας φιλοδωρίας

αυτάς. Και διά ταύτα εκφράζομεν αυτοίς άπασαν χάριτα δι' ά
παντα ζηλον και προθυμίαν, οία ενδεικνύουσιν προς το δημόσιον
αγαθόν επί ελευθέρα λατρεία του Χριστού, και σωτηρία της πα
τρίδος. Διατάσσομεν δε ότι τα συναγόμενα ταύτα χρήματα θα χρη-»
σιμεύωσιν επί του παρόντος πολέμου της Κρήτης επί αγορά μο
λύβδου και άλλων πολεμοφοδίων κατά των εχθρών της αγίας ή
μών πίστεως (Ο ).
Αλλά τα πλοία των νησιωτών σφόδρα εζημιώθησαν υπό της
τρικυμίας, ήτις διεσκόρπισε και κατέθραυσε πολλά πλοία του Βε.
νετικού στόλου παραπλέοντος την Σκάρπαθον. Τότε ο Μούκιος
Ρώμας, εν Σπιναλόγκα απορριφθέντος του κατέργου του, διέσωσε
το στρατιωτικών ταμείον , και έφερεν εν τώ πλοία και Ιακωβος Κα .
πέλλος ναυαγήσαντος τότε αυτού εν τοίς υφάλους της Σπιναλόγ.
κας (2). Εκ της ζημίας αυτής ωφελούμενος και Καπουδάν Πασάς
Σαούλ κατά διαταγήν του Βεζήρου Κιουπρουλή, εξέπλευσε τού Ελ.
λησπόντου, και διευθύνετο κατά των τριών νήσων του Ιονίου, ό .
πως αποβιβάσας στρατεύματα , κυριεύση αυτάς. Περί τοιού
των ειδοποιηθείς και αρχιστράτηγος Μοροζίνης, απεσύρθη μετά των
διασωθέντων πλοίων εις Κύθηρα, παραφυλάττων τους Τούρκους ,
Εάν επιπλέωση κατά των νήσων Αυτώ δε ελλιμενιζομένω εν Κυ
θήρους προσήλθον τρείς απεσταλμένοι παρά των Μανιατών, και
συνεφώνησαν από κοινού να συστρατεύσωσιν κατά της Καλαμά
τας. Επί τούτω απεβιβάσθησαν εις Κυτρίας πεζοί τε και ιππείς
Βενετοί υπό την οδηγίαν του ιππότου Γρεμοβιλου. Παρακολούθη
σαν δε και άπαντες οι Μανιάται και επιτεθέντες κατά της και
λαμάτας, ήλωσαν το φρούριον, και απεδίωξαν τους φρουρούς . Εν
τη αλώσει ταύτη συνηγωνίζετο και ο κατεργοκύρης Πηνιατόρος
μετά των Κεφαλλήνων, οι τινες συνεπολέμους και κατά τας λοι
πάς κατακτήσεις Κορώνης και Μάνης επί του ακολούθου πολέ
μου των 1684 ((3). Εκ της νίκης αυτής εγκαρδιωθέντες άπαντες

(1) Stampa della fedelissima citta di Zante Ducali Senato .

(a ) Attestato di Mucio Roma sopracomito della galera di Zante falta del
Capitan generale Francesco Morosino.
( 3) Franciscus Maurocenus
Dei gratia dux Venetiarum
Capitaneus Generalis Maris.
Per corrispondere al distinto marito di Nicolò Pigriator uno de sopraco -
miti dell'isola di Cefalonia, che vi concorrono l'affirmative nostre, mentre
 ~ 220

οι εν Πελοποννήσω Ελληνες και οι εξ άλλων μερών, ορκίσθησαν

διά του πατριάρχου των κοινών συνδρομήν της Βενετοίς , ίνα απο
διωχθώσιν οι Οθωμανοί εξ όλης της Ελλάδος ( Ο ). Επανελθών
δε ο Μοροζίνης εις Κύθηρα, ηνώθη μετά των συμμαχικών πλοίων,
εν οίς είχαν επιβιβασθή 6,000 γάλλοι και ο πρίγγιψ Αλμερίκος
Eστης μετά πολλού στρατού και επισήμων ιπποτών εκ της Γερ
μανίας και Ιταλίας στρατολογηθέντων. Συνεπλήρους δε άπαντες
στρατιάν ένδεκακισχιλίων ανδρών και χιλων διακοσίων ιππέων,
μεθ' ών και 60 ιππείς Κερκυραίοι, στρατεύοντες δαπάνη του δη
μοσίου Κορυφών. Αποπλεύσαντες ούν εις Κρήτην ενίσχυσαν τους
πολεμούντας εν Κανδία (Ηράκλειον) και άλλαχού της Κρήτης.
Επασχολουμένης της αποσταλείσης στρατιάς εις την εκπόρθησιν
της νέας Κανδίας , ήν ανύψωσαν οι Τούρκοι απέναντι της πα.•
λαιάς ως αντιπροπύργιον, Λουδοβίκος ο Κιουράνος και εν Κερκύρα
προβλεπτής ηθέλησε να ποιήσηται αντιπερισπασμόν τινά πρός τάς
απέναντι της Κερκύρας κατεχομένας χώρας υπό των Τούρκων.
Επί τούτω έπεμψε τον Νικόλαος Βαρβάτην ευγενή Κερκυραίον και
τότε μηχανικών, όπως κατασκοπεύση τον πύργον του Βωθρωτού ,
και εύρη πόρον τινά προς αποδίωξιν των απίστων . Αλλ' αυτός
μή δυνηθείς τούτον να ανακαλύψη άνευ ισχυρού στρατού, απι

nel corso dei bollori della corrente guerra , vi contribui , con somma lode.
l'intiero della fedeltà, e del coraggio , non risparmiando Ira più cimentosi
azzardi, ad esporsi vittima volontaria per le glorie del Ser.mo Dominio,
non meno nell' espugnazioni delle piazze di Seta Maura e Prevesa , e negli
acquisti di quelli di Coron , Maina, Calamata, el altri dibbattimenti insorti
copiro il nemico, in quali vi prestò tutta la puntualità consecutivamente a .
gl'ordini che gl'erano imposti , e precisamente in quello di Navarivo novo,
nel porto del quale destinato , con altre galere , piombarono sopra la sua
più scariche del cannone di quella piazza, che spezzata l'antena del trun .
chetlo , nel corpo della inedesima causarono anco altre offese : il che non
os tante, ad onta di tale disavventure, prosegui il camino per rendersi, co
me fece, frutiuoso negli impegni sorviti delle armi, nè fu menu de secondi
ad accorrere alle urgenze di bersagliare col cannone, ove si richiedeva il
bisogno, l' inimico, portando anco sovegni alcuna volta , colla principalità
della condotta, al compo , et altrove con tutta pronlezza e pontual esecu
zione. E però gli rilasciamo il presente certificato, ovde possi dalla pubblica
Gratia, ricevere la speciosità di quelle riconoscenze, che gli si devono, e
che valerano d'eccitamento ad ogo'altro di seguitare cosi precise e fruttuose
di lui operazioni coll' impiego di tutto al fervore nel publico servizio .
Data in Napoli di Romania li 15 Novembre 1688.
- il doge F. M.
( 1 ) Brussoni XVI.
 - 224

πειράθη ένα δωροδοκηθείς και Οθωμανός φρούραρχος παραδώση το

οχύρωμα. Αποτυχών δε κατά την απόπειρας Βαρβάτης, συνε
φώνησε μετά του φρουράρχου , και αποσυρθείς έν Γηροβαλία μετά
6 περγαντίνων καλώς ωπλισμένων , και άλλων 16 , και δύω γα
.

1
λέων, α ο Κιουράνος έπεμψεν αυτώ , και παραλαβών τον παρά το
Αλμηρώ όρμιζόμενον Κερκυραϊκόν κάτεργον, διευθύνθη κατά το
στόμιον του ποταμού του Βουθρωτού. Εκεί δε αποβιβάσας τους
στρατιώτας , λάθρα εισέδυσε εις το πλησίον του πύργου του Βου
θρωτού δάσος. Είτα ποιησάμενος σημείον, προσεκάλει τον φρού
ραρχον, ίνα συνομιλήση μετ' αυτού εκ της λίμνης. ο δε αγνοών
ότι υπεκρύπτοντο στρατιώται, εξήλθε μετά τεσσάρων ανδρών, στο:
χαζόμενος ειλικρινή την συνομιλίαν. Αλλ' αίφνης πυροβολούμενος
υπό τών έν τη λέμβω, ένθα ετύγχανεν ο Βαρβάτης, απισύρετο
προς το φρούριον, και ταυτοχρόνως εύρε προσβαλλόμενον παρά των
επιδραμόντων εκ του δάσους στρατιωτών, οίτινες κατέθραυσαν την
θύραν, και απεπειρώντο να εισέλθωσιν. Διό διακοφθείσης της εισό -
δου, αυτός έμεινεν απέξω του φρουρίου και συνελλήφθη. Μάτην
οι Τούρκοι απεφάσισαν να θυσιασθώσιν αμυνόμενοι υπέρ του φρου
ρίου. 1δόντες αυτοί την σφοδρών επίθεσιν των Κερκυραίων και
Βενετών στρατιωτών, παρέδωκαν αυτό προς τον στρατηγόν. Ούτος
δε εγκαταλιπών φρουράν 200 στρατιωτών, επανέκαμψεν εις Κέρ
κυραν νικητής, και επευφημούμενος υπό του λαού. Ακολούθως, ο
Κιουράνος να προσκτήσηται ευρύτερον κλέος , ηθέλησε να καθα:
ρίση το Ιόνιον πέλαγος παρενοχλούμενον υπό των πειρατών. Ετοι
μάσας oύν στολίσκον τινά εκ τινών περγεντίνων, και παραλαβών
το κάτεργον Κερκύρας , εφ' ου επέβαινε κατεργοκύρης Αντώνιος ο
Κουαρτάνος , και την γαλέαν του Βικεντίου Ματσολένου εκ Κρή
της καταγομένου , εισέπλευσεν εις τον Κορινθιακόν κόλπον. Εισελ.
θών δε εις τον όρμος της Ναυπάκτου, κατέκαυσε το κατασκευα.
ζόμενον πλοίον του αρχιπειρατεύοντος το Ιόνιον Δουράκ Βέη,
δύω γαλιότας και έν πλοιάριον. Λεηλατήσας δε την χώραν επα
νήλθεν εις Κέρκυρας, διανείμας την λείαν προς τους συναγωνι
σθέντας ( 1 ). Οι Βενετοί επολιόρκουν τον Χάνδακα της Κρήτης,
όπως ανακτήσωσιν. οι δε πολιορκούμενοι Τούρκοι με όσας εξόδους ε.
ποίησαν, δεν ηδύναντο να απωθήσωσι τους πολιορκούντας. Τότε
πολλοί Ελληνες συνέδραμον εις βοήθειαν των πολιορκουμένων. Παν

( 1) Marmora Vn.
 322

ταχόθεν της Ελλάδος οι Χριστιανοί εξεφράζοντα αφοσίωσιν πρός

την Βενετικής πολιτείαν, και συνέσπευδον εις καταδίωξιν του κοί
νου εχθρού της αγίας πίστεώς. Εως οκτακόσιοι υπολογίζονται οι
εκ Ζακύνθου στρατεύσαντες, ών οι ογδοήκοντα μόνοι επέστρεψαν
εις την πατρίδα, λήξαντος και του πολέμου ( ο ).
Οι εν Κρήτη και Πελοποννήσω κατασκοπεύοντες τους πολεμίους,
ανεκάλυπτον τώ Βενετικών στρατώ πάσαν διάθεσιν και κίνημα των
εχθρών. Πολλοί χωρικοί έλαβον τα όπλα κατ' αυτών και τους λει
ποτάκτας, οίτινες αυτοίς κατέφευγον, επανάγοντες, παρέδιδον πρός
τους αρχηγούς. Οι Εβραίοι όμως συνεμερίζοντο με τους Τούρκους
και συνεισέφερον 3,000 ριάλια διά την διατήρησιν του πολεμουμέ
νου φρουρίου του Χανδάκου. Την διάθεσιν των Κρητών Χριστιανών
και τα κινήματα ιδών ο Βεζύρης και αρχηγέτης της στρατιάς εν Κρήτη,,
διέταξε μεν όλους τους αρχηγούς των κωμών, να εμποδιζωσι τους
χωρικούς του να συγκοινωνώσι μετά των Βενετών, τους δε ιερείς να
αφορίζωσι τους βοηθούντας τοϊς φράγγοις . Δεν επέτυχε όμως ο Κερ
κυραίος Σολάρης και μηχανικός να προσαγαγη την πολιορκητικής γραμ
μην παρά την έλυκα του χανδάκου, διότι οι πολέμιοι ποιήσαντες
υπόνομον ανέτρεψαν αυτήν, και συνέλαβον πολλούς των εργατών και
πολεμίων. Απ' εναντίας και Κεφαλλήν Πιτσαμάνος ήρίστευσεν μετά
του τάγματος αυτού άνδρείως καταφερόμενος τους αντιπάλους
κατά τας εφόδους . Εν τούτοις το Ζακύνθιον κάτεργον μετά των
γαλέων του Βολάνου, Βαδουέρου και Φώσκαρη μετεκόμιζον εκ Να.
βαρίνου και Ζακύνθου πολεμοφόδια και τροφάς εις το στρατόπε
δον του Χανδάκου. Τετρακόσιοι δε Σφακιώται οδηγούμενοι υπό
του Κόμητος Ιωάννου Μαχαιριώτου Κρητός, ήχμαλώτησαν δύω
πλοία , μετά πολλών ανδρών και ζωοτροφιών των εχθρών . Ως
συνάμα και τον ιερέα του χωρίου Γαλατά, όν εύρον συνενοού
μενον τοίς Οθωμανοίς. Απαντας δε αυτούς παρέδωκαν εις χείρας
των Βενετών, οίτινες κατεκράτησαν αυτούς, ίνα χρησιμεύσωσιν εις
αλλαγήν αιχμαλώτων. Το παράδειγμα των Σφακιωτών ήκολούθη
σαν και οι εκ Μασαρίας Κρήτες, οίτινες συνενωθέντες μετ' εκεί.
νων , έποιούντο επιδρομές, προς τα κατεχόμενα υπό των πολε
μίων μέρη του βασιλείου , και έκακοποίουν τους απίστους και
τους παρεπομένους αυτοίς 2(2). Ως δε λοιμός κατενέμετο τα πλη»

(1 ) Relazione di Antonio Venier provveditore di Zante'( Archivio di Venezia).

(a) Diario dell' a ssedio di Canca 1661 sotto il generale Mocenigo åvéxdo.
τον, παρά τη Μαρκιανής
 293

ρώματα του στόλου , και μάλιστα του συμμαχικού , ο στόλαρχος

Μοροζίτης έπεμψε τους συμμάχους εις Στανδίαν επί καθάρσει. Στε
ρουμενος δε ούτοι ικανών αρχηγών, των πλείστων απολεσθέντων
οπό του λοιμού και του πολέμου, διεταράττοντο και ηπείθουν τοίς
προσκαίρως ορισθείσιν , Εν τοσούτω τα πλοία αναχθέντα, κατεδίων
ξαν μέχρι Μήλου την Τουρκικός στόλον. Ενταύθα τον αποβιβα
σθέντα εχθρικών στρατόν αποκλείσαντες οι σύμμαχοι εξωλόθρευ
σαν. Μίαν δε νήα μεγάλην καταδιώξαντες οι Μελιταίοι εις το πέ
λαγος, συνέλαβεν αύτανδρον. Δυσαρεστηθέντες όμως διά την λείαν,
επειδή εζήτει ο Μοροζίνης να λάβωσι μέρος αυτής οι Βενετοί και
οι αιχμάλωτοι να απολυθώσιν, εγκατέλιπον τους συμμάχους, και
απέπλευσαν εις Ζάκυνθον . Και τους μεν αιχμαλώτους και την λείαν
διενείμαντο , ο δε πλοίαρχος Βίκης (priore ) εδωρήσατο το συλλη .
φθέν πλοίον εις την έν Ζακύνθω Λατινικήν εκκλησίας του αγίου
Μάρκου (1 ).
Διά την αναχώρησιν των Μελιταίων σφόδρα ελυπήθησαν οι Βε
νετοί, και έγραψαν προς τον γενικών προβλεπτήν των νήσω. ίνα
εφοδιάση αυτούς εξ ανδρών και εφοδίων. Διο Νικόλαος Βενδρα,
μίνος και τότε προβλεπτης των νήσων και ο διάδοχος αυτού Νικό
λαος Μικέλης δεν έλειπαν αεί του να αποστέλλωσιν άνδρας και
τα λοιπά χρειώδη. Προθύμως δε άπασαι αι κοινότητες εξετέλουν
τις διαταγάς αυτού, συνεισφέροντες πλοία, άνδρας και χρήματα..
Εξαιρέτως δε διεκρίθη και των κορυφών, ήτις μόλις ήνοιξε το στό
μα και προβλεπτής εν τω συμβουλίω ένα ποιήσηται την πρότασιν,
συνεισέφερεν 3,000 δουκάτα. Διό απήλαυσεν πολλά προνόμια, εγ
κριθέντος καταλλήλου κανονισμού περί των συμβολαιογράφων, της
κυβερνήσεως, των μοναστηρίων και εκκλησιών και περί προσαγω:
γής των δικαστικών εγγράφων ( 1664 έτη). Τα αυτά επί ευνομία
των δύω άλλων νήσων πράττων και προβλεπτής Μικέλης ευδοκίμησε
να στρατολογηθώσιν εκ των νήσων δισχιλιοι άνδρες, και να α
ποσταλώσιν εις Κρήτης προς ενίσχυσιν του στόλου και των στρας
τοπέδων (2).
Περί τους χρόνους τούτους, γράφει ο ιστορικός Μαρμαράς, εφά
νη εν Κερκύρα ή ψευδοπροφήτις Εβραία, ήτις προέλεγε τα αίσια
τους Εβραίους και την κατ' εκείνας τας ημέρας έλευσιν του Μεσ

Nani p. 11 , IX 344 .
Ο Marmore Vι ο 36 - Boatsoni P. 314 3 24
 224

σίου, ός έμελλε να απαλλάξη τους ομοεθνείς εκ των δυστιχιών,

και αποδώση την βασιλείαν. Αύτη εξαισίου ώραιότητος ήτον θυγά.
τηρ Χαΐμ τινός Αρών εμπόρου έν Βενετία, ός χρεοκοπήσας , με .
τέβη εις Κέρκυραν μετά της θυγατρός επανορθωσόμενος τον βίον.
Διατρίβουσα δε εν τη Εβραϊκή, ήτις περιείχε επέκεινα των 500
οικιών, έκλείσθη μετά του πατρός εν τη οικία. Και παραποιούσα
εαυτήν έξαλλον εις εκπλήξεις και θαυμασμούς, έσπασμoδείτο τα
μέλη . νευρικώς συσπώσα τας οφρύς, ανορθούσα τας τρίχας, και α .
φριζουσα το στόμα . Θ πατήρ την παραποίησιν της θυγατρός t
δήλωσε προς τους ραβίνους της συναγωγής ως ενθουσιασμόν, και
προφητείας έκστασιν , ήν ευκόλως επίστευσαν οι Ιουδαίοι. Προσελ.
θουσα δε εις την συναγωγήν ήρωτάτο παρά των ραβίνων περί
πάντων των εν τη τερά γραφή ρητών των προφητευσάντων την
έλευσιν του Μεσσίου, και άλλων θεολογικών παρ' Εβραίους ζητημά
των. Πρός άπαντα ή ψευδοπροφήτις κατά το οίσιον πνεύμα απε
κρίνατο, ώστε δόκιμος και έμπειροτάτη εγένετο περί τοιαύτας
εξηγήσεις, διδαχθείσα παρά του πατρός. Η παραποίησις τοσαύτην
πίστιν ενέδωκε τοις ομογενέσιν, ώστε έγένετο αντικείμενον λα.
τρείας και θρησκευτικού σεβασμού παρ ' απάντων των εν τη συ ·
ναγωγή. Ως δε παρά τοιαύταις αφορμας είθισται, οι απλούστεροι
και αμαθέστεροι των Εβραίων ου μόνον τα αίσια περί Μεσίου
έσπευδαν να μάθωσι παρ' αυτής, αλλά και περί της οικείας τύ
χης των, αιτούμενοι θεραπείαν νοσημάτων, αποκατάστασιν ευημε :
ρίας, και επιτυχίαν πάσης επιθυμίας Πολλά δε τα δωρήματα και
αι προσφοραι αυτή και τα πατρί ήσαν, εξ ών ουκ ολίγον έπη .
νώρθωσε την έκπτωτον περιουσίαν. Λαμπάδες έκαιοντο παρ' αυτή .
οι Ραβίνοι περιστοιχούντες επί του άμβωνος καθημένην, έψαλ .
μώδουν. Μετά προπομπής ελιτάνευον, και ώς άλλον Βάαλ ελά
τρευον. Κερκυραίος δέ τις Χριστιανός διερχόμενος την Εβραϊκής
ποτε, είδε την τύρβην, και λάθρα εισδύσας , διέκρινε την ψευδο
προφήτιδα θεοποιουμένην, και ως την ποτέ Πυθίαν χρησμοδο
τούσαν. Δυσκόλως όμως διέφυγε την ορμήν του πλήθους των
Εβραίων, οίτινες γνωρίσαντες αυτόν Χριστιανόν, ηθέλησαν να επι
πίσωσι κατ' αυτού και τον διασχίσωσιν. Ούτος κατεμήνυσεν εις
τον λαόν Κερκύρας τα περί ψευδοπροφήτιδος πραττόμενα υπό των
Εβραίων. οι δε Κερκυραίοι ήθελαν να επιπέσωσιν κατά της Εβραϊ
κής, και να κατασύρωσι την ψευδοπροφήτιδα , εαν μή διεκώλυον
αυτούς οι φρονιμώτεροι, λέγοντες ότι η υποκρισία αφ'εαυτής θέ
λει καταπέσει. Διότι μετ' ου πολύ των προφητειών μη εκτελου
 225

μένων, οι ομογενείς τον πατέρα Αρών και την θυγατέρα περιφρο.

νήσαντες κατεδίωξαν, και αυτός λάθρα μετά της θυγατρός εκ Κερ
κύρας έδραπέτευσεν ( 1 ) .
Ταϊς γελοίαις προορήσεσι της ψευδοπροφήτιδος συνέβησαν εν
Κερκύρα ραγδαίαι βροχαι και κατακλυσμοί εν τοις αγροις , ώστε
οικίαι κατέρρευσαν, και μέρος του μεσοτειχίσματος του φρουρίου
κατέπεσεν ( 1664 έτη). Τας ζημίας επηνωρθώσατο και τότε προ
βλεπτης των νήσων Μιχαήλ Φωσκαρίνης, όστις συνδιήλλαξε τάς ,
διαφωνίας ευγενών και χωρικών, οίτινες ανά πάν αίτημα των κυ
ρίων των εσυνήθουν να ανταίρωνται και καταβοώσιν. ο αυτός έδε
ξιώθη τον Mαρχήσιον Φραγγίσκον Βέλλας Γιρώνα στρατηγόν της
πολιτείας προςαγορευθέντα κατά το βασίλειον της Κρήτης. Ούτος
διελθών την Δαλματίαν, αφίχθη εις Κέρκυρας, και επεσκέφθη τα
φρούρια ( 1665 έτη) . Εξέθετο δε περί αυτών – Μεταξύ όλων
των θαλασσίων οχυρωμάτων της πολιτείας, και μάλλον απάσης της
Χριστιανοσύνης, βέβαιον είναι ότι και πόλις Κορυφών είναι των
αξιολογωτέρων κατά πάντα. Τα τείχη υψηλότατα και εκτενή έν -
δυναμούνται διά του πυροβολικού. Το νέον φρούριον προστατεύει
αυτής προς την ξηράν. Κατά δε την θάλασσαν οχυρούται υπό
Ακροπόλεως καλώς παρεσκευασμένης, εξ ης δι' υπογείου οδού δι.
έρχεται τις εις το φρούριον του κώδωνος περικλεισμένον εκ τριών
σειρών τειχών , και τεθεμελιωμένον επί της κορυφής ενός σκοπέ .
λου. Ο λιμήν είναι ευρύχωρος και ασφαλής απέναντι του Βουν .

θρωτού επί της στερεάς της Ηπείρου μεθ' ενός νησιδίου τερπνού
και ευαρέστου. » -Διακωλυόμενος δε και μαρχήσιος υπό εναντίων
ανέμων, διέτριψεν εν Κερκύρα περί τας πέντε ημέρας. Εκλέξας
είτα έκ της φρουράς 420 στρατιώτας, και λαβών αυτούς ανήχθη
εις Ιθάκην , και έπειτα εις Κεφαλληνίαν, ένθα ολίγον διατρίψας,
αφίχθη εις Ζάκυνθον, ήτις ωρίσθη καθ' όλον τον πόλεμον συγκέν.
τρωσις στρατών της Πολιτείας και όλων των εθνών της Ευρώπης
των συμμαχούντων αυτή υπέρ της πίστεως . Ενταύθα ποιησάμενος
επιθεώρησιν όλου του στρατού , συγκειμένου εξ 8,295 πεζών και
1,000 ιππέων , επεβιβάσθη εις την θαλάσσιον μοίραν τού Μάρ
κου Δορεδάνου στολάρχου της Βενετίας , ελθούσαν εις Ζάκυνθος
ίνα παραλάβη στρατών και εφόδια, και έπλευσεν εις Κρήτης ( 2).

( 1 ) Marmora VIII 440.

( ) Brussoni II, XX_Marmora VIII 445.
29
 986

Αλλ' εις το Ηράκλειον απεβίβασαν νωπά στρατεύματα οι Τούρ :

κοι , και επολιόρκουν ιταμώτερον. Οι πολιορκούμενοι δεινώς έπασχον
και διά τάς βιαίας επιθέσεις των πολεμίων και διά την ασυγκρα :
σίαν του κλίματος. Πάσα σπιθαμή γης των πέριξ ήγοράζετο με
αίμα. Αι έξοδοι έδεκάτιζαν τους εξιόντας" οι δε υπόνομοι χείμαρ
τον φλογών διαρρηγνύοντες, ανέστρεφον εν τώ πυρί τους πολεμούν.
τας. Τα δεινά ταύτα απήτησαν νέας βοηθείας και επιτήρησιν αξίου
στρατηγού. Διό ανεξελέχθη αρχιστράτηγος επί τούτω και Φραγκίσκος
Μοροζίνης, όστις, παρελθούσης της επί την αρχήν τριετείας, κατά
νόμον παρέδωκε την αρχήν εις τον Κορνάρον, και επανήλθεν εις
Βενετίαν. Αυτός διώρισε τον γραμματέα του Γιαβαρίναν να πε :
ριμένη αυτόν εν Ζακύνθω. Επειδή δε το γενικών στραταρχείον των
αποστολών ωρίσθη να μεταβιβασθή εις Κέρκυρας, και τούτο διε ·
τάραττε τάς τρείς νήσους του Ιονίου δι' αντιζηλίαν, προςεκλήθη
προβλεπτης των τριών νήσων εκ Κρήτης και Ανδρέας Βαλλιέρος. Ού .
τος ευθύς προενόησε να εφοδιάση τα οχυρώματα των νήσων εκ
πάντων των αναγκαίων της στρατιάς προς αποστολήν, και εδέχε
το όλας τας εκ Βενετίας προμηθίας του στόλου και στρατού , και
τας επικουρίας, άς οι Ιταλοί ηγεμόνες και ο δούξ της Σαβοΐας
στρατεύων προσωπικώς , έφερον εις Κρήτης. Ταυτοχρόνως ένα δια •
καθαρίση τας νήσους εκ των φαυλοβίων, ο Βαλλιέρος συνήθροιζεν
αυτούς, και απέστελλεν εις το πεδίον της μάχης. Μετ' αυτών πεν
τακόσιοι δόκιμοι Κερκυραίοι μεταβάντες εις Κρήτης, ήρίστευσαν
κατά τας εφόδους των Τούρκων επί του προμαχώνος του αγίου
Ανδρέου και Πανυγηρά, αφ' ών απεκρούσθησαν οι πολέμιοι . Ως δε
οι πειραται εξ αγίας Μαύρας και Πρεβεζης εξακολούθουν τάς λη
στείας περί το Ιόνιον, ο Βαλλιέρος έδωκε άδειας προς τους αι-•
τήσαντας την καταδίωξιν αυτον Κερκυραίους να εξέλθωσιν ένοπλοι.
Ούτοι δε παρασκευάσαντες επτά περγαντίνια, και πληρώσαντες με
άνδρας εκ των προαστείων και των παραλίων κωμών, και παρα
κολουθούμενοι από τινων Παξίων συνδραμόντων επί κοινή απελευ
θερώσει του εις τας νήσους διάπλου, κατεδιωξαν αυτούς, και πλή
ρεις λαφύρων επέστρεψαν εις την νησόν των.
Δεν έλειπον όμως αι ταραχ:ί εν τοίς νήσοις . Επήλυδες , φαυ·
λόβιοι , τυχοδιώκται, πανταχόθεν δι' αιτίας του πολέμου συρρέον
τες, ήνουν το μετά των νησιωτών φυγοδικων και αργών κατεθο
ρύβουν τους φιλησύχους διήρπαζον τας περιουσιας , και εκακοποίουν
τους αδυνάτους. Ο συνετός Βαλιέρος υπέρ τάς 7,000 τοιούτους
εύρεν εν τη περιοδεία του κατά τας νήσους, και τους πλείονας εν
 227

Κεφαλληνία . Ούτοι, ως ιστορεί αυτός ( 0 ), αυθαδώς περιεφρώνουν

τάς διαταγάς των Κυβερνητών των νήσων, και εκ της δημοσίου
ατυχίας επωφελούντο εις την αντίδρασιν. Αλλά μέρος αυτών συν
έκλινεν εις τάς προτάσεις του Βαλιέρου και είτε διά πειθούς είτε
διά βίας , ηναγκάσθη να μεταβή εις Κρήτης, και να δώση βοή
θειαν τους πολεμούσιν κατ' εκείνας τας επαχθείς περιπτώσεις . Αt
κοινότητες άπασαι των νήσων ευχαρίστησαν τον γενικών προβλεπτην
Βαλιέρον διά τα ληφθέντα μέτρα προς διόρθωσιν των αταξιών. Νέα
δε δωρήματα εποιήσαντο αυται, ένεκα των οποίων έκαστος των
εχόντων χρήματα συνεισέφερεν, ώστε πεντήκοντα χιλιάδες δουκάτα
συνηθροίσθησαν, και πολλαί ζωοτροφίαι και άλλα χρειώδη του
στρατού και εθελονται απεστάλησαν εις το βασίλειον. Πρός δε τον
Βαλιέρον διορισθέντα πρέσβυν εις Κωνσταντινούπολιν, ενεχείρησεν και
κοινότος Κορυφών 7,000 δουκάτα, ως νέον δώρημα της νήσου να
καταθέση εις τας χείρας του ηγεμόνος. Ακολούθως διαδεχθείς την
αρχηγίαν των νήσων Ιερώνυμος Δελφίνος , τελειοποίησε το δια
κραγέν μεσοτοίχισμα , ου την επισκευήν προήρξατο και προκάτοχος
αυτού , και απέστειλε νέας προμηθίας στρατιωτικάς εις Κρήτης,
όιε, του κατεργοκύρη Αντωνίου Διγιώτη παραιτήσαντος την αρχήν,
εκλέχθη παρά της κοινότητος ο Λουδοβίκος Μίνιος (2).
Αφίχθη εν τούτοις εις Ζάκυνθον και εκλεχθείς αυθις Φραγκίσκος
Μοροζίνης μετά στρατού και εφοδίων. Ενταύθα έτυχε τον επανα
καμψαντα εκ Κρήτης Μαρκήσιον Βίλλαν, ός εγκατέλιπε την εν
τη πολιορκίας Κανδιας αρχηγίαν διαφωνών προς τον στρατηγών
Βάρβαρον. Αυτόν δε πείσας, παρέλαβε μεθ' εαυτού εις τον στόλον,
ός ενεχειρίσθη αυτό παρά του προκατόχου Κορνάρου , και επέ.
πλευσεν εις Κρήτης, διανέμων αυτών κατά διαφόρους μοίρας. Διά
δε της μεγαλητερας αυτών παρέπλει το μεταξύ Κραβούσης και
Σούδας πέλαγος, όπως παρενοχλή τους εκ Μήλου και Πάρου με
ταβιβαζομένους πολεμίους εις Κρήτης. Ως δε ο Βεζύρης Αχμέτ
περιέζωσε την Κανδίαν δι' ισχυρού στρατού και πολιορκητικών

( 1 ) Valiero 9 VII.
(o) Il denaro con tutte le altre munizioni fu poscia in riguardevole for .
ma accresciuta in quell'isole, perchè da quel generale Andrea Valiero gli
furono consegnati cinquanta mila ducati con istupore del pubblico, che non
sapeva di reper contante in quel paese rispetto dell' uso fino a quell' ora -
con tratto, molti uominida trasportar al servizio della piazza, e viveri d'ar
gui sorte. (Valliero Vill),
 298

Μηχανών, και κατείχεν εις απορίαν τους πολιορκουμένους , συν

εκεντρώθη και άρχιστρατηγος εν αυτή. Και δι' εξόδων και υπονό
1
μων εποιείτο τάς συγκοινωνίας του εκτός στρατοπέδου με τους
εντός των οχυρωμάτων πολεμούντας. Επί επτά μήνας τριάκοντα
δύω εφόδους εποιήσαντο οι Τούρκοι, άς ανδρείως απέκρουσαν οι
πολιορκούμενοι ( 1 ). Κατ' αυτάς έξ μέν χιλιάδες και οκτακόσιοι
αξιωματικοί εκ μέρους των Βενετών απωλέσθησαν. Η δε πληθύς
των πολεμίων δεν υπολογιζεται, ώς αδιακόπως ανανεούντων τας
ελλείψεις διά νωπών στρατευμάτων αποστελλομένων εξ όλης της
Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ( 1668 έτη). Αοιμος και άλλα δεινο»
παθήματα πολέμου κατεπώνουν τον Βενετον στρατόν. Διεχωρίσθη
σαν οι πάσχοντες εκ των αντεχόντων. Η Νάξος της Κεφαλληνίας
έγαμε νοσηλευομένων εκ του στρατού. Ο δούξ της Σαβοΐας ανε
κάλεσε τον οικείον αυτού στρατηγόν μαρχήσιον Βίλλαν. Εις δε
την Κέρκυρας και μοναχός Βικέντιος Ροσπιλιόζης στρατηγός των πα
πικών πλοίων αφιχθεις, κατέλυσεν εν τω μοναστηρίων του αγίου
Φραγγίσκου των μινοριτών. Μεταξύ δε των παρεπομένων τω Ρα .
σπιλιόζη ήταν και ο δομινικάνος Θωμάς ο οθωμανός, ο υιός της
Σουλτάνας, και διαρπαγείς παρά της γαλέας της Μάλτας, ως γρά.
φει ο Δαρμοράς. Απαντες δε δεξιωθέντες παρά του τότε Λατί
νου αρχιεπισκόπου Κορυφών Δαβία και της κοινότητος , επεβησαν
εις τα πλοία, και έπλευσαν εις Ζάκυνθον. Ως δε ήργοπόρησαν
να αφιχθώσι τα πλοία της Νεαπόλεως και Σικελίας, περιέμειναν
ούτοι μέχρις Οκτωβρίου, εν τη νήσω εκείνη. Και τούτων παρα .
λειφθέντων, επέστρεψαν εκ νέου άπρακτοι εις την πατρίδα οι ε
πιπλεύσαντες ως κατ ' αίσιον πέρας του πολέμου.
Και με όλας τας εναντιώσεις αυτές οι Βενετοί δεν έλειπον του
να αποστέλλωσιν επικουρίας εις το βασίλειον της Κρήτης . Πέτρος
ο Βαλιέρος λαβών την γενικών αρχηγίαν των τριών νήσων επρο
μήθευεν εκ του Ιονίου πάντοτε τα αναγκαία , τοίς πολεμουμένοις,
Επάγρυπνος φύλαξ των επιτετραμμένων αυτώ, πάντοτε περιώδευε
εις τας νήσους, ενδεικνυόμενος προθυμίαν εις ευνομίας και ασφα :
λειαν των εγκατοίκων. Ούτος προς τοις άλλοις διέταξεν , ότι ου
δείς εισάγεται εις το συμβούλιον της κοινότητος , μή πληρώσας
τα είκοσιπέντε έτη" ούτε αναδέχεται εγχώριον αρχών και μη έχων

(!) Giuseppe Dueros, storia dei viaggi del Marchese Villa in Levante
dell'assedio di Caudia.
 229

τα τριάκοντα . Επί της αρχής αυτού και αρχιεπίσκοπος Λάβιας -

πισκευάσας την Λατινικών επισκοπήν , και ευρύχωρον τέμενος εν
ταύθα ποιήσας , κατέθεσε τα λείψανα του αγίου Αρσενίου αρχιε
πισκόπου Κερκύρας, και ο πρώην αρχιεπίσκοπος Βραγαδίνος το 1633
εκ του αγίου Ιακώβου μετέθηκε. Επί της χρυσής λάρνακος της
περικλειούσης τα λείψανα και Δάβιας έθετο λατινικήν επιγραφών ,
διαμνημονεύουσαν την μετάθεσιν των λειψάνων και την χρονολο
γίαν αυτής ( 1
Δεινώς όμως είχον τα των Βενετών εν Κρήτη ( 4669 έτη).
Οι Τούρκοι μοθόντες ότι 33 πλοία έμελλον να έλθωσιν εκ Ζα.
κύνθου εις Κάνδιαν , ίνα ενισχύσωσι τους πολιορκουμένους , οίτινες
διά τάς δεινοπαθείας μόνον τρισχίλιοι κατήντησαν τον αριθμόν ,
απεφάσισαν γενικήν έφοδον. Οι Μελιταίοι, οι παπικοί, οι Γερ
μανοί και όλοι σχεδόν οι στρατευόμενοι ξένοι τρομάξαντες εις
την έφοδον, εγκατέλειψαν τους Βενετούς, και επ 6άντες εις πλοία
ανεχώρησαν. Ο γενικός στρατηγός Μοροζίνης την επιούσαν της
εξολοθρευτικής εφόδου, ήτις έρείπια είχε ποιήσει τείχη και οι
κοδομές της Κανδίας , επρότεινε εν πολεμικών συμβουλία και την
διά της καταστροφής εγκατάλειψιν του φρουρίου και τον απο.
συρμός των πολιορκούντων, και τον ενταφιασμόν απάντων εν τοίς
ερειπίοις, και τέλος την διά συνθηκολογίας παράδοσιν. Του τελευ .
ταίου δε έγκριθέντος , απεστάλησαν πρεσβευται εις το στρατόπε:
δον του Αχμέτ Κιουπουργη , οίτινες εσυνθηκολόγησαν την εγκατά
λειψιν του φρουρίου επί των εξής όρων.
1.ον οι Βενετοί οφείλουσι να εγκαταλείψωσι την νήσον, και α •
ναχωρήσωσιν, καιρού ευδοκούντος, όπως επιβιβασθώσιν εν τοις πλοίοις .
2.ον Να διατηρηθώσιν όλοι οι λιμένες και αι νήσοι αι πα·
(1) D. 0. Μ.
Ossa insignia S. Arsenij huius Civitatis Arciepiscopi
quae sub altari diù tegebantur, post annum depositionis.
eiusdem octigesimum , ex veteri Templo pæene col
labenti,
in hanc Eeclesiam translata fuere . Anno
M. DC. XXXII . Kal . Ianuarij
Posteà ista in Aedicula , Capsulaquè aurata, venera
biliter
sic posita à Carolo Labia Archiepiscopo, ut
cumulatius venerarentur. Anno
M. DC. LIX . Sextodecimo Kal .
Februarij
Corpore, sivè animo languens hic pronus adora
Quæe Reges nequeunt Præcsalis ossa queunt.
 230

ρακείμεναι τη Κρήτη, ώς ήσαν πρίν του πολέμου , ήτοι Σούδα,

Σπιναλόγγα, Κραβούσα, και Θίνος.
3.ον όλον το πυροβολικόν να διαμένη επί των προμαχώνων
του φρουρίου, ώς ήτον πρίν της πολιορκίας. Τεσσαράκοντα δε κα
νόνια εξ αυτού οφείλει ο Βεζύρης να δωρήσηται τοίς έξιoύσι Βε
νετοίς .
4 ον Αντί της παραχωρουμένης μεγάλης νήσου οι Βενετοί δια
τηρούσιν εν τη κατοχή αυτών όλας τας πριν του πολέμου ανη
κούσας αυτούς νήσους του αρχιπελάγους, και εξαιρέτως την νήσον
Κλίσσαν, ώς έτι και όσα μέρη περί την Δαλματίας και Αλβα
νίαν αφήρεσαν των Τούρκων επί του ενεστώτος πολέμου.
3.ον Η πολιτεία του εξής ουδένα φόρον και τέλος θέλει πλη
ρώνει προς την Οθωμανικής αυτοκρατορίαν, πλείονα, και όσον επλή
ρονε πρίν του πολέμου επί κατοχή των νήσων του αρχιπελά
γους , εξαιρουμένου του εδαφoνoμίου Ζακύνθου και Κεφαλληνίας και
εμπορίας αυτών.
6.ον Ουδέν των συνθηκολογούντων μερών θέλει ζητήσει δα
πάνην τινά, ή αποζημίωσιν περί πολέμου
7.ον Η φρουρά εξέρχεται μεθ' όπλων και σκευών και με ά
νοικτάς σημαίας. Οι δε εγκάτοικοι έχουσι την άδειαν και να μένω
σιν απείρακτοι εν τη πατρίδι, και να εξέλθωσιν ελευθέρως και πα
νοικί μετά σκευών, εικόνων και λειψανων θρησκευτικών. ο δε στρα
τηγός οφείλει να δεχθή άπαντας τους βουλομένους να μετοικήσω »
σιν εις τας νήσους του Ιονίου και εις άλλας χώρας της Βενετικής
πολιτείας .
8.ον Η πολιτεία θελει αποστείλει εκ νέου οικείον Βάιλον εις
Κωνσταντινούπολιν άμα γίνη η ανταλλαγή των αιχμαλώτων, ορ:
κίζονται δε αμφοτέρωθεν προς διατήρησιν συνθηκών και ειρήνης και
αμοιβαίας εμπορίας .
Η συνθήκη επέμφθη εγγράφως , όπως κυρωθή υπό της Βενετι -
κής Γερουσίας, του Πρίγγιπος και του Σουλτάνου. Η φρουρά εξήλθεν
έν τιμή μεν, αλλ' εν κακή καταστάσει. Μετά της φρουράς ανεχώ
ρησαν πλοία και πολυάριθμαι οικογένειαι λατίναι και ανατολικορ
θόδοξοι Κρητικαι μετά των Ιερών σκευών και επίπλων, και της
περισωθείσης ουσίας. Εβλέποντο ευγενείς οικογένειαι, ιερείς σεβά .
σμιοι, έμποροι ευκατάστατοι εν εσχάτη αθλιότητα και θλίψει να
παραιτώσι το πάτριον έδαφος και τα κτήματα εις την τυραννίαν
του απίστου, και να μεταβιβάζωνται εις τα πλοία των Βενετών,
προτιμώντες να αλλάξωσιν έδαφος και κλίμα, ζώντες ανέστιοι ά.
 - 934

πατρεις και βακενδύται, και να αρνηθώσι θρησκείας και κυριάρχην.

Τούτους απαντας παρεμυθοσεν ο Μοροζίνης, διανείμας ζωοτροφίας
και χρήματα, και υποσχόμενος την παρά της Γερουσίας κατάλλη .
λον επιστασίας και πρόνοιαν . Αφιχθείς δε έν Ζακύνθω, απεβιβασε
τους βουλομένους εν τη νήσω Ζακύνθου και διέμεινεν έως εν Κων
σταντινουπόλει εκυρώθη η συνθήκη ( 1669). Είτα λαβών τους μη
βουληθέντας να διαμένωσι , μετεβίβασεν εις Κέρκυρας και Ιστρίαν,
ένθα εδόθη αυτοίς τόπος πρός οίκησιν . Tοίς ευγενέσιν ή Γερουσία
επεψήφισεν διατήρησιν των πολιτικών αυτών προνομίων, παραχώ
ρησιν κτημάτων δημοσίων προς τους υπηρετήσαντας εν τω πολέμω ,
και άμεσον εγγραφήν εις την χρυσή βίβλον των ευγενών εκάστης
κοινότητος, ής την χώραν ως διαμονήν εκλέξαντο. Τότε πλήθος οι
κογένειας Κρητικαί κατά τα κενά του ευγενούς συλλόγου κατεγρά
φησαν , ίαι εν μέν Κερκύρα και Σκορδύλου ή Βαρούχα , η Ματζο
λένη, η Παπαδοπούλου " εν δε Ζακύνθω η Ζανετίνη , η Κυβετού, η
Καρβελά , και Νεράντσου" εν δε Κυθήροις η Μόρμορη, Καλλύγα , Δαρ
μάρου, Πατέρου και Λαζαρέτη και άλλας. Η δε ευγενής των Κα
λούτσων, ήτις κατήγετο εκ Κρήτης , είχεν εγγραφή εις τον κατά
λογον των αρχόντων Κυθήρων πριν της αιχμαλωσίας Κρήτης περί
τον ις '. αιώνα . Πολλά δε σκεύη εκκλησιών και λείψανα αγίων
μετεκομίσθησαν εις τας νήσους , και κατετέθησαν εν τούς ναούς των
ορθοδόξων . Και τούτων αξιομνημόνευτα εισίν το έν Ζακύνθω δια
τηρούμενον μέχρι του νυν παρά τη οικογενεία Μουζάκη και Μαν
τινιού ιερόν λείψανον του οσίου ιερομονάχου Ιωσήφ Σουμάκου εκ
Χανδάκου της Κρήτης, τελευτήσαντος κατά το 1511 τη 11 Ιανουαρίου ,
ότε τελείται και η εορτή αυτού. Τούτο μετεκόμισε το 1669 τη 29
Αυγούστου , ημέραν της μνείας της καθόδου αυτού, ο ιερεύς Αντώνιος
Αρμάκης Κρης , καταφυγών εις Ζάκυνθον επί της αιχμαλωσίας , και
κατέθηκεν εις το τότεμοναστήριον των καλογραιών του Θεολόγου ,
και ανήκεν εις Αλέξανδρος Νερούλης . Αυτό είτα εις προίκα μετέβη
εις την οικογένειας Ιακώβου Μουζάκη ( 1) . Ωσαύτως μετετέθησαν υπό
τινος Κρητός Παπαδοπούλου όλα τα εκκλησιαστικά σκεύη του ναού
του αγίου Γεωργίου του Καμαριώτου έν το ναό του αγίου Δημη
τρίου του Κώλα (2). Και της μεν Θεοτόκου των Επισκοπιανών
.

(1 ) Ορα όπισθεν εν τοις δεικτικούς το χρονικών περί του λειψάνου του οσίου πχ.
τρός ημών Ιωσήφ Σουμάκου .
(5) Ακόλουθία του Αγίου Γεωργίου ψαλλομένης εν τη 4 Ιανουαρίου μηνός,
 -232

κώμης Κρητικής κατετέθησαν εν τω να του αγίου Μιχαήλ της

Επισκοπιανής παρά του ιερέως Καίσαρη. Της δε εκκλησίας του
αγίου Μηνά της παρά τη Παντανάσση του αδελφάτου του Βου
τιέρων (Βουτζάδων) εν τη πόλει Κανδία, αφιερώθησαν εν τω ναώ
των αγίων τεσσαράκοντα μαρτύρων της πόλεως Ζακύνθου (1).
Αλλας δε ιεράς εικόνας και σκεύη των Λατίνων μετέφεραν με »
θ' εαυτών εις τας νήσους οι καταφυγόντες Κρήτες. Και ταύτα εν
πολλούς ναούς λατινικούς διασώζονται,
Μετ' ου πολύ δε, κυρωθείσης της συνθήκης, εκ Ζακύνθου και άρ :
χιστράτηγοι Μοροζίνης απάρας, έπλευσεν εις Κέρκυρας , ως και
όλος ο στρατός και εκ Κρήτης αναχωρήσας , και έχων επί κεφα :
λής τον γενικών προβλεπτην Αντώνιος Βερνάρδην, τον Κύριον Αν .
δρέαν ((Monsieur de Saint Andre) αρχηγός του πεζικού, και
τον ιππότην Γριμάλδην αρχηγών του επιτελείου, ούς εδέξατο με
θ' απάσης περιποιήσεως και προβλεπτης των νήσων Βαλιέρος. Ού
τως ετελείωσεν ο πόλεμος περί Κρήτης. ός διήρκεσεν 25 έτη,
και διετηρήθη με τοσαύτην ανδρείας και καρτερίαν υπό της Βε
νετικής πολιτείας , καθ' όσην απεναντίας σκληρότητα και βαρβα.
ρότητα έδειξαν οι Τούρκοι. Εδαπάνησε δε περί αυτού και πολιτεία
1 2 0 μιλιόνια δουκάτα χρυσά, ήτοι 390,6 00,000 φράγγα , και
εβάφη η γη της Κρήτης και αι Ελληνικαι θάλασσαι με το αίμα
επέκεινα των 200,000 ψυχών (9).

( 1 ) Libro della scuola dei Botteri sotto la protezione di San Minà nella
citta di Candia , σωζόμενον παρά τη Εκκλησία των αγίων τισσαράκοντα της που
λεως Ζακύνθου.
( a ) Cappelletti XL . ca. LXIV ,
 233

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Θ '.
Εσωτερική κατάστασης των νήσων επί του Κρητικού πολέ .
μου- Κανονισμός στρατολογίας και ναυτολογίας διά τα
πληρώματα των πέντε νησιωτικών κατέργων –Πρόνοια
περί διεξαγωγής δικών - Δικηγόροι, υποδικηγόροι, συμ :
βολαιογράφοι - Αγροδοσία:-Βαρων κά και φεουδαλικά κτή
ματα-παρίθμησις βαρωνιών εν ταις νήσους-Τέλη επί
σταφίδος και ελαίου - Καταστήματα ευποιΐας -Εκκλησια
-

στική δικαιοδοσία - κλήρος Ελληνικός και Λατίνος - Στρα .

τιωτική φύλαξις - Αφοσίωσης των εγκατοίκων προς την
Βενετικής πολιτείαν - Εκθέσεις γενικών προβλεπτών Πα.
σκουαλίγου και Βενάρδου-Υπόμνημα Βαρθολομαίου ΙΙα
ρούτα προς την Γερουσίαν - Ανταρσίαι Κεφαλλήνων προς
τας Βενετικές αρχάς - Ηθη προυχόντων Κερκύρας - Θ3
ρυβου περί συγκαταλογής εν τώ αρχοντολογία - Ανα .
πλήρωσης των κενών των ευπατριδών Κορυφών διά χρή .
ματικής δόσεως - Τακτοποίησης του βουλευτικού συλλό
γου (conclave) Κερκύρας υπό Βραγαδίνου - Χειρονακτες
και αποχειροβίωτοι εν τω συμβουλίω Κεφαλληνίας – Επι
διόρθωσις αιτηθείσα υπό iiασκουαλίγου επί των ατάκτων
συνελεύσεων των Κεφαλλήνων - Κατηγορία περί του συμ :
βουλίου Κεφαλληνίας υπό Τριβιζάνου και Ιουστινιάνου -
Σκάνδαλα εν τω συμβουλίω Ζακύνθου - Εκθεσις προβλε .
πτου Μάρκου Μικέλη - Αστυκή κλάσης - Συμπλήρωσης
άρχοντολογίου εν τω συμβουλίω -- Αξ εννενήκοντα τρείς
αρχοντικαι οικογένειαι- Διενέξεις άρχοντολογιου και α .
στών και η απόφασις Ιακώβου Κορνάρου - Βελτιώσεις εν
Κερκύρα υπό Βερνάρδου--Πρεσβεία Διγιώτου - Απαρίθμη:
σις των οικητόρων των νήσων - Πρόοδος και καταστοι
χώσεις επί του Ις'. και ΙΖ'. αιώνος - Πέρας της εσω
τερικής καταστάσεως των νήσων,

KeΜαtίτtot
οι η πολιτεί
α
του αγίου Μάρκου υπέφερε εκ τοσούτω δει -
ν ν
νών επί του Κρητικού πολέμου , και σφοδρώς ησθάνθη της ζημίας ,
30
 2-34

απωλέσασα το δεύτερον αυτής βασίλειον, ουδέποτε εξήλθε της ευ

θείας οδού κατά την διαχείρησιν των υπηκόων . Πάμπολλα έθυ
σίασαν οι νησιώται υπέρ αυτής, και χρήματα και ζωοτροφίας και
σώματα. Το αγωνίζεσθαι υπέρ της πίστεως, και το προμάχε »
σθαι υπέρ του ηγεμόνος αντίμειβον αυτούς και την πατρίδα. Αει
συνεκινείτο η φιλοτιμία επί πατραγαθία. Βενετοι προβλεπται και
σύνδινοι νησιώται ημιλλώντο τις μάλλον να εκδηλώση οικείαν πρό
θεσιν εις κανονισμούς και νομοθεσίας βελτιοποιούσας την πολι
τευματικην κατάστασιν των νησιωτών. Οι σύνδικοι εκάστης κοινό .
τητος των τριών νήσων έλαβον το δικαίωμα να προσαγάγωσιν
ενώπιον του λόγου οιανδήποτε ένστασιν κατά αυθαιρεσίας και
πράξεως των προβλεπτών και άλλης τινός αρχής των Βενετών, α
ναμυγνυομένης εις την δικαιοδοσίας των συνδίκων, και προσβαλού .
σης αμέσως τα δικαιώματα της κοινότητος . Οι προβλεπται, οι
σύμβουλοι και οι γραμματείς , όσοι κατεμηνύοντο ως τοκογλύφοι ,
και επεβαλλον πρόστιμα και σωματικές ποινας άνευ προηγουμένης
δίκης και υπερασπίσεως των τιμωρουμένων, εστερούντο επαγγελ .
μάτων επιβίως , και καταδικάζοντο εις τας γαλέας , ή εις πόμ
πευσιν και μαστίγωσιν και κιφωνισμόν (berlinga) . Οι προβλεπται
Βενετοί και πες τις των εν τέλει του διοικητηρίου εκάστης νήσου,
έδύνατο να κατηγορήση τον σύνδικον κοινότητος τινός επί παρα
βιάσει των ενταλμάτων του διοικητηρίου. Αλλ' η κατηγορία ώ:
φειλε να καθυποβληθή προς την Γερουσίας της Βενετίας ουχί υπό
του αυτού κατηγορούντος προβλεπτού , αλλ' υπό του διαδόχου αυτού .
Εκανονίσθη ότι των πέντε κατέργων το πλήρωμα ώφειλεν έ
νιαυσίως να ποιώνται και οι τρείς νήσοι. Τούτο δε συνίστατο εις
395 ενόπλους άνδρας , 75 ανά έκαστον πλοίον . Οι ναυτολογού.
μενοι έπρεπε να λαμβάνωνται από των πληρούντων την ηλικείαν
εκ 18 μέχρι των 45 ετών. Πίναξ δε υπό του προβλεπτου και
συνδικων εκάστης νήσου εξετίθετο, καταλέγων τους έχοντας τοι·
αύτην ηλικίαν εξ όλων των κωμών και περιχώρων. Εξακριβωθεί
σης της ευρωστίας και ικανότητος, οι στρατολογούμενοι εκληρούντο
ενιαυσίως κατά μήνα μάρτιον ενώπιον επιτροπής συγκειμένης παρά
των ιερέων, αρχηγών, και προεστώτων εκάστης περιχώρου . Ο δε
κληρωθείς και λαχών εν τη εξαγωγή ώφειλε να υπηρετήση κατά
μίαν μόνην εκστρατείαν , και έμισθούτο ολοκλήρως παρά της κυ•
βερνήσεως , και εφιλοδωρείτο υπό του κατεργοκύρου. Ποινή 1,000
ρεαλίων ωρίσθη επί τω βουλομένω να επιβαρύνη και να κρατηση
ακουσίως τους εκπεραιώσαντας την υπηρεσίαν. Απηλλάττοντο δε
 235

of h ενεργεία πειρατεύσιμοι εκ πάσης εκτάκτου έγγαρίας και

καθυποχρεώσεως εις φυλακής και περίπολον της πόλεως. Απηγο :
ρεύετο προς τούτοις πάσα εγκατάστασις δι' αλλοτρίου προσώπου
ξένου και εγχωρίου " διότι αει απητείτο η άμεσος προσωπική υπη.
ρεσία του κληρωθέντος , εξ ης μόνον απηλλάσσετο και εις εκ δύω
προσώπων της αυτής οικογενείας, οίτινες έλαχον κληρώσεως εν τη
εξαγωγή ( 1).
Ούχ ήττονα δε επρονοήθησαν περί διεξαγωγήν δικών , συμβο
λαίων , διαθηκών, ιεροπραξιών, και αγροδοσιών, εμπορίας , και κα
ταστημάτων ελέου εν ταις νήσοις . Πρεσβεύσαντες παρά της κοι
νότητος Ζακύνθου Εμμανουήλ Βολτέρας και Θωμάς Μερκάτης ( 1644
έτη) προς τον Δόγην Λεονάρδον Δονάτον , ενέτυχον, και προβλεπτής
μετά των συμπαρέδρων συμβούλων να δικάζη τα εγκληματικά
και αστυκά κατά τους ενισχύοντας νόμους της πολιτείας. Η δε
απόφασις εδημοσιεύετο εντός εννέα ημερών μετά την ακρόασιν και
τηγορίας και απολογίας του δικαζομένου. Ουδεμία χάρις το κα.
ταδικαζομένω εδίδετο εκτός της ετησίου κατά την ημέραν του
Πάσχα και των Χριστουγενών παρεχομένης, και κατά την εορ:
την του αγίου Μάρκου υπό του πρωτοπαπά και του κυβερνήτο
ρος. Ουδείς δε συνελαμβάνετο και εφυλακίζετο άνευ προηγουμένου
εντάλματος της αρμοδίου άρχής. Αι δικαστικαι εκθέσεις των μαρ
τύρων έγράφοντο εν τώ ιδιώματι του λαού , και μεταφράζοντο
Ιταλιστι αμισθί . Οι δικηγόροι και υποδικηγόροι οι ενοχοποιηθέντες
επί κιβδηλότητι, κλοπή , επιβουλή , ή άλλη ατιμωτική πράξει εμ
ποδίζοντο του να εξασκώσι το επάγγελμα αυτών. Ουδεμία φρά
σις δηκτική ή οβριστική εσυγχωρείτο τοίς δικηγόροις κατά τα
δικόγραφα και τας αγορεύσεις. Των συμβολαιογράφων εδοκιμάζετο
πρώτον η ικανότης και χρηστοήθεια και είτα δι' αναλόγου εγ :
γυήσεως εχορηγείτο αυτοίς ή άδεια του μετέρχεσθαι τα καθή .
κοντα του επαγγέλματος αυτών. Τα δε βιβλία αυτών επεθεω •:
ρούντο ενιαυσίως και μετά την αποβίωσιν παρακατατίθεντο εν τοί;
αρχειοφυλακείοις. Εκτοτε έπαυσαν οι ιερείς του να μετέρχωνται
τον συμβολαιογράφoν εν ταις πόλεσι και κώμαις . Οι Εβραίοι επί
του φορέματος αυτών ώφειλον να φέρωοι σημείόν τι διακρίσεως.
Απαγορεύθη δε αυτούς να γίνωνται οποδικηγόροι , και το να α .
πολαμβανωσιν ιδιοκτησίας εκ Χριστιανών. Οι δε σύνδικοι της εν

( 1 ) Pojacco le leggi municipali dellc isole jonie, Tom , 1, Pi 170, 48, 4374
 236

Κερκύρα Εβραϊκής διέταξαν τους ομοφύλους να μη υψόνωσι τα

ενοίκια , ή να αποβάλλωσιν εκ της οικίας τους μη έχοντας να
πληρόνωσι το ετήσιον ενοίκιον ,
Α1 αγροδοσίαι εν ταις νήσοις ήταν ελεύθεροι και υποχρεωτι»
και μόνον κατά τας εν τω συμβολαίω συμφωνίας μεταξύ αγρο
λήπτου. Ουδείς των αγροληπτών υπέκειτο να αποζημιώση τον α •
γροδότην διά ζημίαν του κτήματος υπ' αλλοτρίου πραχθείσαν. Εκ
των κτημάτων των επί της εμφυτεύσεως εις διηνεκή αγροδοσίαν
δοθέντων, μόνον το τέταρτον και αγρολήπτης εμφυτευτής ώφειλε
να απολαμβάνη ως ιδιόκτητον, μετά την παρέλευσιν της εμου .
τεύσεως και εντέλειας της καλλιεργίας. Διενέμοντο σπέρματα σι
τηρών παρά του δημοσίου της Κεφαλληνίας προς όλους τους α
πόρους γεωργούς, όπως σπείρωνται άπαντα τα χωράφια της νή.
σου εκείνης, και αποτελήται επαρκής συγκομιδή ου μόνον προς
χρήσιν της νήσου εκείνης , αλλά και των λοιπών διότι αναγκα
ζομένων τότε απασών των νήσων εις το να προμηθεύονται τα
σιτηρά εκ της Πελοποννήσου και της απέναντι ηπείρου, διεκω .
λύετο αύτη η προμήθεια διά τους συνεχείς πολέμους κατά Τουρ
κίας, και διά την αδιάκοπον παρενόχλησιν των πειρατευόντων εν
τα Ιονίω, ώστε πολλάκις αι νήσοι έπασχον υπό λιμού. Ανδρέας
δε ο Κορνέρος διοργανίσας την φορολογίας των βαρωνιών και φε
ούδων ( 1667 ) έν Ζακύνθω και Κεφαλληνία, κατέπαυσε τάς κα
ταχρήσεις των βαρόνων, και επεκύρωσεν αυτοίς να απολαύωσι μόνα
το κατ' ιδιαιτέραν συμφωνίας με τον αγρολήπτην επί της διαδό.
σεως των αγρών δέκατον και το επί των οικοπέδων και άλλων
γεωργικών κτημάτων εδαφονόμιον. Υπεχρέωσε δε απάσας τας
βαρωνίας να πληρόνωσιν 350 ρεάλια προς το δημόσιον ταμείον
ετησίως , και όλα τα τιμαριωτικά κτήματα προς το ταμείον των
συνδίκων της κοινότητος 300 βατζέλια σίτου ( 1 ) .
Ενδεκα απαριθμούντο τα έν Ζακύνθω βαρωνικά διασωζόμενα κτή
ματα ( 667): 1.ον τό του μέγα δούκα Λασκάρεως μεταβαν εις
την οικογένειαν Αναστασίου Καρέρου, ως προικοδοσίαν, 2.ον Το
μοναστήριον των Στροφάδων ( 200 βατζέλια σίτον) . 3.ον Η μονή
Αναφωνητρίας δοθείσα προς τον πανιερώτατον Δόξαν, υποχρεουμέ
νη να πληρώνη εις το ταμείον των σκλαβων 30 δουκάτα ετησίως ,
και 150 δι' έν δημόσιον διδάσκαλος της κοινότητος. 4 ον Η εκ

( 1 ) Ορα όπισθεν εν τοις ενδεικτικού, την περί βαρωνιών διαταγήν του Ανδρέου
Κορνέρου 22 Νοεμβρίου 1677 .
 237

κλησία Λαουρένθενα δοθείσα εις τον μοναχών Σκούφον (βατζέλια

25). ον Η Παναγία Ξεροκαστελιώτισα, ήν κατέχει το μοναστής
ριον του σκοπού (25 βατζέλια). 6.ον Η μονή του αγίου Φραγκί--
σκου των μινοριτών εν τω φρουρίω ( 25 βατζέλια). 1ον ο επί-
σκοπος Λατίνος (800 βατζέλια, αφαιρεθείσης της πρώην χορηγου .
μένης δεκαετίας). 8 ον To φέουδον Μόρου Βιάνκου , και μετέβη εις
την οικογένειαν Κανάλε (60 βατζέλια αι των δεκατιών). 9ον Το
φέουδον Μοτσενίγου (6ο βατζελίων). 10.ον Η Κομέντα του τάγ :
ματος της μελίτης (όλα τα κτήματα της μονής της αγίας Αννης
εν τω χωρίω Καλιπάδω ) μεταβασα εις την οικογένειαν Φοσκάρ
δων. 11 ον To φέουδον Πελεγάνου Σαντολουέ, εφ' ώ διετηρούντο
όλα τα δικαιώματα του πρίγκιπος. 19.ον Η βαρωνία Συγούρου ( 150
βατζελίων). Εν Κεφαλληνία διαμνημονεύονται το τιμάριον της μο .
νής Σισιωτίσης -3 ον Το του Φλωριανού εν τη νήσο Καλάμω
3.ον του άρχοντος Σδρίνια- 5.oν τo του Μιλιαρέση-6 ον το των
Τυπάλδων δοθέντα επί της ηγεμονείας Τόκων -και εν Ιθάκη το
της οικογενείας Γαλάτων" χορηγηθεν τη οικογενεία ταύτη επί του
πρίγγιπος Αεονάρδου Τόκου .
Δεκαπέντε απαριθμούντο της Κερκύρας αι Βαρωνίαι, αίτινες
κατά το πινάκιον περί τιμαρίων το συνταγές το 1646 κατείχοντο
υπό των εξής οικογενειών– η Βραγαδίνα οπό Ανδρέου Βραγαδί
νου- 2 η Μιδέη υπό Νικολάου Μιδεου, κατέχοντος και το με:
ρίδιον Βίκτορος Γότου - 3 η Αθιγγάνα και Iανέλα υπό Νικολάου
Επάρχου– , η Μέμα οπό της Κ.α Γότης του ποτέ κυρίου Γαα
πάρου Κουϊρίνου - 5 και Βιάρα υπό Μαρίνου Μαρκέλλου, εκ Φαντί
νου Βιαρου μεταβάσα- 6 η Γρίτα υπό Βικεντίου Γρίτου , εξ Αν.
δρέου Πετριτίνου μεταβάσα - 7 η Τρόνα όπό Μιχαήλ Τρών και
Πέτρου Μαλιπιέρου - 8 ή Κανάλα υπό της Κυρίας Ορσης θυγα
τρός Παύλου Κανάλου, και συζευχθείσης τον Βόρτολος Παρούταν
9 η Ράλη Φραγγόνη υπό της κυρίας Παυλίνης μητρός του Κ.ου
Παδοβάνου Σουρλάκη, μεταβασα παρά του Ιακώβου Ράλη -- 10 και
Φιομάκος υπό Φαντίνου Φιομάκου - 11 η Δαρμέρα υπό Ιωάννου
Κουερίνου, μεταβάσα εκ Δανιήλ Δαρμέρου-19 και του αγίου Ιπ.
πολύτου υπό Αλεξάνδρου Ερίτσου, μεταβάσα εξ Αδάμ αγίου Ιπ
πολύτου Αλταβίλου - 13 ή Βρουνέλη το μεν ήμισυ οπό Αλοΐσίου
Ερίτσου , το δε έτερον μερίδιον υπό της Κυρίας Κανάλης Βολά
νου , μεταβάσα έκ Λουκά Τότου - ΙΙ ή Αλταβίλα υπό Βικεντίου
-

Γρίτου και Αλοΐσίου Ερίτσου - 15 η Δουόδου υπό Ν. Γεράρδου ,

μεταβάσα έκ Καράτσολα.
 238

Επειδή δε οι έν Κερκύρα τιμαριώται και βαρόνες επί 125 έτη

παρέλειπον του να εκτελώσι τας διαταγές και παραστάσεις ίππων
και ιππέων μετά πεζών ενόπλων, ο Ιάκωβος Κανάλης προβλεπτής
και κατεπάνος Κορυφών , διέταξε το αυτό έτος όπως άπαντες οι
τιμαριώται και βαρόνες Κερκύρας παρουσιάσωσιν εις Βενετίαν τα
έγγραφα και τας περιβολάς αυτών (investiture), και καταγραφών
σιν εν τη συνήθει βιβλίω, και παρά του ηγεμόνος επικυρωθώσι».
Αι δε γραμμαι αι εκλείψασαι των βαρόνων να αναπληρωθώσιν ,
και περιβληθώσιν υπό μένου του ηγεμόνος εξ άλλων. Ουδέν κτη :
μα τιμαριωτικών και βαρωνικόν εδύνατο να πωλήση , και απαλλοτριών
ση και κάτοχος αυτού . Ανά πάσαν δε τριακονταετίαν θέλει προσ •
άγεται εις το επί βαρωνιών αρχείου της Βενετίας αναγραφή ακρι.
βής των κτημάτων και ορίων. Αρχηγός δε θέλει επιστατεί και
επιθεωρεί ανά πάσαν τετραμηνίαν τους τιμαριωτικούς ίππους και
ενόπλους άνδρας, όπως ώσιν έτοιμοι αυτοί επί ανάγκαις της νής
σου Κερκύρας . Την δε 24 Μαΐου εορτής της αγίας Ελένης άπαν
το ιπποτικόν τούτο τάγμα , θα συμπορεύεται μετά του αρχηγού
εις τον ναόν της αγίας Ελένης του παρά την εκκλησία του αγίου
Δημητρίου κατά τα άλατωρυχεία της νήσου κείμενον (1). Απηλ :
λάγησαν άπαντες οι πολίται πάσης δουλοπαροίκου υποχρεώσεως .
τοίς βαρόνοις και φεουδούχοις. Μόνοι οι Αθήγγανοι εν Κερκύρα .
υποχρεούντο εις χειροφίλημα , δέκατον έγγαρέων, χρηματοδοσίαν 17
άσπρων, και δύω όρνιθας κατά την ά. Μαίου προς τον φεουδού
χον αυτών. Ούτος δε τώ 1615 η . Ιερώνυμος Κουαρτάνος, εξ ού .
κατά προικοδοσίαν μετέβη εις την οικογένειας Θεοδώρου Προσε
λέντου το φέουδον (τιμάριον
Κατά τας άλλας νήσους ουδείς γεωργός και τεχνίτης υπέκειτο
εις έγγαρίας και εκδουλεύσεις άμισθους ιδιώτου και γεωκτήμονος.
Ποινή δε χρηματική μεγίστη εζημιούτο ο εκβιάσας εις έγγαρίαν
ιδιώτης συμπολίτην άκοντα , και τον παιδα αυτού , και το ζεύγος.
Οπως δε προαχθή ή ελαιοφυτεία έν Ζακύνθω εδωρείτο ήμισυ γρό
σιον προς τον φυτεύσαντα έν ελαιόδενδρον. Τέλος ελαφρόν εδίδετο
επί τη εξαγωγή αυτού και το πλείστον εξήγετο εις Βενετίαν δι εμ:
πορικών πλοίων . Των διοικητών δέ τινές έπλούτιζον εξ αυτού διά
του προστυχίου επί του ελαίου και διά δωρημάτων. Οι φορτώνον
τες πραγματευται σταφίδα ουχί πλέον των 10,000 επλήρωναν 10

( ο ), Ροjaco T, I. 289 .
 239

βιάλια μόνον ανά μίαν χιλιάδα : οι δε επέκεινα των 100,000 , 15

τοις 100 επί του κέρδους και της ζημίας Αλλ' επειδή καταχρώμιο
νοι εν μικροίς βαρελίοις ενέθετον μεγαλητέρας ποσότητας, επετί
θετο σφραγίς δημοσία επί των βαρελίων, ών πρότερον επαληθεύετο
ή χωρητικότης Οπό δημοσίου επιστάτου μισθουμένου 6 δουκάτα
κατά μήνα. Σύλλογος δέ τις εκ των συνδίκων του προβλεπτου,
του ταμείου και τινών μελών του συμβουλίου (collegetto) έπρεπε
πρότερον να προσδιορίση την τιμήν της σταφίδος την ετήσιον , και
κατά την προσδιορισθείσαν τιμήν να πωλήται και σταφίς καθ' όλον
το τρέχον έτος. Ταυτοχρόνως καταστήματα ελέους ιδρύθησαν εν
εκάστη νήσω. Εν μέν Κεφαλληνία και Ζακύνθω σιτοθήκη δημόσιος,
και ενεχυριαστήριον επί τόκω μετρίω δανείζον τοίς ενδεέσιν, ίνα
παύση ή αισχροκέρδεια των τοκογλύφων, ήτις έφθασε να λαμβά
νη 70 και 80 τοις εκατόν ( 1 6 4 5 έτη) Εν δε Κερκύρα και Ζαν
κύνθω το ορφανοτροφείον των νόθων, και το ταμείον δι'απολύ
τρωσιν των σκλάβων (σκλαβιάτικoν) και το νοσοκομείον ( 1661 έτη).
ο προβλεπτής Πιζάνης έτακτοποίησε τα εκκλησιαστικά . Επί
τούτο απαγορεύθη προστίμω χρηματικά προς τον χειροτονούντα
αρχιερέα ιερείς μη έχοντας την απαιτουμένην κανονικώς ηλικίαν . .
κανότητα και χρηστοήθειαν. Τα προσόντα ταύτα ώφειλε να εξα
κριβώνη εκκλησιαστική της επιτροπή συγκειμένη υπό του προεστώ.
τος εκάστης νήσου , των εξ πρώτων αξιωματικών του κλήρου και
του κήνσωρος της κοινότητος. Ωσαύτως διεκωλύετο ξένος αρχιερεύς
εκ του να ιεροπράττη, και μετέρχεται εν εκάστη νήσο οιανδήποτε
θρησκευτικών τελετήν . Οι παρ' ενορίας χειροτονούμενοι επιβάλλον
το εις παντοτινής αργίας και πρόστιμον παρά του αρχιερέως της
οικείας νήσου. Οι αφορισμοί εξεδίδοντο υπό του αρχιερέως και του
πρωτοπαπά επί γνωστού προσώπου, αλλά τη κυρώσει και ακυρώσει
πρότερον της εξωτερικής διοικήσεως εκάστης νήσου. ο δε μή -
ποκύπτων τη ποινή ηναγκάζετο υπό της διοικητικής εξουσίας εν
Κερκύρα και ταίς άλλαις νήσοις, ως επράττετο εν Κρήτη. Ο επί
σκοπος και ο μέγας πρωτοπαπάς Κερκύρας εδίκαζον απολύτως τας
περί διαζυγίων πνευματικές διενέξεις, των ανατολικορθοδόξων συ.
ζευχθέντων, και απεφάζιζον περί αυτών οι δε της προικός από
δοσις, και πάσα άλλη δίκη περί αυτής καθυπεβάλλετο τοίς εξω »
τερικοίς δικαστηρίοις ( 1 ). Ουχί πλείονες των 12 ιερέων μετά του
( 1) Ροjaco le leggi ημα. Τ, τι , σελ. 323, 316 , 318 , 33ο , 335, 336,
333. 389 .
 240

αρχιερέως έπρεπε να συγκαλώνται εις επικήδεια τεθνεώτος, εψήφι

σεν ή κοινότης Κεφαλληνίας. Η δε Κερκυραϊκή δι' ενταλμάτων ετα:
κτοποίησε τας επικηδείας περί των κηρίων και των λειτουργιών
διενέξεις Ιερέων λατίνων και ανατολικορθοδόξων, τα περί αφορισμών,
κανονικών δικαιωμάτων και της εγκαθιδρύσεως του ιερού τάγματος
ή ταγματίτων , και των τεσσάρων χωρεπισκόπων εν ταίς κώμαις
Κερκύρας. Εν Ζακύνθω και άρχων Καστελιος εγκατέλιπεν όλην την
περιουσίας του εις 21 ιερείς κατά διαδοχήν , ίνα κηδεύωσιν αμισθί
τους αποθνήσκοντας ξένους απόρους , πένητας και τους εν τοις νο
σοκομείοις τότε δημόσιον και το τού άρχοντος Κομούτου. Ούτοι
δε συνετέλουν το ιερόν ταγμα, των προσώπων εκλεγομένων παρά
του ιδίου τάγματος, οίς δικαιωματικώς συγκαταλέγοντο αεί και
πρωτοπαπάς Ζακύνθου μετά της πρώτης πεντάδος ( Ο ).
Επίσκοποι ανεκαθιδρύοντο εις ανατολικορθόδοξος τιτλοφορούμενος
Κεφαλληνίας και Ζακύνθου , απαλλαγείς της υποτελείας της του άρ
χιεπισκόπου Κορίνθου και εδρεύων εν Κεφαλληνια, και άλλος έν
Κυθήροις. Εν δε Κερκύρα εγκαθιδρύετο αρχιεπίσκοπος Αατίνος ποι
μαίνων τους έχει Λατίνους . Ο ανατολικορθόδοξος κλήρος έδιοικείτο
υπό του μεγάλου Πρωτοπαπά Κερκύρας, εκλεγομένου επιβίως υπό
μελών τινών του κλήρου και της κοινότητος του αρχοντολογίου
Κερκύρας (2). Η χειροτονία των κληρικών των μεν Ζακυνθιων και
Κεφαλλήνων ορθοδόξων εγίνετο υπό του επισκόπου Κεφαλληνίας
και Ζακύνθου, των δε Κερκυραίων υπό του αρχιεπισκόπου Ιωαν .
νίνων, όστις ετιτλοφορείτο και εξαρχος Κερκύρας. Επειδή όμως οι
Βενετοι κυριεύσαντες την Κρήτην αφήρεσαν εκείθεν τους ανατολι
κορθοδόξους ιερείς , οι Κρήτες κληρικοί ελάμβανον χειροτονίαν πο
ρευόμενοι εις Κύθηρα , Οτε δε ή επισκοπή Κυθήρων εχόρευε, εδέ
χοντο χειροτονίαν συνήθως παρά του Κεφαλληνίας και Ζακύνθου .
Ο επίσκοπος ούτος αεί εκλέγετο παρά του κλήρου μεσολαβούσης
και της εξωτερικής αρχής και των συνδίκων. ο δε πατριάρχης
της Κωνσταντινουπόλεως διά πατριαρχικής βούλας επεκύρου την
εκλογήν, και κατά τους κανόνας διώριζε τους χειροτονήσοντας
πισκόπους τον ψηφισθέντα . Ο λατίνος επίσκοπος Κερκύρας, Ζα
κύνθου και Κεφαλληνίας διωρίζετο αμέσως υπό του Πάπα, εκδη

(1 ) Διαθήκη του άρχοντος Γασπάρου Καστελιού το 1642

) Lettere dell'ecc. Antonio Molin provveditore generale inquise del 6
gent . 1694, a monsignor gran Protopapà della città di Corfù .
λούσης της Βενετικώς πολιτείας ευαρέσκειάν τινα προς το οριζό .
μενον πρόσωπον. Η εκκλησιαστική δικαιοδοσία εκάστου ήν ανεξάρ
τητος απ' αλλήλων. Και του μεν Κερκύρας επεκτείνετο κατά την
απέναντι Ηπειρον , του δε Ζακύνθου κατά την Πελοπόννησον. Ε
δρευεν ο Αατίνος της Ζακυνθίου επισκοπής αεί έν Ζακύνθω , και
δι' επιτρόπου αυτού διεχειρίζετο Κεφαλληνίας και Λευκάδα. ο
πρωτοπαπάς Ζακύνθου , εκλεγόμενος ανά πενταετίαν υπό μόνης της
κοινότητος του αρχοντολογίου της νήσου, ήν ο επίτροπος του Κε
φαλληνίας ανατολικορθοδόξου αρχιερέως. Η δε Ιθάκη διαχειρίζετο
υπό πρωτοσυγκέλου υποκειμένου τω Κεφαλληνίας και αυτόν εκ
προσωπεύοντος. Επειδή εκκλησία πρωτεύουσα ε , ταϊς νήσοις εθεω
ρείτο η λατινική, και ανατολικορθόδοξος κλήρος υπεχρεούτο να συμ
πράττη εις τας δημοσίους τελετές των Λατίνων κατά την εορτήν
του αγίου Μάρκου και του κυριακου σώματος , και κατά τας εις &
ελεύσεις των λατίνων επισκόπων και των γενικών προβλεπτών και
στρατηγών της πολιτείας εις τας νήσους 1( ό ). Αλλας λεπτομερείας
δε περί των εκκλησιαστικών θέλομεν διαλάβει ακολούθως εν τοις
περί θρησκευτικής καταστάσεως κεφαλαίοις του παρόντος συγ:
γράμματος.
Καί τοι τοσαύτα επρονοούντο περί εσωτερικής ευημερίας και
βελτιώσεως των νησιωτών, οι θόρυβοι δεν εξέλειπον εν ταις νή
σοις. Η άρχοντολογική κλάσης υπερακριβώς φυλάττουσα τα προς
νόμια της αριστοκρατίας, φειδωλώς ήθελε να μεταδιδη αυτά προς
τους βουλομένους εκ των αστών και υποδεεστέρων να ανυψωθώσιν
εις άρχοντικήν περιωπήν. Περιστοιχούσα δε αύτη μόνη η αρχον
τολογία τάς Βενετικές αρχάς , και συγκοινωνούσα αείποτε διεύθυνε
τάς αγαθάς προθέσεις του διοικητηρίου κατά το οικείον ολιγαρ
χικών φρόνημα. Η Βενετική πολιτεία ελευθέρα λεγομένη , ώς και
άπασαι αι δημοκρατίαι της Ιταλίας κατά τον μεσαιώνα κατα
σταθείσαι, διήρχετο την Κυβέρνησιν προς τους υποκειμένους αυτή
λαούς ούτω πραείαν, ώστε εφαίνετο χαλαρωμένη. Μάλλον έβούλετο
διά πειθούς και γλυκύτητος, και διά βίας να ενισχύηται επί των αρ
χομένων, Οι κατ' αρχάς της εν ταις νήσους κυριότητας των Βε
νετών εγκατασταθέντες στρατιώται δι' αμοιβής κτημάτων και γεω
κτημοσύνης, διαβιούντες εν ειρήνη επί δύω σχεδόν αιώνας αφρόν

( 1) Cerimoniale che si osserva nelle occasioni delle formalità pubbliche ,

52 , volume manoscritto , archivio di Corfu ,
31
 - 242

τιδες έμενου κατά τας στρατιωτικές υποχρεώσεις. Αυτοί και οι

απόγονοι απέμαθον όλως διόλου την οπλασκίαν, και επησχολούντο
εις την γεωργίαν. Οι ίπποι των κατήντησαν φορτηγά ζώα. Μόνον
περιεστοιχούντο οι απόμαχοι ούτοι υπό μαχαιράδων, ών την φά
λαγγα συνετέλουν αγρολήπται, υπηρέται και νόθοι αυτών. Η φύ
λαξις διό των μεσημβρινών νήσων εναπετέθη εις στρατιάν, έκ τι
νών Δαλμάτων και Ιταλών συγκειμένην, οίτινες εγκατασταθέντες
προ πολλού εν ταις νήσοις, εκ πατρός εις υιόν μετέδιδον το στρα
τιωτικών επιτήδευμα . Λόχοι Βομβαρδιστών άμισθοι και αγροφυ
λακή συνετέλουν τάς στρατιωτικές εφεδρείας εν καιρώ ειρήνης.
Εκαστος προθρεπτης γενικός εσπευδε δι' αρίστων και συνετών
διαταγμάτων και νόμων να αφαιρώ τα κακά , και τακτοποιή επί
το βέλτιον τα καθεστώτα. Αλλ' ένστικτοι τινές διαθέσεις των νη
σιωτών, διαστρέφουσαι τάς αγαθάς προνοήσεις εκείνου, κατέφεραν
επί το χείρον τα επί το βέλτιον ρυθμιζόμενα . Εκ τούτου άπασα
θεραπεία κακού τινός, ήτις επρονοείτο υπό του προκατόχου προ
βλεπτού, μετεβάλλετο εις δηλητήριον επί του διαδόχου . Πολλάκις
μεν ή απείθεια του υπηκόον εις τον νόμον εκορυφούτο ή δε αν
ταρσία , και στάσεις και η φατρία ασυστόλως αντιδρώσαι, επέφερον
ανοχήν εις τα φρικτότερα αδικήματα. Βεβαίως επί πολλών πε:
ριπτώσεων διεκρίθη η αφοσίωσις των νησιωτών προς τον ηγεμόνα
της Βενετικής πολιτείας. Αυτόν αντιμαχόμενον τώ απίστω δεσπό .
τη οι υπήκοοι ορώντες, εθυσίαζον υπέρ πίστεως και πατρίδος ζωής
και περιουσίαν. Επί τούτω Ανδρέας ο Ιουστινιανής έγραφεν τω
1876 προς τον Δόγην-- Δεν θέλει παραλείψω εκ των λόγων μου,
ότι οι λαοί της Ελλάδος, ήτοι Ζακύνθου, Κεφαλληνίας και Κορυ
φών , καθ ' όσον γινώσκω είναι πιστότατοι πρός τήν υμετέραν Γα
ληνότητα διότι μηδέποτε γνωρίσαντες άλλον πραότερον ηγεμόνα,
έχoυσιν απέναντι των οφθαλμών ικανόν παράδειγμα σκληροτήτων
και τυραννιών, οποίας μετέρχονται οι Τούρκοι στρατιώται και διοι .
κηται επί των απέναντι σκλαβομένων όμοπίστων (5) Φ- ίλιππος
δε ο Πασκουαλίγος προβλεπτης γενικός το 1684 εν τω υπομνή -
μιατι προς την αυτου Γαληνότητα τον Δόγην ανέφερεν-Αι ψυχαι
όλων εκείνων των λαών γέμoυσιν αφοσιώσεως και πίστεως προς
τα πράγματα της υμετέρας Γαληνότητος. Υπάρχουσιν όμως μεταξύ

( 1 ) Relazione dal XIX Giugno 1582 fino al XVII Settembre 158 i (archi
vio di Venezia ),
 243

των πολιτών δυσαρέσκειαί τινες, δι' άς πράττονται πολλά εγκλή

ματα μάλιστα δε, ότι ευκολύνεται αυτοίς ή μετάβασις εις την α
πέναντι Χερσόννησον, ένθα άπαντες καλώς δέχονται υπό των Τούρ :
κων, και κατ' ιδίαν διά την εμφύτευσιν της σταφίδος, ήτις ενώ
πρότερον ήτον μοναδική εμπορία όλων των νήσων, ήδη εισήχθη
εις την Πελοπόννησον , και εγένετο κοινή και παρά τους Τούρκους
- Επισκεφθείς είτα Αντώνιος ο Βερνάρδος στόλαρχος προβλεπτής
γενικός τάς νήσους παρετήρησε τας αντιπαθείας των πολιτών και
τας κακές συνεπείας εξ αυτών. Διό περί των Κεφαλλήνων εξέθετο
εν τω υπομνήματι των 1671 τάδε ( 1 )-Οσον όμως είναι ούτοι
αιμοχαρείς και αντιφατριασται αλλήλοις , τόσον ευπειθείς και πι
στοι έκδηλούνται προς την υμετέραν Γαληνότητα. Ούτε κατά πε
ριπτώσεις πολιτικών εργασιών, άς είθε ο Κύριος ημών Ιησούς Χρι
στος κατέχοι μακράν κατά το θείον αυτού έλεος, παραλείψαντο εκ
συμμετοχής εις τα περί τούτων διατασσόμενα παρά της Υ. Λ. Γ .
Γ. Εάν δυνάμεθα να πιστεύσωμεν εις τας αυτών εκδηλώσεις οι
υμέτεροι ούτοι υπήκοοι κατά την Ανατολήν αεί εδείχθησαν έτοιμοι ,
και καρτεροί, υποστηρίζοντες διά της χύσεως του οικείου αίματος
τάς δόξας του ηγεμόνος των . Και προς τούτο αναμφιβόλως πέ
ποιθα , ότι μάλιστα περί τας συμπλοκάς προς τους Τούρκους και
φυσική αυτών αντιπάθεια εδηλώθη πάντη αποφασιστική και α
διάλλακτος .
Σαφεστάτας θα ανακαλύψωμεν τας αντιπαθείας των νησιωτών ,
και την δι' αυτάς δι - στροφήν πάσης καλής προβλέψεως της αρ .
χής επί ευνομία των εγκατοίκων, εάν δίψωμεν τό όμμα εις τα υ
πομνήματα των διαφόρων προβλεπτών των νήσων, άτινα καθυ
πεβαλλον προς την Βενετικήν Γερουσίαν, επιστρέφοντες εκ των νή.
σων, μετά την λήξιν της διετίας. Βόρτολος και Παρούτας προβλε
πτης Ζακύνθου των 1592 εξέθετε εν τη εκθέσει αυτού περί Ζα
κύνθου τα εξής-- Εν τω φρουρίω , ένθα αρχαίως ίδρυτο ή πόλις ,
κατοικεί ο πανιερώτατος επίσκοπος , και εκεί εφεδρεύει η Κυβέρνη
σις , Το φρούριον αυτό εγένετο ερίπειον υπό σεισμών, και διαμέ
νει το πλείστον ακατοίκητον· διότι άπαντες οι εύποροι πολίται ,
και οι μετ' αυτών συνδιάγοντες μετώκησαν εις το παράλιον, όπου
κατέστησαν αξιόλογον πόλιν, και εμπορεύονται . Ως δε τα όμματα
της κυβερνήσεως απομακρύνονται, διά τήν εν τω φρουρίω οίκησιν,

( 1 ) Archivio di Venezia - Relazione di Filippo Pasqualigo !generale provo

veditore nelle tre isole di levante - 1008,
 24

αι καταχρήσεις των παραβιαζόντων τα ημών θέσμια , και αι λα

θρεμπορίαι πράττονται ασυστόλως και αδεώς άνευ τινός σεβασμού
προς τας δημοσίους αρχάς. Βεβαιοι δε εισίν οι ισχυροί της
ημέρας , ότι τα παράπονα των καταδυναστευομένων υπ' αυτούς
ενδεών δεν δύνανται να φθάσωσιν εις τα ώτα του διοικητηρίου,
ούτε αι κακουργίαι αυτών να θεωρηθώσι υπό του όμματος της
εξουσίας διότι απέχει η έδρα της διοικήσεως εκ της συνοικίας
επέκεινα του ενός μιλίου . Διά τούτο παραπικραίνουσιν αδιακόπως
οι ισχυρότεροι τους αδυνάτους, διαταράττουσι τα καθεστώτα , και
δυσαρεστούσι τους φιλησύχους. Αίτιον τοσούτων αταξιών μειζον
κρίνω την μεμακρυσμένην έκ της συνοικίας κατοικίας του διοικη :
τηρίου. Το τοιούτο δε αποτελεί πολλάκις και δυσχερείας εις τα
συμφέροντα του Κράτους· διότι ειδήσεις σπουδαίαι εκ Πελοπον
νήσου και άλλαχόθεν της ανατολής , άς τινας πρέπει να μαθη μό
νος και Προβλεπτής, όπως κοινοποιήσηται προς την υμετέραν Γα
ληνότητα , διαδιδονται πρότερον προς τους εγκατοίκους , και μετά
τρεις ή τέσσαρας ημέρας , ότε γινώσκονται παρ' απάντων, τότε α
ναφέρονται προς τους διοικητάς, ώστε η Υμετέρα Γαληνότης μό
νον παλαιωθείσας ειδήσεις και ουχί προσφάτους λαμβάνει . Εάν
δε τις υπηκοος Τουρκικός, εύνους προς την υμετέρα Γαληνότητα
θελήση να κοινοποιήση τι ωφέλιμον, αί αύται αταξίαι συμβαίνου
σοι διακωλύουσι την επίτευξιν. Ούτε χρησιμεύει το να εμπιστεύη
ται τις προς τοιούτον όχλον· διότι υφίσταται ούτος το πλείστον
εξ αλήτων και παρεπιδημων πανταχόθεν συναχθέντων, όπως oική -
σωσιν εν ταύτη τη πόλει, κατά συνέπειαν παντοίως διαφερόντων
περί τας ψυχικές και διανοητικές διαθέσεις, και εκ φύσεως φι
λοπεριέργων και γλωσσαλγών . Τελευτώ δε τον λόγον μου, ανα
φέρων ότι διά την μεμακρυσμένην εκ του παραλίου οίκησιν του
διοικητηρίου, τα δεινά της ανομίας τοσούτον εκορυφώθησαν, ώστε
βέβαιοι πολλοί των κακούργων, ότι πριν γνωσθή το κακούργημα
διαφεύγουσιν εκ πάσης τιμωρίας , λίαν εγένοντο ακόλαστοι και
απειθείς . Διό ουδεν δύναται να καταβάλη την εξόρμησιν των πα
€ών αυτών επί το χείρον βαινόντων όσημέραι, εάν μή ή υμε
τέρα Γαληνότες αναμορφώση εκείνο το διοικητήριον, όπως τα μεν
δημόσια πράγματα τακτοποιηθώσιν επί το βέλτιον, ή δε δικαιο
σύνη έσηται πλείον σεβομένη, και οι αγαθοί πολίται παραμυ
θώνται ( 1 ). 1

( 1 ) Relazione di Bortolo Parula ritornato di Provveditore dal Zamle nel

159 ), lelta al senato nel XI decembre.
 245

Ωσαύτως Φραγγίσκος ο Βραγαδίνος επιστρέψας το 1620 εκ

Κεφαλληνίας προβλεπτής περιγράφει τον χαρακτήρα των Κεφαλλή
νων-Οποία ή πίστης και η αφοσίωσις του λαού της Κεφαλλη .
νίας εδηλώθη εν γένει κατά την εκλογήν ανδρών κωπηλατών . Δεν
δύναμαι όμως ολοκλήρως να αναφέρω ούτε να υποσχεθώ oπόσον
μέλλει να ενεργηθή και στρατοσυλλεξία καθ' ομοίας ακολούθους πε :
ριστάσεις. Καθ' όσον δε αφορά την κοινωνικής διαγωγής του λαού
δύναμαι να πληροφορήσω , ότι η υπεροψία και η έπαρσις ιδιωτών

“ Nel castello ch'era anticamente la ciltà , habita il Reverendissiino Ve.

scovo , e vi stanzia anco il reggimento , il qual castello è per il più ruinato
>

per parte dalli terremoti , et parte per non essere abitato, essendo che tutti
il più comodi e grandissima quantità di altre persone, sono andate a stan .
ziare a marina, dove hanno formato quasi un gran corpo di città, ed ivi
stanno attendendo alli loro traffichi, ia magior parte ileciti, lontani dalla
presenza del Reggimento , dove senza timore e rispetto operano quanto vo.
gliono, sicuri che le indolentie de' poveri oppressi non possono così facil.
mente esser portate alle orechie dei Rettori, ne possono essere intese le loro
mali operazioni, per esservi più di un miglio di distanza : le quali cose so
no di grandissimo discontento a quelli, che desiderano viver quieti, ed io
giudico, che l'abitar del Reggimento cosi lontano sia disordine notabilis
simo così per il buon governo, come perchè io stimo interesse di Stato,
essendo che capitano bene spesso nuove importanti dalla Morea e da altri
luoghi del Levante, le quali dovrebbero essere sapute dal Provveditore solo,
acciò potesse essere avvisata la Serenità Vostra; e pur sono sapute prima da
lutti quelli abitanti, restando li Rellori, qualche volta tre a quattro giorni
a saperle dopo gli altri : lalchè non può essere avvisata la Serenità Vostra
d' alcuna cosa nora , che non sia vecchia in questa città . E se accorresse in
tempo di guerra , che qualche sudito turchesso affecionato alla Serenità Vo.
stra volesse da qualche importante avviso succederanno gli stessi disordini.
Nè occorre fidarsi molto di quelle genti, per esser la maggior parte per
sone ridotte da diversi paesi a stanciare in quella città, et per conseguenza
d'animi varj et per natura curiosi e loquaci . Nè voglio restar di dire, che
per non habitàr il Reggimento alla marina succedono molti importanti ec
cessi . Sicuri li malfattori di salvarsi prima che sia saputo il mal operato ,
et molti di essi si sono fatti così insolenti et disobedienti, che non si può
quasi reggersi : Et ogni giorno ranno peggiorando , et certo che se Vostra
Serenità riformasse quel "Reggimento, le cose pubbliche passariano meglio e
più regolate, la ginstizia saria più iemuta, etli buoni 'resterebbero molto
consolati .
“ Esso castello circuisce 800 passa, et è guardato da una compagnia di
24 fanti de paese pagati a lire ollo il mese, li quali sono tutti sotto un capo
d'età pupillare il Inogo del quale serre d'ordine della Serenità Vostra un
Zuanne Mocenigo suo avo materno per età inabile et per pratica inespertis
simo . Essi soldati si dividono in quattro squadre, ha un caporal pagato a lire
ia il mese, fi quali caporali intendono meno degli altri , tal che per le sud
dette cause detti soldati si rendono inutili a tutte le cose fuori che a una
mal fatta sentinella, al batter le bore, et a cainigar come alabardieri di
nanzi al Provveditore quando va a marina,
 CN
246

τινών εκ της υψηλής κλάσεως υψώθη εις τοσαύτην ακμήν άνο

μίας , ώστε μάλλον επί τον λαοφθόρον στασιασμόν κλίνουσιν, και
επί την αρμοδίαν ευπείθειαν . Καίτοι ή δικαιοσύνη και ο νόμος
αείποτε έσπευσε να τιμωρήση , και πρεπόντως να καταβάλη τον
ανταιρόμενον , αυτοί παροργιζόμενοι εκ τούτου , μάλλον άπιστοι και
δυσαρεστοι, ή πιστοί και ευπειθείς υπήκοοι ενδείκνυνται. Μη δυ
νάμενοι ούτοι άλλως να εκθυμαίνωσε την παρωργισμένην ψυχήν
των, πότε μεν δι' ανοσίου χειρός, ποτέ δε διά γλωσσαλγίας δη
κτικής ως σκύλοι, ή γράφoυσι επί των τοιχων χαρακτήρας και
σημεία βδελυρά , ή επ’ άμβωνος γαυγίζουσι έπαράτους υβρεις, και
διασχίζουσι με παράδειγμα αξιοκατηγόρου κεριφρονήσεως και ψευ .
δολογίας την δημόσιον υπόληψιν και την αθώαν ειλικρίνειαν των
αντιπροσωπευόντων υμάς ( 1 ) . Πάντα διάφοροι το ήθος εκδηλούνται οι
Κερκυραίοι υπό των γενικών ανακριτών . Ο προβλεπτής Βενιέρος
λέγει περί αυτών εν τω οικείω υπομνήματι το 1624 - Οι Κερ
κυραίοι είναι προς αλλήλους λίαν συνενωμένοι, και ομόγνωμοι, Εάν
δέ ποτε γεννώνται διενέξεις αναμεταξύ αυτών, και δι' αυτές τις εξ
αυτών πρέπει να καθυποβληθή εις ανάκρισιν παρά της δικαιοσύνης ,
άπαντες αμέσως ειρηνεύουσι, και κρύπτουσι πάντοτε την αλήθειαν.
Σπεύδουσιν όταν νέος αντιπρόσωπος έρχηται και λαμβάνη την διοί
κησιν αυτών , να απολαύσωσι την εύνοιαν αυτού δι' άφθονίας δω
ρημάτων. Ει δε ταύτα παραδεχθώσιν, έχουσιν πεποίθησιν ότι αυ
τος μέλλει να διευθύνη την αρχήν κατά το άρεστον αυτοίς. Και
διό όμιλούσε με τοσαύτην ελευθεροστομιαν ενώπιον αυτού, ώστε
έκπλήττεται τις , όταν ακούη τάς τολμηράς εκφράσεις. Εκ φύσεως
δε είναι πονηροί και οξυδερκείς» επικρίνουσιν όλας τας πράξεις
των υμετέρων αντιπροσώπων , έως και τας ελαχίστας . Διότι οσά
κις ανάγκη να προαχθή τι επι καλή διευθύνσει, αλλ' ός φαίνεται
αυτοίς επιζήμιον προς την εγχώριον δικαιοδοσίαν, ήν διίσχυρίζον
ται ότι αυτοί κατέχουσιν, ομιλούντες αυτοί πανταχού ότι ο κυ•
βερνήτης βούλεται, ώς εις ιδίαν αυτού πόλιν, και ώς εις ίδια αυ
του φρούρια αυτό μόνη αυθαιρέτως ανήκοντα , να μετέρχεται την
εξουσίαν, κοινολογούσιν ευθύς εις τα ώτία του αρχηγού τούτου
διαμαρτυρήσεις, και ότι βούλονται προς επιδιόρθωσιν αυθαιρεσιών
να συγκαλέσωσι συμβούλια , και να στείλωσι πρέσβεις . Προς τού
τους ελέγχουσι τον αρχηγών ως δωροδόκον, ή ώς αισχροκερδώς έμ

(1 ) Relazione di Fracesco Bragadino nel 1620 ritornato da Cefalonia ,

 217

πορευόμενον, και διά άλλας ματαιότητας και κουφονίας αντιπράτ

τοντα. Είτα συγκαλέσαντες βουλευτήριον, και αναγνόντες τα επί
τούτο κεφάλαια, κατά πρόσωπον επονειδίζουσι τους κυβερνήτορας
και απειλούσιν. Ωστε διά τοιούτων κακοβουλιών και τεχνασμάτων
δεσμεύουσι χείρας και πόδας των διοικητών, και επιτυχαίνουσι τον
ιδιαίτερον σκοπόν. Επί του νύν άπαντες οι ευγενείς είναι ευκατά
στατοι και χρηματισταί. οι πρώτιστοι δε αυτών αντί να κατα
γίνωνται εις τους αγρούς, οκνηρώς διάγουσιν εν τη πόλει. Και
ποτέ μεν ένεκα του ενός, ποτέ δε ένεκα του άλλου ποιούνται και
τ' ιδίαν βουλευτήρια άτινα εισιν συνελεύσεις των προυχόντων, ένθα
αυτοι μόνοι αποφασίζουσιν τα δοκούντα. Και είτα συγκαλούσι το
εγχώριον γενικών συμβούλιον, εν ώ συναχθέντες οι υποδεέστεροι
αυτών , παραδέχονται τυφλοίς όμμασι, τα εν ιδιαιτέροις βουλευτη
ρίοις των προυχόντων αποφασισθέντα . Εως και αυτοί οι παίδες α
νατρέφονται εν τη ιδέα ότι πόλις και φρούρια Κερκύρας ανήκουσι
προς τους ευγενείς αυτών γεννήτορας (1).
Ως εν μη εξήρχουν τα γενόμενα εκ τοιούτων ανταρσιών προς
Βενετικές αρχάς παρά των προυχόντων, επιπροσετίθεντο και οι θό
ρυβοι και αι διενέξεις αυτών προς τους αστούς, όσοι ήβούλοντο
να μεθέξωσι των εγχωρίων δικαιωμάτων της ευγενείας. Δύο αιώ
νας σχεδόν διέτρεχον από της εγκαθιδρύσεως εν ταις νήσοις των
εγχωρίων δικαιωμάτων της κοινότητος, και ο αριθμός των 150
συνερχομένων έν το κοινό μεγάλο συμβουλία κατά τας αρχαιρε
σίας των εγχωρίων αρχών εις ολιγίστους ψηφοφόρους ολαττώθη.
Πρόσωπα ευκατάστατα, και διακινδυνεύσαντα εν τη υπηρεσία της
πολιτείας, ότε ήτoύντο την ψήφον εκείνων, άπετύγχανον της συγ
καταλέξειως εν τη αρχοντικό συλλόγω . Πολλάκις οι αποτυχόντες
κατεβόων κατά της ολιγαρχικού τούτου μονοπωλείου προς τους
διοικητές των νήσων και τους διερχομένους ανακριτάς. Και τινές
αυτών αποτυχόντες, ως Παύλος και Γαΐτας εκ Ζακύνθου δυνάμει χά
ριτος του στρατηγού Φραγκίσκου Μοροζίνου, συγκαταλέγοντο εν τω
σώματι των ευγενών (3) χάριτι του ηγεμόνος. Αλλ' οι σύνδικου

( 6 ) Archivio generalizio di Venezia . Relazione del Provveditore generale

Venier al Senato nel 1624 .
Sentenza Generale da Mar a favor Gaeta contro
Comunità de Zante.
Adi 5 Genaro 166o S. Ν.
L'Illust, et Ecc. S. Fra cesco Morosini Cap . General fed. ete.
Udite le ragioni dall'una del Sig. Zorzi Sicuro Ambasciator della Magn,
 348

της κοινότητος Ζακύνθου, ως και οι της Κερκύρας, οσάκις εγένετο

χάρις προς πρόσωπον καταψηφισθέν παρά του γενικού συμβουλίου
των, διά πρεσβείας αιτούμενοι την ακύρωσιν της χάριτος παρά της
Γερουσίας, ου μόνον κατηγόρουν την Βενετικής αρχήν, ήτις δια της
δοθείσης χάριτος, παραβίασε τα δικαιώματα της κοινότητος, αλλά
και εστέρουν τον χάριτι άρχοντολογηθέντα και τους απογόνους αυ
του παντός προνομίου και τίτλου ευγενείας. Εκ τούτων πολλα!
συνείποντο αι δυσαρέσκειας και διενέξεις μεταξύ αρχόντων και α
στών. Ανεφαίνετο εν ταις νήσοις ημών και αρχαία πάλη δημοτών
και πατρικίων της Ρώμης. Ο πρώην απροσδιόριστος οριθμός των
πατρικίων Κερκύρας , περιωρίσθη εις ολίγα πρόσωπα κατά τον α .
ριθμόν ψηφοφόρων του γενικού συμβουλιου. Αι έκπαλαι εγγραφεί
σαι οικογένειαι εις την χρυσήν βελον της κοινότητος Κορυφών ,
θέλουσαι μόναι να κατέχωσι το μονοπωλείον αρχών εγχωρίων και
δικαιωμάτων, απέκλειον την είσοδον προς τους μετιόντας συγκα
τάλεξιν εις την κλασιν των ευγενών. Πολλαι οικογένειαι είχον εκ
λείψει, είτε δια την επικρατούσαν αγαμίαν παρά των πλειόνων προς
σώπων της αυτής οικογενείας , είτε διά τα επελθόντα δεινά εκ των
πολέμων και εισβολών των Τούρκων εις την νήσον. Ανάγκαι όμως
χρηματικοί της τε Βενετικής πολιτείας και της αυτής κοινότητος
ηνάγκασαν πολλάκις να ανοιχθή η είσοδος, και να συγκαταλεχθώ.
σιν εις το σώμα της ευγενούς κοινότητος αστικαι οικογένειαι ένα
αναπληρώσωσι τας εκλιπούσας . Ψηφισμα επί τούτο του συμβουλίου
της μεγαλοπρεπούς κοινότητος Κορυφών διαδηλοι (6 Ιουνίου 1663)

Comunità del Zante, e dall'altra del Sig. Paulo Gaeta per sè, e Frattelli
veduta la Scrittura,
Omesse le scritture.
Christi Domini Gloriosiseimo Nomine Invocato a quo etc. Sua Eecell. con
siderate maturamente tutte le Scritture, Ordini, et altro, che hanno presen
tato tanto il Sign . Zorzi Sicuro Ambasciatore per la magn . Comunità del
Zante, e detto Paolo Gaeta per se, e Fratello, et osservato, che per 1ο
stesso viene a ricever dalle medesime niuna prerogativa, o privileggio, chc
possi contradire all'adunissione di quella cittadinanza da prenominato Gaeta ,
e Fratelli , hà perciò terminando, licenziato il predetto Sign. Sicuro Amba
sciatore, confermando la Grazia concessa alli Gaeta sotto i 15 Aprile 1660 ;
passato , cosicchè debbano esser admessi a quella Cittadinanza con sicurezza,
che sia per avvantaggiarsi tanto il publico Servizio, quanto della Cristianità
Cutia con simili offerte, ed admissioni nelle congiunture preseuti importantis.
simi præsentibus partibus.
Francesco Morosini Cap . Generale,
 249

-Ινα συνδράμωμεν , καθ ' όσον συγχωρούσιν αι δυνάμεις ημών, την

Βενετίαν δεομένην χρημάτων διά τάς πολεμικές περιπτώσεις , και -
πεφασίσαμεν να ευρύνωμεν έν μέρος του πολυτιμοτέρου και προς :
φιλεστέρου των προνομίων, ά έχομεν, ήτοι το προνόμιον της πο :
λιτογραφήσεως, και μέχρι του νυν με τοσαύτας δαπάνας διαφυλά .
ξομεν εναντίον όλων εκείνων , οίτινες ηθέλησαν να μας το διαρ
πάσωσιν ( ) .
Εκ τούτων ουδείς ήδύνατο να συγκαταλεχθή εν τω συμβουλίω
άνευ τοιαύτης χρηματικής δόσεως . Η συνεισφορά αύτη , αν και
9

κατ' αρχάς απροσδιόριστος, ετιμήθη τακτικώς εις χίλια φλωρία

χρυσά. Ταύτα κατετίθεντο επί δαπάνη φιλανθρωπικών καταστη
μάτων δημοσίων» ενίοτε δε έδανείζοντο επί ευτελεί τόκω και προς
τους ενδεείς του λαού προς ανακούφισιν. Οτι και μετιών την άρ
χοντολογίαν δεν ώριζε την χρήσιν της συνεισφοράς, παρετίθετο εν
τω ενεχειριαστηρίων του ελέους , το δε συμβούλιον ώριζε την χρή
σιν. Ενίοτε και μετιών φιλοτιμούμενος διά την δοθείσαν αυτώ τι :
μην παρά του συμβουλίου των ευγενών, επιπροσετίθετο και εκου-»
σίως συνεισφοράς. Ούτω Μαρίνος ο Αλαμάνος υπεσχέθη κατά την
είσοδόν του εν τω συμβουλίω συνεισφοράς πεντήκοντα φλωρίων χρυ .
σων επί δέκα έτη, όπως λαβη ή κοινότης Κορυφών διά τους παί
δις δημόσιον διδάσκαλος. Η οικογένεια, ήτις έβούλετο να εγγραφή
εν τη χρυσή βίβλω των πατρικίων, δι' αναφοράς έκδηλούσης πρό.
θεσιν ικανότητα, χαρακτηριστικά , προσόντα και συνεισφοράς χρημα
τικήν εξηγείτο παρά του βουλευτικού συλλόγου (consulta del con
clave) την συγκατάλεξιν. Και αύτη καθυπέβαλε την αναφοράς προς
το μέγα συμβούλιον της κοινότητος, το οποίον εξ 150 ελαττώθη
εις 130. Τούτο δε και έπεψήφιζε και κατεψήφιζε την αίτησιν ( 2 ).
Ο Βουλευτικός σύλλογος Κερκύρας συνέκειτο υπό των ετησίων
δικαστών, των τεσσαρων συνδίκων , των δύω τιμητών ή Κυνσώ .
) παρά του
ρουν, και των τριών αρχηγών εκλεκτών (capitolari)
συμβουλίου των 150. Το βουλευτήριον δε τούτο προπαρασκεύαζε ,
συνεζήτει, και επεδοκίμαζε και απεδοκίμαζε πάσαν πρότασιν ή νο:
μοσχεδιον, ή αίτησιν πολιτών , άτινα έμελλον να καθυποβληθώσιν
εις την συζήτησιν του μεγάλου συμβουλίου των 150. Ουδέν ήδύ.

( 1) Stampa della magnifica comunità di Corfù.

( 1) Archivio di Corfù- Ordini della magnifica città di Corfù - Pojaca la
leggi municipali 11-19.
32
 250

νατο να εισαχθή εις τας συσκέψεις της μεγαλοπρεπούς κοινότητος

Κορυφών, άνευ προεισαγωγής, επιδοκιμασίας και γνωμοδοτήσεως
του βουλευτικού συλλόγου. Ο απαρνούμενος του να συνέλθη εν
τη συνεδριάσει του βουλευτηρίου ώρισμένος βουλευτής , καθηρείτο
της αρχής αυτού , και επί πέντε έτη εξηρείτο εκ των δικαιω
μάτων του συμβουλίου. Το βουλευτήριον κατ' αρχής συνεδρίαζαν
Šv
εντινι των οικημάτων τινός τον συνέδρων αυτού. Αλλά τώ 1627
η Βενετική κυβέρνησις έχορήγησε εκ του Βενετικού ταμείου την
δαπάνην 100 έως 500 δουκάτων, όπως οικοδομηθή παρά το
βαϊλαρχείο Κορυφών οίκημα κατάλληλον διά τάς συνελεύσεις αυ
του , και παρ' ώ έπρεπε να εναποθέτωνται άπαντα τα δημόσια
έγγραφα της κοινότητος, και του γενικού αρχειοφυλακείου. Αλλά
και οι εν τω βουλευτικών συλλόγω γινόμεναι καταχρήσεις πολλα
ήσαν. Ανδρέας ο Βραγαδίνος επιστρεψας εκ της Βαϊλαρχίας Κερ
κύρας υπομνηματίζει προς την Γερουσίαν τώ 1621.- Παραδει
γμα αίσχιστον και σκανδαλωδέστατον παρέχεται η συνέλευσης των
πολιτών καλουμένη Κονηλάβιον, καθ' ήν μεθ' εκάστου των τεσσά
ρων συνδίκων και των δύω Κηνούρων συνέρχονται οκτώ και δέκα
εκλεχθέντες παρ' αυτών αυθαιρέτως, και λέγουσιν, ότι συσκέπτον
ται περί της κοινότητος. Και ποτέ μεν άγουσι το συνέδριον εν
τιν ναώ , ποτέ έν τινι ιδιωτικών και άλλοτε έν τινί απόπτω το .
πω άνευ τινός αδείας, και γνώσεως του διοικητηρίου. Ως δε
γινώσκω πόσον ή υμετέρα Γαληνότης βούλεται να φυλάττωνται και
επιστατώνται τοσούτον αξιόλογα φρούρια , μοι φαίνεται ότι το βου.
λευτήριον τούτο σφόδρα επιζημιοί την καλήν κυβέρνησιν αυτών,
εάν μή ληφθη μέτρον τι επανορθώσεως , και μέλλει να κοινοποιηθή
πρότερον προς τον εκλαμπρότατον προβλεπτής και εξοχωτάτους
συμβούλους. Τούτο ούν εκοινοποίησα πρότερον αυτοίς, και παρ ' α
παντων ενεκρίθη. Αλλ' οι πρώτιστοι του αρχοντολογίου της κοινό .
τητος σφόδρα εγόγγισαν, και μάλιστα ότι δεν ανεφέρθην πρότε
ρον προς τους συνδίκους . Και προφασίζονται ότι τοιαύτη ύλη ανή
κει εις το συμβούλιον αυτών , εν ώ ουδέποτε δύναται το διοικη
τήριον να αναμιχθή , διότι αφαρπαζεται ούτως εξ αυτού πάσα έ
λευθερία , προνόμια και έθη αρχαία , καθ' & παρεδόθησαν ανεκαθεν
πρός τήν υμετέραν Γαληνότητα. Αλλ' ουδέποτε αυτοι ενόησαν ότι
πάσα κατάχρησης επί προφάσει αρχαίου έθους ουδόλως αυτοίς ε
πιτρέπεται. Και του πολλάκις ηκροασάμην μετ' απιστεύτου υπομο
νής τους συνδίκους και τους Κήνσορας, και μεταρρύθμισά τινας
των όρων του κανονισμού του βουλευτικού συλλόγου κατά το ά.
 954

ρεστον αυτοίς, όπως καθησυχάσωσι και υπακούσωσιν, αυτοί το

σούτον έμειναν ακλόνιστοι εις τας αντιδράσεις , ώστε ώς έμαθον,
συνέταξαν ικετήριον πρός τήν υμετέραν Γαληνήτητα αιτούμενοι την
ανάκλησιν τοιούτου κανονισμού ( 1 ) -0 κανονισμός , ο εκδοθείς πα
ρά Βαϊλάρχου Κερκύρας παρεδέχθη παρά του Δόγου, και ο βουλευ
τικός σύλλογος και πάσα δικαιοδοσία αυτού έτακτοποιήθη.
Αλλως πως συνέβαιναν τα πράγματα εν τη κοινότητα Κεφαλ
ληνίας. Η Βενετική πολιτεία βουλομένη να συναχθώσιν εις μίαν
συνοικίαν οι εν τη νήσο Κεφαλληνίας σποραδην οικούντες, προς
το αίτημα της πρεσβείας των Κεφαλλήνων τω 15 03 περί της
εγκαθιδρύσεως κοινότητος απεκρίνετο.- Οτι εγκρίνεται η αίτησις
αυτών εφ' όρω, ώστε ουδεις εισαχθήσεται εν τω ρηθέντι συμβου

( 1 ) Dal Archivio di Venezia filza n . 51. - Corfu Relazioni 1535 al 1623 .

Relazione di Andrea Bragadin ritornato nel 1621 da Bailo di Corfù.
“ Di pessimo e scandaloso esempio , egli dice , parmi che sia la redutiona
di cittadini chiamata Conclave: et è che caddauno delli quattro Sindicio
due Censori ridducono otto , dieci, piu ο manco di quelli cittadini elletti
da loro ad arbitrio , dicono per consultar materie della comunità, facendosi
ben spesso questo congresso, ora in una chiesa ora in un'altra , ora in un
luogo et or nell'altro, senza licentia, saputa, nè intervento de Rettori; et
perchè so molto bene con quanta gelosia vuole Vostra Serenità , che dai
suoi rappresentanti siano custodite et invigilate quelle importantissime piaz
ze , parendomi che questo instituto fosse di gran pregiuditio al buon go
verno loro, et che meritasse presta provisione , conferito prima il disordine
con l'illusirissimo Provveditore e Coliendissimi Consiglieri, et da tutti stie
matolo importante el degno di rimedio , formai la ierminazioze qui regi.
strata, la quale come fu dalli saddetli Signori aprobata, cosi da alcuni di
qnelli principali fu sentita cun puco gusto per più cause , ma particolarmente
per non esser prima conferita ai Sindici, asserendo questa çsser materia
spettante al suo consegio, nella quale ne devono nè possono li Rettori
ingerirsi, tanto più che si tratta di levargli quella libertà, privilegj et con
suetudini uniti, che con le quali si sono dedicati a Vostra Serenità, inten
dendo loro , che ogni abuso sotto il titolo di antica consuetudine gli sia
permesso, et se ben dopo l' aver più volte et cun incredibile patientin u .
diti li Sindici et ceusori derogando anco a sua complacenza in qualche parte
alla terminazione suddetta col dargli nova forma, ho procurato con ogni
destro et amurevole offilio, che s'aquelino, et che obbediscano, tanto più
che da essa terminatione non viene se non semplicemente regolato quel suo
Conclave, che si renderà con questo ordine tanto più riguardevole, sono
stati però lauto saldi, che formato un capitolo a Vostra Serenità per snp
plicar la retractation di cusa , m'è stato referito per cosa molto certa, et
ė verissimo che qualche giorno dopo la venuta del Signor mio successor ,
si sono di maniera ale maneggiati, che hanno indotto quei Rettori alla Rie
vocazione, di che ho stimato mio debito farne consapevole Vostra Serenità
acciò che lei prudentissima renga in quella risolutione, che le parerà più
opportuna .
 952 SO

λίω , μή έχων οίκημα ίδιον αυτού και κατοικίαν εν τη πόλει, ή επί

εν μίλιον μακράν αυτής (4 ) - Ως δε σπανίως συνήρχοντο εν τω συμ
βουλίω , και αι δημόσιαι υποθέσεις από τους τουλάχιστον νόμιμον τι
να αριθμόν έν συσκέψει, οι κατά διαφόρους χρόνους διοικούντες προ .
βλεπται εισήγαγον κατά πρώτον δύο οικογενείας εκ της στρατιάς ,
ήτοι εκ της στρατιωτικής εν Κεφαλληνία αποικίας , και είτα άτασαν
την στρατιάν συνισταμένην εξ ογδοήκοντα περίπου προσώπων Ακολού
θως είτε κατά σ: ναίνεσιν των Βενετών τοποτηρητών, είτε κατ' ευ
νοιαν αυτών προς τους ισχυροτέρους της νήσου, όσα έβούλοντο να
ενισχύσωσι την οικείαν φατρίαν, είτε επ' άλλαις αιτίαις και προ
φάσεσιν, ουδείς νόμος διατηρείτο, και εν τω συμβουλίω εισήγετο
ο βουλόμενος ( 2) . Μέχρι δε των 1593 το συμβούλιον Κεφαλλη
νίας συνέκειτο έκ τριακοσίων εξηκοντα μελών . Αλλ' αναφυεισών
ταραχών και στάσεων εν τη νήσω , και πολλών επηλύδων εξ αλ
λοδαπής μετοικησάντων, χειρονακτες και αποχειροβίωτοι μη έχον
τες σοδέν των απαιτουμε ων προσόντων εισήγοντο εν τω συμβου
λίω , και εψήφιζον, ενισχύοντες το αυθαίρετον τού μεν και του δε Ι
των φατριαρχών. Φίλιππος ο Πασκουαλίγος προβλεπτης γενικός ε
πιστρέψας εκ των τριών νήσων το 1608 υπομνημάτιζε προς την
αυθεντίαν της Βενετίας - Καί τοι εκ των 1505 διετάγη, ότι ουδείς
έσεται παραδεκτός εν τω συμβουλίω Κεφαλληνίας, εάν μή έχη
οίκημα εν τώ φρουρίω, ή εκτός ουχί πλέον της αποστάσεως ενός
μιλίου , απελύθη όμως παρά των διοικητών τοσούτο πλήθος εις το
συμβούλιον , ώστε ο αριθμός των συνερχομένων αναβαίνει εις οκτα.
κοσίους και εννεακοσίους ώς δε ο αριθμός ούτος δεν ήδύνατο να
εγχωρήση άπας εν τω δημοσω παλατίω κατά την εκλογήν των
τριών κατεργοκύρων επί του παρελθόντος έτους, ηναγκάσθησαν να

( 1) Senato Marci V. XVI p. 36.- " Coll'ottavo capitolo domandano che

• li dicti vostri fedelissimi possino congregar al suo conselio de' primarj de
" Pisola , nel qual intraregnendo li Magoitici Proveditori e Capitanio di
“ della isola, over alcun di loro, a ciò dicto Consiglio possino traclar et
“ deliberar le cose necessarie al ben et proficuo universal de tulin quel
populo, come se observa in tutti i luoghi della prelibata Illustrissima si
gnoria vostra . ,,
A ciò rispondeva il Senato :- Respondeatur, che siamo contenti se facj
" questo domandano con questa conditione , che alcun nou possi esser de
" dicto Conseglio, che non haverà casa et habitatione nella terra o intra
“ uno miglio apresso .
(2) Dispecio del prov. A. Giustinian, ( 18 giugno 1624) Senato Marciana
XXI,
 253

επαγάγωσ:ν το συμβούλιον εν όδω υπαίθρω και με τα όπλα ανά

χείρας να εμποδίσωσι παμπόλλους , οίτινες ήθελον βιαίως να συμ
μεθέξωσι . Το χείρον δε ότι οι χωριάται, όσοι λάθρα και βία ποτέ
εισήλθον εν τω συμβουλίω διίσχυρίζονται το να απαλλάττωνται
εκ παντός βάρους και έγγαρίας προσωπικής αυτοί και οι απόγο .
νοί των, ώς έτι και εκ της υπηρεσίας εν ταίς γαλέαις . Ει δε και
ταραχώδης ούτος όχλος προχωρήση κατά τας οικείας συνελεύσεις ,
παρεκτός του ότι θα ασθενήση πάσαν χρήσιμον διεξαγωγής των
δημοσίων υποθέσεων , και σεβασμός προς τας δημοσίους αρχάς, αλ.
λά και θέλει συνάμα ενισχύσει τας όλεθριους στάσεις εν τη νήσω,
και διακόψει τα χρειώδη πρός τε την φύλαξιν αυτής και τον ο.
πλισμόν των κατέργων. Καί τοι δε εγνώρισα εκ του σύνεγγυς τα
ολέθρια αποτελέσματα τοιούτων αταξιών, δεν ήθέλησα όμως να
επιθέσω χείρας , στοχαζόμενος ότι η επιδιόρθωσις τοιούτων έλατε
τωμάτων του όχλου ανήκει εις την μόνην εξουσίαν ταύτης της
Εξοχωτάτης Γερουσίας (Ο ).
Δεν ελήφθησαν υπ' όψιν παρά της Βενετικής Γερουσίας αι απαι
τηθείσαι παρά του Πασκουαλίγου διορθώσεις. Ο προβλεπτης Ιε ·
ρώνυμος Τρεβιζάνος επιστρέψας εκ Κεφαλληνίας εξέθετε προς την
Γερουσίαν τώ 1613. Η συνέλευσης του συμβουλίου, ως μη ευρί .
σκουσα κατάστημα εν τώ φρουρίω ευρύχωρον εις το να συμπερι
λάβη τοσαύτην πληθών συνερχομένων, συνάγεται εν ταϊς δημοσίαις
οδοις· διότι υπολογίζονται έως χίλιοι ψηφοφόροι, Ας στοχασθή
δε ήδη ή υμετέρα Γαληνότης , εάν δύναται να διατηρηθή ταξις τις
έν τοσαύτη πολυαρίθμω συναθροίσει λαού χυδαίου και χαμερπούς.
Εν αυτή τις μεν ίσταται όρθιος, τις δε παταγεί, και άλλος θορυβει
εισαχθείς ανόμως. Ει δέ τινες των συνδικων και των άλλων εν τέλει θέ.
λουσι να αποδιώξωσιν τινά εκ του συμβουλίου παρανόμως εισφρύσαν»
τα, ποιούνται τούτο μάλλον δι' αντιπαθείας, ή δι' εκπλήρωσιν οικείου
καθήκοντος. Αλλ' ούτε και εκ του αποβληθησομένου ελλείπουσιν
πεντήκοντα τουλάχιστον πρόσωπα πρόθυμα εις το να επιορκής
σωσιν, ότι και αποβληθησόμενος ουχί κατώτερος κατά τα προσόντα
των λοιπών ψηφοφόρων, έκπαλαι ταύτα εξασκεί αυτός και οι πρό
γονοι εν τω συμβουλίω . Εκ τούτων δε θόρυβοι , διαπληκτισμοί
και συμπλοκαί χειρών καταθορυβούσι τας ημερησίας συνεδριάσεις .

( 1 ) Archivio di Venezia dvor. Relazione del Filippo Pasqualigo gener, pro.

red, delle isole 1604 .
 254

Το δε σκανδαλωδέστερον και ανυποφερτότερον είναι, ότι οι με

τιόντες αρχήν τινά ή υπουργίαν εγχώριον δι ' αλλοκότου φιλοδο
ξίας , ουδέν θεμιτόν ή αθέμιτον παραλείπουσιν. όπως τύχωση του
οικείου σκοπού . Επί τούτω διατρέχουσιν καθ' άπασαν την νήσον
μετά πολυαρίθμου συνοδίας συγγενών , οικείων, και συστρατιωτών,
αιτούμενοι, χαριζόμενοι , δωροδοκούντες , υποσχόμενοι , δεόμενοι ,
και απειλούντες. Πρός δε τους εισερχομένους εις το συμβούλιος
ψηφοφόρους εκ των θυρών των ιδίων αυτών οικημάτων παρέ
χονται φαγητά και ποτά εξ ών πολλάκις είδαν εγώ πολλούς
έζαλισμένους και μη δυναμένους να ίστανται επί ποδός υπό της
οινοποσίας, και να εισέρχωνται εις το συμβούλιον, και διαρκεί έ.
πέκεινα των έξ ωρών, και αηδιάζει τον προϊστάμενον αυτού· διότι
ατάκτως, θορυβωδώς και κακοβούλως οι συνερχόμενοι συσκέπτον
ται επί των τιμαλφεστέρων της πατρίδος των.-Ταις δηλώσεσι ταύ
ταις περί των αταξιών του Κεφαλληνιακού συμβουλίου και των
μετιόντων τας αρχάς επιπροσετίθετο και ο Ιουστινιάνης εν τω
προς την Γερουσίαν επισήμω αυτού τώ 1624.-- Η κατάστασις ε.
κείνου του συμβουλίου ίνα ειλικρινώς λαλήσω , βεβαίως όχι μόνον
είναι δημώδης, και λίαν χυδαία, αλλά και σκαιά και αγροίκος:
διότι γέμει ή συνέλευσις εκ χωρικών καθημερινώς εργαζομένων
με την αξίναν και το άροτρον, και εκ χειρονάκτων και νοθο
γενών αποχειροβιώτως διαγόντων. Οθεν δύναμαι να είπω ότι τα
άπαντα ενταύθα συγχέονται και σκοτίζονται ως έν λαβυρύνθω,
του μεν συμβουλίου αγομένου φύρδην μίγδην εν τη πλατεία του
φρουρίου δια τον υπερπλεονασμόν των συνερχομένων, των δε με
τιόντων αρχάς και επαγγέλματα παρανόμως απολαυόντων αυτά ;
(1 ) – Εθεράπευσεν οποσούν το άτακτον της πλήθους των συνερχο
μένων ή πρότασις των συνδίκων Κεφαλληνίας Αντωνίου Λοβέρδου,
Φραγκίσκου Καλονά και Φιλίππου Μιλιαρέση , δι' ής απεκλείσθη
σαν του συμβουλίου άπαντες οι μετερχόμενοι βάναυσα και μηχα
γικά επιτηδεύματα ( 1671 ) . Ουχί ανομοίας αντιπαθείας ανέπτυσσε
και το έν Ζακύνθω άρχοντολόγιον έν τη συνελεύσει του συμβου .
λίου . Και τοι αυτο ακροαφαλώς διατηρείτο άθικτον πάσης βαναύ •
σου χρήσεως , και η ολιγαρχική αλαζονεία προήγετο εις έπαρσιν,
ώστε κατεφρόνει τους υποδεεστέρους και τας αρχάς, ουχ ήττον
όμως σκανδαλωδώς έποιείτο αρχαιρεσίας και ψηφοφορίας εν τω

( 1 ) Senato Marciani , V, XIV, Pag. go.

 255

καταλέγειν νέας ευγενείς οικογενείας. Μαφαίος ο Μικέλης εκπε •.

ραιώσας τα έτη της διοικητικής αρχής Ζακύνθου υπομνηματίζει
προς την Γερουσίαν τώ 1606 -Η κοινότης εκείνη κατ' ιδίαν χά
ριτα της υμετέρας Γαληνότητος διέρχεται το δικαίωμα του συν
έρχεσθαι εν συμβουλίω , και κατά μέρος μέρος κανονίζεται, ώς έ.
κείνο των Κορυφών αρχαιρισιάζον , και διανέμων επαγγέλματα και
αρχές και άλλων αγαθών απολαύον παρά της δημοσιου εννοίας.
Αλλ' ο δήμος εξασκείται την χάριν ταύτην διά πολλών σκανδά .
λων και ατοπημάτων . Διότι κατά τας ετησίας των αρχαιρεσίας ,
ότε συνέρχεται το γενικών συμβούλιον, συμβαίνουσιν αεί θόρυβοι
και διενέξεις, και εκ των λόγων φθάνουσι και εις συμπλοκήν χει
ρών" ως συνέβη τελευταίον πολλοί αυτών να πληγωθώσι και φο
νευθώσι . Το μεγαλήτερον δε αίτιον τοιούτων απαισίων καθίσταται
ή αναμεταξύ αυτών διαφωνία και αντιπάθεια, ως υφίσταται και
και διάφορος καταγωγή αυτών και γέννησις, τινών μεν εξ Ιταλίας,
άλλων δε εξ Ελλαδος συρρευσάντων , και τυχαίως εγκατασταθεν
των.-Επηύξανε δε τα σκάνδαλα ή εις ολίγα πρόσωπα περιορι»
σθείσα ψηφοφορία διά τάς συνεχείς εξαλείψεις, ευγενών οικογενειών,
και η απώθησης νέων υποψηφίων εις αρχοντικήν συγκατάλεξεν · διότι
ειρήνης διατηρουμένης εξ επιθέσεως πολεμίων, και της πολυανθρω·
πίας, επαυξανούσης, ή γεωργία προήγετο, και η περιουσία των εγ
κατοίκων επολλαπλασιάζετο. Οι ενδεείς ούτως εύπορούντες , έποιούν
το κτήματα και έπλούτουν εξίσου προς τους συγχρόνους ευγενείς .
Βουλόμενοι δε να υψωθώσιν και αυτοί προς ομοίας τιμάς εκείνους
και δικαιώματα ισοπολιτείας, συνεσχετίζονται μετά των διοικητών ,
και έσυγγένευον μενά των υποδεεστέρων ευγενών . Δια ταύτα ενε :
γράφοντο εις την κλάσιν των αστών, ήτις απήτει τους τρεις βαθ
μούς της αστυκότητος (civilita). Ούτοι δε υφίσταντο εκ των εξης
ενδείξεων- 1ον ότι ούτε ο πατήρ ούτε ο πάππος μετήλθον ποτέ
μηχανικών τι επιτήδευμα - 2ον ότι κατήγοντο νόμιμοι υιοί νομί
μων πατέρων - 3ον ότι έσυγγένευσαν ποτέ δι' επιγαμίας πρός τινα
ευγενει οικογένειαν. Δικαστήριον δε επαληθεύον τας αποδείξεις ταύ
τας εξέδιδε αποδεικτικόν της αστυκότητος, και εκυρούτο και προ
βλεπτής .
Καί τοι δε και συγκατάλεξες εν τη αστυκή κλάσει ήνοιγε την
είσοδον προς τους στήσοντας κάλπην υποψηφιότητος περί ευγενείας,
το αρχοντολόγιον θέλον να διατηρή εν εαυτώ πάσαν ιδιωφέλειαν
εκ της κοινότητος, μυρίας προφάσεις εφεύρισκεν, όπως καταψηφί.
ζωνται οι μετιόντες, και παραλύεται η εκλογήτων. Πολλάκις κα
 25 6

τήγγειλαν τας αυθαιρεσίας του συμβουλίου οι απολαχόντες προς

την Γερουσίαν . Πολλάκις απήτησαν την μεσολάβησιν των προβλε
πτών της νήσου , και των διαβαινόντων στρατηγών και ανακριτών
της πολιτείας , ίνα τεθή φραγμός τις εις τας καταχρήσεις και αυ.
θαιρεσίας . Στάσεις , φατρίαι , διενέξεις και φόνοι ασυστόλως έπρατ.
τοντο δια τας εν τω συμβουλω καταψηφίσεις των μετιόντων . Α !
αρχοντικαι οικογένειαι είχαν καταντήσει εις ολίγας και τα συν
ερχόμενα πρόσωπα εις ψηφοφορίαν ήσαν ολιγάριθμα. Πλήν η αστυ
κή κλάσις υπερισχύσασα εις αριθμός και περιουσίαν, κατέφερε τε
λος το αρχοντολογιον, ώστε να γίνη δια συμφωνίας το 1683 , ή
συμπλήρωσης των ελλειπουσών οικογενειών εν τώ αρχοντολογίω. Διά
της συμφωνίας αυτής απεφασίσθη- ιον ότι προς τας διατηρουμέ
νας ογδοήκοντα και μίαν οικογενείας ευγενείς να συμπεριληφθώ
σιν εκ της αστυχής κλάσεως και έτεραι δύο - 2ον ότι πάντοτε εις
εννενήκοντα τρείς οικογενείας περιορίζεται ο αριθμός των εγγεγραμ
μένων εν τη χρυσή βίβλω Ζακύνθου- 3ον εν τελεία έκλειψει τι
-

νός των εγγεγραμμένων οικογενειών, λαμβάνεται εις συμπλήρωσιν

του ώρισμένου αριθμού εκ της κλάσεως των αστών άλλη οικογέ .
νεια δια της γενικής ψηφοφορίας εν τη γενική συμβουλία – 4ον
υποψήφιοι οικογένειαι εις την συμπλήρωσιν θέλουσιν είσθαι, όσαι
εκ των αστικών βούλονται να συντρέχωσιν, ή δε πλειοψηφία δια
κρίνει την επιλαχούσαν – 5ον άπασαι δε μόναι αι οικογένειαι αι
εγγραφείσαι, και οι καταγόμενοι νόμιμοι αυτών έχουσι το αρχον ·
τικών δικαιωμα πάσης ευγενείας, αρχαιρεσίας, και επαγγέλματος
της κοινότητος .-( 1 ) Και με όλα ταύτα αι διαφωνίας και αι διε .
νέξεις δεν έπαυσαν. Το άρχοντολόγιον έβούλετο, ότι επί αιτημά
των και παραστάσεων πρός τε την κοινότητα και τας ανατέρας
αρχάς η αστυχή κλάσεις , και η δευτερεύουσα ως ελέγετο, ώφειλε να
μή εκλέγη επιτρόπους και παραστάτας εκ του ιδίου αυτής σώμα .
τος , αλλ' εκ του αρχοντολογίου. Οι δε αστοί απ' εναντίας ανθί -
σταντο τοιαύταις αντιποιήσεσι των αρχόντων Επέμφθη λοιπόν επί
τούτω πρεσβεια αμφοτέρωθεν εις Βενετίαν. Η δε Γερουσία απεφά .
σισεν όπως η διαφορά μετενεχθή προς τον γενικών προβλεπτην
των νήσων Ιακωβον Κορνέρον. Ούτος δε δι' αποφάσεως τω 1699
18 Αυγούστου απεβαλε τας ενστάσεις των αστών ως εναντίας εις

( 1 ) Libro d' oro dell' isola di Zante σολίς 13+ Ορα δε την συμφωνίαν εν
τοις όπισθεν ένδεικτηρίοις.
 257

τα προδιαταχθέντα, και τα διατηρούμενα έθιμα κατά τε την Κέρ

κυρας και Ζάκυνθον , και απηγόρευσε του να φέρωσιν ονόματα και
τίτλους επιτρόπων, και αρχηγών οι αστοί, και να ποιώνται παρα
στάσεις και μομφής δι' ιδίων εκλεγομένων προσώπων έκ της ασα
τυκής κλάσεως ( 1 ).
Τοιαύτη ήν εν γένει η καταστασης των νήσων. Εν τοσούτω πολ
λά των δηθέντων ατοπημάτων επηνόρθωσαν προβλεπται και πρε
σβευται ζαλωται του κοινού καλού. Κατ ' εισήγησιν του γενικού
προβλεπτου των νήσων Μικέλου διαδεχθέντος εις την αρχών τον
Νικόλαον Βινδραμινον, επέμφθη πρεσβεία της κοινότητς : Κερκύρας
εις Βενετίαν. Οι δε πρεσβεύσαντες Μιχαήλ Διγιώτης και Ι.Σιχαήλ
Ιουστινιάνης ενέτυχον 1 ον η δικογραφία των εγκλημάτων να α .
ταστρώνεται υπό του Βαΐλου και των συμβούλων, και μετά τε:
τραε τείας αποστέλλονται εις το αρχειοφυλακείον της κοινότητος .
2.ον Εν τοις κενοίς εκκλησιών και μονών προτιμώνται τον ξέ
νων οι αυτόχθονες ιερείς. Ααβών ακολούθως την γενικών αρχών
των νήσων και μετά την αιχμαλωσίαν της Κρήτης επιστρέψας στρα
τηγός Βενάρδος, παρεμύθησε τους εγκαταστηθέντας εν Κερκύρα
Κρήτας, διαταξας να δοθώσιν αυτοίς οικήματα και χρηματικα
βοήθειαι εις ανάγκας Επεμελήθη δε και της φρουράς Κερκύρας,
τακτοποιήσας αυτός και επιδιορθώσας τα ελλείμματα . Μεταρρύθμης
σεν επί το κρείττον το επίντον Κερκύρας και έπεσκεύασε τα
δημόσια πλοία προςθείς και καινά, ώστε αρκούντως προησφαλίσθη
πάσα επίθεσις εις τας νήσους παρά των Τούρκων, ών ή δύνα
μις επήρθη μετά την πτώσιν του βασιλείου της Κρήτης. Ως δε
ληστείαι πολλαι παρά των εν κατέργοις ναυτών επράττοντο ας
συστόλως, δι' ισχυρών επιταγμάτων και αυστηρών εκτελέσεων της
δικαιοσύνης περιέστειλε το κακούργημα . Περιώρισεν ωσαύτως τάς
καταχρήσεις των διαχειριζομένων το ενεχυριαστήριον Κερκύρας , οι
τινες είχον υπεξαιρέσει επέκεινα των 10,000 δουκάτων. Και πα
ρεχώρησε οικόπεδον, όπως επεκτανθή εύρυχωρότερος ο ναός του
άγου Σπυρίδωνος, προς όν Νικόλαος ο Πολίτης ευγενής και εις
των πλουσιωτέρων της Κερκυρας διά διαθήκης είχεν αφιερώσει
κανδύλαν ολόχρυσης 300 ουγγαν βάρους . Ευρύνας δε και την
αίθουσαν των υγειονόμων , απήλαυσε της ευγνωμοσύνης αυτών, ε
πιτεθέντων των οικείων οικοσήμων επί του τοίχους προς διηνεκή

( 1) Pojaco legsi municipali .

33
 1

258

μνήμην. Ούχ ήττον δε συνέιργάσθησαν και ο Δομήνικος Γρίτης

προβλεπτής και κατεπάνιος Κερκύρας και Ιωάννης Δαμόστος δια
χειριζόμενοι την δικαιοσύνην. Αυτοί κατέστρεψαν τας καταχρήσεις
των τοκογλύφων επί του ελαίου και των ενεχύρων. Και επί σι
τοδείας της νήσου έλαβον τα κατάλληλα μέτρα , όπως επέλθη ή
αφθονία ( 1 ) .
Ως δε η πολιτεία συνεχώς έποιείτο στρατολογίας ένεκα πλη
ρωμάτων, πολλάκις εγένετο τακτική επαρίθμησις των εγκατοίκων
και των προσόδων εκάστης νήσου. Εκ των πολλών τοιούτων κα
ταστοιχώσεων, άς ώφειλον να καταγράφωσιν οι προβλεπται , και
και κατά το τέρμα της αρχής αυτών να προσάγωσιν προς την
Γερουσίαν, διαλαμβάνομεν τινας των γενομένων παρά τον ις '. και
Iz '. αιώνα, και εύρομεν εν τω γενικά αρχειοφυλακείο της Βε
νετίας. Και της μεν Κερκύρας , όπελογίσθησαν οι εγκάτοικοι τω
1578, els 19,921 to 1888 , slc 19,635 1602 & 22,470
τώ 1641 εις 23,800 –το 1603 εις 25,460» και το 1616
εις 17,056 . Της δε Ζακύνθου τώ 1358 , είς 21,500 –το 1878 ,
εις 22,5 43 τω 1670 , εις 28,492 . Της Κεφαλληνίας εν βραχυ ·
τάτω υπερηύξησεν ο αριθμός διέτι, ενώ το 1601 απαριθμήθη.
σαν 30,898 και τα 16 20 εις 50,000, Ιερώνυμος ο Μένιος $

προβλεπτής Κεφαλληνίας τω 1 660 κατέγραψε εν τω προς τον

Δόγην επισήμω αυτού εις 70,0000 των οποίων οι μεν 20,000
εδύναντο να πληρώσωσιν έως επτά κάτεργα ( 2) . Ωσαύτως εση
μειώθη και η πολυανθρωπία των μικροτέρων νήσων. Και της μεν
1θάκης το 1822 ελογίσθησαν εις 2,500 , των δε Κυθήρων τω
1578 εις 3,26 2.
A ! πρόσοδοι δε κατεστοιχώθησαν εν διαφόροις έτεσιν . Μάρκος
και Μολίνος εν τη εκθέσει των 1890 γράφει περί Κερκύρας ότι
το ετήσιο εισόδημα δεν υπερέχει τάς 11,000 δουκάτα τα δε
ταμεία Ζακύνθου και Κεφαλληνίας αναπληρoύσι τα ελλείποντα
κατά τα χρειώδη του οπλιστηρίου της νήσου. Αναχωρών έκ Κο
ρυφών κατέλειπον εν τώ ταμεία 3 0,290 δουκάτα , εξ ών αι μεν
10,881 ως εκ του λογισμού των σιτηρών επέμφθησαν προς την
όμετέραν Γαλληνότητα δια προμύθιαν παξιμαδίου ( διπύρου bis-.
1

( 1 ) Marmora VIII—Pojaco T. 2 , 339.

( a) Dispuccio di Gerulamo Minio Provveditore di Cefalonja ( Archivio gey
neralizio di Venezia.
 259.

cotto): άλλαι δε 9670 μένουσιν εν παρακαταθήκη επί αγορά

σιτηρών . Ανδρέας δε ο Πριούλης προβλεπτης Ζακύνθου, το 1859
υπελογίζετο το εισόδημα Ζακύνθου δουκάτων 8,776 εκ δεκάτων
και τελών, το δε του σίτου εις κοιλά 1,400, το της κριθής.
180 , και το της βρώμης 223 Επαυξάνει δε τον αριθμόν τού
τον τώ 1882 Βερνάρδος και Κονταρίνης, υπολογισάμενος το επι.
της διετείας αυτού εισπραχθέν τέλος, 3,277 , το επιπρόσθετον της
σταφίδος του νέου προϊόντος της νήσου, και εκαλείτο Ιταλιετί ηuova
imposta. Λαυρέντιος και Κόκκος τω 1894 καταγράφει το εισό
δημα εις 15000 δουκάτα, εξ ών αφαιρουμένων των μισθοδο.
σιών και άλλων δημοσίων δαπανών, έμενεν καθαρόν 5,000. Με
τ' ου πολύ και Φραγγίσκος ο Δορεδάνος ανεβέβασεν αυτό είς 25,000,
και δεικνύει την ταχείαν της νήσου επίδοσιν εις γεωργίας και πο
λυανθρωπίαν . Της Κεφαλληνίας το εισόδημα υπολογισθεν ενωμέ
νον μετά της Ζακύνθου υπό Αντωνίου Δαπόντου . ευρέθη εις. 100,000
δουκάτα. Και περί τούτου και αυτός λέγει,-ως η Κέρκυρα εξέχει
διά τα φρούρια, ούτω. Κεφαλληνία και Ζάκυνθος διά τάς προσό .
δους . Αγγελος δε ο Ιουστινιάνης την ιδιαιτέραν της Κεφαλληνίας
πρόσοδον κατά το 1626 oπελογίσθη εις 36,000 δουκάτα . Τού
των αι μεν 24,000 ιδαπανώντο εις μισθούς των αξιωματικών
του στρατού , και των επαγγελματικών αι δε λοιπαι 13,000
μένουσαι καθαραι, μετεφέροντο εις το γενικών ταμείον το εν
Κερκύρα. Επί τοιαύτη έπαυξήσει συνέτεινεν και φιλοπονία των Κε.
φαλλήνων, και η επίδοσης αυτών εις την ναυτιλίαν . (0)
Εκ της καταστοιχώσεως δε ταύτης συνάγομεν υπόσον επηυξά
νετο οσημέραι η πολυανθρωπία και τα εισοδήματα των νήσων.

(1) Relazione di Anzolo Giustiniani provveditore di Cefalonia del 1626

" La gente più bassa, che per la descritione ho fatto fare, ascende fino qua
ranta mille in tutto, e da fatti sono persone 10 000 circa , com' essa é fe.
roce et habile a tutte le cose, cosi non ha altro esercizio che l'agricole
tura, della quale si servono piuttosto per trattenersi, che per augumentare
le loro fortune, servandoli la benignità della natura non meno per madre
cortese , che per ballia accurata delle loro fatiche, negligendo loro qualsiasi
accuratezza, per il che non ha mai volnto il pubblicare e l'ammonir et
” esortar ; perchè sia eseguita la deliberazione della Sercnità Vostra per
gl' impianti degli olivari, che riuscirebbero ottimamente, ma in somma non
vogliono altro che l' ordinarie loro operazioni , anzi che quelli che sono
costituiti nelle rive del mare ben spesso lascian, l'agricoltura, e si pon
gono velle barche, colle quali dandosi a rapine, a spogli, corvi, vivono
con quella licenza, che non ritardata, al sicuro bisogoa in breve condarsi
. a perigliosa guerra co' Turchi, o a lagrimerole infectione. ,
 - 960

Ταύτα δε άλλως δεν ήθελον συμβαίνει , εάν μή πατρική κυ •

βέρνησης και ευσυνείδητος διαχείρησις μετήρχετο πάν νόμιμον και
δίκαιον μέτρον, όπως προάγηται η βελτίωσις είς τε την περιου
σίαν, και την ασφάλειας των πολιτών. Και ναι μεν οι περιγρα
φέντες θόρυβοι εκ της τε αταξίας και υπερισχύσεως των προυχό -
των εδυσκόλευαν τα προς ευημερίαν των οικητόρων προνοήσεις
παρά της εξουσίας. Πολλάκις αι διενέξεις και αλληλομαχιαι των
εγχωρίων εις αμηχανίας κατέφερον τας Βενετικές αρχές, και οι
διαχειρισται ενίοτε δεν απηλλάττοντο μομφής περί τε ανικανότητα
και ιδιοτέλειαν. Αλλ' οιαδήποτε ήσαν αι καταχρήσεις αύται παρα το
του δημοσίου και ιδιώτου, δυνάμεθα να βεβαιώσωμεν ότι αι
νήσοι εύπορούσαι και ασφαλιζόμεναι καθ' όλην την διαληφθείσαν
χρονικήν περίοδος του ις '. και ΙΖ' . αιώνος , ουδεποτε εστερήθησαν
της απαιτουμένης προνοίας, οίαν η νόμιμος κυβερνήσεις της Βενετι
κής πολιτείας, ώς εξέχουσα παντός άλλου Χριστιανικού εν Ευρώπη
κράτους περί τε ελευθερίας και εύνομον διαχείρησιν, προθύμως εδα
ψίλευεν αδιακρίτως προς πάσαν υπείκουσαν εαυτη χώραν . Εν ακο
λουθοις δε κεφαλαίοις θέλομεν εκθέσει , οίαν πρόοδον οπισθοδρό
μησιν έφερεν ο χρόνος κατά την δημόσιον διαχείρησιν των νήσων
επί Βενετοκρατίας .
 2645

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ .

Ελλήνων υποδουλωμένων διάθεσης προς την Βενετίας-Αποι

χία Μανιατών εις Τοσκάνην -Αλλη εις Κόρσικα–Υπερο
ψία των Τούρκων κατά Χριστιανών - Πόλεμος κατά του
Αυτοκράτορος της Γερμανίας -0 Σοβιέσκης σωτήρ της
Ευρώπης - Σύνδεσης Βενετίας μετά της Αυστρίας, 11ολω .
νίας και του Πάπα κατά οθωμανών- 0 Βενετοαουστρια
κός πόλεμος των 16 84 κατά Τουρκίας . Μοροζίνης στρα
τάρχης του πολέμου --Συνδρομή, πολεμική και χρηματική
νησιωτών εις τον πόλεμον --Αφιξις Μοροζίνου εις Κέρκυ
ραν- Επιθεώρησης του στρατού - Κάτεργα νησιωτικά
Ιππότης Κοκκίνης , Αγησίλαος Σιγούρος, Ιωάννης Μετα.
ξας, και Νικολαος ΓΠινιατόρος οι κατ εργοκύραι -Ευστά
θιος Ρωμανός Μανέτας και λαφυραγωγός –Εκπλευσις της
στρατιάς πρός κυρίευσιν της νήσου Λευκάδος Ελευσις
Μοροζίνου εις Κεφαλληνίας και είσοδος εις Αργοστόλιον
-Λογομαχία Τυπάλδου αρχιερέως και Λατίνου επισκό
που - Απόβασης του στρατού εις Δ.ευκάδα Συστρατία
νησιωτών εις αγίαν Ταύραν –οι αρχηγοί Δελαδέτσιμας ,
Μεταξάς , Λενος, Κουτούβαλης , Κομούτος , Βαρβάτης και
Μεδαίος -Χωρογραφία Λευκάδος--Πολεμικά επιχειρήμα
τα Ρωμανού Μανέτα–Επιστολή Μοροζίνου και απάντη
σις Βεκίρ-Αγά – Εναρξης της προσβολής Αμυνα και
καρτερία των πολιορκουμένων – Ελευσις επισκόπου Τυ
πάλδου εις το στρατόπεδον - Ενίσχυσης της επιθέσεως
Αποστολή Μεταξά μετά Κεφαλλήνων κατά Πρεβέζης -
Πτώσης του φρουρίου Λευκάδος -- Κατοχή επί Μεγανήσι ,
Κάλαμος , Αρκούδι, και τα λοιπά νησίδρια - Κυβερνήται
 962

Λευκάδος - Υποταγή των περιχώρων Βονίτσης . Ξηρομέ.

ρου και Βάλτου - Επιχείρησης κατά Πρεβέζης - Υποταγή
Αιτωλικού και Μεσολογγίου - Κινήσεις εν Ηπείρω εκ
Κερκύρας - Αγγελος Σομίλας όμύνεται υπέρ Βενετών
εν Ηπείρω -Επιστολή στρατάρχου Μοροζίνου προς τον
φρούραρχον Πρεβέζης - Αλωσις Πρεβέζης - Μάχη δοθείσα T
υπό Δέχιμα περί το λουτράκι του Καρβασαρά – Νίκη και
αξιώματα του Δέκιμα Επιστροφή του στρατάρχου εις
Κέρκυραν δι' εκχείμασιν - Ευτυχή αποτελέσματα των ε .
πιχειρημάτων της εκστρατείας .
1
Η

Σ.Σ.
τάδιον ευρύ δόξης και άνδρείας ανοίγει και Πελοπόννησος και
άλλαι Ελληνικαι χώραι προς τους ευημερούντας νησιώτας υπό τας
πτέρυγας του λέοντος της Βενετίας . Η πολιτεία και του ελυπήθη
σφόδρα στερηθείσα το δεύτερον βασίλειον της , έχαιροφυλάκτει ένα
επανέλθη εις την προτέραν Ισχύν, και να εκδικηθή το αίμα το
σούτων χιλιάδων Χριστιανών θυσιασθέντων επί των προμαχώνων
της νήσου του Μίνωος. Οι Ελληνες δυσμενεστάτως εφέροντο κατά
των βαρβάρων κατακτητών. Αι άλλοτε υπό την Βενετικής προσ
τασίαν γέαι χλοηφόροι κατεχερσώθησαν. Ολόκληραι κώμαι και πό .
λεις κατερημώθησαν. Πανταχού της Ελλάδος εφαίνετο λειψανδρία
και ηκούετο στεναγμός υπό βάρος βαρβάρου ζυγού περιεφρονείτο
η Χριστιανική πίστις ήθετείτο ο νόμος. Ολόκληραι συνοικίαι εμε:
τανάστευον, αιτούμεναι το έλεος των Χριστιανών ηγεμόνων και
του Πάπα, όπως και ταϊς χώραις και κατά τους νόμους αυτών
ζήσωσι και αποθάνωσι. Μετ ' αυτών διαμνημονεύονται και οι Μα
νιάται, οίτινες πέμψαντες πρότερον ικετηρίαν προς τον Πάπαν,
ένα δέξηται αυτούς εν τώ οικείο κράτει, έμετανάστευσαν εις Το.
σκάνην επί του μεγάλου Δουκός Κοσμά Γ'., και κατώκησαν τα
χωρία Κασσάλαπιν και Βιβώνας της Επαρχίας Ουολουτέρρας (1677
έτη) ( 1). Αλλοι μετ' ολίγον απέβησαν εις Κορσικήν, και κατό

(1 ) Brussoni II, XX - Valliero della guerra di Gandia II, VI - Mourto

ξύδου Ελληνομνήμων 267,
 263

Νησαν δύω κώμας και τινες εκ Μεσσηνίας μετώκησαν εις Σαρδι

νίας και Κορσικήν (1 ). Αι διαμένοντες εν Πελοποννήσω συνενοούν .
το μετά των εν ταις νήσοις του Ιονίου Βενετικών αρχών,, και
έδηλούντο πρόθεσιν του να δράξωσιν όπλα , και συναγωνισθώσι με
τα της Βενετίας κατά του κοινού εχθρού της Χριστιανοσύνης . Ο
Πάπας συνήργει και ήρέθιζε τους Ευρωπαίους ηγεμόνας κατά των
απίστων , οίτινες τοσούτο διά τας κατά Βενετών και άλλας νί
κας υπερηφανεύθησαν , ώστε συνεννοούμενοι μετα των Ούγγρων αν
τιπραττόντων κατά του Αυστριακού ηγεμόνος , είχαν φθάσει πο
λεμούντες μέχρι Βιέννης , και ήπείλουν να καταπέσωσιν εφ' όλης
της Ευρώπης, και καταβυθίσωσιν αυτήν εις την βαρβαρότητα. Ιωάν
νης και Σοβιέσκης βασιλεύς της Πολωνίας αναχαιτίζει την ορμήν
των αγρίων ορδών της Ασίας. Και ο Ποντήφιξ Ιννοκέντιος ΙΑ'.
γίνεται ο αρχηγέτης της συμμαχίας , δι' ής ο Αυτοκράτωρ της
Γερμανίας Δεοπόλδος , ο βασιλεύς της Πολωνίας Σοβιέσκης , και η
Βενετία συνδέονται , ίνα εκδικηθώσι τας προσβολής των απίστων
κατά της Χριστιανικής Ευρώπης Η συμμαχία αύτη, λέγει ο ισο
τορικός Αμερ (2), ήτον ιερά, διότι εγένετο επί προασπισει πιο
στεως, ελευθερίας και πολιτισμού της Ευρώπης κατά της Οθω
μανικής βαρβαρότητος . Διό διατηρήσατο θέσιν σταυροφορίας , ήτις
περί τους χρόνους εκείνους ήταν άχρηστος . Εγένετο δε αποτελε
σματικωτέρα της προτέρας συμμαχίας, ήτις συνδρομή ενός στο
λου εκ νηών Παπικών , Ισπανικών , Γαλλικών και Βενετικών εξέ
πλευσεν εναντίον των ναυτικών μοιρών και των λιμένων της Οθω
μανικής Αυτοκρατορίας .
Τοιαύτης φύσεως ούν όντος του διακηρυχθέντος τούτου πολέμου
( 1684 έτη) υπό της Βενετίας, ώφειλον εις τον υπέρ Χριστιανω
σύνης και πολιτισμού τοιούτον αγώνα να συνδράμωσι και οι νη
σιώται του Ιονίου. Το όντι ώφθησαν εν τοις πεδίοις των μαχών,
και κατά τας διαφιλονεικουμένας θαλάσσας υπό των στόλων, Κερ
κυραίοι, Κεφαλλήνες και Ζακύνθιοι να οδηγήσει στρατιάς, και ο
πλίζωσιν ιδία δαπάνη πλοία , να συνεισφέρωσι χρηματικές δωρεάς,
και να διαπέμπωσιν εφόδια. ο ενθουσιασμός αυτών επηύξανεν επι
το μάλλον, καθ' όσον μαχόμενοι από την σημαίαν του αγίου Μάρ

(1) Rodottà del ritu greco in Italia V : III, 13 - Villemain compendio

storia della grecia .
(°) Hammer LVII 139.
 264

κου, συνεμερίζοντο της δόξης, ήτις νικηφόρος έστεφε τα τρόπαια

της πολιτείας, όσα εν Πελοποννήσω , Ηπείρα και ταϊς νήσους της
Ελλάδος διεγείροντο υπέρ της Χριστιανικής πίστεως και της α
νακουφίσεως του δουλωθέντος Ελληνος Φραγκίσκος ο Μοροζίνης και
τοσαύτην πολυπειρίαν και γενναιοψυχίαν μετά ουχί ελάσσονος συ
νέσεως επιδειξαμενος εις το διοικείν τα του πολέμου κατά τον
προλαβόντα πόλεμον του βασιλείου της Κρήτης , τάσσεται γενικός
στρατηγός παρά της πολιτείας κατά Bαρβάρων. Η Γερουσία εκπλη
ρούσα τας προς τους συμμάχους υποχρεώσεις, παρεσκεύασε στόλον
ισχυρών 24 νηών , 23 κατέργων, και 6 γαλιανίων . Συνέταξε στρα
τιαν, έκ συνταγμάτων στρατευόντων υπερθαλασσίων , υπερβορείων
και Ιταλιωτών. Διέταξε την σύνταξιν ενός σώματος στρατιωτικού
εκ δύο χιλιάδων ανδρών Ελλήνων στρατολογουμένων εκ Ζακύν
€ου, Κεφαλληνίας και Κερκύρας ( 4 ). Και εγκατέστησε μοίραρχον
των μεν κατέργων τον Ιάκωβον Κορνάρον , τον δε νηών τον Αλέ .
ξανδρον Μολίνον , και γενικών φροντιστην καταλυματίας και ταμίαν
τον Γεώργιος Εμoν, στρατηγόν δε του πεζικού Νικόλαος Στρα
σούλδoν εκ Φραουλίου . Το συμβούλιον Κερκύρας επιποθούν τοιούτον
πόλεμον, αυθορμήτως προσφέρεται συνδρομής προς τον αρχιστρά
τηγου 10,000 δουκάτων. Και επί τη εγκαταστάσει τοιούτου πο
σου εψήφισε την επί δημοπρασίας πώλησιν των κοινών επαγγελ
μάτων. Ο αρχιστράτηγος εκ Βενετίας δι' επιστολής ευχαρίστει την
κοινότητα , και προέτρεπε τους συνδίκους της πόλεως Κορυφών,
ένα χορηγηθή εν μετρητοίς το πλείστον του ποσού της μεγαλο
δωρίας. Τα αυτά έπραξε και η κοινότης Ζακύνθου πλουσίως συ
νεισφέρασα 9,000 δουκάτα, πωλήσασα τα επαγγέλματα επί δύω
έτη πρότασιν των τότε συνδίκων Ευσταθείου Γαρζώνη, Ιωάννου
Φλεμοτόμου και Γεωργίου Μονδινου (2).) Η δε Γερουσία ευχαρι

( 1 ) Cappelletti L. XVI, VII . -Garzoni dell' istoria veneta, II, 62 ,

( 2) Ιδού ο κατάλογος των πωληθέ των επαγγελμάτων
Litre Sig . giustizieri per adui due Reali 200 per cadauno fanno Reali 600 .
Litre sig. giudici della C. M. per anni due Reali 40 per cadauno fanno
Reali 120 .
il cancellier. di essi sig. giudici Reali 3o per anni due.
il cancellier dell Sig . provved . alla Sanità Reali 240 per anni due .
il cancellier de Sp . Comunità Reali 40 per anni due.
lifapno
due ReSig. Proved, alle vettovaglie Reali po per cadauno per anni due
. 120 .
li due sanseri reali 50 per cadauno per anni due fanno Rea, 100,
 205

στούσα έγραφε προς την κοινότητα. - Δαβόντες ήμείς την πλους

σιοδωρίαν της κοινότητος υμών διά της πωλήσεως των επαγγελ :
μάτων, εκφράζομεν τα ευχαριστήρια της Γερουσίας ποός τους πιο
στοτάτους ημίν υπηκόους και εκδηλούμεν ότι θέλει διακρατήσω »
μεν εν τη μνήμη όλας τας προλαβούσας αγαθοεργίας αυτών μετά
της παρούσης διά τον αξιέπαινον ζήλον υπέρ πίστεως και του
ηγεμόνος. Επικυρούμεν δε τα πραχθέντα υπό του Γενικού προ•
βλεπτου της θαλάσσης Κορνέρου, επί των αιτήσεων της κοινό
τητος Ζακύνθου , όπως απαλλάττωνται του λοιπού εκ πάσης σω
ματικής ποινής εν τε τώ κατέργων και της άλλης της βαλλο
μένης διά του βασανισμού των εκτεινάξεων του σχοινίου (gli
scansi di corda). Ολοι οι βοηθούντες δια συνδρομής χρηματικής ,
και οι αγωνιζόμενοι τον κίνδυνος κατά τας παρούσας πολεμικές
περιπτώσεις (1 ).
Αφιχθείς εις Κέρκυρας , όπου κατέπλεον αι Τοσκανικαί αι Παπιο
και και αι Μελιταίαι νήες, ο γενικός στρατηγός Μοροζίνης απιβι.
βάσθη μετά της συνήθους προπομπής και παρατάξεως επί της προς
κυμαίας τευ αγίου Νικολάου . Ο λατίνος επίσκοπος Βαρβαρίγος ήμ»
φιεσμένος την αρχιερατικήν στολήν μετά της μίτρας και του φελο
νίου , και σκεπόμενος υπό ουρανίας κρατουμένης υπό των συνδίκων ,
υπεδέχθη τον στρατάρχη κατά την αποβάθραν, όστις γονατίσας επί
κοκκίνο προσκεφάλω τεθειμένη επί τάπητος, ησπάσθη τον σταυρόν
του αρχιεπισκόπου. Ευθύς δε πορευόμενος υπό την ουρανίαν ο στρα
τάρχης, και παρακολουθούμενος υπό του λατινικού και του Ελλη :
ικού κλήρου , και απάντων των διά ξηράς και θαλάσσης αρχών
Βενετών και συμμάχων , επορεύθη εις την εν τη ακροπόλει λατινι
κήν εκκλησίας της Θεοτόκου (La Madonna del Carmine), και α .
νέβη τον άντικρυ του επισκοπικού παρεσκευασμένον θρόνον. Ο αρ.
χιεπίσκοπος εποιήσατο τάς συνήθεις δεήσεις, ενώπιον του αρταρίου ,
τας αυτάς επαναλάβοντος ελληνιστί και του μεγάλου Πρωτοπαπά
Κερκύρας. Είτα οι σύνδικοι Κερκύρας επί δίσκου προσήγαγον τω

il deputato alla stradiera per anni due Real. 100.

il deputato alli bacelli Reali go, per anni due.
il scontro per la campagna Reali" 3. per anni duc,
oltre la carica del fortico se si at trovanno esibitori.
et ballotata la sudetta parte ebbe balle
pro 106 - Contra 6 .
(1) Stampa della fedelissima città del Zante a . 213.
34
 206

στρατάρχη τάς κλείς της πόλεως γονατίσαντες ενώπιον. Εξελθόντων

δε του ναού, προηγείτο μεν και τελετάρχης (cerimonista), παρεί
πετο δε και απλούς κλήρος . Ο δε στρατάρχης εν τω μέσω των
συμμάχων, στολάρχων, φορών την μεγάλην αυτού κοκκινοφόρον τί
βεναν, ής τα κράσπεδα εβάσταζον οι θαλαμηπόλοι (paggi ), και
κρατών την μεγάλην αργυράν ράβδον, διήρχετο μεθ' όλης της συ .
νοδίας των αξιωματικών εκ της παραταχθείσης γραμμής του πεζι.
κού από του ναού μέχρι του στρατηγικού οικήματος (genera lato),
παιανιζούσης της μουσικής, και ζητοκραυγoύντος του πλήθους. Εί
σελθών εις την μεγάλην αίθουσαν , εδέξατο τας προςαγορεύσεις α.
παντων των εν τέλει ξηράς τε και θαλάσσης. Την επιούσαν επιθεώ .
ρησε τον στρατός και ανταπέδωκε τας κατ' έθιμοταξιαν επισκέψεις
προς τους ξένους ναυάρχους , και παρεσκεύασε τα της εκστρατείας .
Καθ' ημέραν δε συνέρρεαν στρατιωτικά σώματα πανταχόθεν εις Κέρ
κυραν, ής οι πολίται προύχοντες και χωρικοί ευχαρίστως κατελέ
γοντο εις την στρατιάν. Μεταξύ δε των συνδραμόντων προσήνεγκε
την υπηρεσίας Ευστάθειος Ρωμανός τουπίκλης Μανέτας, επιτήδειος
καταδρομείς, ός εκλέχθη παρά του στρατηγού αρχηγός του επί
καταδιώξει και λεία στολίσκου. Προς τούτοις έπεμψαν και αι νή.
σοι οικεία κάτεργα, ών κατεργοκύραι εκλέχθησαν παρά της κοινό
τητος εκάστης νήσου, του μεν Κερκυραίου και ιππότης Γεώργιος Κοκ:
κίνης , του δε Ζακυνθίου και ιππότης Αγησίλαος Συγούρος , και του
της Κεφαλληνίας Αναστάσιος Μεταξάς , και Νικόλαος Πινιατόρος ( 1 ).
Ως δε ανηγγέλθη ότι ώφθησαν στρατιωτικά πλοία περί το
νησίδριον Σάζινον, ωρίσθη ο ναύαρχος των ιπποτών της Μάλτας
μετά του Ρωμανού Μανέτα να εκπλεύση είς καταδίωξιν. Είτα
ο στρατάρχης επισκεφθείς τα φρούρια Κερκύρας, διέταξε επισκευής
και επέκτασιν. Ακολούθως πολεμικού συμβουλίου γενομένου περί
του επιχειρήματος, απεφασίσθη η κατάκτησις πρώτος της νήσου
λευκαδος , ώς επωφελεστάτης ου μόνον δια τον εξολοθρευμόν των
ενταύθα εμφωλευόντων πειρατών , αλλά και διά τήν θέσιν εις πάν
επιχείρημα επί της απέναντι Ελληνικής στερεάς, και της περί
αυτήν θαλάσσης. Επί τούτω διετάχθησαν και Βαπτιστής Μεταξάς,
όστις προεβιβάσθη εις βαθμών ταγματάρχου και Αγγελος και Δε

( 1 ) Localelli Historia della Veneta guerra in levante contro l'impero

ottomano 1684-1699- σελ. 18 και 48, όπου ονομάζει τον κατεργοκύρης Μεταξάς
Ιάκωβον και ουχί Αναστάσιον, ώς εύρητα εν τοίς εγγράφους τους οικογενείας.
 267

λαδέτσιμας Κεφαλλήνες μεν αμφότεροι, και αμέτοχοι των επι

κρατουσών εν ταίς νήσοις διαφωνιών, ώς λέγει ο Λοκατέλης να
στρατολογήσωσιν εκ Κεφαλληνίας και Ιθάκης αυτόχθονας, και κα.
ταστήσωσι σώματα οπλοφόρων , ούς ώφειλον να μεταφέρωσιν εις
τα πεδιά της μάχης, επιδειξoμένους άνδρείαν και πολεμικής ικα
νότητα ουχ ήττονα επί παρελθόντων κινδύνων. Αποπλευσάσης δε
της στρατιάς εκ Κορυφών μετά τάς δεήσεις υπέρ ευοδώσεως εν
τω ναώ του αγίου Φραγκίσκου, και κατασχούσης παρά ταϊς Βε
νίτσαις κώμη απεχούση της πόλεως επί πέντε μίλια, ελήφθησαν
επιστολαί , αναγγέλλουσαι , ότι όλον το πέλαγος το ιόνιον μέχρι
των νήσων Σαπιέντσων παρηνωχλείτο υπό πειρατικών πλοίων, και
ότι εξέπλευσαν τέσσαρα πλοία Τουρκικά και εφοδίαζαν Χιον, Μυ
τιλήνην , Κρήτης και άλλα παράλια οχυρώματα. Δια ταύτα ή
στρατιά ετάχυνε να επιπλεύση είς αγίας Μαύρας και προσχούσα
εις τον λιμένα Δέματα , απεβιβασε στρατόν, πυροβολικόν και τα
λοιπά χρειώδη της επιθέσεως. Ταυτοχρόνως έφθασαν και τα στρα
τιωτικά σώματα των νησιωτών συμπoσoυμένων εις 2,000 και
επέκεινα . Και των μεν Κεφαλληνων και Ιθακησίων ηγείτο ο Με.
ταξάς, ο Δέκιμας, και Αναστάσιος Ανινος, των δε Ζακυνθίων
Ιωάννης ο Κουτούβαλης και Νικόλαος Κουμούτος, και των Κερ:
κυραίων οι ιππόται Βαρβάτης και Ιωάννης Μιδάνος, οίτινες συ
νηλθον μετά του στρατηγού των πεζών Στρασούλδου ( 1 ). Τούτοις
συμπαρευρέθη κατά την απόβασιν και Σταματέλος Καπνίσης Ζα •
κύνθιος ευγενής, οπλίσας μίαν γαλέαν με 80 άνδρας ιδία δα
πάνη ( 2).
Διηγείται και ιστορικός Λοβέρδος ότι ο στρατάρχης Μοροζίνης
πρίν μεταβή εις αγίας Μαύραν, έπλευσεν εις Κεφαλληνίαν. Θε
λήσας δε να ποιήσηται πάνδημον είσοδον εις Αργοστόλιον προσ
εκάλεσε τον τότε αρχιεπίσκοπον. Κεφαλληνίας Τιμόθεον Τυπάλδον
μετά του κλήρου εις την προπομπήν. Τελουμένης της πομπής,

( 1 ) Lucatelli áv. 51 .
( a) Copia tratta dal libro diversorum del N. A. I. Girolamo Donna ta
provveditor del Zante, esistente in quest' archivio: ένθα εύρηται Γιάννης Κου .
τούβαλης και Σταματέλος Καπνίσης ήλθον με μίαν γαλιόταν θεληματικώς και με έξο
δά τους αρματωμένην με 80 ανθρώπους. Και αφού επροσκύνησαν την υψηλότητά του
τον Καπιτας γενεράλε Μοροζίνην, υπήγαν εις το ντισμπάρκο, όπου έκαμεν ο Στρα
σούλδος και έπραξαν ανδρειωμένα και με ζήλον , όσα επροστάχθησαν, και μάλιστα
εις το ασάλτο του κάστρου της Αγίας Μαύρας - Είναι δε και Ιταλιστί και μνεία.
 - 268

προηγείτο και ανατολικός κλήρος , και παρείπετο και λατινικός. Ακο

λούθως ήρχετο το επιτελείον του αρχιστρατήγου, όστις επορεύετο
εν τω μέσω των δύω αρχιερέων, του Λατίνου δεξιόθεν και του
Ανατολικού αριστερόθεν, σκεπόμενος υπ ' ουρανίας βασταζομένης υπό
των συνδίκων. Το διοικητήριον Κεφαλληνίας και άπαντες οι αξιω
ματικοί ήκολούθουν όπισθεν του στρατηγού. Φθασάσης δε της πομ
πής εις την Λατινικήν έπιακοπής της Υπεραγίας , εισήλθον άπαν »
τες . Και εκάθισαν επί των προητοιμασμένων θρόνων και το αρχι
στράτηγος και ο Λατίνος επίσκοπος . ο δε αρχιερεύς Τιμόθεος,
επειδή ετοποθετήθη εις την κατωτέραν θέσιν μετά τους αξιωμα
τικούς τους τε εγχωρίους και τους στρατιωτικούς, ήναψεν εκ θυ
μού. Και μάλιστα ότι και τελετάρχης, επί της λειτουργίας δεν
προσέφερεν αυτώ να ασπασθη το Αγιον Ευαγγέλιον, ως είθισται
παρ' Ελλησιν. Οτε δε εκόμισεν ο τελετάρχης προς αυτόν την ει
κόνα της ειρήνης να ασπασθή , ως είθισται παρά λατίνοις , ψαλ
>

λομένου του αγαπήσωσε, ο αρχιερεύς απεδίωξεν αυτόν μετ' αγα

νακτήσεως. Απέστειλεν διο ευθύς τον αρχιδιάκονον προς τους συν
δίκους να αναγγείλη ότι θέλει ικανοποίησιν διά την πραχθείσαν
αυτό προσβολήν παρά του τελετάρχου, και ότι θα αναχωρήση
μεθ' όλου του κλήρου ετοίμου να τον παρακολουθήση. Μετά το
τέλος της λατινικής λειτουργίας και Αρχιερεύς Τιμόθεος παραστάς
τώ αρταρίω , και ποιήσας τας συνήθεις δεήσεις υπέρ της πολι
το
τείας, του άρχιστρατήγου και του στόλου επέκτεινε την χείρα
να ευλογήση. Αλλ' ο λατίνος επίσκοπος έκλαβών το τοιούτο ως
απρεπές και αθέμιτον έν τη εκκλησία του, εμπόδισεν αυτόν . Εκ
τούτου ήλθον αμφότεροι εις λογομαχίας και έριδας τοσαύτας,
ώστε και ανατολικός επίσκοπος μη ποιησάμενος την κατ'εθιμοτα
ξίαν προσκύνησιν πρός τάς άρχάς και τον επίσκοπον, εξήλθεν
μετά του κλήρου, των συνδίκων και απάντων των ορθοδόξων
Κεφαλλήνων και εγκατέλιπε μόνον τον λατίνον επίσκοπον και
τον στρατάρχην μετά των ομοδόξων. Παρεγκλήσεις δε και κα
ταβοάς κατά του επισκόπου Τυπάλδου εποιήσατο αμέσως προς
την εξουσίας και λατίνος επίσκοπος . Αλλ' ο Μοροζίνης αναγκαζό
μενος να πορευθή εις το πεδίο της μάχης , έδειξατο αδιάφορος
προς τας διενέξεις, και ευθύς απέπλευσεν εις Δευκαδα ( 1 ).
Βουλόμενος δε ο στρατάρχης να καταστήση εις αμηχανίαν τους

( 1) Loverdo VI.
 C
269

Τούρκους κατά την απόβασιν, ηθέλησε να επιτεθη αυτοίς διαιρέ »

σας τάς δυνάμεις εις δύω σώματα . Ωρισε μεν ούν, όπως το
εν μέν επιβιβασθή κατά την απέναντι στερεάν, το δε εις την νή .
σον . Οι Τούρκοι εκ τούτου εις τοσαύτην σύγχυσιν ετέθησαν, ώστε
μηδόλως αντιπαραταχθέντες εις τους επελθόντας, έκλείσθησαν εις
το φρούριον , και άφησαν ελευθέραν την απόβασιν. Ως δε έδυσκο
λεύοντο να προσορμίσωσιν αι νήες διά τα επικρατούντα τενάγη,
οι στρατιώται και τα χρειώδη απεβιβάζοντο διά λέμβων και πλοια .
ρίων. Και πρώτον μεν επελάγιζον τοις ποσίν ολίγον περί τας
ακτάς, και είτα ηναγκάζοντο να διαπορεύονται την άμμον επί
εν μίλιον , πρίν πλησιάσωσιν εις τα προάστεια της πόλεως, Εύ-.
θέως οι Τούρκοι ιδόντες αυτούς πλησιάζοντας έκοψαν την ξυλίνην
γέφυραν, ήτις συνεκοινώνει το φρούριον μετά της ξηράς παρά τη
λιμνοθαλάσση , και έκλείσθησαν. Εννεακόσιοι απηριθμούντο άπαντες
οι ως φρουροί οικούντες την νήσον. Τούτοις συγκατελέχθησαν και
άλλοι εκ Πελοποννήσου, Ναυπάκτου και Μαργαρίτου, ών ήρχε και
Δερβίς Αγάς, έχων υποτελείς άλλους πέντε Αγάδας εκ των πέριξ.
Διά βίας οι Τούρκοι προςελάβοντο και 300 Ελληνας. Εις το οχύ.
ρωμα απέσυραν οι εχθροί γυναίκας και παιδας και όλα τα εν
πολέμω ενίσχυρα. Το δε έρυμα ωχυρώθη με πεντήκοντα ογκώδη
χονδρά κανόνια και τεσσαράκοντα κατώτερα, και άφθονα εφόδια
τροφής και πολέμου. Εσχημάτιζε το κύριον φρούριον εν τετράγω»
νον ακανόνιστον με δύω περιτειχίσματα το εν εντός του άλλου
χρήσιμον εις αποσυρμός των αμυνομένων. Τάς εσχατιάς αυτού και
τείχον δύω τετράγωνοι πύργοι. Τα εξωτερικό περιβόλω συνήπτον .
το δύω προάστεια, έχοντα οικίας ξυλίνας έστεγασμένας με κερα
μίδας (1)
Απασα δε η νήσος, έχουσα περίμετρον 80 μίλια, περιελάμβανε
την γήν της Αμαξικής τότε πρωτευούσης της νήσου, και τριά
κοντα μίαν κώμην, άς ώκουν έως 9,000 ψυχαι, ός αριθμός φαι
νεται ελλειπέστατος προς τοσαύτην έκτασιν της όλης νήσου. Καί
τοι δε αι πλείονες των καρποφόρων γεών παραμελούντο, η γλυ
κύτης του κλίματος και η φυσική καρποφορία της χώρας προή.
γαγον εν αφθονία οίνον, έλαιον, μέλι, τυρόν, και όλα τα λοιπά

( 1 ) Relazione dell'acquisto di S. Maura da noi Francesco Morosini gen .

prov. per la serenissima republica di Venezia capitan generale . iv Mars
cians ανέκδοτον - έρα αυτήν όπισθεν εν τοις εγγράφους - εν,
 270

χρειώδη πρός ζωοτροφίαν, και εξαιρέτως σιτοφορίαν μεγίστην έ

παρκούσαν ου μόνον τοίς εν τη νήσω οικούσιν, αλλά και εις τας T
άλλας νήσους των πέριξ εξαγομένην. Εκ Λευκάδος, δι' ής επωνυ 1

μείται μόνον η χώρα προς διάκρισιν του φρουρίου, και καλείται Αγία 1
1
Μαύρα έκ τινος ναού προς την αγίαν ταύτην διεγερθέντος, μετέ
βαινον πεζώς εις το φρούριον δια τινος γεφύρας επεχούσης το υ.
δραγωγείον , και στηριζομένης επί 300 καμαρών. Εκ δε της αγίας
Μαύρας (φρουρίου) μετεβαινον εις την απέναντι χέρσον, ήτις συν
εδέετο διά τινος αμμώδους ταινίας κατά μήκος δύω μιλίων, δια
κοπταμένης υπό καναλίων με τέσσαρας γεφύρας ξυλίνας, και μίαν
πετρίνην. Αι γωνίαι των πλευρών του φρουρίου επροστατεύοντο υπό
χονδρών πυργωμάτων, ως και τα μεσοτειχίσματα . Κείται αυτό
επί ακροκορύφου περικυκλoυμένου από υδάτων, και περικλυζομένου
περί το βορειοδυτικόν μέν υπό του Ιονίου, κατά δε το αντίθετον
υπό μεγάλης λιμνοθαλάσσης ή έλους, ήτις και αυτη αποπερατού
ται εις την θαλασσαν. Τάφρος δε πλατεία 12 βημάτων, και βα
θεία 4και ποδών ήτον εσκαμμένη παρά τους πόδας του περιτειχί
σματος παραπλεύρως τόσον τού βλέποντος προς την Ηπειρον , όσον
και του προς την νήσον Λευκάδα (1)
Ο στρατός εκτός εκατον ιπποτών της Μάλτας, πολλών εθελον
τών και τινος ίλης ιππέων συνέκειτο εκ 10,000 πεζών, ώνV 300
εκ Ρώμης , 600 Φλωρεντινοί 1,000 Μελιταίοι 2,500 Κεφαλλήνες
και 1.9ακήσιοι , έως 500 Κερκυραίοι και Ζακύνθιοι. Επειδή ευτυ
χώς οι Τούρκοι δεν κατέστρεψαν τα εν τώ προαστείω οικήματα
οι αποβάντες κατέλυσαν εν αυτοίς . Διεύθυνε την πολιορκίαν ο Στρα
σούλδος. , έχων υπ' αυτόν την αποβιβασθείσαν μερίδα επί της στε
ρεάς , ενώ της επί της Λευκάδα ήρχεν ο αρχηγός του επιτελείου
Φραγκίσκος Σελβατικος. Ιερώνυμος δε ο Γαρζώνης ήν ο γενικός
φροντιστής των πολεμοφοδίων του Στρατοπεδου . Τας 12 Ιουνίου
ο Ευστάθιος Ρωμανός Μανέτας με 150 άνδρας Ελληνας αποβάς
εις Δέματα , εκυρίευσε το Χέλι, ένθα ήν το αγροκήπιον του Αγά
διοικητού Αγίας Μαύρας, και επί του οίκου ύψωσε την σημαίαν
του Αγίου Μάρκου , Αλλά αυτόν προχωρούνται μετά των οικείων
( 2 ) έκανονοβόλισαν εκ του φρουρίου άνευ βλαβης. Τοποθετηθέντων

( 1 ) Luglio i 13, 1684.

( 3 ) Vera relazione quanto occorse dopo la ressoluzione presa dalla
sulla di guerra tenuta in Corfù, con l'intervento del Cece S. Fran, More..
1
δε των πολιορκητικών μηχανών, ο Μοροζίνης πριν αρχίση επίθε
σιν απέστειλε την εξής επιστολήν
Ημείς Φραγκίσκος Μοροζίνης
ιππότης , επιτετραμμένος γενικός του
ισχυρού στρατού της Γαληνοτάτης
Πολιτείας της Βενετίας, προς υμάς
τον Βεκίρ Αγάν, λοιπούς Αγάδας ,
και κατοίκους της Αγίας Μαυρας .
Η πρωτίστη αιτία , ήτις ήνάγκασε την γαληνοτάτην πολιτείαν εις
το να συνενώση τους στρατους αυτής εν πάση ισχύς, προέρχεται
ότι ασεβώς διεθραύσθη η ειρήνη διά του ασύλου και της κατα
φυγής και εκ του τόπου τούτου παρέχονται εις πλοία βαρβαρων
πειρατών, και εκ των πολεμικών κινημάτων και πειρατειών, άς
τινας εναντίον των προσυμφωνηθέντων πράττετε υμείς , υβρίζοντες,
εχθροπραγούντες , και καταδιώκοντες ανυποφόρως πρόσωπα και πε5
ριουσίας των ημετέρων υπηκόων. Διό και δικαίως η οργή του
Θεού επέσυρεν εφ' υμών την φοβεράν δεξιάν, του γαληνοτάτου ανε
κή του και ενδόξου ημετέρου ηγεμόνος, ένα διαρρήξη κατά της κε
φαλής σας τους πρώτους κεραυνούς της εξαφθείσης οργής. Ως τώ
όντι ήλθομεν εκ του πλησίον να σας δώσωμεν την δεινοτέραν πλη•
γήν, εξ ης αναπόφευκτος έσεται και καταστροφή όλου του φρουρίου .
Πρίν δε εκτελέσωμεν ταύτην, έβουλήθημεν κατ'έλεος ούχί αξιόμιο
σθον παρ' υμών, να σας νουθετήσωμεν, ότι εάν μέχρι της τελευ
της ταύτης όλης της ημέρας μή αποφασίσηται το να παραχωρή
σητε το φρούριον εις τας χείρας ημών, δεν θα ελπίσητε το να α
πολαύσετε παρ' υμών ουδέν όφελος εξ ελέους και συμπαθείας. Αλλως
πως σας εκδηλούμεν ότι δεν θέλει είσθαι πλέον καιρός, και ότι
με πάσαν μηχανών και βάσανον θέλει μεταβληθή εις φλόγα και
αποτέφρωσιν όλον το τείχος. Και ου μείνη λίθος επί λίθου, ούτε
θελει λάβωμεν έλεος προς ουδέν γένος και ηλικίας, όπως διά της
θυσίας υμών, των οικογενειών , και της περιουσίας , και διά της

sini cap. gener , da Mar , per la Serenissima Repubblica di Venezia ecc .

capo da Mar , l'Ecce, gen . Corner, et Ecce Strasuldo gen dello sbarco,
con la quale si determino di andare alla conquista di S. Maara piena tutta
di corsari, che infestarono quelli mari, onde il Sabalo susseguente che fu
li 15 luglio l'Ecc. S. Cap. gen . con gli altri capi da mar suoi gentil
uomini, ed altri fecero la comunione generale nella chiesa di San France,
so in Corfu - ανέκδοτον έν τη Μαρκιανή ,
 879

δαχύσεως όλου του αίματος θέλει πληρωθή η ποινή όλων των 6.

μετέρων βαρβάρων κακοτροπιών .
Προς την επιστολής του Μοροζίνου εδόθη η εξης έγγραφος α
πάντησις παρά του Βεκάρ- Αγά .
Προς τον αξιοσέβαστος και έντιμον μεταξύ
όλων των εθνών του Μεσίου Καπετάν 1

στρατηγόν.
Αποδίνομεν και ημείς τα πρέποντα εις την μεταξύ μας φι λίαν
και καλήν ανταπόκρισιν και σας ευχόμεθα τα πολλά έτη.
Ελάβαμεν την επιστολήν σας και εννοήσαμεν τα διαλαμβανό
μενα. Εάν λέγητε διά τα πλοία της ανατολής , κάμετε ό ,τι στον
χάζεσθε αναγκαίον και εξεύρετε, αλλά το να μας διώξητε από
το σπίτι μας είναι κάθε άλλο τί . Ο Αυτοκράτωρ μας από την η
μέραν, οπού εκάματε τάς συμφωνίας, μάς επρόσταξεν ότι έως
τώρα να μην έχωμεν γελεώτας. Ημείς εστοχαζόμεθα, ότι σείς με
τον υψηλότατον Αυτοκράτορα μας έχετε φιλίας και έτσι και εί }
μεθα καλοί γείτονες . Αλλά σείς ένα μας ευρήτε αιτίαν , όπως μας
ζημιώσητε , ως σκοπεύετε , εφευρίσκετε τέτοιας προφάσεις. Ομως με
την χάριν του Θεού, όσοι κάμνουν το εναντίον εις ό,τι πρέπει,
απαντυχαίνουν την ανταμοιβήν. Ημείς έπεφυλάχθημεν από κάθε τι.
Και ο Αυτοκράτωρ μας έως τώρα (δόξα σοι ο Θεός), ετιμώρησεν
εκείνους, όσοι έπραξαν εναντίον της καλής ειρήνης, και ανταπο
κρίσεως, και ακόμη μέλλει να κάμη. Καθένας λοιπόν ας φυλάξη
την ημέραν του, διά να αποδείξη την εμπειρίας του εις ό,τι εί
ναι άξιος . Αλλην γραφήν έπειτα από ταύτην μή μας στείλετε επί
τούτου του προκειμένου .
Ο στρατάρχης άμα διά της ληφθείσης επιστολής έμαθε το ά .
μετάθετον των βαρβάρων, διέταξεν ευθύς την εκπόρθησιν του φρου -
ρίου. Εκανονοβάλουν αι κανονοστιχίαι του πολιορκητικού κατά του
περιβόλου , και κατεσπεύδετο να ανοιχθή χαλάστρα . Αλλ ' οι εντός
βάρβαροι ουχ ήττον καρτερικώς ήμύνοντο της επιθέσει των πολιορ
κούντων. Ενέκυψε όμως μέγας θόρυβος και αθυμία εν τοις ασθενέσιν.
Αι πανταχού κατεπίπτουσαι βόμβαι απετέλουν ερείπια, και διέδι
δον πυρκαϊάν. Αλλο δεν ηκούετο, ειμή βρυγμός και όλολυγμός παί.
δων, γυναικών και ασθενών εντρόμων και πληγωμένων. Αλλά τινές
των νεωστι ελθόντων Κεφαλλήνων δεν διατηρήσαντο τάξιν εν τω
στρατοπέδω. Εδόθησαν εις διαρπαγήν και κλοπήν των κατά την
στερεάν εγχωρίων . Κατεμηνύθησαν προς τον στρατάρχης ότι έως
 - 273

24,000 πρόβατα είχαν ληίσει . Και ταύτα μεν παρευθύς και στρα
τάρχης έκέλευσε να κατακρατηθώσιν . Οι δε ληΐσαντες Κεφαλλήνες
να αποβληθώσιν εκ του στρατού και αχθώσιν εις δίκης ( 1 ).
Εθεσε δε και δύω πλοία κατά τον πορθμόν του Δρεπάνου του
μεταξύ Λευκάδος και στερεάς , όπως διακωλύωσι τα Κεφαλληναϊα
πλοία τα μεταβιβάζοντα τας λείας, και συλλαμβάνωσι τους άρ
παγας. Εν τούτοις προσέγγισεν τα τείχη και ο Μανέτας μετά
των συν αυτα Ελλήνων μέχρι βολής κανονίου, και έκανονοβόλοι
και αυτός από το αντίθετον μέρος . Μετ' ολίγον έκπληξις μεγάλη
διηγέρθη εις όλον το στρατόπεδον. Ο Αρχιεπίσκοπος Κεφαλληνίας
Τυπάλδος ώφθη εν τω στρατοπέδω, άγων μεθ' εαυτού υπέρ τους
εκατόν πεντήκοντα Ιερείς και καλογήρους, και επρόσφερε την προ
σωπικής υπηρεσίαν εαυτού και του κλήρου εις τάς πολεμικές
χρείας του στρατηγού, διακηρύττων την χύσιν του ίδιου αίμα •
τος υπέρ της πίστεως και του ηγεμόνο ;. ο στρατάρχης μετά
σεβασμού έδεξιώσατο τον Αρχιεπίσκοπον και τον κλήρον δεκή
ρυξε την οικείαν ευαρέστησιν διά τε την προσφοράς και αφοσίωσιν
αυτού προς τον ηγεμόνα και την πολιτείας και παρεκάλεσεν
αυτόν να επιστρέψη εις την πατρίδα και να δέηται προς τον
Θεόν υπέρ ευωδόσεως και ενισχύσεως του στρατού, και την κα
ταστροφής των εχθρών της πίστεως και της Χριστιανοσύνης ( 2):
Οπως επαυξήση και τρόμος των πολιορκουμένων και Μοροσίνης , διέ
ταξε να παρενοχλή αυτούς με σφοδρών και ταραχώδη βροχήν
σφαιρών. Επί τούτω ετέθη το ναυτικόν εις παράταξιν να κανο
νοβολή το οχύρωμα, και ήνοίχθη χαλάστρα καθ' έν μέρος του

(1 ) Giunsero pure 3,000 Cefallonioti l'istesso giorno in soccorso , aspet

tandone alegni altri i quali nel progresso di tempo apportarono più male
che bene. Mentre la loro applicatione non era in altro , che in rubare e
svallegiare cotesti paesani sudditi del Turco, e per lo più christiani. Ha ·
venduli rubaio di 14 milla animali : si che per giorno capitavano doglia
anze avanti S. E. che mosso dal zelo e dall' equità mandò a seques (rare
questi animali , con ordine che si partissero tutte le barche, che erano ve

rute per trasportarli, havendo intenzione di castigare li rei, formar processi

• restituir li animali verso i loro padroni (εκ της ανωτέρας ανεκδότου vera re
lazione )-p% xzi Locatelli 50-58.
( 1) Loverdo VΙ - Εν δε τη ρηθείση relatione σημειούνται τα εξής:–il Vescovo
di Cefallovia venne a rivenire s. É. accompagnato con 150 preti greci sotto
pretesto di venir contro l'incarico . Ma la verità fù che era venuto per ri.
scuotere la X.a di quanto rubavano li suoi Cefallonioti. Ma vedute vane
le sue speranze, parti di subito con poca sodisfazione.B της ψευδο •
κρισίας του εκθέτου !)
38
 δ . 274

περιτειχίσματος. Οι Παπαλίνου και οι Μελιταίοι επροχώρησαν

μέχρι τού άστεος υπό τα τείχη, προσκαλούντες τους εχθρούς να
εξέρχωνται και συμπλακώσι. Το αυτό έποιούντο οι Ελληνες μα
χηταί. Προς το εσπέρας των 26 Ιουλίου και Μανέτας μετά του
λόχου του ετόλμησε, και επλησίασε την θύραν της πόλεως ήτις
ευθύς επυρηναλώθη . Ο Στρασούλδος προσπελάσας κλίμακα εις τα
τείχη, παρεκέλευσε να γίνη έφοδος παρά του επινήου στρατού,
ήν απώθησαν οι πολιορκούμενοι . Την επιούσαν αφίχθη μία γα
λεότα εκ Ζακύνθου γέμoυσα στρατιωτών Ζακυνθίων εθελοντών ,
όλοι νέοι και καρτερόψυχοι, οίτινες παρετάχθησαν αμέσως κατά
των εχθρών. Προήχθη δε και ο υπόνομος μέχρι των τειχών
διεκόπη το υδραγωγείον, όπως στερηθώσιν υδάτων οι πολεμού
μενοι και δραστηρίως ειργάζοντο όπως επιταχυνθη και πτώσις του
φρουρίου.
Μαθών δε και στρατάρχης ότι εν τω φρουρίω Πρεβέζης , ήτις
12 μίλια απείχεν εκ Λευκάδος , εισήλθεν μετά 300 ιππέων και
τινων πεζών και Σαβάν Πασάς, ώστε η φρουρά αυτής ήρίθμει περί
τους χιλίους, διέταξε τον συνταγματάρχης Βαπτιστήν Μεταξάς
να καταλάβη μετά των συνεπομένων Κεφαλλήνων τα μέρη ταύτα ,
και διακόψη πάσαν συγκοινωνίας και συμβοήθειαν μεταξύ αυτών
και των πολιορκουμένων εν Λευκάδι. Απέστειλε δε προς ενισχυσιν
των επιχειρημάτων αυτών γαλέας Μελιταίας και Παπικάς κατά
τον κόλπον της Πρεβέζης (Αμβρακικόν). Και ούτοι δια ξηράς και
διά θαλάσσης κανονoβoλoύντες , κατέστρεψαν τους εκτός του φρου
ρίου της Πρεβέζης έσκηνωμένους . Εν τούτοις Ελλην τις εκφυγών
λάθρα του φρουρίου Λευκαδος, ανήγγειλεν ότι οι Τούρκοι κατήν
τησαν εις αθλίαν κατάστασιν, και ότι ο φρούραρχος Βεκίρ Αγάς
κατασταθείς εις αμηχανίαν διά τα δεινά των πολιορκουμένων, και
μάλιστα των αχρησιμεύτων εν πολέμω, έμελέτα παράδοσιν του
φρουρίου. Διά ταύτα ο Στρασούλδος παρεκίνει τον αρχιστράτηγος
εις σφοδροτέραν καταπόνεσιν των πολεμουμένων . Οπως δε βιά •
σωσι και τους εν Πρεβέζη εχθρούς, οι κατ' αυτών ενεργούντες διέ
τρεχον τα πέριξ του φρουρίου καταδιώκοντες, συλλαμβάνοντες και
φονεύοντες τους συναντωμένους αντιπάλους. Ο δε καταδρομεύς Μανέ
τας κατά διαταγήν του στρατάρχου μετά της λαφυραγωγούσης
ναυτικής μοίρας του, εισέπλευσε τον Αμβρακικόν, και διεκώλυεν,
οιανδήποτε βοήθειαν οι εκ Πρεβέζης έδύναντο να φέρωσι προς τους
πολιορκουμένους εν Λευκάδι. Την νύκτα διά του κανονίου κατεκυν
ριεύθη ή Τάφρος, και ταύτην πηδήσαντες 200 στρατιώται διά πυ
 973

ρος και μαχαίρας διήρχοντο εις την χαλάστραν, ατρόμητοι εις την.
επίπτουσαν αυτών ραγδαίαν σφαιροβολήν των εχθρών. Τέλος λευκή.
σημαία ανεπετάσθη , και έζητήθη ανακωχή επί παραδώσει του φρου
ρίου. Επί τούτω εξήλθον παρά των Τούρκων τρείς απεσταλμένου.
προς τον Μοροζίνην, οίτινες συνωμολόγησαν, όπως οι πολιορκούμε :
νοι άπαντες εξέλθωσιν πανοικι και με όσα σκεύη έχαστος ηδύνατο.
να επιφέρη και επειδή έμελλον να διαμένωσε και την επιούσαν εν
τα φρουρίω, ώφειλον αυτοίς να παραχωρήσωσιν εν μέρος το κατά
την θύραν. Τούτοις συγκατανεύσαντος του αρχιστρατήγου , εδόθησαν
αμφοτέρωθεν όμηροι εκ μέν των Τούρκων και αδελφός του Βεκίρ
Αγά, ο Μετσινής Καρακόσης και ο Χασαίν Βεύς . Εκ δε των Βε
νετών εις ιππότης της Μάλτας , Αγγελος Δελαδέτσιμας, και Δομί
νικος Πρακτεσίνης. Την επιούσαν (6 Αυγούστου 1684) κατά την
συνθηκολογίαν εξήλθον οι Τούρκοι , οίτινες δια πλοίων Βενετικών,
και παραφυλαττόμενοι υπό των πολεμικών γαλεών διά τον φόβον,
μήπως οι παραπλέοντες Κεφαλληνες επιπέσωσιν κατ' αυτών, και
αιχμαλωτίσωσιν, απεβιβάσθησαν εις την απέναντι άκραν της Πρε
βέζης ( 1 ).
Εισελθόντες οι νικηται εις το φρούριον, εύρον κανόνια 90 , πλή :
θος πολεμοφόδια, πολλούς μαύρους διαφορου φύλου και ηλικίας,
και 180 σκλαβους Χριστιανούς νεαπολιτας, ούς ευθύς ήλευθέρωσαν.
Των εχθρών όμως πολλοί απέθανον κατά την πολιορκίαν. Εκ δε
των επιτεθέντων συμμάχων έως διακόσιοι έπληγώθησαν, και άλ .
λοι τόσοι εφονεύθησαν . Ως δε εορτάζετο ή μεταμόρφωσης του Σω
τηρος, καθ' ην ημέραν έπεσεν ή αγία Μαύρα, μετεβλήθη ή με
γαλητερα μοσχέα των Μωαμεθανών εις ναόν Χριστιανικών επώνυ »
μον του Σωτήρος, και εκεί εψάλη η δοξολογία παρά των Φραγ.
κισκανών διά τα σωτηρια της νίκης . Τον ανατολικορθόδοξον όμως
επίσκοπον Λευκάδος, ως μη βουληθέντα να συνεργήση κατά Τούρ
χων εν τη επιθέσει δια φόβον, δεν έδεξιώσατο ο στρατάρχης, ότε
προσήλθεν αυτός, ένα προσφέρηται την υπόκλισιν προς την πολι »
τείαν. Μετά της νήσου Λευκάδος οι Βενετοί προσέλαβον εις δια
κατοχής και το πέριξ αυτής νησίδια Μεγανήσι, Σκορπέδι, Μικρο
νήσι, Λιφτιά , Καστον,, Αρκούδι και Κάλαμος. Οι προύχοντες των

(1 ) Ορα όπισθεν εν τούς εγγράφους Ristrello ragguagli della Veneta et aasi

liaria armala che fece vela dal porto di Corfù li g. g . luglio 1684 sotto la
direzione e comando de CC. Fr. Morosini p. proy. Cap. gene, iy ois xal.
το σχέδιον της επιθέσεως κατά του φρουρίου της αγίας Μαύρας.
 .
276

περιχώρων Ξηρομέρου και Βάλτου επροσφέροντο και αυτοί αμέσως

υπόκλισιν. Ο στρατάρχης ακολούθως διώρισε τον γενικών προβλε
πτήν των νήσων Κορνάρον, ίνα καταστυχώση όλα τα προσήκοντα
τη Λευκάδι κτήματα. Και διέταξε προβλεπτην τακτικών Λευκάδος
τον Φίλιππος Παρούταν και έκτακτον τον Λαυρέντιον Βενιέρον με :
τα εφεδρείας 1000 στρατιωτών εν Λευκάδι , όπως δι' ευνόμου διευ
θύνσεως τακτοποιώνται τα εν Λευκάδι και ταίς άλλαις τρείς πε
ριχώρους Βονίτσης, Ξηρομέρου και Βάλτου, αίτινες υπέκυψαν εις
τα Βενετικά όπλα . Είτα ο στρατός άπας απεβιβάσθη εις Δραγα
μέστον, όπως επιτεθή αμέσως κατά Πρεβέζης ( 1 ).
Η πόλις Πρέβεζα οικοδομημένη επί των ερειπίων της παλαιάς
Νικοπόλεως κείται εις την είσοδος του Αμβρακικού, όστις εμβα
θυνόμενος εισχωρεί επί τα 50 μίλια κατά τα παράλια της πό
λεως Αρτης πολυανθρώπου τότε και εμπορικωτάτης, εξ ης μετω .
νομείται του νυν και ο κόλπος. Τα τείχη αυτής κατά περίμετρον
360 γεωγραφικών βημάτων, και του αρχαία , άντείχον ισχυρώς τη
βολή κανονίων. Κυκλικόν το σχήμα του φρουρίου είχε πυργώματα
περί τα άκρα καλώς οχυρωμένα. Εντός δε του κέντρου εξείχε ο
χρόν κανονιστήριον (cavaliere) καταδαμάζον τα πέριξ. Οι Τούρ
κοι προνοήσαντες την επίθεσιν, ηθέλησαν να διακωλύσωσι την α
πόβασιν, παραταχθέντες κατά τον αιγιαλόν Πρεβεζης. Αλλ' ο στρα
τάρχης , ίνα παραλύση το κίνημα αυτών διέταξεν μοίραν τινά ,
και εποιήσατο απόβασιν κατά Boδίτσης . Ως δε αποβάντες διεπόρ
θουν και κατέκαιον τα εκεί Τουρκικά κτήματα και περιπόλια,
οι μεν προς τον αιγιαλόν Πρεβέζης, παραταχθέντες έδραμον κατά
των διαπoρθούντων εν Βοδίτση" και στρατάρχης καιροφυλακτήσας ,
ελευθερως κατά τα πλάγια Πρεβέζης απεβιβασε τον λοιπόν στρα
τόν. Απεστάλη διο ο Στρασούλδος να εισχωρήση μέχρι Ναυπάκτου
εκ του μέρους της Αιτωλίας, και να διακωλύη τας εκείθεν βοη
θείας. Οι εκ Μεσολογγίου Τούρκοι νικηθέντες υπό του Στρασούλ
δου εγκατέλιπον το Μεσολόγγιον και το Αιτωλικόν υπό την εξου
σίαν των Βενετών. οι δε εγκάτοικοι , Μεσολογγίται υπεχρεώθησαν
να ζώσιν απείρακτοι υπό το κράτος των Βενετών υπόφοροι έτη.
σίως τεσσάρων χιλιάδων ρεαλίων. Οι παρακολουθούντες τον στρα
τον του Στρασούλδου λεβέντες Ελληνες και ο Δέτσιμας και ταγμα
τάρχης των Κεφαλλήνων, προσήλθον εις το στρατόπεδον άγοντες

( 1 ) Locatelli 68- Garzoni II.

 977

πλουσίαν λείαν ζώων, λαφύρων και ανδρών λαφυραγωγηθέντων εκ

των Τούρκων. Ταυτοχρόνως διωρίσθη και μοίραρχος των γαλιανίων
Κορνάρος, παραλαβών τα εν τη Κερκύρα διαμένοντα πλοία , να
αποπλεύση εις την απέναντι Κερκύρας Γουμενίτσας και έναρξηται
των εχθροπραξιών. Τάς διαταγάς ταύτας εκτελών και μοίραρχος
κατώρθωσε να κινηθώσιν οι εν Ηπείρω Ελληνες• διότι αυτός συν
ωμίλησε μετά του εξ Ιωαννίνων Καπετάνου Αγγέλου Σομίλα" και
ούτος οπλίσας υπέρ τους χιλίους Ελληνας ηπειρώτας προσέβαλε
σποράδην τους Τούρκους, και διεκαθάριζεν εκ των εχθρών τα νεω
στί δωρυκτηθέντα εν Ηπείρω, παρενοχλών τους απίστους μέχρι του
κόλπου Πρεβέζης, όπου ην το θέατρον κυρίως του πολέμου (Ο).
Τότε οι Χιμαριώται, ενθουσιασθέντες διά τάς προόδους του Σο
μίλλα, εκινήθησαν εις ανταρσίαν. Αλλά καταδιώκοντες και αιχμα
λωτίζοντας τους συναντωμένους Οθωμανούς κατά τας ομόρους χώ
ρας του Σουλτάνου , προσεβλήθησαν υπό του Μουσταφά Πασά άγον
τος κατ' αυτών ισχυρών στρατόν. Και τραπέντες εις φυγήν, έσφα:
ζαν όλους τους αιχμαλώτους Τούρκους προς αντεκδίκησιν, δι' όσα
ο Μουσταφάς έπραξεν, καίων και λεηλατών όλας τας πεδινάς κώμας
και χώρας των ανταρτών. Εξηκολούθησαν όμως την άμυναν έφ' ικα »
νώ διαστήματα του παρόντος πολέμου (2 ).
Εν τοσούτω και Μανέτας μετά των λαφυραγωγών πλοίων δια»
πλέον τον Αμβρακικόν, ευκόλυνε την συγκοινωνίας του στρατού
μετά των Ελλήνων οικητόρων, και κατεσκόπευε τα κινήματα των
Τούρκων. ο δε ταγματάρχης Δελαδέτσιμας διά της προφυλακής
κατέλαβε την ολίγον απέχουσαν Πρεβεζης θέσιν Βαθύ . Ο στρατός
έπλησίασε τα τείχη αυτού και ο Στρασούλδος ήρχισε να σταίνη
τα περιχαρακώματα διά την πολιορκίαν, και κατέλαβε το άστυ,
αφού απεσύρθησαν οι Τούρκοι εις το φρούριον. Τούτων πραχθέντων,
και στρατάρχης απέστειλε την εξής επιστολήν προς τον φρούραρχον
Πρεβεζης.
Εκ μέρους ημών Φραγκίσκου Μοροζίνου
ιππότου επιτρόπου καπετάνου και στρατάρχου
των ισχυρών όπλων της Γαληνοτάτης

(1) Ορα ενδεικτικόν Ducala -Aloisius Mocenighi dei gratia duci Venetiae, έν
ώ διηγείται τα πολιμικά κατορθώματα του Σομίλα τας αμοιβές αυτού και την προσ .
σγόρευσεν ίππότου του αγίου Μάρκου.
(1 ) Foscarini Historia veneta L. V. 162.
 - 278

πολιτείας των Βενετών, προς υμάς τον

Μουσταφάν Αγάν και εγκατοίκους άπαντας
Πρεβέζης .
Εφθασε τέλος και διωρισμένη ώρα παρά του επουρανίου Θεού, και
πως υπό των πανενδόξων όπλων της γαληνοτάτης πολιτείας και
ταπολεμηθή και τούτο το φρούριον. Ηδη είδετε ότι το βοηθούν
ημάς πλήθος δεν ετόλμησε να αντισταθή εις την απόβασιν των
γενναιοψύχων στρατιωτών. Αυτοί ευρίσκονται υπό τα τείχη σας
και μόνον το ήμισυ είναι του όλου στρατού, ός πλήρης μέλλει να
αποβιβασθή εξ όλων των πλοίων και γαλεών. Ηδη γινώσκετε ότι
μετά της πτώσεως του φρουρίου θα επέλθη και ο όλεθρός σας .
Διό νομιζεται αυθάδης απειθεια , εάν αντισταθήτε επί πλείον εις
τας ισχυρές δυνάμεις μας. Ουδόλως πρέπει να επερείδησθε εις
το παραδειγμα της αγίας Μαύρας, της οποίας διά τήν θέσιν και
οικοδομήν ένομίζετο το φρούριον απόρθητον, και σχεδόν ανομοιό
τατον προς το ιδικόν σας, το οποίον κατήντησεν ανίσχυρος βρα
χος στερούμενος πάσης αμύνης. Εξεύρετο λοιπόν ότι, εάν περισ:
σότερον επιμενετε, καταχρώμενοι την καλοκάγαθίαν μας, διά της
οποίας σας παρακινούμεν να παραδοθήτε εις χείρας μας άνευ ου
δεμ ας βραδύτητος, δύνασθε να βεβαιωθήτε, ότι ουδαμώς θέλει
εύρητε τας συνθηκολογίας εκείνας, εφ' ών παρεδόθησαν οι της
αγίας Μαύρας . Ηδη όλαι αι βόμβαι και όλον το άλλο πύρ του
πυροβολικού ευρίσκονται εις το στρατόπεδον . Και σήμερον παρα
τίθενται τα κανόνια και πυροδοχεία. Εαν δε υπομείνατε τάς πυ
ροβολας, σας επαναλαμβάνομεν με ζωηρούς λόγους , ότι δεν είναι
πλέον καιρός , ούτε θέλει δωσωμεν ακρόασιν εις ειδός τι συν
διαλλαγής. Αλλά με σφαγές αιματοφύρτους και φλόγας, και παν
τοίαν ερήμωσιν θέλομεν διαπεράσει ένα στόματι μαχαίρας υμάς
μετά των συζύγων, τέκνων και οικείων, μηδένα συγχωρούντες ,
Διό εις πέλαγος μεν αιμάτων θα εύρη ναυάγιον ή πεισμονή σας .
Ο δε επί κρεμάθρας θάνατος των αρχηγών σας θα είναι το θέαμα
του τρόμου και του παραδείγματος της απειθείας είς έλεός μας
Σκεφθήτε καλώς και αποφασίσετε αμέσως, διότι επί των ολίγων
τούτων στιγμών εξαρτάται παρ' ημών η εκλογή ζωής ή θανάτου.
Τών πολιορκουμένων μη παραδεχθέντων την επιστολήν , αλλά
απορριψάντων πάσαν συγκαταλλαγήν, ευθύς εξερράγη ως χείμαρρος.
ποταμού το πυρ των βομβών, κανονίων και του λοιπού πυρο
βολικού, ο υπόνομος προσεπελάσθη τα τείχει διά νυκτός . Εκ τού »
 279

των τρομάξαντες οι πολιορκούμενοι, ευθύς ωμίλησαν περί παρα

δόσεως . Γενομένων των συνθηκών, οι μεν Τούρκοι κατεβιβάσθη
σαν έως 1700 εις Αρταν, οι δε νικηται εισήλασαν εις το φρού
ριον έν θριάμβω, των εγκατοίκων Χριστιανών χαροποιώς αυτούς
υποδεχομένων τη 8 Νοεμβρίου 1684 κατά την εορτής του αγίου
Μιχαήλ, εκ της εικόνος του οποίου έκβαλον τους οφθαλμούς οι
άπιστοι. Τεσσαράκοντα κανόνια και έκανα πολεμοφόδια ευρεθησαν
ένταύθα. Ο δε στρατάρχης προνοήσας τας περί επισκευής του βλα
φθέντος περιτειχίσματος και των λοιπών οικημάτων έκ τής πυ
ροβολής, εγκατέστησε διοικητής τον Νικόλαον λέοντα. Είτα απέ
στειλεν τον ταγματάρχης Δελαδέτσιμαν Κεφαλλήνα μετά των νη
σιωτών και άλλων Ελλήνων εις Βόνιτσαν, όπως καταδιώξωσι τους
εισβάλλοντας Τούρκους και παρενοχλούντας τους εγκατοίκους . Επί
τούτοις τέσσαραι νήες και τινα γαλιόνια καταπλεύσαντα εις τον
αιγιαλόν του Καρβασαρά, απεβιβασαν στρατόν, ός ενωθείς μετά
200 Ελλήνων εκ των πέριξ συρρευσάντων, προσέβαλον τους Τούρ
κους. Ως δε οι συρρεύσαντες Ελληνες ετράπησαν εις φυγήν , οι
Τούρκοι εγκαρδιούμενοι επέπεσον σφοδρότερον κατά των Χριστια :
νών και κατέσφαζον. Αλλ' ο ταγματάρχης Δέκι μας μετά 150 νη
σιωτών, οί τινες αυτώ απέμειναν των λοιπών του τάγματος δια
σπαρέντων, έδραμε προς βοήθειαν περι το Λουτράκιον, απεκώ
λυσε την πρόοδος των απίστων, και κατατροπώσας αυτούς απε
βιβάσθη επί τινος νηός, και επέστρεψεν εις Πρέβεζαν, φερων ε
ξήκοντα κεφαλάς Χριστιανών, ούν έκοψαν οι Τούρκοι , ευρόντες
αυτούς έν σπηλαίω. Εως διακόσιοι πεντήκοντα Τούρκοι εφονεύ
θησαν περί άλλην τινά μάχην νικηθείσαν υπό του Μεταξά. Διό
ο Δέκιμας διωρίσθη φρούραρχος και κυβερνήτης Βονίτσης και όλης
της επαρχίας Ξηρομέρου και Βάλτου. Επειδή δε προεχώρησεν και
χειμών, και στρατάρχης μετά των νηών, επέστρεψεν εις Κέρκυρας ,
ένα διχειμάση, και δώση ανάπαυσιν προς τους παθόντας τραυμα
τίας και ασθενείς. Ούτως ευτυχή εγένοντο τα πρώτα επιχειρήματα
των συμμαχησάντων Χριστιανών κατά τας Ελληνικής χώρας επί
καταδιώξει του βαρβάρου εχθρού της Χριστιανικής πίστεως και
του πολιτισμού της Ευρώπης. Κατά τούτον τον χρόνον διωρίσθη
προβλεπτης των τριών νήσων και μοίραρχος των κατέργων Ιάκωβος
Κορνάρος ( 1 ).

( 1 ) Locatelli 31 ---Garroni II.

 - 280

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΑ'.
Επανάληψις των εχθροπραξιών - Προτάσεις Μανιατών– Παυ
λος Μακρής και Νικόλαος Δοξαράς οι Ζακύνθιοι Ανα.

φορά Μανιατών προς τον Μοροζίνην - Συνεννοήσεις και

σχέδιον συμφωνίας περί του κινήματος - Επάνοδος του
Μοροζίνου εις Λευκάδα - Συμβούλιον και οχύρωσις αυτής
και της Πρεβέζης- Στρατιά νησιωτών μετά Μοροζίνου -
Σφαγή Μανιατών και αίτησης βοηθείας - Παύλου Μακρή
συνέργειαι προς τους Μανιάτας - Αλωσες Κορώνης - Πα .
ράδοσις Ζαρνάτα - Κατατρόπωσης του Καπουδάν Πασά
εις Καλαματας - Κυρίευσης των φρουρίων Κελεφά και
. Πασαβά– Καταληψις Γουμενίτζας – Επάνοδος και θριαμ
βευτική είσοδος Μοροζίνου εις Κέρκυρας – Διατριβή στρα
τάρχου εν Κερκύρα - Εκπλευσις και απόβασις στρατού
εις 12λοπόννησον 1686 - Καταδίωξις των εισβαλόντων
εις Μάνης και Μεσσηνίαν πολεμίων - Κυρίευσις Ναυαρία
νου και Μεθώνης - Απόβασης του στρατού εις Ναύπλιον
- Μάχη εις το πεδίον του Αργους και παράδοσης του
Αργους – Πολιορκία Ναυπλίου και κυρίευσις –Διοίκησης
Ναυπλίου - Επισκόπου και προυχόντων συμφωνία μετά
του στρατάρχου- Πρεσβεία Αθηναίων προς τον Μοροζί
νης- Προφύλαξις των νήσων εκ του ενσκήψαντος λοιμου
εν τώ στρατώ - Εκστρατεία Μοροζίνου περί την Αχαΐαν,
Κορινθίας, Ναύπακτον - Οι εθελονται νησιώται - Είσπλευ
σις του στόλου εις τον Κορινθιακόν κόλπον -• Κυρίευσις
Πατρών και Κυλήνης - Αγησε » άου Συγούρου το κατόρ .
θωμα εν Ρίο – Φυγή Τούρκων εξ όλης της Πελοπον.
.

νήσου - Πολιορκία Μονεμβασίας - Εκστρατεία εις Αθήνας

και κυρίευσις Αθηνών- Τα υπέρ Αθηναίων πραχθέντα -
Ο Στρατάρχης προσαγορεύεται Δούξ της πολιτείας εν
τη νησω Πόρω.

Τ.ο έτος 1684 ευκλεώς έληγε προς τα Βενετικά όπλα . Αλλά

κατά το έπιόν έτος 1658 οι Τούρκοι εν Ηπείρω σφοδρότερον επι:
 281

ειθέντες κατά των Χριστιανών της Ηπείρου, κατέλαβαν την κωμό

πολιν αυτών Νιβιτσαν. Νέα παλιν βοήθεια Κερκυραίων και Ιτα
λών, αποσταλείσα έκ Κερκύρας κατά διαταγήν του Μοροζίνου , α
πώθησε τους Τούρκους εκείθεν οι έν Πελοποννήσω όμως Τούρκοι ,
τας εν Ηπείρω προόδους των Βενετών μαίνοντες , ήλησαν να προ
λάβωσιν οιονδήποτε σύμπραξιν εδύναντο οι θελοποννησιο : Ελληνες
να προσφέρωσι προς τους Βενετούς . Επι τούτω εσκόπευαν να επι
πέσωσι κατά Μαίνης ( Λακωνίας ). Οι Μανιάται τότε, ως γράφει και
ιστορικός Φωσκαρίνης ( 0 ), ήσαν λαός πολυάνθρωπος και ανδρείος.
Αυτοί κατέχοντες όρη ερυμνά και δύσπορα απεδίωκαν αεί τους
επιόντας Τούρκους. και πλείστον μέρος έθίων αυτόνομοι και α
πηλλαγμένοι παντός βάρους και οποτελείας προς τους Οθωμανούς .
Γενόμενος δε Σαρασκέρης Πελοποννήσου ο Ισμαήλ Πασάς εσκόπευε
βιαίως να καθυποβάλη αυτους υπό το κράτος του βασιλέως του ,
και ήπείλει αφαίρεσιν ζωής και περιουσίαν επί πάντα αυτόν ανθ.
στάμενον Αναγκαζόμενοι διό οι Μανιάται, και βουλευθέντες μετά
του επ σκόπου των , από του παρελθόντος έτους 1684 , ενώ ο στρα
τάρχης διέτρ βεν εις Λευκάδα, ήρχισαν τις διαπραγματεύσεις. Επί
τουτω έπεμψαν 10 άνδρας οικείους εις Ζάκυνθον δι' αναφοράς , αι.
τούμενοι βοήθειας και προστασίας των Βενετών ( 23)). Εν Ζακύνθω
τότε παρώκει Νικόλαος ο Δοξαράς έκ Μάνης καταγόμενος , ός
απέλιπε την πατρίδα προ πολλού βουλόμενος να ζη ατυράννευτος
υπό την σκέπην της Βενετικής προστασίας. Αγνοούμεν δε εαν αυ
τος ανήκεν εις την οικογένειαν Δοξαράς , ήτις είχε προ χρόνων
καταγραφή εν τη χρυσή βέλο των ευγενών Ζακύνθου. Προς τον
Νικόλαος Δοξαράν ως συμπολ: την oι εκ Μάνης αποσταλέντες συ
νωμίλησαν περί του επιχειρήματος . Αυτός δε παραλαβών συναγω•
νιστής και τον Παύλον Μακρήν ευγενή τότε Ζακύνθιον, και άνδρα
ενισχύοντα σφόδρα παρά τοι ; Βεετούς , εκοινολόγησαν περί πάντων
αμφότεροι προς τον Βενετον προβλεπτην τότε Ζακύνθου Σαγρέδο ..

( 1 ) Poscarini His Ve. L. V. 164.

(2 ) Ψάτεση ανεκδοτον ημερολόγιον κατεχόμενον παρά του Κυρ. Αντωνίου Μάτεση
απογόνου του άνωθεν , και μετά φιλοφροσύνης ημϊν δοθέντος άρχεται δε
1683 Γεναρίου πρώτη . Από εδώ και εμπρός έβαλα αρχή να γράφω όσα πράγματα
άκουγα να συνέβουνε με τον Τούρκων και Φράγγο . φέρει δε και την εξής.
1681 Οκτωβρίου 20 ή.θαι δύο γαλιώτες και φαραώς και ο Βεύργαρις απο την
νην, και φέρανε δέκα μανιάτες, και επήγανε στον καπετάν γκενεράλε να τους δωση .
μπουρμπιρι, μπαλάσκες, άρματα να πάνε κόντρα στους Τούρκους και ο αφέντης τους
είπε πως την άνοιξε πάγει ινπερσόνα,
36
 1

: 181 -

Και προσήχθη και εξής αναφορά προς τον στρατάρχην διατρίβοντα

εις Αγίας Μαύρας (0 )
Εκλαμπρότατε και Εξοχώτατε .
Καπιτάν Γενεράλη της γαληνοτάτης Αριστοκρατίας.
Με μεγαλώτατον σέβας των Ενετιών πέφτομεν εις τα πόδια
σου. Ημείς οι ταπεινότατοι δούλοι σου, ήγουν τα υπογραμμένα
χωρία της Μάνης, επίσκοποι , προεστοι, γέροντες και νέοι, άνδρες
και γυναίκες μικροί και μεγάλοι, και προσκυνούμεν την εξοχή
τητά σου, φιλούντες το δικαιον και άγον σου φόρεμα. Παρακα T
λούμεν τον Κύριον υμών Ι. Χριστόν και την Παναγίας Παρθένον
να δίνη εις την αυθεντίαν σου υγειας και ευτυχίας και νίκην αιω·
νίως εναντίον των εχθρών σου. Από τους απερασμένους χρόνους
όπου εκυρίευσε ο Οθωμανός το βασίλειον της Κρήτης , και έπειτα
εγύρισε νικητής , αποφάσισε ακόμη να χαλάση και ημάς . Μην
ήμπορώντας όμως να το κάμη τον επροσκυνήσαμεν, και του ε •
ταξαμεν να του πληρόνωμεν το Χαράτσι . Και αυτός διά να
μάς έχη εις την υποταγήν του, ηθέλησε και έφτιανε ένα καστρο
εις τον λιμένα του Βιτύλου. Αγκαλά να έφτιασε και ένα άλλο
εις το τζαρνάτο, όπου είναι το τέλος του τόπου μας και έχον .
τας αυτά τα δύω κάστρα μάς έφερε εις την εξουσίας του, ώ ;
και τους άλλους κατοίκους του Μωρέως , θέλει τώρα να μας κα
τα χαλάση όλως διόλου. Διά τούτο ευχόμεθα όλοι ταπεινοί και
γονατίζομεν έμπροστά σου, και εξαιρέτως ημείς όπου είμεθα γείο
τονες του κάστρου Βιτύλλου, και κατοικούμεν τον Κελεφάν, Βλά
χαν, τζίμιβαν, Κριονέρι, Καριόπολιν, Λαγγάδαν, Λίτσιναν, Κου .
τήφανι , Νομική, και Πλατσαν, και όλα τα άλλα χωρία , όσα
είναι εις τα περίγυρα της χώρας, και σε παρακαλούμεν να έλ.
θης ακόμη και εις ημάς, και να καμης την μεγάλην σου ελεη
μοσύνην, την ώραν όπου θα απεραση και μεγάλη αρμαδα σου, να
αραξη εις τον λιμένα του Βιτύλου Και τότε όλοι εμείς οι επί -
λοιποι της Μάνης είμεθα έτοιμοι να σε δεχθούμε , και να σε
προσκυνήσωμε καθώς πρέπει εις την μεγάλην σου αξίαν και δύο

( 1 ) Η αναφορά αύτη και άλλα έγγραφα σώζονται παρά τη έν Ζακύνθω αρχοντική

οικογενεία Μακρή, ής ο βλαστος Διονύσιος ο νομοδιδάκτωρ ευχαρίστως ημϊν ενεχει
ρισι ταύτα. Επιγράφεται δί raccolta di carte intorno ai servizi prestati alla
republica di voriozia dal pobil conte Paolo Macri di Zante .
 983

ναμιν . Και εάν δλαις και δύναμές μας δεν αξιζουν τίποτε , και α
γάπη και το σέβας θα είναι έξοχα να δουλεύσουν ένα υποκεί
μενον τοσον αξιώτατον καθώς είναι και εκλαμπρότης σου. Διατί
με το μέσον το εδικός σου και την μεγάλην σου άξίαν και φρό
νησιν ελπιζομεν να απολαύσωμεν την ποθουμένην και τελευταίας
ελευθερίας μας . Και αυτό το κάστρον μας θα μείνη εις αιώνιον
κυριότητα του γαληνοτάτου Πρίντσιπα . Κρατώντας δε αυτό το
κάστρον του Βιτύλου όλοι εμείς οι άλλοι κάτοικοι της Μάνης -
ποσχόμεθα να μείνωμεν παντοτινώς υποκείμενοι εις τον Πρίντσιπα ,
και να τελειώσωμεν τήν ζωήν μας αποκάτου εις τα ένδοξώτατα
φλάμπουρα του αγίου Ευαγγελιστού Μάρκου . Ενθυμηθήτε έκλαμπρό
τατε αυθέντα τους όρκους και την σύφασιν, όπου συμφωνήσαμεν
αναμεταξύ μας.» Και επειδή εις εκείνον τον καιρόν δεν εμπορέσαμεν,
τώρα σας παρακαλούμεν νά μή μάς λησμονήσετε , και να μη σου
είναι ενοχλητική και πειρακτηκή αυτή η ταπεινή γραφή μας, διά
να καταφρονήση την παρακάλεσίν μας, και να μη πορευθής και
έλθης εις τα μέρη μας. Εις την Ζακυνθον κατοικεί ένας άνθρωπος
εδικός μας ονομαζόμενος Νικόλαος Δοξαράς πιστός εις την γαληνήν
Αριστοκρατειαν, και πολύ αγαπητός εις ημάς. Και αυτόν να μά;
αποστείλης , ο οποίος με έναν άλλον φίλον του ομοίως φρόνιμον να
έλθη με μίαν φελούκαν κρυφά εδώ, διά να ομιλήσωμεν προσωπι
κώς, και να βάλωμεν τας συμφωνίας μας είς καλήν θέσιν και αρμο
νίαν, όπως έχωμεν την πάσαν ευκολίαν, και να μη κοινολογηθώ .
σιν και ομολογηθώσιν τα πράγματα , όπου πρέπει να φυλάγωνται
τόσον μυστικά. Επαρακαλέσαμεν ακόμη τους αρχιεπισκόπους μας
και τον Κύριον Θεόδωρος Βούλτσον, τον οποίον έχομεν επιτροπόν
μας είς τούτους τους καιρούς και εις αυτάς τας ημέρας , να απο .
γραφθώσιν διά όλους ημάς Τέλος δε δεόμεθα του επουρανίου
θεού να σου είναι πάντοτε βοηθός, και να σε υψώση εις τον
μεγάλον θρόνον της γαληνοτάτης ρεπούπλικας της Βενετίας .
Μάνη 1684 Αυγούστου 30.
ταπεινώς.

Ο ταπεινότατος επίσκοπος Μάνης με την θέλησιν των ανωει

ρημένων χωρίων μαρτυρώ το παρόν.
Ο Ταπεινότατος επίσκοπος Ιωακείμ με την θέλησιν του χωρίου
μαρτυρώ το παρόν.
Θεόδωρος Βούλτσος δούλος της εκλαμπρότητάς σας μαρτυρώ το
καρόν .
 285 .

Ευνοϊκωτάτως υπεδέχθη τους πρεσβευτής των Μανιατών και τα

προτανθέντα ο στρατάρχης , και ευθέως διαβεβαίωσεν αυτοίς πάσαν
οικείαν πρόθεσιν και έγκρισιν εις τας αιτήσεις των. Εγραψε δε επί
τούτω προς τον προβλεπτης Ζακύνθου Σαγρέδον, ότι επαινεί τα
πρα ,θέντα υπ' αυτού περί της προτάσεως των Μανιατών, και εν
αποθέτει αυτώ πάσαν πίστιν προς αίσιον πέρας του κινήματος (Ο ).
Λεπραγματεύθη δε μετά του Παύλου Μακρή και Νικολάου Δο
ξηρά επιτρόπων των Μανιατών ελθόντων εις Πρέβεζαν τον τρό
πον , δι ' ου έμελλε να επιτευχθή πάσα συνέργεια επί το κίνημα
αμφοτέρωθεν. Και διέταξεν αυτούς να πορευθώσιν εις Ζάκυνθον ,
και αφού συμβουλευθώσι περί τών πρακτέων μετά του εκεί προ
βλεπτού, εκπλεύσωσι με το πλοίον του Φωτινου εις τον κόλπον
της Μαίνης, και ορίσωσιν τάς συμφωνίας μετά των εκεί προε
στώτων. Υπερακριβώς δε εκτελούντες τα διαταγέντα ό τε Μα .
γρής και Δοξαράς , και συνομιλήσαντες μετά των Μανιατών, έλα:
βον την έγκρισίν των εις την εξής συμφωνίαν, ήτις προεσχεδιά
στη και εγράφη κατά την εν Πρεβεζη διατριβήν των.
Παρακινούμενοι αποφασιστικώς από γενναιοψυχίαν οι λαοί , όσοι
κατοικούν την επαρχίας της Μάνης , και ομολογούντες πάντοτε
γνωστών και διακριμένην πίστιν και σέβας εις το όνομα το φο
Θερόν και ανοικτών της γαλληνοτάτης αριστοκρατίας , δεν άφησαν
καμμίαν αφορμήν από το να δείξωσι τον ζήλον τους. Τώρα δε
μάλιστα , όπου ενωμένα τα δυνατά στρατεύματα των Χριστιανών
κινούνται , δια να καταβάλουν την υπερηφάνειαν των βαρβαρων
Οθωμανών, οι κάτοικοι του κόλφου της Μάνης διατηρούντες εις

( 1 ) Lettera di 30 ottobre 1684 scritta dall' illus: Sig . Cav, prov. Cap. Gena
Frail. Morosini ,
Sig. Prov. di Zante .
A comodo del Sig. Paulo Macri. qui capitato con la persona di Nicola Do.
a arà risolvo l' espeditione della mia feluca perchè le ricapiti a cotesia parte .
Hebbi da medesimi a correlatione degli avisi, che V. s . Il m'ha accom
pagnati quanto corre a braccio di Maina e perchè nelle congiutrire presenti
sommamente conferite al publico servitio il mantenere nella fede e nella de .
velione quei popoli, e dar animo ad alcuni alırı de' principali del luogo
di favorirenpro della serenissima repubblica quegli interessi, comendo la
di lei risolutione e la forma in che si è contenuta nelle lettere scriile, el a .
rendo in pure consegnato al sudetto Sig. Macri altre mie, perché con l'uso
di sua nota lodevole " pontualità le avauzi al ricapito , potrà essa ad ogni
motivo, che le portissc tucilitando il modo deli' espedizione sicura .
Felice vi saluto ,
 285

τα στήθη των την πλέον σταθεράν καρτερίαν, διά να μπορέσουν

άλλην μίαν φοράν να επαναστατήσουν εναντίον της τυραννίας, και
να παραδοθούν εις αιώνιον υποταγήν προς το γλυκό και Χρι
στιανικόν κράτος της αυτού γαληνότητος , αναζωογονούσι την πιο
στιν, την οποιαν εις το διάστημα του απερασμένου πολέμου -
πιθωσαν εις τας χείρας του εκλαμπροτάτου και Εξοχωτάτου Φραν
τσέσκου Μοροζίνη καπετάν γενεράλε. Επί τούτου λοιπόν κατά την
διαταγήν, οπού έκαμεν αυτός εις την γραφής και ανταπόκρισιν
τούτων των αρχηγών και προεστών μας , και κατά τας υποσχέ
σεις , όπου μάς δίνει προς όφελός μας και παρακίνησιν, όπου κά
μνουν εις ημάς τα άρματα , τα οποία αναγκάζουν τους Τούρκους
να μην εκβούν από τα κάστρα του Κελεφά , και του Πασαβά
και τζάρνατα, δεχόμεθα τον απεσταλμένον εδώ από την εξοχο
τητά σου. και κλίνομεν , και προσκυνούμεν, όσα έγραψεν αυτός με
τους προεστούς μας μας, και υπέγραψαν αυτοί. Και αφού εσκε
φθήκαμεν εις την βοήθειαν, όπου και γαληνότατος πρίγγιπας ήμ.
πορεί να μας δώση διά την καλήν έκβασιν εις αποχτήματα και
άλλαις απόλαυσες , οπού , έως να απεραση και χειμώνας, δύναται
να ενεργήσωμεν εναντίον των Τούρκων, στέργομεν και αποφασί
ζομεν και τα δύο μέρη εις τας ακολούθους συμφωνίας.
Οτι έως τα τέλη του ερχομένου Μαρτίου, ή και έως να προχω
ρήση ο Απρίλιος, όταν έννοήται να ξαναρχίση ο πόλεμος, πρέπει
και έκλαμπρότατος καπιτάν Γενεραλης , να έλθη με όλην του την άρ
μάδα της θαλάσσης εις τον κόλφον της Μάνης, αφού 15 ημέρας
πρoτήτερα μάς ειδοποιήση. Και εάν και χρεία το καλέση προτητερα
να έλθη ή δύναμις , πρέπει να στείλη ένα καλό μέρος από κα-•
ράβια και γαλιόνια διά να κάμουν ταχτικήν την βοήθειαν με πο
λεμάρχους , κανόνια και όλα τα άλλα χρειαζόμενα του πολέμου.
Από το άλλο μέρος τάζουν και υπόσχονται οι Μανιάτες και όλοι οι
εγκάτοικοι της περιχώρου του κόλφου , άμα μάθουν πώς θα φθάση
ή αρμάδα η Βενετική, διά να έβγαλη εις την ξηράν την βοή
θε αν, θα ήναι έτοιμοι αυτοί με δεκα χιλιάδες ανθρώπους αρμα
τωμένους και δύο χιλιαδες ζώα διά φόρτωμα να δεχθούν και να
σμίξουνε με αυτούς , και να τους ακολουθούνε εις τα κάστρα των
Τούρκων όπου θα αποκλείσουνε. Οτι , δε ψωμί, ζωοτροφίαι και άρ
ματα χρειασθούνε δεν θα λεψη από μέρος της αφεντίας να δο
θη εις αυτούς διά να γένη και διωγμός του Βαρβάρου και να έλθη
η χώρα εις τας χείρας των Χριστιανικών αρμάτων.
Eγράφθηκε και απογράφθηκε από τα δύο μέρη μέσα. εις το
 286

κάτεργον το Καπιτάν Γενεράλε εις το πορτο της Πρέβεζας 168 και

Νοεμβρίου 4.
Κατά τας συμφωνίας ούν ταύτας διέταξεν δι' επιστολής και
στρατάρχης τον προβλεπτήν Ζακύνθου Σαγρέδον, και απεστάλη
σαν προς τους Μανιάτας 25 βαρέλια πυρίτιδος και 2,200 μολύ
έδου, και παρεκέλευεν αυτόν του να επιστατη, όπως μηδέν λείψη
των χρειωδών, και επέλθη κατάχρησης των αποστελλομένων ( 1 ). Εν
τοσούτω τον Φευρουάριος του 16 5 5 εν Κερκύρα έφθασαν συμμα:
χικά στρατεύματα Γερμανών και Ιταλιωτών οδηγούμενα υπό του ,
Πρίγγιπος του Βρουνσoυίκου Μαξιμιλιανού . Και επειδή απέθανεν ο
στρατηγός Στρασούλδος νοσήσας , παρέλαβε την στρατηγίαν ο Γάλ
λος κόμης Σαμπόλος . Μαθών δε ο στρατάρχης ότι ο Τουρκικός
στόλος εσκόπευε να κτυπήση τας εν ανατολή Βενετικάς νήσους,
διεταξε τον μοίραρχον Μολίνον να περιπλέη τα μεσημβρινά του
Ιονίου με 6 πλοία και να δακωλύση τον διάπλους των εχθρών.
Αυτός δε διαβιβισας εις όλα τα περί τας νήσους σταθμεύοντα
πλοία άνδρας νησιώτας εκ Κερκύρας , Κεφαλληνίας και Ζακύνθου ,
οίτινες αποληξάσης της εκστρατείας , είχαν επιστρεψει εις την οι
κίας επί αναπαύσει, και παραλαβών όλα τα λοιπά πλοία και τον
συμμαχικός στρατόν, απέπλευσεν εκ Κερκύρας , και αφίχθη εκ νέου
εις Λευκάδα και Πρέβεζαν ( 1685 ) (2). Εν άγα Μαύμα διατρίβων
συγκατένευσεν τοις εγκατοίκους της Αμαξικής της Λευκαδος , όπως
εγκαθιδρύσωσι συμβούλιον κοινότητος,, συγκείμενον εξ 70 μελών
των πρωτίστων του τόπου με όλα τα προνόμια και όποχρεώσεις ,
οία πράττονται και εν ταις άλλαις νήσοις του Ιονίου , και διεταξε
τον αρχιμηχανικόν Στόρφνα να επισκευάση το φρούριον και έπαυ
ξηση τα οχυρώματα αυτής και της Πρεβέζης . Απέστειλε δε και
τον ταγματάρχης Δελαδεκιμαν με 100 νησιώτας κατά τον λιμένα
Κανδήλιαν. Και ούτοι διέκοψαν τάς εξορμήσεις και λεηλασίας των

( 1 ) Lettera del capitan gen . al prov. di Zante Sagredo 7 gen. 1884 ăze
70721- Soccorsi le concepule gelosie di Turchi, ordino pur di procceder als
l'ill: Si. Pr. Sagredo che le soministri alui dieci barelli di poivere e prombo
libre 6co, che con la prima provissione di polvere fanno 35 barilli di pol.
vere e 5,90o libro di piombo . Τούτοις δε προσθιτομεν εις την σημείωσιν εκ του
ημερολογίου Μάνεση-ι685 Φεβ. 25. Ηρθανε από την αγία Μαύρα οι αμπασαδόροι
των ανιάτωνε με μίαν γαλιοτα Μανιάτικην και τους έδωσε ο Καπιτάν γκενεράλης
αεματα μπάλαις και μπούμερι. Μαρτίου και ήρθε μία βάρκα και είπε πως και κα .
Βιταν γκινιρλλης πάγη στους Κορφούς να πολεμήση.
( 1) Garzoni II - Locatell , 97.
 287 -

Τούρκων της Ναυπάκτου, οίτινες ληστεύοντες τους Ξηρομερίτας και

Βαλτινούς Ελληνας , έκακοποίουν (1685 Μαΐου 19). Συμβουλίου δε
πολεμικού γενομένου τότε, απεφασίσθη η επίθεσης κατά Ναυπά.
κτου και η άλωσις τών φρουρίων Ρίου και Αντιρρίου. Αλλ' επειδή
ανακαλύφθησαν αι συνεννοήσεις των Μανιατών, και ο σερεσκιάρης
της Πελοποννήσου Ισμαήλ Πασάς επέπεσεν εις Μάνην, και κατέ
σφαξε παιδας και γυναικας, κατακαίων τας πόλεις και κώμας, οι
Μανιάται απώθησαν αυτόν φονεύσαντες περί τους 1800 , και απέ
στειλαν αιτούμενοι βοηθειαν παρά των Βενετών. Διό και στρατάρχης
παρεκέλευσε δέκα καράβια να πλεύσωσι πρός βοήθειαν των εν Ανα•
τολή Βενετικών εγκτήσεων , τον δε ναύαρχον Δολφίνον με και να πλεύ .
ση εις τον κόλπον της Μάνης πρός βοήθειαν τών εκεί παθόντων.
Ευθύς δε ο Παύλος Μακρής μετά του Δοξαρά επιβιβασθέντες εις
τα πλοία του Δελφίνου, μετέβησαν εις Μάνην αυτοπροσώπως πα
ραμυθήσοντες τους δεινοπαθούντας και γενναιώσοντες την αντίστα»
039
( Ο ) . Οι εγκάτοικοι όμως του Τραχιλά φοβηθέντες μη από
το άλλο μέρος επιπίσωσι κατ' αυτών οι εχθροί έπεμψαν προς τον
στρατάρχην τον Πέτρον Iατράν ικετεύοντε ; μηδεμία βοήθεια να
πλησιαση εις την χώραν των διότι μάλλον θα ενοχοποιηθώσι προς
τους Τούρκους, προς ούς παρέδωκαν εις ενέχυρον τα φίλτατα αυ

( 1 ) Relazione di me Paolo Macri dupo il mio ritorno da Brazzo di Maina

consegnata et esibita verso S. E. l' III. et Ecc. Prov. Cap . Gener. 25 Aprile
1685 όρα αυτήν όπισθεν εν τοις εγγράφοις, εξ ης ήδη και περικοπή .–Mi signidea
rono poi haver cglio tagliari 1800 Turchi e più, e che non sarebbe mai
scemaio il loro coraggio, ma che sarano per continuare a maggiori progressi
con la confidenza di Dio e dell' altissimo patroncioio di V. E -0 Βενετός
όμως ιστορικός Γαρζώνης διηγείται ( L 1l ) ότι οι Μανιάται τρομάξαντες απίστει.
λαν τον Πετρον Μέδικον να εμποδίση τον στρατάρχης του να μη τέμψη αυτούς
την βοήθειαν Η διήγησις όμως αυτη αντιβαίνει εις όσα έγγραφα τιρί του κινήμα.
ματος των Μανιατών έχομεν ανα χείρας και πρώτον μεν ότι εζήτησαν βοήθειαν οι
Μανιάται, και όχι εμπόδισαν τον στρατάρχην να τους βοηθήση: το ημερολόγιον του Μά.
τεση λέγει ρητώς το εξής–1683 Μαρτιου 12. Ηλθε γαλιώτα, και είπε πως εκά.
μανε μεγάλη σκλαβία οι Τούρκοι στη Μάνη. και πήγε στους κορφούς στου Καπιτάν
Γκίνεράλη για σοκορσο - Μαρτίου 26 ήρθαν από τους Κορφούς και Δολφίς με δέκα κα
ράβια, και δύο μπουρλότα , και επήγε το λεβάντι» τα τεσσερα για τη Μάνη και Τζι .
ρίγο με παξιμάδι και μπούρμπερι - αρτίου 28 εμισέψανε τα άνωθε καράβια από την
Ζάκυνθο για το λεβάντε και καλό καταδόδιο- Οτι δε και Δελφίν μοίραρχος έπλευσε
μετά του Μακρή και του Δοξαρά εις τον κόλπον της Μάνης, εδόθη αυτοίς ή βοήθεια
και αυτοί κατέσφαξαν τους Τούρκους όχι μόνον και Καπελίτης το μαρτυρεί, αλλά και
ο ρηθείς Παύλος Μακρής εν τη εκθέσει των εργασιών του προς ανάστησιν των κα
Μετών, όπου αναφέρει μόνους τους κατοίκους του Τραχηλά μη θελήσαντας να δε.
χθώσι την βοήθειαν εκ φόβου προς τους Τούρκους
 288

Ταύτα μαθών και στρατάρχης, ευθύς απεφάσισεν απόβασιν εις

1!ελοπόννησον, όπως αποδιώξη τους Τούρκους πανταχόθεν και κυ
ριεύση αυτήν ελευθερωνων εκ του ζυγού του Μωαμεθ τους Χριν
στιανούς . Επιπλεύσας ούν ο Δολφίος και αποβ βάσας την βοήθελαν
ενεψύχωσε τους Μανιάτας. Και ούτοι εξορμήσαντες έπεσον κατά
των Τούρκων και ηνάγκασαν αυτούς να κλεισθώσιν εις τα φρούρια .
Σκοπεύων δε και Στρατάρχης να κυριεύση την Πελοπόννησον , 1 .
πεβιβασεν στρατόν εις Μεθώνην κατεχομένων από 900 τούρκων
καλώς εφοδιασμένων εις άμυναν, ως επληροφορήθη παρά τινων
Ελλήνων. Είτα διετάγη μοίρα μετά καταλλήλου στρατού να προς -
πλεύση εις Κορωνην και προσβαλλη αυτήν. Η Κορώνη είχε φού .
ριον οχυρόν τριγωνικών και απόκρημνον κείμενον επί τινι γώ τση
γής κατά τον κόλπον Κορώνης προεχούση. Μεγάλος δε υψηλος
πυργος κατείχεν το κατά την θάλασσαν προμετωπιον αυτής Παρά
«
πόδας του φρουρίου έκειτο το προάστειον, περιέχον 500 οική
ματα Τις 25 Ιουνίου απεβιβάσθη στρατος επί κεφαλής έχων
τον στρατάρχην, ός έστησε πολιορκίας και εποιήσατο τρείς εφό
δους. ο Μουσταφάς πασάς Βεζίρης της Πελοποννήσου έδραμεν εις
βοήθειαν μετά πολυαρίθμου στρατού, και περιεχαρακωθη Αλλ' ο
στρατάρχης επ τεθεις νυκτός κατ' αυτού με όλον τον στρατόν, κα
νονοβολούντων των Βενετών παραπλεύρως τα χαρακώματα, απέ
κρουσαν τους ανθισταμένους , υπερέβησαν τα πρός δεξιά χαρακώ
ματα οι Ελληνες λεβέντες , οι οδηγούμενοι υπό του ταγματάρ
χου Μανιάνου και ειςπηδήσαντες άπαντες εν τω στρατοπεδω,,
κατέσφαξαν τους εν αυτώ και τον Βασάν, κυριεύσαντες έξ κα .
νόνια και απειράριθμον λείαν. Είτα έπλησίασαν υπόνομον παρά
τα τείχη . Διακελευσθείς δε ο Παύλος Μακρής , όστις έφερεν εις
την μάχην 230 Αλανιάτας και 23 Ζακυνθιους (1) να εξέλθη

( 1 ) Io Fran. Aless. Alcenago Sargente Maggiore di battaglia. Allesto che

D. Paolo Macri dal Zante, sollo li jo del corrente, che la maluna susse
gueule delli ir doveva dar fuoco alla mira del Turione, graude, et iidi l'
assalto alla breccia, per la quale fu superala et conquistata la piazza di
Corone, fu da me coma dato d'uscir fuori delle liner con la millia vai
pota al num di 530 dal medesiino diretta per battere la c.id , agia, e !
strade, ei imredir, occorcudo bli leotativi nemici, chat in simili fram, eati
possono succeder, come successe la domenica sussegueule, el respinsero una
partita di cavaleria Turca che s' avvanzava per osservar gli andamenti no.
stri, bavendo puutualmente seguito il publico servitio per il spatio di giorni
ure . Dala in campo sollo Corone li io Agosto 2685 ,
 289

της γραμμής , και περιτρέχων τα πέριξ και τας οδούς δια-»

κωλύη πάσαν απόπειραν εχθρών, εν τοιαύτη περιπτώσει απέκοψε
μίαν ίλην ιππικού εχθρικού υπερχομένην εις κατασκόπευσιν τών
εργασιών . Ο υπόνομος δε εκραγείς , και ποιήσας μεγάλην χαλά
στραν, τοσούτον κατετρόμαξε τους Τούρκους , ώστε ευθύς αυτο !
επεκηρυκεύσαντο την παραδοσιν του φρουρίου . Αλλ' ενώ διεπρα.
γματευετο η παράδοσις , άφνω κανονoβoλή τις επιπεσούσα εκ του
φρουρίου , εφόνευσε στρατιώτας και αξιωματικούς τινας παρά το
Μοροζίνη. Εκ τούτου παροξυνθέντες οι πολιορκηται , δια σφοδρά;
ορμής εισεχώρησαν εκ της χαλάστρας , και κατακόπτοντες και
σφαζοντες τους συναντυμένους εν τω φρουρίω, ήλωσαν αυτό,
ελεηλάτησαν την πόλιν, και ήχμαλώτισαν 200 άνδρας, και 1200
γυναικόπαιδα και μαύρους ( Ο ) . Ο Στρατάρχης ακολούθως διευ
θέτησε την κυβέρνησιν Κορώνης , ορίσας προβλεπτην τόν Φαντίνος
Ρ.6αν, ανωκοδόμησε τα καταστραφέντα , και διωργάνισε την κοι
νότητα ( 2 ).
Πεσούσης της Κορώνης και αποσταλείς ευθύς εις Μάνης Μακρής,
όπως έρευνήση τα φρούρια και τα πέριξ αυτών , όσα κατείχοντο
υπό των Τούρκων , και παρασκευάση οδούς πρός μετακόμισιν των
πολεμοφοδίων, και σηκώσας τους Μανιάτας ποιήση μετ' αυτών
την πρώτην επίθεσιν κατά των φρουρίων, έγραψε προς τον στρα»»
ταρχην Το φρούριον Ζάρνα τα κείται επι αποκρήμνου υψηλού , και
περιφράττεται υπό έξ πύργων και περιβόλου. Εν τω μέσω έχει
πυργωμα υψηλόν στηριζον 6 κανόνια δαμάζοντα τον πέριξ αγρόν.
Δύω δε θύραι ειςάγουσιν και μεν βορείως , ή δε νοτίως. Εκατόν

Altesto io sottoscritto , dal primo giorno che si fece lo sbarco delle

.

truppe sotto questa piazza D. Paulo Macri da Zante ha sempre pontuals

mente assistito con altri 33 suoi compatrioti e posti guardati dal mio 'reg.
gimento intervenendo in tutte le scaramutie, et particolarmente alli assalti
dalli da l'urchi al boneto accampato , incoragiando le genti col suo esem •
plo al giorno el comandando esso le mililtie Mainotte fu disfatto e scac
cialo il nem co da cimpo , e ridorli et in fede mi soscrivo.
data in campo solto Coron li 19 Agosto 1635.
io Coll. Lodovico Gratiani .

( 1 ) Esata notitia del Peloponeso volgarmente penisola della Morea divisa

in outo provincie descritte geograficamente, dove si legge l'origine de primi
abitamenti con li nomi che diedero alle provincie, città et altio con sue
storie et acquisti fatti dalla Serevissima Republica di quantità di Gigure ia
rume.-in Venetia MDCLXXXVII , βιβλίον σπανιώτατον , κτήμα Ιουλίου Τυπάλδου .
(o) Garzoni, HI.
37
 290

όγδοήκοντα ένοπλοι Τούρκοι αμύνονται υπέρ αυτής, και έως έ

πτακόσια γυναικόπαιδα είναι έγκλεισμένα. Δύω δε λόφοι αμφο
τέρωθεν οχυρωθέντες μετα κανονοστοιχίας αποβιβασθείσας εις Κυ
τρίας , εξ ών άγεται οδός εις το φρούριον , δύνανται να κατα
πολεμώσι το φρούριον . Οι Μανιάται δε ευθύς τη εμή προτροπή
έλαβον τα όπλα, και χίλιοι πεντακόσιοι έστησαν την πολιορκίαν"
ο φρούραρχος Αγάς δεν θέλει να παραδοθή προς αυτούς, ειμή
προς την υμετέραν εξοχότητα , άμα έλθης με τα του στρατού εις
την πολιορκίαν, Επί τούτω αποστέλλει αυτός την εξής επιστο .
λήν του Αγά προς τον στρατάρχης ( 1 ) γραφείσαν κατ' εμήν
προτροπήν.
Ενδοξότατε, έκλαμπρότατε Αφέντη Καπιτάν Γενεράλη χαιρετή.
σματα και προσκυνήματα από εμέ τόν Δεσδαγάραγα του κάστρου
του Ζάρνατα . Εστoντας να ήρθε προχθές, ώς και άλλαις φοραίς
και σιορ Παύλος Μακρής ένταμώς με τον Παναγιωτάκην , και ως
μιλήσαμεν με τον άνωθεν Παύλον Μακρήν, και αυτός μου είπε
πολλά , που με ευχαρίστησαν από μέρος της αφεντίας σου, και
με έβεβαίωσε δια την καλήν σου και σταθεράν φιλίαν , ήθέλησα
και εγώ να μιλήσω με την εκλαμπρότητά σου. Οθεν,
Οθεν, άν έχης
ευκολίαν , στείλε μου την βουλαν σου δια βεβαιωσίν μου και ήσυ-.
χίαν. Και βλέποντας εγώ την βούλαν σου χωρίς άλλο θα έρθω
με άλλους δύω εδικούς μου να μιλήσωμεν δια τα πάντα και
να γείνουν κατά τας διαταγάς σου.
(τόπος σφραγίδος)
Ο καθαρός φίλος και αγαπημένος ,
Χασάν .
από το κάστρο του Ζάρνατα .
Την επιστολήν ταύτην λαβών και στρατάρχης απήντησε.
Τιμείς Φραγγίσκος Μοροζίνης στρατάρχης της Βενετικής πολι.
τείας προς υμάς τον Διοδάραγαν του Ζάρνατα.

( 1 ) Informazione intorno alla fortezza di Zarnala scritta dal campo di

Zarmala 21 Agosto 1685 φύλλα 17, 18, 19,-Λρχεται δε il soggiorno in que
sti luoghi da V. s. commessomi, mi sugerisce il debito di parteciparle con
distintione le particolarità che riguardano la fortezza di Zarnala gia da
que Manenti assediata. ... Ολα δε αυτά τα έγγραφα διασώζονται εν τη ρη
θειο και συλλογή Παύλου Μακρή.
 291

Παρά του Κυρ. Παύλου Μακρή ελάβομεν την επιστολήν σας

ός προς τους άλλους εκ στόματος επληροφόρησεν ημάς περί της
υμετέρας διανοίας και θελήσεως Επιβεβαιούμεν διό υμίν και ά
πασι τοις υμετέροις , ότι ουδεμίαν ενόχλησιν θα έχητε εκ μέρους
ημών , Πρός στερεάν πίστιν και ένδειξιν αληθείας πέμπομεν την
παρούσαν επιστολήν μας εσφραγισμένην δια της ημετέρας σφρα
γιδος. Εκ του στραταρχικού κατέργου 9 Σεπτ. 1685 .
Φραγγίσκος Μοροζίνης Στρατάρχης.
Επί τούτοις ποιηθείσης ανακωχής, και συνδιαλέξεως γενομένης
αμφοτέρωθεν , οι Τούρκοι παρέδωκαν τον Ζαρνάταν επί τη εξής
συνθηκολογία .
1685 9 Σεπτεμβρίου Κιτριας.
Χασαναγάς Δισδαρής του κάστρου Ζάρνατα. Επιθυμώντας να
παραδοθή εις τας χείρας του Καπιτάν Γενεράλη αύριον ημέραν
τετράδι τας 11 του ρηθέντος μηνός το ανωειρημένον κάστρον,
γράφουνε και απογράφουνε όλοι τα ακόλουθα. Πριν δοθούνε εις
τα χέρια του αφεντός τα κλειδία του κάστρου, όπου θα μένη
εις τα χέρια της ρεπούπλικας της Βενετικής με όλα τα κανόνια
και άρματα, φλάμπουρα και όλα τα άλλα πράγματα , ότα είναι
διά πόλεμον, ύστερα από την παράδοσιν ο εκλαμπρότατος Κα .
πιτάν γενεράλης θα αφήση τον Αγαν με όλους τους Τούρκους,
και φαμηλίας με τα άρματά τους και πράγματα, και ό, τι άλλο
έμπορούν να πάρωσι . Και εαν γυναίκες Χριστιαναίς είναι υπαν .
δρεμέναις με Τούρκους , και θελήσουν να υπάγουν με τους άνδρες
τους, θα υπάγουν ως θέλουν και βούλωνται. Εάν δε δεν θελή
σουν αυταί θά μνέσκουν άπειρακταις . Ούλοι οι σκλάβοι όσοι βρε
θούν Χριστιανοί, και άλλοι θα παραδοθούνε στα χέρια της Εκ
λαμπρότητάς σου. Και οι Τούρκοι θα συνοδευθούν απείρακτοι εκ
βαίνοντες από το κάστρο ίσια στο περιγιάλι, και εκεί θα εμ:
παρκαρισθούν .
Τόπος σφραγίδος Χασάν.
Τούτων πραχθέντων, απεστάλη το Κερκυραϊκόν κάτεργον του
ιππότου Γεωργίου Κοκκίνη μετά του Κεφαλληνιακού του Νικολάου
Πινια τόρου εις Κέρκυραν ένα κομίσωσιν επιστολάς περί της αισίας
εκβάσεως πάντων, και άμα φέρωσι και τον στρατηγόν Σαμπόλον
επανακάμπτοντα χάριν υγείας. Ως δε ο Καπουδάν Πασάς έν τού
τους είχαν αποβιβάση στρατόν εις Καλαμάτας ( Καλάμαι), ο στρα
 292

τάρχης μετέβη εκείσε. Παραταχθέντος του πεζικού , έχοντας επί

κεφαλής τον Βρουνσoυίκ ελθόντα εκ Ζακύνθου (ήτις ωρίσθη πόλις
είς συγκέντρωσιν του στρατού) μετά τρισχιλίων όπερβορείων, και
χιλίων πεντακοσίων Μανιατών συντελούντων την προσθοφυλακήν
επετέθησαν κατά του στρατοπεδεύσαντος επί τω πεδινώ της Κα
λαμάτας του Καπουδάν Πασά Οι δε Μανιάται κυριεύσαντες τους
πλησίον του στρατοπέδου κατεχομένους υπό των εχθρών λόφους ,
απέκοψαν την συγκοινωνίας του εχθρικού στρατού. Εντεύθεν θορύ
βου γενομένου οι βάρβαροι απώλεσαν την τάξιν, και έδοθησαν εις
φυγήν, σπεύδοντες να εισέλθωσιν εις το φρούριον. Αλλά τρομερός
ο φόνος αυτών εγένετο υπό του συνεχούς κανονιοβολισμού του στό
λου , ός παραταχθείς κατά το παραθαλάσσιον εσφαιροβολει ραγδαίως
αυτούς . Ωστε οι βάρβαροι καταδιωκόμενοι πανταχόθεν, και βλέ
ποντες άφευκτον τον κίνδυνον, έκαυσαν τας ζωοτροφίας και την
πυροκονίαν, εκάρφωσαν τα κανόνια, και καταλιπόντες το φρού
ριον εξήλθον εν αθλιότητι εκ της περιχώρου . Οι Βενετοί λαβόντες
ούτω την Καλαμάτας, κατεδαφισαν τα λοιπά δύω ανέπαφα ένα
πομείναντα οχυρώματα των Τούρκων. Παρεδόθη ευθέως ο Πασσα
€άς πολιορκούμενος υπό του Μανιάτου Πέτρου Ιατρά. Ηναγκάσθη
δε και ο Κελεφάς υπό του Παύλου Μακρή, όστις μετά των αγο
μένων υπ' αυτού Μανιατών και νησιωτών επέμφθη υπό του στρα
τερχου, και συνήργησε μετά του Δοξαρά και του Βούλτσου εις
την παράδοσιν, ώς έπραξεν πρότερον έν Ζαρνάτα ( ο ). Και το
μεν φρούριον Πασαβά αφοπλισθεν έκρημνίσθη, μεταβιβασθεισης της
αποσκευής αυτού εις το Ζακύνθιον πλοίον του Φωτεινού , 8 σινη »
γωνίζετο μετά του στόλου το δε Ζαρνάτα και Κελεφά επισκευά.
σθησαν, και εφωπλίσθησαν με τα χρειώδη , εν οις ενετέθησαν φρού
ραρχοι Βενετοί και στρατός να υπερασπιζηται τους εγκατοίκους
των περιχώρων της Μαΐνης . Γενικοί δε κυβερνήται Μάνης ωρίσθη
σαν καιο Πρατεσίνης και Νικόλαος Μαχαιριώτης Οο στρατηγός είτα
απέπλευσεν εκ του κόλπου της Μάνης , και αφίχθη εις Ζακυνθον ,
όπου υπεδέχθη μεγαλοπρεπώς και επιφανώς παρα των αρχόντων

( 1 ) D’indi non lasciò esso Macri di contribuir alle brame di proprio u.

nieo passo d'ordine mio a trattar similmente la resa dell'altra fortezza di
Chelefa , praticate maniere non dissimili appresso Cassan bassa n'ebbe pur
il contento di consegnar al pubblico il frutto delle proprie operationi ei la
resa anco di quella - Allestalo da noi Fran . Morosini " cap . gen. xt1. dato di
Corfù li 30 Decembre 1685 .
 393

των ενδίκων και του προβλεπτου και του κλήρου. Τότε εις την
αυτήν νήσον εφέρθη όλος και υπό τον Βρούνον στρατός επί ανα
παύσει. Ο στρατάρχης μετά του από τον Σάξονα στρατόν μετέβη
εις Κέρκυρας, ακολούθως , ίνα διαχειμάση . Αλλά κατά τον διά»
πλουν κατασχών εις τας απέναντι Κερκύρας Γουμενίτσας , όπου
εύρε τον Γαρζώνης μετά την εκεί μοίραν κανονοβολούντα το φρου
ριον , κατεσκόπευσεν ότι οι Τούρκοι, μαθόντες την άφιξιν αυτού,
εκ φόβου εγκατέλιπον τον περίβολον, και έδραπέτευσαν. Διό ευθύς
εισήλθεν ο στρατός παρέλαβε το φρούριον, και ιδών και στρατάρχης
άχρησ τον ερείπιον , κατεδάφισαν. Είτα καταπλεύσας εις Κέρκυρας
διά μεγάλης επισημότητος εισήλασε τροπαιούχος εις την πόλιν
Κορυφών, των εκεί αρχών και προυχόντων της νήσου με τα σεβα
σμού και αγαλλιάσεως υποδεχθέντων και επευφημησάντων, ου μό .
νον διά τας εν Πελοποννήσω κατακτήσεις, αλλ' ότι αποδιώξας τους
Τούρκους εκ Γουμενίτσης , απήλλαξε τους Κερκυραίους εξ όσων
παρενοχλήσεων εποίουν αυτοίς οι Τούρκοι, εκείθεν εκπλέοντες ( 5 ).
Διατριβων δε εν Κερκύρα ίνα επιδείξη σεβασμόν παρευρέθη εις
την λιτανείαν του Θαυματουργού Σπυρίδωνος, τελουμένην κατά

τας 14 Νοεμβρίου, ότε συμπαρετάχθη τη πομπή άπας και στρα

τος και αι αρχαι. Εποιήθησαν είτα λαμπραι αι εορται και χοροί
την κρεοφαγίαν, θεατρικαι παραστάσεις, οικοδομηθέντος θεάτρου,
και ότι συμπόσια , και το παιγνίδιον της Γιόστρας , όπου ιππηλα
σαν επίσημοι νέοι της Κερκύρας , και ήμειψε το άθλον επιφανώς
ενώπιον του στρατάρχου ή κοινότης Κορυφών (2).
Την άνοιξιν του επιόντος έτους 1686 ήτοιμάσθησαν τα πλοία ,
συμπαρελήφθη το κάτεργον Κερκύρας, ου κατεργοκύρης επέβη Στά
μος ο Χαλικιόπουλος , και επεθεωρήθη ο πεζός στρατος εν τη πλα
τεία Κορυφών , στρατηγούμενος υπό του Κενεσμάρκ. Φήμη δε διε
δόθη τότε ότι οι εν Πελοποννήσω . Τούρκοι επέδραμον εις Μανην
και Μεσσηνίαν , διέκοψαν τους αντιπαραταχθέντας κατά το στενόν
του Πύργου Μανιάτας, και επολιόρκουν τον Κελεφάν, άλλοι δε εις
έβαλλον εις Κορώνην, και έκακοποίουν τους Χριστιανούς , και ο γιο

(1) Locattelli acquisti del serenissimo doge Fr. Morosini 178-190.

(2) το θέατρον Κερκύρας ώκοδομήθη επί Μοροζίνου παρά τη μικρά πλατεία της
λατινικής επισκοπής του αγίου Ιακώβου, όθεν καλείται και θέατρον του αγίου Ιακώ..
βου . Εφερε δε πρός όψιν σύμπλεγμα παριστόν τον Μοροζίνης μετά των δύω παί
δων αυτού . Είναι δε το πρώτον θέατρον εν Ελληνική γή κατά την Ελληνικήν δου :
λείαν οικοδομηθέν ,
 294

νικός προβλεπτής Κορνάρος των νήσων μετά στρατιωτών εκ Ζα

κύνθου έπλευσεν εις βοήθειας του στόλου και του στρατού. Απέ
πλευσεν ούν και στρατάρχης ευθύς μεθ' όλου του στρατού εκ Κερ
κυρας . Αποβιβασθέντος δε στρατού εις τον κόλπον της Κορώνης ,
και ελθοντος του αναγκαίου προς βοήθειαν των πολιορκουμένων ,
συνέδραμον πολλοί εκ Μάνης , προτιμώντας μάλλον τον θάνατον ,
και να μένωσιν δουλεύοντες τους απίστοις. Εκπλαγείς διό και τρο
μάξας ο Καπουδάν Πασάς διά την αιφνίδιον άφιξιν του στρατού ,
εσήκωσε το στρατόπεδον, και δρομαίως έφυγεν καταλιπών εξ κα .
νόνια . οι δε ορισθέντες εις καταδίωξιν των εχθρών Μανιάται, φθά .
σαντες αυτόν, κατέκοψαν πολλούς και ήχμαλώτισαν . Ως δε έπλη
σίαζον αι ημέραι του πάσχα , ο στρατάρχης έκπλεύσας έκ του
κόλπου της Κορώνης , αφίχθη εις Ζάκυνθον την μεγάλην παρασκευήν.
Και αποβιβασθείς εκ του στρατηγικού κατέργου , επορεύθη εις τον
εν τη πόλει ναός του αγίου Μάρκου , όπου παρέστη εις τας ιεράς
τελετάς Τήν δε επιούσαν συνετέλεσεν εις την λειτουργίας του με -
γάλου Σαββάτου , οπότε δια κανονοβολισμών του φρουρίου και του
στόλου εγένετο εκλάμπρος ή έναρξης της εορτής , ψαλλο.
μένου του ανέστη ο Θεός κατά το σύνηθες (gloria). Εορτάσας δε
και το άγιον Πάσχα κατά την λαμπροφόρον ήμέραν, την νέαν
δευτέραν ανεχώρησε, και επανήλθεν εις το στρατόπεδον (ο). Επε:
θεώρησε ευθύς τον στρατόν , διότι λόχοι νεωστι εστρατολογήθησαν
εκ Νεαπόλεως , και έφθασαν οι επίκουροι εκ Τοσκάνης , Μεδιολάνων
και Μαλτας. Οι δε Κεφαλλήνες Μεταξάς και Πινιατορος μετά
των κατέργων συνέπλευσαν τη μοίρα του Κορνάρου. Πολεμικού
συμβουλίου ακολούθως γενομένου , απεφασίσθη η επίθεσης κατά Να
βαρίνου, Ενστάσης ούν πολιορκίας , το νέον φρούριον άνευ ουδε
μιας αντιστάσεως παρεδόθη. Αλλ' ώς το έτερον φρούριον καλού
μενον παλαιός Ναυαρίνος το ιστάμενον εις το στόμιον του λιμέ
νος ήτοιμάσθη εις άμυναν , παρετέθησαν 20 κανόνια και 18 έγδυα
βομβαρδικά , και έσφαιροβάλουν . Πνοίχθησαν περιχαρακώματα ών
έπεστατει ο Παύλος Μακρής προβιβασθείς εις τον βαθμόν ταγμα .
ταρχου , και ελθών μετά του υιού, και 80 Ζακυνθίων συμπολιτών.
Διά θαλάσσης έκανονoβoλουν τα καράβια, συν οις και το κάτερ
>

γον το Κεφαλληναιον του Πινιατόρου, εφ' ού πεσούσα σφαίρα κα

OU

νονίου εκ του φρουρίου, κατισύντριψε την κεραίαν και τον ιστόν.

(0 ) Locattelli 197-204.
 395

Επειδή όμως και Σερασκιέρης της επαρχίας με 10,000 έδραμεν εις

βοήθειαν του πολιορκουμένου φρουρίου, ο Κενισμάρκ με μέρος του
στρατού και μετά του Ελληνικού τάγματος , και ωδήγει ο Μακρής
συναντήσας τους εχθρούς κατεστρεψε ( Ο ). Τούτο μαθόντες οι πο
λιορκούμενοι, ευθύς διά συνθηκολογίας παρέδωσαν προς τον στρα :
τάρχην το φρούριον, και εξήλθον απείραχτοι. Ο στρατάρχης κα
ταλαβών το φρούριον, και φροντίσας τα περί της επισκευής αυ
του και διοικήσεως των Χριστιανών , μετέβη εις πολιορκίαν της
Μεθώνης . Τεθεισών δε των πολιορκητικών μηχανών, μετά εξολο
θρευτικών βομβαρδισμόν διαρκέσαντα επτά ημέρας οι ε. Μεθωνη
πολεμούντες Τούρκοι παρεδωκαν το φρούριον, και ανεχώρησαν επί
συνθήκη να μεταβώσιν εις Βαρβαρίαν, και όπου αλλαχού εβούλοντο
επί τινων Πίνκων Βενετικής σημαίας (πλοίων κοίλων φορτηγών).
Ως δε ασθένειαι έκ τε κακουχίας του πολέμου και δυσφορίας του
κλίματος κατείχαν τους εν τω στρατοπέδω, επέμφθησαν οι νοσούν.
τες είς τε την Ζάκυνθον και την Νάξος της Κεφαλληνίας προς αν
ρέωσιν και ανάρρωσιν .
Δέκα επτά ημέρας μετά την άλωσιν της Μεθώνης αφού διε
νεμήθη η λεία , και ευθετήθη η κυβέρνησης αυτής περί τας δοι
κητικής και εγχωρίους αρχάς , ως και της Κορώνης, ο στρατός
σύμπας επιβιβασθείς του στόλου απέπλευσεν και διαπεράσας το
Ταίναρον αφίχθη εις τον Αργολικόν κόλπον , και απεβιβάσθη εις το Ναύ
πλιον. Η πόλις αύτη ήν ισχυροτάτη διά τα υψωθέντα φρούρια αυτής
και την ακρόπολιν Παλαμίδη , τα οποία υψωθέντα επί Βενετών,
οίτινες παλαιότερον εκυρίευον αυτής, καθίσταντο απόρθητα, διότι

( 1 ) Attestato di Guglielmo conte di Konismark maresciallo di campo per

la corona di Svetia, e generale in capite delle armi della Serenissima re
publica di Venetia -il signor Paulo Macrì trovatos: nell'attacco di Nova
rino appresso il sign . Sarg. maggior di battaglia Marchese di Corbon con
il proprio figlio et un servitore a sue spese ha lodevolmente sostenuta l'
incombenza d’erriger i trinceramenti avanzali, e sopprattendere con 80 greci
squi compatrioti alla batteria , che fu eretta contro la piazza : da che pre
suasi noi del frutto che prometter si potessimo dall'opra sua l'habbiamo
appogiata nell' abbatimento del campo la conduita, e comando dell'artig'ieria
di campagna. In che pure mareggiandosi con risoluta intrepidezza se nas !
le sue benemerenze nell'incontro medesimo in cui , con memorabile vitto.
ria han riportato esito glorioso le publiche armi Espugnata la piazza stions !
fù di nuovo alla sua vigilante custodia assignata la coudota per terra dili
munitioni del nostro campo sotto Modón sigilà poi le ativni sue laorate
soccorendo d'ogni genere le batterie, quella principalmente di 4 canoui che
bersagnava il torrion grande . , .
 296

ήσαν πλήρη γενναίας και πολυαρίθμου φρουράς, αρχηγετουμένης οπό

του Μουσταφά πασά έγεμον πολεμοφοδίων, και περιέκλειον 8,000 -
εγκατοίκους Ελληνας εβραίους και Τούρκους. Ο Σερασκιέρης της .

Πελοποννήσου την απόβασιν των Βενετών εις Ναύπλιον μαθών, ευ

θύς έδραμε προς βοήθειαν μεθ' όλου του στρατού, και έστρατοπέ
δευσεν εις το πεδίον του Αργους. Αλλ' ο Μοροζίνης επιτεθείς κα
τ' αυτού δι' ισχυρού πυροβολικού, έθεσεν εις αταξίαν το στρατό .
πεδον. Διεσκορπίσθη και έφυγεν ο εχθρικός στρατός Κατεδιώχθη
υπό του ιππικού, ενώ ισχυον οι Ελληνες στρατιωτικοί ιππείς. Κα •
τελήφθη άπασα και σκευή, και το Αργος παρεδόθη. Εκ της νίκης
εγκαρδιωθείς και Χριστιανικός στρατός, επί πλέον ενίσχυσε την πο
λιορκίαν του Ναυπλίου . Αλλ' ο Σερασκιέρης συνάξας νωπόν στρα
τόν, νυκτός επετέθη κατά των περιχαρακωμάτων των Βενετών. 1

Πλήν γενναίως απεκρούσθη υπό του Κινισμαρκ και του στρατάρ

χου, ός απεβιβασεν όλον τον επίνιον στρατόν εις επικουρίαν πε
ζού , ότε και οι συμπολεμούντες νησιώται ημών έδειξαντο καρτε
ρίαν θαυμάσιον. Μετ' ολίγον ο εχθρός ετέθη εις αταξίαν πάλιν
και εδόθη όλος ο στρατός αυτού εις φυγήν μετά μεγάλης ζη
μίας. Εκ τούτου απολέσας πάσαν ελπίδα και φρούραρχος Ναυ
πλίου Μουσταφάς , παρέδωκε το φρούριον. Και υπόσπονδος εξ. Ε

ελθών μεθ' όλης της στρατιωτικής τιμής απεβιβάσθη εις πλοία

Βενετικά. Είτα ή μεν φρουρά και οι Εβραίοι οι ενταύθα οί -
1
κούντες μετεκομίσθησαν εις Ανατολήν. Οι δε δύω αδελφοί και το
Η
Μουσταφάς πασάς Ναυπλίου , και ο αδελφός Ασάν φοβούμενοι
1
την τιμωρίαν του Σουλτάνου, επέβησαν οικογενειακώς επί δύω
1
πλοίων και αφιχθέντες εις Ζάκυνθον , απέπλευσαν εις Βενετίαν,
και εκείθεν απεκατεστάθησαν εις Λιβόρνον ( 1 )
Εισπλεύσας δε ο στρατάρχης μεθ' όλου του στρατού έν θριάμβω,
και μετ' αγαλλιάσεως απάντων των Ελλήνων, οί τινες έβλεπαν τα
νικηφόρα όπλα των Χριστιανών καταστρέφοντα τον εφ' εαυτοίς
ζυγόν των βαρβάρων , ευθύς εδοξολόγησε τον Θεόν. οι προύχον»
τες του τόπου μετά του Αρχιεπισκόπου Σιλβέστρου παρουσια

( 1) Ημερολόγιον Λιάτεση 1696 Αυγούστου 14. Δρθε ένα καράβι από την μήλο
και είπε πως ταϊς απερασμεναις ημέραις εκαπιτάρισε ένα καΐκι από τ' Αναπλη
και είπε πως φταις τριντ τέρες του και φεντός να εσκοτοθήκανε τριακόσιοι από τους ε
δικούς μας και Τούρκοι πολλοί όπου δεν είχανε μετριμο και είπε πως το Ανάπλι
το πολεμάει ακατάπαυστα. - Σεπτεμβρίου 20 ήρθανε δύω καράβια από την αρμά
δα με δύο αδέλφια Τούρκους τ' Αναπλιού και πάνε στη Βενετια .
 997

οθέντες αυτώ , επρόσφερον υπόκλισιν και ευγνωμοσύνην , ότι απε

λύτρωσεν αυτούς της βαρβάρου καταδυναστείας . Ωρκίσθησαν πί
στιν προς την Βενετικής πολιτείας και ο Αρχιεπίσκοπος αυθορ
μήτως υπέσχετο μεγαλοδωρίαν ετήσιον 200 ρεαλίων, ο δε στρα
τάρχης ενέκρινε σύστασιν κοινότητος , καταγραφεισών των εξοχω:
τέρων οικογενειών Ναυπλίου εν τη Ευγsνεις . Διετήρησε τα προ
νόμια της πόλεως και των συνδίκων, και διεκήρυξεν ιδιοσυντή.
ρησιν και ασφαλή προστασίαν θρησκείας , ιδιοκτησίας και προσω:
πικής ελευθερίας. Είτα ώρισε φρούραρχον εν τω προς τη θαλάσση
φρουρίω τον Γεώργιος Πριούλης και αρχηγέτης των όπλων μετά
της αναγκαίας φρουράς τον Παύλον Μακων εκ Ζακύνθου, ιππότην
του αγίου Μάρκου τιμηθέντα παρά της Βενετικής Γερουσίας διά τάς
εκδουλεύσεις του. Ακολούθως επισκεφθείς τα φρούρια, διέταξε να επι
σκευασθώσι τα ζημιωθέντα τείχη επάλξεις δε, και προμαχώνες να
προσαρτηθώσιν εις νέα οχυρώματα, και διεγερθώσιν περίβολοι αναγ
καίοι , όπως αποκατασταθή το Ναύπλιον προπύργιον και ορμη-.
τήριον γενικών της Πελοποννήσου (1) Της προόδου των Βενετικών
όπλων διαδοθείσης, πανταχόθεν της Ελλάδος συνήρχοντο άπε
σταλμένοι εκ μέρους των Ελλήνων προσφέροντες υπόκλισιν. Πά .
τραι, Καρίταινα , Κόρινθος, Αρκαδία και άλλαι χώραι εζήτουν
βοήθειαν παρά του στρατάρχου, όπως αποστατήσωσι του Τούρ
κου. Ο Μητροπολίτης Αθηνών Ιάκωβος και οι προύχοντες των
Αθηναίων Σταμάτιος Γασπαρης , Μιχαήλ Διμάκης, Γεώργιος Δού
σμανης, και Ιάκωβος Δαμίστρος οπεσχέθησαν εκ μέρους της κοι
νότητος Αθηνών να τελώσιν ετησίως 9,000 ρεάλια εις το δημό
σιον ταμείον , και ώσιν απείραχτοι , και προστατευόμενοι από της
σημαίας του αγίου Μάρκου . Ευνούστατα υπεδεξιώσατο τους πάν
τας και στρατάρχης, ενθαρρύνων αυτούς εις συνεργείας κατά βαρ
βάρων εχθρών της πίστεως και πατρίδος. Απέστειλε με επιστολές
αγγελούσας τας νίκας του προς την Γερουσίαν το Ζακύνθιον κά
τεργον , και8 κατασχόν έν Ζακύνθω εκόμισε και την είδησιν, ότι και
Σουλτάνος διώρισε τους εν Πελοποννήσω Τούρκους να εγκατα
λείψωσι την Ελληνικής Χερσόννησον , διότι ουδεμίαν άλλην βοή
θειαν είχεν να αποστείλη αυτοίς, καταπολεμούμενος ήδη υπό Πο
λονών , Αυστριακών και Ρώσσων , λαβών δε τας γεωστι επελθού

( 1) Successo delle armi venete sotto Napoli di Romania l'anno 1686 y

to esatta Notitia 125 - Locatelli 276,
38
 298 C

σας βοηθείας χρηματικές και στρατιωτικάς εκ Ζακύνθου, ανέπαυε

τον στρατόν διαχειμάζοντα έν Ναυπλίω και προφυλάττων αυτόν
της επισκεψάσης πανώλης εν Πελοποννήσω , ότε διακινδυνεύων
ζωήν ο Παύλος Μακρής, θαρραλέως παρεμύθει τους μολυσμένους,
και διεβιβαζε τρόφιμα και άλλα χρειώδη εις το επιστατούμενον
υπ' αυτού φρούριον Ναυπλίου ( 1 ) Μήπως δε διά της μεταβάσεως
του στρατού και της εις τας νήσους προςελεύσεως των πλοίων
εκ του στόλου, ός είχε μολυνθη ήθελε διαδοθή το εξολοθρευτι
κον μίασμα εις τας νήσους, οι σύνδικοι των κοινοτήτων καθ'όλας
τας νήσους έλαβον τα αναγκαία μέτρα προφυλακής, θέσαντες φυ:
λακάς στρατιωτικές κατά τα παράλια, απομακρύνοντες τα ύπο
πτα πλοία, και τους λοιμοβότους περικλείοντες εν τοίς λειμοκα.
θαρτηρίοις εκάστης νήσου.
Εν τοσούτω και στρατάρχης μαθών έκ Κερκύρας ότι ενεφάνησαν
πλοία πειρατικά κατά το Σάζινον, απέστειλε τον μοίραρχον Πι
ζάνης μετά του καταδρομέως Ρωμανού Μανέτα, προς καταδίωξιν.
Επειδή, δε ο Τουρκικός στόλος επέπλεε κατά των πέριξ της Κρή .
της εισέτι κατεχομένων νήσων, διέταξε τον έτερον μοίραρχος Κον
ταρίνην να παραλάβη την μοίραν αυτού και τα νησιωτικά κά
τεργα του τε Σταματίου Χαλικιοπούλου και Ανδρέου Μεταξά , και
προστατεύση τους εκεί εκ των κινδύνων. Αποθανόντος δε του ταγ
ματάρχου Αγγέλου Δελαδέκιμα , του διοικητού Ξηρομέρου και Βάλ .
του, αντικατέστησε τον Γεώργιος Μόρμουρην εις την αρχήν. Επει :
δή δε οι Τούρκοι επεδίωκον τους Πελοποννησίους Χριστιανούς ως
συνενοουμένους μετά των Βενετών, και ήθελον διά τούτο να έρη .
μώσωσι τον τόπον, έως 700 οικογένειαι τούτων κατέφυγον εις
Ζάκυνθον, άλλαι δε εις Ναύπλιον. Προσελθόντος δε του ιππότου
Μεδαίου συνδίκου της πόλεως Κορυφών, ίνα κατηγορήση το διοι
κητήριον Κερκύρας ότι επεμβαίνει εις τας υποθέσεις της κοινότη
τος, και στρατάρχης απέλυσε τον σύνδικον, και ενετείλατο ταίς εν
Κερκύρα αρχαις ακριβή διατήρησιν παντός δικαιώματος και προ
νομίου της νήσου. Ακολούθως μετέβη εις Κορώνην , όπως επιθεω

( :) Noi Giacomo Corner Prov. Ge. inquisit. delle tre isoleil Sig. Collon .
Paolo Macri non ha nemen lasciata nella scaduta mollestissima insorgenza
del male contaggioso sofferto da questa piuzza d'acerescere i gradi delle pro
prie beremerenze con il concorso dei di lui lodevoli fatticosi impieghi nel
eastel da mare, dove in qualità di Provveditore dell' armi adempisce l'at :
tuale funtione (data in Napoli di Romania Nov. 1687.
 999

ρήση την νέαν οχύρωσιν του φρουρίου τούτου , όπου εύρε εδώ και
τα τρία κάτεργα των νήσων έπασχολούντα το πλήρωμα αυτών
κατά τάς εργασίας της οχυρώσεως . Ως δε Γεώργιος ο Ρουκανάς
έκλεψεν εκ του δημοσίου ταμείου 6,000 φλωρία χρυσά, και ε
δραπέτευσεν, διωρίσθη και τότε προβλεπτης Ζακύνθου Αλοΐσιος Κουί
ρίνης δραστηρίως να ενεργήση την τιμωρίαν του κλέπτου , και να
κρατή όλους τους εξ Ιταλίας μετακομιζομένους στρατιώτας εν τη
νήσω προς χρήσιν νέας μελετωμένης εκστρατείας , άμα δε και
ώσιν έτοιμοι νησιώται στρατοσύλλεκτοι ένα επιπροστεθώσι τα στρα
τω. Επί τούτω ουν ετιμωρήθησαν ως συνένοχοι του Ρουκανά και
Εβραίος Δούζης Πιτζούνης, και ο Χαλκευς Γεώργιος Λαγούσης . Ο
δε Πέτρος Κουερίνης επιβίβασεν εις τα πλοία τους στρατολο
γηθέντας, ένα αντικαταστήσωσιν ούτοι τους εν Μεσσηνία και Λαν
κωνία φρουρούς , οίτινες χάριν αναπαύσεως και απομαχίας μετε:
κομίζοντο εις Ζάκυνθον.
Τον Μάρτιον δε του έτους 1687 εκπλεύσας μεθ ' όλου του στρα»
του και στρατάρχης μετέβη εις Κλιμενών θέσιν αξιόλογον της Δευ
κάδος, όπου απεβίβασε τον στρατόν, και αφίχθη εκ Ζακύνθου και
Κανισμάρκ , ο δούξ Τουρένας, και όλα τα εκεί συγκεντρωθέντα
στρατεύματα. Ενταύθα προς τούτοις κατέπλευσε ο γενικός προ:
βλεπτης των νήσων Κορνάρος μετά των πέντε κατέργων των νή
σων. Νησιώται τότε πολλοί εθελονται προσήλθον εις το στρατό
πεδον ( 1 ). Εκ μεν των Ζακυνθίων άνδρες επιφανείς της νήσου συν»
(1 ) 17ο3 15 Agosto in Pregadi - La famiglia de' Logotetti, non men an
tica de natali che distinta fra nobili nell'isola del Zante aparisce anco a.
dorna di antiche e recenti e benemerenze. Con merito singolare s' è segna.
lato nel ser vitio della signoria nostra Nicola figliuolo di Anastasio in qua .
lità di sopracomito della gelera Zantiota, e direttore di quella di Cefalle
via in più campagne, e particolarment della diffesa di Lepanto, essendosi
con corraggio introdotto in quella piazza già blocata da Turchi con 150
.

huomini in tempo della esigenza: Eustachio pure suo germano Logotteti passo
a proprie spese con 35 persone allo strello di Corinto autenticando nel mag
gior valore di barbare incursioni la costanza della sua fede e valore per
questi lodevoli e benemeriti servitii, che in piena forma si rilevano dalle
giurate informationi dell'ultimo ritornaio capitan general da Mar, e prov
veditor sopra feudi - Sull'aprirsi della sagra gloriosa guerra nel 1684 militò
Eustachio con 6 persone tuite a proprie spese, ove mise il numero con al.
tri 6 soldati purº senza aggravio alcuno della cassa pubblica . Cosi del 95
con altri so e nella susseguente campagna di Corinto con 25. Ne furono
inferiori tra i cimenti del mare gli esercicj di Nicolò perchè intrapresa la
carica di sopracomito la sostenne in forma operosa e distinta, massime nell'
ga nell'espugnatione della fortezza medesima s'unirono col di lui soldo
150. huomioi armati ed accorsero a quelle urgenze .
 300

έταξαν ολοκλήρους λόχους και ήγον εις τας μάχας ωπλισμένους

εξ ιδίων και δείξαντας πολλήν την ανδρίαν και αφοσίωσιν. Τού
των διαμνημονεύονται Νικόλαος Φωσκάρδος, ός μετά 40 συμπο
λιτών επέβη του Τρομερού , ο δε Σπυρίδων και Κωνσταντίνος οι
αδελφοί Νεράντση εις το του αγίου Νικολάου ότε συμπλεύσαντες
μετά της μοίρας του Μάρκου Πιζάνου κατά την ναυμαχίαν περί
την Μυτιλήνην εφονεύθη μαχόμενος περί το πλάγιον του αδελφού
και Σπυρίδων. Ο κατεργοκύρης Νικόλαος Λογοθέτης με 150 άνδρας
εισέπλευσεν εις τον κόλπον της Ναυπάκτου. ο δε Ευσταθειος ά
νεψιός του με 25 επορεύθη εις εξαμίλια. Αναστάσιος δε ο Καψο
κέφαλος και υιός Αντώνιος επιπλέοντες εις την Ζακύνθιον γαλέαν
του κατεργοκύρου Κ. Καπνίση παρευρέθη εις όλας τας εις τον Κο
ρινθιακόν κόλπον ναυμαχίας , ότε εκπληρών χρέη πλοιάρχου κα
τεδίωξε πειρατικήν τινα ταρτάναν και κατέλαβεν αύτανδρον. Εκ
δε των Κεφαλλήνων οι κατεργοκύραι Ν. και Μ . οι Πινιατόροι
με αρκετήν βοήθειαν ανδρών παρεστήσαντο κατά την πολιορκίαν
του φρουρίου Ναυπάκτου ( 1). Ιωάννης δε ο Λοβέρδος, Ι. Φωκάς,
Α . Χωραφάς, Β. Τζιμάρας οίτινες διεκρίθησαν πρώην εις τους πο
λέμους της Κρήτης οδηγήσαντες ολόκληρα τάγματα Κεφαλλήνων,
παλιν εκ νέου έστρατολόγησαν ενόπλους εκ της νήσου των, και
ώδήγησαν κατά την στερεάς Ελλάδα. Ωσαύτως ολόκληρον τάγμα
συνέταξεν ο Αναστάσιος Μεταξάς πορευθείς εις εξαμίλια (2). Ούχ

Noi Leonardo per la sere. Re di V.

gover, di Nave,
Avendo il Sig . Nicolò Foscardi del S. Angelo cittadino di Zante intra
preso nel corso intiero della già scaduta campagna l'imbarco prima sopra
ja nave Argina del mare e poscia la nave Terror, anco prestalo sopra le
medesime con fruttuoso et esemplare servitio in qualità di venturiere con
40 persone di suo seguito dallo stesso stipendinle senza altro aggravio di prin
cipe, che dalle sole panatiche universalmente assistito ove fu da noi co
mandato, e datia intierra e buona apelatione del di lui coraggio
co al pu
blico riverito servizio ...
Nave Terror porto del Zante li 19 N. 1915 .
( 1 ) Noi Vicenzo Vendrami per la S. R. di V. pro. gen. delle isole.
Desideroso D. N. Pignatore dalla Cefall, di sempre più contradistinguere 7

l'ossequio che professa alla maestà nel suo naturale sovrano a proprie spese
in tempo che stringeva i turchi d'assedio la piazza di Liepanto l'anno
2692 con un corpo numeroso di gente volontaria accorse in soccorso ...
Li 10 Marzo 1693.- 0ρα προς τούτοις και Loverdo Saggio VIII.
( a) Loverdo suggio storico sull'isola di Copall. VII.
 301

ήττον δε συνειργάσθησαν εις νέας στρατολογίας Ελλήνων Ηπει

ρωτών και προειρημένος Αγγελος Σομίλας, εις των οπλαρχηγών, και
μετ' αυτού και Χρίστος Βαλαωρίτης μετά του γενναίου υιού του Μό.
σχου , φέροντες τον βαθμόν Καπιτάνου. Ούτοι ανεστάτωσαν τας
από Αγράφων μέχρι Βονίτσης Τουρκικής χώρας, ότε περί τας συμ :
πλοκάς εκείνας μετά των αλλοφύλων απωλεσεν ο οπλαρχηγός Μό
σχος τον δεξιόν βραχίονα ( 1 ). Ως δε οι εν Κερκύρα κωπηλάται
απειθώς έφέροντο αποστελλόμενοι εις το στρατόπεδον, επέμφθη εκ
του Κλιμενού Ανδρέας Ναυαγήρος να καταπαύση τας αταξίας, άμα
δε και δικαιώση τας γεωστι διεγερθείσας μομφάς της εκεί κοι»
νότητος κατά των Βενετικών αρχών . Και επειδή υποπτεύετο λοι»
μός εν τω στρατώ, ωρίσθη το νησίδιον Καλάμου είς λοιμοκαθαρ
τήριον .
Ούτως και στρατάρχης ευθετήσας τα καθέκαστα του στρατοπέ
δου, έπλευσεν τον Κορινθιακόν κόλπον επί του στόλου φέροντος
8,000 πεζούς και 1,000 ιππείς και υπό Κενισμαρκ στρατός απο
βιβασθείς πλησίον των Πατρών εις θέσιν τινα ελώδη, προσέβαλε το
εκεί στρατόπεδον των εχθρών, οίτινες επυροβόλουν καταλαβοντες
τα ύψη. Παρατάξας δε γραμμής εντός του θαμνώδους κοιλώματος,
ήν εκάλυψε δι' εχίνων, συνέτριψε την πρώτην προσβολήν των εχ
θρών. Το ιππικόν των Χριστιανών επιδραμόν εκ της δεξιάς πτέ
ρυγος και έλη άλλη ιππικού αριστερόθεν των θάμνων , ήτις ένο
μίζετο αφανισμένη, έφερον τον εχθρόν εις αταξίαν. Κατετροπώθη
αυτός, και εδόθη εις φυγήν (2) . Διά της νίκης ταύτης, ήτις διέ
κρινε άπασαν την κατάκτησιν της Πελοποννήσου , εκυριεύθησαν αι
Πάτραι. Και ευθύς απεστάλη και εκ Ζακύνθου οπλαρχηγός Αγγελος
Νέγρης εις Γλαρέντσας (κυλήνην) μετά Ζακυνθίων εθελοντών, ό.
πως κυριεύση το φρούριον Τορνέσιον. Ο φρούραρχος Μουσταφάς
ποιήσας συμβούλιον μετά των εκεί Αγάδων, ενέδωσενεις την πρόσ
κλησιν του Νέγρη, και έκένωσε το φρούριον, καταλιπών 44 και
νόνια και έκανάς ζωοτροφίας . Εκ τούτου Γαστούνη και άπασα ή

( 1) Ορα όπισθεν εν τοις ενδεικτικούς εγγράφους σημείωσις περί Ι. Σομίλα και Χ.

Βαλαωρίτου εξαχθείσα εκ του αρχιβίου Λευκάδος.
(1 ) Trattato Militare compendioso del Colonello Francesco Muazzo di ma
terie altenen ti agli impieghi da lui sostenuti mentre serviva nella guerra del
la Morea in quatro parti diviso « ανέκδοτον έν τη Μαρκιανή χειρόγραφον βι
βλίον όγγώδες, όπου έχει και το σχέδιον της μάχης και περιγράφει αυτήν εν τω
α. μέρει επιγραφομένω - 1.a parte in grado del Colonello estende relazione
distinta del fatto in arme seguito a Patrasso .
 302

Ηλις καθυπετάγη αναιμωτι εις τους Βενετούς , και ιδιοικείτο υπό

του Νέγρη ( Ο ). Ως δε οι Τούρκοι απεσύροντο εις Κόρινθον, και
πολλά πλοιάρια Ζακυνθίων και Κεφαλλήνων μετεκόμιζον εις το
στρατόπεδον του σερασκιέρου ζωοτροφίας, και ενισχύοντες την α
φθονίαν ελήνζον τις από Λευκάδος μέχρι Ξηρομέρου παραλίας ,
και στρατάρχης αφού διά προκηρύξεως προς τους εγκατοίκους των
νήσων αυστηρώς απηγόρευσε τοιαύτην απρεπή καπηλείαν, απέστει
λε τον μοίραρχον του κόλπου Βενέδικτον Σανούτον περί το με
ταξύ των δύω φρουρίων Ρίου και Αντιρρίου πέλαγος, διακωλύ
σοντα την συγκοινωνίας. Ούτος δε συμπαραβών και τας γαλέας
του Αγγέλου Ορίου και του ιππότου Αγησιλάου Συγούρου Ζακυν
θίου, αντιπαρετάχθη κατά τον μεταξύ των δύω φρουρίων πορθμόν
υπό πύρινον βροχήν κανονοβολής των εχθρών. Επειδή δε οι Τούρ
κοι είχαν θέσει 1,5 00 άνδρας εις ένεδραν εκτός του Ρίου, το Ζα.
κυνθιον πλοίον του κατεργοκύρου Αγησιλάου Συγούρον διεπέρασεν
από τας εν των μεταξύ του πορθμού και απέναντι του φρουρίου
παρατεθείσας Τουρκικάς φούστας, διακινδυνεύον εκ του πυρός αυ
σών και σφαιροβολών και λιθοβολισμάτων του φρουρίου . Οι επι.
βαίνοντες δε Ζακύνθιοι αποβιβάσαντες κανόνια, έστησαν αυτά α.
πέναντι της ενέδρας, οι δε ένευδρεύοντες πολέμιοι ηναγκάσθησαν
από του πυρός αυτών και των γαλέων, εξεφωλεύθησαν και απω.
λέσθησαν. Τούτο ιδόντες οι εσώκλειστοι εγκατέλειψαν το φρούριον
και έφυγον . Ευθύς παρασταθέντες οι Βενετοί εις το Αντίρριον τον
σούτον τρόμον ενεποίησαν τους ενταύθα εσωκλείστους, ώστε ο Πα.
σας Αχμέτ ετράπη εις φυγήν, αφού έθηκε πυρ εις την πυριτο-»
θήκην, ήτις εκραγείσα κατέστρεψεν όλα τα κατά την θάλασσαν
τείχη ( 2 ). Αποσυρόμενοι δε οι Τούρκοι εις Ναύπακτον καταδιώκοντο
υπό του στρατηγού Κενισμάρκ. Προσπλεύσαντος δε και του στρα
ταρχου μεθ' όλου του στόλου, εγκατέλιπον αυτών, και ετράπησαν
την άγουσαν εις Ισθμόν. Πρίν δε φθάσωσιν εκεί ό,τε Κενισμάρα
διά του ιππικού και ο στρατάρχης διά του στόλου, διέβησαν αυ
τοι εις την στερεάς Ελλαδα, εγκαταλιπόντες, και την Κόρινθος
και καταστρέφοντες πάσαν Ελληνικήν χώραν, όθεν διήρχοντο, και
σύροντες απείρους Ελληνικής οικογενείας εις αιχμαλωσίαν.

( 1 ) Localelli I, 341 .
( a) Relatione sull'acquisto di due Dardanelli del golfo di Lepanto stam
pala da Agesilao Sicuro Cavaliere di San Marco e sopracomito delle galere
di Zanic .
 303

Η πρόοδος των Βενετικών όπλων κατετρόμαξεν και τους εν Μι

στρα εναπομένοντας Τούρκους. Εξακισχίλιοι Μανιάται υπό τον
στρατηγόν Πολάνην έστράτευον οπό τα τείχη. Διό οι Τούρκοι μετά
τινας συμπλοκάς παρέδωκαν αυτό, και εξήλθον άοπλοι. Ευθύς δε
Βενετικός στρατός μετά Μανιατών παρέστη εις πολιορκίαν της
Μονεμβασίας, και ο Βενιέρ μετά του στρατηγού Ριβα ωρίσθη εις
βομβαρδισμόν του φρουρίου. Κατά την πολιορκίαν ταύτην συνη
γωνίζετο και ο Κυθήριος Νικόλαος Καλούτσης οπλαρχηγός φέρων
εκατόν λογάδας συμπολιτών ενδείξας ζήλον και ευδοκιμών καθ' ό·
λας τας ενταύθα περιπτώσεις ( 1 ) . Ακολούθως ο στρατάρχης εφο
διάσας στρατού και πολεμοφοδίων εκ Ζακύνθου τότε ελθόντων νεων
στι , διεπέρασεν τον Ισθμόν. Επιβιβάδας είτα τον στρατόν εις πλοία
& είχον επί τούτο αφιχθη εκ Ναυπλίου, κατέπλευσεν εις Πειραιά
λιμένα Λέοντος τότε καλούμενον, και απεβίβασε τον στρατόν. Εύ
θύς δε άπαντες οι εν αστει οικούντες Ελληνες περί τας 1,000
απεμακρύνθησαν οι δέ Τούρκοι εσωκλείσθησαν εις την ακρόπολιν.
Ο Κινισμάρα στήσας δύω κανονοστιχίας κατά την ακρόπολιν, την
μεν βορείως με και κανόνια , την δε δυτικώς με 8 , ήρξατο τον
κανονοβολισμόν. Ο Σερασκιέρης όστις έν Θηβών προσδραμών εστρα
τοπέδευσεν όχι μακράν της πόλεως , τρομάξας κατά την σφοδράν
επίθεσιν του ιππικού των Βενετών έφυγαν. Ανάψασα δε και προς
καίρως παρατιθεμένη πυρίτις εν τω παρθενώνα υπό βόμβας κατα
πεσούσης τυχαίως, κατέστρεψε μέρος του περιωνύμου ναού και τα
πέριξ . Εκ τούτου αποθαρρυνθέντες οι πολιορκούμενοι επεκηρυκεύ
σαντο ευθύς , και παρέδωκαν την ακρόπολιν (2). Τάς 4 Οκτωβρίου
( 1) Al merito che si è guadagnato il meritevole Capitanio Caluzzi soste
nendo l'impiego della compagnia di privileggiati dall'isola di Cithera ago
giunse anche quello di voler abbracciar la diretione di cento villici ua.
scielti di queste compagnie di privileggiati e cernidi, tenendo all'assedio di
Malvasia - αποδεικτικών αυτού επί Ναρκέλλου προβλεπτού Κυθήρων το 1817.
( 1) Τινές των ιστορικών ένα ψέξωσι τους Βενετούς λέγουσιν ότι εξεπίτηδες έρρι
ψαν την βομβαν οι Βενετοί κατά του Παρθενώνος , μαθόντες ότι εκεί ήν και πυριτοθήκη.
Αλλ' εγώ έρευνήσας εν τη Μαρκιανή την διασωζομένην ενέκδοτον Relatione dell' ope
Talo delle armi venute dopo la sua partenza da Corinto e della presa di
Attenc củpor så et il Chenismark gli levò la soprain teodenza ai mortari
per costituirli un altro bombisra Ma nel punto che era per fare la con
segna una bomba gettata a capricio, e senza regola andò a cadere sul
tempio di Pallade dentro alla fortezza, che per giorvaliero deposito tene
vano in quel loco. Il male fu molto, e fu grande anco il pericolo, che
prendesse fuoco anche il gran deposito, che era poco distante, e grandis
simofu il timore degli abitanti, che restarono, con molta confusione, come
pud figurarsi.
 304

4 687 εξήλθον οι Τούρκοι συναριθμούμενοι μετά γυναικών και παί

δων περί τους 3,000 και επέμφθησαν εις Σμύρνης επί Βενετική
πλοίω
Eθαύμασαν το κάλλος των διασωζομένων τότε αρχαιοτήτων είς
ελθόντες οι Βενετοί, σις παρηκολούθει και η Κυρία Καρλότα και
σύζυγος του στρατηγού Κενεσμάρκ. Πολλάς των αρχαιοτήτων α
φήρεσαν. Τους δε δύω λέοντας πέμψαντες εις Βενετίαν, έστησαν
παρά τω πυλώνι του ναυπηγείου ( Ο ) . Διαχειμάζων δε ο στρα
τάρχης εν Αθήναις, επεσκεύασε τα ζημιωθέντα τείχη της ακροπό.
λεως , ενέθεσε φρουράν και αρχηγόν τον Θωμάν Πομπέην, και κα
τεσκεύασε και άλλα τρία οχυρώματα κατά διάφορα συστήματα
περί την άγουσαν εις Πειραιά. Απαριθμήσας δε τους εγκατοίκους
Χριστιανούς, εγκατέστησε αυτούς προνόμια δημοτικά , και εγχώριον
κυβέρνησιν . Διετήρησε τα δικαιώματα του Μητροπολίτου Αθηνών, και
διέταξεν γενικός διοικητής τον Δελφίνον. Είτα φοβούμενος μή εισβάλη
εκ νέου ο Σαρασκιέρης εις Πελοπόννησον, διέταξε μεν φύλακα του
Ισθμού τον Πέτρον Ζαγούρης με όλους τους εκεί ελθόντας νησιώτα;
κοι Ελληνας εκ Κρήτης, Σφακιώτας , οί τινες παρηκολούθουν τον
στρατόν. Τον δε γενικών προβλεπτήν των νήσων Κορνέρον μετά της
μοίρας και των γαλέων των νήσων έκ Ναυπλίου ελθόντα, να κατέχη
την Κόρινθον και να αποκρούση πάσαν εχθρικής προσβολήν . Απέστει
λεν είτα και τινα πλοία κατά το πέλαγος των Κυθήρων, μαθών ότι
οι Τούρκοι διαπλέοντες εκεί , επείραζαν τους εγκατοικους, και ελή .
>

στευον. Διανοηθείς δε να κόψη τον Ισθμόν, όπως συγκοινωνήση τάς

δύω θαλάσσας του Κορινθιακού κόλπου μετά του Σαρωνικού , και ευ
κολυνθη και τα συγκοινωνία των δύω στόλων, και η εμπορία, διέ -
ταξε μηχανικός σχεδιάζονται την τομήν, και τα πληρώματα των
γαλέων εκέλευσε να έπασχοληθώσιν εις εργασίας (2). Ως δε οι
Αθηναίοι εφοβούντο, μή , του στρατάρχου εκστρατεύσαντος αλλα -
χού, οι Τούρκοι ανακυριεύσωσι την Αττικήν ανοχύρωτον ούσαν ,
και κατασφάξωσιν άπαντας , ως εκουσίως υποταγέντας τους Βε

(1) Ορα εν τοις ενδεικτικούς Rertoldo d' Este comandante generale del ar
mata Veneta. Relatione di Atene e Corinto, ανέκδοτον, ήν εξήγαγον εκ της
Μαρκιανής.
( 5 ) Το σχέδιον περί τομής και η έκθεσης του μηχανικού ελήφθη εκ των εν τοις
αρχειοφυλακείοις της Βενετίας χειρογράφων υπό του μακαρίτου Μουστοξύδου, και κοι
νοποιηθέν τω καθηγητή Φιλητα μετεοράσθη, και εδημοσιεύθη εν τη Εφημερίδα της
Αθηνάς περί τα 1836.
 305

νετοίς , έδεήθησαν του στρατάρχου, όπως δώση αυτοίς δύω πλοία,

και επιβιβάσαντες τας οικογενείας των και σκεύη διασώσωσιν τα
μεν εις Ζάκυνθον, τα δε εις Ναύπλιον. Οι δε άνδρες αυτών ένο
πλου να παρακολουθώσι μαχόμενοι τον Βενετικών στρατόν. Εως
ου καιρού ευδοκούντος και ειρήνης αποκατασταθείσης, επανέλθω
σιν αυτοί και οι στρατευόμενοι εις το πάτριον έδαφος. Τού στρα
τάρχου συγκατανεύσαντος προς ταύτα, μετώκησαν άπαντες οι ευα
ρεστηθέντες εις Ζάκυνθος : οι δε εναπομείναντες ωχυρώθησαν εν
τη ακροπόλει, λαβόντες κατά συμφωνίαν προστάτας οπλαρχηγούς,
ούς έμίσθωνον εξ ιδίων. Διανοούμενος δε να επιτεθή και στρατάρ
χης κατά της νήσου Ευβοίας, την άνοιξαν του έτους 1688 εξέ
πλευσεν πρώτον εκ Πειραιώς εις Ναύπλιον. Κατασχών δε περί
τον διάπλουν έν τη νήσο Πόρω, έλαβεν δι' επίτηδες απεσταλμέ
νου παρά της Γερουσίας , ότι εκλέχθη προσηκόντως και νομίμως
Δούξ της Βενετικής πολιτείας μετά την αποβίωσιν του Ιουστι
νιανού, της Γερουσίας και των λοιπών αρχών βουληθεισών διά
της εις τον Δουκικόν θρόνον αυτού αναβάσεως να εκφράσωσιν ευ
γνωμοσύνην διά τα εν Πελοποννήσω κατορθώματα, δι' & προ
λαβόντως είχεν η Γερουσία προςαγορεύσει αυτόν Πελοποννησιακόν,
και τιμήσει διά θριαμβευτικού τόξου εγερθέντος εν τη μεγάλη
αιθούση των Δέκα (1)

(1 ) Το τόξον είδον εν τω Δουκικώ παλατίω, περιηγούμενος εν Βενετία, διατης

ρούμενον μεχρι τού νύν και επιφέρουν την επιγραφών .
Francisco Mauroceno
Peloponesiaco adhuc viventi
Senatus.
89
 - 306

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΒ'.
Εργα υπέρ νησιωτών και Πελοποννησίων του Δόγου Μορο
ζίνου - Επίθεσις εις Κύριπον -- 0 Ρωμανός Μανέτας εις
Βόλον - Καταστοιχωται εiελοποννήσου – θάνατος Παύλου
Διακρή και Πέτρου Γάσπαρη Αθηναίου – Διάλυσης της που
λιορκίας ευρίτου Σιτηρέσιον επισκόπων – Επασχόλησης
των καταστοιχωτών και καταστατικό , Ρενιέρου Σερρα
11ανώλη έν Ζακύθα (149) - Νέαι προπαρασκευαι των
Τούρκων --- (Ο Αιβεράκης συνεντείται μετά των Τούρκων
Επιδρομή εί, Ναύπακτον- licλιορκία Μονεμβασίας - Ανα
χώρησης του Δόγου Μοροζινου εκ Πελοποννήσου διά
Βενετίαν, και διάβασις εκ Ζακύνθου και Κερκύρας -Εργα
Κορνάρου και Μοκενίγου εν τω βασιλεία της Πελοπον
νήσου -- Επάνοδος του Δόγου Μοροζίνου εις Πελοπόννη :
σον και θάνατος - Ελληνες και νησιώται μετά του Ζή
νου εις Ζάραν -- Απόκρουσες Σερασκιέρου και Λιβεράκη εν
Ισθμώ - Απόβασις Ζακυνθέων και Κεφαλλήνων υπό τον Μο
λίνον εις Αγγελόκαστρον της Ναυπακτιακής παραλίας
Διαπόρθησις του Αγγελοκάστρου - Η Βενετική μοίρα
εις Χίον – έκπλευσις Τουρκικού στόλου υπο τον Μετσο .
μόρτον - Ναυμαχία κατά την Μυτιλήνης – Πυρκαϊά του
Ζακυνθίου Κατέργου -Ρωμανού Μανέτα το ανδραγαθημα
--Λιβερακη προς έλευσις εις το μέρος των Βενετών –
Ναυμαχία είς Ανδρον – Εργα Μολίνου και αμοιβή Φω
σκόλου " - Χουσείν Κιουπρολή Βεζύρου διαπραγματεύσεις
περί ειρήνης – Σύνοδος εν Καρλοβιτς- Συνθήκη του Κάρ:
λοβιτς περί το 1699 - Αμοιβη νησιωτών και άλλων
Σλλήνων επιφανών υπηρετησάντων τη πολιτεία κατά τον
παρόντα πόλεμον,

Α.Ε.β.otels
ναβιβασθείς ο Πελοποννησιακός Μοροζίνης εις το ύπατον ά
ξίωμα του γαληνοτάτου της πολιτείας, δεν παραμέλησε το να
δρέπη νέας δάφνας εις το πολεμικόν αυτής κλέος, ουδε να μετα •
 C
307

χειρίζηται αρίστως και πατριωτικώς τα υψηλά καθήκοντα προς

ευημερίαν των υπηκόων. Νέους αγώνας κατά των εχθρών της πί
στεως επιχειρίζεται και εις έργα ευνομίας βελτιούντα την κα
τάστασιν των ταλαιπώρων τότε Ελλήνων, οι τινες πασιχαρώς ήδη
έσκέποντο υπό την σημαίαν του αγίου Μάρκου επιδίδεται . Και
δή έτοιμασθέντων των χρειωδών, μεταβαίνει μετά 15.000 εις
Εύβοιαν, και παρίσταται πολιορκών την οχυράν τότε Εύριπον ,
κατεχομένην υπό 6000 εχθρών ( 1688 έτη) Ο Καταδρομείς
Στάθης Ρωμανός Μανέτας μεθ' όλων των παρακολουθούντων αστών
πλοίων και ανδρών διαβαίνει εις τον κόλπον του Βόλου , και συμ
πράττει μετά του μοιράρχου Ρενιέρου εις αποκαθάρισιν όλης έ
κείνης της θαλάσσης και των παραλίων . Το Ζακύνθιον κάτεργον
του Νικολάου Λογοθέτου και το Κερκυραϊκόν του Χαλικιοπούλου
μεταβιβαζουσι τροφές και στρατιώτας κατά την Μονεμβασίαν, εξ
ης οι πολέμιοι εξερχόμενοι έκακούργουν περίχωρον και θαλάσσας.
Αφίχθησαν δε και οι τρεις καταστοιχωται της Πελοποννήσου εκ
Ζακύνθου Ιερώνυμος Ρενιέρης, Δομένικος Γρίτης, και Μαρίνος Μ ::
κέλης Ηρξαντο της εργασίας, ερευνώντες την κατάστασιν του
τόπου, καταγράφοντες πολυανθρωπίαν εκάστης πόλεως και συνοι
κίας εισοδήματα και προϊόντα, Επί δε ηθών, εθίμων και θρη
σκεύματος των πολιτών βασιζόμενοι, εξέθετoν αξιολόγους προ
βλέψεις και νόμους. Εντοσούτω ή πολιορκία Ευρίπου προώδευε.
Πέντε κανονοστοιχίαι ετέθησαν περί την προσπελάσασαν το φρου
ρίω πολιορκητικών γραμμών: Νύκτα και ημέραν κατέβρεχον πυ ·
ρώδεις σφαίραι , βέμβαι και μύδροι . Ενώ δέ ποτε οι υπερβόρειοι
επίκουροι επειρώντο να τοποθετηθώσιν εις υψηλόν λόφον προςε
βλήθησαν υπό των εξορμησάντων Τούρκων . Βοηθούμενοι όμως υπό
των Μελιταίων απέκρουσαν αυτούς. Τότε μεταξύ των πεσόντων
εφονεύθη και ο συνταγματάρχης Παύλος Μακρής, ο οποίος μετά
του υπό Λακώνων, Ζακυνθίων, και Κεφαλλήνων συγκειμένου Ελ.
ληνικού τάγματος, ώς φιλοκίνδυνος και τολματίας ισχυρώς μεν
αντέστη, αλλά σφαιροβοληθείς εν τη αποκρούσει εφονεύθη ( 6 ).
Επί πολλας ημέρας ούτως επολεμείτο η Εύριπος και έστρατο
πέδευον οι Βενετοί παρά τω φρουρίω Καραβαδά . Οι Τούρκοι έ
ποιούντο εξόδους, άς απάσας, οι Βενετοί απέκρουον. Εν ταίς πολ .
λαίς αυτών εφονεύθη και ο συνταγματάρχης Αθηναίος Πέτρος Γές

( 1) Locatelli II, 119

 308

σπαρτη ανδρείος και στρατιωτικός, τούτον αντικατέστησεν εις την

αρχηγίαν και αδελφός Δημήτριος. Επετράπη δε να αναγκάση
τους εν τω φρουρίω Ρόσω ο Νικόλαος Καριστινός, ός ώδή
γει τους Ευβοείς Ελληνας , οι τινες έλαβον τα όπλα συνεργήσοντες
μετά των Χριστιανών εις αποδίωξιν του απίστου . Απ' άλλου μέ
ρους η μοίρα του Βενιέρου κατεδίωκε με τα συμπλέοντα νησιων
τικά πλοία την πληθών των βαρβαρικών πλοίων, οίτινες έκακο
ποίουν τους διαπλέοντας την εκείσε θάλασσαν. ο δε ταγματάρ
χης Ρωμανός Μανέτας μετά των Λεβέντων και Βουλγάρων απο
βιβασθείς εις την Βοιωτίαν, διέτρεχε τα πέριξ , λεηλατών και
αιχμαλωτίζων τους συναντωμένους πολεμίους . Υπετάγησαν πόλεις
Βοιωτικαί και Θεσσαλικαί τινες εις τα όπλα των αρματωλών, ούς
ήγαν εκείσε ο Σομίλας και ο Βαλαωρίτης. Εμελλε να δοθή έφος
δος γενική κατά του φρουρίου Ευρίπου. Ολοι ήσαν έτοιμοι , ότε
έφθασεν και ο Καπέλλος μετά πλοίων και στρατού 4,000 εκ
Γερμανών Iταλιωτών και εθελοντών πολυαρίθμων νησιωτών βουλο:
μένων να μεθέξωσι του κινδύνου. Ανέβαινον ούν άπαντες τας κλί
μακας , και το πύρ ήμύνετο κατά την επίθεσιν. Εις επαφής ήλθαν
Τούρκοι και Χριστιανοί . Με αγχέμαχα όπλα εμάχοντο, και η σφαγή
και η γενναιότης εκατέρωθεν αμετρως εφαίνετο. Ετέθη τέλος και
σημαία επί του φρουρίου. Αλλά στενοχωρουμένων των επιτιθεμένων
και των Τούρκων αντιπαλαιόντων εν ευρυχώρω ετέθη αταξία κατά
την επιχείρησιν. Οι επιτεθέντες αποτρέπονται το πύρ διαπερά
αυτούς , και χύνεται ως κύμα . Η επίθεσις εντεύθεν αποτυγχάνει
μετά μεγάλης ζημίας, εν ή φονεύεται και ο στρατηγός Κενισμάρκ.
O Δόγης όμως δεν απενθαρρύνεται. Τάς 12 Οκτωβρίου (1688 έτη)
αποπειράται νέαν έφοδον, ανοιχθείσης χαλάστρας. Αλβανοί, Ελ.
ληνες και Δαλμάται θαρραλέως πρώτοι αναβαίνουσι και εισχωρούσε
δι' αυτής, αλλ' ωθούνται υπό των αντιπάλων. Επέκεινα της χιλιά
δος απώλεται επί της χαλάστρας. Ο λοιμός αποδεκατίζει τον Βε
νετικός στρατόν. Πολλοί των επισήμων αυτού στρατηγών αποθνής
σκουσι, και ο Δόγης διαλύει την πολιορκίαν, και αποβιβάζει τον
στρατόν, όν παρακολουθούσιν εξακισχίλιοι Ευβοείς πανοικι, φοβού
μενοι την εκδίκησιν του Τούρκου διά τάς συμπράξεις προς τους
Βενετούς. Απολύονται τα καταδρομικά πλοία και ο Μανέτας τι
μάται με περιδέραιον διά τους αγώνας . Η αυτή μετοίκησις εγέ
νετο και τους Αθηναίοις σωθείσιν εις Κούλουραν, Αίγιναν , και Ζά
κυνθον· διότι η πόλις των εγκαταλείφθη, μη έχοντος του στρατάρ:
 309

χου περισσον στρατό», ένα περιφρουρήση την ακρόπολιν ( 1688) (0 ).

Αποσυρθέντος του στρατού, εις τα Πελοποννησιακά φρούρια , ό
πως διαχειμάση, ο Δόγης μετέβη εις Ναύπλιον και έλαβεν όλα
τα αναγκαία μέτρα επί συντηρήσει του στρατού και ασφαλείας των
εγκατοίκων. Επί τούτω έγραψεν προς τους διοικητάς Ζακύνθου,
Κεφαλληνίας και Κερκύρας, όπως αποστείλωσιν όσα νωπά στρα
τεύματα είχαν συντάξει , η δε εγχώριος φυλακή των χωρικών -
τοιμος και επί ασφαλεία εκάστης νήσου. Ανέστειλε τον οπλαρχη
γον Ιωάννην Συναδινον Ελληνα με 150 ενόπλους , να παραφυλάτ.
τη τα κατά τον Ισθμόν, και διακωλύη τους λειποτάκτας . Οπως
δε αποδείξη σεβασμός και αφοσίωσιν εις τον Ελληνικός κλήρον ,
ός είχε προς αυτόν εναποθέσει απάσας τας ελπίδας επ ' ωφελεία
της Χριστιανοσύνης, έδιδε σιτηρέσιον 150 ρεάλια μηνιαίως προς
τους επισκόπους Μακάριον Ααρίσσης, Ιερόθεον Θηβών, Ιάκωβον Α
θηνών, Αμβρόσιον Ευρίπου και Φιλόθεον Αυλώνος, ούτοι διέτριβον
Εν Ναυπλίω άπαντες διά τάς ακαταστασίας του πολέμου, ελπί -
ζοντες να αντικατασταθώσιν εις τας οικείας επαρχίας, ειρήνης ε .
πελθούσης εις τας Ελληνικής χώρας (2). Οι καταστοιχωται πα
ραλαβόντες εκ Ζακύνθου βοηθόν τον Γεώργιος Ρανιέρην Σερραν δο .
κιμον συνήγορος της νήσου και άλλως αξιότιμον άνδρα (3), δρα
στηρίως ειργάζοντο πειθόμενοι εις τας προτροπής του Δόγου, ό .
πως οι εγκάτοικοι της ελευθερωθείσης Πελοποννήσου ευνομώνται,
και επανορθώσωσι τας αθλιότητας. Επί τούτω έγραφον προς τον

( 1 ) Garzoni VI.
( 1 ) Locatelli II. 156.
( 3) Estratio de servitii del dottor Renier Serra prestati al ser. Publico
di Venetia in diverse occasioni e delle ricognitioni riportate di essi. Ev Tepe
γαμηνή ανέκδοτον φυλλάδιον. -Lettere delli ili . et ecc.Signori sindici • cata
sticatori del regno di Morea diretto al Ser,mo Dominio so'to li 4 Settembre
1689 S. N.-Con indefesso studio, e con assidua instancabile vigilanza ha
prestato l'opera sua fruttuosa il dottor Rinier Serra alla compilatione dello
statuto medesimo, e nell'esecuzione puntuale de postri incarichi ha ben cor
risposto alla nostra aspettatione, ed al concello della sua habilita accreditata
dal tempo e dai longhi servitii prestati in varie publiche rilevanti occorenze .
Chiamalo ultimamente da Sindici e catasticatori in Morea nella mancanza dei
loro ministri si è con pronta obbedienza, e con l'abbandono della propria
famiglia soggettato al comando dei medesimi , e tratenutosi più mesi com
sup
plendo in qualità di Fiscale al occorenze futie del loro magistrato , e
pilando il "statuto delle leggi sopra cui versa presentemente la prudenza
dei sopraintendenti alla compilatione dei medesimi Ducala Franciscus Mau
ronceno Dei gralia Dus Venetiarum Februarij indictione DCXC ).
 310 C

Γαληνότατον κράτος εκ Πελοποννήσου κατά τις 4 Φεβρουαρίου

Κατά τα προσδοκώμενα υφ' υμών σεβάσμια Δουκικά εντάλματα
της Εκλαμπροτάτης Γερουσίας, ά παρελάβομεν τη 31 Οκτωβρίου
λήξαντος, (παραλείπονται) παρατηρούμεν προς τοις άλλοις εντελλο
μένους και την σύνταξιν ενός καταστατικού χρησιμεύοντος ως βά
σεως εις τα δικαστήρια τόσον τα αστικά, όσον και τα πολιτικά:
ως έτι και την εγκατάστασιν κανονισμού αφορώντας την διαχεί
ρισιν των δημοσίων προσόδων, όν οφείλει να κατέχη άπας υπουρ
γηματίας εν τω οικεία αρχείο. Ο αυτός συνάμα θα ορίση, τίνα
βουλευτήρια καί τίνι κανονισμώ δύνανται αυτά να παραχωρηθώσιν
εις τας κοινότητας της εντός και εκτός Πελοποννήσου λυτρωθεί
σης χώρας, και πως μέλλει να διατηρηθή καθ' όλα τα πράγματα
καλλιτέρα τάξις, και κατ' ιδίαν περί θρησκείας Καθολικής και
Γραικικής και δε χρησιμεύσει αεί ως κανών γενικός δικαίας και
ευσπλαγχνικής κυβερνήσεως καθ' όλον το βασίλειον της Πελοποννή
σου αποκατασταινομένων εν εκάστη επαρχία διοικητών, ταμείων,
δημοσιων υπουργηματίων, εισαγγελέων, δικαστών και τιμολογίων.
Προς τούτοις πρέπει να γείνωσιν διακαθαρίσεις των Ελληνικών
κτημάτων εκ των Τουρκικών, δι' ερεύνης και αποδείξεως, εγγρά
φων επικυρούντων την κατοχήν. Περί την σύνταξιν καταστατικού
νόμων αναλόγων των ηθών, της θρησκείας και της διαίτης των
εγκατοίκων παρελάβομεν εκ Ζακύνθου τον δόκτορα Ρενιέρην Σέρ
ραν δημόσιον Συνήγορος της πόλεως εκείνης, και εν άλλοις -
πoυργήμασι χρησιμεύοντα , όστις επί πολλούς μήνας έπασχολη
θείςκαι συνέταξε το καταστατικών των δικαστικών νόμων, ον νύν
ακριβώς εξεταζομεν. –Εν τούτοις εξέδoμεν καθ' όλην την επικρά
τειαν προκήρυξιν, όπως έκαστος των Ελλήνων προσάγη εγγράφους
σημειώσεις των οικείων κτημάτων, όσας κατέχει και αντιποιεί
ται-( 1 ).
Βρξατο δε εκ νέου λοιμός έν Κορίνθω Ναυπάκτο και Σαλό
νοις. Ο στρατός έχαλέπαινεν και αι χώραι και αι νήσοι εξ αυτού
επροφυλάττοντο. Εκ τούτου εξετάνθησαν φυλακαι περί τα παράλια
Ζακύνθου , Κεφαλληνίας , Λευκαδος και Ιθάκης, επισκοπούντες και
έρευνώντες τους καταπλέοντας ( 1683 έτη). O Δόγης Μοροζίνης

f
( 1) Lellere scritte al Ser.mo Dominio di Venetia dagli ill.mi et ecc.mi
Signori Domenico Gritti e Maria Michiel Sindici e Catasticalori nel regno
di Morea sotto li 4 Febrajo 1689. (Archivio di Venezia - xm 70 pr.bev estrallo
de servitii del Dolly Renier Serra .
 314

κατέστησε γενικής αρχήν υγειονομικών, επαγρυπνούσαν όλου του

κράτους εν Πελοποννήσω . Αυτή περιέβαλε διαφράγματα εις τα λοι»
μόθωτα μέρη, κατέστησε σειράν στρατιωτικήν υγειονομικής και
οι συγκοινωνούντες ώφειλον να εφοδιάζωνται με υγειονομικές πί
στεις. Αλλ' αφιχθέντος έν Ζακύνθω του καταστοιχωτού Ιερωνύμου
Ρενιέρου , ός ήν μολυσμένος υπό της πανώλους εκ Πελοποννήσου ,
το μίασμα μετεδόθη εις την πόλιν και τας κώμας της νήσου.
Αιότι μή επιφυλαξας τους υγειονομικούς όρους και Ρανιέρης, κα
τώκησε μετά των συν αυτώ στρατιωτών, ους είχε λάβει εις φύ
λαξιν, περί την συνοικίας του αγίου Δημητρίου του Κώλα. Και
προσκαλέσας τους συνδίκους της πόλεως και τον προβλεπτην Α
λοΐσιον Κουϊρίνον, εκοινοποίησεν αυτοίς ότι νοσουσιν οι στρατιώ.
ται, αλλ' ουχί υπό πανώλους. Δεν επιστεύετο εκ τούτου ότι το
μίασμα ενέσκηψεν εν τη νήσω επιβεβαιούντων των ιατρών και της
εξουσίας , ότι ήταν απλούν τι πρίσμα, και κατεπώνει τους στρα»
τιώτας. Αλλ ' αφού περί της γειτονίαν εκείνην απέθανον λοιμόβω
του Ζακύνθιοι , τότε δεινή αθυμία ενέπεσε πάσιν διεκόπη η συγ
κοινωνία, και οι εγκάτοικοι απεκλείσθησαν εις τας οικίας. Εν του
σούτω εφαίνοντο νεκροί εις τας οδούς, και ήνοίγοντο καθημερινώς
τάφοι . Το μίασμα διεδόθη εις τας πλησιoχώρους κώμας. Οι συν
δικοι μετά του προβλεπτου έθηκαν αναγκαίας φυλακές περιορί
ζοντες τας μολυσμένας οικίας, και διένεμον ζωοτροφίας προς τους
απόρους . Αλλά φήμη διαδοθείσα ότι έν Ναυπλίω ενόσει υπό πα.
νόλους ο Δόγης Μοροζίνης , κατετρόμαξεν άπαντας τους έν Ζα
κύνθω και ουδείς πλέον ηβούλετο, να προσέρχηται εις φύλαξιν, και
υπηρεσίας των πασχόντων, Διό και προβλεπτής Κουερίνος έγραψεν
επί τούτω προς τον Δόγην . Αυτός δε δι' επισήμου αυτού γράμμα
τος και προκηρύξεως έψευδε τα φημιζόμενα , και παρεμήθει τους
εγκατοίκους, αποστέλλων παξιμάδιoν και άλλα χρειώδη ( 1 ) Τέλος
περιορισθέντος του κακού, και αποδοθείσης της θεραπείας αυτού
και ευλάβειαν προς τον μεγαλομάρτυρα Γεώργιος , του οποίου την
αργυράν εικόνα Ιεροσύλησαν προλαβόντως, εσώθη η νήσος του πα
νωλεθρου λοιμού. Βγειρον ναόν προς τον μεγαλομάρτυρα περι
φανή εν τη πόλει παρά την οικεία του άρχοντος Κομούτου. Η
κοινότης εθέσπισεν εορτών και λιτανείαν της εικόνος ετήσιον κατά
την ημέραν των τριών Ιεραρχών 30 Ιανουαρίου εις ανάμνησιν

(α ) Losatelli I , 183,
 - 319

της ελευθέρου συγκοινωνίας, ήτις εδόθη το 1689. Και διά κοι»

νής συνεισφοράς του αρχοντολογίου της κοινότητος εγένετο κανδήλα
αργυρά, ήτις εκρεμάσθη εις τον ναόν του Παντοκράτορος, όπου
συνήρχετο τότε η κοινότης, και ωρκίζετο κατά τάς ιδίας αυτής
συνεδριάσεις ( 1 ).
οι Τούρκοι εν τοσούτω ωχυρούντο εν Ευρίπη ( 1 689 έτη) και
διατάσσετο και Σερασκιέρης μετά 10,000 στρατιωτών να εισβάλη
εις Πελοπόννησον και ανακτήση τα απολεσθέντα. Μετ' αυτού συνο
εκοινώνει ο Λιβεράκης Γερακάρης έν Μάνης. Ούτος πρώην συνερ
γάτης των Βενετών, και είτα αιχμαλωτισθείς ήχθη εις Κωνσταν
τινούπολιν. Εκεί εξομόσας έτυχεν ελευθερίας παρά του Σουλτάνου
και υπεσχέθη αυτώ να αντεπαναστατήση υπέρ του Σουλτάνου και
λους τους εν Πελοποννήσω υποταγέντας τους Βενετοίς Ελληνας .
Επί τούτω ουν αφιχθείς εις Ελλάδι, ωχύρωσε τα φρούρια και εξο
έδωκε την εξής προκήρυξιν -Από εμέ τόν Βέην της Μάνης προς
εσάς τους ιερωμένους και προεστώτας Κοντσαπασίδαις και όλους
τους εγκατοίκους Αθηνών και νήσων Κούλουρης, και Αίγινας
Αμα ιδήτε την παρούσάν μου, πρέπει να γυρίσετε οπίσω εις τα
σπίτια σας καθώς πρώτα. Και ό,τι κακών και πείραξιν λάβετε από
τους Τούρκους να το έχω εγώ εις την ψυχήν μου. Επειδή έλαβα
χαρτί από τον αφέντι μας τον Σουλτάνον πως ό, τι και αν εκάμετε
να ήναι συγχωρημένο. Και θα έχω από τον Σαρασκιέρην διατα
γήν με το θέλημα του Θεού εις ολίγας ημέρας να ήμαι με με :
γάλην δύναμιν κοντά σας. Και όποιος ακούση και πεισθή εις τα λόγια
μου και σταθή εις το σπίτι του υπακούοντας καθώς πρώτον θα λάβη
αιτίαν να ιδή μεγάλο καλό από μέρους μας . Και όποιος κάμη το ε
ναντίον να ευρεθή εις άλλο μέρος και όχι εις την Κούλουρην και εις
την Αίγιναν, δεν θα συγχωρεθή και τούτο φθάνει.-Τα τεχνά
σματα ταύτα του Λιβεράκη μαθών και Δόγης επηύξησε τον εν

(1 ) Επί των πυλών του ναού του μεγαλομάρτυρος Γεωργίου του Κομούτου έσωθεν
χρυσοίς γράμμασιν, ή εξής επιγραφή σώζεται»
Απαλλαγείσα πολις Ζακύνθου
λοιμού , δεήσει μάρτυρος Γεωργίου ,
χάριν αμοιβής ευχαρίστως εκ βάθρων,
ήγειρεν αυτώ τον δε ναόν ενθύμως,
κατά τα απχθ' έτος το σωτήριον.
Oρα περί της εν τη νήσο Ζακύνθου απαλλαγής έκ τής λοιμικής ασθενείας εν τοις
αποδεικτικούς.
Ωσαύτως ή προσφερθείσα Κανδήλα εν τω ναώ του Παντοκράτορος φέρει επιγραφών.
 343

τη στερεά Ελλάδα στρατών και διένειμεν αυτόν εις δύο σώ .

ματα. Και το μεν οδηγούμενον υπό τον Βόσιναν και Λυπασό
βιτς ετέθη εις Καπερνήσιον, το δε υπό τον Ηλίαν Δαμιανόν εις
Λιδωρίκην. Επειδή δε απέτυχε της δολίου προσφοράς προς τον
Βόσιναν και Διβεράκης, προσπαθών να τον κερδίση εις το μέρος
του, διέτρεχε τάς χώρας εκείνας, και ηνάγκαζε τους εκεί Χρι
στιανούς δι' απειλής και βίας εις στρατολογίας και φορολογίας υπέρ
του Σουλτάνου. Διά τούτου ισχύων συνέλεξεν αρκετον στρατόν και
έφθειρε μέχρι Ναυπάκτου καίων, λεηλατών και αιχμαλωτίζων καθ'
όλας τας άνθισταμένας αυτώ χώρας. Ο εν Ναυπάκτώ προβλεπτής
αντέστη τω Λιβεράκη, λαβών επικουρίαν παρά του προβλεπτού
Κορνάρου. Ο δε Δόγης, ένα αποσπάση τον Λιβεράκην εκ των
Αντιχριστιανικών έργων, απέστειλε τον φίλον του Ιωάννης Λάμβην
αρχηγών όλων των εν Ρωμανία εθελοντών Ελλήνων, όπως πείση
αυτόν να επανέλθη εις τον Χριστιανισμόν , και συνεργή προς σω
τηρίαν των ομοφύλων, ενωθείς μετά των Χριστιανικών όπλων.
Προς ταύτα δικαιολογούμενος και Αιβεράκης εφοβείτο μή θανατώση
ο Σουλτάνος την σύζυγός του ομηρεύουσαν εν Κωνσταντ νουπόλει ,
την άμισον μεν αυτού και φανεράν ένωσιν μετά των Χριστια:
νών απέβαλεν. Υπεσχέθη δε ότι αείποτε λάθρα καθ' όλας τας επί •
χειρήσεις του θα συνεργάζεται υπέρ των Χριστιανών, κατασκοπεύων
και αναγγέλλων αυτοίς όλα τα κινήματα του Τούρκου.
Το όμμα του Σερασκιέρου δεν απέφυγε τοιούτων λαθραίων συν
εννοήσεων του Λιβεράκη. ο Σερασκιέρης ειδοποιηθείς περί πάντων ,
εβίαζεν αυτόν περί Ναύπακτον στρατοπεδεύοντα να έλθη εις το
στρατόπεδον, όπου κρυφίως ήβούλετο να δηλητηριάση αυτόν. Ταύτα
μαθών και Λιβεράκης κατηγόρησεν εις Κωνσταντινούπολιν τον Σα
ρασκιέρην ως επιβουλον. Αλλ ' αυτός να εκδηλώση την προς τον Σουλ.
τάνον πίστιν, δραστηρίως παρεσκειάζεται να εισβάλλη εις Πελοπόν
νησον . Διό και Δόγης ου μόνον κατέλαβε τον Ισθμόν με στρατεύο
ματα νωπά , όπου οι νησιώται ημών έδειξαν μεγάλην την προθυ
μίαν και εντολμίαν, αλλά και αποστείλας με στρατών και στο .
λον, μεθ' ών συνέπλεον τα κάτεργα των τριών νήσων, τον μοί •
ραρχον Βενιέρον, επολιόρκει στενώς την Μονεμβασίαν. Ταυτοχρό .
νως Γάσπαρης εξ Αθηνών και ταγματάρχης , μετεκόμισεν εις Σπέ-
τσας πολλούς των καταφυγόντων Αθηναίων διά φόβον εις Κού
λουρην όπου πληθύναντες δυσκόλως διατηρούντο εκεί . Ως δε ούτο :
έκακοποιούντο υπό των πειρατευόντων βαρβάρων έγραψε προς τον
Δόγην, και ούτος. έστειλε καταδρομικά πλοία , διακαθαρίζοντα όλα
40
τα εκείθεν πελάγη μέχρι Ζακύνθου. Το μίασμα της πανώλη
μετά δραστηριότητος εξηπλούτο καθ' όλην την Πελοπόννησον. ο
Δόγης ήσθένει, και εφοβούντο περί της ζωής αυτού . Διό απεφά
σισε να επανέλθη εις Βενετίαν , ίνα αναλαβη εκ της ασθενείας,
και τελεσθή η απαιτουμένη στέψις του υπάτου αυτού αξιώματος.
Λαβών τα αναγκαία μέτρα όπως ασφαλίζονται αι κατακτήσεις
εις Πελοπόννησον, κατέλιπε τοποτηρητήν αυτού και γενικός διοι
κητήν τον στόλαρχος Κορνάρον, και επιβιβασθείς των πλοίων α
πεχώρησεν δια Βενετίαν . Διαπλέων δε προσωρμίσε μετά της συ
νοδίας έν Ζακύνθω. Οι κανονοβολισμοί ανήγγειλαν την έλευσίν του,
και ο προβλεπτής Κονταρίνης μετά των συμπαρέδρων, των συν .
δίκων και όλης της κοινότητος και του κλήρου προσέφεραν τας
υποκλίσεις εν τω πλοίω, του Δόγου μή δυναμένου εξελθείν ώς
κλινήρους . Ακολούθως επέπλευσεν εις Κέρκυρας, όπου αι αύται
τιμαι και σεβασμοί επιφανέστερον εποιήθησαν αύτώ. Εκείθεν αφί .
χθη εις Βενετίαν.
Ο λαβών την γενικών αρχηγίαν Ιερώνυμος Κορναρος ουδέν πα
ρέλειψεν, όπως ευδοκιμήση περί τας στρατηγικής και διοικητικές
του τόπου διευθύνσεις. Ανάγκασε την Μονεμβασίαν να παραδοθή
διά πολιορκίας ( 1 690 έτη), και απεδίωξε τον επιδοκιμάσαντα
εχθρόν να επιδράμη είς Πελοπόννησος Είτα δια της μοίρας του
διαπλευσας το Ιονικόν πέλαγος και παραλαβών πολλούς ναύτας ,
οίς ως εθελονται συνηριθμούντο και Ζακύνθιος Καπνίσης και Κα.
ψοκέφαλος φέροντες άνδρας πολλούς μεθ' εαυτών, και πολλοί των
εκ Κεφαλληνίας και Κερκύρας προυχόντων, εισήλθον εις τον Αδρια»
τικών και εκυρίευσαν τον Αυλώνα της Αλβανίας και τα Κάνινα .
Οτε ο Καψοκέφαλος καταδιώξας τινά γαλέαν παρά τω Αυλώνι
ούτανδρον συνέλαβεν , Αλλ ' ενώ έλαμπροφόρει εν νίκαις και τοποτη :
ρητής Κορνάρος , δεν εσώθη εκ της καταλαβρύσης νόσου . Απεβίωσε
μετ ' ου πολύ, και την αρχηγίαν αυτού κατά διαταγήν της Γερου.
σίας έλαβεν και Δομένικος Μοκενίγος (1691). Ατυχώς όμως αυτός
εγένετο καθ' όλας τας στρατιωτικές επιχειρήσεις περί τον Χάνδακα
της Κρήτης και Χίον, Μυτιλήνην και Εύριπον. Ο Σερασκιέρης
επειδραμών επολιόρκει την Κόρινθον και Πάτρας ότε πολλαι οι
κογένειαι των Πατραίων φοβούμεναι κατέφυγον εις Ζάκυνθον. Ταυ
τοχρόνιος ο Πασάς των Ιωαννίνων έστενοχώρει την Ναύπακτον.
Οτε οι επιβαίνοντες των νησιωτικών γαλέων του Λογοθέτου και
του Μαρίνου Πινιατορου μετά μεγίστου κινδύνου εισχωρήσαντες ,
έφωδίασαν εξ ανδρών και τροφών το πολιορκούμενον φρούριον,
 315

Τότε φθάσασα η μοίρα του Βικεντίου Βενδραμήνου, δι' ισχυρού

πυρός ηνάγκασε τους πολιορκούντας, και απεσύρθησαν Ταύτα μα.
θούσα η Γερουσία απέβαλε την αρχηγίαν εκ του Μοκενίγου και
παρέδωκεν εκ νέου εις τον Δόγην Μοροζίνην . Ούτος δε επανελ .
θών εις Πελοπόννησον προετοίμαζε τα χρειώδη αποκρούσων παν
ταχόθεν τους πολεμίους, και στερεώσων το εν Πελοποννήσω κράν
τος των Βενετών . Αλλά νοσήσας μετ' ολίγον υπό λιθιάσεως απί
θανεν εν Ναυπλίω τω 169 3 , θρηνούμενος και επιποθούμενος παρά
πάντων. Το σώμα του βαλσαμωθέν μετεκομίσθη εις Βενετίαν, και
ετάφη εν τη Εκκλησία του αγίου Στεφάνου των Αυγουστινιανών .
Ο Αντώνιος Ξένος αναλαβών την αρχηγίαν του εν Πελοπον •»
νήσω στρατού, έπλευσεν εις Ναύπλιον και μεταβάς είς Πόρον,
απέστειλεν εκείθεν 800 Ελληνας εις Λεβαδείαν, ήν έκακοποίουν
οι Τούρκοι . Αλλ' αυτοί εξορμήσαντες εκ του φρουρίου επέπεσον
κα αυτών. Οι Ελληνες όμως ισχυρότεροι και πολυαριθμότεροι
αντισχοντες απέκρουσαν αυτούς , εφόνευσαν πολλούς και εζωγρησαν,
Είτα ελθόντες εις την πόλιν εγκαταληφθείσαν υπό των Τούρκων,
ελήίσαν και έκακοποίησαν, όσα εκεί ευρέθησαν, ανθρώπους τε και
ζώα και σκεύη και μέγα πλήθος λαφύρων επέστρεψεν εις το γε »
νικών στρατόπεδον, Ακολούθως οι αυτοί μετ' άλλων νησιωτών α .
πεστάλησαν επί των πλοίων του Ζήνου εις Ζάρας και επολιόρκουν
μετά του λοιπού στρατού . Πεσούσης δε αυτης επανήλθον εις Πε
λοπόννησον . Εκείθεν εξώρμησαν εις τας εν Ηπείρα Τουρκικάς χώ
ρας, και λεηλατήσαντες επανήλθον. Τον δε Λιβεράκης μετά του
Σερασκιέρου, οίτινες ηγούντο στρατού 25,000 ανδρών φερομένων
εις Πελοπόννησοι διά του Ισθμού, κατασχόντες τα στενά , απέκρου:
σαν ανδρείως, και ηνάγκασαν να οπισθοπορήσωσιν. Τότε ο γενι »
κός προβλεπτης των νήσων Μολίνος φέρων μοίραν μικράν, μεθ' ης
συγκαταλέγοντο τα κάτεργα των νήσων Κεφαλληνίας , Ζακύνθου και
Κερκύρας, όπως βοηθήση της προσβαλλομένας κατά την παραλίαν
της Πελοποννήσου χώρας , ιδών τους Τούρκους οπισθοπορoύντας,
διέπλευσεν εις τον Κορινθιακόν. Και προσορμήσας εις το εκεί Αγ.
γελόκαστρου, μετά σφοδράς ταχύτητος απεβιβασεν εκ των πλοίων
τον έπίνοον στρατόν. Εκπορθήσας δε το φρούριον, και κατεδαφί
σας, επανέκαμψεν εις Ζάκυνθον πλήρης λαφύρων (1694).
Ενώ ταύτα εγένοντο εν Πελοποννήσω ή Βενετική μοίρα του στο
λου και επιπλεύσασα εις Ανατολήν, κατέλαβε την Χίον χωρίς να κα
κοποιήση τους εκεί. Αίφνης δε εμφανισθέντος του στόλου των
πολεμίων , συνάπτεται ναυμαχία μεταξύ αυτού και της λειανής αρ
 L 316

μάδας ((ώς ελέγετο τότε), ότε υπερίσχυσαν οι Τούρκοι. Επαναλη

φθείσης δε το δεύτερον, περιεγένοντο οι Βενετοί. Μη δυνάμενοι
να ανθεξωσιν όμως διά το πολυαριθμότερον των πρώτων, επιβιβάσαν»
τες εις τα πλοία την φρουράν , τα πολεμοφόδια , και όσους Χίους
εβούλοντο να προσφύγωσιν εις Πελοπόννησον, και νήσους, έγκα : έ .
λειψαν την Χίον" και οι Τούρκοι αύθις κατέσχον αυτήν (5 695).
Σφόδρα ελυπήθη η Βενετικά πολιτεία μαθούσα την εγκατάλειψιν.
Και διο απέστειλε τον Αλέξανδρος Μολίνον στόλαρχον αυτής εν
Ανατολή. Ούτος πλεύσας μετά του μεγάλου και μικρού στόλου
εις το Αιγαίον, και κατά την Χίον συναντήσας τον Τουρκικών
στόλον ναυαρχούμενον υπό του Μετσομόρτου αρνησιθρήσκου συν
hψε ναυμαχίαν μεγάλην, εν ή εξυθίσθησαν δύω τουρκικά και έβλά
βησαν άλλα Αλλ' ανέμου αντιπνεύσαντος προσηνέχθησαν εις Μυ·
τιλήνην. Μετά δύω ημέρας ιδόντες εκ νέου τον Τουρκικών στό
λον περί Καλαβρουνόν, επέπλευσαν κατ' αυτού καταναυμάχησαν και
κατενίκησαν . Κατά την ναυμαχίαν ταύτην το Ζακύνθιον πλοίον,
ο Πρόδρομος Ιωάννης Βαπτιστής, και υφ' ου επεβη κατεργοκύρης
ο Κωνσταντίνος Μινότος ( 1 ), ήναυσε και κατεκάη εν τη ναυμαχία.
Ηθελε δε εξ αυτού διαδοθή το πυρ εις έν άλλο Βενετικών κα
τεργον , εάν μή εκόπτοντο οι αναφθέντες ιστοί αυτού, και περιω
ρίζετο ούτως ή φλόξ . Ταυτοχρόνως και καταδρομεύς Μανέτας μετά
του πλοίου εκυρίευσε μίαν σάϊκαν, εντός της οποίας εύρε το στρα
τιωτικών ταμείον περιέχον 50,000 ρεάλια. Ακολούθως η Λειανή
αρμάδα έπλευσεν εις τον Κορινθιακόν και παρηκολούθουν αυτήν τα
νησιωτικά κάτεργα, όπως χρησιμεύση τώ εκεί στρατώ ( 1 696).
Κερδίσας τον Λιβεράκην δυσαρεστημένον τότε τους Τούρκους και
Μολίνος έσυρε προς το μέρος των Βενετών συνεργεία του Πανα
γιώτου Δοξαρά. Ο δε εγκαταλιπών τους Τούρκους, ήλθεν εις το
Βενετικών στρατόπεδον, και αναγορεύθη διοικητής Λειβαδείας και
μοίραρχος των Ελληνικών ταγματων των στρατευόντων υπό την
σημαίας της πολιτείας . Ακολούθως ο Μολίνσς επιπλεύσας εις Αν
δρον, ( 4697 έτα), και αντιπαραταχθείς κατά του Τουρκικού στόλου

(1) Εν τω ημερολογίω Μάτεση- 1 €86 Γεναρίου 30 έμπαλοταρίστηκε και σιορ Κω

σταντής Μινοτος , και ο σιορ Γιάννης Καρέρης για σοπρoκoματος και την επήρε και
σινιόρ Μινότος από 26 μπαλαις του Καρέρα- Φλεβαρίου ά, έκαμε οκτώ ημέραις φε
στίνια και μπαικέτα και εκάλεσε όλους τους άρχοντες και τους έγεψε και έκαμε μοι
ράδια ψωμί, και κρασί στους φτωχούς, ότι ήτανε πολύ ακρίβεια και υπήρξε το στάρι
έναν ήμισυ ριάλι το βατζέλι.
 C 317

έχοντος Καπουδάν πασάν τον Μετσομόρτον, υπερίσχυσε ναυμαχών ,

και έτρεψεν εις φυγήν. Εν ταύτη τη ναυμαχία έδειξιν ανδρείαν
ο πρώην προβλεπτής Ζακύνθου Γριμάνης και ο Φώσκολος. Και
διό ετιμήθησαν από της πολιτείας μετά χρυσών περιδεραίων, και
ο Φώσκολος ετέθη προβλεπτης Ζακύνθου (1 ). Μαθών δε ο Μολί
νος ότι ο Σερασκιέρης διευθύνετο εις τον Ισθμόν, και ότι ο Με
τσομόρτος έπλεεν πρός βοήθειας αυτού, κατεδίωκεν αυτόν ότε περί
την Ανδρον εκ νέου καταναυμαχήσας , και διαφθείρας αυτόν ήνάγ:
χασεν μεν να στραφή εις Κωνσταντινούπολιν, αυτός δε απέπλευ
σεν εις Ναύπλιον . Η απόκτησης του Λιβεράκου εις την υπηρεσίας
της πολιτείας , ήσφαλίσατο αυτή την κατάκτησιν της Πελοποννήσου,
Τοιαύται ευτυχίαι των Βενετικών όπλων , εν οις ο Κονταρίνης και
και Δολφίνος διά προσωπικής τόλμης απέκτησαν θέσιν περίδοξον,
ηνάγκασαν το Διβάνιον εντελώς να παραχωρήση την Πελοπόννη .
σον αυτοίς και να αναγνωρίση τους Βενετούς εις όσα εντός και
εκτός της Ελληνικής Χερσονήσου κατείχον . Τα Καισαρικά όπλα
έθριάμβευον παντού κατά των Οθωμανών Πέτρος και Η'. της Ρωσ·
σίας και Φριδερίκος ο Αύγουστος της Πολωνίας εφαίνοντο επικίν
δυνοι γείτονες προς την Τουρκίαν. Ο νέος αυτής Βεζίρης Χουσεϊν
Κιουπρολής έβλεπε το αδύνατον πλέον της υψηλής Πύλης να ανο
τιταχθή εις τοσούτους εχθρούς και διο εδέχθη τακτικής διαπραγ
μάτευσιν ειρήνης μεθ' όλων των εμπολέμων κρατών.
Εννέα πρέσβεις συνήλθον εις το ενγαρία φρούριον του Κάρλοβιτς,
ένθα της μέν Βενετίας αντιπροσώπευεν ο Κάρολος Ρουζίνης, της δε
Τουρκίας Μεχεμέτης Ραμής και ο Ελλην Αλέξανδρος Μαυροκορδα
τος, και περιώνυμος παρ' Ελλησιν μεν διά σοφίαν, παρά δέ τοις
Τούρκοις διά πολιτικής περίνοιαν . Υπέγραψεν συνθήκην , δι' ής με
ταξύ Βενετίας και Τουρκίας συνωμολογήθη 1 ον ότι άπασα η Πε
λοπόννησος μέχρι του Ισθμού, περιλαμβανομένης και της νήσου Αί
γίνης, παραχωρείται εις την Βενετικής πολιτείαν , ής αναγνωρίζεται
επ' αυτής ή κατοχή και κυριότης. Ορια δε αυτής έσονται αι δια
χωρίζουσαι θάλασσαι μετά των εξαμιλλίων, ένθα φαίνονται εισέτι
ίχνη του αρχαίου τειχίσματος - 2.ον Ολη η εκτός Ισθμού στερεά
Ελλάς εναπομένει οία ήν και έστι πρίν του πολέμου, Επί τούτω
οφείλουσιν οι Βενετοί να εκκενώσωσι το φρούριον της Ναυπάκτου,

(1) Continuazione all' Historia Veneta προστεθείσα τους υπό Ακατέλου ιστορη
Deio : (oh. 33 ),
 .
318

το δε φρούριον του Ναυπακτιακού κόλπου το επί της Ρούμελης

κατεδαφισβήσεται . Ωσαύτως οι Βενετοί ώφειλον να κατεδαφίσωσι
το φρούριον της Πρεβέζης - 3.ον Η νήσος της Λευκάδος μετά του
φρουρίου έως το ακρωτήριον Περατείας διαμένουσιν εις την κατο
χήν και κυριότητα των Βενετών - 4.ον Η εκκένωσις της Ναυπά.
κ του και η κατεδάφισης των φρουρίων της Ρούμελης και Πρεβέ
ζης τελεσθήσεται, αφού ορισθώσι τα σύνορα της Δαλματίας. Εως
μεν γένηται τούτο, ουδεμία επιδρομή, είτε εκ της μίας χώρας, είτε
εκ της άλλης εις την απέναντι γείτονα ποιηθήσεται. οι δε εγκά
τοικοι των μερών τούτων έχουσι την άδειαν και να μένωσιν ανενό.
χλητοι, και εξερχόμενοι να μετοικήσωσιν, όπου βούλονται- 5.ον οι
διαχωριζοντες κόλποι τάς δύω επικρατείας μεταξύ Πελοποννήσου
και Στερεάς έσονται εις κοινής χρήσιν αμφοτέρων των δύω συμ
βαλλομένων μερών, υποχρεουμένων εκάστου αυτών να διατηρώσει
λαών και πλοία , όπως καταδιώκωνται οι κακοποιούντες εν αυτώ
6 ον Αι νήσοι του Αρχιπελάγους και εκείνων των μερών διαμένου »
σιν εν τη αυτή καταστάσει, οία και προ του πολέμου εις την
κατοχήν της υψηλοτάτης Αυτοκρατορίας. Ούτε θα λαμβάνωνται
παρα της Βενετικής πολιτείας Χαράτσια ήτοι τέλη και συνεισφοραι,
και άλλο τι παρεισαχθέν εν τώ παρόντι πολέμη. Ωσαύτως και
εις το εξής η Υψηλοτάτη Αυτοκρατορία δεν θα λάβη πλέον παρά
της Βενετικής πολιτείας διά την νήσον Ζακύνθου ούτε διά τους
εγκατοίκους αυτής έδαφονόμιόν τι, και τέλος παρελθόν και μέλλον
7.ον Η νήσος της Αιγίνης μετά του φρουρίου αυτής, ως παρα-»
κειμένη τη Πελοποννήσω, και κατεχομένη υπό της Βενετίας θα
διαμένει καθ' όλην την παρούσας αυτής κατάστασιν εις την κα
τοχών και κυριότητα αυτής --Τελευταίος όρος της συνθήκης ταύτη.
ετέθη , ότι παρέχεται πλήρης αμνηστεία άπασι τοις υπηκόους αμ
φοτέρων των κρατών. Και επομένως οι υπήκοοι οι διαβαίνοντες εκ
του ενός κράτους εις το άλλο, θέλουσιν είσθαι απήρακτοι και α
νενόχλητοι, δι' οιονδήποτε έργον ή βούλησιν ή εχθροπραξίαν επρά
ξαντο κατά του αντιφερομένου κράτους επί του παρόντος πολέμου »
Η συνθήκη αύτη υπογραφείσα τη 26 Ιουνίου 1699 εκυρώθη
παρα πάντων των συμβαλόντων Ηγεμόνων, και μετά τριάκοντα
ημέρας ετέθη εν ενεργεία. Η Βενετική πολιτεία αντάμειψεν όλους
τους υπηρετήσαντας επισήμους νησιώτας και στερεοελλαδίτας κατά
τον πόλεμον τούτον. Και πρός μεν τους επισήμους Κεφαλληνας ε
δόθησαν κτήματα και ο τίτλος του Κόμητος. Εκ τούτων και οικο
γενεια Μεταξά έλαβε το Μεγανήσι ως τιμάριον. Οι κόμητες Δε
 319

λαδίτζιμας όλας τας δεκατίας των νησιδίων Καλάμου και Κα.

στου. Οι κόμητες Καρούσοι και Λοβέρδοι ημείφθησαν με κτήματα
τιμαριωτικά εις διάφορα μέρη της Κεφαλλην' ας. Η οικογένεια Πι.
νιατόρου έλαβε δεκατίας εκ της κοινότητος Σπηλίας. Και εις τον
Κόμητα Ανινον εδόθησαν άλλα κτήματα . Εκ δε τών Ζακυνθίων και
οικογένεια Λογοθέτου έλαβε το ολόκληρον χωρίον Αρούσαν κατά
την Πελοπόννησον εν τη περιχώρων Πατρών. Ωσαύτως κτήματα •
δόθησαν τη οικογενεία Φωσκάρδη άπαντα της εν Ζακύνθω Κομέν
δας της Ρόδου τα κατά την κώμην Καλλιπάδου περιεχόμενα και
της αγίας Αννης Ιεροσολύμων καλούμενα. Με πολλά κτήματα ημείο
φθη και η οικογένεια Κουτούβαλη και με τον τίτλον κόμητος ( 1 ),
εις διάφορα μέρη της Πελοποννήσου καλλιεργημένα και ακαλλιέρ
γητα. Και την οικογενεία Ροΐδη έτερα κτήματα παρά τη Αρκαδα.
Πρός δε την οικογένειας Μακρήν εδόθησαν τα δέκατα εκ της πα
ραλίας Ζακύνθου περί τον Δαβίαν. Εκατόν πεντήκοντα βατζέλια

( 1) Ducale 28 Aprile 1703 e Diploma 10 Maggio 1704 rilasciato dai Sin

dici inquisitori nel regno di Morea a favore dei sig. Lorenzo e Gerolamo
figli di Giovanni Culturali qm Andrea.
Per la serenissima republica di Venezia noi
sindici inquisitori nel regno di Morea.
Essendo riguardevole la fainiglia Cutluvali dal Zante per il merito che in
varii tempi , ed in molte congiuniure ha saputo conciliarsi et da testimonii
piu espressi di fede et nssequio et publico glorioso nome col progresso del
iempo acresciuto un instituto cosi plausibile nell'anima di discendenti, et
in particolare in quello del Zn ei D .. Giovanni, si portò egli volunta
riamente nelle precedenti mosse delle pubbliche vittoriose armi all'assedio
di S. Maura dove destinato col numeroso seguito di gente mantenuta a sue
spese nei posti più pericolosi, ha con prontezza e valore adempiuto alle
parti di fedel suddito di coraggioso soldalo, il che pienamente risulta da
prescrini del Serenissimo Doge Capitan Generale Morosini di gloriosa ric
cordanza , del fu Ecc, Sig. B. est in campo Lorenzo Veniere del Sig.
Conte da Sbarco Strasoldo. In retributione à si distinte benemerenze, con
corse la gratitudine dell'Ecc. Senato ad insignire e beneficare D. Lorenzo
e Gerolamo figli del sud . D. Giovanni col titolo di Conti e la concessione
specifica di mille strema di terreni coltivati e mella incolti della villa fi .
lissi in Cleos 43 terreni incolti neila detta pertinenza - 154 terreni collie
Tuti nella villa Mavromati pertinenza di Achaja .
Data 10 Maggio 1704 in Patrasso,
Δυσανάγνωστος και πρώτη υπογραφή.
Giacomo Memo Sin . Inq.
- Vicenzo Grimani Sin , Ing.
 i 320

σιτάριον εδόθησαν προς την οικογένειαν Ρανιέρου Σέρρα , ά αυτός διά

διαθήκης του εκληροδότησε προς την Λατινικήν εκκλησίας του αγίου
Μάρκου . Ετερα δέκατα εδόθησαν τη οικογενεία Ρώμα και εκ της
παραλίας της Μεσημβρινής Ζακύνθου και ο τίτλος κόμης. Πρός δε
τον Αναστάσιος Καψοκέφαλον παρεχωρήθησαν ογδοήκοντα βατζέλια
σιτάριον, και ο τίτλος του κόμητος. Ωσαύτως τω τίτλω κόμητος
ετιμήθησαν και αι οικογένειαι Καπνίσου και Μοτσενίγου . Διά κτη.
μάτων εν Πελοποννήσω εβραβεύθη η οικογένεια του Νικολάου Δο
ξαρά, τιμηθέντος του αρχηγού αυτής Νικολάου διά περιδεραίου.
Εις δε τον υιόν αυτού ιππότην Παναγιώτην, όστις έστράτευσεν εις
Χίον, έχων μισθωτούς εξ ιδίων του, και κατόρθωσε να αποσπάση
της Τουρκικής μερίδος τον τουρκόφρονα Λιβεράκην, ως είπομεν
ανωτέρω , παραχώρησε κτήματα εν Λευκάδι (1). Με κτήματα ώσαύ

(1) Μουστοξύδου Ελληνομνημων . σ. 17. - Τούτοις προσθετέον και το περί Σο

μίλα έγγραφον -Copia tratta dal libro Registro Ducali, investiture, concessioni ,
lerininazioni, decreti ed altro esistente nel general Archivio di Santa Maura –
Alvisius Mocenigo, Dei gratia, Dux Venetiae ec. ad
perpetuam Rei memoriam .

Abbandonata da Cap. Angelin Sumilla, detto Vlaco da Gianina la pro .

pria patrin, si è reso volontario suddito dellal'evide ria nostra ; e per iutto
Signonza
il corso della passata guerra , palesò con di molte prove la
fed . ben radicala nel suo cuore rerio il Pubblice nome : avendo unite
più di mille persone a di lui proprie spese, colle quali ha contribuito al
più desiderabile truttuoso servizio esponeodole non solo ai cimenti frequenti
contro Turchi, con loro notabile danno, ma difendendo valorosamente ane
cora dall'incursione di essi, li confini e li sudditi per lungo tratto di
paese come n'è conciliato parimenti un pieno applauso nell' espurgare da
malviventi diversi territori e le Rive del golfo di Prevesa, e continuando
in remote contrade all'esazione delle Pubbliche rendile, oltre alıri conside
rabili vantaggi apportati al Pubblicu interesse coll' esplorare e riferire a

pubblici rappresentanti gli andamenti de nemici. Per azioni con segualale

reso
chiaro il suo nome quanto è benemerito il suo impiego , che porta
pure il fregio del sangue di un fratello e di un germano sagrificali ambe
due alle Pubbliche glorie in combatimenti contro nemici del Regno di No
rea , si rende ben degno di qualificati relribuzioni. Mossa però la munifi
cenza con decreto 12 del corienta a riconoscere la di lui fedelia ed il di
lui valore con la concessione di casa e disposizione d'ordine d'assegna
mento di lui nell'isola di Leucade, per suo conveniente sostentamento, e
di sua famiglia, siamo noi pure in vigore del Decretu medesimo coudescesi
a decorar ed inseguir in questo giorno nel pien Collegio la di lui de na
persona col titolo di Cavaliere di San Marco, impartendole per ciò la fa
coltà di portar la Vesti, la Cintura, la Spada, li Spironi d'oro ogni
altro ordamento militare che alla dignità di Cavaliere s' appartiene dovendo
 - 32

τως ήμείφθη εν λευκάδι και ο Ιωάννης Σομίλας. Ο Χρίστος Βα.

λαορίτης έλαβε κτήματα παρά τω αγίω Μηνά . Αλλοι δε και πολ
λοι Ελληνες της Πελοποννήσου και κατ' ιδίαν Αθηναίοι εβραβεύθη
σαν με κτήματα. Οπόσον δε ωφελήθησαν οι εν Πελοποννήσω Ελ.
ληνες ελθόντες οπό το κράτος των Βενετών, θέλομεν ιδε εν τω
ακολούθω Κεφαλαίω.

gorlere tutti gli oneri. preminenze e privilegi proprii di simil grado. Onde.
pregiato merito distinto con tale contrasegno d'onore, infervorir sempre
più il di lui animo nel pub, servizio , o serva d ' esempio ad altri diinis
iarlo. Avendogli noi a memoria de' posteri rilasciato il presente privilegio
wnito col solito sigillo.
Datta nel nostro palazzo Ducale ai 17 Novembre 1701,
 312

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΓ .

Βενετοκρατία εν Πελοποννήσω - Διαίρεσις επαρχιακή - Κοι

νότητες των πόλεων – Αρχαι εκλεγόμεναι παρά των κοι »
νοτήτων Στρατιωτική δύναμις Δικαστική εξουσία και
.

δικονομία εν Πελοποννήσω- Επιχειρήματα των διοικητών

κατά ληστείας - Δημόσιος ασφάλεια - Ιρόνοια περί γεωρ .
γίας -Πολλαπλασίασης των προϊόντων της χώρας – Εμ :
πορία και ελευθέρα μετακόμισης των πραγματειών -- Αμ .
πελοφυτεία και σταφιδοφυτεία - Τελωνεία και Ταχυδρο.
μεία - Εκμισθώσεις γεών και αγροληψίαι -Διανομή καλ.
λιεργησίμων γεών – Μονοπωλεία - Βιομηχανία και μετα .
ξουργεία - Δημόσιαι πρόσοδοι και δαπάνα - Κτηματολόγιον
- Μομφαι Ραφανέλου κατά της πολιτικής διαχειρίσεως
των Βενετών - Λόγοι Ράγγου - Ανασκευή των επιφερομέ .
Yων ονειδισμών - Ιστορικά ζητήματα περί ορθής κρίσεως
των γεγονότων επί Βενετοκρατίας - Μέτρα του καταστοι.
χωτού Γρίτου και των διοικητών της Πελοποννήσου περί
επανορθωσεως της αθλίας καταστάσεως -Συνοίκησις και
προσέλευσις νέων εγκατοίκων – Χορηγίαι και προνόμια
αυτών - Προνόμια των Μανιατών -Περιγραφή του Ελλη
γικού χαρακτήρος υπό των Βενετών διοικητών – Εύαρέ .
στησις των Πελοποννησίων εις την διοίκησιν των Βενετών
-Πρόνοιαι περί εκκλησίας - Συμπέρασμα περί της πο
λιτικής διαχειρίσεως των Βενετών - Βενετικόν κράτος επί
της Στερεάς Ελλάδος - Πρέβεζα και Βόνιτσα - Διοίκησις
Λευκάδος και Κυθήρων- Προνοιαι περί των νήσων Κερκυρας
.

Κεφαλληνίας και Ζακύνθου -Σταύρωσις του παιδος υπο

των 1 βραίων έν Ζακύνθω υποπτευθείσα ,

Δ.α τις εν Καρλοβίτση συνθήκης και Βενετική πολιτεία ανεγνοι

είσθη κυρίαρχος παρά του Σουλτάνου και των λοιπών ηγεμόνων
της Ευρώπης ( 1699 έτη) . Ευθύς δε επησχολήσατο εις το να τα
κτοποιήση την χώραν, εισάγουσα νόμους και αρχάς επί βελκώσει ,
 313 cm

και ασφαλείας των εγκατοίκων, άμα δε και εις θεραπείας της «ο

των αθλιότητος. Ως έμπειροτάτη περί το διοικείν αλλοφύλους 6 .
πηκόους, πάντη διαφόρους κατά τα έθιμα , θρησκείας και γλώσ •
σαν, ουδέν παρημέλησεν, όπως συμφώνως προς τα χαρακτηριστικά
ταύτα εισάξη θεσμά, εξ ών κατ ' ουδεν ήθελεν δυσαρεστηθώσιν οι
νεοπρόσθετοι τη διοικήσει Ελληνες υπήκοοι. Επί τούτω ούν διηρέθη
και Πελοπόννησος εις 1 επαρχίας και περιχώρους , ως εκθέτει και κα
ταστοιχωτής Γρίτης ( 1 ).
Επαρχίαι ( περίχωροι συμπεριλαμβανόμεναι )
εισοδήματα εις ρεάλια,
4.ον Πάτραι ( Βοστίτσα , Πετρινίτσα) . . . 43,000
2.ον Γλαρέντζα ( Γαστούνη, Πύργος) . .
35,543
3.oν Μεθώνη (Ναβαρίνος, Αρκαδία, Φανάρι) .
28,875
4.ον Κορώνη ( Νιτσία , Λεονδάρι , Ελεούς , Καλα
μάτα ) . 0 63,978
5.ον Κελεφά (Ζερνάτας, Πασαβάς, ( Βαρδούνια) . 7,658
6.ον Μονεμβασία ( Μιστράς, και κώμαι του Ελους 4,080
7.ον Ναύπλιον (Αργος, Γριπολιτσά , άγιος Πέτρος
Κόρινθος) . •
37,077
Αλλά μετά ταύτα διηρέθη όλον το βασίλειον εις τέσσαρας με
γάλας περιχώρους Ρωμανίαν, Λακωνίας, Μεσσηνίας και Αχαΐαν, ών
μητροπόλεις ωρίσθησαν Ναύπλιον , Μονεμβασία, Ναυαρίνον και Πά
τραι, Εκάστης δε αυτών προίστατο γενικός προβλεπτής διά την
πολιτικής και στρατιωτικήν, εις δέκτωρ της δικαιοσύνης και εις τας
μίας. Εν ταις πόλεσι και φρουρίοις κατέστη προβλεπτής διαχει
ριζόμενος μετά των συμπερέδρων αυτού και του γραμματέως τις
διοικητικές και δικαστικές υποθέσεις. Τοιούτοι δε απαριθμούντο
25 ευγενείς Βενετοί , υποκείμενοι εις τον γενικών προβλεπτήν, τον
διευθύνοντα το βασίλειον της Πελοποννήσου στρατιωτικώς και που
λιτικώς, όστις οδηγείτο αμέσως υπό της Γερουσίας, και έδρευε
μετά του περιστοιχούντος αυτόν γενικού συμβουλίου εν Ναυπλίω.

(1) Την εκδισιν του Γρίτου εύρον εν τή Μαρκιανή επιγραφομένην Relatione del.
l'eccelentissimo signor Domenico Gritti ritornato dalla carica di sindico e cdo
tasticator nel regno di Morea letta nell'Eccellentissimo Senato l'anno 1692,
Ταύτην μεταφράσης Ελληνιστί εδημοσίουσα εν τω περιοδικό του Φιλίστορος 1865.
 - 02 /

Πρώτος δε γενικός προβλεπτης του βασιλείου ωρίσθη Ιάκωβος Κορ.

νέρος , ός είχε την εξουσίας από τα 1688 μέχρι τών 469 0 .
Εν εκάστη πόλει εγκαθιδρύθη κοινότης συντελούσα συμβούλιον
εκ των επιφανεστέρων οικογενειών εγχωρίων περί την ιδιοκτησίας
και το γένος, και μη υπερεχόντων τον αριθμόν εκατόν. Αύται
εναγράφοντο εν τη βιβλο των πατρικίων, οίτινες εκλέγοντο παρα
της αυτής κοινότητος . Πάσα κοινότης εδικαιούτο να εκλέγη οικείους
συνδίκους, υγειονόμους, άστοδίκας, αγορανόμους και γραμματέα ,
να ορίζη φορολογίας επί εγχωρίων βελτιώσεων οδοποιίας και δη
μοσίων οικοδομών να επιστατη κατά την εκλογής του ανατολι
κορθοδόξου επισκόπου και των εκκλησιαστικών προνομίων αυτού
και θεσμοθεσιών. Συν τούτοις έκλεγε τρείς αστοδικαστής δικάζον
τας υποθέσεις μη υπερεχούσας τα 20 ρεάλια και τας μικράς διε·
νέξεις , ών η απόφασης αυτών εφεσιβάλλετο προς το διοικητήριον
της πόλεως και τρεις πραγματογνώμονας. Οι εκλεγόμενοι εις τας
αρχάς διατηρούντο επί ενός έτους , οι παρελθόντος το γενικόν συμ :
βούλιον συνερχόμενον κατά πρόσκλησιν των συνδίκων ανεδείκνυε
διά κρυπτης ψηφοφορίας άλλους εις τας αρχάς. Οι ευγενείς απελ.
λάττοντο της υπηρεσίας εν Κατέργοις, και κατατάσσοντο μόνον εις
το τάγμα του πυροβολικού εθελονται. Εκάστου ναού ή περιουσία
διευθύνετο υπό επιτρόπων εκλεγομένων παρά των ενοριτών συντε»
λούντων το αδελφάτον, οι δε εφημέριοι υπό του αδελφάτου συν
ερχομένου ανά διετίαν. Εκαστος εγχώριος ώπλοφόρει ελευθερως ( ο ).
Ο δε τακτικός στρατός εφεδρεύον εις τας πόλεις , και φρούρια έ
τρέφετo δαπάνη της κοινότητος. Κατά διαταγήν του Γριμανου ω
ρίσθη ότι αι εγχώριας οικογένειαι ανά δεκαοκτώ τελoύσιν πρός
τροφήν ενός στρατιώτου . Ως δε οι εγγραφόμενοι ευγενείς κατε
δυνάστευον τους υποδεεστέρους, και περί τινας των καταδυναστεύ
σεων τούτων ήσαν ανεύθυνοι, και επρονομιουχούντο, απολαύοντες
μεγάλας ιδιοκτησίας, και απαλλαττόμενοι των εγγαριών προς τον
στρατόν, οι χωρικοί ενεγραφοντο εις τας πόλεις, και απέφευγαν
τας οχληράς απαιτήσεις των ευγενών επί έγγαριών προς αυτούς
και τον ξενικών στρατόν, Δια ταύτα 6 Τμμος γενόμενος γενικός
προβλεπτης του βασιλείου διέταξεν ( 1705 έτη) (( 2) ότι άπαντες
( 1) Ορα όπισθεν εν τοις ενδεικτικούς . Copia dal libro delle terminazioni del
magistrato ecc.mo de' sindici e catasticolori nel regno di Moica. Bibliov yoo
γραμμένον εν Περγαμινώ χάρτη παρ' εμοί περισωθέν.
( a; Relazione de N. Anzolo Hemo ritornato di provveditore gener, in Morea
108 18 gen.
 325

οι έχοντες κατοικίαν εκτός των πόλεων υποχρεούνται εις την έγ

γάρευσιν της στρατιωτικής συντελείας. Η έγγαρία δε αύτη συνί
στατο εις χορήγησιν ξύλων καυσίμων και αχύρων. Αλλά και ταύ
της της έγγαρίας απήλλαξεν τους χωρικούς και διάδοχος αυτού Λο
ρεδάνος (1).
Προς διαχείρισης της δικαιοσύνης συνετάγη δικονομία, εν ή εια:
ήχθησαν όλα τα συστήματα επί τη διεξαγωγή πάσης ποινικής και
αστυχής δίκης , και όλοι οι δικαστικοί τόποι, οι; έχρώντο εν ταις
νήσοις του Ιονίου (2 ). Επί τούτω δικηγόροι και υποδικηγόροι ως
πρακτικώτεροι και ειδήμονες ήρχοντο εκ των νήσων. Ούτοι δε κατά
το τότε σύστημα εκθερμαίνοντες τας απαιτήσεις των διαδίκων, και
πολυπλέκοντες τας δίκας διά σοφιστικών επιχειρημάτων, δυσαρέ
στουν τον Ελληνικόν λαόν, ασυνήθιστον όντα έως τότε εις τοιαύ
τας δικηγορικάς πλεκτάνας . Ως δε και εξ αυτού τινές διά το φύ
σει εριστικών του Ελληνος ωφελούντο εις φιλοκέρδειαν, περιέπλεκον
επί το μάλλον τας διαφοράς, και ενέβαλλον τους αντιφερομένους
εις πικρές και αδιεξόδους έριδομαχίας. Διά τούτο ο γενικός προ
βλεπτης του βασιλείου Γριμάνης εξέθετο προς την Γερουσίαν (3)
-« Τάς δικομαχίας και σοφιστείας εμφυσώοι ξένοι και νησιώται,
οίτινες επωφελούμενοι υπερβολή εκ της αμαθείας των λαών, και
παρεκτείνοντες τεχνικώς τας δίκας, εισπράττουσι πλείονα ούτοι, εξ
όσων θα απολαύση και κερδίσων την δίκην διάδικος » --Διό σφόδρα
εκοπίασεν ο προβλεπτής αυτός κατά την περιοδίαν του εις τας Πεν
λοποννησιακάς επαρχίας, τιμωρών και διακωλύων τους στρεψοδί
κας τούτους διά τάς καταχρήσεις και συνοπτικώς ενίοτε εδίκαζεν
αυτός τους αντιφερομένους προς ευκολίαν και ευαρέστησιν τών ύ •
πηκόων .
Ταυτοχρόνως αλήται και πλάνητες εις Πελοπόννησον μετανα
στεύσαντες κατέλαβον τας οδούς, ελήστευαν τους διαβαίνοντας, και
ήρπαζαν την δημόσιων και ιδιωτικών περιουσίαν . Οι δε εκ του

( 1 ) Copia d'informazione scritta dall'illustrissimo et eccellentissimo Sig.

Marco Loredano provveditore generale delle armi all'illustrissimo et eccel..
lentissimo Sig. Antonio Loredamo suo sucessorero Settembre 1715 .
( 1) Μεταξύ των πολλών νησιωτών εξατκούντων δικαστικά επαγγέλματα μνημο
νεύομεν και Κουτούβαλην, ου το αποδεικτικόν σώζεται παρά ταις πολλαις Περγαμηναϊς
της οικογενείας Αντωνίου Κουτούβαλη ός μετά φιλοφροσύνης ημϊν παρέδωκεν αυτάς
ως χρησίμους εις τας ιστορικής έρευνας μας .
(3) Relazione del N. H. Franc Grimani rilornato dal pruv. gener. delle
urmi in Morea (1695) Archivio di Venezia corpå opápose
 336

στόλου και του στρατού λειποτάκται Ρουμελιώται και Πελοποννή

σιοι συμμορίας ποιoύντες άνθισταντο εις την δημόσιον δύναμιν.
Πολλάκις δε οι ερχόμενοι εις καταδίωξιν αυτών αγροφύλακες (cer •
nidi) ήν ούντο μετά των συμμοριών εκείνων , και έπραττον τάς αυ
τας βίας και ληστείας . Οθεν ο Γριμάνης , ίνα απαλλάξη τοιαύτα
κακουργήματα , υπεχρέωσεν έκαστον χωρίον να ενώνη τους άνδρας
του εις σώμα οπλοφόρων, και καθαρίζη την περιοχής του εκ των
κακούργων και αποζημιώνη εξ ιδίων διά τα έζημιώμενα κτήματα
ιδιοκτήτας . Προς τούτοις έθεσε κεφαλικήν ποινήν προς τους φωρα .
θέντας , ότι συνενοούντο μετά των ληστών και δολοφόνων. Πρισε
τίμημα χρηματικών επί των συλλαμβανόντων αυτούς, και αγόντων
κεφαλής των συμπραττόντων με τους Τούρκους, και έχορήγει συγ :
χώρισαν προς τους μετανοούντας εξ αυτών και επιστρέφοντας εις έρ :
γα ειρήνης και ησυχίας . Ούτως εχαλάρωσε τας ληστείας και αυτός
γενικός προβλεπτής, κατά το Μακροπλάγη της Μεσσηνίας- « Εν
ταύθα , εκθέτει αυτός, ήνοίγοντο μεν πανταχού οδοί κοινωνίας προς
όλας τας πελοποννησιακής επαρχίας. Καθίστατο δε κινδυνωδιστά
τη ή διάβασις διά την δασώδη αυτής επέκτασιν , εις στενάς και
δυσπόρους ατραπούς , ών εξερχόμενοι λησται, έκακοποίουν τους εν .
ταύθα διαβαίνοντας. Διό και πρότερον οι Τούρκοι υποχρέουν άπαν
τα τα σιμωτινά χωρία να φυλάττωσιν αυτά, και με τον κρότον
του τυμπάνον προσεκάλουν τους χωριάτας εις βοήθειαν κατά των
ενεδρευόντων ενταύθα ληστών Επί τούτω απηλλάττοντο οι εγ
κάτοικοι πάσης έγγαρίας , και ελάμβανον τέλος μικρών παρά των
διαβατών. Εγώ λοιπόν με την εκούσιον προσφοράς των σιμώτινών
χωρίων, και διά της υποχρεώσεως εις εγγυήσεις ανέθηκα αυτοίς την
επιφόρτισιν του να φυλάττωσι την διάβασιν τούτων, έχοντες αει
έτοιμους περί τους ογδοήκοντα άνδρας και πλείονας ακόμη, εάν
ή χρεία το καλέση, χωρίς όμως του να έχωσιν άλλην αμοιβής,
ειμή εις δωρεάν δύω γαζέτας, δι' έκαστον ίππον, και τέσσαρας
δι' έκαστον άνδρα διαβάτην. Ούτως ήσφαλίσθη η μετακόμισις των
πραγμάτων και η διάβασις των ανθρώπων και απεδόθη ή έλευ
θερία του εμπορίου άνευ τινός βάρους της Υμετέρας Γαληνότη»
τος» Μετά τον Γριμάνην επιμεληθη ο Λορεδάνος περί της δημο :
σιου ασφαλείας. Επειδή δε οι χωριάται Ισκαρίου, Βόστας και
Γουσχωρίου επωφελούμενοι το δύσβατον της οικείας χώρας επί των
ορέων, επέπιπτον εις Μεσσηνίας , ελήoτευον και έσφαζαν τους εκεί,
αυτος μετατόπισεν αυτούς εις το πεδίον της Καριταίνης και τους
έδωσε γαίας, όσας είχον επί των οικείων ορέων, και έβαλε λογ.
 327

γοφόρους πλησίον εις φύλαξιν. Ούτως επανήλθεν η τάξις , οοφα.

λίσθη και ζωή και η περιουσία των συμπολιτών , και συνέστη καθ' ο.
λας τις περιχώρους της Πελοποννήσου και αγροφυλακή .
Οπως δε αναπτυχθή μεν το εμπόριον του τόπου, και καλλιερ
γηθώσιν οι πόροι της χώρας, έπεισαχθή δε ο πλουτισμός προς
τους εγκατοίκους, και αφθονέστερον αυξήσωσι τα δημόσια εισοδή
ματα , ών είχαν ανάγκην, η πολιτεία, καταναλώσασα τοσαύτα κατά
τους πολέμους της Πελοποννήσου , και χρειαζομένη μεγάλας δαπάνας
κατά την διαχειρίσιν αυτής και ασφάλειαν , οι γενικοί προβλιπται ,
και εξαιρέτως οι καταστιχωται έλαβον όλα τα αναγκαία μέτρα , 6
πως εμψυχωθή και καλλιέργεια, επεκτανθή ή φυτουργία, αυξηθή ή «τη .
νοτροφία , και κατασταθώσι μεγάλαι ιδιοκτησίαι δια συγκεντρώσεως
κτημάτων παρά τοις εγχωρίοις και δι' ασφαλείας αυτών – φύσες
δε γεωργικός τόπος ή Πελοπόννησος , έχουσα πεδιάδας εύφορω
τάτας και επιτηδείους εις παντοία σπορίσματα και φυτουργίας ,
λέγει ο Εμος , δύναται να αναπτυξη πολλά προϊόντα , ών ή εξ.
αγωγή δύναται να πλουτίση έγκατοίκους, και δαψιλώς χορηγή
τα προς δαπάνης της κυβερνήσεως --Σπεύδω διά της παρούσης
αναφοράς, έγραφες πρότερον αυτού και καταστιχωτής Γρίτης, ακρι
βώς να περιγράψω προς την εκλαμπροτάτην Γερουσαν την ολό
κληρον κατάστασιν εκείνου του βασιλείου, και όλας τας πόλεις
και γέας με τα αυτούς προσήκοντα, ήτοι ποταμούς , ιχθυοτρο
φεία , αλατορυχεία , ακρωτήρια και περιχώρους γεωργησίμους και
επιτηδείους εις εξαγωγής τοσούτων προϊόντων και εμπορευμάτων ,
άτινα επιδεικνύουσι πλούσιον το Πελοποννησιακόν έδαφος και ευ .
δόκιμον εις την ακμαίαν εμπορίας της Γαληνοτάτης πολιτείας.
Πάμπολλα δε και ποικίλα είναι τα εκ της Πελοποννήσου εξαγό.
μενα είδη. Αφθονία μετάξης και κηρίου, πληθύς τυρού , μαλλίων
και ελαίου, πλησμονή σιτηρών βαμβακίου και βαλανου πλημμυ.
ρούσι τα δυτικά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας , και επεκτείνουσι
τας ωφελείας του φιλεμπόρου, όστις κερδοσκοπεί επί τα πλούτη
του γείτονος Ευρωπαίων (1.- Ευτελές δε και περιωρισμένον
επί της πρώην Τουρκικής καταστάσεως το εμπόριον της Πελο»
ποννήσου, ελάμβανε μόνον ανταλλαγές πρός τάς ομόρους γειτο ·
νικάς επαρχίας της Τουρκίας και τας νήσους του Ιονίου και του
Αιγαίου, και επεκτείνετο μέχρις Αλεξανδρείας και Τουνησίου διά

(1 ) Relatione del Ec, Sig. Domeniga Gritti, perempurus in Oulcrophone

 388

της εμπορικής σχέσεως προς την Μεσσηνίας και Μονεμβασίαν .

Επειδη κατ' αρχάς η Βενετική πολιτεία ακολουθούσα το σύστημα
της παλαιάς πολιτικής περί αποικιών ηθέλησε να συγκεντρώση
το εμπόριον του βασιλείου της Πελοποννήσου εις την Μητρόπο :
λιν, ώστε δι' αυτής να ενεργήται μετά του λοιπού κόσμου, η
Πελοποννησιακή εμπορία επι Βενετοκρατίας δεν ήδύνατο να προο»
δεύση . Οθεν παρ' όλων των αρμοστών εζητήθη απόλυτος ελευθε
ρία , και άδεια του να μετακομίζωνται ακωλύτως τα εξαγόμενα
είς όποιον μέρος βούλονται . Εγραφες και προβλεπτής Γριμάνης
Η κυρία πηγή της ευπορίας είναι το εμπόριον και μόνη η ελευ
θερα και η ασφαλεια συντείνουσιν εις την πρόοδον αυτού . Εάν
η θαλασσα ασφαλίζηται , και πάς τόπος ακωλύτως αποκαθίστα .
ται ευπαραδεκτος εις εξαγωγήν οιουδήποτε προϊόντος της χώ
ρας , ευκολύνεται η συναλλαγή , κυκλοφορεί το νόμισμα και αυ.
ξάνει ο πλουτισμός . Οθεν τα προσοδοφόρα τέλη επί της εξαγω :
γής και εισαγωγής των προϊόντων ωφελούσι περισσότερον το δη
μόσιον ταμείον , και η δέσμευσης της μετακομιστικής συγκοινωνίας
εκάστης πόλεως της Ελληνικής Χερσοννήσου πρός μόνην την μη
τρόπολιν . (1) και
>
Επί τούτω αφέθη ελευθέρα και μετακόμισης των προϊόντων εις
οιονδήποτε τόπον και κατηργήθησαν οι πρότερον επιβληθέντες δε
σμοί. Ηυξήνθη η άμπελοφυτεία και ελαιοφυτεία . Εισήχθησαν κλί
ματα εκ Γαλλίας, Ιταλίας, των Ιονικών νήσων και του Αιγαίου .
Εγραφες και προβλεπτής Θαδαίος Γραδένιγος- « Κατ' εμήν ευσταλή
γνώμην υγειές και ωφέλιμον κρίνω, όπως εκδοθώσιν διαταγαι επί
πολλαπλασιασμό των αμπέλων, διότι διά τοιαύτην έλλειψιν οι
μετακομιζόμενοι οίνοι εκ Γαλλίας, Νεαπόλεως, Σικελίας και Αρ
χιπελάγους πωλούνται επί υπερόγκα τιμή και αφαιρούσιν εκ του
στρατού και των πόλεων άπειρον χρηματικών, και διασκορπίζεται
ούτως εις ξένα μέρη. Οθεν ωρίσθη μεγαλήτερον τέλος επί της
εισαγωγής ξένων οίνων, και διεδόθη η σταφιδοφυτεία , ήτις κα
αρχάς του ΙΓ' αιώνος καλλιεργείτο μόνον εις Κόρινθον , ( 2) .
Ακολούθως προεβλέφθησαν σκηνώματα δια τους ποιμένας και τα

( 1 ) Imfurmazione lasciata da Grimani al successore Mosto .

(1) Relatione di Tadeu Gradenigo ritornato di proveditore estraordinario
di Morea datta Venezia 8 Marzo 1692 (Archivio di Venezia 7szpå tois
φάροις),
 329

κτήνη, και ώκοδομήθησαν εις τας πόλεις αγοραί , Καθιδρύθησαν

τελωνικά οικήματα εις τα σκαλώματα και τις παραλίας. Ετέ
θησαν υγειονομικοί και τελωνικοί φύλακες κατά τα επίνης και
προσεγγίσεις των πλοίων, διά λαθρεμπορίαν. Επί τέλους και αρ .
χαίος συνταγματάρχης Ριβέλλης διοργάνισε ταχυδρομεία εσωτε
ρικά. Ταύτα συνέδιον την εσωτερικών συγκοινωνίας των Πελοπον
νησιακών πόλεων με την εξωτερικήν διά των νήσων και της μη
τροπόλεως. Ναύπλιον δε Κόρινθος και Πάτραι είχον τα κεφαλαιο:
δέστερα τοιούτων καταστημάτων ,
Πρακτικώτατοι δε οι Βενετοί περί το διοικείν άνδρας, και πα
ρέχειν αυτοίς αφθόνως τα προς το ζην , έργον πρώτον είχον να
παρακινώσει τους εγκατοίκους χώρας τινός - και το να εφοδιάζων .
ται αυτοί αφ' εαυτών τα αναγκαία , επιμελούμενοι της οικείας χών
ρας και μη αναγκαζόμενοι εξ αλλοδαπής να προμηθεύονται ταυ
τα διότι το κερδιζόμενον ούτω χρήμα εκ του εγχωρίου προϊόν
τος ήθελεν εμποδίζεσθαι του να εξέρχεται απαλλοτριούμενον. Παρεκέ.
κευον ούν τους Πελοποννησίους εις γεωργίας και επαύξησιν των
προϊόντων του τόπου . Ολα τα χωράφια και χορτοφόρους προς κτη.
νοτροφίαν δημοσίου γίας έδιδον εις εκμίσθωσιν οι δε εκμισθωται
συνενοούντο μετά των κτηνοτρόφων. Επειδή δε το δημόσιον Ε .
λάμβανε το δέκατον των γεννημάτων και των νομών, παρ' ενοι
χιαστών, και ούτοι καταχρώμενοι επεζον κτηνοτρόφους τε και γεωρ
γούντας , ο Εμος διωργάνισε τέσσαρας μόνας ενοικιάσεις κατά τας
τέσσαρας μεγάλης επαρχίας. Ταυτας ανελάμβανον μόναι οικίαι ε .
πίσημοι εγχωρίων δια τε την πίστιν, την εμπορίας και τα λοιπά έ.
χέγγυα, ίνα ούτως ασφαλιζηται η οφειλομένη πληρωμή προς το
δημόσιον, και ίνα μή εξωκείλωσιν εις καταχρήσεις οι ενοικιασται
επί τους φορολογουμένους. Προς τούτοις όλας τας γέας τας χρη
σίμους εις φυτουργίας διένεμον εις ιδιοκτήτας ξένους και εγχω
ρίους με την υποχρέωσιν, ότι εντός ώρισμένου καιρού, οφείλουσιν
να έχωσιν καλλιεργημένας αυτάς , και αποδίδωσιν μόνον προς το
δημόσιον έδαφονόμιον ετησίως εκ του προϊόντος του κτήματος,
ανανεουμένης της περιβολής αυτού ανά 29 έτη. Ωσαύτως επί
σκοπό του να ήναι εις χρήσιν μόνα τα προϊόντα του τόπου και
Γραδενίγος ώρισε μόνον το γενόμενον άλας κατά την έν περι
χώρο του Ναυπλίου Θέρμιδα, και το κατά την εν Αχαΐα Καμενί
τσαν να εξάγηται και διαδιδεται εις χρήσιν καθ' όλην την Πε:
λοπόννησον. Ολα δε τα εισαγόμενα άλατα έως τότε εκ Λευκά.
δος και άλλων μερών απαγορεύθησαν. Οθεν το μονοπωλείον του
42
 1

330

άλατος επετράπη εις οκτώ ενοικιαστές, οι τινες διήρουν την χώς

ραν εις οκτώ περιφερείας, και η τιμή προσδιωρίσθη εις δύω σολ
δία την λίτραν. Ως δε « Τουρκικαι επαρχίαι παρείχον αφθο
νέστερα αλατωρυχεία , και εκεί επωλείο έφθινώτερον, οι εγκάτοι·
κοι λαθραίως επρομηθεύοντο εκείθεν . Διό κατεβόων οι ενοικιασται
περί τοιούτου λαθρεμπορίου εγίνοντο πολλάκις κατ' οίκον έρε ναι ,
και οι φωραθέντες καταδιώκοντο. Προτάσεις περί θεραπείας των διε·
γειρομένων επί τούτοις δυσαρεσκειών, εποιήσαντο οι κατά διαδοχήν
προβλεπται του βασιλείου. Τούτων ή Γερουσία ενέκρινε την του
Δορεδάνου, ως ευαρεστούσαν μάλλον τοίς Πελοποννησίοις Αύτη ώ.
ριζαν ότι μία μονη ενοικίασις να υπάρχη του άλατος διδομένη εις
φερέγγυον ενοικιαστήν, όστις ήθελε λαμβάνη την εργολαβίαν αυτός
μόνος, και διά συνεταιρισμού. Εκάστη δε κοινότης πόλεως και χω ·
ρίου ώφειλε να εφοδιάζεται επί ευτελεστάτη τιμή το χρειαζό
μενον αυτή επί δύο έτη άλας, και διανέμη κατ ' οίκογενείας . Το
αυτό μέτρον ελήφθη και περί του μονοπωλείου του καπνού και
ταμβάκου πωλούντος του εργολάβου, κατά συμφωνηθείσαν τιμήν
μετά του δημοσίου. Επ' ωφελεία δε του ταμείου και ευκολία της
εισπράξεως κατήργησαν τους επιβληθέντας κατ' αρχάς φόρους επί τε
του οίνου, ρακής και ελαίου . Ου μόνον δε τα περί γεωργίας έπε : +

μελήθησαν αλλά και να δώσωσιν ώθησιν εις τεχνουργίαν τινά των

εγχωρίων προϊόντων εσκέφθησαν οι προβλεπται, όπως ούτως ειο
σαχθή και βιομηχανία. Και εν πρώτοις και καταστιχωτής Γρίτης
διέταξεν και έγειναν στεγάσματα ευρύχωρα εις διαφορους επαρ
χίας, εις ά οι ποιμένες Ναξου, Αάκου, Αργους, έλους, Φαναρίου ,
Αρκαδιας , Ναυαρίνου και Μεθώνης απέσυραν τα ποίμνιά των κατά
τον χειμώνα, και το ούρων αυτών έχρησίμευεν εις κατασκευήν νί
τρου, τοσούτου χρειώδους τότε εις κατασκευήν πυρίτιδος και άλ:
λων αναγκαίων. Είτα ο Γριμάνης ηθέλησε να ανεγείρη μεταξουρ
γεία και υφαντήρια εν Πελοποννήσω , ήτις μόνη έδιδε την μέτα »
ξαν. Αυτήν τότε λαμβάνοντες ακατέργαστον οι εν Χίω ύφαινον
αξιολογα μεταξoυφάσματα , άτινα επωλούντο εν καλή τιμή εις Κων
σταντινούπολιν και Βενετίαν . Επί τούτω ούν έφερε τέσσαρας τεχνίτας
εις Μεθώνην έκ Χίου , και επροικοδότησεν αυτούς με ακίνητα κτή -
ματα . Εντεύθεν κατεστάθησαν μεταξουργεία εν Μεθώνη και άλλα
χού , ως έτι και υφαντήρια εν Καλάμαις. Eπολυπλασιάσθησαν οι
μεταξοσκώληκες ή δε μέταξα παραγομένη άφθονεστέρα μετακομί
ζετο εις τας νήσους του Ιονίου, ένθα είργαζοντο στερεώτατα και
στιλπνότα τα υφάσματα τιμώμενα και περισσού εις Βενετίαν .
 331

Των πόρων ούτω διά τε της γεωργίας και βιομηχανίας ανα -

πτυσσομένων εγκάτοικοι και δημόσιον ευπορίζοντο επί τό μάλλον.
Ενώ δε κατ' αρχάς και καταστιχωτής Γρίτης υπελογίζετο το εισ
πραχθησόμενον εξ όλων των προσόδων άθροισμα 191,757 ριάλια,
ο προβλεπτής Γριμάνης γρίθμοι υποθετικώς μέν 605,490 ριάλια,
κυρίως δε εις 4 6 6,5 48. ο δε Λορεδάνος κατά τα τρία έτη της
διαχειρίσεως ήτοι από το 1708-1710 υπολογίσθη εις 500,5 01.
Εκ του ποσού τούτου εδαπανώντο 950,000 δια την εσωτερικής
του τόπου κυβέρνησιν, και έτεραι 30.000 εις επισκευής φρουρίων
και μισθον στρατιωτικόν . Εξ όλων δε τών εκθέσεων των γενιν
κών προβλεπτών , προκύπτει, ότι ο στόλαρχος και ο στόλος αναγ
καιούμενος εις ιδίας δαπάνας, είχον έτοιμον το γενικών ταμείον
της Πελοποννήσου , όπως προμηθεύονται τα χρειώδη. Τούτο συνει
θείτο καθ' όλας τας υπερθαλασσίους χώρας της πολιτείας. Διό ουδέν
επερίσσευε κατά τούτους τους χρόνους, ένα αποστέλληται εις Βενε.
τίαν . Με όσας λοιπόν εξοικονομήσεις , και αν έπρατταν οι προβλε
πται , πάντοτε ουδέν κατελείπετο εις το ταμείον προς εκπορίαν τού
Βενετικού κράτους. Ο Λορεδάνος λέγει περί τούτου προς την Γε
ρουσίαν-« Διά τοιαύτης εξοικονομήσεως και τινος επαυξήσεως των
εισοδημάτων ευκολύνθην να αποτελέσω έν τι περίσσευμα 24,000
ρεαλίων , και ευθύς διεθεσα διά τάς στρατιωτικής φρουράς, εφεδρείας
και το ιππικόν, και όπως χρησιμεύη εις τας αιτήσεις του στόλου
τοσούτον αναγκαίου ένα υπερασπίζη τον τόπον επί πάσης εχθρι
κής προσβολής , και συνάμα διακαθαρίζη την θάλασσαν γέμoυσαν
πειρατών- Α1 εγχώριοι δε κοινότητες επέβαλλον και αυταί φόρους
προς διατήρησιν εγχωρίου φυλακής , και υπ' αυτής οριζομένων επαγ
γελματικών. Τοιούτος δε διαμνημονεύεται και ποιμενικός και ο χορ
τοφόρος. Πρώτος δέ έδωκε τα όπλα εις χείρας των χωρικών και
εσχημάτισε χωροφυλακήν Ιάκωβος Κορνέρος . Ούτος ήρεύνησε τα
φρούρια, και επεμελήθη της επισκευής αυτών και διορθώσας διέταξε
τας χρειώδεις στρατιωτικές εφεδρειας και τους σταθμούς κατά κώ
μας και οδούς . Eθηκεν έτι τα σύνορα πάσης περιχώρου, και εισή
γαγε το σχέδιον διανομής δημοσίων γιών προς ακτήμονας και κτην
ματίας, και άλλους εκ της έξω Ελλάδος και εις άλλους νεωστι
επερχομένους πρός οίκισιν, ίνα επαυξηθείσης της πολυανθρωπίας
έν Πελοποννήσω , προςτεθώσιν νεαι εργατικαί χείρες , και προαχθη
η ευπορία και ο πλουτισμός ( 3 ).
( 1 ) Relazione del N. H, Giacomo Corner, ritornato di Pror, Generale
 332

Με το αυτο πνεύμα επησχολήθησαν άπαντες οι διάδοχοι αυτού

γενικοί προβλεπται, οί τινες αναδεχόμενοι την αρχήν διετήρoυν αυ .
την επί τριετίαν, ως είθιστο εν ταις νήσους του Ιονίου. Τούτων α
πάντων αι διασωζόμεναι εν τοις αρχειοφυλακείοις της Βενετίας αι
εκθέσεις, όσας ήμείς εδυνήθημεν να ερευνήσωμεν, περιγράφoυσι τας
επιμελείας αυτών περί την επανόρθωσιν των οικονομικών και την
προαγωγής των προσόδων του Βασιλείου. Και ο μέν διαδεχθείς τον
Κορνέρον Θαδαίος Γραδένιγος τω 1 692 περιγράφει τους πόρους του
τόπου, και ερμηνεύει πως ήθελε δοθή βοήθεια εις τόσην παραμελη :
μένην γήν , η οποία εαν εγεωργείτο , ήθελε παραξη άφθονα προϊόντα.
Της αυτής φύσεως είναι και η έκθεσης του έκτακτου Ινκο ζήτορος
εις Πελοπόννησος Αντωνίου Μωλίνου , συγχρόνως τη άρ , ηγία του
Γραδενίγου εις Πελοπόννησον προσελθόντος και έρευνήσαντος τα α
τοπήματα εκ της ιεροκαπηλείας, ά ασυστόλως έπραττον οι διευ
θύνοντες την Ελληνικής εκκλησίας ( Ο ). Φραγγίσκος δε ο Γριμάνης
ο διάδοχος του Γραδενίγου 1695 , και άπαντες οι κατά διαδοχήν
διαχειρισθέντες την γενικής κυβέρνησιν του βασιλείου μέχρι των
1705, και είτα ο Αγγελος Εμος 6. διατηρήσας από του 1703 -
1708 , και ο διάδοχος αυτού Μάρκος Λορεδάνος τω 1 709,> και
Δανιήλ Δολφίνος ο λαβών την αρχήν κατα το 175 1 , και οι κατά
τους τελευταίους χρόνους της Βενετοκρατίας εν Πελοπονήσω ( 715
έτη). Αυγουστίνος ο Σαγρέδος , ο έχων και την στολαρχίαν κατά
την ανατολήν, όλοι ήρεύνησαν, επιμελήθησαν και επληροφόρησαν
προς την Γερουσίαν τα αναγκαία , όπως προαχθή ή ευημερία των
πολιτών, τακτοποιηθώσιν οι πόροι, αριθμηθώσιν οι εγκάτοικοι , ρυθ
μισθη επί το βέλτιον ή διαχείρισης των εκκλησιαστικών και των
μοναστηριακών κτημάτων , καταστρωθή εκκλησιαστικών κτηματο
λόγιον και οικογενειακόν άστυκόν, και επέλθη πάσα πστις επί
θεμελειώσει της πολιτικής πίστεως διά πάσης νομιμότητος πρός τε
τον δημόσιου και ιδιωτικόν βίον .
Και με όλας τας προσπαθείας ταύτας, αί τινες πασιδηλούνται
έκ τών εκθέσεων των γενικών κυβερνητών, νεώτεροι συγγραφείς
εξιστορήσαντες την τότε κατάστασιν της Πελοποννήσου , ψέγουσι
τους Βενετους κατά την διαχείρισιν και πολιτικήν, οία έχρήσαντο

in Morca 169ο, ευρίσκεται εν συλλογή Quirini, άρχεται δε Gravissimo e il

cimento .
( 1 ) Relazione del N. H. Antonio Molin, ritornato da Provveditorc et in
alisilore cstraordinario di Morea 30 Maggio 1693 ,
 333

προς τους Πελοποννησίους. Ο Γάλλος Ραφανέλης εν τη ιστορία των

νέων Ελλήνων καθάπτεται των Βενετών λέγων (1) - « Ενώ άπαν
τες της Πελοποννήσου οι Ελληνες από του στόλμου ποιμένος της
Αρκαδίας μέχρι τών ακαταδαμάστων μαχητών του Ταϋγέτου προσ
έδωκων νόμους, εσωτερικών διοργανισμών, εγγυήσεις υπέρ του εμ
πορίου και της γεωργίας , ενί λόγω παντα τα ευεργετήματα , άτινα
>

έμελλον να δείξωσι παρ' αυτοίς την κυριαρχίαν κυβερνήσεως φίλης

των τεχνών και της ελευθερίας , ταχέως εξηλείφθησαν τα ήδέα
ονειροπολήματα των Πελοποννησίων . Εν τους νέους κυρίοις αυτών
δεν εύρήκαν ειμή απλή στους και υπερόπτας δορυκτητας , οίτινες
εις τας επιδειξεις της κοινής αγαλλιάσεως αντέτασσον σκωπτικόν
γέλωτα, και ανταποκρίνοντο δια σημείων καταφρονήσεως εις τας
αφιλοκερδείς προσφοράς των νέων παλληκαρίων, φλεγομένων να πο ·
λεμώσι υπό την σημαίαν του Σταυρού . Αυτοί ήσαν οι παρά των
Πελοποννησίων εορτασθέντες προσταται , νύν δε τύραννοι ούς έπρεπε
να καταρώνται οι Ελληνες . Ελπίσαντες αυτοί ανακούφισιν εκ των
δoινών , έλαβον δεσμά. .. . Αμα εξετέθησαν εις παν είδος κακώ.
σεως , άμα είδος τους αυθαιρέτους φόρους επιβαλλομένους αυτούς ,
τας αρπαγής και κολάσεις , διεδέχθη εν ταις ψυχαίς αυτώς η
φρίκη την εύνοιαν και οι ένθερμότεροι οπαδοί της Ενετίας κατέ
λιπον το μέρος αυτής εντελώς. » – Οι λόγοι όμως ούτοι του Ρα
φανέλου προέρχονται εξ αγνοίας και εξακριβώσεως επιπολαίου των
διασωθέντων μνημείων μάλλον, ή εκ βαθειας μελέτης και ορθής σκέ.
ψεως επ' αληθεί εκτιμήσει τον τότε πραχθέντων. Πολλά ολίγα
περί της δημοσίου διαχειρίσεως των Βενετικών αρχών, και αυτοί
οι ίδιοι Βενετοί ιστοριογράφοι, οι τα κατορθώματα του Μοροζί
νου και τας πράξεις της πολιτείας εξιστορήσαντες αναφέρoυσι. Τα
πλείστα τούτων κεινται σεσωρευμένα εν τοίς αρχειοφυλακείοις και
ταις δημοσίαις και ταις ιδιωτικαίς συλλογαις. Ο περιώνυμος Γερ
μανός Ράγγης και επιμελέστατον έπασχοληθείς εις τοιαύτας εξακρι •
βώσεις έγνώρισε το πνεύμα και τας διαθέσεις των τότε αρχόντων
και αρχομένων, ευκρίνησε τας ανάγκες του τόπου και σταθμίσας
τας πραξεις των Κυβερνησάντων , και ως τας επικρατούσας τότε
πολιτικές ιδέας , και ως προς το αίσθημα της Χριστιανικής φι :
λανθρωπίας, και ως προς τον σκοπόν παντός συνετου μέτρου εκ

( 1) Raffanel Histoire des greques modernes depuis la prise de Constan

tiuopie ΠΠ - Ελαβον εγώ την περικοπήν, ως έχει η Ελληνική αυτής μετάφρασις τών
ποις εν Αθήναις 1681 δια το κοινότερον Κεφ. Γ', σελ. 142.
 334

φράζεται « Ο πρώτος στοχασμός των Βενετών ήταν να κατα•

στήσουν την Πελοππόνησον, ό ,τι ήδύνατο να ήναι. ... Εκπαλαι
.

υπήρχε πρόνοια αναριθμήτων μεσών προς χαλίνωσιν των επιτετραμ

μένων την κυβέρνησιν ευπατριδών. Αλλά και η θέσις των πραγμά .
των ηνάγκαζε τους Βενετους να επιμεληθούν σπουδαίως την ανέ
γερσιν του τόπου . Η πολισμένη διοίκησις των Βενετών διέφερε της
Βαρβάρου των Οθωμανών, διότι ο μεν Οθωμανός κατανάλωσκεν
τάς δυνάμεις του τόπου δι' ανάγκες της στιγμής προς όφελος έ
ξουσιαζούσης τάξεως αυθαιρέτως και ατάκτως. Οι δε Βενετοί επρο:
νόουν περί του Μέλλοντος. Προ πάντων εσκόπουν να προαξωσι τον
τόπον διά της αυξήσεως , της προόδου και της ακμής των ηθικών
και υλικών συμφερόντων -
Και τω όντι ! τι ήτον ή Πελοπόννησος ; οποία η κατάστασις
πόλεων και κωμώνκαι οπόση ή πολυανθρωπία ; οποία και διάθεσης των
εγκατοίκων ουχί επί της Τουρκικής δυναστείας, ήν κατέστρεψαν τότε
τα Χριστιανικά όπλα , αλλά οποία παρουσιάσθη επί της εγκαθι
δρύσεως του Βενετικού κράτους εν τη Ελληνική Χερσοννήσω; Επι.
μελήθησαν άρα οι αποστελλόμενοι Βενετοί εις την διοίκησιν αυτής ,
όπως βελτιωθή η κατάστασης , και προαχθώσιν τα υλικά και η
θικά συμφέροντα των αυτοχθόνων έγκατοίκων της και ιδού τα ζητή
ματα, εις τα οποία πρέπει να φέρωμεν τας επόψεις μας, όπως
ορθώς εκτιμήσωμεν, όσα έπραξε περί Ελλήνων και Βενετική πολι
τεία. Επί τούτω μάρτυς αυτόπτης της τότε αθλίας καταστασεως
της χώρας και των περί βελτιώσεως αυτής πραχθέντων παρίστα
ται και καταστιχωτής Γρίτες λέγων. - Μετά μεγαλης θλίψεως εί
δομεν αρχόμενοι της επιστασίας ημών ότι η παρούσα καταστασις
του τόπου όλως διαφέρει της αρχαίας. Ολίγα τινα ίχνη και μόλις
επιφαινόμενα μαρτυρούσι νύν την λαμπρότητα εκείνης της Πελο
ποννήσου , ήτις παρέσχον τοσαύτην ύλην εις τας συγγραφής των
ιστορικών, όπως ευκλείζωνται αι χώραι αυτής και οι άνδρες εις
την υφήλιον. Αίτε αναπόφευκτοι βλαβαι του πολέμου, η πρώην
συνεχής και εσχάτως πολυπονος μαστιγωσις της πανώλους, και επί
πάσιν ή ακαταστασία και αποθάρρυνσις παντός καλού υπό βιαίου
και τυραννικής εξουσίας παρά του πρώην επικρατήσαντος βαρβά
ρου κατήντησαν ερείπια τα πλείονα των αρχαίων οικοδομημάτων,
μετέβαλον εις οχευτευόμενα ύδατα τα άλλοτε εξ επιφανών βρύ
σεων διαυγώς καταρρέοντα. Εποίησαν καταχέρσους τας πρώην χλοα
ζούσας πεδιάδας ώστε εις χάος δυσδιάκριτον κατεστάθησαν τα
πράγματα του βασιλείου και μόνον εις 36,854 ριάλια προοδεύον
 C
335

ται. Εις τοιαύτην πενιχράν φορολογίαν συνεπάγονται τα δημόσια

ταμεία Πατρών, Γλαρέντσης, Ναυπλίου, Κορώνης, Μεθώνης , Κε:
λεφά και Μονεμβασίας, ών τα τιμολόγια συναρμολογούνται κατά
σύνεσιν και επιμέλειαν των κατ' ιδίαν εν αυτοίς υπουργούντων, όπως
παρέχηται δικαία , ισοτελής και ελαφρά φορολογία απάντων των 6
πηκόων, και αι πρόσοδοι εισαγωνται αμέμπτως και ασφαλώς εις το
ταμείον της πολιτείας. - Αφού όμως διευθετήσαντες τα καθέκαστα
της φορολογικής διαχειρίσεως, και διαχωρίσαντες το τίμημα εκάστου
είδους, εξεθέσαμεν δι ' επανειλημμένων δημοπρασιών προς ενοικιαστές
τα διάφορα προϊόντα τέλη και μονοπωλεία σιτηρών, βοσκημάτων,
κτηνών, ζώων, αχθοφόρων, χοίρων, ελαιώνων, οινοπωλήσεων, στατη
ρος (stadiera ) σφραγίσεως , άλατος και ταμβάκου, επί του πρώτου
έτους προςωδεύσαμεν διά κοινής ευαρεστησεως ρεαλια 61,681 . Τούτοις
επιπροσθέτοντες τό αύξον ετησίως εισόδημα , απολαμβάνομεν επί του
νύν 2 91,781 ρεάλια . Προστιθεμένης δε και της προόδου εξ οικοπέ
δων χορηγηθέντων εις ιδιώτας, όπως οικοδομηθώσιν οικίαι και έργα.
στήρια επί του εδάφους , έχομεν ρεάλια 100,200. Προχωρούντες δε
μετά πάσης επιστασίας εις επίσκεψιν τοσούτων οικοδομημάτων κατε
κρημνισμένων, πολύ δε μάλλον συλλυπούμενοι περί την καταστροφην
τοσούτων γεών , αί τινες διά την έλλειψιν εγκατοίκων κατεχερσώθησαν ,
ένεκρίναμεν να παραχωρήσωμεν τας γέας ταύτας εις νέους οικιστάς
και είς τινα Ελληνα εντόπιον, καινα διανέμωμεν τα κτήματα προς
αυτούς με την υποχρέωσιν του να οικοδομήσωσιν εξ ίδιας δαπάνης
οικήματα , και καλλιεργήσωσι τα κτήματα επί τινος προθεσμίας,
καθ' ήν θα επικαρπώνται εξ αυτών ελευθέρως, και να παραδίδωσιν
αυτά εις το δημόσιον καθ' όλην την εντέλειαν συγκαρπούμενος μετά
της κυβερνήσεως.
Περί τα μέτρα ταύτα του Γρίτου και τις οδηγίας αυτού συν
εργαζόμενοι άπαντες οι Γενικοί προβλεπται, παρήγαγον ωφελιμα
αποτελέσματα , και κατά την αύξησιν της πολυανθρωπίας και κατά
την ευνομίαν των εγκατοίκων . Επί της πρώην Τουρκικής κυριαρχίας
μόλις αι Χριστιανοί της Πελοποννήσου ήριθμούντο 950 χιλιάδες
ψυχών, διότι ως μαρτυρεί ο Γριμάνης το κεφάλαιον τίμημα και κε
φαλιάτικο ως ελέγετο (lestago) είσοδευεν επί τουρκοκρατίας 250,000
ρεάλια , ισοδυναμούντος εκάστου ρεαλίου με ένα χρυσούν δουκάτον .
Εκ δε των 2,1 15 χωρίων και κτημάτων μόνον 1459 περιεσό.
θησαν, τα 656 κατερημώθησαν διά τάς επελθούσας δυστυχίας. Ο
Κορνέρος διατάξας γενικής καταγραφής των εγκατοίκων, μόλις εύ
ρεν 20,126 άνδρες δυναμένους να φέρουν όπλα , και εν γένει
 336 C

3 5,498 ψυχάς . Ούτοι δε ήσαν οι πλείονες Ελληνες και Αλβανοί,

οι μεν ένδοτοι εις εμπορίας και θαλασσοπλοΐαν " οι δε εις την
ποιμενικήν , βιούντες νομαδικώς , αμφότεροι δε γεωργούντες , όσον
τα προς το ζην. Οι Βενετοί επρονόησαν διά πολλών μέσων να
προσελκύσωσι κατοίκους εκ των πέριξ τουρκοκρατουμένων χωρών
και νήσων, οί τινες δυσφορούντες υπό τυραννίαν και κατάθλιψιν
έδύναντο να ζωσιν ανέτως και ασφαλώς υπό τον Βενετικών VO
μον. Επί τούτω και καταστιχωτής Γρίτης γράφει -– Προσελκύσα
μεν πανταχόθεν τους πέριξ νέους οικήτορας διά τοιούτων μέσων.
Μεταξύ των συνδραμόντων εις το βασιλειον της Πελοποννήσου,
όπως οικίσωσιν, απαριθμούνται 636 οικογένειαι ελθούσαι εκ Σα .
λώνων εις Βοστίτσαν , τας οποίας επροθυμοποιήθην να οικίσω είς
εκείνο το μέρος και περιθάλψω αυτάς διά της προσφοράς τοιού .
των κτημάτων και πάσης χορηγήσεως, όπως καταπραύνω την
λύπην αυτών διά την εγκατάλειψιν του πατρίου αυτών εδάφους,
και προσοικειώσω εις το σέβας και αφοσίωσιν του ημετέρου Ηγε :
μόνος, όστις με τόσον γενναίον έλεος προς δέχεται αυτούς και πα
εαμυθεί . Ως δε ουδείς άλλος λαός έπαξιούται πλείονος προςο
χής, όσον και των Αθηνών διά τάς αγαθοεργίας αυτού, αίς χρώ
μενος ηδυνήθη αυτός να προσοικειήται προς το γαληνότατον τούτο
κράτος , υπαγόμενος μετ' ευχαριστήσεως εις τας σεβασμίους θελή
σεις του δημοσίου , μετεχειρίσθημεν επ' αυτού διάκρισιν τινά , ήτις
προσείλκυσε 6 22 οικογενείας να οικίσωσι την Αττικής. Της συν
οικίας δε των Αθηνών ούτω πολυανθρωπισθείσης , εδωρήσαμεν προς
αυτήν κτήματα υποκείμενα μόνον εις τον φόρον του δεκάτου επί
διαστήματος μόνον εξ ετών, ήτοι γέας αροτριο μους 1394 ζευ
γών, αμπέλους αξιναρίων 7919 , οικίας 281 , εργαστήρια 143 ,
ελαιοστάσια 17,005 , δένδρα 14,332 , κήπους 24 , περιβόλια 83
Εν τω μεταξύ δε απαριθμούνται 1,3 17 οικογένειαι Τουρ
χικαί βαπτισθείσαι, προς τας οποίας παρεχωρήθησαν ώσαύτως κτή
ματα . Οπως δε οι νεωστι μετοικίσαντες και οι νεοφώτιστοι εις
την Χριστού πίστιν μή πειραζωνται , διά καταχρήσεως των δασ
μολόγων , οφείλονται να ληφθώσι δραστηριώτερα μέσα παρά της
υμετέρας Εξοχότητος, δι' ών ασφαλισθήσεται αυτοίς ή ησυχια και
το ήρεμος ζωής και ψυχής. » –Δύο χιλιάδες Κρήτες ακολουθήσαν»
τες τον εγκαταλειπόντα τον Χάνδακα της Κρήτης Μοκενίγον με :
τώκησαν εις Πελοπόννησον. Και τούτων οι Σφακιώται συνώκισαν
εις Λευκάδα και την συνοικισθείσαν εξ αυτών κώμην επωνόμασαν
Σφακιώταις. Ωσαύτως παρηκολούθησαν πολλοί εκ της Χίου απο
 397

συρθέντες εις τον Βενετικόν κράτος. Επειδή δε παρεδόθη 6 Ναό

πακτος εκ νέου εις την Τουρκίαν , οι εγκάτοικοι αυτής και των
περιχώρων της Ρούμελης μετά της περιουσίας αυτών και κτηνών
πεισθέντες υπό του Κορνάρου μετώκισαν εις τας περιχώρους Α
γίου και Καλαβρύτων. Μαρτυρεί δε ο Κορνάρος- « Η ψυχή τι :
νων προυχόντων κερδηθείσα υπό των προταθέντων παρά της κυ
βερνήσεως επ' ωφελεία αυτών, και της απαλλαγής παντός βάρους
συνεκίνησε και πολλούς άλλους έκ τε Ιωαννίνων και του εσωτερι
κού της Ρούμελης να παραιτήσουν το πάτριον έδαφος , και μετα
ναστεύσωσιν εις Πελοπόννησον . Τοσούτον δε επί ολίγα έτη επηύ
ξησεν και πολυ ανθρωπία ώστε κατά το 1692 ήριθμούντο ψυχαι
116,000 και το 1704 έφθασαν εις 200,000.
Προς άπαντας δε τούτους εδόθησαν γέαι ανά 60 στρέμματα
προς εκάστην οικογένειας, και ανά 100 προς πάντα κορυφαίον,
έτι δε και οικήματα. Ανωκοδομήθησαν δημόσια εργαστήρια , μήλου
και ελαιοτριβεία δημοσία δαπάνη, ά ενέμοντο δωρεάν προς τους
επιτηδευομένους τοιαύτα. Ετέθη ασφάλεια και ωρίσθησαν προνόμια
πατρικίας προς τους σχηματίζοντας κλάσιν ευπατριδών. Η επαρ
χία της Μάνης καθίστατο εις ελευθερωτέραν και ανεξαρτητοτέραν
θέσιν απέναντι των άλλων επαρχιών των υπό το κράτος των Βε
νετών. Απηλλάττοντο οι Μανιάται παντός τέλους και φόρου εν τη
επαρχία των, και μόνον επλήρωναν ποσόν τι μικρόν ετησίως κα
λούμενον Mακτού. Και μ' όλον τούτο αυτοί την εξουσίαν των Βε
νετών αρχών ανεγνώριζον καθ' όσον μόνον εις αυτούς ήρεσεν. Ο
Μολίνος εν τη εκθέσει αυτού λέγει --ιοι Μανιάται έκδηλούσι κατά
-

το εξωτερικών είδος την άγριωπόν και εκδοτον εις τα όπλα διά

θεσιν, αν και πολλάκις διέκριναν αυτήν έπασχολουμένην εις συνε
χεις αρπαγής και κλοπές συναλλήλως . Καλύπτονται με τον μανο
δύαν της παλληκαρίας , διά να υποτάξωσι τους δειλοτέρους, και
απολαύσωσι διά της δολιότητος τον μελετώμενον ίδιον αυτών σκο :
πόν . Διηρημένοι εις φατρίας και αντιπαθείας, ολόκληρα ομόφυλλα
γένη κατέστρεψαν, και τας κώμας των εξωλόθρευσαν. Η δικαιο
σύνη και το δίκαιον παρά της κυβερνήσεως δυσκόλως ενεργείται .
Και με όλα ταύτα χρώμενος τη αληθεία , ήτις διά των γεγονός
των μόνον δεικνύεται, θέλω είπα ότι διά της προνοίας, άς προ
θύμως υπέρ αυτών έλαβον, εύρον αυτούς ετοίμως διατεθειμένους
προς την αρχήν, ήν επ' αυτών κατά τας μικράς δυνάμεις μου ι
νεργώ, οθεν της πείρας, ήν επί τοσούτον χρόνον απέκτησα, βε
βαίως πληροφορώ την Υμετέραν Γαληνότητα , ότι η πίστις αυ :
43
 338

τών , ήτις χαρακτηρίζει αληθείς και αφοσιωμένους υπηκόους, επικ

τείνεται καθ ' όσον το ίδιον αυτών συμφέρον συντείνει... »
Βεβαίως τινά των εγκαθιδρυθέντων διοικητικών συστημάτων
δεν ηδύναντο να ευαρεστήσωσι τους τότε Πελοποννησίους, και μά:
λιστα ασυνηθίστους εις κανονισμούς και διατυπώσεις νομίμως πο
λιτισμένης κυβερνήσεως, ήτις τάξιν επιζητούσα διά πολυειδών ορ
γάνων άρχής, πολλαπλασιάζει τους διοικητικούς κλάδους, και που
λυτελείται εις δαπάνας, ών το βάρος συναισθάνονται ως υπή
κ00ι . Ο Μολίνος εκθέτων περί τοιούτων δυσαρεσκειών αποδίδει
τάς αιτίας εις τον χαρακτήρα των εγκατοίκων (4 ) - « οι Ελ
ληνες αποθαρρυνθέντες υπό της τυραννίας των βαρβάρων, άμα
απέσεισαν τον ζυγόν της δουλείας, ως θηρία απολυόμενα εκ του
πλοίου σκληρύνονται προς την δεικνυομένην παρ' ημών εύνοιαν,
Και όσον περισσότερον συναισθάνονται ισχυροτέρας τας οικείας δυ .
νάμεις , τοσούτο μάλλον αυξάνουσι την κακήν βούλησιν. όθεν οι
τύποι ιταλικής διοικήσεως, όσον καί άν αποβλέπωσι εις ταξιν
και ευνομίαν, δεν δύνανται να χρησιμεύσωσι προς οδηγίαν κυ :
βερνήσεως της νυν Ελλάδος. Μόλον τούτο ή Γερουσία θελχθείσα
παρά των ωραίων εκθέσεων του Γαληνοτάτου Μοροζίνου , ός και
τακτών την Πελοπόννησον περιέγραψε τους λαούς εκείνους, ουχί
οποίοι χαρακτηρίζονται επί του νύν, αλλ' οποίοι εφάνησαν εις
τον πολιτισμένον κόσμον οι αρχαίοι λαοί των, πάντοτε εσύστησε
τούτους τους νέους υπηκόους προς τους εν Πελοποννήσω οικείους
αντιπροσώπους, οίτινες άπαντες συνέδραμον έκαστος εξ αυτών,
όπως επί το μάλλον δια συστημάτων διοικήσεως ευεργετήση αυ
τους και αγαθοποιήση. » -Ωσαύτως και ο Γριμάνης παρατηρεί
πρός τήν Γερουσίαν το φύσει κρυψίνουν των Πελοποννησίων και
λέγει προς αυτήν. Δι' ουδεμιάς διδασκαλίας, δύνανται να απομα
κρυνθώσιν τοιαύτης φύσεως άνθρωποι των οικείων εξεων. Πάντοτε
φοβούμενοι απάτας, εις οιονδήποτε μέτρον παρά της κυβερνήσεως
στρεφουσιν υπονοίαν. Απευθυνόμενοι προς την εξουσίαν αείποτε
προσπαθούσε να πείσωσι δια πάσης ψευδολογίας , και απατήσω
σιν αυτήν, υποκρινόμενοι ότι έχουσι δίκαιον. Μόνον την ιδιοφές
λειαν συλλογίζονται. Ζώσι ταλαιπωρούμενοι, και προτιμώσι τον
άθλιον βίον, και τον λυσιτελή δραστηρίως εργαζόμενοι . Εκ τούτου
μόνον τοσούτον εργάζονται όσον απαιτεί η ανάγκη -και

(1 ) Fatti di Molino , ανέκδοτος έκθεσις εν τη Μαρκιανή ευρισκομένης

 339

Και με όλα ταύτα και επιμονή και η δραστηριότης των Βε

νετικών αρχών κατέβαλε πολλά των προσκομμάτων, και ευδοκί
μησεν ή διαχείρισις τακτικής πολιτευμένης κοβερνήσεως. Παντα
χόθεν των επαρχιών εκηρύττετο ευχαρίστησις εις τα κυβερνητικά
μέτρα. Οι γενικοί προβλεπται ήκουον , προσφωνήσεις εξ όλων των
κοινοτήτων, εκφράζούσας πίστιν και αφοσίωσιν εις την Βενετικήν
πολιτείαν. Η κοινότης Μονεμβασίας ευχαριστούσα
ζ
τον στόλαρχον
Αντώνιον Ζήνων εξέφραζε προς αυτόν . - “ Απολυτρωθείσα έκ της
βαρβάρου δουλείας και Μονεμβασία διά των νικηφόρων όπλων της
γαληνοτάτης πολιτείας ανέλαβεν την προτέραν ελευθερίαν, ήν α
πήλαυον οι πρόγονοι . Οθεν ημείς οι εγκάτοικοι αυτής ως άφω
σιωμένοι , οικειότατοι και πιστότατοι υπήκοοι του Βενετικού κρά
τους , έκδηλούμεν την αγαλλίασιν της καρδίας ημών, ότι ήσφα:
λίσθη ημίν επί του μέλλοντος πάσα στερεά και διηνεκής ευτυ
χία. Κληρονόμοι ούν της αφοσιώσεως τον πατέρων μας προς το
Βενετικόν κράτος, διακηρύττομεν την πλήρη ημών επιθυμίαν του
να ζώμεν και αποθάνωμεν υπό την ένδοξον σημαίαν της, ήτις
πανταχού του κόσμου προσκυνείται και σέβεται (0 ) »» - Ομοια
προσφωνήματα με τας αυτάς ρήσεις και ευχαριστηρίους έκφω.
νήσεις συνταγέντα κατά διαφόρους περιπτώσεις και χρόνους υπό
των Ελληνικών κοινοτήτων διασώζονται εν τη Μαρκιανή και τα
αρχειοφυλακεία της Βενετίας , και εκδηλούσι τάς ευαρέστους δια
θέσεις των Πελοποννησίων προς τας κυβερνητικές αρχάς - Κυρίως
δε ο Εμος εν τω οικείω υπομνήματι λέγει.-« “ Αύτη ηη πρώτη
ακτίς φωτός διαφωτίζει καθαρώς, ότι η Υμετέρα Γαληνότης θέ
λει μετά πασης προθυμίας να αποκαταστήση ευτυχείς τους υπη
κόους της και – Εάν λοιπόν τοσαύτα ενεπειργάσαντο υπέρ της ευη
-

μερίας του τόπου δι' ώφελίμων θεσμοθεσιών και κυβερνητικών συ

στημάτων , εάν οι Χριστιανοί οι υπό το κράτος το Τουρκικών
ζώντες εγκατέλειπον την οικίαν και ευχαρίστως προςήρχοντο να
ζήσωσιν αυτοί και οι απόγονοι υπό τον Βενετικών νόμον, και
εάν άπαντες διεκήρυττον ευαρέστησιν κοινήν και αφοσίωσιν προς
την πολιτείαν , πώς λοιπόν θέλομεν είπη ότι η Βενετοκρατία εν
Πελοποννήσω υπήρξεν άλλη τυραννία ουχί κατωτέρα της Τουρκίας,
κατά το λέγειν των συγγραφέων , οί τινες επιπολαίως ήρεύνησαν τα
πράγματα και εκφράζονται περί των γεγονότων .

(1) Copia dal libro delle terminazioni del magistrato Ece.mo de sindici et,
Catasticatori nel regno di Morca εν Περγαμηναϊς περισωθείσαις ημίν,
 - 340 C

Ουδόλως αληθή τα καθαπτόμενα παρ' άλλων τους Βενετοίς, ήτοι

ως αυτοί καθολικοί το θρήσκευμα έσπευδαν επί εγκαταστάσει τους
του, παραβιάζοντες τας θρησκευτικές πεποιθήσεις των εγκατοίκων.
Και δι' αυτό μάλλον ερεθισθέντες οι Ελληνες , έλαβον τα όπλα
κατά των Βενετών , και προσεκάλεσαν τους Τούρκους εκ νέου .
Διότι ναι μεν οι Βενετοί εισερχόμενοι νικηφόροι εις τας Πελο:
ποννησιακές πόλεις διήγειρον ναόν καθολικών, δοξολογούντες τον
κύριον υπέρ της νίκης, και ιεροτελούντες κατά το λατινικόν ρη :
τόν. Αλλά τούτο έπραττον ώς ανέκαθεν παρακόλουθοι των οικείω
θρησκεύματι, και στρατός τε και κυβέρνησις έπρέσβευε. Και ήθελεν
είσθαι άτοπον, εάν τους οικείους στρατιώτας και συμπολίτες και
άλλοθρήσκους συμμάχους παρεβίαζον να δέχονται κατά τα
λευταία της ζωής την θρησκευτικών παραμυθίαν καθ ' έν ρητόν, εν
ώ αυτοί δεν ανετράφησαν. Δεν περιεφρόνησαν όμως ως εκ τού
του, ούτε ώλιγώρησαν αι Βενετικαι αρχαι την τακτοποίησιν και
βελτίωσιν της τότε άθλιας καταστάσεως κλήρου και κτημάτων
του ανατολικορθοδόξου ρητού επί ενδόξω λατρεία του Χριστού .
Οι Βενετοί κυβερνήται γνωρίζοντες το Ελληνικόν πνεύμα , πόσον
δυσμενώς εφέρετο προς άλλοθρήσκους και ιδίως προς το Λατινικών,
ου απ' αιώνων διενέξεις και διαφοραί διέτρεφον απεχθή διαχώρισιν
ανατολής και δύσεως, αυστηρώς εφρόντιζον , όπως οπ' ουδενός των
ομοθρήσκων αυτών είτε ιερωμένου, είτε λαϊκού ιδιώτου και δημοσίου
δίδωται αφορμή έριδος τινος ή λογομαχίαν περί θρησκευτικών.-
« Πασα μικρά υπόνοια περί τοιούτου κινήματος, γράφει ο Εμος ,
θα διεγείρη συγκρούσεις και αντιπαθείας, αί τινες θα διαταράξωσι
τα καθεστώτα . Επομένως οφείλεται παρά παντός αρχηγού να προ
λαμβάνεται οιαδήποτε σύμπτωσις ταράττουσα την αρμοδιότητα των
δύω δογμάτων. - Επί τούτοις επροθυμοποιήθησαν άπαντες οι
κυβερνήται να ενδίδωσιν εις όλας τας απαιτήσεις του Ελληνικού
κλήρου, και να παρεισάξωσι κανονισμούς βελτιούντας την εκ
κλησιαστικής δικαιοδοσίαν. Ο δε Γρίτης συμβουλεύει λέγων.-Προ
εχώρησα εν τη εκθέσει μου ταύτη , μηδόλως ποιησάμενος μνείαν
αναγκαίας τινός παρατηρήσεως , ήτις ώφειλε να προηγήται πάσης
άλλης . Και είναι και ολιγωρία εις την οποίαν είδον μετά μεγαλης μου
θλίψεως να υπόκηται ή θεία λατρεία τόσον διά την ολίγην ιδιο»
κτησίαν, ήν έχουσιν οι ναοί, όσον και διά την αθλιότητα των
ιερέων, οι τινες κατ' ιδίαν εν ταις πόλεσι και ταϊς κώμαις του
βασιλείου άπαντες εμφαίνονται με παχυλωτάτην αμάθειαν, και
8ατ' ουδέν εντελώς διαφέρουσι ούτιδανών βοσκών μάλλον , ή ιερών
 301

λειτουργών . Επειδή όλως έπασχολούνται εις τα οικεία συμφέροντα ,

σκαπτοντες τας γέας, και ρυπαρώς διαιτώμενοι , και ουδέποτε υ
ψούνται προς το ουράνιον αυτής καθήκον της θείας αυτών υπουρ .
γίας , ως βούλεται το δόγμα και η πειθαρχία της Εκκλησίας, ε
πιτάττουσα αυτούς το να διδάσκωσι και οδηγώσι το ποίμνιον του
Χριστού με το φως του θείου κηρύγματος, και την διαμόρφωσιν
Χριστιανικής ψυχής εις αγαθοεργίας. Χρέη πάνυ αναγκαία εις ε
κείνους τους λαούς, οίτινες τοσούτο εισιν ιδιώται και αμαθείς
ζώντες εν πλήρει σκότει αποτυφλώσεως . Διό οφείλομεν να μετα•
θέσωμεν εις ταύτα τα μέρη επισκόπους παραδειγματίζοντας τους
λαοίς την αρετήν και αγαθοεργίας και φωτίζοντας τον κλήρον διά
πάσης Χριστιανικής παιδείας και εάν είς τούτο εμποδιζώμεθα,
τουλάχιστον ας επιτάξωμεν εκείνους τους ολίγους αρχιερείς, οί
τινες εδώ διαμένουσι, ότι με επιμελεστέραν επαγρύπνησιν οφεί
λουσι να χειροτονώσιν Ιερείς ικανούς κατά χρηστοήθειαν και φως
τισμών, όπως επανέλθη εις την προτέραν λαμπρότητα το αληθές
ρητών της Ελληνικής εκκλησίας , το οποίον διά το επιπολασαν σκό
τος απώλεσεν ολοκλήρως τον ανέκαθεν οικείον αυτού σεβασμός και
την οφειλομένην λαμπρότητα .
Εκτελούντες τοιαύτας ωφελίμους συμβουλές του Τρίτου οι κυ .
βερνήται ήθέλησαν να διορθώσωσι τας καταχρήσεις. Eίδον δε ότι
πρωτιστη αιτία των καταχρήσεων ήν και ισχυρά δύναμις του Πα .
τριάρχου Κωνσταντινουπόλεως. Αυτός αποστέλλων επισκόπους και
ηγουμένους εις τους εν Πελοποννήσω θρόνους και μοναστήρια δι'
απολαυήν μόνον χρημάτων, εξ αυτών μετ' ολίγον απέβαλλεν αυ .
τους, όπως μεταδώση τους θρόνους των και τα μοναστηρια εις
άλλους επισκόπους και ηγουμένους πλειοδοτήσαντας. Απαντες δε
οι επίσκοποι ώφειλον να εισπράξωσι τα πλειοδοτηθέντα προς τον
Πατριάρχην εκ των δυστυχώς τερεων , πρός ούς επώλουν τας εφη:
μερίας , και έχει ροτόνουν πάντοτε σιμωνιακώς , ουδέν προσέχοντες
εις τα απαιτούμενα παρά των κανόνων προσόντα ηλικίας παιδείας,
και ευσυνειδησίας. Αφορισμοί δε πατριαρχικοί και επισκοπικοί διά
την παραμικρών εναντίωσιν εις ταύτα προς τους ιδιώτας και τας
δημοσίους αρχάς ασυστόλως διεκηρύττοντο. Και απείθεια αμέσως
και αποχώρισις και διάλυσις συζύγων συγγενών και συμπολιτών εκ
του αφοριζομένου προσώπου ήσαν και αυτών αι συνέπειαι. Επί τού
τω ώρισεν η Γερουσία οι επίσκοποι να εκλέγωνται υπό του κλή.
ρου και της κοινότητος εκάστης επαρχίας και οι εκλεγόμενοι να
λαμβάνωσι το κύρος μόνον του Πατριάρχου, ός ώφειλε να ποιήται
 349

τάς περί χειροτονίας εκδόσεις. Ουδέν Πατριαρχικόν χρυσόβουλον ή

δύνατο να ενεργηθή εν τώ βασιλεία άνευ του εκτελεστηρίου της
εξωτερικής αρχής. Αφήρεσε τα τέλη των ιερέων και τους φόρους
προς τους επισκόπους και επροίκισεν αυτούς διά ακινήτων κτημά
των. Υπεχρέωσε μόνον τους ιερείς να τελώσι το ήμισυ του οφει :
λομένου κανονικού εισοδήματος προς τους αρχιερείς. Καθυπέβαλε
τα μοναστήρια υπό την εφορίαν της κοινότητος, ήτις διώριζεν έ
πιτρόπους πρός μέν διαχείρισιν των κτημάτων εκάστης μονής ( 1 ) .
Οι ηγούμενοι εκλέγοντο υπό των καλογήρων διά πλειοψηφίας συν
ερχομένων. Οι δε εφημέριοι των εκκλησιών υπό του οικείου αδελ .
φάτου και εν σώματι έλεγε και την επιτροπήν επί της διαχει »
ρίσεως της ιδιοκτησίας εκείνης καταγραφομένης και επί τούτω κτη
τορικόν βιβλίον. Ουδείς έξαρχος του Πατριάρχου ήταν πλέον δε
κτός, ειμή συναινέσει του επισκόπου της επαρχίας, πρός ήν απε
στέλλετο . Εις τοιαύτην νέαν διεύθυνσιν των εκκλησιαστικών ευη
ρεστούντο οι αρχιερείς τε κλήρος και λαός .-« Μετεχειρίσθην λέγει
ο Γριμάνης την μεγαλητέραν γλυκύτητα προς τους αρχιερείς , και
απένειμαν αυτοίς την τιμήν, ήτις ανήκει εις τον υψηλόν βαθμόν.
Κατά πάσαν περίπτωσιν μοι έδειξαν την πιστοτέραν αφοσίωσιν,
και ιδίως ως προς τα πατριαρχικά χρυσόβουλα υπετάχθησαν εις
τας διαταγές της βουλής. Ηδη τώρα βλέπονται διά των κανονι
σμών, ούς έθηκα, ανακαινισθείσαι εκκλησίαι , και επί το ευπρεπε
στερον διατηρούμεναι. Τα εισοδήματα αυτών πλέον δεν σπατα
λώνται , ώς άλλοτε συνέβαινεν, αλλά μάλιστα μεταχειρίζονται προς
διακόσμησιν και συντήρησιν της λατρείας , ήτις τοσούτον απρεπώς
έχρητο, ώστε περιεφρονούντο τα θεία μυστήρια του κυρίου ημών
Ιησού . Χρυσά και αργυρά αντικατέστησαν τα άλλοτε ξύλινα και
κασσιτερινα ιερά σκεύη. Η πρώην ρυπαρά και αχρεία στολή νύν
φαίνεται κοσμία και μεγαλοπρεπής εν ταις ιεροπραξείαις. Σχολείον
πρός εκπαίδευσιν ιερέων και γυμνάσιον τακτικών κατέστη εν Τρι.
πολιτσά . Ισως ούτως θέλει αποσπασθή τής βαρβαρότητος υπό την
εξουσίαν των Βενετών και διδάσκαλος πάσης επιστήμης και τέχνης .

( 1) Grimani relatione .... che se si contino gli Arcivescovi dai quali

vien esercitata la primaria dignità, oltre uno che pressiede alla sola terra di
Tripolizzà ed altri quatro che non hanno alcuna giurisdizione 12 siano li
vescovi suffraganei con diocesi, e 16 titolori senza sede 1367 si numerino
ļi calogeri in 158, monasteri 94 di questi diretti da abbati che vengono el
letti da calogeri loro, 14 jusputronati, 16 stauropigi, e 24 Metochi oltre 151
chiese che possedono stabili.
 343

αρχαία Ελλάς...Τοσαύτα και τοιαύτα τα πραχθέντα επί Βενετο

κρατίας εν Πελοποννήσω . Η ευημερία λοιπόν των πολιτών δι' ευ
νομίας και καλής διαχειρήσεως της εξουσίας προς όφελος του δη
μοσίου και του ιδιώτου ήτον αεί ο κύριος σκοπός των Βενετών .
Διο ουδεμίαν ορθόνοιαν εμφαίνει το να κατακρίνη τις αυτουςχω
ρίς να έχη προ οφθαλμών την κατάστασιν, εις ήν εύρον οι Βενες
τοί τον τόπον τότε, τάς έξεις των εγκατοίκων , οι έμελλον να
κυβερνηθώσι , και συν τούτοις τήν φύσιν και διάθεσιν αρχόντων
και αρχομένων διότι βεβαίως εις πολλά λάθη πίπτει , όστις ορμά
ται εκ δογμάτων, και πολιτικών δοξασιών, αίτινες μεν βεβαίως
επικρατούσιν επί των ημερών μας, αλλά κατ' εκείνας τας παλαιο
τέρας εποχές ούτε καν εν τη ανθρωπίνω ψυχή και καρδία ανε
φαίνοντο .
Ουχ ήττον δε της Πελοποννήσου επιμελήθησαν και της χώρας,
ήτις εν τη στερεά Ελλάδα δια της συνθήκης του Καρλοβιτς έκρά
τησαν μέχρι της καταστροφής της πολιτείας των Βενετών. Αύτη
συνίστατο εκ των περιχώρων Πρεβεζης και Βονίτσης και εκαλείτο
Βενετική στερεά εν Ανατολή. Η επελθούσα ειρήνη, το εμπόριον του
κόλπου της Αρτης, η αλιεία, και εν γένει η καρποφορία του εδά
φους έφείλκυσαν πολλούς εγκατοίκους Χριστιανούς εκ της γειτου
νευούσης Τουρκικής επικρατείας, οίτινες αποκατεστήθησαν εις τας
περιχώρους ταύτας. Εβλέποντο πολλοί των αρματωλών Ακαρνάνων
και Ηπειρωτών να εγκαταλείψωσι την φιλοπόλεμον δίαιτας και εί
ρηνικώς να διάγωσιν εν αυταίς γεωργούντες και εμπορευόμενοι. Η
Πρέβεζα ούτως επολυανθρώπει , και αποκατέστη αξιόλογός τις πόλις.
Οι Πρεβεζιανοί υπέκειντο τη εκκλησιαστική δικαιοδοσία του επισκό
που Αρτης, όστις ετησίως επισκεπτόμενος τας Εκκλησίας της Πρεβέζης
έφορολόγει κατά το σύνηθες τους ιερείς . Μεταξύ των πολλών αυτού
προνομίων είχε και την εξουσίας του απολύειν κατά την εορτήν του
Πάσχα τρείς δεσμίους, και διά τούτο επρόσφερον προς αυτόν αρ
κετά χρήματα είς λύτρα. Η κοινότης συνεισταμένη εκ των πρου
χόντων έκλεγεν τους συνδίκους και άλλους δημοτικούς επαγγελ
ματικούς. Η συνέλευσης αυτής συνεκροτείτο κατ ' αρχάς έν τινι να
και είτα έν τινι οικήματα. Ο Προβλεπτής αυτής αποστελλόμενος
ανά διετίαν παρά της Γερουσίας υπέκειτο εις τας διαταγές του
εκτάκτου προβλεπτού Λευκάδος . Ούτος έκρότει την δικαστικών
αυλήν μετά του γραμματέως επί των κακουργημάτων και αστυ
κων δικών αι δε αποφάσεις αυτού εφεσιβάλλοντο και του σπα-
νίως τα προβλεπτή αγίας Μαύρας . Κατώκει εντός του φρουρίου
 - 31

Ενθα και οι ολίγοι φρουροί μετά των προβλεπτών. λείποτε δε

μία γαλέα φέρουσα 80 στρατιώτας και παρακολουθουμένη υπό
δύω ενόπλων περγαντινίων διέπλεε τον Αμβρακικόν , καθαρίζουσα
τον κόλπον εκ των πειρατών προστατεύουσα τους πλέοντας. Δύο
δε λόχοι εξ Ακαρνάνων ώφειλον να φυλάττωσι την παραλίαν,
και να καταδιώκωσι τους ληστεύοντας Αλβανούς. Ως δε πολλάκις
συμμορίαι ληστρικαι μεγάλαι εισέβαλλον και έκακούργουν, προ
σεκαλείτο δύναμις ισχυρά εκ της φρουράς Λευκάδος. Διό ή πε:
ρίχωρος αύτη ως και η τής Βονίτσης διέκειτο εις αενάους πολε
μικάς αψιμαχίας και συμπλοκάς. Οθεν πολλοί των Πρεβεζιανών
παρώκουν εις αγίας Μαύραν, και έτρεχον ένοπλοι κατά τας επι
δρομάς προς φύλαξιν και διάσωσιν της εν τη οικεία περιουσίας .
Τα αυτά έπραττοντο και εν Βονίτση, ής και μεν αποστελλόμενος
προβλεπτής παρά της Γερουσίας υπέκειτο εις τον της Λευκάδος"
η δε εκκλησία εις τον επίσκοπον εκείνης. Ούτος προς τον μικρόν
μισθόν, όν απήλαυε είχε και δικαιώματα τινά τέλους επί του
εξαγομένου σίτου και της κριθής, και ανά μίαν γαζέταν επί
δώδεκα λίτρας εκ των εισαγομένων τροφίμων. Ετι δε και εν
αρνίον παρ' εκάστου ποιμένος. Εξήσκει δε χρέη ειρηνοδίκου και υ
γειονόμου. Οκτώ μόνον στρατιώται ήσαν οι φρουροί, οίτινες με
τηλάσσοντο, εκ της φρουράς Λευκάδος. Περί τα μέσα του ΙΗ' .
αιώνος συνέστη κοινότης προυχόντων εκλέγουσα δημοτικές αρχές
τη συμπράξει του προβλεπτού. Τα εισπραττόμενα δε τελωνειακά
του δημοσίου ως και το ταμείον εναποταμιεύοντο εις το δημόσιον
ταμείον Λευκάδος ( 1 ).
Ταυτοχρόνως έτακτοποιήθη και η κυβέρνησης της Λευκάδος. Ο
νικητής Μοροζίνης κατακτήσας αυτήν δεν επέβαλε νόμους, αλλ' ά
φησε εν πλήρει ελευθερία τους εγκατοίκους να συστήσωσιν κυβέρ .
νησιν , οίαν επεθύμουν. Δεκαέξ κεφάλαιά οι τότε προύχοντες επρό .
τειναν αυτό καταρτίζοντα την οικείαν κυβέρνησιν, ά παραδεχθέντα
υπό Μοροζίνου εκυρώθησαν παρά της Βενετικής Γερουσίας. Και
ταύτα εκλήθησαν προνόμια της κοινότητος αγίας Μαύρας . Δύω δε
προβλεπτάς είχεν η νήσος και εις εκαλείτο τακτικός, ο δε έκτακτος.
Διήρκει η εξουσία του μεν επί τριετίαν, του δε δευτέρου επί
δύω. Και ο μεν έκτακτος είχε την εφορίας του τακτικού και των
δύω προβλεπτών και πάντων των αρχών Πρεβέζης και Βονίτσης :

(1) Saaτeur voyage Historique κτλ , Tom , 5, 257 και 320.

 345

υπεβάλλετο δε υπό τας διαταγές του γενικού προβλεπτου των νή

σων του εδρεύοντος εν Κερκύρα. Ως δε επεστάτει όλων των πο
λιτικών, δικαστικών , προσοδικών, στρατιωτικών γης τε και θα •
λάσσης υποθέσεων της τε Δευκάδος και όλης της εν τη στερεά
Βενετικής περιχώρου, αδιακόπως συνεκοινώνει μετά του γενικού
προβλεπτού των νήσων. Αυτό υπέκειτο και η στρατιωτική δύνα
μις συνισταμένη έκ τεσσάρων λόχων Ιταλών στρατιωτών και Δαλ
ματών, και αρχηγετουμένη υπό ταγματάρχου τινός καλουμένου κυ.
βερνήτου του στρατού. Εγχώριος δε φυλακή εκ 400 ιθαγενών και
δηγουμένη υπ' αρχηγού , εκλεγομένου υπό του γενικού προβλε
πτού της νήσου , επετρέπετο την εγχώριον ασφάλειαν. Την δι
καστικής εξουσίαν της νήσου μετήρχετο και τακτικός προβλεπτής. Εις
τάς ποινικής δίκας ώφειλε να συμπαρίσταται είς σύνδικος της
κοινότητος , διεξερχόμενος και υπογράφων τάς μαρτυρίας , και ε
παγρυπνών , όπως μή υπερβαίνωσι τα όριά δικαστής και γραμ.
ματεύς, αιτούμενοι πλείονα δικαστικά έξοδα των εν τη δικα
στική διατιμήσει αποφασισθέντων παρά της κοινότητος. (5) ο
έκτακτος δε δικαστής εδίκαζε τας μεταξύ αυτοχθόνων και άλ
λοτρίων νησιωτών διαφοράς. Αι δε αποφάσεις αμφοτέρων των
προβλεπτών εφεσιβάλλοντο εις τον γενικών προβλεπτήν των νήσων,
και είτα εις Βενετίαν. Το συμβούλιον της κοινότητος συνίστατο
εκ μόνων πολιτών ευπατριδών. Αλλ' είτα ο γενικός προβλεπτής
Γριμάνης επέταξεν, όπως συμπεριλαμβάνονται διά πλειονοψηφίας
και εκ των χωρικών εχόντων περιουσίαν ανάλογον πατρικίων, και
δωρούντων 100 φλωρία χρυσά προςόφελος της κοινότητος. Προί
στατο του συμβουλίου και προβλεπτής, ου αι μεν συνεδριάσεις ε.
κηρύττοντο νόμιμοι , εάν συνέτρεχον τα τρία τέταρτα της όλος
μελείας , αι δε συνελεύσεις επ ' ουδεμίας αρχής Bενετικής έδύναντο
να διακωλυθώσι . Τώ ετησίω προσκλήσει των συνδίκων συνεδρίαζον
αυτό, έκλεγε τρείς συνδίκους , τρείς ειρηνοδίκας , μετά του γραμ
ματέως, τρείς αντιπροσώπους εν τω υγειονομείων μετά του γραμ
ματέως, δύω ζυγιστάς, δύω πραγματογνώμονας των αγρών, δύο
εφόρους των δρόμων και ένα ταμίαν ( 2). Ωσαύτως πρόνοια έ
λήφθη και περί των επιλοίπων νήσων . Κατ' αυτήν την εποχήν τα

( 1) Statuaria terminazione del provveditore generale Francesco Grimani as

Novembre 176o.
( a) Privilegi della speltabile comunità di Santa Mauraa
 946

κύθηρα, άλωθείσης της Κρήτης, προς ήν υπήγοντο, καθυπεβλή .

θησαν υπό την εφορίας του γενικού προβλεπτού των νήσων με :
θ ' όλων των παραρτημάτων αυτών. Και διό οι προβλεπται της
νήσου Κυθήρων υπέβαλλον τας δικαστικές αποφάσεις υπό την έγ
κρισιν εκείνου, και οδηγούντο. Νόμοι προς τούτοις και κανονι•
σμοί εισήχθησαν και εις τας νήσους Κερκύρας, Κεφαλληνίας και
Ζακύνθου υπό των γενικών προβλεπτών, αφορώντας την δικαστικών
εξουσίας και τας δημοσίους τελωνιακάς εισπράξεις και τιμολόγια.
Εν Κεφαλληνία εδόθησαν γέαι προς τας εν Κρήτη μεταναστευσάσας
οικογενείας Καλέργη , Βλαστού, Σιμιτοκόλου, Βόνου και προς τας εξ
Ιταλίας Ιγγιόστρου, Παργάλου , Μενδόρου , Βερέτα , Βαλιέρου και
Ζουλάτου. Ο Δανιήλ Δολφίνος καθίδρυσε το λοιμοκαθαρτήριον εν
Αργοστολίω, και απηγόρευσε αυστηρά ποινή τας δωροδοκίας των
ψηφοφόρων καθ' όλας τας νήσους .
Επικρατούσαι όμως προλήψεις κατ' εκείνους τους χρόνους απετέ
λεσαν ταραχές και κινδύνους έν Ζακύνθω. Προς τον Απρίλιον μήνα
του έτους 1742 την Κυριακήν των Βαΐων εχάθη πενταετές παι
δίον, το οποίον με όλας τας προσπαθείας των γονέων και της
κυβερνήσεως δεν εδυνήθη να ευρεθή. Το μέγα Σάββατον κατά με :
σημβρίαν ο Κ. Βουρδέρης επιστρέφων εκ των περί το ακρωτήριον
Δαβίου κτημάτων των, εύρε κυματιζόμενον αυτό περί τη παραλία,
και σηκώσας διέκρινε τραύματα περί την κεφαλήν, τους πόδας και
τας χείρας , και έφερεν εις την πόλιν, ευθύς εις τον ναόν, όν πρώ
τον συνήντησεν . Η φήμη διεδόθη ότι ευρέθη το απολεσθέν παι
δίον, και εγνώρισαν και οι γονείς αυτού το επώνυμον Ζερβός, τρέ
ξαντες μετά του λοιπού συρρεύσαντος εκεί πλήθους . Ιατρός δε
προσκληθείς εις νεκροψίαν του σώματος απεφάνθη , ότι επειδή έ
πνίγη το παιδίον πεσόν τυχαίως εις την θάλασσαν, εκτύπησε και
έτραυματίσθη. Αλλ ' ή επικρατούσα τότε πρόληψις , ότι οι Εβραίοι
συνειθούσε να μιγνύωσιν αίμα Χριστιανικόν εις τα λειψά (άζυμα ),
τα οποία τρώγουσι κατά τας εορτάς του πάσχα , και τα τραύ
ματα χειρών, ποδών και κεφαλής του σώματος του παιδός έστη
ριξαν υπόνοιαν εις το πλήθος, ότι οι Εβραίοι ήρπασαν το παιδίον
και έσταύρωσαν διά να λάβωσι το αίμα . Κατ ' εκείνας λοιπόν τας
ημέρας των υπονοιών παίς τις λιθοβολίσας Εβραίον έγρονθοκοπήθη
υπ' αυτού. Την εκδίκησιν του Εβραίου ο λαός εξέλαβεν ως κίνημα
παράτολμον, και μάλιστα ότι το παιδίον εφώναζε, τώρα οι Εβραίοι
μας δέρoυσι ενώ προχθές μάς έσταύρωσαν το παιδίον. Εδραμαν
διό άπαντες εις το φρούριον, όπου έχει ο τότε προβλεπτής Πέτρος
 - 31

Βραγαδίνος κραυγάζοντες να τιμωρηθώσιν οι σταυρώσαντες το παι:

διον Ιουδαίοι. ο προβλεπτής τάχιστα διέταξε να ανοιχθή και τα.
φος του παιδίου και γίνεται άλλη νεκροψία εις το ενταφιασμένον
σώμα υπό ιατρών. Οι επί τούτω ουν αποσταλλέντες ιατροί Βίντ
της, Χιόνης, Συγούρος και Παλλαδάς εδήλωσαν ότι αι χείρες του
παιδός και οι πόδες ήσαν τριπημένοι. Ο παρασταθείς λαός μόλις
ήκουσε τούτο, μη περιμείνας τήν λοιπών εξακρίβωσιν των ιατρών,
ώρμησεν ευθέως εις τας οικίας των Εβραίων, οίτινες τότε κατώ.
κουν εις διάφορα μέρη της πόλεως , και είχαν τρείς συναγωγάς
και τα μακελεία των κατά τον δρόμον Πιετάν, όστις μέχρι του
νύν διατηρεί το όνομα εβραϊκά μακελεία. Μανειωδώς επιπεσόντες
κατ ' αυτών έδειραν, έλάκτισαν, διέσυραν και εσύλησαν τας οικίας .
Μάτης και προβλεπτής απέστειλε στρατιώτας να αναχαιτήσωσι την
ορμήν του λαού. Μόλις οι σύνδικοι και οι άρχοντες παρασταθέν.
τες καταπράυναν ολίγον αυτούς, θέσαντες ανθρώπους της υπηρε
σίας των εις φύλαξιν των Εβραϊκών οικειών, και υποσχεθέντες τι
μωρίαν δι' εξορίας και θανάτου κατά των κακοποιών εβραίων. Κο
πάσαντος ούτω του ερεθισμού του λαού, ήρξατο τακτικώς η ανά
κρισις . Το παιδίον ετάφη μετά πομπής εις τον ναόν της μητρο
πόλεως (1). Τρείς οικογένειαι Εβραίων Τσεκούλη, Ζαμπάτη και
Μπούλη ησπάσθησαν τον Χριστιανισμόν τότε , και εβαπτίσθησαν
ευθέως. Η δε κοινότης Ζακύνθου εξέδοτο ψήφισμα δι' ού ωρίσθη

(1) « 1742 Απριλίου 20 ημέρα Κυριακή της αγίας λαμπράς ενταφιάσαμεν εις τον
και παρόντα ναόν ένα παιδί διά προστάγματος του Εκλαμπροτάτου και Εξοχωτάτου
και αυθεντός Κυρίου Κυρίου Πέτρου Μπρεγαδίνου, ημετέρου προβλεπτου , υίον του Ανα
» στασίου Ζερβού, έως χρονών πέντε ήντζίρκα το όνομά του Ιωάννην . Αυτό ως ηξεύ.
και ρομεν , και ως το φανερώνουν καθαρώτερα ή αφεντιναϊς προκλάμαις, το έχασαν οι
» γονείς του από την απερασμένης Κυριακή των Βαΐων, όπου ήταν εις ταϊς 13 του
» άνω μηνός Απριλίου και το μέγα Σάββατο το βράδυ ευρέθη εις την πόντα του
» Γαβία ερριμένον εις την θάλασσαν έχωντας τα στίγματα όλα όσα φαίνονται εις τον
» εσταυρωμένος μαςΕλευθερωτήν Ιησούν Χριστόν, διά το οποίον ο ζήλος του άνω E
» ξεχωτάτου σχεδιάζει προτσέσο διά να εύρη την αλήθειαν, επειδή ως λέγει όλος ο
» κόσμος, να έλαβε το αυτό παιδίον τον επώδυνον και μαρτυρικός θάνατον από τας
» χείρας των παρανόμων Ιουδαίων . «
Η πράξις αύτη είναι συντεταγμένη και γεγραμμένη, παρά του τότε Αρχυπρεσβυ
τέρου Θωμά Μπελίτη, όστις άρχισε να εφημερεύση εν τω ρηθέντι ναώ από της 23
Σεπτεμβρίου 1711 ως προκύπτει εκ του εξής εγγράφου,
Αντίγραφαν εξ ενός βιβλίου Ληξιαρχικών πράξεων του θείου ναού του Αγίου Νικο
λάνυ των ξένων της Μητροπόλεως.
1711 Σεπτεμβρίου 28 ακολουθώ και εγώ Θωμάς πρωτοπαπάς και Μπελέτης την
άντικρυ σημείωσιν των βαπτισθέντων εν τω σεβασμίως ναό του Αγίου και θαυματουρ
γου Νικολάου των ξένων ως εφημέριος και Π. (παραλείπονται τα λοιπά).
 348

του λοιπού ουδείς των Εβραίων να κατοική πλέον εις το μέρος

της πόλεως και ευαρεστείται, αλλ ' εν τη συνοικία Γέτω, ήτις επί
τούτω ωρίσθη εις το παράμερον τι της πόλεως , και διά δύω
σταυρωτών στενωπών διόδων σχηματίζει σχήμα Σταυρού. Ταύτης
αι τέσσαρες είσοδοι ετειχίσθησαν έχουσαι μόνον πύλας, εφ' ών έ
τέθη το σύμβολον του αγίου Μάρκου με την εξής επιγραφών.
(in cruce quia crucifixerunt)
(οι εν σταυρό σταυρώσαντες σταυρωθήτωσαν).
Διά τού αυτού ψηφίσματος απαγορεύθη ή έκ της συνοικίας έξοδος
των Εβραίων από της Μεγάλης Πέμπτης μέχρι της Νέας Τρίτης
της διακαινισίμου, ότε καθ' όλον το διάστημα τούτο κλείονται και
αί θύραι της Εβραϊκής συνοικίας. Εν τοίς ανεκδότους του Δ. Βαρ
βίου σώζεται και το εξής δημοτικόν άσμα μαρτυρούν τα πάντα
περί αυτού.
1 Εις την γέμισιν σελήνης 7 Και γυρεύοντας το τέκνο
Φάσκα κάνουν νομικών Πού της ήθελε χαθή,
Οι Εβραίοι και πληρούσε Με την σάλπιγγα ελάλει
Νόμον τον Μωσαϊκόν Μήπως και ήθελε ευρεθή.
2 Απ’ του Φαραώ τα χέρια 8 Τα λειψά τους ετοιμάσαν
Και δεν είχαν σκλαβωθούν Να τα φάσι με τ' αρνί
Αχ! και ας είχασι πνιγούσι Γιατί ελευθερωθήκαν
Και απ' τον κόσμον να χαθούν! Εν Μαρτίω τω Μηνί.
3 Δεν τους φθάνει που εσταυ. 9 Μέρες έξη είν ' κρυμμένο
Τον Σωτήρα Ιησούν (ρώσαν και οι Εβραίοι το χαλούν,
Ως αχάριστοι Εβραίοι Επειτα αυτοί το ερρίψαν
Τους Χριστιανούς μισούν . Εις τα βάθη του γιαλού.
4 Τους προστάζει ο θείος νόμος 10 Την εβδόμην την ημέραν
Τον πλησίον ν ' αγαπούν, Eφανίστηκε νεκρό
Ανθρωπον να μη φονεύσουν Εις το χείλος της θαλάσσης
Εάν θέλουν να σωθούν. Με τον θάνατο πικρό .
5 Επαρέβηκαν τους νόμους 11 Φέρνοντάς το της μητρός του
Τούτο λέει φανερά , Να το θάψη ή πτωχή ,
Ενα βρέφος απεκτείναν Δίδουν λόγον στ' αφεντίας
Ωιμένα τα μιαρά ! Η αλήθεια να φανή.
6 Την ημέραν των Βαΐων 12 Λέγουσι, πως δεν έπνίγη
Χάνει η μάνα το παιδί Ο λαός αυτήν κινεί
κλαίει η κατακαϋμένη Να χαλάσουν τους Εβραίους
Και την κεφαλήν μαδεί . Ολοι κρίζουν μια φωνή .

13 Πώς αυτοί το θανατώσαν
Τα σημάδια θεωρούν
Εις την κεφαλήν και χείρας
Το τι άλλο καρτερούν ;
1. Ηλθεν ή ογδόη ημέρα
Υπηρέτης φθάνει εκεί
Με τον Ιατρόν ομάδα
Μα δεν ξέρει και γιατρική .
15 Βγάνει γνώμη πως έπνίγη
Ως ανάγνωστο παιδί
Εις τον φόρον το έφεραν
Ο λαός για να το ίδη.
16 Και προστάζει να το θάψουν
Στον ναόν της 'πισκοπής
Οχου μάνα πικραμένη
Τι μπορεί άλλο να ειπή;
17 ο Χριστός τούτο μάς λέγει
Το κρυπτό μετά καιρόν
Θέλει γένη εις τον κόσμον
Και σε όλους φανερόν .
18 Την ημέραν την έννάτην
Κάνουν σύγχυσε πολλή
ο λαός όλος φωνάζει
Και η χώρα αντιλαλεί .
19 Προβλεπτής είχε το μάθη
Την αλήθεια θε να ιδή >
Τους ιατρούς κράζουν ν' έλθούσε
Εις την ανακομιδήν.
20 Τέσσαρες γιατροί έδράμαν
Εμπειροι και την γιατρική
Βίντερ, Χιώνης και Συγούρος
και ο Παλλαδας εκεί .
21 Το παιδί πλύνουν με ξύδι
Για να ιδούν αν έγδαρθή
Και τον Ιατρόν τον πρώτον
Κράζουν τον ν' είχε έρθή .
22 Του έδειξαν τα σημάδια
Και εις αυτό φιλονικούν
Και οι τέσσαροι υπογράψαν
Και την γνώμην του νικούν
3 49
23 Πώς μπορεί ενός πηγμένου
Εις τα χέρια να ν' πληγαις
Οφθαλμοφανώς ταίς βλέπεις
Πώς δακρύζουν ως πηγαίς .
9. Σήμερον παρακαλώ σας
Τον Θεόν που αγαπά
Πού θα μάθη την αλήθεια
Πάμε εις τον Πρωτοπαπά
25 Να του είπη τι εσυνέβη
Δεν σου κρύβει αληθινά
Τα 'δε και ευλογημένος
Πάντα δάκρυα του κιν. &
26 Που τον είχε αξιώσει
Ο Θεός τούτο να ιδκαι
Εις ανάμνησιν Χριστού μας
Μάρτυρα μικρό παιδί.
27 Αγροικάται μέγα θαύμα
Πριχου ενταφιασθη
Το ευλογημένο βρέφος
Τότε είχε φαντστή.
28 Πάντα ανοικτάς τας χείρας
Για να δείξη φανερά
Σ ' ουρανούς πώς θα πετάξη
Σ’ την παντοτινήν χαράν .
29 Οπου ψάλλον οι Αγγέλοι
Εις τον θρόνον του Θεού
Την ζωοποιόν Τριάδα
Συν τη δόξη του υιού .
30 Στους χιλίους επτακοσίους
Δώδεκα είχε γενή
Απριλίου είκοσι δύο
Εις ετούτο το νησί.
31 Νέα τρίτη συναχθήκαν
Ωραις έξη της μερος
Εδραμον να καταφάσι
Τους Εβραίους ο λαός.
32 Σπούν ταϊς πόρταις μέσα
Εις τας τρείς συναγωγιαϊς (μπέ
Ετρομάξαν οι Εβραίοι (νουν
Σ ' έχασαν ταίς προσευχείς,
 350
33 Τα βιβλία εξεσχίσαν
Και την παλαιάν άρπούν
Επειτα ως λύκοι έδράμαν
Με τσεκούρια πόρτες σπούν.
34 Ερημόνoυν και συνάγουν
Και τον πλούτον αγαπούν
Αλλά οι πρώτοι επικραθήκαν
Μα τι θέλεις πλειο να ειπούν,
33 Πού το κάνουν διά τήν πίςιν;
Eθανάτωναν πολλούς
Ωσάν έκαμε ο Ηλίας
Είς εκείνους τους καιρούς.
36 Δεν μπορώ να αμφιβάλλω
Την αιχμαλωσίαν Σιών
Γιατί τούτη υπερβαίνει.
Ας δοξάσουν τον Θεόν.
37 όπου εμπήκασιν εις τα πλοία
Και ας κλάψωσιν εκεί
Και τα όργανα ας κρεμάσουν
'Σαν το κάνουν οι παλαιοί .
38 Ως αχάριστοι Εβραίοι
Φύσιμα του Σατανά
Δεν σας το επροφητέψαν
οι προφήται αληθινά;
39 Μή θαυμάζετε εις τούτο
Γιατί πάντας σας εσείς
Είσται καταφρονεμένοι
Πού σάς τόπε ο Μωυσής;
40 Πώς θα ν' έλθη ο Μεσσίας
Να πιστέψετε σ' αυτόν,
Ηλθε ! πλειά τι καρτερείτε
Τον σωτήρα μας Χριστόν;
41 Ω αχάριστοι Εβραίοι
Σάς τυφλώνει η ηδονή
Για αυτό σας αιχμαλωτίσαν
Οι πιστοί Χριστιανοί .
19 Γιατί δεν μετανοείτε ;
Ερχεται σας ο καιρός
Μετά θάνατον θά πήτε
Εις την φλόγα του πυρός.
43 Σ' όσους πάλιν βαπτισθώσιν
Και πιστέψουν τον υιόν
Με καρδίαν ασπασθώσι
Τρισυπόστατον Θεόν,
44 Λέγει σήμερον, ας ελθώσι
'Σ βασιλείαν την εμήν
Να δοξάζουν το όνομά μου
Πάντα εις αιώνας αμήν .
 : 95

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΔ'.

Ρηξις του πολέμου των 1715 - Προπαρασκευαι της Τουρν

κίας επί Σουλτάνου Αχμέτ Γ'.- Οχύρωσις των Ιονίων νή .
σων και της Πελοποννήσου παρά Βενετών - Μισιφονία των
κατοίκων της Ζέρης υπό των Παργίων - Διάρρηξις της
ειρήνης υπό της Πύλης και φυλάκισης του Βάύλου της
Βενετίας εν Κωνσταντινουπόλει Κίνησις στρατού και
στόλου κατά των εν Ελλάδι Βενετικών κτήσεων - Δελφί
νου γενικού προβλεπτου της Πελοποννήσου αι προφυλά
ξεις – Συνεισφοραι και προετοιμασίας των νήσων εις πό .
λεμον – Πρότασις κοινότητος Ζακύνθου - Συνεισφοραί Κερ
κυραίων .- Συστρατεία νησιωτών – Κωνσταντίνος Γαιτας ,
Φραγγίσκος Χωραφάς, Μαρίνος Πινιατόρος , Γεώργιος Νε
δαίος , Αντώνιος Πετρίνης, Αρσένιος Παλατιανός , Βίκτωρ
Βούλγαρης, Ν. και Σ. Θεοτόκου, Αν. Καψοκέφαλος αρχη.
γος ανδρών και συνεισφορείς χρημάτων - Κόγια και Καπου.
δάν Πασά πολεμικαί επιχειρήσεις – Ο μέγας Βεζύρης κα
-

τα Πελοποννήσου - Πτώσις Κορίνθου και Ναυπλίου - Φό

νος Θεοδώρου Πλανήτερου -- Μανιάται υπέρ των Τούρκων
-Διασπορά Πελοποννησίων - Κόγιας επαπειλεί Ζάκυνθος
C

και Κεφαλληνίας – Ανακυρίευσης της Πελοποννήσου υπό

C

των Τούρκων -- Εγκατάλειψις Κυθήρων υπό Βενετών και

παράδοσις εις τους Τούρκους - Εκπλευσις στολάρχου Δολ.
φίνου- Κινήσεις Λορεδάνου - Εγκατάλειψης Λευκάδος και
διαπόρθησις υπό των Βαρβάρων.

Υπέρ της ευημερίας των υπηκόων Πελοποννησίωνκαι νησιωτών το

σαύτα επί πολύν χρόνον δεν ηδυνήθησαν να εργάζονται οι Βενετοί.
Αείποτε εξήπτετο ή δυσμένεια των Οθωμανών κατά των Χριστια
γών. Εκαιροφυλάκτει ο Σουλτάνος Αχμέτης Γ'. να επαναλάβη, όσας
χώρας δυσαρέστως παρεχώρησεν ο πατήρ του Μωάμεθ Δ ' . προς τους
Χριστιανούς ηγεμόνας. Μάτης ή Σουλτάνα Βαλιδέ (μήτηρ ) παρεκί
νει τον υιόν να μη προσέχη, εις όσους ερεθισμούς κατά Βενετών αυτ
το έποιείτο ο μέγας Βεζύρης, ούτος συνενοείτο μετά του Αλή Πας
 952

ε , όστις υπέκυψεν εις την δυσμένειας του Σουλτάνου , απολέσας

την Πελοπόννησον, ής έτοπάρχει, ότε περί αυτής εμάχοντο οι Βε
νετοί, και είτα ευδοκιμήσας κατ' άλλας στρατηγίας επανήλθεν εις
την Σουλτανικής ευμένειαν, και παρεκίνει τον Βεζύρης να ανακτήση
την Πελοππόνησον. Εκτακτος οπλισμός της Τουρκικής Αυτοκρατο
ρίας έκοινολογείτο καθ' όλας τας Ευρωπαϊκάς αυλάς. Ο Σουλτάνος συ
χνάκις έπεσκέπτετο το ναυπηγείον, και διέτασσε ταχείαν παρασκευής
στόλου ισχυρού δι' όλων των πολεμικών εφοδίων. Ο Καπουδάν Πα
σής μετεφέρθη εις Εύριπον, και έπεσκεύαζε τα εκεί οχυρώματα . Ο
δε Πασάς της Ναυπάκτου εναντίον της συνθηκολογίας του Καρλο
βίτς ανωκοδόμησε το φρούριον της Ρούμελης . Απαντες οι Τούρκοι ,
όσοι μετά την κατάκτησιν της Πελοποννήσου απώλεσαν τα τιμάριά
των και κτήματα εν τη Χερσοννήσω, και απεσύρθησαν εις Ρούμελην
μετρικήσαντες, εβαρυθύμουν κατά των εν Ηπείρων Χριστιανών, Διό
ου μόνον εις συμπλοκάς και ρήξεις συνήρχοντο προς τους Χριστια :
νους, αλλά και ηρεθιζον τους τοπάρχας να επιτεθώσι κατά των Χρι
στιανών και των προστατευόντων αυτους Ευρωπαίων. Δεν απέφευγον
το όμμα των Βενετών τοιαύτα πολεμικά κινήματα των Τούρκων.
Δραστηρίως ούν ώρισαν κατά το 1705 να επισκευασθώσι τα φρού
ρια , και οχυρωθώσι καλώς δια παντός αμυντηρίου άπασαι αι κατά
την Ελλάδα αυτών έγκτήσεις. Επί τούτοις πολεμικαί όλαι, στρα
τος και ζωοτροφίαι καθ' όλας τας νήσους του Ιονίου εισήχθησαν τό
τε. Εν Πελοποννήσω έλαβον μέτρον να εγκρημνίσωσι τα οχυρώματα,
όσα ήσαν άχρηστα , και να περιορίσωσι την φύλαξιν εις τρία τα ση .
μαντικότερα Μεθώνην, το Καστέλιον της Πελοποννήσου , και το Ναύ
πλιον. Τότε το Παλαμίδιον ή ακρόπολις του τελευταίου τούτου έ.
λαβε την επιφανή εκείνην οχύρωσιν , ήτις διεγείρει μέχρι της σήμε
ρον τον θαυμασμόν και αυτών των έμπειροτάτων της οχυρωματικής
Ευρωπαίων.
Πρέβεζα, λευκάς , Πάργα και άλλα ηπειρωτικά των Βενετών o
χυρώματα ενισχύθησαν. Αι συμπλοκαί και αψιμαχίαι και άλλαι προς
κλήσεις εις βιαίας επιθέσεις πολλάκις εγίνοντο μεταξύ Τούρκων και
Χριστιανών κατά ταύτας τας περιχώρους. Δεν έλειπον όμως και αν
τιζηλίαι εκ μέρους των Χριστιανών συναλλήλως. Η μία κώμη επε
τίθετο κατά της άλλης. Διαβόηταν το μιαιφόνον έργον των Παργίων.
Η Χριστιανική κώμη Σέρη, κειμένη Ανατολικοβορείως της Πάργας,
ενώ έχαίρετο ανεξαρτησίαν τινά, ως και άλλαι κώμαι, περί εκείνους
τους χρόνους είχε διεγείρει τας αντιζηλίας των γειτόνων Πάργιοι και
Ξηραιοι μετέβαινον εις συμπλοκάς και σφαγάς. Οι Πάργιος ισχυρώ -
 383

τεροι και περηφανέστεροι , ως εκ των πολιτικών προνομίων καθι

στάμενοι , επεθύμουν διά παντός τρόπου θεμιτου και αθεμίτου να
προσκτήσωνται τάς γέας των Ζηρίων , και αυτούς να υποδουλώσωσιν. Την
εορτήν του Αγίου Γεωργίου, καθ' ήν εις τα σύνορα των δύω περι
χώρωι συνήρχοντο εις πανήγυριν αμφοτέρωθεν , οι Πάργιοι ενδεθέν.
τες γυναικεία , και κρύψαντες μαχαίρας και πιστόλια εν τοις κόλ .
πους , επέπεσαν κατά των εκεί πανηγυριζόντων Ζεραίων εξ απροό :
πτου, και άπαντας εδολοφόνησαν . η κώμη Ζέρη ούτως εξαφανίσθη
οι εγκάτοικοι όλοι εξωλοθρεύθησαν, και αι γέαι των διηρπάγησαν υπό
των Παργίων ( 1705) Εν τοσούτω ήρχισαν φανερώς τα Τουρκικά
στρατεύματα να κινώνται κατά των Χριστιανών . Ο Πασάς της Βοσ .
νίας δια του εγχωρίου στρατού ηνάγκαζε και επολιόρκει τους Μαυ
ροβουνιώτας . οι Βενετοί διαβάλλοντο εις το Διβάνιον , ότι συνενοούν
το μετά των Βενετών, και υπεκίνουν τους Δαλμάτας εις εχθροπρα
ξίας κατά των γειτονικών περιχώρων της Τουρκίας. Ει ληνες τινές
φιλόδοξοι εν Κωνσταντινουπόλει υπέτρεφον τάς διαβολάς αυτάς, ένα
στηρίζωνται εις τας παρά των Διβανίω θέσεις των. Αυτοί συνενοούν
το μετά τινων Πελοποννησίων προυχόντων , και διήγειρον δυσμενείας
αυτούς πρός της Βενετικές αρχάς. Τέλος η Πόρτα επισήμως τη
Δεκεμβρίου 1715 φυλακίζει τον Βάυλον Ανδρέας Μέμμον , αφού εξ
ήλεγξε ενώπιον αυτού την πολιτείαν ώς άπιστον εις τας συνθήκας ,
και ότι επιβούλας φερομένη αύτη κατά της Αυτοκρατορίας , επροστά , 1

τευε τους εχθρούς της και δεν ήθελε να αποζημιώση τους εν Πελο
ποννήσω αφαιρεθέντας τα οικεία Αγάδας. Μάτην εμεσολάβησεν και
Αυτοκράτωρ της Γερμανίας, όπως συμβιβασθώσιν αι διενέξεις. Η
Πόρτα εκίνησε στρατός και στόλον κατά τας εν Ελλάδι των Βενετών
χώρας . Καπουδάν Πασάς ήν ο Ιανουν Κόγιας Κορωναίος , και ο
στρατός της ξηράς, εξ εννενήκοντα χιλιάδων συγκείμενος, διέβη εκ
Μακεδονίας εις Θεσσαλίαν , και επλησίαζε εις τον Ισθμόν της Πελο .
ποννήσου
Η Βενετική πολιτεία ταύτα μαθούσα, εζήτησε βοηθείας παρά των
ηγεμονων της Ευρώπης. Μόνος ο Πάπας Κλήμης ΙΑ' . συγκινηθείς
εις τας αιτήσεις υπέρ της πολεμουμένης Χριστιανοσύνης, συνεχώρη.
σεν δέκατον να εισπραχθή εφ' όλων των Εκκλησιαστικών κτημάτων
των υπό το κράτος της Βενετίας υπερχόντων . Οι λοιποί ηγεμόνες
εκώφευσαν εις τας δεήσεις. Η πολιτεία έστρατολόγησε Δαλμάτας , 1
ταλούς, Γερμανούς , Ελβετούς , Αλβανούς και Πελοποννησίους και την
σιώτας στόλος δέ ισχυρός ετοιμαζετο εν Κερκύρα. Ιερώνυμος ο Δολ .
φίνος προβλεπτης τότε γενικός της Πελοποννήσου ουχί ολίγον έτα :
48
 354

ράχθη, ειδοποιηθείς ότι ο μέγας Βεζύρης επί κεφαλής εννενήκοντα

χιλιάδων ανδρών επλησίαζεν εις την Πελοπόννησον. Συνεκρότησεν ούν
πολεμικών συμβούλιον εν Ναυπλίω, ενώ απεφασίσθη να εκκενέσωσε
τα άχρηστα φρούρια της Ελληνικής Χερσοννήσου, και οι εγκάτοικοι
να αποσυρθώσι εις τα τότε επισημότερα Ναύπλιον , Κορίνθου, Μο
νεμβασίας, Μοθώνης, Καστέλιον του Μωρέως, Mot, ης, Κελεφά και
Ζαρνάτα. Αναγορευθείς δε στόλαργος γενικός , αυτός ενίσχυσε διά
στρατού τα φρούρια, και είτα διά του στόλου ώιμίσατο εις τον λι
μένα κλίμενον Λευκάδος, όθεν έστοχάζετο να προσδράμη ευκολώτε
μον, όπου απητείτο η βοήθεια . Δεν ήμελει εν ταύτώ του να προε·
τοιμάση τας νήσους , όπως αποκρούσωσι πάσαν ενδεχομένην εχθρικήν
προσβολήν. Επί τούτω έγραφες προς άπαντας τους προβλεπτας των
νήσων, ίνα παροτρύνωσιν άπάσας τας κοινότητας να συνεισφέρωσιν
χρήματα , και άνδρας , οίτινες να αναπληρώσωσι τα δεκατιζόμενα
πληρώματα του ναυτικού στρατού υπό της κατασχούσης πανολέθρου
πανώλους, να οπλίσωσι τα φρούρια, και να θέσωσι φρουράς εκ των
εγχωρίων , στρατοσυλλέκτων εις τας παραλίας . Τότε η κοινότης Ζα
κύνθου συνελθούσα τας 23 Ιουνίου 1715 ήκουσε την εξής πρότασιν
παρά των συνδίκων.
Εκλαμπροτάτη Κυβέρνησις, Σεβαστών και έντιμον
Συμβούλιον.
Επί τό μάλλον αεί επαπειλεί η Οθωμανική υπερηφάνεια διά του
στρατού αυτής να επεκτείνη της επιδρομάς εις τας χώρας της επι -
κρατείας της γαληνοτάτης πολιτείας . Και μεταξύ αυτών βλέπεται
εκθεμένη και η ημετέρα νησος, ήτις άπασα ζη κατατεθλιμμένη υπερ
βολή υπό του βάρους του κινδύνου . Με καρδίαν ηρωϊκήν ο εξοχώτα
τος Δανιήλ Δολφίνος Δ' . ιππότης και άρχιστράτηγός , δι' επισήμων
αυτού επιστολών έκοινοποίησε προς τον ημέτερον εκλαμπρότατον προ
βλεπτην , ότι υπάρχει έτοιμος εις το να αποκρούση τον εχθρών, και
επομένως να σκεπάση με ασφάλειαν την αγαπητήν νήσον μας. Αλλά
ζητεί ότι παρά της γνωστής πίστεως τούτων των υπηκόων δοθή έν
δυξός τις μαρτυρία διά της συνενώσεως εις έν στρατιωτικόν σώμα
εκ χιλίων ανδρών, συνιστάμενον εκ των νεανικωτέρων ευρωστοτέρων
και θαρραλεωτέρων και επιτηδειοτέρων εις θαλασσίους πολεμικής
συμπλοκας , όπως επαυξήση πλείον την επικουρίαν των δημοσίων
νηών. Ο εκλαμπρότατος προβλεπτής έκοινοποίησε προς ημάς τον Αν.
τώνιον Σουμάκης , Πέτρος Χρυσοπλεύρης και Παιλον Γαϊταν διδάκτο
ρα, συνδίκους της υμετέρας πόλεως Ζακύνθου , την θέλησιν του ανω
 350

τέρου ημών. Οθεν μετά του προσδέοντος ζήλου προς τοσούτον περι
σπούδαστον αντικείμενον ενεκρίναμεν , αφού πάνυ έσκέφθημεν, να προσ
καλέσωμεν τούτο το αξιοσέβαστον συμβούλιον, και να εκθέσωμεν
αυτό τοιαύτας δημοσίους εφέσεις , όπως απαφήση είτι είναι δίκαιον
και κατάλληλον κατά τα αρχαία θεσμά και έθη ταύτης της κοινό
τητος , ήτις πάντοτε διεκρίθη θυσιάζουσα την περιουσίας της εις τας
Σχετεύσεις του ηγεμόνος της. Τούτο δηλούσιν όλαι αι θυσίαι και προσ
φοραι της κοινότητος Ζακύνθου καθ' όλας τας περιπτώσεις, τόσον
επί του παρελθόντος πολέμου, όσον και επί της γενομένης παρασκευής
και ενισχύσεως κατ' αρχάς του παρελθόντος κινδύνου, δι' ών ενισχύθη
και ετέθη εις καλήν άμυναν αύτη ή νήσος , χορηγουμένης αφειδώς
δημοσίου και ιδιωτικής δαπάνης και έπασχολουμένων των εγκατοίκων
ευχαρίστως εις τας οχυρωματικές εργασίας, καιτην δημόσιον φύλαξιν.
Γινώσκομεν δε ότι η κοινότης αφ' εαυτής μόνη δεν έχει κανές δυ
νάμεις να χορηγήση ολοκλήρως τον απαιτούμενον αριθμόν χιλίων αν
δρών ενόπλων. Μόλον τούτο καθίσταται χρήσιμον και προσήκον να
συνεισφέρη, όσον δύναται , όπως συναρτισθή το στρατιωτικόν τούτο
σώμα εφοδιασμένον αυτό εκ παντός αναγκαίου. Η αξιέπαινος αύτη
πρότασις , ως είμεθα βέβαιοι. θέλει διεγείρει τον θαυμασμόν, ζήλον,
και προθυμίαν, ου μόνον κατ' ιδίαν έκαστου των ευγενών πολιτών,
αλλά και των άλλων λοιπών εγκατοίκων παντοίου βαθμού και κλά
σεως, οίτινες θα φιλοτιμηθώσι εις τοσούτον γενναιον παράδειγμα, 8
πως συντελεσθή πράξις πανυ ευάρεστος τώ ηγεμόνι, και διαμένουσα
ως μνημείων αιωνίου επαίνου και τιμής προς ταύτην την περικλεε :
στατην νήσον και ημών πατρίδα.
Προτείνομεν ούν εις αυτό το αξιοσέβαστος συμβούλιον, όπως ως
άλλοτε πωληθώσι τα επαγγέλματα της κοινότητος τα προσοδοφόρα.
Εκ δε των συναχθέντων χρημάτων γίνονται τα χρειώδη προς τους
στρατευσίμους. Προς ταύτα θέλει προστεθώσιν και όσαι χρηματικαί
προσφοραι η συνδρομαι εκούσιαι ανδρών παρ' ευγενών ή άλλωνιδιω
των ποιηθώσιν , σεβασμώ μεν οικείων προς τον πρίγγιπα, αγάπη δε
και αυταπαρνήσει προς σωτηρίαν της πατρίδος. Ο βουλόμενος ούν
να συνεισφέρη χρήματα και άνδρας εις την στρατιωτικών υπηρεσιαν
και χρήσιν, ώς δηλούται εν τη επισήμω επιστολή του εκλαμπροτά
του προβλεπτού ημών , έχει πρόδηλον την ανταμοιβήν και έπαινον
παρά του ηγεμονος και την δημόσιον ημών ευαρέστησιν, αντιπρο
σωπευόντων την πατρίδα δια του εκλαμπροτάτου συμβουλίου της με
γαλοπρεπούς κοινότητος. Εκαστος διο περί της ημών προτάσεως άς
 856

φέρη ψήφον ελευθέραν και εις την λευκών οπών, και εις την πράσινον
της κάλπης ( 1).
ψήφοι υπέρ 80 ,> κατά 3 .
Λίαν επιτυχώς ευδοκίμησεν η πρότασις των συνδίκων Ζακύνθου.
α Συνδρομή πολλών εθελοντών εγένετο εκ των νήσων του Ιονίου,
γράφει ο ιστορικός του παρόντος πολέμου τούτου Φεράρης ( 3) . Αλλ'
ή των Ζακυνθίων υπερέβη των άλλων διά τον μείζονα ζηλον, όν ενε
δεξαντο , και διά την καλλιτέραν κλίσιν , δι' ής προσετίθεντο εις την
υπηρεσίαν. Οι κόμητες Νικόλαος και Ιππότης Ευστάθιος Λογοθέτης
επροθυμοποιήσαντο κατά τας κατεπειγουσας τοιαύτας ανάγκας να δώ.
σωσιν αυθορμήτως μηνιαίον μισθόν προπληρωταίον , εις όποιον εκ των
οικείων συμπολιτών επροσφέρετο να υπηρετήση εις τον στρατόν. Και
παρά του προβλεπτου Ζακύνθου Ιερωνύμου Δονά κατ’ αίτησιν αυτών
εξεδόθησαν δημόσια ψηφίσματα . Το παράδειγμα τούτο διήγειρεν ά
μιλλαν εν τοις άλλοις. Μεταξύ των πολλών διεκρίθη ο Ιππότης Κων
σταντίνος Γαϊτας , όσοι εβάδισαν πιστως τα ίχνη εις ομοίας συνδρο
μάς . Εγραψε διό και Δολφίνος προς την Γερουσίαν, ότι ήθελεν ευρεθή
εις μεγάλας στενοχωρίας δι' έλλειψιν και αχρηστίαν ναυτικών πληρων
μάτων, εάν μή ήθελε τύχη θεραπείας έκ τινος εκουσίου συνδρομής
των νησιωτικών Ζακύνθου, οίτινες ήριθμήθησαν 690 άνευ τινός βά
ρους του δημοσίου ταμείου . Προς τούτοις ώπλισεν εκείνη η νήσος
ιδία δαπάνη δύω Γαλεότας εκτός του τακτικού κατέργου. Ο ταγμα
τάρχης Γιουδρέκας Τούρκος μεν πρώην, νύν δε γενόμενος Χριστιανός,
απεσύρθη εις Κεφαλληνίας με άλλους συνεταίρους, όπως υπηρετήση
εις τον στρατός του βασιλείου και όπλισεν άλλην τινά Γαλεόταν .
Ταύτη προσετέθησαν τα κάτεργα της Κεφαλληνίας , δι' ών ηδυνήθη
να ελευθερωθή ο κόλπος της Ναυπάκτου από τας πειρατείας και κα
ταδρομές των εκεί διαπλεόντων εχθρών = » Αξιομνημόνευτοι δε συν
τούτοις εισίν Φραγκίσκος Χωραφάς , ός μετά 600 Κεφαλλήνων επεβ: -
βάσθη εις τα πλοία του Δολφίνου. Τούτου ο πάππος Ζαχαρίας Χωρα
φάς γενόμενος κατεργοκύρης Κεφαλληνίας κατά τον Κρητικών πόλε

( 1 ) Stampa della fedelissima città del Zante ornis 79 parte presa nel consi:
del Zanle . L. D. 1715 13 giugno. Congregalo il spet. Consiglio delli 150 et. e.
( ) Delle notizie storiche della lega tra l'imperatore Carlo VI, e la repu .
blica di Venezia contra il gran Sultana Acmel III e de' loro facti d'armidel.
l'anno 1714 sino alla pace di Passarovitz di Girolamo Ferari dottore delle leg
gi libri quattro Venezia MDCCXXIll- όρα σελίδα 54.
 357

μον, είχαν αριστεύσει μετά των εκεί στρατευόντων Κεφαλλήνων ( Ο ),

Ταυτοχρόνως δε και ο Μαρίνος Πινιατόρος επέβη μετά 60 Κεφαλ
λήνων εις το πλοίον τρομερόν, ως μαρτυρεί ο στόλαρχος Δολφίνος .
Ουχί ανόμοια επράττοντο εν Κερκύρα , ής ή κοινότης εκ νέου συ .
νεισέφερεν 10,000 δουκάτα . Κατά την φιλοτιμίαν ταύτην διεκρί
θησαν Αντώνιος Πετρετίνης, Γεώργιος Μεδαίος και Αρσένιος Παλα
τιανός ( 2) . Τα τείχη της νήσου επεσκευάσθησαν, επηυξήθη το πολε
μικών υλικών . Ειργάσθησαν κατά το Μανδράκιον, και προσετέθη εις
προμαχών εις το νέον φρούριον, ο λαός της Κερκύρας ευχαρίστως
ειργάζετο εις τας οχυρώσεις. Μ.ημονεύεται δε μεταξύ των πολλών
και Βίκτωρ Βούλγαρις, όστις μετα πολλών ανθρώπων και ίππων συν
έδραμε εις την μετακόμισιν του υλικού ( 3 ). Νικόλαος δε ο Θεοτόκης
και ιιος Σπυρίδων εθελονται , φέροντες άνδρας επέβησαν των πλοίων.
Εν τούτοις έφθασαν εις Κέρκυραν εκ Βενετίας και έκτακτος ναύαρχος
Φάβιος Βουβικίνης , όστις μετά των άλλων νηών των προσπλευσαν»
των , είτα, και του Κερκυραϊκού κατέργου συνήντησεν τον ναύαρχος
δολφίνον προσαρμόζοντα εις τον λιμένα της Νάξου της Κεφαλληνιας.
Και άπαντες ούτοι, εισπλεύσαντες εις τον Κορινθιακόν κόλπον , εφω»
διασαν τα πέριξ. Είτα επανέκαμψαν εις Ζάκυνθον, ένθα εύρων 5
πλοία Μελιταία 4 Παπικά και 2 Φλωρεντινα. Ούτω συνεπληρώθη
στόλος εκ 16 νηών της γραμμής και άλλα τινά μικρότερα μετά δύω
πυρπολικών (Brulloti), και 22 γαλέων Αν αυτοίς επέβησαν πολλοί
νησιώται και εξαιρέτως Κεφαλλήνες και Ζακύνθιοι εθελονται. Τούτοις
συνηριθμούντο εκ μέν της Ζακύνθου Νικόλαος Καψοκέφαλος μετά
του υιού Αντωνίου και 38 Ζακυνθίων εν τη ναυαρχίδι, και Βικέν
τιος Μινότος μετά 40 ανδρών. Εκ δε Κεφαλληνίας Μαρίνος Πινια
τόρος , μαρτυρείται υπό του στρατάρχου Δολφίνου, ότι μετά 60
συμπολιτών επέβη εις το πλοίον το καλούμενος του Αγίου Ανδρέου ,
και άνδρείως ηγωνίζετο (4 ).
Ενώ δε ενισχύετο ούτως ο ναύαρχος των Βενετών, και έμελέτα
εις το μέρος εκπλεύσας , να συναντήση τους εχθρούς και προσβάλη,
ο στόλος του Καπουδάν Πασά Κόγια , εκπλεύσας του Ελλησπόνδου ,

( 1) Sunto istorico cronologico intorno al reggimento militare Macedonico

reale Bologna 1768 pag. 205–908 xzi Attestato di Marino Pigniatore 1715,
(a ) Copia Iralia dal gioruale del S. Angelo Emo.
(3 ) Αληθής έκθεσης περί του εν Κερκύρα θαυματουργού λειψάνου του Αγίου Σπυρί.
δωνος εκδοθείσα παρά Νικολάου Βουλγάρεως 1857 σελίς 61 .
(4) Περγαμηναι της οικογενείας του κόμητος Καψοκεφάλου και έγγραφα υπό Δανιήλ
Δολφίνου , σωζώμινα παρά τη οικογενεία Νικολάου Πινιατόρου .
 358

εκυρίευσε την Τήνον, και δισχιλίους των αιχμαλωτισθέντων Χρι

στιανών διέσπειρεν εις Βαρβαρίαν, ο δε πεζός αγόμενος υπό του
Βεζύρου, εκίνησεν εκ Λαρίσσης εις Πελοπόννησον, και επολιόρκει την
Κόρινθον, Πανταχού δε, ένθα διέβαινεν ο Βεζύρης, περιεποιείτο τους
Ελληνας , ίνα μή ευρίσκη προσκόμματα εξ αυτών . Ως δε κατά την
άλωσιν της Κορίνθου οι Τούρκοι έσφαξαν άπαντας τους ανθισταμέ
νους, οι Βενετοί έντρομοι έθεσαν ικανούς στρατιώτας εις Ναύπλιον,
Μονεμβασίαν, Μεθώνην, και Ναύπακτον μεταχειριζόμενοι έμμισθους
τους φυγάδας και Ελληνας. Την πτώσιν της Κορίνθου ήκολούθησε
και η τής Αιγίνης, ής ή διασωθείσα φρουρά κατά χάριν εφέρθη εις
Μονεμβασίαν. Αφ' όλα δε τα μέρη εζητείτο η βοήθεια του Δολφί
νου, έως και από Σπιναλόγγας και Σούδας. Αλλ' αυτού αι δυνάμεις
εξήρχουν ουδόλως να αναπληρώσωσι τα προσδεόμενα. Η δύναμις των
εχθρών πλεονάκις υπερείχε και οι επίκουροι, οι επί 12 γαλέων α
ποσταλέντες εξ Ιταλίας, δεν ήθελαν να εκτεθώσιν εις μάχην. Διέτρε
χον προκηρύξεις του μεγάλου Σουλτάνου καθ' όλην την Πελοπόννη
σον, τεχνικώς διασπειρόμεναι υπό του Βεζύρου, δι' ών προσεκαλούν»
το οι Ελληνες να προσκυνήσωσι τον παλαιών αυτών Αυθέντης και
Κύριον, και απειλούντο με θάνατον οι απαρνούμενοι την υποταγήν.
Ο Δολφίνος έμαθεν ότι οι εγκάτοικοι τινές μεν εκφόβου, τινές δε ω
φελούμενοι εκ μεταλλαγής της κυβερνήσεως, ήσαν ευδιάθετοι εις
τοιαύτας του εχθρού προσκλήσεις. Επί τούτω έγραφες προς την Γε.
-
ρουσίαν. - « Μεταβαλλομένου ούτω του συστήματος, οι υπήκοοι
του βασιλείου , οίτινες , βιούντες τοσούτον αφωσιωμένοι και πιστοί
εις το δημόσιον όνομα πρώην, απαρνούντο να υποκύψωσι εις τας
παρακελεύσεις του Βεζύρου , ήδη ήρξαντο να κλωνίζωνται. (1 )
Τα Τουρκικά στίφη εν τοσούτω διαιρεθέντα εις δύω μοίρας επρο
χώρησαν εις Πελοπόννησον και η μεν υπό τον Βεζύρην μοίρα εξ ε
κατόν χιλιάδων παρέστη εις Ναύπλιον, ή δε μικροτέρα υπό τον Σε
ρασκιέρην εκ πεντήκοντα χιλιάδων, εις το καστέλιον της Πελοπον
νήσου Ο Δολφίνος ευθέως απέστειλεν βοήθειαν εις Ναύπλιον. Αλλά
όσον και αν ηύξήθη η Βενετική φρουρά, ήτον αύτη δυσανάλογος ίνα
συντηρήση τοσούτο διεξοδικά οχυρώματα . Κατά δυστυχίαν και εκεί
εφεδρευων συνταγματάρχης Σάλας, κακώς εννοών και διακρίνων τους
στρατευομένους Έλληνας, διέταξε και έκανονοβόλισαν ομάδα τινά αυ

( 1 ) Relatione di gen, Dollino gen . provvc . del Regno della Morea 1715
Aje hivio di Venezia ,
 359

τών. Και τούτων φονευθέντων , ήρξατο δυσπιστία μεταξύ των στρα

τευομένων , και έλειποτάκτουν. Διεδόθη δε φήμη εν Ναυπλίω ότι και
Σάλας αυτός συνενοούμενος με τους Τούρκους, έκανονοβόλοι ά ευ
σφαίρας, εκάρφωσε πολλά κανόνια , και εφαρμάκωσε τινά φρέα : α ,
Τούτων γνωσθέντων , ο λαός έφώρμησε, και αυτόν κατακερμάτισε .
Οι Τούρκοι δι' υπονόμων διώρυξαν την σφήνα (taglia εξωτερικών στη
νοειδές οχύρωμα), και εισήλασαν εις την πόλιν, βοηθούμενοι υπό των
Ελλήνων , οίς έχαρίσθη η καρατόμησις. οι Βενετοί ωχυρώθησαν εις
το Παλαμήδιον, αλλά διχόνοια και διαίρεσις των εκεί Ευγενών Βε .
νετών , και των αξιωματικών των μισθωτών στρατευμάτων επέφερεν
απραξίαν εις την άμυναν. Δεν ήθελον πλέον να εξακολουθώσι μαχό .
μενοι. Επροφασ ζοντο ότι τα κανόνια κατήντησαν άχρηστα διά την
συνεχή εκπυρσοκρότησεν, και ότι το νωπόν τείχος ηδυνάτει ολοσχε
ρώς να αντισταθή εις τους εχθρικούς κανονοβολισμούς. Και διο δεν
πρέπει να θυσιασθή η φρουρά εις μάταιον επιμονήν. Διά ταύτα και
φρούραρχος Ζάκος εσυνθηκολόγησε παράδοσιν και έξοδον ελευθέραν
της φρουράς ( 1 718 έτη). Αλλ' ενώ εξήρχοντο ούτοι, εισελάσαντες
οι Τούρκοι πανταχόθεν, κατέκοπταν όσους εύρον. Τρομερά τότε η
διαρπαγή , η λεηλασία, και ο φόνος. Λατίνοι και Ορθόδοξοι Ελλη
νες και αλλόφυλοι πάσης ηλικίας και τάξεως ελεεινώς εφονεύοντο ,
διεσχιζοντο, και εσύροντo ανά εκατοντάδας εις την σκηνήν του Βεζύ
ρου, και έκαρατομούντο. Με 30 όζωλότα ήμειβεν ο Βεζύρης τον
κομίζοντα μίαν κεφαλήν , ήτις αυτό προσήγετο. Ο επίσκοπος Λατί
νος και ο ανατολικός κλήρος όλοι ανηλεώς κατεκόπησαν και έσφά
γησαν. Το έργον ήν φρικτον, και άσμα δημοτικών ελεεινολογει τα
πάθη τοσαύτης πληθύος Χριστιανών εξολοθρευθείσης (1 ). Τούς φο:
νευθείσι συμπεριλαμβάνεται και ο Ελλην Ναυπλιώτης ευπατρίδης
Θεόδωρος Πλανήτερος, συναπολέσας μετά του αδελφού και όλην την

(1) Μάνθου Ιωαννίτου συμφορά και αιχμαλωσία του Μωρέως τυπωθέν έν Βενετία
1. ρ. β.
Σαββάτο ημέρα επάρθηκε ήταν κοντά το γέμα
που μες' τ' Ανάπλι έτρεχε σαν ποταμός το αίμα .
Τότε να ιδής τόσα κορμιά των Χριστιανών κομμένα,
και να μην εγνωρίζουνται στο αίμα κυλισμένα ,
Οσαις γυναίκες και παιδιά ευρίσκοντος' το κάστρο,
το πρόσωπό τους έγεινε σαν το κερί το άσπρο.
Από τον φόβον τον πολύν έτρεμεν η καρδιά τους,
και άρπαξαν τα παιδιά τους από την αγκαλιά τους.
Τον γενεράλη εθώρηγα να τρέμη σαν το ψάρι,
όταν το βγάζουν ζωντανών μέσα απ' το βιβάρη,
 360

περιουσίαν, ού οι απολυτρωθέντες εκ της αιχμαλωσίας μετ' άλλων

πολλών Ναυπλιωτών κατέφ γον εις Ζάκυνθον, και είτα εγκαταστα.
θέντες, ενεγράφησαν εις την χρυσήν βίβλων των ευγενών ( 1). Γαυ·
ριών διά την άλωσιν του Ναυπλίου και Βεζύρης, ευθύς εκίνησε τον
στρατόν εις Μεθώνην , ή , έφρουράρχει ο πρώην γενικός διοικητής Αα :
κωνίας και Αχαΐας Βικέντιος Πάστας. Ούτος απέστειλεν αγγελιοφό.
ρον περί της πτώσεως του Ναυπλίου και της κινήσεως του στρατού
κατά Μεθώνης προς τον Αρχιστράτηγος Δολφίνον, αγκυροβολούντα
τότε εις τα ύδατα της Ζακύνθου. Αυθημερόν (2 Αυγούστου) πολε
μικού συμβουλίου, γενομένου, ανήχθη εις Μεθώνης και Δολφίνος. Τούτο
μεν το κίνημα κατεκράτησεν όποσουν την κάθοδος του Καπουδάν
Κόγια, επαπειλούντος Ζάκυνθον και Κεφαλληνίαν, κειμένων εις ανοι :
κτον πέλαγος, αλλά δεν εδυνήθη να ενθαρρύνη τους λοιπούς Πελο
ποννησίους εις αντίστασιν κατά των Οθωμανών . Οι άλλοτε τοσούτον
αφοσιωμένοι Πελοποννήσιοι , και εξαιρέτως οι Μανιάται εις το Bες .
τικόν κράτος, εκήρυξαν αναφανδόν ότι δεν δύνανται να εκτεθώσιν
εις τον όλεθρον του βιαίου βαρβάρου. Κελεφάς και Πασσαβάς είχαν
ήδη πέσει μόλις δε και Δολφίνος επέστρεψεν εις Ζάκυνθον ίνα λαβη
ύδωρ, φάρμακα και άλλα εφόδια ο Κόγιας κατέπλευσεν εις την πο »
λιορκουμένην Μεθώνην , και εβοήθει τους πολιορκούντας. Πανικός δε
φόβος εκ τούτου διεδόθη εις τους πολιορκουμένους. Δεκαενεύς της και
άλλοι στρατιώται αποθαρρυνθέντες , ήθελαν να παραδώσωσι το φρού
ριον. Τούτο διήγειρε στασιν εν τοις άμυνομένοις. Mατην οι ενταύθα
πολεμούντες Ζακύνθιοι και Κυθήριοι ηγούμενοι υπό του Βενετού Βάλε
6η έσπευσαν να καταπραύνωσι την στασιν , και να αντισταθώσιν εις
την παράδοσιν. Οι αποθαρρυνθέντες και ο δεκαενεύς, κρυφίως του
φρουράρχου Πάστα και των λοιπών αρχηγών, ήνέωξαν τας θύρας ,
και έφυγαν λάθρα . Οι δε Τούρκοι εισορμήσαντες, αδ ακρίτως και
σκληρώς εφόνευσαν και ήχμαλώτισαν τους διαμένοντας . Μετ' ολίγον
παρεδόθη και το φρούριον της Ναυπάκτου δια συνθήκης. Ο δε εν .
ταύθα Ρέκτωρ Μαρκέλλος μετά της φρουράς μετηνέχθη υπόσπονδος
εις Ζάκυνθον . Ούτως άπασα η Πελοποννησιακή χώρα ήλθεν εις χεί .
ρας των εχθρών, και μόνον έμεναν άκυρίευτα ή Διονεμβασία , και Σπι
ναλόγγα και Σούδα της Κρήτης. Αλλά και ταύτα μετ' ολίγον παρε .
δόθησαν (2).

(1) Stampa della famiglia Planitero σελ. 72.

( 1 ) Ferri σελ. 71 ,
 361

Εν Κυθήρους μόλις εμηνύθη ή πτώσης της Τήνου, και τότε προ

βλεπτής Βαστιανός Μαρκέλλυς επησχολίσατο ευθύς εις την επισκευής
του φρουρίου . Αλλά εγκάτοικοι τινές έχοντες επί κεφαλής τον Νικό
λαον Λεβούνην, Ιω . Στάην , Αν. Δαρμάρον, Καλονάν, Ιω . Βέλεσης, και
τον πρωτοσύγγελος Δαρμάρον , προφάσει ότι δεν δύνανται να δια
κινδυνεύσωσι περιουσίας και ζωήν των Κυθηρίων, ανθ: στάμενοι εις
τους Τούρκους, συνενοήθησαν μετά του Καπουδάν Πασάν παραστα
θέντες εις Μεθώνην . Μετά δε την πτώσιν αυτής έπλευσεν εκείνος εις
Βάτικα, και εκείθεν ή μικρά μοίρα ( λειανή αρμάδα ) αφίχθη εις Kα
ψάλιον, και εζήτει να παραδοθή ή Βενετική φρουρά. Μάτης και προ
βλεπτής Μάρκελλος βοηθούμενος υπό της αντιθέτου φατρίας της οι
κογενείας Καλούτσων και του Νικολάου Λαζαρέτου, παρεκέλευσε αν
τίστασιν. Η μερίς των Τουρκοφίλων Κυθηραίων, πέμψαντες διά λευ
κής σημαίας προς τους Τούρκους , εδήλωσαν ότι δεν είναι πλέον υπή
κοοι Βενετοί, αλλ' ευχαρίστως παραδιδουσι την νήσον εις τους Τούρ .
κους. Ηπείλησαν δε και τον προβλεπτήν ότι ήθελον φονεύσει αυτόν
και άπασαν την Βενετικής φρουράν, εάν μή παρέδιδε το φρούριον
(1
(Ο ). Μη δυνάμενος διό και προβλεπτής πλέον να αντιτείνη εις τοιαύτην

( 1) Copia .
Adi 10 Aprile 1730 S, V.
Presentata dal signor Emanuel Sagnano q.m Sig. Antonio per essersi
estratta copia per valersene, e restiluita poi l'autentica.

13 8.bre 1715 S. V. Acque di Zante .

Constituita E. il N. H Bastian Marcello, che era Prov. a Gerigo,
capitato ora in quest'acque con una Tartana Francese del Cap. Michiel
provenientc da Scio .
Vengo da Scio ove sono stato spedito dal capitan Passà dopo d'aver
dovuto provare l'estrema necessità ed alllizione di ceder il Recinto di
Cerign, in cui sostenevo la carica di Prov. sino dai primi momenti, che
s'è inteso qualche vuce di guerra ho applicati ulli i miei studii nel
procurar di rendere resarcito il Recinlo stesso dai diffelti norabilissimi
che lo circondavano .
Non ho risparmiato in quell'oggetto fattica, nè dispendio anche delle
mie proprie sostanze, sd ko goduto la consolazione che tutti quei Popoli
46
 362

στάσιν, και εξ άλλου μέρους βλέπων ότι ανίσχυρον ήν το φρούριον

και η φρουρά να ανθεξη εις πόλεμον, παρέδωκε το φρούριον, συνθη
κολογήσας με τους Τούρκους, να εξέλθη απείρακτος με ανοικτής ση

di buon cuore secondo però il mio esempio con assidue faticose pre
mure, era si può dire da tutte le parti smantellato ; ma a poco a poco 1
lo avevo rimesso in assai buono stato. S' ċ intesa poi dichiarità la
guerra , anzi la caduta anche di Tinc, c inite le genti sotto del Borgo 1
de' Cittadini, quanto de' Popolani e Villici secondo le detestazioni feci
che non si fosse quella fortezza diffesa, mi resero assicurato che avreb.
bero voluto piuttosto morire tutti, che usare il minimo allo di viltå.
In questa buona intenzione hanno continuato a mantenersi anche fin
quando il Visir si trovava all'altaco di Romania. Hanno dimostrato sem
pre miglior cuore dopo che l'eccell. cap. gen . ci ha spedito i cinque
bastimenti corsari con dei soccorsi, sicome io lo scrissi a S. E. e l'aveva
meglio S. E. compreso dalla lettera di quei privati
La fatalità ha voluto, che quando mai sc lo poleva ſigurare alcuno,
s'è stalla presa anche Romania. E all'avviso che vi fu portato dal mag
gior Trivisano si sono di tal manicra tutti costernali, che non parevano
avessero mai avuto cuorc. Io non ho lasciato di fatticarmi per fargli
ravedere che non era raggionevole la loro confusicne, che dal solo loro
timore poteva prowoversele dei prejudicij, per altro usando della со
stanza, e della rissoluzione non trano in estulo d' aver a temeli, li con
sideravo i siti vantaggiosi dell'isola, essendoci delli passi così angusti,
che venti soli uomini potevano respingere molti migliori, che que' ap
punto erano stati sempre la salute dell'isola medesima nei tempi delle
guerre passale ; che il recinto poi non era più nello stato felice di prie
ma ; che si poteva resistere colla sicurezza anche l'era stila data dall' 1
eccell. Sig. Cap . General Prencipe, che li aveva guardati sempre con 1

occhio di distinta predilezione. E le andavo aggiungendo ciò ch'ivi man

dava suggerendo il poco mio spirito per allontanare dai loro animi ogni
apprensionc. Na perchè m ' alfaticavo, più mi si dimostravano appas ,
sionali,
N'ebbi però motivo di andarmi tenendo in buona guardia per isco
prire meglio le loro intenzioni, e ho avuto motivo di iemere che voles.
sero spedire alcuno al cap. Passà ; risposi di far aſfondare lulle le bar
che, e far raccogliere li remi et armiggi nel mio stesso quartiere a titolo
di evilare, che non le venissero tolte da Turchi o da Corsari . Uoile
dopo di qualche giorno appresso di me alcuni de' popoli le rinuri dul
cemente le prime insinuazioni. Ma come avevano già covala del loro
animo la rissol uzione, stabilire la propria salvezza col rassegnarsi al pcs
 ‫ س‬163 ‫ست‬

μαζαν και ένοπλος η φρουρά ή δε νήσος των Κυθήρων να μένη φέ

ρου υποτελής εις τον Σουλτάνον , και η ασύδοτος επί δύο έτη και οι
κογένεια Δεβούνη, το δε τείχος κατακρημνισθή. Ούτως εξεκένωσαν

mico, così mi dissero chiaramente, che non volevano rimanere esposti

all' evidente pericolo di perdere le loro vite, i figli e le sostanze.
Sà Iddio con quanto fervore mi sii adoprato per radolcirli e rimel
terli in queste. Congedatimisi si diedero poco dopo a ritirare tutte le
loro robbe dal recinto, e si ritirarono nel borgo. Non avevano più in
loro potere barche, come ho detto, e veduto il cap . Passà a Vatica, al
Jora, ch'era per discendere a Modon s'ingegnarono a fare con delli
fuochi una chiamata. Alla quale avvicinatasi una barca spedirono coll'
istessa una Jeltera con cui per quanto ho potuto penetrare dopo, si of
ferivano allo stesso cap. Passà , c dicevano, che sospiravano tutti d'es
sere sudditi del gran signore. Fu il papà Janni Coroneo primato de'
villici quel che duveva portarsi a presentare la lettera. Si recò anche
con tale intenzione nella barca, ma poi smonlato fece l'espedizione con
le sole persone della barca medesima.
Proseguì l'armala , e non avendo avuto risposta, hanno col mezzo
d'altri fuochi richiamata un altra barca ; E falla nova espedizione a
Dodòn, come lo potuto saperlo dalla voce del N. L. qu: Viceuzo Pasta,
dal Sig. Sarg. Giust. Giansi, e dal Sig. Mag. Zorzi Gaspero, e da aliri
che ho trovali sopra la nave del cap. Passà ultimamente. Nella prima
espedizione ne fui avisalo, e col mezzo di lui pontuale lo farlo seguire
anche l'arresto del suddello papà Janni, che averei failo passare di
sulito per le armi , se non avessi dovuto vedere imminente una unirer.
sale sollevazione. Mi ristrinsi dunque di farlo tenere ben custodito in ar
resio. E fra tanto andavo maneggiando per rimettere in costanza i capi
de' contumaci. V'erano quei della famiglia Caluci , e Nicolo Lazzareto
Candiolo, che si sono fatli sempre da me conoscere di cuore pievo di
fede, e divozione verso il Principe , e di questi mi valeva per maneg
giare gli altri. Ma il fonte partito di Levunj, unilo a quelli del Sar
genic maggior della piazza Zuane Stai, dell' av vocato Antonio Darmaro,
di Zuane Callona , Zuane Rellessi , c del Prolosingelo Darmaro, che ave
vano mano sopra lutti gli altri, si hanno sempre resi jnoſtiziosi tutti i miei
studj. Con che altro non potevo fare in bine che di vederli, e andare
dissimulando la cognizione della loro malvagità. Dopo la caduta di Mo,
don è ritornato il cap. Passà in Vatica, di dove staccalasi l'armata sole
tile, è venuta ad aprodare a Capsali nella callanca fuori del tiro di ca
non di segno . Sè pei riddolia Ja ossa a dar fondo a San Nicolò a
vista dell' ar mala stessa avvanti che si avvicipasse a Vatica, ordinai li
 364

οι Βενετοί τα Κύθηρα, και προβλεπτής μεταβιβασθείς εις Μονεμβασίας,

μετηνέχθη εις Χίον, όπου απελύθη. Εκ τοιούτων προόδων έγ
καρδιωθέντες οι Τούρκοι έβουλεύον το να εκπορθήσωσι την Λευκάδα .

soliti tiri di masooli , perchè i villici accorressero alla custodia e diſfesa

del litorale . Con bene merita pontoalità si portò ເil sopraintendente delle
cernide Gio. Petropulo a fare la parte sua . Alcuno s'eslese, e fecero
anche una buona apparenza i villici. Ma allora che si vide avvicinare
l'armata all' jsola, calarissi verso le rive col capitanio delle ('eroide
Zorzi Levuni, Zuane Callona, Zuane Relles i un bon seguito de villici
con delle bandiere bianche protestarono al Petropulo che dovesse riti
rarsi, per altro l'avrebbero ammazzalo, dichiarando, che erano su :ldiri
del gran Signor e non più del Prencipe ; cosichè gli convenne retro
cedere, e restituirsi di sopra. Invitarono gl'iniqui sudditi colle bandiere
bianche i Turchi ad avvicinarsi, come fecero. Sbarcalo un grosso corpo
di essi si posero a far acqua per le navi Inleso il gravissimo successo,
feci chiamare il Vescovo, i] Cap. Nicolo Levuni, il Darmaro, e tutti
gli alui, che si poté raccogliere : Le dimostrai. che quello era il punto
di poter distinguere, e segnalare le propria fede. che sebbene alcuni s'
erano scoperti infedeli , ci era ancora tempo chiamare i loro congiunti
e dipendenti ad unirsi meco a diſſendersi, e render vani i tentalivi de'
penici, e che potevamo certamente promettersi le più generose retribu
zioni dal loro benignissimo Prencipe, e come non dovevano attendere,
che i più barbari traliamenti sotto il dominio dei Turchi. Nl'ascolta
rono con una simulata apparenza di ricevere volentieri le mie espres
sioni . Ma poi con la più ardita temerità mi dissero che le spiaceva di
non aver a continuare ad essere sudditi del Serenissimo Principe, ma
dicevano con modi chiari, che nè potevano nè udivano fare altro che 1

eseguire la loro rissoluzione, e pensare a me stesso solo, e non più ad 1

essi . Vedutomi in tale abbandono chiamai subito gli ufficiali del Presi
dio le dissi, che non ostante l'indignazione de' Popoli, bisognava dif
fendersi, che io era per resistere sino all'ultimo respiro, e li invitavo a
fare lo stesso di buon cuore anche loro. Ognuno si pose a riflettere lo
staio del Recinto infelicissimo : che le mura alle paru di mallina e mez
:

zo giorno era esposta a tulla la facilità delle balute perchè bassa assai,
e senza alcuna forza all'interno . Che la compagnia dicaduta di nume.
To, non aveva che vinti uomini in circa abili al maneggio delle armi.
Gli altri vecchj ed incapaci. Olue il diffelto sopra tutti gli altri, ri
marcabilmente essendo le cisternc crepate, non ritenevano acqus. La mag
gior quantità che vi fusse nella piazza cra quella di dieci botte , che ne
lenevo io nel proprio quartiere, avendola racolta, dopo che ho veduto,
 - 365

Τούτο μαθών και Αρχιστράτηγος Δολφίνος , διέταξε τον μοίραρχον

Δορεδάνον να αναχθή εκείσε με 2 νήας και 8 γαλέας, και κατεδα .
φίσας το εκεί φρούριον να επιβιβάση εις τα πλοία φρουράν και πο:

che da un momento all'altro svaniva quella , che più volte ho fallo

portare nelle cis'erne. Cosichè è stata forza che concluda ognuno, che
come con l'assistenza de' popoli sull'isola poslasi nei siti vantaggiosi sue
spressl, s'avrebbero potuto ripulsare una forza anche la più v gorosa ,
cosi mentre dovevansi considerarli per uenici dichiariti, col solo ristret
tissimo Presidio sarebbe riuscita inutile ogni resistenza . Puchi momenti
dopo di questa conferecza, s'avvicinò con bandiera bianca un Aga slac
calo dall' armata soltile con una lettera del cap . Passa. M'invitio con
questa alla resa. Dimostrado pero ad esso Agà ch' io ero nel più ferino
proponimento di sessistere a qualunque impedo, dilferiva dargli la rispo
sta dal mezzo giorno sino le vinti tre ore : e mi posi fra tanio a sty
diare il modo di cogliere il possibile vaplaggio. Avevo penetrato ch” il
popolo voleva dimandare che le fosse coucesso di governarsi da sè stesso .
Onde io mi proposi di prelendere, che la piazza avesse ad cssere dimo
lila col pensiere, ch' in questo avesse il inedesimo Popolo, si sarebbe
meco unito, che mi fosse permesso d' uscire colle armi e bagaglio, ban
diera spiegata, e tamburo battente, e mi fosse somministrato il modo
di passare con tutti i miei pressidiali, ove si fosse trovato l'Ece.w :o Cip .
General con quest' ormaia. Pel tempo ch ' io andavo facendo questa me..
ditazione, ebbi occasione di scoprire l'infedeltà di Zuane Stai, quello,
che con ducali dell'Ecc mo sepalo sosteneva l'incarico di Sar. M. della
Piazza . Credė egli , ch' io volessi in ogni maniera resistore, Glielo fece
sospellare il mio ritardo . E avvicinato al governator Nicoio Salomón uf.
ficiale ſedelissimo le disse, che sè io non avess voluto renderwi, egli
avrebbe dato fuoco ad un canone, perchè venissero i Turchi a cagliarci
tutti : Che lui non temeva, perchè già sapeva come stavano le cose. Al
lora risentito buon cuore dello stesso Salomòn gravemente le protesto,
che se fosse fallo deciso d'avvanzarsi al passo da lui esposto, gli avreb
be levalo la vita prima col suo schioppo. Oude avvisato di questa nuova
insorgenza, ebbi inpulso di non differire maggiormente la risposta ,
Concepita coi punti suespressi la resi all'accenato Agà, che si restitui
poi all'obbedienza del cap. Passà , fattami poi da questo intendere, che
aspellava, se io spedissi a trattare vocaliente con lui alcuno in mio
nome, et altro per la comunità, vi mandai il Co. Cbristodulo Paolini
della proffessione di Capc.re, uomo d'integrità, ch' era venuto a Cea
rigo dopo della demolizione di Coron. Per la communità vi si porto il
Cap . Nicolò Levuni uno dei capi ribbelli. Ben istruito il Paulini delle
 366

λεμοφόδια, και αφιχθη εις Ζάκυνθον. Τούτου γενομένου και Δολφίνος

λαβών την επικουρίαν και τα Μελιταία πλοία εις Ζάκυνθον κατέ
πλευσεν μέχρις Αντικυθήρων και άλλων τινών νήσων του Αιγαίου,

mie intenzioni, comunicò al Levuni il punto della ricerca della demo

liziene, e spiaciutele assai furono poncordi nell'istanza sopra di tale
particolarità.
Ha saputo con spirito e con fervore eseguire il Paulini le mie com
missioni di modo che ha sortito di ritornare coll' accordo di tutto quel
lo, che io avevo ricercato ; et il Levuni con l'essenzione di qualunque
aggravio per due anni , oltre molti altri privileggi. Sono dunque uscito
colle armi, e bagaglio, e tamburo baliente. E sopra d'una Tartana n'è
stato somministato l'imbarco con tutti i pressidiali, a risserva del sud .
maggior Slai, che ha voluto restare di là essendo nativo dall'Isola stessa .
II сар . l'assà ha fatto dare anche pronta naano alle costruzioni di
molte mine. E dopo di avea ritirato il canone e seguita la demolizione
totale del Recinto, con che se non ho potu!o avere la sospirala conso
lazione di preservarlo intato alla patria, e quella almeno che non sia
rimasto nè in polere de' nemici. Che l' Isola , che rimane alla conidio
zione di quelle dell'Arcipelago , sarà tributaria al Prencipe, come lo sarà
al Gran Signor. In una sola cosa m'ha mancato il cap. Passà, che in .
vece di lasciarmi fare di subbito il mio viaggio a quella volta , m’lia
fallo andare in seguito dell'armata a Malvasia. Di la m'ha spedito a
Scio , ed ivi sono stato lascialo in libertà di trovare altro legno a mie
spese per venire in questa parte. Dopo d'avere stabilito quanto occoreva
per il mio imbarco a Cerigo, e per la demolizione egli si porio a Va
iica con le navi. Non essendosi però opportuno il tempo per andare a
Malvasia, e sopragiuntole una lettera delli N. N. H. H. Rettori di quella
piazza, vi andai per la via di teria col comodo d'uoa lettica, che le
fu mandala dal Vesir. Il Provveditore dell'aranala ripase a Cerigo sino
che si consumo l' esecuzione di cui sono stalo spellatore. Mi ha toccalo
di provare ancora l' in quità di quelle genti. Vennero a ricercarmi le
carie delle Capirulazioni, che mi aveva segnate il cap . Passà, non si
sa per qual fine, e riccusai di darglielc . Per il che riccorso al Prov.
dell'armala mi comando rissolulamente dargliele con proteste, che se
non l'avessi ubidito, m'avrebbe fz11o schiavo con ogn'altro del mio
seguilo, cosichè io doveva cedere all'aulorila di lui .
Quando arrivassimo a Malvasia, la piazza già cra resa ; e il pressidio
imbarcalo sopra delle saiche, con le quali fui anche stalo trasportalo a
Scio di dove in breve partirò, per venire in questa parte con un vac
scello di Tartana Francese ,
 367

ένα συναντήσας τον Τουρκικός στόλον, καταναυμαχήση. Αλλ' επειδή

ο Καπουδάν Πασάς Κόγιας είχεν επιστρέψει εις Ελλήσποντον, επελ.
θούσης τηςχειμωνικής ώρας, αφίχθη ο Βενετικός στόλος εις Ζάκυν:
θον, και είτα απέπλευσεν εις Κέρκυρας, όπου λαμβάνων και στόλαρ
χος και άλλας επικουρίας, διευθέτιζε τα του πολέμου και παρασκευάς
ζετο εις ισχυροτέραν αντίστασιν.

Sono partito da Scio il giorno di sei corrente nè ho toccato altro

luogo, che l'Argentiera, ove approdassimo l'olto, per il bisogno di far
dell'acqua e qualche altra provviggione.
Dal Console Francese di quell'isola, ci è stato detto, che il giorno
avanti era passato di là il cap . Passà con disdotto sole navi , avendo
liceuziari li Barbareschi nelle acque di Millo. Che aveva presa con ca
pitolazione la Suda, e andava a Spinalonga : che tutta via si diffendeva
dopo d' aver bravamente ripulsato uu gagliardo assallo con molto danno
degli agressori avendolc gellale a foudo cinque galee.
Non aveva il Cap. Bassà più dieciolto navi : perchè oltre i Barba
reschi aveva egli liccaziate anche le navi d'Alessandria, c di Rodi . Cosh
l' armata sotiile, ed io stesso ne ho vedute a Scio ollo o nove navi,
alcune delle quali sono andate al Cairo, altre a Rodi . e qualche altra
a Costantinopoli, come ho veduto dividersi pure le galere, partito il
patron dell'armata il giorno stesso , che mi sono posto alla vella con la
mia Tartaoa ,

A di 9 Febraro 1749 S. V. Cerigo ,

Presentata dallo Stimatissimo Sig. S. 1. Giacomo Dariva in questa
Cancelaria preltoria la presente per essergli cstralla simile etc.
Andrea Ceroni Çanceliere pretorio,
 368

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΕ .
Εξακολούθησης του πολέμου των 17 16 - Εφοδίασις των νή .
σων – Ο Στρατάρχης Σχολεμβούργος εν Κερκύρα - Πολε .
μικαί προπαρασκευαι και οχυρώσεις εν Κερκύρα υπό Σκο.
λεμβούργου --Δημήτριος Στρατηγός Κερκυραίος αντισυν.
ταγματάρχης του μηχανικού - Επίσκεψης του Στρατάρχου
εις Κεφαλληνίαν και Ζάκυνθον - Αθυμία Ζακυνθίων διά την
προσέλευσιν του Τουρκικού στόλου - Επάνοδος του στρα.
τάρχου εις Κέρκυρας - Προφυλάξεις Ζακύνθου εκ της εισ .
βολής των Βαρβάρων- Επιστολή του Καπουλάν Πασά Κό
για προς τους συνδίκους Ζακύνθου - Συνδιάλεξεις του ιδίου
Καπουδάν Πασά προς τους συνδικους Κεφαλληνίας
Φραγκίσκος Ρώμας ταγματάρχης και Νικόλαος Καψοκέ.
φαλος- Συστρατείαν εις Κέρκυρας - Παραμυθίαι και προ
βλέψεις του Σχολεμβούργου προς Κερκυραίους –Οχυρώσεις
προς το εξωτερικών του περιβολου και φρουρίου Κερκύρας
Αφιξις του Τουρκικού στόλου εις Κέρκυρας Φόβος
Κερκυραίων Εκπλευσις του Βενετικού στόλου –- Ασφά .
λειαι περί του περιβόλου, και των παραλίων και προκατά
ληψις του Βίδου -- Απόβασης του εχθρικού στρατού εις Κέρ .
κυραν- Είσπλευσις του μοιράρχου Κορνάρου και ένωσις
μετά του στολάρχου Πιζάνου - Ναυμαχία περί το κανάλιον
Κερκύρας - Ελευσις των συμπλωτηρων - Αλλαι προπαρα
σκευαι του στολάρχου-- Επιδρομή των Τούρκων κατά του
βουνου Αβραάμ και Σωτήρος-Γενναιότης Ισάχ Αβδαλάχ
Αίθραίου - Επιδρομή εις Μανδούκιον και Γαστράδας
Στρατόπεδον Τουρκικόν εν Ποταμώ - Αφιξις του συμμαχι.
κού στόλου- Κατάληψις του Κεφαλομανδούκου - Μάχη
κατά το Μανδούκιον- κυρίευσις των βουνών Αβραάμ και
Σωτήρος - Προσβολή του τείχους – Επιστολή του Σερα
σκιέρου προς την φρουράν - Επαύξησης της πολιορκίας
C

Επιθεσες κατά Κορακοφωλεάς - έξοδος του στρατάρχου

-Γενική έφοδος κατά του φρουρίου παρά των Τούρκων -
Ανάβασις κατα τον Αγιος Αθανάσιον και κυριευσις του
Σκάρπωνος - Γενναιοψυχια του στρατάρχου Συνέργειας
 369

του συνδίκου Πέτρου Βουλγάρεως και του Κερκυραϊκού

λαού και ιερατείου κατά την έφοδον .Αποδίωξις των κα
θορμούντων εκ του Σκάρπωνος Αντίστασης Νικολάου
Βουλγάρεως κατά τον προμαχώνα Σαραντάρι - Ανακυρίευ .
σις της οφρύος του Αγίου Αθανασίου και απώθησης γενική
των Βαρβάρων Λαίλαψ Αποδειλίασις και φυγή των
Τούρκων έκ Κερκύρας –Τα ευχαριστήρια προς τον Θεόν
και τον Αγιος Σπυρίδωνα παρά της Βενετικής πολιτείας,
του στρατού και των Κερκυραίων - Ανδριάς Σκολεμβούρ
γου , κι αμοιβαι προς τον Πιζάνης, Κορνάρον, Λορεδάνον
O

και τους λοιπούς της φρουράς - Κινήματα του Βενετικού

στόλου μετά την πολιορκίαν Κερκύρας –Επισκευή φρου
ρίων και προσθέσεις οχυρωμάτων εν Κερκύρα και το Βίδω
-Ανακυρίευσις Βουθρωτού και Λευκάδος - Πληρώματα
νηών εκ νησιωτών και συστρατεία υπό τον στόλαρχον
Φλαγγίνην.- Ναυμαχίαι και νίκαι Φλαγγίνου Πιζάνου
ναυμαχίαι περί τα Κύθηρα - Τούρκων βαρβαρότης εν Στρο:
φάσιν - Σφαγαί Καλογήρων της μονής των Στροφάδων
Διάσωσης και μετακομιδή του λειψάνου του Αγίου Διονυ .
σιου εκ Στροφάδων είς Ζάκυνθον- Απειλή Τουρκικής εφό .
δου κατά Κεφαλληνίας, Ζακύνθου και Λευκάδος - Προφυ
λάξεις των νήσων υπό Πιζάνου Ανακυρίευσις Βονίτσης
και Πρεβέζης - Ναυμαχία Διόδου περί τα Κύθηρα, και έγ .
κατίστασις Βενετών αύθις ενΚυθήροις – Διαπραγματεύ .
σεις Ειρήνης- - Τέλος του πολέμου των 1718 και η εν
Πασαρόβιτς συνθήκη.

Οι τούρκοι κατακτήσαντες την Πελοπόννησον εκ νέου, αλαζωνι

κώτεροι καθίστανται, και ήδη βούλονται να επιτεθώσιν εις τας εν
το Ιονη πελάγει κτήσεις των Βενετών. Διό το έπιόν έαρ του 1716
συμμαχήσαντες οι Βενετοί μετά του Αυτοκράτορος της Γερμανίας
Καρόλου Γ ' έπεμψαν στρατόν εξ Ιταλών και Γερμανών πεζικόν , ί .
φοδιάζοντες τας νησους και χώρας της Ανατολής, και διατάξαντες
χρηματικές συνεισφοράς άπασι τους υπηκόους και νησιώταις . Α! νή
σου και πάλιν ενεδείξαντο γενναίαν φιλοτιμίαν, και εκουσίως πολλά
47
 T

|
370

συνεισέφερον. Ως δε εγνώσθη ότι ο Σουλτάνος Αχμέτ προετίθετο να

επιπέση κατά της Κερκύρας και των λοιπών νήσων Κεφαλληνίας και
Ζακύνθου, έπεμψαν εις Κέρκυραν 3,000 στρατιώτας , και αρχηγός
όλου του δια ξηράς στρατού εν Ανατολή τον Ιωάννης Ματθίαν του
Φελτς Κόμητα Σκολεμβούργον, ου η πολεμική αριστεία και επιτη
δειότης εμαρτυρήθη υπό του μάλλον τότε διακεκριμμένου των στρα
T
ταρχών Πρίγγιπος Ευγενείου κατά τας εν Γερμανία μάχας . Ο Σκο»
λεμβούργος αφιχθείς εις Κέρκυρας, επεσκέφθη όλα τα φρούρια και
διέταξε τον γενικών προβλεπτήν των νήσων Ιωάννης Δολφίνον να ε
πιστατήση και εις άλλας αναγκαίας οχυρώσεις προστεθησομένας. Περί
τοιούτων εργασιών και παντός πολεμικού επιχειρήματος έγγραφες Ι

την εξής επιστολήν προς τον Πέτρον Καρκάνην Γερουσιαστής και Βε

νετον ιστοριογράφος και αντισυνταγματάρχης Δημήτριος ο Στρατηγός
Κερκυραίος ( 1) . « Διά την ολεθριον απώλειας του κράτους εν Πελοπον
νήσω, την επί της πτώσεως του Ναυπλίου σφαγήν , ως προς τούτοις
και διά τόσα άλλα συμβιβηκότα επί της προτέρας εκστρατείας εισή
χθη εις τους λαούς τούτους και του στρατού πανικός φόβος, δι' όν
ουδείς χαλινός και άλλη νουθεσία ηδύνατο να κατέχη αυτόν. Η ασθέ
νεια της δημοσίου δυνάμεως κατά θάλασσαν και ξηράν, η πληθύς
των υποσχέσεων, και η ισχυρά και νικηφόρος δύναμις των εχθρών,
και συν τούτοις η αβεβαιότης της υποσχομένης επικουρίας παρά των
συμμάχων έδυσκόλευον, και κατεκινδύνευον οιαδήποτε μέτρα έλαμ-:
Εάνοντο του εξής επί του πολέμου . Ενώ διηνεκώς ήσαν τοσούτο χα •
λεπαι αι ανάγκαι , αί τινες μετά γενναιοκαρδίας υποφέροντο υπό του
Εξοχωτάτου Ιππότου προβλεπτου Δολφίνου άρχιστρατήγου, προσήλ.
θεν εις Κέρκυρας και Εξοχώτατος κύριος Μαρισιαλος (στρατάρχης) Κό
μης Σκολεμβούργος κατά τον Φεβρουάριος 1716. Επειδή δε προε .
βλέπετο έκτοτε τολμηρά τις εκστρατεία , και μάλιστα η πολιορκία
Κορυφών, πρώτον ενησχολήθη αυτός να επισκοπεύση επιμελώς το
φρούριον ώς προμαχώνα της Πολιτείας και Ιταλίας . Εύρεν αυτό εις
την αθλιωτέραν κατάστασιν, ότι παραμελείτο επί πολλά έτη. Αίτιον
δε τούτου εκλαμβάνω ότι η Πολιτεία κατείχε τόσα κράτη εν τη α·

(1) Η επιστολή επιγράφεται Circa l' assedio di Corfa eseguito nell' anno 1716.
Lettera di Demetrio Stratico tenente Colonello et ajutante Generale del Si
gnor Maresciallo Con . di Scolemburg indirizzata a Sua Eccellecza. Pietro Gar
gani Senatore amplissimo e veneto istoriografo di g. ottobre 1728. Egedoon di
το πρωτότυπον εν τω εν Κερκύρα εκδοθέντι Giornale di legislazione, giurisprudenza
• letteratura νolume 11 σελ. 25 και ταύτης εποιήσαμεν μετάφρασιν ελευθέραν, ής
τεμάχια νύν παρενείρομεν διακρινόμενα δι' αστερίσκους
 _ 374

νατολή , α εχρησίμευαν ως περιφράγματα άλλων Ισχυροτέρων. Αλης

θώς μετά την επί Σολιμάνου πολιορκίαν τώ 1537 ή νήσος περιεβλή
θη οφ’ όλων των εσωτερικών τειχών, ήτοι του πρωτίστου περιβόλου.
Επισκευάσθη το παλαιόν φρούριον επί του πολέμου της Κρήτης ,
ώκοδομήθη το νέον , και μετά την αιχμαλωσίαν της Κρήτης προσ.
ετέθησαν τα εξωτερικά . Απαντα όμως δεν έτελειοποιήθησαν , τα δε
υπό του στρατηγού Βενάρδη ολίγους φρουρούς ελάμβανον ως ατελή.
Κατεπολεμούντο προς τούτοις εκ των βουνών Αβραάμ και Σωτήρος,
ώστε ουδείς ήδύνατο να αμύνηται ούτε κατά τα ενδότερα αυτών. »
« Διαγνούς ούν ως διά μιάς επόψεως, ούτως ειπείν, ο Μαρεσιάλος
τας ελλείψεις, επρότεινε προς την Α. Ε. τον στρατηγόν Δολφίνον να
οχυρωθώσι εντελέστερον τα αναγκαιούμενα, καθόσον συνεχώρoυν και
καιρός και αι προσδοκώμεναι ταλαιπωρίαι. Διότι προπαρασκευαι ήδη
εγένοντο εν Δουράκη της Ηπείρου και Ιωαννίνοις, και δρόμοι ήνοί
γοντο εν Ηπείρω, και κατεσκεύαζον πλοία αβαθή εν τω κόλπο της
Αρτης , και προσεκαλούντο εις τα όπλα οι Σχιμάνοι και Σπαίδες, εκ
ταύτης της περιχώρου , ότι ούτως ενόμιζεν η μεγάλη δύναμις να εκ
περαιώση επί το ωφελιμώτερον δι' εαυτήν τα πράγματα. Εκτός δε
τούτων ο Μαρεσιάλος ειδοποιείτο δι' επιστολής των 8 Απριλίου παρά
του πρίγγιπος Ευγενείου, ότι απεφάσισε το Διβάνιον άφεύκτως την
πολιορκίαν Κερκύρας . Συνήνεσεν ο στρατηγός Δολφίνος εις τας προ
τάσεις του Μαρισιάλου, όστις μετα ζήλου επεχειρίσθη την οχύρωσιν.
Πλήν ολίγον διήρκεσεν η εργασία, ότι μετέβη η ανωτέρα αρχή εις
τον μακαρίτης Στρατηγόν Πιζάνην, όστις κατά το σύνηθες του να εμ
πιστεύωνται οι εν τέλει επί άπειρίας πολέμων εις τας περικυκλoύσας
αυτούς ειρηνοφίλους σειρήνας , ενόμισεν αβεβαιον τήν εις Κέρκυραν επι
δρομήν των απίστων Ηλθεν ουν εν τούτοις ο μήν Ιούνιος, και ήρξατο
ή πολέμιος κίνησης κατά Κερκύρας ..
« Περί τας και του αυτού μηνός ανεφάνησαν κατά τα ακρογιά.
λια της Ηπείρου περί τις Σαγιάδας απέναντι της νήσου σκηναί
εκ δε τινος πλοίου Αγγλικού έμαθον ότι άλλο στρατόπεδον ημίν
άγνωστον εσκηνούτο εις 12 μίλια απόστασιν του φρουρίου Βουν
θρωτού. Με όλα ταύτα όμως δεν επιστεύετο άφευκτος ή προ
σβολή των Τούρκων κατά της νήσου, αλλ' ώς τέχνασμα αυτών,
όπως έχωσιν αργώς τα όπλα της πολιτείας . Ο Μαρεσιάλος όμως
επορεύθη, όπως βεβαιωθή περί του δευτέρου στρατοπέδου, διότι
το πρώτον έβλέπετο. Καί τοι δε αυτός απέβη κατά τους αγίους
Σαράντα, δεν ηδυνήθη να σκοπεύση τί, διότι δυσκόλως άνεμα
λύπτετο αυτό ως έν χαμηλών τόπω έκειτο, Επιστρέψας της και
 372

τασκοπεύσεως και Μαρεσιάλος παρότρυνε να ληφθώσι τα αναγκαία

μέτρα κατά της αναποφεύκτου πολιορκίας . Αλλά τοσούτο έδιχο
γνώμουν και ελλειπεις ήσαν αι δυνάμεις, και τα αντίπαλα μέσα
εις την απόβασιν , ώστε κατεστάλη πάσα αναγκαία διαταξις. Ηλ .
θεν ούν και ο καιρός του να εξέλθη ο μικρός στόλος ( armata
softile ), ήτις και λειανή αρμάδα τό τε ελέγετο, και ο μέγας
(χονδρός αιτηata grossa), τον αριθμόν της οποίας δύναται να κα
ταλαβης εκ του υποσυναπτομένου πίνακος. Λέγω μόνον ότι αι
δυνάμεις ημών ήσαν ολίγαι διά τας επισυμβασας τότε δεινό
τητας και ότι δυσαναλόγως απεστάλησαν εις Δαλματίαν πλήθη
Γερμανών και Ελβετών νεοσυλλέκτων, ά τινα εαν ευρίσκοντο εις
την Ανατολήν, αι χώραι της πολιτείας δεν ήθελεν τοσούτον φθά
σωσιν εις τα έσχατα, ως η Υ . Ε. θέλει ίδη . Προ ημερών τινών
συνεκροτήθη πολεμικών συμβούλιον, πως έπρεπε να διευθύνωσι τα
όπλα, εν ώ συνεφωνήθη ότι ο Μαρεσιάλος να ακολουθή την πεί
ραν του στολάρχου επ' ωφελεία του δημοσίου. Ο στολος ημών
κατέπλευσεν εις Ζάκυνθον τας 15 Ιουνίου μετά του Μαρεσιαλου ,
όπως επισκεφθή αυτήν και την Κεφαλληνίαν, και προλάβη τα
περί προφυλάξεως αυτών . »
Εν Ζακύνθω διατρίβων κατεγίνετο και στρατάρχης εις διάφορα
πολεμικά συμβούλια περί των πρακτέων. Αγνωστον όμως ήτον ει .
σέτι , εάν είχεν διαβή και εχθρικός στόλος των Ελλήσποντων , και
ήδη κατήγετο κατά το Ιόνιον πέλαγος . Εκοινολογείτο μάλιστα
ότι τα εχθρικά πληρώματα έδειλοκάρδιζον, και έλειπον ναυτικοί ,
όπως εξ ενός μεν εμφανίζονται εις τα πελάγη του Ιονίου , αφ'
ετέρου δε προφυλάττωσι τας νήσους και παραλίας της Οθωμανι
κής Αυτοκρατορίας. Αλλ' ότε το επανελθον εις Ζάκυνθον εκ της
κατασκοπεύσεως πλοίον ανήγγειλεν, ότι ήγκυροβόλει ο Καπουδάν
1λασάς Ιανουν Κόγιας εις τας νήσους Σαπιέντζας, δεινή αθυμία επέ
πισεν εις άπαντας τους Ζακυνθίου Παράδοσις δε τις διασώζεται
ότι πλοίαρχος τινός νηος Τουρκικής , νέος ών ήχμαλωτίσθη ποτέ
εν τώ κατέργω Ζακύνθου τώ πλοιαρχoυμένω υπό Καπνίσου κατά
τους παρελθόντας πολέμους, και περιποιηθείς υπ' αυτού απελύθη
2

μετ' ολίγον ( 1 ). Ενθυμούμενος δε την ευεργεσίαν αυτός έγραψεν πρός

( 1 ) Τον πλοίαρχος τούτον τον υπό της παραδόσεως συγχέουσι τινές με τον ναύαρο
χον Κόγιαν, ός δεν ήχμαλωτίσθη υπό του Καπνίσου, αλλ' υπό Νικολάου Μαβοβιτς
Σκλαβούνου τινός κατά την νήσον Ιμβρον , και επί 7 έτη δουλεύσας εν τοις κωπηλάταις
απελυτρώθη δι’ 100 φλωρίων ως λέγει ο Φεράρης εν τω ιστορικό αυ του Lib , 1 pag,
 373

τον Καπνίσης, ότι ο στόλος κινείται κατά Ζακύνθου εις ερήμωσιν,

και ότι ώφειλεν αυτός να προφυλαχθή και οι οικείοι του . Ο Καν
πνίσης εκοινολόγησε την επιστολών προς τον προβλεπτης Ζακύνθου ,
και προς άπαντας. Τότε πολλαι οικογένειαι Ζακυνθίων ανεχώρησαν
άλλαι μεν εις Βενετίαν, άλλαι δε εις Κέρκυρας, όπως διασωθώσι.
Μεταξύ δε αυτών διαμνημονεύονται και του κόμητος Λογοθέτου εις Βε
νετίαν, και η του Πέτρου Βουλγάρεως πατρός του περικλεους Ευγε
νείου εις Κέρκυρας ( Ο ) .
Κατά δε απόφασιν πολεμικού συμβουλίου γενομένου έν Ζακύνθω
και μεν μοίραρχος Κορνέρ ανήχθη εις συνάντησιν του στόλου, και δε
στρατάρχης μετά του λοιπού στόλου, επανήλθεν εις Κέρκυρας, αφού
επεσκέφθη την Πάργαν, και διέταξε τα περί φυλάξεως αυτής Τού
στόλου απομακρυνθέντος, οι σύνδικοι της νήσου συνειργάσθησαν μετά
του προβλεπτου, όπως καταληφθώσι τα παράλια της νήσου με στρα
τοσυλλέκτους, και το φρούριον έτοιμον ή εις αντίστασιν Τούτων δε
πραττομένων αφίχθη εις την νήσον πλοίον Αγγλικής σημαίας, και ε
κόμισεν αξιωματικόν τινα του Καπουδάν Πασά Κόγια, ούτος ενε
χείρισεν επιστολής του στολάρχου του προς τους συνδικους της Ζα•
κύνθου, δι' ής έδήλου ο Κόγιας πάσι τοις εγκατοίκοις τοις νήσου. »
« ότι αυτός μεν εκπλέει κατά Κερκύρας, ήν αφεύκτως θέλει υποτάς
ξη εις την ατρόμητος αυτού δύναμιν. Διό οι Ζακύνθιο: ώφειλον προς
αποφυγήν των δεινών να υποταχθώσιν αυτώ, και διά πολλών πλου
σίων δώρων προσφερομένων το Μεγάλο Σουλτάνω θα τύχωσι συγ
χωρήσεως τη συνεργεία αυτού, και διατηρήσωσι τα προνόμια της πό
λεώς των παρά του Σουλτάνου. Εις εναντίαν δε περίπτωσιν καθ' ήν
θέλει αρνηθώσι τας αιτήσεις του, διά πυρός και μαχαίρας θέλει έξο
λοθρεύσει αυτούς, και κατερημώσει τον τόπον των και ( 2). οι συνδι
κοι της νήσου απώθησαν την επιταγών , και έστρεψαν τας ελπιδας
προς τον προβλεπτην , ός συνενοηθείς μετά του Κορνέρου προέβλε
ψεν πάσαν επιφύλαξιν της νήσου . Επί τούτω διωργανίσθησαν οι
στρατοσύλλεκτοι · ετέθησαν πλοία ένοπλα μετ' ανδρών εις τα πέριξ .

37. Fn. detto capitano Bassa Ianun Cogin nalo Turco di Coron. Questo uomo
preso dal colonello de schiavoni Nicolò Mavovich , nell'isola d'Imbro nella
passata guerra, e posto al remo, visse per sette anni in quella maleveotura .
Liberatosi poi collo sborso di cento cechini, per essere inalzato dalla sorte
(com' egli sovente se lo predisse) a cotanto comando.
(1) Νικολάου Κατραμή Ιερέως ιστορικαί διασαφήσεις επί της πατρίδος Ευγενείου
τοϋ Βουλγάρεως σελ, 1 .
( 1) Ferari II, σελ . 1ΟΙ ,
.
 374

αποβατήρια της νήσου , και προσεκλήθησαν πλοία εκ του στόλου ,

ένα ασφαλίζωσι τον όρμον. Τα αυτά έπράττοντο και εν Κεφαλ .
ληνία Γράφει ο Ιστορικός Λοβέρδος ( 1 ).- Εξαφθέντος εκ νέου
του πολέμου το 1716 , πολλαί των ημετέρων οικογενειών, φο .
βούμεναι μήπως αι νήσοι του Ιονίου υποπέσωσιν εις τας χείρας
των Τούρκων , κατέφυγον εις Σικελίαν. Τα όντι και Τουρκικός στό
τος διέβη εκ Κεφαλληνίας διευθυνόμενος εις Κέρκυρας. Οι δε τότε
σύνδικοι τη συγκαταθέσει των Βενετικών αρχών της νήσου, με Υ

τέβησαν προς τον Καπουδάν Πασάν και επρόσφεραν δώρα και χα

ριτολογίας , όπως διασώσωσι την νήσον εκ παντός ολέθρου, δν ήθε.
λεν εκείνος κατ' αυτής επιφέρει. Μετά διαφόρους συσκέψεις και συ
νομιλίας , άς εποιήσαντο οι σύνδικοι πρός τόν ρηθέντα αρμυράν,
συνεφωνήθη ότι η Κεφαλληνία έμελλε να παρακολουθήση την τύ
χης και την πολέμιον κρίσιν της Κερκύρας, ής αλωθείσης οι Κε
φαλλήνες αναποφεύκτως ώφειλον να καθυποταχθώσιν εις το κρά
τος της υψηλής Πύλης. Πεισθείς ούν τούτοις ο Καπουδάν Πασάς ,
μικράς τινάς ζημίας εποιήσατο. Και προμηθευσάμενος ύδατος τον
στόλον, ανήχθη επί Κέρκυρας . » -0 στόλαρχος Πιζάνης περί τού
των πληροφορηθείς , διέταξε τον Κορνέρον να αναχθή εις Κέρκυ
ραν, ότι εκείσε θα προσβάλη ο Τούρκος . Εγραψε δε και προς τον
Φραγγίσκον Ρώμας να συντάξη στρατιωτικών τάγμα εκ 500 λε
βέντων, οί τινες μετά του ταγματάρχου τούτου Ρώμα εφέρθησαν
εις Κέρκυρας, προστεθείσης και μιάς Ζακυνθίου γαλεώτας, ή , d
πλισθείσα ιδία δαπάνη του Ρώμα παρηκολούθει τη μοίρα του
Κορνάρου ( 2). Αλλ' ο Κόγιας απάρας κατά λίβαν της Βαρβαρίας,
και προσπλέων βορείως απέφυγε τον κίνδυνον, μηδόλως συναντη
θεις παρά του Bενετικού στόλου κατά το Ιόνιον, και περιέπλευσε
τον Φανόν κατά το τραντον .
« Εν τούτοις και επανελθών εκ Ζακύνθου εις Κορυφούς Μαρεσιάλος
εύρε τον έν Κερκύρα λοον καταθλιμμένον διά τάς διαδιδομένας φή.
μας περί της βιαίου αποβάσεως των πολεμίων. Τα φρούρια εσπάνι -

( 1) Loverdo Cap. VIII .

(3) Attestato N. H. S. Andrea Pisani Capitan Generale, che Francesco Ro .
ma assunse l'impegno di unir 500 Leventi 1716 7 Aprile - Atlestato in Di
spazio Num . 100 del provveditor general dal Mar Corner a favor del co
lonello Francesco Roma che nella decorsa guerra armò a sue spese una
galeotta in servigio Pu ecc . carte 4. 1727. 11 Dicembre - indice de
documenti della nobile famiglia conti Roma, Stampato ,
 375

ζoν των απαιτουμένων πολεμοφοδίων τροφίμων, τεχνασμάτων, μας

χίμων και θαρραλαιότητος . Ανοικται ήσαν αι θύραι του εξωτερικού
περιτειχίσματος. Τα πυροβόλα κατέκειντο επί του εδάφους άνευ
κραββάτων και χρειωδών επίπλων. Τα έργα τα εξωτερικά και τα εν
δότερα ήσαν ατελή και προσβατα τοσούτον, ώστε έφιπποι έδύναντο
να διέλθωσι κατά το άκρα Περπετούας, Σκάρπωνος (κρημνου) και θύ
ρας Ραϋμόνδου, και ούτω καθ' όλον το μήκος του αντικρήμνου ( con
tra scarpa), και της διπλής τάφρου (contra fossa), και διατρέχετο
από έν εις άλλο μέρος ευκόλως , ως και άπασα η τάφρος του κυρίου
περιτειχίσματος . Διό ευθύς διέταξεν ο Μαρεσιάλος την θεραπείας
πάσης ελλείψεως. Και εν πρώτοις περιέκλεισε τας θύρας, και έφρα
ξε τας εισόδους. Υψωσε παραπήγματα , και περιέβαλε δρύφακτα
( pallicate). Εσχημάτισε διαφευκτήρια (camali ), εξέτεινε τάφρους, προ
ασφαλήσας τα λοιπά με λακώματα, διορύγματα (lossale) τριβόλους
( triboli) και άλλα τοιαύτα . Διέφραξε με βαρέλια, χώματα, ξύλα, και
επιβλήματα τα δύο άκρα της Περπετούας και Ραϋμόνδας . Ησφά
λισε με πύργια (bonetti) τάς ύψοφόρους γωνίας των εξωτερικών
τειχισμάτων" επέθεσε το πυροβολικόν επί δυνατών κραββάτων» διέ
ταξε τάς σφαίρας, βόμβας και εργαλεία και τέλος παρεσκεύασε όλα
τα αμυντικά και επιθετικά μέσα , και
« Αγγέλθη δε ότι διέπλεεν ο στόλος, ο οποίος επί τινα χρόνον
ενομίζετο εδικός μας. Αλλά μετ ' ολίγον διεκρίθη πολέμιος, προσ
πελάζων το κατά την Ιταλίαν άκρωτήριον της Υπεραγίας, ένα τρέψη
ται πρώραν κατά της νήσου . Τέλος διελύθη ή αμφιβολία παρά
τριών διασωθέντων εκ πλοίου, και αποσταλεν εις Οτραντον με επι.
στολές, κατεδίωξαν οι Τούρκοι, και έσφαξαν τους ναύτας. Τάς
5 του μηνός Ιουλίου ανεφάνη ο στόλος συγκείμενος εξ 60 νηών,
και τούτο επηύξησε την ταραχήν του πλήθους. Εντρομοι έσπευδον
να διασωθώσιν έκαστος οι εγκάτοικοι των συνοικιών Ποταμού και
των προαστείων Στρατιών, Αγίου Χαραλάμπους και Μανδουκίου ανά
εκατοστάδας, και πανοικι προσέφευγον εις τα οχυρώματα. Ούτοι
παραβιάσαντες κλείθρα, φύλακας και θύρας, εισήλθον εις το παν
λαιών φρούριον μετά του Καρεσιαλίου, προσπαθούντος να χαλινα
γωγήση την αταξίαν· διότι εν τω κινδύνω άπαντα διαταράσσον
ται και ανησυχούσιν. Επί πάσιν ο Μαρεσιάλος ανείχετο δυσαρέ
στως τάς αταξίας, ως τοσαύτη πληθύς άχρηστος ου μόνον ήθε
λεν υποφέρειν άθλιωτέρως, αλλά και προσκόπτει την άμυναν. Ο
στόλος εισπλεύσας εις το κανάλιον εκ Βουθρωτού , παρετάχθη προς
την νήσον όχι εις τακτικών γραμμών. Μοίρα δε τις εκ του αυτού
 376

Βουθρωτου ετέθη προς τον αιγιαλόν της Ππείρου . Ο θαλάσσιος

στρατηγός κατά πολεμικήν ετοιμασίαν εκ Μανδουκίου εξήλθε με
χρι του σκοπέλου του Β.δου (Πτυχίας) , ένα επισκευάση. Πολεμι·
κού δε συμβουλίου γινομένου, απεφασίσθη να αποβιβασθώσιν εις
την ξηράν άπαντες οι ναύται και μάχιμοι του μικρού στόλου .
Ο δε εξοχώτατος θαλάσσιος στρατηγός με τον στρατός του και
εφεδρείαν να επιμελώνται της αμύνης, Αλλά μετ' ου πολύ ήλ
λάγη γνώμη, και κατά συμβουλήν του Μαρεσιάλου και θαλάσσιος
στρατηγός εξήλθεν επί του στόλου, ένα συναντήση τους συμπλων
τήρας (convoglio), οί τινες περιεμένοντο με εφόδια, χρήματα και
παξιμάδια, και να κακοποιήση τους εχθρούς, εάν ηδύνατο. Eπλευ
σεν ούν κατά τας Μερλέρας, όπου περιέμενε μέχρι 6 Iουλιου
τους συμπλωτήρας και τας λοιπάς μοίρας του στόλου , και έπεμ
ψεν επίσημα προς την πρωτεύουσαν, και την Δαλματίας και Αλ
βανίαν , όπως πληροφορήση περί των διατρεχόντων. Το κίνημα
όμως τούτο σφόδρα κατέθλιψε τον λαόν Κερκύρας όστις μετα δα
κρυων το έμαθε, και ώς εγκατάλειψιν εξήγει. Και διο ευγενείς,
πτωχοί και πλούσιοι, γυναίκες και παιδες διαχωρισθέντες των
συγγενών εν τη ταραχή, επεβιβάσθησαν επί του μικρού στόλου .
Τοτε άλλοι μάλλον ωθήσθησαν εις το παλαιόν φρούριον και την
νύκτα εν τη πόλει εγένοντο άρπαγαί, πυρκαϊαι, τουφεκισμοί και
άλλοι σκανδαλώδεις θόρυβοι, οί τινες έφερον κακές συνεπείας κ .
χαλινώτους και αδιο.θώτους υπό του Μαρεσιάλου όστις αεί επη .
σχολείτο εις ασφαλειαν . »
« Επί τούτω την επαύριον και Μαρεσιάλος έστρατοπέδευσεν ολί
γα πληθη στρατου συγκειμένου εκ 1030 Γερμανών, 393 Ιτα
λών, 426 εντοπιων , και 293 Ελλήνων στρατοσυλλέκτων" το όλον
2142 , συμπεριλαμβανομένων αξιωματικών, υπαξιωματικών, σαλ .
πιγκτών , και τυμπανιστών. Αναλόγως α
Αναλόγως δε ο αριθμός των ά.
ξιοηματικών υπερεβαινε των στρατιωτών. Στρατοπεδεύσαντας αυ
τους και Μαρεσιάλος διήρεσεν εις σώματα , και προσδιώρισεν
εκάστω την στρατιωτικήν θέσιν. Ησφάλισεν ειτα τον περίβο-.
λον του τείχους δια πυροβόλων, δικών και λίθων , όπως οι ανα
6.βαζόμενοι έπι κλιμάκων πολέμιοι αποθώνται, και απορρίπτων
ται οι υπερπηδούντες . Κατεβυθισε πλοία και πασάλους κατά τον
προς την Σπηλαιαν όρμον εις σχήμα προχώματος , όπως μή προσ
ορμίζωνται εκείσε πλοία Τουρκικά. Φοβούμενοι δε μή κατασχόν
τες το Βιδον, καταπονώσει το περιβάλλον την πόλιν τείχος καν
ονοβολούντες, επέθηκεν 100 ενόπλους επ ' αυτού , όπως καίωσιν
 - 377

αδιακόπως ξύλα. Επειδή δε υποπτεύθη μη ποιήσωσιν εκεί έφοδος

οι εχθροί, επηύξησε τον αριθμός των ανδρών, και απέστειλε δύο
γαλεώτας, ένα φυλάττωσιν και αναγγείλωσιν τα κινήματα αυ
των . Ταυτοχρόνως μετήγε και επανήγε τους στρατους προς τον
περίβολον του τείχους, ίνα δρα αυτούς και εχθρός , ότε έπλησίαζον
το τείχος , και ούτως ήθελε εκλάβει μείζονα της αληθούς την πλη
θών της φοουράς , ή έμελλε να αντιταχθη κατά τας εφόδους. »
« Τας 7 ηκούσθησαν κανονοβολισμοί εις τον Τουρκικός στόλον,
και ώφθησαν κεραυνοί (rochetc), δι' ών ανηγγέλλετο η άφιξις του
Σεραστιέρου, ός ήν ανεψιός του πολεμούντος την Βιένναν επί Καί
σαρος Λεοπόλδου. Την επιούσαν παρέταξε τον στόλον και πολέμιος
εις μάχην εκ Βουθρωτού κατά την νήσον προς το Βίδον εις α
πόστασιν μεγάλην του όρους Σωτήρος και διό ηδυνήθη να εισ.
πλεύση και Βενετικός στόλος από το κανάλιον . Την δε ακόλουθον
επανελήφθησαν και πυροβολισμός και τα φεγγοβόλα, και ο ίδιος
Καπουδάν Πασάς κατεμέτρησε διά βολίδος το κανάλιον, και έγνω
εύκολον την απόβασιν περί τον Υψον και το Γουβί . Ο Μαρε.
σιάλος εντοσούτω περιέφραξε την θύραν, ίνα παρεμποδίση την εί
σοδος του αχρήστου λαού, όστις με όλα ταύτα διά δέος επε
χειρίσθη να υπερβή έκ τών διά θαλάσσης τειχών περιπλεύσας,
και να ανατρέψη τους εκεί φύλακας. Μάτην επροσπάθησε να ενώση
με τους στρατιώτας τους χωρικούς και πολίτας άνδρας αυτός
και ο εξοχώτατος Λορεδάνος τότε γενικός προβλεπτής της νήσου
Κερκύρας. Διότι, ενώ σφόδρα ενθουσιωδώς προσέφεραν την προσω »
πικήντων υπηρεσίας και λαός ούτος , άμα ήρξατο και προσβολή ,
διεσκορπίζοντο και έφευγον ως δειλοκάρδια πρόβατα . Και τινές
μέν έπλεον ένα σωθώσιν εις το βασίλειον της Νεαπόλεως , τινές
δε εις Φανόν, Παξούς και Κεφαλληνίαν, εγκαταλείποντες απρο
στάτευτον θρησκείαν, πατρίδα, περιουσίαν, και κυριάρχην. Δυνατόν
δε να δικαιολογηθώσιν, ότι γινώσκοντες τα παθήματα των Πε
λοποννησίων, και ότι επί πολλά έτη μη ιδόντες πόλεμον εις
την γήν των, δεν ήσαν ετοιμασμένοι να υποφέρωσι τα δεινά •
διότι ο άνθρωπος φύσει δειλός, με τα ίδια αυτού παθήματα
προσκτάται τόλμην, όπως αντέχη εις τους κινδύνους.
« Ο Μαρεσιαλος εντοσούτω γινώσκων ότι ο εχθρός ήθελε διά
θαλάσσης πρότερον επιχειρισθή προσβολήν , όπως διαθέση την α
πόβασιν , επιμελείτο σφόδρα και αυτός διά θαλάσσης να αντιπαρα
ταχθή, και αποκρούση τάς προσβολάς. Επί τούτου παρέθηκε κανο
στοιχίας εις τα κατά την Σπηλαίαν παράλια του Αγίου Νικολάου επί
48
 378

του δηγμένος της θαλάσσης , καταντήσας αυτάς με βαρέλια γεμάτα

χώματος, και αι οποίαι διετέλουν συνεχείς έως όπισθεν του περιβονου
Ισιδώρου, και του μεταξύ του παλαίου και νέου φρουρίου. Διεύθ»
και τας κανονοστοιχίας του προμαχώνος Σοκορνιάνου, όπως κτυπώσε
προς τον Βιδον. Οπως δε το παράλιον οχυρωθή, κατεσκεύασε περί
τας γωνίας του περιβόλου και τα παραπλευρα εντός τάφρου κρύπτρας
σκεπεστάς (caponerie) με δοκούς και πασσάλους φυλαττομένας και
προασπιζομένας υπό του πεζικού . Εξέτειναν είτα όλον το πυροβολε
κον και περιφυλάττει τον λιμένα, τόσον κατά τα τειχίσματα , α έφρου
ρουν την θάλασσαν και τον κώδωνα , τον νυν πυραναλωθέντα , όσον
και κατά το νέον φρούριον . Ολοι έκλείσθησαν οι υπόνομοι οι εκ
φέροντες τας ακαθαρσίας εις την θάλασσαν. Απαντα δε ταύτα τα
έργα εγένοντο μέχρι τών 8 Ιουνίου παντός του μαχίμου πλή
θους και του στρατού κοιμωμένου ενόπλου. Αν δε και ούτως
ώχυρώθησαν τα περί την θάλασσαν, παρεμελούντο όμως τα πρόσ.
μεσόγεια της νήσου. Και μόλον τούτο επρομηθεύθησαν όπλα και
πολεμεφόδια εις το φρούριον του Αρχαγγέλου, το οποίον είναι
περί τα άκρα της νήσου , και μόνον χρησίμου εις καταφύγιον
των νησιωτών . Τα αυτά επράχθησαν εν Βονίτσαις. Περίπολοι δε
διατρέχοντες τα περίχωρα κατεσκόπευον τός κινήσεις του εχθρού ,
και επεφύλαττον την ησυχίαν και ασφάλειαν των εγκατοίκων, και
επαγρύπνουν κατ' ενέδρας πολεμίων, και τοι δεν ηδυνήθη ο Μαρε
σιάλος να εύρη ιππείς, όπως διατρέχωσε κατά τον ποταμόν και
Γουέι, και να ειδοποιώαι τα εκεί κινήματα , Επί μείζονι δε ασφα
λεία ετέθησαν φύλακες επί των βουνών Αβρααμ και Σωτήρος και
του κρομαχώνος Βαλερίου , όπως σκοπεύωσι τας παραλίας, και επι
βλέπωσι τας επί της ξηράς τυχούσας κινήσεις των εχθρών Αυτά εί
ναι όσα παρεσκευάσθησαν κατά πρώτον υπό του Μαρεσιάλου . »
Τας 8 Ιουλίου ώφθη ο Τουρκικός στόλος κατά γραμμής. Δύω δε
πλοία αβαθή φέροντα στρατόν πρός απόβασιν και συνοδευόμενα υπό
γαλεώτων και μιάς γαλέας διευθύνοντο κατά τον Υψον μετά πεζι
κού . Τούτο μαθών ο Μαρεσιαλος παρά τινων χωρικών απέστειλεν
εκείσε εν σώμα ενόπλων Κερκυραίων αρχηγετούμενον υπό Νικολάου
Βουλγάρεως, όπως παρενοχλή τους αποβαίνοντας. Ενώ δε ο στόλαρ
γος Γιιζάνης διέτριβεν εισέτι εις Ααρλέραις , και μοίραρχος Ανδρέας
Κορνάρος παραλαβών επί του στόλου το τάγμα του Φραγκίσκου
Ρώμα , και πολλούς των εθελοντών Ζακυνθίων, οι τινες επέβαινον οδη .
γούμενοι από του Καψοκεφάλου εν τώ πλοίω καλουμένω Τρομερώ ( ),
( 1) Attestato di Andrea Pisani c. 9, 1617 che Nicolò Capsuchefalo con 38
 379

διέπλευσε το πέλαγος από Ζακύνθου έως Οτράντου , και απεφά .

σισε να αφιχθή είς βοήθειαν την κινδυνευούσης Κερκύρας. Συνενω
θέντες δε μετά του στόλου του πιζάνου , αυθημερόν προσέπλευ
σαν κατά το κανάλιον, και διερχόμενοι κατά την απέναντι μο
νήν της Υπεραγίας Κασιωπσσης, έκανονοβόλησαν ως έθος προς
σεβασμόν. Αλλ ' ο Τούρκος στόλαρχος εννοήσως ότι και Βενετικός στό
λος επλησίαζε, διέκοψε πάσαν εργασίας επί αποβάσει. Συνήγαγε
ταχέως τα πλοία, και επιβιβάσας άνδρας ανήχθη, καθ' και μέρος
διήρχοντο αι Χριστιανικαι νήες . Και τα μεν ελαφρά πλοία έπεμ
ψεν προς τον κόλπον του Βουθρωτού, όπως επιτεθώσιν εις τα
παράπλευρα των Βενετών : τες δε μεγαλητερας Σουλτάνας παρέ
ταξεν πρός τα υπέρτερα του λιμένος, όπως κατενώπιον αντιτασ
σόμενος ο στόλος, αποκλείση την διάβασιν του καναλίου. Αλλ '
επειδή αι διαταγαι καλώς δεν εξετελέσθησαν, ανέμου κατιόντος
ουρίου, ο Βενετικός στόλος επρόφθανε και διήλθε το κανάλιον»
Ούτως συνήφθη ναυμαχία περί το κανάλιον Κερκύρας. Πρώτος δε
συνεπλάκη εν τη ναυμαχία ο πλοίαρχος Φραγγίνης προϊσταμένης της
ντός του Λουδοβ κου Διεδου, και επακολουθούσης της του Κωνστάντη.
Τρομερώς ούτοι κεραυνοβόλουν τάς πολεμικές νήας. Αντιβρόντων και
αι Σουλτανικαι τα πυρεκβόλα , και η μάχη διήρκει επί 2 ώρας αμ
φοτέρωθεν, συνερχομένων άλλων επί άλλων πλοίων εις την γραμμής
της μάχης. Τα τρία Βενετικά πλοία έκανονοβόλουν ευσταθώς , ως
τρία φρούρια ολόφλογα επί της θαλασσης. Αλλ' ότε ο πλοίαρχος
Μάρκος Κορνάρος και ο Δανιήλ Δολφίνος ήλθον επί τα έμπροσθεν
με τις μεγαλητερας νίας, και παρετέθησαν μεταξύ των του Φλαγ
γίνου και των Τούρκων και ήμύνοντο μέχρι της νυκτός , έκλινεν και
νίκη υπέρ των Χριστιανών. Οι μεν Τούρκοι απεσείροντο έκ τού κα
ναλίου προς το μέρος της αποβάσεως κατά τον Ποταμόν και δε μοί
φαρχος Κορνάρος προς το παλαιόν φρούριον, εις διεύθυνσιν αξιόλογον
διά προφύλαξιν του όρμητηρίου, και ως επιτήδειον εις αναλαβών
νέου κινδύνου. Δυστυχώς όμως σφαίρα κανονίου διαπερά , φονεύει τον
πλοίαρχον Μάρκον Κορνάρον επί του πλοίου του αγίου Λαυρεντίου.
Πλήν η νίκη δεν εστέρησε των αγαθών αποτελεσμάτων αυτής τους
Χριστιανούς. Οι Βενετοί αφαιρέσαντες εκ των Οθωμανών την κυριό .

persone accesa la guerra dei 1716 s'imbarcò nella pare Terrore Veneto , e
diede mostra del suo valore combatendo bella battaglia navale verso il ca.
pale di Corfú (Carle e bolle in dalla famiglia Cansochefalo do
Zante ) . -
 380

τητα του καναλίου, ευκολύνθησαν του να εισπλεύσωσιν εν αυτώ .

Προσορμίσαντες ούν απέναντι της ακροπόλεως , ήγκυροβόλησαν, και
απεβιβασαν στρατιώτας , πολεμοφόδια , χρηματικών και τα λοιπά
χρειώδη δια τους υπέρ Κερκύρας πολεμούντας. Η επιτυχία δε αύτη
της ναυμαχίας ενεψύχωσε την φρουράν. Οι Κερκυραίοι οίτινες έκτοτε
χατεθορυβούντο, και τρομάξαντες εκ της επιθέσεως έδειλίων , και
ενεωτέριζον, επανέλαβον το πρότερον θάρρος, και την προς τον οι:
κείον ηγεμόνα αφοσίωσιν και πίστιν ( 1 ).
« Μετά την ναυμαχίαν ο στόλαρχος Ανδρέας Κορνάρος βοηθούν
μενος υπό του πνέοντος ουρίου κατά τους αγίους Σαράντα ανέμου,
προσεπέλασεν υπό το φρούριον, και εφύλαττε τα διά θαλάσσης , επι
σκευάζων τα ζημειωθέντα επί της ναυμαχίας, και ήγκυροβόλησε κα
τα το Βίδον. Τότε Τούρκός τις αιχμαλωτος ανήγγειλεν ότι 2,000
Τούρκοι απεβιβάσθησαν επί της νήσου. Ωφθη δε και ο Καπουδάν
Πασάς να πλησιάζη εις την νήσον ενθυγράμμως τα πλοία του, όπως
βοηθήται παρά των βορειοδυτικών ανέμων, οί τινες κυρίως πνέουσι
το καλοκαίριον εις το κλίμα τούτο. Τάς δε 11 εξηκολούθουν την
απόβασιν οι Τούρκοι. Ο Μαρεσιαλος επορεύθη εις το Βίδον, όπως
εκείθε κατασκοπεύση τα κινήματα, άμα δε και οχυρώση αυτό με
κανονοστοιχίαν προς άμυνας του φρουρίου . ο δε στόλος επεφύλαττε
διά θαλάσσης , και έδιδε καιρόν εις τον Μαρεσιάλεν, όπως αποκλει»
στικώς καταγίνηται εις την διά ξηράς φύλαξιν . »
« Τέλος απηντήθησαν οι συμπλωτήρες (convoglio ) τας 12 κατά
την Χειμάραν, και ο στόλαρχος διά σημείων ανήγγειλεν τω νουάρ
χω αυτών Βαλμαράνα, ότι διέτρεχε κίνδυνον, εαν εισέπλεε με α
νοικτά πανία εις Κορυφούς, ως έπαθεν εις Γαλλικός Πίνκος μετακο:
μίζων στρατιώτας , παξιμάδιoν και πολεμοφόδια . Εκόμιζον δε οι
συμπλωτήρες 80,000 φλωρία χρυσά, 1000 άνδρας, και εν μιλιό .
νιον Παξιμαδίου. Τούτους δε συνοδεύσας ο στόλαρχος Πιζάνης διά
Λευκίμνης, κατέπλευσεν εις Μανδούκης, και ενωθείς μετά του λοι
που στόλου τάς 18 περιεκύκλωσε τα παράλια τα από της Σπης
δαίας μέχρι του αγίου Νικολάου. Γαλεώται και Βεργαντίνια κατά
έκτασιν του πελάγους τεθέντα ειδοποίουν αυτόν. Τα πολεμικά πλοία
ετέθησαν ενθυγράμμως μεταξύ του Βίδου και του φρουρίου . Συ 1
νέντευξιν είτα εποιήσατο μετά του στολάρχου και Μαρεσιάλος περί
του φρουρίου, και των αναγκών αυτού. Επωφελούμενοι δε της

(8) Bolta Storia d'Italia Libro XXXVII – Ferari II 05) , 134 ,

 381

χρονοτριβής των πολεμίων από τις 9 έως τις 18 εις απόβασιν

στρατού και πολεμεφοδίων, ειργασθη νυκτός και ήμερος , τοπο
θετων κανόνια και βομβoριπτήρας καθ' όλον το μέτωπον και το
εξωτερικόν. Είτα διανείμας πυροτεχνήματα, εστρατοπέδευσε τους
Σκλαβούνους εις την τάφρον και τον ψευδοβραχίονα (Valsa bran
ga ). Διέταξε τους λοιπούς Ιταλιώτας και Γερμανούς εις διαφό
ρους εξωτερικές θέσεις , προσδιορίζων εκάστω την ιδίαν αυτού
πολεμικήν θέσιν. Διαχωρίσας δε τους αχρήστους εκ των μαχίμων
του στρατού , έθεσεν σκοπούς προς τας θύρας των δύο φρουρίων
και όλων των κεκαλυμμένων εκτός οχυρωμάτων, και υποχρέωσε
τον όχλον να μετακομίζωσι τα σκεύη του πολέμου όπου ανήκε .
Μόνον οι Εβραίοι πρόθυμοι εδείχθησαν εις την υπηρεσίαν, οι δε
Χριστιανοί βιαίως , διότι ήγανάκτουν να χρησιμεύωσιν ώς βαστά
ζοι διο ως δειλοκάρδιοι υπεξέφευγαν και έκρύπτοντο. Εποίησε
δέ καί τινά ορμητήρια πολεμικά περί τας εισαγoύσας γωνίας,
και τον κεκαλυμμένον διάδρομον, όστις ήτον ατελής. Κατασκευάς
σας , και έτερον επί της Κορακοφωλεάς. Εξέτεινε την συγκοινω»
νίαν του σφηνός κατ' εκείνην την θέσιν, ένθα κακώς εξετείνετο
δια σωρείας χωμάτων με τον Σκάρπονα και απέκλεισε με απλά
δρύφακτα (palizzata) τάς εσχατιάς της θύρας Ραϊμόνδας. Επί
δε των αναβατικών γωνιών του κεκαλυμμένου διαδρόμου κατέ »
στησε προχώματα με βαρέλια γεμάτα χώματος, δι' ών κατέκλεισε
την άκραν Περπετούας. Εξακολούθησε δε τα προς το εξωτερικών
παραπήγματα , και απέφραξεν ούτω , και περιέκλεισεν ασφαλώς
το νέον φρούριον. Υπερβολικά ίσως φανώσει και περιττά προς
ιστορίαν, όσα κατεσκευάσθησαν εις προφύλαξιν και άμυνας . Με
όσα δε και αν επροσπάθει και γενικός προβλεπτής της νήσου, ό
στις επιμελείτο να διαμοιράζωνται δικαίως και αναλόγως αι τρο
φαι εις τον στρατόν, δεν ηδυνήθη να εννοήση τίνος ένεκα το
σούτον έβράδυνον οι Τούρκοι του να ενάρξωνται τάς προσβολάς.
Τέλος δε έμαθε από τινάς χωρικούς, ότι οι Τούρκοι προς τα μέρη
της αποβάσεως ύψωσαν χώματα εις Υψον και Γουβιν, και επέ
θεσαν κανόνια, όπως προστατεύσωσι τα παράλια. όθεν απεβιβα
ζοντο, διά νά μή παρενοχλώνται υπό του ελαφρού στόλου, και
εξήγαγον κανόνια, έγδία και σκεύη , και εύκαιρονος δρόμους, όπως
εισχωρήσωσιν εις την νήσον, αναγνωρίζοντες τον τόπον δι'επι
δρομών, όπως δε έχωσι τον λαόν ευμενή οι Τούρκοι, υπέσχοντο,
ως ειώθασιν ήσυχίαν και ανοχήν αυτοίς.
• Τάς 16 πληθύς Τούρκων επροχώρησε μέχρ: Ποταμού λεηλα
 382

τούσα ζώα , και καίουσα αγρούς και οικίας. Τες 47 επέδρα»

μον πεζοί τε και ιππείς οι εχθροί, ένα κυριεύσωσι τα προτεθέντα
οχυρώματα επί των Βουνών Αβραάμ και Σωτήρος , επί των οποίων
εμάχοντο Ελληνες και Εβραίοι, διότι έκ τής κυριεύσεως αυτών
εξηρτάτο ή απώλεια, και η διάσωσις όλου του πολεμικού φρουρίου.
Αλλ' ο Σχολεμβούργος απέστειλεν εκεί προς ενίσχυσιν ένα λόχον
Σκλαβούνων, και τετρακοσίους Ελληνας. Τότε ώφθησαν καταβαί
νοντες του υψώματος των Φουρνάρων 200 ιππείς, ένα προσβάλωσε
τα νότια των Βενετών. Αλλ' ούτοι αμυνόμενος διά τακτικού πυ ·
ροβολισμού , απέκρουσαν αυτούς . Γενναιόκαρδος δε εφάνη και πρά .
ξις του εκεί πολεμούντος Ισάχ Αβδαλάχ Εβραίου , (ιστορεί ο Φε.
ράρης), ο οποίος περικυκλωθείς υπό 8 Τούρκων, ένα μεν εφό
νευσε τουφεκοβολών, άλλου δε απέκοψε την κεφαλήν, και άλλους
επλήγωσε. Τέλος βοηθηθείς υπό ενός πεντάρχου Σκλαβούνου, εσώθη
επί του βουνού πληγωμένος . Ιατρευθείς δε ειτα, εγένετο Χριστια:
νός, βαπτισθείς και επονομασθείς Ιωάννης Βαπτιστής Σοράντσης
και ακολούθως ήμείφθη παρά του ηγεμόνος με το αξίωμα λοχαγού.
« Παρά τινός τότε αιχμαλωτισθέντος έμαθον, ότι ο Σερασκιέ
ρης απεβιβασθη εις την νήσον μετά 30,000 πεζικού και ιππέων,
φέρων τα χρειώδη πολεμοφόδια και σκεύη της πολιορκίες, και ειρ ·
γαζετο εις οδοποιίας από Υψου και Γουβίου, όπως πλησιάση το
φρούριον. Τας δε 24 οι εχθροί επέδραμον εις Μαδούκιον και Γασ
τραδες. Αλλ' ηνώχλησαν αυτούς τα πλοία δια κανονοβολισμού, και
μάλιστα το παρά Μανδούκιων πλοίον του Αλμηρά Διέδου ο δε
Σερασκιέρης στρατοπέδευσεν εις Ποταμόν, και εξέτεινε το Στρατο
πεδον μέχρι Κεφαλομανδούκου, φυλάττων δι' αποσπάσματος το Γου»
βιον διά σ γκοινωνίαν κατά το ανατολικόν πέλαγος. Ανακαλύφθη και
συμμαχικός στόλος της Μελίτης , ός κατέσχεν, ίνα λάβη νερόν, κατά
τας Βενίτσας, ας εφύλαττον οι εγχώριοι δι' όπλων και εφοδίων δη»
μοσίων καθ' όλην την πολιορκίαν. Η ώθη τας 22 μετα του στό
λου, ποιησάμενος τους συνήθεις ασπασμούς . Αλλά δεν ηδυνήθημεν
να εννοήσωμεν, διατί έως τότε και Τουρκικός στόλος έχων βοηθών
άνεμος και ανωτέραν ισχύν, δεν εκτυπησε τον ημέτερον μεμονωμέ
νον και κατώτερον. Ισως εξηγηθή τούτο, ότι δια ξηράς ήθελαν να
αναγκασωσιν οι πολέμιοι την πόλιν, και είτα διά θαλάσσης να
πειραθώσι πάσης ασφαλείας. Εφθασαν την επιούσαν και αι μοίρας
του Πάπα, Ισπανίας, Γένουας και Τοσκάνης. Εν δε συμβουλίω γε:
γική απεφάσισαν άπαντες το να περιμείνωσι και τα λοιπά Ισπα:
γικά και Πορτογαλλικά , και είτε να προσβάλωσι τον εχθρό» . Οι δε
 383

Τούρκοι εξηκολούθουν διά λέμβων ενόπλων να μεταβιβάζωσιν εις

Γουβιον το λοιπόν του ιππικού και πεζικού, αμάξας φορτηγάς, ζώα,
πολεμοφόδια και τσοφάς Κατά συμβουλήν δε του Μαρεσιάλου απε
πειραθησαν οι ημέτεροι δι' ελαφρών πλοίων να κανονoβoλήσωσι και
ερημώσωσι τους εν Γουβω αποβιβαζομένους. Αλλ' ηναγκάσθησαν οι
εισχωρήσαντες να εξέλθωσι και οπισθοπλεύσωσιν υπό των κανονος οι
χίων. Ματαίως δε και όλος ο υμέτερος στόλος ηθέλησε να κανο
νoβoλήση δια κανονίων νέας εφευρέσεως την ουράν του εχθρικού
διότι στρέψαντες επιτηδείως πρώραν τα εχθρικά, ικανώς ήθελον ζη
μιώση αυτόν. Ο δε καπιτάν Πασάς , ένα ασφαλίση μάλλον την συγ:
κοινωνίας των αποβιβαζομένων κατά το σκότος της νυκτός, εξέτεινε
κατά τον Υψον την γραμμής του και εις τα πλευρά παρέθηκε τρείς
σουλτάνας ισχυράς, ένα ενισχύη τα λοιπά της γραμμής . Παρεσκευά
ζοντο δε και οι στρατοί κατά την παραλίαν, όπως απωθώσι τας
προσβολές του ελαφρού στόλου . Θέσαντες δε επί του Κεφαλομαν
δούκου επί υψωματίω χωμάτων και μεγάλα κανόνια, επείραζον τας
γαλέες και Γαλεώτσας τας μεταξύ Βίδου και φρουρίου , και δύω φορτη
γάς νήας , και την ουράν του ημετέρου στόλου. Διό απεσύρθη ο έλα
φρός στόλος , και κατέφυγε προς το κατά την Ηπειρον μέρος του
φρουρίου ότι αι σφαιροβολαι υπερέβαινον τον σκόπελον προς το Μαν
δράκιον, και έφθανον καθ' όλον τον λιμένα μέχρι του Ισιδώρου. Το
δε χιλιάρμενον έξετείνετο ευθυγράμμως εκ του Βίδου μέχρις στερεάς.
Με την αυτήν κανονοστοιχίαν του Κεφαλομανδούκου ήρχισαν να κτυ
πώσιν οι Τούρκοι και το νέον φρούριον, και αι αποτυγχάνουσαι του
σκοπού βολαι έπιπτον εις την πόλιν, και έφθανον έως εις το παλαιόν
φρούριον. Τάς 29 εισέβαλον εις Μανδούκιον. Αλλ ' ο Μαρεσιάλος ποιή
σας οδοφράγματα και τοιχόκαστρα εβίασεν αυτούς να εξέλθωσιν. Αύς
τοί δε διατρέχοντες την παρά πόδας του Αβραάμ κοιλάδα συναντή
θησαν από των Κερκυραίων, οίτινες ελάμβανον τόλμην έκτοτε . Τότε
και ο Μαρεσιάλος συνοδευόμενος υπό του στρατού Σάλα έφερεν εις
Μανδούκιον εν σώμα Γραικών ενόπλων επακολουθουμένων από τινων
τακτικών λόχων, ένα προστατεύσωσι τον αποσειρμόν αυτού. Εστειλε
και 600 Σκλαβούνους μετά αξιωματικών. Ούτοι καταβάντες εκ του
όρους Αβραάμ, κατέπεσον επί ενός σώματος Τουρκικού , προπορευομέ
νης αξίου προσθοφυλακής, ήν αφού εδέχθησαν οι Τούρκοι με φωνάς
και απειλάς, συνεπήγοντο πλείονες κατ' αυτών Αλλ' ο Μαρεειάλος
επαγαγών όλον το απόσπασμα, και ενώσας και άλλους, επέπεσεν
κατά των μαχομένων , οι τινες εξήλασαν εκείθεν, και εφονεύθησαν εξ
αυτών πολλοί , εκ δε των ημετέρων έως 6 και 7. Οι λοιποί εδόθησαν
 381

εις φιγήν , εκπλαγέντες εκ των κραυγών τοσούτου πλήθους λαού,

όστις ώς εις θέαμα εξήλθε και επόπτευε την μάχην εκ των υψωμά
των του περιβόλου. και έθεσεν τους Τούρκους εις απορίαν περί του
αριθμού και ικανότητος. Τοιούτον κίνημα του λαού ωφέλησε τους
εν τω φρουρίω , ότι εξέλαβαν οι Τούρκοι τους μαχομένους από των
τειχών πλείονας και ικανωτέρους του όντος .
Το αίσιον της πάλης ταύτης ιδών και Μαρεσιαλος, εγνώρισε το
όφελος των δύω θέσεων Αβραμίου και Σωτήρος. Επροχώρησεν ούν
τας προφυλακάς επ' αυτών, διατηρών συγκοινωνίας μετά των εν
δοτερων. Επί τούτω ωχύρωσε τα δύω υψώματα επί μεν του
Αβρααμ θέσας και κανόνια , ίνα αποκρούση τας επιδρομάς, και α
ναγκαζη διά χωμάτων να καταπολεμώσιν. Ωδόφραξε τας εισόδους
εν τώ Μανδουκίω περιοχυρώσας εκκλησίας και οίκους, και κλείσας
τας αναβάσεις των βουνών με επιβλήματα και περιφράγματα, και
κατέχωσε εν υπονόμοις , όπου έδει , βόμβας και άλλα πυρώδη. ( fo .
cale ) Τα αυτά εποίησε και επί του όρους Σωτήρος, ένθα έθηκεν
εφεδρείαν στρατού, όπως αντιπαρατάσσηται τους εχθρούς, οίτινες
ήθελον επιτεθώσι, και έστησεν επί υψώματος δύο κανόνια όπως
προστατείωσε την υπώρειαν, και πολεμώσι το πεδινόν. Δι' όλων
δε τούτων όλα τα παράλια των φρουρίων και τα διά ξηράς προς :
βαλλόμενα προεφυλάττοντο, αν και πολλοί εκ των εντός αξιωμα:
τικών της φρουράς κατέκρινον τοσαύτα έργα ως περιττά , και ότι
το εκτεθέν πυροβολικόν ήθελε ποτε κυριευθη υπό των Τουρκών,
και χρησιμεύσει εναντίον ημών. »
• Την πρώτην Αυγούστον ενεφάνησαν περιχαρακώματα των εν
χθρών κατά το Κεφαλομάνδουκον και τους πλησίον λύφους, και κα
τέβησαν εις το πεδινόν οι εχθροί εκτείνοντας παράλληλος γραμμής
περί τα δύο βουνά και δια άλλων οφειοειδών πλησιάζοντες , όπως
καθορμήσωσιν. Τούτο ευηρέστησε σφόδρα τον Μαρεσιάλον, ότι οι
Τούρκοι , ώς έλεγαν, υπεχρεώθησαν ούτω να προσβάλωσι τα βουνά.
Συμβουλίου δε γενομένου παρ' όλων των αρχηγών θαλάσσης τε και
ξηράς και του γενικού προβλεπτού της νήσου έκλιναν οι ναύαρχοι
εις τας παρατηρήσεις του Μαρεσκάλου . Διό απεβιβάσθησαν 300
εκ του ναυτικού, αλλ ' άνθρωποι ανεπιτήδειοι εις τας διά ξηράς
επιχειρήσεις. Οι Τούρκοι εξέτεινον το παράλληλον περιχαράκωμα
απο λανδουκίου μέχρι Γαστράδων, και τρίς εφόρμησαν κατά των
βουνών, α υπερασπιζον το μεν του Αβραάμ 300 Ιταλιώται, Γερ
μανοί και Σκλαβούνος, το δε του Σωτήρος 200, και 150 το του
αγίου Χαραλάμπους. Ούτοι άπαντες κατέφευγον, και ανεπαύοντο
 388

εντός σκηνών, και εντός διαδρόμων και όλων του εξωτερικού , α έγε:
μον βομβών, γρανάτων, πυραύνων, μύδρων και βαρελίων, και είχαν
ασβέστης, γρανάτας και πυρίκαυστα , και μάλιστα και Σκάρπων. Εν
γένει όμως ο στρατός δυσαρεστείτο κατά την διανομής των ζωο
τροφιών, ώς φειδωλώς ελάμβανε τροφήν και ολίγον μισθόν. Καίτος
δε ο Μαρεσιάλος επηύξησε το σιτηρέσιον , η αταξία δεν έλειπε.
Διοτι μιγάδες εκ διαφόρων εθνών άπειροπόλεμοι συνηθροίσθησαν, και
ούτοι άνευ ζήλου υπέρ του ηγεμόνος επολέμουν, εξαιρουμένων τινών
παλαιών στρατιωτών κινδυνευσάντων άλλοτε εις δεινοτέρας περι
πτώσεις και
« Εν τοσούτω έβλαπταν αρκετά αι κανονοστοιχίαι των Τούρ
κων εκ Κεφαλομανδούκου , διερχομένων των σφαιρών καθ' όλην την
πόλιν, την δεξιάν πτέρυγα του νέου φρουρίου, τον περίβολον,
την Κορακοφωλεάν, την άκραν Περπετούαν και τον Σκάρπωνα .
Επειτα τεθείσης κανονοστοιχίας επί του πλησίον του βουνού Αβραάμ
ύψους, έζημίωναν σφοδρότερον, και μάλιστα το ώτίον της ισο
πεδώσεως του Αγίου Αθανασίου, ώστε επικρατούντες, εισεχώρησαν
εις τα πλείονα του Μανδουκίου, εξ ών απεσύρθησαν οι ημέτεροι
εις τα πλησιέστερα του οχυρώματος. Ο Μαρεσιάλος έθεσε βομβoριο
πτήρας επί του όρους Αβραάμ, και απέκρουε τάς εφορμήσεις των
πολεμίων, οί τινες απεπειράθησαν και εδίωξαν τους εδικούς μας εκ
δύω ωχυρωμένων εκκλησιών. Αλλ' ο Μαρεσιάλος επέθηκεν επί του
όρους Σωτήρος δύω κανόνια , όπως απωθή το παράλληλον χαράκων
μα, και διακοσίους διά νυκτός έπεμψεν εις Αγιον Χαραλάμπης προς
επικουρίαν της εκεί έφεδρείας. Αλλ' ο Καπιτάν πασάς εξηκολούθει
αδιακόπως να μεταβιβάζη λαόν, και δεν ήθελε να κτυπήσε τον ή
μέτερον στόλον, και του ευνοείτο υπό του ανέμου, ενώ αι πολιορ
κητίκαι μηχαναι εσταίνοντο [και επλησιάζοντο εις το φρούριον. Τάς
3 Αυγούστου με ανωτέραν δύναμιν οι εχθροί με ίλας τινάς ιππι
κού, και λόχους πεζικού κατέλαβον τας Γαστράδας, Μανδούκιον και
Αγιον Χαραλάμπην. Χίλιοι δε διακόσιοι με θορυβώδεις κραυγάς και
ισχυράν ορμήν εφάρμουν εις τα δύο βουνά, και άγιον Χαραλάμ
πην . Οι Γιανίτσαροι τότε και Σπάϊδες επετέθησαν κατά Αβραάμ
και των προτεταγμένων στρατιωτικών ημετέρων σωμάτων. Οι δε
άδικοί μας δώσαντες φωτίαν εις τους υπονόμους των εμπρηστικών
υλών, απεσύροντο, προξενούντες μεγάλης ζημίαν εις τουςεχθρούς,
οί τινες απωλέσθησαν πάμπολλοι, ενώ μόνοι 60 των δικών μας
έπαθον. Ουδέν διό ήθελον ποιήση οι Τούρκοι, εάν ο μεν ναυτικός
στρατός ημών και αποβιβασθείς και οδηγούμενος υπό του συνταγμας
49
 386

τάρχου Matνου , ήθελεν είσθαι ειδημονέστεροι του διά ξηράς πολέ

μου , και του πολεμουμένου εδάφους , οι δε εδικοί μας ήθελον είσθαι
Θαρραλεώτεροι. Ούτω λοιπόν εκυριεύθησαν τα βουνά Αβραάμ και
Σωτήρος και τα άλλα αμυντήρια . Εκ τούτου έπαυσαν αι κατα•
σκοπεύσεις ημών επί του εχθρικού στρατοπέδου και επεχειρίσθη
παρά των πολεμίων η κυρία προσβολή του φρουρίου εκτανθέντος
του παραλλήλου χαρακώματος εν τω μέσω του πυρός ημών και
της κανονoβoλής. Εντοσούτω δε ο Μαρεσιαλος παρεσκεύασε τα προ
μετώπια του εξωτερικού οχυρώματος . Και δι' όπλων, λίθων και
στρατού και παντός μέσου αμύνης και επιθέσεως κατέλαβε όλας τας
περί την τάφρον γωνίας και άκρας της θύρας Ραϊμόνδας , και τα
άκρα της Περπετούας διασκάψας υπονόμους και λακώματα συγκοι
νωνούντα με τους έξω διαδρόμους. Ωπλισε και τον Σκάρπωνα (ύψωμα
τειχισμένος κατά τον άγιον Χαράλαμπον) με 200 εκλεκτούς και
διπλούς αξιωματικούς. Και διέταξε τον υποταγματάρχης του πυ.
ροβολικού Σόραν, όπως έχη έτοιμα τα χρειώδη πυροτεχνήματα,
πεπυρακτωμένας σφαίρας, γρανάτας, βόμβας , κανονοκράββατα και
έγδύα . Ητοίμασε το πυροβολικόν και τας βόμβας με τους απαι.
τουμένους σάκκους πυριτίδων, σφαιρών και λίθων" ένομίζετο γενική
προσβολή , ενθαρρυνθέντων των Τούρκων διά της κυριεύσεως των
βουνών, ώστε και παρηνώχλουν την τάφρον, οδηγούμενοι υπό μη
χανικών ξένων, και ήδη έπλησίαζον την νέαν παραλληλον πυρο
βολούντες και τουφεκοβολούντες, ήν εξέτεινον από μιάς θαλάσσης
μέχρι της άλλης , και έπλησαν αυτήν με σημαίας , όπλα και άν
δρας, ώστε σφοδρότερον προσέβαλον το τείχος . Ο Μαρεσιαλος, αφού
καθημερινώς επεσκέπτετο τα μέχρι Βασιλικής πύλης , δίδων τας αι
τουμένας διαταγάς , και εδιώρισε σταθμούς στρατιωτικούς και σκο
πιάς, επιτρέψας την επαγρύπνησιν αυτών προς ησυχίας και ασφά.
λειαν της πόλεως, προς τους δύω στρατηγούς Γέγγερ και Σάλαν,
διέταξε περιπόλους, ένα περιφέρονται εις τα διάφορα μέρη της
πόλεως , διότι οι ιδιοκτήται εκ φόβου εγκατέλειψαν τας οικίας των
γεμάτας ελαίου, οίνου και λοιπών χρειωδών, ότε κακόβουλοι τινές
κρυπτόμενοι την ημέραν εις κρύφια μέρη εξήρχοντο την νύκτα, και
κατέκλεπτoν και διήρπαζον τα τυχόντα. Διεχώρισε τον άχρη-:
στον λαόν εκ του εύχρήστου εις πολεμικά έργα, και έθεσε τους
μαχιμωτέρους εις τα κινδυνωδέστερα, τους δε αχρηστοτέρους εις
υπηρεσίας του πολέμου, και τα χρειώδη. Διακόσιοι δε Γραικοί εκ
των χωρικών ιθαγενών Κερκυραίων συνειθίσαντες εις τον πόλεμον
κατελέχθησαν μετά του στρατού, Και τινές αυτών υπηρέτουν εις
 397

το πυροβολικών, και εις τας κατασκευάς παραπηγμάτων προχω

μάτων και άλλων αμυντηρίων. Οι δε μηχανικοί ύψωσαν περικόμ
ματα (tagliata) εις τον Σκάρπωνα, όπως προφυλάττεται η έφοδος:
Εκλείσθη ή πύλη Ραϊμόνδου και επιπροσετέθησαν φύλακες εις την
Βασιλικήν, ουδενός δυνα μένου εξέρχεσθαι άνευ αδείας. Εις δε τον
εξωτερικών περίβολον μετεκομίσθη ύδωρ, το οποίον εκεί έλειπεν.
Επιπροσετέθη κερατοειδής σειρά διαφραγμάτων κατά το ύψωμα του
Αγίου Αντωνίου. Μάτην δε επροσπάθησε ο Μαρεσιάλος και ο γε
νικός προβλεπτής Λορελαν να εξέλθωσι του παλαιού φρουρίου το
άχρηστον πλήθος , ότι ουδείς αυτών ήθελεν και
» Οι πολέμιοι εντοσούτω με βουβάλια μετεκόμισαν πυροβόλα
.

επί του Αβραάμ και Σωτήρος , και έζημίωναν τους εν τη πόλει,

διά δε των κανονίων το Κεφαλομάνδουκον. Επροσπάθουν δε να
βλάπτωσι και τας δύο γαλέας , ας περιέπλεον επί φυλάξει κατά
το Μανδούκιον και τον προμαχώνα Βαλέριον, όπως οι εχθροί μή
χρησιμευθώσιν από τα εκεί τενάγη, και εισέλθωσιν εις την άκραν
Περπετούαν. Τάς δε και λυγούστου εδοκίμασεν ο στόλος ημών αλλά
νωφελώς να προσβάλη τον πολέμιον. Τας και μ μ. και Σερασκιέρης
έπεμψε κήρυκα δια λευκής σημαίας , (ότε έπαυσαν αι αμοιβαίαι
συγκρούσεις) κομίζοντα επιστολήν προς τον Μαρεσιάλον, ην ο διερ
μηνεύς εξήγησεν ώδε .
• Εγώ και έντιμος και ικανώτερος στρατηγός και αποσταλείς υπό
του μείζονος των Αυτοκρατόρων και του συνετωτάτου και ισχυρο
τάτου Μονάρχου των Οθωμανών Σουλτάνου Αχμέτ, όπως θεία αν
τιλήψει κυριεύσω την νήσον Κορυφών Και διό γνωστοποιώ υμίν τω
Αρχηγέτη του φρουρίου και τους διευθυνταϊς της φρουράς, ότι θα
κυριεύσω και ελευθερώσω από τας χείράς σας την νήσον, και θα χα
λάσω εκκλησίας και ναούς της λατρείας των ειδώλων, και θα κατα
σκευάσω μοσχέας της αληθινής θρησκείας. Ινα υπακούσω λοιπόν τας
εντολές της αληθινής πίστεώς μου και τας διαταγές του ενδοξοτέ
ρου των προφητών μας συμφώνως με εκείνας του κυριάρχου, κατέβην
εις ταύτην την νήσον με άπειρον και νικηφόρον στρατόν, όστις δια
μένη επί 20 ημέρας . Εάν λοιπόν έννοήτε το συμφέρον σας θα πει
σθήτε . Και μή θελήσητε να χυθή επί ματαίω αίμα αμφοτέρωθεν διά
τείχη φρουρίου, αλλά να παρουσιάσετε τα κλειδία και να υποτα.
χθήτε εις τους νόμους της επιεικίας ημών και δικαιοσύνης. Εάν δε
πράξητε το εναντίον, ένοχοι και αίτιοι είσθε σεις. Ιδού είμαι υποκά
τω εις τα τείχη σας και ήρχισα την προσβολήν με την θείαν βοή
θειαν. Χάρις τω θεώ ο στρατός μας είναι πολυαριθμότερος και μάλ »
 5 388

λων επρόβλεψε τα χρειώδη. Εχομεν χονδρον πυροβολικών , και περι

χαρακώματα, ώστε αδύνατον να οπισθοπορήσωμεν -Ενθυμήθητε την
.

Κρήτης. οι Οθωμανοί δυσκόλως αποσύρονται , όθεν έβαλον πόδα .

Και εάν τούτο ούτως έχη, μάταιον το να χυθή αίμα , διά να κρα.
τήτε τείχη και τόσα βουνά πετρών σωριασμένα το έν επί του άλ
λου. Αποστείλατέ μοι τα κλειδία του φρουρίου, όπως αυτά προσφέ.
ρω εις τον Αυτοκράτορα μου, και ασφαλίσω την περιουσίας και ζωήν
σας , οποτάσσων εσάς ως υπηκόους εις τον ανίκητον κυριάρχην μου .
Εάν μή παραδεχθήτε τάς προτάσεις μου, μεταχειρίζομαι τα όπλα.
Ετοιμος δε είμαι να πολεμώ. ο Μέγας Κύριός μου έπεμψε τόσα
οιλήθη πυροβόλα και πολεμοφόδια. Πώς λέγετε ότι ο στρατός σας
είναι πολυάριθμος και ισχυρός , ενώ ουδόλως επολέμησε υπό τα
τείχη τον εδικόν μας ; Οι λόγοι μου ωφελούσι προς διατήρησίν σας.
Εάν πιστεύατε το Ευαγγέλιον, καλώς έχει , άλλως θα το μετανοή
σητε , διότι με το θέλημα του Θεού και την βοήθειαν και τα θαύ
ματα του προφήτου μας, θα κυριεύσωμεν τα φρούρια με τα όπλα
μας . Απαντήσετε μοι, όπως οδηγηθώ και δίδω τους χαιρετισμούς
μου προς τους τινας ακολουθήσωσι τας καλάς μου συμβουλές.
Κορυφούς 5 Αυγούστου.
«Απεστάλησαν δε ευθύς προς τον Σερασκιέρης και διερμηνεύς και 6
διαγγελεύς του γενικού προβλεπτού λέγοντες, ότι αφού γεμίση αιμά
των και πυρός το φρούριον, αυτοί τότε αποκρίνονται. Εδέξατο με
θυμόν την απάντησιν ο Σερασκιέρης, μολονότι με άτια πολυστόλιστα
ιππεύοντας αυτούς απέπεμψεν. Ούτοι επιστρέψαντες, ανήγγειλαν, ότι
2,000 ιππείς ήσαν εις το πεδινόν μεταξύ Αβραάμ και Σωτήρος ,
και 20,000 πεζούς είχε το στρατόπεδον με όλα τα χρειώδη, και
ότι ο Σερασκιέρης έλεγεν, ότι χωρίς να μεταφέρη άλλους στρατιώ.
τας εκ των πλοίων, έδύνατο να κυριεύση τοσούτον ευτελές φρούριον,
και δειλοκάρδιον φρουράν, και ότι ώφειλον άφεύκτως να υποταχθώσι .
Δοθέντος σημείου μετ ' ολίγας ώρας, ανέλαβον τας εχθροπραξίας , και
εβομβάρδιζον την πόλιν με 4 έγδύα εκ του αγίου Χαραλάμπους,
ότε και κίνδυνον μέγαν εποίησεν βόμβα τις πεσούσα εις την θέσιν
του τάγματος όπου ήταν ο Μαρεσιάλος. »
Τας 8 καταβαντες οι πολέμιοι εκ του βουνού Αβραάμ , επέκτειναν
άλλην παράλληλος γραμμήν χαρακώματος επί 30 βήματα κατά το
πεδινών μεταξύ του βουνού και του Σκάρπωνος, αφήσαντες το νοσο
κομείον όπισθεν, και άνευ συγκοινωνίας των περιχαρακωμάτων. Ταύ .
 389

την δε επολέμουν 4 κανόνια ενώπιον της δεξιάς όψεως της ημισε .

λήνων Γριμάνου , και δύο έτερα προς την αριστεράν του Σκάρπωνος . »
« Απ’ εναντίας οι εχθροί έκανονοβόλουν εκ της κανονοστοιχίας επί
του Αβραάμ, και επρόσβαλλον τον Σκάρπωνα και την άκραν Γερ
πετούαν δι' άλλης επί του Σωτήρος κατά το μέρος των Γαστράδων,
δι' ής εκτύπoυν την Ραϊμόνδην, την οφρυν του αγίου Αθανασίου ,
Εφθανον αι σφαίραι μέχρι του παλαιού φρουρίου , κατά των οποίων
απήντων οι πολιορκούμενοι, αλλ' ολιγώτερον ζημιoύντες τους αντι
πάλους, διότι εσφαιροβόλουν κατ’ οχυρωμάτων, τα οποία ανέκτιζον
οι πολιορκούντες, και έτυροσδιόριζον τας θέσεις, ώς ηδούλοντο. Υψώ»
νοντες ακολούθως τα περιχαρακώματα μίαν ώραν πρίν δύση ο ήλιος ,
και ενισχύοντας το πυρ των έκαμνον δυνατήν ζημίαν κατά την πλα
τείαν (spianada ) και το παλαιών φρούριον. Διό και Μαρεσιάλος ως
χύρωνε κατά μάλλον τον Σκάρπωνα , καταστήσας κονοειδές τι
πύργωμα προς το αριστερός κέρας, και αυτό διεχώρισε διά σφηνο
ειδών οχυρωμάτων (Hanagtie), και συνετέλει διαφράγματα κατά
μήκος προς την ταφρον του ψευδοβραχίονος (falsa branga). Αλλ'
ατελές έμεινε το προς την όφρων του αγίου Αθανασίου . Διέσκαψε
δύο υπονόμους, και ενέθεσε εμπρηστικές ύλας εις τον ένα μετά τον
άλλον, και ορίσας τους καταλλήλους άνδρας κατά το οπλιστήριον
( piazza d'armi ) του σφηνός, και της άκρας Περπετούας, όπως υ
ποστηρίζηται και αποσυρμός των ημετέρων. Αν και ταύτα ήσαν μέσα
αμύνης πρόσκαιρα, εφοβείτο ο Μαρσιάλος εφόδους και αναβάσεις
κατά τον εξωτερικών περίβολον , όθεν έπολλαπλασίασε τας εκεί φυ»
λακάς και έφεδρείας όπως επαγρυπνώσι, συναλλαζων τα σώματα των
φυλάκων , και τας εφεδρείας , ανα 12 ώρας , όπως διατηρήται ή ενό
της, πειθαρχία και υπακοή δια της διανομής του κόπου. Κατέλαβε
και διά 50 ανδρών την Κορανοφωλεάν, διατάξας αυτούς μέχρις
εσχάτων να αμύνωνται προστατευόμενοι υπό της Περπετούας και
του Σκάρπωνος, όν ενίσχυσε πολλαπλασιάσας τους άνδρας, και μι
οθόνων αυτούς το διπλούν, ώς μάλλον εκθεμένους εις κίνδυνον . Από
δε τον Προμαχώνα Βαλέριον μέχρι του αγίου Αθανασίου 200 εγ
χώριοι έφύλαττον έχοντες σώματα επιφυλακής , όπως συντρέχωσιν
είς ανάγκην, επιπροσθείς και άλλους 200 τους μαχιμωτέρους χω
ρικούς , όπως αμύνωνται επί του ανωτέρου περιβόλου. Εντοσούτω
οι πολέμιοι επλησίαζον κατά το εξωτερικόν τα πολιορκητήρια των .
Τινές δε των ημετέρων συνεβούλευον τον Μαρεσιαλoν να παραιτηση
το εξωτερικών, και έπασχολήται μόνον αμυνόμενος διά των κυρίων
φρουρίων. Αλλ ' αυτός ήν άκαμπτος. Οι στρατιώται οι εν τω έξω
 390
T

τερικά μαχόμενοι, πάντοτε έστεκον κρατούντες τας αξίνας και το Ι

λισγάριον ανά χείρας , όπως ανορθώσι τα καταρριπτόμενα χώματα

διό έμισθούντο το διπλούν και ετρέφοντο. Πλήν δεν εδύναντο ενό 1
πλως να λαμβάνωσε το ριζιον, κρασίον, και έλαιον την μερίδα
των, διότι δεν έσυγχωρούντο να εισέρχωνται εις την πόλιν, μή.
πως απομακρυνόμενοι της θέσεως λειποτακτώσι. »
• Τάς 8 Αυγούστου οι εχθροί κατέβησαν πανδημί εκ του βουνού
Σωτήρος, και διαπερώντες τα περιχαρακώματα, κατά τας Γαστρά
δας, και κλίνοντες κατά το μοναστήριον των αναμορφωμένων
μοναχών και το νοσοκομείον της αγίας Ιουστίνης, κατά μήκος
της θαλάσσης κατέλαβον τα προς την θύραν Ραϊμόνδαν οικήματα , 1

και έκλεισαν όλα τα άκρα του φρουρίου. Αλλοι δε κατέλαβον τας 1

παρά την Βασιλικήν πύλην οικίας , και τοι διέταττεν ο Μαρεσιά .

λος τους ημετέρους νά τάς καίωσι. Φοβούμενος δε αυτός την
έφοδον, διέταξε δύο αξιωματικούς να διέρχωνται κατά κοιλίας τας
υπογείους διόδους να κατασκοπεύωσι την πλησίασιν των εχθρών.
Εφθασε δε Αγγλικών πλοίον λέγον ότι εις το κανάλιον έπλεον
ομοεθνή καράβια φέροντα εκ Βενετίας επικουρίας . Εντοσούτω, δι
πλασιάσαντες οι εχθροί τας κανονοστοιχίας επί Αβραάμ και Σω
τηρος, έζημίωνον όλα τα ανατολικά της πόλεως . Δεν έχρησίμευεν
ή ημετέρα νέωστί τεθείσα επί του Βίδου κανονοστοιχία διά την
μεγάλην απόστασιν. Λυσκόλως εμανθάνομεν τα περί Τούρκων· διότι,
και του λάθρα τινές ήρχοντο εις κατασκοπήν , δεν ηδυνάμεθα να συλ.
λάβωμεν τινά, ενώ εκηρύχθη αμοιβή 20 φλωρίων χρυσών, προς όν
τινα συλλάβη κατάσκοπον άπιστον. Απ' εναντίας οι Τούρκοι εμάν
θανον λεπτορώς τα περί ημών παρά των λειποτακτών. Εδωσε δε
ο Μαρεσιάλος γραπτές οδηγίας περί του πρακτέου, εν περιπτώσει
επιθέσεως και εφόδου γενικής, α υποπτεύετο προς τον Συνταγματάρ
χην Μούταν και τον αρχιμηχανικόν Μαϊβώνα τους φιλαττοντας τον
Σκάρπωνα . Φοβούμενος όμως μη υπογείως εργάζονται οι εχθροί
διέταξε τον λόχον των υπονομέων ( minatori) οδηγούμενον υπό
των ολλανδών Γάλετ και Γιοσδώ , όπως αντιπράττωσι εις τας 0 1
πογείους επιχειρήσεις των εχθρών. Επειδή δε η κυρία τάφρος
καταπολεμείτο εκ του Αβραάμ, ότι ουδείς εξήρχετο αβλαβής εκ
της Βασιλικής πύλης, έθεσε σειράν βαρελίων 8 γεμάτων με χώ .
ματα έως της θύρας μέχρι του κρυσφυγέτου Γριμάνου , Αλλ' ου
δεν ηδύνατο να χρησιμεύσωσιν τα προμαχώματα τα προ της
Τάφρου διότι δεν είχαν κοφίνους (gabbioni), και επρονούντο με
σάκκους λινούς, κοπρίαν και χώματα, ώστε καταπίπτοντα από
1
 591

τάς πολεμίους σφαίρας επί της γης κατέρρεον, και τα πυροβόλα

και οι πυροβολισταί μας εξετίθεντο ατκεπείς εις κίνδυνον. »
« Τας και οι επιτιθέμενοι προέφθασαν μέχρι της γραμμής των
βαρελίων της Κορακοφωλεάς, και ρίπτοντες γρανάτας, ήναψαν δυο
υπονόμους εδικούς μας, οι τινες εξετίναξαν βροχών λίθων κατά
των εχθρών. Αλλ' εξαφθέντος του πυρός αμφοτέρωθεν, εφονεύθη
σαν εκ των ημετέρων δύω αξιωματικοί και 40 στρατιώται εκ
των εδικών μας . Κανονοβολισμοί τινές εντός της πόλεως πίπτοντες
ήναψαν οικίας, αί τινες έχουσαι πληθύν ελαίου, ηδύναντο να εκ
τείνωσι την πυρκαϊάν, εάν μη επρόφθανον οι πυροσβέσται να την
σβύνωσι. Τούτο έγεινεν αίτιον να πλησιάσωσιν οι εχθροί, ώφε:
λούμενοι εκ του σκότους. Ο δε Μαρεσιάλος ανάπτων σφαίρας φως
τεινάς την νύκτα, ηνώχλει διά κανονοβολισμών. Καθ' όλας δε ταύ
τας τας συγκρούσεις και κανονοβολισμούς επί το εσωτερικών και
το εξωτερικών απαριθμούντο 80 καλοί αξιωματικοί και έως 500
φονευμένοι και πληγωμένοι εκ των ημετέρων. Τούτο επηύξανε την
θλίψιν των πολιορκουμένων, οί τινες ήμέραν παρ' ημέραν περιέμε
νον τας επικουρίας . οι εχθροί πάντοτε ήθελαν να πλησιάζωσιν ,
αν και ζημιούμενοι από τους κανονοβολισμούς μας , και να δέσωσε
πυρ εις τα βαρέλια, τα οποία ενόμιζον, ότι ήσαν γεμάτα έμ.
πρηστικών υλών , όπως ανατρέψωσι τα κανόνια και τους ημετέ
ρους πολεμούντας. Εφθασε δε 1560 ανδρών επικουρία , ών οι
500 ησθένουν, και αποβιβασθέντες ετέθησαν, όθεν έπρεπε κατά
το εξωτερικών και τον Ανατολικόν περίβολον της πόλεως προς τον
προμαχώνα Βαλέριον. Ανεπληρώθησαν και αι εν τα περιχαρακώ.
ματι καταναλωθείσαι πολεμικαί ύλαι δι' αναμίξεως καυστικών υλών
αναμεμιγμένων με άσβεστον. Ενωπλίσθη και εκεί εφεδρεία, εκάστου
στρατιώτου λαβόντος τρία τουφέκια, λόγχην, 60 φουσέκια και
βόλια. Οι μεν έχθροί εκρήξαντες υπόγειον υπόνομον πλησίον του
στρατοπέδου περί τον Αγιον Χαράλαμπον, εφόρμησαν κατά το
περιχαράκωμα, οι δε ημέτεροι εδέχθησαν αυτούς εκ του συστάδην,
ώστε φοβηθέντες εκείνοι έκρηξιν υπονόμων , απεσύρθησαν με ση
μαντικήν απώλειαν. Εξηκολούθησαν δε ούτω περιχαρακoνόμενος
μέχρι τών 18, και έφθασαν εις τον Σκάρπωνα και τα βαρέλια
της Κορακοφωλεάς και το κέρας κατά τον άγιος Αντώνιον. »
οι αρχηγοί του Βενετικού στρατού εγίνωσκον, ότι μετά χρόνον,
αφθονούντος επί του εχθρικού στρατοπέδου εκ νεοπροσθέτων ανδρών ,
και μη επερχομένης νέας αυτοίς επικουρίας, όπως ισοφαρίσωσι προς
τους αντιτασσομένους, ο Σερασκιέρης ήθελεν επιτύχει επιμόνως αν
 3 92

τιμαχόμενος εις την άλωσιν του φρουρίου. Αι καθορμήσεις των

εχθρών έπαιρομένων ενισχύοντο, και τα αμυντήρια των πολιορ
κουμένων εχαλαούντο. Εστοχάσθη λοιπόν κατάλληλον και στρατάρ :
χης να εξασθενήση, ει δυνατόν, την έπαρσιν των πολεμίων, και
να διακόψη αυτών την ορμήν, εάν εποιείτο τινά έξοδον, δι' ής
αίφνης επιπίπτων εις το στρατόπεδον, ήθελεν επιδείξει το θάρρος
των γεννα ων συμπολεμούντων. Επί τούτω το μεσονύκτιον εξήλθον
300 Γερμανοί , και 200 Ιταλιώται εκ της θύρας του Σκάρπωνος
και 400 εκ της θύρας Ραϊμόνδας και Βασιλικής. Ταυτοχρόνως
δύω σειραι γαλέων έκανονοβόλουν τοεχθρικών στρατόπεδον, η μεν
κατά το Μανδούκιον, η δε κατά τας Γαστράδας. Η πόλις, το νέον
φρούριον και ο σκόπελος του Βίδου με κανονοβαλάς και τουφε
κισμούς κατεφλόγιζον τα πέριξ. Eνόμιζον δε ότι οι Τούρκοι κτυ · /
Τύμενοι πανταχόθεν εν σκότει νυκτός , και καταπονούμενοι με τον
σούτον βροντώδη και φλογερόν πάταγον, ήθελον ταραχθώσι και
ζημιωθώσι τα μέγιστα, και ούτως επιθέμενοι αυτοίς ωφεληθώσιν.
Οι Σκλαβούνοι, επιπεσόντες με ανέκφραστον τόλμην, κατέλαβαν τους
κατεχομένους υπό των εχθρών κήπους με την σπάθην ανά χείρας ,
και απώθησαν αυτούς από τα οικεία περιχαρακώματα. Μαλιστα
καταδιώκοντες αυτούς έως εις την υπώρειαν του Αβραμίου, έδιδον
σημείον, ότι δεινή άφευκτος ζημία επέκειτο εις τον Τουρκικός στρα:
τόν. Αλλ' η τύχη εν τοιούτοις κινδύνοις αλλάζουσα φάσιν, πολ :
λάκις ποιείται τους νικητάς νικημένους , και τους νικημένους νι:
κητάς. Οι Σκλαβούνοι ενίκων, ότε ιδού οι Γερμανοί, οίτινες ήκο
λούθουν τα βήματα αυτών, υποστηρίζοντες αυτούς εις την έφοδον,
απατηθέντες εν τω σκότει. και διά τινα άλλην απαίσιoν σύμπτω
σιν ταραχθέντες, ενώ έτουφεκοβόλουν επλήγωσαν πλευρόθεν τους
Σκλαβούνους, και επέκεινα των διακοσίων ευθύς έπεσον ελεεινώς.
Οι διασωθέντες εκ του πυρός έκθαμβοι κατά την αιματοφόρον ταύ
την περίπτωσιν, κατέστειλαν ευθύς την καταδίωξιν , και εμετρίασαν
τον καταδιωγμόν των απίστων. Είτα οι μεν εν πλήρει αταξία, οι
δε εν αθυμία διά τον θάνατον των συνεταίρων απεσύρθησαν εις
το τείχη πελιδνοί και μεμψίμοιροι ως προδοθέντες, και μάλλον
βλαφθέντες εκ των φιλικών και των εχθρικών όπλων.
Η έξοδος μικρόν τι ζημιώσασα τους πολεμίους, μάλλον ενεθάρ T
δυνον εις τους εις αποτελεστικωτέραν επιχείρησιν, Την νύκτα των
17 Αυγούστου έβλέπετο κίνησις καθ' όλον τον Τουρκικός στρατόν.
Ο Σερασκιέρης διέταξε γενικήν έφοδον. Τας 18 αποβιβάσας και
άλλα ισχυρά σώματα στρατιωτών, ήθελε να επιφέρη τήν καιρία ,
 393

πληγών κατά του Χριστιανικού τούτου φρουρίου, με όλας τας δυ

νάμεις και επιθετικά μέσα μαχόμενος. Επί τούτοις όσα όπλα εί
χεν μεν εκβάλει η Ηπειρος, όσα αμυντήρια είχε μακρόθεν σωρεύ
σει η ισχύς του Σουλτάνου κατά τα παράλια του Ιονίου , όλα επί
της Κερκυραϊκής παραλίας έτοιμα ήσαν προς καταστροφής της Βε
νετικής δυνάμεως, και εξολόθρευσιν του προπυργίου τούτου της Χρι
στιανοσύνης . Ηγάλλετο επί τη ελπιζομένη νίκη και Σερασκιέρης . Εύ
φραίνοντο οι στρατιώται αυτού στοχαζόμενοι , ότι πλουσιωτέραν
λείαν εν τη πλουσιοφόρω Κερκύρα ήθελεν εύρωσιν, ής έλαχον εν
τώ Ναυπλίω. Μεταξύ λοιπόν του ζόφου της νυκτός αίφνης ακούον
ται εκ των Τουρκικών σκηνών άπειροι αλαλαγμοί και κραυγα
ανδρών . Φρικαλέως επατάγει ο κρότος των συρομένων κανονίων και
των λοιπών στρατιωτικών εργαλείων . Προς την αυγήν στήλη καπνού
εφαίνετο αναβαίνουσα τον ορίζοντα κατά το εχθρικών στρατόπεδον .
Λυσσώντα και αλαλάζοντα πλήθη καθώρμουν τα τείχη, και επέθε
τον τας κλίμακας . Οι πολιορκούμενοι εννόησαν την εφόρμησιν. Αλ
λ ' αι πρώται αυτών αντιστάσεις κατά τας πρώτας αυτών αμυντη
ρίους θέσεις δεν εξήρκεσαν . Οι ενταύθα ιστάμενοι Γερμανοί ετράπη
σαν εις φυγήν οι δε παρ' αυτοίς Ιταλιώται και Σκλαβούνοι απεσύρ
θησαν από την Περπετούαν , την Κορακοφωλεάν και τον Σκάρπωνα ,
εντός των οχυρωμάτων της πόλεως και του νέου φρουρίου. Εκ τούτου
οι εχθροί μάλλον ενθουσιώντες, και εγκαρδιούμενοι κατέστρεψαν τα
δρύφακτα , και με τάς σιμητέρας και τα γιαταγάνια διέβησαν την
τάφρον, και εκυρίευσαν το έρυμα το έμπροσθεν του κερατοειδούς
οχυρώματος του Αγίου Αθανασίου. Υψώσαντες δε χώμα επί της κο
ρυφής του κρημνού, έστησαν τριάκοντα σημαίας κατά την θύραν του
Σκάρπωνος . Εκείθεν έσπευδαν να αναβωσι τας χαμηλάς γωνίας του
φρουρίου. Κυριευθεντος ούτως έκανού τόπου παρά των αγρίων στις
φών, έστενοχωρούντο οι μαχόμενοι από την Χριστιανικής σημαίαν.
Ουδέποτε ευρέθησαν εις μεγαλήτερον κίνδυνον τα Χριστιανικά όπλα
απέναντι των Μωαμεθανών. Ηδη οι στρατιώται της Βενετίας έν
τρομοι εις την ορμητικής επίθεσιν, υπεχώρoυν. Οι αλαλαγμοί των
Βαρβάρων , οι κρότοι των τυμπάνων και σαλπίγγων, οι θόρυβοι
των εκπυρσοκροτούντων όπλων, οι κτύποι των πελέκεων, οίτινες
κατέθραυον δρύφακτα και θύρας, συνετέλουν φρικτών και αλγεινόν
το θέαμα εξάπτον αθυμίαν και τρόμον. Εις τοσούτον κινδυνώδη
περίπτωσιν δεν εκπλήττεται και στρατάρχης Σκολεμβούργος. Πρός
τάς διαταγές αυτού και υπηρεσίας προθύμως σπεύδουσιν ο αρχη
χος του επιτελείου Σάλας , ο φρούραρχος Φραγκίσκος Μόστος, και
50
 394

όλοι οι ανώτεροι αξιωματικοί. Εως και αυτός και σύνδικος της πό

λεως Κορυφών Πέτρος Βούλγαρις προηγείται τού Κερκυραϊκού λαού
μετακομίζοντας το αμυντικών υλικών, και τοποθετούντος εν κατα
λήλαις θέσεσιν. Οι εκλεκτοί αξιωματικοί θαρραλέως ρίπτονται εις
την φλόγα του πολέμου, φωνάζοντες , γενναιοκαρδoύντες, και που
δηγετούντες τα ακολουθούντα αυτούς πλήθη. Κατά διαταγήν αυ
των νέα στρατιωτικά σώματα εξ άλλων μερών του φρουρίου, α
απρόσβλητα διέμενον έως τοτε, επιφέρονται και ενισχύουσι τους
αμυνομένους. Οι Χριστιανοί ούτω γενναίως επιπίπτουσι κατά των
απίστων, και καταστέλλουσι την τόλμην των επικειμένων. Εντό
πιοι και ξένοι , άνδρες και γυναίκες , ιερείς και λαϊκοί αναλαβόν
τες διά τούτων Θάρρος, τρέχουσιν άμιλλώμενοι εις τον τόπον του
κινδύνου, κρατούντες οιαδήποτε όπλα καθείς έδραττεν εις εκείνην
την κρίσιμον ώραν του τρόμου και θαρρους . Εβλέποντο οι μεν
γενναίως κτυπούντες και καταπίπτοντες των καθορμούντων, οι δε
μετακομίζοντες και παραμυθούντες τους πληγωμένους, και άλλοι
δίδοντες εις χείρας και μεταφέροντες όπλα , πυρίτιδας, καρφία και
εμπρηστικές ύλας προς τους μαχομένους . Εως και αυτοί οι Ιουδαίοι
έρριπτον ζέον έλαιον επί των εφορμούντων . Και Ιερεύς της με τον
σταυρόν ανά χείρας ανεψύχωνεν την μαχόμενον υπέρ πίστεως και
πατρίδος , και εκτύπα κατά κεφαλής με τον εσταυρωμένον, καταν
ρώμενος τον άπιστον στρατιώτης. Αλλος δε, την αγίαν δωρεάν πε
ριφέρων , εκοινώνει των αχράντων τον λειποψυχούντα πληγωμένον
( 1 ) . Εως και αυτός και πρωτοπαπάς Σπυρίδων Βούλγαρις μεθ' όλου
του κλήρου, και ο Λατίνος επίσκοπος εδέοντο εις τας εκκλησίας,
και επεκαλούντο τον θαυματουργόν άγιον προστάτης να καταθραύση
τους Αγαρηνούς. Πάσαν πολεμικής αντιτέχνησιν, πάν πολεμικών έρ
γαλείον έχουσιν εν χεήσει οι μεγαλόψυχοι πρόμαχοι. Τα κανόνια,
τα τουφέκια, και όλα τα λοιπά πυροβόλα κατέβρεχον φλόγας πυ.
ρός επί των επιτιθεμένων. Βόμβαι, γρανάται, λίθοι, πύραυνοι, ήλοι,
σίδηροι πεπυρακτωμένοι, και μύδροι κατέρριπτον είς στρώματα επί
της γής, και εφόνευον ή απώθουν τους εφορμούντας. Το αίμα κα
τέρρεεν επί των τειχών , εσωρεύετο εις τας διόδους, και έπλημμύριζε

( 1 ) 1716 Μαρτυρεί ο στρατάρχης Σχολεμβούργος και ο γενικός προβλεπτής Λορε"

δάνος ότι ο Ιερεύς Βίκτωρ Βούλγαρης μετά καρτερίας και θρησκευτικού ζήλου εξεπλή
ρωσε τα καθήκοντα της εφημερίας του προς τους ομοθρήσκους, παρέχων θρησκευτικών
παραμυθίαν, ατρώματος ών εις τους κινδύνους (Αληθής έκθεσης περί του εν Κερκυρα
θαυματουργού λειψάνου) .
 395

τάς τάφρους. Και με όλα ταύτα στίφος επί στίφους Βαρβαρων ξε

πέπιπτεν. Ούτοι υποσκελίζοντες σώματα φονευμένων ομοεθνών, και
καταπατούντες σωρείας πληγωμένων, ατρομήτως ερρίπτοντο εις
τας φλόγας. Σφοδρότεροι επιπίπτουσι κατά των 600 μαχομένων
επί της σκεπαστής οδού. Ούτοι μη δυνάμενοι να αντισταθώσιν ,
εδόθησαν εις φυγήν , βάλλοντες πύρ εις τους υπονόμους, και σωζό
μενοι εις την κυρίαν τάφρον.
« Μάτην συναθροίζει εις τάξιν τους διεσπαρμένους O Mαρισιάλος
κατά τους διαδρόμους , και διά κανονιοβολισμών και καυστικών υλών ,
προσπαθεί να ανακυριεύση τα δρύφακτα και να απομακρύνη τους
εχθρούς. Οι Τούρκοι προχωρούντες κυριεύουσιν όλην την οφρύν του
Αγίου Αθανασίου, και ήδη αναβαίνουσι τον εξωτερικόν περίβολο»,
όπως εισέλθωσιν εις τας ενδoτέρας συγκοινωνίας . Εμάγoντo όμως
γενναίως οι ημέτεροι εκ του αντιχαρακώματος κατά των εχθρών,
οίτινες έφθασαν εις τα υποπόδια αυτού: Ο Μαρεσιάλος τρέχει ευ
θος να ανακτήση τον Σκάρπωνα, και διατάσσει να ενισχύσωσι διά
πλειόνων ανδρών ευθύς την διεφραγμένην τάφρου κατά το οχύρωμα
Σαραντάρι . Ενταύθα τρίς εφόρμησαν οι Τούρκοι και απεκρούσθησαν
μετά ζημίας μεγάλης. Περί τον προμαχώνα Γριμένου οι εκεί αν -
τιμαχόμενοι, ών προίστατο 6 Νικόλαος Βούλγαρις , κατεπώνουν τους
πολεμούντας επί του κυριευθέντος Σκάρπωνος εχθρούς . Επί κεφα
λής ουν ο Μαρεσιάλος 800 στρατιωτών δοκίμων εξέρχεται, προ
πορευομένου Καποκίνου τινός κρατούντος σταυρόν πρός εμψύχωσιν
των παρεπομένων. Διά παλινοδίας καθορμήσας, επιθέτει κλίμακας ,
και αναβάς τα τείχη του Σκάρπωνος, καταδιώκει τους εκεί μας
χομένους εχθρούς , και κατασφάζει, κρημνίζει τας ισταμένας στην
μαίας των, και κυριεύει το έρυμα. Ο λορεδάν εγκαρδιώνει τους επί
των άλλων τειχών μαχομένους των ημετέρων. Ανακυριεύεται και
οφρύς του Αγίου Αθανασίου και το αντιχαράκωμα όλον το προς την
Βασιλικήν πύλην . Πανταχόθεν αποκρούονται οι πολέμιοι , τρέπονται
εις φυγήν, και καταδιώκονται. Ούτω λοιπόν 1,200 εδικοίμας μα
χόμενοι επί των εξωτερικών περιτειχισμάτων, εσώθησαν όπισθεν
των χαρακωμάτων 12,000 εχθρούς, των οποίων έως 4,85 0. εφο
νεύθησαν, και επέκεινα των 5,000 έπληγώθησαν» Είκοσι σημαίαι
έμειναν εις τας χείρας των Χριστιανών, ών ο αριθμός των φονευ
μένων και πληγωμένων υπελογίσθη εις 500.
Την επαύριον της εφόδου , ενώ γαλήνιος διηύγαζεν ο ουρανός της
Κερκύρας, αίφνης νεφέλαι σκοτειναι μεταφέρονται εκ του ορίζον»
τος της αντικρυ Ηπείρου εις εκείνον της Κερκύρας. Διεγείρετα
 396

ορμητικός και φρικαλέος άνεμος. Θολούται και ζοφούται ο ουρανός

και ανοίγονται οι καταρράκται αυτού πίπτοντες εις ραγδαιοτάτην
βροχήν μετά βροντών, αστραπών και κεραυνών και πλημμυρούσι τα
παντα . Λαίλαψ τρομερός ενσκήπτει, και κατασυντρίβει σκηνές και
αποθήκας των εχθρών. Οι πολέμιοι ούτως ευρεθέντες εν υπαίθρω,
διάβροχοι καταφεύγουσιν εις τα πέριξ, και εις τους χάνδακας , και κατά
τας νήας. Αλλ' αυτών τα πλείονα ευρόντες καταπλημμυρισμένα , η
τεθραυσμένα, πνίγονται εισερχόμενοι. Αλλοι των απίστων δίδονται εις
φυγήν, καταρώμενοι το όνομα του αληθούς θεού. και το έδαφος της
Κερκύρας , και ήδη έχρησίμευεν εις τάφρον. Φαντάζονται εκ του φόβου
ότι καλόγηρος κρατών δάδας, και κεραυνοβολών τους καταδιώκει μέ
χρι του ναυλοχουμένου οικείου στόλου Μάτην διά δώρων και λό
γων κολακευτικών και υποσχέσεων σπεύδει ο Σερασκιέρης να με:
τριάση την δειλίαν των, και κρατήση αυτούς εις επαναληψιν νέας
επιθέσεως. Αλλ' εν τούτοις αγγέλλεται ότι εφάνη εις τα πελάγη και
Ισπανικός στόλος, έτοιμος να ειωθή μετά του Βενετικού και να κα
ταναυμαχήση τον Τουρκικόν. Ο Σερασκιέρης συλλογισθείς ότι εν πε.
ριπτώσει ήττης τούτο ήθελε διακόψη την μετακόμισιν του στρατού
και του στόλου και την διάσωσιν αυτού εις Κωνσταντινούπολιν, ώ
ρισεν ευθύς να επιβιβασθή άπας ο στρατός εις τον στόλον, και α.
ποπλεύση. Εξήκοντα κανόνια οκτώ ιγδύα βομβών, πλήθος τροφών και
πολεμοφοδίων, και 16,000 νεκρούς εγκατέλειψαν οι Οθωμανοί , οί
τινες μετά 4 5 ημερών πολέμους επιχειρήσεις και επιθέσεις κατά του
ερείσματος Κερκύρας, ανεχώρησαν και έφυγον ελεεινώς. Η διάσωσις
της Κερκύρας εκ της αλώσεως των βαρβάρων διασώζει την επαπει
λουμένην Ιταλίας και την λοιπήν Χριστιανικής Ευρώπης. Η αλαζο
νεία του Τούρκου ούτω περιεστάλη, και οι Χριστιανοί ανέλαβον τας
ελπίδας μαχόμενοι υπέρ πίστεως και πατρίδος ( Ο).
Οι Κερκυραίοι άμα εβεβαιώθησαν περί της ανελπίστου αναχωρή
σεως των Τούρκων ευθύς ομοθυμαδόν έτρεχον εις τας εκκλησίας, ένα

( 1 ) Περί πολιορκίας Κερκύρας έχομεν τας εξής εκθέσεις σωζομένας ανεκδότους εν τη

Μαρκιανή και τους αρχειοφυλακείοις της Βενετίας, και μέρος μεν τυπωθείσας ως μνη
μονεύει ο ιππότης Κικόνιας (Cicogna Saggio di bibliografia Veneziana composta
da Emanuele Antonio Cicogna ),
1. Descrizione dell'isola e ciltà di Corfù assediata dall'armi Ottomane
e felicemente sostenuta dalle Venele nell'anno 1716 .
Capuiti Andrea Vere e distinte notitie dell'assedio e liberazione di
Corcira oggi delta Corfù isola fainosa seguita in agosto dell'anno 1716
3. Notizia breve dei successi de!l'assedio di Corfú nell'1716.
 397

δοξολογήσωσι τον ύψιστον, και ευχαριστήσωσι τον θαυματουργός

προστάτης Σπυρίδωνα, ότι διά τών προς τον Θεόν δεήσεών του α .
πηλλάγησαν τής βαρβαρικής αλώσεως, και των πληγών αυτής. ο
γενικός στόλαρχος Πισάνης διέταξεν ευθύς ετήσιον εορτών και λιτά .
νευσιν του θαυματουργού λειψάνου, κατά τας 14 Αυγούστου , ημέραν
αναμνήσεως της ανατροπής των βαρβάρων. Επί τούτων ουν εξέδω
κεν την εξής απόφασιν.

Α Π Ο ΦΑΣΙΣ

Του γενικού Καπιτάνου Πισάνη

Περί της Λιτανείας της 11 Αυγούστου ,
» Επί της πολιορκίας του φρουρίου τούτου των Κορυφών ορατή
υπήρξεν η προστασία του ενδόξου Αγίου Σπυρίδωνος υπό των ισ
χυρών μεσιτεύσεων του οποίου κινηθείσα η θεία ευσπλαγχνία , ηθέ
λησε να ποήση τόσον λαμπρότερον το θαύμα , όσον καθ' ήν ώραν
ήτο μαλιστα επικείμενος ο κίνδυνος , διά απροσδοκή του ευτυχούς
μεταβολής, ήκολούθησεν ή ποθητή ελευθέρωσης του αυτού φρουρίου,
κατεσπευσμένως των πολεμίων αράντων το στρατόπεδον, και εγ
καταλιπόντων το πυροβολικόν, τα πολεμοφόδια και την αποσκευών.
Προς την ενέργειαν τοσούτου θαύματος πάσα καρδία και πάσα
διάνοια οφείλει να προσπέση προσευχομένη, και εν ταπεινότητα της
ευχαριστίας αυτής αποδίδουσα, να καταδείξη το μέγεθος άμα της
ευεργεσίας και του κοινού οφελήματος. Και επειδή εις ταύτα πρέ
πει να προστεθώσι τα αποτελέσματα δημοσίας ευλαβούς ευγνωμο
σύνης, κρίνει εύλογον η εξουσία αύτη να καθιερώση διηνεκώς επέ
τειόν τινα μνημόνευσιν της ευτυχούς εκείνης ημέρας , καθ' ην είδομεν
καταβεβλημένας τας προσπαθείας, εξηυτελισμένην την υπερηφάνειαν,
και τους βαρβάρους υπ' αυτού του φόβου αυτών τραπέντας εις
φυγήν, ότε μάλλον ήλπιζον να επιθέσωσι σκλη ον ζυγόν εις τους
λαούς τούτους και να υπερνικήσωσι φρούριον, όπερ εξασφαλίζει την
Χριστιανοσύνης και των εισβολών αυτών. Εις δόξαν λοιπόν Θεού
του Κυρίου, και εις τιμήν του Αγίου αντιλήπτορος, δυνάμει των
παρόντων και την εξουσία του ημετέρου Γενικού Καπιτανάτου απο:
φασίζεται, ότι κατά πάν έτος, την αξιομνημόνευτον ημέραν της
22 Αυγούστου Ε . Ν. δηλαδή 11 Ε Π . μέλλει να εκτίθηται το
θαυματουργόν λείψανον του αυτού Αγίου, μετά την τέλεσιν της
λειτουργίας, να φέρηται εν λιτανεία κατά την πόλιν, συνοδευόμενον
υπό του κλήρου , των δημοσίων προστατών, και των αρχών της
 LO
398 C

αυτής πόλεως, μετά της μεγίστης του λαού ακολουθίας, ένα πην .
τες επικαλώνται διηνεκείς τας αυτού ευλογίας, όπως και κατά
το μέλλον προστατεύωσι και υπερασπίζωσι κατά των επιβουλών
των απίστων την πόλιν και την νήσο ». Πρός πλειοτέραν δε λαμ
πρότητα και χαρμόσυνον εορτήν πρέπει κατά την τελετήν ταύτην
το άγιον λείψανον να χαιρετάται παρά των φρουρίων και παρά
των τυγχανόντων πλοίων , διά τών εις τας άλλα ; λιτανείας του
αυτού αγίου συνήθων πυροβολισμών, εις αθάνατον μαρτυρίαν της
ένεκα τοσούτον ευτυχούς συμβάντος δημοσίας ευγνωμοσύνης.
» Αφιέρωσεν η Εκλαμπροτάτη Γερουσία μεγάλην λαμπάδα αρ
γυράν , ίνα υπάρχη πάντοτε αναμμένη ενώπιον του Αγίου, και
προς συντήρησιν θέλει προμηθευθή παρά του Δημοσίου, από έτος
εις έτος, το απαιτούμενον έλαιον. Πρός δε τούτοις, αναγνωρίζον
τες ημείς εύλογον επίσης την εξάσκησιν έργου τινός ελεημοσύνης
προς τους πτωχούς , όπερ είναι η πράξις ή μάλλον ευπρόσδεκτος
προς τον Θεόν, θεσπίζομεν να ληφθώσι κατ' έτος, εκ του δημοσίου
ταμείου, ρεάλια εκατόν πεντήκοντα, οιουδήποτε νομίσματος, ίνα
διανεμηθώσιν εις τους πτωχούς, τόσον Λατίνους όσον Γραικούς ,
εις τους κατά την πόλιν έπαιτούντας, και εις τους μένοντας εις
τας εαυτών κατοικίας παραδιδομένου του ενός ημίσεος των χρη
μάτων τούτων εις τον περιφανέστατον κύριον Αρχιεπίσκοπον, του
δε ετέρου εις τον Παναιδεσιμώτατος Πρωτοπαπάν, ίνα ο μεν πρώ
τoς πoιήση την διανομήν εις τους πτωχούς των Λατίνων, ο δε
δεύτερος εις τους πτωχους των Γραικών , την αυτήν ημέραν της
Λιτανείας , ενώπιον των παραστατών, ίνα εφελκύσωμεν πάντοτε
μάλλον και τις ευλογίας του Υψίστου, και την μεσίτευσιν του
θαυματουργού αυτού Αγίου , υπέρ των δημοσίων όπλων , και
υπέρ της διηνεκούς διασώσεως του φρουρίου τούτου και της νήσου
υπό το κράτος της Γαληνοτάτης Πολιτείας. Των παρόντων δια»
τάττομεν την εγγραφής όπου δεί, και ιδίως εν τώ δημοσίω τούτω
Ταμείω, διά την επί παντός εκτέλεσιν . Πρός πιστοποίησιν κ. τ. λ.
« Κερκύρα τη 30 Μαρτίου 1747 έ. ν.
Ανδρέας Πισάνης, Γενικός Καπετάνος και
Ακολούθως και αυτός πιζάνης έπρόσφερεν αργυράν κανδύλην ανά
θημα του στόλου 1718 με επιγραφών. Επίσης και η Βενετική
Γερουσία διά θεσπίσματος των 25 Απριλίου 1727 επρόσφερεν άλ.
λην μεγάλην αργυράν κρατούσαν κύκλω άλλας 7 λυχνίας με επι .
 ----
399

γραφής. • Διασωθείσης της Κερκύρας υπό του Σπυρίδωνος Προ »

στατου η Βενετική Γερουσία αψις ( 1 ) Είτα ευθύς αμοίβουσα
τους αγώνας και την καρτερίαν των στρατηγών της και αξιωμα--
τικών, ετίμησε δι' ιπποτικών παρασήμων και περιδεραίων τον έκο
τακτον στόλαρχον Πιζάνην , τον μοίραρχος Κορνάρον, και τον γε
νικών προβλεπτήν των τριών νήσων Λορεδάνον . Πρός δε τον στρα
τάρχης Σκολεμβούργον ζώντα ήγε ρε ανδριάντα μαρμάρινον, επί
υψηλού στηλοβάτου έκδηλούντος τα τρόπαια, και φέροντος επι
γραφήν λατινιστι.
Maihiae Johanni comiti a Scullemburgo
Summo Terrestrium copiarum praefecto
Christianae reipublicae in Corcyrae obsidione
Fortissimo assertori, adhuc viventi
Senatus

Anno MDCCXVII.

(Μετάφρασις ).
Ματθ'α Ιωάννη κόμητα Σκολεμβούργου
Υπάτω πεζού στρατού αρχηγέτη
Χριστιανικής πολιτείας κατά πολιορκίαν Κερκύρας
Ισχυρώ προμάχω αυτώ ζώντε
Η Γερουσία .
έτει αψις. (2)
Ο Ισπανικός στόλος ακολούθως εξέπλευσεν της Κερκύρας προς
καταδίωξιν του Τουρκικού στόλου, ός αναχθείς εκ του λιμένος του
Βουθρωτού, όπου είχε προσορμήσει μετά την πολιορκίαν ηδυνήθη να
διαβη εκ των Μερλέρων, και διευθύνετο κατά την Ανατολής. Ο
Βενετικός στόλος διακωλυόμενος υπό εναντίων ανέμων δεν ηδυνήθη

( 1 ) Π μεν του Πιζάνου κανδήλα φέρει επιγραφήν Divo Spiridioni tutelari atra
que classe prodocta , Andrea Pisan . supremo duce utriusque classe prodocta es
voto anno MDCCXVII . Á SÈ Täis repouoizs ob servata Corcyra divo Spiridioni
tutelari - Senatus Venetus MDCCXVI.
(1) Τον ανδριάντα έστησεν η Γερουσία εν τω παλαιό φρουρίω, και είτα επί Αρ
μοστού Νούγεντ μετετέθη αυτός είς τήν δενδρύφυτον πλατείαν Κερκύρας,
 400

να φθάση αυτών και καταναυμαχήση όθεν έπλευσε μέχρι Ζακύνθου,

όπου έφθασε και ο Ισπανικός και ο Μελιταίος και ο Παπικός. Εν-
ταύθα έμαθαν ότι ο Τουρκικός προσωριμίζετο εις Κορώνην, ίνα προσ .
πλεύση εκ νέου εις Σαπιέντσας. Οι δε σύμμαχοι προητοιμάζοντο εις
συνάντησιν και ναυμαχίαν. Αλλά διαφωνούντες οι σύμμαχοι διε
λύθησαν έκαστος εις τα ίδια , και έμεινεν εν Ζακύνθω και Βενετικός
στόλος ο πιζάνης όμως και στόλαρχος δεν απεθαρρύνθη εκ τούτου ,
αλλ' έπι6.6άσας στρατόν νησιωτών και άλλων μισθοφόρων εις τα
πλοία ανήχθη εις Σαπιέντσας έτοιμος να ναυμαχήση. Ο Κόγιας όμως
διευθυνθείς εις Κωνσταντινούπολιν, απέφυγε την ναυμαχίαν, Εν τού
τοις ο Σκολεμβούργος επισκευάσας τα φρούρια Κερκύρας, επιπρό
σθεσεν ερύματα και περιτειχίσματα επί των βουνών.Αβραάμ και
Σωτήρος, και έκτιζε κανονοστοιχίας τινάς επί του Βίδου (ατυχίας),
εξ ών είδεν πόσον επιβλαβή υπήρξαν τα μέρη αυτά κατά των κυ
ρίων φρουρίων της νήσου καταληφθέντα υπό των Τούρκων . Μετά δι
σχιλίων ανδρών είτα ώρμησεν εις Βουθρωτόν, και ανακυριεύσας αυτό
ώχύρωσε , καταλιπών 400 φρουρούς και πολεμοφόδια έκανά . Ακο.
λούθως επέβη των πλοίων, ών έστολάρχει ο Πιζάνης. Πλεύσας δε
μέχρι Μεθώνης , και ιδών άπραγματοποίητον την υποσχεθείσαν υπό
των Ελλήνων επανάστασιν, και παράδοσιν της Μεθώνης και άλλων
Πελοποννησιακών φρουρίων, επανέκαμψεν και απέπλευσεν εις Δευ
κάδα. Μόλις δε ενταύθα ενεφανίσθη ο Σκολεμβούργος μετά των γα :
λερών, οι εν Λευκάδι Τούρκοι ετράπησαν εις φυγήν κολυμβώντες το
τεναγος , και σωζόμενοι εις την απέναντι στεραιών. Τούτο ιδόντες
οι Βενετοί απέβησαν εις την νήσον και εισήλθον αναιμωτι εις το
φρούριον Λευκάδος, και εγκατέλιπον ερείπιον οι εχθροί. Ο Μοίραρ :
χος Αορεδάν ανεκαίνισεν αυτό, και εφοδίασεν μεθ' όλων των προσ .
δεόντων. Ούτως ετελείωσεν ή τοιαύτη εκστρατεία , επανελθόντος του
στρατού και του στόλου εις Κέρκυρας ( 1716 έτη). Ο δε Σκολεμ
βούργος εις Βενετίαν μετέβη, ότε επληροφόρησε την Γερουσίαν τα
περί εκστρατείας και καταστάσεως της Κερκύρας και τα χρειώδη
αυτής ( ο ).
Αλλ' οι Τούρκοι μη καθησυχάζοντες, το έαρ του 1717 εκστρα.
τεύουσιν εις δύο σώματα , το μεν εξ Ηπηρωτών παρά τη Αρτη, το
δε εξ Αλβανών παρά τη Πρεβέζη, όπως εκείθεν διαβώσιν εις Λευ
κάδα και ανακτήσωσιν. ο πιζάνης ειδοποιηθείς, έπεμψεν εις επι

(1 ) Ferari Loi II.

 - 40

κουρίαν των εκεί νησιωτών τον ιππότην Λορελένον. Ο Δουλιέρ Σε

φασκιέρης Βονίτσης μετά 6,000 εστρατοπέδευσεν εις την απέναντι
παραλίαν , επιστήσας κανόνια και στρατιωτικές μηχανάς: Ο Βενετός
όμως στρατηγός δεν έφοβείτο εκ τοιούτου εχθρικού κινήματος , προ»
βλέπων την αταξίαν των πολεμίων . Ως τω όντι συνέβη, διότι ίπ
πείς τινές διερχόμενοι δρομέως το τεναγος, όπως αποβιβασθώσιν
εις την απέναντι γλώσσας της ξηράς της νήσου, εκεί εδέχθησαν με
άσβεστον πύρ υπό του αντιπαραταχθέντος Ταγματάρχου Φουλβίου
Φολιανού, καλώς και αναλόγως οχυρωθέντος επί της θέσεως της
καλουμένης Πύργου του Δραπάνου, και απεδιώχθησαν τραπέντες εις
φυγήν. Την δε επιούσαν, ότε επανέλαβαν την εκδρομών, εφονεύθη και
αρχηγός αυτών Δουχίρ , και διασκορπισθέντων αύθις διεματαιώθη και
επιχείρησης των βαρβάρων καιά Λευκάδος. Τα οχυρώματα της Κερ
κύρας εν τοσούτω επί το μάλλον προήγοντο. και εξωτερικά τινά
ερύματα και δίοδοι συγκοινωνίας, διερχόμεναι υπογείως κατά τα πε
δινά μεταξύ των οικοδομουμένων φρουρίων, επί των δύο βουνών
κατεσκευάζοντο ο Σκάρπων καθίστατο αποκρημνότερος, και εν τω
Βίδα ψώθη οχύρωμα. Εκανονίσθη η φρουρά με στρατιώτας Iτας
λούς και Σκλαβούνους ως μάλλον πειθηνίους και ευαγώγους τη στρα
τιωτική τάξει, τους δε Γερμανούς μετήγαγον εις Δαλματίαν. Επα
νήλθεν εις Κέρκυρας και Σχολεμβούργος, και κατά διαταγήν της Γε
ρουσίας έπεμψεν προς καταδίωξιν του εχθρού τον στόλον εις το Αρ
χιπέλαγος , συγκείμενον υπό 27 νηών μακρών και 10,000 επι
βατών, ών έστελάρχει ο Φλαγγίνης αντικαταστήσας τον μοίραρχον
Κορνέρον ( Ο). Τούτοις παρείποντο τα πέντε κάτεργα των τριών
νηών , εν μέν τω Κερκυραίω κατεργοκύρου τεθέντος Νικολάου Θεο
τόκη, εν δε τώ Ζακυνθίω του Ρώμα, ενωθέντων και πολλών χα
λέων, αί τινες ωπλίσθησαν υπό των ευπατριδών της νήσου του το
Καψοκεφάλου μετά του υιού Φραγγίσκου και πολλών ανδρών και
ενός ιερέως επιβάντων εις το πλείον Υγείας (9). Επέκεινα δε
των 2,600 ναυτών εκ των νήσων συλλεχθέντος υπό του Φλαγε
γίνου ενίσχυσαν τα πληρώματα του στόλου .
Εκπλεύσας ούν εκ Κερκύρας ο Φλαγγίνης με δύο πυρπολικά ,

( 1) Perari III. 176.

lo) Attestato di Audrea Pisani 1717- Atlestato in dispazio numero soo del
proveditor general da mar Correr a favor del collonelo Francesco Roma,
che nella decorsa guerra armò a sue spese una galeota in servigio ( publice
a carte 4-0ρα και προλαβόντως,
51
 402

τρείς Χορβέτας, και άλλας ολκάδας αγoύσας τα προζωάρκια και

εφόδια της στρατιάς, αφίχθη εις Ζάκυνθον, και διήρεσε τον στολών
εις τρείς μοίρας. Επειδή δε διέτρεχε φήμη ότι ο Τουρκικός στό
λος ήθελεν επιπλεύσει κατά Βουθρωτού, και πιζάνης ός έως τότε
περιέμενεν εν Κερκύρα τους συμμάχους, απέστειλε τον στρατηγός
Σάλαν, όπως τελειοποιήση τα οχυρωματικά έργα του επαπειλου
μένου τούτου μέρους. Ο δε Φλαγγίνης διαπλεύσας τον Καβοδό
ρον (Καφηρέα), έμαθεν ότι ο Τουρκικός στόλος ηγκυροβόλει εισ
έτι εις το στόμιον της Κωνσταντινουπόλεως, και διο ο Φλαγ
γίνης διευθύνθη εις τα εκείρε. Αλλ' ο εχθρικός στολαρχούμενος από
του Καπουδάν Πασά 16ραΐμου εξ Αλέπου, συναντήθη τας 3 Ιου
νίου περί τα Δαρδανέλιά με τον Βενετικόν. Αντιπραχθέντες δε
αμφοτέρωθεν έκανονοβόλουν . Ο μεν Τουρκικός έκανώς έζημιώθη , και
δε Βενετικός μόνον εφθάρη περί τα εξάρτυα, και έως 200 εφο
γεύθησαν και έως 500 επληγώθησαν, μεθ' ών και ο Καψοκέφα :
λος εστερήθη της χειρός . Την επιούσαν ανανεωθείσης της ναυμα.
χίας περί την νήσον Λήμνον, έτρεψαν τα Τουρκικά εις φυγήν μετά
μεγάλης ζημίας και έλαβον τον πλούν κατά το ακρωτήριον του
Αθωνος. Καταδιώκων δε ο Βενετικός αυτά , τας 16 Ιουνίου προσ •
έφερεν νέαν αιματηράν ναυμαχίαν. Επί δύο ώρας φρικτώς αντε
μάχοντο' τρείς Τουρκικαι νήες κατεβυθίσθησαν, και του Καπουδάν
πασά κατεύθραύσθη, και η Βενετική ναυαρχίς αφιστιώθη . Ενώ δε
ο Φλαγγίνης διεύθυνε τα σημεία , όπως τα πλοία επιπέσωσι κατά
των εχθρικών τεθέντων ήδη εις αταξίαν και απώλειαν, πληγό
νεται θανατηφόρως, και όμως επί του καταστρώματος θέλει να
διατηρή την διεύθυνσιν, και να παρακελεύη μέχρι τελευταίας α
ναπνοής. Ο θάνατος επέρχεται αυτό, και δίδει μέσον διαφυγής
προς τους εχθρούς. Ο Αντώνιος Βενούσης και επιτραπείς παρ ' αυτού
την διεύθυνσιν δεν δύναται να φέρη πανολεθρίαν εις τον εν τρόμο
αταξία και διαφθορά τραπέντα εχθρικός στόλον, και σωθέντα εις
τον λιμένα της Λήμνου. Αλλ' ο Πιζάνης λαβών τα συμμαχικά,
επανελθόντων εις Κέρκυραν των συμμαχικών εξ Ιταλίας και Πορ :
τογαλλίας πλοίων, ανήχθη εις Ζάκυνθον. Ενταύθα μαθόντες τας
νίκας του Φλαγγίνου , ευθύς ομοθυμαδόν συνέπλευσαν προς ενίσ
χυσιν του Βενετικού, δν συνήντησαν περί το ακρωτήριον Ματαπάν
(Ταίναρον). Ο πιζάνης εφοδιασθείς εκ Μάνης ζωοτροφιών και ύδα
τος, ανήχθη αύθις, μαθών ότι ο Τουρκικός στόλος προσώρμισεν
εις τα Ελαφοννήσια. Συναντήσας δε αυτόν περί το πέλαγος των
Κυθήρων , συνήψε ναυμαχίαν προς αυτούς τας 19 Ιουλίου. Οι λε
 403

βέντες Ελληνες κατέκαυσαν τα Τουρκικά με τα πυρπολικά. Ως

βουνά πυρίπνοα εξερχόμενα εκ του πελάγους εφαίνοντο αι νήες
αι κατακαιόμεναι των εχθρών εν τω πελάγει. Η αντίστασης και
και επιμονή αμφοτέρων ήτον απερίγραπτος, οι νησιώται ημών ηγων
νίζοντο φιλοτίμως επί του καταστρώματος ως γράφει ο Φεράρης .
Εκδίκησιν πνέοντες ένεκα όσων έπαθον εις τας οικείας νήσους υπό
των Βαρβάρων και λογιζόμενοι ότι άφευκτως ήθελεν διακινδυνεύ
σειν και περιουσία και η ζωή των συμπολιτών, εάν οι Τούρκοι
νικώντες εν τη ναυμαχία επανήρχοντο εις καταστροφής των νη
σων , εμάχοντο γενναίως κατά των εχθρών της πίστεως και της
πατρίδος. Τέλος επί 8 ώρας διαρκέσασα η ναυμαχία διελύθη , των
μεν εκ των Τουρκικών ναών απολεσθεισών, των δε μετά σφο:
δράς ζημίας τραπεισών εις άτακτον φυγήν. ο δε πιζάνης βια
ζόμενος οπ ’ εναντίου ανέμου απομονώθη του λοιπού στόλου, και
μετά και ημέρας ευρέθη απέναντι των Στροφάδων ένθα απεβ:βά
σθη μετά τινων αξιωματικών προς επίσκεψιν της ενταύθα μο
νής, εν ή διετηρείτο το λείψανον του Αγίου Διονυσίου Επισκό
που Αιγίνης του εκ της Ζακυνθίου οικογενείας Συγούρου κατα
γομένου,
Δύο δε ημέρας μετά την απόπλευσιν του πιζάνου εκ Στρο
φάδων δύο γαλέαι Τουρκικαί προσώρμισαν περί το νησί δριον. Εξ
αυτών πληθύς Βαρβάρων οδηγουμένη υπό τινος αιμοδίψου Μούστου
εφώρμησεν εις την ενταύθα μονήν του Παντοκράτορος. Επέπεσαν
ούτοι κατά των καλογήρων, οι τινες φοβούμενοι την διάβασιν του
στόλου των απίστων, είχαν κρύψειν εις δύο σπήλαια όλα τα πο
λύτιμα της μονής, τας ιεράς εικόνας και το άγιον λείψανον. Συλ
λαβόντες δε τον ηγούμενος και τους λοιπούς πατέρας, τους μεν
έσφαξαν , τους δε εφόνευσαν, τους δε εβασάνισαν έως εμαρτύρη
σαν τα κεκρυμμένα. Είτα λαβόντες τα ιερά σκεύη και εικόνας
επεβιβασαν εις τα πλοία των, και αφού κατέκοψαν τους δύο βρα
χίονας και τον ένα πόδα του αγίου, ανεχώρησαν. Δύο δε μόνοι
καλόγηροι σωθέντες εκ της σφαγής εις έν σπήλαιον, ιδόντες μετά
τινάς ημέρας μακρόθεν κορβέταν τινά Βενετικήν διαπλέουσαν εποίη
σαν σημεία. Και οι εξ αυτής διά λέμβου μεταβιβασθέντες εις την
νήσον, είδον την καταστροφήν . Ελαβον μεθ' εαυτών αυτούς και το
Ιερόν λείψανον και αναγόμενοι εις Κέρκυραν προς συνάντησιν του
στόλου , προσέσχον εις Ζάκυνθον, όπου απεβίβασαν τους καλογή
ρους και τα ιερά όσα περιεσώθησαν. Ευθύς κοινοποιηθείσης της
αφίξεως του λειψάνου εις την νήσον, ο Πρωτοπαπάς μετά του
 404

κλήρου, οι συνδικοι της πόλεως, και ο προβλεπτης της νήσο πο

ρευθέντες εις τον λιμένα παρέλαβον το ιερόν λείψανον, το έφεραν
εις τον ναόν του αγίου Νικολάου, την επισκοπής Ζακύνθου. Είτε
λιτανεύσαντες καθ ' όλην την χώραν μετά κατανύξεως κατέθεσαν
ώσαύτως εν τη επισκοπή . Εκτοτε η κοινότης Ζακύνθου εψήφισεν,
όπως διαμείνη το ιερόν λείψανον εν τη νήσω, διακηρύξασα τον
άγιον Προστάτην , και κατετέθη εν επωνύμω ναώ τω ευθύς οι
κοδομηθέντι κατά την παραλίαν της άμμου επί οικοπέδου τινός
ανήκοντος τη μονή των Στροφάδων. Το δε ιερόν λείψανον μέχρι
της εκπαιρεώσεως της οικοδομής εναπετέθη εις τον ναόν της Πα
ναγίας του Καλλιτέρου μετοχίου και αυτού των Στροφάδων ένθα
διέμεινε επί τρία έτη. (1)
Μετά την περί το πέλαγος Κυθήρων ναυμαχίαν και πιζάνης επέ
στρεψεν εις Ζάκυνθον , ένθα συνήγοντο και τα λοιπά πλοία. Τότε
διεδόθη ψευδής φήμη ότι ο Τουρκικός στόλος καταναυμαχήσας Βε
νετικήν τινά μοίραν, επέπλεε κατά της νήσου Λευκάδος, και ότι
διαπλέων έκείσε έμελλε να καταστρέψη Ζάκυνθον και Κεφαλλη.
νίαν. Κατά δε τον ποταμόν της Γαστούνης συνεσωρεύοντο τα πλήθη
του Σερασκιέρου, όπως δι' ολκάδων εκείθεν μεταβιβασθώσιν εις Ζά
κυνθον. Διά ταύτα και πιζάνης προέλαβε άπαντα τα κατάλληλα
μέτρα, θέτων φύλακας εις τας παραλίας Ζακύνθου και Κεφαλ
ληνίας, ετοιμάσας τα κανόνια , και στήσας κανονοστοιχίας τινάς
περί τον όρμον. Προσεκάλει δε και τον στρατάρχην Σχολεμβούρ
χον, όπως εκ Κερκύρας προφθάση μετά των γαλέων εις Λευκάδα,
και διασώση της επιδρομής. Εν τούτοις έβεβαιούντο ότι έν Βελιγρα
δίω κατατροπωθέντες οι Τούρκοι υπό των Αυτοκρατορικών και των
άλλων συμμάχων χριστιανών, ανέβαλλον το κατά των νήσων σχέ
διον. Αλλ' ο Πιζάνης έσυλλογίζετο ότι ο μεν Καπουδάν Πασάς γι
νώσκων την εκ των προηγηθεισών ναυμαχιών βλάβην των Βενετι
κών πλοίων, έδύνατο να στρέψη κατά Κερκύρας και επιτεθή . Απο
συρομένου δε του Βενετικού στόλου εις Κέρκυραν αυτός πάλιν εδύ
νατο να επιπέση εις τάς μεσημβρινές των νήσων Ζακύνθου και Κε

(1) ο Φεράρης εν σελίδα 203 λέγει ότι το λείψανον του Αγίου Διονυσίου Συγούρου
με τεκομίσθη εις Κέρκυρας . Αλλά φυλλάδιον της ακολουθίας του αγίου Διονυσίου της
κατά την μετακομιδήν τών 17 Αυγούστου ψαλλομένης διηγείται εν τω συναξαρία ότι
αμέσως αφίχθησαν αι δύο κορβέται εις Ζάκυνθον, και μετεκόμισαν το λείψανον. Τα
αυτά pαρτυρεί και το ημερολόγιον το περισωθέν παρά Διονυσίω Βαρβιάνη ακολούθω
ιστορίας υπό Σέρρα,
 405

φαλληνίας, και αφεύκτως ούτω θα κακοποιήση αυτάς μη τεθειμένας

πλέον εις ασφάλειαν διά την μεταξύ αυτών και Κερκύρας απόστασιν ,
έν ή ήθελε προσορμίζειν ο στόλος ανενέργητος. Διά ταύτα πρότεινεν
εν πολεμικών συμβουλίω να προσορμίζη μετά του στόλου εν τώ λιμένι
Κεφαλληνίας της Νάξου, εκεί διαπλέων το Ιόνιον, αποκωλύη τάς
κινήσεις του στόλου κατά των νήσων. Της προτάσεως όμως αυτού
μή έγκριθείσης παρά των άλλων μοιράρχων, έπλευσεν εις Κέρκυρας ,
όπου ηνώθη μετά του μεγάλου στόλου. Οι Τούρκοι όμως έν τη στε
ρεά Ελλάδι εφήμιζον πανταχού, ότι ο Βενετικός στόλος κατενικήθη ,
και διεσκορπίσθη υπό τρικυμίας. Διό πάλιν ετοιμάζοντο να επιτε»
θώσι κατά Ζακύνθου και Κεφαλληνίας. Ο Πιζάνης ούν έπλευσεν εκ
νέου εις Ζάκυνθον, και ενταύθα έμαθεν ότι ο Τουρκικός στόλος και
προσορμιζόμενος τη Κορώνη απέπλευσεν εις Δαρδανέλια μετά την
παρά Βελγραδίω ήτταν. Bουλόμενος δε ο Βενετικός στόλαρχος να
πράξη το μέγα πριν επιστρέψη ανωφελώς, απεφάσισε να επιχειρισθή
την ανακυρίευσιν Βονίτζης και Πρεβέζης, ήτις ένομίζετο ή κλείς της
επιφυλάξεως Λευκάδος. Επί τούτω διέταξε τον μοίραρχον Διέδον να
περιπλέη κατά τας Αλικας Ζακύνθου , όπως παρατηρή τα κινήματα
του εχθρού. Αυτός δε μετά του Στρατάρχου Σκολεμβούργου άγοντος
6000 στρατού και τον στρατηγόν Ρώσσης και Σάλαν, και τους αρ
χηγούς του επιτελείου Κωστάντης και Μαρτενόρων, τας 8 Οκτωβρίου
αφίχθη εις την Ακαρνανίαν. Τότε έφθασαν και πολλοί Ζακύνθιος
και Κεφαλλήνες εδώ . Τριακόσιοι δε Δαλμάται μετά των συστρα
τευόντων Ελληνων απεβιβάσθησαν εις Πρέβεζαν, και διήγειραν τα.
φρον, όπως επικαλύπτωνται. Ακολούθως εξήλθεν και ο λοιπός ερα
τος μετά των άλλων στρατηγών. Ο Σκολεμβούργος διέταξε λό
χους Ιταλιωτών και Ελλήνων, όπως καταλάβωσι τον λόφον του
Μεχμέτ. Αλλ' οι Τούρκοι ποιήσαντες έφοδον ορμητικήν, επέπεσαν
των επιχειριζομένων την κατάληψιν. Τρομάξαντες οι Ελληνες οι
επί την παραλίαν τοποθετειμένοι έφυγαν, και απεδιώχθησαν οι λοια
ποι, πολλοί φονευθέντες και πληγωθέντες. Εντοσούτω ο Σχολεμο
βούργος δεν απεθαρρύνθη, αλλά μάλιστα διέταξε την διά παραλ .
λήλων χαρακωμάτων προςέλασιν, και διά κανονιοβολισμού . Οι Τούρ
κοι ολίγοι και στερούμενοι εφοδίων επρότειναν παράδοσιν του φρου
ρίου, και το να εξέλθωσι όπόσπoυδοι. Οι Βενετοί όμως αντεπρό
τειναν ότι, εάν βούλωνται, οφείλουσι αυτοί μεν να παραδοθώσιν
εις την διάκρισίν των, ο δε Πασάς της Πρεβέζης να διατάξη τον
υφ' εαυτόν της Βονίτζης να εξέλθη εκείθεν. Οι Τούρκοι φοβούμενοι
μη αποδοθώσιν αυτοίς, οία έπραξαν πρότερον επί των Πελοποννη :
 406

σίων φρουρών, ότι παραβίασαν την πίστιν, τάς 9 ώρας της νυκ
τος ένοπλοι εξήρχοντο λάθρα και σιγαλώς διαβαίνοντες εκ του
μέσου λόχων τινών Δαλματών προς την παραλίαν, και ήνοιξαν ο
δόν προς Αρταν . Συναισθανθέντες τούτο μετ' ολίγον οι Βενετοί επέ
πεσαν αυτοίς, και σφάζοντες τους απαντωμένους εισήλασαν εις το
φρούριον, όπου εύρον 30 κανόνια και πολλά σκεύη ( 5 ).
Αμα έπεσεν ούτως ή Πρέβεζα, ο πιζάνης διεύθυνε τον στρατόν
εις Βόνιτσαν, έγραψε προς τον Διέδον να πέμψη αυτώ 2,000
εκ των νηών προς επικουρίαν. Στρατεύσαντες δε εκεί και Σκολεμ
βούργος μετά του Πιζάνου, έστησαν δύω κανονοστοιχίας, την μεν
προςβορείως του προμαχώνος, την δε προς τον πύργος Παπαγιανά ,
εκ δε του λιμένος έκανονοβάλουν τα πλοία . Οι Τούρκοι όντες πολ.
λοι, κλειόμενοι εις τας αιτίας του άστεος , έβλαπτον κυρίως τους
πολιορκούντας. Αλλ' οι Βενετοί επιστήσαντες και κανόνια, και δι
πτοντες μυδράλια, κατέστρεψαν τας οικίας και διεσκόρπισαν τους
βλάπτοντας . Διακόσιοι δε Δαλμάται εισήλθον εις ένεδραν, και χί
λιοι Ελληνες ανέβησαν τα πέριξ βουνά και επεφύλαττον τα κινή
ματα του εχθρού, ότε όλος ο στρατός έμελλε να αποβιβασθή. Τού
των γενομένων και μεν στρατός απεβιβάζετο , οι δε Τούρκοι κανονο
βολούντες εκ του φρουρίου απεκώλυον την μετάβασιν, και άπειροι
εξώρμησαν κατά των αποβιβαζομένων. Ως δε οι Ελληνες ήρξαντο
του πυροβολισμού, και επέπιπτον κατά τα αριστερά , οι Τούρκοι μη
οπισθοπορoύντες παρετάχθησαν εις μάχην. 1δόντες όμως την πλη
θυν των αποβιβαζομένων, ετράπησαν εις φυγήν. Ο Σκολεμβούργος
ευθύς διέταξε τον αρχηγών Σαβαλλιέν μετά των γρανατιέρων, και
εισήλθεν εις το φρούριον άνευ αντιστάσεως των πολεμίων προεκ
κενωσάντων αυτό και καταλιπόντων πολλά κανόνια και άλλην συ
σκευήν. Ο Σκολεμβούργος κυριεύσας ούτω Πρέβεζαν και Βόνιτσαν,
διήγειρε εν εκάστη οχυρώματα και κατέστησε φρούριον. Καθυπο
βαλών δε εις φόρον 1,000 δουκάτων χρυσών ετησίως τους εγχω
ρίους εκατέρας κοινότητος, και διατηρήσας τα προνόμια, επανήλθεν
εις Κέρκυραν μετά του πιζάνου, ός κατέλιπε τον προβλεπτην Λευ .
καδος Παπαφαβαν, έφορον της φρουράς και των οχυρωμάτων των
δύω μερών τούτων, φοβούμενος μή οι Τούρκοι οι εις Αρταν πωρευθέν.
τες εξορμήσωσιν εκείθεν και αναλάβωσι τα απολεσθέντα (9).
( 1) Relatione dell' aquisto della fortezza di Prevesa ottenuta dalle armi della
Berenissima Republica sotto la valorosa condotta del Capitan Generale Andrea
Pisani 1717 ev tõi Mapxuayn Ferrari III . 249.
(2) Ferrari II , 25ο ,
 407

Αλλ' ο Τουρκικός στόλος αρχόμενος υπό του Καπιτάν Σουλεϊ.

μάν Κότσια, αποπλεύσας εκ Δαρδανελίων, διευθύνετο εις τα πε
λάγη της Ελλάδος (1718 έτη). Ο Διέδος τούτο μαθών ανήχθη
μετά του μεγάλου στόλου εκ Κερκύρας , και προσπλέων τα μεσημ
βρινά του Ιονίου, διήλθε τάς νήσους όλας, και προσλαβών εξ αυτών
πλοία και άνδρας προσέπλευσε προς τα Κύθηρα . Ενταύθα συναν
τήσας τον Τουρκικόν, συνήψε ναυμαχίαν, έτρεψεν αυτόν εις φυγήν,
και κατεβύθισε πολλά των πλοίων του . Επαναληφθείσης δε και δις
της ναυμαχίας, κατά δευτέραν συνάντησιν υπερίσχυσε, κατέλαβεν
εκ νέου τα Κύθηρα, και πλήρης δόξης και λαφύρων επέστρεψεν
εις Ζάκυνθον. Τοιαύτα δε κατορθώματα των Βενετικών όπλων κατά
την Ανατολήν, και τοιούτοι Ηρωϊσμοί του στρατάρχου Σκολεμ
βούργου και των στολάρχων πιζάνου και Διέδου αναπτέρωσαν τας
ελπίδας της Βενετικής Γερουσίας, ότι εξακολουθούσα δραστηρίως
τον πόλεμον εδύνατο να ανακτήση τα απολεσθέντα εν Πελοπον.
νήσω. Αλλ ' ο Αυτοκράτωρ της Γερμανίας και του νικητής έκλινεν
είς προτεινομένην ειρήνην. Αδύνατος μόνη να αντέχη η Βενετική
πολιτεία, ήναγκάσθη και αύτη, και υπέγραψε την εν Πασαρόβιτς
γενομένην συνθήκης (1) γενομένην την 21 Ιουλίου 1748. Εν
τοις όροις αυτοίς διατάσσετο: 1.ον Α! νήσοι των Κυθήρων και
Αντικυθήρων αποδίδονται εις την Βενετικής πολιτείαν, οία ήσαν
πρίν της κυριεύσεως αυτών υπό των Τούρκων. 2.ον όλαι αι πε
ρίχωροι και τα φρούρια Βουθρωτού, Πρεβέζης και Βονίτσης, και
οι εγκάτοικοι αυτών και τα κτήματα διακρατούνται υπό την ε.
ξουσίαν των Βενετών. 3 ον Η οροθετική γραμμή και διαγράφουσα
τας χώρας αμφοτέρων των επικρατειών Βενετίας και Τουρκίας περί
την Ελλάδα τίθεται όλον το διαχωρίζον πέλαγος το διερχόμενον
εξ αγίας Μαύρας, Κεφαλληνίας, Ζακύνθου, και επεκτεινόμενον κατά
30 μίλλια υπέρ τά ; Σαπιέντσας και Μεθώνης και αποτερματίζον
εις Αντικύθηρα . Αι δε έμπεριλαμβανόμεναι εν αυτή νήσοι θέλουσι
συναρτίζει την Βενετικήν Ανατολήν. 4.ον Εγγυάται η Υψηλή Πύλη ,
ότι ουδέν πλοίον Οθωμανικών θέλει παρενοχλεί πολεμικώς ή πεις
ρατικώς τους ενοικούντας εν αυτή , ή τους διαπλέοντας. Αμφότε
ραι δε αι επικράτειαι αμοιβαίως θέλει καταδιώκουσε τους παραβάτας,

( !) Diedo Giaconio, Storia della republica di Venezia vel. 4, , V.,

Saadi tom . 3. Li, IV..
 305

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ις .
Αμοιβαι τους υπηρετήσασε νησιώταις κατά την πολιορκίαν
Κερκύρας και τον συνεχή πόλεμον–Δυστύχημα εν Κερ :
κύρα διά την κεραυνοβολήν επί της πυριτοθήκης- Πανώ
λης έν Ζακύνθω (1728).- Διενέξεις των κοινοτήτων Κε .
φαλληνίας και Ζακύνθου περί επισκοπής και συμφωνία
Παρακμή Βενετικής κυβερνήσεως εν ταις νήσοις - Βαρνα .
βώται προβλεπται και καταχρήσεις- Στάσεις και φατρίας
των νησιωτών- Παράλυσης της δημοσίου αρχής και ασφα.
λείας - Η καταδίκη Δελαπιέρου- -Α τιμωρησία κακούργων
και φαυλοβίων - Φιλεκδικίαι και αντιπάθειαι στασιαζόντων
- Αλαμάνου άρχοντος και αντεκδίκησις Μεταξάδων και
Ανεναίων αι έχθραι και διαστάσεις- Καταδίκη Γ. Βαλσα
μάκη-Υπουλότης των Βενετικών αρχών - Ιωάννης Μα.
κρής και κόμης Καψοκέφαλος-Οι καταδιωχθέντες Κερ
κυραίοι ευγενείς - Μεγάλαι και μικραι αρχοντικαι οικογέ.
γειας και ανταγωνισμός συναλλήλαις - Συνωμοσία των εν
Ζακύνθω μικροκτημόνων - Γραδενίγος Συγούρος Δεσίλας
-Γενικών Ινκουϊζιτόρων έν Ανατολή επιδιορθώσεις-Φραγ.
μός κατά τοκογλυφίας -Φραγκίσκου Γριμένου τα διατά
γματα περί καταδιώξεως των καταχρωμένων εν ταις νή.
σους- Το προστύχιον εν Κερκύρα - Σεισμός και λοιμός εν
Λευκάδι - Τακτοποίησης της φορολογίας Λευκάδος και Κε.
φαλληνίας - Νόμος Σαγρέδου περί φόρων και εκκλησιαστι.
κών - Παραμυθίαι της κυβερνήσεως επί του λοιμού και
σεισμού των 1763 εν Κεφαλληνία - Αλλαι έν Ζακύνθω επί
του σεισμού του Ασώτου και του αγίου Ιακώβου - Στα
σιασμοί εν Ζακύνθω -- Εχθροπάθειαι Αντωνίου Μεταξά ,
Ανίνου , και Μαρίνου Μεταξά Λισσαίου --Συνεννοήσεις μετά
 409

της εξουσίας περί εξολοθρεύσεως των στασιαζόντων - Ια

κώβου Μερκάτου το κίνημα – Νικολάου Ερβίτσου γενικού
προβλεπτου , μεταρρυθμίσεις του εγχωρίου πολιτεύματος
εν εκάστη νήσο -Νέα κατάρτισης του συμβουλίου Κερ:
κύρας υπό Ερρίτσου -- Μεταρρύθμισης του συμβουλίου Λευ .
κάδος – Απαλλαγή φορολογίας προς τους Κεφαλλήνας
παρά των Ιθακησίων - Ευγνωμοσύνη των κοινοτήτων προς
ευεργέτας και προστάτης Βενετούς.

Φε.
σβου εκ πάσης επιδρομής Βαρβάρων απαλλαγέντες οι νησιώ
ται, και ζωήν και περιουσίαν ασφαλισάμενοι διά της εν Πασαρό
βιτς συνθήκης (1718 έτη) είς άνετον βίον εδόθησαν, Πληθύς λαού
εκ της Πελοποννήσου και της άλλης Ελληνικής δορυαλώτου χώρας
μεταβαίνουσα εις τας νήσους, όπως διαφύγη την μάστιγα της βαρ»
βάρους δουλίας , επολυανθρώπει τας νήσους και συνειργάζετο εις ευ
πορίαν δημοσίου και ιδιώτου. Η πολιτεία ήμειψε τους αγωνισθέν:
τας νησιώτας και τους αλλοδαπούς επί του παρόντος πολέμου. Και
ο μεν γενικός προβλεπτης των νήσων Λορεδάρος προσηγορεύθηιπ
πότης του χρυσού αστέρος και δε πιζάνης και ο Κορνέρος προεβι
βάσθησαν εις βαθμούς στρατιωτικούς και συντάξεις. Με πεντήκοντα
χιλιάδων δουκάτων ετήσιον σύνταξιν και πλουσίαν λιθοκόλλητον εκ
πολυτίμων αδαμάντων σπάθην ημείφθη ο Στρατάρχης Σκολεμβούρ
γος. Επηυξήθη ο μισθός και η σύνταξης των αξιωματικών στρα
τιωτών, των κατά γήν και θάλασσαν αγωνισθέντων επί της που
λιορκίας Κερκύρας και των άλλων εν τώ Ιονίω πελάγει κινδύνων.
Εδαψιλεύθησαν βοήθειαι πρός τάς χήρας και ορφανά των φονευ
θέντων. Εδόθησαν κτήματα και οι τίτλοι κόμητος προς τας Ζα
κυνθίους οικογενείας Φραγγίσκου Ρώμα και Α. Καψοκεφάλου και
εις τας Κερκυραίας Ν. Θεοτόκη, Β . Βουλγάρεως και προς τας εκ
Κεφαλληνίας Φ. Χωραφά, Μ . Πινιατόρου. Εισήχθησαν δε και εις
την τάξιν των ευγενών Ζακύνθου η οικογένεια Κούτση και άλλα
ένδεκα, ών οι άνδρες ηρίστευσαν εν τω πολέμω τούτω . (1) Και
( 1) Supplica della famiglia Cuzzi registrata nella arte di sua ellezione
29 Agosto 1745 (carte per la fedellissima citta di Zante , σελ. 97.-Οι θιο
τόκαι έλαβον το λιβαδιων Ρώπα επί αμοιβή και καλλιεργεία .
59
 410

και Γερουσία δι ' επισήμων ευχαρίστει εκάστην κοινότητα των τριών

νήσων διά τάς πλουσίας συνεισφοράς αυτών και την γενναίαν αυ
ταπάρνησιν ζωής και περιουσίας , ήν ενεδείξαντο επί του λή
ξαντος πολέμου. ( 1 ) Το αρχοντολόγιον Κερκύρας, γράφει και πε
ριηγητής των νήσων Σοβαΐρος, προς τοις άλλοις έκοψαν μετάλλιον
χαλκούν, φέρων επί του ενός μετώπου την προτομήν του κόμη .
τος Σκολεμβούργου, και εκ του άλλου την επιγραφήν « αusμί
cios Venetum virtus germana tuetur. » Προς τούτοις εις όσους

(1) Τούτων σημειούμεν δύο μόνον ευχαριστήρια της Γερουσίας προς την κοινότητα
Ζακύνθου , παραλείποντες τα των άλλων ως γεγραμμενα επί του αυτού πνεύματος.
Decreto Senato di Publico aggradimento
al Conseglio del Zante .
1916. 7. Maggio.
Concorsa solesta Fedelis. Communità nell'occorrenza dell'anno passato al
rinforzo delle publiche Armate con opportuno soccorso de Mariaari, som.
mwistrato cun piena nostra sorlisfazione alle premure del Capitan General,
si alla diffesa di cotesta Isola, non minori dell' Anno presente l'urgenze giova
confidare farà la Communila medesima per rinovare nella prossima ventura
Campagna quei benemeriti sforzi, con quali si distinse nella decorsa . Vo
lemo con tutto ciò che radunalo da voi colesto Conseglio premessa la let
tura della presente , e rilevato il pieno nostro gradimento per quanto ha con
tribuito nella scaduta campagna à rinvigorire le Pabliche Armate, abbiate
a significarle le confidenze, che tenemo auimandoli al cooperare anco quest'
anno al proprio suo beue, e diffesa con ammasso il più copioso di mari
nari per le Navi, e di Leventi per le Galeotte, si assicurandoli di tutta la
nostra propensione a retribuire le benemerenze che farà per concigliarsi in
questa grande occasione.
Dat. in Nostro Ducali Palatio die 7. Maii Indictiune 1716 .
Antonio Perazzo Seg.
Ducali Senato di Publico aggradimento
a nostre offerte .

1717. 18 Decembre .
Omissis.

Ricevemo con sentimenti di particolar affetto la prontezza in cui in se .

guito alle passale testimonianze di loro fede, e divozione si sono già rase
seguati al peso quelli del Zante, e della nostra intenzione , che nella maniera
più evidente abbiate a far spiegar a medesimi il grado distinto, ia che si
Sodo accolti gli Atti di loro rassegnazione,
Orazio Bartolini Segre
Ελληνας οίτινες , φεύγοντες την δουλείαν , έμετανάστευον εις τας Γου
γίους νήσους , έδωνε κτήματα και γέας και πρός τριάκοντα οικο
γενείας Χίων και πολλάς έκ Ξηρομέρου εις Μεγανήσι ( Δουλίχιον )
μίαν των νήσων των Εχινάδων το 1719 οικησάσας, παρεχώρησεν
οικόπεδα και κτήματα διά καθίδρυσιν δύο χωρίων (1) , πρός δε
τους Πρεβεζανούς τους καταφυγόντας εις Λευκάδα, αλωθείσης της
Πρεβέζης, έχορήγησε έκτασιν γης, όπως εγκαθιδρύσωσιν οικείαν κώ
μην. (1)
Αλλ'εν τω μεταξύ τοσαύτης απολαύσεως ειρήνης δεν έλλειψαν
και τα ολέθρια αποτελέσματα απροβλέπτων δεινών, πρός & αό
ριστοι συμπτώσεις της φύσεως συνειργάσθησαν. Εν Κερκύρα την
νύχτα των 28 Οκτωβρίου ( 1818) λαίλαψ ορμητικός διεγείρεται.
Απασα η ατμοσφαιρα εξοφώθη, και βροχή ραγδαία κατεπόντιζε
την νήσον. Αστραπαί και βρονται κατετρόμαζον τα πάντα , και φρίκη
κατελάμβανε τους εγειρομένους του ύπνου. Αίφνης δε κεραυνός κα
ταπίπτει επί της νέας αποθήκης του παλαιού φρουρίου. Αι δια
διδόμεναι φλόγες και οι εκσφενδονιζόμενοι δαυλοί μεταδίδουσι την
πυρκαϊάν. Διά μιάς ανάπτουσι και καίονται τρεις πυριτοθήκαι αι
εντός της ακροπόλεως. Η μεν όπισθεν του βράχου περιείχε χί
λια βαρέλια πυρίτιδος, η δε και υπό τον κώδωνα παρά το απο
κρήμνο οκτακοσίας, και η τρίτη και ολίγον της δευτέρας απέχουσα
υπέρ τα χίλια . Αι βρονται και ο κρότος της εκρήξεως αντέχουν,
και ηκούοντο έως εις την απέναντι Ηπειρον. Οι πλέοντες έστρε
φαν πρώραν απομακρυνόμενοι γης εφ' ής εφαίνετο ότι εξέρρεε πύο
ρινος ποταμός. Κατεπατάγουν αι βρονται, έκλονίζετο το έδαφος
όλον, και εσείετο η γη. Κατέπιπτον οικοδομήματα τα πέριξ της
κορυφής της ακροπόλεως. Εκρημνίζοντο και άνεστρέφοντο τα παρά
τω κάτω περιβόλω οικήματα. Διερρήγνυντο τα τείχη του περι
βόλου . Κατεκλονίζοντο και διασχίζοντο οικίαι υψόροφοι εν τη πό
λει και κατέπιπτον. πετινάσσοντο εις τον αέρα στεγάσματα ,
και δαυλοί και μύδροι φλογεροι αποσχιζόμενοι εκτύπoυν , έπλητο
τον και εφόνευον αδιακρίτως τους προστυχόντας. Σωρός ερειπίων
έκειντο τα υψηλά τείχη του παλαού φρουρίου. Διερράγη και βρά
χος του βουνού της ακροπόλεως. Ανεστράφησαν όλα τα περί αυτό

( 1 ) Decreto del Senato 1719 23 Agosto xai P. Grimani Relazione dell'isola

di Santa Maura di F. Grimani ( 1750 ).
(o) Editti del provveditor generale Gabrieli Dollin 1701 1 e 13 di Agosla
Registri Senato Marciana, Vol. XII . pag. 1.)
 412

οικήματα. Απετινάχθη εις τον αέρα το στρατηγικών παλάτιον,

και αι διαδοθείσαι φλόγες απετέφρωσαν καταλύματα , σταθμούς ,
στρατώνας, αποθήκας και δενδρόφυτα. Υπό τα κρημνίσματα έκειντο
ελεεινά πτώματα υπό φλογος και καταπτώσεως άνδρες, γυναίκες,
παίδες, και ζώα. Οι μεν ευρίσκοντο ψυχορραγούντες και ημιθνήτες ,
και νεκροί εις τας τάφρους και τους χανδακας και άλλοι αποσ
φενδονισθέντες εις την πλησίον θάλασσαν πνιγμένοι εκυλίοντο εις
τα κύματα. Ο άνδρείος στρατηγός Πιζάνης και εξήκοντα οικείοι
αυτού ένε ταφιάσθησαν υπό τα ερείπεια του παλατίου. Ο Θεολό-.
γος του Πιζάνου Φραγγιπάνης, απεσφενδονίσθη του περιβόλου της
ακροπόλεως, και ευρέθη νεκρός εν τω Χάνδακι . ο ιατρός Βαπτι
στής Μάρος , ο γραμματεύς Ρουΐνης , ο πάρεδρος βουλευτής Βών
πανοικι , συν γυναιξί τέκνοις και υπηρέταις καταπλακωθέντες , εθα.
νατώθησαν . Τούτοις συναπωλέσθησαν ο φρούραρχος Ζώρζης , ο ταγ
ματάρχης Ισκόβιτς , τέσσαροι λόχοι του τάγματος Τριμάλδου, και
άλλοι επτά λόχοι εκ του τάγματος του Νικολάου Βουρατίχου ,
τεσσαράκοντα οκτώ κωπηλάται και οι δύο πλοίαρχοι Φ. Πέζαρος
και Διέδος. Μεγίστη δε ή ζημία εν τη πόλει , και βαρυτάτη και
εν τω έπινείω ( landrachio), ένθα διαθραυσθέντες και εκσφενδο
νισθέντες λίθοι , τους μεν των εκεί οικούντων ναυτών έθανάτωσαν,
τους δε επλήγωσαν. Παντού έβλέποντο άλλων μεν κατεύθραυσμένα
τα μέλη, άλλων δε κοπανισμέναι αι κεφαλαι, ετέρων φλογισμέ
ναι αι τρίχες, γυμναι αι κόραι, κατεσχισμέναι αι σάρκες, πυρόκαυ·
στοι και κατάμαυροι αι μορφαί. Οίος δε και κοπετός, ο θρήνος, αι
οιμωγαί συγγενών φίλων και οικείων τοίς απολεσθείσι ! Γοσαύτη
δε η ορμή της εκτινάξεως, και μάλλον ειπείν η αναστροφή της απεί
φου εκρήξεως , ώστε συστραφέντα εις δίνην τα ύδατα της πλησίον
θαλάσσης , κατέφερον εις βυθόν τέσσαρας γαλεώτας και μίαν γαλέαν
αυτάνδρους , τα δε λοιπά σφόδρα εζημιώθησαν εκ της επελθούσης
αναστροφής των υδάτων και των εις ύψος απόκρουσθέντων λίθων, και
είτα μετά δυνατής ορμής καταπεσόντων αυτοίς Επέκεινα των 2,000
υπολογίζονται οι απολεσθέντες , και άπειρος και χρηματική του δημο
σίου και των ιδιωτών ζημία . Διηγείται και ιστορικός Φεράρης ότι ο
πλοίαρχος Πέζαρος αναπετασθείς υπό της ωθήσεως και του κλονισμού
μεθ' όλου του κραββάτου, και μετάρσιος φερόμενος κατά διάστασιν
τινά , αβλαβής κατέπεσεν παρά τα οικήματι, και αυτό έπειτα ανα
τραπές κατέθαψεν ημιθανή εις τα ερείπια . ο δε γραμματεύς Βαρτο-.
λίνης, συναισθανθείς τον πρώτον κλονισμός του κοιτώνος , και αμ:
φιβάλλων εάν προήρχετο εκ σεισμού, αναπηδήσας έκ του κραββάτου
 $ 13

απεσύρθη προς την θύραν. Καταβυθιζομένου δε του κοιτώνος και

των άλλων παρακειμένων, και διαμένοντος ορθίου του μόνου τοίχου ,
κατεφέρθη μετά του πατώματος προς την θύραν της οικίας, και εν
κει διέμενε λιθοβολισμένος περί τους μηρούς και τους πόδας, προφυ»
λαττόμενος μόνον την κεφαλήν υπό σανίδoς τινός , ώς παραστέγα
σμα τεθείσης εκ της καταπτώσεως, και δεν ηδύνατο να καταλάβη
καθόλου το αίσιον τοσούτο φρικώδους ατυχήματος διά το βαθύ σκό
τος τοσούτο ζοφεράς νυκτός. Εκλαυσεν επί πολύ η πόλις Κορυφών
το δυστύχημα έκήδευσεν εν πάση θλίψει τους νεκρούς εθεράπευσε
και επεμελήθη των διασωθέντων μεν του θανάτου, αλλά δεινώς πα
σχόντων από πληγών και θραυσμάτων. Ουδέν παρέλειψαν οι συμπα
θείς και φιλελεήμονες Κερκυραίοι, δεικνύμενοι πλουσιόδωρον και πα
ρήγορον συνδρομήν τοίς παθούσιν. Οι σύνδικοι της μεγαλοπρεπούς
κοινότητος ώρισαν να χωρηγηθώσι τροφαί και καταφύγια, και ά
παντες έφιλοτιμήθησαν συμπαθέστατα να περιποιηθώσιν αυτούς. Η
Γερουσία μαθούσα τας θλιβεράς ειδήσεις, διώρισεν αμέσως συντάξεις
και χορηγίας τους ορφανισθείσιν εκ του δυστυχήματος. Επεμψεν εις
Κέρκυρας τροφές και τα χρειώδη προς θεραπείας των τεθραυσμέ
νων. Είτα έπηνόρθωσε τα ζημιωθέντα τείχη του περιβόλου, ανα
κτίσασα τα κρημνισθέντα , και επισκευάσασα τα διαρραγέντα. Ταύτα
δε ικανής προσεδέοντο επιδιορθώσεως . Επί είκοσι βήματα κατά
πλάτος ήνεωχθη το πλευρόν του φρουρίου προς το Μανδράκιον, και
επί δέκα έξ μέχρις είκοσι καθ' ύψος διασχίσθη εκ των ποδών του
θεμελίου. Κατέπεσε μεθ' όλας τας παραστάδας και τα παράπλευρα
ή θύρα της ακροπόλεως . Κατεβλήθησαν στρατώνες, οπλοθήκαι , α.
λευροθήκαι, και ιματοθήκαι . Κατεστράφησαν όλα τα οικήματα και
καταλύματα, Διεσχίσθη το έδαφος εντός του φρουρίου έως 13 βή
ματα κατά μήκος , και έγειναν λακώματα εκ της καταβυθίσεως της
γης ως ένα βαράθρω, και ως κρατήρ βαθύς, εις σχήμα ημικυκλίου . Οι
μηχανικοί τη εγκρίσει του Σκολιμβούργου αύθις διέταξαν νέον τρό
πον οχυρώσεως της ακροπόλεως , οίος εφαίνετο μέχρι των τελευταίων
ημερών της εν Κερκύρα Βενετοκρατίας (Ο ), και τα άλλα καταπε

(1) Ferari IV 318 Botta Storia d'Italia XXXVII- Ο συγγράψας το βιβλίον ουδ
ρανού κρίσις τυπωθέν εν Λειψία της Σαξωνίας, αποδίδει την έκρηξιν της πυριτοθήκης
εις θαύμα φρικτών και εξαίσιον του θαυματουργικωτάτου θείου Σπυρίδωνος· διότι λέγει
ότι ο στόλαρχος Πιζάνης συμβουλευθείς παρά του Αατίνου Θεολόγου Φραγγιπάνου ήθε
λησε να κτίση αλτάριον εν τω να του Θαυματουργού . Εφ' ώ διήγειρε την οργήν του
αγίου , και διηγέρθη εκείνη και καταιγίς, Οτε ο φύλαξ της αυθεντικής μονετζιόνος βλέπει
σόντα έπηνόρθωσε . Η δε κοινέτης Κερκύρας εψηφίσατο δέκατον τε
λους επί του οίκου και ελαίου προς χορήγησιν της απαιτουμένης
δαπάνης ( 1 ).
Ατύχημα δε έτερον συνέβη έν Ζακύνθο. Πανώλη κατέσκηψεν εν
Γαστούνη της Πελοποννήσου . Οι εγκάτοικοι εγκατέλιπον τας οι
κίας. Κουρούμαλος της Ζακύνθιος φυγάς ευρεθείς τότε εκεί έκλεψεν
και αυτός μετά των άλλων , τα δε κλαπέντα μετεβίβασεν εις Ζά
κυνθον λάθρα αποβάς, και συνδιαιτώμενος εν τη οικία. Αι υγειο
νομικαί προφυλάξεις τότε δεν διατηρούντο αυστηρώς . Οι μεταβαί
νοντες εκ Ζακύνθου και Κεφαλληνίας εις Πελοπόννησον, και πάλι».
εκείθεν επανερχόμενοι συνείθιζον να εξερχωνται εκ των υπό κάθαρο
σιν πλοίων, και να κοιμώνται εις τας οικίας, την δε ημέραν πά
λιν να επιστρέφωσιν, αδιαφορούντων διά δωροδοκίαν των υγειονο
μικών φυλάκων. Ταυτοχρόνως Ταρτάνα τις εξ Αλεξανδρίας , ήτις
ελοίμωττεν, έναυάγησε περί την παραλίαν Λαγανά, και οι εκ των
πέριξ χωρικοί ορμήσαντες, διήρπασαν τα πράγματα και το φορ·
τίον του ναυαγήσαντος πλοίου. Μάτης και προβλεπτής απέστειλεν
άνδρας να διακωλύσωσι τας αρπαγής και διατηρήσωσι τας υγειο
νομικές προφυλάξεις. Τα διαρπαγέντα μεταφερθέντα εις τας οι
κίας των χωρικών διέδοσαν λοιμικήν εις τινά χωρία. Δεν επι
στεύετο όμως ότι οι αποθνήσκοντες ήσαν λοιμόβοτοι κατά τας
πίστεις των ιατρών . Αλλ' είτα, Βενετου στρατιώτου εκ λοιμικής
αποθανόντος , έβεβαιώθησαν. Ο μεταβάς λάθρα Κουρούμαλος μιαν
θείς εκ των παρ' αυτού κλαπέντων εν Γαστούνη, προσκαλεί εις

ένα μοναχών με ένα δαυλόν αναμμένον εις την χείρα πλησιάζοντα εις αυτόν. Ο φύλαξ
κατά την συνήθειαν τον έρωτά άπαξ και δίς: ποιος είσαι συ; και που υπάγεις ; και εν
πειδή ουδεμίαν απόκρισιν ελάμβανεν, εσήκωσεν το πυροβόλον του όπλον ήτοι τουφέκι
δια να τον αποκτείνη. Τότε ο μοναχός άμα απεκρίθη , εγώ είμαι ο Σπυρίδων, και άμα
τούτο είπών, ήρπασε αυτόν από την χείρα , και τον απεσφενδόνισεν έξω εις την λεγο
μένην Σπιανάδας της πόλεως Κερκύρας πλησίον εις την εκκλησίας του εσταυρωμένου .
Εκεί ευρέθη όρθιος εις τους πόδας του καθώς ήταν με το όπλον του , και παρευθύς ύστε
ρα από τούτο άναψε η αποθήκη της μονετζιόνος και η ταύτης έξαψις πάσας ανέτρεψε τας
οικοδομές, όπου ήταν εκεί μέσα εις το καστέλι τότε παλάτιον του ηγεμόνος και πάντα
τα περί αυτό. Και ό μεν ηγεμών ευρέθη νεκρός από δύο δοκάρια όπου την περιέσφιγ.
γον τον τράχηλον, τρόπον τινά, ωσάν διωρισμένα διά να τελειώσουν τοιούτον έργον .
Ο δε θεολόγος ευρέθη έξω από το τειχόκαστρον μέσα εις το χαντάκι εκείνο, εις το o
ποίον συρρέουσαν και στραγγίζουσι έλαις αι ακαθαρσίαις από παντού του άστεος, διά
χειρός έχων την αισχύνην της σαρκός του . Επεσε δε και ταύτην την νύκτα η κανδάλη
την οποίαν αφιέρωσεν ο Πιζάνης εις τον Αγιον, και συνετρίβη την βάσιν, χωρίς να πέση
άλλη εις τον ναόν από τας κρεμαμένας (σελ. 14). Εορτάζεται εν Κερκύρα το θαύμα
τας 12Νοεμβρίου , ότε νυκτός άναυσεν ή πυριτοθήκη .
( 1 ) Diedo bloria della republica di Venczia F. 6 LV,
 415

θεραπείαν τον εμπειρικών ιατρών Ιερώνυμον Πλακωτών Στράτης

και Πιτόρος επωνυμείτο, την ζωγραφίαν επιτηδευόμενος (ή). ο δε
ιατρός αφόβως και άνευ υποψίας περί του μιάσματος πλησιάζων
και θεραπεύων, εκόλλησε εκ της πανώλους , και μετέδωσεν εις τον
υιόν μετ' ολίγον αποθανόντα . Οι μεν συγγενείς του ιατρού Ζω .
γράφου συλλυπούμενοι τον πατέρα, έμαθον παρ' αυτού, ότι εκ πα
νώλης μεταδοθείσης αυτώ απέθανεν ο υιός. Αυτός δε πορευθείς προ
σωπικώς εις τους υγειονόμους συνδίκους, και φέρων εις τας αγ
κάλας τον νεκρόν υιόν , ανήγγειλεν, ότι θεραπεύων τον Κουρούμα
λον εκόλλησεν εκ πανώλους. Ευθύς δε οι υγειονόμοι απέστειλαν
τον ιατρον εις το λοιμοκαθαρτήριον, όπου ετελεύτησεν λοιμόβοτος.
Τον δε Κουρούμαλον και τους οικείους περιόρισαν ωσαύτως εις το
λοιμοκαθαρτήριον , τα δε έπιπλα αυτών κατέκαυσαν. Η πανώλης
όμως διεδόθη εις όλην την γειτονίας του αγίου Παύλου ένθα συ
νώκουν , ό,τε Κουρούμαλος και ο γείτων Ιατρός Στράτης και απεκ
τάνθη καθ' όλην την περιοχής του αγίου Αντωνίου και μετεφέρθη
εις την κώμην Μπανάτον . Αθυμία δε και φόβος κατέλαβεν απαν
τας. Οι υγειονόμοι ευθύς έθηκαν φύλακας καθ' όλα τα ύποπτα μέρη,
και περιέκλεισαν με υγειονομικής γραμμής στρατιωτών όλην την
συνοικίας του αγίου Αντωνίου, και περιέφραξαν με οδοφράγματα
όλας τας δ.όδους αυτής. Εκαίοντο τα μάτια και έπιπλα των λοι
μοβότων. Απαγορεύθη και συγκοινωνία προς τους καταλαμβανομένους
υπό πανώλους. Ολα δε τα καθαρτήρια και θεραπεύματα και γοής
τείαι ετέθησαν εις ενέργειας προς παραμυθίαν του πλήθους. Τότε
συν τοις άλλοις διεκρίθη και ο ιατρός Πυρής, ου τας υπηρεσίας και
πρίγκιψ και η Γερουσία ύστερον ήμειψε διά μεταλλίου χρυσού. (9)

(4) Ελληνομνήμων σελ . 10.

(0) Allestato di Benemerenza di
Demetrio Pirri .
1718. 15. Settembre S, V.

Noi Marc' Antonio Dolfin per la Ser. Republica di Venezia

Proveditor del Zante .
L'insorgenza molesta del prossimo passato Contaggio, che comparso a
contaminarla salute di questa città, chiamò nella sua Nascita l' intiero delle
nostre applicazioni all'uso di quei ripieghi credutisi necessarj a fermare i
progressi, e polersi avanzare nella confidenza di svelerle le radici, si su:
 416

Ενώ δε έδέοντο προς τον Θεόν, και καθείς έπλαττεν ονείρατα και
παραδοξολογίας και προς εξήγησιν των αιτιών της πανώλους, και εφαν
τασιοσκόπει θεραπεύματα , Πελοποννήσιος τις παρουσιασθείς πρός
το δημόσιον, απήγγειλεν ότι αυτός γινώσκει γοητείαν τινά , δι' ής
θέλει περισταλή ο λοιμός, αλλ' ώφειλε να διεγερθή ναός προς τον
Ιερομάρτυρα Χαραλάμπην, ός εφάνη κατ' όναρ αυτώ, και απήλαυσε
την χάριν παρά Θεού να αποδιώκη την λοιμικήν ασθένειαν, και
να διασώζη τους πιστούς έκ τής λοιμικής ασθενείας . Ο λαός ευθέως
προς θέσιν τινά κατά το ποτάμιον της πόλεως και προς το λοι
μοκαθαρτήριον απέναντι, διά σανίδων επί ολίγας ημέρας συνεσκεύασε
προσκαίρως τον ναόν και το νόσημα κατέπαυσεν. Η δε κοινότης διέ .
ταξε λιτανείαν ετήσιον της εικόνος του Αγίου Χαραλάμπους επί
δοξολογία και ευχαρίστηρίοις τώ Θεώ τον δε ναόν ώκοδόμησεν
μετ' ολίγον λίθινον και περικαλλή, οίος νύν δράται. Και έθετο επί
της πύλης αυτού επιγραφήν Ελληνιστί και Δατινιστι διαμνημονεύου
σαν τα ευχαριστήρια της πόλεως και του λαού Ζακύνθου. ( 1 )
geri anco tra le altre disposizioni quella di destinare persona d' abilità e
zelo all'assistenza delle Contrade, perchè invigilando ad ogni «ccorrenza
delle stesse avessero a cooperare alla diffesa , e al respiro da si grave mole .
stia , mediante l'uso di quelle incombenze, che si reudevano peculiari a que
sto Carico, e prescielto con oggetto tale un Deputato alla Sanità nella Con
trada di S. Antonio, funestata dalli primi accidenti del male, e chiusa da bae
ricate, il Signor Demetrio Pirri corrispose con indiffesso esercizio di zelo ed
allenzioae all' inspezioai tutte, che le furono appoggiate, avanzandosi in se
guito con benemerita caritatevole applicazione alla visita quotidiana di quelli
che passavano nei Lazzarelli, per raccogliere le loro indigenze, e suffragarle
entro le misure possibili, sicchè adempitosi da lui a tutti i numeri della più
desiderabile fervorosa é proflicua assistenza nell' intiero corpo di si grave
molestia, venne a consigliarsi con merito particolare col Prencipe, e con la
Patria, e ci chiama al rilascio delle presenti , In quos.
Data li 15 Setembre 1728 s. v.
(Marc'Antonio Dolfin , Proved.

(1 ) Των επιγραφών και μέν Ελληνική έχει,

Αοιμού λυθείσα πόλις Ζακυνθίων
Νύν τα λυτήρι Χαραλάμπει τεμένει.
Χάριν αμοιβές τον δε ναόν εκ βάθρων
Κοινή δαπάνη των ενοίκων και θέμις
Κατά το έτος το σωτήριον αψκαι η' .
Η δε Λατινική επιφέρει τάδε.
Templum Divo Martyri Charalampo
Civitas pestilentiae aflicta
Volum fecit
Graliam obtinuit
Auno LCCXVII.
1
 417
*
Οφείλομεν δε να διαμνημονεύσωμεν , ει και κατά τας διηγήσεις
μας αναχρονίζομεν ολίγον, ότι κατά τους χρόνους τούτους (1748 )
ετελείωσαν και αι διαφοραί μεταξύ των κοινοτήτων Ζακύνθου και
Κεφαλληνίας περί της επισκοπής αυτών, αί τινες διήρκουν υπέρ τον
ένα αιώνα, Διότι από της εποχής των ηγεμονευόντων τάς νήσους
Τόκων ωρίσθη, ότι αι νήσοι Κεφαλληνία και Ζάκυνθος έπρεπε να
έχωσιν ένα επίσκοπον εκλεγόμενον υπό του κλήρου εν Κεφαλληνία ,
και τιθέμενον εις υποψηφιότητα εναλλάξ εκ των Ιερέων Ζακύνθου και
Κεφαλληνίας. Αλλά συνέβαινε πολλάκις ότι επερχομένης σειράς υπο
ψηφιότητος εκ Ζακύνθου , ο καθυποβαλλόμενος Ζακύνθιος υποψήφιος
αεί απελέγχανε και τότε ο κλήρος Κεφαλληνίας , αποκλειστικώς ώ·
ρισμένος εις εκλογήν, εψήφιζεν αεί Κεφαλλήνα Αρχιερέα. Τούτο δυσ
ηρέστι σφόδρα τους Ζακυνθίους, και μάλιστα ότι καθυποβληθείς εις
ψηφοφορίας και Επίσκοπος Αιγίνης Διονύσιος Σιγούρος, και είτα αναδε .
χθείς Αγιος, απέλαχεν. Διό ή κοινότης των Ζακυνθίων απέστειλε
(το 1589) πρέσβεις τον Νικόλαος Μονδίνον, και Φραγγίσκον Φραν
τσήν, δι' ών προσήγαγε προς τον Δόγην Πασκουάλης Κικόνιαν την
εξής αναφοράν ( 0 ).
« Σφόδρα και ρηθείσα πιστή σοι κοινότης Ζακύνθου λυπείται, και
δικαίως παραπονείται , ότι ο αιδεσιμος κλήρος Κεφαλληνίας και οι
Κύριοι πολίται αυτής, συνεργούντες και πολλά πανδήμως υποσχό
μενοι εν τη εκλογή του Επισκόπου Κεφαλληνίας και Ζακύνθου, ουδε.
μίαν προφυλάττονται από του να πoιώσι διαφοράν των υποψηφίων ,
είτε εκ της μιάς νήσου, είτε εκ της άλλης τυγχάνουσιν. Ούτε σκο
πεύουσι ποτέ του να εκλέγωσι πρόσωπον άξιον τοιαύτης επισήμου
και περιφανούς αρχής. Εξ εναντίας δε ούτοι ποιoύντες αντιθέτως όχι
μόνον επί του παρελθόντος, αλλά και επί του νύν εκλέγουσιν ως
γνωστον πάσιν υποκείμενα αδόκιμα , πάντη ελλειπή γραμμάτων, και
ανίκανα του να κυβερνώσι πλήθη λαού αμφοτέρων των πόλεων. Προς
τούτοις δε επί της παρούσης εκλογής, όν εποίησαν, απεδείξαντο
μάλλον την ιδιοπάθειαν αυτών, διότι ου μόνον πανδήμως απειλούν
τες , και έναθεματίζοντες τους δόσαντας ψήφους τοίς Ζακυνθίοις -
ποψηφίους, συνήγαγον τας ψήφους παρά των συμπολιτών, αλλά και
χρήματα μοιράζοντες απώθησαν τους Ζακυνθίους, οι τινες εις την
υποψηφιότητα συνέδραμον. Μεταξύ των οποίων συγκαταλέγετο και

(1) Επιστολή προς τον Αγιον Διονύσιον τον Σιγούρος μετά διασαφήσεως και ετέρων
εγγράφων υπό π, Χιώτου 1832
88
 - 418

8 Σεβασμιώτατος αρχιεπίσκοπος Σιγούρος ός παρεκτός της ευγενείας

αυτού υπάρχει τω όντι καθρέπτης αγαθότητος , ελεημοσύνης, ταπει»
νώσεως, φιλοθρησκείας, ευσεβείας και ικανότητος εξ αυτής της νή
σου. Συν τούτω δε και ο αιδεσιμώτατος πρωτοσύγγελος Νεκτάριος
Μακρής υποκείμενον εκ παντός αγαθού χαρακτήρος κοσμούμενον .
Αντί δε τούτων εξελίξαντο νέον είκοσιπέντε ετών σχεδόν και χαρα.
κτήρος των άλλων απώτατον . Οθεν όπως τοιαύτη μεν αταξία άλ.
λοτε μη συμβή, η δε ευπειθής κοινότης Ζακύνθου στερήται καθ' ο.
λοκληρίαν, μη δυναμένη νά έχη επίσκοπον εκ των εγκατοίκων της
και της ιδίας αυτής ευαρεστήσεως, επί ισότητα και δικαιοσύνη Geni
bus Flexis (γονυκλιτώς) διά των απεσταλμένων αυτής ταπεινώς
παρακαλεί , και δέεται της αυτου Γαληνότητος, να παραχωρηθή αυτή ,
όπως του εξής εκλεγομένου κοινού Επισκόπου , κατά δικαιον αριθμός
εκλογέων ξερωμένων προσδιορισθή εξ ίσου εξ αμφοτέρων των νήσων
Κεφαλληνίας και Ζακύνθου ένεκα του ψηφίζειν, και ενώπιον της πα
νενδόξου εγχωρίου κυβερνήσεως των δύο πόλεων και των συνδίκων
διά ψήφου και κάλπης αναδεικνύωνται , γινομένης της εκλογής εναλ.
λάξ εν ταις δύο πόλεσιν, οτε μεν έν Ζακύνθω, οτε δε εν τη πόλει
Κεφαλληνίας, και αείποτε διατηρουμένης της ισότητος καθ' ολοκλη.
ρίαν και κατά πάντα, ως πρέπον εστί και κατάλληλον διότι η
Ζάκυνθος το ουδέν υπολογίζεται ελάσσων της ετέρας νήσου, ούτε
ήττον ικανή του να διευθύνη την ψυχικήν σωτηρίαν των κατοί
κων της . -
Πρός ταύτα αντέτεινεν η κοινότης Κεφαλληνίας αποστείλασα αν
τιπρεσβείαν προς τον Δόγην. Δι' αυτής εξεφραζετο ότι κατ' έθι
μον παλαιότερον, και των κατά την απόφασιν του συμβουλίου και
Φεβρουαρίου 1858 ψηφισμάτων περί εκλογής επισκόπων αποκλει
στικώς δικαιούται την ψηφοφορίαν μόνος ο κλήρος Κεφαλληνιας, διότι
έδρα μέν οριστική επισκοπής Ανατολικής των τριών νήσων Κεφαλ
ληνίας Ζακύνθου και Ιθάκης ωρίσθη η Κεφαλληνία. έδρα δε της
Λατινικής η Ζάκυνθος . Επί τούτω ο κλήρος Κεφαλληνίας είναι και
ακριβώς παριστών διά το πολυπληθέστερον αυτού και το καταλ
ληλότερον το εκλογικόν σώμα του ιερατείου των νήσων. Διά ταύτα
ή μεν εκλογή θέλει διατηρείσθαι προς τον κλήρος Κεφαλληνίας.
οι δε υποψήφιοι θα λαμβάνωνται αδιακρίτως εξ αμφοτέρων των
νήσων συνάμα , και ο κλήρος θα εκλέγη τον εξέχοντα εις αρετήν,
σοφίαν και εμπειρίαν - Γερουσία παρεδέχθη καθ' ολοκληρίαν την
ένστασιν της Κοινότητος Κεφαλληνίας και κατ' απόφασιν αυτής
των 28 Δεκεμβρίου 1616 έκύρωσε προς τον κλήρος Κεφαλληνίας
 19

την εκλογήν συντρεχόντων εις υποψηφιότητα εξ αμφοτέρων τά ».

νήσων. (1 ) Αλλ' ο Νικόδημος Μεταξάς εν Κωνσταντινουπόλει χει
ροτονηθείς Αρχιεπίσκοπος Ναυπλίου το 1628 , και είτα παραιτη»
σάμενος της Επισκοπής εκείνης , διά Πατριαρχικού εντάλματος προε
χειρίσθη την Επισκοπής των τριών νήσων. Προσηγορεύθη δε και
Αρχιεπίσκοπος , βοηθούμενος υπό του εν Κωνσταντινουπόλει Batλου
της Βενετίας Βενιέρου , και απήλλαξε την Επισκοπήν εκ της υπο
τελείας προς τον Αρχιεπίσκοπον Κορίνθου . Ούτος ηθέλησε να επεμβή
και εις την αφεθείσαν μικράν δικαιοδοσίας του Πρωτοπαπά Ζα
κύνθου, όστις εκλέγετο παρά του συμβουλίου των 150 της κοι»
ότητος Ζακύνθου ανά πενταετίαν . Ακολούθως εσύστησε ίδιον αυτού
Αρχιερατικόν επίτροπον λαμβάνονται την ετήσιον φορολογίας των
ιερέων. Απαγόρευσε τω Πρωτοπαπά να ακουμβη επί του εδάφους

( 1 ) Carle per Docale, e terminazioni dei Consigli di Cefalonia e Zag o

intorna al vescovato foglio 14 .
A di 98 Decembre 1616, in Pregadi
alli Proveditori di Ceffalonia , e succ.ri
Ricerca il public servizio per cause molto ragionevoli, che il clero della
Chiesa del Risto Greco dell'Isola Nostra della Ceffalonia abbia l'antica li
bertà l'eleggiere conforme anco alla deliberazione di questo consiglio di 4
Febbraro 1558 il Vescovo del medesimo Rilto della predetta Isola e di quella
del Zante e di non esser astretto , nell'Ellezione, come hanno richiesto nella
loro suplicatione bora letta, l'ambasciator del Zante, che come venga la
vacanza di esso Vescovo, ne sia elelto uno della loro Nazione, e che nell'
avenire sia successivamente osservato di ellegersi a vicenda quando uno della
predetta Isola, e quando un altro di quei della Cefalonia il che seguendo
sarebbe imeddiate coutra l'intenzione di questo consiglio espressa nella prea
detta deliberatione di 4 Febraro 1558 però.
L ' andará parte che conservandosi l' auttorita e l'antica libertà al predetto
Clero Greco della Cefalonia di elegger il Vescovo di detta isola, e di quella
del Zaple med.no loro ritto, sia scritto con l'autorità di questo Consiglio a
quel Proveditor Nostro, e Successori, che in simili occorenze er debba
i] debbito riguardo , che li nominati a questo carico non siano ballottari, se
non saranno conosciute persone leggali, idonee, a suffucienti ad esercitarlo ,
e che anche sia osserraio l'uso di dar sagramento alli Ellettori di Elleger
kotlo pena di escomunica quello tra li nominati che sarà di maggior espe
rienza bontà e valore. Non avendo per qualsivoglia causa riguardo, che sia
nativo più del Zante, che da Cefalonia pur che come si è detto sia soge
gello atto ad esercitare così grave ministero, e così sia in ogni simil occo
renza fatto essequire del predetto proveditore nostro, essendo tal per con
venienti rispetti, la ferma e rissoluta volontà di questo consiglio , di che anco
no sia per informare detto avviso. al Proveditore del Zaule . .

Gio. Maria Loccadello,

Nod , Ducal .
 120

την μεγάλην Ελεφαντίνην Ράβδον, ήν και κοινότης έχορήγει αυτώ,

να μή αργεύη ιερείς, και να αφορίζη Λαϊκούς , άνευ της αδείας, και
αι δίκαι περί διαζυγίων έν Ζακύνθω να αναφέρωνται εις Κεφαλ.
ληνίαν προς τον Επίσκοπος, και αυτός αποφασίζη. Προς τούτοις
το ήμισυ της τιμής και όλα τα υποβαλλόμενα εις πληρωμής , κα·
νονισμόν περί γάμων να δίδη τώ Αρχιερατικό αυτού επιτρόπω,
και τοιούτον κατέστησε τον τότε Θεολόγος Νικόλαος Κούρσολαν.
( 0 ) Ηργευσε προσέτι ιερείς έν Ζακύνθω άνευ ειδήσεως του Πρωτο .
παπά Ζακύνθου και αφήρεσε τας ενορίας, παραδούς προς ευνοου·
μένους αυτώ. Μάτης ή κοινότης Ζακύνθου δι' αποφάσεως αυτής αν
τέτεινεν εις τα επιταγέντα υπό του Αρχιεπισκόπου Μεταξά , και
κατήργησε το επιτροπικόν αυτού προς τον ιερέα Κούρτζιλαν. Ανε
φέρθη εκ νέου εις Βενετίαν, αποστείλασα πρέσβυν τον Νικόλαος Λά
ζαρης (2 ). Αλλά και εκεί υπερίσχυσεν ο Μεταξάς, διό ή Βενετική
Γερουσία δι' επιτάγματος αυτής των 24 Δεκεμβρίου 1839 ώρισεν,
ότι αι ποινικαι αποφάσεις μόνος του Επισκόπου Κεφαλληνιας , αι
υπερβαίνουσαι τα πεντήκοντα ρεάλια εις πρόστιμον , εφεσιβάλλονται
τα προβλεπτή Ζακύνθω, εάν μεν επιτιθώνται εις πρόσωπον Ζακύν
θιον, εάν δε εις Κεφαλληνας τα προβλεπτή Κεφαλληνίας. Ολα δε
τα αποφασιζόμενα περί αφορισμών, διαζυγίων και καθαιρέσεων κλη
εικών εφεσιβάλλονται τα γενικά προβλεπτή των τριών νήσων, και
εν απουσία αυτού τώ Βαϊλω Κορυφών δικαζόντων αυτών κατά νό
μους και κανόνας της ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίας. Το διάταγμα
εξετάνθη και εις τας άλλας επισκοπάς Λευκάδος και Κυθήρων. Τοιου
τοτρόπως απέφευγαν οι Βενετοί πάσαν επέμβασιν αλλοτρίαν, παρ' ε
ξουσίας αλλοδαπής προερχομένης εις τας οικείας χώρας, ώστε και ο
γενικός προβλεπτης των νήσων Φραγκίσκος Γριμάνης εξεφράζετο
εν ταίς προς την Γερουσίαν εκθέσεσιν. « Η Αυτού Γαληνότης, πα
ραφυλαττομένου του δόγματος , ήταν απόλυτος κυριάρχης κατά την
θρησκευτικής διαχείρισιν επί των Γραικών. ( 9) »

( 1 ) Ορα βιογραφικής αφήγησιν περί ιερέως Νικολάου Κουρσόλα , δημοσιευθείσαν υπό

π. Χιώτου εν τω Ευαγγελική Κήρυκι φυλλάδιον άον ιά.ον του έτους 1863.
( 2 ) Oρα όπισθεν εν τοις ενδεικτικούς Ambascieria del molto illustre et Eccel
lentissimo Signor Nicolò Lazzari Dottore e Cavaliere ambascialor della ma
gnifica comunità del Zante.
(3) Relazioni storico - politiche delle isole del mare jonio suddite della se.
renissima repubblica di Venezia scritte allo Eccelentissimo Senato da sua Ec
celenza Francesco Grimani Proveditore Generale da mar l'anno MDCCLX
σελ. 47 εκδοθείσα έν Βενετία το 1836 υπό του λαμπρού Βενετού αρχαιομαθούς Εμμα:
νουήλ Κικόνια,
 121

Τέλος το 1718 συνεβ.βάσθησαν άπασαι αι περί Επισκόπου και

Πρωτοπαπά διενέξεις συνεργεία του μακαρίτου Ανδρέου Πιζάνου γε .
νικού προβλεπτου των νήσων . Οι σύνδικοι Κεφαλληνίας Ιωάννης Ανι .
νος και Μαρίνος Πινιατορος κατεργοκύρης μετά των δικηγόρων αυ
της Μαρίνου Βολτέρα και Γεωργίου Ασάνου, και οι σύνδικοι Ζα
κύνθου, κόμης Μακάριος Μάστορης, και ταγματάρχης Φραγκίσκος
Ρώμας, μετά του δικηγύρου . αυτών Γεωργίου Ρούσσου, υπεγραψαν
συμφωνίαν. Δι’ αυτής ώρισαν w * εφαλληνία είναι έδρα σταθερά
διαμονής του Αρχιεπισκόπου των τριών νήσων. 2ον ο κλήρος Κε
φαλληνίας μόνος εκλέγει τον υποψήφιον εις την Αρχιερωσύνην. 3.ον
Υποψήφιοι εκλαμβάνονται εξ αμφοτέρων των νήσων και αναδεικνύον
ται αρχιερείς εναλλάξ και κατά διαδοχήν δύο κατά σειράν εκ βε
φαλληνίας και είς εκ Ζακύνθου. 4.ον ο αρχιερεύς ποιείται την κα
νονικήν επίσκεψιν έν Ζακύνθω ανά πενταετίαν, και αν οι αρχιερείς α.
πολαμβάνουν εκ Ζακύνθου όσα κανονικά ωφελήματα εκ του γρα
φείου του Πρωτοπαπά Ζακύνθου είχαν και προλαβόντως κατ' έθος.
6.ον Αμφότεραι αι δύο νήσοι από κοινού οφε λουσι να προστατεύω
σιν ενώπιον πάσης άλλης εξουσίας τα δικαιώματα και προνόμια του
κοινού ποιμένος είτε Κεφαλλήνος, είτε Ζακυνθίου αυτού όντος. 7.ον
Ολα τα ψηφίσματα αποφάσεις και επιταγαι τα εκδοθέντα παρά
της εξωτερικής αρχής έως του νύν , επ' ωφελήματι και ευπρεπή
αξιώματα του αρχιεπισκόπου πρέπει να διατηρώνται αεί εν πλήρει
εκτελέσει και ενεργεία. Επί δε απαραβιάστω και πλήρει και διαρ»
κεί ενισχύσει και βεβαιώσει της παρούσης συμφωνίας υπογράφου
σιν άπαντα τα συντρέχοντα υποκείμενα εις τον παρόντα συμβιβα
σμον αμφοτέρων των κοινοτήτων , του οποίου το συμβόλαιον κα
τετρώθη και υπεγράφθη έν Ζακύνθω εις τας πράξεις του δημοσίου
Νοταρίου της πόλεως Ζακύνθου Δημητρίου Πυρή εν έτει 1788.
Διάφορα άλλα διατάγματα αφορώντα την εγχώριον κυβέρνησιν
εκάστης νήσου εξέδοντο " ακολούθως οι κατά διαδοχήν προβλεπται
εκάστης νήσου και αι γενικαι των τριών νήσων προσαγορευόμενοι,
ώς και οι κατά τους χρόνους τούτους αποσταλέντες εις τας νή
σους τρείς Ινκουιζίτοραι της Ανατολής Φρεδερίκος Τιέπολος, Φλα »
μίνιος Κορνέρος και Ιερώνυμος Γιουστινιάνης. Αλλ' ή Βενετική πο
λιτεία μετά την πτώσιν της Πελοποννήσου και την συνθήκης του
Πασαρόβιες εξέπιπτεν εις παρακμής. Αναπτυξάντων άλλων κρατών
νάντηλίαν, το εμπόριον αυτής ηλαττώθη. Απολέσασα δε αύτη τα
εν Ανατολή τρία αυτής βασίλεια Κύπρου, Κρήτης και Μωρέως,
ως ελέγοντο τότε, σφόδρα ησθάνθη εκ τοιούτων αποσπασμάτων ,
 482

και των περί διατηρήσεως πολεμίων συμπλοκών. Πλλοιoύντο τότε

αι πολιτικαί δοξασίαι εν Ευρώπη» έκλονίζοντο αι ηθικαι πεποι
θήσεις των υποκειμένων τη πολιτεία λαών" παρελύετο και σταθερά
και αμερόληπτος διαχείρισης των αποστελλομένων αρχών εις τας
διαφόρους κτήσεις της . Τα οικονομικά του Κράτους ήσαν εν αθλιό. 1

τητι διά οπιρόγγους δαπάνες του κράτους. Επεισήχθησαν αι κα

ταχρήσεις εις την δημόσιων υπηρεσίαν . Εως και αυτοί οι επιτετραμ
μένοι φύλαξιν υλικού προς χρήσιν του δημοσίου, έκλεπτoν λάθρα,
και επώλουν προς ιδιώτας. Οριζόμενοι παρά της Γερουσίας είτε εις
υψηλοτέρας, είτε υποδεεστέρας αρχάς Βενετικοί ευγενείς, οίτινες εί
χον εκπέσει του προγονικού πλούτου και απόρουν, μέσον είχον ευ
πορίας την δωροδοκίαν, διό δεν έδυσκολεύοντο να αδιαφορώσιν και
συγχωρώσι πάσαν κατάχρησιν των αδικοπραγούντων τά τε δημόσια
και ιδιαίτερα οι εις τας νήσους αποστελλόμενοι ως προσβλεπται
τοιούτοι ενδεείς ευγενείς , οίτινες εκαλούντο Βαρναβώται, ότι συνώ
χουν περί την έν Βενετία συνοικίας του Αγίου Βαρνάβα . Ούτοι κυ•
βερνώντες τας νήσους μακράν του όμματος της εφορευούσης αρχής
του τρομερου εκείνου μυστικού συμβουλίου των δέκα , επεδίδοντο
εις πάσαν κατάχρησιν. Ηδυπαθείς και βουλόμενοι το εκκενωθεν
αυτών βαλάντιον να γεμίσωσι, παρημέλουν τα αυτών καθήκοντα
της υψηλής αρχής, και μόνον ήνοιγον χείρα εις πάσαν δωροδοκίαν,
ανεχόμενοι όποιονδήποτε αδίκημα και παραβίασιν ήβούλετο δημόσιος
και ιδιώτης ασυστόλως να πράττη εν τη κοινωνία των νήσων.
Εκ τούτων εκορυφώθησαν εις το έπακρον στάσεις και φατρίαι αρ
χόντων και υποδεών καθ' όλας τας πόλεις και κώμας των νήσω»
Ο φονεύς δεν καταδιώκετο πλέον, ή ο τοκογλύφος και άλλος πα
ραβάτης. ο δε παρθενοφθόρος, ή φιλέκδικος ακωλύτως επειείτο δυ
ναστεύσεις και εκδικήσεις. Εφθάνε να δίδη μόνον φωλία χρυσά προς
τον προβλεπτήν, τους συμβούλους και τον γραμματέα, ήκαι προς την
σύζυγον αυτών και τους οικείους, και δικαστικαι αποφάσεις αναι
ρούσαι η μία την άλλην έξεδιδοντο προς όφελος του πλειοδο
τούντος (0)

( 1 ) Sauveur voyage : c. C. Τom . 2. p. 71 και 99 - Dara νol. 1X, L.

XXXIX. Ενθυμούνται οι γέροντες ότι προβλεπτής τις εις Ζάκυνθον κατάχρεος αφι
χθείς, ηθέλησεν εις τας πρώτας ημέρας της εξουσίας του να μεταχειρισθή δικαιοσύ
γην και να εμποδίση τους φόνους και τας στάσεις. Επί τούτω απηγόρευσε επί αυ.
στηρά ποινή την οπλοφορίας και την τοκογλυφίαν. Αλλ' ουδεν κερδίζων ηρώτα το
αίτιον της απορίας του, Μαθών δε ότι αι απαγορεύσεις αυτού απετέλουν την αξία
 423

Αίτιον εγένετο εις τοιαύτας χρηματολογίας τα υπέρογγα χρέη

των αποστελλομένων Προβλεπτών και ακολούθων αυτούς . Επί με.
γάλω τέκω εκ των έν Βενετία τοκογλύφων οι ερχόμενοι εις τας
νήσους Προβλεπται ιδανείζοντο, όπως ποιήσωνται αργυρά σκεύη και
άλλα χρεώδη της οικείας. Συνάμα δε ελάμβανον κεφάλαια εκ Τρα:
πεζιτών επί ελάττονι τόκω, όπως κυκλοφορήσωσιν επί μείζονα προς
τους εν ταις νήσοις ελαιοθηκευτάς και σταφιδοθήκας (Saragianti) .
Εξ άλλου μέρους βιούντες πολυτελώς και τρυφώντες με γεύματα,
διασκεδάσεις , χορούς , συναναστροφάς , και άλλας ηδυπαθείας, ήναγ
κάζοντο πλείονα να δαπανώσι , και όσα έμισθούντο τακτικώς. Ινα
λοιπόν έξοφλήσωσι όλα τα δάνεια ταύτα, και εξαρκέσωσιν εις τας
πολυτελείς δαπάνας , συνεχώρουν την οπλοφορίαν προς άπαντας α
δρώς φιλοδωρούμενοι. Εδιδον την δημόσιον δύναμιν προς χρήσιν
των προυχόντων, ότε συνήγον ούτοι το εισόδημα παρά των αγρο
ληπτών και ενοικιαστών . Ανείχοντο τους συνεχείς φόνους πληρο
νόμενοι το αίμα. Συνεφώνουν χρηματικάς δόσεις προς ατιμωρησίαν
του εγκλήματος αρχόντων και υποδεεστέρων των εχόντων βάσανα
και στάσεις συναλλήλους . Επώλουν την δικαιοσύνην , κατεκράτουν
τους μισθούς των στρατιωτών και υπαλλήλων, και παρεκίνουν εις
το έγκλημα. Ινα δε απαλλάξωσι της δικαστικής καταδιώξεως άρ
χοντας υπαιτίους φόνου, συνηκούοντο μετ' αυτών, όπως ούτοι ευρόνο
τες πρόσωπα αθώα και όλως απαρέγκλητα του φονου, επιρρίψωσιν
αυτοίς το βάρος και την αιτίαν του εγκλήματος. Τοσούτο δε εκ
τοιούτων κερδών έπλουτίζοντο οι Προβλεπται, ώστε κατά τον σο

χειαν, ευθύς ολοκλήρως έδωσεν απόλυσιν εις τα απαγορευθέντα. Ούτω δε μόνον όλα
τα χρέη εξόφλησεν, αλλά και υπέρπλουτοςεπέστρεψεν εις Βενετίαν. Αλλως δε εις
τοσαύτην πλεονεξία , αφίνετο , ώστε προς τους Μαρκουλίνους στρατιώτας έδιδε ξηρών και
μουχλιασμένον ψωμίον και τρίψαλα παξιμαδίου εις μερίδα και ούτοι ηναγκάζοντο να
παρακαλώσι τους πωλούντας κατά τας οδούς την βραστην κοιλίαν , ίνα με τον ζω
μόν αυτής τα βρέχωσι, Τούτοις προστίθεται ότι Πρεβεδούρος τις οσάκις έμάνθανεν ότι
εγένετο τις φόνος , κροτούσα τας χείρας εκ χαράς εφώναζε προς τους οικείους και τους
προσερχομένους εις το παλάτιον ένα μεσιτεύσωσι περί των καταδιωκομένων επί φόνω
Ladi, Ladi, ήτοι λάδι, λάδι , φέρετε και τα ησυχάζομεν, Προσκαλούμενοι δε οι άρ
χοντες εις γεύμα του προβλεπτού. υπό το πινάκιον έθετεν έκαστος έν γραμμάτιον
ελαίου, το οποίον ο προβλεπτής λαμβάνων μετά το τέλος του γεύματος επληρώνετο
εις χρήματα παρά των ελαιοθηκευόντων το σημειούμενον ποσόν λιτρων ελαίου. ( Ορα
Αν. Μάτεση ο βασιλικός εν σημειώσεσι). Γράφει δε και ο ιστορικός της Κεφαλληνίας
Abbépdos. Nonostante tali concussioni ed estorsioni, i più economi, (prove
ditori) quando partivano, non portavano via più di quatro a cinque milla zec
chini veneti, qualche migliajo i loro cancelieri che formavano in tutto da se
dici a dieci oito millc collonati di Spagnia ognj bienios
 424

φόν Σοράντσον υπελογίζοντο τα επί διετίαν κέρδη των Προβλεπτών

του μεν έν Ζακύνθω εις δουκάτα 20,000 , του δε εν Κεφαλλη
να είς 12,000 , και του εν Κερκύρα 70,000 . Το προστύχιον του
Προβλεπτου ( τοκογλυφία ) κατήντησεν εις φανεράν ατιμωρησίαν. Οι
κεται αυτού, και άλλοι ιθαγενείς κερδοσκόποι περιεφέροντο εις τους
ελαιοθηκευτάς απλήστως τοκογλυφούντες , φορολογούντες , και επιθέ
τοντες εράνους προς όφελος του αυθέντου Προβλεπτου. Kάδεις έκλε
κτών οίνων, βαρέλια σταφίδων και ελαίου πλουσιοδώρως απεστέλ
λοντο προς τον εκλο μπρότατον Προβλεπτήν και άνευ τέλους εξήγοντο
εκ των τελωνείων. Οι φόροι δεν εισεπράττοντο τακτικώς, και αι
δημόσιαι πρόσοδοι της πολιτείας εκ των νήσων ηλαττούντο. Δεν
εξήρχει η δημόσιος πρόσοδος εις διατήρησιν προσηκόντως και και
ταλλήλου αριθμού στρατιωτών πρός τε την ασφάλειας του πολίτου
και την δημόσιον διαχείρισιν. Οι ολίγοι στρατιώται και οι φύ .
λακες οι εγχώριοι οι άλλως και Μαρκουλίνοι καλούμενοι, ευτελές
στατα έμισθούντο. Διό προθύμως ου μόνον παρημέλουν την στρα
τιωτικών υπηρεσίας, αλλά και αναγκαζόμενοι να γίνωνται υπηρέ
ται εις τας οικίας αρχόντων και άλλων ιδιωτών, όπως έχωσιν α.
φθονεστέραν ζωοτροφίαν, προθύμως συνειργάζοντο εις τας αδικο
πραγίας των κυρίων των. ( 1 ) Οθεν πές κυβερνητικός μοχλός εις
ευνομον διαχείρισιν κατεθραύετο, η κυβέρνησις παρελύετο, και το
αδίκημα έμψυχούτο.
Διά τοιαύτην παραλησίαν των δημοσία υπηρετούντων ου μόνον
κατά τάς Ανατολικάς κτήσεις, αλλά και τας εν Ιταλία χώρας,
η Βενετική πολιτεία δεν παρίστατο πλέον εύρωστος και ισχυρά
προς τα λοιπά κράτη της Ευρώπης. Φόβος εκ δειλίας και ουχί
εύτολμος σταθερότης ήδη περιετίθετο καθ' όλας τας σχέσεις και αι .
τήσεις προς τους άλλους ηγεμόνας. Κολακεία και υπόκλισις έχαρα.
κτήριζε τον άλλοτε θαρραλέα τη φωνή και παρρησία αντιπρόσωπος
αυτής εν τη αλλοδαπή. Μικρός Τούρκος Πασάς επίφοβος ήν προς
τον ισχυρότερον Βενετον διοικητήν, και ο πρόξενος μιας Ευρωπαί
κής δυνάμεως έν τινι Βενετική πόλει εγένετο και μαστιγίας ενίοτε
του προβλεπτου. Τα εν ταις νήσοις γενόμενα κατά τοιούτους χρό
νους έκανώς παραδειγματίζουσι την παρακμής της Βενετικής εξου

(1) οι γέροντες ημών έτραγούδουν πολλάκις τον χλευαστικών αδόμενον υπό τοιούτων
στρατιωτών έπαιτούντων. Fe la carità
a sto povero solda,
 - 125

σίας. Εν Ζακύνθω τα 1737 και Βενετος λοχαγός Ιωσήφ Δελαπιέρ

Γάλλος την καταγωγήν, εις τήν έν Ζακύνθω φρουράν κατατασσό
μενος , ήχθρεύθη διά διαφοράς τινάς προς τον τότε εν τη νήσο Γάλ
λον πρόξενον. Πρός εκδίκησιν ούτος έβαλε τον δέκαρχον του οικείου
λόχου Πέτρον Τουρβίνον να εξυβρίση τα βασιλικά εμβλήματα της
Γαλλίας . Επί τούτω αυτός την νύκτα λαθραίως με ακαθαρσίας έρ
ρύπωσε το επιτιθέμενον τη θύρα της προξενικής οικίας βασιλικόν έμ
βλημα. Την αυγήν όφθείσης της ατιμώσεως, κατεμυνήθη προς τον
προβλεπτήν το κακούργημα και απητείτο τιμωρία αυστηρά ώς έγ
κλημα καθοσιώσεως προς ασεβασίαν αντιπροσώπου ισχυρού βασι -
λέως . Μετά πολλές έρευνας και εξιχνιάσεις παρά της Βενετικής εξου
σίας, ήτις εξέλαβε μή το κακούργημα αποδοθή εις φιλεκδίκους συ
νεργείας και ύβρεις εκ μέρους της Βενετικής πολιτείας κατά του βα
σιλείου της Γαλλίας , τέλος ανεκαλύφθη ο αυτουργός της ατιμώσεως
Τουρβίνος. Πόρνη τις , ήτις έξυλζιτο ποτέ υπ' αυτού , εφώναζεν εν
αγανακτήσει, ότι αυτός είναι ο ελθών εις την οικίας της , και έπλυνε
τας χείρας μολυσμένας εξ ακαθαρσίας, δι' ής εμίανε το βασιλικόν
έμβλημα, Εις τρομεράν δε ποινήν κατεδικάσθη υπό του προβλεπτού
και αυτουργός , και μετ' αυτού και προταίτιος του εγκλήματος Δέλα
πιέρος, όστις εδηλώθη. Ο μεν Τουρβίνος έβασανίσθη πρότερον, ε
κόπησαν αι χείρές του , εκρεμάσθη εις αγχόνην, έκαρατομήθη, είτα
κατεκόπη το σώμα εις τέσσαρα μέρη, και εξετέθη εις τα τέσσαρα
μέρη της πόλεως. ο δε Δελαπιέρος κατά πρώτον επί του στή
θους με πυρακτωμένον μύδρον κατεκάη , είτα έκαρατομήθη, και κα
τακοπέν το σώμα εις τέσσαρα , εξετέθη εις τα τέσσαρα μέρη της
πόλεως , τα δε εντόσθια ετάφησαν εν τω κοιμητηρίων του Αγίου
Μάρκου (1). Ο τρόμος δε τοιαύτης καταδίκης τοσούτον σφοδρώς
ενετυπώθη, ώστε οι Ζάκυνθιοι ευχόμενοι απαλλαγήν δεινών, έλεγαν

( 1) Adi 7 Agosto 1779 Zante .

Piero Turbin caporal della compagnia di capitan Giuseppe della Pier mu
nito di S. Sacramenti rese l'anima al creatore, il suo corpo fu appeso al pa .
libolo . Poscia fu fatto a quattro quarti , tagliata la testa, e le di lui inte
riora furono sepolte nel ciinitero di s , Marco.
Nicolo Liberio Cauonico Curato di S. Marco.
Adi 18 Seltembre 1737 S. N.
Capitan Gioseppe della Pier munito del Sacramento della penitenza, fu ap
peso al patibolo e poscia decapitato, inoltre fallo in quattro quarii, le sue
interiora furono sepolte nel cimitero di S. Marco .
Nicolò Liberio Canonico Curato di S. Marco ,
Εξήχθη εκ των βιβλίων της Λατινικής Εκκλησίας του αγίου Μάρκου των εν τω
αρχειοφυλακείο Ζακύνθου.
 486

επί πολλά έτη, να με φυλάξη ο Θεός από τον θάνατον του Αα

πιέρη. ο δε τότε βασιλεύς της Γαλλίας Λουδοβίκος ΙΕ '. είπε πρός
τον αναγγείλαντα το κακούργημα και την τιμωρίαν των αυτουρ
γών πρέσβυς της Βενετίας, ότι τοιαύτη μεγάλη ποινή υπερέβη τα
όρια πάσης υπονοίας κατά των κυρίως Βενετών, ους ουδέποτε ήθελεν
εκλάβη εις τοσαύτην άτιμον ύβριν να φθάσωσι και εν καιρό της Ι

παρελθούσης αυτών ισχύος .

Ουχ ήττον την παραλυσίαν των αρχών δεικνύει και δειλία και
και αδράνεια , δι' ών εφέροντο προς τους ισχυρούς στασιώτας εν
ταϊς νήσοις αφίνοντες οι κυβερνήται ατιμωρίτους τους κακούργους
αυτών και φαυλοβίους. Μη έχοντες δυνάμεις οι επί ταϊς αρχαίς
Βενετοί όπως καταδιώκωσι τοσούτον άγερώχους δυνάστας, ανείχοντο
τα κακουργήματα αυτών , εις & επί αιώνας φιλεκδίκως ανταγωνί.
ζoντo συναλλήλοις κορυφαίοι και συνεργοί, και δι' ευχής και κατάρας
πατήρ προς υιόν διαδοχικώς ενετέλλετο την εκδίκησης της αντι
παθείας, ήτις ως ατίμωσις της οικογενείας απάσης ένομίζετο.
Παραμικρά παραδρομή προς σεβασμόν οικείου τινός άρχοντος, και
αποφυγή αδίκου απαιτήσεως του ισχυροτέρου προς ανίσχυρον, εξέ
λαμβάνετο ως παράβασις των καθεστώτων της αρχοντικής υπολή .
ψεως και αυθεντείας της οικογενείας. Αι ψήφοι ήγοράζοντο φα
νερώς είτε εν τω συμβουλίω δι’αρχαιρεσίας, είτε εν συνελεύσει των
σωματείων της συντεχνίας δι' εκλογήν προϊσταμένου . Εως και αυ
τοί οι καθυποβαλλόμενοι εις ενορικήν ψηφοφορίαν ιερείς , όπως λά:
χωσιν εφημερίαν, και λαϊκοί, όπως αναδειχθώσιν επίτροποι εκκλη
σίας, ηναγκάζοντο αδρώς να εξοδεύσωσιν, όπως λάχωσιν της πλειο:
ψηφίας. Σφόδρα δε επεκράτει ή αντιπάθεια μεταξύ των συντρε
χόντων εις υποψηφιότητα και των προστατευόντων τους υποψηφίους .
Η σύγκρουσις, ή επίθεσις χειρών, ο φόνος, η αρπαγή του κτή
ματος, η καταστροφή αυτού, και επί τέλους η δυναστική παραβία
στις συζύγων και θυγατέρων ήσαν τα αποτελέσματα εκ τοιαύτης
αντιπαθείας. Ολόκληραι οικογένειαι εξωλοθρεύθησαν τόσον εν ταις
πόλεσι των νήσων, όσον και εν ταίς κώμαις διά τάς στάσεις αυ
τάς . Πολλά κακουργήματα επράχθησαν κατά τας έν Ζακύνθω φα
τρίας αρχοντικών οικογενειών, Φρίττει ανθρώπινος καρδία διά την
φιλεκδικίαν του Ζακυνθίου άρχοντος Αλαμάνου. Ούτος, ένα κατα
στρέψη της τιμήν του αντιπάλου αυτώ, οπεκρίθη φιλίωσιν και
αγάπης προς εκείνον . Επί τούτω νυμφεύσας τον υιόν μετά της
θυγατρός του αντιπάλου , ηνάγκασε τον συζευχθέντα να αποδιώξ ,
την αθώαν σύζυγον μετά της συνειθιζομένης τότε ατιμώσεως προς
 197

παρθενοφορείσας. Είτα αποβαλών τους δώδεκα υιούς διά θάνατον ,

ετελεύτα εν μετανοία, και κατέλιπε την πλουσίας περιουσίαν εις
τον ναόν της μητροπόλεως και του αγίου Νικολάου των γερόν
των . Επί πολλά δε έτη εν αρχοντικά τινί διετηρείτο η χειρ τινός
φονεύσαντος άρχοντα , ήν έκοψεν ο αδελφός του φονευθέντος προς
εκδίκησιν· και επ' αυτής ώρκιζε τους διαδόχους της οικογενείας,
ένα αιώνιον το πάθος της δυσμενείας κατά της οικογενείας του
φονέως διατηρώσιν. Ούτε παρέλειψεν ο Μαρμαράς εν τη ιστορία
Κερκύρας την σκληράν εκδίκησις προς την υποπτευθείσαν σύζυγος
του ζηλοτυπήσαντος ανδρός, όστις επιβούλως έφερεν αυτήν μετά
της μητρός εις την εν Κερκύρα μονήν της Θεοτόκου Κασιωπαίας
και είτα υποβρύχιον ποιήσας , έπνιξε μετά της μητρός, δίψας
τα σώματα εις τα κύματα της θαλάσσης ( Ο ). Μάτης και δικαστική
εξουσία έσπευδε να συμφιλιώνη τους αντιφερομένους δια παντός
διαλλακτικού τρόπου. Ο γενικός προβλεπτής Γαβριέλης εξέθετε προς
την Γερουσίαν ( 1624) - « Εν ταϊς δύο νήσοις Κεφαλληνίας και
Ζακύνθου εύρον δυσαρεσκείας και μίση συναλλήλους τους “οικητόρσι
με εκδικήσεις σκληροτάτας, και του πολλοί αυτών υπέσχοντο ενώ
πιον των δημοσίων αρχών συνδιαλλαγής και ειρήνην (2 ) και
Εν Κεφαλληνία αι αντιπάθειαι εις εμφύλιος πόλεμον είχαν και
ταφέρει τους οικήτορας . Διηγείται ο Λοβέρδος ότι ορισθέντος του
Αργοστολίου έδρα της τοπικής κυβερνήσεως, και του προβλεπτού
Αλβέρτου Μάγνου το 1758 εκ του φρουρίου του αγίου Γεωργίου
εις την πρωτεύουσαν ταύτην πρώτου εδρεύσαντος, αι στάσεις και
άλληλομαχίαι αι κατ' αρχάς του 1Z . αιώνος αρξάμεναι εκορυφώθη
σαν μεταξύ των προυχόντων. Μεταξύ των πολλών αξιομνημόνευτος
εισιν αι της οικογενείας των αρχόντων Ανίνου και Μεταξά. Αμφίς
τεραι εξέχουσαι εις πλούτη , ευπορίαν συγγενείας, και συναγωνιστές
παρά πολλών πολιτών και χωρικών συνεδέθησαν μέχρι τελευταίας
πνοής , ως ελέγετο, με τας ισχυρής οικογενείας του Αιξουρίου Τυς
πάλδου και Λοβέρδου αντιπάλους αλλήλαις . Και η μεν Ανίνου προσ
ελάβετο την του Λουβέρδου, και δε Μεταξά την του Τυπάλδου .
Χωρικοί δε και πολίται διηρέθησαν μεταξύ των δύο φατριών, αίς
παρηκολούθουν κατά διάκρισιν υπερισχύσεως εν τω ανταγωνισμό αε

(1 ) Marmora VI - Brussoni p. II. LXXIII

Retazione del Provveditor Generale Zaccaria Gabriel 11 Dicembre 1674
( Arcbivio di Venezia . )
 - 28

ισχυραι οικογένειαι Χωραφά, τζιμάρη , Καρούσου, Δελαδέτσιμα,

Πινιατόρου, Σδρίνια , Φωκά , Βαλσαμάκη , Κρασά , Κατσαΐτου , Κι
φαλά, Πολυκαλά, και Δελαπόρτα. Αι δύο αύται φατρίαι κατ' αν.
ταγωνισμόν διέθετον αρχάς και επαγγέλματα του συμβουλίου, επιρ
ρέαζον και περιέστελλον τους Βενετούς διοικητάς, διεύθυνον κλη 1

ρικάς και ενοριακάς ψηφοφορίας, συνεδέοντο συγγενικώς και συν.

εσχετίζοντο δι' αλληλογραφίας και επικουρίας μετ ’ άλλων αρχοντι
κών οικογενειών των νήσων και των προυχόντων Γούρκων και Γραι
κών εν τη απέναντι στερεά , Περικυκλούμενοι δε έκαστος των στα:
σιαστών υπό οικείου στίφους χωρικών και πολιτών, συνήρχοντο
εις χείρας, επολέμουν έν φανερώ στρατοπέδω, μηδόλως της Βε
νετικής εξουσίας τολμώσης να κωλύση τα δεινά της αντιμαχίας .
Ηρχε μεν των μεν Μεταξάδων και υψηλόφρων και αγέρωχος αρι »
στοκράτης κόμης Μαρίνος Μεταξάς, των δε Ανιναίων ο κόμης Ανα
στάσιος , ανήρ μεν δημοτικός και αγχίνους, φιλόφρων δε και προ :
σηνής προς τους χωρικούς. Φόνοι δε καθημερινώς, κλοπαι, παρ
θενοφθορία:, γυναικαρπαγας, και παντοίαι βίαι, και αδικοπραγίαι
ήσαν τα διηνεκή τρόπαια του ανταγωνισμού και της δυσμενείας.
Αί κώμαι Δειλινάτα , Καλλιγάτα , και Κομητάτα ήσαν ή ισχύς
του Αννίνου , και Βαλσαμάτα, Σιμοτάτα , Μακριάτικα και Μετα-.
ξάτα ή του Μεταξά . Πολλάκις ή Βενετική Κυβέρνησις απέστει
λεν ολοκλήρους λόχους στρατιωτικούς , ίνα υποτάξωσιν τάς αντι
μαχομένας κώμας . Αλλ' οι χωρικοί ου μόνον απεδίωκαν αυτούς,
αλλά και αιχμαλωτίζοντες στρατιώτας απλούς και αξιωματικούς,
διά λύτρων και χλεύης απέλυον. Αλλ' οι αδελφοί Κρασά, Σπυρί
δων και Αναστάσιος , εκπαιδευθέντες εν Ιταλια, και φωτισθέν
τες εκ νέων ιδεών των τότε φιλοσοφούντων εν Ευρώπη πρός
καταστροφήν πάσης αγερώχου ολιγαρχίας και αυθαιρέτου δυναστείας,
συνεδέθησαν μετ' άλλων ευγενών Κεφαλλήνων φοβουμένων τας ατα
ξίας της αναρχίας και τας εκδικήσεις της αρχοντικής πάλης . Επί
τούτω ανέφεραν περί όλων των ταραχών, κατηγορούντες τους φα
τριάρχας ως απειθείς και ανταιρουμένους εις όλα τα νόμιμα της
εγχωρίου Κυβερνήσεως . Ευθύς δε ή βουλή των Δέκα διέταξε τον
γενικών προβλεπτής Γριμάνην να καταδιώξη και συλλάβη τους
στασιάρχας Ανιναίους και Μεταξάδας . Ο Γριμάνης αφιχθείς εις
Κεφαλληνίαν τώ 1700 , προσεκαλέσατο εις υποταγήν τους στα
σιάζοντας. Και οι μεν Κόμητες Μαρίνος Μεταξάς και οι Ανι
ναΐοι Αναστάσιος και Παναγής προσηνέγκαντο. υποταγήν. Αλλ' ο
Αναστάσιος Ανινος εκλοβών ως πλεκτάνην ραδιουργίας τάς περι
 home 199

ποιήσεις του προβλεπτού, εξήλθε του Αργοστολίου και επορεύθη

εις το εν Δειλινάτοις στρατόπεδον , όπου υποκριθείς τον ασθενή,
διέδωκε μετ' ολίγον φήμης ότι απέθανεν. Οπως δε βεβαιώση την
ψευδή φήμην του θανάτου, ώρισεν και τον έσαβάνωσαν ως νεκρόν,
έφεραν αυτόν εις την εκκλησίας επί του νεκροκραββάτου πενθηφο
φορούντες και οι χωρικοί , εψάλη ή νεκρόσιμος ακολουθία, και ύψωσαν
τάφον αυτού κρυφθέντος εν παραβύστω τινί. Ταυτοχρόνως ειδο
ποιήθησαν ο ιός αυτού και ο αντίπαλος κόμης Μαρίνος Μεταξάς
όσον τάχιον δύνανται, να μεταβώσιν εις τας κώμας και σωθώσιν.
Αλλ' αυτοί δεν υπήκουσαν. ο Γριμάνης πεισθεις εις την ψευδή
φήμην του θανάτου του Αναστασίου Ανίνου, ευθύς προεκαλέσατο
εις γεύμα εν τώ παλατίω τους δύο εν Αργοστολία εισέτι διαμέ
νοντας αντιπάλους , ήτοι τον υιόν του Ανίνου, και τον Μαρίνον
Μεταξάν . Ούτοι αφόβως πορευθέντες κατά την πρόσκλησιν , εξε:
πλάγησαν, άμα είδος τους διαγγελείς μετά των δορυφόρων να πει
ρικυκλώσωσιν αυτούς , και αφοπλισθέντας να επιβιβάσωσιν εις πολε
μικών πλοίον. Ούτως ούν αυτοί μεν ερρίφθησαν εις τας φυλακές
των Πιόμεων της Βενετίας , και εθανατώθησαν, μεταξύ των δύο
στηλών Μάρκου και Θεοδώρου, ενώ δεν έδυνήθη και συμπολίτης αυ
των Γεώργιος Χωραφάς στρατηγός τότε εν Νεαπόλει να απαλλάξη
της καταδίκης, αιτησάμενος την μεσιτείαν του βασιλέως της Νεα
πόλεως προς την Βενετικής πολιτείαν. ο δε πονηρός Ανινος λάθρα
μεταβας εις την απέναντι στερεαν εσώθη εις Κωνσταντινούπολιν, και
εκείθεν επροσπάθει, όπως τύχη συγχωρήσεως, και επιστροφής εις την
πατρίδα. Αί αντιπάθειαι όμως δεν κατηυνάσθησαν. Μετ' ολίγον προσ
βαλών έν δικη τινί την αρχοντικής οικογένειαν Φωκά και δικηγόρος
Γρηγόριος Βαλσαμάκης, διήγειρε καθ' εαυτού την αγανάκτησιν τών
Φουκαδων , μεθ' ών ηνώθησαν άπαντες οι συστασιώται του Ανίνους
Kατηγορηθείς δε ώς αναρχικός, συνελήφθη και εφέρθη εις Κέρκυρας.
Αλλ' απολυθείς της κατηγορίας παρά του τότε γενικού προβλεπτού
των νήσων Κονταρίνου, ου μόνον επέστρεψεν εις Κεφαλληνίαν, αλλά
και εκλέχθη πρέσβυς της κοινότητος εις Βενετίας ( 1762 ). Εκεί ο
Βαλσαμάκης σπαταλών, και χρεωκοπήσας, ίνα αποφύγη τας καταν
διώξεις των δανειστών, εσώθη εις Κωνσταντινούπολιν. Το βουλευ
τήριον των Δέκα της Βενετίας, δυσαρεστηθέν διά τα ατοπήματα του
Βαλσαμάκη, και ερεθιζόμενον υπό της φατρίας των Ανιναίων , ενε
τείλατο προς τον εν Κωνσταντινουπόλει Βάυλον την αποδιωξιν αυ
του . Ο δε Βάβλος συνέλαβεν αυτόν, και αποβιβάσας εις δημόσιας
πλοίον, απέστειλεν εις Ζάκυνθος, Ενταύθα φυλακισθείς επί ολίγας
 - 130 :

ώρας, κατεδικάσθη άνευ λόγου και κρίσεως υπό του προβλεπτού της
νήσου Πριούλη , και εθανατώθη κατά διαταγήν του βουλευτηρίου
των Δέκα . Προς δικαιολογίαν εδημοσίευσεν ότι ο Βαλσαμάκης εν
Κωνσταντινουπόλει συνειργάζετο να παραδώση προς τον Σουλτάνον
τας επτά νήσους του Ιονίου ( 1 ).
Η Βενετική κυβέρνησις χαλαρωθείσε , ου μόνον διά τοιούτων μέ
τρων ήθελε να καταδιώκη τους στασιαστάς, αλλά και επιβούλως 1

κατεφέρετο προς τους εξασκούντας επιρροήν τινα νησιώτας εν τοις

οικείοις αυτών συμπολίταις . Εκλαμβάνουσα οιονδήποτε κίνημα των
ενισχυόντων προς τον λαόν, ως δυνάμενον ενίοτε να στραφή και
κατά της ιδίας αυτής εξουσίας, επιβούλως εβραδιούργει, εξώριζεν,
εφυλάκιζε και κατεδίκαζεν . Ο άρχων Ιωάννης Μακρής έκ Ζακύνθου
ηρπάγη άφνω έκ τινος χορού, επί τούτω αυτώ ποιηθέντος υπό του
Ενκουιζήτορος της Βενετίας , και ερρίφθη εις τους πιόμβους της Βε
νετίας, διότι όπωπτεύθη η εξουσία, ότι αυτός δύναται να διεγείρη
τον λαόν καθ' εαυτής , ιδούσα ότι διά του απλού μόνου λόγου ου
τος καθησύχασε τους διεγερθέντας χωρικούς, ότε εισόρμησαν εις
την Εβραϊκήν, και ήθέλησαν να προσβάλωσιν τον προβλεπτήν, ότι
αυτός δωροδοκηθείς υπό Εβραίου τινός πλουσίου , κατεβιβασε το ει
δόλιον αυτού, και εκρεμάσθη την ημέραν του Πάσχα, ένα καή ως
πυροτέχνημα προς διασκέδασιν του λαού (ο). Το βουλευτήριον των

(1) Loverdo VI-Daru. V, VIII. L. XXXV . - Sauveur voy. vol. 3. 99.

( a) Giunsi al Zante alcune settimane dopo certo popolare tumulto, acca
duto contro del ghetto, ed ebbi a trovare il paese in qualche costernazione
per il timore, che fossero riaccendersi le antiche animose diseordie ira i
cittadini del primo ordine, e quelli dei secondo, a cui si accosta il genio
del popolo. Fu già repressa la popolare aggressione del invaso ghetin, eso
sendovi accorso prontamente quell'illustrissimo Proveditor Marin, valendosi
Giovanni Macrì cittadino di quel
della forza del presidio e dell'opera delcalmato
luogo , e grato alla plebe, onde restò il commovimento con laude
del Rapresentante e merito del detio Macri. Ma essendosi infisso nell'animo
de' benestanti il concepito spavento, che solo tali pretesti un qualche giorno
quel popolo ardito ed intraprendente si rivolgerebbe ad un svaleggio della
città, conobbi necessario di dissipare qualunque ombra che dar potesse gee
losa apprensione. Infatti dipendendo dal morigerato costume il bene dei sud
diti, il vantaggio della nazione e la felicità dello stato, io m'applicai a mu
derare gli ardici e a comfortare i timidi di ogni ordine col mezzo di quei
modi che sono connaturali alla retittudine del soave e giusto dominio di vo
sıra Serenità; tenni udienze giornaliere per l'ascolto degli agravati ; emend ai
le soppraffazioni con pronti atti di giustizia, e procurai di rendere spedita
ragione nelle piccole verlenze dei poveri. (Relazione dell'isola del "Zante
esposta ai riflessi dell' eccelleatissimo Segato li 8 Novembre 1760 del gene
rale da Mar l'anno mdccls .
 - 134

Δέκα εφαρμάκωει τον εκ Ζακύνθου άρχοντα Γάμβαρη Καψοκέφαλος

φίλος του Δόγου, ότι αυτός έν Βενετία διάγων έφωράθη συσχετι
ζόμενος μετά του πρέσβεως της Αυστρίας Ροσεμβούργου ( 1 ).
Διά τας αυτάς αιτίας εξώρισε και τους άυχοντας αδελφούς Κα
πνίσας , και σκληρώς εφέρθη, καταδικάσασα εις τους πιόμβους τους
Κερκυραίους Σορδίναν και Σκορδύλην, ως νεωτερίζοντας εις πολιτικές
δοξασίας. Αλλ' ή δωροδοκία και η αισχροκέρδεια εκ των Βενετικών
αρχών , μετεδόθη και προς τους ευγενείς νησιώτας. Εκπεσόντες και
αυτοί εν ταις νήσοις διά την άστατον φοράν της τύχης , διεκρίνοντο
εις ευγενείς μεγαλοκτήμονας και ισχυροτέρους (τα πρώτα σπίτια )
και εις ευγενείς μικροκτήμονας και υποδεεστέρους (τα δεύτερα σπί
τια ). Οι πρώτοι υπερισχύοντες εις τα βουλευτήρια, απέκλειον πρός
εαυτούς μόνους την ψηφοφορίας επί των ανωτέρων εγχωρίων αρχών,
και κατέλειπον μόνον τα ευτελέστερα και αλυσιτελή αξιώματα προς
τους υποδεεστέρους . Τα κερδαλεώτερα επαγγέλματα και προνόμια
επεφύλαττον οι μεγαλοκτήμονες προς τους αυτούς προσήκοντας και
υποτελείς. Οι μικροκτήμονες δυσαρεστούμενοι διά ταύτα , συνώμο :
σαν έν Ζακύνθω , και ώρκίσθησαν λαβόντες τον ιερέα Παύλον Σκια
δόπουλoν εν τώ ναό του Αγίου Πέτρου, ότι θα καταψηφίζωσιν οίον
δήποτε μεγαλοκτήμονα και προσήκοντα αυτό προτεινόμενον εις άρ
χαιρεσίαν. Απ’ εναντίας θα υπερψηφίζωσιν επί ιδα προτάσει ομοιο »
κατάστατον συνάρχοντα , ός ώφειλε να ποιήται ομόλογον προς τους
συμψηφίσαντας υπέρ αυτού, και να δίδη μερίδιον εκ των απολαυών
του ληφθησομένου επαγγέλματος. Αρχηγός της συνωμοσίας και διε
ξαγωγός των συμφωνηθέντων ήν ο Μανιατάκης Βαρβίας ( 1788) .
(Εν τη ετησίω ούν συνελεύσει των ευγενών περί αρχαιρεσίας, ο κό
μης Γραδενίγος Σηγούρος δε Σύλλας εις των ισχυροτέρων αρχόντων
διέκρινε τοιαύτην πρόθεσιν των υποδεεστέρων ευγενών. Ανεκαλύφθη
και συνωμοσία, ανεφέρθη προς τον γενικών προβλεπτην , και ούτος
απέστειλεν οικείον γραμματέα, όπως ανακρίνη περί πάντων. Αλλά
δωροδοκηθείς και γραμματεύς παρά των υποδεεστέρων αρχόντων, οι
τινες έρανον εποιήσαντο επί φιλοδωρία, η συνωμοσία εκαλύφθη, και
οι συνωμόται έμειναν ατιμώρητοι , μόνου του ιερέως φερθέντος εις
τας φυλακάς των Κορυφών, εξ ών μετά χρόνους απελύθη κατά
χάριν του γενικού προβλεπτου (2( 2)..
( 2) Daiù vol. IX. Lib . XXXIX .
( 2 ) Αύται είναι αι δημηγερσίαι άς υπαινίττεται ο Δαρού συμβάσας έν Ζακύνθω το
1783 ) Τόμ . VIII Lib. XXXV σελ. 167) και της οποίας και μεταφραστής αυτού
εννοεί ως ανυποστάτους και χειμαιρικάς φαντασίας του δυσμενούς Δαρού ,
 432

Δεν πρέπει όμως να παραλείψωμεν , ότι τιθέμενοι ενίοτε επί

των αρχών, άνδρες επιτήδειοι και φιλοδίκαιοι έθεσαν φραγμόν τινά
εις τοιαύτας καταχρήσεις , και διά χρησίμων διαταγμάτων ωφέλη
σαν την δημόσιον διαχείρσιν των νήσων. Οι γενικοί ετασται της
ανατολής τω 1749 κατά την έκθεσιν του γενικού προβλεπτού Γρι
μάνου ( 1 ), εξετάσαντες την πληγήν των πολιτών, σφόδρα δει
νοπαθούντων διά τας επικρατούσας καταχρήσεις των τοκογλύφων
τώ 17 49 , απηγόρευσαν το προστύχιον, οριζοντες τον νόμιμον τό
κον επί βάσεως εντίμου και φιλοδικαίας Διέταξαν ότι μόνον υπό
κεινται εις μεσεγγύησ.ν οι καρποί του κτήματος , και όχι το κτήμα
και τα γεωργικά εργαλεία και ζώα . Ο καταμηνύων τον παραβά
την ημείβετο με το ήμισυ του προσβεβλημμένου πιστώματος ως
παρανόμου, το δε άλλο ήμισυ ως πρόστιμον μετεφέρετο εις το δη
μόσιον ταμείον. Αλλ' επειδή κατά τον προβλεπτην Μαρίνον το τοι
ούτον επηύξησε μάλλον τας λαθραίας καταμηνύσεις, και έπερίσπευσε
την λαιμαργίαν τών δωροδοκουμένων και την ατιμωρησίαν των
τοκογλύφων, οίτινες αναφανδόν πατεβιαζον τον νόμον άρχοντες τε
και χυδαίοι, και εκκλησιαστικοί ορθόδοξοι Ιερείς,επρότεινεν αυτός,
όπως αυτεπαγγέλτως ενεργήται κατά των παρανομούντων , και οι
αμοιβαι της καταμηνύσεως παραλειφθώσιν . Ως δε επί περιστολή των
προστυχίων καθιδρύθη εν Ζακύνθω ή σιτοθήκη το 1576 , και το
ενεχυριαστήριον τώ 1670 , αμφότερα τα καταστήματα ταύτα ήσαν
εν πλήρει αταξία, παραμελούμενα υπό της εφορίας της εξουσίας,
και καταχρώμενα υπό των διαχειριστών. Εκ του ταμείου τού εις
χυριαστηριου, εν ώ παρεφυλάττοντο τα χρήματα τριών άλλων εί
δικών ταμείων του μεν της απολυτρώσεως των σκλάβων, του δε
του νοσοκομείου, και του άλλου της παρακαταθήκης των ιδιωτών,
έδανείζοντο μεγάλας ποσότητας ιδιώται επί μικροτάτω τόκο και
ολιγοτιμω ενεχύρω. Πολλάκις δε οι σκευοφύλακες ( massari) και
συντηρηται κατά συνεννόησιν υπεξήρεσαν χρήματα. Ευγενής τις Αν
τώνιος Ασυστόνης σκευοφύλαξ καταδιωκόμενος υπό του Γριμάνου
επί υπεξαιρέσει 1300 φλωρίων , έδραπέτευσεν εις Πελοπόννησος
( 1753), και τα κτήματα αυτού δεν εξήρχουν προς αποζημίωσιν,
ώστε ενώ τα κεφάλαια συνεποσούντο εις 15,036 φλωρία, μόλις
είχεν επί Γριμάνου 3000 εις πραγματικών και ενέχυρα. Διότι
8 ,οοο υπελογίζοντο τα υπεξαιρεθέντα και κλαπέντα υπό σκευο :
( 1 ) Relazione dell'isola del Zante esposta ai rillessi dell'Eccellentissimo So.
malo li 3 Novembre 1760 .
 - 433

φυλάκων και συντηρητών, 100 , καθυστέρει η κοινότης , δανεισθείσα

εις δαπάνας και συνεισφοράς , εξ ών τα 8οο εχρησίμευσαν, όπως
διανεμηθή σίτος εις τας κώμας παρά των σιτοθηκών διά την σι
τοδείαν των 1755 και 1756' άλλα δε 1000 υπεξήρεσαν οι σι
τοθήκαι, 3ο ,3ο έδαπανήθησαν εις κατασκευής των δρυφάκτων του
υγειονομείου και χορηγίαν των αποσταλέντων πρέσβεων επί της δια
φοράς περί επισκόπου, και τα επίλοιπα του ελλείμματος εδαπα
νήθησαν εις ανάγκες πολέμου και λοιμού ( 1723) και την επισκευής
της βρύσεως του Κριονερίου. Δύο διατάγματα εξέδοτο και προ
βλιπτής Γριμάνης ( 176ο), αναγκάζων τους καθυστερούντας εις
ταχείας και άμεσον απότισιν των προσοφειλομένων, και επιθέτων
τέλος 15 σολδιά άν' έκαστον βατσέλιον επί σιτηρών εισαγομένων »
Εγραφε δε και αυτος Γριμάνης και περί των τοκογλυφιών έν Κερα
κύρα.- Εκ των πληγών του προστυχίου δεινοπαθεί και η νήσος. Η
συνήθεια του τα ζητώοι συνδρομήν διά τοιαύτης αισχροκερδούς εμ
πορίας υπερπληθύνει τους δολιευομένους εν τοιαύτη αίσχρουργία. Η
καθημερινή πείρα δεικνύει, ότι το προστύχιον εν Κερκυρα εκτός των
όλεθρίων αποτελεσμάτων, τρέφει την πονηρίαν των αγροληπτών, την
απάτης και καταδολίευσιν προς τους αγροδότας ιδιοκτήτας, καται
στρέφει τα συμφέροντα άμφοτέρων, και διαφθείρουσα την πίστιν,
ζημιοί σφόδρα την εγχώριον εμπορίαν. Ο εξοχώτατος Προβλεπτής
γενικός Αντώνιος Πιζάνης εγκαθιδρύσας ενεχυριαστήριον (1634) διά
κεφαλαίων εκ συνεισφορών και αποθεμάτων ιδιωτικών και δημοσίων,
και εκ δεκάτου τελουμένου εξ όλων των εκκλησιαστικών κτημάτων
των υπ’ αυθεντικών δικαιωμάτων (ius patronato) , και προς τούτοις
εκ τεσσάρων σολδίων ανά έκαστον μόδιον άλατος, κατέστησεν ούτω
τράπεζαν δανειστικήν επί ενεχύρω, και εοτελεί τόκω προς όφελος
των απόρων. Αλλά διά τάς ανάγκες των επακολουθησάντων που
λέμων των 1678 αφηρέθησαν 50,000 ρεάλια, και διά κακήν δια
χείρισιν του καθιδρύματος υπεξηρέθησαν τα πλείστα του κεφαλαίου.
Μόλις δε ο Φραγγίσκος Γριμάνης τώ 1706 εύρεν εν τώ ταμείο
του καθιδρύματος 335 ρεάλια. Διά την απορίαν ταύτην τού ενε
χυριαστηρίου, οι ενδεείς τρέπονται εις τοκογλύφους, ών ή αισχρο :
κέρδεια επί τους απόρους υπερβάλλει τα όρια. Οπως ούν ανορθωθή
τοιούτον Ιερόν καθίδρυμα, και παύση ή κατάχρησης των ασυνει
δήτων πλεονεκτών, έπεισα τους συνδίκους Κορυφών, ίνα πάσα οι
κογένεια νεωστι συγκαταριθμουμένη εις το συμβούλιον χορηγή προς
όφελος του ενεχυριστικού Ταμείου 500 φλωρία χρυσά . Το δε τας
μείον της σιτοθήκης δανείση τα ενεχυριαστηρίω 8,000 φλωρία , Ε.
 136

δε των ετησίων δεκάτων και του τόκου των προσφειλομένων 27,774

δεαλίων προστεθώσι νέοι πόροι ώστε εξ απάντων τούτων να συν
τελεσθή ανάλογον κεφάλαιον προς συνδρομήν των ενδεών, και
Φραγμόν της πλεονεξ ας (1)
Ούχ ήττονα δε εβελτιώθησαν και εν τη νήσο Δευκάδι . Τα κατα
συντριφθέντα οικήματα εκ του σεισμού των 1744 και η φθορά
3,000 ανδρών υπό λοιμού έκ Μεσσίνης μεταδοθέντος εις την νήσον
εκείνην τω 1742, δι' οικοδομής στερεωτέρων οικημάτων, και προσε:
λεύσεως εγκατοίκων επανωρθώθησαν ώστε η μεν Αμαξική πόλις
επεκτάνθη, η δε πολυανθρωπία υπελογίζετο εις 12,000 ( 2) Καί
του κατά προνόμιον της νήσου ουδείς ξένος νησιώτης έδύνατο άνευ
αδείας της κοινότητος Λευκάδος να οική. Κατ' ακολούθους χρόνους
ώκησαν και Κεφαλλήνες και Κρήτες. Αι δε δημόσιαι γεαι, ών ή
πληθύς εδηλούτο εν τω καταστίχω το ποιηθέν υπό Βέμβου το 1684,
διενεμήθησαν αι πλείσται προς άπαντας τους οικήτορας, και εξαι:
ρέτως προς τους υπηρετήσαντας την πολιτείαν πολεμικούς Αλλ'επειδη
αι εισπράξεις του δεκά του και άλλων εγγείων φόρων, ως έτι και
αι κλοπαι της χωρομετρήσεως παρ' ενοικιαστών και φορολόγων έ
Ελαπτον δημόσιων και ιδιώτην, εκ των 1708 κατεβόων κατά
καταχρεωστών και φορολόγων και των καταμηνυόντων διά φιλο .
κέρδειαν αυτούς. ο δε γενικός προβλεπτής Αυγουστίνος Σαγρέδος
( 1756), των συνδικων Λευκάδος ελθόντων κατά πρεσβείαν εις Ζά
κυνθον, κατήργησε τας ενοικιάσεις και τας προσωπικές φορολο :
γιας και ώρισεν όπως εκάστη περίχωρος αλληλεγγύως ώρισμένον
ετήσιον φόρον πληρόνη προς το γενικών ταμείον . Ηκύρωσε προς
τούτοις απάσας τας ενοικιάσεις του Ζαγκαρόλου Κρητός τινός με.
τοικήσαντος το 1744 εις Λευκάδα . Εκ δε των εγγείων τούτων
φόρων συνήγε το ταμείον 6,000 φλωρία και απαγορεύθη το προ
στύχιον των τοκογλύφων επί του εισπραττομέναν φόρου του σίτου,
ως και πάσα καταδίωξις των καθυστερούντων της φορολογίας των
αιτηρών. (3) Αλλ' επειδή το συμβούλιον εκλέγον φορολόγους εκ
του ιδίου σώματος , συνειργάζετο μετ' αυτών είς παραβιάσεις και
αδίκους εισπράξεις επί του λαού και προβλεπτής Ανδρέας Δονάς ( 1768)
+

( 1 ) F. Grimani Relazione dell'isola di Cortú e breve Cenno sopra l'isola

di Cerigo esposta ai riflessi dell'eccellealissimo Senato li a.s Novembre 1760
(5 ) Anagroti generale dell'isola di S. Maura το 176ο.
(3) Fr. Grimani Relazione dell'isola di Santa Maura esposta ai ridlesoi dell'
eccellentissimo Senato li 15 Novembre 1860,
 138

αφήρεσεν εκ του συμβουλίου τοιούτο δικαίωμα εκλογής φορολόγων ,

και ανέθηκεν αυτο εις το Βενετικών διοικητήριον της νήσου , δώ
φειλε να λαμβάνη τους φορολόγους και εισπράκτορας αεί εκ του
βουλευτικού σώματος. Οσοι δε του ουμβουλίου ανεδέχοντο εγχώ
ριον αξίωμα επικερδές, έπρεπε να πληρώσωσι ποσότητα τινά όρι
ζομένην εν τη τιμήματα των επαγγελμάτων ( 1 ).
Επί πλείον δε εταράττετο και κοινότης Κεφαλληνίας διά το βά.
ρος και την πλεονεξίαν των φορολόγων. Εκ των 1703 ώφειλεν
εις το δημόσιον ταμείον ή νήσος 18 , 000 φλωρία φόρον σταφίο
δος εξαχθείσης. Καθυστέρει προς τούτοις 7,000 εκ προστίμων και
διμεύσεων (1721 ), ώστε 58,000 υπελογίζοντο τα προς το δη
μόσιον ταμείον οφειλόμενα. Εν τούτοις όμως το έλεος του ηγεμό
νος επεδείχθη συγκινηθέν υπό των συνεχών θερμών δεήσεων της
κοινότητος προς τους γενικούς προβλεπτάς και ανακριτάς. Aυγου
στίνος ο Σαγρέδος συνείργησε προς την Γερουσίαν, και όλα τα προσο
φειλόμενα πρόστιμα έχαρίσθησαν προς τους οφειλέτας. Εδόθη δε
προθεσμία δεκαπενταετής εις εξωφλησιν των χρεωστουμένων δεκά
των τελωνιακών και εδαφονομίων. Κατηργήθησαν πολλά τών μου
νοπωλείων . Κατεδιώχθησαν οι σφαιτερισταί των δημοσίων κτημά
των ωρίσθη φορολογία τακτική επί των σιτηρών εκ πάσης πιο
ριχώρου συναγομένη υπό μόνον των προεστώτων, και πληρουμένη
επί νομίσματος, ού ωρίσθη σταθερά τιμή. ( 2) Εις αυτόν χρεωστού
σιν αι νήσοι δύο νόμους χρησίμους, τον μεν απαγορεύοντα τοίς
Τούρκους του να κατοικώσι, και ποιώνται ιδιοκτησίας εν ταις νή»
σοις, και να ενοικιάζωσι προσόδους τον δε λεγόμενον νόμον Σαγρέ
δου περί Εκκλησιαστικών . Διά του νόμου τούτου προεβλέπετο οια
δήποτε καταχρησις εις την διαχείρισιν των εκκλησιαστικών κτημά
των, ορισθέντων επιτρόπων ανά έκαστον ναόν, εκλέγομένων επί
διετίαν υπό των ενοριτών. Ούτοι κατέγραφον εις βιβλιακούς κώ .
δημας την περιουσίας του ναού, και κατείχον το ταμείον, και έδιδον
λόγον προς την ανωτέραν άρχήν , περί πάσης διαχειρήσεως. Διετάσ
σετο προς τούτοις ότι ουδείς ναός οικοδομείται άνευ αδείας της Γεν
ρουσίας, και του εν Κερκύρα αντιπροσωπεύοντας την γενικής κυβέρ
νησιν. Επί τούτω ώφειλον οι κτήτορες να ενδείξωσι περιουσίαν κα

(1) Terminazione del provveditore generale Andrea Doond 15 Decembro

1768.
( 2) Relazione dell'isola di Cefalonia esposta ai riflessi dell'eccellentissimo
Senato li 10 Novembro 17 60,
 136

τάλληλον προς διατήρησιν τών χρειωδών του ναού και των εν αυτό
ιεροτελεστειών. οι εφημέριοι εκλέγοντο διά κοινής ψηφοφορίας των
ενοριτών. Απαγορεύετο πάσα δωρεά κτημάτων και άλλης περιουσίας
παρά ιδιωτών εις ναόν άνευ αδείας της Γερουσίας. Ουδείς δε ήδύ
νατο να κληρώση εις ναόν περιουσίαν, στερών οικεία τέκνα, και δια
δόχους, και να καταταξη υιόν και θυγατέρα εις μοναδικής πολιτείαν
βιαίως και οικειοθελώς άνευ προηγουμένης αδείας παρ' εκκλησιαστι
κής τε και πολιτικής αρχής . Ωρίσθη δε και επιτροπή της εφορατική
καθ' εκάστην νήσον πρός εκτέλεσιν του εκκλησιαστικού οργανικού
νόμου . Και έφοροι εν μέν Κερκύρα ετάγησαν οι Ευγενείς Ιάκωβος
Λοβέζης και Πέτρος Αμπελικόπουλος : εν δε Κεφαλληνία Θεόδωρος
Κοκκινάτος έν Ζακύνθω Φραγγίσκος Δούσμανης, και εν αγία Μαύρα
Πρεβεζη και Βονίτση Σίμων Νέγρος ( 1 ) . Μετ' ολίγον και αυτός νόμος
εισήχθη υπό Φραγγίσκου Γριμάνου και εις τας λοιπές νήσους Πα
ξών, Ιθάκης και Κυθήρων και τις περιχώρους Βουθρωτού και Πάργας.
Ουχ ήττονας δε παραμυθίας εποιήσαντο αι εγχώριοι κυβερνή
σεις, οσάκις εν ταίς νήσους συνέβαινε σεισμός και λοιμός . Και επί
του λοιμού εν Κεφαλληνία των 1763, ός μεταδόθη εκ Λίνου και
κοκαθαρισθέντος εν τω λοιμοκαθαρτηρίω, και ενεφανίσθη το πρώ
τον εις κώμην Σαλβάτα, σφόδρα προς περιστολήν έπρονοήσατο και
τότε προβλεπτής Πέτρος Κονταρίνης . Η δε κοινότης διένεμεν δω.
ρεάν ψωμίον και παξιμάδιoν, έστήθησαν σκηνώματα, και εξήχθησαν
έκ τών κατέργων άνδρες , ίνα διακαθαρίζωσι οικίας και θάπτωσι τους
αποθαμμένους. Τα αυτά εποιήθησαν και κατά τους σεισμούς εν
μέν Ζακύνθω το 1742 καλούμενος του Ασώτου, και τον άλλον
το 1791 λεγόμενον τού αγίου Ιακώβου, (2 ), ότε έκρημνίσθησαν
τα τείχη της ακροπόλεως, το Βενετικών διοικητήριον εν τω φρου
ρω και το πλείστον των οικοδομημάτων κατέπεσον, και πολλοί
εφονεύθησαν. Αυθις δε σεισμού γενομένου εν Κεφαλληνία το 1766
και 1767 επί του αυτού μηνός Ιουλίου, αμέτρητοι ήσαν αι πε :
ριθάλψεις παρά των Βενετικών αρχών και προυχόντων τοίς πα
θούσι και καταφοβηθείσι Κεφαλλήσιν. Οίκοι , ναοί, μοναστήρια,
κωδωνοστάσια έν τε τη πόλει και τοίς χωρίοις ανεστράφησαν εκ
θεμελίων. Επί πολλαι ημέρας έτρεμεν ή γή , εξήρχετο αποφορά

(1) Ροjaco le leggi municipali delle isole V. ΙΙ . σελ . 132-157.

(2) Niercati saggio storico statistico sull'isola di Zante , Dionisio Barbiani
nella inedita continuazione della storia di Zante ,.- Π . Χιώτου ιστορικά από
μνημονεύματα Ζακύνθου Τόμ. Α .
 437

θείου εκ πολλών διασχισμάτων της γης . Πλείστοι έκειντο νεκροί

υπό τα ερείπια · άλλοι ημιθνήτες ανα πετάχθησαν υπό των κατα.
πιπτόντων δωμάτων, και άλλων εκολωβώθησαν και έθραύσθησαν τα
μέλη, Αι οικογένειαι επί πολλάς ημέρας εσκηνούντο εν υπαίθρου
Κατεπαύθησαν αι θείαι τελεται εν τοις ναούς , μηδενός τολμώντος
να εισέρχηται εις τας διαρραγείσας εκκλησίας και τα οικήματα. Διε
κόπησαν οι δικαστικαι εργασίας, και κατεσταλη και εμπορία Η
Βενετική κυβέρνησις εκ Κορυφών και άλλων χωρών συνέδραμε με
σανίδας, σκηνώματα, τροφας και χρήματα τους παθούσι, και κα
τέπαυσε τις παρενοχλήσεις των φορολόγων επί πολλούς μήνας (1).
Και με όλα τα παθήματα ταύτα, και με όλας τας προβλέψεις
παρ' ανδρών ακραιφνούς και επιζήλου χαρακτήρος εις την διαχεί
ρισιν των επιτετραμμένων αρχών, τα δεινά των απεχθειών, άλλη
λοφαγίας και διαφθοράς ανεπανωρθώτων ελαττωμάτων δεν ηδυνή
θησαν να εξαφανισθώσι εκ της κοινωνίας των νήσων. Φόνοι δια
φθοραι, καταδυναστείαι, παρθενοφθορίαι , πλεονεξίαι , και άλλα κα
κουργήματα επερίσσευον όσημέραι. Ουδεμία ποινή ή φόβος θείου
και ανθρωπίνου νόμου, ή τιμωρία ήδύνατο να περιστείλη τους δυο
ναστεύοντας. Πάτρονες ευγενείς και πελάται διογενείς συνεδέοντο,
συνωρκίζοντο επί του Ιερού ευαγγελίου , και κατά συμμορίαν συνηρ
γάζoντo βιαιοπραγούντες , αδικούντες, εξολοθρεύοντες πανοικι τους
αντιστασιώτας. Προς αισχύνην έδέρνοντο με κέρατα οι ασθενέστεροι
υπό τών εναντίων μαχαιράδων, και ηκρωτηριάζοντο την μύτης και
τα ώτία, ή με θέλους παρεσημειούντο κατά πρόσωπον. Ερρύπωνον
τας θύρας των εναντίων. Οι μαχαιράδες παριστάμενοι εις τους κρεων
πώλας επρόσταζον να κόπτωσι τα κατ' αρέσκειαν τεμάχια κρεάτων.
Εισερχόμενοι δε εις τας οικίας των υφαντηρίων εδιώριζον μετ' α
πειλής τάς ύφαινούσας γυναίκας να κόπτωσι πήχας, όσας ηθούν
λοντο υφάσματος ήρπαζoν άλλοτε δέματα πλυνομένων φορεμάτων,
και άλλα πολλά βιαίως έπραττον. Φρυκτάς δε οι γέροντες ενθυ

( 1 ) Loverdo VΙΙΙ - Εν δε το χρονικό της Ηπείρου υπό Πουκεβίλου δημοσιευ

θεντος εν σελίδα 294. Το Ε'.ος εύρηται. Εις τα 1714 Ιουλίου 27 ημέρα κυριακή,
ώρα 6 της ημέρας έγεινεν εις τας παλαιάς Πάτρας σεισμός, όστις εκρήμνισε τα καμ
παναρεία των εκκλησιών, τους νάρθηκας τινών από αυτας και μερικά παλάτια, εσχί
σθησαν δε και οι του κάστρου Πύργου άνωθεν έως κάτω, και έπεσαν τινές από τας
επάλξεις των - Εις δε τας 18 Αυγούστου, έγεινεν άλλος σεισμός μεγαλύτερος του πρώ
του την Κεφαλληνίαν, ότε παρευρίσκετο έχει και ο αρχιναύαρχος με όλον στά
λον, εκρήμνισε δε ούτος 280 σπίτια και άνοιξεν η γή αναβράζουσα νερόν, οι δε άνο
θρωποι διέτριψαν δύο μήνας έξω εις τα περιβόλια , έως oύ έπαυσεν.
 $ 38

μούνται τας τότε αντεκδικήσεις των αντιφερομένων έν Ζακύνθω φι

τριών Λογοθέτου και Μοκενίγου και των συνδεομένων αυτοίς Μαρ
τελάων και τζελαϊτών, παρ' ών και οι αποστελλόμενοι παρά της
εξουσίας προς καταδιώξιν περιεφρονούντο τοσούτο , ώστε τον διαγ
γελέα του προβλεπτού , όστις συνέλαβε λογοθέτην τινά άρχιστα
σιώτην εφόνευσαν αναφανδόν ενώπιον της δημοσίας δυνάμεως. Ενίοτε
τας διχονείας και τας αντιπαθείας αυτάς ανεφύσσων και οι διοι
κηται δι' ιδιοτέλειαν . (1) Ανενεώθησαν αι φατρίαι Ανιναίων και Με
ταξαίων εν Κεφαλληνία , εγερθέντος αύθις εκ του πλαστού θανάτου
του Αναστασίου Ανίνου. Και του και έγγονος αυτού Αναστάσιος Ανι
νος υιός του καταδικασθέντος Παναγή επιγαμίως εσυγγένευσεν προς
τους Μεταξάδας , νυμφευθείς την θυγατέρα του κόμητος Ανδρέου ,
αυτός ερεθιζόμενος υπό του άγερόχου θείου μετά των άλλων συγ
γενών αναφανδόν ανεκαίνισε την στάσιν κατά των Μεταξάδων ,
απειθών και μη σεβόμενος μηδεμίαν νόμιμον εξουσίαν . Ουδέν έχρη
σίμευσαν προς καθησυχίαν οι ομηρεύοντες συγγενείς εν Κερκύρα .
Ο κόμης Αντώνιος Μεταξάς συλλέξας χωρικούς και πολίτας συ
στασιώτας , έστρατοπέδευσεν εν Σιμωτάτοις , όθεν εξέδιδε διαταγάς.
Εφορολόγει τους περιοίκους και διαβάτας, ελήστευε και εδυνάστευεν
ατιμωρήτως , και εφυλάκιζε δυναστικώς, και έτιμώρει τους έναν
τιουμένους εις τας διαταγάς του άνευ κωλύματος παρά της δημο
σίου αρχής. Μετ' αυτού συνελθόντες και οι αδελφοί Σπυρίδων και
Ιωάννης , έστησαν άλλο στρατόπεδον εις Βαλσαμάτα , και έχοντες
ως στρατηγείον το παραπλησίον μοναστήριον του Αγίου Γερασίμου
ηπείλουν εισβολήν και καταστροφής της πόλεως Αργοστολίου ( 1782).
ο θαλάσσιος μοίραρχος Βολδους προσπλεύσας εις Κεφαλληνίαν, συ
νέλαβε τινας των προσοικείων των Μεταξάδων , μεθ' ών και τον
ευγενή Σίμωνα Πλέσσαν, ους απαντας εκρέμασεν επί των ιστών των
πλοίων. Αλλ' αποπλεύσαντος τούτου , αύθις σφοδρότερον επετίθετο
>

( 1 ) Οτι ευαρεστούντο οι Βενετοί διοικηται εις τοιαύτας διενέξεις των πολιτών έχο »
τες προ οφο λμών το διαίρει και βασίλευε μαρτυρούσιν οι λόγοι του γενικού προ
βλεπτού Δανιήλ Δολφίνου. Ούτος εκθέτων προς την Γερουσίας επισκεφθείς την Ζάκυν »
Oos--- 11 Genio degli Isolani è per la maggior parte inquieto e violento . Que.
comuni a tutte
ste dissidenze (fra i cittadini del primo e secondo ordine) fatteVostra
le isole assicurano l'obbedienza de' suddivi ed il dominio di Serenità ,
Giuva temperarle acciò non prorompano in funesti accidenti, ma non estin
guerle, mentre una perfeta armonia de membri li renderebbe contro l'or
dinario della natura, sospelosa e pericolosa (Relazione di Dan, Dolfo, ar.
chivio di Venezia ).
 439

6 Μεταξάς , και εδυνάστευεν εις την νήσον . Τότε Μαρίνος Μεταξάς

Δυσαίος ( Οδυσσεύς) δικηγόρος εκπαιδευθείς έν Ιταλία , και ζηλωτής
της τάξεως και νομιμότητας εν τη πατρίδι, συνενοήθη μετά του
Αγγέλου Βενιέρου προβλεπτου Κεφαλληνίας, διότι έπαθεν πολλά εν
τοις κτήμασιν αυτού υπό των Μαχαιράδων του Μεταξά. Ανεφέρ
θησαν από κοινού περί πάντων προς την Βενετικήν Κυβέρνησιν, και
απεστάλη, ένα καταβάλλη την αναρχίαν και θαλάσσιος μοίραρχος
Φραγκίσκος ο Φωσκαρίνης. Ούτος αφιχθείς εις Κεφαλληνίαν συνειρ
γάσθη προς καταδίωξιν των απειθών μετά του γραμματέως Ιακώ
βου Μερκάτου Ζακυνθίου ανδρός δραστηρίου, ειδήμονος της νήσου
και γνωρίμου παρά πολλούς επισήμους Κεφαλλήσιν κατά το λέγειν
του ιστορικού Λοβέρδου, Επί τούτω εκστρατεύσας και Μερκάτης εις
Βαλσαμάτα επί κεφαλής 3,000 ανδρών απεδίωξεν εκείθεν τους δύο
αδελφούς Μεταξάδας , κατηδαφισε το παλάτιον αυτών, και ήνάγ
κασε αυτούς μετά πολλές περιπλανήσεις να σωθώσιν εις Μεσολόγ
γιον, και είπα να καταφύγωσιν εις Ρωσσίαν, όθεν την ζωήν ελεει.
νώς κατέστρεψαν. Ακολούσως ο Μερκάτης αγαγών την στρατιάν εις
Σιμωτάτα, περιεκύκλωσεν αίφνης τα οχυρώματα του κόμητος Αν
τωνίου Μεταξά, και συλλαβών αυτόν, απέστειλεν δέσμιον εις Βενες
τίαν. Εκείθεν και Μεταξάς επιβίως εξορισθείς εις το φρούριον Βρέσας
μετ' ου πολύ τον βίον κατέστρεψε. Μετ' αυτού συνελήφθησαν και οι
αντιστασιώται Κωνσταντίνος Χωραφάς και Αναστάσιος Αννινος , και
κατεπαύθη η στασιώδης αναρχία , καταλειφθέντων στρατιωτικών τι
νων αποσπασμάτων προς διατήρησιν τής ησυχίας, εν τοίς περιχώ
ροις Ομαλών, Σάμου και Πυργή, όπου πολλοί των μαχαιράδων εν
εφώλευον ( α ).
Θέλων δε ακολούθως ο αποσταλείς εις Ανατολήν έκτακτος προ
βλεπτής και ανακριτής ιππότης Νικόλαος Κριτσος ( 1984) να δια
κόψη ολοκλήρως οιανδήποτε επιρροής των αντιφερομένων φατριών
Ανίνου και Μεταξά, επί ταις εκλογαίς και τους επαγγέλμασι της
κοινότητος, τη συμβουλή του Ιακώβου Μερκάτου, όν προσέλαβε
γραμματέα καθ' όλην την ανακριτικήν περίοδον, αφήρεσεν εκ του
συμβουλίου των 15ο την εκλογήν των συνδικων και άλλων ανωτέ
ρων αρχών , οίτινες εκλέγοντο εκ των εγγεγραμμένων εν τη χρυσή
βιβλω της ευγενείας τη κατασταθείση υπό του προβλεπτού Βιτούρη
( 156) καταγράφοντος ψηφοφόρους (ο), και ανέθεσεν αυτήν εις μια
( 1 ) Loverdo VIII.
( ) Pasquale Cicogna relazione de 1754 ritornato dal Regimento di Gelas
 $ 40

πρύτερον συμβούλιον συγκείμενον εξ όλων των ποτέ αναδεχθέντων

αρχές και αξιώματα εγχώρια και των λαβόντων πτυχίων διδακτο
ρικόν εν νόμο και ιατρική . Ωρισεν να αποβάλωνται εκ του δικαιώ.
ματος της ψηφοφορίας και πατρικίας οι οφειλέται του δημοσίου
καθ' όλας τας κοινότητας των νήσων. Απαντας δε τους υπηκόους
Βενετούς και ιθαγενείς νησιώτας, τους λαμβάνοντας αξιώματα και
προξενίας παρά ξένων κρατών, υπήγαγεν εις το αυτό κράτος των
εγχωρίων θεσμοθεσιών. Επειδή δε εν Κερκύρα, εκλιπουσών των οί
κογενειών διά θάνατον εκ του συμβουλίου, αι μεν απολειπόμενα: είς
ζωήν δεν εξήρχουν εις νόμιμον αριθμόν καταρτήσεως τακτικής συν.
ελεύσεως, το δε ολιγαρχικόν πνεύμα σφοδρονόμενον διά την έλλει.
ψιν, και άλλαζονευόμενον μάλλον διατάραττε τα καθεστώτα των
εγχωρίων της Κερκύρας, και περιεφρόνει τους ενδεεστέρους των ευ
γενών, και προβλεπτής Εριτσος συνδιάλλαξε τους αντιφερομένους εν
τω συμβουλίω δια της εξής τροπολογίας ( 1986). Οι απαρτιζοντες
το συμβούλιον των 15ο περιωρίζοντο εις 6ο μόνον μέλη . Ταύτα
δε ανεδεικνύοντο δια κλήρου εξαγομένου εκ κάλπης άνευ ψηφοφορίας
εκ των συνερχομένων εις την ετήσιον γενικής συνεδρίασιν εγχωρίων
αξιωματικών, ήτοι Συνδίκων ειρηνοδικών, κονσόρων, υγειονόμων,
διευθυντών της σιτοθήκης, και του ενεχυριαστηρίου, κατεργοκύρων,
επιτρόπων μονών, και των επι ταις οδούς επιστατευόντων, και προς
τούτοις εξ όλων των ευγενών των υπερβάντων την ηλικίαν των τεσ
σαράκοντα ετών, των μαλλον υπόληπτομένων διά τε παιδείας και
διαχείρισιν άμεμπτον εις δημόσιων υπηρεσίαν. Τα ονόματα όλων
τούτων καταγραφόμενα επί δελτίου, ετίθεντο εν κάλπη. Και είτα

lonia. La Cefalonia isola assai maggiore delle altre tulte che formano i pub
bici stati del Levante, raccoglie nel suo senno un popolo numeroso, che ri
ferendosi all'antica sua origine, ha pur ora in cosiame di distinguersi nella
sagacità di non intraprendere cusa alcuna, senza avidita ed effetto disordinato .
Tulto quello che può suggerire la vanità e l'interesse dei più forti in op
posizione dei più deboli, è in uso appresso quei abitanti che misurano la loro
felicità non dall'osservanza delle leggi ma dalla snperiorità che giungono ad
esercitare sopra gli altri . Da questo principio che è comune ad ogni ordine
c condizione di persone secondo la possibilità di cadauna, derivano da sor
gente infetta quelle tante violenze, soprafazioni, estorsioni, spogli, devastazioni
dei beni, calunniosi ritrovati ed altre delinquenze che danno occasione a con •
tinui reclami ed arrivano fino a rendersi molesti allo autori'à dei tribunali su.
periori. Vidi pure da lungul serie di anni estenuato e giacenle il Consiglio
dei cittadini, e l'elezione delle cariche, per le idee strabocchevoli dei capi
funzionarii che volevano in ogni forma disponere del destino di lulta la co
We'niling
 αύθις εξ άλλης κάλπες περιέχούσης εξήκοντα ψήφους λευκάς , και 6ο
άλλες χρυσάς , εξήγετο μία ψήφος . Ο εξαχθείς κλήρος ονόματος και
άντικρυ λαχών ψήφον χρυσήν εκνρούτο ως μέλος του συμβουλίου
των βο , ο δε λαχών την λευκών απεβάλλετό . Μετά των λαχόντων
6ι συνενούντο και άπαντες ο εν υπηρεσία υπάρχοντες Σύνδικοι ,
ειρηνοδίκαι, κήνσωρες και κατεργοκύραι. Το καταρτισθεν δε ούτω
συμβούλιον ανεδείκνυεν όλες τις δημοτικές αρχές και επαγγέλματα
της κοινότητες Κορυφών . Οι λαχόντες αρχήν και αποποιούμενοι
την εκλογήν, καθυποβάλλοντο μόνον εις πρόστιμον. Οι απολυόμενος
δε των αρχών κατά μηνιαίας περιόδους έπαυον της υπηρεσίας, και
αντικαθίσταντο αμέσως υπό των νεοκλεχθέντων κατά προτίμησιν
ηλικίας . Ταυτοχρόνως απεφασίσθη να συγκαταλέξωσιν ευθύς εις την
άρχοντολογίας και δώδεκα ετέρας οικογενείας εκ των μη εχόντων
τα απαιτούμενα προσόντα εις συγκατάλεξιν τής ευγενείας, αλλά μό
VOV 200 φλωρία ετήσιο εισόδημα . Εν ακολούθω δε περιπτώσει
ελλείψεως οικογενείας ευπατρίδους να αντικαθίσταται αύτη εκ των
φερουσών τα ενδεικτήρια προσόντων αρχοντίας ως διατάσσονται υπό
του νόμου . (0)
Ωσαύτως τα αυτά έπραξεν εν Λευκάδι και προβλεπτής Ερριτσος,
όστις επετράπη την μεταρρύθμισιν της κυβερνήσεως εν εκάστη νήσω.
Αυτός θεωρήσας ότι οι ισχυρότεροι των ευπατριδών Λευκαδίων, κα
ταχεώμενοι τα δικαιώματα και προνόμια της κοινότητος, περιες
φρόνoυν και εδυνάστευον τους υποδεεστέρους ευγενείς και μικροκτή
μονας , αφήρεσεν εκ της ετησίου συνελεύσεως της κοινότητος το
δικαίωμα του εκλέγειν τους μεγάλους αξιωματικούς των πρωτίστων
Εγχωρίων αρχών, και ανέθηκεν έν άλλω τινί συλλόγω , όν αυτός ώρ
γάνισεν. Ούτος δε συνέκειτο εξ όλων των εν υπηρεσία και προλαβόν
τως λαβόντων αρχάς συνδίκου, δικαστών, αντηρητικών και υγειονό
μων, οίς προσετίθεντο και άπαντες εν ιατρική και νομική διδάκτο
ρες, και πεντήκοντα έτεροι πληρωθέντες εκ του γενικού συμβουλίου
εξ ημισείας πολιτών και αγροτών και των παραρτημένων νησιδίων.
εξ απάντων δε τούτων ώφειλε να συμπληρήται αριθμός ουχί πλείον
των διακοσίων μελών. Αι δε συνεδριάσεις αυτού εκηρύσσοντο νόμι
μοι, συνερχομένων μόνον πεντήκοντα . Ουδείς δε έδύνατο να εκλε .
χθη εκ νέου εις άρχήν, εάν μή παρήρχετο ολόκληρος διετία εκ της

(1 ) . Ordini della magnifica ciltà di Corfù - documenti pubblici dell'anda.

1786 εν τώ αρχειοφυλακείω -Ροjaco leg. τητα . ΙΙ, 169,
86
 103

λήξεως της προτέρας αρχής , και τετραετία διά τους ζυγιστές και
τον γραμματέα του υγειονομείου , οί τινες ώφειλον να πληρώνωσι
6 φλουρία εις το ταμείον ανατεθέμενοι το αξίωμα, και 12 προς
τον προβλεπτην, και έτερα δύο δι' έκαστον πάρεδρον εν απάση
προσκλήσει του συμβουλίου, ήν εδικαιούτο να πιήται μόνος και
προεξάρχων του Γενετικού διοικητηρίου. Ο αποδεικνυόμενος διαφθο
ρεύς ή παραβάτης των ωρισμένων περί του συλλόγου επί ITEV

ταετία, απεβάλλετο του συμβουλίου, κατηργείτο εκ του αξιώματος,

και έφυλακίζετο ( 1 ). Απηλλάγησαν δε και οι Ιθακήσιοι του να
φορολογώνται από Κεφαλλήνος εκλεγομένου παρά του συμβουλίου
της κοινότητος. Και κατά ψήφισμα της Γερουσίας (1 780) ωρίς
αθη, όπως του εξής η κοινότης Ιθάκης αφ' εαυτής ορίζει εισπρά
κτορας δεκάτου, επιβαλλομένου εφ' όλων των καρπών της Ιθάκης ,
και συμπoσoυμένου εις φλωρία χρυσά 500 , & ώφειλον οι ιθακή
σιοι να πέμπωσι προς το γενικών ταμείων της Βενετίας το εν
Κερκύρα ανά διετίαν.
Διά τα ωφελήματα εκ των μεταρρυθμίσεων τούτων τα μέγιο
στα ευγνωμόνoυν την πολιτείαν αι κοινότητες των νήσων, και εκ
δηλούσαι αισθήματα ευαρεστήσεως προς τους μεταρρυθμιστές και
ευεργέτας , διεκήρυττον διά ψηφισμάτων αυτούς προστάτας, ένεκω.
μίαζον επί της λήξεως της αρχής , και εψήφιζον μετάλλια τιμη
τικά αυτοίς . Και οι μεν Κεφαλλήνες ετίμησαν το 1761 τον προ
βλεπτήν Φραγγίσκον Γριμάνην με μετάλλιον έχουν επιγραφήν Pa
tri optimo Pio - Vigil -- Patrono perpetuo, xxi tv tm usou Ce .
whalenia P. P. D. Είτα επρόσφεραν και άλλο προς τον Αντώνιον
Πριούλην τω 1766 , και φέρουν την αυτήν επιγραφών. Ωσαύτως
διέκοψαν άλλο τιμητικόν μετάλλιον προς τον προβλεπτήν Ιάκω
βον Νάνην ( 778 ) φέρον πρός όψιν την προτιμήν του προβλεπτού ,
και εις το αντίθετον δύο χείρας συναπτομένας, και κρατούσας σταυ ·
ρόν . Ωσαύτως ετίμησαν και τον Νικόλαος Εβριτσον έχοντος του
μεταλλίου πρός όψιν πρόσωπον Αθηνάς, και παρ' αυτή αγγείον,
εν ώ εκφύεται αλόη και αγαύη Αμερικανή, και εις το άλλο την
προτομής του προβλεπτού μετ' επιγραφής Cephaleni ob adventum
matronae 1787. Ουχ ήττον δε έφιλοτιμήθησαν και οι ιθακήσιοι
κόψαντες μετάλλιον τιμητικόν τώ 1778 το προβλεπτή Ιακώβω

( 1 ) Terminazione di Nicold Erizzo K. Pror, est. alle isole del levante 20

Agosto 1787.
 -
443

Πιτσαμάνω , διαμνημονεύοντες αυτόν διασώσαντα τα σιτάριά των,

ά αφήρπασαν οι Τούρκοι. Προς έψιν φέρει το μετάλλιον πρόσω
πον και όνομα του προβλεπτού, και εις το αντίθετον κεφαλήν Οδυσ
σεως . Τη αυτή φιλοτιμία διεκοίθησαν και οι Πάργιοι κόψαντες
τρία μετάλλια " τω μεν τώ 1781 επρόσφεραν τω Ιακώβω Νάνη
προς διαμνημόνευσιν της δοθείσης αδείας επί οικοδομή ναού της
υπεραγίας της Παργινιωτίσσης , το δε το 1784 επί τιμή του
προβλεπτου Δομειέκου Π:τσαμάνου , και το άλλο τα 1781 προς
τιμήν του Αντωνίου Δολφίνου προβλεπτου και κατεπάνου Κορυ
φών . Απαντα δε ταύτα τα μετάλλια διασώζονται εν τω έν Βε
ετία Μουσείω Κορέρου (4).
Εν τω αυτο μουσείω Κορέρου σώζονται και άλλα μετάλλια κο »
πέντα και πρίν της αυτής εποχής , και μετά ταύτα . Προσεφέρθη -
σαν δε παρά της νήσου Κερκύρας προς διαφόρους προβλέπτας και
ανακριτάς, ευεργέτας αναδειχθέντας της κοινότητος. Μεταξύ δέ τούς
των πρωτεύει διά την εργασίας και την στίλβωσιν μετάλλιον αρ
γυρούν 33 εκατοστημορίων διαμέτρου, κατασκευασθέν υπό Ανδρέου
Σπινέλη , και οι Κερκυραίοι προσέφεραν τα 1540 προς τον Βενάρδον
Σοράντσον . Τούτο εξ ενός μεν φέρει την προτομήν του Σοράντσου,
επί δε του άλλου την επιγραφών MD XL.. Bernardo Superan -
tio . , Corcyrac insulae praefecto Cretae Duci Tertio Penelia .
rum consiliario , Series X Pirati dignitate funcίο. Αλλο τι μεν
τάλλιον προσέφερεν και κοινότης το 1767 προς τον Ιάκωβον Γρα•
δενίγον. Και τούτο επί του ενός προμετωπίου εγχαράττεται με
την πρωτομής του Γραδενίγου , επί δε του αντιθέτου , η τριήρετο
μος Κερκύρας . Τετριμμένον δε μετάλλιον , μόλις εμφαίνον την όψιν
Λαυρεντίου Σοραντσου παράκειται το ρηθέντι εν τη αυτή νομισμα»
τοθήκη. Συν τούτοις εύρηνται και πολυειδή τιμητικά νομίσμα: α
διαμνημονεύοντα τας προς τους Κερκυραίους αγαθοεργίας Νικολάου
Ερίτσου, και τινά άλλα κοπέντα εντίμω διαμνημονεύσει της συζύ
γου αυτού Ματθίλδης Βεντιβολίου Ερίτσου, και έτερον προς αμφο:
τέρας τας θυγατέρας του αυτού Αικατερίνης και Λικινίαν με χρει
νολογίαν 1787 , έργον Βίκτορος Σκορδίλου, Βλέπεται προς τούτοις
και αργυρούν μεταλλιον προσφερθέν παρά του αδελφάτου της λα
τινικής μητροπόλεως Κερκύρας προς Αντώνιος τον Πριούλα», και
έτερον προσφερόμενον τώ ρηθέντι Σοράντσω το 1777 παρά της εν

( 1 ) Lazari, moncle dei possedimenti veneziani - Venezia 1853 .

Ανατολή στρατιάς . Πρές διαμνημόνευσιν δημοσίων οικοδομημάτων
εγερθέντων επ' αγαθοεργία του Κερκυραίου λαού εκόπησαν νομίσ
ματα πολλάκις . Εν μέν τούτων διαμνημονεύει Ανδρέου Δονά διά
την οικοδομής του πτωχοκομείου Κερκύρας. Δύο δε άλλα Ιακώ
βου Γραδενίγου το 1781 , ών το εν εκ κασσιτέρου. πρός μνείαν
δημοσίου δεξαμενής επί χρήσει των εγκατοίκων και της φρουράς
φέρει το περίβλημα της δεξαμενής και την εποχήν της οικοδο
μής. Αξιομνημόνευτα προσέτι και τα επί μεγαλοδωρία και περι
ποιήσει κοπέντα. Μεταξύ αυτών εν χαλκούν προς τον προβλεπτών
Ιάκωβον Νάνην Καβάλλον , και άλλο μολύβδινον προς την Μονε»
γίγαν Βενδραμινήν σύζυγον αυτού τεκούσαν ιόν, κοπέντα τώ 1778
παρά της εν Κερκύρα Εβραϊκής κοινότητος. Ωσαύτως μετάλλιον έ
κόπη επί τοκετώ της Kοικιλίας Μαρίνου συζύγου του τότε εννενη»
κονταετούς Ιακώβου Γραδενίγου , εγχαραχθέντος επ' αυτω δένδρου,
καρποφορούντος και έτερον παρά των συνδίκων Κορυφών τω 1781
επί το νεογεννήτη του Γρα δενίγου Ιερονύμω Βικεντίω . Η Ζάκυν»
θος διεκρίθη προσφέρουσα μετάλλιον χρυσούν προς τον Εμον άξίας
80 φλωρίων χρυσιών με την επιγραφήν quod et nuper Nummidas
exterruit piratica refugia, arces" delubra,, conflagravit, delevit,
opl suo Munic Patrono, Zacynthus D. D D. mdcclrxxvij. ( )
Εξεδήλου τα αισθήματα αυτής και προς τον γενικών προβλεπτήν Μα .
ρίνoν Πριούλην δι' επιστολής τω 1767, δι' ής επρόσφερον οι σύνδι
κοι της κοινότητος προς αυτόν εις δώρον ασπίδα αργυράν. (2)

(1) Ο Καπελέτης υποσημειού εν τη ιστορία της Βενετίας (XII Lib. XVIII cap.
VII) ότι το μετάλλιον τούτο εδωρήθη το Αυτοκράτορα της Αυστρίας Φραγκίσκω Α '.
δεχθέντι αυτό μετά πάσης είαεστήσεως (όρα di Angelo Eno e delle sue gesta dis
sertaz. Antonj Meneghelli Padova 1836.
( 5) ILL.mo ET ECC,mo SIG , SIG. PROVV. COL.mo
La Comunità del Zante e l'universal tutto di quest'isola riconosce la pro
pria felicità dalle regali beneficenze dell' E. V. Tutti benedicono quella gran
mente, da cui derivarono tanti provvedimenti, che nelle pericolosissime care
stie de grani ci à falto ora gioire nell'abbondanza e nella tranquilità.
Non v'à persona , che non dimostri la propria consolazione in mezzo a
lanle, e cosi salutari leggi, ch . diedero stalo e risorgimento ai pubblici fon
tici, che arrecarono splendore alla nostra Comunità, aumento alle nostre ca
riche, e posero in regolato sistema l'economia del tribolato contado.
Noi ci arrecheremo a perpetuo onore e vantaggie la fortunata ricordanza
del venerando suo nome .
Studiosi sopra modo di significare all'E. V. la vostra nmile riconoscenza
nel tenue stato di una molto povera Comunità abbiamo scelto per consiglio
migliore il dimostrarci piuttosto ardici per l'ineguaglianza della Vastre of.
Eκήρυττε δε προστάτης της νήσου διά ψηφίσματος της κοινότη
τος το 1789 των 8 Δεκεμβρίου τον Ιωάννης Φρυγγίτκον Μανον
λίσσον Πατρίκιον Βινετόν. Οι εν τη καθεδρική εκκλησία του Αγίου
Μάρκου ανευφήμησεν άπαν το συμβουλιον συλλεχθέν εν πανδήμω
εορτή, και εγκωμίασεν ο νομοδιδάκτωρ κόμης Ανδρέας Λογοθέτης.
(0) Ούτω διή γον οι νησιώται κατά τα τελευταία έτη της Βε
νετοκρατίας εν ταις νήσοις . Εν ακολούθοις δε κεφαλαίοις θέλει ί.
δωμεν εν γένει το σύστημα της κυβερνήσεως και την ηθικής και
εκπαιδευτικών αυτών κατάστασιν κατά τα παρόντα έτη , ά ιστο 9

ρικώς διήλθομεν, αφού εν τω επερχομένων κεφαλαίω θέλει εξιστο

ρήσωμεν τας συνεργείας αυτών εις τα Ελληνικά κινήματα κατά
τον παρόντα αιώνα, εν οίς ξένοι και ομόφυλλοι παρότρυνον εις
αγώνας υπέρ ανεξαρτησίας τον Ελληνικόν λαόν.

ferte alla grandezza de' benefizj conseguiti che sconoscenti, lasciandoci vin
cere dal rossore della nostra insufficienza ed angustia.
Aggiugaremo al colmo de nostri doveri la benigna degnazione dell' E. V.
coll accogliere uno scudo d'argento vel cui mezzo sta scolpita l'arma dell'
ecc.ma sua casa , coll' iscrizione all' intorno di essa di un tanto nostro be
nefattore, a cui ci facciamo gloria di baciare umilmente le vesti.
Zante li 10 Aprile 1767 S. N.
Di V. E,
Umiliss. Der. Serv .
ROBERTO BALSAMO
MARCO AVURI και Sindici,
ANDREA COTUVALI
Illustriss. et Ecc mo ANTONIO MARIN PRIULI
2.do Prov. Gen. da Mar (Corfù ).
( 1) In occasione che fu elletto in prolettore del Zante il N. H, Zan Frana
cesco Manolessso elogio dell' Eccellenza sua fallo , e recitalo quella cita
tedrale latina dal Sig. Conte Andrea Logotetti nobile ed avvocato della stessa
città . Stampato a Venezia MDCCXC,
 456

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 17 .

Τάσης του Ελληνος προς ανεξαρτησίαν- ελπίδες πρός όμο.

θρησκον κράτος επί σωτηρία – Πέτρου του μεγάλου ειν
ευ
νοιαι προς τους Ελληνας – Οι παρά τη Ρωσική αυλή Κε
C

φαλλήνες Ιάκωβος Πυλαρινός, Αθανάσιος Σκιαδάς, Γεώρ

1
γιος Πολυκαλάς - Προστάτης της Ορθοδόξου ανατολικής
εκκλησίας και Ρωσσία - Εμβλεψις των Βενετών προς την
Τουρκίας - Απαιτήσεις του Διβανίου προς την Βενετίας
Απειλή πολέμου και παρασκευή των Βενετών εν ταις νή .
σους πρός αντίκρουσιν - Δουλτσινιωτών πειρατείαι περί
το Ιόνιον - Προσφοραι Γεωργίου Χωραφά και Νικολάου
Κομούτου ταγματαρχών προς τον γενικών προβλεπτην
των νήσων Δουόδον - Αποστολή Εμου κατά των Πειρα .
των . Επίθεσις Ζακυνθίων κατά πειρατικών πλοίων και
διάσωσις πειρατευθέντων- 0 Δελή Κωνσταντής Μυλωνάς
-1 ειρατειαι Δουλτσινιωτών κατά Κύθηρα και Πρέβεζας
Συνθήκη Βενετών προς τους Βαρβαρησίους ( 1753) -
Επανάληψις Ελληνικών ελπίδων εκ των κινημάτων του
στρατηγού Μουνίχου - Αικατερίνης Β . τα νέα περί Ελ.
λήνων σχεδιάσματα -- Παπαζόγλου υποκινήσεις και υποσ
χέσεις -Οι παρά τη Αικατερίνη Κεφαλλήνες Πέτρος Νε.
λισσηνός και Μαρίνος Χαρβούρης - Απόστολοι Ρωσσόφρο »
νες εις Ελλάδα και τας νήσους - Οι Ορλόφοι είς Πελο
πόννησον και επανάστασης των Ελλήνων (1769) -Κίνησις
και συναγωνισμός Κεφαλλήνων και Ζακυνθίων -Μεταξά.
δες, Μαραιο, Ξανθόπουλου, Μοκενίγοι, και άλλοι αρχη :
γοι, των συνεκστρατευσάντων - Εφόρμησις Κεφαλλήνων
και Ζακυνθίων εις Ηλιδα - Ιολιτική Βενετών προς Ελλη:
νορωσσικόν κίνημα – Καταδίωξις των συνεργασθέντων εν
τα κινήματι νησιωτών παρά των Βενετών -Βενιέρου και
Πέτρου Κουερίνου γενικού προβλεπτου των νήσων τιμω »
ρία- Καταδίωξις Μοκενίγου, Μεταξάδων, και Μακρή AD

όλεθρος των επαναστατησάντων - Απώλεια Κεφαλλήνων

και Ζακυνθίων εν Πάτραις και Ηλίδι- Οι εν Ρωσσία με
ταβάντες Μεταξάδες, Λιοκενίγοι και Καπνίσαι--- Αναχώ
 447

ρησης Ορλώφ εκ της Μεσογείου - Δεινοπάθειαι των Ελ.

λήνων διά το επαναστατικόν κίνημα- Περιφρόνησις των
Βενετικών αρχών παρά των Ρώσσων αξιωματικών - Ταφή
έν Ζακύνθω του Ρωσσικού πρίγγιπος Κωνσταντίνου Βα
σιλόβιτς - Συν. ήκη Κουτσουκαρνατζίκ - Αθλια κατάστασης
Πελοποννήσου - Πρόσφυγες Πελοποννήσιοι εις Ζάκυνθον και
Κεφαλληνίας -- Διακήρυξις πολέμου κατά Βενετίας υπό
του Τοπάρχου του Τουνεζίου και συμφοραί παρά των
κοινοτήτων των νήσων προς την πολιτείαν-Η μετα Εμου
αποστολή εις Αφρικής κατέργων νησιωτικών και Ανδρέου
Ιανά - εξολοθρευσμός των Αλβανών εν Πελοποννήσω
Νεα υποκίνησις Ρωσσική εν Ελλάδι 1790- Σουλιωτών
έγερσις και επιδρομαι κατά του Αλή Πασά των Ιωάννέ
γων-Λάμπρος Κατσώνης- Νησιώται και πλοία μετά του
.

στολίσκου του Κατσάνου- Μοίρα του Μελιταίου Γουλιέλ.

μου -- Ενοπλος ουδετερότης των Βενετών κατά το Ρωσ.
σικόν κίνημα -Καταμήνυσες κατά των καταχραστών του
κινήματος προς την Αικατερίνας -- 0 Ταμάρας εν Ιθάκη
Τελευταιον τόλμημα του Κατσώνου και καταστροφή του
στολίσκου – Τιμωρία και καταδίωξις των συμπραξάντων
τώ Κατσώνη νησιωτών - K ανδιάνου Ρώμα προξένου Βε .
νετου υποβάλή προς τον Ινκουϊζήτορα υπέρ των προσ
φύγων Ζακυνθισμωραϊτών - εγκατάστασις εις τας νήσους
και ισοπολιτεία - Αλή Πασά τα επιχειρήματα κατά των
Βενετικών κτήσεων εν Ηπείρο - Επίθεσης κατά Παργίων -

Τα τελευταία έτη της Βενετικής πολιτείας κατά τας νή.

σους και η πολιτική διαγωγή αυτής.

Ω Σ, και άλλοτε είδομεν εν τοις προλαβούσιν, ο Ελλην ουδέποτε

επιλαθόμενος της καταγωγής, συνησθάνετο άει τον βαρόν ζυγόν της
δουλείας, δι' ήν ζωή, περιουσία, φίλτατα και Χριστιανική Ορθοδος
ξία υπέκειντο εις το αυθαίρετον του Οθωμανού . Οιαδήποτε Χρι
στιανική δύναμις επετίθετο κατά της δεσποζούσης Οθωμανικής Αυ
τοκρατορίας, διήγειρεν αεί τους λογισμούς αυτού, όπως επωφελού
 418

μενος των πολεμικών περιπλοκών εκείνων, δράξη και αυτός ευκαι.

ρίαν προς ελάφρωσιν τού ζυγού Πολλαι περιπτώσεις ενίσχυου την
πραγματοποίησιν τοιούτων λογισμών, και ανεπτέρωναν τας ελπίδας.
Θ- ησκεία Χριστιανική , περιφρονουμένη παρά του απίστου Μωαμεθα :
νού, εξήπτες επί το μέλλον την αγανάκτησιν του δεδουλωμένου. Εν
αυτή εναποθέτων μεν και δουλωθείς Ελλην απάσας τας ελπίδας, εύ .
ρίσκων δε εν τη Ορθοδόξων Εκκλησία τας παραμυθίας των θλίψεων,
και διά τάς προς αυτήν πεποιθήσεις διαχωριζόμενος εξ οιουδήποτε
ετεροδόξου Χριστιανικού εν Ευρώπη Κράτους, μάλλον προσοικειούτο
προς ομοθρήσκους, οι τινες δυνατήν βασιλείαν προς την Αρκτον εγ
καταστήσαντες , θριαμβευτικώς επετίθεντο κατά του τυράννου , και
έπλησίαζον τα Βορειοανατολικά όρια της Αυτοκρατορίας αυτού . Ο
γενικός συνδυασμός των Ευρωπαϊκών πραγμάτων συμπρoευόδει τας
επιχειρήσεις , και ανέπτυσσε τας προς την ομόθρησκον Ρωσσίαν ευ
νοϊκές συμπαθείας του Ελληνος ; Πώς εδύνατο κύτος να προσει ·
κειούται προς την φιλότουρκον τότε Γαλλίαν, ήτις υποστηρίζουσα
εν τη Ανατολή τας κατά των Ανατολικορθοδόξων καταχρήσεις των
Παπικών ομοδόξων αυτη ιεραποστόλων , ήρέθιζε τον βασιλέα της
Σβεκίας , και τον της Πολωνίας κατά της Ρωσσίας και συμμαχούσα
μετ' αυτών και συμπράττουσα με τον άπιστον Οθωμανών εις τας
αντιδράσεις κατά της Ρωσσίας και Αυστρίας και ούτε και αυτή η
Αυστρία εφαίνετο ευμενής πρός τάς Ελληνικές διαθέσεις, καθ' όσον
και άν επολέμησε, και εκολόβωσε διά των νικηφόρων όπλων του
τρίγγιπος Ευγενείου την Οθωμανικής Αυτοκρατορίας . Η χαριζομένη
παρ' αυτής προστασία προς τους καθολικούς έν τη τη Πολωνία και
ταϊς Σλαβικαίς επαρχίαις, η συγκατάνευσις πρός όσας παραβιάσεις
έποιείτο επί των Ορθοδόξων και καθολικός κλήρος, και τέλος η τότε
περιφρόνησις των πρεσβευόντων το Ανατολικόν ρητόν υπηκόων, οι
τινες καθυστερούντο εκ των δημοσίων υψηλών λειτουργιών της Αυ .
τοκρατορίας, ως ετερόδοξοι, αποστροφήν μάλλον ενέπνεον εις την
Ελληνικήν καρδίαν και προσδοκίαν αισίου μέλλοντος εκ των επιχει
ρήσεων τοιαύτης δυνάμεως . Ουδέποτε εν Κωνσταντινουπόλει και πρέ
σβυς αυτής, και οι της Αγγλίας Πράκτορες έν Τουρκία, οι τοσούτον
αναμιγνύμενοι εις τα πράγματα της Πύλης, αφού κατεβλήθη ο Ισπα
νικός αργυροφόρος στόλος, και η μεγάλη ναυτική Αγγλική δί
ναμις , έπλεεν κατά την Μεσόγειον, εφάνησαν ποτέ συνήγοροι υπέρ
της περιφρονουμένης εκκλησίας του Ελληνος, κα,ι εμεσολάβησαν ποτέ
προς μετρίασιν. τοσαύτης ζεούσης, τυραννίας παρά των αυθαιρέτων
Πασάδων εις τας Ελληνικής χώρας. Εξ άλλου μέρους ή Βενετική
 . 9

Πολιτεία και μόνη αντιπαλαίουσα τον τύραννον της Ανατολικής Ευρώ

πης, απολέσασα την οικείαν δύναμιν, αδρανής διέκειτο προς τους
τότε Ευρωπαϊκούς συνδυασμούς κατά Τουρκίας. Φοβουμένη δε μη
εκπέση εις αθλιωτέραν καταστασιν κατά τας σχέσεις αυτής προς την
Πύλην, πλείον ετοίμη ήν εις το να διακωλύη οιονδήποτε κίνημα Ελ.
ληνικών εγίνετο εις ομόρους χώρας της οικείας Ανατολικής Επικρα.
τείας , και να ενθαρρύνη , ως άλλοτε συνείθιζε , επί επιτεύξει ιδίων συμ .:
φερόντων .
Διό δεν είναι παράδοξον εάν όλοι οι Ορθόδοξοι εγκάτοικοι της
Ανατολής και κατ' ιδίαν οι Ελληνες έστρεψαν τα βλέμματα προς
την ομόθρησκον Ρωσσίαν , αναμένοντες εξ αυτής την αποκατάστασιν
θρησκείας και πατρίδος εις την προτέραν δόξαν παρά Πέτρου του Α' .
όστις εκπολιτίζων την επικράτειαν, θριαμβευτικάς ενεδείκνυε τάς
Ρωσσικές δυνάμεις κατά των τυράννων της Ελλάδος. Ηδη είχεν α .
νοιξη την θύραν της Αυτοκρατορίας και μέγας μονάρχης πρός άνδρας
διακεκριμένους εν πάση επιστήμη και τέχνη χρήζων προαγωγών της
εκπολιτεύσεως του οικείου έθνους. Διό προς τοις άλλοις Ελλησιν έ
πιφανείς νησιώται παρίστανται εις την αυλήν του, φέροντες έκαστος
την χρήσιν της οικείας επιστήμης και τέχνης. Οι Κεφαλλήνες Ιάκω
€ος Πυλαρινός αρχιατρός του μεγάλου Πέτρου ( 1 ), Γεράσιμος ιερεύς
Φωκάς πνευματικός του μεγάλου Αυτοκράτορος (2), Αθανάσιος Σκια »
δάς φιλολόγος και βιβλιοφύλαξτης εν Μόσχα βιβλιοθήκης ( 3 ), Γεώρ
γιος Πολυκαλάς ιατρός της συζύγου του ιδίου Αυτοκράτορος Αικα
τερίνης Α'. εισηγούνται των πολιτικών σχεδίων του μεγάλου Αυτο
κράτορος προς τους ομογενείς δι' αποστολών πολιτικών και συγγρα
φών , εν αις εξεδήλουν τας επί τους εχθρούς της πίστεως κινήσεις
αυτού και τα κατορθώματα. Και ο μεν Σκιαδάς εδημοσίευεν εν
Βενετία απλοελληνιστί γένος , ήθη και κατορθώματα Πέτρου του
μεγάλου. Ο δε Πολυκαλάς ως έμπειρος πολιτικός απεστάλη παρά
του μονάρχου προς τον Ηγεμόνα της Μολδαβιας Δημήτριον τον
Καντιμίρης , και διαπραγματεύθη μετ' αυτού συμμαχίαν, δι ' ής και
Μολδαβία ετίθετο υπό την Ρωσσικήν υπεράσπισιν, και παρεδίδετο
προς Χριστιανόν ομόθρησκον βασιλέα ο λαός της, ενώ αι Ρωσσικας
δυνάμεις επέπιπτον κατά του εχθρού της Ελληνικής Εκκλησίας και

( 1) Giacomo Morelli Bibliotecario «perette vol. 11 , pag. 75-Papadopuli

Historia Gimnasij Patavini Tom . II. 266.
(2) Ανθίμου του Μαζαράκη βιογραφίαι των ενδόξων ανδρών Κεφαλλήνων σελ . 37,
(3 ) Μελισίου Εκκλ , Ιστορία Γ, Δ , σελ . 143 Μαζαράκη ανωτ.. σελ. 184,
61 ,
 -- 450

χώρας (1 ). Τοιαύται εμβλέψεις των Ελλήνων προς την Αρκτον δεν

απέφυγαν την οξυδέρκειαν των Βενετών. Αλοΐσιος ο Μοκενίγος επι .
στρέψας εκ της εν Ανατολή θαλασσίου στρατηγίας έγραψε προς την
Προυσίαν. • Πιστεύουσιν οι Ελληνες ότι η εκκλησία των δύναται να
διεγερθή εκ της παρούσης καταθλίψεως · διό ή Ρωσσία ήδη συνς
νοημένη μεθ' όλων των Ραγιάδων, επαπειλεί να εξουσιάση την Ρού
μελην (2). Eικών δε του κζάρου Πέτρου Α '. χαραχθείσα εν Αμο
στελδάμω της Ολλάνδας έφερε την υπογραφής Πέτρος και πρώτος
Ρωσσελλήνων μονάρχης ( 3). Η εικών αύτη περιεφέρετο υπό Ρω
σικών αποσταλμένων εξεπίτηδες εκ Ρωσσίας εις τας Ελληνικές χώ .
ρας και εις τας νήσους του Ιονίου μετά πλουσίων δώρων προς
τάς εκκλησίας και τα μοναστήρια , ως πεμπομένων παρά του Μο
σχόβου Αυτοκράτορος. Οι κάτοικοι των Ιωαννίνων, Θεσσαλονίκης ,
Κεφαλληνίας συσχετιζόμενοι δι' εμπορίαν προς τας παραδουναβίους
επαρχίας της Τουρκίας εζήτουν πληροφορίας περί των νικών του
Μοσχόβου, ώς άν επρόκειτο περί του Σωτήρος αυτών. Αλλά και
αποτυχία περί τάς όχθες του Πραίτου , σταματήσασα τας προό
δους των Ρωσσικών όπλων, ηνάγκασε και τους Ελληνες να έπα
νέλθωσιν άπηλπισμένοι εις την δουλείαν των. Μόνοι οι ιερείς των
μικρών εκκλησιών εν ταίς νήσοις ανεμίγνυον εις τας προς τους ά
γίους δεήσεις το όνομα του μεγάλου Δουκός Μοσχοβίας. Διέμει
νεν όμως αεί η εξαγρίωσις και δυσμένεια , ήτις διακρίνετο μεταξύ
Ελληνος και νησιώτου κατά των απίστων.
Οι Βενετοί κατά μέν το φαινόμενον ενεδεικνύοντο παντοιοτρόπως
υπόκλισιν και κολακείαν προς τους διαβαίνοντας εκ των νήσων
Τούρκους . Τον δε νόθον του Σουλτάνου Αχμέτου Γ ' , ός είχε γεν •
νηθή παρ' Ιταλίδος τινός εκ Γενούας παλλακίδος, Σελίμην προστυ
χόντα εν Κερκύρα μετά Ιωκννιτών τινών συνοδοιπόρων εδεξιώσατο
φιλοφρονέστατα και εν Κερκύρα γενικός διοικητής των νήσων ( 1739)
και επρόσφερεν αυτώ πάν μέσον, ίνα επανέλθη εις Κωνσταντινού
πολιν. (4) Πλήν δεν έλειπον του να υποθάλπωσι τας κατ' απίστων

(1) Αντωνίου του Κατηφόρου βίος Πέτρου του Μεγάλου Ιταλιστί και Ελληνιστί κ .
Δ.ον Cantemiri Deme. Stor , dell' imp, ottoma. - Μαζαράκη Βιογ . 174. -Lo Terdo
VIII ,
( 2) Relatione di M. Alvise Mocenigo ritornato dal Prov. general da mar (ar
chivio di Venetia .
(3) Η επιγραφή λατινιστί είχεν ούτως- Petrus Primus Russograecorum Monarcha
Oρα και Βινιών τα μυστικοσυμβούλια και οι λαοί
(4) Ιδού τι διηγείται κατά πλάτος περί του γάθου Σουλτάνου τούτου το υπό Που
 454

δυσμενείας των ηπειρωτών και νησιωτών. Επί τούτοις διήγειραν

δι' αποκρύφων εισηγήσεων τους Σουλιώτας και τους πέριξ Χριστια
νους Αγάδας κατά των αποστελλομένων εκ του διβανίου διοικητών,
όπως εκ της αναρχίας αυτής και απαθίας των Τσάμιδων, διατη
ρώσιν ανενοχλήτως τας εν τη Ελληνική ήπείρω χώρας των. (1) Αεί
δε ανείχοντο τους εξερχομένους εκ των νήσων υπηκόους, οίτινες συν
ενούντες άνδρείαν και εντολμίαν μετά τών έν τη στεραια Ελλάδα
αρματωλών κλεπτών, αντεμάχοντο αιωνίως τους εχθρούς της πί
στεως και ομογενούς Αργώς και δυσκόλως προέβαινεν η εκτέλεσης
της συνθηκολογηθείσης ειρήνης εν Πασαρόβιτς. Οι επιτετραμμένοι

χεδίλλου δημοσιευθέν εν τω τoyage dans la Grèce Tom. V. σελ. χρονικών της

Ηπείρου- Εις δε τα 1731, Ιουλίου 25, ημέρα σαββάτω προς το εσπέρας, ήλθεν εις
τα Ιωάννινα λεγόμενος τις υιός του Σουλτάν Αχμέτη , και εξάδελφος του Σουλτάν Μου»
ράτη, όστις διέτριβε περίπου είκοσιπέντε χρόνους εις την Ιταλίαν μετά της μητρός
αυτού.
Αύτη ώς λέγεται, ήτον Γενοβαία, ωραία εις υπερβολή και χαρίτων πλήρης . Ιδών
δε αυτήν ο Σουλτάνος, εις έρωτα ήλθε , και εγέννησεν απ' αυτήν υιόν, τον οποίον Σε
λίμ ώνόμασε κρυφίως. Και και μέν γυνή ήθελε να εισέλθη εις τα βασίλεια , και εκ
τούτο πολλάκις τον βασιλέα εβίαζεν, Εκείνος όμως στέλλων προς αυτήν δώρα πλούσια ,
την παρήγγελε πάντοτε να φυλάττη το γενόμενον μυστικών και όταν το παιδίο έφθα
σεν εις τον δωδέκατος της ηλικίας χρόνων , την έδωσεν ένα μιλιόνιον φλωριά , και εις
την πατρίδα της να επιστρέψη μετά του υιού των την επρόσταξε.
ο δε παίς αγχίνους ών και ευφυής , πάσαν εδιδάχθη παιδείαν, και υπό των εκεί
κυβερνώντων άρχων τριακοσίων στρατιωτών ωνομάσθη. Αλλ' άτακτήσας μετά χρόνο»
έκανού παρέλευσιν, έφυλακώθη, και μετά καιρόν εδιώχθη από την πόλιν . Τότε καταν
φυγών, έτρεπετο εις ένα μοναστήριον, όπου γνωρίσας τινάς εμπόρους Ιωαννίτας, δια »
βαίνοντας εκείθεν, ήλθε με αυτούς εις τους Κορυφούς. Εκεί δε, εις του στρατηγού προς
επίσκεψιν, εκάθισεν ανωτέρω απ ' αυτόν , και ερωτηθείς, ποιος είναι, ομολόγησε πρώ
τον , ότι είναι υιός Σουλτάνου. Τούτο ακούσας και στρατηγος εσηκώθη και τον επροσκύα
νησε, και τον έπαρακίνησε να υπάγουν ομού εις την Βενετίαν, όθεν να τον στεί λη αυ
τος με έξοδα του εις την Κωνσταντινούπολιν, εις το οποίον ο νέος συγκατένευσε πρι3
θύμως .
οι δέ Ιωαννίται μαθόντες ταύτην την ομολογίας του, τον εμπόδισαν και τον έφε
ραν μεθ' εαυτών εις την Σαϊάδα , έξοδεύοντες αυτοί , ότι εκείνος ήταν παντάπασιν αχρή.
ματος. Και εκείθεν ήλθον εις την Ζέλαβαν όθεν έγραψαν προς τον Κατήν και τον
Βέην, φανερόνoντές του το πράγμα, και ζητούντες τ' αναγκαία φορέματα, ότι ο νέος
άτο ένδυμένος στενά . Αλλ' ούτοι μή προσέξαντες παντελώς , ουδ' απεκρίθησαν μόνος και
επιστάτης του Βίη υπήγε, και προσκυνήσας επτάκις έως την γην, του εφίλησε τα
ποδάρια. Και το δειλινόν ανέβη εις το άλογον, το οποίον ο Ιμίνης της Σαϊάδας τον
έδωσε , και ήλθεν ως Φράγκος , και τον εδέχθησαν εις το σπίτι του Σπαράγκη πλη»
σίον της βρύσεως εις τα μνήματα. Οταν δε ήλθον ο Κατης και ο Βέης εις προσκύ )
ησίν του, ούτος εξαπλωμένος δεν εκινήθη παντάπασιν, αλλά τους εφοδέρισε σφοδρώς .
Ούτοι δε έγραψαν μετ' ολίγας ημέρας αναφοράς προς τον βασιλεύοντα τότε Σουλτάν
Μαχμούτην. Γνωρίσας δε ο βασιλεύς όσα τον έγραφον, έστειλε και εφόνευσε τον νέον
την 18 Αυγούστου , την νύκτα οι δε απεσταλμένοι λαβόντες την κεφαλήν του έρριψαν
το σώμα εις την λίμνην, και επέστρεψαν εις την Κωνσταντινούπολιν,
( 1) Χρονογραφία της Ηπείρου Τόμ . , σελ. 44 ,
 - 452

την διαγραφής των ορίων των ομόρων χωρών Βενετίας και Τουρ
κίας, πλεονέκται δεικνυόμενοι εις την μερίδα, υπεστήριζαν τάς απαι
τήσεις δι ' απειλών τοσούτο βιαίων, ώστε εφοβείτο επανάληψις πο
λέμου. Η Πύλη αεί συνήγεν όπλα και στρατόν, και ητοίμαζε τον
στόλον, αφετηρίαν μεν έχουσα την Πελοπόννησον, τάς δε νήσους
του Ιονίου έναρξιν της μάχης. Δουλτσινιώται σκέποντες τα πλοία
με σημαίαν Οθωμανικήν, διέπλεον την Μεσόγειον, και πoρηνώχλουν
το Ιόνιον πέλαγος και τους περιοίκους πειρατεύοντες και ληίζοντες .
Πολλάκις ή Βενετική κυβέρνησις εμέμφθη προς το Διβάνιον αυτούς ,
οίτινες καταχρώμενοι την σημαίαν φίλης φαινομένης δυνάμεως, έ .
πραττον εναντίον συνθηκών και αμοιβαίων δικαιωμάτων ομόρων επι.
κρατειών. Αλλά το Διβάνιον υπεροπτικώς απεκρίνετο και απελογείτο
υπέρ των πειρατών, οργιζόμενοι απηνώς κατά των προτεινόντων
μομφής και ενστάσεις. Η πολιτεία δεν έβράδυνε του να ανακαλύ .
ψη τον σκοπόν τοσαύτης έμφαινομένης δυσμενείας. Επί τούτω προ
λαμβάνουσα είτι άτοπον εδύνατο να αποτελέση τοσαύτη απέχθεια
των βαρβάρων, απέστειλε δοκίμους της οχυρωματικής μηχανικούς,
όπως επιδιορθώση και τελειοποιήση όλα τα στρατιωτικά ερείσματα
Κερκύρας, Αγίας Μαύρας, Ζακύνθου, Κεφαλληνίας και Κυθήρων. Οπως
δε απαντήση τας δαπάνας προσεκάλεσεν άπαντας τους υπηκόους
έκτε της Χερσου επικρατείας και νησιώτιδος εις δάνειον 300,000
δουκάτων εκουσίως ποιούμενον παρά των δανειζόντων και ταυτο
χρόνως προσεκήρυττον εις τας νήσους, ως και εις τας άλλας επαρ .
χίας, και αδικηθείς παρά της κυβερνήσεως και των υπαλλήλων, να
καταμηνύση ελευθέρως το αδίκημα προς τους επί τούτω αποστα:
λέντας ανακριτάς εις αναστολήν. (1) Τότε και ο Κεφαλλήν Ταγ
ματάρχης Κόμης Γεώργιος Χωραφάς, ος συνέταξε το Μακεδονικόν
τάγμα έν Νεαπόλει, και δι ' αυτού ήρίστευσεν εις πολλούς πολέ
μους , υπηρετών τον Νεαπολίτην Βασιλέα Κάρολος επρόσφερε προς
τον στρατηγόν προβλεπτήν των νήσων Δεδον την βοήθειαν αυτού
μετά πεντακοσίων στρατιωτών, εάν επαναλαμβάνετο πολιορκία κατά
Κερκύρας. Την προσφοράν μεν εδέξατο ευχαριστηρίως ο στρατηγός
αλλά δεν μετέβη αυτός εις Κέρκυραν μη χρειασθείσης της βοηθείας.
(2) Ωσαύτως και Νικόλαος Κομούτος ήτοίμασε τάγμα 600 ανδρών,

(1) Diedo Tom. & L. VI- Sandi Lib. A cap. 7 - Daru Tom . VIII Lib .
XXXV- Capelleli T. XI σελ. 368.
(5) Μαζαράκη βιογραφίαι των ενδόξων Κεφαλλήνων 464.
 453

ένα οδηγήση εις Αγίας Μαύρα», εάν ποτέ εκείσε προσέβαλλον σε

Τούρκοι ( 1731 ) ( 1 ).
Εν τούτοις αι πειρατείαι των Δουλτσινιωτών ουδόλως διέλειπον.
Αι παράλιαι πόλεις της Βενετικής επικρατείας πολλάς έπασχαν ζη
μίας και η Πύλη αδιαφορούσα εις τιμωρίαν των κακούργων, μάλ
λον ήρέθιζε τας παραβιάσεις. Η Βενετική πολιτεία , όπως απομακρύνη
όσον ηδύνατο τάς ζημίας, και προστατεύη την εμπορίαν, εψήφισε
μεγάλας αμοιβές προς τους ναυτιλομένους , όσοι ήθελαν ναυπηγή
πλοία δυνατά να αντισταθώσιν εις πειρατικές προσβολές και παρεί
χετο δωρεάν κανόνια και πυροβολιστας και ευτελεί τιμή τα χρειώδη
εφόδια. Hλάττωσε προς τούτοις τα τέλη εισαγωγής και εξαγωγής
πάσης αυτών πραγματείας κατά τους λιμένας της επικρατείας της .
Απέστειλε δε και τον στόλαρχον Εμον μεθ' όλης της μοίρας του
Αδριατικού, όπως καταδιώξη εκ του Ιονίου πελάγους και της Βε»
νετικής Αλβανίας τους πειρατάς Δουτσινιώτας και Βαρβαρησίους, επι
φυλαττομένου του παρά της Τουρκίας επικυρωθέντος όρου, όπως και
καταδίωξις γίνεται κατ' απόστασιν βολής κανονίου , εκ των παρα
λίων της Οθωμανικής χώρας ( 2). Τότε τώ 1738 συνέβη πλοίον
Δουλτσινιωτών να προσορμίση εις τον λιμένα Ζακύνθου . Το πλή
ρωμα δε αυτού απεβιβάσθη εις τα υγειονομικά διαφράγματα , λα
βον συγκοινωνίαν, ίνα λάβη τροφές και άλλα χρειώδη. Αλλ' οι
συγκοινωνούντες μετ ' αυτών Ζακύνθιοι διακρίνουσι πολλούς εν τω
πληρώματι Χριστιανούς και μεταξύ αυτών ένα αρχιερέα και άλ
λον ιερέα. Της αγγελίας διαδοθείσης έν τη νήσω ότι σκλάβοι ευ
ρέθησαν εν τω πληρώματι , οι εγκάτοικοι συνωθούντο περί τα
>

υγειονομικά διαφράγματα, περιεργαζόμενοι τους ανδραποδισθέντα;

Χριστιανούς. Οτε ούτοι αίφνης αναπηδήσαντες των υγειονομικών
διαφραγμάτων, εισορμώσιν εις το πλήθος , όπως διασωθώσιν. οι
Τούρκοι εξέρχονται προς καταδίωξιν των διαφευγόντων, και οι
πολίται προβαίνουσιν εις άμυναν υπέρ των καταδιωκομένων. Το
αίμα ήθελεν ρεύσει πολύ εις την πόλιν αμφοτέρωθεν· διότι οι δια»
μένοντες εν τώ πλοίο Τούρκοι επεχειρίζοντο να εξέλθωσιν και
αυτοί ενόπλως, και προσβάλωσι τους εγκατοίκους. Αλλ' εύρεθείς
μετά της μοίρας ο Εμος εν τω λιμένι Ζακύνθου, εξέφερεν ενός
πλους ναύτας, και απώθησε μετά των Ζακυνθίων τους Τούρκους,

(1) Carle della famiglia Comulo di Zante.

(5 ) Capellelli dvor, 378,
 456

οι τινες κακώς απέπλευσαν , πολλούς των συμπλεόντων απολέσαντες

Η κοινότης Ζακύνθου εψήφισεν ευθύς διατροφήν εκ του ταμείου
των σκλάβων τοίς σωθείσι , και αναγόρευσαν προστάτης της πό
λεως τον στόλαρχον Εμον πρός δείγμα ευγνωμοσύνης ( Ο ) .
Ουχ ήττονα ανδρείαν και τόλμην κατ’ απίστων ενεδείξατο περί
τους χρόνους τούτους και Ζακύνθιος Δελή Κωνσταντής Μιλωνάς . Ιστο
ρική τις αφήγησις σωθείσα παρ' ημίν λέγει περί αυτου (2). Η ιστο
ρία της αναγεννηθείσης Ελλάδος θέλει αφιερώσει υπέρ την μίαν σε:
λιδα , διδουσα εις φώς τα ανδραγαθήματα του Δελη Κωνσταντή.
Αυτός ανήρ ανδρείος ήνωνε το γενναίον φρόνημα του ιπποτικού με
σαιώνος. Εζωσμένος μίαν μάχαιραν, την οποίαν ώνόμαζε Σάντα
Καταιρίνα, ήταν και τρόμος των Τούρκων. Αλλ' ο άνθρωπος απελ .
πίζεται, καθότι δεν δύναται να ανακουφίση τον δεινοπαθούντα ομό.
θρησκoν , και ο άγιος τάφος τον δέχεται, όπου ενδύεται ένδυμα
καλογήρου. οι Τούρκοι όμως ζητούσαν εκδίκησιν καιροφυλακτούν.
τες να δολοφονήσουν αυτόν εις το ερημητήριόν του . Αλλ' εκείνος α .
τρόμητος και άνδρείος άρπάσας την Σάντα Κατερίναν , την οποίαν
πάντοτε έφερε επάνω του, και ενώ εκαλογηρεύθη, άπαντας τους
επιπεσόντας να τον δολοφονήσωσι φονεύει . Οι καλόγηροι της μονής
δεν δύνανται πλέον να τον κρατώσι , διότι οι συγγενείς των φο
νευθέντων απαιτούσε την παράδοσιν του φονέως . Διό αυτός κρυφίως
φυγών εκ του μοναστηρίου, επανέρχεται εις τον θόρυβον του κόσ.
μου. Περιπτώσεις άγνωστοι εις ημάς καθιστώσιν αυτόν φυλακια.
μένον εις Κωνσταντινούπολιν μετ' άλλων φυλακισμένων Ελλήνων,
και μάλιστα μετά του Καπετάν Σταυριανού ρίπτονται ως σκλάβοι
είς τινα καραβελαν του Τουρκικού στόλου, όστις έμελλε να περιο:
δεύση το Αιγαίον. Κατά την περιοδίαν αυτήν 1756 ο Δελή Κων »
σταντής μετά του Καπετάν Σταυριανού, και μετά των άλλων ολί
γων σκλάβων συντρίβουσι τα δεσμά, κατασφάζουσιν όλους τους Τούρ
κους εν τώ πλοίο. Και αυτό κυριεύσαντες φέρουσιν εις Μάλταν , και
παραδιδουσιν εις το τάγμα των ιπποτών, οίτινες προς αμοιβής
τοσούτο πληθος φλωρίων Ηρυσών έδωκαν αυτοίς , ώστε με τα φέ
σια των διεμοίρασαν αυτά . Αλλ' η Πόλη τούτο μαθούσα αγανακτεί ,
και στρέφει απαιτήσεις εμπολέμους προς την Γαλλίαν, τον Αυτο:

(1) Αφήγησις κόμητος Αντωνίου Κουτούβαλη πρώην αρχειοφύλακος Ζακύνθου.

( 2 ) Η ιστορική αύτη αφήγησις συνετάχθη υπό του μακαρίτου Ευσταθείου Γεννηματά ,
όστις έγραψεν αυτήν καθ' υπαγόρευσιν γέροντος τινός καλουμένου Τουρκόγιωργα συ
ναγωνιστού του Μιλωνά εν τοις πλοίους του Λάμπρου Κατσώνη,
 455

κράτορα της Γερμανίας, και την Βενετίαν, εάν μη απεδίδετο η κα.

ραβέλα , και ικανοποιείτο. Οι δε ιππόται της Μάλτας ηρνούντο
την απόδοσιν δικαιολογούμενοι, ότι ουδόλως αυτοί μετέσχον του έρ
γου των σκλαβων. Διό ηναγκάσθησαν αι δυνάμεις αύται να ικανο
ποιήσωσιν κοινώς τον Σουλτάνον, προσφέροντες εις αυτόν άλλην κα.
ραβέλλας και χρήματα προς αποζημίωσιν, ώς καιάλλοτε έπραξαν. (1)
Καθ ' όσον όμως και αν έσπευδαν οι Βενετοί και οι άνδραγαθο
ποιούντες νησιώται να περιστείλωσι τους πειρατεύοντας, οι Δουλτσιώ •
ται και Αλγερινοί αυθαδέστεροι εμφαίνονται κατά τας ληστείας
προς το Ιόνιον. Οι μεν Δουλτσιώται διαπορθoύσι το φρούριον Πρε
βίζης, κλέπτουσι τα κανόνια, και συρόντες εις σκλαβιαν πολλούς
των εγκατοίκων , μετά πολλών λαφύρων απαίρονται εκείθεν . Οι δε
Αλγερινοί αποβιβασθέντες εις Κύθηρα ανδραποδίζουσιν οικήτορας, και
ληΐζουσι και αυτούς τους λίγους Βενετούς στρατιώτας . Αι δε κώ .
μαι περί την υπώρειαν του Σκοπού Ζακύνθου (ελάτου ) Λαμπέτη
και Ξηροκαστέλου κατερημούνται εκ των συνεχών διαρπαγών και
ανδραποδισμών των πειρατευόντων. Μάτην συμμαχούσιν οι ηγεμόνες
της Ιταλίας μετά του βασιλέως της Ισπανίας, όπως καταστείλωσε
της πειρατείας κατά παράδειγμα των βασιλέων Γαλλίας και . Αγ .
γλίας , οίτινες πολεμικώς επιτεθέντες, υπεχρέωσαν τους Βεΐδας του
Αλγερίου και Τριπόλεως εις αποζημιώσεις και περιστολήν Αδύνατοι
δε οι Βενετοί να πειθαναγκάσωσι τους Βεΐδας της Βαρβαρίας, εις
το να διακωλύωσι τους οικείους από τοσούτων ληστειών εκ των νή
σων , διαπραγματεύθησαν από τοσούτων ληστειών εκ των νήσων ,
διαπραγματεύθησαν συμφωνίας μετ' αυτών ( 1753 ), δι' ής μεταξύ
των πολλών όρων εκυρώθησαν και οι εξής . 1.ον Η Βενετική κυ
βέρνησις ουδόλως θέλει παρέχει διαβατήρια και έγγραφα ναυτιλίας
προς αλλογενείς πολεμίους των Βαρβαρησίων 1.ον οι Βενετοί και
οι υπήκοοι νησιώται οι εμπορευόμενοι εις Βαρβαρίαν μόνον υποχρε
ούνται εις τέλη όμοια των μάλλον ευνοουμένωνταΐςτοπαρχίαιςεπι
κρατειών - 3.ον Ουδέν πλοίον των Τοπαρχών δύναται να οπλίζηται

( 1 ) Παράβαλε υποσημείωσιν του Ιταλού μεταφραστού εν σελίδα 107 Τόμα θ',

Dari έκδοσις Capolago - Υποσημειούμεν ότι του Δελή Κωνσταντή μνεία ποιείται και
εν ανθοδέσμη ( έτους 1838 ). Αυτός κατήγετο εκ Κώμης. Γαλάρου. Κηρυχθείς δε φυς
γάς εκ Ζακύνθου διά φόνον ηνώθη μετά των Κολοκοτρωναίων και άλλων αρματωλών
Πελοποννησίων αντιμαχομένων τους τυράννους και είτα συμπολεμήσας μετά των επα
ναστατησάντων επί Ορλοφ , συνηγωνίσθη το Λάμπρο Κατσώνη. Τιμηθείς δε υπό
της Αυτοκρατίσσης Αικατερίνης με παράσημος ιππότου και σύνταξιν, απιβίωσιν εν
Τριστία ,
 166 C

έν χώρα πολεμω της αυθεντίας των Βενετών επί ζημία των οι:
κείων χωρών και νήσων της Αριστοκρατίας – ον Πράγμα και σκλά
βοι Βενετοί και νησιώται υπήκοοι αυτών αποβιβαζόμενοι εις τας το
παρχίας αποδίδονται αμέσως προς τους προξένους των Βενετών, άμα
γνωρισθώσιν τοιούτοι άνευ λύτρων, και ουδόλως δύνανται να πω
λώνται- β.ον Πάσα διαφορά μεταξύ Βενετών υπηκόων νησιωτών
προς Μωαμεθανούς δικάζεται υπό του Πασά και του Διβανίου ενώ
πιον του Βενετικού προξένου- 6.ον ουδέν πλοίον Βαρβαρήσιον δύ.
ναται να είσπλέη εις Βενετικούς λιμένας και των νήσων του Ιονίου
άνευ λόγου και αιτίας, αλλά πάντοτε θα απομακρύνη τον διά-
πλουν 30 μίλια της παραλίας -7.ον Βενετοί και Ιόνιοι υπήκοος
ανακαλυφθέντες ως σκλάβοι έν πλοίω Βαρβαρησία κατά την επί
σκεψιν υπό Βενετικού πολεμικού , απολύονται αμέσως και άνευ λί
τρων .-8 oν Οι παραβιάζοντας τους δηθέντας όρους υπήκοοι αμ
φοτέρων των επικρατειών υπόκεινται εις τιμωρίαν κατ' απαίτησιν
του αδικηθέντος μέρους ( 1 ). Ως δε το επιον έτος πάλιν έκα
κούργησαν οι λησται Τριπολίται διαπλέοντες τα Βενετικά πελάγη,
και απέστειλεν η πολιτεία στόλον είς Τρίπολιν απειλούντα αποτέ
φρωσιν τών εκεί ελλιμενιζομένων, ο Δέης απέλυσεν όλα τα κρατού -
μενα εν τώ λιμένι πλοία νησιωτών και Δαλματων υπηκόων" απε
ζημείωσε τους πειρατευθέντας εις τας πραγματείας των, και ο
πεσχέθη ότι τα πλοία της Τριπολικής επαρχίας δεν δύνανται να
διαβαίνωσι την θαλάσσιων γραμμών εκ του ακρωτηρίου της υπερα
γιας Μαρίας μέχρις της νήσου Οινούσης δι' ών θέλει ασφαλίζεται
του εξής ο Ιόνιος κόλπος .
Αλλ' ευρύτερον στάδιον προς αυταπάρνησιν ζωής και περιουσίας
του νησιώτου υπέρ της καταφρονουμένης θρησκείας και της δουλω:
μένης πατρίδος ανοίγουσιν αι πολεμικαί επιχειρήσεις της Ρωσσίας
κατά Τουρκίας . Ει και τα γενόμενα σχέδια υπό Πέτρου του Με
γαλου κατά του τυράννου της Χριστιανοσύνης διακόπτονται εν τη
αυλή της Πετρουπόλεως διά τάς αλλεπαλλήλους ταραχάς επί των
διαδόχων του, επαναλαμβάνονται επί της Αυτοκρατορίας της Αννης ,
(1736) καθ' ήν περίπτωσιν και στρατηγός Μούνιχος και τοσούτον επί
φρέον προς τους Τούρκους καταστήσας το Ρωσσικόν όνομα διά πο
λεμικού κλέους, ευρισκόμενος εν Μολδαβια, διαδίδει προκηρύξεις εις
.
τάς υπό τον Σουλτάνον Χριστιανικής επαρχίας, δι' ών προτρέπει ά

(v) Sandi Toa . A cap : 13,- Darù ixos, 148 nota D, del traduttore 324.
 437

παντας τους Χριστιανούς Ελληνας και αλλογενείς να επαναστατης

σωσι κατά του Σουλτάνου. Πλείστα συμπτώματα αποστασίας διε
δηλώθησαν ήδη εν Θεσσαλία . Πανταχού ουδέν άλλο περιέμενον, ειμή
την εμφάνησιν των Ρώσσων πέραν του Δουνάβεως , ίνα κατασπα
ράξωσι τους Βαρβάρους. Αλλ' η ανάκλησης του Μουνίχου κατα
παύει τους εξαφθέντας πολεμίους, και η προμελετηθείσα συνωμο .
σία, ήτις μάλλον επεστηρίζετο υπό της αγανακτήσεως των Ελ.
λήνων κατά της τυραννίας, ανεβάλλετο την πραγματοποίησιν, ου
δεν χρησιμεύσασα προς ανακούφισιν των δεινοπαθούντων Ελλήνων
(1739). Πλήν δεν έπαυσε του να υποτρέφη τας ελπίδας αυτών,
και να ανοίξη τας καρδίας προς αίσιον μέλλον και ούτω λήξασα έκ -
στρατεία του Μουνίχου . Από της στιγμής ταύτης οι Ελληνες εί
δον εν τοις Ρώσσοις τους προς τοσούτου χρόνου προσδοκωμένους
ελευθερωτάς, εφαρμόζοντες αυτοίς την έννοιας του παλαιού χρη
σμού προσμηνύοντος τη Ελλάδα, ότι μέλλει να χρεωστή την έλευ
θερίαν προς το ξανθόν γένος, και ενόμιζε Χριστιανικών ομόδοξον
καταγόμενον εκ της άρκτου. Εν ταϊς Χριστιανικαίς επαρχίαις της
Ευρώπης και Ασίας ηύχοντο υπέρ των επιχειρημάτων των Μο.
σκόβων. Οι Ελληνες εχειροκρότουν εις τα κατορθώματα αυτών, ελ
πιζοντες εις την αίσιον αυτών εκπεραίωσιν αμέσως την οικείαν χει»
ραφέτησιν. οι δε ιερείς εδέοντο κατά τις ιερές τελετές υπέρ του
υποτάξαι υπό τους πόδας του Αυτοκράτορος της Ρωσσίας πάντα
εχθρόν και πολέμιον ( 1 ).
Επί τό μάλλον εκδηλούνται τοιαύται ελπίδες, και σφοδρύνον
ται αι επιθυμίαι των Ελλήνων, ότε Αικατερίνα και Β . αναβάσα του
θρόνου, αναλαμβάνει τα σχέδια του μεγάλου προκατόχου της . Η
μεγάλη αύτη γυνή, ήτις διά το μεγαλεπήβολον, Σεμίραμης της άρ
κτου επωνυμείτο, εκ των πρώτων επιχειρήσεων αυτής εγχαράττει
διεύθυνσιν εις την νέαν πολιτικής της Πετρουπόλεως, δι' ής προ
ματεύεται ότι εντός ολίγου πραγματοποιηθήσονται τα τελευταία
περί Τουρκίας σχέδια του αθανάτου πολιτιστού της Αυτοκρατορίας
της Πλήθος Ελλήνων εκ Κωνσταντινουπόλεως Πελοποννήσου και
των Ιονίων συντρέχουσιν εις την αυλήν της. Αυτοί ως νοήμονες και
επιτήδειοι διορίζονται αξιωματικοί εις τον στρατόν, πλοίαρχοι εις
τον στόλον , διοικηται των επαρχιών, σύμβουλοι εν τη βασιλική
αυλή. Μεταξύ των άλλων οι Κεφαλλήνες Κόμης Πέτρος Μελισ

( 1) Raffapel Histoire des Greques modernes C. IV.

58
 458

σηνός και Μαρίνος Χαρβούρης προβιβάζονται εις μεγάλα αξιώματα .

Ο μεν, όν ο πατήρ Ιωάννης αρχιατρός δειχθείς της Αυτοκρατο
ρίσσης της Ρωσσίας Ελισάβετ, κατέστησεν φοιτητών εν τω γυν
μνασίω τών ευγε ών δοκίμων, το οποίον είτα η Αικατερίνη προσ .
διώρισε επί αμίσθω στρατιωτική εκπαιδεύσει των Ελληνοπαίδων,
όσοι ήθελαν να ακολουθήσωσι το στρατιωτικόν στάδιον, κατέχει
το αξίωμα στρατηγού του πυροβολικού, και δεικνύει πολεμικών
περίνοιαν εις τους κατά Πολωνίας και Τουρκίας πολέμους, εκ
στρατεύων υπό τον Πρίγγιπα Γαλλιτσίνον (1). ο δε Καρβούρης
ο Μηχανικός διορίζεται αντισυνταγματάρχης του μηχανικού, και
είτα υπασπιστής του μυστυκολυμβούλου της επικρατείας και
πουργού των δημοσίων οικοδομημάτων και τεχνών Βέτσηκ . Αυτός
προς τούτοις διευθύνει το σχολείον των ευγενών μαθητευομένων
την μηχανικήν . Ενώ δε η Αυτοκρατόρισσα Αικατερίνη Β΄, προκη
ρύττει αμοιβής 7,000 ρούβλια εις τον δυνάμενον να μεταφέρη εις
Πετρούπολιν κατά διάστημα 20 Βερτσίων (επέκεινα των 3 λευ .
γών) , εκ τινός έλους του Φενδλανικού κόλπου, τού έν τετάρτου
λεύγης απέχοντος έκ τού Κρονστάνδ, τον εκεί ευρεθέντα μονόλι
θον γρανίτην, 24 ποδός ύψους, 4 2 μήκους , 27 πλάτος και
3,000,000 λιτρων βάρους μάρκου, όπως επιτεθή αυτού και χυθείς
υπό του γάλλου αγαλματοποιού Φαλκονέτου έφιππος ανδριάς Πε
τρου του μεγάλου, ο οξύνους μηχανικός Χαρβούρης ανεδέχθη το
έργον, Υπερενίκησε τας δυσκολίας τοσούτου διαστήματος δι' όγ
γον,, όν έμελλε να μεταβιβάση διά ξηράς και θαλάσσης. Και με:
τέφερε τον ανδριάντα εις επτά εβδομάδας, καταβαλών τόν πα.
γετών του χειμώνος , και καθιστών στερεόν το έδαφος. Διά μεν
την επίβασιν αυτού παρεσκεύασεν έν κραββατον εκ δύο δοκών
μεγάλων προσαρμοσμένων επ' άλλων δύο κάτωθεν παραλλήλως.
Συνενούντο δε άπαντες διά σιδηρών ράβδων χονδροτάτων, και
επενδύοντο εν τοις αυτών ποιηθείσιν αυλακώμασιν με ελάσματα
μίγματος ορειχάλκου, κασσιτέρου, και άλλων μετάλλων. Και έκι
νείτο δια τριάκοντα σφαιρών του αυτού μίγματος και 5 δακτύ
λων διαμέτρου, αί τινες ετέθησαν αντί τροφών εντός των αυλα
κωμάτων ( 2). Κατά δε την εξαγωγής του βουνώδους μονολίθου

( 1 ) Masson memoires della Russie Tom . 3 p , 415 ανατ . 555 .

(1) Υπόδειγμα τοιαύτης μεταβιβαστικής μηχανής διατηρείται έν τω καθιδρύματι
των τεχνών και επιστημών των Παρισίων, Και ο ιστορικός Λοβέρδος μαρτυρεί, ότι
 489

εκ του έλους και το ασήκωμα, αφού έσκαψε το πέριξ έδαφος ,

και ανώρυξε την ύλην του έλους, μεταχειρίσθη διά το ασήκωμα
έλικας (vili), και ο μεγάλους εργάτας ( argani) καρφωθέντας ορι
ζοντίως κατά διάφορα διαστήματα επί έμπηχθέντων εις το έδαφος
χονδροτάτων δοκών. Εσύρετο δε η μηχανή με άλλους τέσσαρας
μεγάλους εργάτας ών εκάστην έστρεφαν 32 άνδρες , και διέτρεχε
60 πόδας την ώραν επί του ομαλου. Οπως δε διαπορθμευθή και
μονόλιθος μέχρι Πετρουπόλεως διά τού Νευά Ποταμού, επετέθη μετά
του κραββάτου εις μέγα πλοίον 180 πόδας μήκους και 66 πλά
τους, αφού υψώθη μετεώρων , και έστηρίχθη έπειτα επάνω δυνα
των ξύλων, άτινα ετέθησαν κύκλο του πλοίου ως τόσαι ακτίνες.
Είτα το πλοίον τούτο ρυμουλκούμενον υπό δύο φρεγατών ζευχθει
σών εκατέρωθεν. αφίχθη ταχύτατα εις τα παρόχθια της Πετρουπό
λεως, και απεβιβάσθη εξ αυτού ο μονόλιθος μετά του κραββάτου,
αφού έστησε τας εργατικές μηχανές και τους έλικας εις την πρός
την ξηράν πλευράς του πλοίου εις έν μέγα φορτωμένον δίκροτον,
και ετέθη κατά την προς την θάλασσαν πλευράς του πλοίου . Ούτω
δε κινηθέντων αυτών , εσηκώθη εκ του πλοίου ο μέγας όγγος, και
εφέρθη εις την ξηράν ταχύτατα. Επτακόσιαι χιλιάδες ρούβλια εδα.
πανήθησαν εις την μεταφοράς, πλήθος ανθρώπων άπασα η αυλή,
και αυτός ο Ενρίκος Πρίγγιψ της Γερουσίας και πολλοί των επι
σήμων ξένων εις το κίνημα παρήσαν. ( 1 ) Ο Καρβούνης ετιμήθη
παρά της Αυτοκρατορίσσης και ευφημίσθη υπό των ειδημόνων της
μηχανικής επιστήμης των εν Ρώμη και Παρισίοις. (2 )
Αμφότεροι ούν ούτοι οι Κεφαλληνες και τε Μελισσηνός και Χαρβού
ρης, μάλα ισχύοντες εν τή Αυτοκρατορική αυλή, ως ζηλωται και
σφόδρα επιθυμούντες ανακούφισιν δεινοπαθούντος έθνους, υποθάλ
πoυσι την υπέρ Ελλήνων προστασίας προς μίαν Πριγγιπέσαν, ήτις,

επί των χρόνων του διασώζοντο εν Κεφαλληνία χαλκογραφίας της μηχανής αυτής . Eδη
μοσίευσε δε και έτερον σύγγραμμα μετα 1Β'. πινάκων περί της μηχανής και μετα
βάσεως του μονολίθου , ελθών εις Παρισίους επιγραφόμενον. Monument élevé a la
gloire de Pierre le grand, ou relations des travaux et des moyens mecaniques...
par le Comte Marin Carburi ci - devant lieutenant de Police et censeur, a
yant la direction du corps noble des cadets de terre de St. Peterbourg.
A Paris 1777- εις δε το τέλος αυτού προστίθεται- Esame chimico e fisico di tal
masso del Conte Giovan Battista Carburi medico dell' ospitale reale di Too
rino, membro dell'accademia della stessa cillà .
( 1 ) Μαζαράκη ανωτ. 8ο .
lo) Milizia delle belle arti e del disegno Tom. 1 , art. Carburi - Giornale
delle lettere ed arii Roma vol. VII, pag. 398,
 460 -

ως έλεγεν, γεννημένη εις τα παράλια της Ελβης, κάμνει να ακ

μάζωσι εις τους υπερβορείους και οι νόμοι της Ρώμης και αν
τέχναι των Αθηνών. (1) Διό επιστηρίζουσι το σχέδιον της κινήσεως
του Θεσσαλού Γρηγορίου Παπαζόγλου λοχαγού τότε εν τη Ρωσ
σική φρουρά, και φίλου των Ορλόφων Γρηγορίου και Θεοδώρου ευ
νοουμένων τή Αυτοκρατορίσση. Κατά το σχέδιον τούτο έπρεπε αυ
τος να μεταβή εις την Ελλάδα, και να έχη ετοίμους τους Ελ .
ληνας εις την επανάστασιν κατά του τυράννου των , άμα κηρυχθή και
πόλεμος κατά Τουρκίας, και εμφανισθή επικουρία τινός πλοίου Ρωσ. .

σικού εις τα Ελληνικά πελάγη. Το σχέδιον με όλας τας αντιστά .

σεις παρά του έναντιόφρονος πρωθυπουργού Πανίνου παρεδέχθη. Ο
δε Παπάζουγλος αποστέλλεται μετά χρημάτων είς Ελλάδα, όπως
διοργανίση το κίνημα ( 1766) Ελθών ούτος εις Βενετίαν προσέ
φερεν παρά της Ρωσσίας συμμαχίαν και συμμέθεξιν πολέμου κατά
Τουρκίας. Αλλ' αυτήν απώθησεν ο Δόγης φοβούμενος μη επισύρη
κατά της επικρατείας όλην την οργήν των Μουσουλμάνων . Εκ Βε.
νετίας μεταβάς είς Τριέστην ήρξατο τάς εργασίας του. Οι ενταύθα
διαμένοντες χάριν εμπορίας Ελληνες και Σκλαβούνοι πρώτοι ενδι
δουσιν εις τα σχέδια αυτού και τας Ρωσσικάς υποσχέσεις. Εξ αυ
τών, εκλέγει τους πλείστους αποστόλους, οίτινες διεσπάρησαν εις
όλα τα μέρη της Ελλάδος. Επισκέπτεται το Μαυροβούνιον, και συ
νομολογεί μετά των τοσούτον προ πολλού αφωσιωμένων τη Ρωσ.
σία Μαυροβουνιωτών. Τότε Στέφανος ο Μικρός και ψευδοστέφανος τυ
χοδιώκτης τις παρουσιάσθη εκεί, και διά τεχνασμάτων πολλών
τοσούτον προέβη, ώστε επιστεύετο ως σύζυγος της Αικατερίνης και
ατυχής Πέτρος Γ' . Και διό διήγειρε ταχέως βίαιον αναβρασμόν
παρά τοις Μαυροβουνιώταις και καθ' όλην την ήπειρον . (9 ) Οι εν
Ηπείρω απεσταλμένοι του Παπαζόγλου δεν έλειπον του να υποστη
ρίζωσι τα διαφημιζόμενα . Τοσούτον δε ο λαός της Πελοποννήσου έ
ξήφθη, ώστε ο περιηγούμενος την Ελλάδα Σάντλερ μαρτυρεί , ότι
ήκουεν αυτούς λέγοντας, ότι οι Ρώσσοι έμελλον να ελευθερώσωσι
τους Ελληνας , και ότι προσφάτως σταυρός εφάνη λάμπων επί του
θρόνου της Αγίας Σοφίας τρείς ημέρας, οι δε Τούρκοι οι ιδόντες
αυτόν ματαίως προσπαθήσαντες να καταδιώξωσι το σημείον τούτο,

(1 ) Ορα το προμνημονευθέν σύγγραμμα του Μ. Χαρβούρη.

( a) Rulhjeres Histoire de Pologne tom, 11,--Raffanel swt. G. V:- xi A,
Ραγγαθή ποιήσεις Τ. Β',
 461

ερρίφθησαν εις απελπισίαν ( 1). 11 Πύλη τοιούτο κίνημα δεν αφί.

νει ατιμώρητον. Διά στρατευμάτων και Πασάς της Αλβανίας Σιλικταρ
Μουχαμέτ κατέστρεψε τον Ψειδόπετρον. Οι δε άθλιοι Χειμαριώται,
οίτινες έλαβον τα όπλα, και επέτρεχον τας χώρας του Δελβίνου και
Αυλώνος κακοποιούντες τους Μωαμεθανούς . καταδιωκόμενοι υπ τού

Τουρκικού στρατού, απεσύρθησαν εις τα όρη των, αλλά προσβαλλό

μενοι πανταχόθεν, και μη δυνάμενοι να διασωθώσιν, εγκατέλειψαν
την πατρίδα των και γυμνοί διεβησαν εις Κέρκυραν όθεν πολλοί
μετέβησαν εις Απουλίαν της Ιταλίας. ( 2 )
Εν τοσούτω δραστηρίως εργάζεται η Ρωσσία δι' απεσταλμένων
εν Ελλάδι, όπως επιτύχη το κίνημα. Είς τον ερέθισμός των πνευ.
μάτων δεν μένουσιν αδρανείς οι νησιώται του Ιονίου. Η Ρωσσία
βλέπούσα την έκ τών νήσων προερχομένην δια της γειτονίας προς
τους δουλωμένους Ελληνας ωφέλειαν προς την επανάστασιν, ενήργει
διά πρακτόρων, υποκινούσα Πελοποννησίους και Ηπειρώτας έχοντας
εντεύθεν ισχυρούς συνεταίρους εν τη πατρίδι των. Ο Βενάκης είς
των ισχυροτέρων προεστώτων της Καλαμάτας συνεργάζεται μετ'αυ
τών εις τας υποκινήσεις είς των Κομνηνών των εξ Αρχιπελάγους
αξιολόγως διαχειρίζεται τάς υποθέσεις εν Κεφαλληνία ο δε κόμης
Δημήτριος Μοκενίγος έν Ζακύνθω συνακούεται μετά του Ζαγορίσκου
Ηπειρώτου τινός στρατιωτικού παρά τη Ρωσσία, ός διελθών εκ
Βενετίας ότε διωρίσθη πρόξενος της Ρωσσίας έν Ζακύνθω (1773) πα
ρέλαβε μεθ' εαυτού γραμματέα τον εκ Κορινθίας Δημήτριος Σανδρίνης
(3) . Απαντες ούτοι προπαρασκευάζουσιν εν ταις νήσοις τα του έ
πιχειρήματος, και συγκοινωνούσι μετά των Μανιατών, και εξαιρέ
τως μετά του Ιωάννου Μαυρομιχάλου , Βείδος της Μάνης, των Βε
νακων εν Καλαμμάτα, των Κρεββαταίων και άλλων προυχόντων της
Μεσσηνίας, Ηλιδος, και Πατρών, οί τινες συνειλκύσθησαν υπό των
υποσχέσεων του εις ταύτα τα μέρη ελθόντος και ομιλήσαντος Πα
παζόγλου. Η επανάστασις ούτω διωργανίσθη, και έπερίμεναν οι
Ελληνες μόνον την εμφάνισιν στόλου Ρωσσικού , όπως κινηθώσιν. Η
Ρωσσική αυλή επείσθη εις τα περί τούτων αναφερθέντα υπό του
Παπαζόγλου, και προς τούτοις εις τας εγγράφους αναφοράς των
Πελοποννησίων , δι' ών επεκαλείτο η βοήθεια της Ρωσσίας προς από

(! ) Chandler voyage en Grece vol. II.

(2 ) Χρονογραφία της Ηπείρου Τ. Α', σελ. 262.
(3) Saint - Sauveur voyage τol. ΙΙ. p. 218. Μετά δεινής εμπαθείας και συγ .
γραφεύς ούτος κακοχαρακτηρίζει άπαντα τα μνημονευόμενα υποκείμενα,
 462

σεισιν του Οθωμανικού ζυγού. Το κύρος των υπογραφών εβεβαιώθη

υπό του Ουκραίνου Ταμάρα, όν είχε λάβει μεθ' εαυτού συνεργάτης
ο Παπάζογλους. Επί τούτω ούν εξήρτησεν ή αυλή δύο μοίρας
στόλου, εν οίς έθηκε πολλούς αξιωματικούς του Αγγλικού ναυτι
κού, και μοιράρχους τους εξ αυτών Γρέγγεν και Ελφινστών, και
απέστειλε διά της Βαλτικής εις την Μεσόγειον. Ευθύς δε οι δύο
αδελφοί Ορλόφοι μετέβησαν εις Βενετίαν, και εκεί προεκοινώνουν
με όλους τους Σκλαβούνους , Δαλμάτας και νησιώτας του Ιονίου,
όσοι απεστέλλοντο εις Ιταλίαν υπό του Παπαζόγλου, και ελάμβα
νον χρηματικάς βοηθείας παρά των Ορλόφων, ίνα χρησιμεύσωσι
πρός στρατολογίας Ελλήνων και εφοδίασιν του στόλου του μέλλον
τος να πλεύση την Μεσόγειος (1 )
Μόλις δε εξερράγη ο πόλεμος μεταξύ Τουρκίας και Ρωσσίας
( 1769 ), η μοίρα διέπλευσε την Μεσόγειον. ο Θεόδωρος Ορλόφ
επιπλεύσας εις Μαώνην, απήντησε το πρώτον απόσπασμα της πρώ
της μοίρας. Είτα επιβιβασθείς , αφίχθη εις Μάλταν, ένθα περιέμενε
τον αδελφόν Αλέξιον μεταβάντα εις Λιβόρνον, όθεν έμελλε να επι
βιβασθή εις την άλλην μοίραν, και συναντηθέντες εκείσε, αμφότεροι
να πλεύσωσιν εις τα Ελληνικά πελάγη. Αλλ' επειδή ο μέγας μαγί.
στωρ του τάγματος της Μάλτας απηγόρευσεν αυτώ τον είσπλουν ,
ο Θεόδωρος Ορλόφ οδηγούμενος υπό Μυκωνίων πρωρέων , εισήλθεν
εις τον λιμένα του Ναυαρίνου τάς 28 Οκτωβρίου 1770 μετά
μοίρας συγκειμένης έκ τριών δικρότων και δύο φρεγατών. Αλλη
δε Ρωσσική φρεγάτα φέρουσα πεντακοσίους Μαυροβουνιώτας έφθασε
την παραμονήν εκεί. Οι δε Πελοποννήσιοι κατά διαταγήν του
Μαυρομιχάλου και του Βενάκου ευθύς έλαβον τα όπλα . Δύο δε
Ελληνικά σώματα οργανισθεντα υπό του Ορλόφ απεστάλησαν, το
έν μεν κατα Αρκαδίας , το δε κατά Κορώνης, ο Μαυρομιχάλης
επί κεφαλής Λακώνων και ο Μυκώνιος το επώνυμον Ψαρός οδη
γούντες 12 Ρώσσους και 4 0 Λάκωνας ενδυμένους στολήν Ρωσσι.
κήν εκυρίευσαν τον Μιστράν , και έσφαξαν έως 1500 Τούρκους.
Μετ' ολίγον έπεσεν και η Αρκαδία (Κυπαρισία). Ευθύς δε εκι
νούντο κατά τάς πρώτας επιτυχίας αι επαρχίαι Τριφυλλίας , Ηλείας>

και Αχαίας, και πληθύς Ζακυνθίων, Λευκαδίων, Κεφαλλήνων μετ'

ενθουσιασμού επί πλοιαρίων καθημερινώς έφθανον εις την Πελοπόν .
νησον, ίνα συμμεθέξωσι του υπέρ πατρίδος και πίστεως αγώνος,

( 1 ) Raffanel ar , iv,
 463

όπλιζόμενοι, και εξαρτύοντες πλοία και εφόδια ιδίοις αναλώμασιν.

Τότε μεταξύ των οδηγούντων άνδρες επιφανείς νησιώται μνημονεύον.
ται οι κόμητες Σπυρίδων και Ιωάννης αδελφοί Μεταξάδες, οδη .
γήσαντες επέκεινα των 3000 Κεφαλλήνων εις Πάτρας. Οι ευγε»
νείς Νικόλαος Ξανθόπουλος και Γραδενίγος Μακρής Ζακύνθιοι ήγα .
γον εις Ηλιδα 2000 Ζακυνθίους, και ο Κόμης Δημήτριος Μοκε »
νίγος τιμηθείς τον βαθμόν Ρώσσου Ταγματάρχου. Οι Σωματάρχαι
των Κεφαλλήνων Γρηγόριος Πανάς Λοϊζάτος, Σπυρίδων Λικιαρδό.
πουλος Στεκούλης, Σπυρίδων Μεταξάς, και Νικόλαος Φωκάς Αν
δριάτος εφορμούσιν εις Αχαΐαν κυριεύουσι τας Πάτρας, καίουσι
τας οικίας των Τούρκων, οι τινες ηναγκάζοντο να κλεισθώσιν εις
το φρούριον (1). Οι δε Ζακύνθιοι σωματάρχαι Βασίλειος Μα
κρης, Π. Κλάδης, Ν . Φορτούνης , Ν. Ξανθόπουλος, Κρησέντιος Πα•
δουβέρης, (ός όπλισεν εξ ιδίων μίαν γαλαιώταν) Ν. Ηρακλειών
της και Αλοΐσιος Σέρρας επέπεσαν εις Ηλιδα , απετέφρωσαν κώ.
μας και αγρούς των εκεί Τούρκων, εκυρίευσαν τον Πύργον και
την Γαστούνην και κατέστησαν αρχάς κατά τρόπον των Βενετών.
Ο δε Ν. Φορτούνης ένδυθείς στολήν Βενετού , εξέδιδε προκυρύξεις
και διαταγάς, υπογραφόμενος Ν. Φορτούνης Κυβερνήτης και Πρε
βεδούρος Πύργου και Γαστούνης. Βέβαιον μεν, ότι διά την εκ
του πολέμου ακαταστασίαν παρεξετράπησαν ούτοι εις άρπαγας
και λεηλαλασίας αδιακρίτως Χριστιανών και Τούρκων. ο δε Αλέ
ξιος Ορλώφ ετιμώρει τον κ. Παδουβέρων διά τοιαύτα ατοπήματα .
Και ότε αυτός αυθαδώς φερόμενος κατά τάς εξελέγξεις του Ρωσ
σου Αρχιγέτου απεκρίνετο ότι δεν ηδύνατο να τιμωρηθή ως
ευγενής Βενετος, ( Gentiluomo Veneziano), και απηλάττετο πάσης
τιμωρίας διά τάς οικείας αρχοντικάς Βενετικής προνομιουχίας , ευ :
€υς οργισθείς ο Ορλώφ διέταξεν, και εκρέμασαν αυτόν επί του -
στού του ιδίου πλοίου του με όλα τα παράσημα της Βενετικής αρ
χοντίας (2 ) . Εν τοσούτω οι Κεφαλλήνες και οι Λευκάδιου ενωθέντες
μετά των άλλων Ελλήνων των υποκινηθέντων υπό των Ρώσσων, προς

( 1 ) Loverdo VIII – Φιλήμωνος προλεγόμενα εν τοις υπομνημονεύμασι Γερμανού

παλαιών Πατραίων επαναστάσεως της Ελλάδος σελ. λή , υποσημείωσις β ' .
( 2 ) Το γεγονός τούτο συνέβη κατά την νήσον Πάρου , όπου πλεύσας ο Παδουβέρης
μετά του Ορλώφ ήδίκησεν αγωγιάτην τινα Ελληνα μή θελήσας να πληρώση το συμφω
νηθέν αγώγιον, και ελθών εις φιλονεικίαν προς αυτόν εμαχαίρωσε, και άφησεν ημιθανή.
ο δε Ορλώφ οργισθεις επέπληξε, και είτα διά την αυθάδειαν αυτού αλαζονευομένου εις
Tè io sono Gentiluomo Veneto expéjezcev,
 464

βαίνουσι μέχρι Κορίνθου και Μεσολογγίου , ών οι εγκάτικοι Τούρ

κοι απεσύροντο . Οι δε Ζακύνθιοι εστράφησαν είς βοήθειαν των εν
Νεοκαστρο και Αρκαδα μαχομένων, οίτινες είχαν αποστείλει τους
ανικάνους του πολέμου εις Ζάκυνθον συμπoσoυμένους εις 60,000 ,
ούς εδέχοντο οι εγκάτοικοι μετά πολλής περιποιήσεως, ο δε Θεό
δωρος Ορλώφ μετ' ου πολύ κυριεύσας το Νεόκαστρον και Ναυαρίνον,
απεκατέστησε εκεί τον στόλον, και είτα έκπλεύσας, εισήλθεν εις
τον λιμένα της Κορώνης , και επολιόρκει την πόλιν.
Ο Αλέξιος όμως Ορλώφ ζηλοτυπήσας τας προόδους του αδελ.
φού, απεδοκίμασε τις πράξεις. Καίτοι δε έν Βενετία διατρίβων,
συνενοηθεις μετά του εκείσε Ελληνος Μεγαλεμπόρου Μαρούτζου Ιωαν »
νίτου, έχρητο τους θησαυρούς αυτού, λαμβάνων ποσότητας χρημα
τικάς εν ονόματι της Αυτοκρατορίσσης , ήτις, όπως έξαψη την φι
λοτιμίαν του Μαρούτζου, έτιτλοφόρησεν αυτόν Mαρκέσιον, δεν ήδύ
νατο να συστήση μεγάλην δύναμιν, όπως ενισχύη τους επαναστά -
τας. Προς τούτοις διεματαιώθησαν όλαι αι προσπάθειαι αυτού, ό
πως πεισθώσιν οι Βενετοί, και συνευδοκήσωσιν εις το επιχείρημα,
αμειβόμενος με την Κρήτην, εάν ούτοι καθίστανον τας νήσους του
Ιονίου ορμητήριον του Ρωσσικού στόλου , και εξ αυτών ήθελον προ
μηθεύονται οι Ρώσσοι τα χρειώδη εφόδια και επικουριαν. Οι Βε
νετοί προέβλεπαν ότι η Ρωσσική δύναμις διά θαλάσσης κατωτέρα
ούσα αεί της Τουρκικής εν τη Μεσογείω, δεν ήδύνατο δεόντως να
ασφαλίζη τους επανισταμένους Ελληνας, και να διατηρή τας απο
9

σπωμένας εκ της Τουρκίας Ελληνικές χώρας. Αφ' ετέρου εφοβούντο

και αυτούς τους Ρώσσους , οίτινες εάν ευδοκίμουν όλας τας Πελ.
λοποννησιακάς και του Αιγαίου τας χώρας ήθελον κατέχειν . Η δε
αυθεντία εις τοιαύτην αύξησιν της Ρωσσίας κατά την Μεσόγειος
δεν ευηρεστητο, ότι ετίθετο εις αμφιβολίαν ή οικεία κυριότης εν ταις
νήσοις του Ιονίου και τους λοιπούς κατά την Ηπειρωτικής Ελλάδα
κτήμασιν. Διά ταύτα αυστηρώς η Τουρκία διέταξε τους εν ταις νή
σους διοικητές, όπως επισήμως απέχωσι πάσης συμπράξεως τους
Ρωσσικοίς κινήμασιν εν Ελλάδι . Απέστειλε δε και τον στόλαρχον
Αγγελον Εμον μετά της μοίρας εις το Ιόνιον πέλαγος, όπως δια
κωλύη πάν απευκτέον και ήθελε ταράξη την ησυχίαν των εγκατοίκων
διά τας εχθροπραξίας άμα δε όπως απομακρύνη εκ της οικείας
επικρατε ας τας προσβολής των αντιπολεμούντων . Διά ταύτα οι Βε
νετοι προβλεπται εν ταϊς νήσοις απεκήρυτταν αυστηρώς άπαντας
τους νησιώτας, όσοι λάθρα φεύγοντες, συνέτρεχαν να αγωνισθώσιν
εις την Πελοπόννησον και εδήμευε τα κτήματα αυτών μη υπα
 » 163 –

κουόντων εις άλλην προκήρυξιν, ήτις ώριζεν δήμευσιν των υπαρ

χόντων, εάν μη ούτοι απέστρεφoν εκ του πολέμου εις το πάτριον
έδαφος. ( 1 ) Ταυτοχρόνως κατηγορηθείς και Πατρίκιος Βενιέρης, εις
των διευθυντών του ναυπηγείου έν Βενετία ότι έδωκεν καταγραφής
όλων των δυνάμεων της πολιτείας προς τους πράκτορας της Ρωσο
σίας, έφυγαδεύθη εις Παλμανόβαν. ο δε Πέτρος Κουερίνος γενικός
τότε προβλεπτης των νήσων κατηγορηθείς παρά της Πύλης , ότι
καταχρώμενος τα εμπιστευθέντα αυτό της Κερκύρας πολεμοφόδια,
επώλησεν λάθρα πυρίτιδα , σφαίρας και χρειώδη του στόλου εν ταίς
αποθήκαις της ακροπόλεως Κορυφών, επέβιβάσθη κατά διαταγήν
του μυστικού Συμβουλίου των δέκα εις ένα πλοίον, και εφέρθη εις
Βενετίαν, και εξέτεινε την ποινήν δέσμιος εν σιδήροις επί τρία έτη
εντός των πιόμβων. ( 2 ) Υστερον δε τους συνεργήσαντας αυτώ εις
την παραβίασιν Κερκυραίους και Δαλμάτας κατεδίωξαν κατ’ ένστα
σιν της Τουρκίας, ών οι πλείστοι διέφυγαν την τιμωρίαν δραπετεύ
σαντες. Αλλ' ή μέν προγραφή επιτέθη αυτοίς, ή δε στηλήτευσις επε
βλήθη προς τους πεσόντας εις τας χείρας της εξουσίας. Ο θησαυ
ροφύλαξ και ο γραμματεύς Σπυρίδων Βάλσαμος Ζακύνθιος, ός απέ
δρα εις Κυτριάς της Πελοποννήσου, κατεδικάσθη κατ’ ερήμην εις
αειφυγίαν, και το είδωλιον αυτού εκρεμάσθη εν τη πλατεία Κερ
κύρας . Λιθος δε διεσώζετο εν τη πλατεία Κερκύρας κατά τας ημέ
ρας του περιηγητού Σωβαίρου, διαμνημονεύων όνομα και ποινήν του
εγκληματίου. (3 )
Εν τούτοις και εμφανισθείσα Ρωσσική δύναμις, μικρά ούσα , ουδέν
ήδύνατο να εγκαρδιόση τους διεγερθέντας Ελληνας . Οι προύχοντες
της Πελοποννήσου και εξαιρέτως οι Επίσκοποι εκπλαγέντες διά την
αδυναμίας των Μοσχόβων, εζήτουν προφάσεις εις χρονοτριβής. Ο
δε Μαυρομιχάλης περιμένων από ημέρας εις ήμέραν αύξησιν στρα
τιωτικής δυναμεως Ρωσσικής, και μη επιτυγχάνων της προσδοκίας
και των υποσχέσεων του Θεοδώρου, διέστη μετ' αυτού, ο δε Αλέ
ξιος ελπίζων να κατέχη εις πίστιν και αφοσίωσιν τους λοιπούς Ελ
ληνας προς την Αυτοκρατόρισσαν έστειλε 500 στρατιώτας εις Με
θώνην, και εκυρίευσεν αυτήν. Απέστειλε δε τον Ψαρών έκ Λακω
νίας μετά πολλών Λακώνων, Κεφαλλήνων και Ζακυνθίων είς Τριποο

(1) Αι προκηρύξεις αύται σώζονται εν τοις Αρχειοφυλακείους των νήσων .

( 2 ) Dari VIII σελ. 136. Libr . ΧΧΧV . D. 14. 15 .
( 3) Sauveur T. 1. 392.-Ν. Κατραμή ιερέως ιστορικαί διασαφήσεις περί της -
τρίδος Ευγενείου του Βουλγάρεως, σελ . 77 ,
-19.
 166

λιτζαν καθέδραν τότε της Πελοποννήσου, ίνα κυριεύση αυτήν. Ούτος

δε έστησε κανονοστοιχίας εις τα πέριξ της πόλεως, και εγκατέστησε
τους σωματάρχας Μοκενίγον και Μεταξάν επί κεφαλής ανδρών , οί
τινες κατά συμμορίαν πολεμούντες, παρηνώχλουν τους συναντωμέ
νους εχθρούς.
Αλλά το Διβάνιον μαθον τα εν Πελοποννήσω γινόμενα, απίστειο
λεν ευθύς εις το Αιγαίον στόλον 20 μεγάλων πλοίων μετά πολυα.
ρίθμου στρατού τιμωρήσοντα τους αποστάτας. Οι δε Αλβανοί έκ
της έξω Ελλάδος εις την έσω επιπεσόντες, αίφνης ελεηλάτουν το
Μεσολόγγιον, έκαιον τας Πάτρας, και παρεστήσαντο εις Κόρινθον .
Μεταβάντες δε είτα εις τα ενδότερα της Πελοποννήσου , επιπί
πτουσιν εις το στρατόπεδον του Ψαρού, και επολιόρκει την Τρίπολιν ,
διασκορπίζουσιν αυτό, κατασφάζουσι τους Ρώσσους, και εισελθόντες
εις την πόλιν, χύνουσι το αίμα, και σφάζουσι επέκεινα των 3,000
Ελλήνων παντός φύλλου και ηλικίας . Οι Δουλτσινιώται ωφελούν.
ται και αυτοί της καταδιώξεως . Ακόρεστοι δε πειρατιών, λεη
λασιών και σφαγών, διαπορθoύσι Πάτρας, Μεσολόγγιον και Ανατο
λικόν, και κακοποιούσε τα διαπλέοντα το Ιόνιον πλοία των νη
σιωτών. Οι δυστυχείς Πελοποννήσιοι έντρομοι εις τοιαύτας κατα
στροφάς απελπισμένοι καταφεύγουσιν είς Ζάκυνθον και * εφαλληνίαν,
Εβλέποντο εις τας οδούς της πόλεως και τας κώμας των νήσων,
ρακένδυτοι, πεινασμένοι και καταπληγωμένοι οι πρόσφυγες άνδρες
γυναίκες και παιδες να ζητώσιν άσυλον. Η κοινότης Ζακύνθου ε .
ψηφίσα το κατοικίαν εις το λοιμοκαθαρτήριον, και τας παρά τη
πόλει συνοικίας . Οι άρχοντες και εξαιρέτως ο ιππότης Γαΐτας οι
χωρικοί και όλοι οι ιδιώται έδωκαν στέγην τους πρόσφυξιν και
ζωοτροφίας. Ελάμβανον δε πάσαν πρόνοιαν μη δια την επελθού
σαν τούτοις ασθένειαν, ήτις διέφθειρε τους πλείονας ή νήσος βλα.
φθή, αναπτυχθέντος λοιμικού νοσήματος και ευλογίας ( Ο ).
ο Ορλώφ αποθαρρυνθείς εκ τούτων, αποφασίζει να εγκαταλείψη
την Πελοπόννησον . Μαθών όμως ότι έφθασεν εις βοήθειάν του ή
Ρωσσική μοίρα του Ελφιστών, αποφασίζει να περιπλέη κατά τα
παράλια της Ηλείας. Οι Αλβανοί εν τούτοις πορεύονται εις την
Κορώνην. Καί τοι δε κωλύονται εις τα στενά του νησίου υπό του
Μαυρομιχάλου , ός επί τρείς ημέρας έν τινί ερειπωμένη οικία

(1) Μαρτελάρυ επιτάφιος προς τον Ιππότην Γαϊταν , ανέκδοτον ΠρΒ και Red
1

kanel dyouto
 167 $

μετά 93 μαχητών εναντίον πεντακισχιλίων εχθρών έμάχετο, περι

γίνονται ούτοι της αντιστάσεως των εκείσε Λακώνων. Βαλόντες πύρ
εις το τελευταίον καταφύγιον του Μαυρομιχάλου, αναγκάζουσιν αυ
τον να εξέλθη εκείθεν, μόνος σωθείς μετά του υιού. Επιπίπτου .
σιν είτα εις Αακωνίαν " αποτεφρούσι της οικίας" αιχμαλωτίζουσιν
άνδρας , γυναίκας και παιδας, φέρουσιν τους προύχοντας όλους εις
Τριπολιτσάν, μεθ' ών και τον Αλέξιος Αθανασόπουλος έκ κώμης Κι
τίτσας της Λακωνίας ως συνενοημένους μετά των Ρώσσων" και ά
παντας κρεμώσι και κατασφάζουσι . Μείζονα δε τα δεινά ποιούνται
Δουλτσινιώται , οί τινες διατρέχουσι και λεηλατούσε τις πεδιάδας των
Πατρών, τάς κοιλάδας των Καλαβρύτων, τάς όχθες του Αλφειου
και τα άλση της Αρκαδίας, Απασα η χώρα της Αχαΐας από του
Ηρακλείου μέχρι Κορίνθου, από Βασιλικών (Σικυώνος) μέχρι Τριπο
λιτσάς παριστάνει φρικαλέαν έρημον πυραναλώματος υπό πυρός, σκς -
πασμένην με τέφραν και νεκρούς . Απαντες οι κάτοικοι των Πατρών
εξολοθρεύονται . Ενταύθα επιπεσόντες οι Αλβανοί ούτοι, καστασφά
ζουσιν όσους εύρον Ζακυνθίους και Κεφαλληνας . Κατά σωρείαν με
γάλην ύψούνται αι κεφαλαί τών εδώ σφαγέντων και καρατομηθέν
των. Πατέρες κλαίουσιν υιούς, συγγενείς και φίλοι γνωρίμους . Οι
διαφεύγοντες επανέρχονται γυμνοί, ρακένδυτοι, λιμοκτονούντες εις Κε
φαλληνίας (Ο). Αλλ ' ή Βενετική κυβέρνησις δεν θέλει να δεχθή
αυτούς και μάλιστα τους πρωταιτίους . Τότε οι μεν αδελφοί Ιωάν
νης και Σπυρίδων Μεταξάδες επανελθόντες εις τον Ρωσσικός στόλον ,
όπου κατέφυγεν και ο Βενάκης , και ο Παπάζογλους καταδιωκόμε
νοι, μετέβησαν εις Ρωσσίαν και ετελείωσαν τον βίον εκεί εν αξιώ
μασιν. ο δε πρωτότοκος αδελφός Πέτρος, ός διέμεινεν εν Κεφαλ
ληνία, συλληφθείς ως συνεννοούμενος μετά των επαναστατών άδελ
φών, ερρίφθη εις τας φυλακές Βενετίας επί δέκα έτη, και εδημεύ
θησαν τα κτήματα αυτού , και επωλήθησαν, ών αυτος μικρά λεί
ψανα είτα διέσωσεν, ελευθερωθείς των φυλακών. Ούτος νυμφευθείς
ακολούθως την Βιολέταν του άρχοντος Λοβέρδου, λαμβάνει υιόν τον
κόμητα Ανδρέας Μεταξάς ( 1790), όστις ευκλείζεται εν τώ υπέρ
ανεξαρτησίας τελευταίο αγώνα της Ελλάδος (2).

(1) Μαρτελάου λόγος επιτάφιος ανωτ.–διηγούνται ότι ο Αναστάσιος Τασούλης νέος

τότε αιχμαλωτισθείς, εισήχθη εις τον γυναικωνίτην τινός Αγά, όπου επί χρόνους τινάς
ζήσας υποκρίνετο αρνισοθρησκείαν. Αλλ' είτα έξέφυγεν βοηθούμενος παρά νεάνιδος τινός
του γυναικωνίτου, και επέστρεψεν εις Ζάκυνθον.
(2) Le comte Andrè Metaxà et le parti Napiste en Grece par François Le.
normant 186 , σελ . 9.
 468

Ουχί ανόμοια δεινά υπέστησαν οι εν Ηλιδι πολεμούντες Ζακύν»

θιοι υπό των ενταύθα επιδραμόντων βαρβάρων . Εξ αυτών, όσοι
δεν επρόφθασαν να διαφύγωσιν , έως πεντακόσιοι περίπου τον αρι
θμόν μετά ισχυρών αγώνα κατά των εχθρών έκλείσθησαν εις τας οι
κίας του Πύργου. Ενταύθα πολιορκούμενοι εποιήσαντο έξοδον Επι·
πεσόντες 200 περίπου κατεκόπησαν, ών εσωρεύθησαν αι κεφαλαι
εις πυραμοειδή πύργον ως τρόπαιον. Των λοιπών μέρος μεν μετά
του Βασ. Μακρή διεσώθη εις Μάνην, μέρος δε καταφυγόντες εις
Ζάκυνθον μετά του Παύλου Κλάδου την αγγελίαν διέδωσαν, ήτις
γενικόν το πένθος διήγειρε. Και το μέγα Σαββατον και η επιούσα
λαμπροφόρος του Κυρίου, καθ ' άς διεδόθη η είδησις, εις ημέρας θλί
ψεως και οδυρμού καθ' όλην την νήσον μετεβλήθησαν. Ως δε το
Διβάνιον είχε ποιήσει ενστάσεις και μομφάς προς την Γερουσίαν
της Βενετίας περί τοιούτων κινημάτων των νησιωτών, και τότε προ
βλεπτης Ζακύνθου κατά διαταγήν του γενικού προβλεπτού των νή
σων, κατεκράτησε τους εκ της σφαγής εις την νήσον διαφυγόντας.
Τον δε Παυλ. Κλάδην έπεμψεν δέσμιον με το κάτεργον εις Βενε
τίαν. Εκεί αυτός ομολογήσας , ότι ο Ιωάννης Μακρής ήταν ο πρω
ταίτιος της εξορμήσεως απελύθη. Οι δε Ινκουϊζήτορες του κράτους
έγραψαν ευθύς περί τούτου προς τον έν Ζακύνθω προβλεπτήν. Διό
συλληφθείς και Μακρής έφυλακίσθη επί τινα καιρόν έν Βενετία και
είτα απολυθείς των δεσμών διά συνεργείας του Ρωσσικού προξένου,
έφυγαδεύθη εις Αζολαν Βρεξιανήν. Ως δε και επιτετραμμένος της
Ρωσσίας παρά τη Βενετία κατηνάγκασε την αρχήν , όπως απο
λύση και αποκαταστήση εις την πατρίδα άπαντας τους φυγαδευ .
Oέντες νησιώτας, οι ιγκουϊζήτορες διέταξαν (ώς λέγεται) τον συ
νοδεύονται αυτόν Δαλμάτην , κατά την απόλυσιν εκ της εξορίας
να δώση φάρι crκον προς τον Μακρόν επιστρέφοντα εις Βενετίαν,
και ούτως απέθανεν ο Μακρής δηλητηριασθείς καθ' οδόν ( 1 ) Δεν
ευδοκίμησεν όμως η Βενετική κυβέρνησης να πράξη τοιαύτα, και
προς τον Δημήτριον κόμητα Μοκενίγον άνδρα διακεκριμμένον επί
νομομαθεία και πλούτω, και συσχετιζόμενον μετά πολλών ξένων
παρεπιδημούντων τότε εν τη νήσει και τοσαύτα αναλώσαντα κατά

(1 ) Darii 2. 1X . Lib. XXXV σελ. 141 όπου λέγει κατά λάθος τον κόμητα
Μακρή έκ Κεφαλληνίας και ουχί εκ Ζακύνθου. ο δε δηλητηριασμός ούτος είναι αδέ .
σποτος, διό και εγώ δεν παραδέχομαι το τοιούτο ποιηθέν παρά των Βενετών · διότι
τι κακόν μέγα ήθελε πράξη ο Μακρής απολυόμενος, εαν εις μικράν τινα νήσον επα
νέρχετο, μηδεμίαν βοήθειαν έχων πλέον παρά της Ρωσσικής δυνάμεως καταστραφείσης
εν Ελλάδι ;
 - 469

την επανάστασιν ταύτην. Διότι παρουσιασθέντων των αποσταλέντων

παρά του προβλεπτου Μαρκέλου στρατιωτικού να τον συλλάβωσι ,
6 Μοκενίγος αποτυχών της προς αυτούς δεήσεως του να αφήσωσιν
αυτόν να ενδυθη την στολήν Ρώσσου ταγματάρχου , δι' ής παρου»
σιαζόμενος ήδύνατο να περιστείλη τους καταδιώκτας εκ πάσης κα
τακρατήσεως , έγραψε στιγμιαίως επιστολήν περί της συλλήψεώς
του προς τον Ορλώφ, ήν εσώκλεισεν εν επιστολή προς τον συγ
γενή Κουτούβαλην, παρακαλών αυτών να επισπεύση την αποστο
λήν προς τον Ορλώφ , περιπλέοντα εισέτι τα Μεσσηνικά παράλια .
Ο δε Ορλώφ απέστειλε μίαν φρεγάταν είς Ζάκυνθον αμέσως , και
εζήτει τον Μοκενίγον να παραδοθή αυτώ ως αξιωματικός Ρώσσος.
Μαθών δε ο πλοίαρχος της φρεγάτας , ότι δέσμιος ο Μοκενίγος
απεστάλη εις Κέρκυρας κατά διαταγήν της Γερουσίας, έπλευσεν
ευθύς εκείσε, και ήπείλει βλάβην της Κερκύρας, εάν μή εδίδετο
και επίδοξος αυτώ υπήκοος . Ως δε ο γενικός προβλεπτής Κερκύρας
ήρνείτο την απόδοσιν, εάν μή λάθη ένταλμα της Γερουσίας , και
επρότεινεν απ’ εναντίας να γράψη εις Βενετίαν περί των τρεχόν
των , εγγυόμενος περί της ζωής του Μοκενίγου, η δε Γερουσία
να αποφασίση περί πάντων, συνήνεσεν ο πλοίαρχος. Ενδούσης δε
της Γερουσίας εις τας ενστάσεις του Ορλώφ και τας παρατηρήσεις
του γενικού προβλεπτού Κερκύρας , απελύθη ο Μοκενίγος . Αυτός
μεταβάς ακολούθως εις Πετρούπολιν, μετά των Καπνίσων συνακο»
λουθησάντων αυτώ, και συσταθείς παρά του Ορλώφ, ετιμήθη με
το αξίωμα Ρωσσικού πρέσβεως εν Φλωρεντία. ο δε υιός αυτού
Γεώργιος κόμης ακολούθως διωρίσθη πληρεξούσιος Ρωσσικός εν τη
νεοσυστατη πολιτεία της επτανήσου ( 1 ) Των Καπνίσων ή Καπνία
στων εις εγένετο κυβερνήτης της Μόσχας, και δε τούτου συγγενής
κόμης Αντώνιος συνειργάσθη εις την εγκατοίκησιν και αύξησιν του
πληθυσμού της Οδυσσού επι Ροσιελίου.
Ο Ορλώφ εν τοσούτω εγκατέλειψε την Πύλον. ο δε Ελφιστών
προσβαλών τόν Οθωμανικός στόλον εν τω Αργολικό κόλπω, διεσκόρ
πιζεν αυτόν έντρομον κατά τα παράλια της Ασίας. Ο Ελφινστών
εξήλθεν εις καταδίωξιν ενωθείς μετά του Ορλώφ , παρακουλουθου
μένου και το των πλοίων τών Κεφαλλήνων Πανά και Λυκιαρδο .
πούλου και του Ζακυνθίου Παδουβέρου . (1) Συνάπτεται ναυμαχία
(1) Αφήγησις ιστορική κόμητος Αντωνίου Κουτούβαλη περί του αυτου Δημητρίου
Μοκενίγου. Συνέταξε δε σύντομος βιογραφίας και μακαρίτης Διονύσιος Ρώμας περί Ας
Μοκενίγου.
(2) Φιλήμονος προλεγ . ανωτ . σελ, λή.
 470

περί τον τζεσιμέν της Χίου, όπου οι φλόγες των επισυναφθέντων

πυρπολικών παρά των Ρώσσων καταβιερώσκουσιν εν άκαρει άπαντα
τον στόλον της Κωνσταντινουπόλεως ( 3 Ιουλίου 1770) . Ολοι οι
Ιόνιοι και Αιγαιοπελαγίται , όσοι παρήσαν εις τον στόλον ενάγοντο
ανδρείως . Οι δε ριφθέντες εις την θάλασσαν Τούρκοι , και σωθέν
τες κολυμβητα εις την απέναντι Ασίαν, σφάζουσιν όσους εύρηκαν
Γραικούς, και θηριωδώς πυρπολούσε πόλεις και χωρία. Τότε τρο
μάξαντες οι εν Σμύρνη πρόξενοι των Φράγκων, έδεήθησαν προς
τον Ορλώφ να μη εγγίση την πόλιν διότι η μόνη εμφάνεια του
στόλου είναι σύνθημα παρά των Τούρκων διαρπαγής και σφαγής
όλων των Χριστιανών. Μάτης και Ελφινστών μετά την νίκην προέ
τεινε την διάβασιν του Ελλησπόντου, όν ωχύρωσαν οι διά την ήτ
ταν περιφοβηθέντες Τούρκοι, τη οδηγία των Γάλλων. Ο Ορλώφ δεν
ήθελε να ακούση, αλλά γεγαυρωμένος και αποδίδων εις ιδίαν αυτού
οξύνοιαν την νίκην, διηνέχθη προς τον Ελφινστώνα. Ούτος δυσα
ρεστηθείς, παρήτησε τον Ρωσσικός στόλον άνευ αμοιβής. ο δε Ορ
λώφ πλεύσας εις Λιβόρνον, όπου διώρισε και ετίναξαν διά πυρός
εις τον αέρα εν πολεμικόν πλοίον, ίνα παρέξη πραγματικών υπό
δειγμα πυραναλώσεως πλοίων έν θαλάσση προς τον ζωγραφήσαντα
την εικόνα της ναυμαχίας του Τζεσμέ Ακέρταν, επανήλθεν εις Πε
τρούπολιν, και εκεί έλαβε μεγάλας τίμας και αξιώματα παρά της
Αυτοκρατορίσσης τυχών και της επωνυμίας Τσεσμενκόβιος. (1) ο
διαμένων εν τη Μεσογείο Ρωσσικός στόλος ολίγον και μηδέν ωφε
λήθη εκ της εν Τσεσμέ νίκης . Εις όσας πόλεις και νήσους περιέπλευ .
σεν, ουδέν εποίησεν, εξέθηκεν μόνον τους ομοθρήσκους Γραικούς εις
την οργήν των Τούρκων. Η Κρήτη επολιορκήθη ματαίως. Εκ της
Λήμνου απεδιώχθησαν οι Ρώσσοι. Τα Ρωσσικά καράβια παραπλέοντα
τας Ελληνικές παραλίας, ουδεμίαν περιστολήν ηδύναντο να ποιή .
σωνται τους Τούρκους, οίτινες απηνέστεροι έφαίνοντο προς τους α
θλίους Ελληνας. Μόνον διαμνημονεύεται η υπεροψία των Ρώσσων αρ

( 1) Κούμα ιστορ. των ανθρωπίνων Πράξεων Τόμος 10 σελίς 246 :-Ιποσημειώ ότι,
ως έμαθον κατά την εν Αιβόρνω διατριβήν μου (1802) τότε οι Γραικοί οι καταστή
σαντες το αδελφάτος του ναού της αγίας Τριάδος, όν ωκοδόμησαν κατά το 1738,
την Αυτοκρατόρισσας Αικατεριναν εκήρυξαν προστάτιδα, παρ' ής διά του Ορλώφ έλα
βον χρηματικής βοήθειαν, ιερά άμφια και σκεύη πολύτιμα μάλιστα οι τότε εν Αι
€ όρνω έμποροι Γραικοί Σέργιος Κωνσταντίνος και Γεώργιος Ραφτάνης επίτροποι όντες
έλαβον ορισμόν παρά της Αυτοκρατορίσσης ότι έν περιπτώσει καθ' ήν διαλυθή το εν
Μαρόκο αδελφάτον των Γραικών, τα σκεύη του ναού των να κληρονομώνται παρά της
εν Λιβόρνο εκκλησίας των Γραικών.
 474

χηγών προς τους Βενετούς διοικητές των νήσων, απαίτησιν επ'ά .

παιτήσεως όσημέραι προστιθεμένων, και αεί αθετούντων και αυτήν
την προσφειλομένην αβροφροσύνης προς καθεστώσας αρχάς. Επί
τούτω διηγείται και περιηγητής Σοβαΐρος ότι έν Ζακύνθω ορμίζον
τος του Ρωσσικού στόλου υπό κάθαρσιν, απεβίωσε πλοίαρχός τις
περιφανούς οικογενείας Ρωσσικής καλούμενος Κωνσταντίνος Βασιλό
βιτς , προς όν ή διασωθείσα έν Ζακύνθω παράδοσις απονέμει τίτλον
πρίγγιπος . Ο μοίραρχος εζήτησε παρά του προβλεπτού, όπως δοθή
ταφή έν τινί ναώ ορθοδόξω. Αλλ' ο προβλεπτής έναντιοίτο αυτώ
δικαιολογούμενος την παρά υγειονομικών νόμων απαγόρευσιν ελευ
θέρας ταφής νεκρού υπό κάθαρσιν εύρισκομένου, και ότι εις τον
εν λοιμοκαθαρτηρίω ναόν έπρεπε να γένηται η ταφή. Αλλ' ο Ρώσ .
σος μοίραρχος περιφρονών τας δικαίας ενστάσεις του προβλεπτου,
απεβίβασε παρά τας υγειονομικές διατάξεις και διατυπώσεις στρα
τόν, ναυτικών, αξιωματικούς, και λαμπράν ακολουθίαν πληρώματος:
προσεκάλεσε άπαντας τους ιερείς και μάλιστα τους εκ των προσ
φύγων. Εποίησε λαμπράν κηδεία του νεκρού διελθούσαν δι' ό
λης της πόλεως Ζακύνθου , και ένεταφίασε τον νεκρόν εις τον
παρά τη νοτίω παραλία ναόν του αγίου Κωνσταντίνου. Είτα εποίησε
παρελάσεις και περιελύξεις στρατιωτικάς εν τη παραλία της Αμμου ,
του λαού θαυμάζοντος, και τοσούτον ενθουσιασθέντος, ώστε απέβη
ικανή πληθύς των πλοίων άνευ τινός αδείας παρά των Βενετικών
αρχών, και έλαβον ρωσσικών υπηρεσίαν. (1 )
Τα Ρωσσικά όπλα εν τούτοις προοδεύουσιν παρά τον Δανούβιον,
και όλη η Τουρκική Χερσόννησος είναι εις χείρας του Πρίγγιπος
Δουλγουρούκη. Η Τουρκία πληγωθείσα από τας ζημίας αυτάς προσ •
καλεί εις μεσολάβησιν ειρήνης Αυστρίας και Προυσσίαν. Καίτοι αι
διαπραγματεύσεις διεκόπησαν επί ολίγον επαναλαμβάνονται τη 1774
και γίνεται η συνθήκη του Κουτσούκ-Καρνάτσικ ( 23 Ιουλίου 1777),
δι' ής υπεσχέθη ή Πύλη αμνηστείαν προς όλα τα μέτοχα της Ελ.
λάδος μέρη, ελευθέραν εξάσκησιν της Χριστιανικής θρησκείας, και
μετανάστευσιν αδιακώλυτον προς τους βουλομένους Γραικούς να απέλο
θωσιν εκ της Οθωμανικής αυτοκρατορίας . Αλλά την αμνηστείαν
και τα λοιπά περί Ελλήνων συμφωνηθέντα ολίγον ηξεύρoυσιν οι

(1 ) Sauveur ανωτ, Τom . 3. σελ. 194 - διεσώθη και εν δημοτικών ασμα περί της
κηδείας του Ρώσσου τούτου πρίγγιπος, ου διατηρείται μέχρι του νύν το μνημείον υπό
την στοάν του κατά την νότιον άκραν της παραλίες της πόλεως Ζακύνθου ναού του
αγίου Κωνσταντίνου και επιφέρει επιγραφών και χρονολογίας (1773 ),
 472

Τούρκοι να εφαρμόζωσιν επί των αθλίων Γραικών, οίτινες επανελ .

θόντες εις την δουλείαν , παρασύρθησαν εις νέον βάραθρον δυστυχιών.
Οι Αλβανοί επί εννέα έτη κατασφάζουσιν εν Πελοποννήσω 60,000
και φέρουσιν εις αιχμαλωσίαν υπέρ τας 20,000 . Οι διασωθέντες
καταφεύγουσιν εις την Θεσσαλίας και εις τας νήσους του Ιονίου .
Ζάκυνθος , Κεφαλληνία, Λευκάς και Ιθάκη γέμoυσιν αυτών. Υποδέ
χονται μετά πάσης στοργής και περιθάλψεως τους ενταύθα μετα
ναστεύοντας ομογενείς οι εγκάτοικοι. Η οργή της Πύλης κατά των
αποστατών είναι αδυσώπητος και ο Σεησελάμης προτείνει την σφα
γήν όλων των αποστατησάντων του Πατισάχ. Την εκτέλεσιν της
προτάσεως απομακρύνει η παρατήρησης του Χατη Ασσάν ενός των
επισήμων του Διβανίου, ότι ο Χαζνας (το θησαυροφυλακείον) θέλει
στερηθή μεγάλης χρηματικής ποσότητος δια των συναγομένων εκ του
κεφαλικού φόρου των Ραγιάδων (1) Τα κακουργήματα των Αλ.
βανών τοσούτον υπερπλεονάζουσιν εν Πελοποννήσω , ώστε κηρύττον
ται ούτοι εις φανεράν ανταρσίαν κατά του Σουλτάνου. Οι δε πει:
ραται , και εξαιρέτως οι Βαρβαρήσιοι επωφελούμενοι τοιούτων τα
ραχών κατά της Ελληνικάς θαλάσσας, διέπλεον το Ιόνιον, ληστεύον
τες και κακουργούντες . Οι Βενετοί παρεστήσαντο μεμψιμοιρίας προς
τους εν Αφρική Δέϊδας των Τοπαρχιών, απαιτούντες τήρησιν των
συνθηκών . Αλλ' ο τού Τουνεζιου αλαζονέστερον φερόμενος, ου μόνον
αναφανδόν ήθέτει τα συνθηκολογηθέντα , αλλά και απήτει παρά της
πολιτείας αυξήσεις δωρημάτων, και αποζημιώσεις υπερόγγους διά
πλοία βαρβαριλά, ως άν ήτον υπόφορος αυτή η Βενετική πολι
τεία, και τον πόλεμον εκήρυξε κατά της πολιτείας (178 4). Διό
πάλιν η Γερουσία προσεκάλει χρηματικής και προσωπικής συνδρο
μήν των υπηκόων. Προς την πρόσκλησιν δεν αδιαφορούσαν οι νη
σιώται . Α! κοινότητες Κερκύρας, Κεφαλληνίας και Ζακύνθου ψηφί
ζουσι μεγάλα χρηματικά ποσά επί συνεισφορά, Προσκαλούσιν άν
δρας χωρικούς και στρατοσυλλέκτους, ένα ενισχύσωσι τα πληρώματα
του στόλου, και οπλίζουσιν τα κάτεργα των νήσων, ά διαθέτουσιν
εις τας διαταγές του τότε στολάρχου της Βενετίας Αγγέλου Εμου
τελευταίου των ηρώων της Βενετίας αναδειχθέντος εν τω πολεμώ
τούτω Τότε πολλοί των ιδιωτών αρχόντων Ζακύνθου, Κεφαλλη .
ληνίας και Κερκύρας αδράς θυσίας ποιούμενοι, υπόκλισιν και σε

( !) Eton tabeau histcrique et mevzrue de l'empire Ottomane Tom, 11 66•

λς 82 ,
 173 --

βασμόν επιδείκνυνται προς τον ηγεμόνα. (1) Πεντήκοντα άνδρες ζη

τηθέντες παρά του στολάρχου εκ της κοινότητος Κεφαλληνίας κα
τατίθενται εν τοίς επισημοτέρους του ναυτολογίου. Ο πλοίαρχος
Ανδρέας Πανάς, οπλίσας την Κορβέταν καλουμένην Πηνελόπην, προσ
φέρει προς την κοινότητα , ήτις επιβιβαζει εν αυτή στρατοσυλ
λέκτους εκ τού δημοσίου ναυτολογίου, και προσθέτει εις τα Κε
φαλληνιακά τρία κάτεργα . Τα πλοία και οι άνδρες των νησιωτών
έκ Κερκύρας παρακολουθούσε τον στόλον , όν κατέστησεν ο μέγα
λόνους στόλαρχος ισχυρότατον έν τη Μεσογε'ω , προπαρασκευάσας
καταλλήλως δι' όλων των νέωστί μηχανών και εφευρέσεων, οία είχε
συντελέσει η πρόοδος της Ευρώπης επί τα ναυτικά και τα άλλα α.
μυντήρια κατά τας ναυμαχιας , ώς εδιδάχθη ο στόλαρχος, επισκε
φθείς τα επιφανέστερα ναυπηγεία της Ευρώπης . Ο Πρως ούτος προσ .
εκτήσατο εκανήν την ευγνωμοσύνης Ελλήνων και νησιωτών κατά
την διαρραγείσαν Ελληνικής επανάστασιν, πολλάκις μεσολαβήσας
κατά των καταδιωκομένων Ελλήνων, δούς καταφύγιον κατά τάς νήας
και τας νήσους τοίς δεινοπαθούσιν, μετριάζων διά πολιτικής συ
νέσεως και τας σκληρότητας των βαρβάρων, και μεσιτεύων πρός με :
τριοπάθειας των αντιστασιαζόντων εις τας νήσους, και άλλα πολλά
ευεργετήματα δι' ωφελίμων διαταγών εις τας κοινότητας των νήσων
ποιησάμενος ( 2 ) . Σούτσα , Βισέρτα, και Γολέτα βομβαρδίζονται παρά
αυτού . Ο μαχητής στέφεται την νίκην . Η πατρίς τιμά αυτόν με
τα υψηλότερα αξιώματα και τα επ' φανέστερα παράσημα . Αί νήσος
Κεφαλληνίας και Ζακύνθου εκφράζουσι την προς αυτόν ευγνωμοσύ
νην με μεταλλιον και ψηφίσματα , ανακηρύττουσαι προστάτης και
κηδεμόνα . ( 3 ) Η Αυτοκρατόρισσα της Ρωσσίας εξεφράζετο ευχα
ριστήρια πανδήμως προς την Γερουσίαν διά την προστασίας και
άμυναν , ήν ο Εμος παρέσχεν εις την Ρωσσικής σημαίας κατά των
πειρατών, ου , μεταχειρίζοντο οι Τούρκοι όπως προσβάλωσι τα δια »
πλέοντα το Ιόνιον Ρωσσικά πλοία εν καιρώ πολέμου. Ο δε βασι
λεύς της Γαλλίας εδήλου προς την Βενετικής κυβέρνησιν την ευα
ρεστησιν διά την φροντίδα, ην ο στόλαρχος , ανελάβετο προστα-•

( 1 ) 0ρα εις τα όπισθεν έγγραφα.

( 1) Spiridione Palazzuol Scordilli elogio di Angelo Emo cavaliere e pro
curatore di S. Marco ammiraglio comandante in capite di tutte le forze ma
rittime della Serenissima Repubblica di Venezia delto nelle solleni esequie ceo
lebrate dalla città di Curfü li 17 Aprile 1992 in Venezia 1797 .
(3 ) Εν Κεφαλληνία εγένετο η πρότασης της ανακηρύξεως υπό των συνδίκων Νικο
λάου Μιλιαρέση και Ευθυμίου Λοβέρδου Μ, Μεταξά Αυτέου (Loverdo άνωτ. VIII) ,
60 ,
 47 €

τεύων ελευθέραν εμπορίας και ναυτιλίαν της Γαλλίας καθ' όλον τον
πόλεμον. ( 1 )
Εν τοσούτω οι αντάρται Αλβανοί εν Πελοποννήσω επισύρονται
την οργή του Σουλτάνου και εκδίκησιν . ο Χασάν Πασάς επετάγη
την καταστροφής των ανταρτών. Αλλ' απορών μαχίμων, ώς ή Θεσ .
σαλία και Αίακεδονία παντερημωθείσαι εκ των καθημεριαν διαβαι-.
νόντων εις την Πελοπόννησος Αλβανικών στιφών, δεν ήσαν εις και
τάστασιν πλέον να προμηθεύωσιν αυτώ στρατιώτας, προσεκάλεσεν
τους Χριστιανούς αρματωλούς Γλαρέντσας , Καρυταίνης και Δακω
νίας και όλους τους Δερβέναγας της Αττικής και Βοιωτίας εις
βοήθειαν κατά των κοινών εχθρών δούλους και κυριάρχαις . Τότε
Κωνσταντίνος Κολοκοτρώνης πατήρ του περιφήμου Θεοδώρου και
άλλοι κλέπται Πελοποννήσιοι με τους άνδρας των καταβαίνουσιν εκ
των ορέων της Πελοποννήσου , προσβάλλουσι μετά του Χασάν τους
Αλβανίτας, νεκώσιν και εξολοθρεύουσιν ( 2) Η Ρωσσία όμως δεν
περιορίζεται εις την νέαν λαμπρότητα, ήν διά των ενδόξων όπλων
της προσεκτήσατο. Η Αυτοκρατόρισσα Αικατερίνα φιλοδοξούσα κατά
σας συμβουλές του Αρχιστρατήγου Ποτεμκίνου, θέλει να τελειώση
είτε πρότερον καθυπέβαλον εις τας σκέψεις της αι προτάσεις του
Ορλόφ προς έντελή απιδιωγμόν του απίστου τυράννου της Χρε -
στιανοσύνης εξ Ευρώπης. Και πάλιν επί τούτω ανακαινούνται εν
τη αυλή της Πετρουπόλεως τα διακοπέντα σχεδια περί Ελλήνων,
και απόστολοι πέμπονται εκ νέου προς υποκίνησιν νέας επανα
στάσεως ( 1 790 ). Ηδη οι Ελληνες είχαν υψωθή εις βαθμός τιμής
και ευπορίας κατά τα Ρωσσικά μέρη. Λαβόντες το προνόμιον διά
της προλαβούσης συνθήκης του να υψώσωσι Ρωσσικής σημαίαν εις
τα πλοία, και να υπηρετώσιν εις τον Ρωσσικός στρατός και στό
λον, ανεγνωρίζοντο αμέσως αυτελεύθεροι και υπήκοοι του χριστια
νικού κράτους. Υδραίοι και Ψαριανοί εξαρτύονται μεγάλα πλοία,
και φέροντες την Ρωσσικής σημαίαν, από της Χερσώνος μέχρι Γι
βιλτέρας εύπορούσε και καυχώνται ως υπήκοοι της προμάχου της

(0) ; Capelletti εοτι1ω p. 397.

(2) ο Θ . Κολοκοτρώνης διηγούμενος τα κατορθώματα του πατρός του εν τοις υπο
μνήμασεν τοις υπαγορευθείσιν υπ' αυτού προς τον συμπολίτην μου Γεώργιος Τερτσέτην
δημίζει Καπιτάν Μπέη τον Χασάν , σελ 6.-λείψανα δε της στηθείστης πυραμίδος εκ
των κεφαλών των Αλβανών εν Τριπολιτσά , έβλέποντο μέχρι τών 1819 ( δρα Κοκκίδου
Κοσμά μετάφρασιν της έστορίας των νέων Ελλήνων υπό Ραφανίλου σελίς 159 και ιστο :
ρίες της Απείρου Τ . ' . 20 .
 15 -

ορθοδόξου Εκκλησίας. Σωτήρης τις Αιγαιοπελαγίτης , αποσταλείς επί

τούτω εις Ηπειρον, Αλβανίας, Πελοπόννησον και τας νήσους, επι
τυγχάνει να διεγείρο τους Σουλιώτας, οι τινες έμελλον να ενάρξεων .
ται το κίνημα ποιούμενοι επιδρομάς εις την σατραπίαν του τότε
ισχυρού τοπάρχου των Ιωαννίνων Αλή πασά. Αυτός προσκομίζει
προς τούτοις προς τους διεγερθησομένους Ελληνας την εκδοθείσαν
δήλωσιν ( manefesto ) της Αυτοκρατορίσσης, ήτις προσεκάλει το ιε
ρατείον και λοιπούς πάσης τάξεως και βαθμού Ελληνας « να συμ"
μεθέξωσι προς την επιθυμίαν της , εις το να ελευθερώση την ορθό
δοξον εκκλησίαν από τον θεοστηρή Τουρκικόν ζυγόν να λάβωσι
τα όπλα , και να υπάγωσε να αποδιώξωσι τους εχθρούς του χρι-•
στιανικού ονόματος εκ των τόπων, ούς αδίκως αφήρπασαν, και
να αναλάβωσιν οι Ελληνες την αρχαίαν των ελευθερίας και εθνικήν
ανεξαρτησίαν ” ( ). Οι Σουλιώται εκ τοιούτων προκηρύξεων παρο
τρύνονται λαμβάνουσι τα όπλα, και προσβάλλουσιν τάς χώρας του
Αλή Πασά . Νικώσι τον αποσταλέντα καθ ' εαυτών υιόν του Αλή
και φονεύουσι και ληίσαντες την λαμπραν πανοπλίας του, απο-.
στέλλουσιν δώρον εις την Αικατερίνην.
Οι Ελληνες οι εκ Πελοποννήσου εγκατασταθέντες εν Τριεστίω
παρελκυσθέντες ώσαύτως εκ των ίδιων Ρωσσικών προτροπών, σω
νεισφέρουσιν εκανήν ποσότητα χρηματικήν , δι' ής οπλίζουσι 12 μι
κρά πλοία καταδρομικά , και παραδίδουσιν αυτά προς τον Λάμ
προν Κατσώνην Ελληνα Λειβαδίτης (Δειβαδιέα), ός μετά τού πα
τρός φονεύσαντος Τούρκον τινά είχε φύγει εκ Λιβαδίας εις Ζάκυν
θον. Αποθανόντος δε του πατρός, μετέβη εις Λιβόρνο», ένθα συν
τυχών τον Ρωσσικών ναύαρχον Τομάραν (Τομαρόφ ) το 1770 , ενε
γράφη εις το ναυτικόν, και αριστεύσας κατά τον Δανούβιον, έτι
μήθη μετά παρασήμου παρά της Αυτοκρατορίσσης , και προεβι
βάσθη εις υψηλόν βαθμόν εν τώ ναυτικό ( 2). Ως δε ανήρ δρα
στήριος εις τας επιχειρήσεις , δεν χρονοτριβεί εις μάτην . Ταχέως
έκπλέει τον Αδριατικών μετά του στολίσκου συγκειμένου εκ πλοίων
Υδριωτικών, και πληρουμένου εξ ολίγων τινών Ελλήνων εν Τερ
γέστη επιβιβασθέντων. Φθάσας εις την Ηπειρον και τας νήσους, α
ναπληρώνει εντεύθεν το ελλείπον , οι νησιώται Κεφαλλήνες , Ιθακή

(1 ) Η περικοπή του μανιφέστου της Αικατερίνης ελήφθη εκ του Eton tableau bisto
rigue κτλ. Τom. 1. σελ. 89.
(2) Χρονογραφία της Ηπείρου Τ. Α'. 279 .
 - 176

σιοι, λευκάδιοι και Ζακύνθιοι πειθόμενοι εις τας προτροπής του

έν Ζακύνθω Ρωσσικού προξένου Δαμιανού Ζαγορίσκη και των άλ :
λων πρακτόρων, αγαλλόμενοι και ενθουσιώντες επιβιβάζονται εις
τα πλοία του Κατσώνου. Το νησι δριον Καλάμου εκλέγεται παρ'αυ.
του διά σιωπηλής συγκατενεύσεως των Βενετών, ως συγκέντρωσις
όλων των νησιωτικών πλοίων, ά έμελλον να παρακολουθήσωσι τον
στολίσκον εις καταδρομών των βαρβάρων. Τότε πολλοί των Κε .
φαλλήνων φορέσαντες στολήν Ρωσσικήν, παρουσιάζονται ως αξιω
ματικοί της Αυτοκρατορίσσης , και δεν θέλουσι να υπόκεινται εις
τας Βενετικές αρχές. Αλλ' ο Εριτσος απαγόρευσε τοιαύτας παρα»
βιάσεις διατάξας, ότι άπαντες οι ιθαγενείς νησιώται, και του λαμ
βάνουσι ξένην εθνικών υπηρεσίαν υπόκεινται εις τα εντάλματα και
δικαιοδοσίας των Βενετικών αρχών ( 1 ). Ο Δελή Κωνσταντής Μι
λωνάς μετά των Ζακυνθίων, ο Πανάς εκ Κεφαλληνίας, και ο Ευ .
μορφόπουλος εξ ιθακης έκπλέoυσι μετά του στολίσκου εις τζιάν,
όπου συνέρχονται και άλλα πλοία εκ των λοιπών νήσων του Αι
γαίου. Αλλη δε μικρά μοίρα εξέρχεται εκ Τριεστίου οδηγουμένη
υπό τινός Μελιταίου Γουλιέλμου , όστις πειρατεύσας τους Βαρβα
ρησίους υπό σημαίαν του Αγίου Ιωάννου της Ιερουσαλήμ , μετέβη
εις την Ρωσσικής υπηρεσίαν, Η μοίρα αύτη συνέκειτο από μιάς
μεγάλης φρεγάτας 40 κανονίων , ήν εκυρίευσεν ο Γουλιέλμος παρά
των Τούρκων , και και μικρά πειρατικά πλοία 18 έως 20 κανονίων.
Προσχών και Γουλιέλμος έν Ζακύνθω , εφοδιάσθη ανδρών και άλλων
χρησίμων, και είσπλέει εις το Αιγαίον. Εν τούτοις και Κατσώνης
καταδιώκει όσα πλοία απαντά εν τη Μεσογείω. Με μόνον το
πλοίόν του καλούμενον Αθηνών της Αρκτου προσβαλών περί την Κάρ
παθον πέντε Τουρκικά πλοία , κυριεύει αυτά και επαυξάνει τον στό.
λον. Οχυρώσας δε τον λιμένα της Τσιάς, ιδρύσατο εκεί αποθήκας ,
και περιέμενε την μοίραν του Γουλιέλμου . Αλλ' ούτος ο Μελιταίος,
αφού ελήίσε τινά πλοία, επέστρεψεν εις την πατρίδα του, ένθα
συλληφθείς παρά του μεγάλου Μαγίστρου των Ιπποτών, ώς πα
ραβάτης του τάγματος και καταχραστής της σημαίας, ερρίφθη εις
τα σιδηρά δεσμά. Ο Λάμπρος εξακολουθεί τάς λείας, και κυριεύων
πλοία των απίστων , έπεμπεν εις Τριέστης και εις τας νήσους
του Ιονίου, Ταύτα παραδεχόμενοι οι επιτετραμμένοι , επώλουν εις
δημοπρασίαν, τα δε κέρδη μεταβιβάζοντο επί δαπάνη πλοίων και

(1 ) Loverdo ανων, VIII,

ναυτών του καταδρομικού στόλου, οι Βενετοι κυβερνήται των νή
σων δωροδοκούμενοι, έκλειον όμμα αδιαφορίας εις τοιαύτα πρατ.
τόμενα εναντίον των μεταξύ Βενετίας και Πύλης συνθηκών και
μάλιστα ενώ διεκηρύχθη ένοπλος ουδετερότης παρά της Βενετίας ,
και απεστάλη πάλιν ο Εμος, και είτα και διαδεχθείς αυτός εις
την αρχήν Κουντουμιέρος προς ασφάλειας και διαιτητίαν τυχούσης
διενέξεως των εμπολέμων πρός Βενετούς υπηκόους ( 3 ). Διά τοιού
των προσπορίσεων ο Λάμπρος επηύξανε τας δυνάμεις . Οι δε νη
σιώται και εξαιρέτως οι " εφαλληνες διέθεσαν πολλά πλοία εν τη
θαλάσση ποιoύντες καταδρομάς, και δεικνύμενοι ανδραγαθίας κατά
απίστων , και υποκείμενοι εις τας διαταγές του Λάμπρου. Εξ αυ
των ο αρχηγός έκλεγε τους πλείονας των πλοιάρχων και των ά·
ξιωματικών . Προεβίβασε τον Μιλωνά και τον Παναν , και παρείχε
διπλώματα εν ονόματι της Αυτοκρατορίσσης , επιθέτων και την σφρα
γιδα αυτής. Τα καταδρομικά πλοία των νησιωτών υπό σημαίαν
Ρωσσικήν ακωλύτως εισήρχοντο εις τους λιμένας και τα επίνεια των
νήσων . Εν τοίς νήσοις Καλάμου , Αρκουδίου , Οινουσών και Βενετι
κού υψώθη Ρωσσική σημαία , των Βενετικών αρχών υποκρινομένων
άγνοια περί των πραττομένων (2 )
Η Αυτοκρατόρισσα μεγάλας ελπίδας έχουσα εις αισίαν έκπεραίω
σιν του πολέμου διά των αντιπερισπασμών του Λάμπρου, εφρόν
τισε να εφοδιάση καλώς αυτόν χρημάτων και άλλων αναγκαίων.
Επί τούτω ο Ψαρός αποστέλλεται εις Σικελίαν , ίνα παρασκευάση
αποθήκας τροφών και πολεμοφοδίων , και κομίση αναγκαίον χρηματικών
προς τον Λάμπρον. Αλλά καταχρασθείς αυτός της αποστολής , με
τέβη εις Μελίτην , και δεν ανεφάνη πλέον. Ωσαύτως έσφετερίσ
θησαν τα χρήματα και βιαίως έπρατταν κατά των άθλίων έπα
ναστατών, άλλοι λαβόντες χρήματα παρά της Ρωσσικής αυλής, όπως
διανείμωσιν αυτά προς τους Ελληνας, και επιδιορθώσωσι τας αν
τιθέσεις των Βενετών κυβερνητών του Ιονίου διότι ούτοι φοβού
μενοι μη διαθέσωσι το Διβάνιον εις διενέξεις προς την πολιτείαν,
δι' όσα εποιούντο κατ' αυτής οι νησιώται υπήκοοι , οι συμμετέχον»
τες εις το Ρωσσικόν κίνημα , είχον διακωλύση αυστηρώς τους εκ
Πρεβεζης βοηθούντας τους λαβόντας τα όπλα Σουλιώτας. Διά ταύτα
δυσαρεστούμενοι οι συνενωμένοι μετά του Λάμπρου Ελληνες, απέ

(1) Palazzuol Scordilli dvest.Loverdo VIII.

(2 ) Sauveur ανωτ, Τοιο 1 , σελ. 292,
 773

στειλαν εις Πετρούπολιν τρεις αντιπροσώπους, όπως προσάγωσε κατά

των κατοχιαστών την εξής αναφοράς προς την Αυτοκρατόρισσαν. (Ο
Τη Υψηλοτάτη, ένδοξοτάτη και Θεοσεβεστάτη
Αυτοκρατορίσση και Βασιλίσση πασών των Ρωσσιών
και τα εξ. και τα εξ. και τα εξ .
Και τούτο ού προς έτερόν τι, είμή το διά μάκρος χρόνου δεη.
θέντες τους υπουργούς της Υμετέρας Αυτοκρατορικής Μεγαλειότη ,
τος προς απόκρισιν αναφοράς , ήν πρό χρόνου αυτούς προσεφέρομεν ,
ουκ απαιτησάμενοι δε και μάλα εν εσχάτη απελπισία φερόμενοι ,
διανοούντες τας φρικτάς συμφοράς , ας ή ταύτης βραδύτης προ
ξενήσοιεν τοίς ημετέροις συμπατριώταις . Οι γαρ ελκυσθέντες παρά
των προδήλων κλίσεων της αυτής Αυτ. Μεγ. έφερον τα όπλα
κατά του κοινού εχθρού του Χριστιανικού ονόματος. Απέστειλαν
ούν νύν ημάς προσφέρειν τοις ποσίν του υψηλού αυτής θρόνου ως
σημείον και δώρον της ημών ευλαβείας, την ζωήν, και περιου
σίαν αυτών .
Ναι, βασίλισσα και Κυρία , τούτο ού πρός τι έτερον, ειμή απο -
βαλόντες πάσαν ελπίδα μιας ταχείας αποκρίσεως , τολμώμεν , γόνυ
κλίνοντες, προσφέρειν την ταπεινήν ημών αναφοράς προς τους πό
δας της αυτής Αυτ. Μεγ . όπως τους εκ των αδελφών ημών αι
μάτων ρύακας ξηράνης, ο ήδη αναμφιβόλως ρέουσιν.
Ετερον έν Ιερόν όφλημα ημών το και κύριον είδος της ημών
παραγγελίας, o και ήρεθισεν ημάς εν ταύτη τη Αυτ. Μεγ εξ
ών ετόλμησεν απατείν (ως δε και μεγιστάνες αυτής). Eγνωμεν γαρ
ότι ο ιππεύς Ψαρός ανήρ βδεληρότατος εκ του ημών έθνους ένε
κεν της κρεπάλης αυτού , ής εξήλθεν και εις ήν ευρίσκεται. Ο γάρ
δή πλανά ανεπαισχύντως τους υπουργούς αυτής πιστών αυτοίς
εαυτόν ως άξιον μεγάλων κατορθωμάτων, ά ποτέ ουκ εποίησεν.
Ούτος ούν και έτι εγείρεται ως άρχων και οδηγός του ημών έθνους,
καυχώμενος ότι εμένομεν την παρουσίαν αυτού επί της ημών γης ,
ένα κηρύξωμεν ημίν αυτόν άρχιστράτηγος καυχήσεις ας μόνον
γράφει, και ουκ εργαζεται . Θεωρήσοι άν ή Αυτ . Μεγ. εν τη ημών
αναφορά τι ούτος εποίησε" χρημάτων φημίζει ότι έδαπάνησεν αυτά

(1 ) Ελήφθη εκ του Eton Tablean Historique κτλ. ως έχει το πρωτότυπον εν τω

παραρτήματα του ά. τόμου διορθωθείσης της ορθογραφίας και διατηρουμένης της ανων
μάλου συντάξεως , ήν φέρει το Ελληνικόν κείμενον »
 479

υπέρ τμών. Δυνάμεθα πληροφορήσαι την Αυτ. Μεγ . ότι ouds

αυτός ουδέ τις άλλος οπου εις ημάς απεστάλθη των σων υπουρ
γών δέδωκεν ημίν έν μόνον ρούμπλιον Η μικρά φλοτίγλια και
έτεραι νήες του Λάμπρου κατεσκευάσθησαν και ωπλίσθησαν διά
της των ημών χρημάτων δαπάνης . Είς μόνον εξ ημών εάσας την
ειρηνικήν αυτού κοίτην, έδαπάνησε δέκα και δύο χιλιάδες χρυσά
νομίσματα εκ των ιδίων αυτού χρημάτων, οπλίσας δύο ναούς.
Ενεκεν τούτου οι Οθωμανοί απέκτειναν τον αδελφόν και την μη
τέρα αυτού , του ελεηλάτησαν τα υπάρχοντα και του έφθειραν τους
αγρούς .
Ουκ ήτήσαμεν ποτέ , και ουκ αιτούμεν τους στους θησαυρούς .
Ουκ ήτήσαμεν ειμή πυρίαν κόνιν και σιδηρίους σφαίρας ( & ου δυ.
νάμεθα ενήζειν), και εν τω οδηγείν ημάς εις την μάχην.
Νεύσον, ώ κραταιά Βασίλισσα, δόξα της των Ελλήνων πίστεως,
νεύσον δεόμεθα αναγινώσκειν την ταπεινήν ημών αναφοράν. Ο ου
ρανός εφύλαξεν την ημετέραν απολύτρωσιν προς δόξαν της σής
Αυτ. Μεγ. υπό την αυτής προστασίαν. Προσδοκώμεν λυτρώσαι την
Αυτοκρατορίαν ημών και σώσαι την πατριαρχίας και ιεράν θρη
σκείαν καταφρονηθείσαν και καταπατηθείσαν εκ των βεβήλων και
βαρβάρων Οθωμανών. Προσδοκώμέν σοι λυτρώσαι τους των Αθη
ναίων και Λακεδαιμονίων απογόνους, του τυραννικού ζυγού του
των των αγρίων, υφ' ών στεναζει έν έθνος, ού το πνεύμα ουκ
απεσβέσθη , ου ο έρως υπερπολυς της ελευθερίας. Ουκ εδυνήθησαν
γαρ αι σιδηραί αλύσαι τών βαβαρων αποσβένειν. Εχει δε, προ
των αυτού ομμάτων την εικόνα των ηρωϊκών πράξεων των αυ
του προπατόρων έως νύν.
Αε λαμπραι ημών οικοδομαι αναγινώσκουν ημίν , την παλαιάς
ημών μεγαλειότητα. Οι άπειροι λιμένες, και ευφυία των αγρών μας,
Ο ουρανός και αεννάως γελών εφ' ημάς , η άκρα θερμότης, ήν και
φύσις εμπνέει ου μόνον τούς νέους, αλλά και τοίς, βεβαρυμένους
γηραλέοις ημών, λέγει ημίν ότι έσται προς ημάς , πρόχειρος ως
και προς τους προγόνους ημών.
Νεύσον ούν Κυρία διδόναι ημίν σον έγγονα Κωνσταντίνον διά άνα
κτα ημών. Τούτο μόνον το γένος όλον υμών αιτεί δεόμενον· γέ
νος γάρ τών ημών Αυτοκρατόρων αποσβέσει , και έσεται ως ο
πρόγονοι αυτού .
Ημείς ουκ εσμεν εκ των απατηλών, οι τινες ετόλμησαν άπα
τήσαι την μεγαλοψυχώτερης των ανάκτων. Εμείς εσμέν οι απε:
σταλμένοι των λαών της Ελλάδος προμηθευμένοι απολύτου δυνά
 480

μίως . Ως δε τοιούτοι προσπίπτοντες τοις ποσίν αυτής, ήν μετά

Θεόν Σωτήρα ελπίζομεν, ομνύομεν έσεσθαι μέχρι τελευταίας ημών
αναπνοής ,
Oι της υμετέρας Αυτοκρατορικής Μεγαλειότητος
πιστότατοι δούλοι και τα εξ .
Πάνος Κίρης.
Πετρούπολις Χρίστος Λαζότσι .
Απριλίου, 1790. Νικόλαος Πάνκαλος .

Οικειοτάτως η Αυτοκρατόρισσα εδεξιώσατο τους απεσταλμένους.

Και παραστήσασα τον εγγονός της , είπεν . Ούτος είναι ο Αυτοκρά
τωρ υμών Είτα έσχεδίασαν αυτοί μετά του μυστικοσυμβουλίου την
αποστολής και βοήθειαν στρατού Ρωσσικού και εφοδίων εις δύο μέρη .
Τούτων το μεν πεμπομένον εις Σούλι, έμελλε να χρησιμεύση εις
επανάστασιν Θεσσαλίας και Αθηνών το δε εις Πελοποννησον , έμελλε
να εκτείνη την επανάστασιν μέχρις Ευβοίας. Εκείσε δε αφικομένου
του Κατσώνου μετά του στόλου , η δας της ελευθερίας ήθελε προ
αχί ή δια Μακεδονίας μέχρι Θιάκης, όπου εκ Δουνάβεως ο Ρωσ
σικός στρατός επισπεύσας έμελλε να καταστρέψη όλην την Τουρ
κικής Αυτοκρατορίαν. Φιλοδωρηθέντες δε οι τρεις απεσταλμένοι, παρά
της Αυτοκρατορίσσης ανεχώρησαν μετά του στρατηγού Ταμάρα εκ
τελέσοντες τοιούτο σχέδιον επαναστάσεως ( 1 ) . Ο Ταμάρας αφίχθη εις
θάκην , αφού, διαβας εις Ηπειρον , συνομίλησε μετά του Ανδρού
τσου, και εκεί περιέμενε επί πολύ διαταγάς και μέσα, όπως ενερ
γήση τα προμελετηθέντα. Αλλ' ο στολίσκος του Κατσώνη ου μόνον
επιτιθεται πολεμίως κατά των βαρβαρικών πλοίων , αλλά και κατά
των Χριστιανικών, ζημιών πλοία και άνδρας. Μόνοι δε οι Βενετοί
δια του στόλου των αντέκειντο εις τας ζημίας . Αλλ' ο Κατσώνης
έκθυμότερα αποτολμών, εισέπλεεν εις τους λιμένας και τα ναυλον
χία των νήσων και έζημίου τα καταδιωκόμενα πλοία . Οι Γάλλοι
ως φίλοι της Τουρκίας απήχθοντο εις τοιαύτα κινήματα Ρωσσικών
καταδρομών. Διό απεστάλη μοίρα Γαλλική υπό πρόφασιν προστα
σίας της Γαλλικής ναυτιλίας εν τη ανατολή να καταδιώκη τους
Ρωσσικούς καταδρομείς εν τη Ανατολική Μεσογείω . Αλλ' η Αικα

( 1) Eton άνωτ. Ton, 1, σελ 97

 481

τερίνη μετ' ου πολύ υπερισχύσασα εν Μολδαβία διά τών νικών του

Ποτεμκίνου, ός διά τους ηρωϊσμούς εν Ταυρίδι προσωνυμείτο Ταυ
ρικός , ήνάγκασε την Τουρκίαν, και εποίησε την ειρήνην εν Ιασία
( 792). ο δε Ταμάρας πριν αφήση την Ιθάκην, εδήλωσε προς τον
Κατσώνην να παύση τας εχθροπραξίας , και να αποσυρθή εις Τριέ
στην πρός αφοπλισμός ( 1 ). Ούτως ούν και ανδρείος Κατοώνης απε
μονώθη, και έστερείτο πάσης βοηθείας. Αποφασίζει όθεν μόνος να
εκδικήται τον τύραννον πίστεως και πατριδος, και να εξακολουθη
τας επιδρομάς. Επί τούτω αναχθείς εκ φόβου των Ρώσσων ίνα
καταπαύση και τας κατά την Ελλάδα πολεμικές επιθέσεις των
συνεννοουμένων της τζας , αφίχθη εις τον λιμένα Ωλύνης (porto
φuaglia)) κατά την Αλάνην. Εκεί παροτρύνας τους φιλοπολέμους
Μανιάτας να λάβωσι τα όπλα κατά του τυράννου της Ελλάδος ,
ώχύρωσε την επικειμένην του λιμένος κορυφής , υψώσας χώματα και
.

ποιήσας μικρόν τοιχόχαστρον , εφ' ών επέθηκε πέντε κανονοστοιχίας .

Παραλαβών δε και παρά των Βενετών έκ Κυθήρων δύο μεγάλα κα
νόνια σφαίρας 24 λιτρών , επεβ.βασε εις δύο μεγάλα πλοία, ά έ
στησε κατ' έμπροσθεν του λιμένος , και εκ Κυθήρων , επρομηθεύετο
και άλλα εφόδια και άνδρας . Οπλισθείς ούτω , διέδωκε προκήρυ
ξιν προς όλους τους Ελληνας , προσκαλών να ενεργήσωσι δραστη
ρίως κατά των απίστων. Διεκπλέων δε εκείθεν τα πελάγη Μεσ .
σηνίας και Ηλιδος, ελήνζε και έκακοποίει τους απίστους. Οι δε Μα .
νιάται επανέλαβον τας επιδρομές προς τας πλησιoχώρους επαρχίας ,
ενεργούντες τον κλεπτοπόλεμον Π Πύλη όμως απαλλαχθείσα του
φόβου των Ρώσσων, όπως καταπαύση άπαντας τους συνεννοηθέντας
Ελληνας εις τα καθ' εαυτής κινήματα , απέστειλε στόλον ισχυρών
κατά το Αιγαίον. Ούτος δε επιπεσών εις Κέαν, κατέστρεψε τάς άπο
θήκας του Κατσώνη . Αλλ' ο ήρως αποχωρήσαντος του εχθρού , ώχύ
ρωσεν εκ νέου τον λιμένα της Κέας και τοποθετήσας 400 άρμα
τωλούς υπό τον Αδρούτσον , ους έπεμψεν αυτώ ο Ταμαρας , εξέ
πλευσεν αύθις με 30 μικρά καραβα ών τινά ήσαν νησιωτών του
Ιονίου. Ναυμαχήσας δε μεταξύ Ανδρου και Κέας κατά του Οθω
μανικού στόλου ανωτέρου εκ βαθμού πλοίων και δυνάμεων, διεσ
κόρπισεν αυτόν. Την επιούσαν όμως συνενωθέντων αμφοτέρων των
στέλων του τότε Κωνσταντινοπολιτικού και Αφρικανικού , ήναγ
κάσθη δι' έλλειψιν σφαιρών να υποχωρήση εις Κέαν καταδιωκόμενος

( 1 ) Sauveur ανωT . Ton. , σελ . 293.

61
 482

υπό του Τουρκικού στόλου. Οι Τούρκοι όμως ουδέν πλοίον ήδ ,

νήθησαν να συλλάβωσι διότι οι Ελληνες άμα έβλεπαν ότι έπλη
σίαζον εν αυτοίς πλοίον εχθρικόν , βαλόντες πυρ κατά διαταγήν
του Κατσώνου, έκαιον αυτά, και ούτως απωλέσθησαν σχεδόν ά
παντα. Ο δε Κατσώνης μετά του Δελή Κωνσταντή του Μιλωνα ,
του Αντίπα και άλλων Ιονίων και Αιγαιοπελαγιτών προσέφυγον εις
Κύθηρα , όθεν μετέβησαν εις Τριέστιον, και εκείθεν εις Πετρούπολιν.
Εκεί ο Κατσώνης προεβιβάσθη ναύαρχος, και μεγαλως ήμείφθη , ως
και οι λοιποί Ελληνες ετιμήθησαν επαξίως, και περιε-θάλποντο με
σύνταξιν παρα της Αυτοκρατορίσσης εν Τριεστίω επιβίως . ( Ο ) .
Η Τουρκία καταβαλούσα ούτω τας εν Ελλάδι Ρωσσικάς αντε :
νεργίας , ευθύς προσήγαγε δήλωσιν προς τον εν Κωνσταντινουπόλει
Παύλον της Βενετίας , δι' ής κατηγόρει την πολιτείαν διά την δια
γωγήν ήν οι εν ταίς νήσοις του Ιονίου διετηρήσαντο προς τους Ρωσ
σους καταδρομείς. Απήτει προς τούτοις , ότι η κυβέρνησις ώφειλε
να καταδιώξη όσους είχαν εκφύγει εκ του λιμένος Ωλένης , και σω
την εις τας νήσους, έτι δε και να αποδιώξη τους πρόσφυγας Πε :
λοποννησίους, οίτινες εκ της επαναστάσεως των 1769 δ έμενον εις
της νήσους, διότι πολλοί αυτών συνεκοινώνουν μετά των εν Πελοπον
νήσω διαμενόντων Ρωσσοφίλων Ελλήνων, και συνετάραττον μετ' αυ .
τών την Τουρκικής επικράτειαν. Ο Βάϋλος περί πάντων τούτων α
νεφέρθη εις Βενετίας (1 793), και έγραψε προς τον τότε γενικών
προβλεπτήν των νήσων Μεμον, όπως λαβη αναγκαία μέτρα. Κατά
διαταγήν λοιπόν του γενικού προβλεπτου μέγας αριθμός συναγωνι
στών του Λάμπρου Κατσώνου εν ταις νήσοις συνελήφθησαν, και δε -
σμιοι ερρίφθησαν εις τας γαλέας . Μεταξύ των πολλών και αυτή η
γυνή του Λάμπρου Κατσώνου επιπεσούσα εις τας χείρας των Βενε
τών, έφυλακίσθη και έπασχεν . Πολεμικόν δε πλοίον Τουρκικόν άφι
χθέν εις Κύθηρα παρέλαβεν εν μέρος αυτών , όσοι ήσαν υπήκοοι του
Σουλτάνου. Μεταξύ δε τών εν Κυθήρους προσφύγων ήν και ο Αρ
χιεπίσκοπος Μονεμβασίας , όστις διατρίβων ενταύθα εκ των 1770,
κατέθηκεν εις την επισκοπήν Κυθήρων τα έγγραφα της οικείας μη
τροπόλεως , μεθ' ών και το Χρυσόβουλος του Αυτοκράτορος Ανδρονί
κου του Παλαιολόγου περί της επισκοπής Μονεμβασίας ( 2 ). Η

( 1 ) Χρονογρ. της Ηπείρου ανωτ. Αλλ' ο Ετών λέγει ότι ο Κατσώνης απέθανεν εν
πλήρει απορία της Αυτοκρατορίσσης αδιαφορησάσης εις τας εκδουλεύσεις του.
(2) Nicolò Stai raccolta di antiche autorità e di monumenti storici riguar
danti l'isola di Citera oggidi Cerigo çi) , 49. Εν Τορίνο διατρίβων ευρω
 - S3

Ρωσσία ταύτα μαθούσα , απήτησε παρά της πολιτείας ευθύς την

απόλυσιν παντός επαναστάτου , όστις κατείχετο εις τας φυλακάς των
νήσων, και εις τας γαλέρας της Βενετίας. Η Γερουσία ευθύς ενέδωκεν
εις τας διαταγάς της, και απελύθησαν άπαντες έως και αύτη ή
σύζυγος του Κατσώνου ( Ο ). Πλήν μή δυναμένη εις την αίτησιν
της Τουρκίας να αντιστή, όπως αποδιωχθώσιν οι πρόσφυγες Πε
λοποννήσιοι και Ακαρνάνες εκ των νήσων, απέστειλεν έκτακτων
Ινκουιζήτορα τον Ιωάννης Βουρδούν, όπως ελθών εις τας νήσους
έρευνήση περί προσφύγων , όσοι ήσαν τοιούτοι από της επανα
στάσεως των 1769, και αποδιώξη αυτούς. Αμα έμαθαν οι εν
Ζακύνθω δυστυχείς ούτοι, οί τινες υπέρ τους οκτακισχιλίους επη
ριθμούντο, ήρξαντο των θρήνων , ότι έμελλον να σταλθώσιν εις το
σφαγείον του Τούρκου και απολεσθώσιν. οι νησιώται ήγανάκτουν
επί τοιούτω μέτρω ληφθέντι καθ' ομογενών, οίτινες υπέρ πίστεως
και πατρίδος αγωνισθέντες , προσέδραμον εις την οικείαν εστίαν,
όπως διασωθώσι εκ της μαχαίρας του απίστου . Αλλ' ο τότε Βε
νετος πρόξενος εν Πελοποννήσω Γεώργιος Κανδιάνος Ρώμας εύρε
θείς εις την πατρίδα , παρρησίασεν εις τον Βενετον ιγκουίζ ήτορα,
ότι η βίαιος αποδίωξις έδύνατο να παράσχη θόρυβον κατά της
πολιτείας και στάσιν εν τοις Ζακυνθίοις τοσούτον συνδεομένοις
μετά των Πελοποννησίων διά θρησκείας και συγγενείας. Ετι δε
αλυσιτελές ήτον τη Αριστοκρατία το να μη προστατεύη ανθρώ
πους , οι οποίοι πολλούς χρόνους εκυβερνήθησαν υπ' αυτής , και
επροθυμοποιούντο αεί να συμπράττωσιν εις μελλούσας επιχειρήσεις
κατά Τουρκίας . Παρέστησε δε ακολούθως και τους προεστώτας
των φυγάδων , και πλήθος γυναικών και παίδων μετ' αυτών. Και
ούτοι κλαίοντες ικέτευον το έλεος του Ιγκουιζήτορος , λέγοντες ότι
μάλλον προτιμώσι να αποθάνωσι πεινώντες και πενητευόμενοι επί
της χώρας Χριστιανικής πολιτείας , και διωκόμενοι να επανέλθωσιν
εις τας χείρας του απίστου και βασανισθώσιν ( 2 ) . Εις τοιαύτας

κατά τας ερεύνος μου εν τοις χειρογράφους της βιβλιοθήκης του βασιλικού πανεπιστη
μείου ιστορικών χρονικών περί Μονεμβασίας, και όρα εν τοις όπισθεν έγγράφοις.
(1 ) Saint Saveur Tom . II. σελ. 3ιο.
( 2 ) Dispazio num . 115 del N. H. proveditor general da Mar Memo, in
cui rimarca attività , e zelo singolare nel publico servigio del conte Zorzi Ro
ma console in Arcadia 1792, 17 Ιουνίου. - Αφήγησις Κόμητος Διονυσιου Ρώμα
διαδεχθέντος εις την Πελοπόννησον την Βενετικής προξενείας του πατρός Κανδιάνου το
1796 3 Aprile .
 να 484

παραστάσεις συγκινηθείς ο Ιγκουϊζήτωρ, όπως αποφύγη τα άτοπα

και διατηρηθή πάσα ειρήνη μετά της Τουρκίας, κατά συνεννόησιν
του προξένου. διέταξεν κρυφίως, και εδόθη εις έκαστον πρόσφυγα
γραμμάτιον ( bulletino) , φέρον επί κεφαλής την σφραγίδα του
Αγίου Μάρκου, και χρονολογίαν προτέραν των 1769, δι' ου ε
δηλούτο υπήκοος Βενετος και πρόσφυξ , ως καταγεγραμμένος πρίν
του πολέμου και είτα προεκήρυξεν να αποδιωχθώσιν άπαντες οι
Πελοποννήσιοι, όσοι δεν εγράφησαν πριν του πολέμου , και να
διαμένωσιν οι εγγραφέντες. Απαντες δε ούτοι εσώθησαν οι πρό
σφυγες. Εκτοτε διαμείναντες έν Ζακύνθω έτυχον παντός πολιτικού
δικαιώματος καθίδρυσαν εμπορικά καταστήματα, και αυτών οι
απόγονοι διασωζόμενοι μέχρι του νύν Ζακυνθομωραΐται καλούνται.
Επιφανέστεραι δε των οικογενειών τούτων είναι Πλατανιά, Μεν.
τσελόπουλοι, Κρενδηρόπουλοι, Πετρουντση, Σοκοβόλη, Γιαλιά , Ελ.
ληνα, Πικιού , Αθανασοπούλου, Στεφάνου, Δεονταρίτη, Ξερογιανο.
πούλου, Λαδοπούλου, Μηχαλοπούλου , Παρασκευά, Σακαλή, Διαμαν»
τοπούλου, Σκουτέρη, Βούλα, Μελιγγού , Βλάση, Παπαγεωργοπού
λου, Χαλικιοπούλου, Ασημακοπούλου, Λουκοπούλου, Σαραντοπούλου,
Παπαγεωργοπούλου και άλλαι πολλαί.
Καί τοι ή εμφανισθείσα δυσμένεια της Πύλης κατά της Βενε
τικής πολιτείας επί του Ρωσικού κινήματος ούτω διελύθη, ο Αλή
Πασάς επιθυμών να αποσπάση τας εν Ηπείρω Βενετικάς κτήσεις,
και να καθυποτάξη εις την εξουσίας του, μεταχειρίζετο τον χρυ
σον και τας ραδιουργίας, όπως διεγείρη ταραχάς κατά τας χώ
ρας εκείνας, και δοθή δι' αυτών ώθησις ει, δυσαρεσκείας , και
εξαφθη πόλεμος, υφ' ου ο Σατράπης αναγκαζόμενος δήθεν, ήθελεν
εύρη πρόφασιν επιθέσεως κατ' αυτών, και εκπεραιώση την κατά
κτησιν. Η Βενετική έν Κερκύρα αρχή διέγνω τάχιστα τοιαύτας πλε
κτάνας. Πλήν μή δυναμένη αναφανδόν να αντιταξη βίας κατά Σα
τράπου υποκειμένου του Σουλτάνου, προς όν έσπευδε να διατηρή εί
ρήνην, περιέπλεκεν και αυτή αντιρραδιουργίας και αντιπερασπασμούς
κατά του Αλή , όπως χαλαρόνη πάν αυτού κίνημα . Χαλκευτήριον
κατέστησεν ο γενικός προβλεπτης των νήσων την Πάργαν. Εντεύθεν
υποσχόμενος βοήθειαν και προστασίας προς όλους τους αρματωλούς
τους αντιφερομένους κατά του Αλή, παρεκίνει αυτούς να εγκαταλεί 1

ψωσι τας χώρας των και ασφαλισθώσιν εις Πάργαν. O Aλής επί
τούτοις κατηγόρει τους Βενετούς προς το Διβάνιον ότι επιβουλεύον
ται το Οθωμανικόν κράτος, και εκ της Πάργας θα ακούσωσι πυρ
καϊάν, ήτις αποτεφρώσει όλον το Δυβλότι : διότι εξ αυτής προς
 185

μηθεύονται τα αναγκαία οι επίφοβοι Σουλιώται, οι τινες ύψωσαν

σημαίαν ανταρσίας κατά του φοβερού Σουλτάνου, παροτρυνόμενοι
υπό των Ρώσσων. Το Διβάνιον έπασχολούμενον τότε είς άλλα πε:
ριπλοκάς δεν έδιδε ακρόασιν εις τας εισηγήσεις αυτού. Μάλιστα και
διέταττεν αυτόν να έλθη εις Κωνσταντινούπολιν, και διαλύση τας
κατηγορίας του Βαύλου της Βενετίας, όστις κατεμήνυσεν αυτόν επί
δύο επιστολών τήν μεν προς τον Βασιλέα Λουδοβίκον ις '. την
δε προς τους υπουργούς αυτού , δι' ών επεκαλείτο την βοήθειαν
των Γαλλικών όπλων, και υποστήριξιν εις το να γίνη ανεξάρ:
τητος και κυριάρχης όλης της Αλβανίας ( Ο ). Αλλ' ο Αλής διά της
συνήθους δολοπλοκίας ηδυνήθη ου μόνον να αποφύγη την κατηγο»
ρίας αλλά και αποστέλλων κρυφίως Οθωμανούς εις την Πάργαν
και τας άλλας Βενετικές περιχώρους παρηνώχλει τους μαργίους και
λοιπους Βενετικούς υπηκόους. Ως δε οι Πάργιοι μόνοι απέκρουον
τας επιδρομές άνευ του να φαίνονται Βενετοί οπλοφόροι είς βοή
θειαν, απέφευγεν ευθείαν αφορμήν διαρρήξεως πολέμου και πολιτεία,
ο ουδέποτε βούλετο, και έματαίωνε τους σκοπούς του Αλή . Εκέρ
διζε δε αεί εκ των Ελλήνων, και μάλιστα εκ των δυσμενώς δια
κειμένων προς τους Τούρκους. Ούτοι απέχθειαν προς τους απίστους
αδιαλείπτως επιδεικνύμενοι διά τού ληστρικού πολέμου και των συμ
μοριών εξ Ηπείρου, Ακαρνανίας και Θεσσαλίας , είχον άσυλον την
ελευθέραν Πάργας υπό την προστασίας των Βενετών , και εύρισκον
ασφάλειας των οικογενειών εκεί εγκαταστήσαντες αυτάς. Οι διάση
μοι αρχηγοί Μπουκοβάλαι, Καρακίτσοι, Ανδρούτσοι, Βαρνακιώται,
Καραίσκοι , Κουτσοβάραι, Στράτοι , Ισκοι , Γρίββαι , Μαυρομάται , Πού
λαι εν Πάργα είχον το ασφαλές καταφύγιον τον χειμώνα , την δε
άνοιξαν και το θέρος επετίθεντο κατά των εχθρών πίστεως και ε.
λευθερίας . Οι Πάργιοι συν τούτοις οπλιζόμενοι, απέκρουον τους Τούρ
κους και ελεηλάττουν προβαίνοντες μέχρι Μαργαρίτου και Παραμυ
θίας . O Aλής ωργίζετο και ήγανάκτοι" και ποτέ μεν αύθις επανε
λάμβανε τις κατηγορίας κατά Βενετών προς το Διβάνιον, άλλοτε
δε απέλυε τους απανθρώπους δημίους αυτου Ιουσούφ Αράπην, Βελήν
Γγέγκην, Βεκήρ και Ασλάνην, όπως , ώς εις άγραν λέοντες , διατρέ
χοντες τας Βενετικές περιχώρους, θηρεύσωσι τους άνδρείους μα
χητάς της ελευθερίας .
Τοιαύτα εγένοντο τα πολεμικά επιχειρήματα και η πολιτική δια

( 1) Foscolo Narrazione delle fortune e della cessione di Parga S XXVIII,

 - 486

γωγή, δι' ών εξήλθε τοσούτων περιπλοκών ακανθωδών ή Βενετική

πολιτεία επί των Ρωσσοελληνικών κινημάτων και των ανταγωνισ:
μών της Τουρκίας κατά τον τελευταίον αιώνα της πολιτικής αύ
της υπάρξεως. Μεγάλη και ισχυρά αύτη κατ' αρχάς, ότε έλαβε την
ηγεμονίαν των νήσων, οξυτάτους τους όνυχας του λέοντος και θα -
νατηφόρους πληγάς επιφέροντας έδειξεν αεί , προμαγομένη υπέρ τού
των των νήσων , ένθα και καταδιωκομένη Ελληνική εθνικότης είχε
το άσυλον και εσώζετο. Παρηκμακυία δε και γηράσκουσα κατά
τα τελευταία της, δεν καθυπεβλήθη αναξίως εις υποταγήν και ο
πόκλισιν προς τον άπιστον τύραννον της Ανατολικής Ευρώπης, όν
έκολάκευαν δυνάσται κραταιοί της δύσεως , συνασπιζόμενοι υπό την
αυτού ημισέλινον εναντίον της νικηφόρου σημαίας των Χριστιανών.
Ούτε ενέκλινεν ποτέ εις τας απαιτήσεις αυτού, και απέφυγεν εκ του
πεδίου της μάχης , σπιθαμήν γής των Ιονίων νήσων παραδούσα προς
αυτόν , Και διο οι εγκάτο και των νήσων πατέρα πρόμαχον και προ
στάτης ζωής και περιουσίας τον Βενετικών ηγεμόνα είχον κατά τον
σούτον ισχυρού εχθρού πίστεως και πατριδος Απολαμβάνοντες δε
είτι καλόν προέκυπτεν εκ πρακτικής και συνετής διαχειρίσεως αυ
τονόμου πολιτείας, πατέρα τον Ηγεμόνα της πατρίδος εκάλουν και
σωτήρα και ευεργέτην Αληθές μεν ότι η παρακμή της κεντρικής
κυβερνήσεως της πολιτείας πολλάκις άφινε τας Βενετικές αρχάς εις
παραλυσίαν της Κυβερνήσεως των νήσων . Και τότε τα κακά εξ
αντιπαθείας και δυσμενείας των εγκατοίκων επέφερον στασιαστικούς
θορύβους , και κατετάρασσον τα καθεστώτα αταράχου και προνοη
τικής κυβερνήσεως προς ευημερίαν των εγκατοίκων. Οφείλομεν όμως
να διακηρύξωμεν ότι και με όλα τα δεινά ταύτα, η πολιτική δια
χείρισης των Βενετών ουδέποτε παρέβλεψε νόμον και εκτέλεσιν δια
ταγμάτων αφορώντα την αναπτυξιν παντός εγχωρίου θεσμοθεσίας
επί προαγωγή ηθικής προόδου, υλικού πλούτου , και γεωργίας εμ
πορίας ναυτιλίας και τέχνης . Και ταύτα ήδη πρόκειται να εκ
δηλώσωμεν εν τώ εξής ιστορικών κεφαλαίω.
 487

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Η .
Φύσις του πολιτεύματος της Βενετικής Αριστοκρατίας προς
την δημόσιον διαχείρισης των νήσων --Εγγραφοι οδηγίας
παρά της υψηλής αρχής προς τους κυβερνήτης των νη
σων - Εξουσίαι των Ινκουϊζητόρων και υποδοχή εν ταις
νήσοις- Αρχαι Βενετικοί και εγχώριοι των νήσων -εκλο.
γη των προϊσταμένων αρχών - Εμμισθοι και άμισθοι αρχαι
και κερδοφόροι –Διανομή των αρχών Γενικού προβλε.
πτού των νήσων δικαιοδοσία –Δύναμις στρατιωτική κατά
ξηράν και θάλασαν εν ταις νήσοις – Αυλή του γενικού
προβλεπτου και υποδοχή εν ταις νήσους κατά την περιοδείαν
αυτού - Βάυλος και Κατεπάνιος , ή φρούραρχος Κερκύρας
και συμπάρεδροι -- Προβλεπται Κεφαλληνίας , Ζακύνθου ,
Λευκάδος και Κυθήρων και δικαιοδοσίαι αυτών – Διοικητής
ριόν (regimento ) εκάστης νήσου Εκτακτος προβλεπτής
Λευκάδος , και οι υπαγόμενοι αυτώ Προβλεπται Βονίτσης
και Πρεβέζης - Κυβερνήτης Καπετάνος Παξών , και κε
φαλλήν προβλεπτής Ιθάκης Κερκυραίος προβλεπτης
Πάργας και Βουθρωτού - Φρουρά εν Πάργα και Βουθρω
τω - Φρούραρχος του εν Κερκύρα φρουρίου Αγίου Αγγέ
λου- Συνδικοι της κοινότητος εκάστης νήσου και καθήκον .
τα αυτών - Κήνσορες αντιρρητικοί (contraditori), Υγειο.
νομοι (Sanita ), Ενιαύσιοι δικασται, και προβλεπται επί των
πινακων - Υπαλληλία εγχώριος Ζυγιασταί (giustizieri )
-Εξετασται των προσόντων της ευγενείας και Ειρηνοποιοί
-0 τριήραρχος ή κατεργοκύρης , προβιβασμοί αυτού , και
όπλισης κατέργου – Πρεσβεις της κοινότητος - Γραμματεύς
της πολεως - Σιτοφύλακες και διανομή του εν τω δημο :
σίω σιτοβολώνι σίτου - Συμβούλιον των 150, ή το μικρόν
7

και τα εν αυτώ αρχαιρέσια - Το μέγα ή Γενικον Συμβού :

λιον και δικαιοδοσια αυτού -Το συμβουλευτικός Συνέδριον
Κερκύρας - Αρχοντολόγιον των νήσων, προσόντα εις εκλο
γήν, και προνόμια αυτού - Η χρυσή Βίβλος (libro d' oro)
--Διάκρισις τάξεων - Αρχοντες , αστοί (civili ), και δημόται
(popolani )-Εκλογή καιαναγόρευσις αρχόντων Δικαστε ,
 488

κή εξουσία, δικαστήρια και δικονομία - Δικηγόροι υποδικη .

γόροι και Συμβολαιογράφοι – Συντεχνίαι και δικαιώματα
αυτών- Κοινότης Εβραίων και Σύνδικοι - Δικαιοδοσία τιμα .
ριωτική Τιμάρια υπόφορα (censi) , άμεσα (d retii ) και
προσφερτά (oblati) Εκκλησιαστικά και ηγουμενικά κτήμα .
τα επί αυθεντικά δικαιώματα (jus patronato) - Τελετή πε .
ριβολής νέου τιμαριώτου - Κάτοχοι των τιμαρίων Κερκύ .
ρας κατά τον ΙΗ . αιώνα - Σύνδεσης τάξεων πολιτών -
Τμηματική διανομή των νήσων - Στρατοσύλλεκτοι χωρι
χοί – Κρίσις του κυβερνητικού συστήματος των νήσων επί
Βενετοκρατίας- Καταστιχογραφία πληθυσμού και εισοδη.
μάτων-Φορολογία και τρόπος εισπράξεως αυτής - Σιτο
θήκαι δημόσιοι - Νομίσματα κυκλοφορούντα εν ταις νήσοις
Εμπορια ναυτιλία και βιομηχανία - Εξαγωγή σταφιδος,
οίνου και ελαίου, σιτηρών, μέλιτος , κηρίου, οπίου, γλυκο .
ρίζης, ροζολίων Κερκυραϊκών , ρακίου, Βαλανιδίου, και πη:
λίνων αγγείων - Γενική Εποψις.

Kard
κατά τα προλαβόντα κεφάλαια , εν οίς τας τύχες των Επτανης
σίων δ.ήλθομεν , ακροθιγώς εφαπτόμεθα του πολιτεύματος, και έχρητο
η Βενετική πολιτεία και εν ταίς νήσοις, και των μεταβολών αυ
του επί βελτιώσει των καθεστώτων . Η Βενετική πολιτεία ελευ
θέριος μάλλον πάσης άλλης Ευρωπαϊκής Κυβερνήσεως, και αεί με
τύπον αλλογου θεσμοθεσίας διαχειριζομένη την κυβέρνησιν οιουδή
ποτε υπηκόου λαού, ουδεν παραμέλησεν, όπως και εγχώριος θεσμο
θεσία και η εσωτερική διαχείρισης των νήσων αναπτυσσηται , προσ.
λαμβάνουσα και τας χείρας των 1θαγενών εκάστης νήσου εις την
κυβερνητικής μηχανής. Τα δημοτικά ούτω στοιχεία αναπτυσσόμενα
εν νομίμαις αεί συνεργείαις αρετών, αίτινες ενέπνεαν τα πατριωτικά
αισθήματα , υπέθαλπον έρωτα προς την πατρίδα και αγάπης προς
τον ηγεμόνα. Αριστοκρατικόν μέν μάλλον το φρόνημα της πολι
τείας, απομακρυνόμενον δε αεί πάσης καταχρήσεως, όπως καθ' ην
ολιγαρχική τις φιλοδοξία δύναται να εξωκείλη προς καταπίεσιν των
λοιπών τάξεων του λαού, σαφώς ηδύνατο να συνδυάζη την κυ.
ριαρχικήν δύναμιν και τας οικείας αρχάς πρός τάς εγχωρίους θεσ
 489

μοθεσίας εκάστης νήσου. Σύνδεσης ούτω παρήγετο ισχυρά και έν

διάφορος καθ' όλες τις περιπτώσεις μεταξύ κυριαρχούντος Βενετού
και υπηκόου νησιώτου . Η αγάπη της πατρίδος, το σέβας προς τον
ηγεμόνα, η πολιτική και ηθική ευημερία του τόπου, ήσαν ο πρω
τιστος σκοπός τοιαύτης συνδέσεως. Οιαδήποτε δε αρχή εξήρχετο
των ορίων του σκοπού τούτου, εφαίνετο παραβάτες και επίβουλος
των αρχών και πολιτικών δοξασιών της πολιτείας . Ο Φραγγίσκος
Γριμάνης λέγει εις τας προς την Γερουσίαν εκθέσεις του.- «Τόπος
όστις προάγει τόσας δημοσίους και ιδιωτικάς ωφελείας, ένθα ευρί
σκουσιν αξιοπρεπή υποστήριξιν αι ευγενείς διαθέσεις των δημοσίων
τοποτηρητών της υμετέρας εξουσίας, και όπου διατηρούνται διά
φοροι υπουργοί εις την υπηρεσίας των δημοσίων πραγμάτων, εις
εμέ φαίνεται άξιος πάσης προσοχής παρά της Κυβερνήσεως, και
τοσούτον μάλλον περισπούδαστος, καθ ' όσον εξέχει παντός άλλου
Υμετέρου εν τη ανατολή κτήματος. Με τοιαύτας προνοήσεις εγώ
επεσκέφθην δις τας νήσους ταύτας, και επησχολήθην, όσον εχρειά
ζετο, εις το να συντελέσω , όπως οι ενταύθα υμέτεροι υπήκοοι παν
τοίας ταξεως απολαμβάνωσιν έτοιμος και ορθήν δικαιοσύνην, και
ευαρεστώνται εις πράξεις ελέους και πραότητος, άτινα εισιν οι
κύριοι χαρακτήρες του ευτυχούς ημών ηγεμόνος. Εφοδιασμέναι δε
αι νήσοι εκ νόμων επαρκών σοφίας και ελέους, και καθυποβεβλη
μέναι εις θεσμούς αγρύπνους και φιλοδικαίους , δύνανται να κατα
σταθώσι διαρκώς εν των ανθηροτέρων μερών της Επικρατείας, Διο
οι νησιώται εύλογούντες τον Θεόν και την έμφυτον αρετήν της Γα.
ληνοτάτης πολιτείας, θέλουν προαχθή μίαν ημέραν εις πολυτιμοτέ.
σας και άφθονωτέρας απολαύσεις εν ευημερία πολιτικού βίου.- )
Τοιούτο πνεύμα ωδήγει τας Βενετικές αρχές κατά την διαχεί .
ρισιν των καθεστώτων, και συνέτεινεν αει εις πρόοδον και ευημε »
ρίαν των εγκατοίκων. Επί τούτω άει οδηγίαι παρά των ανωτέρων
έν Βενετία αρχών εδίδοντο προς έκαστον οριζόμενον κυβερνήτης των
νήσων. Εγράφοντο δε αύται επί τινος βιβλίου, και ο ίδιος Δόγης
ώφειλε να εγχειρήση προς τον απερχόμενον εκ Βενετίας εις τας
νήσους υπουργηματίαν. Εν αυτώ προπάντων επετάσσετο εκάστω Κυ
βερνήτη και αρχηγέτη ότι ουδέν ώφειλον να παραμελώσιν, όπως οι
υπήκοοι των νήσων κατέχωνται εν ευσταθεί υποκλίσει και αφοσιώ
σει προς την Κυβέρνησιν. Επί τούτω ώφειλε να θεραπεύωσι τας
αταξίας, καταστρέφοντες τας καταχρήσεις και ενεργούντες χρείας
τυχούσης, διά πάσης μυστικής ανακρίσεως και καταμηνύσεως καθ'.
όλων των δημοσίων τοποτηρητών της εξουσίας, ως και δημοσίων
69
 -
190

ανωτέρων επαγγελματικών , οι τινες , τυχόν περεξετρέποντο των ι8 ων

καθηκόντων. Προθύμως δε ενετέλλετο τοίς Κυβερνήταις το να σπου:
δάζωσι προς ήσυχίαν των εγκατοίκων να εξαλείφωσι τας δυσμενείας
και τας στάσεις, να εκριζόνωσι τας παραβιάσεις, τας αυθαιρεσίας
και αντιπαθείας, και να σκοπεύωσιν αεί, όπως συνέρχωνται αρχόν
τες και αρχόμενοι εις κοινήν αρμονίαν, αφοσιωμένοι εις τον Πρίγ.
γιπα και εις το οικείον αγαθόν της πατρίδος. Επανελαμβάνετο εν
πολλαίς εντολαίς, ότι έκαστος πολίτης πρέπει να χαίρηται τα προ
σήκοντα δικαιώματα. Διό άς απομακρύνονται εκ παντός υπηκόου
της πολιτείας καταπιέσεις και βάρη. Οι αποστελλόμενοι εις την ανα ·
τολήν Ιγκουϊζήτορες (ανακριται) μεθ' όλην την δραστηριότητα και
ενέργειας μυστικής αστυνομίας , επισκεπτόμενοι τας νήσους, ήρεύνων
εκ του πλησίον την δημόσιον διαγωγής των προβλεπτών και παν:
τός δημοσίου επαγγελματικού . Προλαβόντως δε ενεργούντες, έδύ
ναντο να περιστείλωσι τον επίδοξον δημόσιου και ιδιώτην, ός ήθελε
διαταράξη τα καθεστώτα και εκθέση τον τόπον εις κίνδυνον . Επί
τούτω αυτοί επετρέποντο να ανακρίνωσι πάντα πολίτην περί της
διαγωγής αυτού , να εξομαλύνωσι τας διαφοράς αυτού προς το
δημόσιον, να τιμωρήσωσι τον καταχραστών, να ανακουφίσωσι τον
καταθλιμμένον υπό δυνάστου, και να ενεργήσωσι δικαιοσύνην φι
λάνθρωπος και ευμενή ποός πάντας αδιακρίτως Πρός επίτευξιν δε
τούτου εδύναντο να επιβάλλωσι πάσαν τιμωρίαν επί του έλεγ
χθέντος παραβάτου, φυλακίζοντες εξορίζοντες αυτόν, και δημεύον
τες τα υπάρχοντα. Κατ' ιδίαν δε εν ταις νήσοις προσελάμβανον
δικαιοδοσίαν εφέτου επί δικών, αί τινες δεν υπερέβαινον τα 50 δου
κάτα, και εδύναντο να εφεσιβάλλονται εις τα δικαστήρια της Be
νετίας. Των ανακριτών και αποστολή διεκόπη μέχρι του 12'. αιώνος
διά τάς τυχούσας περιπτώσεις εις τας νήσους. Αλλά κατά το
1686 επανελήφθη το έθος τοιαύτης αποστολής, ώς λέγει το ψή
φισμα της Γερουσίας των 7 Δεκεμβρίου του ρηθέντος έτους, ό .
πως η υπερθαλάσσιος αύτη χώρα επανέλθη αναλόγως της αξιο »
πρεπείας και δυνάμεως του κράτους εις την προτέραν τάξιν και
ευνομίαν , εξ ης εξέπεσε διά παραλυσίαν, καταχρήσεις και μοχθης
ράς έξεις ( 1 ). Φθάσαντες εις τας νήσους εντίμως υπεδέχοντο παρά
των αρχών. Ο γραμματεύς της πόλεως εν ονόματι της κοινότη
τος επρόσφερεν αυτοίς δώρα καρπούς, τένον, άνθη και τα όμοια,

(1) Pojago le leggi Municip, Tom , !: P. 1019

T
& προσεκόμιζον υπηρέτει ενδυμένοι εν αρμοδία στολή. Λόγοι φι
λοφρονητικοί διημείβοντο αμφοτέρωθεν' ευφημίαι συνώδευον μέχρις
οικίας τους ξενιζομένους, και μετάλλια τιμητικά διεμνημόνευον
τάς αγαθοεργίας. Θέτως επαγρύπνουν και εφορώντο • Βενετοί τάς
εν τοις νήσοις δημοσίους αρχάς, σπεύδοντες, όσον το δυνατόν α
σφάλειας ζωής και περιουσίας του πολίτου, και εξάσκησιν ελευ
θέριον παντός προσήκοντος δικαιώματος.
Υπό δύο κατηγορίας διακρίνονται αι εν ταϊς νήσοις αρχαι επί
Βενετοκρατίας. Η μεν πρώτη περιελάμβανε τας κυρίως Βενετικάς
αρχάς εκπροσωπευούσες την κυρίαρχον πολιτείας και την δύναμιν
αυτής: η δε δευτέρα τας εγχωρίους και δημοτικάς , αί τινες πα
ρίστων τα εγχώρια δικαιώματα εκάστης νήσου και τας προνομίας
της κοινότητος, και εξετέλουν αυτάς . Τας Βενετικές αρχές παρί
στων Τον Ο γενικός προβλεπτής των τριών νήσων . 2ον ο ιδιαίο
τερος προβλεπτής εκάστης νήσου , 3 ον ο φρούραρχος, Φιον οι πά
ρεδροι και ο γραμματεύς του προβλεπτου . 5.ον ο ταμίας. β.ον οι
αρχηγοί της κατά ξηράν και θάλασσαν δυνάμεως της σταθμευούσης
-
κυρίως εν Κερκύρα.-Εις τας εγχωρίους δημοτικής αρχάς περιελαμε
βάνοντο 1.ον οι σύνδικοι οι τακτικοί και έκτακτο. 2.ον οι κήνω
σωρες. 3.ον οι[ινιαύσιοι δικασταί . εον οι δημόσιοι ζυγισται (gia
stizieri). δ.ον οι προβλεπται επί των πινάκων. 6.ον οι υγειονό
μοι. 7.ον οι συντηρηται του ενεχυριαστηρίου. 8.ον ο αρχηγός του
λοιμοκαθαρτηρίου (priore ). 9 ον οι αντιρρητικοί και υπερασπισται
της κοινότητος. 10.ον οι κατεργοκύραι. 13.ον οι αποστελλόμενου
πρέσβεις. Τούτοις προστίθενται και οι επαγγελματικοί οι εκλεγός
μενοι παρά του συμβουλίου της κοινότητος . Ούτοι δε ήσαν Τον
Ο γραμματεύς της πόλεως, όστις και ελέγετο γραμματεύς της κοι
νότητος . 3.ον οι γραμματείς του δικαστικού και του υγειονομείου
και οι υπογραμματείς των αρχείων. 3.ον οι εξετασται των μαρτυ
ρικών των δοκίμων. 4.ον ο ταμίας. 5.ον ο αρχηγός των στρατος
συλλέκτων. 6,ον οι πρέσβεις της κοινότητος. 7.ον οι κυβερνήται
Πάργας, Βουθρωτού, Αγίου Αγγέλου και Ιθάκης. 8 ον οι ταμίαι
των λύτρων των σκλάβων. θ.ον ο στρατιωτικός ταμίας. 10 ον Οι
σλευοφύλακες του ενεχυριαστηρίου . 11.ον οι επιστάται της σιτοθή
κης, των δρόμων, των οικοδομών, του αγρού , των μονοπωλείων
άλατος και σιτηρών , των τελωνείων, και ο εκτιμητής των τελω
νικών. 12.ον Οι αρχειοφύλακες και φύλακες των συμβολαιογραφι
κών εγγράφων . 13.ον οι δημόσιοι ιατροί. 14 ον οι πραγματον
γνώμονες, οι διευθυνται των νοσοκομείων και ορφανοτροφείων,. οι .
 499

επίτροποι των μοναστηρίων, και δημόσιος διδάσκαλος, ο ταχυδρό

μος, οι κλητήρες.
Απαντες οι προϊστάμενοι των Βενετικών αρχών εκλέγοντο παρά
του μεγάλου Συμβουλίου της Βενετίας, και προς την Γερουσίας
ήσαν υπεύθυνοι, και έμισθούντο . Αι δε εγχώριοι αι μεν των συν
δίκων, δικαστών, υγειονόμων κηνσώρων (αντιρρητικών), συντηρητών
του ενεχυριαστηρίου, και επιτρόπων των μονών ήσαν άμισθοι, και
τιμητικαί αι δε λοιπαι και όλοι οι επαγγελματική είχον μικρόν
μισθόν ωρισμένον, και απολαυάς τινάς και κέρδη εξ όλων των εν
τη δικαιοδοσία εκάστου υπαγομένων υποθέσεων, διό και εκαλούντο
κερδοφόραι. Απασαι δε αι εγχώριοι ανεδεικνύοντο από του άνω
τάτου αρχηγού μέχρι του μικροτάτου υπαλληλίσκου δι' εκλογής γε.
νομένης διά ψηφοφορίας των 150, και εξησκούντο υπό των κα
τεχόντων αυτάς, αι μεν μείζονες και τιμητικαι επί ένα έτος, αι
δε δικαστικοί και ελάττονες έπί διετίαν. Παρελθόντος του ώρι
σμένου χρόνου εξασκήσεως τινός αρχής, οι διαχειριζόμενοι κατέθε.
τον αυτήν προς τους νεοεκλεχθέντας, και ανεκλέγοντο εις αυτήν
και εις άλλης μετά παρέλευσιν ωρισμένου χρόνου από της λήξεως
του επαγγέλματος εκάστου. Εδιδον δε λόγον και ευθύνην άπαν
τες οι μεν μεγάλοι λειτουργοι Βενετοί πρός τάς μεγάλας εφο
ρευούσας αρχάς του κράτους έν Βενετία και προς τους ιγκουϊζή
τορας της ανατολής. Οι δε κατώτεροι προς τους ανωτέρους κατά
πειθαρχικών τάξιν και αναλογίαν. Οι δε προϊστάμενοι των μειζό
νων εγχωρίων αρχών προς το μέγα Συμβούλιον της κοινότητος 1

εκάστης νήσου και οι κατώτεροι προς τους ανωτέρους. Πoιναι δε

φυλακίσεως, φυγαδεύσεως, ατιμώσεως, εξαλείψεως των αρχοντικών
προνομίων, απαγορεύσεως εκ πάσης εγχωρίου αρχής και επαγγέλ
ματος, δημεύσεως υπαρχόντων, και θανάτου ετίθεντο τους παρα
βάταις των δημοσίων καθηκόντων τοίς καταχρασθείσιν και προδούσι
την πατρίδα. Ολαι δε αι εγχώριαι αρχαι και τα μεγάλα επαγ
γέλματα αποκλειστικώς έπρεπε να προσφέρονται προς τους εξ
αρχόντων καταγομένους, και εν τη χρυσή βίβλω των ευγενών και
ταγραμμένους , τα δε ελάττονα επαγγελματα οία κλητήρων και
επιστασιών τινών παρείχοντο προς τους αστούς. Οι χρεώσται του
δημοσίου , οι νόθοι, οι αποκηρυχθέντες φυγάδες, οι καταδικασθέν
τες εις κακουργήματα, οι φαυλόβιοι είτε ευγενείς είτε αστοί ά.
πείργoντo παντός επαγγέλματος, και εξέπιπτον πάσης αρχής. Δη
μόσια μαρτυρικά έγγραφα υπό των συνδίκων της κοινότητος εδί
δοντο το προβλεπτή απερχομένω εις Βενετίαν μετά την λήξιν

1
 493

της αρχής αυτού εν τη νήσο . Bν αυτοίς εμαρτυρείτο η ευαρέ .

στησις της κοινότητος τη εννόμω και ευθεία διαχειρήσει αυτού. Ομοια
δε παρ' εκάστου προϊσταμένου εκάστης αρχής εγχωρίου έδίδοντο
τω μετελθόντι υπαλλήλω αρχήν τινά παύσαντι της οικείας αρχής .
Ο Γενικός προβλεπτής των νήσων ήν ο ανώτατος αρχηγός και
έφορος άπασών των Βενετικών και εγχωρίων αρχών. Αυτός επρο.
βιβάζετο αει εις την εξουσίας, της γενικής εφορίας των νήσων και
της Βενετικής Ανατολής αμέσως, αφού διήρχετο το αξίωμα του προ
βλεπτου Δαλματίας. Ετιτλοφορείτο δε και γενικός προβλεπτής της
θαλάσσης , καθότι προΐστατο όλης της θαλασσίου δυνάμεως εν ταίς
νήσοις και της ανατολή. Διέτριβεν εν Κερκύρα ως επιτετραμμένος
την γενικών εφορίαν πάσης διοικήσεως της υπερθαλασσίου Βενετικής
επικρατείας και την υπεράσπισιν αυτής. Διό προς αυτόν υπέκειτο
άπασα η εν ταις νήσοις ένοπλος δύναμις συνισταμένη από στρατιω
των Ιταλών και Ελλήνων εις την Βενετικής υπηρεσίαν εν όπλοις
αιρουμένων, και των εξ εκάστης νήσου του Ιονίου στρατολογουμέ
νων κατά χρέος, ή ως εθελοντών προσφερομένων έν περιπτώσει πο
λέμου. Προεξήρχε δε και της εν Κερκύρα σταθμευούσης ναυτικής δο
νάμεως, ήν δαπάνη επαρκεί διετήρει η Βενετία και εν καιρώ ειρή
νης ασφαλίζουσα τας θαλασσίους κτήσεις, υπερασπίζουσα την ναυ
τηλίαν και καταδιώκουσα τους πειρατές. Ο επί τούτω δε στόλος
προσωρμιζετο αεί εν τω νεωρία Γουβίω Κερκύρας, και νυν κατεστράφη ,
και συνέκειτο εκ διαφόρου μεγέθους πολεμικών πλοίων και κατέρ
γων,, ών το πλήρωμα ενίοτε έλαμβάνετο εκ των καταδεδικασμένων
δεομίων (galeotti) διηρείτο δε εις στόλον ελαφρών (settile) και βα
ρύν (grosso ). ο Γενικός Προβλεπτής απετέλει προς τούτοις και το
εφετείον , προς και εφεσιβάλλοντο όλαι αι δικαστικαι αποφάσεις των
προβλεπτών εκάστης νήσου και της κυβερνήσεως αυτών. Είχε δε
γραμματέα και ένα διερμηνέα της Ελληνικής και των ανατολικών
γλωσσών. Ούτος ενεδύετο στολήν ανατολίτου εν επισήμω ομηγύ.
ρει, και ήλληλογράφει αμέσως και αναφέρετο προς όλας τας εν
Βενετία και τας κατά την ανατολήν ανωτέρας αρχάς , και περιε
στοιχείτο υπό μικρές αυλής παρακολούθων εγκρίτων, οίον συμβού
λων ιδιαιτέρων νομομαθών, θεολόγου εφημερίου, διδασκάλου, έα
τρού, διαγγελέων, υπασπιστών, δορυφόρων και θεραπόντων (pagi) ,
και κατώκει εν τω στραταρχικώ παλατίω τώ εν τη ακροπόλει
Κερκύρα. (antico generalalo) . Η διάρκεια δε της εξουσίας αυτού
έληγε μετά τριετίαν. Εν κατεπειγούσαις ανάγκαις ενεδύετο και την
εξουσίαν εκτάκτου απεσταλμένου ανακριτού εν ταις νήσοις . Τότε
 194

δε κατά την τακτικών ετήσιων περιοδίαν αυτού εις τας νήσους εξέ .
διδε νόμους και διατάγματα προς χρήσιν της επισκεπτομένης υπ'
αυτού νήσου, κατά τας υπαγορεύσεις και προτάσεις του προβλεπτού
αυτής, και των συνδίκων της κοινότητος . Τα διατάγματα ταύτα ε .
λάμβανον ισχύν και εκτέλεσιν εις τας άλλας νήσους, εάν αι αρχαι
εκείνων απήσουν αυτό , και και αυτός ενέκρινε γενικής εκτέλεσιν καθ'
όλην την υπό την επιστασίαν αυτού περιφέρειαν..
Επισκεπτόμενον δε αυτόν εκάστην νήσον εν πάση πομπή υπεδέ.
χοντο όλαι αι αρχαι κατά την είσοδον. Επί τούτω κοσμήτορες της
τελετής (ceremonisti) ή τελετάρχαι εκλέγοντο παρά της κοινότητος
οριζούσης χρηματικών ποσόν επί δαπάνη της διακοσμήσεως της πό
λεως και της τελετής. Εν Κερκύρα οι Εβραίοι ώφειλον να στρώ
νωσι τάπητας εις τας οδούς, δι' ών έμελλε να διέλθη ο εισερχό.
μενος άρχων. Αποβιβαζόμενος δε ο γενικός προβλεπτής κατά την
αποβάθραν έστρωμένης με κόκκινον τάπητα, γονατιστός επί προσ
κεφάλου ησπάζετο τον προσφερόμενος σταυρόν υπό του Δατίνου Επι
σκόπου. Είτα εβάδιζεν οπ' ουρανίαν βασταζομένην υπό των συνδί
κων , έχων εξ ενός τον Επίσκοπον και εξ άλλου τον Προβλεπτήν .
Εφόρει ιμάτια αλουργή, εζώνετο ρομφαίαν με χρυσούς Χρωσσούς εις
την λαβήν, εφόρει φενάκην εις την κεφαλήν, και εκράτει σκήπτρον
εις την χείρα . Τα κράσπεδα της αλουργίδος έκράτουν οι θεράποντες ,
και έδορυφόρουν αυτόν κατά τάξιν οι διαγγελείς και υπασπισταί
προπορευόμενοι, και παρεπόμενοι οι γραμματείς, οι διερμηνείς και
οι λοιποί αυλικοί , και όλοι οι αξιωματικοί ξηράς τε και θαλάσσης.
Της πομπής προηγείτο ο Λατινικός κλήρος, και κατά σειράν είποντο
οι ανατολικοί ιερείς ανά δύο" και ών ήρχεν ο πρωτοπαπάς, κομίζων
το ευαγγέλιον , και έδιδε προς τον μέγαν αρχηγών και ησπάζετο. Είτα
ήρχοντο οι αλαβαρδιέροι, οι μουσικοί, και αι σημαίαι των συντε
χνιών οπλοφόροι. Μετά τους αξιωματικούς της ενόπλου δυνάμεως ,
ήχολούθουν όλαι αι εγχώριοι άρχαι και οι επαγγελματικοί. Η συνο
δεία διήρχετο διά της κυριωτέρας οδού της πόλεως, κεκοσμημένων
των οικημάτων με τάπητας ερυθρούς έστρωμένους εν τοίς παραθύ .
ροις , και ευφημίζοντος του πλήθους. Εισελθόντος δε εις την Λατι.
νικήν μητρόπολιν, εψάλλετο δοξολογία υπό των Λατίνων. Είτα και
Πρωτοπαπάς, όστις ελάμβανεν έδραν παρά τω Λατίνω Επισκόπη
καθημένω επί του οικείου θρόνου, προσήρχετο εις το ελαστήριον,
και εποιείτο δεήσεις υπέρ της Γαληνοτάτης αριστοκρατίας , του
πρίγγιπος και του γενικού προβλεπτού , έψαλλε το τροπάριον α Αγιε
και ευαγγελιστά Μάρκε » και ακολούθως εκβαλών το καλυμμαύ
 195

χιον, επροσκύνει τον Λατίνον Επίσκοπον και τον γενικών Προβλε

πτην, και ανεχώρει μετά του κλήρου. Τελεσθείσης της λειτουρ
γίας παρά των Λατίνων και γενικός προβλεπτής επορεύετο εις το
προετοιμασθεν αυτώ οίκημα. Εν Κερκύρα δε συνειθείτο μετά το
τέλος της δοξολογίας εν τη Λατινική μητροπόλει να μεταβαίνη
και γενικός προβλεπτής εις τον ναόν του αγίου Σπυρίδωνος. Ενταύθα
υπεδέχετο αυτόν ασκεπής και μέγας Πρωτοπαπάς Κερκύρας. Τελου
μίνης δε μικράς δεήσεως ενώπιον της λάρνακος του αγίου , ανεω
γμένης, ευγενής τις Κερκυραίος εξεφώνει λόγον εγκωμιαστικών του
στρατηγού. Οστις έπειτα προσκυνήσας το άγιον Λείψανον , απήρε
χετο εις το οικείον Παλάτιον. Ενταύθα δε ιστάμενοι παρά τη
θύρα προς το φυλακείον οι σύνδικοι της Εβραϊκής κοινότητος εβά
σταζον δίσκους πλήρεις ανθέων, και εδαφιαίως επροσκύνουν αυτόν
διερχόμενον. Η αυτή έθιμοταξία επεκράτει και ότε απεβιβάζετο εις
Κέρκυρας και εν Κωνσταντινουπόλει Βενετος Βάυλος και τότε μόνον και
κατεπάνω φρούραρχος προσέφερε τας κλείς του φρουρίου επί δίσκου ,
αυτός δε επιθείς την χείρα, διέταττι να κατατεθώσιν εις τον οί
κείον τόπον. Η παρακολουθούσα επί τιμή τον γενικών προβλεπτην
φρουρά εφόρει ερυθρούς μανδύας, φινάκης και τρίκερων πίλον επί
κεφαλής, και εκράτει επί των ώμων βαρέα δόρατα, των οποίων
αι επί του ακροκορύφου πελέκεις έφερον το οικόσημον του κυρίου
των . Τελεσθείσης δε της τελετής της εισόδου, συμπόσιον εγίνετο
παρά του μεγάλου προβλεπτού, όστις προσεκάλει τας επισήμους
αρχάς , τους εγκρίτους του τόπου ευγενείς, και τους προϊσταμέ
νους των δύο κλήρων. Εν δε Κεφαλληνία και προσκληθείς ανατολι
κορθόδοξος Επίσκοπος εις το γεύμα εκάθητο εν δεξιά του εστιών
του μεγάλου προβλεπτου των νήσων, και υπηρετείται με περονο
μάχαιρον κοχλιάριον και παροψίδας χρυσά ( ο ).
Ο Προβλεπτής Κερκύρας εκαλείτο Βαύλος όνομα περιφίλητον τοίς
Κερκυραίοις, ειθισμένους ούτω να αποκαλώσι τον επί Αγγιοϊνών
κυβερνήτης αυτών. Ούτος μόνος διήρχετο την κυβέρνησιν της νή
σου μέχρι τα 4460 , ότε αιτήσει των Κερκυραίων προσελήφθησαν
είς συγκυβέρνησιν τρείς έτεροι Βενετοι ευγενείς, ών οι μεν δύο
καλούμενοι οίκονόμοι (camerlingti) συμπαρήδρευον τω Βάθλω επί
πάσης πολιτικής και ποινικής δίκης συμ βοηθούντων των εγχωρίων

1) Cerimoniale che siosserva, nelle occasioni delle formalità Publichę

στaeralizie. ( Δρκετοφυλακείον Κερκύρας).
 196

ενιαυσίων δικαστών (giudici annali) ο δε τρίτος προσαγορευόμε

νος προβλεπτής καπετάνος ( κατεπάνος provocditore capitano )) ,,
εδίκαζε τας αφορώσας το δημόσιον ταμείον δίκας, ήτοι υποθέσεις
αναφερομένας εκ διαφόρων κατα είσπραξιν φόρων , δασμών, τελω
νείων, τιμαρίων και τιμαριωτικών δικαιωμάτων. Αυτός προς τούτοις
ενέκρινε και τας διενέξεις μεταξύ πολιτών στρατιωτών, και οιου
δήποτε άλλου μισθοδοτουμένου, ώς έτι και των τέκνων και γυ »
ναικών αυτών. Κατώκει εν τω φρουρίω , επιστατών της ενόπλου
εν αυτώ δυνάμεως, και αποστέλλων εξ αυτής στρατιωτικούς πρός
υπηρεσίας του Βαύλου, οσάκις ούτος εχρειάζετο αυτήν εν ανάγκη
δικαιοσύνης. Μετήρχετο δε ούτος και τα αστυνομιαά καθήκοντα .
Διό υπό την εφορίας αυτού και δικαιοδοσίαν υπέκειντο όλαι αι
διαρκούσης της νυκτός συμβαίνουσαι κλοπαί και αταξίαι. Αυτός
δε δικαιωματικώς ήν και ο προβλεπτής και επιστάτης της νήσου
των Παξών . Τα δικαστικά δε χρέη του Βαύλου» έπαυον οκτώ ή .
μέρας πρίν της λήξεως της υπηρεσίας του. Διετήρει δε αυτός μετά
των συμπαρέδρων και ο προβλεπτής καπετάνος την αρχήν επί δύο
έτη, αποποιούμενοι δε αυτήν ετιμωρούντο με πρόστιμον 502 δου
κάτων. Εκλέγοντο άπαντες παρά της Βενετικής συγκλήτου . Τα
φρούρια και τα οχυρώματα Κερκύρας υπήγοντο εις τον φρούραρ.
χον ( castellano) και τον κατεπάνον της ακροπόλεως και των
φρουρίων, δύο άλλους Βενετούς ευπατρίδας αποστελλομένους παρά
του μεγάλου Συμβουλίου της Βενετίας. Ενετέλλετο δε αυστηρώς
διά δουκικής διαταγής (17 Μαίου 1440 και 7 Μαΐου 1412 )
το Βαθλο και τα προβλεπτή καπετάνω Κερκύρας ακριβής δια
τήρησης των προνομίων της κοινότητος Κερκύρας, και επεβάλλετο
πρόστιμον αυτοίς 100 δουκάτων εν παραβιάσει αυτών, και επί
αναστολής οιουδήποτε διατάγματος εκ Βενετίας εκδιδομένου προς
πλήρη εκτέλεσιν αυτού. Επανερχόμενοι δε ούτοι εις Βενετίαν μετά
την λήξιν της υπηρεσίας άπαντες οι αρχήν διελθόντες, έδιδον λό
γον της διαχειρίσεως αυτών, και εξέθεταν τα περί ολικής και
ηθικής καταστάσεως της νήσου και ασφαλείας αυτής.
ο εν Κεφαλληνία και Ζακύνθω προβλεπτής περιεστοιχείτο και
αυτός υπό δύο Βενετών πατρικίων παρέδρων (consiglieri) και ενός
γραμματέως, οίτινες διοριζόμενοι παρά της Βενετικής συγκλήτου ,
κατείχαν την κυβέρνησιν της νήσου επί διετίαν, και συνεκρότουν
την κυβέρνησιν (reggimento dell'isola). Υπεβαλλοντο δε υπό την
εφορίας του γενικού προβλεπιού Κερκύρας, και εδιδον ευθύνης προς
αυτόν, περιοδεύοντα, και προς τον έκτακτον απεσταλμένον ιγκουϊζή
 697

τορα της ανατολής, ότς έπαυεν αμέσως ή εξουσία του προβλεπτού,

άμα αφικνείτο αυτος εις την νήσον. Εμισθούντο δε άπαντα τα μέλη
του διοικητηρίου ( 1 ) .
Εν δε Λευκάδα διακρίνοντο ως προείπομεν εν τοίς προλαβούσε δύο
προβλεπται τακτικοί και ο έκτακτος. Τώ εκτάκτων προβλεπτή οπή
γοντο οι κυβερνήται Πρεβέζης και Βονίτσης. Των Κυθήρων και προ
βλεπτής είχε καθήκοντα κυβερνήτου της νήσου και φρουράρχον». Ο
δε των Γιαξών επιτόπιος κυβερνήτης, καλούμενος κατεπάνος Παξών ,
διωρίζετο υπό του προβλεπτου καπετάνος Κερκύρας . Ούτος υπαγό
μενος εις την δικαιοδοσίαν αυτού, ενήργει αστυνομικά καθήκοντα
και δικαστικά ειρηνοδίκου: αι δε αποφάσεις αυτού εφεσιβάλλοντο τώ
ειρημένων προβλεπτή καπετάνω Κερκύρας . Ωσαύτως αστυνομικά κα
θήκοντα εξήσκει και ο εκλεγόμενος παρά του συμβουλίου Κεφαλλη
νίας ευγενής Κεφαλλήν ώς προβλεπτής Ιθακης. Αυτός δε επεκυρούτο
παρά του προβλεπτού Κεφαλληνίας , και δικάζων περιστοιχεί το υπό
των δύω συμβούλων συνδίκων της κοινότητος υπερασπιζομένων τα
δικαιώματα των διαδίκων συμπολιτών . Αι δε αποφάσεις αι δικα
στικαί εφεσιβάλλοντο τώ Βενετώ προβλεπτή Κεφαλληνίας . Ο προ
βλεπτης της Πάργας και Βουθρωτού ήτον ευγενής Κερκυραίος εκ των
μάλλον ευυπολήπτων , εκλεγόμενος παρά του Συμβουλίου Κερκύρας .
Τα φρούρια αυτών ώκοδομήθησαν υπό των Βενετών το μεν Πάρ
γας το 1371 , το δε Βουθρωτεύ τέσσαρας λεύγας απέχον πρός
βορράν της Κερκύρας τω 1536. Τούτο δε εσχημάτιζε τριγωνικών
πύργον έχοντα κανονοστοιχίαν 11 κανονίων, και εφ' εκάστης των
τριών γωνιών οικοδομήν, ής το κατακόρυφος έφερε κανόνιον, και
έχοησίμευεν εις καταλύματα του διοικητού και των στρατιωτών . Η
φρουρά δε εν αμφοτέροις τοις φρουρίοις συνέκειτο εκ Κερκυραίων και

( 1) Habi ducati cento d'oro al mese per opere suc et della sua famiglia
de li quali non sia tenuto render ne mostrar conto algun alla Signoria no
stra . Et azo che se babi persona degna e! conveniente a tal cossa, possi esa
ser electo cadaun debitor della siguoria nostra , nè li obsti alcuva contuma.
cia si de regimento et officio che avesse avuto, ne ogni altra contumacia
aver obstaculo che quolibet potesse contrariare a tal electione. Non possi re
fiudar sollo pena di ducati 1000 d'oro a lire 124 per ducato, oltre le altre
pene de la parte del Gron Consejo, et meni cum se a sue spese famegli sei
el uno nodaro della Cancellaria nostra cum el so fameglio et cum uno scrie
van
cum el so fameglio ; habbi innanzi al suo partir da qui ducati 600 et
non habi contumacia alguna, ymmo uel tempo de la sua provisoria poss
essere electo in procuratia come sel fosse qui presente. (Secrete Senato, 1500q
p. 6. 1orgo).
63
 498

τινών Δαλματών: Οι κυβερνήται Πάργας και Βουθρωτού είχον τα

αστυνομικά και δικαστικά ειρηνοδίκου καθήκοντα, κατά δκας αστυ.
κάς μη υπερεχούσας 18 δουκάτα και ποινικά , ελαφράς . Διετήρει
δε την εξουσίαν επί ένα έτος , και επανελάμβανει μετά απoχήν επί
10 έτη . ο δε φρούραρχος του εν Κερκύρα Αγίου Αγγέλου και εκλε
γόμενος παρά του Συμβουλίου Κερκύρας και επεκτείνων την αστυ
νομικής δικαιοδοσίαν εις όλα τα πτησ όχωρα χωρία , εδίκαζε μέχρι
της ποσότητος δύο φλωρίων, εφεσιβαλλομένων των αποφάσεων προς
τις ανωτέρας αρχάς της πόλεως Κορυφών ( 1).
Τών εγχωρίων αρχών προίσταντο οί σύνδικοι της κοινότητος. Εν
μεν Κερκύρα ήταν κατ' αρχάς τέσσαρες, δύο Γ.αικοί και δύο Λα
τίνοι 38 ετών ηλικίας , και απαρτίσαντες προλαβόντως μέρος του
βουλευτικού συνεδρίου (consulta di ( onclave) 2 ). Είτα του αρι
θμού των Λατίνων ευγενών έλαττουμένου, έμειώθη ο αριθμός εις
τρείς άνευ διακρίσεως θρησκεύματος (19 ) Αλλά κατά διάταγμα
του Γενικού Προβλεπτου Ανδρέου Δουνά ( 8 Μαΐου 1786 απεφα
σίσθη ότι και εί , ανεξαιρέτως έπρεπε να ήναι λατίνος , και άπαντες
εξ επισημοτέρων κατ' ευπορίαν, υπόληψιν και γράμματα ευγενών
( 3 ) . Εν δε Ζακύνθω και Κεφαλληνία ήσαν τρείς, εν δε ταις άλ.
λαις νήσοις δύο, και διατηρούν την εξουσίαν ενιαυσως. Οι σύν
δικοι αντιπροσώπευαν την κοινότητα σεμνύνομένης κατά τας νήσους
με τον τίτλον Μεγαλοπρεπής ( magnifica), και διαδηλουμένην εν
τοίς πρός ανωτέρας Βενετικές αρχάς εγγράφοις Πιστοτατη (fedc .
lissima). Συνεκάλουν αυτοί το συμβούλιον προεδρεύοντος , και συμ :
παρόντος του προβλεπτο και του διοικητηρίου Επρότεινον προ
τάσεις και κανονισμούς προσδεόμενοι την έγκρισιν του Συμβουλιου.
Ελάμβανον αναφοράς και καταμηνύσεις παρα πολίτου εκ πασης τα
ξεως, δι' ών εξεδηλούντο αι αδικοπραγίαι αρχών και υπαλλήλων Βε
νετικών και εγχωρίων, εφ' ών άπητείτο η θεραπεία. Συνεσκέπτοντο
μετά των Βενετικών αρχών επί πολέμου, λιμού και πανώλους και
άλλων αναγκών της νήσου . Διεχειρίζοντο τα οικονομικά του δή
μου, της δαπάνης έγκρινομένης παρά του Συμβουλίου των 15ο , διδοντες

(1) Saint Sauveur. ar . Τ. 2. σελ . 116-244.

( 1) Libro d' oro di Corfu τούτου καέντος επί δημοκρατίας των Γάλλων , σώζεται
απόσπασμα τυπωθέν εις βιβλιάριον με την επιγραφήν libro delle farniglie nobili
della magnifica città di Corfù tratto dal libro d'oro lenuto nell'arcbivio
della medesima,
(3) Ροjaco ie leggi mun, T. 1. p. 315.
 4 199

• τη λήξει της αρχής αυτών λόγον και ευθύνην επί πινάκων, εφ'
ών εξετίθεντο τα έσοδα και τα έξοδα της κοινότητος προς τους κήν
σωρας, οί τινες α έφερον αυτά εις την επίκρισιν και επιδοκιμασίαν
του Συμβουλίου . Διακωλυομένων των συνδίκων υπ’ ασθενείας και άλ
λης ευλογοφανούς αιτίας, τα χρέη αυτών ανεπλήρουν οι έκτακτοι
ίσαρίθμως εκείνοις εκλεγόμενοι. Οι τακτικοί προς τούτοις έδύναντο
να καταμηνύσωσι τον προβλεπτήν της νήσου πρός τάς ανωτέρας
αρχές του κράτους , επ' αδικοπραγία ή άλλη επεμβάσει εις δικαιο
δοσίας και προνομίας της κοινότητος. Ενήργουν τα αγορανομικά
καθήκοντα , ποιoύντες διατιμήσεις εφ' όλων των τροφίμων, αυξο.
μειoύντες την τιμήν του άρτου ( calumiere), και επιστατούντες
όπως διασώζητα: αδιαλείπτως εις τας σιτοθήκας σίτος , επί ανεπαρ
κούς σιτηδείας. Ο πρεσβύτερος των τριών εκρατει τας κλείς των τα
μείων σιτοθήκης , ενεχυριαστηρίου, λύτρων των σκλαβων , νοσοκομείου
και ορφανοτροφείου. Ο δεύτερος τας κλείς των αποθηκών των σί
των, και τινών μονών και ο νεώτερος επεστάτες των αγρονομιο
κών και παραλίων φυλάκων και των εκκλησιαστικών ψηφοφοριών.
Παρίσταντο δε μετά του διοικητηρίου επί δημοπρασιών, φορολογίας
και τελωνικών, έχοντες συμβουλευτικήν μόνον τότε ψήφον . Συνέ
πραττον εις κατάστρωσιν πάσης διατιμήσεως φορολογικής και δικα:
στικής, και ακριβώς ώφειλον να υπερασπίζονται όλα τα δικαιώ
ματα της εγχωρίου κοινότητος και νήσου ενώπιον πάσης Βενετικής
και αλλοτρίου αρχής ( Ο). Υποκόπτοντες δε εις δίκην διά παραβια
σιν δεν εδικάζοντο υπό του επιλαμβανομένου της ανακρίσεως προς
βλεπτού , αλλ' υπό του διαδόχου αυτού αεί υπερβαίνοντας του δια
στήματος έ ; μηνών . και εν απουσία αυτού υπό του καπετάνου προ
βλεπτού Κερκύρας (2). Οι τέσσαρες κήνσωρες, δύο μέν τακτικοί,
δε έτεροι δύο αναπληρωτικοί, εάν απεποιούντο την αρχήν εκλεχθέν
τες επληρωνον πρόστιμον 100 χρυσών δουκάτων. Αυτός τη διατα
γή των συνδίκων συνεκάλουν το συμβούλιον, και έπεστάτουν τη
ευταξίας κατά την συνεδρίασιν αυτού. Ελαμβανον την όρκοδοσίαν
των συνερχομένων εις την συνεδρίασιν, ανεθεώρουν και επεδοκίμαζον
προηγουμένως τας διαγινομένας εις το συμβούλιον προτάσεις των
συνδίκων, καταλογίζοντες αυτοί τάς ψήφους , και κατέγραφαν τους
ψηφοφορούντας. Οι δε έκτακτοι συνώδευον τους περιφέροντας τας

( 1 ) Libro eonsigli, primo, carta 28.

la) Ordine del general provveditore et inquisitore Antonio Zeno 17 Deccm .
1616, Leggi municipali lom, 1 .
 00

κάλπας (ballotini ) εις την συλλογήν των ψήφων, και ήρεύνων τα

προσόντα των υποβαλλομένων εις υποψηφιότητα ευγενείας .
Οι δύο αντιρρητικοί δικαιωμα είχον να λαμβάνωσι τας εισαχθη
σομένας προτάσεις εν τη συζητήσει του Συμβουλίου, να μελετώσιν
αυτά ; επισταμένως, και να εκφέρωσι παρατηρήσεις, εάν αντεβαινον
εις άλλα καθεστώτα θεσμα και διαταξεις και απεβλεπον προσκόμματα,
άτοπα και άλλα κακά εκ της παραδοχής αυτών , ώστε αυτοί εδυναντο
μόνον εν συζητήσει του συνεδρίου να αντιπολιτεύωνται δήθεν, αλλ'
αεί εν λόγω και τάξει, μη διαπίπτοντες εις δημοκόπους φωνασκίας
ή ολιγαρχικάς έξεις και περιφρονήσεις ( Ο ) .
Οι τρεις υγειονόμοι. Παμπάλαιος τούτων ήν ή εγκαθίδρυσις . Εξη .
ρούντο δε τοιαύτης αρχής άπαντες οι μετέχοντες εις ναυτιλίαν , Αυ
τοί καθήκον είχον να επισκέπτονται τα καταπλέοντα πλοία, να α
πομακρύνωσι και να καίωσιν τα λοιμοβοτα, να περιορίζωσιν εις κα
θαρσεις τας εκ λοιμοβότων προσελεύσεις πραγματειών. Διώριζον τους
υγειονομικούς φυλακας , τον προϊστάμενος του λοιμοκαθαρτηριου
(priore) , και τους υγειονομικούς τοποτηρητάς εις τους διαφόρους όρ .
μους των νήσων. Eίχον δε άγραφον χαρτιον, ώς ελέγετο, ήτοι από
λυτον εξουσίας καιαυτής της θανατικής ποινής επι των παραβαινόντων
πας υγειονομικές διατάξεις , και των λαθρα ως αποβαινόντων εις τας
νήσους , και έρχομένων εκ μερών λοιμοβότων.
Οι τρείς ενιαύσιοι δικασταί μετά του γραμματέως εδίκαζον δι
καστικές διαφοράς μέχρι 30 δουκάτων, μή υφισταμένας εις δικαιώ
ματα πιστωμάτων και έδαφονομίων Εφεσιβαλλοντο δε αι αποφά
σεις αυτών εις το δικαστήριον του διοικητηρίου της νήσου. Η ατλή
φυλάκισης του οφειλέτου, η μεσεγγύησις και η απογύμνωσις των υ.
παρχόντων επεβαλλετο προς καταναγκαστικήν εξόφλησιν του χρέους.
Εν Κερκύρα έπρεπεν και εις των τριών δικαστών να ήναι Λατίνος, και
οι δύο άλλοι Γραικοί ευπατρίδαι εντόπιοι.
Προβλεπται επί των πινάκων της δικαστικής διατιμήσεως (ro .
weditore delle tolette) ήσαν εν Κερκύρα δύο υπάλληλοι επιστατούν »
τες, όπως άπαντες οι δικαστικοί υπάλληλοι ήτοι γραμματεύς και υ.
πογραμματείς των δικαστηρίων μη προσλαμβάνωσιν υπέρ το διορι
ζόμενον εν τή δικαστική διατηρήσει Καταγγέλλοντες δε ούτοι ενώ
πιον των Βενετικών αρχών , και αποδεικνύοντες τους παραβάτας δι
καστικούς υπαλλήλους , απολαμβανον έν πέμπτον του επιβαλλομένου

( 1 ) Libro consigli IV . car. 71 .

 504

εις τοιούτους παρανομούντας προστίμου. Εκαλούντο δε προβλεπται

των σανίδων (1slette), ότι επί σανίδων εκολλάτο και εξετίθετο ή
διατιμησις
Οι δύο ζυγιασταί (giustizieri ) παρηκολούθουν τους επί της αγο
ρανομίας συνδίκους , καθήκον έχοντες να εξεταζωσι τον σταθμών,
τους στατήρας και να επιστατώσιν , όπως οι πωληται τροφίμων πω
λώσει κατά τας αγορανομικές διατιμήσεις. Αυτοι ετιμώρουν τους επ'
αυτοφ ρω παρανομούντας διμεύοντες και διανέμοντες τους πιωχούς
τα πωλουμενα . Εν Κερκύρα δε έπρεπεν και εις τούτων να ή | οι γα:
κός και ο έτερος Λατινος ηλικίας 30 ετών. Διετηρούντο εις την θέα
σιν επί τέσσαρας μήνας , και απελάμβανον κέρδη τινα επί της οφρα-
γίσεως και διορθώσεως παντός μέτρου και του πωλουμένου Ενίοτε
αι Βενετικαι άρχαι διά πλεονεξίαν ή έλησαν να αντιποιηθώοι τα
χρέη αυτών Αλλ' η κοινότης αναφερθείσα εις την Βενετίαν , διεκώ
λυσε τας αθεμ τους αξιώσεις εκείνων .
Οι τρεις ειρηνοποιοί καθήκον είχον να μεσολαβα σιν επί ειρηνεύσει
αντιφερομένων αρχόντων ευγενών, και εδύναντο να περιοριζωσιν αυ
τους εις τας οικιας, διδοντες λόγον πρός τόν Βενετον προβλεπτην
περί παντός μέτρου ληφθέντος επί διακωλύσει της διενέξεως (0 )
Ο τριηράρχης ή κατεργοκύρης , δι' ιδων εξόδων ώφειλε να περι
κοσμήση το πεμπόμενον κάτεργον παρα της Βενετίας , και έμελλε να
οπλίση ή κοινότης δι ' όπλων και ανδρών εκ των στρατοσυλλέκτων
της νήσου εν περιπτώσει πολέμου, και να κυβερνηση και εκλεχθεις ευ
γενής . Οι Κερκυραίοι δε παρέλαβον το προνόμιον της εκλογής εκ
των 1470, και ακολούθως μετεδόθη και εις τας λοιπές διο με ζο
νας νήσους . Εδαπάνα δια τα χρειωδη ακροστολίου , φανών και προ
ζωαρκίων και τριηράρχης.. Οι δε φανο . έτιθεντο μετά την λήξιν της
αρχής του τριηραρχου εις την θυραν της οικίας του, ως συνήθουν
να θέτωσιν οι έν Βενετία τριήραρχοι εις τας εισοδους των παλατίων
τους φανούς των κατέργων Την μεν σημαίαν επoίει η κοινότης το
πλήρωμα δε ήν εκ χωρικών διακρινομένων είς κωπηλάτας και στρα
τιώτας Ετρέφοντο δε και εμεισθούντο παρά του ηγεμόνος. Οσοι των
τριηραιχών κατά την πενταετίαν υπηρέτουν εις δυο εκστρατείας , ως
ο κόμης Δημήτριος Μοκενίγος επί του Πελοποννησιακού πολέμου των
Βενετών, προεβιβαζοντο και εις βαθμον πλοιαρχου μεγαλου πολεμι
κού πλοίου, δόντες αξιας αποδειξεις πολεμικής ανδρίας και διευ
€ ύνσεως .

(1 ) Libro consigli cart. 61.

 302

οι πρέσβεις της κοινότητος οι αποστελλόμενοι εις Βενετίαν , και

ερός άλλην τινά αρχών του κράτους περιπλέουσαν κατά την Ανατο
λήν, εκλέγοντο πα ρα της κοινότητος εκ των επιφανεστέρων και δο.
κιμωτέρων κατά μάθησιν και ηθικήν διαγωγήν . ούτοι ώφειλον διά
στόματος και εγγράφων να παραστήσωσιν αυτοπροσωπως και μετά
θα βρους προς τον γαληνότατον Δόγην απαιτήσεις και δικαιωματα
της κοινότητος . Τα έξοδα της αποστολής εποιούντο δημοσια δαπά .
νη. Είς πρόστιμον 200 δουκά των υποβάλλοντο οι Βενετοί πρ βλε
πται , όσοι ήναντιούντο και ανέβαλλον την αποστολής των πρέσβεων "
ώφειλον δε ανυπερθέτως να δίδωσιν και τα χρειώδη συστατικά ( 1 )
οι αυτοί.
Ο γραμματεύς της πόλεως κατείχε τα του συμβουλίου βιβλία:
έγραφε τα πρακτικά των συνεδριάσεων" κατέστρωνε τους νόμους , τα
διατάγματα και τους κανονισμούς τους εκδιδομένους υπο του Συμ:
βουλίου. Ελαμβάνετο δε εκ της ταξεως των ευγενών Συμβολαιογρά
φων, και διετήρει την εξουσίαν επί τρία έτη.
Οι δύο σιτοφύλακες του σιτοβολώνος (fontecarii ) διετηρουν το ε
πάγγελμα επί δύο έτη. Επρόσφερον εγγύησιν, ως και ο δημόσιος
ταμιας και εναποταμιεύων όλας τας είσπραξεις και τους φόρους εις το
διμόσιον ταμείον, ου την μίαν κλείδα κατείχεν αυτός , την δε αλ
λην ο Βενετος προβλεπτής, και την τρίτης και πάρεδρος ταμας. Και
τούτο μόνον ηνοίγετο, ότε έπρεπε να δοθώσιν οι μισθοί προς τους
δημοσίους διοικητικούς και στρατιωτικούς υπαλλήλους οι σιτοφυλα
χες διετήρουν τον σίτον, και έδ.δον εν μέν σιτοδεία προς τους αρ .
τοποιούς, ίνα θεραπευθη ή έλλειψις , εν δε αφθονία διένεμον πρός
τας οικίας των πολιτών αναλόγως των οικούντων εν έκαστη οικία
στομάτων (lansa ), υποχρεούντες τους οικογενειάρχας εις πληρωμής

(1) τών συστατικών τούτων δίδομεν το εξής υπόδειγμα.

Serenissimo Principe.
F.ssendo stato preso da questa magnifica sua città di mandare ai piedi della
Serenità Vostra Åmbasciatori Signori li magnifici (nomi degli Ambasciatori)
esibiitori delle presenti, Cittadini di questo lungo per river cntemente suppli
carla (oggetto dell'Ambasciata ) abbiamo voluto in frde di ciò accompagnarli
con le presenti nostre. Ei per l'islauia fattaci da questi magnifici sindaci con
la solita revereulia nostra raccomandarli alla Sublimla vostra della sua or
dinaria grata audientia . Et perche degni ordinare la loro presta espedizione ,
conforme al solito della molta umanila et clemenza sua. Gratie .
(luogo e data)
Il Reggimento
 303

της πωλήσεως εκάστου κοιλού ίσην της αγοράς, επιπροστεθειμένων

μόνον των εξόδων της μετακομίσεως και εναποθηκεύσεως,
Απασαι αι εγχώριαι αύται αρχαι , ως και οι επαγγελματικοί εξε
λέγοντο παρά του μικροτέρου συμβουλίου των 150 λεγόμενον.
Τούτο δε συνίστατο εξ 150 ευπατριδών δοκίμων μελών , & ενιαυ
σίως εξελέγoντo παρά του γενικού Συμβουλίου όλων των ευπατρι
δών εκάστης νήσου, άπαξ του έτους εις γενικής συνέλευσιν εοχο
μένων Συνεκροτείτο περί την πρώτην εβδομάδα μετά το πασχα
έν Ζακύνθω , και μεταξύ Οκτωβρίου και Νοεμβρίου εν Κερκυρα .
Και κατ' αρχάς μεν εν Κερκύρα συνέκειτο εξ εβδομήκοντα με
λών (1440) διαχειριζομένων τας δημοσίας υποθέσεις. Αλλά τώ
1489 διά δουκικού ψηφίσματος των 11 Μαΐου ηυξήθη ο αριθμός
εις Α 5ο κατ’ ένστασιν των Κερκυραίων δι’ αύξησιν ευπορίας και
πληθύος των αυτοχθόνων. Ομοιόμορφος ήν η τάξις του Συμβουλίου
Ζακύνθου. Αλλ' εν Κεφαλληνία εποιούντο κατ' αρχάς τα αρχαιρέ
σια εν γενική Συμβουλίω , των πατρικίων ενίοτε αριθμουμένων εις
6,oco εν συνελεύσει Αλλ, είτα ο μέγας ούτος αριθμός κατα τον
17'. α'ώα περιωρίσθη εις μικρών Συμβούλιον 15ο μελών. Κατά
δε τάς άλλας μικράς νήσους και τας εν στερεά πόλεις αι άρ
χαιρεσαι εγίνοντο εν κοινή συνελεύσει των ευγενών. Το μικρότε
φον Συμβούλιον ήτοι των 15ο συνεκαλείτο παρά των συνδίκων
οριζόντων την ημέραν, τών δε Κωνσώρων επιτασσόντων τους κή
ρυκας διά την συγκάλεσιν. Εν αυτώ ενώπιον του παρισταμένου
Βενετικού διοικητηρίου και προεδρευομένου υπό των συνδκων της
πόλεως, οι συνερχόμενοι ευγενείς ώφειλον διά κρυπτης ψηφοφορίας
σφαιριδίων εν κάλπη να αναδείξωσιν όλους τους εκλεγομένους εις
νέαν άρχήν. Εκαστος δε εκ των μελών εδύνατο να προτείνη υπο
ψήφιον εις μετιούσαν αρχήν . Ο υποψήφιος δε και συναινών εις πρό .
τασιν υποψηφιότητος, ώρκίζετο επί της εικόνος της Θεομήτορος
έν Κερκυρα, και επί του Ευαγγελίου εν άλλαις νήσοις, ότι δεν
προσέδραμεν εις αθέμιτα μέσα υποσχέσεως και δωροδοκίας και
απειλής, όπως τύχη την μετιούσαν αρχήν, αλλ' ότι θέλει μόνον
να απολαύση της χάριτος του Συμβουλίου . Οι απόντες εκ της
συνεδριασεως ένεκα κωλύματος έδιδον τον όρκον απέναντι του
Bitλου, και εις των συνδίκων επoίει τον όρκον αντ' αυτών. Οι προ
τεινόμενοι έπρεπε να ήναι διπλάσιοι του απαιτουμένου αριθμού των
μελών επί συστάσει αρχής , εάν δε πλείονες επροτείνοντο, διεκα .
θα ζετο ο αριθμός διά ψηφοφορίας προηγηθείσης επί καθυποβολή
εκλογής. Ινα δε αναδειχθή εκλόγιμος έπρεπεν ο υποψήφιος να λάβη
 504

επέκεινα του ημίσεος των ψήφων μειοψηφών δε κατ' αυτήν, α .

πεβάλλετο της υποψηφιότητος και επροτείνετο άλλος . Εάν όμως
απελάγγανον άπαντες , τότε επροτείνοντο νέα ονόματα υποψηφίων.
ο εκλεχθείς εν τιμητική αρχή δεν ηδύνατο να αποποιηθή αυ
την, εκτός εάν εξηγείτο διά τινάς περιστάσεις , εφ' ών έπρεπε να
αποφανθή 1ο Συμβούλιον δι' επισήμου πραξεως κυρουμένης δια των
δύο τρίτων των συνεδριαζόντων ψηφοφόρων. Εν εκλογή επαγγελ.
. ι: ών υπαλλήλων , οι απολαχόντες ανεψηφίζοντο, όπως συμπλο
ρωθή και απαιτούμενος αριθμός της υπαλληλιας. Η συνεδρίασις δε
του σώματος του Συμβουλιου εκηρύσσετο νόμιμος, παρευρισκομέ
νων 76 τουλάχιστον μελών Εν δε Ζακύνθω 10 ) μόνον . Πάσα
δε πρότασις και απόφασις εκυρούτα , λαχούσα τα δύο τρίτα των
ψήφων ο Κήνσωο δε διένειμε τάς ψήφους τους ψηφοφόρους οι
καλποφέροντες περιεφερον τάς κάλπας περιεχούσας δύο ώτας , εφ
ών επεγέγραπτο επί της μέν τό Ναι επί της δε το Οχι, και
παρά τη τρίτη το μη ειλικρινώς (non sincera), και κατά την
θέλησιν έκαστος λάθρα έβαλλε την ψήφον. Τροπολογίας δε τοι ·
ούτου συστήματος αρχαιρεσίας εποίησεν καθ' όλα τα Συμβούλια
των νήσων ο Νικόλαος Εριτσος τώ 1730 , ω; εν τω προλαβόντι
Κεφαλαίω είπομεν ,
Τα γενικών Συμβούλιον του αρχοντολογίου , το αναδεικνύον τα
μέλη του Συμβουλίου των 15ο , συνέκειτο εξ όλων των πατρικίων
των απαρτιζόντων τάς 93 αρχοντικάς οικογενε ας έν τε Κερκύρα
και Ζακύνθω διακρινομένας των συγκλητικών, οί τινες εκ της επο
χής των Αγγιόνων διηρούντο εις Γραικούς και Λατίνους . Εν αυτώ
είχον δικαίωμα να συνέρχωνται γονείς και υιοί εικοσαετείς την
ηλικίαν οι απαρτιζοντες έκαστην οικογένειαν εγγεγραμμένην εν τη
χρυσή βίβλω της αρχοντίας. Ανείχοντο δε και νεώτεροι της α.
παιτουμένης ηλικίας , έχοντες πτυχιον πανεπιστημιακού διδακτορος .
Ωρκ ζετο δε κατά την έναρξιν της συνελεύσεως πά ; γονείς δια
νεοεισαγόμενον υιόν φέροντα νόμιμον ηλικιαν. ο δε ελεγχθείς επί .
ορκος επλήρωνε πρόστιμον 20 δουκάτων, και έστειείτο του δι.
καιώματος της εισελεύσεως επί δέκα έτη μετά του υιού. Ο κώ
δων της εκκλησίας έφ' εσπέρας της παραμονής εσήμαινε την συγ
κάλεσιν του μεγάλου Συμβουλίου . Εν μέν Κερκύμα δε συνήρχετο
εις αρχαίαν τινα οικοδομής μεταξύ του φρουρίου και της πόλεως .
Εν δε Ζακύνθω εν τω οικοδομήματα του ενεχυριαστηρίου, και εν
Κεφαλληνία δια την πλυθυν έν πλατεία τινί. Επι των τελευταίων
δε χρόνων της Βενετοκρατίας κατασκευάσθησαν οικοδομήματα επί
 505

τούτω εν Αργοστολία και τας λοιπές νήσους. Το βουλευτήριον

Κερκύρας είχεν ευρύχωρον περιστήλιον στοάν, ένθα στρατιωτική
φρουρά επρόσφερε τάς τιμάς, και ήσφάλιζε την σύνοδον. Εσωθεν
δε διεκοσμοίτο με εικόνας εξιστορούσας αρχαίας Κερκυραϊκάς σκη
νάς, οίον την άφιξιν του Κορινθίου Θερσικράτους μετά των αποί
κων εις Κέρκυρας, την Ναυσικάς υποδεχομένην τον Οδυσσέα και
τα τοιαύτα . Παρ' ώρισμέναις δε τραπέζαις θεμέναις κατά διάφορα
μέρη της αιθούσης του βουλευτηρίου, συνέδρευε το Bενετικών διοι
κητήριον, έχοντας την προεδρίας του προβλεπτου της νήσου, οι
σύνδικοι μετά του γραμματέως της πόλεως, και οι Κήνσωρες.
Απέναντι δε αυτών επί κυκλικών θρανίων διά δρυφάκτων χωρι
ζομένων εκ των τραπεζίων εκάθηντο οι ψηφοφόροι ευγενείς. Ο
Πρωτοπαπάς εν εκάστη νήσο κατά την έναρξιν των συνεδριάσεων
του γενικού Συμβουλίου, εισελθών εις το βουλευτήριον, επέβαλλεν
αφορισμός κατά των ασυνειδότως μελλόντων να ποιήσωσι τα χρέη
των, παρασυρόμενοι εις δωροδοκίας και διαφθοράς των παρανο
μούντων. Είτα προσκλήσεως γενομένης παρά του γραμματέως ωρ
κίζετο και παρευρισκόμενος και ελάμβανε θέσιν. Ακολούθως απεκη
ρύττοντο τα ονόματα των χρεωστών του δημοσίου, των εξωσμέ
νων εκ του Συμβουλίου και των φυγοδίκων. Ο συγχωρήσας αρ
χηγός είσοδον αποκηρυσσομένω τινί και φωραθείς , ετιμωρείτο με
πρόστιμον 100ο δουκάτων πληρονόμενον προς το ταμείον του εν
Βενετία ναυστάθμου. Οι δε χρεώσται προς την σιτοθήκην, εάν έ.
ψήφιζον, κατεδικάζοντα περιπλέον με πρόστιμον 25 ρεαλίων εις
το ταμείον της σιτοθήκης. Ερχόμενα δε εις αρχαιρεσίαν των 15ο,
και εις ψηφοφορίαν άλλων προσώπων, τα απαρτιζοντα την νόμιμον
συνεδρίασιν μέλη , κατά πρώτον εποιούντο την εγκαλποθεσίαν (im .
bossolazione) ήτοι την κατάταξιν της υποψηφιότητος. Επί τούτω
έκαστος κατέγραψεν εις δέλτιον το όνομα του προτεινομένου υπο
ψηφίου, οίον εβούλετο, έχοντος αεί και προηγηθείσαν τινά υπη
ρεσίαν Τα δέλτια ετίθεντο εν κιβωτίω , ου την μίαν κλείδα εκρά
τει ο Βάϊλος και ο προβλεπτής της νήσου, την δε άλλην και προβλε
πτής καπετάνος και βουλευτικός πάρεδρος , και την τρίτης και πρεσβύ
τερος των συνδικων. Εκ του κιβωτίου κατά την εκπεραίωσιν της
εκλογής εξήγετο το δελτίον, και αυτό ετίθετο αμέσως εις ψηφο
φορίαν. Ο λαχών πλειοψηφίας των δύο τρίτων των συνεδριαζόντων
έχυρούτο εις την αρχαιρεσίαν. Επειδή δε ελυπούντο εάν μή ετίθεντο
υποψήφιοι του μικροτέρου Συμβουλίου οι νεώτεροι 24 ετών, εν
Κερκύρα απεφασίσθη το να συνεκλέγωνται και δέκα νέοι, μη έχοντες
64
 - 506 -

τοιαύτην ηλικίαν, και να απαρτίζωσε μέρος του Συμβουλίου αυτού.

Τροπολογίαι δε πολλαι εισήχθησαν κατά το ψηφοφορείν, και εξαι
μέτως οι διά πράξεως του Κερκυραϊκού Συμβουλίου των 25 Νοεμ.
βρίου 1681 , δι' ής ωρίσθη, ότι εν κάλπη να τίθενται ισάριθμα
των συνεδριαζόντων ψηφίδια αναμίξ χρυσά και αργυρά είτα δε
προσκαλούμενος έκαστος εξηγε λάθρα εν σφαιρίδιον και ει μεν εξ.
ήγετο λευκόν απήρχετο του Συμβουλίου, ει δε χρυσούν διέμενεν ως
εκλογεύς των μελών του μικροτέρου Συμβουλίου . Συνεψηφοφόρους
δε και τα μέλη του Βενετικού διοικητηρίου . Εν Ζακύνθω δε
άλλως προέβαινεν η τάξις της συνελεύσεως. Και της μεν καταρ
ρυθμίσεως των συνελθόντων την εξακρίβωσιν έποιούντο οι Κήνσω
ρες. Ούτοι περιεφέροντο εις όλους τους συνεδρεύοντας. Και ο μεν
αυτών κρατών την εικόνα της Θεοτόκου ώρκιζε τον ψηφοφόρον,
ο δε ενεχείριζεν αυτώ ψήφον, ήν έρριπτεν εις κάλπην μονόδοχος
και ψηφοφόρος φερομένην υπό του καλποφόρου (ballotino). Των σφαι
ριδίων δε τούτων μετρηθέντων επί της τραπέζης, εκηρύττετο νό.
μιμος ή συνεδρίασις , εάν υπερέβαινον τον αριθμόν του ημίσεο;
της ολομελείας των εγκαταγραμμένων ευγενών μελών . Ανά πάσαν
ψηφοφορίαν εξήρχοντο του βουλευτηρίου οι εξ αίματος συγγενείς
του υποψηφίου. Ο ψηφίσας φανερώς, και μη εισχωρήσας εις την
κάλπην την χείρα , ψήφον φέρων , ετιμωρείτο διά δεκαετούς εξώ
σεως. Η υποψηφιότης εγίνετο διά δελτίων εν κληρωτίδι» οι δε
λαχόντες ισοψηφίας εψηφίζοντο εκ νέου εν τη αυτή συνεδριάσει
Εν Κερκύρα όπως προλαμβάνωνται αλλόκοται προτάσεις, συνευ
δοκιμώσιν αεί πραγματικά συμφέροντα της κοινότητος , και απο
μακρύνονται οι επακολουθούντες θόρυβοι και οι διενέξεις επί απο
τυχίας γνωματεύσεων και προτάσεων, διά δουκικής διαταγής των
1627 10 Δεκεμβρίου, κατά πρεσβείας της Κερκυραϊκής κοινότη
τος , συνέστη το συμβουλευτικών συνέδριον (Consulla di Couclave).
Τούτο απαρτίζετο εκ των τριών ενιαυσίων δικαστών, των τεσσά .
ρων συνδίκων, των δύο κινσώρων και τριών απλών συνέδρων εκ
λεγομένων παρά του μικρού βουλευτηρίου των 15ο. Η συνεδρίασης
αυτού ελογίζετο νόμιμος, παρόντων και μελών. Τα μέλη αυτών συ
νεσκέπτοντο και έγνωμοδότουν περί πάσης προτάσεως και ανα
φοράς το δημόσιου και ιδιωτικών συμφέρον αφορώσης , και ήτες
έμελλε να εισαχθή εις επιψήφισιν του μικροτέρου συμβουλίου των
15ο . Ουδεμία δε πρότασις και αναφορά εισήγετο εις το μικρότερον
Συμβούλιον άνευ της γνωμοδοτήσεως του Συμβουλευτικού συνεδρίου ,
και ώφειλε να προειδοποι της Βενετικές αρχές, όπως λάβωσε γνώσιν
 507

των προτεινομένων. Η πρότασις δε παρ' εκάστου των μελών ιδί

δετο εγγράφως , και έπεφέρετο αυτή δικαιολογημένη παρατήρησις.
Τα πρακτικά των συνεδριάσεων κατείχοντο υπό του πρεσβυτέρου
του συνεδρίου , και αυται συνεκροτούντο έν τινι μέρει του Βαΐ
λαρχείου Κερκύρας· διό εψηφίσθη επισκευή αυτού δαπάνη 5οο
δουκάτων εκ του Βενετικού ταμείου ( 1 ).
Εις όλα δε ταύτα τα βουλευτικά σώματα των νήσων δικαίωμα
αποκλειστικών είχε το αρχοντολόγιον μόνον. Οπως δε αναδειχθη
τις ευγενής ώφειλε να έχη τα εξής προσόντα, αποδεικνυόμενα διά
μαρτυριών και εγγράφων προσαγομένων εις επιτροπήν συγκειμένην
εκ των συνδίκων και των ενιαυσίων δικαστών: 1.ον ενδεικτικόν
νομίμου συζεύξεως πατρός και πάππου αυτού μετά μητρός εκ της
τάξεως των ευγενών 9 ον ενδεικτικόν ότι γονείς και πάπποι αι
του δεν μετήλθον ποτέ βάναυσον τέχνης , αλλά επροσπορίζοντο εκ
των εισοδημάτων μονίμου ιδιοκτησίας, και τουλάχιστον μετήλθον
το επάγγελμα φαρμακοποιού , συμβολαιογράφου , δικηγόρου και
χρυσοχόου 3.ον ενδεικτικόν ότι αυτός και ο πατήρ, ώκουν αεί
εν τη πόλει, έχοντες ιδιόκτητον οίκον εν αυτή, και έχρησίμευ
σαν εν πολέμω, και εβοήθησαν διά χρημάτων την πολιτείαν.
Τα τρία ταύτα προσόντα της ευγενείας (i tre gradi di ci
villa) αποδειχθέντα παραπέμποντο εν μέν Κερκύρα εις σύσκεψιν
δεκαμελούς επιτροπής (εκλεγομένης υπό του μικροτέρου Συμβου
λίου ). Εν δε Ζακύνθω τριμελούς, και απητείτο το κύρος του
διοικητηρίου. Το εκδιδόμενον επί τούτω έγγραφον της έγκρίσεως
( bene probatum) καθίστανε τον δοκιμαζόμενον εις την ταξιν των
αστών (civili). Η δευτέρα αυτη τάξις πολιτών (secondo ordine
dei cittadini) κατεγράφετο εις επί τούτω βιβλίον επιγραφόμενον
βιβλίον των αστών. Αύτη δε παρίστατο υπό τεσσάρων αντιπρο
σώπων και κυβερνητών καλουμένων αρχηγών , οι τινες εκλέγοντο κατά
μεγάλης συνέλευσιν της ολομελείας των αστών. Διεκρίνετο και δευ
τέρα τάξις και περιλαμβάνουσα τους αστούς και της πρώτης του
αρχοντολογίου περιεχούσης τους άρχοντας , και εκ της τρίτης των
δημοτών , περιλαμβανούσης τους βαναυσους τεχνίτας και ημερο
μισθίους. Εν περιπτώσει δέ εξαλείψεως αρχοντικής οικογενείας, προ
ενός μηνός της συγκαλέσεως του μεγάλου συμβουλίου των αρχών

( 1) Libro consigli della magnifica comunità di Corfù - Stampa dei cita

tadini di Corfù - Poiago dyw . Tom, ļ, she 3.750
 508 -

των, προσεκαλούντο διά προκηρύξεως οι βουλόμενοι των αστών να

συνδράμωσιν εις αρχοντικήν συγκατάλεξιν. Της συνελεύσεως εγκα
τασταθείσης , απεβάλλοντο οι φυγάδες και χρεώσται, ώρκιζοντο οι
υποψήφιοι ότι δεν διέφθειραν ουδένα των ψηφοφόρων διά αθεμι
τουργιών,, απεσύροντο όλοι οι συγγενείς εξ αίματος των οπο€ αλ .
λομένων εις ψηφοφορίαν εκ της αίθούσης , και είτα και λαχών πλειο
ψηφίας, ως είθιστο έν αρχαιρεσίαις, ανεκηρύττετο ως άρχων ει
γενής της κοινότητος , και κατεγράφετο εις την χρυσήν βίβλον αυ
τος και υιοί, μεταβαινόντειν των αρχοντικών δικαιωμάτων και
προνομίων της ευγενείας προς άπαντας τους απογόνους αυτού, ών
το όνομα και την γνησιότητα ώφειλε να εκδηλώση επί εγγραφή
προς τους Κήνσορας ( Ο ). ο ψηφισθείς νέος ευγενής ευθύς, διαρ
κούσης της συνεδριάσεως, εισήγετο εις το συμβούλιον , και έδιδε
τον όρκον της υποταγής. Ο κήρυξ δι' επανειλημμένων σαλπισμάτων
εκ του παραθύρου ανήγγειλε προς τον περιεστώτα έξωθεν λαόν τον
γεωστί προσαγορευθέντα ευγενή. Είτα αυτός δεχθείς τα φιλήματα
και τους ασπασμούς όλων των ομοβαθμίων εν τη αιθούση , ενε:
δύετο το αρχοντικόν μακρουραίον ιμάτιον, εζώνετο σπάθην, και
Εφόρει πτερωτόν κυρτοειδή πίλον . Εχάθητο είτα επί καθέδρας χου
σής , και επ' ώμων βασταζόμενος υπό τεσσάρων καλποφόρων (bal
lottini), εφέρετο εις τον οίκον αυτού, επευφημούντος και χειρο
κροτούντος του πλήθους. Προηγείτο δε της παρατάξεως ο κήρυξ
σαλπίζων και οι λοιποί σαλπιγκται . Κατόπιν ήρχοντο ερυθραι
σημαίαι των συντεχνών. Ταύτας παρηκολούθει απόσπασμα στρα
τιωτών αλαβαρδιέρων μετά της στρατιωτικής μουσικής . Ακολού
θως παρείποντο του φερομένου οι συγγενείς και φίλοι , συνωθου :
μένου του πλήθους. Ο δε νεογειροτόνητος άρχων με νεύματα κε
φαλής και χειρών απέδιδε τα ευχαριστήρια προς τους ευφημούντας
και συγχαιρομένους αυτόν. Εκ των παραθύρων των συγγενικών και
φιλικιών οικιών, όθεν διήρχετο και συνοδία έρριπτον ψωμία , ζαχα
ρωτά, άνθη και νομίσματα. Εισελθόντος δε εις την οικίαν εγί
νοντο φιλοφρονήσεις, και διανέμοντο γλυκίσματα και ποτά προς
τους εισερχομένους να συγχαρώσιν. Η ευγενισθείσα δε οικογένεια,
άμα ενεγράφετο εις την χρυσήν βιβλον, έπρεπε να συνεισφέρη
πεντακόσια δουκάτα εις το ταμείον του συμβουλίου , η ελάττονα

(1 ) Relazione esatta dello regole con le quali governato viene il consiglio

della citta et isola di Zante παρά το αρχειοφυλακείο Ζακύνθου.
 509

της ποσότητος ταύτης κατά την κατάλληλον κατάστασιν τής οί

χίας. Ο νέος ευγενής είχε το δικαίωμα του ψηφίζειν μεν αμέσως,
αλλά του να καθυποβάλλεται εις υποψηφιότητα αρχής μετά πεν
ταετή παρέλευσιν από της εκλογής. Ο Ηγεμών ηθέλησε έκτοτε να
μεταδίδη τα δικαιώματα αρχοντίας και πρόςτινα άλλον μή καθυ
ποβληθέντα εις την δοκιμασίας του σώματος των ευγενών. Αλλ'ή
κοινότης δι' ικεσιών και πρεσβειών, παραστήσασα το άθεκτος των
οικείων δικαιωμάτων , απέφυγε τοιαύτην παραδοχήν , και επέτυχεν
ώστε και ούτω μετιών την ευγένειαν, να καθυποβληθή εις την οι
κείαν υποψηφιότητα πρότερον, και είπα να αναδειχθή ευγενής λα
χών της πλειοψηφίας . ( Ο) Το φύλλον της χρυσής βιβλου, ενώ
κατεγράφετο και νεοπροσαγορευθείς ευγενής, υπεγράφετο υπό του
Προβλεπτου και των συνδίκων , και ετίθετο εις φύλαξιν εν τοίς
αρχείοις. Εν δε τη Πάργα αι καταρτίζουσαι την αρχαίαν ευγέ
νειαν οικογένειαι ελέγοντο φάραι.
Η δικαστική εξουσία κυρίως διαχειρίζετο υπό των Βενετικών κυ
βερνητών. Εν Κερκύρα δε ως έδρα της κυβερνήσεως και εν ταίς
άλλαις μείζοσι νήσοις ήσαν συστημένα τα εξής δικαστήρια .
1.ον Το Πραιτωριανών ( Foro pretorio ) και το του διοικητηρίου
(reggimento) συγκείμενον εν μέν Κερκύρα υπό του Βαύλου και
των παρέδρων αυτού, παρεμβαινόντων και των ενιαυσίων δικαστών,
>
οίτινες είχον συμβουλευτικών ψήφον κατ'εξαίρεσιν μόνον πάσης -
ποθέσεως την κοινότητα ενδιαφερούσης, και άλλη εν τώ Συμβου
λευτική Συνεδριω γνωμοδοτηθείσης. Εν Κεφαλληνία και Ζακύνθω
συνίστατο υπό του προβλεπτου και των παρέδρων συμβούλων και
έν Λευκάδι υπό μόνος του τακτικού προβλεπτου . Το πραιτωρια
νον δικαστήριον έκρινεν όλας τας εγκληματικές και αστυκάς οπο :
θέσεις. Προηγουμένως της ενάρξεως της δίκης, ώφειλεν ο ενάγων
να παρακαταθέση τα δικαστικά έξοδα, άτινα ήσαν προσδιωρισμένα
διά μεν τας αστυκάς δίκας τας από 100 μέχρι 1 ,οοο δουκάτων
ανά 2 τοίς 100, διά δε τας από 1 , ooo μέχρι 2,000 έως 3
τοίς 100, και διά τάς ανωτέρας τοιαύτης ποσότητος 60 μόνον
δουκάτα. (2) Εξεταζοντο οι μάρτυρες ακολούθως κεφαλαιωδώς ,
είτα συνεζήτουν οι δικηγόροι των διαδίκων, και είτα εξεδίδετο

(1 ) Libro d'oro che contiene i nomi e l'elà dei nobili della città et isola
del Zante disposti per ordine de' casato . Libro delle famiglie nobili della
magnifica città di Corfù .
( 3), Marietti pratica civile dei fori di Gorfù åvéxdoton,
 810 C

και απόφασις, ήτις εφεσιβάλλετο εις τον γενικών προβλεπτών των

νήσων εν Κερκύρα. Το εφετείον αυτό εκαλείτο πρώτιστον δικα
στήριον (foro primario), ως ανωτάτη αρχή απασών των υπερθα
λασσίων Βενετικών χωρών. Τούτου δε αι αποφάσεις πάλιν εδύναντο
να εφεσιβάλλονται ενώπιον των δικαστηρίων της Βενετίας της εγ
κληματικής τεσσαρακοστύος (guarantia Criminale ) διά τα εγκλη
ματικά και αι αστυκαι εις το άστοδίκειον ( Civile).
2 ον Το επαρχιακών δικαστήριον (foro prefetizio ) εν Κερκύρα
συγκείμενον εκ του βαθλου και των παρέδρων αυτού και του προ
βλεπτου καπετάνου εν Κερκύρα" εν δε Λευκάδι υπό του εκτάκτου,
εις και αναφέροντο όλαι αι δίκαι των μισθουμένων υπαλλήλων στρα
τιωτικών και δημοτικών και εφεσιβάλλοντο αυτου αι αποφάσεις
εις το πραιτωριανόν ,
3.ον Τών ενιαυσίων δικαστών εν Κερκύρα και των ειρηνοδικών
εν ταίς άλλαις νήσοις .
Διά των δικαστηρίων τούτων, και των εν το καταστατικό των
νόμων (statuta Veneta ) εντελλομένων , εσπούδαζαν οι Βενετοί , όπως
και εις τας νήσους διανέμηται δικαιοσύνη αμερολήπτως και ευ
συνειδότως, λόγον διδόντων των δικαστών προς ανωτέρας δικαστι
κάς αρχάς, και αεί περιβαλλομένων με τον φόβον του άδεκάστου
κριτου. ( 1) Οθεν έχοντες αεί ως απόφθεγμα πάσης πρακτικής
θεσμοθεσίας, το δικαιοσύνη εν Παλατίω, και άρτος εν αγορά (9)
ουδένα αναπολογήτως έβούλοντο να καταδικάζεται, έστω και επ'
αυτοφώρω εγκλήματα, και αδικαιολογήτως και άνευ των οφειλομένων
δικαστικών ενδείξεων να στερήται τις το οικείον , και να προσκτάται
τα αλλότρια . Επί τούτω παρεχωρείτο άδεια και ακωλύτως εδώ .
νατο της να φέρη δίκην ενώπιον των ανεξαρτήτων εν τη μητρο.
πόλει του κράτους δικαστηρίων περί αστυκιών διαφορών προς την
κυβέρνησιν. Οι δε δικασταί άπαντες ώφειλον, τόσον επί των εγ :
κληματικών, όσον και επί των αστυχών διαφορών, να δικάζωσι και
αποφασίζωσιν, ουχί δι'ιδεογνωμίαν και αυθαιρεσίαν, άλλ' έχοντες πρό
οφθαλμών το καταστατικών των Βενετικών νόμων, και τα νομο

(1) Διό και εν τωπρολόγω του καταστατικού των νόμων, και εστί συλλογή νόμων
και εξηγήσεως νομικών εκδοθέντων παρά των διαφόρων αρχών της Βενετίας επί δικα
στικών υποθέσεων εύρηται fara i nostri Zadesi είccome justo et equo alla sua
providentia parerà , habbiendo.Dio avanti gli occhi della sua mente, sichè pel
giorno del distretto examinar possan davanti il tremendo Zudese rendere de :
gna rason. (Statuta Veneta prol. primo p. a Venet, index, V.
AL ) Giustizia in palazzo e papein piazza,
θετούμενα εν τοίς Ρωμαϊκούς κώδηξιν, εξετείνοντο δε εις τάς σο
φάς παρατηρήσεις και υπομνήματα των μεγάλων νομομαθών και
εξηγητών του δικαίου, άτινα καθυπεβάλλoντo αυτοίς υπό των δι
κηγόρων των συζητούντων τα δικαιώματα των διαδίκων. Αι μεν
δικαστικαί συνεδριάσεις και δίκαι εγίνοντο ανεωγμένων των θυρών
και ενώπιον ακροατηρίου. Τάς δε μαρτυρίας και όλην την δικο
γραφίαν κατέγραφαν και Γραμματεύς εν τη οικεία αρχείω. “Οπως δε
διεξάγωνται αι δίκαι ταχύτερον, και αποφεύγωσιν οι διάδικοι έ
παχθή βάρη εξόδων, οι περιοδεύοντες ιγκουιζήτορες και οι γενικοί
προβλεπται, δυνάμει της πληρεστάτης αυτών εξουσίας ηνάγκαζον
τους δικαστές, όπως συνοπτικώς διεξάγωσι δίκας, περιετέλλονται
εκ πάσης καταχρήσεως, και τιμωρώνται, ως ώφειλε , δι ' αδικοπρα .
γίας. Εξέδιδον λοιπόν κανονισμούς δικαστικούς, κατέλιπον οδηγίας
εγγράφους προς τους δικαστές, έγραφον εγκυκλίους προς όλα τα
δικαστήρια , απηγόρευον και έκόλαζον δικηγόρους και υποδικηγό
ρους παρανομούντας και στρεψοδίκους, και ήργευον συμβολαιογρά.
φους παραβιάζοντας το ιερόν αυτών επιτήδευμα, ως έλεγoν. Πoιναι
δέ τοιούτοις παρανόμοις ήσαν ή φυλάκισις εν ειρκτή και εν κατέρ
γοις , στηλίτευσις, πόμπευσις, κηφωνισμός, φυγάδευσις και διά του
ξυλοσχίνου δόνησης και εξάρθρωσις (scansi di corda). Εκαστος δε
των εγχωρίων αρχών και επαγγελματικών οίον υγειονόμος , αγορα
νόμος και επιστάτης των οικοδομών και δρόμων, εδύνατο να επι
6άλλη ποινήν απολύτως επί παραβιάσει της διευθυνομένης επ' αυ
του αρχής μέχρι τών 15 δοοκάτων. Πάσα δι οπερέχουσα του μέ
τρου τούτου ποινή και δικογραφία ώφειλε να καθυποβληθή τη επι-
στασία του Προβλεπτου . Ολα δε τα δικόγραφα και αι μάρτυρίας
μεταφράζοντο ιταλιστι, ιταλών όντων των δικαστών. Διερμηνεύς τις
επί τούτω ωρίζετο υπό του Συμβουλίου των 150. Με πρόστιμον
80 υπερπύρων ετιμωρείτο και παραποιήσας μαρτυρίαν και έγγραφον
δικαστικός γραμματεύς, ουδείς ήδύνατο να παρίσταται δικηγόρος
εις δικαστήρια, και να αναδέχεται δικαστικάς oποθέσεις μη έχων
πλήρη ηλικίαν των 21 ετών, και μαθητεύσας επί εξ έτη εις δι.
κηγόρον, και εξετασθείς εις τα της δικονομίας και του πρακτικού
νόμου , και λαχών το απαιτούμενον πιστοποιητικόν χρηστοηθείας
και απαρεγκλήτου διαγωγής. Ο αυτος ορκισθείς, ετύγχανε της εγ
κρίσεως του προβλεπτου , καθυποβαλλόμενος πρότερον εις δοκιμα
σίαν συλλόγου εκ δικαστικών των επί δεκαετίαν εξασκούντων την
επιστήμην τριών ευγενών πολιτών εκ του Συμβουλίου, και τριών
της τάξεως των αστών. Εξηγούντο δε του δικανικού συλλόγου ά .
 C
3 19

παντεροι συγγενείς του εξετασθησομένου . Ο αποδοκιμαζόμενος παρά

του Συλλόγου εδύνατο μετά δύο έτη της προτέρας δοκιμασίας να
καθυποβληθή εκ νέου εις εξέτασιν. (1 ) Οι δικηγόροι δε οι σπου:
δάσαντες εις τα πανεπιστήμια Ιταλίας, και κυρίως οι εις το διά
σημον του Παταβίου, πρίν μετέλθωσιν την επιστήμης ώφειλον να
προσάξωσι το νομοδικακτορικών πτυχίον αυτών προς τον προβλε.
πτην, ως τεκμήριον επιδοκιμασίας. Ορκισθέντες δε επί του ευαγ.
γελίου ούτοι , ώφειλον να προστατεύωσι και να συνηγορώσιν υπέρ
των δικαίων, μη στερούντες προστασίας και υπερασπίσεως δικαιω :
μάτων πένητας επί λυσιτελεία: Ελάμβανον είτα την οφειλομένην
αδειαν, και παρίσταντο εις τα δικαστήρια.
Διά του αυτού τρόπου αναδεικνύοντο και οι συμβολαιογράφοι
με μόνην διαφοράν , ότι εν τω δικαστικών συλλόγω αντί εξ δικα
νικών ετίθεντο ε ; συμβολαιογιάφοι και εγκριθέντες, ώφειλον να
φέρωσιν εγγύησιν χρηματικήν έπί υποθήκη κτημάτων περί πάσης
παρανομίας, ήν τυχόν εδύναντο αυτοπροαιρέτως να πράξωσι. Κατ '
αρχάς μεν συμβολαιογράφοι εγίνοντο οι ιερείς. Είτα δε αφηρέθη
εξ αυτών το επιτήδευμα τούτο, και εδόθη εις λαϊκούς. Ο αριθμός
δε αυτών ήν μόνον διωρισμένος , μείζων μεν και των πολιτών, ελ.
λάττων δε και των χωρικών, ών ή εξάσκησης επί τινα είδη συμ :
βολαίων περιεστέλλετο διά το μή καθ' ολοκληρίαν ειδήμον αυτών.
Εσχημάτιζον δε ιδιαίτερον σωματείον (corporazione ) οι συμβολαιο
γράφοι , έχοντες τιμές και εγγυήσεις και υποκείμενοι εις κανο
νισμού , ιδιαιτέρους, και ευθύνας ως άλλοι δημόσιοι επαγγελματικοί.
Εποιούντο δε σύλλογον συμβολαιογραφικών ενιαυσίως (collegetto πο .
tarile ) ένεκα ψηφοφορίας. Αν αυτό προσημαίνοντος του κώδoνος
εκκλησίας τινός συνηθροίζοντο, και ανεδείκνυον τον προϊστάμενον
αυτών διά κρυπτης ψηφοφορίας, ως επράττετο εν ταις αρχαιρε:
σίαις της πόλεως . Κατέγραφαν τα πρακτικά της συνεδριάσεως, και
συνεζήτουν διάφορα ζητήματα και απορίας τα το οικείον επιτή
δευμα αφορώντα, και εποίουν προτάσεις και ενστάσεις προς τας
αρχάς επί βελτιώσει του οικείου σωματείου. ( 2) Eίχον δε έν Ζα
κύνθω και Κερκύρα ταμείoν αποθεματικών, εξ ου βοηθούντο κατά
γήρας και ασθενείας αυτών και απορoύντες και εποιούντο τα έξοδα
της εκφοράς του νεκρού, παρακολουθόντων μελανοενδυμένων των

( 1 ) Marietti pratica civile del foro di Corfù .

( a) Opx Pojago le leggi municipali-Petrinelli il notajo istruito, Tom . II.
 813 vedo

ζώντων , και φερόντων επί κεφαλής τρίκερον πίλον και μακρουραίον

ματιον Ολα δε τα συμβολαιογραφικά βιβλία εσφραγίζοντο , αριθ.
μούντο και εξιταζοντο υπό του προβλεπτου και των συνδίκων,
και επί αποβιώσεως Συμβολαιογράφου κατετίθεντο εν τώ αρχειο
φυλακε ω της νήσου, του γραμματέως της πόλεως ποιούντος τον
καταλογον αυτών , και του αρχειοφυλακος παραδεχομένου.
Ομοια σωματεία καθίστανε και πάσα εταιρία συγκειμένη εξ ο.
μάδος βοναύσων τεχνιτών, το αυτό επιτηδευμα μετερχομένων εν
ταις πόλεσι των νήσων. και διο έκαλούντο σωματεία των συντε
χνιών (corporationi delle arti ) . Αί συντεχνιαι αύται ανήγοντο την
αρχήν της σύστασεως επι του μεσαιωνος . ( 1 ) Οι συντεχνίται έκλε:
γον τους προϊσταμένους αυτών διά κρυπτης ψηφοφορίας , και προ
τεινομένου υποψηφιου διά του αυτού τρόπου εκλογής ώς εν άρ:
χαιρεσαις δημοσαις. Το σωματείον των αδελφών έκαστης συν
τεχνιας ή χετο εν συνόδω , εν ή ψήφον έφερον μόνον οι μαΐστορες,
οι δε παιδες εξηρούντο. Ο ψηφισθείς πρωτομαΐστωρ ετίθετο επί
καθεδρας , ήρετο επι των ώμων τεσσάρων παιδων τεχνιτών , και
προπορευομένης της σημα ας της συντεχνίας φερούσης εις το σύμ.
συλον αυτής τον άγιον προστάτης του αδελφάτου , δι' ευφημιών
υπό του πλήθους εφέρετο από του τόπου της εκλογής μέχρι της
οικίας του, όπου έδεχετο τα συγχαρητήρια των συναδέλφων ομο:
τεχνών και οικείων Εσκόπευεν εκάστη αδελφότης την αμοιβαίαν
περίθαλψιν των πενομένων ομοτέχνων εν γήρατι και ασθενεία. Επί
του και είχον ταμείον, ενώ ένα τετ θεντο αι συνεισφοραι των με :
λών και προσλήψες τινές εκ πωλήσεων του εργαζομενου είδους και
κέρδους της ολομελείας, και εκ προστίμων επί των παραβαινόντων.
Κυρίως δε ή συνοδος επί ψηφοφορία εγένετο παρόντων εος των
συνδικων της κοινότητος εν τώ να του αγίου προστατου της έ
τα ο ας , οι ιερεύς υιός τεχνίτου εκ του αδελφάτου είχε δικαίωμα
υποψηφιότητος εις τας εφημεριακάς ψηφοφορίας. Κατά τας θρησ
τικας και πολιτικές πομπος συμπορευομένη μετά των άλλων και η
σημαία της συντεχνίας, ήκολουθείτο υπό των μαστόρων και παίδων
της αυτής συντεχνίας , α α δύο κατά σειραν διανεμομένων κηρίων
τοις παρακολουθούσαν συναδελφις (Scuola), ού ταϊς θρησκευτικαίς
πομπαίς, ως είθισται έτι εν Κερκύρα , και πρωτομαΐστωρ και συντε

(1 ) Ορα α. Χιώτου ιστορικά απομνημονεύματα Ζακύνθου και των λοιπών νήσων του
Ιονίου . Μέρος Β '.- Κ . Γ. Τόμος Β' .
65
χνιάρχης αντιπροσώπευεν ενώπιον της αρχής την συντεχνίαν. Προσ
εκαλείτο εις δημοσίους εκτιμήσεις ούτως και αρχισιτoποιός εις την
διατμησιν και αυξομείωσιν του άρτου . o αρχικτίστης εις τας των
οικοδομών , ο αρχιχιυσοχόος και οι ραπται εις της προκοπα •
ραδοσεις σκευών και φοιεμάτων. οΟ 19χυπιδοματοποιός εις τας
πωλήσεις των εξαγομένων εκ του τελωνεου υποδημάτων και δερ»
μάτων . Εκαστος δε τούτων επί των εκτιμωμένων χειροτεχνημα
των επέθετο την σφραγιδα της συντεχνίας
δέ έστερείτο τοιαύτης αντιπροσωπε ας ή εβ, οϊκή κοινότης εν
Κερκύρα και Ζακύνθω. έ.θα ή τλθ): του Ισραηλιτικού γένος από
του μεσαιωνος ικα ή συ ώκησε οι άρρενες εκάστης τούτων των
εχόντων νόμιμον ήλικαν , συθροιζόμενοι εις τακτικής σε νεδρίασιν ,
προίστομένην υπό τών έφυρεόντων το Ισ.αηλιτικόν γένος αντιπρο
σώπων , (arpulati ), συνδικων και αυ ών έν Κε. κύμα καλουμένων,
V

δια κρυπτης ψηφοφορίας εν κάλπη ανιδε κνυον τους προϊσταμένους

αυτών και τους άλλους επαγγελματικούς της κοινότητος και της
συναγωγής. Εν δε κύ α επεκράτει ή δάκριος, ώς και εν τω με
γαλω Συμβουλων Εβραων Γραικών , και αυτοχόνων και Ιταλών ξέ
νων , εξ Απουλίας των πλείστων, μετά τον αποδιωγμόν του οικείου γέ
νους εκ της Ισπανίας με το κησάντων Κατηετιζον δε και αυτοι
ιδιαίτερον Συμβούλιον εκλεγον ιδιας αργός ου ο Βάϊλος Κορυφών
προσδιώριζε την ημέραν της συναθρο σεως αιτησει της Ισ.αηλιτικής
κοινότητος, και προήδρευε μετά των άλλων Βενετικών παρεδρων.
Το συμβούλιον τούτο έκλεγε τέσσαρας συνδίκους , δύο εκ των αυτο
χθόνων Γραικών και δύο εκ των αλλογενών Ιταλίων. Προς τούτοις
δύο κήνσωσας και δύο επιτρόπους εκάστης συναγωγής, δ δοντας λό
γον και ευθυνών περί ιδία , δαχε ιίσεως εις το Συμβουλιον της οι
κείας συναγωγής . Ανεδεικνύετο επί τούτω κατάλληλος ελεγκτής,
και επιμελούμενος τας προσόδους και της βελτιώσεις της οικείας
συναγωγής. Αμφότερα δε τα Συμβούλια των συναγωγών σννη -
χοντο εις γενικής συνέλευσιν, και απήρτιζαν το μεγα Συμβουλιον
της Ισραηλιτικής κοινότητος, και συνεσκέπ · ετο, συνέζη ει
φάσζε δ.α ψηφοφορίας περί πισης υπ «έσεως πρ εδ.ε όντων των
τεσσάρων συνδ κων , και επισ: ατουντων των δύο κην ώ ων . Οι τεσ
σαμες συ δικοι επισχολούντο εν τη +6 . αι.ή ουι. ία επιμελούμενοι
της ταξεως και ησυχίας , και ενεργώντες αγορανομικα κονης ντα
>
ιπι των πωλουμένων τροφίμων παρ' Εθ . αοις έτος τη , Εβ.αϊκής
Προς τούτοις οι σύνδικοι τω . ιβραων εδίκαζον ώ . ει. ν.δ.και
και αιρετοκριται αναφυoμένας διαφορές μεταξύ ομογενών. Εφρόν .
τιζον περί βοηθείας των ενδιών, παρίσταντο εις τας δημοσίους
κοσμικές τελετές , φέροντες επισημον μαλλίνην στολήν κυτρίνης και
ερυθ.αν άνευ όμως ξ φυς και ά . χοντικής φενάκης . Προς τούτοις
οι εν Κε.κύρα Εβραία, ζωα απαλαττωνται του λιθοβολισμού και
της διά θρησκομανιαν καταδιώξεως , έφεοον επί του στήθους ση
μείν •1 κιτρινον κατά διάταγμα της Βενετικής εξουσίας ( 1 33 2).
Τούτης δε της σημοφορίας απηλάττοντο οι πληρόνοντες δουκατα
10 κατ' έτος εις το δημόσιου ταυείον, και οι προσενεγκαντες εκδου
λεύσεις εις το δευόσιον ( Ο ) Ουδέν δικαίωμα πολιτικών έχα ροντο
εφ' όλης της Βενετοκρατίας, ού ο ήδύναντο γα αποκτώσιν ακίνη
τον περιουσαν, και να εννο κιαζωσι γεας, επαύλεις και τιμαριωτικά
αγαθά (feudi) και να μεσεγγυώσει και κατάσχωσι ακίνητον κτημα
προς εξόφλησιν πιστωμα - ος , ή οίκον και άλλο το κτήμα Χριστιαν
VGŪ Εθεραπενετο όμω, το τοιούτον, δια των υποθηκών, διοτι ως
λέγει το Ιταλικών γνωρικόν « νόμον ποιηθέντα παραλύει ή πο
νηία » (2) Οτε Ισραηλ της εδάνειζε Χριστιανών, και αυτός δα
νειζομεος υποθηκε και το κτήμα αυτού , ηγόραζεν και Χριστιανός εν
ο όματι ειυτού οίκημα παρ ' άλλου Χριστιανού δια των χρημά
1ων του Ιουδαίου, και είνα πο ών ομόλογον
δανείου, υποθηκευε
το αγορασθε . παρ ' αυτού προς τον δώσαντα τα χρήματα Εβραίον.
Εμπ δζοντο δε τιι : Εβραίους δημόσιαι λιτανείαι και πομπικοι
εκφοραί νεκρών, διασκεδασεις εις δημοσίους χορούς και εις τα
καπη » εία έ.θα εγίνετο χαρτοπα γνιον. Διεκωλύοντο έτι παντός πο»
δε· κύ επαγγέλματος , και αυτού του δικηγορικού και συμβολαιο
γράφου Μονον ηδυναντο το του υπ. δ κηγόρου να εξασκώσιν ου μό
νον υπέρ ομογενών, αλλά και υπέρ Χριστιανών Ενεκα δικης προς
τα ειρηνοδικαστήρια ποσαγομένης. καθ ή , υποδικηγόρος Εβραίς
είχε πελάτην Χριστιανών και δυόθ.ισκον απαγορεύετο η δίκη το
σαββατον κατά διαταγμα του γενικού προβλεπτού των νήσων Πι
ζάνη (1740 ) Ωσαύτως απαλλαγησαν και παντός φόρου κεφαλικού ,
και παντος τέλους πλειονος των επιβαλλομένων τους λοιπούς εγ
κατοικους νησιώταις ως είθιστο να φορολογώνται κατά την λοιπών
Βενετικήν έπ κοάτε αν, και εκ της φορολογίας του επι των οικείων
χρηματικών τραπεζων, εξ ώ . έδα είζον επί ενεχυρω, καταθέτον
τες χ-ηματικά κεφάλαια αλλά διά συνεταιρισμου οι έν Βενετία

(1) Pojago le leggi Manicipali vol. 1.317.

( 3) Fatia la legge pensata la inalizia .
 616 .

και Κερκύρα κεφαλαιούχοι Εβραίοι ( 1 ). Τα αυτά πλείονα και ήτ.

τονα προνόμια, εν γένει δε άπασαι οι καθυστερήσεις των πο»
λιτικών δικαιωμάτων επεκράτουν παρά τοις εν Ζακύνθω Εβρα οις ,
οί τινες μόνον διεκρίνοντο εις Κιήται, ότι εκείθεν κατά την αι
χμαλωσίαν της Κρήτης μετώκησαν, και εις εντοκιους διό και αι
συναγωγαί αυτών μέχρι τούτων επωνυμούνται και μεν Κρητική, και
δε εντόπιες ( 2 )
Δικαιοδοσίαν τινά ιδιαιτέραν είχον τιμαριώται τινές επί των τι
μαρίων, τα οποία συνίσταντο εις μόνα κτήματα ά εν δουλοπαροί
χων· διότι τοιούτους τιμαριώτας ισχυρούς γενομένους, ί.ι ήταν επί
του μεσαιωνος , οι Βενετοί εις ουδέν μέρος της επικρατείας ήδύναντο
να ανεχθώσι . Η αριστοκρατια των Βενετών αποφεύγουσα αει το αυ
θαίρετον τυραννικού ολιγάκχου, ως και την ακολασιαν άχαλινώτου
δημοκράτου κατέστρεψε την δουλοπαροικίαν την επικρατούσαν επί
των Νεαπολ των ηγεμονων κατά τας νήσους, και δεν ανεγνωιισε ει.
μή μόνον το δικαίωμα των Βαρόνων και των λοιπών φεουδουχων
επί κτημάτων. Προσεθηκε και άλλο λογω εκδουλεύσεων προς τους
στρατιωτικών υπηρετούντας αυτήν , τιτλοφορούσα αυτούς « όμητας και
ιππότας , ως είδομεν εν τοις προλαβούσιν, ώς έτι έδωκεν άλλα προς
.
τους αρχηγούς στρατιωτικών σωμάτων , και , προσεκάλεσεν, ί.α συ
νοικήσωσιν εις τας νήσους ολιγαιθρωπηθείας παρά των Τούρκων.
Cύτο με γέας αντάμειψε τα α δ.αγαθήματα Δημητρίου Λασκαρη
Mεγοδικα έν Ζακύνε ω" και του Μοροβάνκου αμφοτέρων οπλαρ
χηγών Ελλήνων στρατιωτών μαχομένων εν Ι:αλ «α Τα ταγματα
ταιτα διετήσουν εξιταλισμένως το όνομα Stradiodi και κατεστά .
θησαν, αφ' ής εποχής και ανδρείος Πετρος Μοκενίγος , ίνα αντιστα ή
κατά της ωμότητος των Τούρκων εν Πελοποννήσω, έπεσ βασεν επί
στόλου ελαφρούς ιππείς εκ διαφόρων μελών της Ελλαδος, και ε
νισχυσας εξ αυτών τον στρατός του αντέστη, και ελεηλατησε τας
υπό των βαρβαρων κατεχομένας Πελοποννησιακός χώρας ( 1470 ).
Πολλάκις δε και προς οικογενείας ολοκλήρους , αίτινες έ , ε γον την
βάρβαρον τυραννίαν της πατρίδος , μεταναστεύουσαι εις τας νήσους,
έδωκε γέας υπό μόνον τον όρον της αποτισεως δεκάτου επί των

( 1 ) Sandi Storia Civile di Venezia vol. I, lib . IX. - Op Capelletti. Ex di

τώ αρχειοφυλακείων αυτών σώζονται έγγραφα περί καταιωξεως αυτών επί πλαστογρα .
φία και άλλη διαφθορά Περί άλλων δε προνομιων παραχωρηθέντων τους εν Κερκυρα
Εβραίοις επί Αγγιοινών αρκούντως εξιστορήσαμεν εν τομο Β ' , των ιστορικών απομνη
νευμάτων .
( 9 ) Pojago le leggi Municipali vol. II, p. 250,
 - 317

προϊόντων των δωρουμένων γεών. Πολλαι δουκικαί διαταγαί μαρ

τυρούσε τοιαύτας γέας παραχωρηθείσας προς Ναυπλιώτας , Κορω
ναίους, Μονεμβασιώτας, Κιήας και Χίους, ών οι τελευταίοι με
.
τώ ησαν εις Μέγα νησί. Οπως δε ευκολύνωσι την μετοικεσίαν αύ
τών , παρεχώρουν τα αναγκαία του διαπλου, σαν δα ; δια πρόσ
καιρα στεγάσματα , και ζωο · ροφίαν επί τινά χρόνον, έως ωφελη .
θώσιν εκ της επικαρπίας των καλλιεργηθέντων κτημάτων ( 0 )
Αξιομνημόνευτον το γενόμενον επί της δίκης ήν εποίησεν η Κε.
φαλληναία οικογένεια κομήτων Δέτσιμα προς τους 1θακη δίοις διά
την προικοδότησιν αυτής επί των νήσων Καλάμου και Καστού.
Δισχυριζετο δε αύτη ότι προς το χορηγηθέν προνόμιον δικάτου
παρά της Γενετικής ανήκει και η γή των νήσων πιός εαυτήν. Αλλη
Βενετική αρχή επεδοκίμασε τας αξιώσεις του Δέτσιμα , δικαιολο
γούσα την δικαστικής απόφασιν, ότι η Βενετική κυβέρνησις δεν έ
δύνατο να διαθέση της ιδιοκτησίας των κατοίκων , αλλά τα μόνα
ανήκοντα εις την εξουσίας αυτής , ήτοι τα δεκατα τας δε γέας
έπρεπε να σεβασθή, ότι ήσαν πιό αιώνων κτήματα των εγκατo •
κων (2) Ωσαύτως τα αυτά εξέφρασε και προς την οικογένειας
Μεταξά την εκ Κεφαλληνίας , θέλουσαν να οικειοποιηθή της γέας
όλας του Μεγανήσι (Δόχιλα του Στράβωνος ) επί λόγω δε ότι επροι
χοδοτήθη παρά της Βενετικής Πολιτείας τα κτήματα τα εν αυτή ,
εξ ών εισόδευεν έως 2000 χουσα ετησ ως . Ούτω διετηρήθησαν αεί
υπό την διοικητικής περιφέρε αν Ιθάκης και όλα τα λοιπα της Ιο
νίου μικρονησίας Αρκούδι , Καστος , Δραγονάρα , Προβατι , Ποντικός.
Μάκρις , οξεία εκτός του Πεταλά , όστις υπόκειται ως κτημα της
μονής των αγίων Φανέντων Κεφαλληνίας . Επειδή δε παλιν οι Κε .
φαλλήνες , ως κάτοχοι των δεκάτων επί των νησιδιων αυτών , αν
τεποιούντο και την εκκλησιαστικής δικαιοδοσίαν τών νησιδων αυ
τών, ήτις ανήκεν εις την περιφέρειας του αρχιεπισκόπου Λευκάδος ,
και απεναντίας οι Ιθακήσιοι προσήγον αυτής προς την δικαιοδο
σιαν του χωρεπισκόπου Ιθάκης, διισχυριζόμενοι ότι αι αστυκαι και

( 1 ) Decreto del Senato 1719 33 Agosto . - Terminazione del provveditore

generale Daniele Do'lin ogo1, i Agosto e 11 T03 autoù - Parula Hisi. Vei lib .
Χ . όπου είναι η δημoγορία του στρατηγού Μοκενάγου αναγγέλλοντος την παραδοσιν
Ναυπλίου και Μονεμβασίας κατά την συνθήκης των 154ο .
( 6) Kα: αβίου Ιστορία Ιθάκης σελ. 101 -- Εν άλλοις όμως εγγράφοις εκδηλούται, ότι
γίαι των νήσων αυτών ανήκον εις τας φεουδουχους οικογενείας, και 4 κύριοι έδιδον
αυτός εις εμφύτευσιν πρός αγρολήπτες,
 518

εγκληματικαι δίκαι των εγκατοίκων των νησιδίων υπήγοντο εις

την δικαιοδοσίας του προβλεπτού Ιθάκης , Νικόλαος ο Εριτσος δι'
αποφάσεως αυτού τών 3 Δεκεμβρίου 1786 απεφάσισε το χωρεπι
σκόπω Ιθακης την εκκλησιαστικής δικαιοδοσίαν. ( )
Ως προκύπτει λοιπόν η γή των κατά τας νήσους αυτάς τιμα .
ρίων και ηκε τείς έκπαλαι αυτοίς κατέχουσιν, και τοις επί Βε ε :
τοκρατίας έλθούσι και κυριεύουσιν Μόνον δε αποφοράς δεκάτων,
ενοικίων . έδαφονομίων, και απαρχές και προτιμάς , ώς λέγεται, εκ
παντός είδους σιτη, ών, καρπών, οίνου, σταφυλών, ζώων, και χρη
ματικής δοσεις ώφειλον να προσνέμωσιν οι καλλιεργούντες ιδιοκτή
ται ούτοι προς τους τιμαριώνας. Το τοιούτον είδος τιμαρίων έκα :
λούντο έδoφoνομικά (cense ) διότι οι ιδιοκτήται οι καλλιεργούντες
αυτά , απεφέροντο τέλος εδαφονομικόν ή απαρχάς, και πρωτόλε α
και πακτώσεις έκ της παραγομένης επικαρπίας γής , ήτις έδ: θη
προς ελευθέρους καλλιεργητας. Δύω δε άλλα είδη τιμαρων δε
κρίνοντο εις τας νήσους τα άμεσα και σύνδετα (feudi direlli •
ligii), και τα προσφερτά (Jeudi oblati). Τα μεν πρώτα ήταν και
να παλλοτρίωτα, και μόνον ο φεουδούχος έδύνατο ηδε α υπειτατη
9

να πωλήση το προσήκον τώ τιμαρίω κτήμα Αλλ ' ώφειλεν αμεσω;

όμως να αντικαταστάση αυτό και εγγυηθή δι' άλλου εκ της ελευ
θέρας αυτού περιουσίας κτήματος , υπερέχοντος το τρίτος της αξιας
του πωλουμένου τιμαρι » τικού. Τα δεύτερα συνίσταντο εκ κτημα · ων
αντιστοιχούντων εις 4 000 δουκάτα, άτινα και βουλόμενος να απο
λαυση τον τίτλον κόμητος, Βαρώνος , και Μαρκεσίου ή άλλης ευ .
γενούς προσηγορίας επρόσφερεν εκ της ιδίας αυτού ελευθερας πε
ριουσίας, και κατέγραφαν την αυθεντικών επισημοπο ησιν της κας
τοχής του τομαριου. Επί δε άκληρίας και εξαλείξεως της οικογε
νειας μετεβαινον κατά τον τιμαριωτικόν «όμον εις το δημόσιον.
Ωφειλε δε εν ταύτώ να προσφέρη και 5,00υ δουκάτα εις το δη
μοσιον ταμείον. εάν μή ήτον ευγενής . (2) Τοιούτους τιτλικούς κό
μητας έχει μεν έν Ζακύνθω Γασπημάκης, Λούντσης, Μεοσαλάν και
έν Κερκυρα Γονέμην, Δούσμανης, Βούλγαριν" εν Λευκάδι Οριον,

( 1 ) Ο Λοβέρδος όμως εν τη ιστορία αυτού λέγει i sindici di Cefalonia assun

sero giudizio per difendere le ragioni del governatore loro concitadino) .
κυβερνήτης ήν αει Κεφαλλήν e la causa essendo sata portata ai tribunali di
Venezia, questi giudicarono in favre dei Cefaeleni. Κατοικούνται δε άπαντα
να νησίδια ταύτα υπό βοσκών Ιθακτσιων.
(9) Santori Storia dei feudi nelle venete provincie.
 $ 19

Τζαγκαρόλων και άλλους εν άλλαις νήσοις. Τα τοιαύτα τιμάρια

συνεστάλησαν επί των Βενετών κατά τους πολέμους Κρήτης και
Πελοποννήσου . Διότι η πολιτε α προσδεομένη χρημάτων, προεκή
ρυξε αμοιβήν τίτλου και τιμαριωτικής ασφαλείας επι ώρισμένου
κτήματος προς τους προσφέροντας επί χρήσει του δημοσίου δω
ρεάν χρήματα. Τώ δε 1777 εξεδόθη νόμος κανονίζων ταύτα, και
απαγορεύθη τους νησιώταις και άπασι τους Βενετούς υπηκόους του
να ζητήσει και απολαύωσι ξένα παράσημα και τίτλους οποιουδή
ποτε είδους, εξαιρουμένων των οικείων ιπποτών και του αγίου Στε :
φανου της Τοσκάνας , ου ιππότης μαρτυρείται Δημήτριος Βολτέ .
ρας Ζακύνθιος , κατασταθείς Ιππότης επί του μεγάλου δουκός Κοσμά
Β' ( 1 ) Τη πρώτη κατηγορία τιμαρίων συμπεριελαμβανοντο και τα
εκκλησιαστικά τιμάρια μοναι, ήγουμε είαι και ναοί μετά προσηκόν»
των κτημάτων προσφερόμενα οικογενειας και ιερωμένοις. Οι φεου»
δούχοι επιχορήγoυν ενιαύσιον συνεισφοράς προς το δημόσιον, επί
λόγω δημοσίας καλοκάγαθίας και πατρικής στοργής της αυτού
Γαληνότητος προς τους πιστοτάτους υπηκόους Ετι δε απέφερον
ετησίως προς την κοινότητα ποσόν τι δουκάτων (2) χρησ μεύον
επί αγαθοεργα τινί της κοινότητος , και εκαλούντο τοιαύτα εκκλη
σιαστικά κτηματα επ ' αυθεντικώ δικαιώματα (jus patronato ). Γαυτα
δε ήσαν και προσωπικά , δε εις μόνος λαμβανων αυτά προσωπικής
διετήσει την κατοχίν , ήτις μετά θάνατον αυτού επέστρεφεν εις
το δημοσιον " και διαδοχικά, ότε μετέβαινον προς την κληρονομίαν
του πρώτου κατόχου , και επέστρεφαν πάλιν εις το δημόσιον επί
άκλησίας της οικογενείας .
Καθ' όσον δε εν τώ Β'. τόμο των ιστορικών απομνημονευμάτων
.

ημών Ιστορήσαμεν κατά τον μεσαιώνα διαπραγματευόμενοι περι των

τιμαρίων των αμέσων και συνδετων , δυνάμει της θεσμοθεσίας της
λεγομένης του Ναυπλίου της Ρωμανίας, και διαδοχή μετέβαινεν εα
του πατρός εις τον πρωτότοκον υιόν, και τούτου αποβιώσαντος, το

( 1) Codice feudale della Serenissima Repubblica di Venezia p . XI. Othe

222 Τούτο μί έχορήγησε μετα φιλοφροσύνης και νομοδιδάκτωρ Κ. Καρβελάς.
( ) Libro lerminazioni osa 195 ένθα αναφέρεται η περι Αναφωνήτριας απόφας
σες του πολεπτου Ζακύνθου Αυγουστου. Σαγρέδου 3 Μαρ 1623 επικυρωθείσα υπό
δουκικού ψ φισματος του 5ογου Αντωνίου Πριούλη των 8 Ιουνίου 1623 Αν φέρονται
δε τον 15τι η μονη της Αναφωνήτριας, ήτις πρώην εις τον άγιον Διονύσιον προσεφέρθη,
και είτα εις της οικογένειαν Φλαμπουριαρην. H της αγίας Μαρίνης εις την οικογέ
νειαν Νομικού. Η της Θεοτόκου Ααουρωνδών προς τον διδάσκαλος Σκούφον τον ρήτορα
και άλλαι πολλαί.
 8:0

τιμάριον μετέβαινεν όχι εις τον υιόν αυτού , αλλ' εις τον πρεσβύτε
ρον των επιβούντων αδελφών του πατρός , καθυστερουμένου του υιού
του αποβιώσαντος. Προκειμένης της μεταβασεως διαδοχής τιμαρίου
εις απογόνους, ο πρεσβύτερος των εγγόνων των αδελφών εκληρονό.
μει, και καθυστερούντο άπαντες οι υιοί των πρωτοτόκων αδελφών,
εάν ούτοι ήταν νεώτεροι την ηλικίαν εκείνου . Εάν δε και τιμαριώτης
απέθνησκεν άτεκνος , έχων πολλούς ανεψιούς, ήτοι υιούς αδελφών αυ .
του , το τιμάριον εκληρονομείτο από του πρεσβυτέρου την ηλικίας
των ανεψιών, και δεν μετέβαινεν εις υιον πρωτότοκον των αδελφών,
νεώτερον όντα την ηλικ αν, αλλ' εις τον πρεσβύτερον των εξαδέλ .
φων. Τα δι' επιγενομένου γάμου γνησιοποιούμενα τέκνα τιμαριωτου
δεν απεκλε οντο της κληρονομίας, πρίν νοσήση και γονείς και αποβιώ .
ση διότι γαμος τιμαριώτου μετά σιζώσης παλλακ δος, γινόμενος εν
τελευταία ώα ζωής του γεννήτορος , δεν αφήνει όνειδος νοθογενείας
των τέκνων εν τη συμβιώσει αυτού μετά της παλλακίδος ( i ) Εν
ελλε ψι δι' αμέσων απογόνων αρρένων, το τιμάριον μετέβαινεν εις
τους εκ θηλεως καταγομένους. Εκ τούτου πολλοί τών έν Βενετια πε
τρικίων βουλόμενοι να απολαύσωσι μεγαλα προικώς εισοδήματα,
ενυμφεύοντο θυγατέρας βαρόνων Κερκύρας, οίτινες εστερούντο αρρέ
νως , βουλόμενοι και αυτοί να έχωσιν ισχυρούς προστάτας παρά το
ηγεμόνι και εντεύθεν πολλαι βαρονίαι Κερκύρας διακατέχονται υπό
κυριων Βενετών Τα επανερχόμενα τιμάρια εις την διακατοχήν του
δημοσίου θησαυρού , εν εξαλείψει απάσης της τιμαριούχου οικογενείας,
η Βενετική πολιτεία και επώλει επί ώφελε και του δημοσίου πλούτου ,
οσάκις εχρειαζειο χηματων , και έδιδεν ούις δια της αυτής νομίμου
εισηγήσεως προς άλλους υπη ετήσαντας ( 2 ) . Ο! ωδήποτε δε τρόπο
είτε κατά διαδοχήν , είτε κατ ' άγοράν , είτε κατα νέαν πρόσληψιν
έμελλε να δοθή το τιμαριον, ώφειλε να γινη επισήμως η περιβολή
αυτού παρα του ηγεμόνος προς τον περιβαλλόμενον τιμαριώτην εν
Βενετία Επί τούτω και αυτοπροσώπως αυτός έν Βενετία διατρίβων, και

( 1 ) Statuto di Napoli di Romania.- “ Se lu feudatario soluto cognos

serà algina femena soluta, e con quella harerà fioli et da pui contrazerá
matrimonio con quella cum ordine della chiesa, li suoi figliuoli d.e succe
der in lo feudo palerno , e malerno Ja se lo contrazerá cun quel la •
sciorido in inftarde. della qual ello monà li fioli, non sarà regnudi legitimi,
quanto alla suecession del leo ma delle cose mobili. ” -ca , 105 .
( 1) Ορα εν τοις όπισθεν έγγράφεις τον οποσυναπτομενον πίνακα των Βαρονιών
Koszupas. Foglio che dimostra il numero e denominazione di tutte le baronie
nell'isola di Corfus
 891

δι' επιτρόπου επί διακωλύσει της μεταβάσεως εαυτού εις την μητρός
πολιν, έπρεπε να δώση ενώπιον του Δόγου , παρόντος του εφόρου των
τιμαρίων και των επιστημοτέρων αρχών τον απαιτούμενον εξής όρκον.
• Εγώ (και δείνα και επίτροπος) ορκίζομαι και επιβεβαιώ επί των ιερών
ευαγγελίων του Θεού, ότι έσομαι αει πιστός τη Υμετέρα Γαληνότητα ,
και τη Γαληνοτάτη κυριαρχία, και ουδέποτε βουλή, βοηθεία και έργω
εναντιώσομαι τη τιμή και το κράτει της Υμετέρας Γαληνότητος.
Εάν δέ ποτε καταλάβω τινάς έναντιουμένους τοίς υμετέροις προσ
τάγμασι, θα διακωλύσω, καθ' όσον δύναμαι. Διατηρήσω δε τιμέριον,
αγαθά και δικαιώματα τιμαριωτικά ευπρεπώς και εν καλή κατα•
στάσει άει , ως εικός τη Υμετέρα Γαληνότητα και τη Γαληνοτάτη
κυριαρχία. Ινα δε ανακτήσω τα απολεσθέντα του τιμαρίου, θέλει
συμβοηθήσω διά προσώπου, βουλής και περιουσίας, ως εισέτι ποιή
σονται και άπαντες οι διάδοχοί μου . Ετι δε προθύμως εκπληρώσω
τα καθήκοντα της υποτελείας, φέρων άπασαν χρειώδη υπηρεσίας,
πρός οίαν υπόκεινται οι πιστοί οποτελείς κατά διατάξεις και έθη
τιμαριωτικά, και ειδικώς κατά τους νόμους και τις διαταγές της
αυτής Γαληνοτάτης κυριαρχίας τα εκδοθέντα το 1581 Δεκεμ . 10
και 1887 Μαΐου 27. Εν δε περιπτώσει κηρύξεως πολέμου, άνευ
ουδεμιάς προκλήσεως εκτελέσω προθύμως, ως επιτάσσει η δημοσία
θέλησίς και οι ώρισμένοι νόμοι, την απαιτουμένην υποταγήν προς
τιμήν και κράτος της υμετέρας Γαληνοτάτης κυριαρχίας μετά
πάσης ζέσεως ψυχής.- )
Οτε δε έμελλε να γίνη ή περιβολή εν Κερκύρα, 8ο περιβληθησόμε.
νος το τιμάριον , αφού ήθελε προσάξει τα επίσημα έγγραφα , δι' ών
ήξιούτο εις την περιβολής του τιμαρίου είτε κατά δικαίωμα διαδο
χής , και αγοράς, και προσλήψεως αυτώ εδίδετο , προσάγων αεί και κατά
διαδοχήν δικαιούμενος το γενεαλογικών δένδρον της οικογενείας,
και το έκ νομίμου γάμου πιστοποιητικών της χεννήσεώς του, και
το μαρτυρικών της αποβιώσεως του πατρός, επορεύετο εις την μη
τρόπολιν των λατίνων, και εκεί τελεσθείσης λειτουργίας ενώπιον
των υψηλών αρχών της νήσου, έδιδε τον προσήκοντα όρκον της
πίστεως εις χείρας του Βαΐλου και του προβλεπτου καπετάνουν
Και ούτοι πάραυτα , εν ονόματι του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού,
της αειπαρθένου Μαρίας, του ευαγγελιστου Μάρκου προστάτου της
Πολιτείας, δυνάμει δε τών νόμου και θεσμοθεσιών της Αυτοκραη
τορίας της Ρωμανίας και τη εαυτών περικειμένη εξουσία, περιές
βαλλον το κύρος και την εξουσίαν επί του τιμαρίου, τιθέντες δακ
τύλιον εις τον δάκτυλον αυτού, προσφέροντας τον μετ' αγάπης αση
66
 - 539

πασμόν, και προσαγκαλιζόμενος αλλήλους. Εν εκάστη δε διαδόσει

περιβολής, ο νεωστι περιβαλλόμενος το τιμάριον επλήρωνεν εις το
δημόσιον θησαυροφυλακείον το ήμισυ του ενιαυσίου εισοδήματος εκ
του τιμαρίου. Καθήκοντα δε των εν Κερκύρα Βαρόνων , και των
άλλων εν ταίς άλλαις νήσοις οικούντων ήσαν, το να έχωσιν έ
καστος ένα και πλείονας ίππους κατά το εισόδημα του τιμαρίου
ετοίμους εις οιανδήποτε υπεράσπισιν της νήσου μετά της προση .
κούσης ιππικής πανοπλίας, και τινάς πεζούς άνδρας (fanti). Ουδείς
δε ήδύνατο να εκποιήση ίππον τιμαριωτικόν άνευ αδείας του προ
βλεπτου καπετάνου. Αποθανόντος μέν του ίππου, και τιμαριώτης
ώφειλε να δείξη το δέρμα αυτού προς τον προβλεπτην, επί δε
ανικανότητος του ζώου, το ανίκανον ζωον αυτό, και αμέσως να
αντικαταστήση δι'άλλου. Είς αρχηγός διωρίζετο επί αυτής της
τιμαριωτικής δυνάμεως της τε πεζικής και ιππικής Ανά τριμη
νίαν κατά νόμον εγίνετο γενική επιθεώρησις, εν ή ώφειλον να επι
δεικνύωνται άπαντες οι Βαρόνοι, καλώς ωπλισμένοι μετά των οι:
κείων πεζών, και την επιούσαν της επιθεωρήσεως να οπλασκών
ται εντός του φρουρίου Κορυφών. Εδίκαζε τάς τιμαριωτικάς δια
φοράς και προβλεπτής καπετάνος , προς όν εισήγοντο άπασαι αι δίκαι
περί τιμαριωτικών απολαυών και κτημάτων ενώπιον του επιτρό
που της Κυβερνήσεως , αι δε αποφάσεις εφεσιβάλλοντο προς τους εν
Βενετία εφόρους των τιμαρίων . ( 1 )
Επροσοδοφόρουν εις το δημόσιον ταμείον Κερκύρας ετησίως 3,000
χρυσούς αι εν αυτή Βαρονίαι . Επί της εποχής του Φραγκίσκου
Γριμάνου ( 1748 κατείχοντο η Βραγαδίνα υπό Αντωνίου Μαρμαρά,
η Μεδέα υπό Πέτρου Καπαδοκα' ή Γιανέλου υπό κόμητος Πανα
γιώτου Προσαλέντου η Μέμα υπό Φραγκίσκου Καποδιστρίου, η
Βιάρα υπό Βίκτωρος Μαρκέλλου η Γρίτα υπό Ανδρέου Χαλικιο
πούλου: η Τρόνα υπό Ανδρέου Τρόνου η Κανάλα υπό Βαπτιστού
Κορνέρου η Φιομάκου υπό Φραγκίσκου Φιομάκου: η Δαρμέρα υπό
Βικεντίου Δονά ή Ιππολύτου υπό Βαπτιστού Βιτούρη» η Αλταβ.λ.
λα υπό Ανδρέου Χαλικιοπούλου: η Δουόδου υπό Ιερωνύμου Δουόδου.
Τούτων ή Γιανέλου περιείχαν ως δουλοπροίκους τους εν τω τιμαριω
τούτω Αθιγγάνους. Από δέ Αντωνίου του Επαρχου του Σοφού, εις όν
παρεχωρήθη μετά την εξάλειψιν της οικογενείας Γιανέλου, μετέβη

( 1) Pojago leggi municipali Tom. 1 p. 387 xai Relazione di Andrea Giu

stiaiani 1676 .
 528

το 1642, ως είπομεν εις Ιερώνυμον Κουαρτάνον διά της συζεύξεως,

απογόνου τινός αυτού, Λιβέρας μετά του Θεοδώρου Προσαλέντη, ως
προανήκουσα αυτη εις τους Προσαλέντας το 1692, και μερίς αυτής
εδόθη εις τους κόμητας Τριβόλας. Ο βαρόνος ούν αυτής εδίκαζε τους
εν αυτώ υποκειμένους Αθιγγάνους μετά του προβλεπτου καπετάνου ,
δικάζοντες από κοινού επί βαρέος τινός εγκλήματος, Εδύνατο δε και
Βαρόνος να εξορίζη αυτούς εκτός της νήσου, και να δίπτη δεσμίους
εις τα κάτεργα. Είχε δε ίδιον γραμματέα καγγελάριον, διεξάγοντα
τας υποθέσεις της βαρονίας , και καταστρώνοντα τας δικαστικές α
ποφάσεις. Η δε σπείρα οπλοφόρων και αξιωματικού εξετέλουν τας
αποφάσεις, φυλακίζουσα και τους υποτελείς και καταμηνύουσα τάς
παραβάσεις.
Ουδόλως δε η Βενετική κυβέρνησις Κερκύρας επέμβαινεν εις τα
δικαιώματα τα δικαστικά και την άλλην δικαιοδοσίας του Βαρόνος
ούτε ήδύνατο να στρατολογήση ή ναυτολογήση τους υποτελείς αυτού
Αθιγγάνους, οίτινες υπέκειντο εις όλας τας αγγαρίας και εκδουλεύ
σεις κατά τους αγρούς , ποιoύντες το χειροφίλημα την ά. Μαΐου, ότε
φέροντες δένδρον με άνθη, ώα κόκκινα και ορνίθια, προπορευομένης
της σημαίας του Βαρώνος , ήν εβάσταζε ο σημαιοφόρος, μετά τυμπάι
νων και αυλών και ευφημιών έσταινον επί της πλατείας της απέναν
τι του οίκου του Βαρόνος, Ούτος δε πανηγυρικώς εγκωμίαζε τον
λαόν του ευωχούντα και πανηγυρίζοντα φαιδρώς. Την επιούσαν επι
θεώρει και τιμαριωτης τους υποτελείς , και ελάμβανον τον τιμαριωτι
κόν φόρον 17 άσπρα, και ένα ζεύγος ορνίθων πληρονόντων εκάστου
των εγγάμων, και ένα χρυσούν φλωρίον ο σημαιοφόρος . Ωσαύτως επα.
νεναλάμβανον την πληρωμής την ά . Αυγούστου και την πρωτοχρο
νίαν, προσφέροντες 15 άσπρα και μίαν όρνιθα . Νυμφευόμενος δε τις
των Αθιγγάνων ώφειλε να προσφέρη προς τον Βαρόνον δύο υπέρπυρα
και δύο καλάς όρνιθας ως τέλος καλούμενον κατά τον μεσαιώνα τα
κοιμητικά.
Ως δε σύστημα της Βενετικής Κυβερνήσεως ήν ή διά τάξεως σύν:
δεσις όλων των πολιτών, και τοι διεκρίνοντο ούτοι ανομοιοβαθμίως
κατά τα πολιτικά δικαιώματα , οι δε χωρικοί μάλιστα και ο χύδην
λαός έπρεπε να προσκολλώνται ως πελάται εις άρχοντα, όστις ως
εκ του πλούτου και της μεγαλοκτημοσύνης καθίστατο ο πάτρων του
αγρολήπτου γεωργού, και του εργαζομένου τεχνίτου εις τας ανάγ
κας του αρχοντικού οίκου, καθ' όλας τας νήσους υπήρχεν και συστη
ματική αύτη σύνδεσης διαφοροτρόπως μέν μορφουμένη, αλλ' επί του
αυτού κέντρου συνερχομένη. Επί τούτω η Κέρκυρα διηρείτο εις τέσ
 - 694 -

σαρας Βαϊλαρχίας και Βαϊλίκια . Και το μεν περιλαμβάνον τα χωρία

Αιγείρου και Λευκίμνης , υπήγεντο εις τον Βάϊλον , το της Μέσης
εις τον προβλεπτην καπετάνον, και το του Ορους εις το Συμβούλιον
της πόλεως. Εκαστον τμήμα συνεισέφερε εν είδει δασμού και προς
σεβασμόν του οικείου άρχοντος 4ο ρεάλια ανά διετίαν. Εις υπογραμ.
ματεύς του γενικού γραμματέως ανέκρινε τα ποινικά του τμήματος
ου επεστάτει. ο δε γενικός γραμματεύς της πόλεως διεξήγε τας ά
στυκάς δίκας. Εκαστον δε τμήμα είχε ένα πρωτοπαπάς, υποκείμε
νον εις τον μέγαν πρωτοπαπάς Κερκύρας. Διηρούντο εις 8 σημαίας.
Η μεν πρώτη περιελάμβανε 12 χωρία , η δε Β'. η, η Γ '. 12, ή .
9, η Ε '. 3, η Σί , 9, η Ζ'. 15 , και η Α' . 2. Δύο προεστώτες, και
δύο αστυνομικοί κλητήρες (fanti) επιστατούντες της ευταξίας, και
εκτελούντες τας διαταγάς των αρχών, εκλέγοντο παρά των κατοί
κων των χωρίων ( 1 ). Της Ζακύνθου διηρείτο η εξοχή εις μεγαλομε.
ρίαν, μικρομερίαν και το ορεινόν. Εκαστον τμήμα είχε αρχηγόν ένα
ευγενή , όστις προεξήρχε των στρατοσυλλέκτων χωρικών. Οι υπάλ.
ληλοι αυτών εκλέγοντο υπό των χωρικών , τιθεμένων δελτίων εντός
κιβωτίου εις υποψηφιότητα χωρικών, ηλικίας 25 μέχρι 6ο ετών,
ανά πάν έτος την ημέραν του αγίου Μιχαήλ, καθ' όλας τας νήσους.
Εν δε τη κληρώσει των ονομάτων είχε την εφορίας και Προβλεπτής,
και εξήγoντo τρία ονόματα εκ της κάλπης (2) . Οι στρατοσύλλε
κτοι χωρικοί εσχημάτιζον λόχους έχοντας επιλοχίας και αξιω-.
ματικούς, και φέροντας σημαίας ερυθράς του αγίου Μάρκου . Εοή.
μαινον το αγροτικών τύμπανον μετά του αυλού, (ταμπουρλονιά .
καρον) , οσάκις εορταστόλιστοι μετέβαινον εις την πόλιν, και εγίνετο
αυτών επιθεώρησις , και διατάσσοντο να καταδιώξωσι ληστές και φυ
γάδας, και να φρουρήσωσι τας παραλίας επί πολέμου και πανώλους,
και να επιβώσιν εις το κάτεργον της νήσου, και χρησιμεύσωσιν ως
στρατιώται της πολιτείας. Της στρατολογίας εξηρούντο οι κατώτε
ροι των 20 ετών και ανώτεροι των 65 ( 3 ). Αι πόλεις διηρούντο εις
συνοικίας (contrade), ών εκάστη είχεν αγγελιοφόρον (Corriere). Ούτοι
εν Κερκύρα ανά εκάστην περιοχήν ήσαν τρείς, εκλεγόμενοι διά πλειο:
ψηφίας του Συμβουλευτικού συνεδρίου (capi della contrada). Ο εις

(1) Ροjago leggi Municipali Tom. 1 σελ. 153 .

(1) Διάταγμα προβλεπτου Φραγκίσκου Πιζάνη 7 Δεκεμβρίου 1559 έν Libro ordini
σελ. 14ο παρα το αρχειοφυλακείο Ζακύνθου.
(3) Leggi Municipali ανωτ. τόμ. Α' , 43ο και 437 και Τόμ . Β', 33, 66 , ιβι,
168 κτλ,
 325

λαμβανόμενος εκ των ευγενών, και δε εκ των ιστών, και ο τελευ

ταίος εκ των δημοτών, επεστάτους της ευκοσμίας των οδών , και
των παίδων της συνοικίας των ενδεών . Συνήγον τας ελεημοσύνης
την μεγάλην εβδομάδα μετά των εφημερίων της συνοικίας , ας
διένεμον εις τους ενδεείς της οικείας περιοχής , και έκόλαζον των
αρχών τους ατάκτους, και κατήγγελλον τους αχαλινώτους προς
την δημοσίαν άρχήν . ( 0)
Τοιαύτη επεκράτει τάξις καθ' όλην την κυβερνητικών μηχανών των
νήσων επί Βενετοκρατίας . Βεβαίως μεν το σύστημα αυτό θεμελιού .
μενον επί αρχών αριστοκρατικών , αίτινες δεν συνάδουσι προς τας
σήμερον επικρατούσας δοξασίας ελευθερίου και δημοτικής κυβερνή
σεως, παρασύρεται την χλεύης των υπερελευθεριαζόντων δημοκρα
τικών, οίτινες ως κώλυμα εις πρόοδον κοινωνικής ευημερίας νομί.
ζουσι τοιαύτην σύνδεσιν . Διά δε την παρακμής της Βενετικής πολι
τείας εις τα τελευταία έτη της ζωής , το κυβο ητική το σ
στημα παραλυόμενον εις πολλάς καταχρήσεις υπό διερ)και με ».
κητών και υπαλλήλων , αγανάκτησιν διεγείρει φικαι δικαιο » ανδρης .
ός επιθυμεί να προάγεται η ευημερία του πολίτου δι' σ / ρα , και
αδιαφθόρου κυβερνήσεως. Πλήν με όλα τα ελαττωματα Tata
τοιούτο σύστημα κυβερνήσεως δεν παύει του να επισύρη : 21 τον Κ.
παινον και τον σεβασμός προς την Βενετικής Πολιτείαν , ήτις αεί
το ευδαιμον και την προαγωγής των συμφερόντων του υπηκόου
επεζήτησε διά συνετών νόμων και κυβερνητικών διατάξεων . Διότι αι
ελευθέριαι θεσμοθεσίαι , εσκόπευον αεί την αμερόληπτον σύστασιν δι
καιοσύνης και ελευθερίου προόδου , ενώ πάσα άλλη εν Ευρώπη Χρι
στιανική Κυβέρνησις υπ' απολύτου μονάρχου διεπομένη ατιμωρητί
μετήρχετο τάς οικείας αυθαιρεσίας . Διότι αι τότε πραττόμεναι υπό
αιμοβόρων δυναστων αθεμιτουργίαι , ήτοι αι ιεροκρισίαι , αι βα
στηλίαι, αι σκοτειναι ειρκται, τα δηλητήρια , και αι ήτοιμασμέ
ναι αγχόναι προς τους αντιφερομένους , και λοιπαι κρυπτοφονίαι
φρίκην φέρουσιν εις τον διερχόμενον την ιστορίαν . Παύομεν δε το
κεφάλαιον τούτο σημειούντες , ότι εκάστης των νήσων και πληθυ
σμός σημειούται επί του παρόντος αιώνος κατά τας γενομένας
αναγραφάς υπό Γριμάνου ( 176. ), Κερκύρας 48,484: Κεφαλληνίας
75,οοο Ζακύνθου 3ο,οοο της Λευκάδος 12,οοο: Πρεβεζης 1840

( 1 ) Ordine del general provvedito , estraordinario Nicolo Erizo 16 Ge.

nayo 1787 ,
 326

Βονίτσης 1,0οο· Ιθάκης 2,5oo Κυθήρων 6,ooo (ενώ πριν του

πολέμου ήριθμούντο το,οοο). Της Κερκύρας οι εγκάτοικοι κατε
στιχογραφούντο, της μεν πόλεως εις 1,257 Λατίνους , 5,834 Γραι
κους, και Πι Εβραίους άπαντας" των δε προαστείων Μανδου
κίου, Αγίου Χαραλάμπους, Στρατιών και Γαρίτσης 7,ο8ι , και
των χωρίων εις 28,990. Τούτοις δε συμπεριλαμβάνοντο 4, 15 , οι
οικούντες Παξούς και Πάργαν. Ωστε δι' αυτών συνεπληρούντο o
λικός αριθμός όλου του διοικητηρίου Κορυφών και των προσαρτω
μένων αυτώ εις 48,484, μή συμπεριλαμβανομένης της πεζικής
και ναυτικής δυνάμεως, εις 1 ,οοο αριθμουμένης ( Ο ) .
Εσωτεύοντο δε εκ μέν Κερκύρας φλωρία 24,846, ών αι μεν
20,422, λίτρ. 3 και σολδία 9 ήσαν τα κέρδη: αι δε 4,424,
λίτρες 33, και σολδία 5, ήσαν αι δαπάναι: έκ δε Ζακύνθου .
σώδευον 5 ,οοο ( 2), και εκ Κεφαλληνίας 21,000. Τούτοις προ
στιθεμένων και άλλων τινών εισοδημάτων, και αι τρείς νήσοι συ
νάμα παρείχον ολοσχερή αριθμόν 16ο ,οοο: προσώδευον και τα Κυ
θήρα 4,350. ο δέ Φραγγίσκος Γριμάνης εν τη εκθέσει αυτού προς
την Γερουσίαν ( 6ο) λέγει περί των νήσων.- “ Aύται δύνανται
δικαίως να θεωρώνται με ευνοϊκόν όμμα· διότι εκτός ότι πε
ριέχουσιν 16ο ,οοο εγκατοίκους, εκτός των ξένων και του στρα»
του, συνεισφέρουσιν εις το ταμείον 9ο, οοο φλωρίων ήτοι δου
κάτα πραγματικά 247,οοο. Προσελαμβάνοντο δε ταύτα εκ δα :
σμών του εξαγομένου ελαίου, άλατος, μοσχάτων κρασίων, και στα
φίδος. Αι 3,15ο βαρέλαι ελαίου, αίτινες ταξιδεύονται εις Βενε
τίαν διοχετεύουσιν εις τον δημόσιον θησαυρόν εκ δασμού εξαγω
γής και καταναλώσεως 338,3οο δουκάτα. Τα δε εξακισχίλια
μόδια άλατος Κερκύρας και Λευκαδος, εισφέρουσιν εν αυτώ 48,οοο.
Και τα μοσχάτα και αι σταφίδες δια Βενετίας παρέχουσι δου
κάτα 50,5oo και τα τελωνεία ταύτης της αγοράς 6,ουο. Ο
ναύλος των πλοίων , άτινα μεταφέρουσιν τα προϊόντα ταύτα εί
σάγει 52,5οο δουκάτα. Τούτοις τοις εισπραττομένους προστεθεί
σης και της αξιοπρεπούς χορηγήσεως, ήν αι νήσοι χορηγούσιν εις
13 δημοσίους τοποτηρητάς και τους άλλους μισθούς, ούς διά το

( 1 ) Compendio dell'anagrafi dell'isola di Corfù tapa tñs Relazione dell

isola di Corfù e breve cenno sopra l'isola di Cerigo esposta ai riflessi dell'
eccellentissimo Senato 1760,
(2 ) Capelletti Vol. XI.
 527

εξασκούμενον επάγγελμα απολαύουσιν οι υπηρετούντες εν τη δια»

χειρήσει της δημοσίου Κυβερνήσεως και των δικαστηρίων, δυνατόν
να υπολογισθώσιν άλλαι 5ο,οοο δουκάτα το εισαγόμενον εις την
Μητρόπολιν και πλεονάζον κέρδος. Εκ τούτων οι νόμοι του εμ
πορίου μου φαίνεται, ότι πρέπει να διευθύνωνται αναλόγως των
περιστάσεων. Νομίζω δε και μεγαλητέρα δυστυχία είς τινα πτω

χεύοντα και ταπεινούμενον τόπον είναι το να επιμένη εις αρχάς

και προλήψεις, εξ ών προκύπτει η ένδεια και αποθάρρυνσις.- ”
Ολαι δε αι εισπράξεις αι τελωνιακαι, αι φορολογικαί αι δικα
στικαί , και αι δημοτικαί, ετίθεντο κατά νόμον και κανόνας εις
δημοπρασίαν, και ο πλειοδοτήσας ελάμβανε την είσπραξιν απο
κλειστικώς προς εαυτόν, και υποχρεούτο μόνον να δώση εις τον
δημόσιον θησαυρόν την χρηματικών ποσότητα, οίαν ώρισε πλειο
δοτήσας. Η ενοικίασις των προσόδων διετηρείτο επί ένα έτος. Τέσ
σαρας δε μήνας πρίν της λήξεως αυτής ανανεούτο ή δημοπρασία
ενώπιον του Βενετικού διοικητηρίου και των συνδίκων. Εζητείτο και
έγκρισης της Γερουσίας επί της προσφερθείσης πλειοδοσίας κατά το
ενοικιαζόμενον είδος εισοδήματος, παρεχομένου αξιοχρέου εγγυητού ,
και επιμαρτυρούντος του ενοικιαστού δι' εγγράφων και μαρτύρων;
ότι ουδεν οφείλει το δημοσίω, και έχει συγγένειας και εταιρικάς σχέ
σεις προς τους δημοσίους υπαλλήλους της οικονομικής διαχειρίσεως:
Εάν το εναντίον απεδεικνύετο, ή ενοικίασις ήχυρούτο. Εγκριθείσης
της ενοικιάσεως, έπρεπεν ευθύς και ενοικιαστής να παρακαταθέση ως
εχέγγυον χρηματικών ποσότητα ανάλογον της ετησίου πλειοδοσίας
εν μετρητοίς , και εν κεφαλαίους προκατεθειμένοις εν τη χρηματική
τραπέζι της Βενετίας . Καθ ' ώρισμένας δε προθεσμίας μεταβιβά
ζοντο αι δόσεις της ενοικιάσεως, εν ελλείψει δε διελύετο ή ενοι
κίασις , και ετίθετο εις νέαν δημοπρασίαν, Εδύνατο δε και εν Βιο
νετία να γίνηται ή ενοικίασις προσόδου τινός, ήτις εν ταις νήσοις
έδημοπρατείτο και αυτή επροτιμήτο, εάν υπερείχε κατά δέκα τοις
εκατόν το εν ταις νήσους πλειοδότημα επί δημοπρασίας. Αμεσου
και έμεσοι φόροι διακρίνοντο εν ταίς νήσοις. Οι μεν άμεσοι εισε
πράττοντο εκ του δεκάτου σιτηρών, και εν τισι νήσοις επί του
ελαίου και άλλων γεωργικών προϊόντων. Προς τούτοις εκ δασμών
επί του οίνου, συναθροιζομένων εις χρήματα, και εκ του φόρου
επί μελησσίων, ποιμνιων, και βιομηχανίας μετάξης, βαμβακίνων
υφασμάτων, και σχοινιων . Δύω δε επιστάται εκλέγοντο εκ του
μικροτέρου Συμβουλίου των 150 , όπως επαγρυπνώσι τας βιαίας
εισπράξεις και καταχρήσεις των ενοικιαστών, και δικάζωσι τας δια
 328

φοράς φορολόγων και φορολογουμένων. Οι άμεσοι φόροι ετελούντο

επί της εισαγωγής και εξαγωγής παντός είδους πραγματειών, και
επί των εξαγομένων προϊόντων ελαίου, σταφίδος και οίνου. Τα
τελωνιακά ήσαν εν γένει ουχί τοσούτον βαρέα, διότι κυρίως εσκό
πευον αεί οι Βενετοί να ευαρεστώσι τους υπηκόους δι' ελαφράς,
καθ' όσον ηδύναντο, φορολογίας. ( 1 ) Δημόσιαι δε σιτοθήκαι ήσαν
εγκαθιδρυμέναι έν άπάσαις σχεδόν ταίς νήσοις , ένθα παρακατετί
θετο παρά του δημοσίου σίτος , ως επί το πλείστον χρησιμεύων
εν περιπτώσει σιτoδείας, και άλλου τινός κωλύματος μετακομιδής
εκ Πελοποννήσου και Αλεξανδρείας δια πόλεμον και λοιμόν ή πει
ρατείαν. Το Πάσχα και τα Χριστούγεννα διενέμετο σίτος τοίς βου
λομένοις ενδείσι, και άπασι τους χωρικοίς, κατ ’ αλληλέγγυον πλη
ρωμήν υποχρεουμένης της κώμης προς της οποίας τους εγκατοί
κους διενέμετο σίτος.
Νομίσματα δε κυκλοφορίας διεκρίνοντο· α. τα Βενετικά τορνέσια
διαμέτρου 0, 0 1 5, επ' ευθείας επιφέροντα σταυρόν εντός κύκλου
εγγράφοντας το όνομα του δουκές, και αντιθέτως τον πτερωτόν
λέοντα και τον Αγιον Μάρκον εντός ημικυκλίου υπό την επιγρα .
φήν XILIFER VENETIAR .
6.ον Το γρόσιον (grosseto per παυigar ) διαμέτρου 0,020 επι
φέρων απ' ευθείας άγιον Μάρκον, και παρ' αυτώ γονατιστόν τον
Δόγην παραλαμβάνονταςσημαίαν, και υπεράνω το DUX, και πί
ριξ S. M. VENETI και το όνομα του ηγεμονεύοντος Δόγου και
αντιθετως εικόνα Σωτήρος καθημένου επί θρόνου, τη μεν αριστερά
κρατούντος ευαγγέλιον , τη δε δεξιά ευλογούντος και υπεράνω τα
IC: XC: και πέριξ GLORIA , TIBI, SOLI. Ακολούθως δε το
γρόσιον , διγρoσον, τρίγρoσον, και τλ. αξίας εκ 15 εις 60 Τορ
γεσίων. Ορισθέν δε προς χρήσιν των Ελλήνων επί δουκός Πριούλη
( 1618) και Ιωάννου Κορνέρου ( 1625), έτυπούτο ελληνικούς γράμ
μασιν ΑΓΙΟΣ ΜΑΡΚΟΣ , το όνομα του Δουκός ΑΝΤΩΝΙΟΣ Ο ΠΡΙΟ
ΛΟΣ ΔΟΥΞ και εις το του Κορνέρου ΙΩΑΝ ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ, Ο ΔΟΥΞ . (2)
γον Το λεόνιον της Ανατολής εγκοπέν επί Δόγου Φραγκίσκου
Μορεζίνου ( 1688) άργυρούν βάρους 0, 13ι υποδιαιρούμενον εις
ήμισυ, και τέταρτον. Επέφερε δε λέοντα , και αντιθέτως τον Δόγην.
δ'. Σολδία και Γαζέται χάλκινα προς χρήσιν τών έν Ανατολή

( 1 ) Romanin Storia documentata di Venezia Tom, VI , σελ. 48 :

a) Lazai Monete dei possedimenti Veneziani oed, 68.
 820

Βενετικών νήσων επιφέροντα απ ' ευθείας τα ονόματα των νήσων .

« Corfi - Cefalonia - Zante κατά τρείς γραμμές εν διαφόρω
έρθογραφία και ελλειπέσι γράμμασι ως Corf. - Cefal - Zan, και
αντιθέτως τον Αγιον Μάρκον , και πέριξ ε3 S. MARCUS YEN.
διαμέτρου 0,0 26 ( 1 ) .
ε.ον τα τέταρτα αυτής (quartini κατρίνια) με δύο σειράς γραμ.
μμάτων 1, Corf. - Cefa.- Zan. και αντιθέτως S. MARC. Ρ .
και το μονογράμματον Ι . διαμέτρου δέ 0,0 20 .
s'ον To κατά μίμησιν του Γερμανικού τάλληρον άργυρούν, επί
Δουκός Φραγκίσκου Λορεδάνου (1755), προς χρήσιν. Ωσαύτως των
Βενετικών κτήσεων έν ανατολή, διαμέτρου 0 , 040 , επιφέρον προ
του ήν γυναικός κεκαλυμμένην την πλάτην διά γουνερικού, και φο
ρούσης εις την κεφαλήν το κάλυμμα του Δουκός, και πέριξ την
επιγραφήν REPUBLICA PENETA, Αντιθέτως επί ασπίδος ήν
ο πτερωτός λέων, και κρατών με τους εμπροσθίους όνυχας Ευαγ
γέλιον ανοικτον, και πέριξ το όνομα του ηγεμονεύοντος Δόγου
έχων,
Tού ταλάρου τούτου ο τύπος μετηλλάχθη επί Αλοησίου Μοκε
νγου Δουκός ( 1768 ) Και αντί της προτομής γυναικός εφέρετο
ο πτερωτός λέων, αντιθέτως δε ή προτομή και το όνομα του
ηγεμονεύοντος Δουκος Μεκενίγον ,
Ορος δε εις την εμπορίαν των εξαγομένων ειδών ετίθετο, ότι
τα εξαγόμενα προϊόντα ελαίου και σταφιδος ώφειλον να διαπέμ
πωνται πρότερον εις Βενετίαν, και εκείθεν υπόφορα εις όλα τα
τέλη αύθις εισαγωγής και εξαγωγής , να μεταφέρωνται εις τα ξένα
μέρη . Τα δε Αγγλικά πλοία τα έρχόμενα, όπως φορτώσωσιν στα:
φίδα, έπρεπε πρότερον να φέρωσι φορτίον ειδών αποικιακών και
πραγματεων εις Βενετίαν, και εκεί εκφορτώσαντες, ελάμβανον ά
δειαν πρός φορτωσιν σταφίδος εν ταις νήσοις. Ως δε πολλάκις
λαθρεμπόρια μεγάλα εγένοντο, και το δημόσιον έζημιoύτo κατά
συνεννόησιν τών Αγγλων πραγματευτών μετά των πωλούντων εγκα
τοίκων της σταφίδα , μαρτυρούσιν Ιωάννης Γριμάνης προβλεπτής εν
Ζακύνθω (4596) ( 2), και Φραγκίσκος Λορεδάνος ( 1601 ) εν ταίς

(1) Ορα και διατριβήν εν Πανδώρα περί των εν χρήσει νομισμάτων επί Βενετο ·
κρατίας κατά τας Ιονίους νήσους υπό του νομισματολόγου Παύλου Λάμπρου.
( 3 ) Il principal nervo dell'entrada che vostra Serenità ha in quest'isola,
è quello della nova imposta delli ducati dieci per miaro di uva passa, cha
si traze per l'Inghilterra, la qual nuova imposta viene di continuo rubata
67
 - 530

εκθέσεσιν προς την Γερουσίαν ( 1 ) . Οτι εγένοντο περί τούτου διά.

φοραι προβλέψεις. Επεκτείνοντο αι εμπορικαι σχέσεις των νήσων
εις Κωνσταντινούπολιν, Θεσσαλονίκης, Πελοπόννησον , Ηπειρον, Σμύρ
νην , Αλεξανδρειας και Βαρβαρίαν . Οι Κεφαλλήνες είχαν ως ε5ο
πλοία μικρά και μεγάλα , συνέκειντο δε ως επί το πλείστον εις
Αόνδρας, Μαρτίγους και Ταρτάνας. Κατά τον ιστορικόν Λοβέρδος
των πλοιαρίων και ολικός αριθμός εδύνατο να περιλάβη εν συνόλω
20,000 βατζέλια, τα δε μεγάλα περιελάμβανον έως 7,00ο . Τών
Κερκυραίων οι Μανδουκιώται ως επί το πλείστον είχον πλοία δια
φόρου μεγέθους ως ταρτανας , γρίπους, καίκια , και τινά βργαν
τίνια έως 12, εμπορευόμενοι με την αντικρυ Ηπειρον, Σικελίαν
και Βενετίαν. Εν Ζακύνθω δε έτεχνεύοντο μεταξοϋφάσματα, και

et strabalzata dalli Inglesi, per esser il loco aperto, et le loro stantie et ma

gazeni tunti nel lido del mare, dove li tengono a posta per questo effetto. et
se ben non si manca d'ogni diligentia per rimediar in questo , si può a
questo manifesto danno, con far proclami, et far li Cavallieri con la corte
vadano attorno, quando che caricano le loro cari. Però è impossibile a ri.
mediar al tutto. " Ne contenti di questo, studiano inventioni per l'ingannar
anco in palese con mostrar di cargar je uve passe per questa cilla 706
Venezia ). E poi de qui senza scaricarle in lerra mandarle in Inghilterra,
defraudando per questa via li suoi daj.
(1) Si commettono gl'inganni spezialmente nel cuor dell'inverno , li mesi
di Gennaro, Febraro et Marzo, in tempo di noite con l'oscurità, pinggie et
fortune, che niente temono (gli Inglesi), perchè sono usi et pratichissimi,
per non essere da alcuno delli ministri visti , et ritrovali a far tali contrab
bandi , si che in tal modo non può Vostra Serenità conseguire il suo di.
ritro, alla quale io riverentemenie ricordo, che per levar dette fraudi la po
trebbe far fabbricare, appresso il molo della citta, ovvero in altro luoco del
linio del mare ana Doana, ovver doi o tre magazzeni dov'essi lugiesi ha
vesse20 a tenir fulle l'uve passe che comprano .
Non resterò ancora di considerare a Vostra Serenità una cosa, che io sti
mo di molta importanza per interesse delle cose sue, et deili suoi dusj et
conservatione di quella citià (Zante) et benefitio universale di tutti quelli ha
bitanti, ch ' essendo stà fatti molti ordini da Clarissimi precessori, et da Eco
cellentissimi Capitanj generali, per la conservatione pel molo , porto et tido
del borgo della marica, et deputati luoghi ordinarj più securi per fabbri
car da rovn , et tirar navilj er barche in terra , con prohibitione, che con
si potesse fabbricar case, si in quelli come in altro loco de ditto lido, che
potesse occupar, l'andar per quello senza inspedimento alcuno, cosi a piedi
come a cavallo, molli che hanno atteso al proprio loro comodo, bunno
occupato il lido et severi ordinarj , servendosi d' investiture et concessioni dei
luoghi preditti concessi et alienati, per le quali concessioni se bene sono ia
obbligo di lasciare strada verso il mare per poter scorrere la cavalleria,
hanno nondimeno usurpato la terra et il mare , havendo nelle acque avanti
le fabbriche geitato pietre , ertra, palli , et atterraro et fatto ripari' et serra
glie, si che noa si puo in modo alcuno transitare manco a piedi, non la.
 831

εκ λινού μέρλα, τουβαλάθιe και σιελωτά λεπτά εις πέπλους και

μανδιλια, διαπεμπόμενα εις Τούνεζην , και γορδόνια αξιόλογα λε
πτά, και πωλούμενα εις Βενετίας και τα πέριξ. Κατεσκευάζοντο και
όλα τα ενδύματα ανδρών και γυναικών χονδρά , και εν Κεφαλληνία
βαμβακερά υφάσματα , ζωνάρια και επικαλύμματα . Χρυσούραντα δε
ποικιλοειδή ενεδύοντο των Κερκυραίων χωρικών αι γυναίκες με με:
γάλας επιπορπίδας και κομβία αργυρά και χρυσά, αστάχεις επί κε
φαλής, και στρόφιγγας επί των υποδημάτων (γάντσους) μεγάλους,
ά άπαντα κατεσκευάζοντο εν Κερκύρα επισταμένως. Εν δε Βονίτση
και Ζακύνθω κατεσκευάζετο όπιον γλυκορίζης δι'εταιρίας εμπορικής,
και επέμπετο εις Αγγλ αν, Γερμανίας και Ρωσσίαν ( 1 ) Επροτι
μητο το άλας της Αγ ας Μαύρας εις Βενετίαν, ως μαρτυρεί ο Φ .
Γριμάνης . Εκ δε Βουθρωτού μετεκομίζετο πληθύς οψαρίων αλα
τιστών (1 ).
Η ετήσιος τιμή της σταφίδος εκόπτετο, ώς ελέγετο, κατά συμ
φωνίαν του διοικητηρίου και των συνδίκων και τινών μεγαλοκτη .
μόνων (collegello ) με τους πραγματευτάς (3). Εως 10,000000
υπελογίζετο η εξαγομένη σταφίς εκ των δύο νήσων τότε, μοσχά
του δε λευκού εκ Κεφαλληνιας βότια 1,200 εξήγοντο εις Βενετίαν,
και επλήρωνε δασμός και εισαγόμενος ξένος οίνος. Η Κεφαλληνία δε

sciando lido , nè strada, come sono obbligati per forma delle terminazioni,
che oltra che il porto è quasi tutto atterrato, se le galere o fuste dei ve
mici volessero venir ad offendere et saccheggiare il borgo suddetto della ma
rina, che Dio ci guardi, non si potrà più ovviare, de resistere, non si po
tendo più ne a piedi, nè a cavallo careminare lungo il lido predetto per gl'im
pedimenti predeiti, il che li stradiolti a cavallo , ch' hanno perciò esentione
delle loro decime, et alori che sono stipendiati per le guardie, sono tutti ing
tili , oltre che la maggior parte degli habitanti patiscono molta incomodità
per non potersi servire d'andare all'acqua, et ali dazieri non puono custo
dire il loro dazio , per il che si commeltono dalle ditta cast et magazeni
infiniti contrabandi et fraudı, specialmen'e dagli Inglesi cosi nel caricare lure
passe come nel discadicare di loro navi panni, cariche, stagni, et altre mer
cantie sottoposte al pagamento della nova imposta, pagando essi laglesi, a
quest' effello solamente di commettere essi contrabandi, affiti grandissimi et
eccessivi per le case et magazeni fabbricati nel mare , com'è detto , il che
risulta solamente e beneficio grande d'essi Inglesi et locatori , et con danno
grandissimo di Vostra Serenità e di quella Università.
(1) Informazione indiri. sopra la fabbrica piantata in Vonizza di sugo di
liquerizia.
( 7 ) Sulla pesca delle isole Venele del Levante, Corfù, 6 Marzo 1761 e
sibila dal padre leltor don Vido monaco Benedettino di S. Michele di My
rano Modo di salare il pesce ne!la peschiera di Butrivio,
(3) Libro consigli di Zante.
 532

προήγε 1,5oo βαρέλια ελαίου, ών τα δύο τρίτα καταναλίσκοντο εις

τον τόπον, το δε άλλο έν εξήγετο. Ωσαύτως δε έφερεν εις εξαγω »
γήν 6,οου βατζέλια αμυγδάλων, και πληθύν ξυλοκεράτων, ά έχρη
σίμευον εις κατασκευήν οινοπνεύματος κατά τας άλλας νήσους προς
τούτοις 40,00 λιτρών μέλιτος, και ως 4 ,οοο κηρίου ακατεργά
στου έπέμπετο εις Βενετίας και εις το βασίλειον της Νεαπόλεως .
Τρία δε κηριαχυτήρια εγκαθιδρύοντο εν Αργοστολίο ( 1 ) Εν δε Ζα
κύνθω εξήγoντo έως 6,000 λίτραι κηρίου ακατεργάστου, μη υπο
λογιζομένου του προς τοπικής χρήσιν εν τη νήσω εργαζομένου εις
λαμπάδας και κηρόν κίτρινον εις ενσφράγισιν. Αφθονοι δε καρποί
μετεφέροντο εις τα πέριξ, και εξαιρέτως λειμονίων , κύτρων και
πορτογαλίων. Σταφίς μονομερώς εκ Ζακύνθου εξήγετο εις 7,000,000 ,
και επωλείτο 5 φλωρία ανά χιλιάδα , και εισώδευε ή νήσος 35, οοο
φλωρία. Ελαιον δε εξήγετο 70ο βουτσία προς 45 φλωρία το έν.
Εξ αυτών εσωτεύοντο 31,156 , το δε δημόσιον ταμείον εσώδευε
4ο, οοο φλωρία εξ αμφοτέρων τούτων των ειδών (2 ). Τούτοις
προσετίθεντο και έτεραι 14,οαο εκ τελών, πραγματειών, βαρελο
ποιίας, σταφίδος και ελαίου, αγγείων πηλίνων , και πλίνθων εξα
γωγής, και εισαγωγής σιτηρών. Εκ Λευκάδος εξήγοντο εις άλλα
μέρη έλαιον, σιτηρά, οίνος , τυρός και άλας . Εως 10,000 μόδια
σίτου διαπέμποντο εις Ιταλίαν, και εξαιρέτως εις Λομβαρδίαν . Εί
σωδεύοντο δε εξ αυτού 7,000 φλωρία , εδαπανώντο δε διά τα
ελλείποντα τροφής και ενδυμασίαν 6,3oo & απερρόφει η Τουρκία,
Βενετία, και Σινιγάλια. Η Πρέβεζα εισώδευε 2,454 φλωρία εκ
της εξαγωγής, και εδέετο προς δαπάνης εκ των εισαγομένων 2,352 .
Η δε Βόνιτζα 1,6 και εδαπάνα 1,577 δια τα προσδεόμενα
αλλαχόθεν ( 3). Η Κέρκυρα προήγε 8ο,οοο βαρέλας οίνον, ών το
μέν έχρησίμευεν εις κατανάλωσιν εσωτερικών , το δε εις οινόπνευμα
και ρακίον. Ελαιον δε 15ο,οοο στάμνους (Zare ) και 6ο,οοο οι
Παξοί: άο , οοο εχρησίμευον εις εσωτερικής κατανάλωσιν Κερκύ
ρας, Γιαξών και Πάργας . Εξ όλων δέ των τριών μερών τούτων
εξήγοντο δια Βενετίαν 2ξο, οοο εν συνόλω της εισοδίας. Η Κέρ
κυρα δε προήγε και στον πρός τροφής των εγκατοίκων επί τρείς
μήνας, και έως 200,οοο βαλανιδίου, ολίγον κηρόν, λίνον, και

( 1 ) Relazione dell'isola di Cefalonia 1760 .

( 2 ) (Relazione dell'isola del Zante 8 Novembre 1760.
( 3) Relazione dell'isola di Santa Maura e del continente Veneto adja ,
cente 1760 ,
 533

ελαίας αλατιστάς εις εξαγωγήν. Το σύνολον υπελογίζετο επέκεινα

των 20 0,000 έν εισαγωγή. ο ζημωτός τηρός Κερκύρας παρετί
θετο και εν τραπεζαις των κυρίων Βενετών , 8,000 φλωρία απερ
ρόφει η Τουρκία διά ξύλα καύσιμά, έως 600 δε ήσαν τα ελαιο
τριβεία : 70,400 φλωρία προσεδέοντο προς άγοράν σίτου εκ Κερ
κύρας. Είσώδενον δε 5,000 φλωρία: Προς τούτοις έποιούντο προς
εξαγωγήν πήλινα αγγεία γανωμένα , ών αι κάμινοι ήσαν εν τω
προαστείω Γαστράδων . Ωσαύτως και η Βυρσοδεψία έδιδε τινά έπασε
χόλησιν τοις εγκατοίκους . Κυρίως δε οι Εβραίοι και τινές ξένοι
ήσαν οι έμποροι και οι μεσίται του ελαίου. Εισήγοντο δε εκ Βε
νετίας τεχνουργήματα , δρύζια , ζάχαρις, ευώδη κηρία , διάπα , χαρ
τιον, ξυλική, μέταλλα , σχοινία, χρυσά και αργυρά σκεύη, και υ :
φάσματα μεταξωτά και μάλλινα, Εκ Τριεστίου και Φιουμιου ξυλική
και χειροτεχνήματα της Γερμανίας . Εκ Λιβόρνου και Αγκώνος κανάβια,
καφφές , δακαι, οψάρια καπνιστά και σαρδέλαι . Εκ Σινογαλίας και
Μεσσήνης υφασματα , επικαλύμματα και στολίδια . Εισώδενε δε ή
νλσος εξ όλων των εντός και εκτός πραγματευομένων 24 5,098
φλωρία χρυσά . Εδαπάνα δε ελλείποντα 209,800 . Τούτων 2 4. 000
απερρόφει η Βενετία, 9,000 ή Δαλματία , και αι νήσοι 27,000
κατα τα δυτικά μέρη (le parti ponentine) , και 160,000 η Τουρ
κία διά σιτηρά, Αι Σαγιάδαι έχρησίμευαν ως έμπορείον Κερκύρας
δια τας προς Ιωάννινα και την λοιπήν Ηπειρον σχέσεις. Το δε έμ
πόριον Κερκύρας διά τήν θέσιν αυτής μεταξύ 1Ηπείρου , Βενετικής
Ανατολής , και Ιταλίας ήκμαζεν αρκούντως . Τα προϊόντα Κυθήρων
συνίσταντο εις σιτηρά, τυρόν, μέλι, κηρίον και μάρμαρα πορφυ
ρών" όλα δε εχρησίμενον προς κατανάλωσιν του τόπου και αγο
ραν παρά των διαβαινόντων εξ αυτής πλοίων και διαπλεόντων
το αρχιπέλαγος . ( Ο )
Τοιαύτη ην η Κυβερνητική εμπορική και καταστιχογραφική πλη
θυσμού, προϊόντων, βιομηχανίας και ναυτιλίας κατάστασης των νή
σων επί Βενετοκρατίας. Εν δε τώ δευτέρω μέρει θέλει εξιστορή
σωμεν την διανοητικής ανάπτυξιν και την θρησκευτικής κατάστασιν
αυτών, ίνα μή διακόψωμεν τας διηγήσεις ημών περί της πολι
τικής τύχης των νησιωτών .

( 1 ) Relazione dell'isola di Corfù, e breve cenno sopra l'isola di Cerigo.

F, Grimani.
 ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΘΙ.

Γαλλική μεταπολίτευσις - ΑΕ επικρατούσαν ιδέαι περί πολι

τείας και κοινωνίας -Αποτελέσματα ποθητής ισότητος α
δελφότητος-Διαγωγή της Βενετικής κυβερνήσεως προς
___

τους νεωτερισμούς – 0 Βοναπάρτης εν Ιταλία - Γενικός

προβλεπτης των νήσων Κάρολος Βιδημάν - Ανέχεια και
απορία της δημοσίου διαχειρίσεως των νήσων - Συνεισ .
φοραι και δάνεια των κοινοτήτων νήσων και της στερεάς
-Κατάστασης πολεμικού και ναυτικού, πολεμοφοδίων και
Φρουρίων - Αμυντική προπαρασκευή των νήσων διά τάς
-

προόδους των Γαλλικών όπλων εν Ιταλία - 0 συνταγμα .

ταρχης Τριβόλης και ο Λοχαγός Γονέμης - Νέαι συνεισ .
φοραίκοινότητος Κερκύρας, Ζακύνθου, Κεφαλληνίας, Πρε
βέζης και Βονίτσης -Συνδρομή στρατιωτική Αγ . Τυπάλ.
-

δου, Θε. Κεφαλά, Νικολάου Χαλικιοπούλου και Γ . Πρε

βεζάνου - Υποψίαι της Γαλλικής Δημοκρατίας περί επιρ.
ροής των Ρώσων εν ταις νήσους, και προτάσεις περί συμ :
μαχίας προς την Βενετίαν - Παρενοχλήσεις και αξιώσεις
των εν ταις νήσους Γάλλων πρακτόρων Σαίν Σοβέρου
και Γουή- Μεμψιμοιρίαι και απαιτήσεις --Διάδοσης της
νεοδογματολογίας περί ισότητος και ελευθεριαι κατά τας
νήσους --Σύγκρουσις δοξασιών και συμφερόντων, και πρώτη
διάρρηξις έν Ζακύνθω – !!υρκαϊά του Γαλλικού προξενείου
έν Ζακύνθω - Επιστολή του Βοναπάρτου διά την πυρκαϊάν
και τον οπλισμός των εντος του Μιγγίου Βενετών υπη
κόων - Οργη του στρατάρχου διά τάς σφαγές της Βε
ρώνης, και διακοίνωσις πολέμου κατά Βενετίας - Ραδιουρ
γία των συνομοσάντων την μεταβολής της αριστοκρατι
κής πολιτείας –0 Κερκυραίος Αντώνιος Σορδίνας και ο
-

Γαλλος Βιλλετάρδ εν Βενετία -Πτώσης της αριστοκρα .

τικής πολιτείας της Βενετίας, και έγερσις δημοκρατίας
έν τε τη περιχώρω και ταις νήσοις- Αγγελία τη Βιδιμάν
περι μεταπολιτεύσεως - Σύλλογος πολιτών παρά τους πρα :
βλεπτοις εκάστης νήσου - Φόβοι ταραχοι και συνωμοσίας
δημοκρατικών και αρχοντολογίου - Ιακουβενείον έν Ζακύνθω
 - 535

και Κερκύρα- Επίσημος κοινοποίησης του δημαρχείου Β ::

νετίας τω Προβλεπτή Ειδιμάν περί δημοκρατικής πολιτείας
εν ταις νήσοις - Σύσκεψις του Βιδιμάν περί των πρακ.
.

τέων--- Πρόβλεψις επί απειλουμένων ταραχών και αταξιών

-Επιστολή του δημαρχείου τω Βιδεμάς - Παυσις της
Βενετικής αριστοκρατίας εν ταις νήσους και διακήρυξις δη .
μοκρατίας – Απαίτησις του δημαρχείου περί αποστολής
Γαλλικής στρατιάς εις τας νήσους -Επιστολή Βοναπάρι
του περί της αποστολής - 0 Κόρσος Αν . Γεντίλης στρα,
τηγός επί κεφαλής της οδηγίας του Βοναπάρτου προς
αυτόν και τον στρατηγόν Βαραγαδαλιέρα - 0 σοφός Αρ :
νωλτης μετά της αποστολής - Χαρτίον αδελφισμού εν
Κερκύρα - Κύριοι σκοποί του Βοναπάρτου περί αποστολής
- Αφιξις του Γαλλικού στρατού εις Κέρκυρας - Υποδε
ξίωσεις και προκήρυξις- ΙΙροσφώνησις Μεγάλου Πρωτο :
παπά Κερκύρας Χαλικιοπούλου- Γέλος της Βενετικής
Αριστοκρατείας εν ταις νήσους-προκήρυξις προβλεπτού
Βραγαδίνου - Λαύσης των προβλεπτών και εγκαθιδρυσις
δημοκρατίας εν ταις νήσους - Παραλαβή των φρουρίων υπό
των Γάλλων .

Ναι εδέας αναπτύσσονται κατά τις αρχές του ΙΖ'. αιώνος υπό
των φιλοσοφούντων εν τη δυτική Ευρώπη περί των εν τη πολι .
τική κοινωνία δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Πολιτικαί, θρησκευτικαί,
και ηθικαι πεποιθήσεις των λαών ανέκαθεν καθωσιωμέναι υπό τον
νεωτέρων δογματολόγων κλονίζονται. Εντεύθεν το κοινωνικόν σύ
στημα της Ευρώπης επιδεικνύμενον παλαιωμένος και σαθρόν , απαιτεί
νέαν μετάπλασιν και μορφήν προς ανοικοδόμησιν . Εν Γαλλίαέκα
στος νομίζει θεραπείας της αθλιας εαυτού καταστάσεως εν τη κοι
νωνική ταύτη αναπλάσει . Αι εκ πολλών αιώνων ενταύθα πλεονά
ζουσαι καταχρήσεις της κυβερνήσεως, και δεσποτισμός των κατά
δ.αδοχήν υπουργών, τα αποκλειστικά προνόμια και αι ασυδοσίαι
άρχοντολογίου και Ιερατείου θεμελιούμενα επί άλλοκότων και πα
ραλόγων θεσμοθεσιών του κατά τον μεσαιώνα φεουδαλισμού (τι:
 536

μαριωτισμού), η διεφθαρμένη διαγωγή και η ανηθικότης Βασιλι

κής αυλής ευγενών και κλήρου, και επί πάσιν ή επικρατούσα πε.
νία και έλλειψις κεφαλαίων χρηματικών εν τω δημοσίω , ήτις ηπεί-
λει γενικής χρεωκοπίαν, επιστήσαντο επί τό μάλλον την προσοχήν
του Γαλλικού λαού, και την επιθυμίαν γενικής μεταπολιτεύσεως .
Αλλ' αχαλίνωτος μεν δημοσιογραφία έχλεύαζε και έδυσφήμει, είτε
αξιοσέβαστον έλάτρευεν ευσυνειδησία και ηθική. Εξέτασις δε άνευ
ορθού συλλογισμού, επιφερομένη εις διάκρισιν της αληθούς αιτίας
κατα τοσαύτην αθλιότητα , ανεφύσα την εμπάθειας και το μίσος
κατά πάσης νομίμου πολιτικής και θρησκευτικής αρχής . Εκ τού
των απωλέσθη το σέβας προς είτι σεβαστόν και αξιοπρεπές συνησ
θάνετο και άνθρωπος εν καθαρά συνειδήσει ψυχής και καρδίας. Ού .
δείς χαλινός πλέον είς αδικοπραγίαν. Ολα τα κυβερνητικά συστή
ματα αριστοκρατίας , ολιγαρχίας και μοναρχίας έπρεπε να κατασ
τραφώσιν ώς μέσα δεσποτισμού και τυραννίας, και μόνον να πι .
στεύωσιν εις μίαν και μόνην δημοκρατίαν, εξ ης εδοξάζετο, ότι
έμελλε να απορρεύση ισότης, αδελφότης και ευπορία καθ' όλην την
ανθρώπινον κοινωνίαν , προς θεραπείαν παντός κοινωνικού κακού Ενεκα
τούτου επί του βωμού της νεοδογματολογουμένης Τριάδος ελευθε
ρίας , ισότητος και αδελφότητος καίονται παράσημα, και διακρί
σεις πάσης εξεχούσης Γαξεως εν πολιτεία. Επ' αυτου Βασιλεύς και
Βασίλισσα σφαγιάζεται προς άγνισμόν παντός αμαρτήματος , μολύ
ναντος τας επιζητουμένας ελευθερίας και πληθύς όχλου παραφρο
νούντος μεθύει εν ποτηρω αίματος αδελφού και συμπολίτου. Η
επανάστασις αύτη επισύρεται αγανάκτησιν και οργήν εξωτερικών
ηγεμόνων , Ούτοι άπαντες υποκινούμενοι υφ' όλων των δυσαρεστη
μένων εις τους νεωτερισμούς της μεταπολιτεύσεως των Γάλλων,
συνενούνται , όπως αποσβέσωσι την διαδοθείσαν φλόγα εκ τοσαύτης
των πνευμάτων εξάψεως , ήτις ήπείλει να καταφλέξη τους θρόνους .
Η δημοκρατική Γαλλία , έπερειδομένη εις ελπιδας και ενθουσιασμόν
των φιλελευθέρων υιών , ανταίρεται εις τα κινήματα εκείνων. Καρ
τεροψυχως απωθεί εισβυλας αντιπάλων λεγεώνων, αντιτάττουσα με
γαλώνοα νέον, του οποίου τα στρατηγικά κατορθώματα, και το
μεγαλέπιβολον και καρτερικών της ψυχής αναπτύουσι περίνοιαν,
ήτις ου μόνον καταβάλλει τους αντιτασσομένους αυτώ , αλλά και
σώζει την έαυτού πατρίδα εκ των εχθρών. Ο τοσούτο μεγαλοφυής
Βοναπάρτης Ναπολέων, νικηφόρους δάφνας συλλέγων πανταχόθεν,
σπεύδει εις την μονοκρατορίας της Ευρώπης. Επί τούτω μεν στα :
διον ευρύ δόξης ανοίγει εις Ιταλίαν " όλοι δέ οι εν αυτή ηγεμος
 537

νεύοντες και. πάσα πολιτεία συναισθάνονται κλονισμόν. Τα νικηφόρα

όπλα αυτού , αι κηρυττόμεναι νεοδογματολογίαι της ελευθερίας, και
ή προαγγελλομένη ευημερία διά προκηρυττομένης ανεξαρτησίας, ισό .
τητος και αδελφότητος μεταξύ λαών και ατόμων, θέλγουσι τους
λαούς της Ιταλίας , και φέρουσιν αποτελευματικής συνεπειας μεγά .
λος πολιτικής μεταβολής και εις τους Ελληνικούς λαούς των Ιο
νίων νήσων. ούτω το μεν παλαιών οικοδόμημα της κυβερνήσεως
φαίνεται σεσηπός , άνω δε των ερειπίων των αρχαίων ηγεμονικών
αυτού Θρόνων ίσταται δημοκρατία μαινομένη και λυσσώσα κατά
πάσης αντιδράσεως εις τους νεωτερισμούς αυτής, και συγκινούσα
Ιταλούς τε και Ελληνας εις συναίσθησιν της Εθνικής έαυτών άξιον
πρεπείας .
Τοιούτον πολιτικών κλονισμόν οι υπουργοί της Βενετικής πολιο
τείας προαισθάνονται απ' αρχής της Γαλλικής επαναστάσεως. ο εν
Παρισίοις Πρέσβυς αυτής Αντώνιος ο Καπέλος έγραφεν έν επισήμω
αυτού το 1788 προς τον Δόγην Λουδοβίκον Μανών τελευταίον πρίγ
γιπα της Βενετίας και -
Πρίγκιψ Γαληνότατε, Οι παρόντες καιροί
προσκαλούσιν ημάς εις ωρίμους πολιτικές παρατηρήσεις. Η αιφνί
διος κρίσης της Γαλλίας εκυοφόρησεν νέαν τάξιν πραγμάτων εν τω
γενική πολιτικά συστήματα της Ευρώπης. Νύν δε , ότε άπαντες
οι κυριάρχαι της Ευρώπης σπεύδουσι να ενισχύωνται διά φιλικών
και συμμαχικών συνδέσμων, και εξαιρέτως η Αγγλία, ήτις και
αύτη εσχάτως επιγνούσα την έαυτής αφροσύνην του να διάγη απομο
νωμένη, συνεδέθη εις συμμαχίαν, ωφέλιμον άρα καθίσταται προς την
ημετέραν πολιτείαν το να διατηρήται αύτη εν αδρανεί ουδετερότητα,
άνευ του να προβλέπη την ιδίαν έαυτής ασφάλειας, συνδεομένη
μετ' άλλων ισχυρών δυνάμεων, και να κείτηται εις περιφρονεμένης
και ολέθριον απομόνωσιν. Ας προνοήσωμεν νύν, ότε έχομεν τον
πόλεμον εν γειτονία . Η ασφάλεια ημών αναγκάζει ημάς να ακο
λουθήσωμεν έμφρoνoν σύστημα πολιτικής κατάλληλον των περιστά.
σεων, κατά μίμησιν των πατέρων μας. Πρέσβυς και πολίτης δεν
δύναμαι να αδιαφορώ επί τοιούτων χρισίμων σκέψεων κατά την
παρούσαν στιγμήν. Εάν δε αι παρατηρήσεις αύται μη απαξιών
ται προσηκούσης βαρύτητος και προσοχής παρά των Υμετέρων Εξο
χοτήτων, τουλάχιστον ας μην επιφέρωνται περιφρόνησιν προς τον
ζηλόν μου-Αλλά τας σκέψεις και προαγγελίας ταύτας του πρεσ
βευτού Καπέλου το συμβούλιον των εξ σοφών του κράτους , ενές,
κρινε, να παρασιωπήση και να μη καθυποβάλη εις συζήτησιν της
Γερουσίας. Εντρομος, οι διέποντας την πολιτείαν εις τους
68
αναπτυες
 538

τομένους νεωτερισμούς , μη διαδιδόμενοι αυτοί και εις την Βενε

τικής επικράτειαν, αναφλέξωσι τα πνεύματα και κατασυντρίψωσε
το ολιγαρχικόν σύστημα, ηθέλησαν να διέλθωσιν τον κίνδυνον εν
σιγή 'δι' ουδετερότητος αμετόχου και αδιαφορούσης προς πάσαν
μεταβολήν φερομένην υπό της Γαλλικής δημοκρατίας, και εκδη -
λούντες απραξίαν σταθεράν ανά πάσαν συνδεσιν τών ηγεμόνων των
αντιπραττόντων κατά της μεταπολιτεύσεως . Οι τρείς Ινκουιζήτορες
της επικρατείας μεθ' όλων των συνεργων του τρομερού βουλευτη.
ρίου των Δέκα επολλαπλασίαζαν την επαγρύπνησαν, όπως το βλέ.
Θρεον μίασμα της επαναστάσεως μή διαδοθή εις τα ανήσυχα πνεύ .
μετα των προδιατιθεμένων εις νεωτερισμούς και μεταβολές της
πολιτείας προτανθείσας από Γεωργίου Πιζάνου. Διό και απεμά
κρυνεν ευθύς πέραν των ορίων, όσους τοιούτους υπόπτευεν , ότε
ήρχοντο εκ Γαλλίας, όπως διαταράξωσι τα καθεστώτα. Αλλά αύθις
επαναλάμβανεν και αυτός Καπέλλος τας αυτάς νουθεσίας και συμ
βουλές προς την πολιτείαν, ίνα ενωθή αύτη μετά της δημοκρα
τικής Γαλλίας, πρός ής τους διπλωματικούς συνδυασμούς ώφειλεν
να προσοικειωθώσιν οι Βενετοί κατα τα ψηφιζόμενα της εθνικής
συνελεύσεως, και να συμμαχήσωσι μετά των ισχυρών δυνάμεων, ισ
χυροί και αυτοί δεικνύμενοι με όλην την δραστηριότητα υπέρ της
διατηρήσεως παλαιών καθεστώτων , στηριζομένων επί υγειών και
προοδευτικών αρχών διότι η μεταβολή και η επελθουσα πολι
τική δογματολογια κατέστρεψε μάλλον και ωφέλει την ανθρώπι
νον κοινωνίαν (1). Και πάλιν η Βενετική πολιτεία στερεά εις το

( 1 ) Andrea Capello relazione al senato a Decembre 1790 et « brzç dagoele "

τον εξής σε πράγραφος, όπως δείξω τίνα τρόπο εθεωρούντο αι νισι δογματολογίαι υπό
των συντηρητικών υπουργών, -- laise in testa della costituzione la dichiarazione dei
çliritti dell' uomo, insegnando i diritti a cui doveva insegnare i doveri; con
foudendo lo stato nalurale con lo stato civile, e l'uoma selvaggio con l'uomo
sociale. I deputati i più fanatiei de' principii popolari piantáruno una dottrina,
in cui spesso vi è più metafisica che realtà, e ne tirarono delle conseguenze
perniciose. Dalla favorita massima della sovranità del popolo, vera in astrac
to , aa ineseguibile in alto pratico è scaturito il dogma dell' eguaglianza ajo
soluta di tutti gli anniai, la quale non esiste nemmeuo in stato di uatura ,
e per vealizarla couvenne tutto distruggere, e si sono abulici auti gli ordini,
turi i corpi, tutti i rangli intermediary, che come tanti anelli, legano il sovrano
ai sudditi, ed i sudditi al sovrano. Quest'idea chimerica, disordinando le
tesle, porid l'indsciplina aelle urmale e l'insuborduazione in tutto : poiche
il sistema dell'uguaglianza assolula é incompatibile con la nobiltà , si distrusse
la nobiltà ; e porebé non vi può essere monarchia senza zobiltà, si distrusse
anche la monarchia, e vi si sostitui una democrazia regale , ciod un governo
Senza nome, Si tolse al te ogni cooperazione alla legislazionec non fuscita
 339

σύστημα της ουδετερότητος, απέβαλε τα περί συμμαχίας προτεινό

μενα οπό της Αγγλίας και Αυστρίας, και αυτής της Γαλλικής
δημοκρατίας, αφίνουσα εις την διάκρισιν του χρόνου το αποτέλε
σμα τοσαύτης αποχής και απραξίας. Ενώ δε και δουξ της Τοσκά .
νης συμμαχήσας μετά των βασιλέων Σαρδηνίας, Νεαπόλεως και
Πάπα και λοιπών ηγεμόνων της Ιταλίας επί αποκρούσει παντός
κινδύνου κατά της Ιταλίας, επροσκάλει τους Βενετούς να πέμψωσι
τον στόλον προς φύλαξιν της Λιβόρνου, η πολιτεία , απ’ εναντίας
προφασιζομένη μη δίδη αφορμήν εις επιβουλευομένους την ύπαρξίν
της, απέσυρεν εκ της Βεσογείου όλας τας ναυτικές δυνάμεις εις
Κέρκυρας και τις λοιπές νήσους (1). Μάλλον μεν κατεγίνετο εις
το να καταδιώκη παν καινοφανές σύμβολον , και έπιπλον, και σκεύος,
ή ιμάτιον εν τη επικρατεία κατά τους νεοφανείς τύπους του Ια
κωβινικού συρμού κατεσκευασμένον, Διά δε κατασκόπων και ώτα
κουστών κατέστρεφε τους φαρμασώνους και άλλας πολιτικές εται
ρίας και εδαπάνα εις επανόρθωσιν τής χαλαρωθείσης αυτής στρα:
τιωτικής δυνάμεως , και της παραλυομένης όσημέραι αριστοκρατικής
ισχύος (2 ) Εις τοιαύτην αδράνειας και απραξίαν ουχί ολίγον συν
έτεινε και το χρηματική ανέχεια του δημοσίου και η αταξία των
πόρων του κράτους » ως έτι και η έλλειψις πολιτικής αρετής και
ηθικότητας των υπουργούντων προς σεβασμόν τουλάχιστον της δη •
λωθείσης ουδετερότητος και υπεράσπισιν ένοπλον της χώρας της
πολιτείας . Την χρηματικήν ταύτην ανάγκην, και έλλειψιν δυνά
μεως προς υπεράσπισιν των δικαιωμάτων του κράτους , και τότε το
διεθνές δίκαιον έθεταν επί σεβασμό των Βενετικών αρχών παρά
των εμπολέμων δυνάμεων, ησθάνετο επί τό μάλλον εν ταις νήσοις .
του Ιονίου κόλπου και τη λοιπη Βενετική περιχώρω εν τη χέρσω
Ελλάδι και γενικός προβλεπτης των νήσων Κάρολος Αυρήλιος Β.δι
μαν στόλαρχος και διαδεχθείς εις την αρχήν τον προκάτοχον αυτού
Ζένον (1795).

dogli che un roto sospensivo, che dopo breve tempo si rende vano , e se gli
loglie ogni influenra nell'amministrazione della giustizia, spogliandolo dei di
rilij juerenti alla corona da quattordici secoli, epersino de' suoi dominii pe
trimoniali.
( 1 ) Capelleti 1. XLIII . cap. III - Dari XXXVI.
( a) Darů ávwt. Nola 2 év och 245 õpra xzi Tentori --- GP inquisitori di Ve
nezia , per non essere da meno, fecero guerra ai bottoni, ai ventagli, ed a
tolle le mode che appena appena sospetassero di giacobinisino e per spiare
Ja condolla e il genio dei sudditi per le massime francesi raguarderole somna
di deparo,
 540

Ανήρ ο Βιδιμάν, προς όν χρεωστεί η Κέρκυρα την εγκαθ δρυ»

σιν του νοσοκομείου, τοσούτον μεν επιεικής και μετριόφρων και
ένθερμος φίλος της πατρίδος , όσον φιλόθρησκος και αγαθοεργός,
δυσχερώς ήδύνατο να διαχειρίζηται τας νήσους, τοσούτον κινδυ
νεούσης της πολιτείας, και καθιστερουμένης πάντων. Μαρτυρεί αυ.
τος εν τη απολογία ( 1 ). Η Βενετική πρόσοδος ατυχώς εξηντλήθη
διά τάς υπερβολικές δαπάνας, άς έτυχεν, αφού μάλιστα και εν τη
στερεά περίχωρος της πολιτείας εγένετο θέατρον του πολέμου. Οι
κατά ευαρέστησιν των ιδιωτών και των κοινοτήτων έρανοι, ή έ
σφαλής επίδειξις σεβασμού του υπηκόου προς το Βενετικόν κρά
τος, δεν εξήρχουν προς τοσούτον υπερόγγους ανάγκας. Η Βενετία
λοιπόν δεν έδύνατο να αποστείλη εις Ανατολήν τας χρειώδεις βοη
θείας προς διατήρησιν στρατού και στόλου και των λοιπών τακτι
κών και εκτάκτων απαντήσεων. Τοις δευτέροις προσετίθετο και η
περίθαλψις πλοίου καταδρομικου Γαλλικού και τινος Αλγερινού σια
βέκου, καταληφθέντων προ πολλού ως πειρατικών και ών το πλή
φωμα ήρίθμει 15ο άνδρας . Η δημόσιος διαχείρισης των νήσων
λοιπόν μάλιστα διά τάς τότε πολιτικές περιπτώσεις απήτει δα
πάνας υπερόγκους και αναποφεύκτους. Μετηλλάγη και ήσυχος και
ειρηνική κατάστασης του παρελθόντος και πολλαι παρενοχλήσεις
κατά τα όρια και τας θαλάσσας της Βενετικής Ανατολής συνέ
βαινον διά πειρατείας. Τοιαύται λοιπόν ανάγκαι έποιούντο έλλειπείς
εκ των νήσων προ πολλού τας χρηματικές προμηθείας παρά των
κυβερνώντων έν Βενετία. Ενώ δε ήλπιζα , ότι αι επανειλημμέναι
μου αναφοραί πρός τήν Γερουσίας και η οικτρά κατάστασις της
θέσεώς μου εν τη κυβερνήσει ταύτης της επαρχίας ήθελον συντεί
νει προς επιτυχίας των επικληθέντων βοηθημάτων, ηναγκάσθην να
παρενοχλήσω τους πολίτας Κερκυραίους και άλλα υποκείμενα εν
ταύθα διάγοντα, οι τινες άπαντες συγκινηθέντες επί των κρισίμων
μου καθυστερήσεων, μοι προσέδραμον διά χρηματικών δανείων.
Επρόκειτο περί κοινής ησυχίας. Τα ιερώτερα καθήκοντα του επαγ
γέλματος με υποχρεούν να διατηρώ αυτήν . Νικηθείσης δε ούτω
της αποστροφής της καρδίας μου εις τοσαύτας ζητήσεις, δι' εκού »
σίου συνδρομής συνέκλιναν οι ευαρεστηθέντες εις τας δεήσεις μου .

( 1 ) Discorso apologetico scritto dal nobil uomo don Carlo Aurelio Wide
man provvedito re generale do mar nell'isole del Veneto Levante con l'ag
giunta di alcune illustrazioni e decumenti relajivi ger 3 xai 58 Riflessione »,
 - 641

Και αυτών τις μεν ενεπιστεύσατο τα χρήματα εις την δημόσιων

υπογραφής του γενικού προβλεπτού της θαλάσσης, τις δε εις -
κείνην του γραμματέως μου λογιστού' άλλος επί δανείων ατόκω,
και έτερος επί ώρισμένων τόκω, και τις φοβούμενος την αθλίαν
κατάστασιν του δημοσίου ήθέλησε να εγχειρίση τα χρήματα αυ
του εις την ιδιαιτέραν προσωπικής υπογραφής και εγγύησίν μου,
Αλλ ' ενώ πλησιάζων εις το τέρμα της τριετούς δημοσίου υπουρ
γίας μου, ενόμιζον ώς τίμιος ανήρ ιδιωτικός και δημόσιος εγγυη
της να εξοφλήσω τους δανειστές , και καταστροφή της Αριστοκρά
τικής ημών κυβερνήσεως, επέφερε και την συναπώλειαν παντός
έχεγγύου μου προς αυτούς- ( ) .
Εν τούτοις ούν 3ο,οοο δουκάτα εδανείσθησαν το στολάρχω Βι·
δαμίνι, οίς προσέθετο ουτος και ετέρας 6 ,οοο εξ ιδίων δωρηθέντα
το 1796. Συνέστησεν έρανον ελέους (guestua ) κατά πόλιν, προ
αστεια και χωρία Κερκύρας, διατάξας συνακτήν τον κόμητα Αν.
τώνιον - Μαρίαν Καποδίστριας. Αλλά τι ηδύναντο να χρησιμεύ.
σωσιν, ενώ ανά εξαμηνίαν εχρειάζετο ποσότης ολόκληρος 77,747
δουκάτων προς συμπλήρωσιν των εξόδων στρατού και στόλου ,
μή συμπεριλαμβανομένου του μισθού των πολιτικών υπαλλήλων.
Επειδή δε το ψηφισθέν ποσόν 3ο,οοο χρυσών φλωρίων παρά
της Γερουσίας προς συνδρομής του ταμείου Κερκύρας διεματαιών
θη , βασταχθέν έν Βενετία δι' άλλας έχει περιπτώσεις, όλοι οι
υπομίσθιοι, και εξαιρέτως οι στρατιωτικοί αξιωματικοί , οι οικο
γενειάρχαι επένοντο, και έβλέποντο να ενεχυριάζωσι οικιακά σκεύη
προς τοκογλύφους επί ζωοτροφία εαυτών και των υποτασσομένων
αυτοίς στρατιωτών. Εκ τούτου εις νέας δυσχερείας και ανάγκας
υπόπεσεν ο Βιδιμάν, ός αφού μέρος μεν ενεχυρίασε, μέρος δε ε
πώλησεν εκ του οικείου ασημικού και χρυσαφικού εστράφη εκ νέου
προς τας κοινότητας των νήσων αιτούμενος την φιλοδωρίαν αυ
τήν και των εγκατοίκων. Ούτοι δε προθύμως συνέδραμον. Και η
μεν κοινότης Ζακύνθου επρόσφερε 3ο , οοο δουκάτα εκ τέλους έκ
τάκτου μεγαλοκτηματιών, ή δε Κεφαλληνία 2,000 τάλληρα διά
των συνδίκων της Κομ. Γερ. Δελαδέτσιμα και Σ . Βαλσαμάκης
Ωσαύτως ημιλλώντο και εν στερεάς αι περίχωροι Πρεβέζης, Βονί
τσης, Βουθρωτού και Πάργας αναλόγως της οικείας καταστάσεως

(1 ) Όλα τα ομόλογα των οφειλών του Βιδιμάνου διά τάς νήσους κατείχοντο υπό των
έν Βενετία εμπορευομένων τότε του Νικολάου Παπαδοπούλου Κερκυραίου και Παναγιών
του Δολαρά Δευκαδίου (vid , ΑΓ . 168.)
 39

συνεισφέρουσαι. Κατ' ιδίαν δε και ιδιώται εκ των νήσων , σεβα.

σμόν ένδεικνύμενοι και αφοσίωσιν , πλουσιοδώρως συνέδραμον . Και
των Ζακυνθίων και μέν Ν. κόμης Νικόλαος Σολομός τότε ενοι
χιαστής προσόδων προεπλήρωσε 12,200 τάλλαρα μελλούσης δόσεως.
Οι δε ευγενείς κόμητες Αντώνιος Μαρτινέγκος 2,οοο· ο δε Γραδε
νίγος Μακρής 1 ,ooo και ο Γεώργιος Βούλτσος 6,000. Ωσαύτως ή
τότε εμπορική εταιρία Ιάφερε και Σάργεντ 1000 τάλληρα επί μελ
λούσης πρώτης αγοράς σταφίδος. Ομοίας πλουσιοδωρίας κατ' ιδίαν
οι Κεφαλλήνες, Μεταξάδες, Λοβέρδος και άλλοι εποιήσαντο , ως
και ή των Ζακυνθίων και Κερκυραίων. Των Κερκυραίων και γενναιό
της ανέκφραστος· διότι υπερέβη τάς προσδοκίας του γενικού προ
βλεπτου, του Ελληνικού και Λατινικού κλήρου , και του εμπορικού
κλάδου και της Εβραϊκής κοινότητος προθύμως συνεισφερόντων ( 1 ).
Καίτοι δε διά τοιούτων συνεισφορών προελήφθησαν επί τινάς μή»
νας αι κακαι συνέπειαι ανεχείας ταμείου , και καθυστερήσεως υπο:
μισθίων των υπαλλήλων, οι τινες και αυτοί ουχ ήττον επέκλιναν
είς ελαττώσεις μηνιαίων και κατακρατήσεις απολαυών, η δημόσιος
χρεωκοπία εν ταις νήσοις δεν ηδύνατο να ανασταλθη Εξηντλήθησαν
άπαντες οι δημόσιοι πόροι , οι προκαταβαλλόμενοι εκ πάσης δοθη:
σομένης ποσότητος παρ' ενοικιαστών εργολάβων , και υπεγγύων αυτούς .
Κατηναλώθησαν και ποσότητες τινές προσληφθείσαι εκ των χρημα
τικών κεφαλαίων του ενεχυριαστηρίου και της σιτοπαρακαταθήκης
Κερκύρας, Κεφαλληνίας και Ζακύνθου και ουδείς άλλος πόρος προς
ανακούφισιν εναπολείπετο. Την εκκένωσιν του δημοσίου ταμείου πα
ρηκολούθει και η αθλία κατάστασης του πολεμικού ερείσματος των
νήσων πρός τάς στρατιωτικές σχέσεις. Eξεκενώθησαν αι παρακατα
θήκαι παντός είδους και σκεύους πολεμικών και εξαιρέτως πυρίτιδος .
Ο σπανιζόμενος στρατός μόλις εξήρχει πρός μεθοδικήν υπηρεσίαν τών
διαφόρων δημοσίων αντικειμένων εις τοσούτον εκτενή επαρχίαν.
Πρώην μέν υπελογίζετο οι εν ταις νήσους και την παρακειμένην
στερεάν εις 8,94 • άνδρας ή ένοπλος δύναμις ών 5 λόχοι Ελλή.
νων εξ • ανδρών και 3ου το όλον συμποσούμενοι, έφύλαττον
τας περιχώρους Πρεβέζης , Βονίτσης και Βουθρωτού. Εν δε ολόκλη »
ρον τάγμα ιππέων Χειμαριωτών κατά δέκα λόχους και μοίρας εκ 40

( 1 ) Ορα εν τοις αποδεικτικούς όλον το επίσημος προς την Γερουσίαν - Disμaccio de !

Gen. Provv. Widman N. 159, Corfù 15 Gennaro 3796 xa. Riflessione 6.
σελ. 63, και το Ν , 129 εν σελ, 286 της αυτής απολογίας ,
 343

ανδρών συνιστάμενων και εις ήoo συντασσόμενον καινούτο μετα του ,

λοιπού εν τη Χέρσω Βενετική επικρατεία ιππικού ( 1 ). Αλλά δια
έλλειψιν συντηριτικών μέσων και ζωοτροφίας ηλαττώθη. Τοσαύτη ή .
ή ένδεια ουσιώδους υλικού προς κατασκευήν πυρίτιδος, ώστε η μι ·
κρά περιουσία , ήτις εξηκριβώθη υπό τριών μεγαλοβαθμίων αξιωμα
τικών, εξήρχει μόνον προς συντήρησιν ενός μόνου πλοίου , και ουχί
πρός εφοδίασιν μεγάλων τινών φρουρίων, οία της Κερκύρας, εξ ών
έμελλε να προμηθεύεται και εν αυτή φρουράς και η εν ταϊς άλλαις
νήσοις (2). Δια ταύτα έγραφες πάλιν ο Βιδιμίν προς την Γερου .
σίαν - ** Κατά την γνώμην των περιδοξοτέρων στρατηγών, έν
έρεισμα αξιοφυλάκτων ορίων, πρέπει να κατέχη εν παρακαταθήκη
την απαιτουμένην ποσότητα πυρίτιδος, προς χρήσιν εκατόν κανονο
βολών αφ'εκάστου παρεκβόλου άτινα ενοπλίζουσι το φρούριον. Αλ
έν Κερκύρα ή πυρίτις δεν εξήρχει ούτε διά μίαν κανονoβoλήν τού
λάχιστον παρά πάντων των πυροβόλων συνάμα πυρσοκροτούντων.
Αμα δε ηγγέλθη εν Κερκύρα ότι τα Γαλλικά όπλα διέβησαν
τας Αλπεις, και κατέλαβαν την Βενετικήν Αομβαρδίαν, ο δε πο
λιτικός ορίζων της Ιταλίας κατεθολώθη , ευθύς ο Βιδιμάν πανσθε
κεί διέταξε να τεθή εις άμυναν το φρούριον Κερκύρας, και προσ
ληφθη παν μέτρον επιφυλάξεως και προπαρασκευής καθ' όλας τας
λοιπάς νήσους (1796). Επί τούτω επετεθησαν όλα τα κανόνια εις
τους προμαχώνας Κερκύρας ήνεώχθησαν τα οπλοστάσια και ωπλί
ζoντo φύλακες και στρατοσύλλεκτοι, έδιπλασιάσθησαν οι σκοποί
επηυξάνθησαν οι περιπόλοι. Προσεκλήθησαν οι πολιτοφύλακες εκ
των χωρίων , και ετέθησαν εις φυλακήν της νησιώτιδος παραλίας
καθ' όλον το Ιόνιον. Και έλαβον μέτρα, όπως τα διαπλέοντα κα
ταδρομικά και εμπορικά διατηρώσει κατά την ακτοπλοΐαν των νής
σων και τας προσωρμίσεις τα χρειώδη έθιμα του διεθνούς δικαίου.
Ω; δε έμαθον τον διατρέχοντα κίνδυνον της πρωτευούσης ο Βι.
διμάν, διέταξεν άνευ αναβολής το πλοίον του εν ταις νήσοις σταθ
μεύοντος στρατού και όλον τον στόλον να προσδράμη είς βοή
θειαν της μητροπόλεως. (3) Μηδεμιάς ναός εξαιρεθείσης , έως και

( 1) Girolamo Dandolo, la caduta della repzbblica di Venezia ed i suoi

ultimi cinquant'anni, stud ii storia vol. 1, oid , 62.
( 2 ) Widman vwt. 141 , nota a .
( 3) Tentori. Eaccolta cronografica Ton. p. ττ3, όπου διηγείται τις συνει -
σφοράς των ιδιωτών και τον ένοπλισμός της πολιτείας καθ' όλον το κράτος μετά την
κατάληψιν της Βερόνης υπό των Γάλλων,
 644

αυτής της προσορμισθείσης τότε τυχέως εις Κέρκυρας, ήτις μετε :

κόμιζε τον νέον Βάϊλον εις Κωνσταντινούπολιν . ( 0 ) Επειδή , δε το:
σαύτης παρασκευής ναυτικής αναχωρησάσης , αι νήσοι εξετίθεντο εις
προσβολήν παντός πολέμου, και γενικός προβλεπτής συνέταξεν νέας
εφεδρείας δυνάμεων, προς αναπλήρωσιν των εκκενωθεισών, Επί τούτω
αναδιοργανίσθησαν οι λόχοι της πολιτοφυλακής (a compania dc .
gli scolari urbani) , και συνετάγησαν τοίς εναπομείνασι στρατιω·
τικοίς εν τοίς φρουρίοις Κερκύρας . Η κοινότης Κορυφών ενώπλισε
εξ ιδίων μίαν μεγάλην γαλεώταν, και έθετο πλήρωμα ολόκληρον
ελλήνων Λεβέντων, διευθυνόμενον υπό του παλαιού συνταγματάρ:
χου Τριβόλη και του Κατεπάνου Ανδρέου Γονέμου. Ετρεφε φύλακας
στρατολογουμένους εκ των προαστείων Κερκύρας. Προσέθετο δε νέας
δημοσίους ανάγκας 8,000 τάλληρα και έτερα 500 χρυσά προσ•
ληφθέντα εκ δύω νεοεκλεχθέντων ευγενών εις αναπλήρωσιν δύω κε
νών οικογενειών εκλιπουσών. Εκάστη δε οικογένεια εβραίων επρόσ
φερε ένα άνδρα εις το δημόσιος υπηρετούντα αμισθί, και 2,000
τάλληρα οικείαν συνεισφοράν. Πλήθος δε πολιτών και χωρικών
Κερκυραίων εργαζετο καθημερινώς εις επισκευής του πυροβολικού,
και διάταξιν. Ουχ ήττον δε η Ζακυνθία κοινότης, συγκινηθείσα
εκ των παρόντων κινδύνων , προσέφερεν ασμένως νέας χρηματικές
βοηθείας, εκφράζουσα ευστάθειας και υπακοήν προς τον ηγεμόνα
διά του τότε συνδίκου αυτής Νικολάου Φωσκάρδου. Αξιομνημόνευ
τος δε και η προθυμία των Κεφαλλήνων. ο εξ αυτής κόμης Ευ.
θύμιος Λοβέρδος συνέδραμεν εις σύνταξιν λόχου 60 ανδρών, όν
ώφειλε να οδηγήση όπου ο κίνδυνος της πατρίδος προσεκάλει (2 )

(1 ) Capelletti XLIX, cap. XVII.

(1) Οί Σύνδικοι Κερκύρας τας 26 Νοεμβρίου 1796 παρουσίαζον το εξής προσφώ .
νημα προς τον γενικών προβλεπτής Βιδομάν.
All’E, V. Nostro Reggitor Supremo, all' E. V. cui noi dobbiamo, e tutta
la governata Provincia i giorni più belli, e delle più fiorenti risorse il rina
scimento più illustre, sia sempre divota la riconoscente patria nostra, sia mo.
numento indelebile il triennale augusto sao Governo, e rimanga tra i pegni
sacri di epoca si immortale il servigio prestato dai fedeli nostri Leventi in
Armo di pubblico Legno sotto i gloriosi auspici dell' E. V. valga questo e
sempio tante altre volte ripetuto da' nostri maggiori a mantener vivo il can.
dure e l' effusione del pairio sentimento , e del nobile entusiasmo per l'in
clita Serenissima Repubblica nostra Madre e Sovrana in tutte l’età e in ogni
occasione di segnalare il sudditto attaccamenlo . Faccia il Cielo, che i Padri di
questa Provincia ricordino sempre il nome dell' E. V. cui ci onoriamo ec.
Corfu 26 Novembre 1796 S. Ν.
 - 65 -

Ωσαύτως και ο Λοχαγός Αγγελος Τυπάλδος ευγενής ωδήγει 20

άνδρας ιδία δαπάνη, φέρον εις Κέρκυρας. Δύο δε ετών μισθόν έγ
κατέλειπε προς όφελος του δημοσίου , και ήγεν άνδρας και ανθυ
πολοχαγός Θ . Κεφαλάς. Ολόκληρον δε τάγμα εκ 50ο λογάδων
Ηπειρωτών επρότεινεν ο εκ Βονίτσης Νικόλαος Χαλικιόπουλος , ως
και αυτοί οι αρχηγοί και ιδιώται οι εκ των ομόρων και της στε
ρεάς εν τη απέναντι Ηπείρω Βενετικής περιχώρου, προθύμως ήθε
λησαν να τεθώσιν υπό την σημαίαν του αγίου Μάρκου και θυσια
σθώσι φιλοτίμως αποδίδοντες τα ευχαριστήρια δι' όσα εθυσίασεν η
πολιτεία υπέρ αυτών μαχομένη κατ’ απίστων. Παράδειγμα τοσαύ
της προθυμίας εγένοντο τότε οι συνδραμόντες Χειμαριώται , Πάργιοι,
Πρεβεζάνοι, Βονιτσιώται και Λευκάδιοι αιτησάμενοι παρά του προ
βλεπτού Λευκάδος Βενιέρου συγκατάλεξαν στρατιωτικής όπως επι
δειξωνται αφοσίωσιν τη πολιτεία ( 1 ).
Εν τοσούτω σφόδρα έκακοποιούντο οι υπήκοοι Βενετοί εν τη
επικρατεία υπό του εισβαλόντος Γαλλικού στρατού . Πανταχόθεν πα
ρηνωχλούντο και προεπηλακίζοντο οι αξιωματικοί της Βενετίας υπό
των αχαλινώτων δημοκρατικών . Το δε Αδριατικών από το μεσημ
βρινώτερον του Ιονίου μέχρι τών λαγούμνων της Βενετικής παραλίας
έγεμε καταδρομέων, οι τινες με σημαίας τριχρωμους ατιμωρήτως
ελιτζον τα Βενετικά πλοία, και απέκλειον όλας τας πηγάς της ε
θνικής ευτυχίας . Εν τούτοις πάσα αλληλογραφία μεταξύ του γε
νικού προβλεπτού των νήσων Β.διμάνου , ως και των άλλων αξιω
ματικών του στρατού και του στόλου των σταθμευόντων εν ταίς
λοιπαίς χώραις της επικρατείας εμεσολαβούντο και ήνοίγοντο. Ενα
τεύθεν προσεδηλούτο τω στρατηγώ Βοναπάρτη οιονδήποτε μετρον
της πολιτείας ελάμβανεν η πολιτεία επί ιδία αυτής αμύνη ( 2).
Και με όλα ταύτα οι πρέσβεις της Γαλλικής δημοκρατίας προς

(1 ) Dispaccio Ν. 135 παρά την απολογία Widman σελίς 274 –ίν δε επισήμα
Αρθ. 127 γράφονται!
τα εξής – Parga, questa povera ma fedele comunita col'
inserta carta accompagnatami da quel zelante Governatore D. Giorgio Gonemi,
esibisce ulle pubbliche occorenze cento e venti dei suoi valorosi abitanti
dietro questi esempi mi assicuro che in ogni stringente occorenza gareggeb .
bero tra loro nella divozione, e nell'effeito le altre popolazioni della provin
cia – Anche dalla confinante Cimara il buon genio di quei abitanti verso il
publico nome ed influente attività e quale al meritevole zelo del loro compa
criota sergente maggior Basilio Trifti miavrebbero procurato uu qualche soce
corso di gente al publico servizio, avendomi promesso la reclutazione di un
intero Reggimento .
( 2) Capelletti XLIX capo VII.
69
 816

έτεινον συμμαχίαν ένοπλον μετά της Βενετικής πολιτείας . Επί

τούτω και έν Κωνσταντινουπόλει Βάιλος Φερίγος Φώσκαρης έκοινο
πoίει προς την Γερουσίαν διά του Βιδιμάν έγγραφον δήλωσιν,
μυστικώς κοινοποιηθείσαν αυτό παρά τού εν τη βασιλευούση της
Τουρκίας πρέσβεως της Γαλλίας Βερνικάκος , δι' ής επροσκάλει την
Βενετίαν εις ταύτην την σύνδεσιν. Ταύτα δε προς τοις άλλοις ε.
δηλούτο Η Αυστρία δεν είναι η μόνη δύναμις, ήτις πρέπει να
ανησυχή την επαγρύπνησιν της Γερουσίας. Η αυλή της Πετρου
πόλεως σύμμαχος αυτής φανερώς ήδη πορεύεται εις κατάκτησιν
ευρωπαϊκού μέρους της Οθωμανικής επικρατείας , και της οποίας
ή αυτοκρατορία νύν διαθέλγει όλας τας καρδίας των Ελλήνων .
Ούτως απειλεί ου μόνον τους Τούρκους , αλλά και αυτούς τους
Βενετούς ή αυλή της Πετρουπόλεως ουχ ήττον της Αυστρίας . Εκ
τούτου ουδεμία πλέον αμφιβολία ότι η Ρωσσία βοηθεί κατά της
Γαλλικής δημοκρατίας σχέδια της Αυστρίας , ότι μεγάλως θέλει ώ
φεληθή, συνεργούσα καθ'όλα τα αυτής κινήματα . Τίς λοιπόν ελπίς
εναπολείπεται τους Βενετοίς, όπως διατηρήσωσιν εμπόριον επικερδές
κατά τας θαλάσσας Ιονίου και Αιγαίου; Η πώς θέλει δυνηθώσι να
φυλάξωσι τας νήσους Ζακύνθου Κορυφών και Κεφαλληνίας , εάν και
κολοσσός της Ρωσσικής δυνάμεως φτάση να κατασταθή περί τας
όχθας των Δαρδανελίων; Η Γαλλική κυβέρνησης της δημοκρατίας
προσκαλείται επί τους ζητήμασι τούτοις την συνειδησιν και τα βα
θέα φώτα της Γερουσίας της Βενετίας ( Ο ): Αλλά τοιαύται μυστικαί
σ.αροτρύνσεις του Γαλλικού πρέσβεως, και άλλας επισήμους δηλώ-.
σεις των υπουργών του διευθυντηρίου , οι σοφοί του κράτους παρε
νέθεντο μεταξύ των μη αναγνωσίμων εν συνεδριάσει της Γερουσίας.
Ούτω διεματαιώθη πάσα σύμπραξης ενεργητική, ήτις ήδύνατο να σώ
ση την πολιτείαν εκ της αθλίας καταστροφής .
Νέα σχέδια όμως επιχειριζονται οι Γάλλοι, όπως παρασύρωση
την πολιτείαν εις ό ,τι αυτή ποτέ δεν έβούλετο . Ζημίαι και
λουργίαι αδιώρθωτοι έπράττοντο ασυστόλως επί τους υπηκόους υπό
των Γαλλικών πρακτόρων. Εκαίοντο αυτών οικίαι , διηρπάζοντο πε
ριουσίαι. Απαντούντο καθημερινώς δυναστικώς επιχορηγήσεις τρο
φών και χρημάτων . Περιεφρονούντο και προεπηλακίζοντο τα της
ευγενείας παράσημα. Εκ τούτων παραπικρασμών σφόδρα ησθάνθης

(1 ) Tintori Raccolta cronolog. Ton, 4 σελ. 188 ,

 C 567

σαν οι εν τω Ιονίω διοικούντες και διοικούμενοι. Ενταύθα Γέλ .

λοι και Αγγλοι πράκτορες, οίτινες αντιφερόμενοι αλλήλοις , προς
ευώδοσιν των πολιτικών σκοπών της οικείας αυλής , έκαστος πα
ρηνώχλει τους ενταύθα Βενετούς διοικητάς. Εφθανον και μέχρι πε
ριφρονήσεως και απειλής κατ' αυτών, εάν ο άτυχής προβλεπτής
μή παρεούρετο εις ευόδωσιν των ιδιαιτέρων σκοπών του πράκτο
ρος με την ζημίαν του δημοσίου, και ανεξαρτήτως μεν ώφειλε να
υπηρετήση αυτός, συμφώνως δε των επικρατουσών σχέσεων και
εθίμων ουδετερότητος πρός εμπολέμους δυνάμεις, έπρεπε να ενεργή
καθήκοντα . Πολλάκις μεμψιμοιρίαι και κατηγορίαι επροτάνθησαν
υπό των Βενετών διοικητών υπό του Γάλλου προξένου εν Κερκύρα
Σαιν Σοβέρου, ότι άφινον αυτοί να διέρχονται εκ των νήσων α
κωλύτως οι φυγάδες της Γαλλίας διότι ευνοούντο και εξενίζοντο
παρ' αυτοίς: ( 1 ) ότι διεκώλυον τους Γάλλους καταδρομείς εν τω
Ιονίω πελάγει, οίτινες επέπλεον πρός λίαν και καταδίωξιν Αγγλι
κών , Νεαπολιτικών και άλλης εμπολέμου σημαίας έχθρικής της δη
μοκρατίας, ότι μεταχειρίζοντο αυτους ως πειρατές και ληστάς, και
ότι ώφειλον να αποζημιώσωσι τα εμπορικά πληρώματα και πραγ
ματείας, ά οι Αγγλοι καταδρομείς έφερον εις τας νήσους, και επώ
λουν ως πολεμικήν λείαν. ( 2 ) Μάτην απελογείτο και αντέτεινεν
νομίμους δικαιολογίας προς τοιαύτας μεμψιμοιρίας και γενικός προ
βλεπτής Βιδιμάν, και ανεφέρετο περί τοιούτων παρενοχλήσεων προς
τον κυριάρχην ηγεμόνα, ζητών τρόπον απαλλαγής εκ τοσούτων α
δίκων ενστάσεων. (3 ) Αλλ' οι Γαλλικοί πράκτορες, αυθαδέστεροι διά
τας προόδους των όπλων της δημοκρατίας, και εξ άλλου βουλός
μενοι να αναγκάσωσι τους Βενετούς εις ρηξιν πολέμου, όπως κα
ταφέρωσι καιρίαν πληγήν εις την πολιτείαν αυτών, εισήρχοντο εις
συναθροίσεις πολιτών επικλινόντων εις νεωτερισμούς και κοινωνικές
μεταπλάσεις . ( 4 ) Ενταύθα διαδίδοντες τας δογματολογίας περί της
ελευθεροφρόνου μιάς και αδιαιρέτου δημοκρατιας, προήγγελλον αυ
τοίς ημέρας ευδαιμονίας, εάν το ολιγαρχικόν πολίτευμα του αγίου
Μάρκου ήθέτουν, και την δημουρατίαν ελάτρευον . Επί τούτω έν Ζα
κύνθω και Κεφαλληνία ο Γάλλος πρόξενος Γουές προσεκτάτο οικείους ,

( 1 ) οι φυγάδες ούτοι ήσαν οι αδελφοί Γρασέτ και Bondai dispaccio pag. 116
και 142 .
(2) Carteggio del proconsole di Corfù Widman col vice console e poi cone
sole della republica Francese in Corfu παρά τη ρηθείση απολογία.
(3) Dispacci Num. 75 , 83, 86, 87, 88 και ιου.
(4) Discorso Apologetico σελ . 76.
 348

και διωργάνιζεν εν εαυτοίς συναθροίσεις, ενσπείρων δυσαρεσκείας προς

σύστημα ολιγαρχικής κυβερνήσεως, και αποστροφήν εις επικρατούσαν
υπεροχήν άρχοντολογίου (1796). Το πνεύμα διό του νησιώτου εξή
πτετο . ο Ελλην φύσει δημοκρατικός δεν ηδύνατο να αδιαφορη πρός
θέλγητρα ελευθερίας , ήν οι πρόγονοι πρώτοι ανέστησαν έν οικεία,
και δι' αυτήν ευκλείσθεισαν, κατατροπώσαντες ολόκληρον Ασίαν εις
τα πελάγη της Σαλαμίνος και εις τα πεδία Μαραθώνος και Πλα
ταιών. Το αρχοντολόγιον απ’ εναντίας βουλόμενον να διατηρή τα
οικεία προνόμια διά τών εις εαυτο αφοσιωμένων υποδεών και πε
λατών αντιπαρέθετε χλεύης και περιφρόνησιν κατά των αναφαινο
μένων δημοκρατικών . Αλλ' ενίοτε οι γέλωτες και αι χλεύαι μετα
βάλλονται εις θρήνους και απεχθείας και μετά τας φωνασκίας και
μεμψιμοιρίας επιγίνονται ρήξεις και αιματοχυσίαι. Εν Ζακύνθω μεν
ούν συνέβησαν βιαιότατα τα τοιαύτα και η αιτία απεδόθη εις τους
πολιτικούς νεωτεριστας , ους ωδήγει ο Γάλλος πρόξενος Γουής ( 1 ).
Ούτος υψώσας την σημαίαν της δημοκρατίας κατά το έν Ζακύνθω
προξενικόν κατάστημα, ήκουσεν ύβρεις, παρά του συνδραμόντος πλή
θους , και παροξύνετο υπό των ολιγαρχικών προυχόντων. Επί τού
τοις κατηγόρει τας προϊσταμένας Βενετικές αρχάς, ζητών ικανοποίη.
σιν. Αλλ' ο Βιδιμάν αναφερόμενος προς τον Δόγην, ανασκευάζει την
κατηγορίαν λέγων « ο έν Ζακύνθω Γάλλος πρόξενος Κωνσταντίνος
Γοιής βούλεται να αποδείξη τον Ζακύνθιον λαόν απεχθή προς το
Γαλλικόν έθνος. Μέμφεται δε προς τον ημέτερον τοποτηρητήν, ότι
κατά διαταγήν αυτού και παρασταθείς επί τιμή κατά την ύψωσιν της
δημοκρατικής σημαίας Βενετος λόχος, ως είθισται παρ' άλλους προ
ξενείοις άλλοεθνών, προεπηλάκισε το σύμβολον της Γαλλικής δημο
κρατίας. Πλήν απ’ εναντίας ομολογείται παρ' απάντων, ότι υπήκοος
τις αυτού εφώναζε χλευάζων, και περιφρονών τας εκφωνηθείσας ζη
τωκραυγίας προς την ελευθερίας και ισότητα. Μάλιστα δε ο εκλαμ :
πρότατος τοποτηρητής και προκάτοχος του νυν μοι εκοινοποιήσατο
προλαβόντως τα διατρέξαντα , και το υποκινούμενον ταραχώδες πνεύ
μα προς τους εγκατοίκους υπό των πολεμίων της υμετέρας κυβερ
νήσεως , ώς έτι και τας προβλέψεις αυτού, όπως κατευνάση σαλον
και καθησυχάση εκ πάσης δυσμενείας τον Γάλλον πράκτορα , λαμ.
Εάνων όλα τα δραστήρια μέτρα, όπως φυλάξη στόλον και στρατόν
αμόλυντο φιλοταράχου μιάσματος ( 1).

(1) Dispaccio Ν .• 137.

( 5) Επί τούτω έγραφες προς τον ενταύθα στολαρχον Βιδιαν.
 - 849 .
Δεν ηδυνήθη όμως να υπερπηδήση και γενικός προβλεπτής των νή»
σων «χέδιον σατανικόν, και η ιδιοτέλεια του Γάλλου προξένου Γουή
παρεσκεύασεν επί ολέθρο μέν της πολιτείας, ιδία δε εαυτού διο
καιώσει περί κακοβουλίαν. ο διακηρυχθείς πόλεμος κατά της Γαλ
λίας, εμπνέων δυσπιστίαν εις εμπορικές κερδοσκοπίας και ναυτιο
λίαν, ήνάγκαζαν τους εν ανατολή διαπλέοντας και εμπορευομένους
Γάλλους , να παρακαταθέτωει χρηματικά κεφάλαια εις το έν Ζακύν »
θω Γαλλικών προξενείον Τη 20 Οκτωβρίου 1796 την νύκταεξά
πτεται πυρκαιά εις την οικίαν του προξενείου κυριευομένην τότε
υπό του άρχοντος Αν . Γαιτα, και είτα ανακοδομηθείσαν υπό του
εμπορικού οίκου Στεφάνου . Ολη η οικία παραναλίσκεται, και τα εν
αυτή χρήματα έπιπλα και χαρτία συναπόλλονται , Προς το δυστύχημα
τούτο τρέχει και τότε προβλεπτής Βραγαδινος , η φρουρά , το του πλοιάρ:
χου Ορίου πλήρωμα , και όλοι οι άστοφύλακες προς απόσβεσιν της πυρο
καίας , και διάσωσιν τών βιβρωσκομένων υπό του πυρός" αλλ' ουδέν
ωφελούoιν. Εντός ολίγων ωρών ή μανία του παμφάγου πυρός άπαντα
εξαφανίζει, και μόνον οι τοίχοι της καυθείσης οικίας εναπομένουσιν
και μετά βίας διαφυλάττονται οι πλησιώχωροι οικίαι . Πολλά ολίγα
διασώζονται. Τα χρήματα ζητούνται εν τη στάχτη της πυρωναλώ
σεως μέρος μεν αυτών ευρίσκονται παραμορφωμένα και διαλυμένα , το δε
πλείον διαφεύγουσι την απώλειαν εν ταις κρύπτεις του προξένου. Ού
τος , ώς έβεβαιούτο τότε, εμηχανεύθη την πυρκαϊάν επίτηδες, όπως δια

Illustrissimo Sig Sig. Osservantissimo

Al Capitan delle Navia
Al grande oggetto, che nelle attuali circonstanze de' tempi non venga in
verun modo turbaia la pubblica tranquillità, m'incarica il Tribunale Supro
mo di Stato di usare de la maggior vigilanza per garantirla singolarmente
dalla diffusione di quelle sovversive dottrine, che desolano una gran parte
dell'Europa, col preciso dovere d'invigilar con occhio attento sopra gl' in
dividui tulli componenti la Squadra , onde portarne tratto tratto ad ossequiatto
suo lume la relazion delle risultanze tanto se esigessero qualche misura di
autorità per vendiearle , quanto se non portassero che continuati coufortanti
riscontri del tranquillo andamento delle cose .
Per esaurir la sopraespressa commissione mi è duopo rivolgermi a V. S.
Illustrissimu, con quella dcsterità ed avvedulezza, con qui seppe dirigersi in
ogni importante, e geloso affare alla virtù sua appoggiato, estender voglia
sopra gli andamenti, e contegno di tutti quelli dell' armata grossa alla di lei
direzion raccomandaia quelle sicure traccie, che trovera le più opportune, on
de ondursi alle prescritle conoscenze delle quali allenderò poscia i risultati
per avanzarne i dovuti riscontri al Supremo Tribunale
 350

δωση προς τους παρακαταθίτας εμπόρους,ότι απωλέσθησαν τα κεφάλαια

αυτών έν πυρκαϊά , και εξέλθη αβλαβής πάσης καταδιώξεως επί
σφετερισμό των προσηκόντων εκείνοις χρημάτων . Η κακοβουλια
αύτη ομολογείται παρ' απάντων των συγχρόνων, διότι εν τη πυρ
καϊά ώφθη ο πρόξενος διαχέων περί τάς στέγας και τα πατώματα
της οικίας φιάλας νεφίου, και πυραναλωτικών υγρών , όπως εξαπτη.
ται και διαδίδεται το πυρ πανταχού . ( 1 ) Αλλ' ούτος εμαρτύρει
και έλεγεν, ότι συναπώλεσε σκεύη ιμάτια και βιβλία. ο δε γέρων
πατήρ αυτού Γουής ο σοφός Ακαδημιανός της Μασσαλίας μέλος
συναριθμούμενος των επιγραφών των Παρισίων, περισπούδαστος συγ
γραφεύς περιηγήσεως. διό και πολίτης Αθηναίος καλούμενος , με μό
νον ταν χιτώνα εφέρθη εις την απέναντι των κομήτων Λούντση, >
και εκεί εσώθη μετά τινος καλουμένου Δουπλάν . Μετ ' ου πολύ μεν
και πρόξενος έδωκεν εις χρυσοχόους τα παραμορφωθέντα χρήματα ,
όπως διακαθαρίσωσιν . Πασιδήλως δε διεθρυλείτο καθ' όλην την νη
σον , ότι το πύρ ετέθη υπ' αυτού, όπως κατακρατήση τα χρήματα,
Οπως oύν ο Γουής πάσης αιτιάσεως απαλλαχθή , και δικαιολογηθή
προς τους παρακαταθέντας επιρρίπτει την αιτίαν προς τας Βενε :
τικές αρχές και τον Ζακύνθιον λαόν, ότι ένα προσβάλωσι και ζης
μιώσωσι το Γαλλικών προξενείον και το έθνος , οι Βενετοί επιβού
λως και απεχθώς φερόμενοι κατά της νέας δημοκρατίας, παρεκίο
νησαν κακοβούλους Ζακυνθίους ετοίμους εις αρπαγής και κλοπήν
των χρημάτων και πολιτίμων σκευών, και ούτοι έθεσαν πυρ εις
την οικίαν, και διήρπασαν τα χρήματα. Επί τούτοις παρέστησεν
8; Γουής ένστασιν και κατηγορίας κατά του προβλεπτού και της
πόλεως, ζητών αποζημίωσιν δι' όσα απώλεσεν . Ο προβλεπτής Βε
Υετός και δημόσιος Ζακύνθου απελογούντο προς ταύτας εξωδίκως
και απέβαλλον τας κατηγορίας. Ανακρίσεως ούν γενομένης, ουδέν
κατά της πόλεως και του προβλεπτου και άλλου τινός προσώπου ως
αιτίου της πυρκαϊάς εδηλώθη. (2) Αλλ' ή ιδιοτελής κακοβουλία του

(1) Τούτο προς τους άλλους μοι έβεβαίου και η μήτηρ μου Ανδριάννα Τριβιλεγγιά.
δου, ήτις ως γειτόνισσα προσέδραμεν εις την πυρκαϊάν, και είδεν τον Γούην πράτ
τοντα ταύτα . Το αυτό μοι επανέλαβαν και άλλο: Γείτονες, και Παύλος και Κομούτος και
συγγραφεύς , Διον. Βερτέλης και άλλοι επιζήσαντες γέροντες.
( 1) Dispaccio N. • 156.
Serenissimo principe.
(Omissis).
Chiudo col cenno dovuto a pubblico lume dell' incendio recentemente sco
προξένου λαβούσα Ισχύν εις τας προδιαθέσεις του μεγάλου στρα
τηγού της δημοκρατίας Βοναπάρτου επέφερε και αυτή νέαν πλη
γήν και συνήργησεν ουχ ήττον, εις τήν έξαψιν της χολής του ορ
κισθέντος την καταστροφής της παλαιάς Βενετικής αριστοκρατίας.
Τω όντι παροξυνθείς και στρατηγός Βοναπάρτης διά τα εν ταίς
νήσοις γενόμενα και τον οπλισμός του ποταμού Μιγγίου υπηκόων
Βενετών, οίτινες έλαβον τα όπλα κατά των Γάλλων, και διεκώλυον
τους Γαλλίζοντας ομογενείς, οίτινες ήθελαν να επαναστατήσωσι και

guito in tempo notturno al Zante della casa del Sig. Constantin Guisi Vice
Console di Francia . Non alırimenti che accidentale apparisce sinora questo
avvenimento, che fu bensi fatale ne' suoi effetti, perchè inutili le più pronte
assistenze sollecitate, e incalorite dalla presenza del benemerito III, Provy.
Bragadin del N. H. Orio , della Milizia, e Cariche Urbane accorse sul luogo ;
tullo distrusse in poche ore la furia del vorace elemento, rimaste essendo le
vestigia dei soli muri dell'incendiata casa , e a stento preservate le vicine do
bitazioni esposte al minaccioso divampamento.
Lasciate dall' III. Pr Militari custodie a tutela delle reliquie esistenti, fu
pur provvida la sua condotta a garantia d'ogni riguardo e soddisfazione del
Sig Guiis di pubblicar proclama prescrivente la restituzione di ogni effetto ,
al caso asportato e nascosto dalla gente accorsa all' emergenza, nell'atto di
prestarsi a riconoscere con legal inquisizizione l' origiue di questo troppo spia .
cevole evento . In riserva di umiliar quanto risultasse, credo intanto coave .
nirsi a V. Serenità nn tale riscontro per la qualità dell'estera Figura, che no
soffrì il danno . Grazie ec,
Corfù 27 Novembre 1796 .

Serenissimo Principe.
Col precedente Dispaccio ho fatto rispettoso cenno dell'incendio accaduto
al Zante della Casa Consolare di Francia, e deile provvide misure usate da
quel distinto N. H. Rappresentante. Egli mi accenno di aver estragiudizial.
mente raccolto , che il Vice-Console divisaese di produr ricorsi per essere ri.
sarcito dal Pubblico, o dalla Città , e che da altre voci pure estragiudiziali
raccolto aveva, ehe l'incendio fosse opera maliziosa dello stesso Vice -Con
sole, onde sottrarsi dal dover di scadente generosa Cambiale, e per esimersi
dalla restituzioae di deposito avuto di grossa somma di danaro da altro Ne
goziante Francese. Ho creduto prudente astraermi da quest' ultipa indicazio
ne, e commendando il zelo dell' III. Prov. lo eccitai a versar con accurato
indagini per istabilire legalmente l'origine , e le circostanze dell'incendio . Ma
nuove di lui lettere mi accompagnano copia di altre scrittegli dallo stesso
estero Agente, e il di lui costiiuto, con cui imputa a coucerlala malizia l'
incendio della propria casa ed espone il sommo danno risentito in danaro ,
e in effetti, senza però individuare persone colpevoli di tal delitto. Ho tostó
rescrillo, e sollecitata l'isquisizione, onde Mons. Guisi non desamesse de
gligenza dal ritardo, e perchè le pronte diligenze del Fisco quanto più vicine
al fatto potevano più agevolmente conseguire la liquidazione delle più intrin ,
teche circostanze influenti alla conoscenza del merito ,
 589

τήν λοιπών Γαλλικής επικράτειαν, έγραψεν την εξής επιστολήν προς

τον έν Βενετία Γαλλικών πρέσβυν Δαλεμάντα, ήν ώφειλεν αυτός να
αναγνώση παρευθύς προς την Βενετικής κυβέρνησιν και να ζητήση
άμεσον επιδιόρθωσιν.
Εκ του στρατηγείου Ζουδεμβούργου , τας 10 ανθοφόρου (ger .
minale) έτει Ε' της μιάς και αδιαιρέτου Γαλλικής δημοκρατίας.
Βοναπάρτης Αρχιστράτηγος του εν Ιταλία στρατού.
Προς τον πολίτην Δαλεμάντα πρέσβυν της Γαλλικής δημοκρατίας
έν Βενετία ,
Τέλος πάντων δεν δυνάμεθα πλέον να αμφιβάλλωμεν, ώ πολίτα
πρεσβευτά, ότι ο σκοπός του ένοπλισμού των Βενετών είναι το
να αποκλείσωσι τα όπισθεν του Γαλλικού στρατού. Βεβαίως έδυ
σκολευόμην να καταλάβω πώς το Βέργαμον, ήτις εξ όλων των πό
λεων της Βενετικής επικρατείας ήν ή μάλλον αφωσιωμένη προς την
Γερουσίαν, πρώτη ωπλίσθη κατ' αυτής . Επί πλείον δε δυσκολεύομαι
πο να εννοήσω, πώς ένα καταπραύνωσι τοιαύτην μικράν έξαψιν
της πόλεως εκείνης, αναγκαιούνται 25,000 άνδρες, και διά ποίαν
αιτίαν ο Κύριος Πέζαρος , ότε συνδιελεγόμεθα εν Κορινθία απεποιήθη
την προσφοράς μου όπως μεσολαβήση ή Γαλλική δημοκρατία προς
αντικατάστασιν της τάξεως εν εκείναις ταις χώραις. Ολαι αι ρη
τογραφίαι και ανακρίσεις των προβλεπτών Βρεξίας, Περγάμου, Κρέ
μας περί επαναστάσεως αυτών είναι σειρά τις οποκρίσεων σκοπευου
σών το να δικαιολογήσωσιν απέναντι των οφθαλμών της Ευρώ
πης την επιβουλήν της Βενετικής Γερουσίας . Επιδεξίως δε έδρα
ξαν της περιστάσεως, καθ' ήν με ενόμιζον ότι διατριβω κατά τον
ζυγόν των Κορινθων ορίων , ενώ μοι αντίκειται και στρατός του
πρίγγιπος Καρόλου, όπως διενεργήσωσι πάσαν επιβουλήν κατ'εμού,
κατά ιστορικά παραδείγματα του Καρόλου Η . και των εσπερι
.

νών της Σικελίας. Αλλά είναι νουνεχέστεροι των Ρωμάνων, όπως

χρησιμευθώσι τοιαύτης περιπτώσεως, καθ' ήν επησχολείτο άπας και
στρατός, και μάλλον αυτών ευτυχέστεροι; Η ευφυία της δημοκρατίας,
ήτις κατηγωνίσατο απάσης της Ευρώπης , θέλει συντριφθή κατά
τας λαγούμνας ( Γενάγη ) της Βενετίας.
1.ον Βε ετικών πλοίον προσέβαλεν την Γαλλικής φρεγάταν, και
Εκακοποίησεν, όπως υπερασπίστη αυστριακούς συμπλωτήρας.
2.ον Η οικία του Γάλλου προξένου έν Ζακύνθω κατεκάη. Διε
ευχαρίστησιν δε είδεν ή Βενετική κυβέρνησις τον εκεί πράκτορα
της Γαλλικής δημοκρατίας υβριζόμενον.
3.ον Δέκα χιλιάδες χωρικοί ωπλισμένος και πληρωμένοι υπό της
 553

Γερουσίας , έσφαξαν πλείονας των πεντήκοντα Γάλλων κατά την

οδόν, ήτις έκ Μιλάνου άγει εις Βέργαμον .
και ον Η πόλις Βερόνα , Τριβιζον, Παταβιον γέμoυσι στρατού και
όπλιζονται εναντίον πάσης υποσχέσεως του Πεζάρου σοφού του
κρατους εν Βενετία .
3 ον Πάς άνθρωπος παρέχων βοήθειαν τη Γαλλία , συλλαμβάνεται
και φυλακίζεται , ενώ οι πράκτορες του Αυτοκράτορος περιποιούν
ται, και ηγούνται επί κεφαλής των δολοφόνων.
6. Γενικώς κραυγαζεται πανταχού θάνατος τους Γάλλους παρ' 6.
λων των κηρυττόντων τας θελησεις της Γερουσίας .
7.ον Συνεπεία όθεν είμεθα ουσιωδώς εν πολέμω μετά της Βε.
νετικής πολιτειας , ήτις αξιολογώτερον μέσον δεν εύρεν, όπως υπο
κρυψη τα ίδια εαυτής κινήματα , ειμή αποδοκιμάζουσα κατ' επι
φάνειαν τους χωρικούς , ούς τινας πραγματικώς αυτής ή ιδέα όπλισε
και επλήρωσε .
Διά ταύτα θα ζητήσητε, ώ πολίτα πρέσβυ, εξήγησιν κατοιγο
ριτικήν εντός 12 ωρών, εαν είμεθα εν ειρήνη και εν πολέμω . Εν
τα τελευταίω δε θα αναχωρήσετε ευθύ; έκ Βενετίας : εάν δε το
πρώτον υμίν βεβαιώσωσι , θέλετε απαιτήσει .
α.ον Ολοι οι συλληφθέντες και φυλακισθέντες διά δοξασίας μη
ενόχους αλλά εύνοιαν μόνον δειξάμενοι προς τους Γάλλους, να τε
θώσιν ευθύς εν ελευθερία .
6'.ον Ολα τα στρατεύματα εκτός των τακτικών φρουρών, αίτινες
ήσαν πο 6 μηνών εν τοις έρείσμασιν της στερεάς να εξέλθωσιν.
γ.ον Aπαντες οι χωρικοί να αφοπλισθώσιν, ώς ήν προ ενός
μηνός.
δον Η Γερουσία να λάθη μετρον του να καθησυχάση την στε
ρεάν, και να μη συγκεντρώση όλας τας προσπαθειας της εν τοίς
τενάγοις .
έων Οπως καθησυχάσωσιν οι ταραχαί Περγάμου και Βρεξίας, ως
προέτεινον προς τον Κύριον Πεζαρον, προσφέρω την μεσολαβησιν της
Γαλλικής δημοκρατίας .
5 ον Aπαντες οι ένοχοι εν τη πυρκαϊά του οίκου του Προξένου
έν Ζακύνθω να τιμωρηθώσι , και η οικια αυτού να επισκευασθη δα
πάνη της Βενετικής πολιτε ας
ζ'ον ο πλοίαρχος και κανονοβλήσας κατά της φρεγάτας Βρού
νης να τιμωρηθή , και να αποζημιωθώσιν οι συμπλωτήρες, οίτινες
επροστατεύθησαν εναντίον των συμφωνιών της ουδετερότητος .
Καί τοι και τότε Δόγης Λουδοβίκος Μανίν δι' αυτογράφου επις
70
 856 .

στολής εδικαιολόγει την πολιτείαν προς τοσαύτας κατηγορίας, και

η Γερουσία έλαβε πάν μέτρον πρός ικανοποίησιν , ουδέν ήδύνατο να
κατακρατήση την οργήν του αρχιστρατήγου Βοναπάρτου, μαθόντος
τας μετ' ολίγον πασχαλινάς σφαγές της Βερώνης, την καταβυθισιν
ενός Γαλλικού καταδρομέως βουλομένου βιαίως να προσορμιση εις
Βενετίαν, και τας μιαιφονίας των συναντωμένων Γάλλων κατά τας
περιχώρους Βικεντίας και Παταβιου . Διό εν αγανακτήσει εξεφραζετο
προς τους Βενετούς πρέσβεις Δονάν και Ιουστινιάνην ότε συνδιε
λέγοντο εν Γραδίσκη μετ' αυτού- « Εάν μή τιμωρηθώσιν άπαντες
οι ένοχοποιούμενοι εις τάς βλάβας κατά Γάλλων, εάν μή άπο
διωχθή και Αγγλος πρεσβευτής, εάν μή αφοπλισθώσιν οι λαοί, ε.
λευθερωθώσιν οι φυλακισμένοι, και μη παραδοθη ή Βενετία εις
την Γαλλίας και μηδέποτε εις την Αγγλίας, σας προκηρύττω τον
πόλεμον. Επί τούτω εποίησα ειρήνην μετά του Αυτοκράτορος ένα
ήδυνάμην μετά 80,000 ανδρών να βαδισω κατά της Βιέννης.
Δεν θέλω πλέον Ινκουιζήτορας ούτε Γερουσίαν. Θα ήμαι άλλος πά.
λιν Αττίλας προς την Βενετικής επικρατειαν ... Δεν είναι ώρα
πλέον του να με απατάτε, όπως κερδιζητε καιρόν, ως αποπει»
ράσθε εν ταύτη τη πρεσβεια Γινώσκω καλώς, ότι ως η κυβέρ
νησις ημών δεν ηδυνήθη να οπλίση την οικείαν επικράτειαν έγ
κατελειπεν τους λαούς της εις την αυθαιρεσίαν εμπολέμων στρα
τών, και δεν δύναται τώρα πλέον να τους αφοπλίση . Θέλει έλθω
εγώ να αφοπλίσω αυτους άκοντας. Οι συγγενείς των επαρχιών
σας αί τινες κρατούνται υπό αυτων σκλαβοι , πρέπει να λάβωσι μέ
ρος , ως και άλλαι εις την κυβέρνησιν, ήτις προ πολλού, ω; πα•
λαιωμένη, πρέπει νύν να παύση , και ανοικοδομηθή άλλη επί ε
λευθερία των λαών. ” –Αι απειλαι αύται του στρατάρχου ετέθη
-

σαν αμέσως εις πράξιν . Ο αρχιστράτηγος διεκήρυττε πολεμος κατά

της πολιτείας τας 12 ανθοφόρου ( fiorile mαι 1797 ). Ο στρα
τος ώδευον κατά της Βενετικής μητροπόλεως, και επιχειριζοντο
πολιορκίαν. Κατεστρέφετο παντού, όπη συναντάτο ο Λέων της πο »
λιτείας. Υψούτο το δένδρον της ελευθερίας , και διεκηρύσσετο δη.
μοκρατία , ισότης, αδελφότης εν πάσαις ταις πόλεσιν , της Βενε:
τικής στερεάς. Κατηργούντο αι Βενετικαι αρχαι , και συνιστώντο
ευθύς δημοι και δημοτικαι αρχαι. ο δε άρχιστράτηγος Βονα
πάρτης, ταχέως αφιχθείς εις Τρεβίζον , απεδίωξε τον Βενετον διοι»
κητήν Γιουστινιάνην. Και απήτει την κεφαλήν τού Ιππότου Φραγ.
κίσκου Πεζάρου και των Ινκουϊζητόρων της επικρατείας, απειλών
να διέλθη διά πυρός και μαχαίρας λαόν , και περιουσίας των
 883

Βενετών , εάν μή αυτοί παρέδιδον τους τρείς Ινκουιζήτορας εις

τας χείρας του εν Μαργέρα πολιορκούντος στρατού, οίτινες ενήρ.
γησαν τας σφαγάς , ως έτι και τον στόλαρχον, όστις διέταξε
την καταδίωξιν των Γαλλικών πλοίων και συνάμα τους ενόχους
της πυρκαϊάς του εν Ζακύνθω Γαλλικού προξενείου ( 1). Εκπλη•
κτοι ήσαν εις τοιαύτας απαιτήσεις του στρατάρχου οι] τον συν
εντευκτικών συμβούλιον απαρτιζοντες , εν ώώ προεξάρχει μεν και
Δόγης (2 ), εραδιούργει δε ο Αβογαδών Φ. Βαταγίας. Ούτος φι.
λόκαινος ών, συνώμοσε μετά του Γονδουλμιέρου την καταστροφής
της πολιτείας . Διό ου μόνον απελύθησαν τη προτροπή αυτού οι
διά πολιτικές δοξασίας φυλακισμένοι, εν οις και ο Κερκυραίος
κόμης Α. Σολδίνας, εξαχθείς εκ των Πιόμβων αλλά και συνε:
λήφθησαν οι τρείς Ινκουϊζητορες , και αφοπλίζετο ή περίχωρος, και
απεπέμποντο οι Σκλαβούνοι στρατιώται. Οι δε συνωμόται εν τη
οικία του Αλοΐσίου Πιζάνη σοφού της εβδομάδος τότε προσχε
διάσαντες άφευκτον την αριστοκρατικών μεταβολής του πολιτεύμα
τος εις δημοκρατίας, και συμφωνήσαντες την διανομής των o
πάτων αρχών της εγκαθιδρυθησομένης δημοκρατίας μεταξύ ενός
Θωμά Ζώρζη αρωματοπούλου , Ιω. Σπαθά εσχάτως αποφυλακι •
σθέντος, του ρηθέντος Σορδινα και ενός Δανδόλου , απέστειλαν τον
Σώρζης μετά του Μωροζίνη προς τον Δόγην νυκτός. > Αυτοί δε
όψε.δολόγησαν προς τον έντρομον Δόγην, ότι έμαθον παρά του
Βιλετάρδου γραμματέως της Γαλλικής πρεσβείας, ότι την επαύριον
(9 Μαίου) , 10,000 ένοπλοι πολίται φίλοι της δημοκρατίας και
των Γάλλων, θα συνενωθώσι μετά των Σκλαβούνων να εγείρωση
το δένδρου της ελευθερίας και να επιπέσωσι κατά του δουκός
και παντός ευγενούς , εάν οι ευγενείς μη συγκλίνωσιν εις την διά
λυσιν της Αριστοκρατικής κυβερνήσεως . ο δειλοκάρδιος Δόγης, πι
στεύσας άπαντα, καθ' οδηγίαν του Βατάγια εζήτησεν εγγράφους
όρους της μεταβολής παρά του Βιλλετάρδου, όπως προσαγάγη
προς την Γερουσίαν , και αυτή ψηφίσασα την μεταβολήν, προς
λαβη πάν απαίσιον κατά της επαπειλουμένης επιθέσεως κατά των
ευγενών. Ο Βιλλετάρδ τα καθέκαστα των όρων καταγραψας, προ

(1 ) Capelletti 4. capo IX. Bolla rol. r. Lib. X. a. 400, Tin:ori Raccolta

Cronologica T. II.
(0) Διηγούνται ότι κατά την νύκτα εκείνης 21 Μαΐου καθ' ήν συνεσκέπτοντο οι
Βουλευται ούτοι περί των πρακτέων και δογης Μανών περιφερόμενος αυτός του δωμα
ciou časyev et pole nemeno sicuri stamuo al proprio letto,
 - 556

σέθετο προς τοις άλλοις έγερσιν του δένδρου της ελευθερίας έν

τη πλατεία του αγίου Μάρκου - Δημοσυμβούλιον εξ 24 Βενετών
Ομοιόμορφον τούτοις δημοκρατικών πολίτευμα και δημοκρατικαί
αρχαι εν απάσαις ταις πόλεσι της ξηράς Ιστρίας, Δαλματίας και
νήσοις της Βενετικής Ανατολής- Πυρκαϊάν παρά τω δένδρο της
ελευθερίας εν εκάστη πόλει και νήσω της χρυσής 6.βλου των
ευγενών και των προνομίων – Πρόεδρος δε του δημoσυμβουλίου και
πρώην Δόγης Μανίν και Ανδρέας Σπαθάς .
Τυφλοίς όμμασιν οι έντρομοι Γερουσιασται παρεδέξαντο ταύτα.
Τας 12 Μαΐου (πρωτομαίαν καθ' ημάς ) το 1777, το μέγα συμ :
βούλιον εν συνελεύσει 597 μελών εψήφιζε διά ψήφων 5 1 2 υπέρ,
20 κατά , και 5 αδήλων την εξής πρότασιν. -Το μείζον συμ
βούλιον του κράτους όπως διασώση άθικτα θρησκείαν, ζωήν και
περιουσίαν τούτων των προσφιλεστάτων εγκατοίκων μητροπόλεως
και περιχώρου της επικρατείας και νήσων παραδέχεται το ζήτημα
της αντιπροσωπικής κυβερνήσεως κατά της επιθυμίας του άρχισε
τρατήγου .- Εθορύβει ο λαός και παριστάμενος τώ δουκικώ παλατίω
κραυγάζων-ζήτω ο άγιος Μάρκος, ζήτω η δημοκρατία - Ηνεώχ :
θησαν αι φυλακαι, κατεβιβάσθη η σημαία του αγίου Μάρκου, ό
ψώθη η τρίχρωμος και εκ του ευαγγελίου του κατεχομένου υπό
των ονύχων του πτερωτου Λέοντος του πρώην αριστοκρατικού πα
ρασήμου, απεξύσθη το • ειρήνη άγιε Ευαγγελιστά , και -ναι εγράφη
αντ' αυτοί = Δικαιώματα του ανθρώπου = 0ύτως σοφή και φιλο
δίκαιος πολιτεία , επί 15 αιώνας διατηρήσασα την αυτονομίαν των
υπηκόων, διεξελθούσα θαρραλέως και καρτερώς παντός εξωτερικού
κινδύνου, διασώσασα την Ευρώπην έκ της απειλουμένης βαρβαρό
τητος της Ασίας , αντιταχθείσα μόνη προς τα Οθωμανικά στίφη
του μεγάλου κυρίου της Κωνσταντινουπόλεως , και προστατεύσασα
επί τοσούτους αιώνας ζωής και περιουσίας των δουλωμένων Ελ.
λήνων, ότε βάρβαρος όλεθρος προήγετο εν πάση Ελληνική χώρα ,
κατεστράφη και εξέλειπεν εν 24 ώραις εκ του προσώπου της
γής, μόνα ιστορικά μνημεία του μεγαλείου αυτής , σοφίας και ισχύος
εγκαταλείψασα εις τους μεταγενεστέρους τα εν τη μητροπόλει και
αλλαχού της επικρατείας περικαλλή λείψανα της στρατιωτικήςς δό
ξης και εκπολιτεύσεως . Ακολούθως η εγκαθιδρυθείσα προσωρινή κυ
βέρνησις, ήτις αυτοκλήθη Δημαρχείον προεκήρυττει - Διαχειρισίς τις
κεντρική συγκειμένη εξ αντιπροσώπων του δημαρχείου και αναλό
του αριθμού τινός αντιπροσώπων εκ των Βενετικών επαρχιών της
Στερεάς, Ιστρίας, Δαλματίας , Αλβανίας και νήσων της Ανατολής κατά
 - 357 ca

διαίρεσιν νομών θέλει επαγρυπνεί επί των γενικών συμφερόντων

της δημοκρατικής κυβερνήσεως, και θα έπασχολήται , όπως στε :
ρεώση τους δεσμούς του πατριωτισμού μεταξύ των επαρχών και
της πρωτευούσης, μόνον μέσον του να αποκατασταθή εν ταυτη τη
Πολιτεία ή προτέρα οικεία λαμπρό της και η αρχαια ελευθερία. Η
τελευταία ευχή των ευγενών Βενετών , φερόντων επί του ενδόξου
θύματος της πατρίδος οικείους τίτλους και προνόμια , είναι το να
ίδωσι τους υιούς άπαντας της πατρίδος ίσους και ελευθέρους , και
απολαύοντας εν τω συνδέσμω της αδελφότητος τας ευεργεσίας της
αδελφότητος , τας αυεργεσίας της δημοκρατίας, όπως τιμησωσι διά
του σεβασμού προς τους νόμους τον ιερώτερον τίτλον του πολίτου,
όν νύν αισίως ανακτώσιν . ( 1 )
Ουδέν των έν Βενετία γενομένων τούτων εγίνωσκεν ο Προβλεπτής
Ειδιμάν, Μόνον εγκαίρως ειδοποιήθη δι' επισήμου τη 24 Μαρτίου
1796 την επανάστασιν Βεργάμου και Βρεξίας , και παροτρύνετο
εις το να επαγρυπνη την διαγωγής των υπηκόων, διατηρών στα
θεράν την αφοσίωσιν της ψυχής αυτών προς ηγεμόνα τε και πολι
τείαν, λαμβάνων χρείας δεούσης και την μεσολάβησιν των ιερών
ποιμένων δυτικού και Ανατολικού . Ο αδελφός αυτού Αντώνιος ο εν
Βενετία επιτετραμμένος την διαγωγής των υποθέσεων των νήσων
έγραψεν προς τον προβλεπτήν την διακήρυξιν του πολέμου του
στρατάρχου Βοναπάρτου κατά της πολιτείας , και την αποστολής
των τριών πρέσβεων προς τον Βοναπάρτην, όπως απαντήσωσιν εις
τας κατηγορίας αυτού, άμα δε και συνδιελλεχθώσι περί ειρήνης
προτείνοντες και την μεταλλαγής της αριστοκρατικής κυβερνήσεως
χρείας τυχούσης . Και τοι δε και προβλεπτής των νησων απήντησε
προς τον αδελφόν και την Γερουσίαν διαδηλών θλίψιν και αθυμίαν
διά τους επικειμένους κινδύνους της πατριδος, προσθέτων και ώ.
φελίμους συμβουλές , ενέκρινε να κοινοποιήση τα διατρέχοντα προς
τας εν ταις νήσους αρχάς . Επί τούτω προσεκάλεσεν εν Κερκύρα
τους τρεις αρχηγούς της θαλασσης, τον Βαϊλον και προβλεπτην
καπετάνον, και εδήλωσεν αυτοίς τον κίνδυνον και την προσοχήν,
ήν ώφειλον να λάβωσιν . Εντελλόμενος πίστιν σταθεράν εις τα νό
μιμα καθεστώτα , και καταστολήν πάσης αποπειρα; έκ του εξω
τερικού προς τους φιλησύχους νησιώτας προς οιονδήποτε νεωτε:
ρισμών και δογματολογίας πολιτικήν. Τα αυτά ενετέλλετο δι' επι

( 0) Capelletti L. T. 12 σελ. 3ιι .

 388

οτολών αυτού προς τους προβλεπτάς εκάστης νήσου Είτα προσκα

λέσας τους αρχηγούς των διαφόρων στρατιωτικών ταγμάτων, τον
κλήρον των δύο θρησκευμάτων, πολλούς των εντίμων ευγενών Κερ
κύρας, αριθμόν τινα εμπόρων και αστών, μη εξαιρεθέντων συνδικων
και επισημοτέρων της Εβραϊκής κοινότητος , εδήλωσεν αυτοίς τα
έν μητροπόλει γενόμενα. Μόνον δε αυτοίς αποκρύψας την φυλάκισιν
των τριών Ινκουιζητόρων της επικρατείας, συνέστησεν τοίς ταξιν
και διατήρησιν ησυχίας, όσον το δυνατόν, και αποχήν ερίδων περί
παντος πολιτικού ζητήματος, και εδύνατο να αναφύηται εν παντοίω
συλλόγω και συνεντεύξει πολιτών. Διότι άπαντα διά καρτερίας και
οπομονής έδύναντο να διέλθωσιν" και δε χρόνος εδύνατο να ενδειξη
τας καταλληλοτέρας μεταλλαγάς, άς ήθελε ποιήσηται συνετή κυ
βέρνησης κατά τας περιστάσεις , οδηγούμενη διά μετριότητος εις
προοδευτικής και ενάρμοστον διεύθυνσιν επ' ωφελεια των πιστών
όπηκόων. Τους λόγους του προβλεπτού και τας προτροπές ασμέ .
νως ηκροάσαντο οι παρασταθέντες νησιώται εν τω συλλόγω . Και
εδήλωσαν αύθις την πίστιν αυτών προς την πολιτείαν, άμα δε και
την εγκάρδιον θλίψιν διά τον απειλούμενον κίνδυνον. Επειδή δε προς
ενίσχυσιν της έν Βενετία αμύνης διέταξεν τάς έλλειμεν ζναένας εν
Ζακύνθω δύο φρεγάτας να αποπλεύσωσιν εκείθεν, άμα δ εθρυλλήθη
εν ταις νήσοις η παραίτησης των αριστοκρατικών προνομίων του
μείζονος συμβουλίου της Βενετίας, διηγέρθησαν φοβοι και ταραχαι
εν τούς πολίταις, Τα πράγματα ήπειλουν στάσεις και φονικάς
σκηνές και επιθέσεις των δημοτών κατά του αρχοντολογίου ώστε
ηναγκάσθη εκ νέου και προβλεπτής Βιδιμαν να αποστείλη την φρε :
γάταν Μεδούσαν εις Ζάκυνθον ασφαλίσουσαν την ησυχίαν (1).
Ουδόλως όμως άφινον ήρεμα τα καθεστώτα εν ταις νήσοις .
Θύτοι καταστήσαντες πολιτικούς συλλόγους εν εκάστη ομοίους των
έν Γαλλία Ιακωβινείων, και προσκαλούντας εν αυτοίς πασης κλά
σεως πολίτας, μεθ' ών συνέτρεχον και τινες των αρχοντοπαδων ,
νέων φιλοκαίνων και ετοίμων εκ παραλυσίας εις ανατροπήν πολι
τείας και θρησκείας, διέσπειραν αυτοίς τάς πολιτικές δογματο
λογίας της Γαλλικής δημοκρατίας . Οι συνερχόμενοι εκαλούντο πα.
τριώται. Παρ' αυτούς ήρξατο και περιφρόνησις των ανωτέρων , ή αθέ
τησις των προνομίων, η καταβολή πάσης διαφοράς, και υπεροχής
μεταξύ πολιτών διά τε πλούτου και ευγένειαν.

( 1 ) Lettera di Carlo Widman da Corfù 1a Maggio 1777. Wid . Rifles

sione 16 pag. 12 .
 539

Επρεπεν ή ολιγαρχική τάξις των ευγενών αρχόντων να εκλείψη

και εν ταις νήσους, να επέλθη ή ισότης και αδελφότης μεταξύ
όλων των κλάσεων του λαού, και ως τέκνα μιάς και της αυτής
πατρίδος και πλάσματα εκ του αυτού πηλού , εξ ών εδημιουρ
γήθησαν οι προτοπλάσται, Αδάμ και Εύα να συζώσιν ισοδιαίτως
και ομοτίμως. Επειδή δε η μείζων ομάς του κοινού λαού εν
ταϊς νήσους συνέκειτο εξ ακτημόνων και ενδεών, ώφειλον κατά
τα πραχθέντα έν Γαλλία οι πλούσιοι άρχοντες να καταβάλωσε
την περιουσίας των, και να συμμερισθώσιν αλλήλοις μετά των
ενδεών . Τοιαύτη ήταν η εξήγησις, ήν έδωκεν ο Γάλλος Γούης εν
τα πολιτικών συλλόγω των Ιακωβίνων Ζακύνθου , οίτινες ήρώτησαν
αυτόν τί δηλοί ισότης και αδελφότης , και πώς ήθελεν αποκατα
σταθή αύτη μεταξύ των αδελφών πολιτών (fratelli cittadini).
Πολλάκις επροσπάθησαν οι Βενετοί κυβερνήτορες να εμποδίσωσι τα
Ιακωβινεία ταύτα, και μάλιστα παρακινούμενοι παρά του αρχον
τολογίου. Αυτοί μαθόντες τα βουλευόμενα των Ιακωβίνων, και
τα γενόμενα εν ταις δημοκρατουμέναις πόλεσι της Βενετικής έ
πικρατείας κατά των ευγενών σφόδρα εφοβούντο περί ζωής και
περιουσιας . Διά ταύτα οι άρχοντες Ζακύνθου συμβούλιον ποιησά
μενοι εν τη οικία του ευγενούς Δημητρίου Κομούτου, απεφάσισαν
κατά πρότασιν του Δραγανίγου Μακρή να φονεύσωσιν , κατά την
εορτήν των αγίων Πάντων, ότε έμελλε να εξέλθη ή λιτανεία , ό
λους τους δημοκρατικούς Ιακωβίνους, ών προεξήρχον ο Γουής, και
Γάλλος Ρενώς, ο Βαβάλης , 6 Λισγαράς , ο Σ . Ψιμάρης, ο Φλαν
τίνης , οι αδελφοί Πεθαμένου , και άλλοι. Αλλ' ο Δημήτριος Κο
μούτος μετριοπαθής το φρόνημα , αντέτεινεν ας την σφαγήν, πα
ρατηρήσας το τοιούτον μέτρον, ως επιβλαβές ου μόνον τώ αρ .
χοντολογίω άνισχύρω όντι, αλλά και αυτή τη Βενετική πολιτεία,
διότι ήθελεν εξηγηθή παρά των Γάλλων, ότι οι Βενετοί παρώ
τρυναν τους αριστοκράτας να σφάξωσι τους ομόφρονας δημοκρατι »
κους , και να ανακαινισωσι τας εν Βερόνη σκηνάς. Του σχεδίου της
σφαγής ούτω διαματαιωθέντος , και προτείνας Μακρής και ο περί
αυτόν Γαΐτας , Ροΐδη και άλλοι διαμαρτυρηθέντες, κατά παντός δει
νού , ο έμελλε να επιπέση της κεφαλής των μετριοπαθών , εγκατέ .
λειψαν τους άρχοντας και ηνώθησαν με τους δημοκρατικούς. Η
δε οικογενεια των Κομούτων προσεκάλεσε τον προσήκοντα αυτή
Παυλον Κομούτον εκ νoθογενείας, όπως ενωθή μετά των Ιακω»
βίνων, και η οικία αναλάβηται άμυναν τινά κατά τας ενδεχομέ
νας επιθέσεις και ύβρεις των δημοκρατικών. Εν Κερκύρα είχε συ ,
 $ 60

σταθή Ιακωβινείον υπό του προξένου Γρασέτου, ός αυθαδέστερον και

περιφρονέστερον μετά των Βενετικών αρχών διήρχετο τάς οδηγίας
της οικείας κυβερνήσεως . Εν αυτώ πολλοί των εν Ευρώπη εκπαι
δε νομένων μεθυσθέντες εκ του ποτηρίου της δημοκρατίας, εδημο .
κόπουν και ήπείλουν θάνατον τοίς αντιτασσομένοις εις τας καινο
τομίας. Δια ταύτα πολλοί των ευπατριδών Κερκυραίων άλλως φο
βουμενοι τα απαίσια της μεταβολής εγκατέλιπον την πόλιν Κερ
κύρας , και εισήλθον να φυλαχθώσι μετά των οικογενειών εν τω
παλαιώ φρουρο ( 1 ) .
Απας ο μήν Μαίος παρήλθεν ο δε προβλεπτες ουδέν ήδύνατο
περί της έν Βενετία μεταπολιτεύσεως να μάθη . Αλλά τας 31 πλοίαρ
Υ

χος νηος περί τραντον περιπλεούσης, όπως συλλέγη πληροφορίας

περί των εν πολέμω γενομένων, έγραψεν αυτώ την αγγελίας της
μεταπολιτεύσεως έν Βενετία αποστειλας φάκελον επιστολών εξ
Οτοάντου και Δαλματίας συλλεχθείσας , εξ ών έδηλούτο ή είδησις .
Εξεπλάγη και Προβλεπτής επιβεβαιωθείς την αγγελίαν εξ επιστολής
ιδιωτικής αυτώ μή ανηκούσης , ήν μετά μεγάλης επιφυλάξεως ήνοι
ξεν . Δεινώς δε αθύμει απορών τί να ποιήση, μηδενός επισήμου και .
δηγούντος αυτόν επί των πρακτέων . Πολλάκις δε κατ' εκείνην την
στιγμήν επήλθεν κατά νουν το να εγκαταλείψη την γήν των
Κερκυραίων , και εις μακρινές ακτές να εύρη παραμυθίαν της θλί -
ψεως Αλλ' οι κίνδυνοι , εις ους ήθελεν υποπέση ή επαρχία των νή
σων, εγκαταλειπόντος την έδραν της κυβερνήσεως , και αι κακαι συ.
νέπειαι, α ; ήθελον επιφέρει τα δάνεια , τα οποία εν ονόματι του
δημοσιου αυτός ανέθετο, υπεχρέωσαν αυτόν καρτερώς να υπομένη
τας παρενοχλήσεις των ταραχοποιών. Οπως δε προσβλέψη τοιαύτα
άπα σια, προσεκαλεσεν εις συνέντευξιν τους εν Κερκύρα υπουργη
ματιας , και τους συνδίκους της πόλεως Κορυφών, και εκδηλώσας
τα αναγγελθέντα, συνεβουλεύετο αυτοίς περί των καταλληλοτέρων
μέτρων επί συντηρήσει της τάξεως εν ταις νήσοις. Aπαντες δε βα
ρυθυμούντες εξεφρασαν, ότι το καθήκον του πολίτου απήτει αυτα
παρνησιν εις τοσαύτας ανάγκες της πατρίδος και έκαστος οφεί
λει υποταγήν εις τας αποφασεις αυτής. Επειδή δε ανωφελης ήν
πάσα αντιστασις του ερείσματος Κερκύρας εις εξωτερικές επιθέσεις ,
και αδύνατος και προσδοκία εξωτερικής τινος βοηθείας, ώφειλον του
λάχιστον όπως καταληφθώσι διά φυλάκων και περιπόλων φρούρια

( 1 ) Riflessione 14, παρά την απολογία Βίδιμά ., σελ., 70, και discorso apologc.
ico σελ. 5ο .
 - 36

και πόλεις των νήσων και δηλωθή ηρέμως καθ' όλας τας νήσους
η αγγελία , και ούτω προετοιμασθώσιν πνεύματα και καρδίαι πά.
σης ταξεως πολιτών εις την παραδοχήν της μεταπολιτεύσεως , δια:
τηρουμένης αει της συναφείας των νήσων μετά της μητροπόλεως ,
διά συνεργείας από κοινού εις μίαν ομόσπονδον δημοκρατικής πο•
λιτείας των Ελληνικών τούτων νήσων μετά των άλλων χωρών
της Βενετικής επικρατείας . Ουδείς διό των κλάδων της δημοσίου
υπηρεσίας ώφειλεν να διακοπή και να γένηται μεταβολή της κατά την
δημόσιον δαχείρισιν , αλλά να ακολουθη η κυβερνησις ως είχεν εν
ονοματι του πρίγκιπς της Βενετίας, μέχρις οι επισήμως φθάση
ή « γγελία της μεταβολής, και επέλθωσιν αι κατάλληλαι οδηγίαι !
Αλλ' η είδησις της μεταβολής φθάσασα εις τας ακοάς των εγκα
τοίκων Κερκύρας έθετο άπασαν την πόλιν και τα προάστεια εις
κίνησιν και υποψίαν Οι μεν Ολιγαρχικοί ηθύμουν και εφοβούντο ,
οι δε δημοκρατικοί απολυθέντες υπό του Γρασέτου ήρξαντο τας
συνηθεις βοάς κατά των ολιγαρχων Εκ τούτου πατρίκιαι οι
κογένειαι επί το μάλλον ωθούντο εις την ακρόπολιν και κατέ
φευγον. Οι δε Εβραίοι απεκδύσαντες τας οικίας εκ παντός πολυ
τίμου, έτρεχαν να φυλαχθώσιν εις τα περιπόλια Κερκύρας . Ο Βι
διμαν όπως καθησυχάση την ταραχήν, διέταξεν ότι ουδείς είναι
δεκτός εν τοις φρουρίοις. Επηύξησε δε τας εφεδρείας της πόλεως,
εδίπλωσε την φρουραν της πλατειας, επιθείς κανόνιον προς την πο
λιν την άγουσαν εις την ακρόπολιν, και επροκήρυξε διατήρησιν τά
ξεως και ήσυχιας καθ' όλας τας τάξεις των πολιτών αυστηρώς τις
μωρουμένου του ταραχοποιού. Τοιαύτας παρακελευσεις του γενικού
προβλεπτού, οι Κερκυραίοι προθύμως παρεδέξαντο, και επήλθεν εκ
νέου η ησυχία, ώστε κατα το λέγειν του αδελφού του Προβλε
στου- “ Προς δοξαν του Ελληνικού λαού, εαν μεγάλοι φόβοι συν«
ελήφθησαν , ουδέποτε εβασίλευσεν εν Κερκύρα τοσαυτη γαλήνη, τά
ξις και υπακοή Ο λαός όλος εφάνη ως μια οικογενεια, και τα μέλη
άπαντα εφοβούντο να δυσαρεστησωσι τον πολυφ.λτατον αυτοίς κυ.
βερνήτης τοσούτον επαγρυπνούντα αυτοί, - ( ) ο δε περικλεης Στυ
λιανός Βλασσόπουλος Κερκυραίος , αυτόκτης των γενομένων τότε εν
Κερκύρα γραφει εν τη ανεκδοτα με α των συγχιόνων γεγονότων
εν Κερκυρα. (2) Η Κερκυρα, καιτοι διά τα έν Βεετα γενόμενα

(1) Riflessione 14 παρά τηναπολογία σελ. 10.

(5) Stellio Vlassopulo Memorie M. 5. διατηρούμεναι παρά τω Ιησύση Γιωρ :
γία Μαρκορά συγγραφεί δοκίμ , πολλών σπουδαίων διατριβών ,
ει,
 562

έμεναν ελευθέρα, ουχ ήττον όμως διατηρείτο εν αγάπη προς τους

Βενετούς , και διετέλει ευπειθής εις τον Γενικών προβλεπτήν Κά
ρολoν Βιδιμάν , όστις όσον αγαθός και πλήρης ευσεβείας , τοσούτον
αναποφάσιστος, αμφιρρεπής και δειλός - Λειτανευομένου δε του υ •
ριακού σώματος κατά την συνήθη εορτήν, επέρριπτον οι Κερκυ
ραίοι άνθη και ζαχαρωτά επί κεφαλής αυτού βαστώντας την ου
ρανίαν (1). Επευφημούντες αυτόν, και φωναζοντες - ζήτω ο άγιος
Μάρκος , ζήτω ο πρίγκιψ - Ομοίας διαθέσεις εξεδήλωσαν και εις
τας άλλας νήσους οι εγκάτοικοι , πανταχού απαντήσαντες διά της
αυτής ομοθύμου αγάπης και προθυμίας εις τα συμφέροντα της
πατρίδος, τήν τε διατήρησιν της τάξεως, και την ένωσιν εν μιά
και τη αυτή πολιτεία καθ' οιονδήποτε τρόπον συντασσομένη .
Μετ' ολίγον δε επ σημος ταχυδρόμος διά της οδού Οτραντου εκό
μισε τα επίσημα γράμματα του νέου δημαρχείου Βενετίας, δι' ών
ανηγγειλλετο ή μεταβολή της Αριστοκρατικής κυβερνήσεως, και η
εγκαθίδρυσης του νέου δημαρχείου, προς δε και την εξής επιστολήν.
Το δημαρχείον Βενετίας των πολίτη
Βιδιμάν Προβλεπτή Γενικώ της θαλάσσης
εν Ανατολή.
Πολίτα ! Η Αριστοκρατία, ήτις επί πέντε αιώνας εκ βερνησε τους
υπό την Βενετικής κυριαρχίαν λαούς, ήδη εξαφανίσθη. Το μείζον
συμβούλιον δι' αυτοθύμου πραξεως παρητήσατο την εξοι σίαν ενώπιον
όλης της Ευρώπης και απασών των επαρχιών της Γενετικής επι
κρατείας. Αυτό το ίδιον επέγνω, ότι κατεπείγουσα ανάγκη ην το
να μη διαμένωσιν επί πλείον εις την αποκλειστικής δικαιοδοσίαν
της μόνης τάξεως των πατρικίων όλαι αι εξουσίαι της κυριαρχίας "
αλλ' έκαστος πολίτης να απολαύη τα δικαιώματα, τα οποία απα
ραγράπτως ή φύσις παρέχει εκαστω ανθρώπω· διότι όλοι παρ' αυ.
της συγκαλούνται να μεταχειρίζονται χρήσιν κοινού αγαθού και ευ
τυχίας . Ο σκοπός λοιπόν ούτος , προς δν έκαστος οφείλει να συ
νεισφέρη της εαυτού σύμπραξιν και βουλήν , άλλως δεν δναται να
συντελεσθή, ειμή διά της ελευθέρας θελήσεως του λαού εκδηλουμέ
νης υπό της φωνής οικείων αντιπροσώπων, οίτινες να αντικατα
ατήσωσι τας παυθείσας αρχάς της παλαιάς κυβερνήσεως διά του

fu) Discorso Apologetico * , 997 Riflessiong 173

 διορισμού προσωρινής τινος αρχής, ήτις μετερχομένη την υπερτάτην
κυριαυγίαν, διαται να διοργανίση ένταυτώ και άπαντα τα μέσα
ποός συνένωσιν των αντιπροσώπων εκάστης πόλεως και επαρχίας ,
• ών η ομοθυμία θα πηγά τη έν και το αυτό Δημοκρατικών πολί
τευμα , θεμελιούμενον επί των βάσεων ελευθερίας και ισότητος . Η
προσωρινή αύτη Κυβερνησις εκλήθη ανεξαρτήτως των ορισμών του
με ζονος συμβουλίου, και ήδη ενεργεί την δικαιοδοσίαν εκείνου. Ο
στρατός και ο στόλος ώρκίσθη αυτή πίστιν ως καταλαβεύση την
παρακαταθήκην της μεσολαβούσης κυριαρχίας εν ονόματι του λαού.
Ηδη εκδηλώσαν όλας τας διαθέσης το δημαρχείον , ώ πολίτα αρ »
χαγέ, και θεωρούν άπαντας τους εγκατοίκους νήσων και τόπων της
Ανατολής ως οικείους αδελφούς , και σκοπεύον το αγαθόν αυτών,
νομ ζει αναγκαίον το να επωφεληθή του υμετέρου ζήλου και προς
θυμίας επί ενεύξει τοιούτων σκοπών . Σεις, οίτινες δια ελευθερίου
και αλυσιτελους φιλοδικαίου δια γωγής εδυνήθητε, και εντός των
μεγάλων ελαττωματων της κυβερνησεως να δειχθήτε έντιμος, και
πολίτης συνετός , δύνασθε και επί του νύν να προπαρασκευάσητε
τας ψυχάς όλων των νησιωτών, και των εν τη προσομόρω Οθως
μανική Αυτοκρατορία απαρτιζοντων μέρος της Βενετικής επικρατείας
στερεοελλαδιτών, επι παραδοχή τοσούτων επωφελειών αρίστης δη
μοκρατίας, επί ευνομία και ευτυχία αυτών εγκαθιδρυμένης , άνευ
του να εξέλθωσιν των ελλόγων ορίων συνέσεως και αληθούς ελευ
θερίας, εις & παρεκτρέπει άλογος ενθουσιασμός, και κακή διοργάν
νωσις. Επί τούτω ουδόλως η ταξις πρέπει να παρεκλείψη. Απ’ έναν»
τίας θα προληφθή πάς κίνδυνος αναρχίας, έως φθάσωσιν οι δύω ε
π.τετραμμένοι αιμοσται , οι εκλεγέντες προς πάντα διοργανισμών της
κυβερνήσεως των νήσων. ούτοι συμφώνως ημίν, όστις διορίζεσθε ο
τρίτος των δύω επιτετραμμένων, θελετε διατάξει τα προσαιτούμενα
εις επίτει ξιν του επιθυμητου κοινού σκοπού. Αυτους χορηγηθέντας
εκ παντός χρηματικού μέσου, παρακολουθεί σύνθετος δύναμις πεζική
τε και ναυτική δέκα οκτώ νηών πολεμικών, και 6,000 στρατιωτών
πρός απόβασιν, χρησιμεύουσα εις τα συντεινόμενα ωφελίμων σχεδίως
Ομοθύμως δε οι τρεις επιτετραμμένοι θέλετε συμπράττει εις το να
διαθε σητε τον λαόν εκάστης νήσου, όπως εκλέξη νομίμως αντιπρο
σώπους. Ούτοι άπαντες συνενωθεντες μετά των λοιπών εξ Αλβανίας,
Δαλματίας, Ιστρίας , Βενετοστερεάς και της μητροπόλεως αντιπρο
σώπων, θα συντοξσι το δημοκρατικών πολίτευμα , διορίσωσι τον
τόπιν, ένθα εδρεύσει η γενική κυβέρνησις , και χορηγήσωσι τα μέσα
της υπερασπίσεως του έθνους θεωρούμενοι εμείς ίσοι απέναντι σά
 564

των, ουδεμίαν υπεροχήν βουλόμεθα: μόνον το γενικό συμφέρον επι

θυμούμεν και θέλομεν. Εως ότου δε του το επιτευχθή , και φθασω»
σιν οι δύο λοιποί επιτετραμμένοι , και η ένοπλος δύναμις , ήτις με:
τ ' ολίγον ανάγεται αυτόαε , επιμελήθητε ως πολίτης γενικός , και
>

επιθεωρητής, καθ' όσον δύνασθε την συντήρησιν της δημοσίου ταξιως

και ησυχίας, διατελούντες εν ισχύει τα ανέκαθεν νόμιμα της παλαιάς
κυβερνήσεως, και συνδυάζοντας την εκτέλεσιν αυτών με όλα τα μέ
τρα συνέσεως και προβλέψεως, άτ:να θέλουσι θεραπεύει πάσαν άνα.
φυουμένην πληγήν προς όφελος του λαού . Ανάγκη δε προσοχής με
γίστης προς αποχήν πάσης ραδιουργίας, ήτις παρά δαιμονίου τινός
αριστοκρατικού ήθελεν υποκινηθή, και καταχρήσεως , καθ' ήν αι νύν
περιπτώσεις ήθελεν εξοχείλωσιν εις έξαψιν παθών και διάρρηξιν ιδιαι·
τέρων εκδικήσεων, δυναμένων να ταράξωσι την δημόσιον ήσυχίαν ,
και να εμποδίσωσι την δημοκράτευσιν κυβερνήσεως και λαού. Το δη.
μαρχείον αναπαύεται επί της δοκίμου πείρας ημών . Αυτό νομίζει
υμάς αρκούντως φωτισμένον , και αγαπώντα τον ανθρωπισμόν. Διό
θέλετε προσπαθήσει δραστηρίως, ως εκλεκτον οργανον εις προπαρα
σκευής στεριάς ευτυχίας εις τους αυτόθι λαούς. Η δημοσίευσης και
ταλλήλου προκηρύξεως υπαγορευομένης κατ' αρχάς φρονήσεως και
σοφίας, και πρόσκλησις εις την διαχείρισιν προσώπων φίλων της Ε .
λευθερίας, και επιρρεαζόντων εν τω λαώ, και η σύμπραξις αμφοτέ »
ρου του κλήρου εναποτίθενται εις τας εγχωρίους υμετέρας πρακτι
κές γνώσεις. Οπως δε έσησθε εν γνώσει των ημετέρων, και δυνη.
θητε ωφελίμως να χρησιμευησθε εν εκάστη περιπτώσει, σας έσω
κλείομεν τινάς προκηρυξεις παρ' ημών και της εκκλησιαστικής αρ
χης δημοσιευθείσας (Ο). Πέπoιθε δε το Δημαρχείον, ότι η φιλόπα.

( 1) Αι προκηρύξεις αύται ήσαν.

1.ον Η δήλωσης του δημαρχείου περί εγκαθυδρίσεως εκάστης επαρχίας του Βενετικού
κράτους.
2ον Η προκήρυξης του Λατίνου πατριάρχου Βενετίας προς το δυτικόν ιερατείον της
επικρατειας, και η αυτού προσλαλιά δίδοντες όρκον πίστεως τη δημοκρατικό πολι
τεύματι ενώπιον του δη αρχείου Βενετίας.
3.ον Η προκήρυξης του Γαληνοτάτου πρίγγιπος Λουδοβίκου Μανίνου, ήν ώς σπάνιων
έγγραφον δημοσιεύομεν.
Il Serenissimo Principe
Fa sapere .
Che in virtù della parte del Maggior 39 Maggio 1797, c dietro i principj
annunziati nel Proclama del giorno 14 Maggio corrente il Governo d'ora
innanzi sarà amministrato da una Municipalità Prorvisionale. La Municipalità
the instalata nella Sala del Maggior Consiglio.
 365

τρις Τμετέρα ψυχή θέλει πραξει καταλλήλως της προσδοκίας ήν «

Υμέτεραι αρεται εδημιούργησαν ημίν περί αυτής.
Εν Βενετία πρώτη Ιουνίου 1797 .
Αυθημερόν και γενικός Προβλεπτής προσεκάλεσεν εκ νέου τους εν
τέλει των στρατιωτικών δυνάμεων, τους συνδίκους της κοινότητος ,
τους αρχηγούς του κλόνου και πολλούς των επιφανεοτέρων Κερκυ .
ραίων, και ανήγγειλαν αυτοίς επισήμως την μεταπολιτευσιν, αναν
γνούς αυτοίς άπαντα τα δημόσια έγγραφα, ως έτι και τον δημο
κρατικών τύπον , καθ' όν έμελλε να συμμορφωθή η κυβερνησης των
νήσων όλων των εγκατοίκων διαβιούντων εν ισότητα και ελευθερα.
Προέτρεπεν δε αυτούς την διατήρησιν ταξεως και ήσυχίας μέχρι της
ελεύσεως των δύω επιτετραμμένων , οίτινες συνάμα εαυτώ έμελλον
να διοργανίσωσιν τάς νήσους και την στερεάν, Τα αυτα παρεκέλευε
και τους λοιπούς προβλεπταίς των νήσων, γράψας επισήμως την
μεταπολίτευσιν , και προσκαλών αυτούς να συμμορφωθώσιν, καθ ' όσα
αυτός έπραξεν εν Κερκύρα. Επί τούτω ούν οι λοιποί προβλεπται
και εξαιρέτως ο έν Ζακύνθω, όστις κρημνισθέντος του εν τώ φρου»
ρω παλατιου διά επισυμβάντος σεισμού του Αγίου Ιακωβου κατω
και εις την οικίαν των Κομήτων Κουτούβαλη , προσεκάλεσαν συνο
δίκους , αρχηγούς του κλήρου, επιφανείς ιδιώταις, και αξιωματιο
κους του στρατου εκάστης των νήσων" ανήγγειλαν αυτοίς την με :
ταβολής της Βενετικής αριστοκρατίας συνέστησαν την ταξιν και δ.έ
νειμαν αυτοίς τρίχρωμον παράσημον δημοκρατικών, όπως επιφέρων:
ται του στήθους και εν τω πίλω, πρώτοι αυτοί κοσμηθέντες δι' αυ
του. Ολοι οι παρευρεθέντες επευφήμησαν εις τα αγγελθέντα , και
έδωσαν τον αδελφικόν ασπασμόν, υποσχόμενοι αμοιβαίαν υποστή
ρηξιν κατά των ταραξιών του τόπου. Ο δε Γούης μετά τον περί
αυτόν και οι λοιποί πράκτορες εν άλλαις νήσοις ανέλαβαν την διεύ
θυνσιν .
Εν τοσούτω περιεμένετο 6και αποστελλόμενος στρατός, όν έννούσαν

Tutti gli UfBziali Militari Veneziani si porteranno oggi sul mezzo giorno
nella sopraddetta Sala per prestare il giuramento di fedelià nelle mani della
Municipalità medesima.
Data 16 Maggio 1797.
Valentino Marini Seg.
Per i figliuoli de quo Z, Antonio Pinelli Stampatori Dacali,
 * 866

και Γενικός κυβερνήτης Βιδιμάν συγκείμενον ουχί εκ ξενικού , αλλ ' εξ

ιθαγενούς Ιταλικού Βενετών θαλασσίου τε και πεζικού » διότι και
αυτό το σύμβολον του αγίου Μάρκου, και αυτήν την σφραγίδα
της παλαιάς αριστοκρατίας είδε διατηρούμενα εισέτι εν τοις έπιση
μοις . Αλλ' ο τότε έν Βενετία πρέσβυς της πόλεως Κορυφιών, είτε
εξ εισηγήσεων των Ιακωβίνων Κερκύρας , είτε κατά συνεννόησιν των
Γαλλοφρόνων έν Ιταλία , εξέθετε προς το δημαρχείον Βενετίας» ότι
ή θερμογόνος κλίσεις και η σκαιότης του Ελληνικού λαού, και και
ζηλία και ο φθόνος μεταξύ ευγενών και δημοτών, ή αδυναμία των
ολίγων δυσαρεστημένων διά καθυστέρησιν μισθού στρατιωτών , εξέ
θετον έν σκληρό κινδύνω την ασφάλειαν ήσυχίαν και ιδιοκτησίαν,
Διό αναγκαιείτο εν ταις νήσοις δύναμις αξιόσημος και ισχυρά , ουχί
όπως παραβιάζη, αλλά περιστέλλη εντός δικαίας μετριότητος τας
παρεκτροπάς τοσούτο φιλοταράχου λαού ( Ο ).
Το δημαικείον παρασεισθέν εστράφη προς τους Γάλλους στρα»
τάρχας, και συνεφώνησεν, όπως συμπαραληφθη και Γαλλινή στρας
τια μετά της αποστελλομένης εις τας νήσους . Το αίτημα τούτο
εκδηλωθέν προς τον στρατάρχην Βοναπάρτην λίαν συνεπροευόδει
τους στρατηγικούς και πολιτικούς αυτού σκοπούς .
Προ πολλού αυτός εγίνωσκε τας διαθέσεις των Ελλήνων και
εξαιρέτως των Ιονίων προς την Ρωσσίαν και ότι η δύναμις αύτη
είχε προδηλώσει δια των προγενομένων την καταστροφής της Οθω
μανικής Αυτοκρατορίας , παρέχουσα ελπίδας αναστάσεως των ομο
θρήσκων Ελλήνων οι νησιώται κατά τα Ρωσσικά κινήματα, γρά
φει ο Γάλλος Aρβουάς ( 2), βεβαίως επωφελούμενοι των αναρχι »
κών εκείνων περιπτώσεων ήθελον αποσπασθή του πολιτικού σώ
ματος της Ιταλίας, και καθυποβληθή εις τους Ρώσσους, προς ούς
δια θρησκευτικών ζήλον συνέκλιναν, θεωρούντες κέντρον της Ελλη
νικής Εκκλησιας. Αφ' ετέρου υποπτεύετο , ότι και οι Αγγλοι ή
θελον αποπειραθή να γίνωσι κύριοι των νήσων. Ούτε ηγνοείτο τέ .
λος ότι ο βασιλεύς της Νεαπόλεως είχεν αντιποιήσεις επί των
νήσων, ότι επί αρχαίων χρόνων έποιούντο αύται μέρος της Νεα
πολίτιδος επικρατείας. Διά ταύτα ώφειλε να προβλεφθή και από
σπασις των εν Ανατολή κτημάτων της Βενετίας . Οι Γάλλοι λαμ:
βανοντες, αυτά εις κατοχήν, ήσφαλιζοντο την κυριαρχίας του Αδρια

( 1 ) Riflessione 10 ανωτ.
( a) D'Arbois Freres. Memoire sur le Trois departements de Corcyre, de
Ithaque et de la mer Egée hy ) , rue partie Paris, an 5 duda Republique.
 867

τικού , ή, κλείς είναι η Κέρκυρα . Ηθελον δε έχει εις τους στό

λους των ένα λειμένα περισσότερον εν τω Αδριατικό , κυριεύσαντες
όλον το ναυτικόν του αγίου Μάρκου , του οποίου λείψανα τινά
εύρον εν Βενετία διότι το λοιπόν ευρίσκετο εν Κερκύρα , ένθα έ:
στάθμευε » ο στόλος ( 1 ). Απαντών δε και τάς προτάσεις του δη
μαρχείου Βενετίας και Βοναπάρτης έκ Μοντεβέλλου , έγραφες τας
7 ανθοφόρους'. έτους της Γαλλικής δημοκρατίας (26 Μαίου 1797 )
--Διέταξα την αποστολήν στρατευμάτων τινών εκ Βενετιας και
Αγκώνος, όπως βοηθήσωσι τους επιτετραμμένους ημών, και εμ
ποδίσωσι τους εχθρούς της εκείνων πατρίδος και ελευθεραί , βυ
λομένους να ωφεληθώσι της περιστάσεως κυριεύσαντες τας νήσου ,
και καθυποτάξωσιν εις την σκλαβιαν άλλο τρίου τινός δυνάμεως .
Σας συμβουλεύω διό να προσπαθήσετε όπως δύνησθε, ίνα τινά
ξητε και αποστείλητε εις αυτάς τας νήσους παρεκτός του εκεί
διαμένοντος στρατού, επτά ή οκτώ χιλιάδας άνδρας μετά τινων
πλοιων ενόπλων. Εάν δε κατά τύχην έχητε χρείαν αξιωματικών ,
όπως διοργανίσητε τον εκεί στρατόν, έδωκα διαταγήν εις τον
στρατηγών Βαρακαδαλιέρα , να σας χορηγήσωσι αξιωματικούς Γαλ.
λους, οίτινες βούλονται να υπηρετήσωσιν εις τον στρατόν υμών.
Βγώ θέλει πράξω όσον το κατ' εμαυτόν, όπως δώσω αποδειξεις
της επιθυμίας μου , εις το να ίδω στερεάν την υμετέραν ελευθε
ρέας και την ατυχή Ιταλίαν αύθις ένδοξον , ελευθέραν και ανε
ξάρτητον, και καθημένην επί τόπου αξιοχρέου εαυτή κατά την
σκηνής του κόσμου , και ανακαιτώσαν μεταξύ των μεγάλων εθνών
τον βαθμόν , πρός &ν εκλήθη παρά της οικείας φύσεως , θέσεως και
τύχης.- ( 2)
Ασμένως εδέχετο το δημαρχείον την προσφοράς του άρχιστρα
τήγου, και συνεφώνει μετ ' αυτού τους όρους της ανατολής. Αλλά
ταυτοχρόνως και Βοναπάρτης έγραφε προς το διευθυντήριον της Γαλ
λίας , ότι εντός ολίγου αποστέλλει τον στρατηγός Γεντίλην μετά
1800 Γάλλων , και 600 Βενετούς και ένα μέρος του στολισκου ένα
κυριεύση Κέρκυρας , Κεφαλληνίας και Ζάκυνθον , ών την Κέρκυρας
οφείλει το δηευθυντήριον να κρατη αμεταθέτως . Επί τούτω γράφων
οδηγίας προς τον στρατηγόν Ανσέλμον Γεντίλην έλεγεν αυτώ.

( 1 ) Arnault - Souvenirs d'un sexagenairc - Tome 3, Livre IX . p. 97.

(3) Correspondence inedite officielle, et confidentielle de Napoleon Bonapar
to Tout ll, a 2946 ,
 368 -

Το επιτελείον θα σας δώση διαταγήν, ώ πολίτα στρατηγέ , να με :

ταβήτι εις Βενετίαν Θ στρατηγός Βαραγουαδιλιέρ θέλει διαθέσει
πρός τάς διαταγας σας δύω τάγματα (battaglioni ) της 79 μοίρας
(brigata), τέσσαρα πεδινά κανόνια , ένα αξιωματικών του μηχα
νικου και 150.000 φυσέκια . Εν Βενετια θα εύρητε πέντε φρεγά
τας αρχηγετουμένας υπό του πολίτου Βουρδέτ. Εν αυταίς επιβι
βασθέντες μετά του στρατού, και εάν χρεία επί άλλων πλοιων
μετακομιστικών , θα αναχωρήσετε το ταχύτερον και κρυφιώτερον
διά Κερκυραν , όπως κυριεύσητε όλα τα εν Ανατολή Βενετικά κτή .
ματα . Θέλετε δε προσέξει να ενεργήτε ως σύμμαχοι βοηθοί της
Βενετικής δημοκρατείας , και συμφώνως μετά των επιτετραμμένων ,
ου, θα αποστειλη η νέα Κυβέρνησις. Θέλετε δέ επιμεληθή , να προ
σελκυσητε την ψυχήν του λαού · διότι αναγκη εστί να γίνεσθε αυ
του κύριοι , διοτι οιανδηποτε απόφασιν λαβητα περί των νήσων,
είσθε εν καταστάσει του να πραγματοποιήσητε αυτήν. Διανοούμαι
δε, ότι έκ Βενετιας πρέπει να αναχωρήσωσν δύο ή τρεις Φρεγά
ται Βενετικαι , όπως ούτως ενισχισθή και μικρός στολισκος, σείς δε
θέλει τεθή και επί κεφαλής 2 000 ανδρών . Εις Κέρκυραν πλέοντες ,
θελετε καταλαβει , εάν δυνηθήτε , όλα τα πολεμικά πλοία των Βε.
νετών , οοα αμφιρρέπουσι με ποιον μέρος θα συγκαταταχθώσι . Μόλις
αγχθήτε εν Κερκύρα, γράφετε προς τον ημέτερον εν Κωνσταντι
νουπόλει πρεσβυν Δουβαγέτης ( Dubayer) , και θέτετε αυτόν εν
.

γνωσει περι πάντων των εν Ιταλία και Βενετία γενομένων . Εάν

δε αναγκαιησθε τινός, στραφήτε προς αυτόν. Προς τούτοις εαν εγ:
κατοικοι των χωρών εκείνων ήναι διατεθειμένοι εις ανεξαρτησίαν,
κολακεύσετε την επιθυμίαν αυτών , μή παραλείποντες εν ταις Υμι·
τέραις προκηρύξεσιν, του να ομιλήσητε περί Ελλάδος, Αθηνών και
Σπαρτης. Θέλετε δε με κοινοποιηση επί τε των πρακτέων παρ' ομών
και της λοιπης καταστάσεως των πραγμάτων . Εχω εν Αγκώνα
τρεισχιλίους ετοίμους εις αρωγήν κατά πάσης ήμών περιστάσεως.
Θ.λετε δέ μοι γραψει δι' Αγκώνος και Βενετίας. Οτε δε ανάγκης
πλέον δεν θα έχετε του στολίσκου , αποστειλατε αυτόν εν Βενε
τία Ο πολιτης Δαρβυάς αξιολογος στρατιωτικός, θα σας συνοι
δευση κατα ταύτην την εκστρατε αν. Και θα συμπεριλαβητε συ-.
ναδιαν πέντε και ε ; αξιωματικούς εκ του νομού Κορσικής των συ
νειθούντων να συσχετίζονται με τους νησιώτας , και γινωσκόντων
την γλώσσαν των εγχωριων. Προς δε τούτοις δύνασθε επί χρείας
να δώσετε αυτοίς την αρχηγίαν των εγχωρίων μεταβατικών ταγ.
μάτων, εάν εγκρίνετε να διοργανίσητε τοιαύτα , και την διεύθυνσιν
 860 cm

στρατιωτών Βενετών , ών οι αξιωματικοί φαίνονται δειλοκάρδιο και

ασυνείδιστοι εν τώ πολεμείν. ο πολίτης Αρνώλτης ( Arnoll), ευ
διάκριτος έν φιλολόγοις , θα παρακολουθήση την εκστρατείαν υπό
αξίωμα , με μισθόν μοιράρχου (capo di brigata). Αυτός περιηγού
μενος της νήσους, θα συλλέγη πληροφορίας περί αυτών, και μετ' ε
μου αδιακόπως θα αλληλογραφή περί παντός αντικειμένου αξιοπα »
ρατηρήτου. Αυτός προς τούτοις θα βοηθή ομάς εν τη συντάξει
προκηρύξεων και δηλωτηρίων αναδεικνύοντας αυτόν και αρχηγός
επί τόπου χρείας τυχούσης. ( 1 )
Ταυτοχρόνως δε και άρχιστράτηγος επληροφόρει τον στρατηγών
Βαραγουαδιλλιέρην τα περί συντάξεως της στρατιωτικής αποστολής
εις τας νήσους , και προσέθετεν εν τή επιστολή -Θα συνεννοηθήτε
μετά του έν Βενετία ημετέρου πρέσβεως Δαλεμάντου ( Dalemant )
ένα παραστήσητε προς το Δημαρχείον Βενετίας , ότι κατά τας δια»
ταγάς αυτού και απαιτήσεις απεφάσισα να προσφέρω τας αναγ
καίας βοηθείας , όπως αι νήσοι της Ανατολής μη αποσπασθώσιν
της μητροπόλεως . Θέλετε δε προς τούτοις εκδηλώσει την ανάγ
κης προς την κυβέρνησιν, του να διατάξη την έκπλευσιν του στό
λου αυτής, όσον έχει έτοιμον, μετά των διορισθέντων επιτετραμ
μένων, και οκτακοσίων και επτακοσίων τουλάχιστον ανδρών εκ του
οικείου αυτής Ιταλοβενετού στρατού ( 9) –Κατά δε μυνεννόησιν του
Γαλλικού Διευθυντηρίου διετάσσετο, ο μεν στόλαρχος Βρουγές εκ
Τολώνος να αναχθή εις Κέρκυρας , ο δε στρατηγός Γεντίλης να
προσλάβη εκ Βενετίας και δύο δίκροτα Βενετικά 64 κανονίων προς
χρήσιν έν περιπτώσει αντιστάσεως τινός τού Βιδιμάν, ου ηγνοείτο
η κατάστασις εν Κερκύρα , εις τας προσκλήσεις της Γαλλικής Δη :
μοκρατιας (3 ). Ο δε φιλοόλγος Αρνώλτης έγραφε προς τον αρχι
C

στράτηγος.-Ετοιμασθείσης της αποστολής ομοφώνως τη στρατηγό

Γεντίλη , έγραψα την προκήρυξιν, ήν διαδώσομεν κατά την από
βασιν ημών εν ταίς νήσοις, υψηλήν μεν και διεγερτικήν οπωσούν,
απλοϊκήν δε και ευκατάληπτον · διότι οι Ελληνες , πρός ούς Θέ
λομεν ενεργήσει, δεν είναι ούτε Ευριπίδαι, ούτε αλάτωνες, αλλ' ώς
λέγεται, απλούστατοι και απαίδευτοι (4) .-Τάς 13 Ιουνίου Τα.

(1 ) Correspondence Tom . III . 287 .

(o) Correspondance Tom . III . 195.
3) Lettera del Gener . Gentili 15 Θεριστού ( 3 Ιουνίου παρά τη Corres,
άνωτ . σελ . 637.
(4) Arnolt ανωτ , σημειώσεις εν σ . 378,
ΤΑ
 870

χυδρόμος επέμφθη παρά του Δημαρχείου εις Κέρκυράν, ός αφιχθείς

ανήγγειλε τω Βιδιμάν- Ι.ον την αποστολής στρατου συγκειμένου
έκ Βενετών και Γαλλων στρατηγομένου υπό του Γεντίλου , και με
τακομιζομένου υπό του Βενετού ναυαρχου Τομάζη 2 ον την έλευσιν
των δύο επιτετραμμένων , και 3.ον την έκπεμψαν 6000 φλωρίων
παρά του Δημαρχείου εις πληρωμής των καθυστεοουμένων μισθών
και εξοικονόμησιν των περαιτέρω. Συνάμα δε ότι ώφειλεν ο Κυ
βερνήτης Βιδιμάν να προετοιμάση τα χρειώδη καταλύματα επί δια -
τριβή των Γάλλων ( Ο ) .
Κατ' εκείνας τας ημέρας της προσελεύσεως της δυνάμεως, οι σύν
δικοι Κορυφών προσήγαγον εις τας πράξεις συμβολαιογράφου εν
έγγραφον συναδελφισμού προσκαλούντες άπαντας τους πολίτας να
υπογράψωσιν. Εν τω χαρτίω τούτω σκοπεύοντες προετοιμασίας του
λαού επί ευσταθεί και αταράχω παραδοχή της μεταπολιτεύσεως
εν ταις νήσοις εξεφραζετο -Μεταλλαγή κυβερνήσεως τοσούτον ση
-

μαντικής και αιφνιδίου δύναται να διαταραξη τα καθεστώτα, και

να συγχύση τας εγχωρίους αρχάς αίτινες διατηρούνται εισέτι εις
την επιστασίας της νήσου Κερκύρας τη συμπράξει και υποστηρή .
ζει του γενικού Προβλεπτου και των άλλων Βενετικών αρχών
όθεν προσκαλούνται όλοι οι πολίται πάσης ταξεως να συναδελ
φωθώσι και υποστηρίξωσι την νέαν κυβερνησιν , ήτις μέλλει εν
το ; ολίγου να εγκαθιδρυθη εις τας νήσους , απέχοντες παντός α
παισίου, και προσωπικόν πάθος ήθελεν υποκινήσει, και καταστρέψει
το νέον δημοκρατικών οικοδόμημα . Διό και ώφειλον άπαντες να
αποθέσωσι πάσαν ιδέαν υπεροχής και προνομων, και να κατα
βάλωσι φιλεκδικίαν τε και προσωπικότητα εν ονόματι της Δή
μοκρατίας, της οποίας το δένδρον εντός ολίγον θα ίδωσι φυτευ
μένον εις τας προσφιλείς παραλίας. - Αλλά τα πάντα εν τη πό
λει Κορυφών διέκειντο εν αμφιβολία , ανησυχία και μετεωρισμό .
Ουδέν δε στερεόν ήλπιζετο κατ' εκείνας τας ημέρας . Και μόνοι
εκατόν εβδομήκοντα υπέγραψαν το έγγραφον, ών οι 60 ήσαν ευ
γενείς ( 2) .
Πλήν ο Βοναπάρτης ετεχνεύετο την ταχυτέραν των Γαλλων
εις τας νήσους , όπως κυριεύση όλον το εν Κερκύρα Βενετικόν
στόλον. Επί τούτω τας 13 Ιουνίου, ημέραν καθ' ήν εξέπλεεν ή

( 1 ) Widmann apo !. σελ. 15 .

( ) Vlassopulo Memorie ανωτ. ανέκδοτον .
 » 871 -

δύναμις έκ Βενετίας έγραψε προς τον ναύαρχος του εν τω Αδριας

τικά Γαλλικού στόλου.-Θα διατάξετε ευθύς να αναχωρήσωσιν εκ
C

της μοίρας υμών ένα μοίραρχον, και δέκα και δεκαπέντε αξιωμα
τικούς, όπως προφθάσωσι τα πλοία, τα οποία προ τινών ημερών
ανεχώρησαν δια την Ανατολήν. Και θα παρακελεύσητε τον μοί
ραρχον, ότι άμα συναντήση τον στολίσκον ημών, να λάβη αυ
τος την ολόκληρον αρχηγίαν αυτού . Οσα δε πλοία Βενετικά εύρη
εν Κερκύρα , αφού συνεννοηθλή μετά του στρατηγού Γεντίλη, οφεί
λει να καταλάβη, και θέση εν αυτοίς αξιωματικούς , και στρατιώ
τας Γάλλους , προσπαθήσας όπως αυτά μή διαφύγωσιν . Μετά δε
του στρατηγού Βαραγαδιλλιέρου και του πρέσβεως της υμετέρας
Δημοκρατίας παρουσιασθέντες εις την προσωρινήν Κυβέρνησιν της
Βενετικής Δημοκρατιας , θα είπητε ότι, επειδή συμμορφούνται επί
του νυν κατά τας αρχάς αμφότεραι αι δημοκρατίαι ήτε της Γαλ.
λίας και της Βενετίας, και η πρώτη παρέχεται άμεσον προστα
σίαν εις την δευτέραν, απαιτείται αναγκαίως το να τεθώσιν ευ.
θύς αι θαλάσσιαι δυνάμεις της Βενετικής δημοκρατίας εις κατά
στασιν περίβλεπτος , όπως από κοινού διατηρώνται κύριαι εν τω
Αδριατική και ταίς νήσους της Ανατολής, και προστατεύωσι το
εμπόριον αμφοτέρων των δημοκρατιών. Επί σκοπώ τούτω παρει
κέλευσα τον στρατόν μου να αποπλεύση και ασφαλήση τα εν Κερ
κύρα κτήματα της Βενετίας. Τοιαύτα ούν προφασιζόμενοι και επί
τώ αυτό σκοπώ συμπράττοντες , θα κυριεύσητε έκαστον τών εκεί
προσηκόντων εις την θαλάσσιον δύναμιν, σπεύδοντες όμως αεί το
να διάγητε ομόθυμοι, και να προσλάβητε υπό την ημετέραν υπη
μεσιαν όλους τους ναύτας και επαγγελματικούς του στόλου της πο·
λιτείας , προς τον οποίον θα διδητε αεί το όνομα Στόλος Βενετι
κός-( 1 ) Τη παρακελεύσει του άρχιστρατήγου υπακούσαντες ότε
Βαραγαδιλιέρης, ός τότε έδιοίκει τον έν Βενετία Γαλλικών στρατόν,
και ο πρέσβυς Λαλεμόντ παρουσιασθέντες εν δημοσία συνεδριάσει
προς το δημαρχείον εδήλωσαν την φιλίαν του Διευθυντηρίου , κα
λούντες την δημοκρατίας και της νέας αυτής κυβέρνησιν αδελφών,
και υποσχόμενοι ότι άπασαι αι Γαλλικαί δυνάμεις ήθελον χρησι
μεύση, όπως αύτη αποκατασταθή εις το αρχαίον αυτής μεγαλείον
Με τοιαύτας λέξεις και μεγαλοπρεπείς εκδηλώσεις , λέγει ο ιστορι
κός Βώτας, οι όπουργοί του αρχηγέτου της Γαλλίας ενέπαιζαν τους

( 1) Correspondance Tom. III, 6 , 304.

 - 73

δημάρχους, και ενέπλεκον εις τα δίκτυα αυτών , καταφέροντας το

9

να δώσωσι χείρα αυτοί αφ' εαυτών εις εκτέλεσιν των σχεδίων (1 ).

Τας 13 Ιουνίου λοιπόν δύο τρίκροτα, δύο φρεγάται Βενετικαί , δύο
βριγαντίνια Γαλλικά , και πολλά πλοία ιδιωτικά προς μετακόμισιν
στρατού και εφοδίων, επιβιβασαντα 15οο στρατιώτας Γάλλους πε
ζούς, το αναγκαίον μηχανικών και Ιταλιώτας πολλούς, ανήγοντο εκ
Βενετίας με σημαίαν του αγίου Μάρκου. Διέπλεον το Αδριατικών,
διευθυνόμενα εις Κέρκυρας, όπως διά του Γαλλικού ονόματος ανα
κουφίσωσι προς τους εν Ανατολή πρώην υπηκόους Ελληνες τα βάρη
κυριαρχίας αλλοφίλου ( 2). Τάς δε 28 Ιουνίου ενεφαίνοντο εις το κα :
νάλιον Κερκύρας και προσώρμιζον τον λιμένα Κοριφών. Πρίν δε άγ
κυροβολήση ο στόλος, ο στρατηγός Γεντίλης, όπως πληροφορηθή τας
διαθέσεις λαού και κυβερνήσεως, και διατάξη τα χρειωδη προς επι •
βιβασιν , απέστειλε τον αρχηγός του επιτελείου Aρβουάν, τον που
λεμικών τροφοδότην Βρίκης ( Bricc), και τον λόγιον Αρνώλτης, ός
ανυπόμονος ών να ίδη πρώτην φοράν κλασικών έδαφος ελληνικής αρ
χαιότητος, ερρίφθη, ώς λέγει , εντός ενός πλοιαρίου. Αφιχθεις δε εις
την ξηράν, εξεπλάγη εις το μαγικόν θέαμα εκείνης της φύσεως , και
θ' ο ουρανός τε και γή και θάλασσα επεδείκνυον διαυγέστερον το
λευκόφαιον χρώμα ( 3 ). Οι απεσταλμένοι ενεχείρισαν το Βιδιαμάν,
την εξής επιστολής –Εκ του γενικού στρατηγείου εντός του πλοίου
Δόξα 6 Μεσιδώρου ( 29) Ιουνίου έτους Ε '. της Γαλλικής μιάς και .
διαιρέτου Δημοκρατίας . Ανσέλμος Γεντίλης υποστράτηγος (genc
rale di division) τώ πολίτη Βιδιμάνι προβλεπτη γενική των νήσων
της Ανατολής .
Γνωσται είναι ήδη Υμίν αι γενόμεναι αποφάσεις του Βενετικού
λαού , όπως καταστήση νέον πολίτευμα. Κατά συνέπειαν τούτων, ώ
πολίτα, η προσωρινή κυβέρνησης της Βενετίας, ήτήσατο παρά του
στρατηγού Βοναπάρτου και αρχηγέτου του εν Ιταλία Γαλλικού στρα
του στράτευμα , ένα ασφαλήσεται την πρωτεύουσαν και τας νήσους
της Ανατολής . Κατά την αίτησιν ουν ταύτην ο αρχηγέτης στρατη»
γος με διέταξε ταχύτερον να μεταβώ εις Κέρκυραν μετά Γαλλικού
στρατού, όπως ενισχύσω την ευρισκομένην ενταύθα φρουράν, και α
σφαλήσω τας συνηρτημένας αυτή νήσους . Παρακαλώ oύν Υμάς, ώ πο

( 1 ) Carlo Botta , Storia d' Italia τοι , V. σελ. 447.

(a ) Widmann, Apol. Riflessione 33.
(3) Arnault-souvenirs d'un sexagénaire Tom, I , L. X. Ch , 1 σελ . 103.
 73

λίτα προβλεπτά , να διατάξητε πα αναγκαία καταλύματα προς τον

επιβιβασθησόμενον στρατόν , « Ο γενικός επιμελητής του πολέμου θα
γνωστοποιήσητε υμίν ποιότητα και ποσότητα των επί τούτω αναγ.
καίων καταλυμάτων. O Τμέτερος υπασπιστής επετράπη , όπως υμίν
κοινοποιήσητε και άλλα τινά αντικείμενο Δαβών δε την ευχαρίστης
σιν του να σας ίδω, θέλομεν διαπραγματευθή και άλλα αντικείο
μενα αφορώντα την ασφάλειας και ήσυχίαν του τόπου. 3

Υγεία τε και αδελφότης.

: Την επιστολήν δεξιωσάμενος και Βιδεμάν, απήντησεν , ότι άπαντα
παρεσκεύασε κατά διαταγάς του δημαρχείου Βενετίας προληφθείσας
(4 ) Την επιούσαν τας 19 Ιουνίου 1797 την αυγήν έτοιχοκολλείτο
εις την πόλιν Κορυφών και τα προάστεια Κερκύρας προκήρυξης του
στρατηγού . Γεντίλη έντυπος Γαλλιστι , Ιταλιστι και Ελληνιστί ότι και
Γαλλία απέστελε στρατον επιθησόμενον των νήσων " ότι συνδιάγου
σα φιλικώς μετά της Βενετίας, μέλλει να χωρηγήση την μεν δημο
κρατίαν αντί της έκπτωθείσης Βενετικής ολιγαρχιας, αποδώση δε
τα δικαιώματα εις τον καθυστερούμενον λαόν, και μορφώση αυτόν
διάγοντα εν ελευθερία, ισότητα και αδελφότητι , και ούτω φέρη εις
την προ πολλού δεδουλωμένην Ελλάδα ελευθερίας και ισότητα. Ηδη
μετ' ου πολύ θέλει διαλάμψωσιν αι αρεταί των Μιλτιαδών και των
Θεμιστοκλέων , και αποκατασταθή η Ελλάς εις το αρχαίον μεγα
λειον δόξης. Πρός δε τους Κερκυραίους και λοιπούς νησιώτας 65
πίσχετο, ότι θέλει διατηρώνται άθικτα τα ιερά δικαιώματα θρη
σκείας, ζωής και περιουσίας . Μόνον δε παρακελεύετο υπακοή εις
το νεομάρφωτον δημοκρατικών πολίτευμα , και εσυσταίνετο τάξις και
διατήρησις ησυχίας .
Ευθύς τα μουσικά όργανα του πολέμου έπαιάνιζον τα νικητής
ρια. Οι κώδωνες των Εκκλησιών εσήμαινον πανηγυρικώς τα ελευ
θέρια . Εζητοκραύγει ο λαός, περιφερόμενος εις οδούς, και παραλίας,
φέρων επί στηθους το τρίχρωμον δημοκρατικών παράσημον. Η δευ
τέρα του λαού τάξις και ο όχλος θελγόμενοι εις τα μαγευτικά
θέλγητρα ισότητος και ελευθερίας, ενθουσιωδώς εναγκαλίζετο εις
τους δρόμους και έδιδεν αδελφικόν ασπασμόν. Εθεώρουν άπαντες ,
ότι έφθασεν η στιγμή, καθ ήν έμελλε να καταστραφή δυναστεία
και υπεροχη της τάξεως πατρικίων, οίτινες παρώθουν τους αστούς,

( 1 ) Widman ανωτ, 6, 5ο.

 576

ώς αναξίους πολιτικών δικαιωμάτων και μετοχής εις την δημό

σιον διαχείρισιν . Το Ιακωβινείον Κερκύρας είχε προετοιμάσει τον
λαόν, ο Γρασέτης εν αυτώ προεξαρχων, παρεβoηθείτο υφ' όλων
των φιλοκαίνων νέων και γευθέντων το ποτήριον της νέας φιλοσο
φίας και πολιτεύσεως. Το δε άρχοντολόγιον είτε φοβούμενον, είτε
φοβούμενον, είτε ελπίζον νέας μεταβολάς εις άλλας μεταβάσεις, ενώ
τοσούτον ήσαν εξημμένα τα πνεύματα, υπεκρίνετο συναίσθησιν και
ευφρόσυνον παραδοχήν της νέας μεταπολιτεύσεως. Εστοχάζοντο δε
οι πατρίκιοι αεί ότι ως διασώζοντες φώτα, ευγλωττίαν και εμπει
ρίαν περί την δημόσιον διαχείρισιν, πρός ήν ανέκαθεν αυτοι μόνοι
αποκλειστικώς προσεκαλούντο, αυτοί αεί ήθελαν διατηρεί και επί
του δημοκρατικού πολιτεύματος των νήσων τα μεγάλα αξιώματα
( 1 ) Απαξα παντες ουν Ελληνες , λατίνοι, Εβραίοι, κρατούντες κλά.
δους έλαιας , έτρεχον κατά την παραλίαν, ένθα υψώθη βωμός ελευ
θερίας , να συναντήσωσι τον αποβιβαζόμενον στρατόν, και να προ
σφέρωσιν υποταγήν εις το νέον δημοκρατικών πολίτευμα . Ο 9α
λάτσιος στρατηγός Β.διμάν μεθ' όλου του επιτελείου, και αξιω
ματικών του ναυτικού και πεζικού, οι σύνδικοι της πόλεως, ο
κλήρος και Ελληνικός και καθολικός , οι σύνδικοι της Εβραϊκής κοι »
νότητος μετα των Ραβίνων, καταβάντες περιέμενον τον υποστρά.
τηγoν . Αμα δε αυτός επάτησε τον πόδα επί γής μεθ' όλου του
επιτελείου, και τότε μέγας Πρωτοπαπάς Κερκύρας Χαλικιόπουλος
ανήρ προβεβηκώς ευσεβής τε και πεπαιδευμένος προσεφώνει
.
- Γαλλοι , θέλετε εύρει εν ταύτη τη νήσω λαόν αμαθή μεν επι
στημών , και τεχνών, αίτινες λαμπρύνουσι το έθνος , ουχί όμως α
χρείον και ούτιδανόν. Αυτός δύναται να επανελθη εις την αρχαίαν
αυτού λαμπρότητα . Μάθετε να εκτιμάτε αυτον αναγνώσκοντες τούτο
>
το βιβλίον . " .
Και τούτο είπών επρόσφερεν αυτώ το βιβλίον, ο στρατηγός
περιέργως αυτό ανοίξας, εθαύμασε σφοδρώς, βλέπουν την οδύσσειαν
του Ομήρου ( 2 ) . Φωναι αγαλλιάσεως και άλλαλαγμού , -Ζήτω και
δημοκρατία , Ζήτω η ελευθερία -- αντηχούσαν πανταχόθεν . Ο στρα :
τηγός μεθ' όλου του επιτελείου και του στρατού, φέρων την τρί
χρωμον σημαιαν της Γαλλικής δημοκρατίας εισήλααι διά της πύ

( 1 ) Vlassopulo ανωτ.
( 3) Historie et description des ils jo iens par M. le Colonel Bory de Saint
Vincent pag . 283 .
 $ 75

λης Σπηλαίας . Και διελθών την πλατείαν , εισήλθε εις την ακρό .
πολιν, και κατέλυσεν εις τους στρατώνας . Ο δε όχλος νύκτα και
ημέραν παρελύετο μεν εις παραφροσύνην και αναίδειαν έκβαχυο
μενος μεν εις ποτόν αδιακρίτου τινός πολιτικής ισηγορίας , εξ ου
οι συμπολίται Ιακωβίνοι καθημερινώς αυτόν επότιζον, διετήρει δε
θαυμασ ως δημόσιον ήσυχίαν (1)
Ο Γεντίλης ευθύς κατέλαβε όλα τα φρούρια της νήσου διανεί
μας τον στρατόν , και έλαβε εις κατοχήν όλα τα ανήκοντα τη Β::
νετική πολιτεία. Διέταξε τους επιτετραμμένους της στρατιωτικές
αποθήκας το να εξαρτώνται από μόνου αυτού αμέσως. Και όλίο
γον κατ' ολίγον εφέρετο εις χείρα την αυτεξουσιότητα επί πάσης
της κυβερνήσεως. Ταυτοχρόνως αυτός μετά του στρατηγού στιλάρι
χου Βουρδέτου απέστειλε πλοία και στρατόν, όπως καταλάβωσι
Κεφαλληνίαν, Ζάκυνθον και τας λοιπές . νήσους του Ιονίου, έως
και αυτήν την μεμακρυσμένην των Κυθήρων. Τα πλοία καταπλεύ
σαντα εις τας νήσους, απεβ βασαν στρατόν τον πλείστον εκ Κε
σαλπινών και φέροντα την Κεσαλπινήν σημαίαν. Ούτος δε εξήλθεν
εις τας νήσους εν αγαλλιάσει όλου του πλήθους ζητοκραυγoύντος
εις την ελευθερίας και την Γαλλίαν, και ασπαζομένους αδελφικώς.
Τας 4 Ιουλίου 1797 ημέραν καθ ' ήν απεβ.βαζοντο οι Γάλλοι εν
Ζακύνθω, Φραγγίσκος ο Βραγαδίνος προβλεπτης της Ζακύνθου προ
κήρυττε την εξής δήλωσιν
« Εξ επιστολών των 2 Ιουνίου, αίτινες εγράφησαν παρά του
στρατηγού Γεντίλη, έκδηλούται, ότι η προσωρινή κυβέρνησις Βε
νετίας , εξητήσατο παρά του στρατάρχου του Ιταλικού στρατού
όπως ενισχύση την φρουράν Κορυφών και ασφαλήση τάς άλλας
νήσους της Ανατολής . Επί δε τω σκοπώ τούτω και στρατάρχης
παραδεξάμενος την αίτησιν, απέστειλε τον στρατηγός Γεντίλην, πρός
όν εναπέθετο το επιχείρημα . Ο προβλεπτής επομένως διακηρύττει
και έκδηλοί προς όλους τους εγκατοίκους της νήσου, ότι η Γαλ.
λία παρέλαβεν αυτούς υπό την προστασίας, και ότι μορφωθείσης
νεας κυβερνήσεως δημοκρατικής και λαοφιλήτου, όλαι αι νήσοι ή.
θελον ευτυχήσειν ώς εν τη αρχαία πολιτεία αυτών επί της δη.
>
μοκρατίας των Ελλήνων προγόνων.
• Μη δυναμένος και στρατηγός Γεντίλης, πρίν έκπεραιώση τάς πο»
λυπληθείς φροντίδας περί διευθετήσεως της αποστολής , αίτινες διε

ι ) Vlassopulo ανωτ,
 $76

κράτουν αυτόν εν Κερκύρα, να μετοβή εις τας λοιπές νήσους , και

να τακτοποιήση της νέας αυτών κυβερνητικής κατάστασιν , αποστέλ .
λει εντοσούτω ένα αξιωματικών αυτού με ικανώς ισχυράν στρατιάν,
όπως επί το μάλλον ασφαλίζεται την νήσον και διατηο ή ταξιν
και ασφαλειαν πολίταις και ιδιοκτησία . Ο λαός , όστις ευσταθιώς
έσεται βεβαιος περί της εαυτού αναγεννήσεως , θα κυβερνάται με
τους οικείους αυτού νόμους , έως συντελεσθή το νέον σύνταγμα . Εν.
τοσούτω δε οφείλει να διατελή : πληρόνων τους συνήθεις φόρους και
και βάρη, όπως προβλέπονται αι απαιτούμεναι χρείαι προστασίας
και αμύνης. Επί τούτω ουν δημόσιοι χρεώσται παντός είδους οφεί
λουσιν να εκπληρώσωσιν ανελλειπώς , και αμεταθέτως όλας τας προ
σηκούσας οφειλάς έφ' εκάστης φιλολογίας, διατελούντες υπεύθυνοι
επί πάσης ελλείψεως, προς την νέας κυβέρνησιν. ” - Παραπλήσιος δή
λωσις περί των προβλεπ : ών εδηλώθη και εν ταίς άλλαις νήσοις
κατά την άφιξιν της στρατιάς, και την κατάπαυσιν της αρχής αυ
τών έν τη διαχειρίσει των δημοσίων , ήν παρεδέχετο επιτετραμ
μένος τις τά παρά του Γάλλου στρατηγού, καταρτιζων προσωρινής κυ »
βέρνησιν. Εν Ζακύνθω οι δημοκρατικοί ευθύς ετέθησαν εις κίνησιν.
Οι Γάλλος πρόξενος. Γούης ηγούμενος αυτών , διεκηρύχθη προσώ
ρινός διοικητής καταθέντος την αρχήν αμέσως του με πιοβλεπτού
Φραγγισκου Βραγαδίνου έν Ζακύνθω, του δε Καρόλου Μαρίνη εν Κε »
φαλληνία , και του Λουδοβικου Δονελινη εν Λευκάδι , ώς έτι του
Μαρίνου. Βάλβη εν Πρεβεζη , και Ιακώβου Σωράντσου εν Κυθήροις.
Η σημαία του αγίου Μάρκου κατεβιβασθη πανταχόθεν των φρου
ρίων, και υψώθη ή Γαλλική της Κισαλπινής δημοκρατίας , ήτις διέ
φερε της Γαλλικής , καθότι μετά το πράσινον ήκολούθει το κόκκινο» ,
και είτα το λευκόν . (1) Ολα δε τα ευρεθέντα πολεμοφόδα, και
τρόφιμα προς χρήσιν των φρουρών κατελήφθησαν υπό των Γαλ

( 1 ) Εν Ζακύνθω οι Ιάκωβίνοι, άμα είδον τα Γαλλικά πλοία προσορμίσαντα ευθύ.

συναχθέντες ένοπλοι επορεύθησαν εις το φρούριον εν παρατάξει προηγουμένου του Σ . Ψι
μάρη του υπερδημοκρατικού, και κατεβίβασαν την σημαίαν του αγίου Μάρκου υψώ-
σαντες την Γαλλικην. Και ταύτην έφερον προς το οχλαρχηγών Γούης Οι δε σύνδικος
έπαυσαν και οι άρχοντες έκλείσθησαν εις τας οικίας εκ φόβου. Δημοτικόν δε άσμα πει
μισώθη .
Ο Ψημάρης ο καϊμένος
Εις το κάστρο αρματωμένος
Το σταντάρδο αγκαλιάζει
Την παντιέρα κατεβάζει .
Είς του Μουσουγήν την πάει
Και τους άρχοντες σφαλάει,
 871 -

λων. Ο Ιστορικός Βότας, όστις ως στρατιωτικός ιατρός παρηκο

λούθει τον καταλαβόντα τας νήσους Γαλλικών στρατόν, και διέ
τριβεν εν Κερκύρα, ής περιγραφήν και παρατηρήσεις περί του κλί
ματος και υγιεινής συνέγραψε, μαρτυρεί έν τή ιστορία αυτού, ότι
ήτον αξιόλογον όλον το πυροβολικών, και εξαιρέτως το τής Κερα
κύρας , ένθα απαριθμούντο 500 κανόνια τα πλείονα ορυχάλκινα,
20 οβούζια πέτρινα και ορυχάλκινα, 120 σιδηρά , 50,000 λίτραι
πυρίτιδος , 20 κιβώτια τουφεκίων. Σφαίραι δε και βόμβαι εις άρ
κετήν και ανάλογον πληθών αξιόλογος λεία . Ο ναύαρχος Βορδε κα
τέλαβε όλας τας αποθήκας των ναυτικών πολεμοφοδίων, εξ δίκροτα,
τρείς φρεγάτας , δύω μεν καλώς ωπλισμένα τον Ηφαιστον και την
Φήμην, τα δε λοιπά απαρασκεύαστα. Ο Γεντίλης τέλος αυτοδιοι
κών τα εν Κερκύρα εκράτησε τας αποστελλομένας τα προβλεπτή
Βιδιμάν 6,000 χρυσών φλωρίων παρά του δημαρχείου προς βοή
θειαν του εν ταίς νήσους Βενετικού στρατού. Και διένειμαν αυτά
εις τους παρακολούθους αυτώ στρατιώτας και Γάλλους διαχειρι .
στάς . ( 0 ) Ούτως ετελείωσεν η Βενετική κυριότης, εν ταίς νήσοις
του Ιονίου, ήτις επί πεντακόσια έτη επεκράτησεν, εξασφαλίζουσα
αυτάς εκ πάσης αλλοτρίου και βαρβάρου προσβολής, και προάγουσα
αυτάς εν νομίμω πολιτική διαχειρίσει κατά τας μάλλον ελευθε
ριωτέρας αρχάς της Ευρώπης εν εκείνους τους αιώσιν.

(6) Bolta storia d' Italia Tora , 5 σελι 478,

73
 878 C

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Κ .

Σύστασης προσωρινής δημοκρατικής κυβερνήσεως εν ταις νή.

σοις - Δημαρχείον Κερκύρας και η συνεδρίασες - Κόμη
τος Σπυρίδωνος Θεοτόκου λόγος εναρκτήριος - θόρυβος
διά τους Εβραίους - Διαίρεσις του δημαρχείου εις ειδικά
δικαστήρια- Εμφύτευσης του δένδρου της ελευθερίας C

Κατάργησις τίτλων και προνομίων και οικοσήμων αριστο .

κρατικών- Κατάκαυσης της Βενετικής σημαίας του αγίου
Μάρκου - Αντίδρασις ολιγαρχών - Κατακόπτεται λάθρα το
δένδρον της ελευθερίας -Αφορισμός κατά των ασεβασάν .
των προς το δένδρον - Εγκαθίδρυσες δημαρχείου εν Κε.
φαλληνία - Επιγραφαί και προσφώνησις Νικολάου Πινια
τόρου ιατρού κατά την εμφύτευσιν του δένδρου της ελευ
θερ ας- Προκήρυξης του βουλευτηρίου της δημοσίου ασ·
φαλείας Κεφαλληνίας - Δημαρχείον Ζακύνθου και προκή .
ρυξις - Δένδρον ελευθερίας - Νικολάου Βαρζού δημοκοπία
- .

Επιστολή ευχαριστήριος προς τον στρατηγός Γεντί.

λην – !! ροσφώνησις πρωτοπαπά Σουμάκη κατά την τελε .
την του δένδρου της ελευθερίας - Καρμανιόλου, Ιακωβίνοι
έν Ζακύνθω και αντίδρασης αριστοκρατικών περί Λευκάδα
Ιθάκης και άλλας νήσους -- Δημαρχείον Λευκάδος - Βι
κέντιος Ρενός οργανιστής της Δημοκρατίας εν Κηθύρους
0χλαγωγία χωρικών έν Ζακύνθω - Εκθεσις Γεντίλου προς
τον Βοναπάρτην περι των γενομένων εν ταις νήσοις - C

Επιστολή Χαλικιοπούλου Μαντσάρου μεγάλου Πρωτοπαπά

Κερκύρας - Δικαστική διοργάνωσις - Πολιτοφυλακή και
διακοσμησις των πόλεων – Πατριωτική εταιρία εν Κερκύρα
και διαπρεπή μέλη αυτής-Εταιρία και των φίλων - Μεμ .
ψιμοιρίαι των Πατριωτών κατά Γεντίλου και των Γάλ .
λων - Γεντιλου απαγόρευσις οχλαγωγικαίς ομηγύρεσιν -
Αντίδρασης του αρχοντολογίου Κερκύρας κατα των Γάλ.
λων και συνεννόησης μετά των Αυστριακών - Δημαρχείου
Βενετίας σύμπραξις - Αι εν τοις προκαταρκτηκους της
συνόδου Λεόθεν προτάσεις περί Ζακύνθου Κερκύρας και
 570

Κεφαλληνίας - Αντίπραξις Βοναπάρτου εις το Αγγλικών

σχέδιον, όπως δοθώσιν αι Ιόνιοι νήσοι εις τον Βασιλέα
της Νεαπόλεως - Προδιαθέσεις νησιωτών εις ένωσιν μετά
της Γαλλικής Δημοκρατίας- Αντίδρασις Βιδιμάν, και λό
γος εν τω δημαρχείο Κερκύρας περί διατηρήσεως της ε
νώσεως μετά της Βενετικής Δημοκρατίας –Επιστολή δη.
μαρχείου Ζακύνθου προς τον Βοναπάρτην περί ενώσεως
της νήσου μετά της Γαλλικής δημοκρατίας - Εγκύκλιος
αυτού προς τους άλλους νησιώτας επί προτροπή ομοίας
ενώσεως - Εκδήλωσης των νησιωτών και συμπάθειαι υπέρ
ενώσεως προς τους Γάλλους - Τα ορισθέντα περί ενώ.
σεως των νήσων μετά της Γαλλικής δημοκρατίας εν τη
συνθήκη του Καμπoφoρμίου - χαρά των νησιωτών ένεκα
της Ενώσεως - υ Κεφαλλήν Κατσαΐτης απεσταλμένος προς
τον Βοναπάρτης - Ελευσης του Ευγενείου Βοχαρνέ εις
-

Κέρκυραν επί άγγελεία της Ενώσεως - Προσλαλιά του

Προέδρου του δημαρχείου Κερκύρας -Μαρούλη ευχαριστή .
ριος - Προκήρυξης δημαρχείου Κερκύρας περί ενώσεως -
Απάντησης του υπουργού του διευθυντηρίου Λετουρναί
προς τον δήμον Κερκύρας.

Keiαίτοι
ro η Γαλλική στρατιά απεστάλη εις τας νήσους έκ συμ
φώνου της Βενετικής δημοκρατίας, όπως ενισχύσηται δημοκρατικών
πολίτευμα ομοιόμορφον των λοιπών Βενετικών επαρχιών, και πα
γιώση τον σύνδεσμον των Ελληνικών τούτων νήσων μετά της πρω·
τευούσης , σώζουσα αυτάς εξ αρπαγής της Ρωσσίας και Αγγλίας ,
αίτινες εσπούδαζον να εγκαταστήσωνται την κυριαρχίαν εν τη Με:
σογείω. Ο στρατηγός Γεντίλης αυθαιρέτως και άνευ τινός συγκοι
νωνίας τω Βενετο προβλεπτή Βιδιμάν διαχειρίζετο την κυβέρνησιν.
Μόλις δε παρήλθεν η ημέρα της εισόδου της στρατιάς, και προβλε
πτής Βιδιμάν είδεν ευθύς την μεν αίθουσαν της ακροάσεως , και το
γραφείον έρημον των συνήθων διοικητικών αιτήσεων. Και το μεν
στρατιωτικών επιτελείον δεν επείθετο αυτό πλέον κατά τας επιτα .
γάς της ημεροταξίας. Οι δε δύο επιτετραμμένοι εις τα της συγ.
 580

κυβερνήσεως έβράδυνον την έλευσιν εκ Βενετίας. Την βραδύτητα

απέδιδεν ο Γεντίλης προς τον Βοναπάρτην , ότι δήθεν αυτός έπι -
σπεύσας ταχύτερον την αποστολής της στρατιάς, δεν έδωκε καιρόν
εις τους επιτετραμμένους να συμπλεύσωσιν. ( 1 ) Εντοσούτω ο λαός
εξέκλινεν εις θόρυβον. Η νέα κατάστασης των πραγμάτων απήσει
άμεσον ενέργειας κυβερνήτου ισχυρού, όπως αναστείλη καταχρήσεις ,
εις άς ήθελεν εξωκείλει και φιλοδημοκράτης Ελληνικός λαός παρω
θούμενος υπό δημοκόπων, οίτινες αφεύκτως ήθελον εγκατασταθή άλ
λος νεώτερος τύραννος εν ταις νήσοις. Η Βενετική κυριαρχία έψαι .
νετο σεσηπός τι, και ανίσχυρος και χαλινός ήν αυτής του να καθέξη
πλέον τας προ πολλού εξαπτομένας έμπαθείας. ( 2 ) Επειδή όμως
ο Βοναπάρτης αμφίβαλλεν ευχερή την παράδοσιν Κορυφών, εξου .
σιοδότει τους απεσταλμένους να διέλθωσι τα πολεμικά και τα
κυβερνητικά , καθ' όσον ενέκριναν χρήσιμον αμφότεροι οι απεσταλ
μένοι. Διό ο Γεντίλης και ο Αρνώλδ απεφάσισαν να εγκαταστή
σωσιν εν ταις νήσοις κυβέρνησιν προσωρινήν οίαν εν Βενετία. (3)
Επί τούτω ούν απήτησεν ο Γεντίλης παρά των μάλλον ευυπόληπτο
τέρων και μάλλον φωτισμένων Κερκυραίων κατάλογον ονομάτων πολι
τών, χρησίμων, εντίμων και διαπρεπών κατά φώτα και εμπειρίαν. ο δε
Αρνόλτ διατρέξας εις πολιτικούς τινάς συλλόγους, και μετ' αυτών
συμβουλευθείς επέτυχε παρά των ρηθέντων τούτων να κα αστα •

θώσιν εξ τοιούτοι κατάλογοι. Εκλεξαν ουν αμφότεροι κατά ποσόν

θρησκευτικού ρητού 24 μέλη, όσων πλεονάκις έσημειώθη το όνομα
έν τοίς καταλόγους, και πρόεδρος τον Βιδιμάν, και συνέστησαν
το προσωρινών δημαρχείον Κερκύρας. Εξ αυτών 18 παρίσταναν την
Γραικικήν ορθόδοξον ομάδα ως πολυπληθεστέραν, και την Αατινικήν,
κατ' αναλογίαν των εν Κερκύρα 4,000 καθολικορωμαίων, και 2
το εβραϊκόν, ότι 2,000 απαριθμούντο οι εν τη νήσω Ισραηλίται.
Του δημαρχείου προεξήρχαν και Λατίνος αρχιεπίσκοπος κόμης Φραγ .
Φέντσης και ο μέγας πρωτοπαπάς , των Ανατολικών Χαλικιόπου
λος Μάντσαρος . Τούτοις παρείποντο δύω των εκκλησιαστικών α .
ξιωματικών είς Γραικός και ο έτερος Λατίνος. Παρελήφθησαν δε
7 εκ των αρχαίων ευγενών, δέκα εκ της δευτέρας τάξεως και των
αστών, και εις εκ των τεχνιτών . Ακολούθως επειδή ο Γεντίλης Ε.

( 1 ) Widiman apologetico 6. 27.

( 1) Riflessione 24 παρά το απολογητικώ.
(3 ) Arnault T, III, 378 - D, Arbois a partie.
 581

θεώρησεν, ότι το δημοτικών στοιχείον δεν αντιπροσωπεύετο ακρι

βώς , προσετέθησαν και άλλα 7 μέλη εκ των τεχνιτών της πό- ,
λεως, και έτερα έξ εκ των προαστείων και διαμερισμάτων, ανά
έν εξ εκάστης, ώστε το όλον μετά του προέδρου συνεπληρώθη εις
τεσσαράκοντα οκτώ. (1)
Κατά πρώτον ηρνήσατο την προεδρίαν και συμμετοχήν εις τα του
δημαρχείου και Βιδομάν. Αλλά παρακινούμενος εκ των δεήσεων των
διά τε παιδείας και πατριωτισμόν εξεχόντων εν τω συνεδρίω Κό
μητος Σπυρίδωνος Θεοτόκη, Στάμου Χαλικιοπούλου, και Νικολάου
Αρλιώτου ενέκλινε. Ανέλαβε δε τα καθήκοντα και Β : διμαν , σκο
πεύων αεί το να διατηρή τον σύνδεσμος μεταξύ της Βενετικής
πρωτευούσης και των νήσων ( 2 ). Το δημαρχείον συνεδρίασε το
πρώτον εν τώ πρώην Βαϊλαρχείω τας 27 Ιουνίου 1797. Εως
δε αναγορεύση τον πρόεδρον, προΐστατο ως αρχαιότερος την ηλι
χίαν ο Μέγας πρωτοπαπάς. Αλλ' επειδή ο Βιδιμαν αναδειχθείς δι'
ολοψηφίας πρόεδρος , απεδέχετο την τιμήν, δικαιολογούμενος την
απουσίας των επιτετραμμένων, ή προεδρία μετέβη εις τον κόμητα
Θεοτόκην. Χαρά και αγαλλίασις διεδόθη ευθύς εις τον λαόν, ός
ενθουσιωδώς ωπλισμένος και στηθοστόλιστος με το εθνόσημον, το
τρίχρωμον, περιεφέρετο με δημοκρατικής σημαίας, κραυγάζων
Ζήτω η ελευθερία, ζήτω ο κυριάρχης λαός . Αύτη είναι ημέρα προ
κηρύξεως της κυριαρχίας του λαού. - Την επιούσαν ήνοιγε την συ
νεδρίασιν ο πρόεδρος Θεοτόκης δι' ευφραδεστάτου και προτρεπτικώ
τάτου λόγου, παρακελεύων τας ψυχάς απάντων να αδελφωθώσιν ως
υιοί μιάς και της αυτής πατρίδος, να συζήσωσιν υπό πνοήν γλυ
κείας αύρας της μιας και μεγάλης αδιαιρέτου δημοκρατίας, ήν
το μέγα έθνος της Γαλλίας προωρίσθη να εμφυσήση και εις τας
αρχαίας χώρας των απογόνων του τε Μιλτιάδου και Θεμιστοκλέους
και Αριστείδου. Διό οφείλεται παρ' απάντων πίστης και αγάπη προς
τους συναδέλφους δημοσυμβούλους, και συγνωμοσύνη και αγάπη είς
την λαοφιλή Γαλλίας (3 ). Αλλ' ενώ εδημηγόροι, άφνω μεν ακούον
ται θόρυβοι και κραυγαι ταραχώδεις εις έξω. Πλήθος δε λαού ενό

(1) Vlassopulo ανωτ. - Widman apol. 29.

( 2 ) Riflessione 35 .
( 3) Processi Verbali della municipalita provvisoria παρά τω Κ. Βλατά Κερο
κυραίω. Ολα μεν περί τούτων τα έγγραφα και αι προκηρύξεις και επιστολαί της έν
Κερκύρα τοπικής κυβερνήσεως, ά εν τώ παρόντι και τους λοιπούς κεφαλαίοις εκτίθενται
μοί διεβιβάσθησαν Ιταλιστι παρά του αξιοτίμου Κου Νικολάου Μάνεση. αι δε πλη
ροφορίαι παρά του πατρός αυτού Αγγέλου. Διό και ευχαριστώ αυτούς τα μέγιστα .
 382

πλου κραυγάζοντος και απειλούντως εισέρχεται εις την αίθουσαν

της συνεδριάσεως. Ράπτης τις ρακένδυντος προσέρχεται φωνάζων,
ότι εξυβρίζεται θρησκεία και Χριστιανοσύνη, και ότι ώφειλεν το
δημαρχείον να προσδέξηται και αναγνώση ευθέως την προσαγομέ
νην αυτή αναφοράς . Δι' αυτής εξαιτείται ο λαός Κερκύρας, όπως
αποδιωχθώσιν οι Εβραίοι εκ του δημαρχείου οι παριστώντας την
Ισραηλιτικής κοινότητα. Διότι πάν πολιτικών δικαίωμα παραχω
ρούμενον αυτοίς παρά της δημοκρατίας, έως και αυτό το να προ
σα γορεύωνται πολίται , είναι ύβρις εις την Χριστιανικής θρησκείαν
και εις την κοινότητα Κερκύρας, ήτις ατιμάζεται να έχη συμμε
τόχους της αρχής τους σταυρωτάς του Κυρίου ημών Ιησού Χρι
στου.-- Μάτην ηγωνίζετο ο πρόεδρος να διατηρή τάξιν. Εντοσούτω
και όχλος και συνδρομών προς το δημαρχείον απολύεται κατά της
Εβραϊκής συνοικίας, εξυβρίζων κανοποιών όσους απήντα , και διαρ
πάζων τας οικίας. Οι ταλαίπωροι Ισραηλίται φεύγουσιν εκ των
οικιών, και τρέχουσιν εις την ακρόπολιν, ένα σωθώσιν . Ο στρα
τηγός εξέρχεται μετά τινών αξιωματικών γυμνοίς ξίφεσιν ανά
χείρας ένα καταπαύσωσι το οχλαγητόν. Οι σύνδικοι των Εβραίων
συναντήσαντες τον σοφόν Αρνώλτην λαμβάνουσι τας χείράς του,
ικετεύοντες ίνα σώση αυτών την ζωήν. Τέλος ο Γεντίλης διαλύει
την στάσιν, και προκηρύττει αυστηράν ποινήν εις τον διαταράσ.
σοντα την ησυχίαν και τον επιτιθέμενον κατά Ισραηλίτου· διότι
και Γαλλική δημοκρατία , ως συνεφώνησε με τον Κερκυραϊκόν λαόν
κατά την πρώτην ημέραν της αφίξεως του Γαλλικού στρατού εις
την νήσον, εξ ίσου όλα τα θρησκευτικά ρητά ασπάζεται, και
διά του αυτού νόμου και δικαιώματος άπαντας τους οπαδούς αυ
των προστατεύει ( ) .
Της τάξεως επανελθούσης, το δημαρχείον διηρέθη εις οκτώ επι
τροπάς και βουλευτήρια (comilati), έχοντα έκαστον ειδικήν έπασχό
λησιν. Αύται ήσαν το της δημοσίας ασφαλείας, (comilato della
salute publica ) το υγειονομικών, το τεχνικών, το οικονομικών, το
αστυνομικών , και διακοσμητικόν , το εκπαιδευτικών και το στρατιω
τικόν. Τούτων δε το μάλλον σπουδαιότερον ήν το της δημοσίου
εσφαλείας, έχουν την εκτελεστικής εξουσίαν, και την πρωτοβουλίαν
επί πάσης απροσδοκήτου περιπτώσεως. Επιμελείτο διό την δημο

(1) Processi verbali della municipalità provvisoria sessione 29 Giugno .

Vlassopulo Memorie ανωτ,-Arnault Souvenirs Notes σελ . 381,
 $ 83

σιον ήσυχίαν και τάξιν, επαγρυπνούν πέσης στάσεως και συνο

μοσίας , τεινούσης την καταστροφής των καθεστώτων. Εκαστος δε
των βουλευτηρίων επρότεινε τους προσφυείς τη οικεία επιστασία
νόμους και κανονισμούς εις την έγκρισιν του δημαρχείου. Εκλεγε
τους οικείους υπαλλήλους, αιτούμενον το κύρος του δημαρχείου,
και διευθύνετο κυρίως κατά βούλησιν του Γάλλου στρατηγού . Ού
δόλως άνεμιγνύετο εις εκκλησιαστικά , αλλά ταύτα διευθύνοντο υπό
των προϊσταμένων εκάστου θρησκεύματος, θεωρουμένων και αυτών
ως πολιτών. Ως δε ώριζεν και κανονισμός του δημαρχείου, αι συ
νεδριάσεις ήσαν νόμιμαι διά της παρουσίας του ημίσεως του δη
μαρχικού σώματος του ολικού αριθμού . Ο εκλογευς διά κρυπτης
ψηφοφορίας και δι' υποψηφιότητος εν ενσφραγίστη γραμματείω παρά
των μελων πρόεδρος και αντιπρόεδρος του δημαρχείου, διετήρες
την αρχήν επί ένα μήνα. Αυτοί δε και άπαντα τα μέλη ήσαν
απαραβίαστα , και μόνον συνελαμβάνοντο κατ' έκδοσιν προβουλεό
ματος παρά του δημαρχείου επί αδικοπραγίας κατά κατηγορίας
προεκδοθείσαν υπό πέντε μελών, ά εκλέγοντο μυστικώς επί τούτω.
έκ τών εκτός του δημαρχείου . Πής δε πολίτης είτε δημόσιος,
είτε ιδιώτης, ως και πάσα επιτροπή πολιτών εδικαιούτο να πας
ρασταθή εις το δημαρχείον, προσάξη αναφοράν, και λάβη τον λό
γον, και ομιλήση περί της παραστάσεως αδεία του προέδρου. Τα
ελλείποντα δι' αιτίας δικαιολογημένης μέλη του δημαρχείου εκ των
συνεδριάσεων, ανεπληρούντο υπό άλλων πολιτών. Συνεδρίαζε δε το
δημαρχείον ανεωγμένων των θυρών, και ενώπιον ακροατηρίου μη
υπερέχοντος αριθμόν 40. Oιαδήποτε γνώμη και δοξασία πολιτική
και θρησκευτική εδημοσιεύετο, ήτον ακαταδίωκτος. Το δικαίωμα
τούτο απετέλεσε το πρώτον εν ταις νήσοις δημοσιογραφίας και που
λιτικάς ομηγύρεις , συνερχομένας κατ' ιδίαν και δημοσία. Προς τού
τοις αγορεύσεις γενόμεναι παρά το πλήθει, καθ' οδούς αθροιζομένω
και ακροωμένω τα δημόσια συμφέροντα, έμόρφωνον το δημόσιον
πνεύμα και γνώμην.
ολίγας ημέρας μετά την εγκαθίδρυσιν του δημαρχείου Κερκύρας ,
αντί των δύω επιτετραμμένων την διοργάνωσιν, επέμφθησαν εις Κέρ
κυραν παρά του δημαρχείου Βενετίας τρείς διαχειρισται, μετά χρη
ματικού 60,000 . φλορίων προς εφοδίασιν του στρατού και άλλων
αναγκαίων της επαρχίας των νήσων. Επιτρέπετο δε το στρατηγό
Βιδιμαν, να τραβηξη συναλλάγματα εις βάρος του δημοσίου ταμείου
της Βενετίας , όπως πληρωθώσι τα ποιηθέντα παρ ' αυτού εν ονό
ματι του δημοσίου δάνεια . Τα χρήματα μεν παρέλαβεν ο8 στρατη
 584

γός Γεντίλης τα δε συναλλάγματα έτραβήχθησαν μεν, αλλά δεν

επληρώθησαν ( ο ) . Ταυτοχρόνως και Προβλεπτής και πρώην Βιδιμάν,
παρέλαβεν παρά των διαχειριστών τας οδηγίας, και το σχέδιον της
δημοσίου διοργανώσεως Κερκύρας, ώς και των άλλων νήσων της
επαρχίας , κατ' αφομοίωσιν σχεδόν εκείνης της Βενετίας , και του άρτι
εγκαθιδρυθέντος εν Κερκύρα . Αλλ' ουδέν αυτού εξετέλεσεν, του Γεν
τίλου σφετερισθέντος πάσαν αρχήν, και ενεργούντος άνευ τινός συγ
κοινωνίας μετά του πρώην προβλεπτου. Απέστειλε δ.ο ο Γεντίλης
εν ταύτώ Γάλλους διοργανιστάς εις τας λοιπάς νήσους , όπως διορ
γανώσωσι την εγχώριον κυβέρνησιν ομοιοτρόπως της Κερκύρας. Εν
τοσούτω αι Γαλλικαί ιδέαι περί ελευθερίας και ισότητος προώδευον
εν Κερκύρα . Διεδίδοντο αι φιλοσοφικαι δοξασίαι περί δικαιωμάτων
του ανθρώπου. Ενεκαθιδρύοντο αι πολιτικαι εισηγήσεις παρησάγον
το τα σύμβολα της δημοκρατίας. Εχλευάζοντο και περιεφρονούντο
συστήματα και δοξασίαι της παλαιάς αριστοκρατίας , ως οπισθο
δρομικά και ακατάλληλα εις πρόοδον φιλανθρώπου πολιτείας.
Η πρώτη Ιουλίου διετάγη ημέρα εορτής , καθ' ήν έπρεπε να εμ
φυτευθή το δένδρον της ελευθερίας . Επί τούτω εν τη πλατεία της
πόλεως ηγέρθη παράπηγμα σκηνικόν, εστολισμένος με μύρτους και
δάφνας , και περικοσμουμενον με σημαίας Γαλλικής , και τριχρώμους
ταινίας περί στεφάνας και τόξα. Αντικρυ παρεπήγη άλλο ικρίωμα
δαφνοστεφές , όπου ανέβη η μουσική. Και παρά πόδας εσωρεύοντο
βαρελια οίνου και άρτος και κρέατα . Την ενδεκάτην ώραν εξήχθη .
σαν τα στρατεύματα όλα έκ τε της ακροπόλεως και του νέου φρου
ρίου. Εισήλθεν ή πολιτοφυλακή εκ των προαστείων Μανδουκίου και
Γαρίτσης , όλοι φέροντες επί στήθους το τρίχρωμον εθνόσημον . Απαν
τες δε παρεταγησαν εις το ανά μέσον της πλατείας παρασκευα
σθεν τετραγωνον. Ακολούθως ο στρατηγός Γεντίλης μετά του επι
τελείου , παιανιζούσης της στρατιωτικής μουσικής, κατέλαβε την
ωρισμένην θέσιν επί του σκηνικού παραπήγματος. Είτα προσήρ
χετο το δημαρχείον εν πλήρει πομπή, κομιζον το δένδρον της έ
λευθερίας. Τούτου προεπορεύοντο τα φλάμπουρα των συντεχνιών,
παρεπομένων των συντεχνιτών το προσήκοντι . Είτα εφέροντο τα
δημοκρατικά εμβλήματα εζωγραφισμένα ισότητος , αδελφότητος, έ
λευθερίας και αρετής , ά εκρατουν νεάνιδες λευχείμονες δαφνοστεφείς

( ! ) Lettera 'di Widman Corfu 27 Luglio Ann . 1, della libertà Italiana Trapat
η απολογία σελ. 96.
 386

και ιοπλόκαμοι. Είτα γεωργοί έφερον επ' ώμων αξίνας και λίσγους,
και άροτριώντα σκεύη και εκράτουν ανά χείρας δρέπανα. Μετ' αυτούς
αμέσως ήρχετο το δημαρχείον, φορούντες ωμοπέπλους ( sciarpe )
τριχρώμους, και κρατούντες κλάδον ελαίας έκαστος , και επί κεφα
λής έχοντες τον μέγαν πρωτοπαπάς και τον αρχιεπίσκοπον Λατίνον .
Είτα συνείποντο αμφότεροι οι κλήροι συμβαδίζοντες, και το δημο
τικά εμβλήματα στηθοκοσμούμενοι. Κατά σειράν δε ήρχοντο οι
λοιποί αξιωματικοί πάρεδροι , Εβραίοι , και επιτροπαι των σιμοτι:
νών χωρίων , και δε λοιπός λαός συνωθείτο . Καταλαβόντες δε οι αρ
χηγοί τάς ώρισμένας θέσεις επί του παραπήγματος ,9 και μεν μέγας
Πρωτοπαπάς ηύχετο το δένδρον, έρράντιζε δε δι' αγιάσματος και
Λατίνος Επίσκοπος το δένδρον, και ενεφυτεύετο αυτό εν αλαλα
Υμώ εντός τετραγώνου λάκκου περικοσμούμενον μετά Γαλλικών
σημαιών, και επί της κορυφής έχουν το δημοκρατικός σύμβολον
σκούφον κόκκινον. Ευθύς εξεφώνει λόγον και στρατηγός, υμνών το
Γαλλικών όνομα , εκθειάζων τα αγαθά της ελευθεριου δημοκρατίας ,
και ευελπίζων τους Κερκυραίους με επανόδους και προαγωγάς προ
γονικής δόξης και Ελληνικής ευκλείας. Απήντα ο πρόεδρος του
δημαρχείου , ευχαριστών τον Γαλλικών λαόν διά τα φιλάνθρωπα αυτού
αισθήματα, και τας δημοκρατικές εμπνεύσεις και ευεργεσίας προς τους
καταθλιβομένους λαούς. Εμελώδει η μουσική του μασαλλιωτικών
παιάνα της δημοκρατίας-- * Αγετε, ώ παιδες πατρίδος ( Allons en
fants de la patric). Ετραγούδουν οι μελωδοί το επί τούτω άσμα,
Κέρκυρα στρέψε ωραία
Στη γενεθλιακήν σου λάμψη
Η δόξα ας εξαστράψη
Αρχαίας σου εποχής.
Τώρα ελευθέρα είσαι
Ελευθεριά σου θάλλει
Ζήτωσαν ήρωες Γάλλο :
Ζήτω η ελευθεριά. ( 1 )
(1) τούτο ετραγουδείτο Ιταλιστι ούτως.
Torni Corcyra bella
Al tuo natio spleadore
Torni all'antics ardore
Della primiera età.
Libera al fin tu sei
Libera al fin tu puoi
Viva i Francesi eroi
Viva la libertà .
14
 386

Παρετέθησαν επί της βάσεως του δένδρου της ελευθερίας τα κο»

μισθέντα δημοκρατικά σύμβολα . Και ευθύς συνήφθη χορός περί
αυτό, καθ' όν παίδες κρατούντες ρόπαλα, και διηρημένοι εις δη
μοκρατικούς και αριστοκρατικούς , αντεμάχoντo χορεύοντες, και λή
ξαντες τον χορόν διά της ήττης των αριστοκρατικών. Ακολούθως έν
αλαλλαγμούς και ήχους κωδώνων εκκλησιαστικών, και κρότου πυρο :
βολισμών εξ όλων των φρουρίων και κανονοστοιχίων και του στρα
του, ευφημούντες και ζητοκραυγoύντες , ήσπάζοντο άπαντες οι πα
τριώται τα δημοκρατικά σύμβολα και αλλήλους , και διενέμετο τω
όχλω έκβακχευομένων και παρατεθείς άρτος και οίνος. Κατά τας εκ
6αχεύσεις της ημέρας εκείνης και τας άλλας πανηγύρεις, εν αις
έωρτάζοντο αι δημοκρατικαί εορται , εισαχθέντος μετ ' ου πολύ του
Γαλλικού δημοκρατικού εορτολογίου και καλενδαρίου, καταστρέφετο
το σύμβολον του Αγίου Μάρκου . Εξουθενείτο και πτερωτός αυτού
Λέων. Ανεβιβάσθη επί των σημαιοστατών των φρουρίων ή Γαλλι
κή σημαία, και κατεβιβάσθη ή πρώην Βενετική . Ηνώθη πυρκαϊά
υπό των μεθυόντων, και φερθείσα η σημαία του αγίου Μάρκου έρ
δίφθη εις το πυρ , και επυραναλώθη , χορεύοντος, χειροκροτούντος
και φωνάζοντος του λαού- στανάθεμα ή αριστοκρατία -- Ζήτω η
ελευθερία -
ζήτω η δημοκρατία . Τινές μέν τότε των συμπαρευρες
θέντων έκλαυσαν, τινές δε απέστρεψαν το πρόσωπον , βλέποντες έ .
κείνο του συμβόλου, δι' ου επί τοσούτους αιώνας έσωζοντο και
ευτύχουν, εν μια στιγμή ούτως άκολάστως περιφρονηθέν και εξου
θενηθέν. Αλλ' οι πλείονες εκάγκαζον, εθορύβουν, εκαταρώντο και
ηγανάκτουν εις τας εκδηλώσεις εκείνων ( Ο ) . Την επιούσαν το δη
μαρχείον διά ψηφίσματος κατεκύρωνε τα πραχθέντα εν τη τελετή ,
εκφραζόμενον - Η μέν τρίχρωμος αιγίς αντικατέστησε την τού αγίου
Μαρκου. Εκείνα δε τα βιας και αυθαιρεσίας σύμβολα της αριστο
κρατίας, τα οποία ανεμίζοντο υβριστικώς επί των ημετέρων τει
χών, και εδυνάστευον κατά τας ημετέρας θαλάσσας, κατεφαγώθη
σαν νύν υπό του πυρός εν ευφημίαις των αγαθών συμπολιτών, και
χειροκροτήμασι του πλήθους. Η ολοκαύτωσις αύτη εχαροποιήσατο
όλον τον ελεύθερον λαόν Κερκύρας. Αυτός εδοξολόγησε το υπέρτατον
Ον, ενώ ώρκίζετο ταυτοχρόνως ενώπιον αυτού μίσος μεν προς την
αριστοκρατίαν, έρωτα δε πρός τε ελευθερίας και ισότητα, και αναν
πόσπαστον προσκόλλησιν εις το άθικτον των δικαιωμάτων του ανο

( 1) Widman Riflessione 24.

 387

θρώπου - Επειδή παρελήφθη το έθος εις τοιαύτας πυραναλώσεις το

να κατακαύσωσι και όλα τα παράσημα της ευγενείας , οι πατριώ
ται Κερκύρας εισηγήσαντο τινάς των χωρικών , οίτινες συνέταξαν
αναφοράς, δι' ής έλεγον - Απαντηθέντες ημείς οι εγκάτοικοι Κον
ρυφών, ώ πολίτα στρατηγέ , των προσδοκιών του να ίδωμεν ου μό
νον κατακαιομένην την χρυσή βίβλον του αρχοντολογίου της πόν
λεως Κερκύρας, αλλά και όλα τα βιβλία και χαρτία, εν οις κατε.
γράφοντο τα αξιώματα, ψηφίσματα , αποφάσεις και προνόμια των
αρχόντων, όπως συστηματοποιηθώσιν εν πλήρει εντελεία αι αλη
θείς αρχαι της ισότητας, της αποκτηθείσης διά των ενδόξων όπλων
της Γαλλίας, προστρέχομεν προς την υμετέραν δικαιοσύνης, όπως,
ως υμείς διευθύνετε το σύστημα της Κερκυραϊκής αναγεννήσεως δια»
τάξητε το να εκτελεσθή ό,τι γίνεται εις τας άλλας πόλεις, αίτινες
διοργανίζονται δημοκρατικώς υπό των ενδόξων όπλων της Γαλλίας
-Θ στρατηγός Γεντίλης απέστειλε την αναφοράς προς το δημαρ
χείον . Τούτο δε συσκεφθεν εξέδοτο το εξής ψήφισμα.
Κορυφοί 6 Ιουλίου 1796 και Α' . έτος της
Κερκυραϊκής ελευθερίας.
Ελευθερία , ισότης, αδελφότης.
Το Δημαρχείον Κερκύρας.
Πυργούνται εισέτι επί των υμετέρων τειχών οι βδελυροί Λέοντεςκαι
Αθικτα είναι καθ' όλας τας γωνίας της υμετέρας πόλεως, και ήδη
διατηρούνται τα άγρια παράσημα της Βενετικής αριστοκρατίας. Ού.
τε ερρίφθη εισέτι εις το πυρ, όπως γίνεται στάχτη, το βιβλίον το
καλούμενος χρυσούν και τα διπλώματα τίτλων, προνομίων και δια
κρίσεων κληρονομικών. Απαντα τοιαύτα λείψανα δουλείας πρέπει
να εξαφανισθώσι δια παντός . Ημείς είμεθα ελεύθεροι, είμεθα ίσοι,
και όλοι επικαλούμεθα τας δύο εξόχους αρετάς ελευθερίας και ισό
τητα, Ας καταστραφή είτε αυταίς αντίκειται . Επί τούτω οφείλεται
να κατεδαφισθώσι και συντριφθώσιν όλοι μέν οι λέοντες πανταχού,
ένθα επίκεινται . Τα δε παράσημα της Βενετικής αριστοκρατίας, η
χρυσή βίβλος και άπαν ψήφισμα και διάταγμα εκδειλούν τίτλους και
προνόμια ολιγαρχικής διακρίσεως θα συναχθώσι παρά πόδας του
δένδρου της ελευθερίας και κατακαώσι , όπως δε τούτο εκτελεσθή
ακριβώς, διατάσσεται επιτροπή τριμελής πολιτών να εισέλθη εις
το αρχειοφυλακείον Κορυφών. Εξ αυτού δε συλλέξασα άπαντα τα
 388 -

διπλώματα τίτλων και διακρίσεων κληρονομικής ευγενείας, και προ-»

νόμια εξαιρετικά , θα μεταφέρη εις την οικίαν του δημαρχείου, ό
πως έν ρητή ημέρα κατακαώσιν. Αι οικετικα στολαί (livrée), δι'
ών ή αριστοκρατική περιβάλλει τους οικείους υπηρέτας είναι μισης
τα σημεία πονηθέντα , όπως διαδώσωσι εις τα όμματα του απο
θαρρυνθέντος λαού την ιδέαν, καθ' ήν πλούσιος αλαζών δύναται να
διαθέση αριθμόν τινα ανδρών, οίτινες θα στηρίζωσι τα ιδιαίτερα
αυτού πάθη και γίνονται όργανα βίας και επιβολής επί ελευθέρους
πολίτας. Τα οικόσημα ήσαν αξιοκατάκριτα εμβλήματα, δι' ών βία
και διαφθορά θέλει να διακρίνη τα οικήματα ειρηνικού πολίτου, και
του εντίμου εργάτου, εξ εκείνων του πλουσίου και ισχυρού, όπως
καταστηθώσιν αυτά ανώτερα των νόμων, και συχνάκις το καταφύ
γιον των δυναστευόντων τον λαόν και των διαταρασσόντων την δη
μόσιον ήσυχίαν. Διά ταύτα και ελευθερία και η ισότης βδελύσσον
ται τοιαύτα αξιοκαταφρόνητα σύμβολα σκλαβίας και δυναστείας.
Και αδιακρίτως γινώσκουσι μόνας αρετάς την αγάπην της πατρίδος ,
και τον ένθερμον ζήλον επ' αγαθώ του λαού . Ας εξαφανισθώσι λοι :
πόν, ώ πολίται• ας καταστραφώσι τοιαύτα αξιομίσητα παράσημα,
τα οποία δεικνύουσι εις τα όμματα του ελευθέρου λαού την υπό
δουλον κατάστασιν , υφ' ήν έπρεπε να στενάζη επί τοσούτους αιώ
νας και επομένως εξαγριώνουσιν αυτόν και παροργιζουσιν . Ας παύ
σωσι μεταξύ ομών τίτλοι και διαιρέσεις γενεθλίων. Ας κρημνισθώ.
σιν εκ των οικιών σας τα γενεθλιακά σύμβολα και οικόσημα. Ας μη
σκεπάζωνται πλέον με δουλικά ενδύματα οι ελεύθεροι άνθρωποι ,
οίτινες δι' ευτελή τινα μισθόν έπασχολούνται προς όφελός σας την
εργασίαν μεν αυτών, ουχί δε το εαυτών σώμα, και είναι ιερόν και
απαραβίαστον. Το δίκαιον τούτο θέλει. ο λαός τούτο απαιτεί . Το
δε προσωρινών δημαρχείον πιστόν μεν εις τα συμφέροντα του λαού,
διασώζον δε τα δικαιώματα αυτού προσκαλεί υμάς άπαντας να εκ
τελέσητε αυτό εκουσίως και ανυπερθέτως. Το έμφυτευθέν δένδρον
της ελευθερίας, ως σημείον ένδοξον ισότητος, και ομοίων δικαιωμά
των όλων των ανθρώπων, δεν δύναται να αναθάλλη ενωμένος με
τοιούτους βδελυρούς μολυσμούς διαφθοράς και διακρίσεων κληρο
νομικών. »
Κατά συνέπειαν ούν του ψηφίσματος, η χρυσή βίβλος των ευ
γενών Κερκύρας εφέρθη υπό των πατριωτών Ιακωβίνων , και ερρίφθη
μετά συμβόλων τινών και παρασήμων αριστοκρατών εις πυράν έναν
θείσαν εν τη πλατεία . Και εκαη χορεύοντος του πλήθους, αλαλά
ζοντος και εξυβρίζοντος τας αριστοκρατικές επιδείξεις. Αλλά το αρ
 589

χοντολόγιον δυσμενώς έβλεπε τα καθ ' εαυτου πραττόμενα . Και του

δε υπεκρύπτετο και απομακρύνετο τοιούτων επιδείξεων , και εάν τινες
των ευγενών εξ υποκρίσεως ενωθέντες μετά των δημοκρατικών συν
εχόρευαν την καρμανιόλαν, συνήργει όμως λαθραίως εις αντίδρασιν ,
και επιχειρίζετο εκδικήσεις. Το δένδρον της ελευθερίας διά νυ
κτός κατεκόπη, και την αυγήν ώφθησαν κατασυντριμμένοι οι κλά
δοι και τα προσκείμενα σύμβολα της ελευθερίας. Το βουλευτήριον
της δημοσίου ασφαλείας (il comitato della salute pabblica ) αγα
νακτήσαν, εξέδιδε ψήφισμα. δι' ου εξεφράζετο τάδε.- Το έμ
φυτευθέν υπό των χειρών του λαού δένδρον της ελευθερίας, και ου και
αύξησις ήν οιωνός ευτυχής της κοινής αναγεννήσεως , κατεκόπη, ως έ
ξάγεται συνεργεία της αξιοκατακρίτου και μισαράς αριστοκρατίας, ή.
τις αν και κατεβλήθη πλήρης περιφρονήσεως και κυλιομένη εις τον βόρ
βορον, δεν παύει όμως του να κινήται βδελυράς χείρας . Επί τούτω
το βουλευτήριον ψηφίζει, όστις ήθελε καταμηνύσει τον ασεβή βου
ληθέντα να βεβηλώση και παραφθείρη το σεβαστότερον μνημείον,
εξ ών ποτέ ανυψώθη κατά τας χώρας μας, ου μόνον θέλει δια
κηρυχθή αξιότιμος τη πατρίδι, αλλά και απολαύσει ως βραβείον
2

500 τάλληρα ”-Τα χρήματα ταύτα κατ' έρανoν συνήθροισαν ζη

λωται πολίται θελήσαντες να εξοικονομήσωσι το δημόσιον τα
μείον , εξαντληθέν τότε διά βαρείας δαπάνας. Αλλ' η αντίθετος με
ρίς ώλιγώρει, αδιαφορούσα εις τοσαύτας έρευνας και εξιχνιάσεις
των δημοκρατικών, και του βουλευτηρίου. Τούτο προκήρυξιν επί
προκηρύξεως εδημοσίευεν απειλούν, ότι εν τώ αίματι των αρι
στοκρατών ήθελε διαλύσει τα ένοχα και βδελυρά σχέδια αντεπαν
ναστών, και παραβιαζόντων ιερά δικαιώματα ελευθερίας και ισός
τητος.- Ως δε ουδέν έπραττε, προσεκαλείτο και τας εκκλησια
στικάς εις σύμπραξιν. Οθεν τάς 9 Ιουλίου, νεκροσημαινόντων των
εκκλησιαστικών κωδώνων, ώφθη και εκκλησιαστικός αρχιμανδρίτης
Κερκύρας, αντιπροσωπεύων τον μέγαν πρωτοπαπάς Κερκύρας, δια
τρίβοντα τότε εν αγρώ , και ικανός αριθμός ιερέων μελανά ιερά
άμφια ενδυμένοι άπαντες, και κρατούντες μαυρισμένα κηρία εν
τω μέσω απείρου λαού προς τον ορισθέντα τόπον της πλατείας,
και επέβαλον τα επιτίμια του αφορισμού και κατάρας επί τους
αθεμιτουργήσαντας επί το σύμβολον της ελευθερίας. Ο δε λαός
συνεξεφώνει το ανάθεμα. Και με όλας τας προσπαθείας ταύτας
ουδέν ανεκαλύφθη. Οι αντιπράττοντες εις τας νέας εισηγήσεις προ
σελάμβανον διά δραστηρίων μέσων αει λάθρα όλα τα καθ ' εαυτούς
αποτεινόμενα .
 390

Παραπλήσια εγένοντο και κατά τας λοιπάς νήσους . Εν Κεφαλ.

ληνία οι αποσταλέντες παρά του Γεντίλη, ότε λοχαγός Βιέρβης
και ο ανθυπολοχαγός Πετρικόνης Κόρσος παρέλαβαν την κυβέρνη
σιν. Κατέστησαν δημαρχείον τεσσαράκοντα μελών περιλαβόντες εν
αυτό τους περικλεεστέρους και έντιμοτέρους των πολιτών, εν οις
και τον τότε ανατολικόν αρχιεπίσκοπος Κεφαλληνίας και Ζακύν
θου Ιωαννίκιον Αννινον. Ωφθη δε αυτός φορών την τρίχρωμον δη
μοκρατικής ταινίας, να προηγήται μετά του κλήρου της παρα
τάξεως, καθ' ήν υψώθη το δένδρον της ελευθερίας εν τη πλατεία
Αργοστολίου ευλογήσας αυτό (Ο ). Παρά πόδας του τετραγώνου -
τέθησαν Ιταλιστι αι επιγραφαί .
α.

Η αγάπη της πατρίδος ,

το μίσος τοίς προνομίοις
είναι αι βάσεις της δημοκρατίας .
β .
Τοίς Γάλλους προμάχοις
της ανθρωπότητος
Η Κεφαλληνία ευγνωμονούσα.
γ '.
Η ένωσις και η αδελφότης
όλων των πολιτών
συνιστώσει την δύναμιν και την ησυχίαν της δημοκρατίας.
δ'.

Το προαιρείσθαι το γενικών αγαθών

του ιδιαιτέρου
Πρώτη αρετή του δημοκράτου (2).

( 1 ) Loverdo IX.
( 2) Voyage de Dimo et Nicolo Stephanopulo en grece Tome (1797) τυ»
χόντος. Ο Δήμος Στεφανόπουλος Κομνηνός τυχών εν Κεφαλληνία κατά την εμφύτευ
σιν του δένδρου, έσημείωσεν εν τη περιηγητική βίβλω τας επιγραφές έχουσι δε αύται
 :
591

Ετραγουδήθη και δημοκρατικός παιάν της Μασσαλίας. Είτα έναυ

θείσης πυρκαϊάς, εφέρθη κατασυρομένη η χρυσή βίβλος των ευ .
γενών Κεφαλληνίας, και ερρίφθη εις το πυρ, χορεύοντος και άλα »
λάζοντος του όχλου. Την τελετήν ετελείωνε Νικόλαος ο Πινιατό
ρος εκφωνήσας λόγον, όν, αφού διηγήθη όλας τας καταχρήσεις
και διαφθοράς, ας μετήλθεν η Γερουσία της Βενετίας, ετελείωνε
ώδε. « Ποίον δε αγαθόν προήγετο παρ' ημίν υπό της έκπτωθεισης
κυβερνήσεως, ει μή καταδίωξις. Νομίζω ως έκαστος γινώσκει , ότι
εξ ενός μεν οι εχθροί ημών , αφ' ετέρου δε ή αποθάρρυνσις και
παράλυσις ήσαν τα οικτρά αποτελέσματα της κακής διαχειρίσεως
των νόμων, και της διαφθοράς των ηθών. Πολίται, στοχάσθητε
επί μεταρρυθμίσει τούτων. Ταύτα εγγυώνται την διατήρησιν εκεί
νων λησμονήσετε τας παρελθούσας ιδιωφελείας, τας σκληράς ύβρεις,
τας αρχαίας έχθρας, τάς πάλαι χαμερπείας. Αναγεννήθητε εφ'άπαξ.
Επιδώσατε εις τους απογόνους ημών τας ευεργεσίας, άς εμείς δεν
παρελάβετε παρά των πρεσβυτέρων, διδάσκοντες αυτούς δραστη
ρίως , όπως καταβάλωσι την ορμήν των παθών προς όφελος της
πατρίδος. Συστήσατε νόμους παρέχοντας υποστήριξιν εις ορθότητα,
απλότητα, αγχίνοιαν και αρετήν, διανέμοντες τιμές αταράχους τη
ισότητι . Αναγκάσατε μετά γλυκύτητος έκαστον άτομον εις το να
προσφέρη οικείας θυσίας εις την κοινωνίαν, ής απαρτίζει μέλος.
Συνενώσατε τας ψυχάς αποσβύοντες παν ίχνος αρπαγείσης υπεροχής
δι' αναμίξεως πάσης κλάσεως, και τιθέμενοι φραγμόν εις τον υπερ
βολικόν πλουτισμόν τινών. Βοηθήσατε την υπέρογγoν πτωχείας του
άλλου. Κατακεραυνώσατε τον κακότροπον, όστις αποπειράται να
διαφθείρη παντοιοτρόπως και να διαρπάση προς ιδιωφέλειαν τάς
ψήφους , δι' ών μέλλει να βραβευθή ή αρετή και να καταδιωχθη
και αμειψόμενος. Αφαιρέσατε εκ του αριθμού των πολιτών τον ουν
τιδανόν εκείνον , ός άξιοι να πωλήση την ιδίαν αυτού θέλη
σιν. Ως έτι αποδιώξατε και τον σκλάβον, όστις έκ φόβου πωλεί
ται εις τον παλαιών αυτου κύριον. Περιορίσατε την πολυτέλειας
τον υπόκωφον καταστροφέα της πολιτείας. Καταστήσατε τέλος
πολίτας δυναμένους να λέγωσιν ημέρας απωλείας, καθ' όσας δεν

ούτως Ιταλιστι. - L ' amore alla patria , Γ ' occhio ai privilegi, sono le basi della
democrazia . - II. Ai Francesi vindici dell'umanità Cefalonia riconoscente..
III. La riunione e la fratellanza di tutti i citradini fanno la forza e la trana
quilità della Republica.- IV., Il preferire il ben generale al proprio è la pri
ma virtù del Republicano,
 592

εργάζονται υπέρ πατρίδος. Διακαιόμενοι δε άπαντες εξ έρωτος προς

την ανθρωπότητα , καταστρέφοντες τας προλήψεις, και ακούοντες
την αγίαν φωνήν του ορθού λόγου , ταχέως θελει συναισθανώμεθα
εις τα ενδόμυχα της ψυχής ημών δύναμιν επαρκή, ήτις θα μετα
δώση εις τους μεταγενεστέρους ημών ένδοξα παραδείγματα αξιο
μημήτου αρετής και αυταπαρνήσεως υπέρ φιλοπατρίας και ελευ
θερίας, ουχί εκ των χειλέων μόνον, αλλά και εκ καρδίας εκφε.
ρόμενα. - Περάναντες δε τον λόγον του ρήτορος, εδόθη ο αδελφικός
O

άσπασμός προς όλους και έτοιχοκολλήθη η εξης προκήρυξις.

Ελευθερία, Ισότης.
Αργοστόλη 22 Αυγούστου 1797.
Εν ονόματι της κυριαρχίας του λαού
Το βουλευτήριον της γενικής ασφαλείας
προς τον λαόν της Κεφαλληνίας ,
Κεφαλλήνες αναγεννηθέντες
- « Νέα διάταξις πραγμάτων εισάγεται παρ' ημίν , και ημέρα
διαυγής και λαμπρά διαδέχεται νύκτα μακράν και ζοφεράν. Πα .
ραμορφωμένη και τερατώδης τις σωρία νόμων διαδιδομένων υπό σώ
ματος αποκαθιστώντας την ιδίαν αυτού ευτυχίας επί της κατα
θλίψεως και δυναστείας ήταν η οδηγία ημών. Ηδη ο Τμέτερος
κώδηξ έσεται η ελευθερία , η ισότης και η δικαιοσύνη Νύν ότε
ευτυχής επανάστασις καταβάλλει την αριστοκρατίας, και εγκαθιδρύει
κυβερνησιν ων μόνον άξίαν του ανθρώπου, ? τίς δύναται να φαν
τασθή, ότι υπάρχουσιν εν ημίν όντα ούτω μηδεμινά, ώστε να έ .
γνοώσι τα οικεία συμφέροντα , και να αποτολμώσι να ανοίγωσε
ιερόσυλον στόμα, όπως βεβηλώσωσι τας αγίας εισηγήσεις της δη
μοκρατίας , Ημείς γινώσκομεν την επάξιον ποινήν εις τοιούτους έ
πιβούλους εγωίστας και εχθρούς της πατρίδος και ανθρωπότητος.
Αλλά βάλλοντες εις λήθης όλας τας επί του παρελθόντος εγκλη
ματικές παραφρονήσεις αυτών, διακηρύττομεν εν ονόματι όλου του
έθνους, ότι όστις θέλει τολμήσει το εξής να ομιλή κατά της
δημοκρατίας, και θελήση να εξαπατήση τον λαόν, και να εξυμνήση
την παρελθούσαν βδελυράν κυβέρνησιν, θέλει διακηρυχθή εχθρός της
πατρίδος, και ως τοιούτος κατά προσήκον τιμωρηθη αυστηρώς.
Υπογεγραμμένος Δ. κ. Πρόεδρος.
Γ. Π . Γραμματεύς.
 393

Δημαρχεία ώσαύτως συνεστήθησαν και εν Ληξουρία και άλλαις πε

ριχώρους της Κεφαλληνίας, α συνεκοινώνουν περί πάντων μετά του
Αργοστολικού, και κατ' εξοχήν εκαλείτο προσωρινή κυβέρνησις, Εν ά
πασι δε προσελήφθησαν μέλη εξ εκάστης κλάσεως , οία ιερείς,, πρώην
ευγενείς, τεχνίται , ναύται, γεωργοί, αυθενται και υπηρεται αδιακρί
τως , ρακένδυται κακοήθεις και ακόλαστοι. Κατέστη δε και Ιακωβι
νείον σύλλογος πολιτικός , εν ώ ωμίλούν κατά των αρχόντων, ούς5 χα».
ρεκτήριζον τυράννους αιμοδιψείς χωρικών και λαού. Και συνεζήτουν
τα κατάλληλα της αναγεννήσεως του λαού, προτείνοντες πότε μεν
νέαν κτημονικής διαίρεσιν δι’ αφαιρέσεως των κτημάτων εκ των
πλουσίων, και ισομερή διανομής προς απάσας τας ακτημόνoυς οι:
κογενείας: πότε δε την κατάργησιν των πιστωμάτων και οφειλών,
και άλλοτε την νέαν διαίρεσιν της νήσου κατά περιχώρους διοίκουμέ
νάς ανεξαρτήτως εν δημοκρατία. Περίεργον δε ότι καινοτόμοι τινές,
κατά τον συρμών των φιλοσοφούντων εν Γαλλία , παρεκέλευσαν α
γορεύοντες εν τω Ιακωβινείω κατάργησιν της Χριστιανικής θρησκείας,
ανακαίνισιν των Ολυμπιακών αγώνων και εθίμων της αρχαίας προ
γονικής θρησκείας, όπως αναφανώσιν οι νεώτεροι Κεφαλλήνες εντελώς
αρχαιότατοι Ελληνες . Κατηγορήθη δε ενώπιον των δικαστηρίων ως 8

τοκογλύφος και πρώην Βενετός προβλεπτής Μαρίνης. Και ανηρέθησαν

όλα τα επί της εξουσίας αυτού ποιηθέντα πιστώματα του προστυ
χίου αυτού και τωνιδιωτών. ( 1 )
Σφοδροτέρα διετέλει η έξαψις των πνευμάτων κατά την εγκαθί.
δρυσιν της δημοκρατίας έν Ζακύνθω. Ο Γουής λαβών την προσωρινής
κυβέρνησιν ανά χείρας. περιεκυκλώθη υπό τών Ζακυνθίων δημοκρα•
τικών, οίτινες καρμανιόλοι εκαλούντο. Αυτοί παρωργισμένοι διά και
ταδιώξεις των αρχόντων, εκ πρώτης ημέρας επετέθησαν αυτοίς, α
ναγκάσαντες τους πλείονας , ένα κλεισθώσιν εις τας οικίας . ο Γουής
συνεργεία του συνταγματάρχου Γεντίλη ανεψιού του στρατηγού, έγ
καθίδρυσε το κεντρικόν δημαρχείον Ζακύνθου. Τούτου μέλη διεκρί
νοντο έξοχοι ιατροί, και πεπαιδευμένοι νομικοί , και τινές των πρώην
ευγενών και αστών. Προεξήρχον δε αυτών ο ιατρός Δ . Δικόπουλος,
και εδημηγόρει ο ιατρός Ρώτας. Ως δημόσιος δε επίτροπος ή εισαγ
γελεύς της Κυβερνήσεως ήν ο νομομαθής Βούτος. Και γραμματεύς
ωρίσθη ο εξ απορρήτων του πρώην προβλεπτού Προσδότσιμος. Διε
κρίνετο δε κατ’ αγορεύσεις δημοκόπους ο Νικόλαος Βαρζός πρώην ευ

(1 ) Loverdo dywi. Ix ---Dimo Stefanopulo &vo . voyage .. 89

75
γενής, ής φιλοσοφών κατά Βολταίρον και Φουσσών, ου μόνον έστρέ
φετο κατά των αριστοκρατών. αλλα και κατά της Χριστιανοσύνης,
και ενέπαιζε θεών και ανθρώπους, παραφερόμενος υπό ίδιοπαθείας.
Το δημαρχείον κατά την πρώτην ημέραν της εγκαθιδρύσεως εξέδιδε
την εξής προκήρυξιν.

Ελευθερία Ισότης .

Το προσωρινών δημαρχείον του κυριάρχου λαού της Ζακύνθου προς

τους ελευθέρους πολίτας πόλεως και νήσου ταύτης. - Πολίται- Δόξα
το ανικήτω Γαλλικό έθνει . Αδελφοί συμπολίται είμεθα λαός κυριάρ
χος , αναγεννηθέντες ελεύθεροι κατά ταύτην την ημέραν, ήτις θα αναν
τείλη εκείνας του Περικλέους του Αριστείδου του Σόλωνος . Το πρώ
τον εχέγγυον της ημετέρας ελευθερίας είναι , ότι βλέπομεν ημάς αυ
τους απολυθέντας των ξένων αλύσεων, και συσφιγγόμεθα διά δεσ
σμών αδελφικής αγάπης . Γλυκύς σύνδεσμος, γλυκέα δικαιώματα ε
ξίσου προσφέρονται υπό της Γαλλίας υποστηρίζονται υπό του ήρωος
αύτης ασφαλίζονται προς ημάς παρ' ενός των στρατηγών αυτού, και
συνδέονται παρ' ενός των αξιωματικών του επιτελείου. Επελήφθη , ώ
στολίται αδελφοί, ή υμετέρα ευτυχία. Ηδη το έργον ακμάζει, ο ζή
λος ημών των ορισθέντων προσκαίρως την αντιπροσωπείας σας είναι
κατά μέσον! Ισως το βάρος του πρώην ζυγού εξαρκεί να μας επιβά
ληται; Αλλά κυβέρνησις , ήτις δεν γινώσκει την δύναμιν, ήτις δια
6λά τας αλύσσεις , ήτις εγείρεται επί της απροσβλήτου βάσεως της
αγάπης και της ισότητος, εμπνέει εξίσου το θάρρος εις τον αντιπρό
σωπον αυτής , όσον και την αρετήν εις τον εναγγαλιζόμενον αυτήν.
Ναι πολίται . 11 εκ τοιούτου ζήλου και τοιαύτης αρετής άμιλλα , ας
δώση νέον μέγα θέαμα εις το σύμπαν . Ιδού είτι δικαιούται να απαι
τήση ως πρώτον δοκίμιον των τραγματικών αισθημάτων σας. Το
προσωρινών βουλευτήριον του δημαρχείου υμών διακηρύττει - άον Ας
ήναι απαραβίαστος ή εξάσκησις πάσης θρησκευτικής εισηγήσεως και
ας μας διαφλέγη το άγιον πύρ της θεότητος . Το υπέρτατον ον έ
σται αρχή και τέλος πασης πράξεως. Απαραβίαστος πάς τόπος ιε
ρος και λειτουργός του Θεού. Επίσης δε και έκαστος λάτρης και
τόπος θείος έστω σεβαστός και άθικτος παρ' απάντων.. ο δε δοτήρ
των αγαθών δεν δύναται να μη προστατεύση ευχήν τοσούτον κα •
θαράν, το δε έθνος δεν δύναται να αφήση αυτήν με ευαρεστοτέραν
ολοκαύτωσιν-- 6'. Ως πρόδρομος ούν εν αυτοίς εστίν ο ζωοπάροχος
παντός γηίνου αγαθού. Διατηρείται αμετάβλητον εκάστω το δι
 7 595

καίωμα του προσήκοντος. Και διό άθικτος ή ιδιοκτησία , ενδιαμένει

παρ' ημίν . Ελευθέρα ή εξάσκησις πάσης τέχνης, και ασφαλιζόμενα
έστωσαν άπαντα υπό νόμου αμερολήπτως εκτιμώντας την στρα
τιωτικήν γενναιοκαρδίαν, όσον και τους αγροτικούς ύδρώτας, και
τας αγρύπνους μελέτες του σοφού, το ριψοκίνδυνος του ναυτικού
και την σύμπραξιν παντός συνεργάτου εις την κοινήν και μοναδι
κήν ευχήν του να επέλθη η εθνική ευτυχία - γ '. Ας έχωσι το κα
τάλληλον εθνόσημον ως διακριτικόν σημείον όλοι οι πολίται. Αυτό
δε ωρίσθη το τρίχρωμον παράσημον επί του στήθους (cocards). Το
σημείον τούτο της προφιλεστέρας ισότητος ας εξορίση αφ' υμών ό
λων πάν αλλοίον χαρακτηριστικών, και επετίθετο οικοσήμων, τίτλων
και οικέτικών εφεστρίδων και στολών, προς διάκρισιν των εξαλεις
-

φθεισών κλάσεων του λαού - δ'. Η ειρήνη, ή αδελφότης, ή ενότης

έροντος εξαιρούσιν άφ' ημών πάσαν εμφάνειαν επιβουλής
και φόβου. Οθεν παν όπλον αγχέμαχον, ή πυροβόλον μικρών ή μέ
για άς εξορισθή εξ ημών και μόνον εξαιρείται το οξύ ξίφος το έκ
κρεμώμενον του ώμου, και το θηρευτικών τουφέκιον του αγρού, και θα
φέρη κενών και άνευ αφαίρας και εξερχόμενος και εισερχόμενος εις την
πόλιν, εάν θέλη να αποφύγη την ποινήν . ΑΜόνη ή αρετή δύναται να
μάς διασώζη, να προστατεύη και μεγαλύνη. Μόνοι οι το δημόσιον
έφορούντες, και οι επιτετραμμένοι την εσωτερικής ασφάλειον της
κοινότητος, δύνανται να ανέχονται το θάρρος. Εκαστος δε ωφείλει
κατ' ιδίαν να φιλοτιμηται εις την ασφάλειας της πατρίδος. Ο απο
τολμών να επιτεθή κατά του μετριόφρονος δια συκοφαντίας και άλ
λης τινός παραβιάσεως , τιμωρείται ως ένοχος της δημοσίου ήσυχίας.
Πολίται ! Τί πλέον εισέτι απαιτείτε; Ευκολία του εμπορίου, διαχεί
ρησις αμισθί ακριβούς δικαιοσύνης , και είτι άλλο, θα τα έχετε, θα
τα έχετε . Δώσετε καιρόν εις σκέψιν. Μάλλον προσφέρετε σείς αυτοί
τις σκέψεις σας προς ημάς. Ημείς μεν είμεθα αφοσιωμένοι από τού
νύν εις το κοινόν αγαθόν. Απαντες δε σεις παρακελεύεσθε να μας
συνδράμητε εξίσου με τα υπομνήματά σας. Τούτο είναι είτε εμείς
δυνάμεθα να σας προσφέρωμεν εις ταύτην την στιγμήν . Βεβαιωθήτε
ότι δεν θα υποκλέψωμεν τον καιρόν ουδόλως. Αλλά θα εργαζώμεθα
αεί, όπως τιμώμεν εκ καρδίας την αειθαλή μνήμην του λαού των
Ηρώων, πρός ους οφείλομεν άπαντες από κοινού την ανασταθείσαν έ
λευθερίας μας . Τάς 23 σιτοδώρου ( 14 Ιουλίου 1797 , έτος Α', της
ελευθερίας του Ιονίου. ( 1 )
( 1 ) Εξήχθη εκ του αρχειοφυλακείου Ζακύνθου Ιταλιστί και μετα
φράσθη επί ιστορική καταχωρήσει.
 396

Την επιούσαν δε το δημαρχείον Ζακύνθου ευχαριστών τον στρα

πηγών Γεντίλην, έγραψε την επιστολήν αυτώ.
Ελευθερία Ισότης .
- 24 Σιτοδώρου Α'. έτους της Ιονίου ελευθερίας ( 12 Ιουλιου
1797)
) - Χθες ήν ή λαμπροτέρα ημέρα, εν είδε το μέρος τούτο
-

της Ελλάδος από της όλεθρίου εκείνης εποχής του ζυγού των Μακε
δόνων, Η ελευθερία ανέστη, οδηγουμένη υπό της μεγαλοφυΐας αθα .
νάτου έθνους τινός. Εξ ονόματος δε όλου του λαού της Ζακύνθου
δεξασθε, ώ πολίτα στρατηγέ, ταάς ζωηροτέρας ευχαριστήσεις. Η
ευγνωμοσύνη διήγειρεν εις τα ενδόμυχα της ψυχής ημών βωμούς,
ούς ο χρόνος ουδέποτε θα δυνηθή να κατεδαφίση. Εκαστος ημών
συνεκινήθη τα μέγιστα, εκλεχθείς παρά της υμετέρας πληρεξουσιό
τητος εις την αντιπροσωπείας του λαού. Κοινοποιούμεν δε ημίν ότι
αίσθημα ειδικού σεβασμού του λαού όλου προς τους εκκλησιαστικούς
αρχηγούς αμφοτέρων των ρητών ημάς έπεισε σήμερον, συνεπεία της
διαδηλώσεως του δημαρχείου Κερκύρας, να εκτιμήσωμεν αρκούντως
τον χαρακτήρα των δημοσυμβούλων εκείνων. Η αγχινουστάτη υμών
και πολύπειρος σύνεσις , προθυμοποιούσα μεν ημάς επί πάν εθνικών
επιχείρημα, διεγείρουσα δε πάσαν του λαού κλίσιν πρός κοινόν συμ
φέρον , βαθέως εγχαράττει τα ίχνη βαθείας πορείας εις την παρ' η.
μών επιστασίας των συμφερόντων της πατρίδος, καθ' ήν προσδοκώ
μεν άφευκτον και την ημετέραν επιδοκιμασίας και σύμπραξιν. Κατά
της υμετέρας οδηγίας διηρέθημεν εις τέσσαρα βουλευτήρια, περί ών
την λεπτομερή έκθεσια σας αποστέλλομεν. Η εξάσκησις των καθη :
κόντων εκάστου τμήματος ήδη ήρξατο. Εκαστον δε μέρος διατελεί
εργαζόμενον εν τώ δημαρχείο μετ' εκείνου του αξιεπαίνου ζήλου
στρος το κοινόν συμφέρον, 8 ή υμετέρα επιστολή των 16 ισταμένου
συνιστά , και ορίζει ημίν αποτελούντα τον προφανέστερον έπαινον
της υμετέρας καρδίας. Αι επί της σήμερον πολλαι έπασχολήσεις του
δημαρχείου ημάς αναγκάζουσι να αναλάβωμεν την επαύριον την ε .
κλογήν των αγροτικών βουλευτηρίων. Θέλει δε στρέψομεν κυρίως τας
φροντίδας ημών , όπως ασφαλώς συλλέγωνται οι απαιτούμενοι φόροι
επί διατηρήσει και ασφαλεία της ημετέρας νήσου, μηδέν παραμελούν
τες κατά την εξακρίβωσιν των διατιμήσεων . Αγαλλόμενοι δε τέλος
ότι θέλομεν ιδεί ημάς προσωπικώς, εκδηλούμεν σφοδράν επιθυμίαν,
όπω ; επιταχύνη τοιαύτη στιγμή διότι τούτο μόνον λείπει εκ της
 397

ηθικής πλάστηγγος, ήν ο υμέτερος πατριωτισμός αίρει πρός άφθονον

παροχήν της ημετέρας ευτυχίας -
: Ειρήνη και αδελφότης. (1)
Ακολούθως το δημαρχείον Ζακύνθου συμπαρέλαβε και τους δύω
αρχηγούς αμφοτέρων των Χριστιανικών ρητών μετά των τεσσαρά
κοντα μελών αυτού, ή και προεδρεία με τήρχετο εκ περιτροπής ανά
μήνα. Εψηφίσατο δε την κατάργησιν τίτλων, προνομίων και οικοσή
μων του άρχοντολογίου . Και διήρεσε τας κώμας κατά δήμους κυ
βερνωμένους υπό δημάρχων, οδηγουμένων υπό του κεντρικού της
νήσου . Τάς 23 Θερμοδώρου ( 30 Ιουλίου), Προσκληθέντες παρά του
δημαρχείου και Λατίνος επίσκοπος Μερκάτης, ο πρωτοπαπάς του Ελ
ληνικού κλήρου Σουμάκης , όλαι αι αρχαί αι εγχώριοι , η φρουρά και
ο πλοίαρχος Βονεβίλλης μετά των αξιωματικών της προσορμιζομέ
νης τότε Γαλλικής κορβέτας Μοντεβή, μετέβησαν εις τον φόρον της
πόλεως (Πλατείαν του αγίου Μάρκου). Αλαλάζοντος δε του λαού, και
πυρσοκροτούντων των πυροβόλων, και σημαινόντων των κωδώνων με
ταξύ των αρμονικών ασμάτων της στρατιωτικής μουσικής, υψώθη
το δένδρον της ελευθερίας και ήν ιστός τρίχρωμος, έχον επί κεφαλής
σκούφον κόκκινος σημείον των Δημοκρατών Ιακωβίνων, και τρεις ση
μαίας της Κισπαδανής δημοκρατίας. Παρά δε πόδας της τετραγω
νικής βάσεως έκειντο αι τέσσαρες αλληγορικαι εικόνες. Ισότητος, Ει ·
ρήνης, Δικαιοσύνης Αρετής . Ο πρωτοπαπάς εποιήσατο αγιασμόν, και
προσηλώσας την αγιαστήρα εις τον ιστόν, έκβαλε το καλυμμαύχιον,
και είτα εξεφώνει. Ασπάζομαι το ιερόν σύμβολον της ελευθερίας
εγώ ως αρχηγός του κλήρον του Ελληνικού , ου διακηρύττων την συν
αδέλφωσιν μεθ' όλων των συμπολιτών . Και παρακαλώ την απαλλα
γήν πάσσης άλλης συμμετοχής αυτού εις άλλας ακολούθους δημο
κρατικές επιδείξεις των συμπατριωτών . Εκφωνώ δε μετ' αυτού «Ζή
τω και ελευθερία, ας αναλάμψωσιν όθεν και εις ημάς τους Ζακυνθίους
αι ημέραι της αρχαίας ημών δόξης τη βοηθεία και συμπράξει του
μεγάλου έθνους της Γαλλίας. Και ας ευχηθώμεν εις τον Θεόν των
Χριστιανών να διαχέη εις ημάς άπαντας πλούσια τα ελέη του, φως
τίζων και οδηγών εις έργα δικαιοσύνης, αληθείας, πραότητος και ά
μνησικακίας, άτινα χαρακτηρίζουσι βίον αληθούς δημοκράτου. Είτα
πορευθέντες ο μεν Λατίνος επίσκοπος εις την καθολικήν επισκοπής
του αγίου Μάρκου, ο δε πρωτοπαπάς εις την ανατολικορθόδοξον του

( 1) Lettere della Municipalità dell' isola di zante 1797. Tore

έμοι διατηρούμεναι,
 = 598

αγίου Νικολάου , έψαλλον δοξολογίαν έκαστος και έδεήθησαν υπέρ

του Γαλλικού έθνους και της Ιονίου Δημοκρατίας ( 6 ). Οι πατριώτας
δε εχόρευον ευθύς πέριξ του δένδρου τον Μασσαλιωτικών ύμνον. Ε
καυσαν την χρυσήν Ελβον του αρχοντολογίου . Ενηγγαλίζοντο εις τας
οδούς πλούσιοι μετά πτωχών. Συνευωχούντο εν εκδηλώσει εσότητος
και ελευθερίας , ότε και τινές του όχλου έχλεύαζον βαναυσολογούν
τες τους αριστοκράτας, και παρώθουν αυτούς προς τον ιστός της
λευθερίας, παρ' ώ ενεφύτευσαν πλατανόδενδρον μαρανθεν μετ' ού πο
λύ. Ενοπλοι δε ο Ιακωβίνου Καρμανιόλου, ως ελέγοντο, περιέτρεχου
την πόλιν, καθυβρίζοντες τους άρχοντες , αναγκάζοντες αυτούς να
μή εξέρχωνται των οικιών, και σχεδιάζοντας πολλά περί πλούτου,
ιδιοκτησίας , διατηρήσεως ελευθεριών του λαού, αρχαίας δόξης, και
θρησκείας εν τω Ιακωβινείω. Εν αυτώ ευφραδώς εδημηγόρουν ο Νι
κόλαος Βαρζος δημοσύμβουλος, ο διδάσκαλος Ελληνιστήςς Αντώνιος
Μαρτιλάος, ο μαθητής αυτού, Γουζέλης είς των σφόδρα πατριωτών,
ο εγκυκλοπαιδικώτατος Διονύσιος Ροΐδης , και οι αδελφοί Ρενώ, και
Ιατρός Ρώτας , α νομοδιδάκτορες Β. Κλάδης, και Σ. Βούτος, και
άλλοι . Τα κινήματα ταύτα των καρμανιόλων Ελέποντες οι αριστο
κράται , σφόδρα ήγανάκτουν και εφοβούντο. Διό και άρχων Μακρύς
Δραγανίγος ανήρ βίαιος και υπερόπτης , πρίν της αφίξεως τών Γάλ.
κων προσεκάλει εις τον παρά τη πόλει ναόν της αγίας Βαρβάρας
τσολλούς χωρικούς εκ των κτημάτων αυτού, οίτινες έμελλον να επι
τιέσωσι κατά των καρμανιόλων, και φονεύσωσιν αυτούς συλλεγομέ
νους έν τή προκυμαία του αγίου Διονυσίου. Καίτοι το μόν σχέδιο
αυτού διεματαιώθη , ο δε αδελφός Βασίλειος εκηρύχθη μετά των δη
μουρατικών , υποκρινόμενος φιλίωσιν μετ' αυτών, οι δημοκρατικοί έ
μαθον τας επιβουλές και κατηγόρουν τους άρχοντας , ώς αντιδρα:
στικούς και εχθρούς της δημοκρατίας και του λαού προς τον Γεντό
λην . Αυτός ούν ερεθισθείς υπό του Γουή κορυφαίου των Καρμανιόλων,
ηδούλετο να μεταφέρη τους άρχοντας όλους εις Καγέναν . Αλλ' οε
άρχοντες προέλαβον τον κίνδυνον δωροδοκήσαντες τον Γεντίλην δι'
εσάνου 6000 χρυσών , δν έπρόσφερον προφάσει δωρεάς και θεραπείας
των προσδεομένων το Γαλλικό στρατό και αφοσιώσει τη Δημο
κρατία.

( 1 ) Processi verbali della Municipalita' di zantr, półac 32.

θα και όπισθεν εν τοις έγγράφοις τα προσκλητήρια των δύω άρ
χηγών του κλήρου και των άλλων,
 599 11

Τας αυτάς αντιδράσεις εποιούντο οι αριστοκράται και εν Λευκάδα

1θάκη και Κυθήρδις. Μετά την εγκαθίδρυσιν του δένδρου της ελευ
θερίας. Εν Λευκάδι υψώθη το δένδρον της ελευθερίας, και κατέστη
δημαρχείον έξ 24 μελών , ού προήδρευεν Αλέξανδρος Χαλικιόπουλος
( 17 Ιουλίου 1798 ), και εχρονολογείτο ή Λευκάδος ελευθερία . Εκ
Ζακύνθου απεστάλη ο Γάλλος Βικέντιος Ρενώς παρά του στρατηγού
Γεντίλη εις Κύθηρα ως διοργανιστής της δημοκρατικής κυβερνήσεως.
Ούτος κατά τας δοθείσας αυτω οδηγίας μετέβη εκείσε και εγκαθί
δρυσε δημοκρατίας, συμπεραλαβών εις την προσωρινής κυβέρνησιν
τον παύσαντα προβλεπτήν. Τη δε συνεργεία του εκεί διατρίβοντος
υποπροξένου κατέστησε το δημαρχείον Κυθήρων εκ δεκαπέντε με:
λων , παραλαβών αυτά εκ των ευϋποληπτoτέρων και μάλλον αφοσιω·
μένων ταϊς δημοκρατικαίς ιδέαις πολιτών . Διένειμεν αυτούς ανά τρία
βουλευτήρια, και επεμελήθη της φορολογίας και δημοσίων εισοδημά
των, όπως προάχθη πάσα ισότης και ευνομία μεταξύ των πολιτών
( 1 ). ο δε στρατηγός Γεντέλης επισκεπτόμενος τας νήσους, έγραφες
έκ Κεφαλληνίας προς τον αρχιστράτηγος Βοναπάρτην τας 28 Θερμι
δώρού ( 10 Αυγούστου 1897). Ιδού εγώ εν τη νήσο Κεφαλληνίας, ό
θεν ήρχισα τον περίπλουν μου, όπως επισκεπτόμενος τάς νήσους γνω
ρίσω επιτοπίως την πορείας των προσωρινών δημαρχείων, ά συνέ
στησα. Σφόδρα δε ευαρεστήθη τη συμπεριφορά του δημαρχείου Κε
φαλληνίας. Είναι άριστοι πατριώται ελευθέρα και συνετή ή διαγωγή
αυτών, και ο λαός ευχαριστείται : Επιθυμούσαν αποφασιστικώς να γί
νωσι Γάλλοι . Και επαναλέγω υμίν ώς και άλλοτε ότι, εάν η Γαλ
λική κυβέρνησις εγκαταλείψη αυτούς είς τινα Ιταλικής πολιτείαν ,
θέλει αποκαταστηθώσι Ρώσσον υπήκοοι. Ο λαός τοσούτον σφόδρα εξ
ήφθη απολαύσας την ελευθερίαν, ώστε παρωθείται εις παράφορον α
γαλλίασιν. Αλλ' εν ταυτώ είναι αγαθός και ειρηνικός ( 2). Αφιχθείς
όμως έν Ζακύνθω δυσαρεστήθη διά τινα ενταύθα οχλαγωγίαν. Χωρι
κοι τινές παραπονούμενοι, ότι η ελευθερία ουδεμίαν ανακούφισιν εκ
των βαρέων φόρων αυτοίς ενεπoίες, συνενωθέντες εν θορύβω παρε
στήσαντο τω στρατηγώ, απειλούντες τους μεγάλους ιδιοκτητας, και
φωνάζοντες. Μας όμιλούσαν αδιακόπως περί ελευθερίας. Αλλ' ουδε
μίαν βελτίωσιν της τύχης ημών βλέπουμεν. Πάντοτε εν τη αυτή πε :
νέα και εξουδενώσει ζώμεν. Τα αυτά βάρη και φορολογίας υποφέρο

( 1 ) Θρα όπισθεν εν τοις εγγράφους 1struzioni al Vicenzo Roncat.

( 2 ) Correspondance ar, Του, e . II, σ. 51. Loν, ανώτ. ΙΧ .
 = 600 –

μεν, και ως κτήνη εις τους άρχοντας δουλεύομεν . Ο σίτος ακριβός,

το ημεροκάματον ευτελές, οι υποδικηγόροι εις τα δικαστήρια μας
τρώγουν το δέρμα. Ουδέποτε ευρίσκομεν δικαιοσύνην. Θέλομεν απαλ.
λαγής από τοιαύτα. Ολοι μάς λέγουν ότι έχομεν ισότητα και ελευ
θερίαν. Αλλ' ουδεμίαν διαφοράν βλέπομεν να έχωμεν εκ της προτέ
ρας αθλίας τύχης. Προς τους θορυβούντας απήντα ο στρατηγός. « Σείς
μόλις εξέρχεσθε της σκλαβίας και θέλετε διά μιάς να είσθε ευτυ
χείς; Η σκλαβία ουδέν στοιχίζει εις τον άνθρωπον , αλλ' η ελευθερία
αγοράζεται. Εν τοσούτω θέλει λάβω μέτρα μετά του δημαρχείου, ό
πως παύσωσι τα παράπονά σας, και ελαφρυνθώσι τα βάρη σας. » Εις
τους λόγους του στρατηγού πεισθέντες οι δημηγερθέντες απεσύρθη
σαν, και κατευνάσθη και σάλος. Το δε δημαρχείον προσεκήρυξαν ότι
αφαιρείται ο φόρος τω σιτηρών: καταργούνται τα προστύχια του ε- .
λαίου, και ο ανακαλυφθείς τοκογλύφος τιμωρηθήσεται αυστηρώς. Α.
ποδίδων δε τα ευχαριστήρια προς τον Γεντίλην εξέφραζε δι' επιστο
λής των 7 Καρποδώρου έτους της Ιονίου ελευθερίας ( 24 Αυγούστου
1797 ). Η απάντησις εις τα παρουσιασθέντα υμίν αιτήματα του λαού
περί καταβιβασμού των φόρων επί του ελευθέρου ημετέρου εμπορίου
μάς επλήρωσεν αληθούς ευφροσύνης. Αύτη εξαρκεί ως μεγίστη από
δειξις της ευαρεστήσεως , δι' ής θεωρείτε την νήσον ημών, και ως υ
πόθαλψις των μεγάλων ελπίδων , ας έχομεν στενώς συνδεόμενοι με
τα της Γαλλίας . Είθε πραγματοποιηθώσιν αι ευχαί ημών. Επανα
λαμβάνοντες δε τας εκφράσεις, οίας η ευγνωμοσύνη υπαγορεύει τη
καρδία διά την απολύτρωσιν του λαού χάριν της υμετέρας μεσολλα
βήσεως, διατελούμεν αεί προθύμως, οδηγούμενοι εις δόξαν και ευη
μερίαν, προς την αόκνως ημάς άγετε διά των ενδόξων όπλων του κρα
ταιού έθνους, και ευτυχώς υμείς υποστηρίζετε -Υγείατε και Σεβασμός
( Ο ). Επανελθών δε ο Γεντίλης έκ της περιοδείας έγραφες προς τον
άρχιστράτηγος. Μετά περίπλουν τεσσαράκοντα ημερών, ας διετέλεσα
επισκεπτόμενος τας νήσους , και τας οχυρωματικάς κατά την Οθωμα
νικήν παραλίαν θέσεις , ών την φύλαξιν μοι επετρέψατε , επιστρέφω
ενταύθα τας 26 Καρποδώρου. Τα δημαρχεία παντού συνεστάθησαν.
και τον δε ταύτα ούχι τοσούτον καλώς εδιδάχθησαν προς την πο
ρείαν, ήν οφείλουσι να οδεύσωσιν επί αναγεννήσει του λαού, δεν έλα
βον αιτίαν δυσαρεστήσεως εκ της ενεργείας αυτών. Οι συμμετέχον

( 1 ) Leilera della Municipalita ' di Zante ( Fruttidore) Pros

plami della municipalita' pag . 7 .
 - 6ο

τες τοιαύτης προσωρινής κυβερνήσεως άνδρες εισίν οι πλείστοι αγαθο!

πατριώται , και δεικνύουσι ζηλον υπέρ του δημοσίου αγαθού . Συμφώνως
δε ταϊς ημετέραις επιθυμίαις, ενέδωκα την μεγαλητέραν προσοχήν π3-
ριποιήσεως πρός τε τους αρχηγούς της Γραικικής θρησκείας , και τον
κλήρον αυτής, και μου φαίνονται αρκούντως ευηρεστημένοι. Δεν δύ
ναμαι εισέτι να σας βεβαιώσω , ότι αυτοί άπαντες είναι αληθείς και
ζηλωται πατριώται . Τινές αυτών ελάλησαν προς τον λαόν κατ' ιδίαν,
βουλόμενοι να παραστήσωσιν εις την διάνοιαν αυτού , ότι αρχαι τα
κτικώτεραι Ιερώτεραι και δικαιώτεραι άλλαι δεν υπάρχουσιν, όσον αε
δημοκρατικαί δοξασίαι, και αίτινες εντελέστερον συνάδουσι προς τας
της χριστιανικής θρησκείας. ( 1 ) Ουχί αβασίμως τους περί κληρικών
λόγους ανέφερε προς τον Βοναπάρτης και Γεντίλης . Ο μέγας πρωτο
παπάς Κερκύρας Γεώργιος Χαλικιόπουλος Μάντσαρος δι' επιστολής
του των 6 Σεπτεμβρίου 1797 προς τον πολίτην στρατηγός Γεντίλην
αρχηγών της στρατιωτικής μερίδος εν Ανατολή εξεδήλου. « Αι αρχαι
της Γαλλικής επαναστάσεως αι προκηρυχθείσαι πάντα εντελώς συμ
φωνούσι τη διδασκαλία του Ευαγγελίου και τους αγίοις δόγμασι
του χριστιανισμού . Διότι ουδείς δύναται να ήναι αγαθός και αληθής
χριστιανός, εάν μή συναισθάνηται εν τη καρδία και μη αποδεικνύη
διά των έργων τάς αληθείς αρχές του αρίστου μεταξύ όλων των πυ
λιτευμάτων του δημοκρατικού. Διό, όπως ποιήσω γνωστάς πρός ί
λον τον αγαθόν λαόν Κερκύρας τοιαύτας αληθείας, ως αγαθός και εί
λικρινής εγώ πολίτης, παραδίδομαι εις την υπηρεσίας της πατρίδος
και παραδέχομαι το αξίωμα του δημαρχείου, προς το οποίον διωρί
στην παρά του στρατηγού Γεντίλη. » (2 )
Τα σπορίσματα δημοκρατικής πολιτείας δεν ήργοπόρησαν να βλα
σ" τήσωσιν επ' ευνομία του νησιώτου. Νέα δικαστική διοργάνωσις ε 3 !
γένετο παρά των δημαρχείων επιβάσεως ισονομίας κατά πρόοδον 3.
νομικής επιστήμης. Κατεστάθησαν ειρηνοδικεία κατά πόλεις, προά
στεία και περίχωρα, καθ' ά διηρέθη έκαστη νήσος . Τούς συνεδρεύου
οι δικασταίς ώρίζετο πρώτον η ειρηνοποίησις τους διαδίκοις διά
προτροπής και ορθού λόγου , είτα ή άμεσος ευθυδικία. Η αίρετο
κρισία εγκαθιδρύθη ολοκλήρως, και ήν η πρώτη απόπειρα πάσης
πρωτοδικίας. Tών ειρηνοδικών αι αποφάσεις εφεσιβάλλοντο το πρωί
τοδικείω , εν ώ εδίκαζον τρεις δικασται , και τούτων πάλιν τω έφε

( 1 ) Correspondance III. G. 531 .

( 2) Σώζεται εν τοις πρακτικούς ιταλιστι η επιστολή.
76
 602

τείω, ένθα συνέδρευον εννέα δικασται , αναδεικνύοντας τον πρόεδρος

μηνιαίως δια κρυπτης ψηφοφορίας . Τα εγκλήματα και πλημμελήμα
τα ενήγοντο εις αρμόδιον δικαστήριον. Αι δε αυτών αποφάσεις έφε
σιβάλλοντο εις το έγκληματικών δικαστήριον παρεδρευόμενον υπό 7
δικαστών. Εκαστον δε αυτών είχεν γραμματέα, υπογραμματέα και
γραφέα . Ουδείς δε ετιμωρείτο άνευ μαρτύρων και αναπολογήτως , η
έζημιούτο και ανευθύνως ωρίζετο εις απόδοσιν αμφιβαλλομένου δι
καιώματος. Οι υποδικηγόροι εξηρούντο του ειρηνοδικείου, συνοπτι
κώς δικαζομένης αει της υποθέσεως. (1) το προσωπικών όλων των
μετερχομένων αρχάς και επαγγέλματα εξελέγετο διά ψηφοφορίας
υπό του προσωρινού δημαρχείου, εξ όλων των εγκρίτων του τόπου
των χωρίων και της περιοχής αδιακρίτως γενέθλης και αριστοκρατι
κού προνομίου. Ουδέν άλλο ώφειλον άπαντες ούτοι να έχωσι προ
οφθαλμών , είμή την εκτέλεσιν του νόμου προς άπαντας εξίσου και
αφιλοπροσώπως . Ταϊς μέν αρχαίς και τους αξιώμασιν άπαντες ήσαν
παραδεκτοί, δημοκρατικά δικαιώματα και ισοπολιτεία. Ταϊς δε ποι
ναις και αποζημιώσεσιν εξίσου οι πολίται καθυποβάλλοντο άδικο
πραγούντες. Αυστηρώς κατεδικάζετο και λειτουργός, όστις χαριζόμε
νος τω έκπτωθέντι αριστοκράτη , απήλαττεν αυτόν εξ οριζομένης υπό
του νόμου ζημίας. Οι χωρικοί εδικάζοντο εις τα κατά τάς οί
κείας κώμας ειρηνοδικεία. Νέον δε προσωπικόν εκ τούτου ωρίσθη έν
τε τη υπαλληλία και τους αρχείοις . Διωργανίσθη ή πολιτοφυλακή εξ
αστών και πολιτών , και ωρίσθησαν αγροφύλακες . Επιμελούντο της
περικoσμήσεως των πόλεων διά νυκτερινού φωτισμού, και καθαρισμού
των οδών, δια τακτοποιήσεως πλατειών, και διεγέρσεως δημοσίων
οικοδομών. Eτακτοποιήθησαν τα αρχειοφυλακεία εβελτιώθησαν τα
υγειονομεία και λιμεναρχεία προκατελήφθησαν τα λαθρεμπόρια και
αιναυταπάται , και συνεστήθησαν δημόσια παιδαγωγεία. (2)
Εν τοσούτω οι πατριώται παρ' απάσαις ταις νήσοις σφόδρα ειργά
ζοντο, όπως αναπτυχθώσιν επί τό μάλλον αι δημοκρατικαι ιδέαι εν
τώ πλήθει . Ινα δε παιδαγωγώσι τον λαόν Κερκύρας, οι εν αυτή δη.
μοκράται κατ' έγκρισιν του δημαρχείου, συνέστησαν πατριωτικήν έ

( 1 ) Lettera della Municipalita' di zante al general Gentili li

28( 2)Thermiduro An . I. (16 Agosto 1797 Archivio di Zante).
Processi verbali e proclamazioni della municipalita' Cor
fn' Zante e Cefalonia –όρα τα εν αρχειοφυλακείοις των νήσων σω
ζόμενα έγγραφα .
 - 603 S

ταιρίαν της δημοσίου πολιτικής αγωγής . Το δε βουλευτήριον της

δημοσίου ασφαλείας εν τη εκθέσει κατά τας 8 Σεπτεμβρίου ανέπτυ.
ξε τον σκοπόν αυτής έλεγε δέ. « Είς λαός ουδέποτε καθίσταται έ
λεύθερος, εάν μη φωτίζηται, λυόμενος των αλύσεων της δεισιδαιμο
νίας, και βαδίζων τα ίχνη της αρετής. Ολεθρίως δε κυβέρνησις σι
δηρά, ήτις αεί εσπούδαζε να εξαχρειώση τους υπό το οικείον σκή
πτρον στενάζοντας λαούς, απέπνιξε και εν ημίν τους σπόρους της
ελευθερίας, οίτινες ενεφυτεύθησαν βεβαίως εν ταϊς ημετέραις ψυχαίς
με το αίμα των προγόνων μας . Αλλά μία μόνη ώθησις εξαρκεί να
αναζωοποιήση εν τη καρδία των Ελλήνων τα αισθήματα των ηρώων ,
εφ' ών καυχάται το ημέτερον έθνος. Επί τούτω νέοι πατριώται παι
δαγωγηθέντες εν ταις αγίαις αρεταίς ελευθερίας, αρετής και φιλαν
θρώπου φιλοσοφίας προτείνουσι σύλλογον, και ζητούσαν την επί δοκι
μασίας του δημαρχείου. Προσκαλείσθε ουν να ψηφίσετε τα περί του .
του. » ο δε πρόεδρος του δημαρχείου Θεοτόκης ετελείωνε την επιδο
κιμασία αγόρευσιν ώδε. Διά της εταιρίας αυτής αι ψυχαί θά ευθυν
θώσι με εκείνο το πνεύμα το καθαρόν, το ειλικρινές , ενεργετικών και
φιλάνθρωπον, και διακρίνει τους αληθείς πατριώτας, και διδάσκει αυ
τους εις εκούσιον θυσίαν, όπως προαχθή και ευτυχία της πατρίδος,
και το κοινόν αγαθόν του λαού. ( 1 ) Εγκαθιδρυθείσα δε η εταιρία ,
παρέλαβε συνεταίρους τους σοφωτέρους και φιλελευθερωτέρους άνδρας
Κερκύρας και άλλων νήσων. Εν αυτή διέπρεπον άνδρες διακεκριμένου
διά πλούτη, σεβασμόν, και καθηγεσίαν. Προήδρευεν ο περίδοξος ια .
τρος Π . Α . Βονδιόλης, όστις και ήνοιξε δι' ευφραδεστάτου και έν .
θουσιαστικού λόγου προς ελευθερίαν, πατριωτισμός και προγονικών
φρόνημα την συνεδρίασιν του συλλόγου. Ηγόρευεν ο Σπ. Θεοτόκης
περίτελειοποιήσεως της δημοκρατίας. Εξεφώνει λόγον περί εντελείας
της δημοκρατικής κυβερνήσεως Παύ. Νικ. Κουαρτάνος. Απεδείκνυε δι'
ευφραδούς αγορεύσεως και πολίτης Νικόλαος Βαρβάτης , ότι η αρετή
είναι βάσεις της δημοκρατίας, και αυτής πλείον χρήζονται ειδικώς
οι νεωστί αποκτώντας την ελευθερίαν λαοί. Επολιτολόγοι σπουδαίως
ο Κεφαλλήν Νικόλαος Λοβέρδος: ότι κυβέρνησης ενός μόνου ή ολί
γων καταστρέφει τα δικαιώματα των ανθρώπων, και αφαιρεί την
εθνικής ενέργειας. Eδημηγόρει κατά προγονικών φρόνημα και αίσθη
μα ο Πλουταρχικός Δημ, Αρλιώτης, και επέβαινεν. Είθε ο θεός ποιή.

( 14 ) Processi verbali della Municipalita' provisoria di Corfu,,

sessione 28 Settembre.
σοι, ώστε γλυκεία ειρήνη, στεψαμένη θαλλον ελαίας , να θέση τον
θρόνον της εν Γαλλία . Είδε φρικώδης βρυγμός πόλεμον αντηχήση εκ
Σένη, και ακουσθή έως ημών, τότε , ώ πολίται, ας δράμωμεν διά νέο
κης ή θάνατον. Ας υπερασπίσωμεν την νέαν ημών πατρίδα. Ας πα
ρέξωμεν ελευθερίας και είς άλλους λαούς κατά παράδειγμα των α
ναγεννησάντων αυτήν παρ' ημίν . Ας φιλοκινδυνεύσωμεν άπαντες κατ'
ανάγκην διά την μεγάλην αιτίαν της ανθρωπότητος. Τα σώματα ή
μών κατακείμενα εν πεδίω τιμής , ή βυθισμένα εν αίματι, ή δια
τρυπημένα με διαπεραστικές πληγές θέλουσιν είσθαι καταισχύνη
προς τους δειλούς , κέντρον παρορμής εις τους άνδρείους, και έκπλη
ξις εις τους εχθρούς μας, ( 1 ) Επειδή δε η εταιρία μόνους τους εί
δήμονας σχεδόν παρεδέχετο , και εξήρει πολλούς ικανούς, οίτινες
πλήρους αισθήματος και πατριωτισμού, ει και απλούστεροι,έδύναν .
το να ωφελώσιν , έγραψεν επιστολήν το δημαρχείον κατ' εισήγησιν,
του Γεντίλου . Δι ’ αυτής παρότρυνεν ταύτην , ότι μόνοι οι καταδικα
σμένοι εις ατίμους ποινές έπρεπε να εξαιρώνται και ουδεμία διά
κρισες να γίνηται ηλικίας, φύλου και θρησκείας, ειμή ή των αγαθών
εκ των φαύλων . Απαντες δε να εισάγονται ως συνέταιροι άνευ ψη
φοφορίας , όπως ευρύτερον και ράον παιδαγωγήται ο λαός εις τας θε
μελιώδεις αρχές του συντάγματος, και των δικαιωμάτων και καθη
κόντων του πολίτου. ( 2) Αλλη δε τις εταιρία πολιτική καλουμένη
ή των φίλων συνέστη εν Κερκύρα, σκοπεύουσα να καταστρέψη ρι
ζηδόν τας πεπαλαιωμένας έξεις , προλήψεις και καταχρήσεις τας επί
πολλούς αιώνας κραταιωθείσας. Εν αυτή δε συνεταιρίζοντο οι ετα
μώτεροι δημοκρατικοί και οι βιαιότερον θέλοντες να επισπεύσωσι τας
κοινωνικές μεταρρυθμίσεις και βελτιώσεις . (3)

( 1 ) Συνετυπώθησαν άπαντες οι λόγοι εν τω δημοσίω τυπογραφείο

Κερκύρας υπό την επιγραφήν Discorsi Pronunciati nella societa
Patrio : ica di Corcyra Pulchry , n est Benefacere Rei publicae ,
etiam bene dicere haud absurdum est. Sallustius Numero Pri
moanno VI libertà eguaglianza 19—Brunoire ar. VI della Re
publica francise - Oρα όπισθεν εν τοίς εγγράφους τον λόγον του
προέδρου Βουδιόλη και τον τού Αρλιώτου.
( 2) Lettere della Municipalità provisoria alla societa Patrio ,
tica .
( 3 ) N. B. Manessi prefazioni ad alcuni versi di Demetrio
Arlioli Corcirese X Corfu 1860,
 - 603 -

Αλλ' εν ταις πολιτικαίς ταύταις εταιρίαις, οι δημηγορούντες ή

ρέθιζον τον λαόν κατά του Γεντίλου και των Γάλλων, εκφραζόμενοι ,
Επειδή ο στρατηγός Γεντίλης συστήσας κατ' ιδίαν αυτού εκλογήν τη
δημαρχείον, αυτό δεν ήταν απόρροια ελευθέρας βουλήσεως και εκλο
γής του λαού. Αυτόν μόνον τούτο αντιπροσωπεύον, οφείλει εν ονόμα
τι του κυριάρχου λαού να εκδίδη ψηφίσματα. Διό επί θεραπεία του
ατόπου, ώφειλεν να προσκαλεσθή ο λαός των νήσων εις αρχαιρέσια
δημοκρατικά. Ο δε Γεντίλης εδικαιολογείτο εις ταύτα. Καιτώ μεν
δημαρχείω ως προσωρινή κυβερνήσει , απαγόρευσε την έκδοσιν ψηφι
σμάτων εν ονόματι κυριαρχίας του λαού τα δε αρχαιρέσια απέφευ
γεν δικαιολογούμενος, ότι ουδεμίαν οδηγίαν είχε παρά των ανωτέρω
αυτού εις συγκάλεσιν του λαού των νήσων. Εξέδιδε δε προκηρύξεις,
έν αίς εξεδηλούτο δυσαρέσκειαν, διότι εψίγοντο αι ειλικρινείς εαυτού
και των Γάλλων διαθέσεις, και παραμορφούντο δημοχαρή διανοήμα»
τα, διά ψευδολόγων και μυθωδών επινοημάτων υπό οκνηρών δημα
γωγών, οίτινες ήθελαν να παραλύσωσι την σύμπνοιαν των πολιτών
και των προϊσταμένων πάσης αρχής και να δολιευθώσι τα σχέδια των
Γάλλων ενώ αυτοί φίλοι και ελευθερωται προσήλθον εις τας νήσους,
αμυνούμενοι υπέρ αυτών κατά πάσης εξωτερικής επιθέσεως, και ενω
θησόμεσι μετά των επιτοπίων αρχών, όπως απολαύσωσιν οι εγκάτοι
κοι των νήσων τα καθυστερούμενα πολιτικά δικαιώματα, εξαγόμε
νοι της δουλείας και καταδυναστείας. Οι Γάλλοι εις αμοιβήν άλλο
δεν απαιτούσιν ειμή ευγνωμοσύνης και αδελφότητα. Αυτοί εσεβάσθη
σαν την ιδιοκτησίαν, και ουδόλως ανεμίχθησαν εις τα της θρησκείας,
Οι Κερκυραίοι όθεν οφείλουσι να θεωρώσιν τους Γάλλους ως αδελφούς ,
οίτινες πάνω και ιδρώτι ήλθον να υποστηρίξωσι τα δικαιώματα της
ανθρωπότητος τα επί τοσούτους αιώνας καταβεβλημένα. Ο τά έναν .
τία γνωμοδοτών και κηρύττων εν τούς συλλόγους και άλλαις πολιτι
καίς ομηγύρεσι δεικνύεται εγωϊστής και φαύλος πολίτης , άξιος πά
σης ποινής και καταδίκης αυστηράς, ην υπαγορεύει και δημόσιος ασ
φάλεια επί της εγκαθιδρύσεως νέας τινός κυβερνήσεως. Επί τούτοις
απαγορεύεται πάς λόγος και προτροπή εν τώ δημοσίω, αποτεινομένη
εις παραμορφώσεις και δηλητηριάσεις των καθαρών διανοημάτων και
κινημάτων του τε Γαλλικού έθνους και των δημοσίων αρχών του
λαού. Ο παραβάτης θέλει καταδικάζεται εις τα σίδηρα της ειρκτής,
ως έτι και ταϊς αυταίς ποιναΐς υπόκειται ο κύριος καφφενείου ή φύ
λαξ λέσχης, ή άλλου τινός τόπου, ένθα συρρέει και συνέρχεται ο λαός
ξαν ακούσας αυτός τοιούτους λόγους, μη ήθελε καταμηνύση προς τας
αρμοδίους αρχάς τον ούτως αγορεύοντα, ή άλλως προτρέποντα τον
 606 -

λαόν διά τοιούτων απαισιολογιών. Ομοίας τιμωρίας ηπείλει και τοίς

μάλλον εξημένους , οίτινες μάλλον απετόλμων να συντάσσωσιν αναφο»
ρας, και παραστάσεις φερούσας πολυαρίθμους υπογραφής , εξαιτούμε:
νοι παρά του δημαρχείου παραδοχήν όλων των εγκριθέντων ατόπων
και παραφρόνων ζητημάτων εν οχλαγωγικαίς ομηγύρεσε και συλλό
γοις, και απειλούντες διά δημηγερσιών τους εν αρχαϊς εκδίκησιν και
φόνον, εάν μή ήθελον υποκύψει εις τας φωνασκίας των τριόδων και
ααφφενείον, ένθα επετίθετο τον θρόνον ο κυριάρχης λαός, ώς έλεγoν.
Αλλά το ελάχιστον έδύνατο να περιστείλη και στρατηγός, καίτοι πολ
λάκις επέσειεν ως αιγίδα την στρατιωτικήνσπάθην κατά των θορυ
€ ούντων τα καθεστώτα. Τόσον οι δημαγωγοί, όσον και σε μετριώτες
ροι εις τας απαιτήσεις δεν ήγνόουν, ότι οι Γάλλοι κατέλαβον τας νή
σους ουχί ως κατακτηται, αλλ' ώς σύμμαχοι των Βενετών, και προα
γωγοί δημοκρατικής κυβερνήσεως εν αυταίς, ομοιομόρφου της νεωστε
κατασταθείσης έν Βενετία. Διό και ο περικλεής Βλασόπουλος εν τη
αρίσει αυτού περί του προσωρινού δημαρχείου Κερκύρας γράφει. ( 1 )
Επί τινα δικαιώματα ήλθον οι Γάλλοι; Επί εκείνος της συμμαχίας και
φιλίας των Βενετών, και επί σκοπό να διατηρήσωσι την κυριότητα
των νήσων προς την Βενετικής πολιτείαν , μεθ' ής οι Κερκυραίοι συν
εδέθησαν διά πανδήμου συνθήκης το 1786. Εκπτωθείσης της Βενε
τικής πολιτείας, και διαλυθείσης της συνθήκης δια την εξάλειψιν ενός
των συνθηκολογησάντων μερών, και κυριαρχία επιστρέφει αυτοδικαίως
προς τους Κερκυραίους. Διό αυτούς μόνους ανήκει το να αποφασίσωσε
περί της ιδίας αυτών τύχης, και ουχί τοϊς Γάλλοις , οίτινες ουδέν νο
μιμον δικαίωμα έχουσιν επ' αυτών. Και είχον μεν εκ του τυχόντος
το δικαίωμα του ισχυροτέρο », εάν ήθελον κατακτήση την Κέρκυρας .
Αλλ' αυτοί ουδέποτε ώς εχθροί υμίν παρεστήσαντο, η κήρυξιν τινά
πολέμου εποιήσαντο πρίν της ελεύσεως . Εν τοσούτω αυτοι επωφε
λούμενοι της ημετέρας αδυναμίας, εγένοντο κύριος των φρουρίων .
Περιέζωσαν δι' ενόπλων τα τείχη, και διίσχυρίζονται, ότι εργάζονται
την ημών αναγέννησεν , μηδέποτε βουλευθέντες εις τα περί την ψής -
φον του λαού . Αληθώς ήμείς είμεθα ως οι παράφρονες , ούς δένουσι
αλύσεσιν, ένα αυτούς υγιάνωσιν. Και η Κέρκυρα λέγεται ανεξάρτη
τος. Ναι, ώς αν ήτον ερήμη κόρη τις εν τω μέσω ενόπλων και δυνα .

(1 ) Υπάρχει δε ανέκδοταν το πονημάτιον τούτο. Και επειγράφεται

indico di uu professore di giurisprudenza sulla municipalità
provvisoria di Corfu: σώζεται δε παρά τω Ιππότη Μαρκορά.
*ών γιγάντων. Εκ των δυσαρεσκειών τούτων ηθέλησαν να επωφελής
θώσι το αρχοντολόγιον, και οι λοιποί αριστοκράται Κερκύρας . Ούτου
αγανακτούντες, ότι απεμακρύνοντο των πραγμάτων, και καθημερι
νώς υβρίζοντο και εξουθενούντο υπό των δημοκρατικών, επιβουλεύον
το τους εν Κερκύρα Γάλλους και δημοκρατικούς, εμφυσώντες τας με
ταξύ αυτών διενέξεις. Κατεβόων δε του Γεντίλου ως ολιγωρούντος
την αληθή ελευθερίαν τών Κερκυραίων, και παραβιάζοντος τας συν
θήκας . Δια ταύτα επιβιβάσαντες έμπιστον αυτοίς έν τινι πλοίω επί
προφάσει προμηθείας σίτου εξ Αγκώνης και Βενετίας , απέστειλαν εις
Δυρράχιον ώς απόστολον κομίζοντα γράμματα προς τον ενταύθα Βε
νετον πρόξενον, ός ήν Κερκυραίος την πατρίδα, όπως τη συστάσει
αυτού και οδηγία μεταβή εις Κάταρος, και ενταύθα παραδώση προς
τας Αυστριακής αρχάς έγγραφον υπογεγραμμένων αρχόντων. Δι ' αυ .
τού του εγγράφου προσεκαλούντο οι Αυστριακοί να προφθάσωσιν εις
Κέρκυρας, και να καταλάβωσι δεινώς εχομένην έκτε τών θορύβων και
της ασθενείας των Γαλλικών όπλων. Αυτοί δε ήθελον συνεργήσει προς
πάσαν επιτυχίας του κινήματος . Η πρόσκλησις μεν αύτη δεν ειση
κούσθη· διότι ήδη η Αυστρία διαπραγματεύετο μετά του Βοναπάρτου
μυστικώς , όπως προσλάβη την Βενετίαν εις κατοχής, και αι χώρα:
αυτής και νήσοι διανεμηθώσιν. ( 1 ) Το δημαρχείον όμως Βενετίας
μαθον τας εκ Κερκύρα διενέξεις και τα πραχθέντα υπό Γεντίλου επί
τον Βενετικών στόλον, εξεδήλου προς τον έν Βενετία πληρεξούσιος
της Γαλλίας Λαλεμάντα έκπληξιν περί της συλλήψεως του στόλου ,
ου μήν δε και απορίας περί των γενομένων εν ταίς νήσοις της Ανα
τολής , όθεν ουδεμίαν επιστολήν έλαβε ποτέ παρά της ενταύθα δη
μοκρατικής κυβερνήσεως . Ευελπίζετο δε εις την ειλικρίνειας και γεν
ναιότητα της Γαλλικής δημοκρατίας και του αρχιστρατήγου, ότι
ή αποστολή της στρατιάς είς Ανατολήν , ήν συνεβούλευσεν ο στρα
τάρχης προσφέρων και τον εαυτού υποστράτηγος Γεντίλην μετ ' αν»
δρών, ήθελεν απαντήσει κατά την υπόσχεσιν, ήτις ήσφαλίζετο την
ένωσιν τών νήσων μετα Βενετίας. (2 ) Ταυτοχρόνως δε έγραψε το
αυτο δημαρχείον πρός τό της Κερκύρας εκφραζόμενον αγαλλίασιν
και ευχάς επί προόδο των δοθεισών ταϊς νήσοις δημοκρατικών αρ
χών. Παρεκέλευε δε αεί διατήρησιν ενώσεως των νήσων μετά της
Βενετίας, όπως ούτως ενισχυθή ή ευημερία των λαών των άλλοτε

(1) Vlassopulo memorie (ανέκδοτον )

(2) Correspondance ar, σελ. 518,
 608

Οπό το κράτος της παλαιάς πολιτείας, και νυν αναγεννωμένων εν ά-

δελφότητα μιας και αδιαιρέτου δημοκρατίας , τη συμπράξει του φι .
λανθρώπου έθνους της Μεγάλης Γαλλίας. Αλλ' ενώ συνεζήτουν οι
έν Κερκύρα δημoσύμβουλοι τας 7 Σεπτεμβρίου την απάντησιν εις
την επιστολήν, κατά πρότασιν τού Βιδινάνος, τόπον δημoσυμβού
λου επέχοντος μόνον, παρεδέχθη μεν να εκφρασθή η επιθυμία της
ενώσεως της δημοκρατίας των νήσων μετα Βενετίας, και η ελπίς ότι
αύτη εδύνατο ποτέ να πραγματοποιηθή. Πλήν παρατηρήσαντος του
προέδρου ότι τοιαύτη έκφρασις ευχών και επιθυμιών ήθελε προδικά
σει δίκαια και ακρoσφαλείς σκοπούς, η οριστική απάντησις ανεβλή
θη επί ώριμωτέρας σκέψεως και καταλληλοτέρου χρόνου.
Ηδη εν τοίς περί ειρήνης προκαταρκτικούς του Λεόβεν η σύνοδος
των πληρεξουσίων Γαλλίας και Γερμανίας διεπραγματεύετο την τύ
χην της Βενετίας και των νήσων. Αλλά του διευθυντηρίου της Γαλ
λία, μή παραδεχομένου να αποδοθώσιν εις τον Αυτοκράτορα της Γερ
μανίας άλλαι χώραι, προς αποζημίωσιν των παραχωρουμένων είς το
την Γαλλίας και τους συμμάχους , συνεζητείτο, όπως ευρεθώσιν άλ
λοι τόποι προς απόδοσιν. Και τοιούτοι κατά μεταφερθείσας συνεδριά
σεις της συνόδου εν Μοντεβέλλω και Ουδίνη προετείνοντο η Βενετία
και αι χώραι αυτής. Ο Αυτοκράτωρ εζήτει, όπως αποζημιωθή και
ο δούξ της Μοδένης διά την συνενωθείσαν αυτού επικράτειαν μετά
της Κισαλπινής πολιτείας. ο δε Βοναπάρτης αντιπροέτεινεν προς το
διευθυντήριον την παραχώρησιν της νήσου Ζακύνθου προς τον δούκα
Ιοδένης. (1) Επειδή δε το μεν διευθυντήριον ήθελε να κατακρατηση
την νήσον Eλβαν ανήκουσαν τώ Δουκί της Τοσκάνης, αποζημιούν αυ -
τον διά της Κερκύρας, ήν εζήτει ο βασιλεύς της Νεαπόλεως, προέ
τεινεν αυτώ τα παράλια νησίδρια της τε Δαλματίας και Αλβανίας.
Αλλ' ο βασιλεύς απηρνείτο αυτές ως ευτελεστάτας, και απεχούσας
του βασιλείου, και μάλλον προσηκούσας τώ κατέχοντι τάς απέναντι
εκείνας ηπείρους. Διό αυτου επιμένοντος εις αποζημιώσεις και εκ Κερ
κύρας ή εξ Ελβας, ο υπουργός των εξωτερικών της Γαλλίας Δελα
κρουάς, έσχεδίασε να προτείνη τώ βασιλεί Νεαπόλεως την νήσον Κε
φαλληνίαν, μείζονα την έκτασιν επί πεντήκοντα λεύγας, και πλου
σιωτέραν κατά προϊόντα εκείνων της Ελβας και Κερκύρας. (2) Επί

( 1 ) Corespond. de l'Emp. Napoleòn Tora . IV. 08. .

( 2 ) Thiers Sir, della liv. Francese vol. 5 65 . 352. Milano
και So4,
 * 609

τούτω δε έγραφες προς τον Βοναπάρτης. Καλώς γινώσκετε, ότι και

βασιλεύς της Νεαπόλεως προαιρείται την Κέρκυρας, και του μικρο
τέραν την έκτασιν και ήττον καρποφόρον και διότι αυτη ποτε ανή
κε τώ βασιλεία της Νεαπόλεως , και ως κλεις του Αδριατικού. Κτι δε
μάλλον, ότι αφθονεί αλατοπηγίων, και τα προσβόρεια έχει καρποφο
ρώτερα. Αλλ' όμως δεν δύναται να γένηται τοσούτον σπουδαία παρα
χώρησις επί απολαύσει μόνης απλής κυριαρχίας επί της νήσου Ελβας,
Εάν μή ουχ ήττον ο βασιλεύς της Νεαπόλεως συναινέση είς αποζη
μίωσιν ιδίος αναλώμασιν προς τον πρίγγιπα του Πιομβίνου διά τα
μεταλλεία του σιδήρου, ά αυτός κέκτηται εν τη νήσω Eλβα προσ
φερούση ισόριθμον ποσόν 300,000 φράγκων ετησίας προσόδου, ήν
ούτος εξ αυτών έχει. Αλλ' ούτε και τούτο εξαρκεί· διότι ο βασιλεύς
της Νεαπόλεως οφείλει να ανταποδώση προς τον δούκα της Τοσκά
νας δι' άλλων μέσων διά το μέρος της Ελβας , και αυτό ανήκει, και
καθυστερηθήσεται επί ανταλλαγή. (1 ) Αύθις το διευθυντήριον αντα
πεκρίνετο τας 16 Σιτοδώρου έτους ς'. (3 Ιουλίου 1797). Εις τα πε
ρι Ζακύνθου προτεινόμενα υπό Βοναπάρτου μάλλον ωφελεί ένα απο•
ζημιωθή ο Δούξ της Μοδένης εκ Γερμανικών χωρών. Διότι κινδυνω
δέστατον καθίσταται να παραχωρήσωμεν την νήσον Ζάκυνθον, ήτις
ούτω μέλλει να τεθή ανά χείρας του Αυτοκράτορος, όστις δι’ αυτής
θέλει προσλάβει μεγάλην υπερίσχυσιν εν τω Αδριατικώ. Εάν δε μή
ευρεθή άλλος τρόπος αποζημιώσεως προς τον Δούκα, και αναγκαζώ
μεθα να παραχωρήσωμεν αναποφεύκτως την Ζάκυνθον, τουλάχιστον
πρέπει να εκθέσωμεν όρον εν τω περί παραχωρήσεως, ότι η νήσος
αύτη μετά τον θάνατον του Δουκός, ανάγκη να επανέλθη εις την
κυριότητα της Γαλλικής δημοκρατίας. Η μεσόγειος θάλασσα πρέπει
να διαπλέηται ακωλύτως παρ' ημών, και άλλους κυρίους εν αυτή
να μη απαντώμεν. Διό είτε υπάρχει ελευθέρα , είτε μη η Ιταλία είτε
παραχωρηθή τη Αυστρία ή Βενετία, πρέπει να διατηρήσωμεν ακε
ραίαν την κυριότητα όλων των Ιονίων νήσων Κερκύρας, Ζακύνθου,
λευκάδος, Κυθήρων και Κεφαλληνίας . Αληθώς μεν η Κέρκυρα ενδια
φέρεται ημίν διά την διατήρησιν του εμπορίου του Αδριατικού. Αλλ '
ουχ ήττον συμφέρουσα υμίν είναι και η Κεφαλληνία. (2) ο δε Βο.
ναπάρτης απαντών εις τα προτεινόμενα περί παραχωρήσεως Κερκύ
ρας τώ βασιλεί της Νεαπόλως , και εις τα περί διακατοχής της Ελ

( 1 ) Correspondance ar. O , 21 xal 44.

(2) Thiers ανωτ. 156.
77.
 - 640 -

€ ας παρά της Γαλλικής κυβερνήσεως, έγραφεν έκ Μεδιολάνων τας η

Χλοηφόρου (Πρατέλη) προς τον Λακρουάν. « Νομίζω ότι πρέπει να
διατηρήσωμεν Υμετέραν την νήσον Κορυφών. Θέλομεν δε εύρη τρό
πον, όπως λάβωμεν και την νήσον Eλβαν, επί της κληρονομίας του
Πάπα, όστις είναι ήδη ημιθανής Η διακατοχή των νήσων του Ιονίου
σφόδρα ημίς συμφέρει. Ηδη ο βασιλεύς της Νεαπόλεως μοι προέτεινε
συμβιβασμόν τινα. Αί νήσοι Κορυφών , Ζακύνθου και Κεφαλληνίας
είναι ωφελιμώτεραι ημίν, ή άπασα η Ιταλία. Εαν ηναγκαζόμεθα ή
μείς τίνας των δύο χωρών να εκλέξωμεν , βέλτιον ημιν καθίσταται
το να αποδώσωμεν την Ιταλίαν προς τον Αυτοκράτορα , και να έα :
στάξωμεν τας και νήσους του Ιονίου, αίτινες είναι πηγή πλούτου και
ευτυχίας διά το εμπόριον ημών. Κλονίζεται όσημέραι σφοδρότερον
η Τουρκική Αυτοκρατορία. Η διακατοχή των νήσων εκείνων θα θέση
ημάς εις κατάστασιν να υποστηρίξωμεν την Τουρκίαν καθ' όσον δυ
νάμεθα, και να λάβωμεν εξ αυτής το επιβάλλον μερίδιον . (1)
Ουδόλως έμενεν απρόβλεπος τοιούτων σκοπών της Γαλλίας και
του άρχιστρατήγου αυτής ή οξυδερκής Αγγλία. Οπως δε παρακώ
λύση το να θέση τον πόδα εις την Ανατολήν η Γαλλία, προέτρεπεν
ο πατά τη αυλή της Νεαπόλεως πρέσβυς αυτής Aκτων τον Βασιλέα
εις επιζήτησιν των νήσων , και προέτεινεν εν ονόματι αυτού προς τον
έν Νεαπόλει πρέσβυν της Γαλλικής δημοκρατίας την επαύξησιν. ο
δε Βοναπάρης πληροφορηθείς τα περί τούτου, έγραφες προς το διευ
θυντήριον τας 27 Καρποδώρου ( 13 Σεπτεμβρίου 1797 ) . Η αυλή
Νεαπόλεως άλλο δεν ονειρεύεται, ειμή επαύξησιν και μεγαλείον έ
πικρατείας. Αύτη εξ ενός μεν βούλεται Κορυφούς , Ζάκυνθον και Κε
φαλληνίαν · αφ' ετέρου δε το ήμισυ της Παπικής χώρας και ειδικώς
τον Αγκώνα. Τοιαύται αντιποιήσεις είναι γελοιωδέσταται. Αύτη μεν
θέλει επί ανταλλαγή να μας δώση την νήσον Eλβαν, κρατούσα την
Κέρκυρας . Εγώ δε νομίζω ότι η επί του νυν μεγάλη δοξασία της
Δημοκρατίας πρέπει να διατηρήται αεί, μηδέποτε εγκαταλείψουσα
Κέρκυρας, Ζάκυνθον κτλ. Απ’ εναντίας οφείλομεν στερεώς να αποκα
τασταθώμεν εν εκείναις τιίς νήσοις . Εκεί θέλομεν ούρη πηχάς δια το
εμπόριόν μας , και αυται έσονται ημίν εξόχως συμφέρουσαι επί μελ
λόντων συμβαμάτων τη Ευρώπη. Επί τούτου παρωργίσθησαν οι
διευθυνται της Γαλλικής Δημοκρατίας. ο δε υπουργός Ταλληράν τας
2 Τριγητού (vndemieur) E '. έτους ( 30 Σεπτεμβρίου 1797 ) έγρα

( 1 ) Correspondence Tom . II . σελ. 65 και 1V . σελ . 17 :

 - 611

φεν πρός τόν Βοναπάρτης. « Αι προτάσεις της αυλής Νεαπόλεως δεν

έπαξιούνται ακροάσεως . Είναι άτοπος και ως ειπείν, αξιοκαταφρόνη.
της. Η αυλή εκείνη δεν έπρεπε να αποτολμήση να μεταβιβάση τοι
αύτας απαιτήσεις προς κυβέρνησιν συσταθείσαν επί άλλων ειδικών
αρχών. Δεν εισήλθομεν εις Ιταλίαν διά να εμπορευθώμεν τύχας λαών.
Ουδείς υπάρχει έν τε τω νομοθετικό σώματι και το διευθυντηρίω,
όστις έχει κατά νούν να προδώση λαούς και πόλεις . » (Ο).
Τα περί νήσων και Βενετίας συζητούμενα κατά την διαπραγμά
τευσιν της ειρήνης, ουδόλως ήγνόουν οι νησιώται . Ο Γεντίλης προ
διέθετεν αυτούς είς ένωσιν αποκλειστικής προς την Γαλλικήν δημο :
κρατίαν , καθ' οδηγίας του Ναπολέοντος, ήδη σπεύδοντος την από.
σβεσιν της Βενετίας εκ των ανεξαρτήτων Κρατών της Ευρώπης. Οι
νεωτερισται πολιτικολόγοι εξήπτοντο εις τοιαύτην επιθυμίαν. Και
ποτέ παρά τους δημαρχείθις εδηλούτο και των νήσων αποχώρησις εκ
της Βενετικής δημοκρατίας, και προσάρτησις αυτών προς την του
μεγάλου έθνους της Γαλλίας καταρτιζομένων εις ένα νομόν. Τότε ο
Βιδιμαν υπό χαρακτήρα δημoσυμβούλου Κερκύρας αντιπροσώπου της
Βενετικής δημοκρατίας, εδημηγόρει εν τη συνεδριάσει του Δημαρ
χείου. « Πολίται απ' αιώνων παραδέδοται αύτη ή νήσος προς τους Be
τούς και διά τοποθεσίας κατά την είσοδος του Αδριατικού θεω
ρείται επισημότατη . Πολλάκις απεπειράθη ή Οθωμανική δύναμις να
την αρπάση εκ της Βενετικής κυριότητος. Αλλ' ή Βενετία με όλας τας
οικείας δυνάμεις και παντοία μέσα τη συνεργεία και βοηθεία ημών
διεματαίωσε τας προσπαθείας των Οθωμανών. Η αδιάκοπος διαμονή
στρατού και στόλου και εφεδρείας επί υμετέρα προστασία και εμπο
ρία , και αι φροντίδες των συμπολιτών αυτής , ουχε αεί επιτρέπουσαι
εις καταχρήσεις, ώς οι κακόβουλοι διαδίδουσιν , είναι βεβαίως τ €τλοι
αξιόχρεοι της μητροπόλεως προς υμάς . Ελαττώματα ιδιωτών δεν
πρέπει να αποδίδωνται ώς πταίσματα του δημοσίου της Βενετίας. Ας
το ομολογήσωμεν αληθώς τα ελαττώματα της κυβερνήσεως επεζα
μίουν έαυτήν και ωφέλουν υμάς . Η Βενετία επέβλεψεν αεί τας νήσους
της Ανατολής μετά διακρίσεώς τινς, μηδέποτε επιβαρρύνασα διά φο
ρολογιών επαχθών γέας και πρόσωπα. Εν δε τη στιγμή ταύτη, καθ'
ήν μεταδίδει υμίν την ελευθερίαν, εις πόσα βάρη υποκύπτει αυτη επί
στερεώσει; Μή επιθυμούσα πλέον το να κυριεύη υμάς, αλλά θεωρούν
σα την νήσον ταύτην ως αδελφών, προσκαλεί υμάς εις συνδεσιν μεθ ' .

(4) Cerespond . ανωτ . V. 129, 175 και 22 :

 6.12

εαυτής , και συνασπισμόν. Αι μνείαι του παρελθόντος, τα συμβόματα

του παρόντος, ας ελκύσωσι τας υμετέρας ψυχάς να εναγκαλισθήτε
δικαίαν πρόσκλησιν. ου μόνον η οφειλομένη ευγνωμοσύνη το απαιτεί,
αλλά το αυτό υμών συμφέρον. » Αποδείξας δε ο ρήτωρ, πόσον η
συνένωσις της δημοκρατίας των ωνίων νήσων μετά της Βενετικής
δημοκρατίας ωφέλιμος ήν εις εμπορίαν και παραγωγής προϊόντων, εις
ευπορίαν νησιωτών, εις ασφάλειας πολιτικών κινδύνων, και ανάγκας
καθιερωθείσας πρό χρόνων έκ τε εξεων, και εθίμων και νόμων επί δια
γωγή και ευνομία των πολιτών, επέβαινε τον λόγον. « Σείς μόνοι δεν
δύνασθε να διατηρήσθε και προστατεύησθε . Εάν η Βενετία φαίνεται
ασθενής, σήμερον η ένωσις του ολοκλήρου έθνους θα αποκαταστήση
αυτήν ισχυρών και σεβαστήν. Σεις δύνασθε να συστήσητε μέρος της
δυνάμεως αυτής . Σεϊς δύνασθε ουσιωδώς να συνεισφέρητε προς άμυ
ναν της ανεξαρτησίας αυτής. Εάν δε αύτη προέκρινεν υμάς, αεί πε
ιθάλπουσα και διακρίνουσα, ενώ εκυρίευε πόσον θα ενισχυθώσι σφο
pil
δρώτερον οι γλυκείς δεσμοί, δι' ών θέλετε συνταυτίσει και συμφέ
ροντα και κέρδη;- Μή θελήσετε να δειχθήτε αναίσθητοι εις γλυκείας
και αθύμους σχέσεις, οίας παλαιαι μνείαι του παρελθόντος, και πο
θηταί συνέργειας του παρόντος , υποστηρίζουσιν. Η ήσυχος υποχώρη :
σις εις την επελθούσαν πολιτικών μεταβολήν, η αδιάφθαρτος πίστις
προς την παλαιάν κυβέρνησιν κατά την εναπόθεσιν της εξουσίας, η
ευταξία , ήν διετήρησεν ο λαός εν τοσαύταις κρισίμαις περιστάσεσιν ,
1

εφείλκυσαν γενικήν ευφημίαν παρ' όλους τοις έθνεσι, και παρ' αυτώ,
το Ηρωϊ Βοναπάρτη, και τώ ειλικρινεί Γαλλικό έθνει. Ποιήσατε ό
πως επί το μάλλον θαυμασθή σταθερότης και συνέπεια των ημετέ
ρων δοξασιών και αρχών. Εις υμάς ανήκει , ώ πολίται δημoσύμβου
λοι, να φωτίσητε τον λαόν επί αληθών συμφερόντων, διευθύνοντες .
τους παλμούς της καρδίας του και να προσδιορίσετε τον κοινόν σκο »
πόν , εξ ού πάσα απομάκρυνσις Ελέμματος φέρει εις λάθος και απάτην,
Το δε παράδειγμα υμών θα ακολουθήσωσι και αι λοιποί . Εγώ δε,
εάν μή πρότερον ή έπειτα έλαβον άλλους στοχασμούς , ειμή τους περί
του υμετέρου αγαθού και των συμφερόντων της πατρίδος μου, βού
λομαι να ίδω υμάς άπαντας τους νησιώτας ευχαρίστους κατά τας ευ
χάςμου, προς εντελώς κοινής και αδιάρρηκτον ένωσιν, ήτις στερεώσει
την νέαν υμών ύπαρξιν αμφοτέρων των χωρών και την κοινήν ευτυ
χίαν νησιώταις και Βενετοίς. (1)

( 1 ) Η δημηγορία αύτη άπασα εδημοσιεύθη εν τώ απολογητικά

Βιδυμάν. Rifless στις 27 σελ. 10) . Oρα όπισθεν εν τοίς εγγράφοις.
 - 613 -

Καί τοι οι λόγοι του Βιδιμαν εχειροκροτήθησαν παρά των παρε

στώτων εν τω δημαρχείω, και το ακροατήριον συνεκινήθη εις τας
προτροπάς, τα πράγματα όμως έρρεπον εις άλλην μορφήν. Η συνθής
κη του Καμπoφoρμίου επέφερε την παντελή καταστροφής της Βενετι
κής δημοκρατίας, και την διανομής των χωρών. Αι δημοκρατικαί
δοξασίαι αναπτυσσόμεναι εν ταις νήσοις , σαθράς παρίστων τοίς εγκα
τοίκοις σχέσεις και συναφείας προς αλλογενείς πολιτευομένους. Τα έ
πελθόντα νέα πρόσωπα εις διαχείρισιν της κυβερνήσεως, ως προαχ
θέντα διά της Γαλλικής δυνάμεως, εις αυτήν μόνην ήτένιζον επί ευη
μερίας ιδίας και κοινής. Οι σκοποί ούν των Γάλλων έπρεπε να κατι.
σχύσωσι οιασδήποτε βάσεως τεθεισης εις συνάφειαν δημοκρατίας, ήτις
ναι μεν έμελλε να εργάζηται επί ενός και του αυτού συμφέροντος,
αλλ' οι συναπτόμενοι εν αυτή λαοί ουδόλως συνεδέοντο διά τών αυ
των εθνικών στοιχείων, γλώσσης, θρησκείας και κοινωνικών εξεων και
συμπαθειών. Οι δημοκράται Ζακύνθου, μισούντες το αριστοκρατικών
άρχοντολόγιον, και φοβούμενοι μήπως μετά την σύστασιν του πολι.
τικού συντάγματος της Βενετικής δημοκρατίας επανέλθωσιν οι εχθροί
αυτών εις τα πράγματα και εκδικηθώσιν, πρώτοι ανέκυψαν κεφαλήν
έκφωνούντες εν τω Ιακωβινείω παράδοσιν και σύνδεσμος της νήσου των
προς τους Γάλλους. Επί τούτο το προσωρινών δημαρχείον Ζακύνθου
διεύθυνε την εξής επιστολήν προς τον στρατάρχην Βοναπάρτην, « Τας
ο Θυελλώδους (brunei ) ε' έτος της Ιονικής ελευθερίας (23 Οκτωβρίου
1797 παλαιά χρονολογία) και ς'. έτος της Γαλλικής δημοκρατίας
μιάς και αδιαιρέτου. - Πολίτα στρατάρχα των Γάλλων εν Ιταλία ,
Συγκινούμενοι εκ των ζωηροτέρων πόθων, εκπληρούμεν το εφελκυν
στικώτερον των ημετέρων καθηκόντων. ο θαυμασμός, η έκπληξις,
ή αγαλλίασις, το σέβας, αισθήματα άπαντα, τα μάλλον ευάρεστα εν
τη καρδία ημών, στρέφονται ήδη προς υμάς, και υποχωρούσι κατά
την στιγμήν ταύτην, εις την ευγνωμοσύνην, ήτις άπαντας ημάς αναν
φλέγει. Φωστήρ της μεγαλητερας των δημοκρατιών, προς υμάς ό
φείλομεν το δώρον της υμετέρας νομίμου ελευθερίας. Επισκοτήσας
την φήμης όλων των προγενεστέρων στρατηγών δόσας την μετω
νυμίαν σου εις τον παρόντα αιώνα" εκριζώσας την ματαίαν ελπίδα
του να σου εξομοιωθή άλλος τίς, ηθέλησας προς τούτοις να θέσης εκ
νέου εις την αρχαίαν εστίαν της ελευθερίας το σεβαστόν και φαιδρόν
αυτής ,είδωλον. Ούτω νέον και μοναδικό θέαμα παρίσταται από νέας
και μοναδικής ευφυΐας . Εις τίνα δε άλλον τοιούτο επιχείρημα διε
γείρει τις προσδοκίας ημών; Μέχρι δε τίνος δύναται να διέλθη δια
λάμπον το ιερόν φώς τούτου του ιερού δικαιώματος; Η σοβαρά διδάς
 64

εκαλος όλων των επιστημών, ή εφάμιλλος αυτής πολεμική, οι συνο

μήλικες σύντροφοι των λειψάνων των μεγαλουργών ερειπίωντος, απο
τολμούσε να ανακύψωνται κεφαλήν βεβαρημένην υπό των σιδηρών α
λύσεων του Μωαμεθανισμού, και να παρωθήσωσιν έως υμών τας ευ
χάς των . ( 1 ) Αύτη ή ιδέα, ή έξοχος και υπερτάτη, διαφλέγει υμάς ,
κατακρατούσα και αφαιρούσα την ανάπτυξιν πάσης άλλης. Δι' αυτήν
μόνον ημείς υποφέρομεν και θυσιαζόμεθα . Οι δε πολίται Γεντέλης
και Γουός συνεργούσιν ως όργανα γνωστά δικαιοσύνης και αγάπης
προς τοιούτο μεγαλεπίβουλον έμών σχέδιον. Αλλά μάλλον προσελ .
κυσόμεθα τήν τε ψυχήν και καρδίαν, εάν μεσολαβήσητε συνεργούν»
τες , όπως αποκατασταθή απολύτως η νήσος ημών προσάρτημα περιο
χώρου της Γαλλίας. Τούτο θέλει είσθαι δωρεά όλως υμετέρα, εάν
δυνηθώμεν αντί της αμφιβόλου καταστάσεως των νόμων, καθ' ην επέ
του νύν διακείμεθα, να ίδωμεν τουλάχιστον ημάς αυτούς οδηγουμέ
κους υπ ' εκείνου του συντάγματος της περιδόξου δημοκρατίας. Θέλες
δε προς τούτοις είσθαι δωρεά όλως υμετέρα, εάν καταδεχθήτε του
να συγχωρήσητε ημάς προς τούτο , διότι έκθαμβούμενοι μεν εξ ε
κείνης της ιδίας ιδέας , ανίκανοι δε του να υφάνωμεν υμίν τας προσ
Ακούσας ευφημίας, επιστρεύδοντες εις τοσούτον παράτολμον επιθυμίαν,
περιοριζόμεθα να επαναλάβωμεν τας εκφράσεις της ημετέρας ευγνω
μοσύνης, ήτις πλήρες εκθέτει το ολοκαύτωμα προς τον ήρωα αυτής ,
και ήν τινα θέλει μεταδώσωμεν εφάμιλλον και προς τους απογόνους
ημών , ώς πλουσιωτέραν κληρονομίαν - Υγεία τε και Σεβασμός (2).
Ταυτοχρόνως το δημαρχείον Ζακύνθου απαντών προς την πρόσ
κλησιν εκείνου της Κερκύρας, όπως αποστείλη αντιπροσώπους εις Be
Ματίαν επί συντελέσει του δημοκρατικού συντάγματος , έγραφες αυ
τω , ότι τα ληφθέντα μέτρα και κοινοποιηθέντα των στρατηγό Γεντί
η καθιστώσι πάντα περιττήν πάσαν επί τούτω ενασχόλησιν. Επι
φυλάττεται δε το δημαρχείον Άακύνθου να προσδέξηται παρ' εκείνου ,
οιαδήποτε μέτρα συντείνουσιν πρός κοινήν ελευθερίας και εθνικήν ά
ποκατάστασιν ανεξάρτητον παντός συνδέσμου, προς ετερόφυλον (3)

(4) Εδώ εννοείται η Ελλάς , προς την αποτείναξαν. τού ζυγού της
οποίας επικαλείται τον Βοναπάρτην πρώτων απάντων των δημαρχείων
το της Ζακύνθου.
( 2 ) Kellera della Municipalita ' di Zante , Το πρωτότυπονιταλι
στέ, όρα εν τοίς πειστηρίοις εγγράφους .
3) Eettera } Brumer an,. i Qurobre 179. Alla municipitila.
((3)
proxisoria di Confu
 Επέστειλε δε και την εξής εγκύκλιον, δι' ής προέτρεπεν άπαντας τους
Εγκατοίκους των νήσων και της κατά στερεάν περιχώρου , όπως συν
ενωθώσιν από κοινού και συνεργήσωσιν εις τοιούτον σύνδεσμον μετά
της Γαλλίας. Ελευθερία Ισότης. Εγκύκλιος του προσωρινού δημαρχείου
Ζακύνθου προς τους πολίτας των προσωρινών δημαρχείων όλων των
νήσων και της κατά στερεάν περιχώρου της πρώην Βενετικής Ανατο
λής. Τας 14 τριγητού α.ον έτος της Ιονίου ελευθερίας ( 5 Οκτωβρίου
1797).-Πολϊται του προσωρινου δημαρχείου Κορυφών.-Ηδη γλυκο
φέγγει η αυγή της ελευθερίας. Δόξα τη αθανάτω μεταξύ των δημο
κρατιών ανενθυμούμεθα άπαντες πατρίδα και ελευθερίαν. Το Ελληνα4
κόν όνομα θαμμένον, αφ' ότου η αρχαία αυτού λαμπρότης έπαυσε τού
να φωταυγή, νύν οφείλομεν να το αναστήσωμεν έκλαμπρος και πε
ρίδοξον. Τα άλλοτε περιφανή αυτού αναπετάσματα νυν πρόκειται να
μιμηθώμεν, ενισχυόμενοι κατά τας αναπτερώσεις μας με την θριαμ
βευτικήν αιγίδα της πολιτικής ισότητος και ελευθερίας. Ναι ας έπι
φέρωμεν αυτά πανταχού , δεικνυόμενοι αληθείς Ελληνες πολίται. Η
Ζάκυνθος στρέφεται προς υμάς, ώ πολίται των νήσων του Ιονίου και
της περιχώρου κατά την στερεάν, τας πλέον συγκινητικές εκφράσεις
της ψυχής σας κατά την εγκάρδιον υμών εξήγησιν των φιλελληνικών
αισθημάτων σας. Εάν ποτέ συνεπιέσθημεν άπαντες υπό κοινής σκλά
βίας, ας εξασκήσωμεν από του νυν και διά κοινής συνεργείας την α
νακτηθείσαν κυριαρχίας μας. Η αυτή κλιματική και γεωγραφική θέ .
σις του τόπου μας , τα αυτά προϊόντα , αι αυται εμπορικαί συναλλα
γαι και αι πολιτικοί και ηθικαι σχέσεις συναλλήλοις ημών προς το
τάς νήσους και περιχώρους, τα αυτά εμπερικλείοντα ημάς άπαντας
όρια , οι κοινοί κίνδυνοι και υπερασπίσεις, αι αυται χρείαι και τα κοι •
να συμφέροντα, και επί πάσιν ή ομοία θρησκεία και ομοιόφωνος γλώσ
σα όλους εμάς διακηρύττουσι γεννηθέντας εκ των αυτών προγόνων
και πατέρων, και συναρτίζοντας μίαν και την αυτήν οικογένειας α.
νατρεφομένην κατ' ιδία αυτής έθη και ομοεθνή χαρακτήρα, και απο
βλέπουσαν προς ένα και τον αυτόν σκοπόν. Συνηνωμένοι λοιπόν δι' εν
και το αυτό συμφέρον Ελληνικής πατρίδος, ας συνδεόμεθα συνερ »
γούντες και ζώντες υπό την δικαιοτάτην βασιλείας του νόμου. Εναγία
καλιζόμεθα λοιπόν υμάς ως αδελφούς από του νύν, και προσκαλούμεν
εις ομοίαν σύνδεσιν. Ακλόνητοι επί της ασείστου βάσεως υπερακριβούς
δημοκρατίας, απαιτούμεν και υμάς άπαντας αυτώ συνακολούθους .
Και προτείνομεν από κοινού παραδειγματικής συμβίωσιν Ελλήνων α
νεξαρτήτων ελευθέρων και φίλων συνδεθέντων επί κοινό και γενικά
συμφέροντα, 8 έσεται οδηγία το και συγκέντρωσις προς εθνικής απο:
 616

λύτρωσιν και ελευθερίαν ολοκλήρου του γένους ημών. Είθε πραγμα

τοποιηθή τοιαύτη ημών πρόσκλησις. Είθε ευτυχώς περαιωθώσιν αι
ευχαι ημών. Είθε δυνηθώμεν άπαντες να ευγνωμονώμεν το έθνος και
τον ήρωα , οίτινες ημάς διευθύνουσι και προστατεύουσιν, επιτυχόντες
κοινόν δημοκρατικών πολίτευμα ανεξάρτητος και άμεινον παντός αλ
λοφύλου και ετερογενούς στοιχείου εκ ξένης διευθύνσεως .
Υγεία και αδελφότης.
Ομοία απεστάλη εις τας εξής δημαρχίας Πάργας, Πρεβέζης, Βο
νίτσης , Λιβαθούς, Ασσου (Κεφαλληνίας) και Κυθήρων. (1) Ταυτοχρό
νως δε έγραφεν το αυτό δημαρχείον επιστολών προς τον στρατηγός
Γεντίλην, δι ' ής ανήγγειλεν αυτώ τας περί διαχωρίσεως εκ της Βενετι
κής δημοκρατίας προθέσεις εαυτού , και τας προσκλήσεις δι' εγκυκλίου
πρός τάς άλλας δημαρχίας επί αδελφική συνενώσει και δημοκρατική
συμπολιτεία . (2)
Μετ' ου πολύ και το δημαρχείον Κερκύρας τας αυτάς επιθυμίας ε
ξέφραζε δι' άλλης επιστολής προς τον στρατάρχην. Μάτην έσπευδε
γράφων και επιστέλλων προς τους εν ταις άλλαις νήσους φίλους του
ο Βιδιμάν, όπως από κοινού αντιταχθώσιν εις τους βουλομένους την
διαχώρισιν. Και του ο Αγγελος Οριος εν Λευκάδι εδημηγόρει εν τω
δημαρχείο της νήσου εκείνης υπέρ της ενώσεως, εκ δε Πρεβέζης απε
στάλησαν αντιπρόσωποι επί τούτω εις Βενετίαν, και εν Κεφαλληνία
έδιχογνώμουν, ο Βιδιμάν ουδέν ήδύνατο να επιτύχη. (3) Τάς προθέ
σεις των Ελλήνων νησιωτών επί Γαλλίας εξεδήλου ο Γεντίλης προς
τον 3οναπάρτης. Γράφων δε προς αυτόν έλεγεν.- Απασαι αι επιστο
λαι, ας μέχρι του νυν υμίν έγραψα, πολίτα στρατηγέ, αναγγέλλουσιν
την επιθυμίαν , ήν οι Ελληνες των νήσων της Ανατολής δεν παύου
σιν έκδηλούντες μετά την άφιξίν μου , ότι θέλουσι να ενωθώσι μετά
της Γαλλικής δημοκρατίας , και να ζήσωσιν υπό νόμους και προστα
σίας αυτής. Η κατάστασις δε των πνευμάτων τοσούτον εξήφθη εν
Κερκύρα κατά Βενετίας, ής το κράτος απεχθάνονται, ώστε εάν μη
εγίνωσκον οι εγκάτοικοι αυτής, ότι θα προσαρτηθώσιν εις την κυριαρ
χίαν της Γαλλίας, ήθελον στραφή προς τους Ρώσσους, προς τους εί:

( 1 ) Lettere della Municipalita' di Zante.

(2) Lettere della Municipalità di Zante $ brumer al general
Gentili - όρα όπισθεν εν τοις εγγράφους φύλ. 22,
(3 ) widman Apol. σελ. 38 και 110 ..
 617

νοϊκώς συνδέονται διά τών αυτών αρχών της θρησκείας. Ο λαός τόν
νήσων εν γένει τοσούτον ενθουσιωδώς αγαπά την ελευθερίαν, ώστε τις
νές εξ αυτού ανάπτουσι λαμπάδας ενώπιον της εικόνος σου . ( 1 ) Δεν
παρέλειψε του να εκδηλώση τον όπερ ελευθερίας και Γάλλων ενθου
σιασμόν του Ιονίου λαού και ο Αρνώλδ εν τη συγγραφή . Η γενική ε
πιθυμία λέγει αυτός προσκαλείται εδώ την Γαλλικής κυβέρνησιν. Και
εγώ νομίζω ότι τόσον επωφελείται η Γαλλία αποκτώσα τας νήσους,
όσον αι νήσοι προστατευόμεναι υπό της Γαλλίας . (2 ) Αλλος δε τις
σύγχρονος συγγραφείς περιγράφει την εύνοιαν των νησιωτών προς τους
Γάλλους λέγων. - Κατά πόλιν και κώμας πανταχού οι Γάλλοι στρα :
τιώται αδελφικώς ενούνται μετά των Ελλήνων, αταράχως και ειλι
λικρινώς συνευθυμούντες και συνευωχούμενου. Η γλυκυτέρα αρμονία
εν αυτοίς βασιλεύει. Καθ' εκάστην οι νησιώται επί πλέον ευλογούσε
τον ήρωα νικητής της Ιταλίας, ός προς αυτούς έπεμψε τον συνετόν
και ενάρετον Γεντίλην. Αυτός , ώς οι γηραιότατοι εκείνοι των αρχαίων
προγόνων των Νέστορες και Αλκίνοος ανεκάλεσεν τον χρυσούν αιώνα
εις την άλλοτε ευτυχή γήν των Φαιάκων. Οι νησιώται εν διαχύσει
καρδίας ευαρέστου, και εν ενθουσιασμό του οικείου χαρακτήρος Ελλη
νικού λαού εκδηλούνται ακαταπαύστως αισθήματα θαυμασμού και ευ
γνωμοσύνης προς το μέγα έθνος της Γαλλίας, και διακαίοντας πόθους
της εαυτών ενώσεως μετ' εκείνης . ( 3 )
οι νησιώται διά τοιούτων εκδηλώσεων επέτυχον τας επιθυμίας. Η
κατά 17 Οκτωβρίου 1797 υπογραφείσα συνθήκη εν Καμποφορμίω ,
ώριζεν διά μέν του Ε '. άρθρου. – 0 Αυτοκράτωρ συγκατατίθεται ένα ή
Γαλλική δημοκρατία κατέχεται ένα πλήρει κυριαρχία τάς ποτέ Βενε .
τικάς νήσους της Ανατολής, ήτοι Ζάκυνθον, Κέρκυρας, Λευκάδα και
τας προσηρτημένας αυταίς λοιπαίς νήσοις. Ως έτι Βουθρωτόν, Λάρταν
ήτοι Πρέβεζαν, Βόνιτσαν, και γενικώς απάσας τας περί τη Αλβανία
Βενετικάς έγκτήσεις τας τοποθετημένας κατωτέρω του κόλπου του Λου
δρίνου. Διά δε τούς'. άρθρου.-Η Γαλλική δημοκρατία συγκατατίθε
ται ένα ή Α . Μ . ο Αυτοκράτωρ και βασιλεύς κατέχηται ένα πλήρει κυ »
ριαρχία και κατοχή τας εδώ κάτω σημειο υμένας χώρας . Η τοι Ιστρίαν,

( 1 ) Correspondance III. 498 και 526..

(2) Arnault Souvenirs T. III . 6. 589 .
(3) Memoires surle trois departements de Corcyre, d’rthque
et de la mer Egées par les citoyens d' Arbois freres 2.mi Par
tie 258 ,
73
 το 648 -

Δαλματίαν, τας εν τω Αδριατικώ ποτέ Βενετικές νήσους, Κάταρον,

πόλιν Βενετίας, λαγούμνας και όλας τας εμπεριεχομένας χώρας, την
μεταξύ των κληρονομικών κρατών της Α . Μ. του Αυτοκράτορος και
βασιλέως, και της οροθεσίας, ήτις θά άρχεται εκ του Τιρόλου, και δια
περώσα την λίμνην Γάρδαν, και τον ποταμόν Αδίγην , θα εξακολου
θη καθ' όλην την αριστεράν όχθην του αυτού ποταμού μέχρι Πορτου.
λεντιάγου, και συνδεομένη μετά της αριστεράς όχθης του Πάδου θα α.
ποτερματίζεται μέχρι θαλάσσης. Και διά του άρθρου Η'. Η Κισαλ
πινή δημοκρατία συμπεριλαμβάνει την Αυστριακής Λομβαρδίαν το
IIεργαμασκόν , Κρεμάσκον , πόλιν και οχυρώματα Μαντούας, μετά του
Μαντουϊνού, Πεσκιέρας και όλας τας ποτέ Βενετικές χώρας πρός τε
δύσιν και μεσημβρίαν κατά την ορισθείσαν διά του σ' άρθρου οροθε.
τικής γραμμής. ( 1 )
Hλάλαξαν εξ αγαλλιάσεως οι νησιώται, άμα έμαθον την μετά
της Γαλλικής δημοκρατίας ένωσιν των οικείων νήσων την ομολογη
θείσαν εν Καμποφορμίω. ο δε πολίτης Κατσαΐτης, όστις παρά των
Κεφαλλήνων είχεν αποσταλή εις Ιταλίαν, επιτραπείς την αίτησιν δια
φόρων ζητημάτων, ών ή κυριωτέρα ήν ή στερεά ένωσις των νήσων
μετά της Γαλλίας, φθάσας εις Μιλάνον κατά τον Νοέμβριον μήνα,
αρεστάθη προς τον Βοναπάρτην, Και παρ' αυτού ου μόνον έβεβαιώ
θη ή ένωσις , αλλά και εκοινοποιήθη αυτώ το σχέδιον της διοργανώ
σεως. ( 2 ) Τήν δε α. Νοεμβρίου 1797 αφίχθη εις Κέρκυραν διά του
Γαλλικού βρικίου Αλέρτου ο διαγγελεύς του στρατάρχου της Γαλλίας
Βοναπάρτου Ευγένιος Βοχαρνές, και υιός της συζύγου αυτού Ιωσηφί
νης, δεκαεξαετής την ηλικίαν νέος, κομίζων την αγγελίαν περί ειρή
νης και ενώσεως των νήσων μετά της Γαλλίας . Αυθημερόν συγκαλε
σθείσης συνεδριάσεως εκτάκτου του δημαρχείου Κερκύρας παρά του
στρατηγού, παρουσιασθείς ο παίς Ευγένιος επρόσφερε τα συγχαρητή
ρια του μητροσυζύγου προς την κοινότητα Κερκύρας. Εν δε τω μέσω
ανευφημιών και χειροκροτήσεων και τότε πρόεδρος του δημαρχείου Μα
ρούλης εξεφώνει. Η αγαλλίασις ημών θα αποκαταστήση εποχήν αξιο
μνημόνευτον εις τα χρονικά της πολιτικής ημών αναγεννήσεως . Μο
το κανόνιον μεν των 10 Αυγούστου είδεν και Γαλλία να κλονισθή θρό
νος δεκατεσσάρων αιώνων , με δε την ειρηνικήν αγγελίας κατά την

( 1 ) Daru' storia della republica di Venezia T. ix libro

XXXVIII .
(2 ) Moniteur universel Mercredi 6 Decembre 1792
 619

α. Νοεμβρίου είδεν ούτος ο λαός συντριημένης τάς αλύσεις δεσποτι

σμού , όστις επέκεινα των είκοσιν αιώνων κατεπίεζεν αυτόν. Εν έθνος,
το οποίον άλλο αντικείμενον δεν εσκόπευσεν κατά τας επιχειρήσεις ,
είμή το να ευτυχήση τους λαούς , και να αποκαταστήση ελευθέρους ,
αξιούται σεβασμός και υπόκλισιν παρ' όλης της ανθρωπότητος, και
πολύ μάλλον εφέλκεται την ημετέραν ευγνωμοσύνην. Μετάδοτε διο,
ώ ενάρετε πολίτα Γεντίλη, και συ έξοχο διαγγελεί τού πεδίου, το
περιφημοτέρω Ηρωϊ των αιώνων τα ζωηρότερα αισθήματα της αγαλ.
λιάσεως ημών όλων των Κερκυραίων, και της αιωνίου ευγνωμοσύνης
του Ιονίου . Προς την εκφώνησιν του προέδρου μετά σφοδράς συγκε
νήσεως άναβρυσάσης δάκρυα εξ οφθαλμών του στρατηγού και πάντων ,
απήντα ο Γεντίλης έκφραζόμενος ευαρέστησιν και ομόθυμον ζήλον εις .
προαγωγήν πάσης ευημερίας των νήσεων εν τω συνδέσμων αυτών μετά
της Γαλλικής δημοκρατίας. ( Ο ) Την επιούσαν 9 Νοεμβρίου το δη
μαρχείον προεκήρυττεν επισήμως προς τον Κερκυραίον λαόν τον νέον
σύνδεσμον των νήσων μετά της Γαλλίας και προέτρεπεν αυτόν εις
πατριωτικάς αρετάς και συντήρησιν δημοκρατικών καθηκόντων, άτινα
ώφειλον να διαδώσωσιν προς την οικογένειας και τους απογόνους των
ώς πατέρες ενάρετοι, υιοί υπήκοοι, αδελφοί αγαθοί, σύζυγοι τρυφεροί ,
πολίται φωτισμένοι , ερασταί του αγαθού πρός τε συμπολίτας κατ'
ιδίαν και την πατρίδα εν γένει. Διότι ούτως θα απολαύσωσι τον θαυ
μασμών του κόσμου, ενούμενοι μετά του μεγαλητερου και εναρετητέ
ρου των εθνών , και συμμεριζόμενοι μετ' αυτού την δόξαν και ευτυ
χίαν. Επί τούτω προσεκαλούντο άπαντες οι πολίται να συνεορτάσω
ειν αγαλλόμενοι διά κοινής φωταψίας των οικιών , και δημοσίων πα :
νηγύρεων. Κατά δε την συνεδρίασιν τών 4 Δεκεμβρίου εψήφιζε , α.ον
Εκ του σώματος ολοκλήρου των πολιτών εκλεχθέντες δύο αντιπρό
σωποι να αποσταλθώσι προς τον στρατάρχην Ναπολέοντα Βοναπάρ
την . 6 '. Αντιπροσωπία πολιτών να πορευθή προς την οικίαν, ένθα δια
τρίβει ο πολίτης Βοαρνές αγγελιαφόρος του αισίου γεγονότος , και αυ .
τη να παρακαλέση αυτόν να προσδέξη-αι χρυσήν σπάθην, ήτις μη
δυναμένη να κατασκευασθή αμέσως διά την ολιγοήμερον διατριβής
αυτού εν Κερκύρα, θέλει πεμφθή εις δωρεάν ακολούθως. γ.ον Να υ- ,
ψωθή κατά την πλατείας Κερκύρας πυραμίς κατά τέσσαρας όψεις τω

(1) Memoires et correspondance politique et militaire de Prin

ce Eugene Tom . I. 2. 34. Processi verbali della Municipalalità
di Gorfu' Novem . 1797 .
σχήματα . Και επί μέν της πρώτης εν αναγλύφω να έγκολαφθή ή εν
λευθερία θριαμβεύουσα . Επί δε ταϊς δευτέραις να επιγραφώσι αι πρώτο
τισται νίκαι του ιταλικού στρατού, Επί της τρίτης να εικονευθή ή
πόλις Κορυφών μετά των οχυρωμάτων και της επιγραφής. ΔHMO
ΚΡΑΤΙΑ ΓΑΛΛΙΚΗ ΜΙΑ ΚΑΙ ΑΔΙΑΙΡΕΤΟΣ . Και επί της τετάρτης
αι ένδοξώτεραι εποχαι της Γαλλικής επαναστάσεως. Συνέταξαν δε
και επιστολήν πλήρη στόμφου και μεγαληγορίας και κολακείας κατ'
εισήγησιν του Γεντίλου προς το διευθυντήριον. Ταύτην παρέδωκεν τοις
δύω αντιπροσώπους αυτού , όπως εγχειρίσωσιν εις τον Βοναπάρτην ,
και αυτός πέμψη αυτήν προς το διευθυντήριον Γαλλίας και εκδηλωθή
ούτως ή του δήμου των Κερκυραίων ευγνωμοσύνη και ελπίς προς το
μέγα έθνος της Γαλλίας.
Διατρίβων εν Κερκύρα ο διαγγελεύς Βοαρνές εκινδύνευσε να απω
λέση την ζωήν διότι εύρισκομένου έτι εν εσπερινή συναναστροφή κα
τα την Α1 ώραν, τρείς ένοπλοι εισήλθον λάθρα εις τα δωμάτια αυ
του, ούς είδεν ο υπηρέτης να εισέλθωσιν εις τον κοιτώνα. Και ευρόν
τες τον κράββατον αυτού κενόν, εξήλθον αταράχως, τρόμον ποιήσαν
τες προς τον υπηρέτην, ός ανήγγειλε τα δραθέντα έντρομος τώ κυ
ρίω επιστρέψαντι. Αυτός δε ανήγγειλε τα συμβεβηκότα ταύτα τώ
Γεντίλη , ός έρευνήσας έμαθεν , ότι οι τρείς κακούργοι ανακαλυφθέντες
ήσαν στρατιώται Γάλλοι, οίτινες μνησικακούντες κατά Γάλλου αξιω
ματικού τινός, συνοικούντος έν άλλοις δωματίοις τού αυτού οικήμα
της του Βοανε επορεύθησαν να δολοφονήσωσιν αυτόν, αγνοούντες ότι
αυτός είχεν αναχωρήση διά την Γαλλίαν προ δύο ημερών . (1) Μετά
δε δεκαπενταήμερον διαμονήν ο Ευγένιος Βραρνές , παρουσιασθείς εκ
νέου προς το δημαρχείον τας 6 Νοεμβρίου, ήκουσεν αυθις ενθουσιώδεις
προσλαλιάς των δημοκρατικωτάτων δημοσυμβούλων . Ασπασάμενος
δε τον πρόεδρον το σύνηθες αδελφικόν φίλημα των δημοκρατών, ανε
χώρησε δια του αυτού πλοίου εκ Κερκύρας. Ενα μήνα μετά την απο
στολήν και δεξίωσιν των αντιπροσώπων Κερκύρας εν Μιλάνω, ο υ
πουργός των εσωτερικών Λεντουρνέρ , εν ονόματι του διευθυντηρίου
Γαλλίας απεκρίνατο δι ' επιστολής προς τον δήμον των Κερκυραίων
ωδε. - Ευάρεστον λίαν αυτό είναι, ότι κατά τας πρώτας σελίδας της
αλληλογραφίας αυτού μεταβιβάζει την επιβεβαίωσιν της περιποθήτου
παραδοχής, ήν το διευθυντήριον εποιήσατο προς την επιστολής του
δήμου των Κερκυραίων. Ευχαρίστως δε προς τούτοις δύναται να εί

( 1 ) Memoires de Prince Eugenę ž :ot.TOD . I, 31s

 = 621

πη , ότι εγνώρισεν εν εκείνη τη διαλέκτω του ελευθέρου ανθρώπου την

έκφρασιν των αισθημάτων & αι περιπέτεια του δεσποτισμού αι τον
σούτον ενόχως επιτηδευόμεναι , και επί πολύν χρόνον ευδοκιμούσαι η
δυνήθησαν να καταβάλωσιν μεν, ουχί δε να εξαλείψωσι τον πατριω
τισμόν εκ των καρδιών των νησιωτών της αρχαίας Κερκύρας. Αυτοί
εναποτίθενται εις το μέγα έθνος την εμπιστοσύνην, ήν επιβάλλεται
ή δημοκρατική ελευθεριότης, αποδεικνύοντας ταυτοχρόνως, ότι έπα
ξιούνται αναποφεύκτως της τιμής του να αποκατασταθώσιν Γάλλοι,
Ηδη οι Κερκυραίοι δεν θα διευθύνωνται υπό μιάς Μητροπόλεως υπα
γορευούσης μόνον την θέλησίν της αλλά θα κυβερνώνται υπό ενός δη.
μαρχείου, ός θα αντηχή εις τα ώτα των υιών αυτού την φωνήν της
φύσεως . Αυτό θα αγαπά άπαντας εξ ίσου, και αεί θα προστατεύη ως
επροστάτευσε τα δικαιώματα αυτών, μή ζητούν άλλο εξ αυτών, ειμή
ευγνωμοσύνην. Σείς δε οι δημοσύμβουλοι Κερκύρας, εκλεχθέντες ως
προϊστάμενοι ενός μέρους της Γαλλικής δημοκρατίας , μεγάλα καθή
κοντα έχετε να εκπληρώσετε . Τούτων δε εξέχει κυρίως το να προ
χωρήσετε κατά τας αρχάς της φιλοσοφίας της φύσεως, και εξ αυτών
να λάβετε τας καταλλήλους τροπολογίας του κοινωνικού συμφέροντος,
ίνα πραγματοποιηθή το κοινόν αγαθόν του λαού . Η μεν ισότης είναι
αυτού ή βάσεις και δε δημοσία ευτυχία και σκοπός . Τα δε μέσα της πραγ
ματοποιήσεως του σκοπού τούτου είναι το αντικείμενον των σταθερών
προσπαθήσεων της κυβερνήσεως ής σοφία μόνη υπάρχει το να μη ποιή
ται ουδεμίαν διαφοράν διακρίσεως μεταξύ των ανθρώπων, ούτε το να
παρέχεται άλλην μαρτυρίας τιμής και υπεροχής, ή την μόνην προσ
άκουσαν τη αρετή και τη μεγαλοφυΐα. Διότι οι δημοκράται δεν με
τρούσι άλλως την απόστασιν εν εαυτοίς, είμή διά της δραστηριότητος,
ήν έκαστος οφείλει να σπεύδη , εκτελών το επιτραπέν αυτώ καθήκον,
όπως συντελήται η ευτυχία του λαού, και αυτού του μέρους μετά του
όλου της μεγάλης οικογενείας. Υγεία και αδελφότης .-Η δε επίσημος
εφημερίς της Γαλλίας των 6 Δεκεμβρίου έκτου έτους εδημοσίευεν.(1)
Τέλος αι νήσοι του Αιγαίου πελάγους και Ιονίου μετά τόσους αιώνας
ανακτώσι την ελευθερίαν. Αυτήν δε επί πολλού θα χαίρωνται, εάν
κρίνωσι το συμφέρον, και έχει και δημοκρατία διατηρουμένη κατοχήν εν
τοσούτω επισήμοις χώραις . Θα συσταθώσιν εν αυταίς δύο τυπογρα
φεία: θέλουσι παραληφθώσι τριάκοντα νέοι εκ των νήσων, όπως σπου
δάσωσιν εις τα σπουδαστήρια της Γαλλίας θα συσταθή τακτικών τα

(1) gazelle national τι . 16 frimaire an. 6.

 622

χυδρομείον συγκοινωνούν μετά του Οτράντου . Απαντα δε ταύτα θε

λουν συντείνει εις πρόοδον εμπορίας και παιδείας, δι' ών αι Ελληνι
και νήσοι αύται θα αποκατασταθώσιν κέντρων αξιολόγου εμπορίου ,
και έν των επισημοτέρων μερών της Γαλλικής δημοκρατίας. (6)

Ο Φρχειοφυλακείον Κορυφών. Leftero della municipalita ',

 ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΑ .
Εορτή και πανήγυρις εν ταις νήσοις διά συνάρτησιν μετά Γαλλίας
Ευχαριστήρια επιστολαί τού δημαρχείου Ζακύνθου , η μεν προς τον
€τρατηγόν Γεντίλης, η δε προς το εκτελεστικός διευθυντήριον Γαλ
λίας- Ψήφισμα του Βοναπάρτου εκ Μιλάνου περί διοργανώσεως των
νήσων - Τρείς τοποτηρηται κατά Νομούς Κερκύρας , Ιθάκης και Αιγαίου
• Λόγος Νομάρχου Κυρβινή εναρκτήριος προς την νομαρχίαν Κερκύ
ρας - Μομφαι των αντιπολιτευομένωνκατά Γάλλων - Φέντση Λατίνου
αρχιεπισκόπου ερεθισμοί κατά των αρχών και εξορία - Κεντρική δια
χείρισης και Νομαρχίαι -Ο γενικός τοποτηρητής του εκτελεστικού διευ
θυντηρίου Κομεβρας- Παρισίου γραμματέως βελτιώσεις - Ειρηνοδικεία
εν αγρούς - Δικαστήρια εν ταις πόλεσιν και όρκοδικείον -Υγειονομείον,
τυπογραφείον και εκπαίδευσις • Εορτή Δήμητρος και κατά τυραννίας
δημοκρατικάι -Αφιξις Κομεύρα εις Κέρκυρας και η προκήρυξις - Επι.
τροπή προς επιθεώρησιν της δικονομίας- Ανάκλησις Κομεύρα • Σχέδια
περί Ελληνικής αναστάσεως υπό Βοναπάρτου - Συνεννόησις Βοναπάρτου
μετά των Μανιατών - Δήμου Στεφανόπόλου Κομνηνού αποστολή- Βο
ναπάρτου επιστολή προς τον Βέης της Μάνης Γληγοράκης - Απαντή
σεις Μανιατών - Τα σχέδια του Βοναπάρτου φθάνουσιν εις τας ακράς
του Σουλτάνου - Αλή πασά συνεννοήσεις μετά των Γάλλων και επι
στολή προς τον Βοναπάρτης - Περιποιήσεις του Γάλλου Ρόζα παρά
του Αλή - Εκστρατεία Βοναπάρτου εις Αίγυπτος - Αγγελία προς τους
Ιονίους περί πτώσεως της Μάλτας, και αγαλλίασις Κερκυραίων - Αν
ταρσίαι κατά Σουλτάνου διεγερθείσαι υπό Βοναπάρτου - Ο Λαβαλέτ
κομίζει επιστολήν του Βοναπάρτου προς τον Αλή Πασάν και συνδιά
λέγεται μετά των υιών - Η ναυμαχία περί το Αβουκήρ αλλάττει τα
σχέδια •Συμμαχίαι Σουλτάνου, Αγγλίας και Ρωσσίας προς έξωσιν των
Γάλλων εξ Ανατολής και εκ των νήσων του Ιονίου - Προπαρασκευή
Σαβώτη εις τας νήσους κατά την διακήρυξιν του πολέμου - ο Αλή
Πασάς επιτίθεται των Γαλλικών των εν ταίς νήσους και περιχώρους
εγκτήσεων - Οχύρωσις Πρεβέζης, και οπλαρχηγός Χρηστάκης - Δολο :
πλοκίαι του Αλή Πασά προς τον στρατηγόν Σαβώτ - Αφιξις Δουβουά
τοποτηρητου του Γαλλικού διευθυντηρίου εν ταίς
4 νήσοις - Μάχη περί
Βουθρωτόν και εγκατάλειψις του φρουρίου - Μέτρα προφυλακτι
κα περί Κερκύρας κατά την έκπλευσιν των Ρωσσοτούρκων - Εκστρα
τεία του Αλή Πασά κατά Πρεβέζης - οδοιπορία των αιχμαλωτισθέν .
των Γάλλων - Πάργα και Αλής Πασάς - Εκκένωσης της Πάργας υπό
O

των Γάλλων • Δολοπλοκίαι του Αλή Πασά κατά Παργίων - Οι Πάρε

γιοι υπό την προστασίας της Ρωσσίας.
 ,
Χ ..αράς έκπλησε τους νησιώτας ή ένωσις της πατρίδος μετά της
Γαλλικής δημοκρατίας, διακηρυχθείσα δημοσίως . Το δημαρχείον Ζαν
κύνθου εψηφίσατο δημόσιον πανήγυριν επί τρείς ημέρας, και λειτουρ
γίαν ευχαριστήριον εν τη ανατολικορθοδόξω επισκοπή και ταϊς λοι
παίς εκκλησίας της πόλεως, και δοξολογίαν εν τη λατινική μητρο
πόλει. Οτι, ως έλεγεν η προκήρυξις, εκ θεού, της ανεξαντλήτου πη
γής όλων των αγαθών θα έχωσιν αρχών και τέλος όλα τα διαβήματα
ημών. Με τις ευχές της θρησκείας και τελετές έναρξάμενοι, και τε
λευτώντες τας αγαλλιάσεις της ψυχής, δυνάμεθα να πεισθώμεν ότι
αληθώς θα ίδωμεν αυτάς ευτυχείς. Ναι, πολίται ο ουρανός, οι νόμοι,
η αδελφική αγάπη, ας υποστηρίζωσιν ημάς, όπως ώμεν ευγνώμονες
προς τους ελευθερωτάς ημών, και δυνηθώμεν καθ' όλον το διάστημα
των αιώνων να αποδώσωμεν δόξαν και τιμής προς το αθάνατον έθνος
των Γάλλων. ( 1 ) Την πρώτην μεν ούν ήμέραν το δημαρχείον μεθ' 8 .
λων των αρχών, κατ' ιδίαν αυτού πρόσκλησιν, εν μεγάλη πομπή και
παρατάξει παρέστη εις όλας τας θρησκευτικές τελετές εν αμφοτέραις
ταϊς μητροπόλεσιν, ποιηθείσης και λιτανείας της εικόνος της Υπερα
γίας του σκοπού. ( 2 )
Την δε επιούσαν τράπεζαι παρετέθησαν εν ταις οδούς της πόλεως
Ζακύνθου, παρ' αίς κατ' έθος δημοκρατικών συνευωχήθησαν πλούσιος
μετά πενήτων, αλαζόνες ολιγαρχικοί μετά εξάλλων δημοκρατών
λόγοι πατριωτικώτατοι και ενθουσιαστικώτατοι εξεφωνήθησαν υπό
των πατριωτών Βαρζού, Βούτου και Ρώτα. Εχόρευσαν την καρμανιό
λαν' εποίησαν πανηγυρικάς σκηνές εν ταις πλατείαις, και εγένετο
φωταψία κοινή επί των οικιών. (3) Ταυτοχρόνως δε έγραψεν το δη

( 1 ) Proclami della Municipalita provisoria σελ. 20 Τom . Ι. (πα.

ρά το αρχειοφυλακείο Ζακύνθου) .
(2 ) Lettere della Municipalita 11. Frimer al citadino Protopapa .
(3 ) Διηγούνται οι γέροντες ότι κατά την εν τω φόρα Ζακύνθου
στηθείσαν τράπεζαν ο ρακενδύντης μέν Κάνδαρος έξαλλος δημοκρα
τικός και υβριστής του αρχοντολογίου παρεκάθητο πλησίον του αρι.
στοκρατικωτάτου άρχοντος Δημητρίου Κομούτου, πατρός του είτα
χρηματίσαντος Πρίγγιπος της επτανησίου πολιτείας. Και προσφέρων
αυτώ εκ του σκοροδαλισμένου Βακαλάου, το έλεγε: φάε Τσιταδινε
Κουμούτε αλιάδα, το εδικό μου φαΐ, και εγώ τρώω το κοτόπουλόν
οιυ' και έτσι είμαστε αδέλφια: διατί και συ και εγώ είμαστε ο ίδιος
 625 g

μαρχείον Ζακύνθου την εξής ευχαριστήριον επιστολήν προς τον στρα

τηγών Γεντίλην ένεκα της Ενώσεως της νήσου μετά της Γαλλικής δη
μοκρατίας.-Τη 99 Παγετώδους έκτου έτους της ελευθέρας ενώσεως
ημών μετά Γαλλίας, εδέχθη τη προσηκούση αγαλλιάσει, καθ' όσον
γενικώς επιπoθείτο, η ένωσις . Αι εκφράσεις της χαράς μόλις δύναν
ται να δηλωθώσι διά λόγου . Και εάν αι δημόσιαι επιδείξεις μη ε
φάνησαν σχετικαι του αισθήματος, αποδοτέον εις τον περιορισμός των
δυνάμεων και των μέσων, δι' ών δύνανται να εξωτερικευθώσιν αι ί
δέαι. Η ευαισθησία ημών δεν δύναται να παραλείψη προφανή μαρτυ
ρίαν υμίν τω πολίτη στρατηγώ ένεκα μεγάλου αγαθού, δι' ου εφθά
σαμεν να αποκατασταθώμεν μέρος αναπόσπαστον τού αξιοσεβαστοτέ
ρου των εθνών, τη συνεργεία του περιφανούς στρατάρχου και ήρωος
του αιώνος. Περίπτωσιν δε κατάλληλον προσδοκώμεν, όπως επιδεί
ξωμεν ημάς αυτούς αξίους της πανεντίμου ταύτης αδελφότητος. .

Εάν δε ευρίσκετε υμείς τα ευχαριστήρια ανάλογα της νέας πολιτικής

ημών καταστάσεως, και κατάλληλα της αγαλλιάσεως της ψυχής η
μών, καθ ' ην έκδηλούται ή εντός ημών συναίσθησις, προσδέξασθε
ταύτα και υμείς , όστις είσαι η πηγή , εξ ης αντλούμεν τας αληθείς
αρχάς αγάπης, και συμπαθείας. - Υγεία και σεβασμός.
Δι' άλλης δε επιστολής προς το εκτελεστικός διευθυντήριον της
Γαλλίας εξεφράζετο ούτω . Το δημαρχείον Ζακύνθου. Εν Ζακύνθω τη
23 Παγετώδους ς'. έτους της Γαλλικής δημοκρατίας μιας και αδιαι
ρέτου. Μύρια παραδείγματα λαών κυριευθέντων διά της δυνάμεως των
όπλων, και άλλα ισάριθμα λαών ελευθερωθέντων διά της αυτής δυ
νάμεως των όπλων προσφέρει η ιστορία. Αλλά άπαντα όμως ταύτα
εμφαίνονται καταβουτημένα εις ποταμούς αιμάτων και δακρύων, ους
μόνη η εμφάνισις ήρωος τινός ήρκεσε να διαφράξη την περαιτέρω
πλημμύραν των αιμάτων. Αλλ' εις το Γαλλιαόν έθνος έπεφυλάττετο
το μοναδικών παραδειγμα τελείας απελευθερώσεως λαών άνευ αιμά.
των και στεναγμού.Οι στρατοί υμών ανεστάτωσαν τους εχθρούς, όσοι
απετόλμησαν να εμφανισθώσι κατά της ελευθερίας . Η νίκη έστεψε τον
στρατάρχην ήρωα υμών. Και εν ονόματι υμών απελυτρώθησαν ολό
κληρα χώραι και επαρχίαι. Διά του θαύματος τούτου προέβημεν και

πηλός και συ εγεννήθηκες από τον Αδάμ και εγώ από τον Αδάμ . Ο
δε Κομούτος απαντών έλεγε, ναι αδελφέ τσιταδένε Κάνταρε, ούλοι εί
μαστε από τον Αδάμ αλλά εγώ τρώω πάντα κοτόπουλο και συ α
λιάδα : εγώ κοιμούμαι εις τα μαλακά και συ εις τά ξερά.
79
 - 69

ημείς εις την ευδαίμονα ελευθερίαν, και εις την έξοχον τιμήν του να
αποκατασταθώμεν μέρος της ολοκλήρου ενδόξου Γαλλικής περιχώρου.
Ημείς εν τοιαύτη θέσει νομίζομεν ημάς αυτούς ευτυχείς· διότι μη χύ .
σαντες εινή δάκρυα αγαλλιάσεως, συγκινήσεως και ευγνωμοσύνης βλέ
πομεν ημάς αυτούς συμπεριλαμβανομένους τη υμετέρα ευτυχία, και
μεθ' υμών συμβαδίζοντας κατα την γενικής επανάστασιν επί απολυ
τρώσει όλων των λαών. Ο πολίται ! δια της υμών αναγεννήσεως μας
απέδoτε τα απολεσθέντα δικαιώματα του ανθρώπου . Ημείς δε ενού
μεθα μεθ' υμών, όπως υποστηρίξωμεν τα δικάμας και ιδικάσας δι
καιώματα κατά των κοινών εχθρών. Αμφότεροι ούν είμεθα τέκνα μιάς
και της αυτής πατρίδος. Ταύτα είναι αισθήματα θάρρους και προσελ
κύσεως της ψυχής ημών , άτινα , εί και επιέσθησαν εν δουλεία, ως κλη
ρονομηθέντα παρά των αρχαίων ημών προγόνων, των πρώτων εν αν
θρώποις συναισθανθέντων την ελευθερίαν, διεγείρατε διά της υμετέρας
ενώσεως προς ημάς. Τοιαύτα βλέπομεν νυν πραγματοποιούμενα, οία
άλλοτε προέτεινον υμίν οι εν ονόματι υμών εμβολιάζοντες την ελευ
θερίαν πολίται, ο στρατηγός Γεντίλης και ο πρόξενος ημών Γουής.
Εύαρεστήθητε ούν υμείς εις το να διατηρηθή η κυβέρνησις υμών προς
τοιούτους άνδρας. Εύαρεστήθητε, όπως επιδοθή η Αρμοστεία εις τον
τελευταίον τούτον . Επιταχύνετε, όπως επ' αγαθώ τεθή στερεά και
αδιάσειστος η διοργάνωσις της ημετέρας χώρας. Εάν δε εκουσίως προ
βαίνητε εις τοιαύτην απροσδόκητον εργασίαν, τελειοποιήσατε αυτήν
κατά τας δεήσεις ημών . Τα συμφέροντα ημών, η ησυχία , η ασφά
λεια, ή εμπορία , αι εθνικαι ελπίδες, και προσδοκίαι χρείαν έχουσιν α.
πάσης της υμετέρας ενεργείας επί στερεότητι . Ταύτα είναι έτερα αν
τικείμενα, άτινα εφελκύσονται την υμετέραν συναίσθησιν. Τότε δε αι
καρδίαι ημών και αι χείρες ενισχυθείσαι δύνανται να συνεργάζονται
εις το μέγα αγαθόν , και η ελευθερία παρέχεται εις την ανθρωπότητα,
εξάγουσα μεν αυτήν εκ της αβύσσου , εις ήν κατεβυθισεν ή πολυχρό
νιος τυραννία , εξασφαλίζουσα δε δια πάσης ισχύος, παρά λαμπράς δη
μοκρατικής κυβερνήσεως. (1)
Μετ' ου πολύ και στρατηγός Γεντίλης εδημοσίευσεν εν ταϊς νήσους το
περί διοργανώσεως της Ιονίου περιχώρου ψήφισμα, το εκδοθέν υπό
του στρατάρχου των Γάλλων έκ Μιλάνου τη 17 Θυελλώδους (Bru
Συairc) και σ '. έτους της Γαλλικής δημοκρατίας (Δεκεμβρίου 1797).

( 1 ) Lettere della Municipalila di Zante 36 Frimer. Tò potá

τυπον όρα όπισθεν.
 627

Το ψήφισμα δεκέλευεν . 1.ον Α ' κατεχόμεναι χώραι παρά των Γάλ

λων εν τώ Ιονίω πελάγει διαιρούνται είς τρείς νομούς . Ο μεν πρώω
τος της Κερκύρας περιλαμβάνει την νήσον Κορυφών, τάς νήσους Πα
ξών, Αντιπαξων και Φανού, και τας περιχώρους Βουθρωτού και Πάρ
γας. ο δεύτερος νομός καλούμενος Ιθάκης περιλαμβάνει την νήσον
Λευκάδος και Κεφαλληνίαν, διακρινομένην εις μεγάλην Κεφαλληνίας
και είς μικράν Ιθακην, και τας περιχώρους Βονίτσης και Πρεβέζης. Ο
τρίτος νομός καλούμενος του Αιγαίου πελάγους σύγκειται εκ των νή
σαν Ζακύνθου , Στροφάδων, Κυθήρων και Δραγομέστρου. -- 2ον Εκα.
στος νομός διαχειρίζεται υπό πενταμελούς επιτροπής νομαρχικής . Τα
δε τμήματα αυτών υποδιαιρούνται κατά δήμους, και διευθύνονται υπό
δημαρχικής τινός επιτροπής, ών τα μέλη εν μέν ταϊς πόλεσι ταϊς μη
υπερεχούσαις αριθμόν έγκατοίκων 5,000 συμπληρούνται εκ πέντε εν
δε ταϊς απαριθμούσεις 10,000, εξ επτά. Παρ' εκάστω δε νομαρχικό
κυβερνείτω παρεδρεύει εις επιτετραμμένος Γάλλος . - 3.ον οι τρεις νο»
μοί διευθύνονται στρατιωτικώς υπό στρατιωτικού τμήματος έχοντος
υπό τας εαυτού επιταγάς ένα διευθυντήν μηχανικού και πυροβολικού,
ένα επιστάτην καταλυμάτων και τροφών , και ένα ταμίαν. Του στρα
τιωτικού τμήματος διαιρεθέντος εις δύω μοίρας, η μεν θέλει περι
φρουρεί τον νομόν Κερκύρας , οι δε τους δύο άλλους, Ιθάκης και Αι
γαίου . Εκάστη δε μοίρα αρχηγετείται υπό στρατηγοί μοιράρχου βρι
γατάρχου) έχοντος υπό τις επιταγάς ένα λοχαγών μηχανικού και πυ
ροβολικού , και ενός πολεμικού επιμελητού (coαι nissario della guer
ra ). -.ον Γενική επιτροπή διοργανίσουσα τας νήσους , και εφορώσα
την γενικής κυβέρνησιν . εκλέγεται παρά του Γαλλικού διευθυντηρίου.
Αύτη συνίσταται εξ ενός γενικού επιτετραμμένου (remisaire general),
και δύω διπλωματικών γραμματέων. Τα δε αυτών διατάγματα εν ταις
νήσοις εκδίδονται εν ονόματι της Γαλλικής δημοκρατίας, και έχουσιν
ισχύν νόμου αμεταθέτου υπό της κυβερνήσεως.- 5.ον Η διοργανιστική
επιτροπή επιμελείται και εφορεύει πάσης αρχής δικαστικής, υγειονο.
μικής πολιτικής, αστυκής και εκπαιδευτικής εκδίδουσα σχετικούς κα
νονισμούς και νόμους, τη συμπράξει και συνεργεία των νομαρχικών
και δημαρχικών επιτροπών. --6.ον Πρόσοδοι και ταμεία εκάστου νο
μου διαχειρίζονται και εφορεύονται υπό της οικείας νομαρχίας, διδού
σης ευθύνας περί πάσης διαχειρίσεως και εισπράξεως προς την διορ
γωνιστικής επιτροπής της γενικής κυβερνήσεως των νήσων. -7.ον Ε
-

καστος νομός διοργανισθείς και τακτοποιηθείς, αποστέλλει αντιπρό

σωπον εαυτου παρά τω εκτελεστικό διευθυντηρίων της Γαλλίας - ον
Η υψηλή αστυνομία ανήκει αποκλειστικώς το γενικό επιτετραμμένω,
 -- 628 τι

και αι περί αυτής διαταγαί δίδονται τους στρατηγούς εκάστης μοί

ρας -9.ον Εγκαθιδρύεται δημόσιον τυπογραφείον εν Κερκύρα, και προς
νοούνται παρά της γενικής κυβερνήσεως τα περί παιδείας . Επιφυλάτο
τονται δε κατ ' ιδίαν τριάκοντα θέσεις εν τω σπουδαστηρίω των Πα
ρισίων, επί εκπαιδεύσει δημοσία ίσαρίθμων νέων εκ των εύπορωτέρων.
του τόπου, οίτινες δεν θα ήναι μικρότεροι των δέκα ετών την ηλι
χίαν, ούτε υπερέχοντες τα δεκαπέντε, και θα εκλέγωνται παρά των
νομαρχικών επιτροπών συναινέσει του γενικού επιτετραμμένου- 10.0ν.
Στολίσκος συγκείμενος εκ 2 φρεγατών, 2 κοτέρων και 6 πλοίων έ
λαφρών, υπό τας διαταγάς ενός πλοιάρχου δικρότου και εκείνης του,
στρατηγού αρχηγέτου , θα χρησιμεύη προς επιτήρησιν της τάξεως και
ασφαλείας της νησιώτιδος ναυτιλίας και του διάπλου - Π.ον Πρόξε.
νος θέλει κατασταθή εν Οτράντα, φροντίζων πάσης συγκοινωνίας με
ταξύ των νήσων και της Γαλλικής κυβερνήσεως, και παραλαμβάνων
τους επί τούτω δημοσίους φακέλους και τας γραμματοπήρας επί τα .
χυτέρα και ευθυτέρα αποστολή--( 2.ον Προς επίτευξιν τούτου εν Ο
τράντα θέλει σταθμεύουσι πλοία, άτινα διαπλέοντα μεταξύ Κορυφών
και Οτράντου ανά πάσαν δεκάδα θα μεταβιβάζωσι γραμματοπήρας
εις Οτραντον, και εκείθεν τακτικοί ταχυδρόμοι θα κομίζωσιν εις
Ρώμην.
Μέχρις ου το διευθυντήριον Γαλλίας ονοματίση τον γενικών επιτε
τραμμένον ή κυβερνήτης των νήσων και συμπαρέδρους αυτού, ο στρα
τάρχης Βοναπάρτης διώρισε τρείς τοποτηρητός Γάλλους, εκτελέσοντας
τα περί διοργανώσεως των νήσων ψηφισθέντα . Και ο μεν στρατηγός
Κορβινής επετράπη τον νομόν Κερκύρας , ο Ποσόλ τον Ιθάκης και ο
Ρουλιέρ τον του Αιγαίου. Τούτων αφιχθέντων εις τας νήσους ο Καρβινής
εισαχθείς εις το προσωρινών δημαρχείον Κερκύρας έλεξε τάδε... Πολί
ται . Η τύχη του πολέμου , η αδικία των παλαιών δυναστών ημών,
και η θέλησις της προνοίας ήτις επαγρυπνεί της ευτυχίας των λαών,
συνετέλεσαν εις το να μεταβώσιν αι Βενετικαι νήσοι εις τας χείρας
των Γάλλων . Συνθήκη μεταξύ της ημετέρας δημοκρατίας και του Αυ
τοκράτορος έστερέωσαν την μετάβασιν. Αύται λοιπόν είναι ήδη προσ .
ηρτημέναι το μεγάλω λαώ, δν ο έρως προς την ελευθερίαν επήγα
γεν εις επανάστασιν πολυχρόνιον και επικίνδυνον, εις πόλεμον τρομε».
ρόν καθ' όλης της Ευρώπης , Αλλ' ο λαός ούτος νικητής καθ' άπαντα
τα εναντία διά της μεγαλοψυχίας και θάρρους των αμυνομένων υπέρ
εαυτού , θα έκπληξη τον κόσμον όλον, διά την σοφίαν των νόμων του,
δια την ευτυχίας των πολιτών, οίτινες ζώσιν υπό την κυβέρνησίν του ,
και διά τον ταραδειγματισμόν πατριωτιωτικών αρετών, άσαι χαρα :
 62.9

κτηρίζουσι τα ελεύθερα έθνη . Νομίζω, ώ πολίται , ότι άπαντες αγάλο

λεσθε επί τοιαύτη τύχη . Αντί του να ανήκετε εις κράτος ασθενές, και
ουδέν ήν πλέον εν τω πολιτικό κόσμο, και ού ούτε τα όπλα, ούτε
ή σημαία εδύναντο να προστατεύσωσι τους υπηκόους, και ου η κομ
πορρήμων σοφία εις άλλο δεν υφίστατο, ειμή εις τυραννίαν και εις έν.
σκότει σκληράς εκτελέσεις της ανομίας του, νύν σείς είσθε μέλη του
πρώτου κράτους του κόσμου , και θα προστατεύση με ανίκητα όπλα και
με ακαταμάχητον στόλον την εμπορίαν υμών» και θα σας καθυποβάλη
εις εξάσκησιν όλων των δικαιωμάτων, οία παρέχεται και εις τα οι
κεία πιστώτερα τέκνα και εν συντόμω θα σας μεταθέση ευθύς εκ της
σκλαβίας εις κατάστασιν ελευθέρων ανδρών, εκ κυβερνήσεως αυθαιρέ
του εις κυβέρνησιν ελευθέριον και συνταγματικήν. Επί τούτω ούν δω..
ρείται υμίν παρά του ελευθέρου δημοκρατικού μεγάλου κράτους το
πολυτιμότερον των δώρων πολιτικόν σύνταγμα, δοκιμαζόμενον επί
τία έτη, μεμακρυσμένον, πάσης αριστοκρατορικής αλαζονείας, και δη
μόκόπου μανίας, και προ πολλού ανεγνωρισμένον, ώς το έξοχώτερον των
εν τω κόσμο πολιτευμάτων. Ποία λοιπόν καρδία δύναται να αναισθη
τη προς τοσαύτας ευεργεσίας; Ποιος άνθρωπος τοσούτον ολίγον συν
αισθάνεται την αξίαν του, ώστε να μη χαίρεται εις τοσαύτην μεταλ
λαγήν τύχης; Ουδείς νομίζω, ώ πολίται , ουδείς θα ευρίσκεται εν τω
νομώ Κερκύρας. Και διό άπαντες ημείς οι πολίται , αναφλεγόμενου
υπό του αυτού ζήλου, ομοθύμως θα συνεργάζησθε εις την ευτυχίαν
της πατρίδος. Απασαι ούν αι μνησικακίαι διά το παρελθόν θα λησμο» ,
νηθώσι και έκαστος υμών θα έπασχοληθή εις το να κατασταθή επά
ξιος της ενδόξου επωνυμίας Γάλλου Πολίτου Η πατρική κυβέρνησης
του στρατηγού Γεντίλη σας απέδειξεν εν μέρει την αλήθειαν των λό
γων μου. Αρκούντως εξεπλάγητε και εθαυμάσατε, βλέποντες ότι εκεί
νοι οι μαχηται οι τοσούτον τρομεροί εν μάχαις, και οίτινες κατετρό
μαξαν όλην την Ευρώπην, και έδωκαν την ειρήνην εν τη πατρίδι των,
επαγαγόντες αυτήν και εις τας πρωτευούσας των εχθρών των, νύν εν
τη υμετέρα γη αποκαθίστανται οι ησυχώτεροι , οι πραότεροι, οι ά
γαπητότεροι μεταξύ των ανδρών. Αυτοί δίδoυσι πρώτοι παράδειγμα
όλων των κοινωνικών αρετών, και εφέλκονται τόσον εν ειρήνη όσον και
εν πολέμω τον θαυμασμόν εκείνων των ιδίων, αίτινες δεν μας αγα
πώσιν. Διό ευγνωμοσύνη αιώνιος προς τους στρατηγούς, προς τους
αρχηγούς , προς όλους τους στρατιωτικούς, οίτινες τοσούτον ετίμησαν
το Γαλλικών όνομα. Η ιστορία θέλει συλλέξει μετά προθυμίας και
σεβασμού τα ένδοξα αυτών κατορθώματα. Θα τα εγγλύψη επί του
χαλκούθα τα διατηρήση εις τας αθανάτους διηγήσεις της, παριστώσα
 - 630 -

ούτως εις θαυμασμόν των μεταγενεστέρων, οίτινες, όπως πιστεύσω.

σι , θα λάβωσι την ομόθυμον μαρτυρίας όλων των συζώντων .
« Πολίται ! άπαντες μεν συνεκλήθητε να συμμεθεξητε τοιαύτης
δόξης . Η δε τύχη ημών θέλει είσθαι ουχ ήττον ωραία, όσον ένδοξος,
εαν εις το εξής είς πολίτης Κερκυραίος έπαξιωθή του να κυβερνήση
την δημοκρατίας και να διατάσση Γαλλικών τινά στρατόν. Ο πόθος ού .
τος ας αναφλέξη όλας τας καρδίας . Η μεγαλοφυΐα ας αναπτύσσεται
προς την φωνήν της πατρίδος. Η δόξα των Ελλήνων προγόνων σας έ
στω υμίν ελατήριον πάσης φιλοτιμίας . Ούτως εντός ολίγου ο νομός
Κερκύρας δεν θα διακρίνεται των άλλων νομών της Γαλλίας. Απαν
τα τα μέσα, όπως εισαχθώσι τα φώτα, διαδοθή η εκπαίδευσης, και
προαχθή ή ευνομία έσονται εν χρήσει υπό των δημοσίων λειτουργών .
Αντί του να κατέχησθε εν αμαθεία και εν σκότει δεισιδαιμονίας, ώς
άλλοτε έπραττε παρ' ημίν η Βενετική κυβέρνησης, η Γαλλική δημο
κρατία θα επισπεύση να διδάξη ήμάς , ως και άπαντα λαόν, εν τω
μεγάλο σχολείο των επιστημών και τεχνών. Από πολλού αποκλη
ρωθέντες εκ τοιαύτης πατρικής κληρονομίας διά την αχρείαν ζηλοτυ .
πίαν ολιγαρχικής κυβερνήσεως , ήτις ουδέποτε ηθέλησε να αφήση υμάς
ελευθέρους του να γνωρίσετε την έκτασιν τών υμετέρων δικαιωμάτων ,
ανάγκην έχετε απαραμίλλου ζήλου τε και προθυμίας , όπως αναλάβη •
τε , ου τινος στερείσθε και ελλείπετε. Νύν θέλει φερθή εν Κερκύρα εν
τυπογραφείον, και η τέχνη αύτη, ως ψυχή και υποστήριγμα ελευ
θερίας, θέλει διαλύσει τας ευτυχείς ωφελείας της καθ' όλην ταύτην
την χώραν. Η δημόσιος εκπαίδευσης θα διοργανισθή κατά σχέδιον α
ναλόγου επιθυμίας , φύσεως και θρησκείας. Η γεωργία και σφόδρα παρα
λελυμένη εν τοσούτω καρποφόρω νήσω θα ενισχυθη δεχομένη φώτα
και συμβουλές, όπως προαχθή ευδοκίμως, καθ' όσον αυτή ανήκει. Αν
Γαλλικαί χειροτεχνίαι, εκείνα τα αριστουργήματα, άτινα είναι το
θαύμα του κόσμου , θα εισαχθώσιν εις τας νήσους, και δι' αυτών θα
δυνηθήτε να εξισωθήτε με εκείνους, οίτινες φορολογούσιν ολόκληρον
κόσμον δια της βιομηχανίας των. Αποικία της , προ πολλού καταστα
θείσα έν Κορσική, προσεκλήθη ήδη να έλθη, και να σας φέρη πνεύμα
εαυτής και δραστηριότητα, συμβοηθούσα υμίν εις ευδόκιμον ανάπτυ :
ξιν τού υμετέρου νομού. Τέλος ( και αύτη η ευεργεσία και κεφαλαιω
δεστέρα πασών) και στρατηγός Βοναπάρτης διέταξεν, όπως δέκα νέοι
εκ της νήσου πορευθώσιν εις Παρισίους, και εκπαιδευθώσιν εν τοίς πε
ριφήμοις σχολείοις εκείνης της πόλεως , το αληθές κέντρον γνώσεως
και φώτων. Η Γαλλική δημοκρατία πάντοτε μεγάλη και γενναία , σας
ζιτεί τα απαίδευτα και αμαθή τέκνα ημών, όπως μετ' ολίγον σας
 631

αποδώση αυτά φωτισμένα , γραμματισμένα και επιτήδεια του να

διαχειρίζονται τα επισημότερα επαγγέλματα.
« Δεν χρειάζεται, ώ πολίται, το να σας είπω έτερον, όπως εννοή .
σητε , οποία τα κέρδη υμών οίτινες μεταβάλλετε κυβέρνησιν. Εν μόνον
απαιτείται το να ησθε άπαντες ειλικρινείς φίλοι της δημοκρατίας,
υπηρετούντες εκ καρδίας , εάν θέλησε να προστατεύεσθε παρ' αυτής.
Ζητώ τα φώτα απάντων υμών , όπως διαφωτίζωμαι εν ταις πολιτι
καϊς λειτουργίαις μου. Θα δίχωμαι τις συμβουλές απάντων ευγνωμό
νως . Θα προσπαθήσω να μη κατατάξω εις επαγγέλματα άλλους, εί
μή τους αξίους και ικανούς. Ούτω θα σας αποδείξω τον εμόν πόθον
και αγάπης προς τον νομόν τούτον. Δεν υπάρχει πλέον διάκρισις γεν
νεθλίων και προλήψεων, ή άλλου τινός των άλλοτε αντιθέτων εις τα
δικαιώματα υμών. Απαντες αναγεννώμεθα ταύτην την ημέραν εν έ
λευθερία . Απαντες είμεθα ίσοι και αδελφοί . ολοι δε ανεξαιρέτως ως
ικανοί, προσκαλούμεθα εις την υπηρεσίας της δημοκρατίας. Ευτυχώς
μέν έσομαι , εάν δυνηθώ να πράξω αγαθόν τι εις τον νομόν τούτον.
Εχετε δε τουλάχιστον πεποίθησιν εις την εμήν ειλικρίνειαν, τον πό
θον και τον ζήλον , και θα καταβάλω πρός στερέωσιν των νόμων , προς
σεβασμός των προσώπων, προς διατήρησιν της ιδιοκτησίας, προς α
σφάλειαν δημοσίου και ατομικής ελευθερίας. Οπως έσωμαι αξιόχρεως
καθ' όσον δυνηθώ τη ωραία χώρα ταύτη . »
Απήντα προς την αγόρευσιν του νομάρχου Κορβινή και δημοσύμβουλος
Βιδιμαν, εκφραζόμενος πρόθυμον ζήλονκαι σύμπραξιν εις πάσαν α
παιτουμένην παρά του νομάρχου συνέργειαν, επί προσαγωγή κοινού
και δημοκρατικού αγαθού. Αλλ' ώς Βενετός , εξ Αριστοκρατικής γεν
νέθλης λαβών το πρώτον φώς της ζωής , με θλιβεράς συγκίνησιν καρ
δίας εξεδήλωσε δια χειλέων, δικαιολογούμενος προς όσας κατακρί
τους μομφάς επέφερε δια του λόγου οο νομάρχης κατά της ποτέ Βενε
τικής κυβερνήσεως, τοσούτον ευεργετικής αναδειξαμένης προς τους νη
σιώτας υπηκόους. (1) Αλλά σφόδρα δυστηρέστει τους εν Κερκύρα αν
τιδημοκρατικούς και Βενετόφρονας, ών προεξήρχεν ο Βιδιμάν, η πα
ράδοσις της Βενετίας εις τον Αυτοκράτορα της Γερμανίας. Οι ολι
γαρχικοί και ειθισμένοι εις το παλαιόν σύστημα της ληξάσης κυβερ
νήσεως, αγανακτούντες εις την νέαν κατάστασιν των πραγμάτων , έ

( 1 ) widman apologet . σελ. 179 ένθα καταχωρούνται αμφότερα!

αι αγορεύσεις ολόκληροι. Της απαντήσεως του Widman . Oρα τεμάχια
Όπισθεν εν τοίς ενδεικτικούς .
 632

λαβον την δυσαρέσκειαν ταύτην ως αφορμήν πολιτικού αδικήματος

των Γάλλων, και ου μόνον ώς επίβουλος κατά της παλαιάς μητρο
πόλεως , αλλά και κατά της προκηρυχθείσης υπό των Γάλλων ανε
ξαρτήτου δημοκρατίας των νήσων. Διέσπειραν ούν εις τον λαόν μομ .
φάς κατά των Γαλλικών αρχών και κατηγορίας, ότι θέλουσιν αυτοί
να παραδώσωσιν τάς μεν νήσους εις τον Αυτοκράτορα , την δε στε:
ρεάν εις τους Τούρκους. Οτι είναι προδότης ο Γαλλικός λαός, και ότι
εις την αρπαγής και λεηλασίαν των ασεβών δημοκρατικών υπάρχει
ανοικτή ή θύρα της κλοπής και προδοσίας. (1 ) Εις πίστωσιν των
σπερμολογιών συνέτεινε και η αναχώρησης του στολίσκου μετά μέ
ρους τινός του Γαλλικού στρατού εις Τολώνην, ένθα συνήρχετο άπα
σα ή προπαρασκευή νέας επιχειρήσεως του Βοναπάρτου. Εύπιστος και
αμαθής όχλος εις δυσφημίας και επιρρεπής εις ταραχάς κατεθορύβει,
και περιύβριζε τους Γάλλους και εκινείτο εις οχλαγωγίας. (2) ΑΕ
ειδήσεις αύται διεδόθησαν και εις τας λοιπάς νήσους . Το δε άρχοντο
λόγιον σφόδρα δυσαρεστημένον , ήδη ανέκυψε κεφαλήν. Και διά των
πελατών αυτού και οικείων εκ του όχλου επετίθετο κατά των πα
τριωτών δημοκρατικών, εξυβρίζων και επιπλήττων αυτούς , ότι διά
παράφρονα και εξημμένην δημοκοπίαν έφέροντο αι νήσοι εις χείρας
τυράννων. Ο τότε διορισθείς αντί του Γεντίλη στρατηγός Χαβώτης
εδημοσίευε προκήρυξιν εν ταις νήσοις προς αναίρεσιν των ψευδολο
γιών. Επιβεβαιούτο δε , ως έντιμος στρατιωτικός της Γαλλίας , ότι
α ! νήσοι είναι πραγματικώς και αεί ενωμένα μετά της Γαλλίας. Και
νόνια δE 480 , προς υπεράσπισιν των νήσων, ευρίσκοντο ήδη εν Κερ

( 1 ) Lettera al Cittadino Gentili Comandante dell' isola -- 27

Frume anno 6 --- Mi sono occupato questa mattina jipmedia
tamente di informarmi dalla fonte delle voci sparse jeri di sera
all'arrivo della barca venuta da Corfù del padrone Spiro Cor
fiati che si aspettava a momenti a Corfu venti bastimenti con
un numero di truppe tedesche, e che si discorra publicamente
che fossero state vendute qneste isole all' Imperatore e le città
di terra ferma alla Turchia (Letter. duha Municipalità di Zant.
99 ).
( 7 ) Bellaire – precis des operations generales de la division
Frane ise du Levant chargée pendant les annés V VI et Vii de
la defense des iles et possessions ex - venilieges de la mèr jo
ier σελ . 103 .
 633

αύρα έτοιμα να καταστρέψωσι πάσαν εξωτερικής επίθεσιν, εν ήθε

λον επιχειρισθή τα γειτονεύοντα προς τας νήσους κράτη, τα ενωμέ
να μετά των εχθρών της Γαλλίας. Τους τελευταίους τούτους λόγους
της προκηρύξεως μαθον το Διβάνιον εταράχθη, και διέτασσε παρευθύς
τους εν Αλβανία, Μακεδονία και Πελοποννήσω κυβερνήτας, να προσέ
χωσιν επί των ραγιάδων, μήπως συννενούνται μετά δημοκρατικών ,
και εξαιρέτως μετά των Γάλλων των νεωστι γειτονευσάντων κατά
τας Ιονίους νήσους. ( 1 )
Προς αναβρασμόν του λαού κατά των Γάλλων , έφύσα πύρ και τό
τε εν Κερκύρα Λατίνος αρχιεπίσκοπος Φένζης. Αυτός προσκολλημέ
νος εις τας ολιγαρχικάς ιδέας της παλαιάς Αριστοκρατίας , δυσαρεστή
θη κατά του δημαρχείου, διότι εποίησεν αυτώ πρότασιν, όπως παρα
λάβη το Λατινικόν Ιεροσπουδαστήριον, και επανορθώση αυτό εις εθνι
κον σχολείον, και διότι έπιπλα και σκεύη μοναστηρίων Λατινικών
εχρησίμευσαν εις περικόσμησιν των οικημάτων του στρατηγού και α
ξιωματικών. Εκλαυθμηρίζετο διό και επίσκοπος πασιδήλως ένεκα τοιού
των παραβιάσεων, και κατηγόρει όλας τας αρχάς, και εμέμφετο προς
το δημαρχείον τους εν τέλει Γάλλους, ότι αφαιρέσαντες τους προσ
αγορευτικούς τίτλους της αρχιεπισκοπικής αυτού αξίας, εξίσονον α
πάσας τας θρησκευτικές κοινότητας με την καθολικήν τών Κορυφών ,
την άλλοτε προνομιούχον θρησκείας του Κράτους. Απήντα το δημαρ
χείον απειλητικώς πρός τάς μομφάς του αρχιεπισκόπου, δικαιολο
γούμενον, ότι κατά την ευτυχή εκείνην αναγέννησιν εξηλείφθησαν αι
μισηται θρησκευτικαι διακρίσεις· διότι ο λαός ήδη αδελφωθείς δεν
εγίνωσκεν, ούτε διέκρινεν άλλην διαφορών μεταξύ των ανθρώπων, ειμή
τους καλούς εκ των κακών. Και διο πρέπει να προφυλάττηται εκ
του να διεγείρή αρχαίας ιδέας φανατισμού, άνευ τινός ωφελείας εαυ
του . Επειδή τα ορισθέντα παρ' αυτού υποκείμενα, μη δυνάμενα να
αναγκασθώσιν παρά μηδενός, εις το να πρεσβεύωσιν μίαν αντί άλλης
3

θρησκείας, ως και οι νομιζόμενοι παρ' αυτού καθολικορωμαίοι, την έ

παύριον δύνανται να παύσωσι τού να ήναι τοιούτοι. (2).
Πρός τάς νουθεσίας ταύτας του δημαρχείου ουδόλως προσεΐχον και
Αρχιεπίσκοπος και ο κλήρος, οίτινες αναφανδόν εστηλίτευον τους Γάλ
λους ως διώκτας θρησκείας και των νομίμων καθεστώτων και προ

( 1 ) Moniteur univcrsale N. 229-287 .

(2) Lettera del comitato di salute publica all'Arcivescovo la
tino di Corfu 3 Frimaire,
80
τλους . Ουχ ή την και ο ανατολικός κλήρος απίστους αυτούς ανεκή
ρυττεν. Διό και κεντρική κυβέρνησις διέταξε τον μέγαν Πρωτοπαπάς,
και κτ.αντας τους ιερείς να φέρωσιν επί του σκιαδίου (καπέλλον πλα
τύ , έφερον τοτε οι ανατολικοί ιερείς), και επί του καλυμμαυχίου
το τρίχωμον εθνόσημον ' οι δε μή φέροντες θα συλλαμβάνονται και
φυλακίζονται. Αλλά δυσαρέστως εις την διάταξιν επείθοντο οι ανα
τολικοί. ο δε λατίνος Αρχιεπίσκοπος κατηγορηθείς ότι μετά των ευ
γενών συνενοείτο, και ηρέμιζε τον λαόν εις απείθειαν, συνελήφθη και
εξωρίσθη εις Δαλματίας κατά διαταγήν του Σαβώτ. (0)
Εν τοσούτω ήρξατο η νέα διοργάνωσης των τριών νομών των νη
σων. Το ε'αλλικών συνταγμα των 3 Καρποδώρου και γ . έτους της
'αλλικής δημοκρατίας ( 23 Αυγούστου 1795 ), έμελλε να διευθύνη τους
νησιώτας. Το διαλυθέν προσωρινών δημαρχείον αντικαθίστη εν εκάστη
γνήσω κεντρική της διαχείρισις, ορισθείσα παρά της εν Κερκύρα έφε
δρευούσης γενικής κυβερνήσεως, όπως κυβερνά ειδικώς την νήσον. Δη
μαρχεία δε εν ταϊς πόλεσι συνεστάθησαν προς διαχείρισης των εγ
χωρίων, και δημοσυμβούλια έκ εκάστω των διαμερισμάτων, καθ' &
διηρέθησαν αι περίχωροι των αγρών και χωρίων, αίτινες ελάμβανον το
όνομα εκ της πρωτευούσης εν αυτή κώμης. Διηρείτο ή μεν πόλιςΚορυ
φών εις τέσσαρα τμήματα καλούμενα Ελλάδος, Γαλλίας, Ηπείρου
και Εμπορίου η δε Ζακύνθου εις ισάριθμα λεγόμενα Ελευθερίας, Ισό
πητος , Αδελφότητος, Ενώσεως. Εν εκάστω δε τμήματα πόλεων και πε
χώρων εφέδρευεν είς ειρηνοδικης. Ο Γάλλος νομάρχης διείπεν έκα
στον νομόν . Αυτός υπέκειτο τω γενικώ τοποτηρητή (rurmissario )
του εκτελεστικού διευθυντηρίου της Γαλλίας, όστις εφέδρασεν εν Κερ
αύρα. Ουδείς έτερος διοικητικός σύνδεσμος συνείχε τας νησιώτιδας
χώρας προς αλλήλας, ειμή και της νομαρχικής διευθύνσεως, ο συνεπά
γων εις την αυτήν γενικών αρχών της συνεστώσας ένα και τον αυτόν
νομόν νήσους. Η κεντρική διαχείρισης και επιχώριος διηρείτο είς υπη
ρετικούς κλάδους εμπορίου και τεχνών, διακοσμήσεως, παιγνιδίων, θεά
τρου, έθνοφυλακής, ύδατος και δεξαμενών, δημοσίων οικημάτων, σρα
τιωτικών καταλυμάτων, επιστασίας επίπλων, και τροφής υγείας και
επιτηρήσεως ειρκτών , σχολείων δημοσίων και ιδιωτικών, χρηστους
θείας και θρησκείας . Πάσα δε τάξις της κεντρικής επιχωρίου διαχει
φήσεως υπεβάλλετο εις το κύρος του Γάλλου νομάρχου τα δε μέλη
αυτής, ώς και άπαντες οι δικασται εκλέγοντο παρά του τοποτηρητου

( 1 ) 3 - fier σελ. 166.

 in 635

του διευθυντηρίου. Τοιούτος δε γενικές τοποτηρητής εκλέχθη τη 1 &

Χιονώδους (nevoso, Ιανουαρίου 4798 ) παρά του εκτελεστικού διευ
θυντηρίου της Γαλλίας, τη μεσολαβήσει του στρατάρχου Βοναπάρτου ,
μη βουλομένου να αναδέξηται τον διορισμός προσώπου επί τοσαύτης
όψηλής αρχής, ο πολίτης Ι. Β . Κουμέύρας, και τότε επιτετραμμένος
της Γαλλίας παρά τη ομοσπονδία των Γριζόνων . Αυτός ο διάσημος
νομομαθής συγγραφεύς εις τα περί μεταρρυθμίσεως της Γαλλικής διο
κονομίας και της μνείας περί Λουδοβίκου Φιλίππου Ορλεάν , έλαβεν
ειδικήν εντολήν παρά του διευθυντηρίου, όπως τακτοποιήση την φο
ρολογίας των νήσων , και μεταρρυθμίση επί το βέλτιον τα δικαστή
ρια, έχων προ οφθαλμών τους Γαλλικούς νόμους και κανονισμούς τους
μάλλον φαινομένους χρησίμους τοίς ήθεσι των νησιωτών . Τα επε
τούτω εκδοθησόμενα εντάλματα έμελλον να έχωσινισχύν νόμου αμε
ταθέτου παρά της κυβερνήσεως. (4)
Επειδή τα οικονομικά των νήσων ήσαν εν αθλιότητι , και τοποτη
ρητής Κερκύρας οδεύσας μέχρις Αγκώνης, ανεβάλετο τον εις τας νή
σους διάπλουν , μέχρις ου πορίση το χρειώδες χρηματικών. Eται τού
το ούν επορεύθη εις Ρώμης και Μιλάνον . Αλλ' αποτυχών ενταύθα , διε
πραγματεύετο διά τινος των πρακτόρων του προς την Γερουσίας και της
πολιτείας της Ραγούσης, όπως δανεισθώσιν αυτώ 30,000 φράγκα έη
ρηταίς προθεσμίαις, πληρουμέναις παρά του ταμείου των νήσων. Χρο
νοτριβών δε περί τούτου εν Ιταλία απέστειλεν εις τας νήσους τον
γραμματέα Παρήσιον (Paris), ες αφίχθη εις Κέρκυραν περί τον μή
να Λειμωνώδην (Απρίλιος 1798). Ο Κορεινής δε μετά του γραμμα
τέως τούτου συνεργαζόμενος, επέστησαν την προσοχήν των εις την
βελτίωσιν των διαφόρων κλάδων της υπηρεσίας. Και εν πρώτοις τα
δικαστήρια εβελτιώθησαν, εγκαθιδρυθέντος όρκοδικείου διά κακουρ
γήματα και αστοδικείων και πρωτοδικείων διά τα αστυκά. Επειδή
δε ωρίσθη ότι οι αγρόται οι ενάγοντες πολίτας θα δικάζωνται τας
διαφοράς ενώπιον του ειρηνοδικείου του τμήματος της περιφερείας
των, οι της πόλεως κάτοικοι δεν ευηροστούντο εις τοιαύτην διάτα
ξιν. Επειδή δε ηπείθουν μεν ούτοι εις τας κλήσεις, εντάλματα και
αποφάσεις του ειρηνοδικείου, οι δε αγρόται δεν αδικούντο κατά την
εκτέλεσιν της δίκης διχόνοιαι και ταραγαί απετελούντο . Μάτην διά
προκηρύξεων οο Παρισίος έπειράτο να ενισχύση τον νόμον, ο πρώην
ευγενείς αλαζονευόμενοι να παρασύρωνται εις δικαστήρια χωρικών ως

(1) Bellaire ανωτ. Ch. Ι.α.

 ----
636

έλεγον, αντέπραττον εις τοσούτον επωφελές δικαστήριον . Διό ο Κορ

Εινής ώρισεν, ίναοι εν-Κερκύρα ειρηνοδίκαι των περιχώρων εδρεύωσιν
εν τη πόλει και δικάζωσιν. (1) Είκοσιπενταμελές δικαστικών σωμα
ωρίσθη εν εκάστω νομώ, εξ ών έλαμβάνοντο οι άστοδίκαι και πται
σματοδίκαι, έως ου εκλογικαί συνελεύσεις λαού κατασταθώσι, και
μετά των άλλων αρχαιρεσιών συμπεριλάβωσι και την δικαστικής. Τα
δικαστικά μέλη έπρεπε να έχωσι πλήρη τριάκοντα ετών ηλικίαν και
εκ των ακεραιοτέρων τον ηθικών χαρακτήρα πολιτών και νομομαθών.
Οι δικασταί διά μυστικής ψηφοφορίας έκλεγον τον οικείον πρόεδρον.
Το άστοδικείον των πρωτοδικών διηρείτο καθ' όσα ειδικά τμήματα
απήτουν αι προσαγόμεναι δίκαι, μή υπερέχουσαι κεφαλαίου χιλίων
φράγκων, και αφορώσαι διαφοράς ιδιοκτησίας. Αι αποφάσεις δε αυ
των εφεσιβάλλοντο εις το πρωτοδικείον του πλησιεστέρου νησιωτικού
νομού, καταρτιζόμενον εις εφετείον. Το αυτό άστοδικείον μετεσχη
ματίζετο και εις δικαστήριον αιρετοκριτών, κατά θέλησιν των δια
δίκων και τότε η απόφασις ήτον τελειωτική και ανεφεσίβλητος. Το
έμποροδικείον συνίστατο εξ αιρετοκριτών εμπόρων, παρά των διαδί
κων εκλεγομένων. Α1 του πταισματοδικείου αποφάσεις, ου ηή δικαιο
δοσία δεν επέβαλλε ποινήν υπερέχουσαν δύο έτη, εφεσιβάλλετο εις το
εφετείον των κακουργοδικών εκάστου νομού, και απηρτύετο εξ ενός
προέδρου , δύο δικαστών λαμβανομένων εκ των πρωτοδικών , και ενός
εισαγγελέως δημοσίου. Κατά δε αμφιγνωμίαν αποφάσεως προσετί.
θεντο δύο έτεροι πρωτοδίκαι . Το όρκοδικείον, ου μέλη έλαμβάνοντο
απλοί πολίται , διακεκριμένοι κατ' εμπειρίας και χρηστότητα, διη
ρείτο εις προκαταρκτικών και εκπεραιωτικόν. Το μεν πρώτον ώφειλε
να ετυμηγορήση , εάν ο κατηγορούμενος πρέπη να καθυποβληθή, ή α
πολυθή της δικάσεως αυτού εν κακουργοδικείων ενόρκων. Το δεύτερον
εδίκαζεν επί το ουσιώδες της κατηγορίας, ετυμηγορούντων των ορκο
των διά κρυπτης ψηφοφορίας, το ένοχος ή αθώος ο κατηγορούμενος
επί του εγκλήματος. Η δε ποινή κατά νόμον επεβάλλετο από των
δικαστών του εγκληματικού δικαστηρίου. Ακολούθως έτακτοποιήθη
σαν και οι υγειονομικοί νόμοι, και διωρίσθη υγειονομική αρχή εν ε.

(1) Διηγούνται ότι ευγενής της Ζακύνθιος, δικαζόμενος εν τω πε

ριοχικώ δικαστηρίω Καλιπάδου, ήρώτα χλευαστικώς τον δικαστών
ένα των οικείων αγροληπτών: πότε θερίζομεν, σέμπρε και αυτός ευ
στόχως απήντα, τον θεριστήν (ήτοι εγώ είμαι δικαστής και σε κρίνω
συ δε θερίζου ).
 637

κάστη νήσω . Αύτη δε μετά του δημοσίου Ιατρού ώφειλε να επαγρυ

πνή εις διατήρησιν της εξωτερικής συγκοινωνίας της χώρας. Εξέταζε
τας προσελεύσεις των πλοίων , και είχεν υπό τις διαταγές της αριθ
μόν τινα φυλάκων και υπαλλήλων , οίτινες επετηρουν τα λοιμοκαθαρο
τήρια και τα χρειώδη, επί διακωλύσει παντός μιάσματος και λοιμι
κής ασθενείας .
Ιδίως ο Παρήσιος έθετο προσοχήν εις την αθλίαν κατάστασιν της
δημοσίας εκπαιδεύσεως. Συνεστάθησαν σχολεία προκαταρκτικά δημό
σια. Το εν Κερκύρα διευθύνετο υπό Βιβότου, ένθα εδιδάσκετο γραφή,
αριθμητική και τα Γαλλικά. Ο στρατηγός Σαβώτ διέταξε τον αυτόν
Βιβότης ( Vινες) να διδάσκο μεθ' ενός ανθυπολοχαγού του πυροβολι
κού τους Ιονίους παίδας τάς στρατιωτικές γυμνάσεις. Προς τούτοις
συνέστη στρατιωτικών σχολείον Ευελπίδων , ενώ προς τοις άλλοις έ
διδάσκετο μουσική, χορός, σχεδιογραφία, γεωγραφία, ιστορία και
μαθηματικά. ( 1 ) Εις δε τας λοιπάς νήσους συνεστήθησαν στρατιωτι
κά σχολεία. Κατέστη δε και δημοσία βιβλιοθήκη 4,000 τόμων, και
διωρίσθη βιβλιοφύλαξ καπουκίνος τίς. Επέμφθη δε επί τέλος και η
δημοσία τυπογραφία . Το κατάστημα δε αυτής διεύθυνε ο π . Ιουβεν
(P. Ouverine), και περιεμένοντο και αι των δύω άλλων νομών, αλλ'
αύται δεν ήγοράσθησαν δι' έλλειψιν χρημάτων. Το πρώτον δε εν αυ
τη τυπωθεν ήν ή περί συστάσεως τουτυπογραφείου εκδοθείσα προκή.
0
ρυξις τας 3ο Ανθοφόρους'. έτους ( » Μαΐου 798). Εν αυτή ελέγετο
ότι ήδη το πρώτον συσταίνεται τυπογραφείον εν Ελλάδι, Καίτοι δε
οι επί του παρελθόντος δύνασται απομάκρυνον όλα τα μέσα τα δια
σχίζοντα το κάλυμμα της αμαθείας, ήτις τοσούτον ευνόει την προσ
φιλή αυτή τυραννίαν, οι νέοι ελευθερωται απ’ εναντίας ου μόνον ευη .
ρεστούντο να κηρύξωσι τους οικήτορας του Ιονίου ομοίους εαυτούς και
αδελφούς , αλλά παρείχοντο προς τούτοις χάριν διαδοθησομένης εκ
παιδεύσεως τα μέσα, & εγίνωσκον ούτοι κατάλληλα προς διάγνωσιν
της του ανθρώπου αξίας και ικανότητος. Τα φώτα εκπαιδαγωγούσε
τον λαόν, ανακαλύπτουσι την αλήθειαν , διανοίγουσι τους οφθαλμούς
της διανοίας εις επίγνωσιν των δικαιωμάτων της ισότατος και ελευ
θερίας, και προάγουσι τον άνθρωπον εις την αληθή πρόοδον και ευης
μερίαν. Μέσον δι της διαδόσεως αυτών εισίν τα πιεστήρια και ο τύ
πος. Εις αυτήν την θαυμασίαν πρό πέντε αιώνων εφεύρεσιν προσοφείς

( 1) Ορα όπισθεν εν τοίς εγγράφους ψηφίσματα δύο Γαλλιστι

Brumaire an. VI. xai 25 Brumaire an. VII.
 - 638 2

λεται η πρόοδος τοσούτου φωτισμού και φιλοσοφίας. Είς την έγκα

Είδρυσιν της τυπογραφίας , τρέμουσιν οι εισέτι επικαθήμενοι επί κλο.
νιζομένων θρόνων βασιλείς , ών ο σιδηρούς ζυγός ήλαφρύνθη μετά την
επανάστασιν επί του τραχήλου των λαών. Είθε, ώ Ελληνες ημέτερος
άδελφοι και φίλοι , αύτη η γή , η πρώην τοσούτον ευτυχής, και της την
αρχαίαν λαμπρότητα προθυμοποιείται τοσούτο να διαλάμψη η νέα
Γαλλία, δυνηθή αύτη δια της ανακαινιζομένης ήδη νέας εποχής, να
επισκοτήση τα λαμπρά κατορθώματα, άτινα ευκλείσαν τους προγό
κους υμών, ών την αιωνίαν μνήμης και πεφωτισμένος κόσμος σφόδρα
εξυμνεί και - Μεταρρύθμισεν ωσαύτως και την πατριωτικής εταιρίας,
κατά το εν Γαλλία σύστημα τοιούτων εταιριών, έπεισέξας εν αυτή
πολλούς των τότε εν Κερκύρα επηλύδων Γάλλων λογίων ένθερμοτά-
των δημοκρατικών . Ούτοι προς άλλα τινά προέτειναν να καταργη
θώσι και τα επικρατούντα πρεσβεία των Χριστιανικών θρησκευμάτων ,
και να ισοτχ ώσιν προς όλα τα λοιπά, συναρτισθή δε ταυτοχρόνως ,
ως εναλλία, η θεοφιλανθρωπική εταιρία. Παρότρυνον και την κεν
τρικής διαχείρισιν, όπως δώση επί τούτο ένταλμα, προκηρύττον ανε :
ξιθρησκείαν πλήρη τους νησιώταις, και απαλλάττουσαν αυτούς πάσης
θρησκευτικής υποχρεώσεως. Καίτοι δε η κεντρική διαχείρισις ήναν
τιώθη εις τα προτεινόμενα περί καταργήσεως των θρησκευτικών πρε:
σβείων , εισήχθησαν όμως το Γαλλικών δημοκρατικών καλεντάριον καθ'
όλας τας νήσους, και όλαι αι δημοκρατικαί εορται η δε πρώτη ή
μέρα πάσης δεκάδος εκάστου μηνός ωρίσθη ημέρα εορτής και αργίας ,
καθ' ην υψούτο ή Γαλλική σημαία , και έσχόλαζον τα δημόσια αρ
χεια . ( 1 )
Εν Ζακύνθω κατά την θερινής τροπήν του ηλίου ωρίσθη εορτή της
δημοκρατίας. Ολα τα εργαστήρια έσημαιοστολίσθησαν οι οικοι κα
τεστρώθησαν με δαμασκήνους τάπητας εις τα παράθυρα . Εσχηματί
σθησαν αψιδες κατά τας οδούς μυρτοστόλισται και σταχυοφόροι, εφ'
αν ετέθησαν δημοκρατικαί σημαίαι , και τα σύμβολα της Ισότητος
και Ελευθερίας . Παρετάχθη οó Γαλλικός στρατός, και όλοι οι πολιτο
φύλακες και αγροφύλακες κατά την πλατείαν τών Λογοθετών. Περί
την δεκάτης της ημέρας και κεντρική διαχείρισις μεθ' όλων των τμη
ματαρχών της πόλεως, και των δημάρχων των χωρίων και δημο
συμβούλων, ώς έτσι και ο νομάρχης Ρουλιέο μετά του επιτελείου πα

( 4 ) Belaire årwr, Ch. IX - Estore della Municipalità di zinte

glio 5 , 9.
ήσαν εν τη πλατεία εκείνη . Τότε ώφθη άμαξα τις σημαιοφόρος και
εστολισμένη με αστάχεις και ελαιόκλαδα, επιφέρουσα προσηρτημένος
άροτρον συρόμενον υπό ζεύγους βοών, και έχουσα δρέπανα, λίσγους,
κοφίνους, αξίνας, πτύα και άλλα γεωργικά εργαλεία . Επί της αμά
ξης εφίροντο δύο ωραίοι νέοι ενδυμένοι ως θεότητες , εστεμμένοι, και
μεν με αστάχεις, και παριστών της Δήμητρας , σύμβολον της γεωρ
γίας, και δε με πολιτικών στέφανον εμφαίνων την δημοκρατίας, και συ
νεφαπτόμενοι τας χείρας. (1) Είτα άπασα η κομιδή παρατάχθείσα
πομπηδόν διήρχετο την πόλιν. Προηγούντο δε αι σημαίαι των συντε
χνιτών , εστεμμένων και φερόντων επί στήθους το εθνόσημον . Είτα ή
κολούθουν και στρατιωτική μουσικής και μετ' αυτούς κατά σειράν τα
τεσσαράκοντα μέλη της κεντρικής διαχειρίσεως φορούντα δημοκρατι
κούς τριχρώμους πέπλους (sciarpe), και περί την κεφαλήν ο πρόε
δρος τον πολιτικών στέφανον. Είτα ο νομάρχης και το στρατιωτικών
επιτελείον , και τούτους αμέσως παρείπετο η άμαξα μετά του αρότρου,
των χωρικών φερόντων αξίνας και δρεπάνους και τους στάχεις, και
συμπεμπόντων όλων των φυλάκων και του πλήθους, αδόντων δημο
κρατικούς ύμνους. Φθάσασα δε η πομπή εις την πλατείαν, ένθα ίστα
το το δένδρον της ελευθερίας, ο πρόεδρος της κεντρικής διαχειρίσεως
Δικόπουλος, ανήρ γραμματισμένος και εκπαιδευθείς την Ελληνικής εξ
εφώνησεν Ελληνιστί λόγον. Δι' αυτού εγκωμίαζε την δημοκρατίας, και
εξεθείαζε τας αρετάς αυτής υπερύψανε το Γαλλικόν έθνος και τον
Ηρωα, δι' ου ανεγεννάτο ή μεν ανθρωπότης άπασά και υπό την υφή
λιον εις τα δικαιώματα αυτής και δε ελληνικός λαός της Ζακύνθου α
νελάμβαναν Ισότητα και Ελευθερίαν, αίτινες εξέλειψαν πρό αιώνων επί
του κλασικού Ελληνικού εδάφους. Αύτη η ημέρα, καθ' ήν ανέτειλεν
ο ήλιος , διαπέμπων εις την γην τάς διαυγεστέρας ακτίνας, θέλει δια
δώση και έντονωτέραν θερμότητα εις την γην, ήτις - ποτιζομέν η υπό
των ιδρώτων του γεωργού, θα βλαστηση και καρποφορήση άφθονον
τροφήν εις τον λάτρης αυτής. Μετά την αγόρευσιν οι γεωργοί διήλθον
την πλατείαν άροτριούντες και σπείροντες σίτον, ως εποίησαν και καθ'
όλας τας οδούς. Ευθύς δε έπαιανίζετο και εψάλλετο η μασσαλιώτις.
Συνέστη δημοκρατικός χορός, και εδόθη ο αδελφικός ασπασμός, του
πλήθους χαίροντος και αλαλάζοντος, και κροτούντων των κωδώνων
και πυροβολων. Η αυτή πομπή και παράταξις επανελήφθη και κατά

( 1 ) ο μεν ην Τέτος Χαριάτης· ο δε Αν. Ροΐδης αρχοντόπουλα αμ

φότεροι.
 640 -

την εορτήν της ελευθερίας, ότε επί έκριώματος ίστατο θρόνος Βασιλι
κός κατά την πλατείας του Μόλου . Παρετάχθη ο Γαλλικός στρατός ,
και παρήσαν όλαι αι στρατιωτικοί και πολιτικαί αρχαί. Επί βήμα
τος δε παρασκευασθέντος ανέβη ο αναγνώστης Αντώνιος Μαρτελάος ,
διδάσκαλος Ελληνιστής και φιλοδημοκράτης , και εξεφώνησεν Ελληνι
«τι λόγον διεξοδικόν, ότι διά την πλάσιν του Αδάμ όλοι οι καταγό.
μενοι απ' αυτού άνθρωποι συνίστανται εκ της αυτής φύσεως, και επο
μένως έχουσι τα αυτά δικαιώματα. Η δημοκρατία λοιπόν είναι η φύ»
σικωτέρα και οικειοτέρα προς την πρόοδον της ανθρωπίνου κοινωνίας
πολιτεία . Δι ’ αυτής το Ελληνικόν γένος ανέπτυξε τας πατριωτικάς α
ρετάς , και ευκλείθη με ένδοξα κατορθώματα εν Σαλαμίνα και Πλα :
ταιαϊς . Οθεν είναι διεσπαρμένα τα κόκκαλα των παλαιών Ελλήνων,
θα λάβουν ήδη αναπνοήν με την σάλπιγγα της ελευθερίας και θα α
γαστηθούν νααποσείσωσε τον βάρβαρον τυραννικόν ζυγόν τηαρωγή
της Γαλλίας και του ήρωος αυτής . Ελπίζεται δε ευτυχίαν, δόξαν και
αγαθά ο λαός της Ζακύνθου , ήδη δημοκρατηθείς και ζων εν ισότητα
και δικαιοσύνη. Τοιαύτα και άλλα περί ισότητος ρητορεύσάς, και α
ριστοκράτας , και φιλοτυράννους εξυβρίσας, επέραινε τον λόγον ανά
βιβάζων μέχρι τρίτου ουρανού τα ευεργετήματα των Γάλλων προς την
ανθρωπότητα, και όποίαν ευγνωμοσύνης οφείλουσιν οι Ζακύνθιοι ήδη
αυτοίς αδελφωθέντες και συμπολιτευόμενοι. Είτα ο νομάρχης εξεφώ
νησε Γαλλιστί λόγον κατά τυραννίας και των φίλων αυτής. Εκχύσας
δε χολήν κατά Ροβεσπιέρου και των Ομοφρόνων, ώρμησε κατά του
θρόνου, κρατών πέλεκυν , και κατέθραυσεν αυτόν, συμβολιζομένης ου
τως της καταστροφής πάσης δυναστείας. Διαλυθείσης δε της ομηγύ
ρεως οι καρμανιόλοι ένοπλοι, θίασον συγκροτούντες , διήλθον τας οδούς
της πόλεως τραγουδούντες .
Πέφτει ο τύραννος , αναστηθήτε,
λαοί θλιμμένοι ή φύσις φωνάζει:
Βασιλείς περήφανοι συντριφθήτε ,
και μεγαλύτερος θρόνος θα κρεμισθη. (1 )

( 0 ) il tirannno è caduto sorgete,

genti oppresse e natura respira
rei superbi tremale rendclevi
il piu' grande dei troni crollo.
 Τας 17 Ιουλίου ( 1798) έφθασεν εις Κέρκυρας και ο τοσούτο προσ
δοκώμενος τοποτηρητής του Γαλλικού διευθυντηρίου προς τους τρείς
νομούς Κερκύρας, Ιθάκης και Αιγαίου Κομεύρας. Αποβαίνων δε εν
Κερκύρα έλαβε τάς συνήθεις στρατιωτικές και πολιτικές τιμές εν
πλήρει αγαλλιάσει και ευφημία του πλήθους. Πάραυτα εδημοσίευσε
την εξης προκήρυξιν Γαλλιστί και Ελληνιστί.. -- Ο Γενικός Κομισσά .
ριος του αποτελεστικού Κράτους, εις τα πολιτομερίδια της Κερκύ
ρας Ιθάκης και Αιγαίου πελάγους των πολιτών τούτων των πολιτο
μεριδίων . - Πολίται Φραντζέζοι - Είναι πολύς καιρός όπου η προσ
ταγαίς του αποτελεστικού κράτους και η ιδία μου επιθυμία με έκρα -
ζεν ανάμεσα εις εσάς . Κάποια εμπόδια όπου επροήλθαν από ταϊς πε
ριστάσεις, με εκράτησαν μακράν μία σταθερότης, όπου η αίσθησις
των αναγκών σας έκαμεν άκοπίαστον τας εκυρίευσε. Είμαι ανάμεσα
εις εσάς. Ερχομαι εξ ονόματος του Διρετωρίου να βάλλω τέλος εις
κάθε είδος καταδυναστείας. Ερχομαι υπό την βοήθειάν του, και ακο
λουθημένος ελπίζω από την δύναμιν σας διά να ξανοίξω ταϊς πληγαϊς
από τολύς καιρόν κεκλεισμέναις της δημοσίας ευτυχίας: Το Γαλλικών
Διρετώριον ίσως δεν θέλει σας είναι γνωστόν, πάρεξ από το έκλαμ.
προν ενός ονόματος και ενός κράτους, όπου πληρώνουν την οικουμέ
νην. Εγώ κάμνω να το γνωρίσετε με εκείνον τον τρόπον, όπου θέλει
το αποδείξει πλέον αγαπητόν ενός ελευθέρου λαού, διά ταϊς αρχαϊς
της κυβερνήσεως . Ιδού εκείναις, όπουεπαγγέλλεται και εκείναις όπου
έχω προσταγήν να φέρω εις την επιχείρησίν μου. Το αποτελεστικόν
Κράτους-1.ον Σέβεται ταϊς ιδιότητας και παιδεύει εκείνους οπού
ταις φθείρουν - 2.ον Σέβεται τα ήθη – 3.ον Σέβεται ταϊς γνώμαις της
θεοσεβείας - 4.ον Διαφεντεύει τους υπουργούς των θρησκειών, και δεν
υποφέρει ότι να λείπωμεν από εκείναις ταϊς απόβλεψαις όπου τους
πρέπονταις. Τους κραζει ωσάν τους άλλους πολίτας εις όλα τα επαγ
γέλματα, οπόταν η προκοπαίς τους και η αρεταίς τους τους κάμνουν
αξίους. Κάνει να παιδεύωνται οπόταν αντί να επιχειρίζονται την ά
ξίαν του χαρακτηρός τους, διά να φυλαχθή ή κοινή ειρήνη , την επι
χειρίζονται αλλοτρόπως διά να συγχισθη. Αγαπά την αλήθειαν κάνει
να τιμωρούνται οι ψεύται, όπου διά να απατήσουν την πίστιν του και
εκείνην των συμφωνιών, φαντάζονται ψευδαίς είδησες, και εκείνοι ο
που ταϊς κηρύττουν πανταχού. Εσείς στοχάζεσθε, ότι εγώ δεν ηξεύς
ρω όλον εκείνο όπου ελέγετο διά να σας κάνουν να πιστεύεται πως η
μεγάλη πολιτεία , αφού σάς εδέχθη εις τον κόλπον της ήθελε να σας
απαφήση και να σας πουλήση των Δεσποτών ώσαν κοπάδια σκλάβων.
Εσείς βλέπετε από τον ερχομόν μου και θέλει ιδήτε ακόμη καλλίτερα
81
Από την σταθεράν καλογνωμίας της Κυβερνήσεως τη βδέλυγμα πρέ
πει αυτών των συκοφαντών. Εις το εξής όμως αντί να τους ακούετε,
κατηγορήσετε τους εις εμέ, και εγώ θέλει σας ελευθερώσω διά πάν
τα από ταϊς συκοφαντίαις τους . Το αποτελεστικόν Κράτος θέλει να
έμψυχώσω εις εσάς την επιτηδειότητα, την γεωργικήν, την πραγμα
τείαν, όλεις ταίς ωφέλιμαις τέχναις. Τούτο το υπέρτατον Κράτος ε .
νός ελευθέρου λαού ηξεύρει, ότι η μάθησις είναι σύντροφος της ελευ
θερίας , καθώς η αμάθεια είναι της σκλαβίας, και θέλει να εμψυχώσω
την κοινήν διδασκαλίαν. Αποβλέπει μεγάλα πράγματα εις εσάς . Η
ξεύρει όλον εκείνο όπου η φύσις σας έδωσε αγχίνοιαν, στοχασμός και
ανδρείαν. Θέλει να ακολουθήση τήν φύσιν σας , και να σας ομοιάση
με τους προπάτορές σας, εις τρόπον ότι αφού η Γαλλία σας υιοθέτησε
με τα τέκνα της , να τιμηθή μίαν ημέραν δια ταύτης της υιοθεσίας,
ως από ένα τίτλον της ίδιας της δόξης. Θέλει ότι τα δημόσια εισο
δήματα των νήσων σας να έτοιχειρισθούν δια την μοναχήν σας ευτυ
χίαν και όχι διά να τρέφεται η ασέλγεια του δυνάστου διά να πλουτί
ζη η φιλαργυρία. Τέλος πάντων θέλει , και ταύτη είναι η ύστερη λέ
ξις της ύστερης παραγγελίας όπου έλαβα « ότι οι κατοικούντες τας
νήσους του Λεβάντε, οπού διά τόσον πολύν καιρόν ήτον καταδυνα.
στευόμενοι από τους υπηρέτας του συνεδρίου της Βενετίας, να αισ.
θανθούν εις κάθε έργου του επαγγέλματός μου τα αποτελέσματα μιας
καλογνώμου Κυβερνήσεως , και να μην ενθυμώνται το απερασμένον,
παρά διά να τιμούν καλλίτερα τα καλά της παρούσης καταστάσεώς
τους . »
Ταύταις είναι η αρχαϊς του Διρετωρίου. Τούταις θέλει είναι εκεί
ναις της διαχειρίσεώς μου . Εάν εγώ ταϊς αμελήσω μίας στιγμήν να
ήμπορέσουν τούτοις η ευχαίς ενός πολυαρίθμου λαού όπου έσημείωσαν
τον ερχομόν μου , και όπου έγγιξαν εκ βάθους την καρδίαν μου να
επιστρεφτούν εις μέσον ονειδισμού και εκδικήσεως, και να ήναι πρώ
τός μου κατηγορος εις την Κυβέρνησιν, της οποίας ήθελε απαντήσω
την εμπιστοσύνην. - Εδόθη εις Κορφούς τας 12 Θερμώδους χρόνος ς'.
της Γαλλικής Πολιτείας μιας και αδιαιρέτου. - Ο0 Γενικός Κομισσα
ριος του αποτελεστικού Κράτους.
Π . 1. Β. ΚΟΜΕΥΡΑΣ - ΠΑΡΙΣΙΟΣ
Σεκρετάριος της Κομισσιόνος.
Ακολούθως ο Κομεύρας κατεγίνετο εις τελειοποίησιν της διαχειρί
σεως. Επί τούτω διωργάνισε την κεντρικής διαχείρισιν Κερκύρας, εν
η παοήδρευε ο 1. Βρίχας (1 Briche), ως επιτετραμμένος της Κυβερνή»
 643 23

εεως αντί του Κορβινή. Συνέταξε τρείς λόγους χωροφυλάκων (gen

darmes) εκ Γραικοϊταλών , ούς διένειμεν εις τους τρείς ήμούς. Και
του μεν Κερκυραϊκού ήρχεν ο Ελβετός Ζουλιέτης μοίραρχος , του δε
της Ιθάκης ο Λοβέρτρης (Lebertre) πρώην αξιωματικός του ιππικού
του δε του Αιγαίου και Γεμελίν Ελβετός, και είτα υπασπιστής του στρα
τηγού Πιβερώνος. Επειδή δε ή μεν επιτροπή , η συσταθείσα υπό Παρε
σίου, βουλομένη άπαντα να μορφώση επί το Γαλλικώτεραν , προσεκό
πτετο και απηύδει , ο Παρίσιος προλαβόντως έγραψε προς τον Βοναν
πάρτην τάς 20 Θεριστού (8 Ιουλίου 1798). -- Οπως εργασθώ το α.
γαθόν, και εμποδίσω το κακόν , επί δύο μήνας εργαζόμενος, και πε
ριμένων από ημέρας εις ημέραν τον τοποτηρητήν, χαλεπαίνω. Η ά .
φιξις ανδρός νομομαθούς δύναται να θεραπεύση τας δυσαρεσκείας, και
να διαδώση ελπίδας προσδοκωμένου μεγάλου αγαθού. ( 1 ) Επί τούτο
ούν και τοποτηρητής συνέστησεν επιτροπήν εκ πέντε νομομαθών των
σπουδαιοτέρων Κερκύρας , Κεφαλληνίας και Ζακύνθου , όπως επιθεω
ρήσωσι την νέαν δικαστικών δικονομίας και ιδίως τα των εφετείων.
Αφήρεσε τα αξίως έπεισαχθέντα μέλη εις τας κεντρικές εγχωρίους
διαχειρίσεις, αντικαταστήσας διά καταλλήλων. Και κατεδίωκεν αυ
στηρώς διά τών χωροφυλάκων τους επιτιθεμένους φελησύχρας πολίτας,
και τους βιαίως αντενεργούντας εις την νέαν κατάστασιν αριστοκρά
τας. Μαθών δε ότι έν Λευκίμνη οι χωρικοί ερεθιζόμενοι υπό των πρώην
ευγενών και κυρίως των εστασίαζον κατά των καθεστώτων της δημο
κρατίας, μετέβη, εκεί μετ' ενόπλων στρατιωτών , διέλυσε τις στάσεις,
και τους αρχιστασιαστάς συλλαβών εφυλάκισε. Κατ' αυτήν δε την έ
ξοδον παρηκολουθείτο υπό τριών σοφών Γάλλων παρεπιδημούντων το
τε εις Κορφούς, του τε Ολιβιέρου και Βρουγιέρου, έατροφυσιολόγων
και μελών του εθνικού Ινστιτούτου, αποσταλέντων παρά της Γαλλι
κής Κυβερνήσεως εις Περσίαν και τουρκικήν Ασίαν, και του Κυρίου
Παμπελώνος μεταβαίνοντος εις Κωνσταντινούπολιν, ίνα διοργανώση
του Σουλτάνου τα πυροβολικά σκεύη και πυρίτιδα. Ούτοι δε επεεί
βασαν τώ Κομεύρα τινά υπομνήματα επί φυσική βελτιώσει περί υ
γείαν, προϊόντα και κλίμα των Ιονίων νήσων. (9) Αλλ' ο Κομεύρας
μετά ένα μήνα της διαχειρίσεως αυτού, αιφνιδίως ανεκαλέσθη παρά
του διευθυντηρίου εις Ιταλίαν έν ) , η αυτού έλλειψις πολλάς τάς μομ .
φάς διήγειρε κατά της δημοκρατικής διαχειρίσεως. Τότε δε εοιμα»

( 1 ) Correspondance tom , v . p . 246.

to bellaire ανωτ. L. ΙΧ.
σίευσε προκήρυξιν προς τους Κερκυραίους τάς 26 Αυγούστου δι' ής έν
λεγεν. -- Οι μεν Κερκυραίοι δεν ήσαν πλέον σκλάβοι μικρού τινος α .
ριθμού Βενετών, αλλά πολίται μιάς Δημοκρατίας, ής αι αρχαι ήσαν.
αμετάβλητοι και δε διάδοχος αυτού ως διακριθείς άριστος πατριώτης
κατά την εθνοσυνέλευσιν ( τιvenzione ), ής εγένετο ποτέ μέλος , ή .
θελε καθυποτάζει τα ζυγω των νόμων πλουσίους και δυνατούς , οίτι
νες κατέθλιβον και επτώχυνον τον λαόν. Ουδόλως oύν πρέπει να φο
Eώνται οι Κερκυραίοι , ώς και οι λοιποί νησιώται, ότι ήθελον απολυθη
οι άνθρωποι , οίτινες παρ' αυτού εισήχθησαν εις την διαχείρισιν τού
Κράτους. Διά ταύτα οφείλουσιν οι μεν στρατιωτικοί να διενεργώσι τα
καθήκοντα, οία ωρίσθησαν εν τω συντάγματι οι δε πολίται να σέ
έωνται τους εν αρχαίς , και μόνον να ανθίστανται καθ' όσα παράνομα
ήθελε διακελεύωσι. Διότι όπόσον ενοχοποιείται στρατιωτικός, πράτ
των εκτός του νόμου, τοσούτον και πολίτης εκ των εν αρχή, παρα
βιάζων τον νόμον. -- Αποχαιρετήσας ουν πάντας, ανεχώρησε τις αρ
χές Σεπτεμβρίου, εκ Κερκύρας. Αλλ' άμα έφθασεν εις Αίγινας, κατα
ληφθείς υπό νόσου απεβίωσεν. ( 1 )
Εν τοσούτω τα τρόπαια του Γάλλου Ηρωος εν Ιταλία, και αι ενέρ
γειας της Γαλλικής δημοκρατίας υπέρ ελευθερίας των λαών της Ευ
ρώπης είχον σφόδρα ηλεκτρίσει και τους Ελληνας. ο αείμνηστος Ρή
γας είχε παραστήσει προς τον Βοναπάρτην εν Ιταλία τάς αθλιότητας
της Ελλάδος, και εν Βενετία επροσκαλέσθη παρ' αυτού μετά την πτώ
σιν της αριστοκρατίας, ένθα έλαβε χρηστάς ελπίδας εις άπόσοισιν του
ζυγού . ( Σ ) Η άφιξις των Γάλλων εις τας Ιονίους νήσους ανεπτέρωνε
πιάσαν ελπίδα των Χριστιανών της ανατολής και η διαδοθείσα και εν
τοίς Ιονίοις εταιρία υπό του Ρήγα περί Ελληνικής επαναστάσεως προής
γε τα αίσια του κινήματος. Τα θούρια του Ρήγα ετραγωδούντο ανα
φανδόν και το πολεμιστήριον άσμα του Μαρτελάου ενέπνεεν αύρας ε
λευθερίας, και ανέφλεγεν ηρωϊκάς καρδίας των Ελληνικών λαών θεω
ρούντων τον Βοναπάρτην ως καταστροφέα του τυραννικού ζυγού. ( 3 )
( 1 ) Bellaire ανωτ. Oρα Ch. IX .
( 2) Σύντομος βιογραφία του αοιδίμου Ρήγα Φεραίου υπό Περαιβού
σελ . 25 .
(3) Το άσμα του Μαρτελάου ήρχετο ωδε
οθεν είσθε των Ελλήνων
παλαιά διασκορπισμένα
κόκκαλα ανδρειωμένα
τώρα λάβετε πνοήν. (Ορα τα λοιπόν επισθεν εν τοίς έγκαι
γράφους.
Οι Ελληνες, έγραφες και στρατηγός Γεντίλης, είναι μάλλον φωτισμένος
αφ' ό,τι νομίζεται κοινώς. Η μνήμη της ενδόξου καταγωγής των δέν
απεσθέσθη παρ' αυτούς ακόμη. ( 1 ) ο δε Βοναπάρτης εκτελών τα προ
μελετηθέντα μετά του Ρήγα, και την απελευθέρωσιν της Ελλάδος
σχεδιάζων, προς επέκτασιν μεγαλεπιβόλων πολιτικών επιχειρημάτων,
έγραφαν προς το διευθυντήριον, ότι οφείλουσι να επιστήσωνται το
όμμα και κατά τους λαούς Αλβανίας και Ελλάδος, ένθα οι απόγονος
Σπάρτης και Αθηνών στρέφονται ελπίδας προς το μέγα έθνος της δη
μοκρατίας επί ανακουφίσει του ζυγού . ( 2) Ο Βέης της Μάνης επί τού
τω είχε πέμψει εις Μιλάνον οικείον τινά απεσταλμένον με επιστολήν
προς τον Βοναπάρτην , εν ή εξέφραζε την αγαλλίασιν των απογόνων
της Σπάρτης διά τάς ενδόξους αυτού νίκας . Η επιστολή αύτη εγχει
ρισθείσα προς τον εν Τριέστη πρόξενος της Γαλλίας δι' απουσίας του
Βοναπάρτου, όπως παραδοθή αυτώ υπό του αποστόλου, εδημοσιεύθη
τότε εν τη εφημερίδα του Μιλάνου. ο δε στρατάρχης παρέλαβε την
επιστολήν, και δράττων πάσης ευκαιρίας συνωμίλει μετά του Δήμου
Στεφανοπούλου, ός κατήγετο εκ φυγάδος τινός οικογενείας εκ Μαΐνης.
καταγομένης και εγκατασταθείσης εις Κόρσικα μετ' άλλων αυτόθι α
ποικησ αντων. Ούτος δε τότε δια ιατρικές εξιχνιάσεις και φαρμακο
λογίας, έμελλε να περιοδεύση την ανατολήν δι' εξόδων του Γαλλικού
διευθυντηρίου. Διερχόμενος ούν εκ Μιλάνου παρέστη προς τον εκεί τό
τε διατρίβοντα στρατάρχην. Και καλεσθείς εις συμπόσιον επ' αυτού
μετά των στρατηγών Οζερώτ, Βερτιέρ και του υιού του Βοχαρνέ Εύ
γενίου , ήκουσε παρά του ιδίου στόματος του Βοναπάρτου τα μελετη
μένα σχέδια περί Ελληνικής αναστάσεως, και ελάμβανεν εντολάς παρ'
.

αυτού λέγοντος . -- Σπουδαιότερον και ωφελιμώτερον υμίν είναι το να

διαδώσης κατά την διάβασίν σου εις Ελλάδα τα σπέρματα της αλη
θούς ελευθερίας, και να καταστήσης τους υιούς της Ελλάδος αξίους
των προγόνων, και του μεγάλου έθνους, και πιθανοτάτως θα έλθη, όπως
διασπάση τας αλύσεις των; Εννοείς πώς; ... Αλλ' επειδή ο καιρός
εισέτι δεν έφθασεν, εν τοσούτω, φθάσας συ εις Κορυφούς, θα συναν
τήσης τον στρατηγόν Γεντίλην . Παρ' αυτού ζήτησον θαλάσσια φυτά,
& σκοπεύεις να συλλέξης κατά την εκ Παρισίων εν τολήν σου; Ακολού
θως διελθών εις Αλβανίαν , θέλει εξιχνιάσης τα περί πολιτικής κατα
στάσεως , και τας κινήσεις του πνεύματος του μέρους τούτου. Εκείθεν

( 1 ) Correspondance tom. II . 425.

(2) Correspondance tom, !Y: 7a,
 646

ενωθείς μετά του πολίτου Αρνώτου, θέλει μεταβής προς τον Βέης
της Μάνης και χαιρετήσας αυτόν εκ μέρους μου, θα εγχειρίσης αυτό
την επιστολήν ταύτην, ήν σοι παραδίδω μεταφραζων εις τηνγλώσ
σών του. Oιασδήποτε εξακριβώσεις ποιήσης , και απαντήσεις λάβης παρ'
αυτού, πριν αναχωρήσης εκ Κορυφών, με διαβιβάζεις ταχύτερον. ( 1)
Μεταβας εις τας νήσους ο Δ. Στεφανόπουλος , και συνομιλήσας με
τα του στρατηγού Γεντίλη έν Ζακύνθω παρέλαβε τον Αρνώτ και έ
πλευσαν εις τον κόλπον της Μάνης. Αλλά διαδοθείσης της φήμης περί
της αποστολής, οι έν Ζακύνθω αριστοκρατικοί αντιπαλαίοντες τους
δημοκράτας κατεβόων κατά των σχεδίων του Βοναπάρτου ως αι κή
σοι σφόδρα ήθελον ζημιωθή , εάν επανίσταντο οι Πελοποννήσιοι κατά
τάς εισηγήσεις του Βοναπάρτου. Επί τούτω άρχοντες τινές έγραψαν
εις Μαίνης και Κορώνης προς τον Πασάν περί της αποστολής. Επειδή,
δε ο λαός της Ζακύνθου έρωτήσας τον Γεντίλην και Στεφανόπουλος,
ήκουσε παρ' αυτών, ότι εάν αισίως αποβή ή επανάστασις, η Δάκυνθος
και όλαι αι λοιπιαι νήσοι θέλει διαμένωσιν μετά της Γαλλίας, φωνή
ηκούσθη πανταχόθεν. « Ζήτω η Γαλλική δημοκρατία • Θέλομεν να
είμεθα Γάλλοι με την χύσιν του αίματός μας. Επιπλεύσαντες δε οι
απεσταλμένοι εις Μαραθονήσιον , εύρος τον υιόν του Βέη της Μάνης
Γληγοράκην, λάθρα ενταύθα έλθόντα , διότι ο Κουμουνδούρος, όστις εί
χε λάβει την ηγεμονίαν τότε της Μάνης διέτριβεν εν Κωνσταντινουν
πόλει, τότε εξηγήθη ο Βενδεζες (υιός του βέη), ότι οι Τούρκοι κακώς
βλέπουσε τους κατασταθέντας Γάλλους εν ταις νήσοις. ο δε Πασάς της
Τριπολιτσάς έλαβε ταύτας τας ημέρας επιστολές, πεμφθείσας παρά
του Καδή των Γαργαλιάνων, και γραφείσας παρά τεσσάρων αρχόντων
Ζακυνθίων, όπως προφυλάσσονται από δύο Γάλλους , οίτινες μεταβαί.
νουσιν εις Μάνην, τον μεν νέον ξανθόν, τον δε άλλον γέροντα. Διότι
ούτοι βούλονται να επαναστατήσωσι την Μάνην και να διασπείρωση
θορύβους εν αυτή και εν τη λοιπή Πελοποννήσω , όπως έπειτα προσ•
καλέσωσι τους Γάλλους εκ των νήσων και κυριεύσωσι την Πελοπόν
νησον και την λοιπήν Ελλάδα. Μετ' ολίγον δε ήλθεν εις την συνέντευ
ξιν και ο Βέης , και άλλοι πολλοί Μανιάται . Ο δε Στεφανόπουλος ένε:
χείρισε την εξής επιστολήν του Βοναπάρτου Γαλλιστί προς τον Βέην,
.

ήν μεθερμήνευεν Ελληνιστί ο απεσταλμένος, -- ο στρατηγός και επί

κεφαλής του στρατού της Ιταλίας προς τον αρχηγός του ελευθέρου
λαού της Μάνης -- Πολίτα -- Εδέχθην εκ Τριεστίου μίαν επιστολήν,

( 1 ) Voyage de Dimo et Nicolò Stefanopuli en grece Tom . 177.

 δι' ής μοι δηλούτε την επιθυμίας του να σαι ωφέλιμος προς την Γαλί
λικής δημοκρατίας, παραδεχόμενος τα πλοία σας εις τους λιμένας
σας. Εγώ ευαρεστούμαι να πιστεύσω, ότι θα διατηρήσετε τον λόγον
σας με εκείνην την πίστιν, ήτις ανήκει εις απόγονον Σπαρτιάτην . Η
Γαλλική δημοκρατία δεν θέλει είσθαι αχάριστος προς το έθνος σας .
Εγώ δε δέχομαι οιονδήποτε αποστέλλετε υμείς. Και άλλο δεν επιθυ
μώ , ειμή να διατηρήται αρμονία της μεταξύ των δύω εθνών εξ ίσου
φίλων της ελευθερίας. Συσταίνω προς υμάς τους κομίζοντας ταύτην
την επιστολήν μου, οίτινες ώσαύτως είναι απόγονοι των Σπαρτιατών.
Εάν αυτοί έως του νύν δεν έκαμαν μεγάλα πράγματα, είναι ότι δεν
ευρέθησαν εισέτι επί τινος μεγάλου θεάτρου. -- Υγεία και αδελφότης
• - Βοναπάρτης. ( 1 )
Του Στεφανοπούλου διηγουμένου τα ανδραγαθήματα του Βοναπάρ
του κατά την συνέντευξιν εκείνην εν Μαραθονησίω, είς εκ των παρόν
των Μανιατών γέρων ενθουσιασθείς είπεν ο Θεέ μου! Τίνα νέα αγαθά
δια την Ελλάδα! Α ! Ιόνιοι νήσοι υπό τους Γάλλους. Αλλ' είπατε πρός
τον ελευθερωτής της Ιταλίας, ότι οι Μανιάται περιμένουσι μόνον την
εμφάνισίν του εις τα παράλια ταύτα . Και ευθύς κατασφάζουσι τους
τυράννους, οίτινες από τεσσάρων αιώνων καταχαλώσι την Ελλάδα.
Είπατε προς αυτόν, ότι οι απόγονοι των Σπαρτιατών θα διαφιλονει »
κήσουν προς τους Γάλλους την δόξαν τού να ελευθερώσωσιν άπασαν
την ανατολήν. » -- Ακολούθως ο Βέης συνενοήθη μετά των αρχηγών
των λοιπών μερών της Ελλάδος . Αυτοί δε προσήλθον εξ όλων των
μερών αυτής εις Μαραθονήσιον και συναζήτησαν μετά του δήμου τα
συμφέροντα της πατρίδος . Αλλ' ανέβαλλον το κίνημα μέχρι της έ
λεύσεως του στρατηγού Βοναπάρτου εις τας νήσους. Ας παρουσιασθή
μί εξ χιλάδας Γάλλους, είπε τις εξ αυτών εις Κορφούς, και ευθύς θα
σηκωθώμεν όλοι εις τα όπλα. Και αν θέλει να κυριεύση την Ελλάδα,
θα συγκινήσωμεν μετ' αυτού . Αρκεί να σεβασθή την θρησκείας και τας
γυναίκας μας, και ουδείς Ελλην να αφοπλισθή. Οι δε παρευρεθέντες
εν τη συνομιλία ήσαν είς Λεβαδίτης, εις Αθηναίος, εις Μακεδών, εις
Kρής και εις Αλβανός. Ο Βέης ήθελε να αποστείλη μετά του Στεφα
νόπωλη τον υιόν αυτού προς τον Βοναπάρτην, όπως όμιλήσωσιν εκτες
νέστερον περί της επαναστάσεως. Αλλ' ο Στεφανόπουλος παραστήσας
τον διατρέχοντα κίνδυνος κατά τον διάπλουν, διά το πλήθος των πει :

( 4 ) Το πρωτότυπον της επιστολής εδημοσιεύθη μετά των άλλων εν

τη περιηγήσει του Στεφανοπούλους
 - 648

ρατών από Λαϊνης εις Ζάκυνθον , και διά τους Τουρκικούς καταδρο »
μείς , τους διαπλέοντας το Ιόνιον, απεχαιρέτησεν άπαντας. Και έπα
νήλθεν εις τας νήσους, και είτα εις Παρισίους όπου τυχών τον Βο
καπάρτην, έδωκεν αυτώ ευθύνης περί της αποστολής και προς τούτοις
έγγραφον εκθεσιν περί της πολιτικής και στρατιωτικής καταστάσεως
της Ελλάδος, εν ή εξωμάλυνε πάσαν δυσκολίαν εις την επιχείρησιν
O) , και παρότρυνεν αυτόν λέγων .
« Η Ελλάς είναι αξία ελευθερίας, και αυτήν περιμένει παρά σου. Η
φήμη των θαυμασίων κατορθωμάτων σου και νικών, και επί πλέον
η των αρετών σου , εξύπνησαν εκείνους τους λαούς εκ του ληθάργου
της σκλαβίας , και διήγειραν εν αυτοίς τα αισθήματα των προγόνων.
Ετοιμοι είναι εις το να κάμωσι οιανδήποτε θυσίαν, όπως αποτεινά.
ξωσι τον ζυγόν. Αλλ' άνευ της παρουσίας σας, άνευ υποστηρίξεως του
στρατού σας, άνευ κέντρου τινός συνενώσεως, φοβούνται να εκθέσω
σιν το ολόκληρον έθνος εις γενικήν σφαγήν παρά του επαπειλούντος
τούρκου. Προς υμάς, ψυχή γενναία, προς υμάς μόνον εναπόκειται και
δόξα του να αναγεννηθή το ωραιότερον έθνος της αρχαιότητος. Θα
εκδικηθήτε την ανθρωπότητα έκ τοσούτων περιφρονήσεων ας έπαθεν
υπό του μεγάλου τυράννου . Και θα καθαρίσετε την γήν εξ ενός τέρα
τος, ο γενώμενον κύριον ζωής , τιμής και κτημάτων των υπηκόων του,
καταχράται ανοσίως. Σείς ελευθερώσατε την Ιταλίαν, κατεβάλετε τον
θυμόν των εχθρών της επαναστάσεως. Ηνώσατε την Γαλλίαν , και έ
ποιήσατε τας Ελληνικής νήσους του Ιονίου, μέρος αναπόσπαστον της
Γαλλικής δημοκρατίας. Και όμως δεν είσθε εισέτι εις το τέλος του
σταδίου σας . Το Βυζάντιον ήδη σας περιμένει. Οπως δε φέρετε τα
έρια της Γαλλοελληνικής ελευθερίας εις τον βόσπορον της Θράκης και
εις τον Εύξεινος Πόντον , αρκεί η παρουσία σας. (2)
Τα σχέδια ταύτα περί Ελληνικής επαναστάσεως εγνωστοποιούντο
εις την Ευρώπην. Η εφημερίς του Μιλάνου είχε δημοσιεύσει την αλ
ληλογραφίας του Βοναπάρτου μετά του βέη . Οι πράκτορες της Γαλ
λίας δεν έπαυον του να στέλλωσιν αποστόλους εις την Ελλάδα προε·
τοιμάζοντες το κίνημα. Το Γαλλικός διευθυντήριον και οι στρατηγοί
του ανεφλέγοντο υπό επιθυμίας του να επεκτείνωσι την δημοκρατικής

( 1 ) Ορα όπισθεν εν τοίς εγγράφοις Piano sulla Morea al citta

dino generale Bonaparte και άσμα πολεμηστήριον, και εποίησεν ο
Στεφανόπουλος .
((3)
2) Stefanopoli Voyage ανωτ. torm . II . σελ. 76 και 156.
 649 z2

όλευθερίας και εις τους απογόνους των προγεννησάντων αυτών. Και

μάλιστα, αφού η ένωσις των Ιονίων νήσων εξέτεινε τα όρια της δη
μοκρατίας κατά την Τουρκίαν. Διεσπάρη δε γενικώς ή φήμη, ότι η
Γαλλική δημοκρατία εσκόπευε την κατοχήν Πελοποννήσου και Κρή
της , όπως εντεύθεν διαδώση τας αρχάς της ανεξαρτησίας καθ' όλην ,
την Ελλάδα και Συρίαν . (1) Η φήμη αύτη δεν έβράδυνε να φθάση εις
τας ακοάς του Διβανίου της Κωνσταντινουπόλεως, και να εφελκύση
την προσοχήν εις το να προλάβη τον επαπειλούμενον αυτώ κίνδυνον.
Αλλ' ο πονηρός Αλή-Πασάς των Ιωαννίνων βουλόμενος να περιστρέψη
τον κίνδυνος του κυριάρχου του Σουλτάνου προς ίδιον αυτού όφελος,
ηθέλησε να προσοικειωθή τον Βοναπάρτης και χρησθή τα μεγαλεπίβο.
λα κατά την ανατολήν αυτού σχέδια προς έκπεραίωσιν της εαυτού φι
λοδόξου όψώσεως . Επί τούτω ούν έγραψε προς τον νικητήν Βοναπάρ
την την εξής επιστολής - Ιωάννινα ά. Ιουνίου 1797 - Ενδοξότατε
Στρατηγέ. -Η υπόληψις και το σέβας, και εγώ διατρέφω υμίν και τα
σε μεγάλη και ισχυρώ έθνει, διήγειρε εν εμοί επιθυμίας του να δια
τηρήσω φιλίαν μετ' αυτού, ήν διατελώ έχων μετά των υπουργών σου
και πρέσβεων. Κατά το παράδειγμα ούν του κυριάρχου μου εκπληρώ
έμφυτόν τινα εν εμοί κλίσιν. Τούτου ένεκεν επί παντί χρόνω έδωκα
αποδείξεις πραγματικές τούτου του αληθούς μου αισθήματος προς -
λους τους ομοεθνείς σου, όσους εγνώρισα κατά την τοπαρχίαν μου , και
ιδίως προς τον κύριον Τοτσίνην πρόξενόν σας ενταύθα, και τον κύριον
Δουπρέν πράκτορά σας έν Αρτη . Αυτοί δύνανται να μαρτυρήσωσι την
χαράν, εν αισθανομαι μανθάνων τάς νίκας σας, άς τινας μοι απαγγέλ
λουσιν οι φίλοι , και τας ειλικρινείς μου ευχάς προς ευδαιμονίαν της
δημοκρατίας σας. Αν ηρωϊκαι πράξεις σας, στρατηγέ, ας θαυμάζω μεθ'
όλου του κόσμου, με κάμνουσι να επιθυμήσω την ιδιαιτέραν φιλίαν
σας. Η δε συμπάθεια των ημετέρων πολεμικών διαθέσεων μοι εγγυά
ται βεβαίως την απόλαυσιν . Ευάρεστον ουν μοι θα ήναι , εάν απολαύσω
την δήλωσιν περί τούτου εκ μέρους σας, και εάν συσφίγξω μετά του
ήρωος της Γαλλίας τους δεσμούς της φιλίας, ήν συναισθάνομαι εν τη
καρδία προς το έθνος σας. Αληθής δε ευχαρίστησις δι ' εμέ θα ήναι εάν
διακεκριμένως περιποιώμαι όλους τους Γάλλους, οίτινες ελεύσονται
εις το κυβερνείον μου. Ταύτα δε αισθήματα, στρατηγέ , με ενθαρρύνουν

(1) Bulhiere essais sur les iles de Zante , de Cerigo, de Ceris

golo et des Strofades composant le departement de la mer egèe
3 και 5ο ,
82
 - 0

τι να σας ζητήσω έτι αν και δύο μόνα έτη το να με αποστειλήτε δύο

επιτηδείους διδασκάλους του πυροβολικού , και δύο άλλους του βομ
βαρδισμού , οίτινες έσονται αεί οπό τάς διακελεύσεις σας. Τούτους δε
θα μοι αποστείλετε δια του κυρίου Δουπρέν πράκτορος έν Αρτη, όσο
τις θέλει απαντά περί αυτών, και της αμοιβής περί πάσαν υπηρεσίας ,
Ευγνώμων δε έσομαι διά την χάριν ταύτην. Επιθυμώ δε ζωηρώς ,
στρατηγέ, όπως ο καιρός και οι περιπτώσεις μοι παρέξωσι τα μέσα
του να ενδείξω προς υμάς την υπόληψιν μου και αφοσίωσιν Alho
Πασάς Ιωαννίνων . ( 4)
• Ηγνόει όμως ο Βοναπάρτης τα φιλόδοξα σχέδια του Αλή , ενώ ο
προκάτοχοι των νήσων Βενετοί διεκώλυον την αύξησιν αυτού, και και
1
τηγόρους, βλέποντας αυτόν ότι προφάσει του να οικοδομήση οικήματα
και τελωνεία κατά τα τουρκικά μεθόρια της πλησιoχώρου επικρας
τείας των, ώκοδόμει φρούρια και πύργους, παραβιάζων την συνθήκης
του Πασαρόβιτζ. (2) Συγκατατιθέμενος ούν ο Γάλλος άρχιστράτηγος
εις τας αιτήσεις , έγραφε προς τον στρατηγός Γεντίλην ευρισκόμενον
έτι εν Κερκύρα , όπως παρεξηται οιανδήποτε εγκρίνη εύνοιαν και κρίν
σιν, εις τοσούτον προθύμως φαινόμενον επί των προόδων του Γαλ
λικού έθνους και στρατού Αλή- Πασάν πρός ον απέστελλε και τους δύο
πυροβολιστας, οίτινες έμελλον να γυμνάσωσι τους Αλβανούς στρατιώ
τας του. ( 3 ) Διά ταύτα βουλόμενος ο Αλής να καταστρέψη τους και
τοίκους Νιβίτσης και αγίου Βασιλείου , οίτινες συνενούντο μετά των
ομοθρήσκων Χειμαρριωτών, και επρόσφερον στρατιωτικών υπηρεσίας
ου μόνον προς τον Βασιλέα της Νεαπόλεως, αλλά και προς τους αν

( 1 ) Correspondance ανωτ . tom . ΙΙΙ. 514 και 63ι .

(2) Dispaccio del Provveditore generale delle isole- 28 Fee
brajo 1793–L'attuale debolezza cede la credenza di quel go .
verno ( turco) che risveglia ed incoraggisce to spirito d'indi
pendenza dei commandanti delle lontane provincie, ed. Alt
Passà, tutti i talenti e tutti i mezzi o per deludere le delibera
zioni del suo sovrano, o per resistergli. Ricco , potente, aoceso
ed agitato dall'ambizione di siggareggiare , conosce tutte l'arı:
li, che possono condarlo al suo oggetto, ed una fredda e tran
quilla politica gli fa penetrare gli interessi di tutti il grado di
loro forza e calcolare tutte le resistenze che può incontrare l'
esecuzione del vasto suo piando.
(3) Bellaire ανωτ. 11-19 - Vauda ncourt άνωτ . Ch, IV σ . 98.
τιζήλους του Αλή Aλβανοτούρκους τοπάρχος , και φυλάρχους Ηπείρου
και Αλβανίας, και κυρίως τον Πασάν τού Δελβίνου τους απεχθεστά
τους το τοπάρχη των Ιωαννίνων, επωφελήθη της απουσίας του Γεν .
τίλη . Την δε μεγάλην εβδομάδα κρυφίως στολίσκος εκ του Αμβρακι
κούκόλπου διεκπλεύσας μετ' ανδρών μιαιφόνων, διέπλευσε τον μέχρι
τούδε διακωλυόμενον αυτώ Ιόνιον και απεβίβασε τους βαρβάρους κα
τα το λύκοβον της Ηπείρου. Ούτοι δε άφω επιπεσόντες κατά των
ατυχών κατοίκων της Νοβίτσης, οίτινες αφόβως και περιχαρώς συνη
θροισμένοι εις την εκκλησίαν, εώρταζον την λαμπροφόρον ανάστασιν
του κυρίου, κατεφόνευσαν αυτούς ανηλεώς. Κατέκαυσαν τας οικίας και
τας οικογενείας από μικρού έως μεγάλου. Και τους μεν απαγχόνισαν
εις τα δένδρα, τους δε κατέσφαξαν, τους δε έρριψαν εις πυρκαϊάς .
Ακολούθως τα αυτά έπραξαν και κατά την άλλην περίχωρον του α.
γίου Βασιλείου εφορμήσαντες εκείσει ( 1 ) Nέχρι δέ των τελών του
Ιουλίου υπετάγησαν όλαι αι κωμοπόλεις και περίχωρα της Ηπείρου ,
έως του λιμένος του Πανόρμου του απέναντι των προσβορειοανατολικών
της Κερκύρας, και καταλαβών και Αλή- Πασάς ωχύρωνε , ώς έτι και τα
μοναστήριον του αγίου Βασιλείου. Η φήμη τοιαύτης μιαεφονίας ψευ
δοκοσμηθείσα προς το Διβάνιον, ότι ο Αλής επέταξε τους αντιτασσο
μένους εις τον Μωαμεθανικών νόμον απίστους, προσέθετο το Αλκαι το
επώνυμαν Ασλάμ, ήτοι Λέων παρά του Σουλτάνου , ο δε στρατηγός
Γεντίλης , κατά τις διαταγές του υπουργού των ναυτικών και απο-
κιών, απέστειλε με επισήμους εντολές προς τον τοπάρχην τον γενικών
διαγγελέα Ρώζαν (Rosse). Και τούτον μέν περιποιούμενος ο Αλής,
πλουσιοδώρως ενύμφευσε, καίτοι εξηκοντούτην με ψυχοπαίδά τουΖωt
τσαν δεκαπενταετή, και θυγατέρα τινός των αξιωματικών αυτού, εν
λακώς και τότε μηνύτωρ της Γαλλίας έλεγε θυγατέρα οικείας του το
πάρχου. Παριστάμενος δε εις τους λαμπρώς τελεσθέντας Γάλλους, ος
ευλόγησεν ο επίσκοπος Ιερόθεος , συνευφραίνετο μεθ' όλων των πολιτε
κών και στρατιωτικών δημίων του, ότε υψώθη και αερόστατα », & α
ποτυχόν κατά την ανάστασιν , επέσυρε την σατυρικής χλεύης του ποδη
του Βιλερά . (9)

(1) Pouqueville, storia dellarigenerazione della Grecia Li. I.

Cap. Η .
( 8) Vandancourt C. VII. 240.--Pouqueville storia della rigm .
Li. cap. sv . Moniteur universaille n. 330-30 themidele ann. 3v.:
Βιλαρά. Η ρωμαϊκή γλώσσα και ποιήματα ανέκδοτα εαρτος ερες
 Ηδη ο Βοναπάρτης μεγαλοφρονών , εξεστράτευε κατά την ανατο
λήν, ίνα λαβών αυτήν εις χείρας, καταβάλη την οφρύν τών Αγγλων,
οίτινες εκ των ανατολικών Ινδιών έχοντες τας ευπορίας , ηδύναντο δια
ισχυρών συμμαχιών να αντενεργώσιν εις πάσαν μεγαλουργίας της
Γαλλικής δημοκρατίας προς όφελος των λαών. ( 4 ) Ο στόλος ο φέρων
τους εκστρατεύοντας ήδηγείτο υπό του στολάρχου Λαβρουγέρου καις
εκ Κερκύρας μέλλων να αποπλεύση μετά του στολίσκου διά Τουλό
νην εφοδιάσθη ζωοτροφίας παρά του Αλή Πασά μη δούς την συμφω
νηθείσαν πληρωμής . Ηλώθη δε η Μάλτα και ο Βοναπάρτης απέστει
λεν ευθύς τον διαγγελέα Λαβελέτην προς τον νομάρχης Κερκύρας,
αγγελούντα, ότι η σημαία της μεγάλης δημοκρατίας ήνεμίζετο επί
των οχυρωμάτων της Μελίτης, και ότι το τάγμα του αγίου Ιωάννου
των Ιεροσολυμητικών ιπποτών το κυριεύον την Μάλταν κατηργήθη,
Επί τούτω ούν ώφειλε και παρά τους Ιονίοις τοποτηρητής της Γαλλίας
να δημοσιεύση την χοροποιάν ταύτην είδησιν, καθ' όλους τους νησιω
τικούς νομούς, και προς όλους τους Έλληνας , Ελπειρώτας και Πελοπον .
νησίους, όπως προσέχωσιν εις τα κινήματα εκστρατείας εν αγα
θαις προσδοκίαις. (2 ) - Ταυτοχρόνως και λαβελέτης προσεκόμιζε και
το διάταγμα των 25 Ανθοφόρου, το εκ του στραταρχείου της Μάλ
τας εκδοθεν , δι' ου ο στρατάρχης Βοναπάρτης απέδιδεν ελευθέρους τους.
έν Μάλτα Ανατολικορθοδόξους ναούς προς τους Ελληνας. Και απη.
γόρευεν πρός ιερείς λατίνους του να εισέρχονται εν αυτοίς και ιερουρ
γώσιν , αποδιώκοντες τους ανατολικούς. Ευχαρίστει τους παροικούντας
τη νήσω εκείνη Ελληνας δια την εύνοιαν καισυμπεριφοράν αυτών προς
τον Γαλλικών στρατόν επί της πολιορκίας. Παρείχετο προστασίαν τοίς
Εβραίοις, εάν ήθελαν να συστήσωσι συναγωγάς. Και ήπείλει θάνατον
μεν επί τούς έν Μάλτα και Γότσω Ελληνας , και τους εν τοίς τρισίν
νομούς του Ιονίου οικούντας, όσοι αν τύχωσι συνενούμενοι μετά των
Ρώσσων πολεμίων τότε της Γαλλίας, ή συλληφθώσι πλέοντες επί Ελ.

θέντα. Τούτο επιγράφεται και υποσημειούται ή εν Ιωαννίνοις, περί το

18ο3 Αεροστατική σφαίρα παρά του εκδότου. Αλλά κακώς χρονολο
γείται διότι ουχί το 1803 αλλά το 1799 ότε εγένετο ο γάμος του
Ρόζα εν Ιωαννίνοις, και ο εν τω πονήματι μνημονευόμενος Μπαχώ :
μης Κωνσταντίνος ιατρός αφίχθη εξ Ιταλίας σπουδάσας .
( 1 ) Thiers storia della rivol. Fran, vol. 5. lib. xxxix spedin.
zione in Egillu .
( 2) Moniteur univer. N. 330-30 lbcrmidore an. Y !:
 653

ληνικών πλοίων, φερόντων Ρωσσικήν σημαίαν, και αφεύκτως έπρεπε να

καταβυθίζωνται υπό των συναντώντων αυτα Γαλλικών. Επί τούτου
ο τοποτηρητής της Γαλλίας προκήρυττε προς τους Ιονίους. - « Η με :
γαλοφυΐα της νίκης, ο ήρωας της ελευθερίας ώδήγησεν εις Μάλταν τον
δημοκρατικών στρατόν, και έστησε την τρίχρωμον σημαίαν. Η δη
μοκρατία θα σκεπάση παρενθύς με νίκας την Μεσόγειον . Ημείς θα ί
δωμεν εντός ολίγου μεταξύ ημών τον ήρωα, όστις έθεμελίωσεν την
ευτυχίαν αυτών των Ελληνογαλλικών νομών. Ελληνες απόγονοι των .
ηρώων της αρχαιότητος, ανταποκρίθητε εις την κραυγήν της ελευθε
ρίας, ήτις αντηχεί κατά τάς παραλίας σας. Ο Βοναπάρτης είναι εις
την Μεσόγειον. Υπάρχει λοιπόν άλλο τι, και σείς δεν δύνασθε να ελπί
σητε και να επιτύχετε; Ζήτω η δημοκρατία. ( 1 ) -Αντήχησεν εν αγαλ
λιάσει εις τα ώτα των Ιονίων η προκήρυξις. Εν Κερκύρα τις 10 Αυ
γούστου, εκ Παξών πλευσάσης επί λεμβών σημαιοστολίστων της Γαλ
λικής φρουράς, και αποβιβασθείσης εις Κέρκυρας, συνήντησεν αυτήν
κατά την πλατείαν Κερκύρας και ενταύθα ολη λοιπή φρουρά . Είτα πα
ρετάχθη κύκλω βωμού υψωθέντος δια χειρών πάσης τάξεως πολιτών,
εργασθέντων επί πολλάς ημέρας. Επί δε του βωμού καταστολίστου
με σημαίας και ανθοφόρα αγγεία παμπόλλας κιτρηάς και δαφνοστε
φάνους, ίστατο εν τω μέσω λαμπάδων και θυμιατηρίων το άγαλμα
της Γαλλίας. Παραταχθείς δε μεθ' όλου του επιτελείου και όλων των
πολιτικών αρχών και επιτετραμμένος, έθυμίασε λίβανον, και έστεφάνω
σαν ιδίαις χερσί το άγαλμα. Είτα εξεφώνησε λόγον εγκωμιάζοντα τον
άρχιστράτηγος, την ελευθερίαν, ισότητα και αδελφότητα. Το έργον,
της Γαλλικής δημοκρατίας υπέρ της διαδόσεως του ανθρωπισμού εις
τάς νήσους, και την Ελλάδα. Και παρότρυνε τον στρατηγόν των νη
σιωτικών νομών προς ασφάλειας των εγκατοίκων και προστασίας των
δικαιωμάτων αυτών. Τού δε στρατηγού απαντήσαντος αναλόγως εις
ταύτα, και πολλών άλλων δημοκρατικών πολιτών Ιταλιστί και Γραι
κιστί λόγους και απαντήσεις εκφωνησάντων, ησπάσαντο αλλήλους . Ο
δε λαός της Κερκύρας αγαλλόμενος, και προσφέρων στεφάνους εις τους
στρατιώτας, εκραύγαζε, Ζήτω η Γαλλία. Ζήτω η ελευθερία . Ζήτω και
Βοναπάρτης . Ο αυτός ασπασμός επανελήφθη και κατά τέσσαρας σκη
νάς σταθείσας παρά τω βωμώ, τήν μέν του στρατηγού, την δε της
επιτροπής, την δε του δημαρχείου, και την άλλην των αντιπροσώ
των. Ολαι αι οδοί και τα παράθυρα της πόλεως ήσαν σημαιοστόλιστα,

(0 ) Moniteur univ . 330 άοωτ .

 και έγοντα το τρίχρουμoν εθνόσημον. Είτα εγένετο παράταξις στρα
τιωτική , και ψευδοπόλεμος. Κατά δε το απόγευμα αγώνες ξιφομα
χίας , πεζοδρομίας, χορού, δίσκου και ιππηλασίου εν σταδίω κυγκλιδω:
τώ( stecat»). Και εστέφθησαν οι νικηται, και έλαβον εις βραβείον τρί
χρωμον περίζωμα. Διά της φαιδρότητος και ομοιομόρφου τυπικού τε
λετής εώρτασαν και οι Ζακύνθιοι και δε Βελιαίρος εθαύμαζε την α
παραδειγμάτιστον ευταξίας και ομοθυμίαν των πολιτών. (4 )
Ουδόλως δε παρεννάει ο Βοναπάρτης, ότι η εκστρατεία εις ανατο »
λήν εδύνατο να μη διαταράξη τον Σουλτάνον, ός επιτυχώς σαγηνευό
μενος υπό των εχθρών της Γαλλίας, προσετίθετο εις συμμαχίαν. Βπε
ί τούτω κατ' αυτού διεγείρων υπείκοντας τοπάρχας, και λαούς Χρι
στιανικούς , έσπευδε να απομακρύνη στρατόν, ας έμελλε να διακωλύ .
ση πάν βήμα αυτού , κατά την Αίγυπταν ήδη μεταβιβασθέντος. Επί
τούτω ερεθίσας εις αποστασίαν τον Πασάν του Βεδινίου Πασβάνουν
γλον (2 ) , κατά του Σουλτάνου , διέταξε και απεστάλη εις Ιωάννινα και
λοχαγός Σχέφερ , υπασπιστής του εν Κερκύρα στρατηγού Σαβώτ, επί
προφάσει τακτοποιήσεως των ορίων Βουθρωτούν κυρίως δε όπως πα
ραπείση τον Αλή Πασάν, ένθεν μεν νά μή συστρατεύση τους επερχο
μένους κατά του αποστάτου Πασβανόγλο» : ένθεν δε να επιχειρισθή
την καταβολήν παντός οικείου εχθρού, κηρυττόμενος και αυτός ανε
ξάρτητος εκ του Σουλτάνου. Αλλ' ο Αλή Πασάς πονηρός, ου μόνον
δεν ενέδοτο εις τάς προτάσεις, αλλά και παραπονεθείς προς τον Σχές
φερον , ότι οι εν τώ Ιονίω Γάλλοι ήπάτησαν αυτόν, πολλάκις υποσχό
μενοι συμμαχίας , και λαβόντες τρόφιμα εξ αυτού απλήρωτα, ετελείω
νε την συνδιάλεξαν ειρηνικώς , λέγων. « Ηθελε κινήση κατά του Σουλ
τάνου , εάν ελάμβανε παρά των Γάλλων 10,000 άνδρες και 100,000
φλωρία . Ο Βοναπάρτης όμως γινώσκων το ύπουλος του Αλή, ήθε
λησεν εκ νέου να εφελκύσηται αυτόν εις τα σχεδιαζόμενα . Οθεν απέ
στειλεν εκ Μάλτας εις Κέρκυραν τον υπασπιστής αυτού λαβαλέτην ,
όπως εκείθεν μεταβάς εις τα παράλια της Ηπείρου, εγχειρίση επιστο .
λήν προς τον Αλή - Πασάν, και διεκπεραιώση αισίως τας διαπραγμα

( 1 ) Bell:ire ανωτ . ch . IX
( 2) Νομίζεται ο Πασβανόγλους κατά τινας μεν ότι ήν Ελλην την
καταγωγήν, γεννηθείς έν Βεδίνη κατά άλλους δε Ηρώσσος εκ Πομε
ρανίας στρατηγός του μεγάλου Φερδερίκου, ός κατασπαταλεύσας την
περιουσίαν, μετέβη εις Τουρκίαν· ένθα αρνησίθρησκεύσας , εμωαμεθά
σε και προήχθη τοπάρχης Βελιγραδίου ,
 Σ

τεύσεις . Ο Ααβαλέτ δε επιπλεύσας με το πλοίον Αρτεμισίαν εις Κέρ

κυρας, παρέλαβε τον αντιστράτηγος Ρόζαν παρά του στρατηγού Σα
βώτ, όστις προηγουμένως ειδοποιήθη παρά του Γαλλικού διευθυντη
ρίου, το να συνεργήση παρ' αυτώ εις συμμαχίαν, και να ευχαριστήση
διά τας επιδαψιλευθείσαςζωοτροφίας τους Γάλλους στρατιώταις . Αλλ'
αφιχθείς ο Λαβελέτ μετά του Ρόζα δεν εύρεν εκεί τον τοπάρχην Α
λήν διότι πρό τεσσάρων μηνών εξεστράτευεν εις Βουλγαρίαν μετά του
Σουλτανικού στρατού επί καταστροφή του αποστάτου Πασβάνογλου .
Φιλοφρόνως δε δεξιωθεις παρά των υιών και Ρόζας ενεχείρησεν αυτοίς
την εξής επιστολήν του Βοναπάρτου.- Μάλτα 29 Ανθοφόρου έτους
ΥΙ (17 Ιουλίου 1798)-Αξιοσέβαστε φίλε μου. Μετά τις ευχές μου
υπέρ ευτυχίας και διατηρήσεως της ζωής σας, έντιμοποιούμαι να σας
πληροφορήσω, ότι προ πολλού γινώσκω τον πόθονσας προς την Γαλ
λικής δημοκρατίαν. Και διό επιθυμώ να τύχω ευκαιρίας όπως σας δώ
σω δείγμα της προς υμάς υπολήψεώς μου . Νύν δε επελθούσης μοι τοι ·
αύτης, προθυμοποιούμαι να σας γράψω ταύτην την επιστολήν, ήν πα
ρέδωκα προς τον υπασπιστής μου όπως σας εγχειρίση. Αυτός είναι
προς τούτοις έπιτετραμμένος να σας κοινοποιήση τινάς αξιολόγους
προτάσεις μου. Αλλ' επειδή αγνοεί την γλώσσαν υμών , ευαρεστήθητε
να εκλέξητε διερμηνέα τινά πιστόν των λόγων μου. Παρακαλώ δε να
δώσητε πίστιν εις ό,τι εκ μέρους μου δηλωθη και να απαντήσετε
δι' αυτογράφου επιστολής σας, έστω και τουρκιστί , και δι' ιδιοχείρου
υπογραφής σας. Δέξασθε ευμενώς τας ευχάς μου και την επιβεβαίωσιν
της υπολήψεώς μου και αφοσιώσεως - Βοναπάρτης. ( 1 ) Καίτοι δε οι
υιοί του τοπάρχου έλεγαν ότι εν απουσία του πατρός δεν εδύναντο
εις αυτόν τι θετικώς να απαντήσωσιν κατά τα προτεινόμενα , έβε
βαίουν όμως τους απεσταλμένους, ότι ο πατήρ αυτών πρόθυμοςήν να
συνεργήση εις την δόξαν του Γαλλικού έθνους. Οθεν ο αντιστράτηγος
Ρόζας έγραφες προς τον Βοναπάρτης - Οτι εάν τα σχέδια υμών ήθε
λεν αποπειραθώσι πολεμικού επιχειρήματος κατά τα μέρη ταύτα, βε
βαιώθηκε μετά μεγάλης εμπιστοσύνης , ότι αισίως τούτο θα προαχθή.
Δολίως όμως οι Τούρκοι δια την ύπουλων αυτών πολιτικών προσήγον
το τους Γάλλους . Και δεν έδυσκολεύοντο να κινηθώσι και κατά των
νήσων .- Διό και στρατηγός Σαβώτ έγραφαν προς τον Βοναπάρτην.-- Φο
βούμαι μή οι Τούρκοιεπιτεθώσιν υμίν εν ταις νήσοις. Εγώ όμως δεν
ταράττομαι ποσώς διότι οι γείτονες ημών Αλβανοί, ελεύθερος λαός ,

( 9 ) Correspondance lom . V 171 ** 1723

 656

όστις προσφέρεται έμμισθον υπηρεσίαν τη υψηλή Πύλη , ευνοούσι τους

εγκατοίκους των νήσων τούτων , συνδεόμενοι διά κοινής θρησκείας και
αμοιβαδόν εμπορικών συμφερόντων . Οπως δε επέλθωσι, και καθ' ύ
μών επιτεθώσι , πρέπει να διαβώσιν εκ της τοπαρχίας του Αλή-Πασά,
του οποίου την φιλίαν ουδόλως αμφιβάλλομεν , αφού τοσαύτα μάς έ.
βεβαίωσε περί ειλικρινείας και προθυμίας . Οθεν πέπεισμαι ότι ήθελεν
αντισταθή εις τας καθ' ημών εχθροπαθείας . Και μάλιστα ότι εσχί
τως προς αυτόν εξεδήλωσε φιλίας και ευγνωμοσύνης ή ημετέρα κυ
βέρνησις, και ο υπουργός των ναυτικών δια των προς αυτόν επιστού
λών. -- Εν άλλη δε επιστολή ο Γεντίλης έλεγεν -- Βεβαιώθητι , στρά.
τηγέ, ότι διαρκούσης της απουσίας του πατρός, οι υιοί του Αλή εισίν
πρόθυμοινα προμηθεύσωσιν προς τουςΓάλλους όλας τας προσδεούσας
βοηθείας. Αμα δε μάθη αυτός την άφιξιν εις Αίγυπτον, παρ' αυτώ έγ
καταλιμπάνει το βασιλικών στράτευμα , όπως επιστρέψη εις Ιωάννινα
υπέρ ημών . ( 1 )
Ενώ τα δε κατά Τουρκίας μελετώμενα υπό του Βοναπάρτου αισίως
προήγον αι νίκαι των Γαλλικών όπλων εις Αίγυπτον , ή ενΑβουκίροις
ναυμαχία , καθ' ην ο Αγγλος στόλαρχος Νέλσων κατέστρεψεν όλον τον
Γαλλικών, και διαπερασθείς το στήθος διά σφαίρας και αρχηγός αυτού
Βρουγέρ , έπεσεν ανδρείως , ανέτρεψε τας διαπραγματεύσεις . Εκ τού
του άλλην διεύθυνσιν ελάμβανε το κατά της Ανατολής επιχείρημα, εξ
ής και η διακατοχή των Ιονίων νήσων μετετίθετο είς άλλους κυρίους.
Το Γαλλικόν δίκροτον ο Γενναίος το κυβερνώμενον υπό Λουζουάλ, το
μόνον διαφυγόν εκ της καταστροφής, εκόμισεν την θλιβεράν αγγελίας
της ναυμαχίας εις Κέρκυρας , επισύρον όπισθόδετον ως έν θριάμβω το
Αγγλικόν δίκροτον 74 κανονίων τον Λεάνδρον. Τούτο καταναυμαχή
σας προς τα ύδατα της Κρήτης και Λαζουάλ, ήχμαλώτισε μετά του εν
αυτώ επιβαίνοντος Αγγλου κομιστού της νικηφόρου αγγελίας παρά
Νέλσωνος εις Αγγλίας. (2) οι Αγγλοι υπεροχήν ούτω λαβόντες, κατά
την ανατολήν διά του εν Αβουκίροις τροπαίου , ήρέθησαν τον Σουλτά
νον . Και αυτός κακώς μέν όαματι βλέπων της Γαλλικής προόδους εις
Ανατολήν, το δε έξοχον της Αγγλικής δυνάμεώς σταθμίζων , συνεδέε
το διά συμμαχίας με την Αγγλίαν συνδεομένην μετά Νεαπόλεως και
Πορτογαλλίας. Προσετίθετο δε εις βοήθειαν και η Ρωσσία, όπως α
ποδιώξωσι τους Γάλλους πανταχόθεν της ανατολής , και των όμορευή

( 1 ) Correspondance tom , v . 233 xal 277.

( 2) Bellaire årwr . IX.
 - 631

όντων της Τουρκική επικρατεία νήσων του Ιονίου . (1 ) Τάς 13 ουν

Καρποδώρου 1797 , ο Ρέιζ εφέντης έκήρυττεν επισήμως τον πόλεμον
κατά Γαλλίας. Εφυλάκιζε τον επιτετραμμένον της Γαλλικής πρεσ
δείας Ρουφίνον (Ruffin), και όλους τους υπαλλήλους αυτής εις τους
επτά πύργούς. Απαντες δε οι εν Κωνσταντινουπόλει Γάλλοι πραγ:
ματευται έγκλεισθέντες εφυλάττοντο υπό Γιανιτσάρων. Ταυτοχρόνως
δε προσεκλήθη διά φιρμανίου του Σουλτάνου Σελίμου ο Ρωσσικός σό
λος να ενωθή μετά του οθωμανικού , όπως έκπλεύσαντες των Δαρ
δανελίων, καταδιώξωσιν εκ του Ιονίου και της λοιπής ανατολικής
μεσογείου τους Γάλλους. Ούτος δε συγκείμενος εκ 13 πλοίων της
γραμμής, και αρχόμενος υπό του στολάρχου οζακώφ, έφθανεν εις
Κωνσταντινούπολιν τας 8 Αυγούστου 1798 και συνενούτο μετά του
οθωμανικού εν πλήρει αγαλλιάσει και εκπυρσοκροτήσει Τούρκών και
Ρώσσων.
οιδόλως έβράδυνες και στρατηγός Σαβών εν Κερκύρα μαθών την νέαν
ταύτην σύνδεσιν των πολεμίων κατά Γαλλίας να προλάβη δια παν :
τός μέσου την έφοδος αυτών κατά των νήσων. Απέβαλεν όμως πά
σαν ελπίδα του να λάβη βοήθειαν εκ των έν Ιταλία και άλλοθι Γαλ
λικών στρατοπέδων διότι όλα τα πελάγη διασταυρούντο υπό Αγγλι
κών πλοίων και καταδρομέων, οίτινες διεκόλυον τάς συγκοινωνίας. Αν
δε νήσοι του Ιονίου είχαν πάντη λησμονηθή υπό του Γαλλικού διευ
θυντηρίου μετά την ανατροπής του ανατολικού επιχειρήματος. Και ου
μόνον ζωτροφίας και εφόδια, αλλά και άνδρες δεν έδύναντο πλέον να
προστεθώσιν εις τα φρούρια των νήσων , απρόβλεπτον μένοντα χρειων
δών και ανδρών, της ολικής φρουράς αυτών καταντησάσης εις 3,500
άνδρας . Ως φιλότιμος δέ Γάλλος στρατιώτης και Σαβάτ δεν ήθελε αναι
μωτί να πέση εις τα όπλα των εχθρών της πατρίδος. Διό επεσκέφθη
όλας τας νήσους, και τα φρούρια της στερεάς περιχώρου, καταρτίζων
αυτα εις ικανωτέραν άμύναν. Επισκεπτόμενος δε την Κεφαλληνίαν τάς
3 Οκτωβρίου, κατά την διατριβής του εν ληξουρίω , έλαβεν αποστο
λήν παρά του Βοναπάρτου εξ Αιγύπτου, ήν εκόμισεν λέμβός τις απο
σταλείσα. Εν ταύτη έγραφες και Βοναπάρτης, ότι συνδεθέντες εις συμ
μαχίαν Τούρκοι, Γάλλοι και Αγγλοι κατά Γαλλίας , κινούντες κατά
των νήσων . Και διό οφείλει ο Σαβώτ να τεθή εις άμυναν επί πάσης
επιθέσεως. Ηδη δε ο Αλή- Πασάς, καίτοι επολέμει υπέρ του Σουλτά
νου εις Βιδίνιον κατά του Πασβάνογλου, βουλόμενος να επαυξήση την

( 1 ) Thiers dvust,collegazione lib. xl collegazione

83
del 1799.
 ----
638

σητηρείας του, επωφελήθη της τότε εκ τού Διβανίου αποβολής των

φίλων της Γαλλίας υπουργών του Σουλτάνου. Και διαβαλών τους Γάλ.
λους ως γείτονας επιφόβους της Τουρκικής επικρατείας, συνενοείτο
φιετα του υιού του Βουκταρ , όπως προσβάλη τας εν Ηπείρω Γαλλι
κάς έγκτήσεις. Διό κατά διαταγήν του πατρός και Μουχτάρ φιλιωθείς
με τους Σουλιώτας και τον Πασάν τού Δέλβινος, απροσδοκήτως των
Γαλλων απέστελλεν Αλβανούς, μετά του υιού του ως αρχηγού κατά
Πρεβέζης, συνενοούμενος μετά των ενταύθα αντιφερομένων τους Γάλ.
λεις Πρεβεζανίων, Χριστιανός της Αλβανός κρυφίως ελθών ανήγγειλε
τώ φρουράρχη της Πρεβέζης Τισσών το επιχείρημα. Ο δε εζήτησεν
ευθύς βοήθειαν παρά του φρουράρχου της Αγίας Μαύρας Ρογέρου, α
φού προσεκάλεσε το δημαρχείον Πρεβέζης και ανήγγειλε τον κίνδυνον.
Διέταξε την σύστασιν χωροφυλακής, και περί φρούρησιν της Πρεβέ
ζης υπό εγχωρίων. Και αυτός εξήλθε μεθ' όλης της Γαλλικής φρου
ράς προς συνάντησιν και απόθησιν των επερχομένων Τουρκαλβανών.
Τούτους δε απαντήσας κατά δίοδον τινά, της οποίας τα υψώματα δε
χύρωσε με δύο κανόνια , ηρώτησε τον αρχηγών το αίτιον της εισελεύ
σεως ενόπλων ξένων εις Γαλλικά χώματα . ο δε αρχηγός υπούλως αν
πεκρίθη , ότι απεστάλη ίνα είσ ξη είς Πρέβεζας Πρεβεζάνον τινά πρώην
εξώριστον παρά των Βενετών , και να παρακαλέση τον έχει φρούραρ
χον, όπως εξαπατήσας επί τοιαύτη ψευδοπροφάσει τον Γάλλον φρού
ραρχον, εισέλθη εις Πρέβεζαν ακωλύτως, και την καταλάβς . Αλλ' και
Τισσώτ αποκωλύων την αίτησιν, επέβαλλεν αμέσως τοίς επελθούσι
την αναχώρησιν, δικαιολογών το αδύνατον της εισχωρήσεως ενόπλων
άνευ αδείας του ανωτέρου εν ταίς νήσους αρχηγού των Γαλλικών δυ
νάμεων. Επειδή δε ο αρχηγός έχρονοτρίσει και διίσχυρίζετο να είσα
χωρήση, άμα είδεν ότι έφθασεν η βοήθεια εξ Αγίας Μαύρας τους Γάλ .
λοις, ευθύς διέταξε τους υπ' αυτού, και ανεχώρησαν άπρακτοι. Ο Σα
βώτ φθάσας μετ' ολίγας ημέρας εις επίσκεψιν Πρεβέζης, και μαθών
ταύτα, διέταξεν ευθύς προς ασφάλειας και αντίδρασιν μελλούσης εφό
δου παρά του Αλή. Και επί των ερειπίων της αρχαίας Νικοπόλεως
υψώθησαν περιχαρακώματα , αποτερματιζόμεναεις δύο περιβολάς (ri.
doti), άτινα διεσταύρουν το πύρ απέναντι εισβολής εκ της κοιλάδος.
Διά δε των παραπλεύρων αυτών και τινός πλοίου ισταμένου αναμέ
σου του Αμβρακικού κόλπου τα οχυρώματά προσέβαλλον τους πολε.
μίους, εάν επεχειρίζοντο αυτοι αττόβασιν διά του Αμβρακικού . Είτα
εκόμισε τέσσαρας λόχους , τους οποίους έθετο εις φρουράς, διοργανίσας
τους Πρεβεζάνους εις χωροφυλακήν τακτικήν. Τότε δε ήλθε και ο
Πεβεζάνος Χριστάκης, πρώην αρματωλός και μισθοφόρος της πρώην
Βενετικής πολιτείας , όστις έχθρευόμενος τον Αλή , ηνώθη μετά των
πολεμούντων αυτό Σουλιωτών. Και διο οι Βενετοί τότε κατ' ένστασιν
του Αλή, ηναγκάσθησαν να φυγαδεύσωσιν αυτόν, και να δημεύσωσε
τα κτήματά του. Τούτον δε ο Σαβώτ κατέστησε επί των οικείων κτη
μάτων είς Πρέβεζαν. Και συνεφώνησε μετ ' αυτού και των παρακο
λούθων Σουλιωτών παληκαρίων υπό Γαλλικών μισιόν να ανακαινίσω
σι τας εχθροπαθείας κατά του Αλή, όπως απομακρύνη της επιθέσεις
κατά των Γαλλικών χωρών. Δεν επέτυχεν όμως ο υπασπιστής Σχέ- ,
φερ εις το να προσελκύση τον αρχηγός των Σουλιωτών Κόγγια εις
το σώμα τούτο των Σουλιωτών , και δίδει αρχήν εις την σύστασιν των
Αλβανοελληνικών ταγμάτων , άτινα ακολούθως θα ίδωμεν συντελούντα
εις τον στρατός της Επτανήσου πολιτείας . Ο δε οπλαρχηγός Χριστά
κης μετά των υπ' αυτόν εξήκοντα Σουλιωτών διωρίσθη φρούραρχος εν
Νικοπόλεις και επαγρύπνει εις τα κινήματα του Αλή. ( 4)
Η πολιτική κατάστασης της Αλβανίας δεν ήσφάλιζε τον Σαβώς με :
τά την απόφασιν του Σουλτάνου κατά Γαλλίας . Αι βιοπραγίας του
τοπάρχου των Ιωαννίνων επιστρέψαντος είς Ιωάννινα , υπεραυξήσασας
την δύναμιν αυτού , εγκατέστησαν ισχυρών κατά των γειτόνων Πασά
δων. Ούτε ηδύνατο οο στρατηγός πλέον να ελπίζη εις τους Σουλιώτας
και τους εγκατοίκους των τεσσάρων περιχώρων της υπό τους Γάλλους
άνω και κάτω Αλβανίας , οίτινες παρεπείθοντο το τοπάρχη διλιαζό
μενοι εις τας υποσχέσεις αυτού μετά των Γάλλων. O Aλής επέβλε
πεν εις τας Γαλλικής εγκτήσεις τας περί Βουθρωτόν, Πάργαν , Βρέ
βεζαν και Βόνιτσαν και εραδιούργει εις Λευκάδα και Κέρκυρας, ακο
λουθών τάς εισηγήσεις της πονηρίας του και την ευτυχή έκβασιν τών
όπλων. Οπως δε, ως είθιζεν ενάρξηται τών πολεμικών επιχειρήσων
δι' απάτης, έσπευσε να καταδολιεύση τον στρατηγόν Σαβάτ δ ' επε
στολής, ήν έλαβεν αυτόν, επιστρέψας εκ της επισκέψεως των νόσων
έν Κερκύρα . Δι’ αυτής υποκρινόμενος άγνοιαν τη συμμαχία του Σουλ :
τάνου μετά των πολεμίων δυνάμεων κατά Γαλλίας, εζήτει πληροφο- .
ρίας παρ' αυτού . Δεικνυόμενος δε φόβον περί της εκβάσεως , εξεδηλοι»
επιθυμίας του να συνδέση συμμαχίας μάλλον μετά των Γάλλων, έτoe
μος ών έκ εκείνη τη περιπτώσει να απο » ιξηται επί τό μάλλον προς
αυτούς αγάπης. Επεζήτει δε ως εχέγγυον της φιλίας των Γάλλουν τις
Ηπειρωτικές περιχώρους και το φρούριον της Αγίας Βαύρας. ( 8 ) Α Α Α'

( 0 ) Bellaire ανωτ. Χ .
(9) Vaudanlourt C. VII. - Bellaire_ch. XIV.
C
 660

ενώ έγραψε ταύτα προς τον στρατηγόν Σαβώτ ο Αλής, διέταξε το

ποτηρητές και οπλαρχηγούς να οπλίζωσιν άνδρας, και να αποστέλ .
λωσιν κατά των Γαλλικών εγκτήσεων. Ούτοι δε περί τας 15 Τριγη
του 1798 , απέστειλαν στρατευομένους Τουρκαλβανούς εις τα πέριξ
του Βουθρωτού , ών οι περίπολοι περιεφέροντο εις την Γαλλικήν πε
ρίχωρον. Ινα δε λεπτομερέστερον πληροφορηθή περί της εν ταις νήσοις
στρατιωτικής καταστάσεως των Γάλλων υποκρινόμενος φιλίαν, προσ
εκάλεσε εις Φιλιάτραις τον υπασπιστής Ρόζαν, όπως συνομιλήσωσε
περί πάντων, και προλάβωσι την χύσιν αίματος . Αυτός δε πεισθείς ,
επορεύθη αντιπρόσωπος εκεί. Αλλ' αυτόν απαντήσας ο Αλής εις την
οικίαν Ζαγούρι, ανδρός εκ Φιλιατών, και πληροφορηθείς παρ' αυτού ,
όσα επεθύμει ανοσίως της φιλίας συνέλαβε. Και δέσμιον τηρούμενον
υπό 15 Αλβανών πέμψας εις Ιωάννινα , έρριψεν εις σκοτεινήν φυλακήν.
Κατ' αυτάς αφίχθη εις Κέρκυρας και ο Δουβανάς ο γενικός διοικητής
των τριών νομών, όστις συνοδεύετο υπό του Π.βερώνος Γάλλου αξιω.
ματικού και του Ναπολώνος. Επειδή δε ο Πιβερών μετ' ολίγον διω
ρίσθη να μεταθή εις Ινδίας δι' Αιγύπτου, παρεκάλεσε ο Σαβάτ αυτόν,
να μείνη εις Κέρκυρας, βλέπων αυτήν αναγκασθησομένην εις πολιορ
κίαν. Αλλ' ο Αλή Πασάς, μη δυνάμενος παρά του φυλακισμένου Ρόζα
να επιτύχη την παραχώρησιν Βουθρωτού και Πρεβέζης, εμήνυσε τας
22 προς τον αρχηγός του Βουθρωτού να προσέλθη επί συνεντεύξει εις
Νικόπολιν. Αυτός δε αγνοών τα πραχθέντα υπό του Ρόζα, και μηδέν
υποπτευθείς απέστειλεν αντ' αυτού τον κύριον Στέιλ αξιωματικών με
τα τινος ιερέως Ελληνος χρησιμεύσοντος ως διερμηνέως . Αρνηθείς δε
και ούτος την παράδοσιν, έδεσμεύθη μετά του ιερέως , και έφυλακίσθη
σθαν αμφότεροι εν Ιωαννίνοις. Αποτυχών ουν ολοκλήρως ο Αλής, έ
πειράθη δια δωροδοκίας και μεγάλων υποσχέσεων προς τον Σαβών την
παράδοσιν της Κερκύρας , ήν έλεγεν ότι ηγάπα ως κόρην οφθαλμού .
Διότι έμαθεν, ότι επλησίαζαν οι συμμαχικοί στόλοι κατά το Ιόνιον
και αφεύκτως έμελλον να επιτεθώσι κατά Κερκύρας. Αλλ' ο Σαβώτ
ως Γάλλος φιλότιμος στρατιώτης , απώθησε μετ’ αγανακτήσεως τάς
προτάσεις του τοπάρχου Αλή . ( 1 ).
Αποτυχών των ραδιουργών και τοπάρχης , διέρρηξε το προσωπείον,
άμα έμαθεν, ότι οι σύμμαχι κινούνται κατά των Γάλλων . Θέλων δε
να διαρπάση ό,τι εδύνατο, πριν φθάσωσιν αι συμμαχικάι δυνάμεις, διέ
ταζεν όλους τους παρά Βουθρωτών στρατευομένους, να εφορμήσωσι και

( 1 ) Butia storia d' italia L. XIII-Bellaire XIV .

 664

πά του φρουρίου. Οίτοι δε τάς 26 Οκτωβρίου εκυρίευσαν τα πέριξ και

ψώματα. Ενώ δε ήτοιμάζοντο να επιτεθώσιν κατά του φρουρίου, έ
φθασεν ο ταγματάρχης Πετίτ μετ' επικουρίας εκ Κερκύρας. Ούτος ε
πεχειρίσθη μετά των παρεπομένων χωροφυλάκων να αποδιώξη τους
Τούρκους εκ της θέσεώς των. Αλλ' εκατόν αυτών, οχυρωθέντες κατά
τον πύργον Ιαννούκον, θανατηφόρως εμπόδιζον τους επιτιθεμένους,
Οτε δε προς το απόγευμα έφθασεν και ο στρατηγός Σαβώτ μετά του
υποστρατήγου Βεριέρου, οι εχθροί επαυξήσαντες τας εκεί δυνάμεις,
ως χείμαρρος έξέρευσαν διτ της χειμάρρου . Διέβησαν τον χείμαρρον
Παύλαν και προσέβαλαν την γραμμών των Γάλλων . Διό αναγκασθεί -
σα αύτη, υπεχώρει. Πληγωθέντος δε του αρχηγού των επιλέκτων
(γρανατήρων) , ο λόχος αυτών εγκατέλειψε την θέσιν του, και δεν ή .
κολούθει. Τότε απομονωθείς ο Σαβώτ μετά του λοχαγού Σχέφελ εκυν»
δίνευε να αιχμαλωτισθή υπό των Τουρκαλβανών, οίτινες πυροβολούν
τες κατέλαβαν την εγκαταληφθείσαν υπό των επιλέκτων θέσιν. Αλλά
παρελάσας ουλαμός τις (pluton) επιλέκτων περιεκύκλωσε τον εχθρόν,
και ούτως απηλλάγησαν του κινδύνου οι στρατηγοί, οπισθοδραμόν .
τες. Τότε ο υποστράτηγος Βεριέρ και τας δεξιάς θέσεις επιτηρών, περι
πλεχθείς εις τα εκεί χαμόδενδρα, έμελλε να περικυκλωθή υπό πλη
θύος Τουρκοαλβανών, εάν μή διεσώζετο υπό της πλησιασάσης μοίρας
του Σαβώτ. Ο δε στρατηγός την επιούσαν έφερεν εκ Κορυφών εν Ο
βουζοβόλον και 2 κανόνια. Και διαιρέσας τον στρατόν εις τρείς μοί
ρας, επετέθη του πύργου Γιαννούκου και τους μεν ευζώνους (fuci
lieri ) διευθύνας εις το κέντρον αρχηγετουμένους υπό Πετίτ , και τους
σκαπανείς μετά των Κερκυραίων χωροφυλάκων και του πληρώματος
του δικρότου Γενναίου (generoso) από τον μοίραρχον Ιοϋπλήν (jysle)
θέσας προς τα δεξιά κατά τον λάκος Ρίζιν, ήρξατο το πυρ κατά των
πολεμίων. Αλλ' οι Τουρκαλβανοί ανώτεροι εις το πλήθος, άντείχον,
παραδόξως και εφόνευον πολλούς των Γάλλων και γραικών. Τότε και
Βεριέρ διέταξε τον Γεφέρ αρχηγός του 3 τάγματος (battagion) του
πυροβολικού, όπως προσελθών κατά το κέντρον, όπου ην ο χείμαρ
ρος Πιαούλα , αναγκάση εις οπισθοπορίαν τον έχρόν. Αλλ' οι εχθροί
συναθροισθέντες εις άλλο τι απέναντι ύψωμα, επέφεραν τοσούτο θα
νατηφόρον πυρ κατ' αυτών, ώστε ο Γιεφέρ και ο επιλοχίας Iτριτο ε
φονεύθησαν. Δεκαοκτώ δε πυροβολισται οι περί το οβουζοβόλον καιπολ
λοι επίλεκτοι, οι μεν έκειντο φονευμένοι, οι δε πληγωμένοι. Οο δε τρα
τηγός αυτός μετά μετά δύο εναπομεινάντων πυροβολιστών, επροσπάθει
να διασώση το οβουζοβέλον από τας χείρας των Τουρκαλβανών, οί
σινες επέπεσον κατ' αυτού εκδραμόντες εκ του πλησίον λάκκου. Αλλά 24
 662

λόχος κατά πυκνής φάλαγγα Γάλλων, ωφελούμενος της ευκαιρίας,

ήλθεν εμπρός του οβουζοβόλου, και παρετάχθη γενιωδώς κατά των
έπεσόντων. Ούτοι δε φοβηθέντες. ωπισθοπόρησαν, και ανέλαβον τας
προτέρας θέσεις . Η μέν δεξιά των Τουρκαλβανών δεινώς αντεμάχετα
κατά την αριστεράς πτέρυγα των Γάλλων, ενώ η στρατιωτική αγχί
νοια του Ιούλη, Ιουλεέτος και του λοχαγού Βικρούξ (vigroux) , οι.
τινες ήμύνοντα των Γαλλικών θέσεων, ευδοκίμησεν, ώστε να ενωθώσιν
εις μίαν γραμμών και στήλην αι δύω πτέρυγες. Μετά πύρ δε αδιάκο
πον και σφοδρών και στρατηγός Σαβώτ, διέταξε να αποσυρθή ο Γαλλι
κός στρατός μέρος εις το φρούριον , και μέρος να παραταχθώσιν ενώ
πιον του προμαχώνος του φρουρίου. 1δών όμως είτα το ανωφελές να
ενεργή επιθετικώς κατά τοσαύτης πληθύος Τούρκων, διέταξεμέν τους
σκαπανείς και τους χωροφύ και ας Κερκυραίους και όλον το ναυτικόν
πλήρωμα, και απεσύρθησαν εις Κέρκυρας, και κατέλειψε τον ταγμα
τάρχης του 79 τάγματος φαουρόν του Βουθρωτού. Κατά τας δύο μά
χας των 27 και 29 Σεπτεμβρίου 1799 οι Γάλλοι απώλεσαν 79 άν
δρας και 2 αξιωματικούς . Επειδή δε την ακόλουθον ημέραν ( 30 Σεπτ.
έφθασεν η είδησις εις Κέρκυραν διά Γαλλικού πλοίου, ότι ο Τουρκο
ρωσσικός στόλος υπό τον Οζακώφ έκανονοβόλει το Καπσάλι πολίχνιον
των Κυθύρων , ο στρατηγός Σαβώς συνέκρότησε πολεμικών συμβού
λιον. Και ευθύς απεστάλη ο στρατηγός Μορής εις Βουθρωτόν με δια
ταγάς προς τον φρούραρχον, όπως έκκενώση το φρούριον και κατεδα
φί ση . Αυτός δε συνάξας την αποσκευών ανέτρεψε το φρούριον εκ θε
μελίων εντός δύω ωρών δι' υπονόμων ( 14 Οκτω. 1798. Κατέκαυσε
τα πέριξ πυργώματα και έπαλιν του Κερκυραίου κόμητος Γονέμη έ
κείσε. Οι δε κατοικούντες το Εξαμίλλιον φιλόγαλλοι μετά των ζώων
και σκευών, πανοικι κατέφυγον εις Κέρκυρας. Ταυτοχρόνως δε και Sea
τηγός απέστειλε τον υπασπιστήν Σχέφερ εις Ρώμης και εις Μιλάνον,
όπως αναγγέλλη την έφοδος των Τουρκορώσσων κατά των Ιονίων ,
και την αθλίαν τατάστασιν στρατού και φρουρίων. Ο δε Κορού- Βιέρ
κατά διαταγήν του τοποτηρητού Δουβνα διευθύνθη εις Παρισίους. Ινα
δε δραστηρίως προσλαμβάνονται τα απαίσια κατ' εκείνας τας περι
στάσεις , και τοποτηρητής κατέστησεν έκτακτων επιτροπήν πρός έπα
γρύπνησιν της δημοσίου ασφαλείας Κερκύρας υπό του στρατηγού Πι
βερώνος, του νομάρχου Ιθάκης Ποχόλ, και του εν Αρτη Γάλλου προ
ξένου Δουρέ. Και διέταξεν νομάρχης Κερκύρας τον Βρίς. Είτα δε διώ
ρισεν άλλην επιτροπής και στρατοδικείον έκτακτον διά μέλλοντα πο
λεμικά αδικήματα και προδοσίας κατά της Γαλλικής κυριαρχίας υπό
Ιονίων, και μέλη ήταν και βριγατάρχης Δουρρούς, ο λοχαγός Βέρτερ, ο
 663

λοχαγός της οικονομίας Λωδαγρί, και ο διαγγελεύς Δαρού ως γραi

ματεύς. Αλλη δε επιτροπή δικαστική επί λείας και λαφυραγωγίας
ωρίσθη υπό του πλοιάρχου Βρούν και Γουέζ, και του Κεφαλλήνος
Ζουλάτου υγειονόμου, και γραμματέως Τυπάλδου. Το δε έρεισμα Κορ
φών ( place da C(orfu ) εκηρύχθη εις κατάστασιν πολιορκίας, ότε την
πολιτικής διαχείρισιν και υψηλής αστυνομίας της νήσου προσέλαβεν
ο Στρατηγός Σαβώτ. (1)
Αι εν Νικοπόλει ορισθείσαι παρά του Σαβώτ οχυρώσεις, λίαν επέ
συραν την προσοχήν τού Αλή. Ούτος δε όπως διακωλύση τας οχυρώ
σεις συνήγαγε ισχυρον στρατόν, και επήρχετο κατά των Γάλλων . Ο
στρατηγός Λασαλσέτ, όστις εκ Ζακύνθου απεκατέστησεν εις Αγίαν
Μαύραν το στρατηγείον του (quarlier generale) , όπως επιστατη τας
πολεμικάς εκείνας εργασίας, μαθών την εκστρατείας του Αλή, εφέρθή
εις το εν Νικοπόλει στρατόπεδον των Γάλλων, ενώ τα περιχαρακώ-
ματα (trincee) δεν ήσαν έως τότε τελειωμένα. Αλλ' ο Αλής μετά των
υιών Μουχτάρ και Βελή, επί κεφαλής μυριάδων στρατών επλησίαζε
τους Γάλλους, μόλις επτακοσίους, ών ήσαν 38 πυροβολισται, 18 σκα
πανείς (sapeurs), 44 εκ της ημιμοραρχίδιος, 289 της 79.ης, Γάλα
λοι 440 , Σουλιώται 60 και Πρεβεζάνοι 2000 · άπαντες δε επροσ
τατεύοντο μόνον όπισθεν διά θαλάσσης , και υπό Γραικών τινών έγ
χωρίων,οίς δεν έδύναντο λίαν να εμπιστεύονται οι Γάλλοι . Επιχει
ρισθείς δε την συνήθη δολιότητα ο Αλής απέστειλεν οικείους αυτού
με αργύριον εις Πρέβεζαν, ένα δωροδοκήσαντες τους εκεί εθνοφύλακας
Πρεβεζάνους, αποσπάσωσιν εκ της Γαλλικής υπηρεσίας, και παραδων
θη υπ' αυτών ούτως ή Πρέβεζα. Τινές των αρχηγών της χωροφυλα
κής απεστάλησαν, όπως διακόψωσι τον ισθμόν, και περικλείσωσι την
τάφρον, ένα απωθήται το ιππικόν των Τουρκαλβανών. Το μεσονύκτιον
όμως ηή προσθοφυλακή του Αλή εκ 300 συγκειμένη εκλεκτών Αλβα
νών, και ηγουμένη υπό του Μουκτά επέπιπα των Γαλλικών περι
χαρακωμάτων. Οι εν αυτοίς Γάλλοι άνδρείων απώθησαν αυτούς μέ
χοι του παλαιού θεάτρου αλλά φονευθέντος του αρχηγού Ρώη προέ
κυψεν αταξία . Ο Λασαλσέτ ηθέλησε να κτυπήση αυτούς δι' όλης της
γραμμής . Αλλά περί την χαραγήν της αυγής η ομάς του στρατού ά.
πασα, μετά κραυγών καταβάσα των ορέων περί τους οκτακισχιλίους,
επέπεσον τών εις τας κοιλάδας επεκτεινομένων Γαλλικών γραμμών.

(1) Bellaire avust. XIV.- Rellazione dell'assedio di Gorlu' .

$na capitola, Cor, stamperia del Gorverno 17996
και πάταγος των πυροβόλων, οι θόρυβοι των αντιμαχομένων, αι κραυ.
γαι και οι ολολυγμοί των φονευομένων, τοσούτον κατεφόδισαν τους
Πρεβεζάνους, ώστε αυτοί πανοικι εγκαταλιπόντες τα σκεύη και οι
κίας, εσώθησαν εις λευκάδα και Κέρκυρας και μόνον και λόχοι Γάλλων
μαχητών απέμειναν τότε ο μεν προρρηθείς Πρεβεζάνος Χρηστάκης έ
δραπέτευσεν αισχρώς, δείξας φιλοκέρδειαν και δειλίαν. Οι δε υπ'
αυτόν Σουλιώται έλειποτάκτησαν μετ ' αυτού προς τους Τούρκους,
Η γαλλική γραμμή αντείχε πρός τοσαύτην πληθών πολεμίων. Αλλ'
εις φάλαγγα συσσωματωθείς και Τουρκικός στρατός, και παραβρη
θούμενος υπό πολλών ιππέων, επιπεσών διέσχισετην γραμμών, και
διεσκόρπισε. Ευθύς δέ οι οπλαρχηγοί Πρεβεζάνοι εδόθησαν εις φυγήν.
Μάτην ο Λάσκαλσέτ συνεμάζωξε τας δύο πτέρυγας, και έσπευδε εις
αντίδρασιν. Ο Μουκτάρ κερίως προσβαλών το στρατόπεδον, κατέ
λαβε την θέσιν τών Πρεβεζάνων, και περικυκλώσας τους Γάλλους
διέσχιζε τους ουλαμούς αυτών. Τότε επολέμουν άνδρείως οι Γάλ .
λοι στήθος προς στήθος, και αγχυμαχόμενοι. Εξέπληξε τον Αλή
Φό αδραγάθημα του λοχαγού Ριοεμώντ, ός με το όπλον του έ.
σκόπευσεν τον Μουκτάρ, και με την βαγονέταν εσούβλισε τους
Αρναούτας. Μονομαχών δε ήμύνετο υπέρ του ωραίου ανθυπολοχαγού
Ταβερή. Ο λασαλσέτ και ο ταξιάρχης Χώτ μετά 23 ανδρών, επο
λέμουν κατά την δεξιάν προβολήν . Μην λαμβάνων δε επικουρίας
εκ της αγκυροβολούσης παρά τη Πρεβέζη βομβάρδας, παρεδόθη διά
συμβιβασμού . Οι αιχμαλωτισθέντες έφυλακίσθησαν εις Λορίκι Τρείς
μέν των μαχητών, περιφρονηθέντες ως δειλοκάρδιοι υπό των Αλβα
νών, απεφάσισαν με τα όπλα ανά χείρας, να διέλθωσιν εκ της φάλαγ
γος των πολεμίων· αλλ' αυτούς κατέθραυσεν εις κομμάτια. Δύο δε
έτεροι στρατιώται , οίτινες απεστάλησαν παρά του Λασαλσέτου, να
καλέσωσι το ελειμενισμένου πλοίον είς βοήθειαν, ο μεν αυτών επνίγη,
ο δε εσώθη κολυμβών είς Αγίας Μαύραν. Εν τω μεταξύ ο λοχαγός
Τισώτ , ώς έφρούρει εν Πρεβέζη , αφήσας ικανούς των στρατιωτών προς
φύλαξιν της πόλεως, έδραμε μετά των λοιπών εις το πεδίον της μά:
χης, ενώ εγίνετο εκείνη η μεγάλη ανδρυκτασία . Και ποιησάμενος φά
λαγγα εξ ογδοήκοντα μαχητών, συνεπλάκη μεσά των πολεμίων· ότε
ιδών προσελκόμενον τον γένναίον Λασαλσέτην πληγωμένον ημιθανή,
εφώρμησε γυμνώ τώ ξίφει να τον διαρπάση εκ των χειρών των αιμο
Eόρων. Αλλ' αποβαλών πάσαν ελπίδα του να σώση τον στρατηγόν του,
οπισθοπορει κατά της Πρεβέζης . εις ην εισήλασαν οι τούρκοι, πορευ
θέντες δι' άλλης οδού, και επιπεσόντες αίφνης κατέσφαξαν όλους τους
έβρεθέντας φρουρούς. Φθάσας δε εις Πρέβεζαν δεν αποθαρρύνθη υπό
 665

των εχθρών, ους εύρεν απέναντι, και κατέχοντας την πόλιν. Αλλά αν
τιμαχόμενος , και φιλονεικών το έδαφος βήμα προς βήμα εσώρευε τα
σώματα των βαρβάρων καθ' όλας τας οδούς. Τεθείς δε μεταξύ θα.
λάσσης και οικημάτων, απεκρύπτετο και υπεξέφευγε την άμεσον
προσβολής των Αλβανών. Μάτην εφώναζε να λάβη βοήθειαν παρά της
παραπλεούσης κατά της Λευκάδος δομβάρδας, διότι αύτη ήταν αδύν
νατον να πλησιάση. ύτε ιδών πλοιάρια μετά στρατιωτών προσπλέον
τα εις επικουρίαν, έποιείτο σημείον , όπως φθάσωσι ταχύτερον . Τότε
Πρεβεζάνος τις λεμβοφόρος καταφρονών τους καθ' εαυτού επιρριπτο .
μένους πυραύνους (rochete) των εχθρών , έπλευσε προς αυτόν, και εν
πρόσφερε το πλοίόν του, όπως διασωθή είς Αγίας Μαύραν. Αλλ' και
Τισώτ μη βουλόμενος να εγκαταλείψη τους οικείους συμμαχητάς διώ .
ρισε τον λεμβοφόρον , ριψοκινδύνως να πλησιάση μετακομίσων τους
στρατιώτας και πλοιάρια , και οδηγήση αυτά εις επικουρίαν των κιν
δυνευόντων εν Πρεβέζη . Γάλλος δέ τις όμως επιβάς πλοιαρίου Γαλό
λικού, απέβαλε την πρόσκλησιν λέγών, ότι είδεν αυτοψει άπαντας
τους ομογενείς του μαχητάς να απολεσθώσιν υπό της μαχαίρας του
Βαρβάρου. Ο Τισώτ ούτω βλέπων εαυτόν απομονωμένον φωνάζει προς
τους περί αυτόν μαχομένους -Ας αποθάνωμεν, αφού δεν μάς δίδεται
νίκη. Επί του χείλουςτου τάφου ας τιμήσωμεν την πατρίδα , αφίνον.
τες σημεία αξιοθαύμαστα της ανδρείας μας. -Και ούτως ειπών εφώρο
μησεν εκ νέου κατά των εχθρών. Αι οδοί της Πρεβέζης έγεμον φο :
νευομένων. Ετελείωσαν την πυρίτιδα οι άνδρείοι Γάλλοι και εισέτι
εμάχοντο εντός των οίκων . Οτε το πλήθος των Τούρκων επιπεσόν
τες κατά των οικημάτων, και ποιήσαντες χαλάστρας εις το τείχος ,
και καταθραύσαντες τας θύρας προσέβαλον αυτους πανταχόθεν. Εφό
νεύον, συνελάμβανον και αφόπλιζαν μετά τετράωρον μάχην. ο δε
πισώτ και οι άλλοι, όσοι απέμειναν ζώντες ήχμαλωτίσθησαν. (1)
Υπό σπάθην και ξίφος οι αιχμάλωτοι προσήχθησαν προς τον Μου »
κτάρ, ιστάμενον απέναντι μιάς πυραμίδος κεφαλών, ας εκ των τρι
κών και της όψεως εγνώρισαν, ότι ήσαν των ομοεθνών . Είται παρε
δόθησαν εις τον Αλβανών Πικέρ Τσογαδόρον να φυλάξη αυτούς έως έ
κατόν αριθμουμένους, και να φέρη εις Ιωάννινα δεσμίους. Ξυλιζόμε
νοι οι αιχμάλωτοι ηναγκάζοντο καθ' οδόν να κόπτωσι τας κεφαλές

(1 ) Botta Storia d'italia XVII—Bellaire ever. XVIII -Moni .

teur universel 125.x2.142 an . Vii --Pouqueville avost . Li Cap.
TV - Foscolo Barrazione σελ. 355ο .
84
 666

τών εκ της κακοπαθείας αποβιούντων συστρατιωτών , και ξυρίσαντες

τα κρανία και αλατίσαντες το δέρμα, να θέτωσιν εντός σάκκων, και
να φέρωσι μεθ' εαυτών. Ο απαρνούμενος την θηριώδη εργασίας και
μεταφοράς, φρικτώς έβασανίζετο. Ο στρατηγός Λασαλσέτ και είς ά
ξιωματικός , αποποιηθέντες , ήπειλήθησαν φόνον. Κραυγαι και αλαλαγ:
μοί εξεδήλουν την χαράν των βαρβάρων , ότε είδος τους αιχμαλώ
τους εισερχομένους εις Ιωάννινα. Λιθοβολούντες και βλασφημούντες,
συνόδευσαν αυτούς μέχρι του παλατίου του Αλή, επί των τειχών
του οποίου έκειντο καρφωμένα άλλα κρανία συστρατιωτών. Εδώ έ
φυλακίσθησαν, όπου εύρον τον πρότερον φυλακισθέντα διαγγελέα Ρό
ζαν. Μακρόθεν εφαίνετο και καπνός και η λάμψις της πυρκαϊάς, ήτις
κατέκαιεν οικίας και σκεύη της αθλίας Πρεβέζης. Μάτήν οι Πρεβεζά.
νοι, καίτοι παρέλαβον όπλα κατά των Γάλλων, επροσπάθουν να εξι:
λεώσωσι τον θυμόν του Αλή- Πασά . Ουδέν ήδύνατο να πραύνη την α
γριότητα της τίγρεως ταύτης. ο δόλος και η επιβουλή είχε κατακυ·
ριεύση την καρδίαν του, και πάσα ειλικρινής διαπραγμάτευσης μετε
Εάλλετο εις όλεθρον των εχθρών του. Συναθροίσας όλους τους ευρεθέν
τας πλουσίους της Πρεβέζης εν τη αγορά, διέταξεν αυτούς να φέρω:
σιν όλα τα χρήματα , σκεύη και οικογενείας. Είτα περικυκλώσας διά
του ιππικού, τους μεν εφόνευε, τους δε κατέπνιγεν . Είτα μαθών ότι
τινές της Γαλλικής φρουράς είχαν καταφύγη εις την απέναντι όχθην
του Ακτίου, διέταξε τον Επίσκοπος Αρτης , όπως εμπιστευθέντες αυ
τω , παραδοθώσιν επ' ασφαλεία ζωής , και επιβιβασθώσιν εις ένα πλοίον
του Αλή επί τούτω εκείσε αποσταλεν , και μεταφερθώσιν εις Σαλαό .
ραν· διότι εφοβείτο περί της ζωής αυτών τοσούτω κινδυνευούσης υπό
της ωμότητος των Αλβανών . Οι άθλιοι ούτοι μετά τετρακοσίων σχε»
δον Πρεβεζάνων ανδρών, γυναικών και παίδων, επείσθησαν εις τους
λόγους του Επισκόπου, και εστιασμένοι από το κατάστρωμα ,εφέρ
θησαν. ο δε Αλής μεταβάς εκεί μετά την πυρκαϊάν της Πρεβέζης ,
καθήμενος επί ανακλιντρου τινός τεθέντος παρά το υπόστος του τε
λωνείου, διέταξε να εξάγωσιν ένα ένα των αιχμαλώτων. Ούτοι δε
παρασυρόμενοι από τις τρίχας της κεφαλής , και δερνόμενοι βουνεύ
ροις υπό των δημίων, εις μετά τον άλλον ετίθεντο επί ικριώματος
τινός. Ευθύς ο δήμιος απέκοπτε την κεφαλήν αυτών, και τρεχε το αίμα
κρουνηδόν και εσχηματίσθη ρύαξ καθ' όλον εκείνο το μέρος. ο δε Που
κεβίλ διηγείται ότι και αυτός ο δήμιος τέλος επιληφθείς από σπα-
σμού και αποπληξίας , έπεσεν κάτω ψυχορραγών ενώπιον του σκληρού
Αλη. Καραβέλαν δέ τινά Πρεβεζάνον δέσαντες οι Αλβανοί εκ της ου
ράς ίππου, αλογόσυραν και είτε μαστίξαντες και άφηνιάσαντες τον
 667

ίππον, άφησαν τον Καραβέλαν να προσέλκηται κατά γήςέως διασχε

σχείς ο άλιος τάς σάρκας εξέψυξεν. Μετ' ου πολύ εκφυλακισθέντες οι
αιχμάλωτοι Νικοπόλεως και Πρεβέζης Γάλλοι και Ελληνες , εξ Ιωαν
νίνων δι' Αλβανίας και Μακεδονίας πεζώς διερχόμενοι , έφέροντο εις
Κωνσταντινούπολιν. Ανεκδιήγητα δε είναι τα κατά την οδοιπορία
βασανιστήρια αυτών. Κατά τας πετρωδεστέρας και φαραγγώδεις ο
δούς οι βάρβαροι ελάμβανον τα υποδήματα των αιχμαλώτων, και ή
νάγκαζον αυτούς να διαβαίνωσιν εξυπόλυτοι. Πεινώντας και διψώντας
ένθα υπήντων δροσερωτέρας βρύσεις , και καθαρωτέρους ρύακας εμπό
διζον να πίωσι και εκδιψάσωσιν. Ο μη δυνάμενος, είτε διά κουρασμόν,
είτε διά πείναν, και διά διψαν και πληγάς αιματωμένος να περιπατή ,
παρωθείτο είς τινά λάκκον με λακτισμούς , και εκεί απεκόπτετο άνης
λιώς την κεφαλήν , ήν οι συνέταιροι αυτού ηναγκάζοντο να φέρωσιν
μεθ' εαυτών κρεμαμένην έκ του ώμου. Του βουνεύρου η μάστιξ, ή βλα
σφημία, και η χλεύη, ο κολαφισμός και η κατά κρημνού παρώθησες
ήσαν αι διά παντός φιλοφρονήσεις εις τους μάλλον αντέχοντας κατα
των δεινών της οδοιπορίας. Απέκαμνον οι πλείονες καθ' οδόν, ώλιγο
ψύχουν ταχυπoρoύντες , ενώσουν κακουχούμενοι, απέθνησκον βασανι
ζόμενοι . Ουδέποτε τίγρις κατά τίγρεως , και λέων κατά λέοντος εφάνη
καθ' οιανδήποτε ορμήν η λύσσαν θυμού να πράξη εκδικούμενος το o
μογενές ζώον, οία απάνθρωπα κακοποιήματα εθεωρήθησαν να πράτ.
>

τη άνθρωπος κατ' ανθρώπου εν εκείνη τη περιπτώσει , Kατεσχισμένοι ,

πληγωμένοι , αποξηραμένοι κατισχνοι , και καταντήσαντες πτώματα
αργοκίνητα , ερρίφθησαν αλυσσίδετοι ανά δύο εις τας φυλακάς. Ο μεν
στρατηγός Λασαλσέτ και ο Χότης ζυγωθέντες με μίαν άλυσαον , έφυ
λακίσθησαν εις τους επτά πύργους . Οι δε λοιποί αξιωματικοί στρα
τιώται και Ελληνες χωροφύλακες ηναγκάσθησαν εις τα οθωμανικά
πλοία να ελάμνωσε την κώπην αλισσίδετοι , Ακολούθως ο Αλής προε
κήρυξεν ότι διά λύτρων οι βουλόμενοι Ιόνιοι και συγγενείς των αιχμα
λωτισθέντων γυναικοπαίδων Πρεβεζάνων δύνανται να ελευθερώσωσιν
αυτούς. ( 4 )
Αποδιωχθέντων ούτω των Γάλλων εκ της Ηπειρώτιδος περιχώρου
των Ιονίων νομών, μόνη η Πάργα έμενεν διαφεύγουσα τους άνυχας

( 1 ) Botta slor, d' ilalia XVII--Bellaire &vot. XVIII Moniteur

univer, 125 και 14ο έτ. VII - Pouqueville ανωτ. Li . 1. Cap. V.
foscolo Narrazione delle fortune e delle cessione di l'arga sepan
opere politiche σελ. 330 .
 x 663

του Αλή. Αλλ' ή αλωπεκή αυτού δεν έλλειψε του να περιπλέξη αυτήν
εις τας ενέδρας του. Ενδυθείς δέρμα προβάτου εδικαιολογείτο δι' ε
πιστολής αυτού προς τον στρατηγόν Σαβάτ περί των γενομένων εν
Πρεβέζη και Νικοπόλει λέγων.- « Αι περιπτώσεις αναγκάζουσι τους
ανθρώπους να υποκύψωσιν εις όσα η τύχη προετοιμάζει λάβετε υπ'.
όψιν την θέσιν μου, και κρίνατε συνετώς. ο δεσπότης μου Σουλτάνος
συμμαχήσας μετά Ρώσσων και Αγγλων κατά της Γαλλικής δημοκρα
τίας σας, εκίνησε τις δυνάμεις του καθ' υμών. Οι στόλοι του προχω
ρούσι κατά των νήσων. Και αφεύκτως θα έχωσιν εις χείρας το ωραιό
τατον μέρος των χωρών τούτων οι Ρώσσοι . Δύναμαι λοιπόν εγώ
πλέον να υποφέρω , όπως οι Ρώσσοι κυριεύσωσι τας τέσσαρας περιχώ.
ρους εν Ηπείρο, αίτινες ανήκον πρότερον εις την Βενετίαν, και γεια
τονεύουσι με την επικράτειάν μου; Ηναγκάσθην λοιπόν άθελήτως να
λάβω εις χείρας μου Βουθρωτόν και Πρέβεζαν. Η Βόνιτσα ήδη μοί
ανοίγει τας χείρας. Και ελπίζω ότι σείς θα θελήσετε να μοι αδειά
ση " την Πάργαν' το κοινόν συμφέρον μας ζητεί το να μου παραχω
ρήσητε αυτήν, εάν προλάβωμεν ούτω τους κοινούς εχθρούς μας, θα
περιπλεξωμεν βεβαίως αυτούς μετά του Σουλτάνου. Και σείς θα ασ
φαλίσητε εμε ως σύμμαχον τον πλέον ειλικρινέστερον· διότι ούτω θα
ενεργώ ανεξάρτητος εις την θέσιν μου. Εις δε την περίστασιν ταύτην
θα δυνηθώ να σας βοηθώ , εάν πολιορκηθήτε, με το να ήναι εις την
διαθεσίν μου το να τους δίδω ζωοτροφίας και θέλω ούτω φέρει αυ
τους εις εσχάτην ανάγκην , κηαι – (1) Δεν επέτυχεν όμως ο Αλής την
τταραχώρησιν της Πάργας παρά του στρατηγού Σαβώτ. Διό έστράφη
προς τους 11αργίους, πρός ους έγραψε την εξής επιστολήν. - Από τον 4

Αλή- Πασάν -- Είδησις προς εσάς τους Παργιώτας ότι έβεβαιωθήκετε,

-

ότι ο πόλεμος , όπου έγεινε σήμερον, και εξάπωσα την Πρέβεζαν . Διά
τούτο για οπού σας γράφω και σας δίνω την είδησιν, ότι μαντάμ ο .
που είστε γειτόνοι, εγώ πόλεμον μετά εσάς δεν θέλω. Μόνον να κινή
σετε δύο τρείς νομάτοι , να έλθετε να κουβεντιάσωμεν εδώ και να γί
νετε του βασιλέως, και ό,τι νιζάμι θελήσετε να σας δώσω άμα και
δεν θέλετε , να ξέρετε που έχω και μετ' εσάς πόλεμον και το κρίμα
στο λαιμόν σας.-- Πρέβεζα τρίτον Aξάμι, 12 Οκτω. 1798.-- Ουδόλως
οι Πάργιοι έδωκαν ακρόασιν εις τα γραφέντα υπό Αλή , αλλ'' έχοντες
τερο οφθαλμών τας δυστυχίας των Πρεβεζάνων ουδόλως εδύναντο να
εμπιστευθώσιν . Επειδή δε έβλετέον ότι αφεύκτως έμελλον να πολεπτα

( 1 ) Pouqueville lıb. 1. cap. Ya

 por 669

θώσιν υπότου Αλή , και η εν τώ φρουρίω των Γαλλική φρουρά ήταν

σθενής νααντιπαραταχθή εις τοσαύτην δύναμιν του τοπάρχου , προσε
κάλεσαν είς βοήθειαντους Σουλιώτας , και προητοιμάζοντο εις άμυνας.
Αλλ' ο Αλής ανησυχών , ίνα προσλάβη την Πάργαν ταχύτερον, πρίν φθά .
σωσινοι Ρουσσοτουρκοι εις τας νήσους, έπεμψεν εκ νέου τον Αλβανών
Χασάν Εφέντης προς τους Παργίους, να εγχειρήση την εξής επιστολήν ,
και να παραλάβη εξ αυτών άφευκτον απάντησιν.-- Ορισμός του υψηλο:
τάτου Αλή- Πασά -- Είς εσάς τους Παργιώτας άλλο δεν σας γράφω.
Μοναχά και άλλην φοράν σάς έγραψα και δεν εβάλετε αυτί στα λό
για μου μόνον στέκεσθε μαγγούριδες . Και αυτό το μαγρουλούκι δεν
σάς βγαίνει σε καλό με το να έχω κάτι άλλες δουλιαϊς αλλοιώτικαις
κατά το παρόν. Εγώ δεν θέλω τον χαλασμόν σας. Μόνον να είμαστε
γειτόνοι καθώς είμαστε. Και το μεράμι μου είναι ούτε να σας χαλάσω
είναι, ούτε τούρκους να στείλω αυτού μόνον να διώξητε και να σκο»
τώσητε τους φραντζέζους οπού είναι αυτού Και σας στέλλω τον Χα
σαν Εφέντης και σας κουβεντιάση τα πάντα στοματικά, όχι άλλο.
Πρέβεζα 16 Οκτω. 1798 -- Μη δυνάμενοι να εκφύγωσιν απαντήσεως
οι Πάργιοι προς τον απεσταλμένον Χασάν, ενεχείρησαν την εξής α
πάντησιν, - . Υψηλότατε Αλή Πασά σε προσκυνούμεν. Ελάβαμεν τα
δύο γράμματά σου, και εχάρημεν διά την υγείαν σου. Την υποταγήν
όπου ζητάς , από ημάς είναι δύσκολον να την απολαύσης. Επειδή τα
ζωντανά σου παραδείγματα μας παρακινούν όλουςεις τον ένδοξον και
ελεύθερον θάνατον, και όχι ποτέ εις τον άτιμον και τυραννικόν ζυγόν,
Μάς γράφεις ναδιώξωμενκαι νασκοτώσωμεντους φραντζέζους. Του
το μόνον όχι δεν ημπορούμεν, αλλά και αν ήμπορούσαμεν πάλιν ή
θελε το αποφύγωμεν · διότι η πατρίς μας έχει τέσσαρας αιώνας, όπου
καυχάται εις την καλήν εμπιστοσύνην , την οποίαν και με το αίμα της
έδιαφέντευσεν. Πώς λοιπόν ημείς ήμπορούμεν να αμαυρώσωμεν την
δόξαν και την υπόληψίν της ; Ποτέ. Το να μας φοβερίζης πάλιν αδί .
κως είναι εις την εξουσίαν σου πλήν οι φοβερισμοί δεν είναι των μεν
γάλων σου ανθρώπων. Και το άλλο ημείς δεν εγνωρίσαμεν ποτέ το
χρώμα του φοβερισμού, όσον έσυνειθίσαμεν τον ένδοξον πόλεμον διά
τα δίκαια της πατρίδος. ο θεός είναι δίκαιος ή ώρα προσμένεται διά
να δοξασθή ο νικητής. Υγείαινε - Πάργα 16 Οκτωβρίου 1798 -- Ολοι
οι Παργινοι μικροί και μεγάλοι .
Την αλληλογραφίας μετά του Αλή Πασά οι Πάργιοι διεκοίνωσαν
ευθύς προς τον στρατηγόν Σαβώτ . Και ούτος επήνεσε την ευστάθειαν
αυτών και τρίστιν προς τους Γάλλους. Επειδή όμως δεν ήδύνατο να
στείλη αυτός άλλην βοήθειαν τις Παργίοις, και εξ άλλου μέρους ή
 670

Γαλλική φρουρά της Πάργας έδύνατο να κακοπαθήση κατά την επί

θεσιν του Αλή, εσυμφώνησαν Γάλλοι και Πάργιοι ίνα ή φρουρά μετα
βη εις Κέρκυρας. Οι δε Πάργιοι , όπως σώσωσι τον τόπον των από
τους όνυχας του Αλή, ηθέλησαν να κηρύξωσι την πατρίδα των υπό
την προστασίας των Ρουσσοτούρκων. Επί τούτω ούν απέστειλαν δύο
επιτρόπους προς τους ναυάρχους του Ρουσσοθωμανικού στόλου ούζα.
κώφ και Καδήρ μπέην διαπλέοντας ήδη το Ιόνιον. Εως δε επιστρέ
ψωσιν ούτοι, ανέβαλλαν άλλην απάντησιν προς τον Αλή Πασάν , όσο
τις έγραψεν εκ νέου προς αυτούς επανειδίζων ως παιδαριώδεις και ά
φρονας, μή θελήσαντας εις τας ευνοϊκές προτάσεις του να ενδώσωσιν .
Και διό ήπείλει τον όλεθρον αυτών, διαμαρτυρούμενος περί παντός έ
πακολούθου αυτούς δεινού. ( 1 ) Προθύμως εδέξαντο την αίτησιν των
Παργίων οι ναύαρχοι , και υπό προστασίαν Ρωσσίας και Τουρκίας αυ
τους παρέλαβον. Επειδή δε διέταξαν αυτούς να αποστείλωσε πρέσβεις ,
και προσφέρωνται υπόκλισιν προς τον Αλή, προς ον εσύσταινον αυ
τους , απέστειλαν οι Πάργιοι τον Νικόλαος Πετσάλης, Δημάκης Δε
σύλαν Μάστρακαν, Αθανάσιος Δεσύλαν Πάντσαν, και Πανταζής Βασι
λαν εις Πρέβεζαν, με έγγραφον αυτών υπογεγραμμένον παρ' όλων των
προυχόντων, όπως προσφέρωσιν εκ μέρους της Πάργας την προσκύνη
σιν προς τον τοπάρχην διατρίβοντα ακόμη εν Πρεβέζη. ( 2) Αλλ' απο
τόμως ο Αλής απήντα τοις απεσταλμένοις εις το προσκυνητήριον, λές
γων κατά την συνήθηιδίαν φράσιν του.- Παργινοί! όσα μου γράφουν οι
Καπεταναθέηδες, και όσα μου είπατε και σεις , και όσα άλλα θα μου
πητε είναι χαμένα και μπόσικα. Εκείνοι που έχουν τα καράβια oρία
ζουν μόνον στη θάλασσα , και όχι στη στερεά. Εγώ έχω φερμάνι από
τον βασιλέα μου , όπου με ορίζει να κάμω ζάπη την Πρέβεζα, την Βό
νιτσαν και την Πάργαν, για να μη ξαναπατήσουν οι φραντζέζοι. Μαν
τάμοπου και την Πρέβεζαν και την Βόνιτσαν, θέλω τώρα να μου δώ
σετε και την Πάργαν, και μαντάμ οπου εσείς είστε Βετάλιδες (επι
τρόποι) από τον τόπον σας και σιάξωμεν τα πράμματα , καθώς απού
συμφέρει και στο Δοβλέτι και εις εσάς άλλέως δεν γίνεται. Μάτην οι
επίτροποι διαμαρτύροντο λέγοντας ότι ουδεμίαν παραγγελίαν έχουσιν
παρά των συμπολιτών, όπως καταγράψωσι συνθήκην μετά του τοπάρ
χου περί της πατρίδος των. Ο τοπάρχης αδιαφορών εις τας διαμαρ

( 1) τον ορισμόν τούτον δρα άτασθεν εν τοίς εγγράφοις .

( 2 ) Oρα όπισθεν εν τοις εγγράφους το προσκυνητικών γράμμα των
111 ηγέων ,
 - 67

τυρήσεις διέταξε να κατακρατήσωσι αυτούς βιαίως . Και έκραξεν ευθύς

τον μητροπολίτην Αρτης Ιγνάτιον, ένα αμέσως γράψή ενώπιόν του
συνθήκην , της οποίας τους όρους υπηγόρευσεν αυτός. Ο μητροπολίτης
ούν έγραψε συμβιβασμόν εν ονόματι των εγκατοίκων της Πάργας, ό .
τι γενομένης αποφάσεως να διωχθώσιν οι Γάλλοι εξ ανατολής. Εδίω
ξαν και οι Πάργιοι τους Γάλλους . Και μείναντες ελεύθεροι υπάγον
ται εις την υποταγήν και προστασίας του κραταιοτάτου Σουλτάνου ,
όστις διώρισε τον υψηλότατον Αλή Πασάν Βαλή των Ιωαννίνων να
λάβη την προσκύνησιν αυτών, και παράδοσιν της χώρας των και πό.
λεως Πάργας, θέτων την υπογραφής του και σφραγίδα εις τας εξής
συμφωνίας και όρους τον Να δίδη η Πάργα 200 φλωρία πολίτικα ανά
τρία έτη, μένοντες εις άλλας φορολογίας ανενόχλητοι. 2,ον Να έχω .
σε σημαίαν τουρκικήν εις το φρούριον και τα πλοία των , και να πλη
ρώνωσε τελωνείον τρία τοις εκατόν δια πάσαν πραγματείαν εις το ε
ξωτερικόν. Τον Οι προεστοί να κυβερνώσι τον τόπον κατά ίδια νόμι
μα και έθη. έον Τούρκοι να με δύνανται να κατοικώσιν εντός της
Πάργας. 5ον το σύνορον της περιχώρου του να μένη όπου ήταν και
επι Βενετών. 6ον Νά μή ενοχλώνται καθόλου υπό του Πασά του Δελ
βίνου και εις πάσαν περίπτωσιν να προστατεύωνται υπό του Γιάν .
νινα Βελεσή Αλή Πασά. Τον Ορισμός βασιλικός δε θέλει εκδοθή προς
κύρωσιν της παρούσης συμφωνίας. (4) Υπεγράφη αύτη ή συνθήκη υπό
του Αλή Πασά τού Αρτης Ιγνατίου, ως διωρισμένος να υπογράψη την
συνθήκην αμφοτέρωθεν των συμβαλλομένων, και των τεσσάρων ε.
πιτρόπων.
Μόλις έφθασαν οι απεσταλμένοι των Παργιων εις τον αιγιαλόν,
φέροντες και τινά τούρκον δοθέντα παρά του Αλή, όπως υψώση την
τουρκικής σημαίαν εις το φρούριον διεδόθη λόγος ότι επώλησαν την
Πάργαν οι επίτροποι των προς τον Αλή άνευ τινός εκουσίου διάτα.
γής. Και ώρμησαν κατ' αυτών ένοπλοι και του τούρκου , ένα αυτούς
κατασχίσωσι.Μετά βίας οι προύχοντες καθησύχασαν τον εξηγριωμέ
νον λαόν κατ' αυτών και δε Αλής εδών, ότι ουδέν των όσων έγραψεν
εν τω συμβιβασμό ο Πάργιοι εξετέλεσαν, έγραψεν ζητών να μάθη τη
εγένετο και παρ' αυτού αποσταλείς άνθρωπος. οι δε Πάργιοι απεκρί
ναντο προς αυτόν δι' άλλης επιστολής. Οτι ουδεμίαν εντολήν είχαν
οι παρ' αυτών απεσταλμένοι προς τους ναυάρχους και αυτόν να ποιή

(1) Το πρωτότυπον της παρούσης συνθήκης όρα όπισθεν εν τοις

έγγράφους ,
 679

σωσι συνθήκην. Και ότι κατά την προστασίας και υποταγήν, ήν

πρόσφερον προς τας Ρουσσοτουρκικές δυνάμεις , οι Πάργιοι ύψωσαν,
και ανεμ ζονται επί του φρουρίου των αμφότεραι αι σημαίαι ή τε
Ρωσσική και Τουρκική . Και ότι ο ανδήποτε συνθήκην αυτός έγραψεν
άνευ ειδήσεως και παραγγελίας εαυτών , νομίζεται άκυρος και έναν
τία των βασιλικών αποφάσεων και της θελήσεως της πατρίδος των.
Ευθύς δέ έγραψαν προς τους ναυάρχους τα διατρέχοντα, και προσ
εκάλουν ιδίως τον ουζακώφ να αποστείλη Ρώσσους, και καταλάβη το
φρούριόν των διότι ο Αλής ηπείλει να εκστρατεύση κατ' αυτών, και
να κατάσχη βιαίως το φρούριον. Οι ναύαρχοι διό απεύθυναν παρατη-»
ρήσεις προς τον Αλή, παρακελεύοντες αυτόν να απέχη παντός κινή
ματος κατά της Πάργας. Ενώ δε ούτος εξεστράτευεν κατ' αυτών,
φθάσας εις Μαργαρίτης (12 Νοεμβρίου) έγραψεν επιστολών προς τους
Παργίους ότι εάν μη εκτελέσωσι τον συμβιβασμόν, αυτός εισέρχε
ται βιαίως εις την πόλιν των. Αλλά λαβών τά τε τάς διαταγάς των
ναυάρχων, εκών και άκων επέστρεψεν άπρακτος μεθ' όλου του στρα-:
του εις Πρέβεζαν. ( 1 ) Δεν ησυχάζει όμως επί των απαγορευμένων
παρά των ναυάρχων. Και του διά χρυσού διαφθείρας τον Καδήρ-μπέη
υπεχρέωσεν αυτόν να γράψη προς το Διβάνιον, ότι είναι ανάγκη διά
την ησυχίαν της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ίνα ο Αλής Πασάς κα •
τάσχη την Πάργας καταστάσαν φωλεάν των ανταρτών και των κλε
πτογιαούριδων. Η πύλη εκ συμφώνου αεί ενεργούσα μετά των Ρώσσων
εν ταϊς χώραις του Ιονίου, δεν ενέδωκεν εις τας επιθυμίας του Αλή.
ο δε ναύαρχος Ουζακώφ παρά του διερμηνέως του Γεωργίου Παλα.
τιανού Κεφαλλήνος, και ταγματάρχου του κόμητος Σοκενίγου Ζα
κυνθίου και του προξένου Μπενάκη εκ Πελοποννήσου πληροφορηθείς
τους καταχθονίους σκοπούς του Αλή περ! Πάργας απώθησε τον προσ
φερόμενον χρυσόν παρά του δολίου Πασά, και τας προτάσεις, έφ' ών
εμεσολάβει και διαφθαρείς ναύαρχος Κατήρ-μπέης. Διατάξας δε να υ.
ψωθή επί του φρουρίου μόνη η Ρωσσική σημαία, διεκήρυξεν 1797
Μαρτίου 3 , ότι μέχρις ού συνενωθώσι και αποφασίσωσιν οι δύο σύμ
μαχοι Αυτοκράτορες Ρωσσίας και Τουρκίας περί της τύχης της Πάρο
γας, αύτη διατελεί υπό την προστασίας της Ρωσσίας (2)
(4 ) Oρα όπισθεν εν τοίς ενδεικτικούς τάς λοιπές επιστολάς Αλή- Πα
σα και Παργίων , και εν δημοτικόν άσμα περί της αποτυχίας του Αλή
εις το να υποτάξη τότε την Πάργαν .
( 2) foscolo narazione delle fortune e della censione di parga
Ε ΧΧΧν,XXXVI κτλ.
 ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΒ ' .

Απέχθεια κατά Γάλλων εν ταϊς νήσοις μετά την διακήρυξιν του τον
λέμου - Φιλόγαλλοι και φιλόρωσσοι-Σπυρίδων ο Θεοτόκης , ο δι
κηγόρος Σκορδίλης, και ο Αντώνιος Σορδίνας εν Κερκύρα –Απόστο
λοι Ρωσσικοί εις τας νήσους--Βιαιοπραγίαι των Γάλλων και χωρι »
κών επί Κερκυραίους ευγενείς και πλουσίους -- Παραβιάσεις των δη
μοκρατικών εν Κεφαλληνία, και ανταρσία Ληξουρίου Εξέγερσις
των Λιβαθινών υπό των φιλορώσσων Ιγγλέση και Στεκούλη-Επι -
στολή του ναυάρχου οζακώφ, και εγκύκλιος του Πατριάρχου προς
τους νησιώτας -0 σόλος των Ρουσσοτούρκων εις Κύθηρα- Επίθεσις
κατά του φρουρίου και κυρίευσις Κυθήρων-Ταραχή των Ζακυνθίων
δια την πλησίασιν των Ρωσσοτούρκων Ρωσσοτούρκων απόβασις
εις Ζάκυνθον και αντιπαράταξις Γάλλων και δημοκρατικών Ζακυν
θίων-- Παράδοσις Ζακύνθου και των Γάλλων προς τους Ρώσσοτούρ
κους -

Αντεκδικήσεις των Ρωσσοφρόνων κατά φιλοδημοκρατικών

Ζακυνθίων και δημηγερσία -- Υπόκλισις τών Ζακυνθίων προς τους
ναυάρχους οζακώφ και Κατήρβέης -- Ο ιεροδιάκων Δαφαράνας και
Γούλιαρης Λογοθέτης -• Λόγος οζακώφ -- Προσωρινή κυβέρνησις εκ
των αριστοκρατών -- Επανάστασις Κεφαλλήνων κατά Γάλλων-- -
φιξις των Ρωσσοτούρκων εις Κεφαλληνίας -- Εγκατάλειψις Κεφαλ
ληνίας παρά Γάλλων -- Αυτονομία Κεφαλλήνων, κηρυχθείσα υπό
οζακώφ -- Ο κόμης Χωραφάς πρόεδρος της προσωρινής κυβερνή
σεως εν Κεφαλληνία -- Ο Βούρβαχης μετά των Γάλλων -- Κακου
χίαι των αποχωρούντων Γάλλων προς Ασσον -- Κατάληψις Ιθάκης
- • Τα εν Λευκάδι γενόμενα κατά την προσέλευσιν των Ρωσόοτούρ
κων -- Πόλεμος και κατάληψις Λευκάδος -- Τύχαι των αιχμα
λωτισθέντων Γάλλων και νησιωτών -- Προπαρασκευαι αμύνης των
έν Κερκύρα Γάλλων -- Επιβολαι χρηματολογίας και άλλων αναγ :
κών τοϊς Κερκυραίοις παρά των Γάλλων -- Μιλωνά αποστολή προς
τον Βέην Μουσταφά κατά Αλή- Πασά -- Η υψηλή αστυν : μία εν έ .
νεργεία -- Δουβουά προκήρυξις τοίς Κερκυραίοις -- Αφοπλισμός των
πολιτών επί τρομοκρατίας -- Ανταρσία Μανδουκιωτών και εξόντω
σις -- Εμφάνισης του Ρωσσοτουρκικού στόλου εις Κέρκυρας και φό .
βος των εγκατοίκων -- Κακουργήματα των χωρικών εν τοις αγρούς
κατά των προσφευγόντων πολιτών -- Καταδρομή των φαινομένων
. ανταρτών -- Απόβασις των Ρωσσοτούρκων και περιταφρώματα --
.

Εναρξης της πολιορκίας -- Διάχη του πλοίου Γενναιοψύχου -- Προ

κήρυξις του Αυτοκράτορος Παύλου προς τους Κερκυραίους Evo
85
 - 57 %

τολοι συμμορίαι Κερκυραίων υπέρ των Ρώσσων-- Νικόλαος Βούλα

γαρις γενικός αρχηγός των εξοπλιζομένων υπέρ Ρωσσίας Κερκυό
ραίων •• Δομινίκου Λισγαρά Κερκυραίου συνδρομή -- Εξοδος των
Γάλλων κατά το βουνόν Ελαιοστασίου και Παντελεήμονος , και ζώ
γρησις του μηχανικού Φραγκίσκου Μερκάτου - Φυγή Γαστραδιω
των , και διαρπαγή του προαστείου των - Μάχη περί την αγίαν
Ελένην -- Ανδραγαθήματα και θάνατος των ανδρείων Μηλιαρέση
και Λιμουζίνου -- Προκήρυξης της δημοσίου ασφαλείας προς τους
0

χωρικούς -- Καταδίωξις τους πολίταις -- Λιμός και κακουχίαι των

πολιορκουμένων -- Εορτή δημοκρατική επέτειος του θανάτου του
Λουδοβίκου ΙΕ'. -- Αφιξις του Ρίβολι εις Κέρκυρας - Ναυμαχία
κατά τον πορθμόν Κασσιώπης - Τα τελευταία κατορθώματα του
Γενναιοψύχου •• Οχυρώσεις πολιορκούντων και πολιορκουμένων , και
και τελευταίος Ανταγωνισμός -- Μάχη περί τον Σαλβατόρον και ά:
γιος Αθανάσιον - Συμβουλή του καταπλεύσαντος εις Κέρκυρας Αγ.
γλου μοιράρχου Στούαρτ -- Γενική έφοδος και μάχη και άλωσις
του Βίδου και Σαλβατόρου Εγκατάλειψις του Αβραάμ -- Ανακω
χή και σύμβασης περί παραδόσεως Κερκύρας υπό των Γάλλων προς
τους Ρωσσοτούρκους -- Τέλος της Γαλλικής κυριότητος επί των
o

νήσων.

Εν τοιούτω ή διακήρυξης του πολέμου κατά Γαλλίας υπό Ρωσί

σίας και Τουρκίας είχε διαταράξει σφόδρα τα πνεύματα εν ταίς νή .
σοις. Αναφλεγείσαι αι παλαιαι αντιπάθειαι μεταξύ των πολιτών, διή
ρεσαν αυτούς εις δύο αντίθετα στρατόπεδα διακρινόμενα τό των φι
λογάλλων δημοκρατικών και το των φιλορώσσων αριστοκρατικών . Οι
ευγενείς έθεώρουν τους Γάλλους ώς τόσους δαίμονας απειλούντας ιδιο
κτησίας και θρησκείαν . Η φρουρά προ πολλού στερουμένη συγκοινω
νίας είχε φθάσει εις δεινήν ανέχειαν, και πολλάκις εστράφη προς τας
εγχωρίους κυβερνήσεις και ιδιώτας εκβιάζουσα χρηματολογίας . Ο μη
συνεισφέρων κατεδιώκετο υπό στρατιωτών και φιλοδημοκρατών. Εως
και αυτά τα χρυσά και αργυρά σκεύη των ναών και μάλιστα των κα
θολικών μονών εν Κερκύρα και της Υπεραγίας των Χαρίτων αφήρε
σαν οι Γάλλοι (santa Maria) έν Ζακύνθω. Και ως εκοινολογείτο ήθε
λον να βάλωσι χείρας επί τα αναθήματα του αγίου Σπυρίδωνος προσ
τα του Κερκύρας, εάν μή διεκώλυεν η φρόνησις του συνετού Δουβουάς
Ο Σπυρίδων Θεοτόκης επί κεφαλής των δημοκρατικών μάτην έσπευδε
 675

δι' ευγλώττων δημηγοριών να αναστέλλη ομόφρονας, οίτινες προθύμως

επεβάλλoντo χείρα επί αριστοκράταις δυσαρεστουμένοις, ότι οι συμ
πολίται δημόται προήγοντο εις τα αυτά δικαιώματα της ισότητος και
ελευθερίας . Ο αντίπαλος Σκορδίλης δικηγόρος διάσημος εκάλει αυτόν
γέροντα τρελών και δημοκόπον. ( 1) Καίτοι δε εβασίλευε μεν τοίς πο
λίταις ή ειρήνη, αι δε συνεχείς δολοφονίαι έπαυσαν, και οι Γάλλοι ςρα
τιώται, οικείοι και ευπροσήγοροι προς τους πολίτας δεικνυόμενοι, συν
διηλλάττοντο , και συζυγίας και γάμους μετα Ελληνίδων εποιούντο,
και γράμματα και βιομηχανικές τέχνας εδίδασκαν, οι αριστοκράτας
υπό έμπαθείας εμπνεόμενοι , πάν επιχείρημα της Γαλλικής πολιτικής
παρεξηγούντες, το μίσος κατά των Γάλλων και δυσαρέσκειαν προς τον
λαόν διέδιδαν. Και δη ο πρώην δημοσύμβουλος της Βενετικής δημο
κρατίας Σορδίνας, επανελθών εις την πατρίδα Κέρκυρας , μετά την
παράδοσιν της Βενετίας εις την Αυστρίαν, διετάραττε τα ώτα του
λαού , κατηγορών τους Γάλλους ως προδότας της ελευθερίας των λαών,
και έρμαιον πολιτικής δολίου ποιουμένους την διακήρυξιν ισότητος
και δημοκρατίας. Αι φωναί αύται εκ του βήματος δημοτικών συλλό
γων και ομηγύρεων ακροώμεναι επηύξανον τας δυσαρεσκείας, ενίσχυον
το μίσος, και παρότρυνον εις απειλές. Φόβος ουν διεαπείρετα εις τους
δειλοκαρδίους, ότι δήθεν ήθελαν με ανανεωθή αί έν Παρισίους φονι
και σκηναι και αλληλοσφαγίαι, πάσα θρησκευτική ηθική εξαχρείωσις
ταπεινούσα την ανθρωπίνην κοινωνίαν ήθελε φέρει εις νέαν ξενικών -
ποδούλωσιν τους Ελληνικούς λαούς των νήσων. Μάτην αντιτάσσετο
εις τας καταβοάς ο Γάλλος υποστράτηγος Βαλελόγης , επιτηδείως ά
νασκευάζων τους λόγους των αντιθέτων ρητάρων κατ ' εκείνας τας που
λιτικές συναθροίσεις των Κερκυραίων. Οι Ρώσσοι εν Κωνσταντινουπό
λει και οι εκει Φαναριώται οι την Ρωσσικήν πρεσβείαν και το Διβά
γιον υπηρετούντες Υψηλάνται και Μουρούζα , και συντούτοις και βενά
κης και ο Τομάρας συνενοηθέντες μετά του Πατριάρχου και του Αερα
τείου , πραδιέθεταν τα μέσα, όπως διεγείρωσι θρησκευτικών φανατισμός
των Ιονίων κατά των Γάλλων διακηρυττομένων. απίστων και αθέων,
φαυλοβίων και ανατροπέων παντός κοινωνικού και νομίμου συμφέρον
τος. Απόστολοι αυτών προ πολλού περιεφέροντα εις τας νήσους , εξα
πτοντες αμαθή και χυδαίον όχλον, προθύμως υποκινούμεναν εις θρη »
σκομανείς και φιλεκδίκους εξάψεις. (2)
( 1 ) Lettera del cittadino Scordilli agli abitanti delte isole del
levante--Staropato όρα όπισθεν εν τοις πειστηρίοις,
(2 ) Bolta ανωτ. ΧΧΧΙΙ,
 676

Κατά τοιούτου διεγειρομένου φανατισμού οι Γάλλοι ώφειλον να

προλάβωσιν, αυστηρώς καταδιώκοντες τους στασιάζοντας. Αλλ' οι φι
λοτάραχοι δημοκόποι , επωφελούμενοι της νομίμου αυστηρότητας, με
τέβαλον κατ' ιδιοπάθειαν τα προληφθέντα μέτρα της εξουσίας, όπως
εκδικώνται αντιπάλους ιδιώτας . Προδιετέθη ούν δυσπιστία και μίσος
μεταξύ πολιτών. Αδιάφοροι και όλως απεσυρμένοι της πολιτείας άν
δρες , και οικογένειαι πλούσιας και ευγενείς κατεδιέκοντο εφυλακίζουν
το. Η τρομοκρατία κατέβαλε πάσαν νομιμότητα εν Κερκύρα. Υπέρογ
κοι αργυρολογίαι επεξάρυνον οικογενειάρχας, και κατεκράτους δεν
σμίους εν Γαλλικούς πλοίους του δημοσίου , έως oύ πληρώσωσι το όριο
σθέν τίμημα απειλούμενοι φυγάδευσιν εις Αμερικής. Νυκτεριναι έρευν
ναι κατ' οίκον επί πολιτών εντίμων συκοφαντουμένων επί προδοσία
και προσποιητοίς πταίσμασιν εγένοντο ασυστόλως . Σπυρίδων ο Πετρι
της εσύρθη εις φυλακές δι' έν γραμμάτιον, δηθεν ευρεθέν μετά των
χαρτίων του Αντωνομαρίου Καποδιστρίου πατρός του μεγαλοφυούς
κυβερνήτου της Ελλάδος, ερρίφθη αλυσόδετος εντός πλοίου πολε
μικού της Γαλλίας, κατηγορηθείς υπό του επιμελητηρίου της δη
μοσίου ασφαλείας ως ένοχος εσχάτης προδοσίας. Πολλοί των ευγενών
μετά των οικογενειών, ίνα αποφύγωσι τας καταδιώξεις και συκοφαν
τίας , μετώκιζον εις την απέναντι στερεών και εις Ιταλίαν. Αλλοι , ίνα
σιωθώσιν , έκρύπτοντο εις τας αγροτικής οικίας. Στρατιωτικοί λόχοι και
χωροφύλακες περιερέροντο εις τους αγρούς της Κερκύρας τρώγοντες
και πίνοντες εν οικίαις πτωχών χωρικών δια πάσης παραβιάσεως.
Παντού δε ανεφύετο απέχθεια και έρις, τελευτώσαι διά θορύβων στα
σεων και δολοφονιών. Πυρκαϊά έχώνευεν παμβόρως οικίας, ελαιοστά
σια και αμπέλους . Δολοφονία έπλημμύρει αγροτικούς τάφρους και οδούς
με αίματα μιαιφονίας. Ευρέθη φονευμένος ο Νέος Βίζης εξελθών εις
κυνηγέσιον. Κακούργων φυγοδίκων στίφη αφόβως έλήστευον ευγενείς
διαιτωμένους εν ταίς επαύλεσιν. Πλούσιοι αστοί σωζόμενοι εις φίλων
αγροτών οικίας, εφονεύοντο και έληστεύοντο, ώς φέροντες μεθ' εαυ
των χρήματα και πολύτιμα σκεύη. Ουδείς νόμος ή φόβος θεού διεκώ
λυεν πλεονεξίαν, αδικίοιν, μιαιφονίαν. Εκαστος ενόμιζεν εαυτόν ελεύ
θερον εις πάσαν κακοβουλίαν. Παρθενοφθορίαι, διαρπαγαί γυναικών,
φόνον και λεηλασίαι αναφανδόν έπράττοντο απέναντι της δημοσίου δυ
νάμεως. Αύτη δε ουχ ήττον συγκειμένη υπό συνενόχων και κακούργων
χωροφυλάκων, ή υπεκρίνετο άγνοιαν του κακουργήματος , και συνέπρατ
τεν τοις κακουργούσιν. Εφ' όσον δε μάλλον έβεβαιούτο ή άφιξις των
συμμάχων εις τας νήσους, τοσούτον μάλλον παρελύετο η ισχύς ευνό
μου κυβερνήσεως. Η δε Γαλλική δύναμις επιβλέπουσα εις διάσωσης
 - 677

εαυτής , απέσυρε την οφειλομένην αρωγήν προς υποστήριξιν της εγ

χωρίου κυβερνήσεως και ασφάλειας των πολιτών . ( 1)
Ουχί άλλέως τα των άλλων νήσων διέκειντο. Επί τό μάλλον εξή
φθησαν αι προ πολλού εν Κεφαλληνία διεγερθείσαι ταραχαι, και στά
σεις νύν εκορυφώθησαν. Ο νομάρχης Ποσώλ ώς φανατικός δημοκράτης
περιεφέρετο κατά τας κώμας της Κεφαλληνίας, διακηρύττων ισότητα
και ελευθερίας μετά φιλοκαίνων και εξημμένων νέων, μεθυόντων εν
τώ ποτηρίω δημοκρατίας. Eδημηγόρει εις όλους τους χωρικούς και εν
ξήπτε την δυσμένειαν αυτών κατά των αριστοκρατικών αρχόντων, ενώ
ευωχείτο μετ' αυτών παρά πατριωτικούς γεύμασι και πότους. Παρε
λύθησαν αι σχέσεις των αγροδοτών προς τους, αγρολήπτας, ανηρούν
το τα αμοιβαία δικαιώματα, έλλειψεν και δημόσιος πίστις. Ανθρωπος
έντιμοι και ευυπόληπτοι διά το ήπιον και το φιλοδίκαιον του χαρα
κτήρος και την περιωπής επιστήμης, οίοι Νικόλαος Μιλιαρέσης, Βί
κτωρ Καρίδης, Νικόλαος Κρασάς, Ιωάννης Χωραφάς και Μαρίνος Πε
γιατόρος, ουκέτι εισηχούοντο υπό των φιλοταράχων δημοκόπων, ούτε
κατάεισηγήσεις, ώς ειλικρινείς,πατριώται, ούτεως νομίμως διαχειρι
ζόμενοι διατάγματα του κεντρικού της νήσου δημoσυμβουλίου. Πάσα
μεν δικαστική αρχή παρεφροντα και έχλευάζετο. Βιαία δε παρώθη
σις αντιπαθείας και εκδικήσεως, διεύθυνε τας επιχειρήσεις του ιδιώτου .
Ούτως αναρχία διεδόθη καθ' όλην την νήσον, και οχλαγωγία εις με
αιφονίας, και στάσεις τελευτώσα διέκρινε την πάλην των αντιθέτων
κομμάτων. Ανεχώρησαν εκ Κεφαλληνίας οι βασιλικοί πρόξενοι, και οι
ευπατρίδαι έφευγον εις τους αγρούς και εις την αλλοδαπήν . Οι Αηξου
ριώται, νομιζόμενοι ίσοι κατά δημοκρατικά δικαιώματα προς τους λοι
πους Κεφαλλήνας, δεν ήθελαν πλέον να αναγνωρίσωσι το Αργοστόλιον
ως έδραν νομαρχικών και πρωτεύουσας της νήσου. Ηπείθουν εις τά δια
τάγματα της κεντρικής αρχής, και απεδίωκον τους εις Ληξούριον α.
ποστελλομένους δημοσίους υπαλλήλους. Η κεντρική αρχή ήθελε να ε
γισχύση την εξουσίαν εν Δηξουρίω. Αλλ' οι Ληξουριώται ένοπλοι έγερ
θέντες , εκήρυξαν ιδίαν κυβέρνησιν, και εκίνησαν να εισβάλωσιν εις Αρ
γοστόλιον. Ο Μιαλέτ ταγματάρχης της ς'. μοιραρχίας, και φρούραρ
χος γενικός της νήσου έγραψεν ευθύς προς τον έν Ζακύνθω Σαλσέτην
περί των διατρεχόντων, αιτούμενος βοήθειαν. Είτα δε λαβών τους λό
χους επέσπευσεν εις Ληξούριον, ίνα αναχαιτίση την ορμήν. Ομιλήσας

( i ) Della vita di Mario Pieri Corcirese scritta da lui medesi,

πιο γol, 1955 ,
 = 678

Σε προς τους στασιότας, εμετοίασε οπωσούν τον θόρυβον. Αλλά τινές

αυτών οι τολμηρότεροι, αφού είπαν ότι σέβονται μεν τους Γάλλους,
αλλά δεν δύνανται να υποφέρωσιν την κυριαρχίαν τών Αργοστολιωτών,
δεν ηθέλησαν να αποσυρθώσιν και να διαλυθώσι. Τότε ο Μπαλέτ πα
ρατάξας όλον τον στρακόν εις την πλατείαν Ληξουρίου , απεδίωκεν εις
τους οίκους τους δημηγέρτας. Αλλ' εκείνοι την νύκτα εκ των οικιών
έπυροβόλους τους Γάλλους, και εδίωξαν δύο υπαξιωματικούς. Τα πράγ
ματα δε έκτοτε εκορυφώθησαν και ουδέν ήδύνατο να μετριάση την τα
ραχήν και την αναρχίαν. Κατ' ευτυχίαν βρίκιον πολεμικόν αφιχθέν
κατά περίπτωσιν εκ Κερκύρας, και αντιπαραταχθέν κατά τον ορμον
Ληξουρίου, ήπείλει αποτέφρωσιν. Τούτο ιδόντες οι αντάρται, εφοβή
θησαν και διελύθησαν. Ευθύς δε στρατοδικείον κατέστη επί ανακρίσει
των αρχηγετών. Εως είκοσιτέσσαρες ευπατρίδαι κατηγορούντο ως υπο
κινηται της ανταρσίας, και ο νομάρχης Πολώτ παρεσκευάζετο αυτούς
να φυγαδεύση είς Αμερικής. Εφυλακίζετο πάραυτα και κατεδικάζετο
εις θάνατον ο κόμης Νικόλαος Αννινος. Αλλ' αίφνης η Κυβέρνησις εί
δοποιείται, ότι εν τη περιχώρω Πεσάδων και Λιβαθού διατρίβοντες και
Ιππότης Αντώνιος Εγγλέσης και Σπυρίδων Ριτσαρδόπουλος Στεκούλης,
οίτινες επί Αικατερίνης Β'. εγίνοντο αξιωματικοί του Ρωσσικού στρα
του, άμα έμαθον την διέκπλευσιν του Ρουσσοτουρκικού στόλου εκ Δαρ
δανελίων κατά συνενόησιν μετά του Ζακυνθίου Θεοδωρου Αβραμιώτου,
ός ακόλουθος της εν Κωνσταντινουπόλει Ρωσσικής πρεσβείας είχε προ
αποσταλή παρά των Ρώσσων εις τας νήσους, ως υποκινητής των με
λετηθέντων σχεδίων, διήγειραν τους χωρικούς των περιχώρων εκείνων,
και έκινούντο προς αποδίωξιν των Γάλλων εκ Κεφαλληνίας. Ο νομάρι
χης ευθέως προσεκάλεσεν εις σύσκεψιν το κεντρικός δημoσυμβούλιον ,
τον πρόεδρος του κακουργιοδικείου, και τον δημόσιον κατήγορον Δη
μήτριον Πινιατόρον. Και ούτοι εξέδωσαν ένταλμα συλλήψεως κατά των
δημηγερτών Ιγγλέση και Ριτσαρδοπούλου. Τριακόσιοι δε Γάλλοι πειν
φθέντες εις Λιβαθόν, όπως συλλάβωσιν αυτούς, εκινδύνευσαν ενώπιον
τοσούτου πλήθους αντιπαραταχθέντος αυτούς, ώστε οδηγηθέντες υπό
του ειρηνοδίκου της περιχώρου εκείνης Μαρίνου Βαλσαμάκη μετά βίας
εσώθησαν εις Αργοστόλιον. (1)
Εν τοσούτω δραστηρίως ενήργουν οι Ρώσσοι πράκτορες κατά των
Γάλλων εν ταις λοιπούς νήσοις . Τεριεφέρετο επιςολή του Ρώσσου ναυάρ
χου Οζακώφ . Εν ταύτη έλεγεν ο ημέτερος κυριάρχης Αυτοκράτωρ και

(1) Loverdo ανωτ. Cap . ΙΧ..Bellaire αγωτ. Cap . ΧΙΤΖ.

 = 679 τα

και Υψηλή Οθωμανική Πύλη, αμφότεροι έμπνεόμενοι υπό θείου ζήλου ,

και συνδεόμενοι διά στενούς φιλίας, προσφέρουσι προς τους νησιώτας
το ισχυρών αυτών υποστήριγμα του στρατού , ίνα ελευθερώσωσιν αυ
τους εκ του απίστου έθνους των Γάλλων. Εδόθη δε παρ' αυτών υπό
σχεσις και βεβαίωσις προς τον Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντι
νουπόλεως , ως αρχηγόν κύριων της θρησκείας των Χριστιανών, ότι οι
νησιώται θα ήναι ελεύθεροι και αυτόνομοι, καθ' οιανδήποτε διοίκησιν
αυτοί εκλέξωσιν. Επομένως τα προνόμια υμών των νησιωτών και ξ.
θιμα θέλει σεβασθώσι και διατηρηθώσιν ακέραια. Η Ορθόδοξος χρι
στιανική θρησκεία σας ου μόνονέσεται πρωτεύουσα και υπέροχος των
άλλων θρησκευμάτων, αλλά και θα επανέλθη εις την προτέραν αυτής
λαμπρότητα. Διότι σείς οι νησιώται ουχί μόνον θα ελευθερώσετε την
πατρίδα σας , αλλά και άπαντας τους συναδέλφους σας Χριστιανούς
Ελληνας. Οθεν προς τους Γάλλους δεν μένει πλέον να ελπίζετε. Μέρος
του στόλου αυτών απωλέσθη κατακαυθεν εν τη ναυμαχία περί το Α
λεξανδρινόν πέλαγος, το άλλο δε διεσκορπίστη και απωλέσθη ουδε
δύναται πλέον να ανασυσταθή. Επί τούτου όλοι οι εγκάτοικοι των νή
σων οφείλετε να σκεφθήτε περί των οικείων συμφερόντων. Με την
χάριν δε του θεού εντός ολίγου έσονται με εσάς εις τους τόπου σας. -
Ταπεινότατος δε δούλος υμών Θεόδωρος Ουζακώφ..-Εγκύκλιος δε του
Πατριάρχου εξήπτε τον θρησκευτικών ενθουσιασμός και ηλόγει πάν
σαν σύμπραξιν εις τα αίσια της τών Ιονίων νήσων απελευθερώσεως
Την εγκύκλιον ανεγίνωσκον οι ιερείς εις τας εκκλησίας των χωρίων.
Ελεγε δέ... Γρηγόριος ελέω Θεού Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως
Νέας Ρώμης και Οικουμενικός Πατριάρχης.
Εντιμότατοι κληρικοί και τιμιώτατοι πρόκριτοι, και λοιποί απά
ξάπαντες ευλογημένοι Χριστιανοί της Κερκύρας, Κεφαλληνίας, Τσιρία
γου, 1θάκης και αγίας Μαύρας, και των λοιπών, τέκνα εν Κυρίω αγα
πητά, της ημών μετριότητος χάρις είη υμίν άπασι και ειρήνη και έ
λεος παρά Θεού Κυρίου παντοκράτορος, παρ' ημών δε ευχή, ευλογία
και συγχώρησις. Ο πονηρός και αρχίκακος όφις, αφού δολίως έπλάνεσε
την ανθρωπότητα με πολυειδείς απάτας και τρόπους διά να τους σύρη
εις την απώλειαν, τελευταίον εις τους εσχάτους τούτους αιώνας επι
νοήσας το γένος των Γάλλων δεκτικώτερον της πονηρίας, έχυσε δα
ψιλώς εις τας ψυχάς αυτών των ιόν της αποστασίας προς τον Θεόν.
Και αφού τους έφερεν εις μίαν αλληλομαχίαν και εις ελεεινήν βασιλο
κτονίαν, τότε τους έρριψε καν εις παντελή αθείαν και ασέβειαν. Και
τούτο, αφού η ανωτάτη πρόνοια του Θεού από άκραν φιλανθρωπίαν,
δεν αφήκε το γένος των ανθρώπων απρονόητον και απερίσκεπτον, αλ
 650

λά το περιόρισε με νόμους πνευματικούς δια να το περισφίγγη εις την

του Θεού υποταγής, καθώς το στόμα του Θεού λαλεί δια του προφη
τάνακτος Δαβίδ « Λύχνος τοίς ποσοι μου ο νόμος και φώς ταϊς τρί
βους μου. » Και το συνέδεσε με πολιτικούς όρους και βασιλικός διοι
κήσεις δια να περιφρουρήται η ανθρωπότης εξ αμφοτέρων, ψυχικώς
μεν διά των θείων νόμων της θρησκείας και της πίστεως, σωματικώς
δε με την διοίκησιν των βασιλικών θεσπισμάτων, ώστε οπού προγνω
ρίζει η θεία δικαιοσύνη και φιλανθρωπία, ότι η ανθρωπότης εκτραχη
λίζεται ευκόλως εις ανομίας ασωτίας εκ συνεργείας του διαβόλου, και
αμνημονεί το φώς της θεογνωσίας. Διά τούτο κατέστησε τας επιγίους
βασιλείας διά να βαστά έν κημώ και χαλινό κατά τον Δαβίδ , τους
ανθρώπους εις την ορθότητα και ευταξίαν. Οι βασιλείς ούν κατά μί
μησιν του Θεού εισίν διωρισμένοι εις τον περίγειον τούτον κόσμον διά
να γυμνάζουσι τους ανθρώπους είς υποταγήν , και να αναχαιτίζωσε
τας ορμές της κακίας με την δοθείσαν εις αυτούς εξουσίαν παρά Θεού,
διά αυτού γάρ βασιλείς βασιλεύουσιν, και εική την μάχαιραν ού φο
ρώσιν, αποφαίνεται ο θείον απόστολος . Αλλ' εις έπαινον τών άγαθο
ποιών, εκδίκησιν δε των κακοποιών, ότι αν έλειπε και βασιλική εξου
σία, οι άνθρωποι ως επιρρεπείς εις την κακίαν έγκειται γάρ ή διά
νοια του ανθρώπου από νεότητος επί τα πονηρά , έμελλον να καταξε
νίστανται και είς κατά του ετέρου , ώστε να αναστατωθή το πάν, και η
ανθρωπότης να γένη ένας κυκεών . Και δι' αυτό τούτο ο πονηρός διά
βολος δια να φέρη την ανθρωπότητα εις μίαν ακαταστασίαν, ήτις
προέρχεται έκ της αναρχίας, ως και η φιλοσοφία πρεσβεύει, εκίνησε
τους Γάλλους εις βασιλοκτονίαν. Και παραχρήμα απεδείχθη φανερώς
του διαβόλου το σκοτούμενον, ότι αφαίρεσεν από τας ψυχάς αυτών
και την πρός θεόν υποταγήν, οίτινες διά να ελκύσωσιν ευκόλως τους
ανθρώπους εις την ασέβειαν ταύτην, υπέκρυψαν την πρός Θεόν απο
στασίας , με το δέλεαρ της ελευθερίας και με την πρότασιν της ομοιό
τητος και ισότητος. Και αφού κατεπάτησαν τους δεσμούς της θρη
σκείας των, ήθέτησαν άμα και τους όρους της φιλίας, ως είδομεν προ
φανώς τας ανταποκρίσεις, όπου έδειξαν και εις την Οθωμανικήν κρα
ταιάν ταύτην βασιλείαν, ήτις και εν καιρώ αναγκης δεν απεστράφη
αυτούς . Αυτοί δε εξ εναντίας εφάνησαν προφανώς αντικείμενοι. Και
δολίως με διάφορα γράμματα απατηλά ήθέλησαν να ενοχλίσουν την
βασιλείαν ταύτην, και να διεγείρουν τους υποκειμένους λαούς της εις
ακαταστασίας και ανταρσίαν, ών τα αποτελέσματα είναι αλληλομα
χία, φονοκτονία και λοιπά εφ' οίς ο διάβολος χαίρει και αγωνίζεται
εξ αρχής εις αυτά να καταστήση την ανθρωπότητα. Και ύστερον από
 634

πάσης δολιότητος εποίησαν προφανώς και την ληστρικήν αυτών έφος

δον εις Αίγυπτον. Οθεν και διά τούτο ή κραταιά βασιλεία αύτη δικαίως
εκήρυξε πόλεμον διά ξηράς και θαλάσσης κατ' αυτών διά να εκδικη .
θη τη θεία συνάρσει αυτούς τους ολετήρας της ανθρωπότητος, τους
αντάρτας του Θεού και τους λυμεώνας της κοινής ευταξίας και ειρή
νης. Και επί τούτω αυτό συνεκάλεσε και συμμάχους ισχυρούς βασιλείς
τον της Ρωσσίας και Βρεττανίας, τους και ομοφρονούντας με αυτόν
τον ένθεον σκοπόν, διά να λυτρώσωσι την ανθρωπότητα από τα μέλ
λοντα κακά, και να διατήρωσιν εις την οικουμένην τάς βασιλικάς διοι
κήσεις εν τοίς ορίοις αυτών. Όθεν η Οθωμανoρoυσσικοβρετανική αρ
μάδα έρχεται εις τα μέρη ταύτα , όχι κατά των νήσων αυτών και των
εγκατοίκων, και να υποτάξη αυτούς, αλλά μάλλον διά να υποστηρίξη
αυτούς εις την αληθή ελευθερίαν, και να τους απαλλάξη τού ζυγού
και της τυραννίδος, ήν άκουσίως υπέπεσον, και να τους απολυτρώση
από την μέλλουσαν ασέβειαν και αθεΐαν, όπου ολίγον κατ' ολίγον και
λύμη των Γάλλων θέλει μεταδώση ανεπαισθήτως εις αυτούς, και εις
τους αυτών απογόνους . Λοιπόν επειδή η εκκλησία του Χριστού προ
νοεί της σωτηρίας των αθρώπων , και δέεται αεννάως υπέρ πάντων
μάλλον δε υπέρ βασιλέων και υπέρ πάντων έν υπεροχή όντων, κατά
τον θείον Απόστολον . Διά τούτο διά προσταγής της κραταιάς ταύτης
βασιλείας, διακηρύττομεν εις όλους τους Ορθοδόξους τους κατοικούν
τας εις τας νήσους Κερκύρας, Κεφαλληνίας, Ζακύνθου, 1θάκης , Τσιρί
γου, αγίας Μαύρας, και των λοιπών ότι θέλησις σκοπός και απόφα
σις των συμμαχούντων βασιλέων, ως προείπομεν, είναι , διά να υπε.
ρασπισθώσι τους όρους της αληθείας και κοινής ευταξίας και ειρήνης ,
και να εκδικηθώσι τους αντικειμένους και δολοτρόπους Γάλλους , οί
τινες με τα νάματα τα ιόβολα της κομιζομένης ελευθερίας εγγράφως
τε και άγράφως προσπαθούσε να απατήσωσι τους ανθρώπους και να τους
κρημνίσωσι εις τα βάραθρα της κακίας και αποστασίας και προτρέπο
μεν πάντας ημάς ως γνήσια μέλη της εκκλησίας του Χριστού, και ζη.
λωται ανέκαθεν των ορθών δογμάτων της πίστεως της τε ευταξίας
και ευκοσμίας, όπως άμα τω λαβείν την ημετέραν Πατριαρχικήν ταύ
την επιστολήν, ευθύς αποδιώξετε από τάς νήσους ημών αυτούς τους
αποστάτες του Θεού, και ύπούλους τυράννους της ανθρωπότητος . Και
εχούμενοι με τις συμμαχούσας δυνάμεις θα συναγωνισθήτε και εμείς
με ζήλον και προθυμίαν εις αφανισμόν των απίστων τούτων Γάλλων,
διά να αξιωθήτε παρά Θεού μεν ελέους, παρά δε ταύτης της κραταιάς
βασιλείας να απολαύσητε της ελευθερίας, και έτι πρός των αρχαίων
προσομίων σας εσόμενοι ελεύθεροι εις το εξής πλέον ή εις κάθε άλλον
86
χαιρόν. Πληροφορούμεν ούν ήμάς διά προσταγής και βουλής αμεταθές
του της κραταιάς ταύτης βασιλείας, ότι θέλετε έχει κάθε πληρεξου
σιότητα εις το να εκλέξητε όποιον τρόπον διοικήσεως θέλετε κρίνει
εύλογον προς το συμφέρον της πατρίδος σας, και τον τρόπον δηλαδή
της αριστοκρατικής κυβερνήσεως της Ραγoύζης, ή όποιον άλλον τρό
πον βουληθήτε. Οθεν με το να γνωρίζωμεν ημείς, και εσμέν πεπλη
ροφορημένοι αναμφιβόλως, ότι η διακήρυξις του πολέμου τούτου και
τα των Γάλλων είναι δικαιοτάτη . Και ο σκοπός των τριών τούτων
δυνάμεων είναι ένθεος και σωτήριος τους ανθρώποις. Και η απόφασις
αυτών περί των νήσων τούτων των υποπεσόν των εις χείρας των Γάλ»
λων εξ απάτης, είναι διά νά τάς απολυτρώσωσιν από την λύμην της
Γαλλικής δολιότητος , και μάλλον ειπείν αθεΐσει , και όχι δι' άλλο τι,
προκαταλαμβάνοντες πατρικώς συμβουλεύομεν και ενισχύομεν πάντας
υμάς με την χάριν του παναγίου Πνεύματος. Και σας παραθαρρύνομεν
ανενδιάστως όπου αυτοκίνητοι να συνακολουθήσητε εις τον ένθεον σκο
πόν των ειρημένων δυνάμεων, δια να απολαύσητε βεβαίως και αδι
στάκτως της ποθουμένης ελευθερίας σας, και να συζήσητε εις το εξής
με πολιτικήν ευνομίας και διοίκησιν ,, ήτις θέλει είναι προς Θεόν άρε
στή, και τους απογόνους ημών σωτήριος, και κλίμαξ της αιωνίου ζωής
και μελλούσης μακαριότητος. Και ταύτα μεν εύχετικώς και δε του
Θεού χάρις και η ευχή της ημών μετριότητος είη μετά πάντων ημών.
Εν μηνί Σεπτεμβρίω ινδικτιώνος Β' . 1798 .
Η εγκύκλιος αύτη τού Πατριάρχου και η επιστολή του Οζακώφ κα
τάλληλος του σκοπού των συμμάχων συνετέλεσαν προς τους νησιών
τας. Ο διακηρυχθείς πόλεμος κατά των αθέων Γάλλων υπό ορθοδόξου
Αυτοκράτορος και Μωαμεθανου Σουλτάνου, ένομίσθη Ιερός παρά των
εγκατοίκων του Ιονίου. Και εις κίνδυνος μέγα κατέφερε την ολίγην
Γαλλικής φρουράς εν εκάστη νήσω, αίτινες πλήν Κορυφών ήσαν έλλει
πείς οχύρωσιν επί αμύνη. Τάς 16 τριγητού (Σεπτεμβρίου ) ο στόλος
των Ρωσσοτούρκων κατέπλευσεν εις Κύθηρα. Η φρουρά αυτής αθροι
ζομένη εις 78 μόνον άνδρας, ών 18 ήσαν εκ του Γραικοϊταλικού λό
χου, δεινώς ήθύμει κατά την ανθίστασιν, στερουμένη και εφοδίων.
Αλλ' ή μεγα λοθυμία του Γάλλου στρατιώτου, και η περιφρόνησις καθ'
οιουδήποτε ισχυρού παρισταμένου αντιπάλου, ηνάγκασαν του επελθόν
τας να αποβιβάσωσι στρατον και κανονοστιχίας, όπως αλώσωσι το
φρούριον Φρούραρχος δε ενταύθα ήν ο λοχαγός Γάλλος Μισέλ . Καίτοι
δε οι Αγγλοι περιπλωτήρες περί το Ιόνιον διεκώλυον πάσαν συγκοι
Yίωνία , των νήσων, ηυδοκίμησεν ο στρατηγός Βεριέρ και απέστειλεν
 - 633

εις Κύθηρα προλαβόντως 80 χιλιόγραμμα πυρίτιδος, και ο Λασαλσέτ

παξιμάδιoν. Ο εκεί όρμος του αγίου Νικολάου εφυλάττετο υπό λόχων
Γραικοϊταλών, και ο δεκαενεύς Σεβαλιέρ κατασκευάσας προχώματα,
θισε κανονοστιχίαν 7 κανονίων. Την επιούσαν και επίσκοπος Κυθήρων
έδωκεν εις τον φρούραρχον Μεσελ την εγκύκλιος του Πατριάρχου, πας
μαλαβών παρά τινος αποστόλου Ρωσσικού, όπως εξεγερθέντες οι κά
τοικοι, λάβωσιν όπλα κατά των Γάλλων και αποδιώξωσιν. Παρευθύς
δε ο Μεσίλ προεκήρυξεν προς τους Κυθηρίους να αντεκστρατεύσωσιν
κατά των επελθόντων , οίτινες κατέλαβαν τον όρμον Αυλέμωνος . ΟΣ
μέν Βενετοί στρατιώται όλοι λειποτάκτησαν . ο δε οζακώφ περιστοι
χήσας το φρούριον Καψαλίου, διά στρατιωτικής γραμμής και παρα
θείς δύο κανονοστιχίας, ήρχισε σφοδρον πύρ κατά του φρουρίου διά
ξηράς και θαλάσσης, ώστε εποίησε χαλάστραν εις το τοίχος . Διό α .
ναγκασθείς και έως τότε απαρνούμενος την παράδοσιν του φρουρίου Ιε
αέλ , απέστειλε τον Σιρέτην προς τον οζακώφ, και συνομολογήθη πα
ράδοσις του φρουρίου διά των εξής όρων. 1.ον ο Γάλλος αρχηγός του
φρουρίου Καψάλης θα παραδώση εντός 24 ωρών προς τον λοχαγόν
τοποτηρητήν ιππότην Κοστόκ αρχηγέτης του στρατού της πολιορ
κίας το φρύριον, καθ' ην κατάστασιν έχει μετά του πυροβολικού και
εφοδίων του. – 2.ον Η φρουρά θα εξέλθη με όλας τας στρατιωτικές
τιμάς , και θα καταθέση τα όπλα της εις τας χείρας των νικητών .
3.ον Αύτη θα νομισθη αιχμάλωτος επί λόγω τιμής, και θα φερθή εις
Αγκώνην ή εις Μασσαλίαν, ορκισθείσα ότι δεν θα λάβη υπηρεσίαν ερα
τιωτικήν επί ένα έτος κατά της αυτού Αυτοκρατορικής Μεγαλειότητος
του Βασιλέως των Ρώσσων, και του μεγάλου Κυρίου της Τουρκίας , ού.
τε κατά των ήδη υφισταμένων συμμάχων αυτών. - - 4.ον Παρέχεται εν
πλοίον Ρωσσικόν μετά ζωοτροφιών όπως μεταφέρη τους παραδιδομέ
νους Γάλλους εις την ώρισμένην χώραν. - 3 ον Οι προσβαλόντες το
μέρος των πολεμηθέντων Γάλλων Κυθήριοι έσονται του εξής απείρα
κτοι. - Εν Κυθήροις τη 22 Τριγιτου 1798 – Ακριβώς δέ εγένετο και
παράδοσις" αλλ' ενώ ήθελε να εγχειρίσι την σπάθην και Μισελσέτ, και
ιππότης Κοστών απηρνήθη την παραλαβήν λέγων, ότι παραδεχόμε
νος ήθελεν αποδειχθη παραβάτης τιμής και αισθημάτων και υπολή
ψεως, και αυτό ενέπνεεν ή ανδρία του μεγαλοψύχου εκείνου λοχαγού.
Μετ ' ολίγον δε και ο στόλαρχος οζώφ απεδιδε την σπάθην και
προς τους δύο Ελληνας αξιωματικούς του Γραικοϊταλικού λόχου τον
Κεφαλληνα τζιμάραν και τον Κερκυραίον Χαλικιόπουλος, και προς
τον ανθυπολοχαγός Σερέτην χάριν της αυτού ανδρίας και χαρτερίας (1 )

( 4 ) Bellier ανωτ. ΧΙΧ.

 654

Η είδησις της παραδόσεως Κυθήρων σφόδρα ηλέκτρισε τους Ζακυν

θίους πρός ταχυτέραν επέλευσιν των συμμάχων. Οι άρχοντες και ο
κλήρος είχον ανακύψει κεφαλήν κατά των δημοκρατικών συμπολιτών,
και φανερώς επετέθησαν. Ο νομάρχης Ρουλιέρ είχεν απομακρυνθη της
κυβερνήσεως προ πολλού. Ο δε πρόεδρος του κεντρικού δημαρχείου με
τέβη εις Κέρκυρας, όπως εν εκείνη τη ακαταστασία πραγμάτων λάθη
οδηγίας προς της εγχωρίου κυβερνήσεως. Μεταξύ των εκ της νέας μει
ταβολής επιθυμούντων διόρθωσιν, διεκρίνετο και Λατίνος επίσκοπος Ζα
κύνθου , ο κλήρος και Ελληνικός και πολλοί των επαγγελματικών , οι
τινες διέσπειραν φόβον εις τους χωρικούς και ιδιώτας της πόλεως, ότι
θα απολεσθώσιν υπό των Ρώσσων, και αυτών, εάν προσηρτώντο εις
τους Γάλλους. Πολλοί των Ζακυνθίων έλεγαν ότι τους μεν Τούρκους
θα αποδιώξωσι μέχρι των τελευταίων, αλλά τους Ρώσσους ως όμοπί.
στους θα προσκυνήσωσι , τους δε Τούρκους ως απίστους θα αποβάλωσιν .
Η πόλις ησύχαζε , και εφυλάττετο υπό εθνοφυλακής καλώς ώργανισμέ
νης εξ εγχωρίων και λόχου πυροβολικού. Τάς 24 Τριγητού έμαθον εν
Ζακύνθω, ότι ο Ρωσσοτουρκικός στόλος ηγκυροβόλει έν Κορώνη της
Πελοποννήσου. Και ευθύς πανικός φόβος κατέλαβε τους Ζακυνθίους α
γνοούντας τα αποθησόμενα. Πανoικί ούν οι δειλοκαρδoύντες άρχοντες
και ευκατάστατοι απεσύροντο εις τας κώμας και επαύλεις. Οι δε ευ
τολμώτεροι επιδεικνύοντο αυθαδέστεροι κατά των Ζακυνθίων φιλογάλο
λων. Ο φρούραρχος Βερνιέρ ταξιάρχης της 79 μοιραρχίας, αναχωρής
σαντος του Δασαλσέτ διά Λευκάδα , έδιοίκει την νήσον . Ούτος απέ
στειλε πλοιάρια εις τα πέριξ της Πελοποννήσου προς κατασκόπευσιν
της Ρωσσοτουρκικής δυνάμεως . οι δε πλοίαρχοι επιστρέψαντες, εκοι
νολόγησαν , ότι ουδέν απήντησαν. Ο φόβος ακράτητος ήν των εγκα:
τοίκων μη συναπολεσθώσιν, κανονοβελουμένης της πόλεως. Οι φιλό
γαλλοι ώλιγώστευον, και οι φιλόρωσσοι έπληθύνοντο , αναφανδόν κη
ρυττόμενοι . Ο Βερνιέρ ευθύς ωχύρωσε τα παράλια του λιμένος, θέσας
3 κανονοστιχίας. Αλλ' έλειπον ζωοτροφίαι, όπλα και χείρες πολεμι
και , και επί πάσιν ήν εν αθλία καταστάσει το φρούριον. Η φρουρά ή
ρίθμει 400 άνδρας άπασα της Ε '. ημιμοιραρχίας, ένα λόχον του πυ
ροβολικού της 14 ημιμοιραρχίας, ένα λόχον σκαπανέων και ένα της
Γραικοϊταλικής χωροφυλακής του νομού Αιγαίου. Τας 9 ομιχλώδους
(Brumaire) 23 Οκτωβρίου (1798) έσημειώθη εκ του τηλεγράφου του
Βουνού Σκοπού ο στόλος . Εκ φόβου δε άπαντες εταράχθησαν και πλής
θος πολιτών μετά γυναικών και παίδων θορυβωδώς με τα σκεύη των
ακήρχοντο εις τα ενδότερα της νήσου, και μετ ' αυτών και πρόεδρος
και τα μέλη της Κυβερνήσεως του νομού , το δε δημαρχείον διενήρει
 685

την θέσιν του; μετερχόμενος την διαχείρησιν της νήσου . Ο Βερνιέρ

προσεκαλέσατο την εθνοφυλακήν εις υπεράσπισιν της νήσου, συγκειμές
νην εκ των διαμερισμάτων των αγρών και των τμημάτων της πόλεως,
και διατηρουμένων κατά τάγματα. ο δε λαός επίσης προσκαλούμενος
εις τα όπλα , ασυνήθης ήν εν τοιούτους κινδύνους και απειροπόλεμος ,
και δε αγάπη προς την πατρίδα και η ανδρία, ήτις ως κληρονόμημα
προγονικών κατά την περίστασιν εκείνην ώφειλε να πληρώση νέας δό
ξας της Ζακύνθου, ως έλεγεν η προκήρυξης του κεντρικού δημαρχείου,
άπρακτος εγένετο προς ένοπλον ανθίστασιν. Μόλις πεντακόσιοι εθε
λονται αστοί προσεφέρθησαν και περιεπάλουν εις την πόλιν. Κανόνια
δε ετέθησαν εις τας οδούς της πόλεως άλλα δε κατά την οικίαν του
Βερνιέρου φοβουμένου επίθεσιν υπό φιλορώσσων. (1 )
Tές 3 ενεφανίσθη οο συμμαχικός στόλος την αυγήν υπό μόνην Ρωσ
σικής σημαίαν, και διευθύνετοκατά την κανονοστιχίαν του Κριονερίου,
Η φρουρά και η χωροφυλακή ευθύς κατέλαβαν την αμυντικήν θέσιν.
Αλλά ταυτοχρόνως στίφη χωρικών περί οκτακισχιλίους με ανοικτήν
Ρωσσικής σημαίαν επί κεφαλής έχοντα τον Καπονικολήν εκ κώμης Μα
χαιράδων κατά προτροπής του Μακρή άρχοντος, ήθροίσθη εις τα πλη
σιόχωρα της πόλεως κατά τον άγιον Λάζαρον. Ζητωκραυγόντες υπέρ
των Ρώσσων έσκόπευαν να εισέλθωσιν εις την πόλιν και διακωλύσωσι
τους δημοκρατικούς από το να εναντιωθώσιν εις την απόβασιν τών
συμμάχων. Επι τούτο απέστειλαν προς το δημοσυμβούλιον, όπως προς
τον Γάλλον αρχιγέτης των όπλων μεσολαβήσωσιν. Αλλ' ούτε ο αρχη
γέτης αυτός, ούτε τα μέλη του δημαρχείου, ούτε αξιοσέβαστος τις
γέρων, δν έπεμψεν ο αρχηγός έδύνατο να πείσωσι το ταραχώδες πλη
θος εκείνων, να διατηρήση κάν ουδετερότητα καθ ' όλας τας κρισίμους
περιπτώσεις εκείνας . Μεθ' ύβρεων και απειλών ο όχλος απεδείωξε τους
απεσταλμένους. Οι αποβιβαζόμενοι στρατιώται ήθέλησαν να κτυπή
σωσι κατά τας κανονοστιχίας, ότε διαταγή του αρχηγού κακώς εν
νοηθείσα εποίησεν, ώστε να καρφωθώσιν τα κανόνια,και ριφθώσιν εις
την θάλασαν πυρίτις και σφαίραι. Τούτο ιδών και Βερνιέρ έδωκε δια
ταγήν να αποσυρθή εις το φρούριον όλος ο στρατός και οι εθελονται
Ζακύνθιοι οι φιλοδημοκράται. Αλλ' ειδοποιηθέντες οι στασιώται , ότι

(1 ) Proclami della municipalita' a :1 . 3 xöl 4. Processi verbali

della Commissione centrale lib. 90. - Lettera della Commissione
centrale al generale Lasalcelle nel lib, di lettere della Commis ;
sione centrale rol 1 1 4. 102 ( Archivio di Zante),
 686

χωρικοί εισβάλλουσιν εις την πόλιν ένοπλοι τρέχουσιν εις το εν άστια

στρατόπεδον, όπως εμποδίδωσι τον εις το φρούριον αποσυρμόν του
στρατού. Κανονοβόλος δέ τις , εναπομείνας τελευταίος , θέτει πύρ εις
τον κανόνιον διευθυνθεν κατά των στασιαστών, και αυτοί φοβηθέντες
διεσκορπίσθησαν και δε στρατός ούτως ευκαίρως κατέφυγεν εις το φρού
ριον , και έκλεισε τας πύλας. ο όχλος παροργισθείς ότι απέτυχε τού
σκοπού, ώρμησεν ευθύς κατά το καστέλιον του λιμένος , και πυροβο
λήσας κατά την πυρετοθήκην, διέδωκε πύρ , και εξερράγη πυρκαϊά , ότε
εφονεύθη και εις χωρικές. Στραφείς δε είτα εις τας φυλακές, και θραύ
σας τας θύρας , απέλυσε τους δεσμίους. οι δε κακούργοι μετ' αυτών
των χωρικών ενωθέντες ώρμησαν εις το δημαρχείον, διήρπασαν όλα τα
χαρτία , αφήρεσαν όλα τα έγγραφα των δικαστηρίων του νομαρχείου,
και άπαντα κομίσαντες προς το δένδρον της ελευθερίας εις τον φόρον
(πλατείαν αγίου Μάρκου), κατέκαυσαν μετά του δένδρου αλαλάζοντες
και καταρώμενοι, και εξύβριζον τους Γάλλους και φιλοδημοκράτας συμ
πολίτες . Μετά την πυρκαϊάν δε ταύτην ώρμησεν προς διαρπαγής και
κακοποίησιν των φιλογάλλων δημοκρατικών Ζακυνθίων, των Καρμα:
νιόλων και των οικιών αυτών. Αι οικίαι του Σπυρίδωνος Βούτου δημο:
σίου κατηγόρου τα εμπορικά εργαστήρια Σκληρού και Βιτάλη , και το
οίκημα του Γάλλου Ρενού, το συμβολαιογραφείον του Γραδενίγου Τι-
μάρη, όπως διαρπασθή εκείσε διαθήκη τις αφορώσα τα συμφέροντα
του κόμητος Γραδενίγου Μακρή, και άλλων πολλών καρμανιόλων,
διηρπαγησαν και έλεηλατήθησαν, Αλλη πληθύς χωρικών υπέρ τους
800 διευθύνθη εις την οικίαν του ιατρού Δικοπούλου, τα αυτά ποιή
σασα . Αλλά τουφεκοβολαί τινές αίφνης κατ' αυτών εκ της οικίας ά
κουσθείσαι, απέτρεψαν αυτούς νομίσαντες, ότι πολλοί αντιμάχοι ήσαν
κεκλεισμένοι εντός . Διό, επορεύθησαν κατά την εξωμερίαν της πόλεως ,
όπου εισέβαλον εις τας οικίας των εξωμεριτών καρμανιόλων Φλεμοτό
μου Ιωάννου Λισγαρά, Β.6άλη , Πεθαμένου, Λαμπέτη και Βουρδέρη.
Ενταύθα καθύβρισαν τας οικογενείας αυτών , και ήνέωξαν τάς οινοθή
κας. Και άλλον μεν οίνον μεθοκοπήσαντες , άλλον δε διαχύσαντες, βε
βακχευμένοι περιεφέροντο εις την πόλιν, φέρων ο μεν ψωμίον, και δε
κρέας, ο δε κομμάτια πανίων, ο δε μεταξωτά υφάσματα. Τέλος επι
πίπτουσιν εις την Εβραϊκήν και των δυστυχών Εβραίων τα πτωχικό
οικήματα διαρπάζουσι, τους συναντωμένους ξυλίζουσιν εν ονόματι του
Χριστού , και τας γυναίκας αυτών ατιμάζουσιν. Κρύπτονται οι ταλαί
τωροι Καρμανιόλοι . Φεύγει μακράν της πόλεως ο Διον . Ταλιαπέτρες,
καύλος Κομούτος , Χωριάτης, Διον. Ροΐδης. Κρύπτεται και διδάσκαλος
Αντ. Μαρτελάος, κατηγορηθείς ώ : Ικκουβίνος άθεος προς τους δώσσους:
 681

Κλείονται εις το φρούριον οί των Καρμανιόλων προεξάρχοντοι Αηρά:

Μερκάτης, Δημ. Γουζέλης, Ιωάννης Λισγαράς Σπ. Ψημάρης, Σπυρίδων
Δαλόστρος, Βικέντιος Μινότος, Σπ. Κοντομανόλης, Ιωάννης Πέτας οι
αδελφοί Πεθαμένου. Ενώ δε ή πόλις παρίστα τοιαύτας τραγοκωμικά;
σκηνάς, εν αις επαίζετο πάσα αθεμιτουργία εν ονόματι της φιλορώσο
του Χριστιανοσύνης, οι φιλορωσσοι, ών επί κεφαλής ετέθησαν ο κό»
μής Ν. Συγούρος δε Σύλας, ιππότης Γαΐτας, Ν. Σολωμός, Ν . Γούλια
ρης Λογοθέτης και καλούμενος σοφός , Θεόδ. Αβραμιώτης και άλλοι του
άρχοντολογίου παρακινούσαν τον πρωτοπαπάς Σουμάκης να προσέλθη
προς τον στόλαρχον οζακώφ, και να προσφέρω την υποταγήν της πό
λεως. Επί τούτω ο Πρωτοπαπάς ενδυθείς την κοκκίνην αμπεχόνης
του, μετά του διακόνου και πολλών εγκρίτων ιερέων, φέρων το ευαγ
γέλιον, και μετ' αυτού ο Δεσίλλας , και Γούλιαρης ενδυθέντες τα αρ
χοντικά μάτια , και φέροντες σπάθην, επεβησαν επί λέμβου, και έ
πλευσαν προς την ναυαρχίδα άγιον Παύλον. Αναβάντες επ' αυτής προς
σεκόμισαν επί αργυρού δίσκου κλειδα και άρτον, ως σημεία υποταγής
* ής νήσου. Μετά στρατιωτικής τιμής και παρατάξεως προεδέξατο και
Ναύαρχος τους παρουσιασθέντας και επιβεβαίωσεν αυτούς, ότι απε
στάλη παρά τού κυριάρχου του να ελευθερώση τάς νήσους έκ της Γαλ
λικής τυραννίδος των δημοκρατών, και να διακηρύξη τους νησιώτες
αυτονόμους και ελευθέρους . Ο ιεροδιάκων Δαφαράνας εκ Κεφαλληνίας
παρακόλουθος του ναυάρχου , έχρημάτισεν ως διερμηνεύς των λόγων
τούτων. Την καλήν υποδοχής των αποσταλέντων προς τον ναύαρχος
μαθόντες άλλοι ευγενείς, οίτινες εσκόπευαν να ωφεληθώσι έκ τής με
ταβολής , επί άλλων λέμβων κοσμουμένων με Ρωσσικές σημαίας προ
έπλεον εις την ναυαρχίδα, ένα προσφέρωσι την υποταγήν αυτών' άμα
δε και να διαβάλωσιτους αντιπάλους ως ταραξίας της κοινής ησυ
χίας και εκκλησίας. Πάραυτα δε και Ρωσσική φρεγάτα έκανονοβόλει
διά σφαιρών μεγάλων το φρούριον, και τούτο ανταπεκρίνετο διά βομα
βών. ο οζακώφ απεβίβασε Ρωσσικά τάγματα τινά και τινάς Τούρ
κους και προσεκάλει εις παράδοσιν την Γαλλικής φρουράν. Αλλά ταύ
της έναντιουμένης εις παράδοσιν άνευ όρων, διά νυκτός ετέθη εις πο:
λιορκίαν το φρούριον . ο φρούραρχος την επιούσαν εποίησεν συνθήκην,
συνδιαλεχθείς μετά του ιππότου οστών, δι' ής παρεδίδετο το φρού .
ριον ώς είχε, και η εν αυτώ φρουρά προς την διάκρισιν του ναυάρχου.
Κατά την συνθήκης ή φρουρά ώφειλε να εξέλθη με στρατιωτικές τι
μας, και να παραδώση τα όπλα προς τας χείρας του Ρωσσικού επι
τελείου, δια πλοίων δε Ρωσσικών να μεταβιβασθώσιν εις Γλαρέντσαν,
όπως εκείθεν φερθώσιν εις Κωνσταντινούπολιν μόνον 50, ως και ο Βερ:
 mere end 688

γιέρ, ορκισθέντες να μη λάβωσιν όπλα κατά Ρώσσων, και να επανέλα

θωσιν εις Γαλλίας . Απαντες δεοι Ζακύνθιοι οι λαβόντες όπλα πρός φύ
λεξιν της πόλεως θέλουσιν είσθαι ανενόχλητοι , οι δε εξ αυτών βουλό
μενοι έδύναντο να ακολουθήσωσιν την τύχην της φρουράς. Τας και ούν
Ομιχλώδους ( Brumaire), 25 Οκτωβρίου 4798 την 14] ώραν της
αυγής (1 412) κατεβιβάσθη η Γαλλική σημαία εκ του φρουρίου, εξήλ .
θεν η φρουρά ένοπλος, παρεδόθη ή κλείς προς τον Ιππότην Κοστώς
και αποθέτοντας τα όπλα οι στρατιώται, δια λεμβών επεβιβάζοντο εις
Ρωσσικά πλοία. Ακράτητος όμως ήν και κατ' αυτών παρόρμησις του
χλου, ερεθιζομένου υπό των αριστοκρατών χλεύαι και ύβρεις και ενίο
το βολαι λαιμονίων και πετρών συνόδευσαν τους διερχομένους τάς ο
δους της πόλεως στρατιώτας κατά την επίβασιν. Ηπείλουν δε φόνον ,
και ήθελαν να μαστιγώσωσι τους Καρμανιόλους Ζακυνθίους και εξαι
ρέτως τον Κόμητα Δημήτριος Μερκάτην αρχηγών της εθνοφυλακής ,
Ιωάννης Λισγαράν, Σπυρίδωνα Ψιμάρης, Σπυρίδωνα Κοντομανόλης , Δ.
Πλατιμίσης, Κυρ. Μωρέτην, οίτινες ηθέλησαν να ακολουθήσωσι τους
Γάλλους, και να συμμερισθώσι των δεινών της αιχμαλωσίας . ( 1 ) οι
Τούρκοι ιδόντες την φιλάνθρωπον περιποίησιν παρά των Ρώσσων προς
τους αιχμαλώτους της Κυθηρίου φρουράς, επιμόνως εζήτησαν παρά
του ναυάρχου, όπως του εξής οι παραδιδόμενοι Γάλλοι με τα όπλα έγ
χειρίζωνται αυτοίς. Διότι επροφασίζοντο μεν το πλησιόχωρον του κρά
τους των , ένθα έμελλον να φέρωνται οι αιχμαλωτιζόμενοι κυρίως δε
ήθελαν να καταβασανίσωσιν αυτούς, και να απολέσωσιν εν κακοπα
θεία. Αμα δε εξήλθον οι Γάλλοι εκ του φρουρίου , εισήλθον οι Ρώσσοι ·
και επί του μεγάλου σημαιοστάτου ύψωσαν την Ρωσσικής σημαίαν διά
104 κανονoβoλής, επί δε άλλου μικροτέρου κοντου όψώθη η Τουρκική .
Μετ' ολίγον δε διά λαμπράς πομπής, κάνονoβoλoύντων όλων των πλοίων
και του φρουρίου, και παντός του πλήθους αλαλάζοντος και ζητω
κραυγoύντος, απεβιβάσθη επί της προκυμαίας ο ναύαρχος οζακώφ
μετά του Κατήρδεη στολάρχου Τούρκου, και όλου του λαμπρού επι •
τελείου, και ο Κοστόκ, όστις ηγε τον παραταχθέντα στρατόν, των
αρχόντων απάντων μετά του λατινικού και Ελληνικού κλήρου προσ.
ελθόντων εις υποδεξίωσιν. Η συνοδία οδηγήθη εις τον εν τω φόρω
οίκον του Κόμητος Ν. Σολομού. Και προκύψας του παραθύρου ο ναύαρ
χος, έχων όπισθεν δύο των επιφανεστέρων υποστρατήγων και τον τε
ρέα Στραβομασίλην ώς ακόλουθον δεξιόθεν, ωμίλησεν προς τον άλα :

(1 ) Bellier ανωτ . ΧΧ,

 - 689

λάζοντα κατά την πλατείαν λαόν. Ο κυριάρχης του ο Αυτοκράτωρ , δ:

νωθείς μετά του συμμάχου και φίλου του Σουλτάνου, αποδιώκει τους
άθρήσκους και ταραχοποιούς Γάλλους εκ των νήσων, και ελευθερώνει
τους εγκατοίκους από την τυραννίαν, και κηρύττει αυτονόμους. Όθεν
Ζακύνθιοι από την σήμερον έχετε ελευθερίαν, θρησκείας και πατρίδα
και θα είσθε αυτόνομοι ενωμένοι με τους άλλους νησιώτας. Ζητήσατε
λοιπόν είτι νόμιμον και ωφέλιμον αποβλέπει την πατρίδα και ορθόδο
ξον θρησκείας μας.-Τους λόγους τούτους μεθερμήνευσεν Ελληνιστί εξ
άλλου τινός παραθύρου της οικίας και Διάκων Δαφαράνας. ο δε λαός -
πευφήμες χειροκροτών και κραυγάζοντας Ζήτω η Ρωσσία , Ζήτω ο Aύ .
τοκράτωρ Παύλος Ζήτω η Ορθοδοξία . Τότε ηκούσθη εν τω μέσω του
πλήθους φωνή πολίτου τινός Μόντου καλουμένου, και αδελφού του
φιλορώσσου φαρμακοπούλου Λεονάρδου Ρούσσου το επώνυμον. « Δεν
θέλομεν κουμάσους ( υποδικηγόρους) , θέλομεν μονοχήν κρίσιν σωστήν
και απλά κριτήρια. » ( 1 ) ο δε διερμηνεύς συνίστα ως εκ στόματος
του οζακώς προς τον λαόν ήσυχίαν και τάξιν. Δοξολογία δε εψάλη
εις την μητρόπολιν, οι κώδωνες των εκκλησιών αντέχουν, και οι πυ
ροβολισμοί εκ της πληθύος έπατάγουν εις τον αέρα. Ακολούθως ο 0
ζακώφ κατέστησε προσωρινής κυβέρνησιν εξ αρχόντων και αστών, ής
μέλη ήσαν ο κόμης Ν. Συγούρος, Γαΐτας και άλλοι , και καταλιπών
ολίγους Ρώσσους και Τούρκους εις το φρούριον απέπλευσεν.
Ενώ δε ταύτα έν Ζακύνθω εγίνοντο , οι των Ρώσσων άρχιστασιά •
ται εν Κεφαλληνία ευδοκιμήσαντες διωργάνισαν γενικής επανάστασιν
του λαού κατά των Γάλλων, ής συμμετείχαν όλοι οι εν τέλει και ε
παγγελματικοί Ληξουρίου και Αργοστολίου, οίτινες επεκρίνοντο ά
γνοιαν προς τους Γάλλους, όπως εξαπατώσιν αυτούς μέχρι της εμ
φανίσεως των Ρωσσοτουρκικών δυνάμεων, ότε έμελλε κυρίως να εκ
κραγή ή αποστασία. Τους ανασκοπούντας το κίνημα Γάλλους ή πάτων
οι ψευδόφιλοι λέγοντες, ότι ο λαός όλος θέλει συμμεθέξει μετά των
Γάλλων καθ ' οιουδήποτε κινήματος των Ρώσσων ως φύσει φιλοδιμο
κράτης. Ο Ρογέρ ταγματάρχης της ς' . ταξιαρχίας εκυβέρνα την νή
σον. Τριακόσιοι δε πεντήκοντα συνίστων την φρουράν, η εφίδρευε μέ
ρος μεν εν Αργοστολίω, μέρος δε εν Αηξουρίω . Ως δε αμφότεραι αι
πόλεις δεν είχον οχυρώματα , ετέθησαν κανόνια κατά την είσοδος και
τα πέριξ του Αργοστολίου . Μαθών δε ο ταγματάρχης κατά τα τέλη

(1) Τινές λέγουσιν ότι ο Μόντος εξεφράζετο , ότι δεν θέλομεν τσιν,
τοίκους εννοών τους κουμίσους ,
87
του Τριγητού ( vendemisire) , ότι ο ιππότης Σπυρίδων Aννινος έκυ
κλοφορει εις Λιβαθόν την εγκύκλιος του Πατριάρχου και την επιστο
λήν του οζακώφ, απέστειλε τον λοχαγός Δεμούραν ( Desmures ) μετά
στρατιωτών, ίνα συλλάβωσιν αυτόν. Αλλ' αυτός μετ' άλλου τινός ευ
νεταίρου, έδραπέτευσαν εκείθεν, ο δε Δεμουρ λαβών τάς προκηρύξεις
και άλλα έγγραφα και όπλα, όσα εύρεν εν ταίς οικίας αυτών έπέ -
στρεφεν . Αλλ' αίφνης ενεδρεύεται καθ' οδόν υπό 200 χωρικών, επί
κεφαλής εχόντων τον Καβαλιεράτον , και απειληθείς απώλειαν, παρα•
δίδει αυτούς τα όπλα και τα έγγραφα, και σώζεται εις Αργοστόλιον,
Ενώ δε το δημαρχείον ήδιαφέρει εις την δυσχερή θέσιν της Γαλλικής
φρουράς, ήτις ήθελε να προπαρασκευασθη εις άμυνας, ο μεν όχλος του
Αργοστολίου ένοπλος επιπίπτει τις 3 Ομιχλώδους κατ' αποσπάσμα
τος της Φρουράς , και αφοπλίζει αυτό . ο δε Ρογές και αποσυρθείς εις
το φρούριον Κεφαλληνίας, μαθών την παράδοσιν των Γάλλων έν Ζα
κύνθω και την δυστυχίαν αυτών, συνεκρότησε πολεμικών συμβούλιον,
ές ώ απεφασίσθη να αποπλεύσωσιν εις Αγίας Μαύραν, αφού συναθροι »
σθώσιν άπαντες οι Γάλλοι στρατιώται εις το φρούριον Ασσου· διότι
το πλοίον το πολεμικών και έτερον φιλογάλλου τινός Κεφαλλήνος και
τιλήφθησαν υπό των εξεγερθέντων ρωσσοφρόνων Κεφαλλήνων. Τους
Γάλλους αποχωρούντας ιδών και όχλος κατά τον απέναντι αιγιαλόν, έ.
τρεξαν ευθύς μετά κραυγής και αγαλλιάσεως . Κατεξέσχισαν την Γαλ
λικής σημαίαν, και διήρπασαν τα εγκαταλειφθέντα σκεύη, φωνάζον
τε ; - Ζήτω ο Αυτοκράτωρ Παύλος Ζήτω η Ρωσσία και ύψωσαν την
Ρωσσικής σημαίαν επί του σημαιοστάτου . Ευθύς δε ο ιππότης Ιγ
γλέσης και ο Στεκούλης , ενδυθέντες Ρωσσικήν στολήν, και παρακο
λουθούμενοι από πολλών ναυτών, διέλυσαν την δημοκρατικής κυβέρ
νησιν. Και εν ονόματι των Ρώσσων ανέλαβαν την υπερτάτην αρχήν,
εκδίδοντες προκήρυξιν επί προκηρύξεως, καθαιρούντες πάντα επαγγελ :
ματικών, και αφίνοντες ακωλύτους τους στασιώτας να διαρπάζωσι τας
οικίας των ανθισταμένων αυτούς πλουσίων δημοκρατικών , να κακο
ποιώσε τους φιλογάλλους, να διασχίζωσιν εν τώ αρχειοφυλακείω , όσα
ασύμφορα εαυτούς ομόλογα , συμβόλαια , και δικαστικά έγγραφα απε
κηρύττον αυτούς ως φυγάδας διά πραχθείσας ποτέ πειρατίας επί Βε
νετοκρατίας. ( 1 )
Επί τοσαύτης αναρχίας φθάνουσιν εις τον λιμένα Αργοστολίου και
στόλος των Ρωσσοτούρκων (Οκτωβ. 99 1798) , Ανευ τινός άνθιστά

( 1 ) Loverdo IX- Belleur ávat, XX.

 Η 69

σεως ο ναύαρχος οζακώφ μεθ' όλου του επιτελείου και ταγμάτων και
ποβιβάζονται εις τον αιγιαλόν, ους μετ' ευφημιών όλου του λαού και
Αρχιεπίσκοπος Αννινος μετά του κλήρου και του αρχοντολογίου Κε
φαλληνίας υποδέχονται. Δοξολογίας δε γενομένης έν τη μητροπόλει
οπό του αρχιερέως, και της ευλογίας δοθείσης προς τα Ρωσσικά όπλα
και τον Αυτοκράτορα Παύλον , εστράφησαν οι εν τέλει Ρώσσοι μετά
του ναυάρχου και της παρεπομένης συνοδίας των Κεφαλλήνων , προς
την οικίαν του Κόμητος Χωραφά, ένθα περιέμενον οι αποβάντες Κα
τήρβεης , και άπαντες οι αξιωματικοί Ραΐζιδες Τούρκοι . Τότε αμφό
τεροι οι στόλαρχοι δι' ερμηνέως εδήλωσαν τοϊς παρεστώσιν - ότι εκ
συμφώνου οι κυριάρχοι αυτών ενωθέντες, όπως ελευθερώσωσιν αυτούς
εκ της Γαλλικής τυραννίας, κηρύττουσι τους Κεφαλληνας μεθ' όλων
των λοιπών νησιωτών αυτονόμους και αυτελευθέρους. Επί τούτω θέ.
λει συστήσωσι κυβέρνησιν άριστοδημοκρατικήν, ως εκείνης της Ραγού
« ης , υπό την άμεσον προστασίας των, ως υπεσχέθησαν προς τους Κυ
Θηρίους και Ζακυνθίους, και τα αυτά θα πράξωσιν και προς τους Α.
γιομαυρίτας και Κερκυραίους , υπέρ ών μετ'ολίγον θα διευθύνωσε τους
στόλους των . - Συνέστησαν δε πάραυτα κυβέρνησιν, ής πρόεδρος υπό
τον τίτλον Αυτοκρατορικός τοποτηρητής ωρίσθη ο κόμης Χωραφάς,
και πάρεδρος Κόμης Αν. Μεταξας, Μαρ . Βαλσαμάκης, Γεώρ. Κρα
εάς, Ευστ . Μεταξάς, και Νικ. Καρούσος. Ευθύς δε τα μέλη της κεν
τρικής κυβερνήσεως και ο θησαυροφύλαξ Αννινος προσκληθέντες , έδω
εαν ευθύνης περί της διαχειρίσεως, έκαστος. ο δε οζακώφ έστειλε
δύο ναύς εκ του στόλου εις Ιθάκην, όπως εκδιώξωσι και εκείθεν τους
Γάλλους. Ταυτοχρόνως αφίχθη εκ Κερκύρας και επιμελητής Ποσώλ, α
γνοών τας τύχας των εν Κεφαλληνία ομογενών, όπως κατασκοπεύση
τα των φιλορώσσων κινήματα. Επί τούτω αποβιβασθείς λάθρα εις αν
φανές το μέρος, προσήλθεν εις την οικίαν του φίλου του Κωνσταντί
του Βούρβαχη, όστις δεξιωθείς αυτόν διετήρησεν εν ασφαλεία, έως έ
πανήλθεν εις Κέρκυρας. Διά ταύτα ο Βούρβαχης προσεκλήθη μετ' ολί
γον εις Γαλλίαν υπό του Ποσώλ, και παρέστη τη οικογενεία Βοναπάρ
του ως ευνοϊκός τους Γάλλους και πιστός. ο δε αδελφός του Βοναπάρ
του Ιωσήφ τοσούτον εξετίμησεν τον ζήλον και αφοσίωσιν, ώστε ενε
πιστεύσατο κοτώ επιστολήν ιδίαν προς τον αδελφών Ναπολεοντα, ήν
εκόμισεν προς αυτόν ο Βούρβαχης έτι πολεμούντα εις Αίγυπτον, και
Ακολούθως προήχθη εις πολλά αξιώματα στρατιωτικά και πολιτικά
αυτός και ο υιός του μετά ταύτα. (1 )
( 1) walter Scolto vita di Napoleone tom. YI P: 52 edizione di
FirenzeLoverdo ανωτ, ΙΧ,
 692 waren

Ηδη η φρουρά του Αργοστολίου διαπλεύσασα το κανάλιον, είχεν α .

ποβιβασθή εις τον απέναντι αιγιαλόν, όπως δια ξηράς μεταβή εις Ασ.
σον. ο δε αρχηγός αυτής επορεύθη εις Ληξούριον, όπως παρασκευάση
εις αποχώρησιν την εκείσε Γαλλικής φρουράς συγκειμένην εξ 130, και
έχoυσαν μεθ' εαυτής πολλούς ασθενείς . Ευρών ούν αυτήν ετοίμην να
αναχθή επί πλοίου, ότι εφοβείτο τους Ληξουριώτας, οίτινες ενωθέντες
μετά των χωρικών, ήθελαν να κακοποιήσωσιν αυτούς καθ' οδόν, συν
έπλευσεν αυτή. Αλλ' υπ’ εναντίου ανέμου κατεφέρθησαν εις όρμος τις
να της νήσου Λευκάδος. Εκείσε δε αποβιβασθέντες, όπως λάβωσι ζωο -
τροφίας εκ των πέριξ, εγνωρίσθησαν υπό των επιπεσόντων αυτοίς
Λευκαδίων, οίτινες επίασαν το πλοίόν των, και απογυμνώσαντες αι
χμαλώτους , έφερον εις την πόλιν της αγίας Μαύρας . Η ετέρα φρουρά
ή του Αργοστολίου, οδηγουμένη υπό του ειρηνοδίκου της περιοχής, έν ,
τω μέσω της πορείας αυτής ενεδρεύθη υπό πλήθους χωρικών εν διό
δω τινί μεταξύ δύο βουνών πλησίον των Δηλινάτων. Και βουλομένη
βιαίως να διέλθη, διεκωλύετο υπό των χωρικών , οίτινες καταλαβόν
τες τας κορυφές των βουνών, θανατηφόρως επυροβόλουν. Ελεεινή ήτον
ή θέσις αυτών , μάλιστα ότε είδον δύο της οπισθοφυλακής συστρατιώ
τας, οίτινες γυμνοί και καταπληγωμένοι έφθασαν αυτούς, και εξόρκι
ζoν όπως μη επιμονέστεροι πρός τάς απαιτήσεις των βαρβάρων εκεί
νων χωρικών φέρινται. Διά ταύτα ζητήσαντες ανακωχήν οι κατα •
διωκόμενοι, παρέδωκαν τοίς ενεδρεύσασιν χωρικοίς όπλα, χρήματα
και σκεύη. Είτα μεταξύ άκανθωδών ατραπών και δυσβάτων διόδων έ
πορεύοντο αγνοούντες που θα καταντήσωσιν. Μετά τρίωρον δε πορείαν
αίφνης φθάνουσιν εις χωρίον τί , και ζητούσιν ολίγον ύδωρ εκ γυναικών
τινών, ες εκεί απήντησαν. Αλλ' εκείναι η διαφόρουν εις την αίτη
σιν, είτε εξ άσπλαγχνίας , είτε φοβούμενοι τους άνδρας των, οίτινες
έχοντες τα όπλα ανά χείρας, ήθελαν να επιπέσωσιν κατά των αθλίων
τούτων. Μόλις εισηκούσθη η φωνή τινός ιερέως , όστις έμεσολάβησε
προς τους εγκατοίκους του χωρίου εκείνου, να αφήσωσιν αυτούς να
διέλθωσιν ανενόχλητοι, και έδειξεν την οδόν εις Ασσον. Φρέαρ δε καθ'
οδόν απαντήσαντες, απέφυξαν την ξηρανθείσαν γλώσσαν εκ της δί.
ψης. Προς το εσπέρας, ενώ επλησίαζον το τέρμα της αθλίας πορείας,
οίφνης ακούουσι πάταγον τρομερόν, φωνάς, εκκρήξεις όπλων και του
φεκοβόλων εκ της κορυφής των βουνών. Οι διώκται ενωθέντες μετά
των Ασσίων, παρίστανται αγριωποι και θυροβώδεις , και διεκώλυον
αυτοίς την εισέλευσιν εις το φρούριον Ασσου. Τρέμουσιν οι άθλιοι , και
άπορούσαν κατά το νέον τούτο ατύχημα , ότε ο δικαστής μετά των
έρουχόντων της κώμης Ασσου άφαρπάζει τους ατυχείς εκ των χειρών
 693

των δημίων εκείνων, και τους περικλείει εις εκκλησίαν τινά με σκο
πόν να παραδώσωσιν αυτούς ακολούθως εις τας χείρας των Ρώσσων.
Την επιούσαν άλλοι χωρικοί δυσαρεστηθέντες, ότι την λείαν εκείνων
ωφελήθησαν οι προύχοντες, επέδραμον κατά της κώμης Ασσου εκείνης
και ήθελαν να κακοποιήσωσιν τάς οικίας. Αλλ' οι προύχοντες συνενω
θέντες μετά των επιεικεστέρων συγχωρικών, αντέτειναν εις το επιο
χείρημα. Κατά την συμπλοκήν δε ταύτην, απροσδοκήτως εμφανίζε
ται Ρώσσος αξιωματικός την αυγήν προς τον αρχηγός της περιχώρου
Ασσου, όστις εγχειρίζει εκ μέρους του οζακώφ επιστολήν , δι' ής ένε
τέλλετο προς τους Ασσίους το να αφήσωσι τους Γάλλους άπειράκτους,
ίνα επιστρέψωσιν εις Αργοστόλιον υφ' όρον άοπλοι και αιχμάλωτοι πο
λέμου. Η διαταγή του ναυάρχου ευθύς εξεπληρώθη" και οι άθλοι Γάλε
λοι επιστρέψαντες εις Αργοστόλιον και εκεί περιποιηθέντες , ώς έδει,
παρά της φιλανθρωπίας των Ρώσσων, επεβιβάσθησαν εις πλοία Ρωσ
σικά , άτινα μεταβιβασαν αυτούς εις Πάτρας , και παρεδόθησαν προς
τους Τούρκους . ( 1 )
Τα αποσταλέντα δύο Ρωσσικά πλοία εις Ιθάκην κατέλαβον αυτήν
διότι οι ιθακήσιοι μαθόντες, ότι έπεσον, εις το κράτος των Ρώσεων,
Κεφαλληνία και Ζάκυνθος συνεφώνησαν μετά του εκεί αρχηγού Γάλ .
λου Μεαλέτ, όστις είδε το αδύνατον να ανθεξη εις πλείονας δυνάμεις,
και επεβίβασαν αυτούς δωρεάν εις Ιθακήσια πλοία , αφού έγευμάτις
σαν και ησπάσθησαν. Οι δε εκπλεύσαντες αφίκοντο εις Κέρκυραν σώοι.
Οι καταλαβόντες την Ιθάκην Ρώσσοι κατήργησαν την δημοκρατικής
δημαρχίαν συγκειμένην υπό εξ μελών οίτινες άκρον πατριωτισμόν εν
εδείξαντο καθ' όλην την διαχείρισιν. (2.) Ακολούθως ο οζακώφ, κα
ταλιπών εν Κεφαλληνία εν βρίκιον Οθωμανικών πολεμικών και τον
αξιωματικών Πόγιον μετα 20 στρατιωτών Ρώσεων , και ένα Bουλούν
Εκσιν τούρκος προς υποστήριξιν της προσωρινής κυβερνήσεως, ώς έ
ποίησε και έν Ζακύνθω , απέπλευσε μεθ' όλου του στόλου εις Λευκάδα.
Επιθυμητή ην η προσέλευσης των Ρώσσων παρά των Λευκαδίων. Αυ
τοί απειλούμενοι παρά του Αλή Πασά , ότι αυτόςήθελεν εισβάλη εις
την νήσον, εάν πλείονας προσεδέχοντο έκ τών καταδιωκομένων υπ' αυ
τού, και φοβούμενοι εξ άλλου μή αι σκληρότητες και μιαιφονίας του
θαλάριδος της Ηπείρου , ας έδιηγήθησαν αυτοίς οι πρόσφυγες Πρεβε
ζάνος, πραχθώσιν επί της καταστροφής της πατρίδος των, έλαβον τα

( 4) Bellaire --Loverdo x.
(2 ) Καραβίου ιστορία Ιθάκης 13 ;
 Ξυ 6 9 ,

όπλα ανά χείρας μάλιστα οι χωρικοί , και ήλπιζον προς τους Ρώσσους
απαλλαγής του απειλουμένου ολέθρου. Πολλάκις δε ο πανούργος εκεί
νος προσεκάλει τους Αγιομαυρίτας να αποδιώξωσι τους Γάλλους, και
να κηρυχθώσιν υπό την προστασίας του Σουλτάνου φιλιωθέντος μετά
των Ρώσεων. Οι νησιώται δε ούτοι ουδέν απήντων , αλλά φιλοφρόνως.
περιεποιούντο τους Γάλλους, ών ο αριθμός ήδη επηυξήθη εις πεντα
κοσίους, συνελθόντων και των διασωθέντων εκ της σφαγής Πρεβέζης
και Βονίτσης εις το φρούριον Λευκάδος, εν ώ καλώς ωχυρώθησαν δι'
όπλων και εφοδίων. Επειδή δε ο Αλής επιμένων εις τας εκδηλώσεις
του, έγραψεν επιστολήν προς το κεντρικόν δημαρχείον Λευκάδος, διας
τάσσων την όσον ούπω αποδίωξιν των Γάλλων, το δημαρχείον ειλι
κρινώς πράττων , διεκοίνωσε προς τον Γάλλον φρούραρχον αγίας Μαύ
ρας τάς προθέσεις του Αλή και ότι διά την προσέλευσιν των Ρώσσων
εις τας νήσους έπρεπε να μή ελπίζη υπεράσπισιν εκ μέρους των Λευν
καδίων ήδη ασπαζομένων τους Ρώσσους διά το ομόθρησκον. Ως δε ο
αριθμός των Ρώσσων καθημερινώς επηύξανεν, επίφοβος ήν και μεταβο
λή, και το δημαρχείον μεν θέλει παραιτηθή καθά και φρόνησις υπαγο
ρεύει . Οι δε Γάλλοι άπαντες θα αποσυρθώσιν εις το φρούριον. Ο φρού
ραρχος ούν ενέκρινε τα υπαγορευθέντα. Αλλ' οργισθείς ότι απροσδοκή
τως ο λαός αλαλάζων , ζητωκραυγών, και πυροβολών διά χαράν ύ
ψωσεν την Ρωσσικής Αυτοκρατορικής σημαίαν εις το δημαρχείον, ή
θελε να στρέψη τα κανόνια του φρουρίου, και να πυροβολήση κατά της
πληθύος εκείνης. Αίφνης όμως παρίστανται ταϊς θύραις του φρουρίου
δύο κήρυκες εκ του πλήθους, ο μεν Γάλλος ταγματάρχης των εκ Κε»
φαλληνίας αποχωρησάντων και εις Λευκάδα συλληφθέντων υπό των
χωρικών, ο δε έτερος Λευκάδιος. Ούτοι αναγγέλλουσιν. την αιχμαλω.
σίαν τών έν Κεφαλληνία Γάλλων, και ότι τα αυτά θα πάθωσιν και οι
πεσόντες εις τας χείρας των χωρικών Λευκαδίων Γάλλοι , εάν πυροβο
λήση ο φρούραρχος κατά του λαού. Εν τοσούτω κατέπλευσε και ο Ρωσ
σικός στόλος. Επειδή δε και ελθών τελευταίος οζακώφ είδε το μάταιον
να χρονοτριβή άπας ο στρατός εις την κυρίευσιν του φρουρίου Δευκά
δος, το μεν πλείον του στόλου και στρατού απέστειλεν εις Κέρκυρας
προς έναρξιν των εχθροπραξιών" αυτός δε μετά του Κατάρβεη και λοι
πών Ρωσσοτούρκων απεβίβασε κανόνια , και επολέμει το φρούριον. Δε
κατρείς ημέρες αντείχαν οι εν τώ φρουρίω Γάλλοι πολεμούμενοι. Αν
Ρωσσικαι κανονοστιχίαι και τα βομβαρδίζοντα αδιακόπως πλοία εί
χον κατασυντρίψει τα πλείονα των κανονίων. Ηαθάνοντο έλλειψιν ζωο .
τροφιών οι πολιορκούμενοι, και οι ασθενείς και πληγωμένοι έκειντα
άνευ ιατρικών και της προσδεούσης θεραπείας. Ουδεμίαν βοήθειαν ήλ :
 & 693

πιζον εκ Κερκύρας διότι όλα τα περί το 16νιον κατείχοντο υπό Ρωσ

σοτουρκικών και Αγγλικών πλοίων. Εκ τούτων αναγκαζόμενος και
φρούραρχος , και προς τούτοις απειλούμενος παρά του οζακώφ λέγον
τος, ότι με 10,000 χιλιάδες ετοίμους άνδρας προσφερθέντας παρά
Kατήρβιη και Αλή, θέλει καταστραφή , εάν μή παραδοθή εις την ε .
πιείκιαν των Ρώσσων , τας 17 Νοεμβρίου 1798 παρέδωκε το φρού
ριον Λευκάδος και εαυτόν μεθ' όλων των Γάλλων προς τον Αυτοκρά .
τορα της Ρωσσίας και τον μέγαν Κόριον. Απαντες δε οι Γάλλοι συ .
ναθροισθέντες εις Πάτρας υπέρ τους χιλίους διακοσίους , και οι παρε
πόμενοι αυτός νησιώται, και οι Ζακύνθιοι Μερκάτης, Ψημάρης, Κον
τομανόλης, Λισγαράς, Μωρέτης , Βιτάλης και άλλοι , οδεύοντε ; πεζοί
και κακουχούμενοι δι' ανεπαρκούς τροφής , και ύδατος, ασθενούντες
και πληγωμένοι, χλευαζόμενοι και παρωθούμενοι μεταξύ δυσβάτων
ορίων, φαράγγων και ατραπών, εφέρθησαν εις Κωνσταντινούπολιν.
Εκεί διαμοιρασθέντες, έφυλακίσθησαν δέσμιοι εις τα φρούρια Ασίας και
Θράκης. Οι δε Ζακύνθιοι ερρίφθησαν εις τους επτά γουλάδας και Βά
νια της Κωνσταντινουπόλεως αλυσίδετοι, ανά δύο κοιμώμενοι επί ξη
ράς γής, τρώγοντες μόλις ψωμίον , και αναγκαζόμενοι και εις να διεγεί .
ρη τον συνδεσμό την υπνούντα, μέλλων να εξέλθη δια σωματικής α
νάγκην. (1 ) Τοιαύτα εδεινοπάθησαν επί τρία έτη ότε ποιηθείσης ειρή
νης μεταξύ Γαλλίας και Οθωμανικής Πύλης απελύθησαν οι αιχμαλω »
τισθέντος Γάλλοι και ήλευθερώθησαν οι δέσμιοι Ζακύνθιοι και άλλοι
σύννησιώται τη μεσολαβήσει του πρέσβεως της Σβεκίας. (2)
Μόλις έμαθαν τα εν ταις μεσημβριναΐς νήσοις γινόμενα οι εν Κερ
κυρα Γάλλοι ευθύς προέλαβον όλα τα μέτρα ασφαλείας και αμύνης .
Η ενταύθα Γαλλική φρουρά συνεποσούτο εις τρεις χιλιάδας και οκτα
κοσίους άνδρες υπό την αρχηγίαν του στρατηγού Σαβών , και του γε
γικού κυβερνήτορος των νήσων Δουβουά . Εν δε τώ λιμένι ευρίσκοντο
το δίκροτον ο Γενναιόψυχος 84 κανονίων , το συλληφθέν Αγγλικών και
Λέανδρος 77 η Βομβάρδα Φριμερς με κανόνια 24 , ή κορβέτα Βρούνη
32 κανονίων, μία Γαλεότα και δύο Βρίκια και κανονίων , άπαντα κα
λώς ωπλισμένα και ετοιμοπόλεμα. Προς τούτοις δε και άλλαι Γαλέαι

( 1 ) Διηγούνται ότι ο τρομερός εκείνος σκληρός Ψιμάρης, όπως επι

προσθέτη κακουχίας προς τον συνδέσμιον Κοντομανόλης , ανά πάσαν
στιγμήν διήγειρεν αυτόν κοιμώμενον χρείαν ούρου, ενώ ταύτης δεν εί.
χεν κυρίως .
(2) Bellaire XXI ,
 696

Σαι γαλεώται και πλοιάρια άπαντα άοπλα και ανεφοδίαστα . ( 1 ) Ω .

πλίσθησαν δε άπαντα τα εξωτερικά φρούρια Αβράμου Σωτήρος ή Σαλ.
βατόρου , το του Ερίτσου κατά τον άγιον Χαράλαμπον, το νέον και
το παλαιόν. Καθ' όλον δε το τσεριτείχισμα της πόλεως προσετέθησαν
κανόνια , οβούζια , Ιγδύα, και παρεσκευάσθησαν αι ο πόνομοι προς έκρη
ξιν έν περιπτώσει εφόδου . Εις διάφορα μέρη διηρέθησαν σφαίραι, βόμ
€αι και πυρίτις, μετατεθείσαι από των επικινδύνων επί εξάψεως. Και
τεσκευάσθησαν σφαίραι εμπληστικα , και εστήθησαν παραπήγματα ,
περιταφρώματα και διαφράγματα εις τα εκτός . Επειδή δε πρός ανθί.
στασιν και γενικών διατήρησιν όλου του ερείσματος εχρειάζοντο του
λάχιστον 10,000 άνδρες, και μόλις έφθανον οι πολεμήσοντες 4,000
ών αι 2,000 Γάλλοι, οι δε λοιποί Κερκυραίοι και Εβραίοι, ο γενικός
κυβερνήτης Δουβουάς και ο στρατηγός Σαβώτ διεκήρυξαν εν ήχω σάλ
πιγγος την πόλιν Κορυφών εν καταστάσει πολιορκίας. Επαυσαν την
κεντρικής κυβέρνησιν και τα δικαστήρια τότε εγκληματικών και το
διορθωτικόν . Τας δε δικαιοδοσίας τούτων , ως και τα επί πολέμου
εγκλήματα ανέλαβον η επιτροπή της δημοσίου ασφαλείας και το ςρα
τοδικείον. Το ειρηνοδικείον ώφειλεν συνοπτικώς να κρίνη τα αστυκά.
Κατά διαταγήν του αρχείου της δημοσίου ασφαλείας διωργανίσθη η
πολιτι φυλακή εξ εγχωρίων, και παρ' αυτή λόχος πυροβολικού. Δύο δε
τάγματα συντεθέντα εκ Κερκυραίων , στρατολογηθέντων εκ των από
16 μέχρι 30 ετών ηλικίας, προσετέθησαν τους Γάλλους υπό την αρ
χηγίαν του Γάλλου Μωρένου αμυνούμενοι υπέρ πατρίδος , άπαντες δε
ήριθμούντο 1600 οπλίται Χριστιανοί και Εβραίοι . Ετεροι δε δύο λό
χοι Χριστιανών και Εβραίων Κερκυραίων έως διακόσιοι εγυμνάσθησαν
εις το πυροβολικόν υπό του Κόμητος Λοβέρδου , όστις έκ τής αρχι
γραμματείας της κεντρικής κυβερνήσεως, προεβιβάσθη υποχιλίαρχας.
( 2) Οπλίσθησαν δε ούτοι σπάθην και μουσκέτος μετά βαΐονέτας . Τρείς
τηλέγραφοι επί εκάστου των τριών μεγάλων φρουρίων , και άλλοι 24
εις τα πέριξ των οχυρωμάτων και της νήσου κατεσκευάσθησαν προς

(1) Η της ξηρας δύναμις ούτως απαριθμείται παρά Βελλιέρ 15

compagnies de 33 Regiment aa pied ((Artillerie)) 11 section de la
prenier compagnie d' ouvriers-9 compagnie sedeintaire 8,6
9 , e 15 ,e 16 , e - 2.ο escocadre de la compagnie de la 79,e de
mi brigade (25 compagnies) environ 1450—5 e compagnie de
11 bataillon de sapeurs- 50 gendermes Corcyricus 50 - $' 8
λον 1,800 .
( 2) Μαζαράκης βίοι των ενδόξων Κεφαλλήνων σελ. 387.
 697

ειδοποίησιν εχθρικών κινημάτων , και δήλωσιν ταχυτέραν πάσης αναγκαι

κης. Επειδή δε το νησί δριον Πτυχίας και Βίδον, και Ειρήνη λεγόμενον
παρά των Γάλλων , παρείχετο άκρoσφαλή θέσιν παρά τη ακροπόλει ,
ής ο τερόβολος (Cortina) κανονοβολούμενος ήθελε διαρρηχθή εις χαλά
στραν, εάν καταλαμβάνετο υπό των πολεμίων, οι Γάλλοι μηχανικοί
κατέκοψαν όλα τα αυτόθι έλαιοστάσια. Ενταύθα ποιήσαντες πέντε φα
νεράς κανονοστιχίας, κατά τας δοκιμωτέρας θέσεις εν είδει περιβλημά
των, έχρησιμεύοντο προς ελευθέραν συγκοινωνίαν λιμένος, πόλεων και
φρουρίων, και εφοδίασαν με τους χρειώδεις άνδρας και τα εμπρηστή
ρια. (1 ). Εως δε των 16 Τριγητού ( 26 Σεπτεμβ.) ο κυβερνήτης Δου »
βουάς διέταξε χρηματικής συνεισφοράς παρά των Κερκυραίων εν γένει ,
όπως αγορασθώσιν 6 χιλιάδες μόδια σίτου επί τροφή του στρατού.
Αλλη αυτού διαταγή επέβαλε χρηματολογίαν τους πολίταις 72,000
ταλλήρων προς πληρωμής του στρατιωτικού και πρόβλεψιν χρειωδών,
του πολέμου. Αξιοπαρατήρητος δε ήν άλλη χρηματολογία, ην ώφει
λον κατ' ιδίαν να ποιήσωνται τριάκοντα των επιφανεστέρων πλουσίων
ιδιοκτητών ευγενών Χριστιανών, εμπόρων και Εβραίων. Ούτοι προσ.
κληθέντες παρά της υψηλής αρχής της τε πολιτικής και στρατιωτικής ,
ήπειλήθησαν φυλάκισιν και φυγάδευσιν, εάν ηρνούντο το απαιτούμενον .
Ως δε απήντησαν προς την αρχήν ότι, καίτοι δεν ημπόρουν έκαστος
αποτίσων τοσούτον υπέρογκον ποσόν, ήσαν πρόθυμοι όμως να συνει
σφέρωσι το ανάλογον, εάν η χρηματολογία εξετείνετο προς άπαντας
τους εν τη νήσω εύπορούντας των πολιτών, οίτινες από κοινού οφείο
λουσι να συνεισφέρωσιν, απελύθησαν μέν κατά πρώτον. Αλλά την ί
πιούσαν ανακληθέντες οι τριάκοντα , ήπειλήθησαν ότι ευθύς ήθελε δι
φθώσι δέσμιοι εντός του Γενναίου. Οθεν προς απαλλαγής του κινδύνου,
επλήρωσαν το επιβληθέν. Οι πλείονες όμως δεσμευθέντες εν τώ πλοίω,
απελυτρώθησαν των δεσμών, δανεισθέντες εκ τοκογλύφων . ( 2) Επ' α
πειλή δε φυλακίσεως, τουφεκισμού και υπερορίας έζητήθησαν εκ των

( 1) Paulini Georgio ciltadino del dipartimento di Egeo-me

morie storiche sulla fondazione della republica jonica ossia
delle sette isole unile - Italia 1802 - Σημειούμεν ότι πολλάκις συ
νεβούλευσαν την οχύρωσιν τού Βίδου και οι Βενετοί μηχανικοί ιδόντες
τοιαύτην άκρoσφαλή θέσιν εν πολέμω.
( 2 ) Vlassopulo relazione dell'assedio di Corfu' zefóypxpoy
παρά τω δόκτ. Μαρκορά- άρα και relazione dell' assedio di Cor
10’ άνωτ . 11 - Pierii ανωτ . τόμ. Α .
 698

πολιτών όπλα , στρώματα, ίπποι, εφίππια , μυλόπετραι, χαλκός, πελέ

κυς, πτυάρια , λισγάρια, πυρίτις, μόλυβδος, σίδηρος, νίτρων και θείον .
Ουαί δε τώ αποποιουμένω πολίτη.Διό τινές έδοσαν και τους σιδηρούς
μοχλούς και τα κλείθρα των οικιών, και μάλιστα οι εβραίοι. Πολλοί
μύλοι κατασκευάσθησαν ταυτοχρόνως εν τη πόλει και ακροπόλει με
μυλοπέτρας αφαιρεθείσας εκ των εγκατοίκων. Εν αυτοίς δέ ελέθετο
μόνος ο σίτος των στρατιωτών, αγγαρευομένων παίδων, γυναικών και
ανδρών διά χειρός να γυρίζωσι την πέτραν και τον ίππον. Οι προσερ
χόμενοι πολίται να αλέσωσι προς ιδίαν χρήσιν , απωθούντο υπό των
Γάλλων επιστατών . Διό οι εγκάτοικοι αλέθοντες εις τους μύλους του
καφέ ή με μυλόπετραν κοπανίζοντας τον σίτον, παρεσκεύαζον το άλευε
ρον του οικείου άρτου. ( Ο )
Ο Σαβώτ, όπως επιτύχη την διαχείρισιν των ενωμένων δυνάμεων
Ρωσσίας και Τουρκίας επερχομένων κατά Κερκύρας , και στρέψη μέρος
αυτής κατά της κάτω Αλβανίας εάν εκινείτο αύτη είς αποστασίαν κα
τα του Αλή Πασά , έστειλε Γραικόν τινα Νικόλας Μυλωνάς εις Nιβί
τσαν, ένθα καθίδρευεν ο εχθρός του Αλή Πασά Μουσταφάς και ωμί
λησε μετ' αυτού εν τώ μοναστηρίων της Σκαμνιάς, παραδους επίσημος
παρά του Σαβώτ. Δι' αυτού παρωτρύνετο ο Μουσταφάς να συνενωθή
μετά των Σουλιωτών, και λαβών είς βοήθειαν παρά των Γάλλων σρα
τιώτας εφόδια και χρήματα, όπως μισθώση και άλλους αρματωλούς,
από κοινού να πολεμήσωσιν τον Αλήν Πασάν, τον δε υιόν του να σεί
λη εις Κέρκυραν ως ενέχυρον. Αλλ' ο Μουσταφάς πληροφορηθείς το ό
λιγάριθμον της Γαλλικής φρουράς, και εξακριβώσας την αθλίαν κατά
σταειν των πολεμηθέντων, απέρριψε την πρότασιν. Επεφυλάττετο δε
να έλθη εις ρηξιν μετά του Αλή, εαν ελάμβανεν χρήματα ικανά παρά
των Γάλλων, όπως παρασκευάση εις πόλεμον 20,000 άνδρας, κινή
σας τους Σουλιώτας, και παραλαβών μισθοφόρους Ηπειρώτας. Αλλως
έλεγε, καθίστατο γελοίος ο Σαβώτ, ελπίζων ισχυρών επίθεσιν καθ' ε
νωμένης τοσούτον ισχυρές δυνάμεως εκ μέρους Κερκυραίων και του
δαίων, ανθρώπων ανικάνων εις τα του πολέμου, ενώ πολλοί αντέ
πραττον την Γαλλικής κυριαρχίαν εν Κερκύρα και ταις άλλαις νήσοις.
Διο αποτυχών των διαπραγματεύσεων, κατά διαταγήν του Σαβώτ τάς
5 Ομιχλώδους ( Brummaire) ( 11 Οκτωβρ . 1798) ο φρούραρχος Κερ
κύρας Καρβών, έφιππος περιφερόμενος διεκήρυττεν ότι η αστυνομία
ανετίθετο παρά της υψηλής αρχής τώ φρουράρχω. Πάσα δε αντίδρα:

(1 ) Relazione dell'assedio di Curſu' årwi. 12,

 699

Φις εξ ιθαγενών και ξένων επί της πολιορκίας θέλει δικάζεται, ώς έγ

κλημα καθοσιώσεως υπό του στρατοδικείου . Αστυνομικός δε επιτε
τραμμένος θα επιστατη εκάστου των τεσσάρων τμημάτων, καθ' & δια
ρείτο η πόλις, και καλούμενα Ελλάδος, Γαλλίας, Ηπείρου και εμπο
ρίου . Οφειλον δε άπαντες οι πολίται να καταγραφώσιν εν τώ ώρισμέ
να βιβλίο εκάστου τμήματος, και εφοδιασθώσιν εξ αυτού με έγγρα
φον δηλούν όνομα, επώνυμον, ηλικίαν, χρώμα και ανάστημα. Εξη
ρούντο δε τούτου γυναίκες και παιδες κατωτέρω των 13 ετών. οι έξ.
ερχόμενοι άνευ αδείας της υψηλής αστυνομίας πολίται τιμωρηθήσον
ται. Απασαι αι οικίαι εκάστου τμήματος θα αριθμηθώσι, και σημειω
θώσι , κατ' ιδίαν , έπιτηρούμεναι υπό του αστυνομικού επιτετραμμένου
την υψηλής αστυνομίαν. Αυθημερόν δε ο κυβερνήτης Δουβουάς έδη
μοσίευε την εξής προκήρυξιν προς τους εγκατοίκους-- Κερκυραίοι! E
φθασεν ήδη καιρός του να δειχθήτε γενναιόψυχοι, ώς οι Γάλλοι και οι
πρόγονοι υμών Ελληνες. Εχθρικαι δυνάμεις και ασθενείς πλησιάζουσιν,
οδηγούμεναι υπό των καταστροφέων του Ελληνικού ονόματος. Μή α
πατήθητε εξ αυτών και οικειώθητε τοίς δόλοις· διότι αφεύκτως θα πω
ληθήτε προς τους Τούρκους και δε υποδούλωσις και εξαχρείωσις θέλει
είσθαι ο καρπός της συμμαχίας τοιούτων εχθρών. Κυβέρνησις βάρβα
ρος και σκληρά θέλει σας καταδυναστεύση. Εάν μή ενωθέντες μετά
των Γάλλων αντιταχθήτε τους κοινούς εχθροίς , θα κλαύσετε εις το λά
θος . Μή φοβήθητε. Ολαι αι δυνάμεις εκείνων των δειλοκαρδίων και
αιμοβόρων στιφών, θα εξουθενωθώσιν υπό των νικηφόρων όπλων της
Γαλλικής δημοκρατίας. Ταύτης της δόξης μετέχετε σείς οι Κερκυραίοι,
εάν έχετε καρδίαν, και εάν προθύμως συγκινήσθε. Απαριθμήσετε, ει
δυνατόν, εις οποίαν αθλιότητα καταφέρουσιν υμάς προδοσία και πα
ραμέλεια . Ο Οθωμανός δεν διακρίνει ούτε εχθρούς ούτε φίλους . Μόνη
η σκλαβία παντού μετ' αυτού βασιλεύει. Ας απωθήσητε αυτόν μεθ' η.
μών . Αλλως εάν κατακτηθή ή νήσος, η αύθις εγκαταλειφθή, πάλιν ή
κατάστασις ημών είναι επίσης όλεθρία. Αναμνήσθητε λοιπόν τους προ•
γόνους και εντός της ψυχής ανάψατε νέον σπινθήρα αρχαίας και ευ
γενούς υψηλοφροσύνης. Μόνη αύτη η φιλοτιμία ενίσχυσε το πάλαι προς
καταστροφής των απειραρίθμων δυνάμεων της Ασίας. Σείς δε οι Γάλλοι
στρατιώται , οίτινες ανετράφητε εν νίκαις , και η ανδρία σας τοσούτο
περιφανής εγένετο εν τή Ηπείρα της Ευρώπης, ενταύθα θα είσθε ο
προμαχών της εθνικής δόξης. Σείς θα παρωθήσετε εις τον βάρβαρον
εχθρόν αποτολμούντα να παρασταθή εις τα τείχη αεί υπ' αυτού α
προσβάτου φρουρίου, Ταχέως δέ ελπίζω θα φέρετε εις την κλονιζομέ
 700

νην Αυτοκρατορίας των Μωαμεθανών την έκπληξιν και τον τρόμον, --

Δουβουάς γενικός Αρμοστής .
Κινήματα δε όμως πολιτών Κερκυραίων προέδιδον τοϊς Γάλλους
την οικείαν εύνοιαν προς τους Ρώσσους. Η προκήρυξις εις φόβον μόνον
χατεκράτει αυτούς , αλλ' ουχί εις οικειότητα. Αποστροφή προς τους
Γάλλους εξεδηλούτο πανταχού, και σπερμολογούντεςεις δημηγερσίας
και αναβρασμόν παρώθουν το πλήθος οι φιλόμωσσοι και ο Ελληνικός
κλήρος. Διά ταύτα ο γενικός κυβερνήτης έγραφες επιστολήν προς τον
μέγαν Πρωτοπαπάς Κερκύρας, ότι απαγορεύεται επί κοινή το σήμαμα
των κωδώνων των εκκλησιών Ανατολικών και Δυτικών καθ' όλον το
διάστημα της πολιορκίας . Τάς δε 2 Νοεμβρίου εξεπλάγησαν οι πρός
όρθρον εξερχόμενοι των οικιών τεχνίται , εργαστηριάρχαι και ο χύδην
όμιλος. Σκοποί καταλαβόντες όλας τας διόδους των συνοικιών της πό
λεως διεκώλυον αυτοίς την μετάβασιν εις τα έργα , διατάσσοντες αυ
τους αμέσως την επάνοδον εις τας οικίας. Εις την αυτήν κατάστασιν,
ως εν καιρώ νυκτός, αποκλείσθησαν εις τας οικίας των και οι αθρο •
δίαιτοι των πολιτών , ότε και παραταχθείς στρατός εν τη πλατεία, τε
θείς εις κίνησιν καθ' όλην την πόλιν, απηγόρευε τελείως την έξοδον.
Ουδέν άλλο ηκούετο εν τη πόλει κατά τας ημερησίους ώρας της φρι
χαλέας σιγής εκείνης, ειμή ο κρότος των ποδών στρατιωτών και τριών
ίππων, εφ' ων ιππεύοντες και φρούραρχος και δύο υπασπισται, επετή
ρουν τους οδεύοντας περιπόλους, και φύλακας κατά τα τείχη και τας
συνοικίας. Προς το μεσημέριον τέλος αξιωματικός παρακολουθούμενος
Οπό δύο γρανατήρων περιεφέρετο εις οικίαν εξ οικίας, και εζήτει εξ ε
κάστου οικογενειάρχου τα όπλα. Εις την διαταγήν ταύτην οι πολίται
ετοίμως παρέδιδον τα όπλα, εκτός εναρίθμων , οίτινες επροτίμησαν να
τα κρύψωσιν, άφοβοι δεικνύμενοι εις την επιβαλλομένην ποινήν· διότι
ο αθετών την διαταγήν , αμέσως έμελλε να τουφεκισθή . Τελειωθέντος
του αφοπλισμού των πολιτών , παρεκελεύσθη την επιούσαν κατά τα
προάστεια Κερκύρας ή παράδοσης των όπλων. Οι εγκάτοικοι Γαρίτους,
Ανεμομύλου και Αγίου Χαραλάμπους ευπειθείς εδείξαντο . Αλλ' ο Μαν
δουκιώται αδιάθετοι έφαίνοντο τη υπακοή προ πολλού, και δυσμενείς
προς τους Γάλλους. Και δήπου παρακελευόμενοι επί της εξόδου του
Βουθρωτού να μετακομίσωσι στρατιώτας επί των πλοίων κατά την
πολεμουμένην Στερεάν, απηρνήθησαν. Νύν δε ήθελαν νομισθή ώς τό
σαι γυναίκες άνανδροι, εάν τοσούτον εταπεινούντο , άοπλοι καταντών
τες, άνθρωποι ών ή αγερωχία σπανίως επί Βενετών κατεβλήθη . Διά
ταύτα ταραθέμενος εν ασφαλεία κατά το πλησίον προάστειον Ποτα
μου σκεύη, γυναίκας, παίδας και ασθενείς επιχειρίσθησαν να δοκιγιά
σωσιν επί τους Γάλλους το πίρ των όπλων , τα οποία διετάγησαν να
παραδώσωσιν. Ενοπλοι ούν τινές μέν κατέλαβον όλα τα πέριξ του
προαστείου υψώματα και τα απέναντι του φρουρίου Αβραάμ, τινες δε
ετέθησαν κατά την είσοδον. Ο στρατηγός Σαξώτ μαθών ταύτα , τας
7 της αυγής μετά οκτακοσίων στρατιωτών και ενός πεδινού κανονίου
εξήρχετο της πόλεως, επιτεθησόμενος τους αντάρταις . Συναντηθείς δε
συνεπλάκη αυτοίς , βοηθουμένοις παρά πολλών χωρικών εκ των πέριξ
κωμών καταβάντων . Πυροβολή αδιακόπως επί πολλές ώρας διήρκεί,
ενώ οι Γάλλοι κατ' ουδέν ηδύναντο να υπερισχύσωσι των ανταρτών ,
οίτινες εκτός ότι δεν ηναγκάζοντο να αποσυρθώσιν εκ της ισχυράς αυ
των θέσεως, αλλά και πολλοί κλεισθέντες εντός των οικιών του προα ·
στείου , δεινώς έζημίουν τους δημοκρατικούς Γάλλους . Ο στρατηγός
εν τοσαύτη άνθιστάσει διέταξε κανονιοβολισμόν εκ του νέου φρουρίου
κατά του προαστείου. Δύο δε γαλέαι και η βομβάρδα Φριμερ πλησιά
σασα κατά τον αιγιαλόν, επυροβόλους καιρίως τους αποκλεισμένους.
Ούτοι μή υποφέροντες πλέον τα ραγδαίως επιρριπτομένας σφαίρας , εξ
ήρχοντο των οικιών δρομαίοι προς τους τα υψώματα κατέχοντας. Ο
Γάλλοι ευθύς ώρμησαν εις καταδίωξιν και τους μεν βραδυπορούντας
εζώγρουν, τους δε τρέχοντας επυροβόλουν κατόπιν. Εις δε τας οικίας
του προαστείου εισερχόμενοι , αφού διήρπαζον τα ευρισκόμενα , έθεταν
πύρ και κατέκαιον. Το δίκροτον ο Γενναίος προσωρμίσας προς το Μαν :
δούκιον, έκανονοβόλει κατά την βλέπουσαν την πόλιν έσχατιάν του
προαστείου. Οι καταδιωκόμενοι προσέφυγον εις το πλησίον μοναστή
ριον της Πλατυτέρας , και ήμύνοντο. Αλλ' οι Γάλλοι εξώσαντες αυτούς
και εκείθεν διά κανονοβολών, κατέλαβαν την μονήν, διήρπασαν τα ιερά
και άλλα σκεύη των μοναχών , και κατέκαυσαν το μοναστήριον Εξ
δε αργυράς κανδήλας, εις δύσκος, εν ιερόν δισκοπότερον, πολύτιμος
αστερίσκος και εξαπτέρυγον και ευαγγέλιον ληφθέντα από τας χείρας
των στρατιωτών έν τη λεία, απεδόθησαν εις την εκκλησίαν, κατά δια
ταγήν του στρατηγού, λέγει οο ιερεύς Β.Όλγαρις , ο συντάξας ημερολό
γιον των γενομένων κατ' εκείνην την πολιορκίαν . Οι δε εγκάτοικοι
Γαστράδων, Ανεμομύλου και Ποταμού τον όλεθρον ιδόντες των Μαν
δουκιωτών, αμέσως παρέδωσαν ευμενώς τα όπλα. Ωσαύτως υπετάγη
σαν και οι κάτοικοι της Βενίτσης, οίτινες κατ' εκείνας τας ημέρας
εγκαρδιούμενοι υπό της ανταρσίας των Μανδουκιωτών , έως πεντακό .
σιοι επέπεσον 13 Γάλλων, οίτινες απεστάτους των αλεσμάτων του σί
του του επί χρήσει του στρατού , εξεδίωξαν αυτούς και διήρπασαν τα
εκεί άλευρα . Αλλ' ο Γενναιόκαρδοι δημοκράται, καίτοι καταδιωκόμε:
νοι από τολυαρίθμων, στρεφόμενοι κατά των διωκτώνεκ διαλειμάτων,
 702

και ακομακρύνο τις διά συνεχούς τουφεκοβολής, εσώθησαν αζημίωτο:

του επιπλεύσαντος εκείθεν εις Παλαιόπολιν. οι δε προεστώτες της κώ .
μης μετ' ολίγον έζητήσαντο το έλεος του στρατηγού υπέρ της συν
οικίας ( 0 ) Μετά ταύτα κατεδάφισαν οι Γάλλοι όλα τα παρά τω Μαν
δρακίω , Σπηλέα και τα προαστείω αγίου Χαραλάμπους οικήματα,
μήπως ταύτα καταλάβωσιν οι εχθροί, και οχυρωθέντες κτυπώσι τα
απέναντι τείχη του φρουρίου , και διαρρήξωσι. Δύω δε μόνων οικημα.
των και του αγοραίου στεγάσματος εφείσθησαν. (2)
Τας 3 Νοεμβρίου 1798 περί τας 8 της αυγής , ενεφάνησαν εκ νό .
του πλέοντα τα 7 πολεμικά πλοία , τα αποσταλέντα παρά του οζα »
κώφ έκ Λευκάδος. Ταύτα ηγκυροβόλησαν μεταξύ Συβότων και εσω
γής. Αυθες δε οι Γάλλοι παρεσκευάσθησαν εις άμυνας, κατέλαβον με
φυλακάς, τον περίβολον , διεύθυναν τα κανόνια , και διά τυμπανοκρου .
σίας προσεκάλεσαν εις τα όπλα τους στρατιώτας . Οι πολίται συνετα•
ράχθησαν. Ησφάλισαν τα εργαστήρια , και έντρομοι έκλείοντο εν ταις
οικίαις οι εύποροι. Μόνος δε ο όχλος ως παράφρων και άφοβος εν το
σούτοις κινδύνους, θορυβωδώς περιεςρέφετο εις την πόλιν, και περιερ»
γάζετο τα αποθησόμενα . Ταυτοχρόνως ώφθησαν τινές των φιλορώσσων
ευγενών επιβάντες είς λέμβους να πορεύωνται εις τα προσορμίζοντα
πλοία , δεικνύοντες υποταγήν και ετοιμότητα εις τας διαταγάς τωνεπελ
θόντων επί ελπίδι προαγωγής εις αξιώματα, και ανοχής εις φιλεκδικίας.
( 3) Την επιούσαν δύο Ρωσσικά και δύο οθωμανικά προσπελάσαντα
μεταξύ Είδου και Βουθρωτού έγκυροβόλησαν, και λέμβος φέρουσα
λευκής σημαίαν προσπλεύσασα κατά το Μανδράκιον, απεβίβασε πλοίαρ
χον φρεγάδος μετα διερμηνέως, και άλλους αξιωματικούς άπαντας
Ρώσσους , ζητούντας συνδιάλεξαν μετά του Γάλλου αρχηγού. Ο απο
σταλείς παρ' αυτού αρχηγός του επιτελείου , δέσας τα όμματα με μαν
δήλιον απάντων των αποβιβασθέντων , ώδήγησεν αυτούς προς τον Γάλ
λον στρατηγόν . Ούτος ακούσας ότι απητείτο παρά του στολάρχου Ο.
ζακώφ η παραδοσις Κερκύρας μεθ' όλων των φρουρίων και πολεμοφο »
δίων , ώς είχε, προς τον Αυτοκράτορα της Ρωσσίας και τον μέγαν
Σουλτάνον, απεφήνατο, ότι έρεισμα oπoίoν ή Κέρκυρα πολεμικών και
οχυρών , ευκόλως δεν ήθελε παραδοθή , εάν μή πρότερον οι συμμα:

( 1 ) Bellaire devot. XV . - Πέτρου ιερέως Βούλγαρη ημερολόγιον

παρά τη συλλογή ιστορικών υπομνημάτων υπο Μουστοξύδου .
( 2 ) Relacione dell' asselio di Cor . ανωτ . 13 .:
(3 ) Πέτρου Βούλγαρη Ιερέως χρονογραφία,
 703

χούντες πολέμιοι, δεν καθίστανται άξιοι , δι' επιμόνου πάλης και καρό
τεροψυχίας, ής ουχί ήττον ήθελε διακριθή εις αντιπαράθεσιν και η Γαλ
λική φρουρά. Μετ' ου πολύ προσεκάλεσεν ο στρατηγός αυτούς εις γεύ
Για , ενώ πολλή διεχείτο ευφροσύνη και πολέμιος ενθουσιασμός προς
τους συνδαιτημόνας, της μουσικής παιανιζούσης τα δημοκρατικά θού
ρια, και του στρατηγού προπίνοντος προς τους καρτεροψύχους όλων
των εθνών υπέρ της ευημερίας της οικουμένης. Το εσπέρας ήχθησαν
και εις το θέατρον διαφωτισμένον, ένθα μεταξύ του αλαλάζοντος πλή
θους και του διακόσμου επιφανών κυρίων πλουσίως ενδεδυμένων κατά
την παράστασιν του μελοδράματος, έμελωδήθη ο μασσαλιωτικός -
μνος. Εζητωκραύγησαν υπέρ της Γαλλικής δημοκρατίας, υπέρ ισότη
τος και ελευθερίας των λαών. Και οι Γάλλοι αξιωματικοί ξιφήρεις,
και σείοντες τους τριχρωμoπτερoπίλους, ήλάλαζον, εκφωνούντες
ζήσωμεν ελεύθεροι και αποθάνωμεν. Μετά ταύτα λίαν ευάρεστοι προς
τάς δεξιώσεις του Γάλλου στρατηγού οι συνδιαλεχθέντες Ρώσσοι έ .
πέστρεφον εις τα πλοία. (4 ) Τάς 7 Νοεμβρίου η επιτροπή της δημο
σίας ασφαλείας διέδιδε την εξής προκήρυξιν - Κάτοικοι Κερκύρας
ο εχθρός είναι απέναντι των τειχών μας. Σείς βλέπετε ανεμιζομένην
την Οθωμανικής σημαίαν έμβλημα της βαρβαρωτέρου δουλείας. Ελ
ληνες μετά Γάλλων δύνανται ποτέ να πέσωσιν εις χείρας Τούρκων; Οχι
οι Γάλλοι θα απολεσθώσιν πρότερον υμών και υπέρ υμών. Σείς βλέ
πετε προς τούτοις αναπετασμένην την Ρωσσικής σημαίαν. Αλλά νομί
ζετε, ότι διαρκώς επί πολλού θα διατηρήται η αλλόκοτος συμμαχία
της Μωάμεθανικής ημισελήνου με το σημείον του σταυρού της Χρι
στιανοσύνης. Οι μεν φίλοι της τυραννίας συνεσφίχθησαν εις συμμαχίαν
αλλ ' οι φίλοι της ελευθερίας θα διαθραύσωσιν αυτήν. Ενώθητε μετά
των Γάλλων , οίτινες είναι οι υπερασπισται υμών. Και εάν ποτέ και έ .
χθρός εισχωρήση εις τα τείχη σας , δεν θα εύρη, ειμή ερείπια και στά
κτην. όλοι οι εγκάτοικοι Κερκύρας συνδράμετε εις κοινήν υπεράσπισιν
και άμυνας της ωραίας πατρίδος σας . Εκαστος ας φιλοτημηθή εις ό ,τι
διατάσσηται παρά του αμυνομένου στρατιώτου, ολοκαύτωμα εαυτόν
φέροντος εις την ελευθερίας του δυναστευομένου πολίτου. ο δε πολέ
μιος αφεύκτως θέλει εύρει τάφον επί των προμαχώνων Κορυφών , εκ
των οποίων ο αείποτε ηρωϊσμός και η καρτεροψυχία των προμάχων
αυτών απέκρουσαν τον βάρβαρον .
Mάτην θάρρος και γενναιότητα προς ανθίστασιν των επιτιθεμένων

( 0 ) Bellaire XT-ýlassopulo Relacione dell' asscdio di Corfu',

 704

τη πατρίδα η προκήρυξις αύτη έσπευδε να εγχύση εις τας κα. δίας των
Κερκυραίων. Φόβος και δειλία κατέλαβε τους πολίτας , και προτροπαι
ξένων, ους εθεώρουν εχθρούς της πίστεως και καταχραστές του Ιερού
ονόματος ελευθερίας και δημοκρατίας, ουδό ως επάρκουν να εξεγείρω
σε πληθών κατά επελθούσης δυνάμεως . Αύτη μόνον ήπείλει τους Γάλ.
λους , προς δε τους νησιώτας διεκήρυττεν προστασίαν ισχυρών αυτο
νόμου κυβερνήσεως απηλλαγμένης παντός ολεθρίου μολύσματος αναρ
χίας και όχλουρατίας έμπαιζούσης θρησκείας και πατρίδα . Οι ευκα -
τάστατοι και οι ευγενείς των πολιτών καθημερινώς εγκατέλειπον την
πόλιν πανοικι , ζητούντες καταφύγιον εις αγρούς και επαύλεις. Οι δε
Γάλλοι έχοντες πρόσφατα τεκμήρια της προς τους Ρώσσους συννενοή
σεως αυτών, κατεδίωκον ως εχθρούς εσχάτης προδοσίας. Εντεύθεν οι
μεν οίκοι απέκλείοντο και εσφραγίζοντο, τα δε έπιπλα και σκεύη με
τεκομίζοντο εις το φρούριον, και ετίθεντο εις δημοπρασίαν. Εφυλα
κίζοντο οι συγγενείς και οι οικείοι αυτών, και οι υπηρεται αγγαρεύον.
το εις τας δημοσίους υπηρεσίας. ( 1 ) Αλλ' οι χωρικοί επωφελούμενοι
της έπασχολήσεως των Γάλλων εις μόνην την άμυναν απέθεντο τον
χαλιών πάσης νομίμου υπακοής και δικαιοσύνης , και λαβόντες τα
όπλα αναφανδόν διήρπαζαν και έκλεπτoν οικίας ευπόρων ευγενών, και
διά πυρός και μαχαίρας ετελείωναν παλαιάς φιλεκδίκους αναμνήσεις
και απεχθείας προς αλλήλους. Οι ατυχείς άρχοντες και ευκατάστατοι ,
οίτινες κατέφευγον εις τους αγρούς, ώς εις άσυλον πολιτικής κατα
διώξεως, ήταν τα πρώτα θύματα των μαινομένων τούτων αρπάγων
και φονευτών. Δεν υπήρχεν οίκημα, και κτήνος, η ελαιοτριβείον" έως και
ναοί ανήκοντες κτηματία πολίτη ομοίως εληθσθησαν, εκλάπησαν, εκάη
σαν ή άλλως πως κατεστράφησαν . Κατά συμμορίας περιφερόμενοι οι
δολοφόνοι και κάπηλοι υπό αισχροκερδείας και φιλεκδικίας παρωθούμε:
νο , ή υπ ’ άλλων έμπνεόντων αντιπαθείας μισθούμενοι, έπίπιπτον εις
ολοκλήρους συνοικίας είς επαύλεις και κώμας , ζωγρoύντες τους σεναν
τωμένους, πωλούντες ως αιχμαλώτους, βασανίζοντες, και είτα κατα
κερματίζοντες και ολοκαυτoύντες τα σώματα των φονευμένων . Εξέθα
ψαν δυσώδες σώμα του δολοφονηθέντος Δανιήλου, και προ μηνός είχαν
θάψει , και θέσαντες αυτό προς ευθυβολίαν εκπυρσοκροτούντων όπλων ,
διετρύπησαν διά σφαιρών, και κατέκοψαν διά τωνιδίων οδόντων τους
νυχας. Είτα προσλαβόντες όλα τα απομείναντα σκεύη της οικίας, και

(1) Desir. di quanto è avvenuto in Cor, durante l'assedio ,

έτυπώθη εν Βενετία το 1799 .
πύρ θέντες, συγκατέκαυσαν αυτό. Επέπεσον κατά Μαρίας Πιέρη διε
τριβούσης εν Βαρυπατάδες, και πλουσιωτάτης νομιζομένης υπό τών
χωρικών. Διήρπασαν αυτήν και ήγον εις αιχμαλωσίαν, απαιτούντες
βαρύτιμα λύτρα. Αλλά προϊστάμενος τις χωρικός εύνους αυτή , απέ
σπα των ληστρικών χειρών, και έκρυπτεν έν τινι παραβύστω . Οι δε
κακούργοι κατέσκαπτον την έπαυλιν εκείνης, ζητούντες τους θησαυ
ρούς. Πολλοί άλλοι απέφυγον τον θάνατον εγχειρίζοντες, είτε είχαν
πολυτιμότερον , και ανοίγοντες αποθήκας οίνου και ελαίου προς χρή
σιν της μεθοκοπούσης συμμορίας. Διασχίζοντες δε ομόλογα, η υπο
γράψαντες χρεωστικά έγγραφα δανείων προς τους τρομερούς εκείνους,
έν αθλιότητι επέστρεφον εις την πόλιν. Αλλά δεινοτέρα ή θέσις αυτών
τότε . Κατηγορούμενοι ως αντάρται τους Γάλλοις, και ως συνενοούμε
νοι τους επελθούσι Ρώσσοις έδεσμεύοντο, έφυλακίζοντο, η ώρα νυκτός
έπεσκέπτοντο εν ταις οικίαις υπό των αστυνομικών, και συλλαμβανό
μενοι , παρίσταντο εις τα στρατοδικεία. Τρεις ευγενείς Κερκυραίοι ,
καίτοι αθώοι ό ,τε Αντωνομαρίας Καποδίστριας , Ν. Βούλγαρης και Σ.
Θεοτόκης κατεδικάσθησαν υπό της δημοσίου ασφαλείας εις θάνατον ως
φυγόδικοι. Αι οικογένεια: Πιέρη, Βαρβάτη, Πολυλά, Πετρετίνη , Τζι
κάλα εσώζοντο μακρόθεν της πόλεως κατηγορούμεναι ως αριστοκρά.
τιδες. ( 1 ) Εν τούτοις η ακινησία των αφιχθέντων πλοίων, έδωκε
καιρόν προς τους Γάλλους εις μείζονα παρασκευήν. Εις τετρακόσια
πεντήκοντα κανόνια έφθασεν ο αριθμός των τεθέντων επί κανονοστα
σίων. Αμάξια, ιγδία και πυρεκβόλα έποιήθησαν εκ των σιδηρών σκευών
και ξυλινων επίπλων των συλλεχθέντων εκ του καταστραφέντος προα
στείου του αγίου Χαραλάμπους. Και άλλα σκεύη πολεμικά και δρύ.
φρακτα ανεπληρώθησαν, δι' απορίαν υλικού προσελάμβανον.
Τας 19 Νοεμβρίου τέλος αφίχθη και ο λοιπός στόλος του οζακώς
και Κατήρβεη εις Κέρκυρας. Τα διαφόρου μεγέθους πλοία, διέπλεον
το κανάλιον Κορυφών , και έγκυροβόλουν μακράν βολής κανονίου εκ
των φρουρίων Βίδου . Αλλά τα εκείθεν διαβαίνοντα μικρότερα, ράγδην
έκανονοβολούντο υπό των Γάλλων ανταποκρινόμενα και αυτά ομοίως.
Τέλος παρετέθη ο μεν στόλος εις γραμμής από του νησιδρίου του λοι
μοκαθαρτηρίου μέχρι Γουβίνου. Δύο δε δίκροτα εφύλαττον την βό
ρειον είσοδος του καναλίου, και δύο έτερα προς το νοτιοανατολικόν
του φρουρίου. (2) Εκκενωθέν το νησί δριοντου λοιμοκαθαρτηρίου, κα •
( 1 ) Della vila di Mario Pierri 39 .
(2) Ούτως απαριθμούνται τα πλοία του συμμαχικού στόλου εν τη
Relazione dell'assedio di Coifu' 1799-11/ 07% Ye0 ...75 Pagoix
89
 -- 706 –

τελήφθη υπό των Τούρκων, και κατέστη νοσοκομείου. Την επιούσαν

άνδρες αποβ.βασθέντες εκ των Ρωσσικών πλοίων ωκοδόμησαν κανονο
στιχίαν εις το Γοβίνον, και έπυροβόλουν επί λόφου τινός, αποβλέπον »
τος την πόλιν, ουχί πλείον 800 βημάτων απέχουσαν αυτού . Ο λόφος
δε ούτος , ενώ κατέστη το νοσοκομείον των Ρώσσων , εκαλείτο το βου
νόν των ελαιών . Αλλά το δίκροτον ο Γενναίος κυβερνώμενον υπό του
άτρομήτου Λεγιουάλ τάς 28 Νοεμβρίου ώφθη αναγόμενον εκ Βίδου να
προσβάλη τας προς νότειον άγγυροβολημένας δύο Ρωσσικάς φρεγάτας.
Σηκωθείσαι και αυται εις τα πανία , αντιπαρατάχθησαν μεν, αλλ' απέ
φευγον την πάλην. ο δε Γενναίος, καίτοι απεμακρύνθη πολύ της α
μυντικής κανονοβολής του φρουρίου , προσέπνεε κατά Λευκίμνην . Επα
νερχόμενος δε κατά των διαφευγόντων Ρωσσικών, συναντά έμπροσθεν
τρία οθωμανικά , α ετέθησαν εις καταδίωξιν αυτού. Αντιμάχεται κατά
τών και συμπολεμούντων, κανονοβολεί και διαθραύει εστία, πανία και
σκάφη αυτών . Ελευθερώσας δε την διάβασιν, περιστρέφεται κατά το
παράλιον Ποταμού και λοιμοκαθαρτηρίου, κανονοβολών και διασπών
την Ρωσσικήν ναυαρχίδα και τα άλλα εκείσε αντιπαρατεταγμένα . Α.
φού έζημίωσεν αρκούντως , επί μιάς ώρας καταμαχόμενους αυτούς , επι
στρέφει εις το σύνηθες αγκυροβόλιον αυτού. Τοσαύτη εντολμία των
επ' αυτού πολεμούντων κατέπληξε τους επελθόντας συμμάχους , και
έπεσύρετο ζητωκραυγάς και θάμβος των Κερκυραίων , οίτινες τοίς τεί
χεσι παριστάμενοι εθαύμαζον το κατόρθωμα . ( 1)
Εν τούτοις εγένετο θαυμασίως ή απόβασις των πολεμίων Σ30 Ρώσ
σοι μετα κανονίων πεδινών εκστρατεύσαντες, προέλαβον τα από του
23ουνού Ελαιοστασίου μέχρι Μανδουκίου. Ενταύθα ο αρχηγός αυτών
Λεγρά Ταικιν κατέκαυσεν το έρυμάτιον επιθείς κανόνια. Εξ αυτού δε
έκανονοβολείτο και το εξωτερικών της πόλεως , και το νέον φρούριον,

δίκροτα , ών το του αγίου Παύλου 8 και κανονίων ήν η ναυαρχίς , και έ .

πλοιάρχει αυτού Ευστάθιος Σαρανδινάκης -Φρεγάται Ρωσσικαι 7, ε
κάστη 30 κανονίων – Κροβεται Ρωσσικαι 4, κανονίων 18 - δύο σαμ:
βένοι και άλλα βρίκια και ολκάδες ένοπλοι μικροί-- Πλοία γραμμής
Τουρκικά δίκροτα 10, ών ο Λέων Μαρίνος, 80 κανονίων, ήν η ναυαρ
>

χές , τα δε λοιπά 70 κανονίων --Φρεγάται Τουρκικαι 7 , εκ 40 μέχρι

36 κανονίων, οι δε σαμβίκοι Καρλαγκίτσαι, γαλιόνια και λοιπά μι
κρότερα πλοία ένοπλα ήριθμούντο έως 70.
( 1 ) Paolini memorie storiche avor. 10 Bellieurów . XV.
Vasspαίο ανωτ .
 = 101

και ήσφαλίζετο το προάστειον Ποταμού, όσον εναπέμεινεν αβλαβές υπό

των Γάλλων κατά την προγενομένης αποστασίας των Μανδουκιωτών.
Απαντες ούν οι Ρώσσοι, κατά το Γουβινoν αποβιβασθέντες, εποίησαν
ενταύθα στρατόπεδον. ο δε οζακώφ εδημοσίευσεν την εξής προκήρυ
ξιν εν ονόματι του Αυτοκράτορος Παύλου- Εκ Πετρουπόλεως 22 0
κτωβρίου 1798-Αμα εγένετο η πρεσβευομένη παρ' απείρου λαού ορ
θόδοξος Ανατολική θρησκεία κοινή και κατά την Ρωσσίαν, ή Αυτοκρα -
τορία, αφ' ης ημέρας ήκουσεν εκ στόματος του Αποστόλου Ανδρέου
την αλήθειας του αγίου Ευαγγελίου επεδαψιλεύθη πάσης προστασίας
ισχύος και χάριτος παρά του Παντοκράτορος Θεού, και πάντοτε εδεί
χθη πρόθυμος εις το να προστατεύση τους οικείους ομοθρήσκους αυτή.
Δια ταύτα ενώ φρικαλέα συμβάντα εν τω κόσμω επαπειλούσαν την
καταστροφής των ομοθρήσκων αδελφών, ο Θεός έκλεξε τον ισχυρών
βραχίονα της Ρωσσίας , ήτις ευμενεί όμματι θεωρεί αυτούς, όπως δια
σώση τους ορθοδόξους πιστούς εκ του κινδύνου . Νύν ούν η Ρωσσία α
πεφάσισε να ελευθερώση αυτούς διά των όπλων της έκ της καταδιώ
ξεως των τυράννων και της κακοβούλου δουλείας. Και επιθυμεί συνά
μα να χορηγήση αυτοίς πάν δυνατόν αγαθόν, προνοούσα τα προς επί
τευξιν τοσούτον επιθυμητής ευτυχίας . Ενωθείσα η Ρωσσία και η Οθω .
μανική πόλη αποστέλλουσιν ισχυρές δυνάμεις ναυτικάς τε και πεζι
κάς. Και άλλας προς τούτοις θα αποστείλωσιν ουχί επί σκοπό κατα
κτήσεως, αλλά βοηθείας και προστασίας εις τας φιλικές δυνάμεις , αί .
τινες συνεχώς παραπονούμεναι , εκίνησαν είς έλεος την κραταιάν Αύ
τοκρατορίαν των, όπως καταπολεμήση τον εχθρόν της πίστεως , και
προστατεύση την δικαιοσύνην , και εξαφανίση την αδικίαν κατά την
θείαν εντολήν. Ο κζάρ και ο Σουλτάνος συμμαχούντες διεκήρυξαν τον
πόλεμον προς την Γαλλικής δημοκρατίας. Και προσδοκώσιν εις την
θείαν ισχύς του υπερτάτου κυρίου όλων των θρόνων της οικουμένης,
όστις παρέχεται νίκην μεν τοίς πολεμούσιν υπέρ δικαιοσύνης, κατα-
στροφήν δε τους αδικούσι . Διότι αναμφιβόλως ο Παντοδύναμος θα χο-»
ρηγήση τάς ουρανίας ευλογίας επί των όπλων των πιστών , οίτινες ώρ
κίσθησαν επί των αγίων ευαγγελίων , ίνα χύσωσι το αίμα των, και να
αποθάνωσι, διατηρούντες απαράβατον τον ιερόν νόμον και της θείας
εντολάς. Οι σύμμαχοι θα αποδώσωσιν την επιθυμητήν γαλήνην προς
τους δυναστευομένους και περιφρονουμένους λαούς , τους απατηθέντας
υπό μοχθηρών καταστροφέων του ανθρωπίνου γένους . Και διά ταύτα
καταρώνται και καταδικάζονται εν απωλεία. Οι μοχθηροί ούτοι με
παρατόλμους βλασφημίας, και με απαραδειγματίστους βδελυράς κα
κοβουλίας διήγειραν εις αποστασίας τους λαούς κατά των νομίμων κυ
ριαρχών και ήνέωξαν την σκηνήν όλου του κόσμου εις θέαμα πολέμων,
σφαγών, επαναστάσεως , φανατισμού και βεβηλώσεως. Αυτοί παραβιά
ζοντες τους νόμους της ουδετερότητος , ελεηλάτησαν χώρας, διήρπα
σαν αδίκως την επικράτειαν άλλου, και φεύγουσιν έπειτα βαρυφορ
τωμένοι κακουργημάτων και πολυτιμοτάτης περιουσίας, ήν αφήρεσαν
εκ των δυστυχών εγκατοίκων κατά τας κατερημωθείσας εκείνας χώ
ρας . Η παράλυτος ιδέα ελευθερίας , ισότητος και αρετής, ήτις επισκο
τίζει την δικαιοσύνην του Θεού, ότι δι' αυτής οι άνθρωποι αγαπώνται
ως αδελφοί , σέβονται αλλήλους , και διασώζωνται τιμήν και περιου
σίαν, επρόδωσε τους λαούς και διήνοιξεν αυτοίς τάφον βαθύν, ώστε
εις αθλιωτέραν κατάστασιν δεν εδύναντο αυτοί να ευρεθώσιν, εκπεσόν
τες της αγίας θρησκείας και της χάριτος του Θεού. Ινα σωθώσιν ούν
εκ τοσούτων κακών, πρέπει οι νησιώται να υποκύψωσιν εις τα υπαγο
ρευόμενα εν ταύτη τη προκηρύξει, λαμβάνοντες τα όπλα , όπως απο»
διώξωσι τους ταραξίας ειρήνης και κοινής ησυχίας . Ο κζάρ υπόσχε
ται αυτοίς ενόρκως την έαυτού Αυτοκρατορικής προστασίας και στα
Θεραν βοήθειαν, όπως εγκαταστήση αυτούς εις την πρώην λαμπρότητα
των οικείων προγόνων. Οσοι δε μή θελήσωσιν να δώσουσιν ώτίον εις
τας αγαπητάς και πατρικές νουθεσίας, ορκίζεται εφ' ώ,τινι ιερωτέρω
κοινώς αν υπάρχη εν αυτώ και τοις ομοθρήσκοις, ότι αυστηρώς υπό
των όπλων του θα τιμωρηθώσι και χείρον των αυτών εχθρών θα με-"
ταχειρισθώσι . Διότι ο νόμος του Θεού εντέλλεται ότι πάν δένδρον μη
φέρον καρπόν εκκόπτεται , και εις πυρ βάλλεται και καίεται, ίνα μή
βλάβην φέρη και τοις άλλοις. Διά πυρός και μαχαίρας ούν θα τιμωρη
θώσιν άπαντες ώς άπαντα τέκνα της αγίας ανατολικής εκκλησίας
iAY'.1 ΟΣ ΠΕΤΡΟΒΙΤΣ Αυτοκράτωρ όλων των Ρωσσιών ( 1 ).
Η προκήρυξις αύτη , διαδοθείσα κατά τα προάστεια και τα περίχως
ρα, διήγειρεν άπαντας τους εγκατοίκους κατά των Γάλλων . Λαβόντες
τα όπλα ουτοι α α χείρας , κατέστησαν συμμορίας ενόπλους, των o
τοίων μία συναντηθείσα εις τα άκρα Μανδουκίου μεν εν σώμα Γάλ
λων συνεκρούσθη , και απώλεσεν τον αρχηγών αυτής Γεράσιμος Μετα
ξαν Κεφα λήα . Ούτος ζωγρηθείς μετ' άλλων, την επιούσαν εφέρθη
εις την πόλιν, και έτουφεκίσθη κατά διαταγήν του στρατοδικείου . Την

( 1 ) Το παρόν και άλλα επακόλουθα τούτοις έγγραφα εξήχθησαν εκ

Toll Documenti delservigio prestalo alle armi delle polenze coa
lizzale della conquista della città e fortezza di Corlù dal Nabila
Conte Nicoli Bulgari - Stamperia di Corſj 1799.
 - 709 Ξ

εξέγερσιν των Κερκυραίων μαθών ο οζακώφ, και βουλόμενος εξ άλλου

να θέση φραγμόν εις τας αταξίας και καταστροφάς παρά των χωριο
κών, εδημοσίευσεν άλλην προκήρυξιν, δι' ής απηγόρευε τας μιαιφονίας
και ταραχάς, προσκαλών αυτούς ένα απωθέμενοι πάσαν φιλεκδικίαν,
ζώσιν ειρηνικώς , ώς εν Χριστώ αδελφοί. Και διώριζε τον νομιζόμενον
παρά Γάλλους φυγάδα , τον κόμητα Νικόλαος Βούλγαρην εθελοντών
προσελθόντα τώ ανικήτω ιππότη στρατάρχω, και προσφέροντα την έ
αυτού υποταγήν συνάμα και χρήσιν της υπηρεσίας του Ρωσσικού τρα:
του γενικών επιστάτης της νήσου, όπως επιτηρή την ησυχίαν των εγε
κατο κων, συνεργή προθυμώτερον την υπηρεσίαν αυτών προς τον συμ
μαχικών στρατόν, και παρ' αυτού προσωρινώς κυβερνώνται οι Κερκυ
ραίοι . Υπό τον αρχηγών ούν τούτον υποβαλλόμενοι άπαντες, ώφειλον
να ενωθώσι μετά του Ρωσσικού στρατού, όπως αποδιώξωσιν εκ της
πατρίδος τους κακοτρόπους και αθέους Γάλλους, και καταστρέψαντες
τους εχθρούς της πίστεως , να εκτελέσωνται εκείνην την ευάρεστον τώ
Θεώ επιχείρησιν. Και όσοι μέν δι' ευνοίας και ζήλου συνεργήσωσι , θα
τύχωσι Αυτοκρατορικής αμοιβής: οι δε το εναντίον πράττοντες εις ποι
νας και καταδίκας υπόκεινται, ως κακόν παράδειγμα τους λοιπούς δί
δοντες. (1 ) Δομένικος δε ο Λισγαράς ευγενής Κερκυραίος, πλήρης θάρ
ρους και ζήλου παρέστη προς τοις άλλοις τώ στολάρχω , φέρων μεθ'
εαυτού και 00 στρατολογηθέντας εκ των περιχώρων και ούτοι εχρησί
μευσαν εις τας ενέδρας και κανονοστιχίαι. Αλλοι δε νησιώται υπό την
αρχηγίαν ενός αξιωματικού Ρώσσου του Ανδρείου Δημητρίου Κοντα
ρίνου, και 13 Ρώσσων μετα δύο κανονίων και ενός Οίουζίου, κατέ
λαβον το βουνών του Παντελεήμονος, κείμενον επί των υψωμάτων Γα
στράδων, και απέχον των οχυρωμάτων και της πόλεως.
Τάς 20 Νοεμβρίου, αφού ετελειοποιήθησαν αι χρειώδεις εργασίας
περιταφρώσεως και προχωμάτων, έπετύθη το οβούζιον επί του Παν
τελεήμιγυς. Εφέρθησαν δε και κανόνια και νέαι δυνάμεις Αλβανών και
Τούρκων . ο δε προμαχών της ακροπόλεως Γραδενίγος και βλέπων κατά
την παραλίας της Παλαιοπόλεως, εκτυπάτο δεινώς. Εκ του Βουνού E
λαιοστάσιον τα κανόνια έζημίουν τα απέναντι αγκυροβολούντα εν τω
όρμω Γαλλικά πλοία και ταύτα απεσύρθησαν κατά το Μανδράκιον,
Αλλ' ο Γάλλος στρατηγός έξοδον ποιησάμενος τριακοσίων ανδρών μεθ'

( 2 ) Documenti del servigio prestato alle armi delle potenze

coalizzate nella eonquista della Città e fortezza di Corſù dal
AbileConte Nicolo Bulgari (όρα όπισθεν εν τοις εγγράφους.)
 710

ενός κανονίου πεδινού, επεχειρίζετο την εκείθεν εκδίωξιν των Ρώσων .

ο επί κεφαλής ουν ταχθείς αρχηγός λοχαγός Τρουβέτης, διηρεσε το
σώμα εις τρείς στήλας, την μεν διεύθυνε κατά το Μανδούκιον, την δε
περιέστρεψεν όπισθεν του φρουρίου Αβραάμ , όπως προσπελάση εκείθεν
το βουνών Ελαιοστάσιον ή δε τρίτη ως επιφύλαξις μετά του κανο
νίου παρηκολούθει . Αλλ' οι Ρώσσοι οι στρατοπεδεύοντες παρά τω πο
ταμία του προαστείου Ποταμών, εξάνοιξαν αυτούς μακρόθεν. Ωρμη
σαν κατ' αυτών εις πλείονα αριθμόν, και επέπεσον κατά της πρώτης
στήλης, ήτις ήμύνετο περιμένουσα επικουρίαν εκ της αριστεράς . Αλλά
μή επελθούσης αυτής, ηναγκάσθη η Γαλλική στήλη να αποσυρθή εις
ΜΙανδούκιον . Η δευτέρα όμως στήλη ή αγομένη υπό του Μαμφράν ,
προσπελάσασα τω Ελαιοστασίω δεν ηδυνήθη πολύ να ζημιώση τους
Ρώσσους . Ηχμαλώτισαν δε 7 Κερκυραίους εκ των ενόπλων, ους εύρον
εις ένεδραν υπό τα δένδρα, ών τους μεν και κατεδίκασαν αυθωρί εις θά
νατον, τους δε δύο εφυλάκισαν. Επειδή δεν επέστρεφαν ανεπιτυχώς των
προσδοκιών, διώρισεν ο αρχηγός, και έκαυσαν τα λοιπά του προα
στείου αγίου Χαραλάμπους διότι εκείθεν ο εχθρός επιχειριζόμενος έ
ζημίωνε τα οχυρώματα Αβραάμ και Τενέδου, την Γαλλίας θύραν και
το περίβλημα Ρόκον.
Εν τοσούτω οι μετά των χωρικών επαυξήσαντες, κατέλαβον το
προάστειον Γαστράδων εις τον λόφον της αγίας Ελένης, αγόμενον υπό
αξιωματικού Ρώσσου και του Ζακυνθίου Φραγκίσκου Μερκάτου. Ούτος
μηχανικός σπουδάσας έν Βερόνη επί Βενετών , υπηρέτει μεν πρώην τους
Γάλλους εν Κερκύρα. Παραπεισθείς δε υπό του αδελφού ωκίου φιλο
ρώσσου , αφέθη εκ της Γαλλικής υπηρεσίας λόγος τιμής τους προς τον
Yάλλον στρατηγόν εν Κερκύρα , ότι δεν θέλει ποτέ πολεμικώς υπηρε
τήσει τους Ρώσσους. Αλλ' ελθών εις Λευκάδα πολεμουμένην παρά των
Ρώσσων , συνενώθη αυτοίς , και είτα παρηκολούθει το πολιορκούντι
την Κέρκυραν στρατό . Γινώσκων δε λεπτομερέστερον τάς πολεμίας
θέσεις φρουρίων και Κερκύρας , επληροφόρει τους Ρώσσους, και ώδήγει
εις ασφαλεστέραν και πολεμικωτέραν επίθεσιν. Και δήπου ούτος ενέ
δειξεν αυτοίς την πολεμικήν θέσιν του Παντελεήμονος, εφ' ου η τε
θείσα κανονοστιχία μετά δύο οβουζίων, ικανώς έζημίουν τον προμα
χώνα Γριμάνου. Καίτοι δε το τείχος της ακροπόλεως δεν διερρήγνυτο εις
χαλάστραν, αι βόμβαι κατέστρεψαν τους στρατώνας και πυριτοδοχείον
τί , ο εκραγέν , ικανώς έφόβισεν τους οικούντας. Ο στρατηγός Σαβωτ
πληροφορηθείς ότι ο παραβάς τον λόγον τιμής Μερκάτην ήν ο αίτιος
τοσαύτης καταστροφής , οργισθείς ώρκίσθη την ζωγρησιν του Μερκάτου.
Επί κεφαλής ούν αυτός αυτοπροσώπως τεθεί, 600 οοο ανδρών,, και 27
 - 14 -

ιππέων μετά δύω κανονίων, έξοδον εποιείτο κατά τον Παντελεήμονα.

Εξελθόντες ούν το πρώτον είς Γαστράδας , οι μεν διευθύνθησαν διά
της παραλίας, οι δε κατά μέτωπον του φρουρίου Σαλβατόρου (Σωτή .
ρος) και ανέβησαν το ύψωμα. Ως δε και εκεί πληθύς υπέρ τους χιλίους
χωρικούς αριθμουμένη είδε τους επιόντας Γάλλους, εκ φόβου διεσκορ
πίσθη. Οι δε ολίγοι Ρώσσοι, καίτοι άνδρείως αντέστησαν τους επιού
σι, δεν ηδυνήθησαν επί πλέον να διατηρηθώσιν εις άμυναν· διότι και
αυτός ο πυροβολιστής αυτών εφονεύθη. Διό ηναγκάσθησαν να εγκατα
λείψωσι την κανονοστιχίαν εις τας χείρας των Γάλλων, και διασκορ
πισθώσιν. Οι καταδιώκοντες αυτούς, συνέλαβον πολλούς αυτών και τον
μηχανικών Μερκάτην, 8; δρομέως φεύγων, κατέβη εις τον πλησίον αι
γιαλόν , και ερρίφθη εις την πλησίον θάλασσαν . Εκεί καταφθάσαντες
οι Γάλλοι, και γνωρίσαντες αυτόν, συνέλαβαν και παρέστησαν το στρα »
τηγώ Σαβώτ. Αυτός δε πλήρης θυμού ιδίαις χερσί διέσχισε την σρα
τιωτικήν αυτού στολήν και παράσημα, και οπισθόδετον τας χείρας,
και διάβροχον υπό των υδάτων έφερεν εις την πόλιν , και κατεδίκα
σεν εις θάνατον. οι δε λοιποι Γάλλοι εκ του άλλου μέρους του υψώ .
ματος των Γαστράδων, τουφεκοβολούντες τους συναντωμένους Τουρ
καλβανούς και Κερκυραίους συμπολεμούντας, οίτινες ώχυρώθησαν εις
τάς εκεί οικίας , τους μεν εφόνευσαν, τους δε απεδίωξαν. Τότε τινές
των καταδιωκομένων επέβησαν εις πλοιάρια παρά τω αιγιαλώ της Πα
λαιοπόλεως . Αλλά ορμητικώς και βαρέως επιδοθέντες εν αυτοίς τοίς
πλοίοις, έπνίγησαν εν τη θαλάσση , ανατραπέντων των πλοίων. οι δε
Γάλλοι ληtσαντες βόδια, ίππους και διακόσια πρόβατα των πολεμίων,
αλαλάζοντες διά την νίκην , επέστρεφον εις την πόλιν. Καίτοι ο λοχα
γος Βίγραν, επελθών ένα ανακτήση κυρίως το φρούριον Σαλβατόρου, και
καταπολεμούμενος υπό των Τούρκων Αλβανών, ολίγον έλειψε να ζω
γρηθη παρ' οθωμανού τινος αίφνης επιπεσόντος, οι σκαπανείς του α.
ναβάντες τα τείχη, εκυρίευσαν αυτό, και απεδίωξαν τους εχθρούς.
Το επί Παντελεήμονος άνδραγάθημα ένεκαρδίωσε τον στρατηγόν,
ένα δεύτερον επιτεθή κατά του Ελαιοστασίου. Γρανατήροι Ρώσσοι και
πλήθος χωρικών επροστάτευον το έρυμα. Ο ταγματάρχης Τρεβούτης
άγων περί τους 679 λογάδας, και διαιρέσας αυτούς κατά τρείς στή
λας , επορεύετο την αυτήν οδόν της προτέρας επιθέσεως. Καίτοι δε διά
βροχής λεπτής επελθούσης εβάδιζον επί ανόδου ολισθηράς και πηλώ .
δους, ευδοκίμησαν όμως να προσπελάσωσιν εις τους πρόποδες του βου
νού. Οι Ρώσσοι ακούσαντες την κραυγήν αξιωματικού τινός ευθύς έ
δραμον εις αντιπαράθεσιν , και όχυρωθέντες εντός οικίας προσέβαλον
τους ανεβαίνοντας. Πάραυτα οι χωρικοί διεσκορπίσθησαν. Οι Γάλλοι
όμως ενθουσιώμενοι, δεινώς επιτεθέντες κατά πυκνής φάλαγγα, εξί.
δίωξαν της θέσεως εκείνης τους αμυνομένους, και ηνάγκασαν να αμύ
νωνταιεκ λάκκων και βάτων . Το πυροβολικόν των Ρώσσων θανατηφό
ρως επεφέρετο τους Γάλλοις. Αλλ' οι άνδρείοι ούτοι ουδόλως αψυχήσαν
ορμής ακρατήτου με την βαΐονέταν επιπεσόντες των κανονο
τες , δ .'
βολιστών , απώθησαν αυτούς . Και ούτοι κλειδώσαντες τα κανόνια , έγ
κατέλειπον και έφευγον, κατακρημνιζόμενοι των φαράγγων του βου
νού, και έσώζοντο εις το στρατόπεδον . Αίφνης δε χίλιοι Ρώσσοι επι :
δραμόντες , ηνάγκασαν τους εφορμούντας Γάλλους, μετά τετράωρον μά
χήν να αποσυρθώσιν εις την πόλιν τακτικώς , απολέσαντες 60 άνδρας,
ενώ η απώλεια των Ρώσσων ελογίζετο εις 150. Κατ' αυτήν την μά
χην ο λοχαγός Μαφράνδ, ιδών τον αδελφόν περικυκλωμένον υπό τών
Ρώσσων, ώρμησεν υπέρ αυτού γυμνώ ξίφει, και φονεύσας τους μεν,
και διασκορπίσας τους δε, διέσωσε τον αδελφών, φέρων επ' ώμων πλη
χωμένον, και μονομαχών κατά την οπισθοπορίαν τους επιδιώκουσι με
μόνον το τουφέκιον . Οι Γαστραδιώται, οίτινες μέχρι τούτου δεν ήδύ
ναντο να ίδωσι ουδένα δημοκράτην, και απηρνούντο και αυτόν τον άρ
τον προς τους πολίτας, όσοι ήρχοντο να αγοράζωσιν, έντρομοι επί
τοσαύτη ανδρεία των Γάλλων, οίτινες έθεσαν κανόνια επί του τόπου
των , εγκατέλειπον το προάστειον και κατέφυγον εις τα ενδότερα της
νήσου . Ο δε Γάλλος σρατηγός κατειρήμνισεν όλας τας παρά τω φρου
ρίω Σαλβατόρω οικίας των, όπως μή οχυρόνωνται του εξής εν αυταίς
οι οικείοί των . Και τον μεν εύρεθέντα αυτοίς οίνον μετέφερον εις την
πόλιν , το δε έλαιον επώλησαν προς τους εβραίους. Οι χωρικοί όμως
και ο όμιλος της πόλεως μαθόντες την φυγήν των Γαστραδιωτών, των
Ανεμομυλιωτών και των οικηνόρων Στρατιών, έδραμον εις τα προά
στεια αυτών, και διήρπασαν τα καταλειφθέντα έπιπλα των αδελφών
παρά των Γάλλων , μεθοκοπούντες και αλαλάζοντες, και μη φειδόμε
νοι ούτε των ιερών ναών. Διήρπασαν ιεράς εικόνας, άμφια αφιερώματα
και δισκοπότηρα , άτινα έπώλουν προς τους έβραίους και ανώρυττον
και αυτούς τους τάφους των νεκρών οι Γάλλοι στρατιώται, μήπως
εύρωσε τινά κεκρυμμένος θησαυρόν εν αυτοίς. Διά τοιαύτας παρατολ
μίας των Γάλλων, οργισθείς και στόλαρχος οζακώφ, έγραφε τας 22
Νοεμβρίου προς τον επιτηρητής Βούλγαρην, ότι πικρίαν σφοδράν η
σθανετο εν τη καρδία διά την δειχθείσαν δειλίαν των χωρικών Κερ
κυραίων , οίτινες ενώ ενωμένοι ώφειλον να αμύνωνται παρά ταϊς κανον
νοστιχίαις , ανάνδρας έστρεφαν τα νώτα προς τον εφορμώντα εχθρόν.
Καίτοι δε οικτείρει αυτούς ώς αναισθητους επί των ιδίων αυτών συμ
φερόντων , ελπίζει ότι καθ' άλλας περιπτώσεις θέλει επιδείξωσι μεγα
 - 713

Αήτερον θάρρος και ζήλον, όπως αποσβέσωσι το όνειδος του να μη φαί

νωνται Ελληνες θαρραλέοι εις την υπεράσπισιν της πατρίδος των. (1)
Μετ' ολίγας ημέρας και στρατηγός Σαβώτ παρέλαβεν επιστολήν παρά
του Αλή Πασά, δι' ής ανηγγέλλετο αυτώ , ότι ο τοπάρχης εγένετο κύ
ριος όλων των εν τη στερεά Ηπείρω Γαλλικών κτημάτων, και εστρα
τοπεύδευεν έν Βουθρωτώ. Επειδή δε ουδεμία ελπίς σωτηρίας εναπο
μένει τοίς εν Κερκύρα Γάλλοις, καλόν είναι να παραδώση και στρατη
γός την Κέρκυραν προς τον Αλήν. Αυτός δε οφείλει δι' ιδίων εξόδων
και αμοιβών ενόπλους να αποβιβάση εις Αγκώνην. Ο στρατηγός ουδέν
απήντησεν πρός ταύτα, άλλ' έστράφη προς επιδιόρθωσιν ατυχήματος
τινός, ότε πυριτοδοχείόν τι εις μίαν κάζα μάταν προς τα δεξιά του
τείχους ήναψεν και εξερράγη. Ικανώς δε ήθελε ζημιάση τα πέριξ εάν
μή επρόφθανεν και στρατηγός Βεριέρ να αποσβέση την έξαψιν. Καίτοι
δε το πύρ τού Ελαιοστασίου ενώχλει τους εν τω νέω φρουρίω και A
βραάμ μαχομένους, και οι ενταύθα φρούραρχοι Φίλιππος και Δέρ κα
νονοβολούντες έθραυον το Ρωσσικά οχυρώματα, οι Ρώσσοι επιδιώρθω
ναν τάς ζημίας. Αδιαθεσία όμως εφαίνετο αυτοίς εις το να ποιήσων
ται εφόδους αποφασιστικής κατά των Γάλλων, ενώ οι Τούρκοι πολ
λάκις παρότρυνον τον Οζικώφ. Αλλ' ούτος προφασιζόμενος, ότι πέ.
ριμένει τον Ρωσσικών αντιναύαρχον , όστις με επικουρίαν σημαντικήν
εξέπλεεν του Ελλησπόντου διευθυνόμενος εις Κέρκυρας, και ότι οφεί
λουσι να προφθάσωσι και αι τέσσαρες χιλιάδες Τούρκοι, ος ο Αλή
Πασάς, και ο τού Δελβίνου και ο εξ Αυλώνος έπεμπον αυτοίς , ανέ
βαλε την γενικήν έφοδον , και παρίστα απραξίαν κατά την πολιορ
κίαν. Εξ αυτής δε οι Γάλλοι ωφελούμενοι, εγκρήμνισαν τα περί την
θύραν Σπηλέας του εμπορίου τότε καλουμένην οικήματα, και όλας
τας περί το Μανδράκιον αποθήκας, και ωχύρωσαν ισχυρότερον τον
Σαλβατόρων και Αβραάμ και προσέβαλον διά κανονοστιχιών και βομ
βαρδοστασιών τα επί του Βίδου έρύματα. Εβραίοι ιθαγενείς, τεχνί
ται , εργαστηριούχοι και ευγενείς φιλόγαλλοι συνταχθέντες εις δύο
μοιραρχίας, υπηρέτουν εις τάς οχυρώσεις , εφύλαττον περί τας θύρας,
περιεπέλουν νυκτός την πόλιν, και μετέφερον πολεμοφόδια και τρο
φάς, και χρειώδη τοις πολεμούσιν κατά τα προχώματα και περιτας
φρώσεις. Ο στρατηγός Σαβάτ μαθών, ότι 500 Αλβανοί διασπαρέν -
τες κατά την πεδιάδα την μεταξύ του λόφου της αγίας Ελένης και

( 1 ) Relazione dell'assedio di Corfu 20- Bulgari documenti

ανωτ .
so
των αλατωρυχείων, διεκώλυον τάς τροφής των πολιορκουμένων, εξήλ
θεν μετά 20 ο. οι δε Αλβανοί, μόλις είδον αυτούς απέναντι, παρατε
θέντες εις ένεδραν όπισθεν βάτων και δένδρων κατά το Καρυδάκιον,
επυροβόλουν. Αλλ'οι δημοκρατικοί συμπυκνωθέντες, προσέβαλαν, όπως
αναγκασωσιν αυτούς να εξέλθωσι τηςενέδρας. Ούτοι δε κατά το έτος
του πολεμείν εξερχόμενοι , και σποράδην μαχόμενο», και επιτιθέμενου
μετά κραυγής, και είτα αποσυρόμενοι εις κρύπτας, ηνάγκασαν τους
εξελθόντας διά του πυροβολικού να συνάψωσιν μάχην κατά γραμμής ,
κανονoβoλoύντες τον προμαχώνα του αγίου Αθανασίου και το φρούριον
Αβραάμ . Αλλ' ώς οι Αλβανοί κεκρυμμένοι ουδέν έβλάπτοντο, και οι
Ρώσσοι εκ του ελαιώνος βομβαρδίζοντες εν τη πόλει κατέστρεφαν τάς
οικοδομές. Ο Κεφαλλήν Μιλιαρέσης επιπίπτει αυτών. Ούτος ανδρείος
και ευφυής νέος σπουδάζων τα μηχανικά εν Ιταλία, παρηκολούθησε
την Γαλλικής στρατιάν. Είτα δε βουλόμενος να μεταβη εις Αίγυπτος
μετά του Βοναπάρτου, λόχον καταρτήσας εκ Κεφαλλήνων απήλθεν εις
Κέρκυρας, άμα έμαθε την έλευσιν των συμμάχων εις τας νήσους λα
Eών δε κατά την συμπλοκήν εκείνην των Αλβανών περί την αγίαν Β
λίνην άνδρας εφορμά έφιππος επί μίαν σημαίαν Τουρκικήν εις την κο
ρυφήν του βουνού στημένην. Πλήρης δε νεανικού θάρρους κεντά τον
ίππον κατά την σημαίαν, αναπηδά το χαράκωμα των εχθρών, και α
δράζει αυτοχειρί την σημαίαν . Αλλά βροχή σφαιρών ρίπτει κατά γής
τον ανδρείον. Αλβανός δέ τις πλησιάσας άφαρπάζει την σημαίαν εκ
της χειρός . Αλλά περικυκλωθείς υπό Γάλλων, ζωγρείται και βάρβαρος
μετά της ημισελλήνου, φέρεται ως τρόπαιον εις την πόλιν, και μετ'
αυτού οι νεκροί των φονευθέντων Μιλιαρέση και του αξιωματικού Λιν
μουζίνος, ους σύζυγοι τύχαι μεν έφερον εις τον άδην πλήρεις δόξης
και ανδραγαθίας. Tιμαι δε επικήδειαι αμφοτέρων συνθαπτομένων εν
τώ αυτώ τάφω , εγένοντο παρά του στρατού και του στρατηγού εις
βαθμόν τιμηθέντων ταγματαρχών . (1)
Επειδή κατ' αυτάς τινές εκ των Γαστράδων προσερχόμενοι, εδεί
κνυον μεταμέλειαν εις τα κατά των Γάλλων πραχθέντα και έλεγαν
άπαντες ότι οι χωρικοί εξαπατηθέντες υπό των προυχόντων αυτών,
ήθελον να λάβωσι το μέρος των Γάλλων, η επιτροπή της δημοσίας
ασφαλείας την ά. Χιονώδους ( 10 Δεκεμ.) εδημοσίευε την εξής προ
κήρυξιν. - Κάτοικοι πολίται των περιχώρων Κερκύρας. Ηδη έννο ήσα
τε πόσον ηπατήθητε παρ' ολίγων ανδρών, οίτινες μάλλον παρακινη

( 1 ) Bellaire ανωτ. χY - Loverdo άνωτ . Χ ,

μένοι υπό φιλοδοξίας και αγαθού προς τους συμπατριώτας , προδίδουσιν
αυτούς δεικνύμενοι ψευδώς ότι συνεργούσιν υπέρ αυτών. Αλλά ας θεω
ρήσωσιν τί έπραξαν οι Γάλλοι απ’ εναντίας υπέρ αυτών. Δεν επροσ
σάτευσαν την θρησκείαν απάντων; δεν εσεβάσθαν τας δοξασίας εκά
στου ; δεν εφύλαξαν περιουσίας και πρόσωπα; Εάν έχρήσθησαν τινά
αυστηρότητα ενίοτε, ηναγκάσθησαν προς οικείαν ασφάλειαν διά παρα
τολμίαν τινών προδοτών. Υπάρχει τις ειρηνόφιλος χωρικός, όστις πας
ραπονείται κατά αδικήματος παρά της κυβερνήσεως; Οι Γάλλοι κα
τέβαλον εν Κερκύρα την συνεχή χρήσιν δολοφονίας και κλοπής , 4 α
διακόπως παρηνόχλουν οικογενείας και άτομα. Κατεδίωξαν ταραξίας
τάξεως , όπως επέλθη κοινή ασφάλεια και ειρήνη . Αλλά λαβόντες τα
όπλα οι χωρικοί κατά των Γάλλων, τίθενται εαυτούς λάφυρον δύω δυ .
νάμεων, αίτινες , αφού φιλονεικήσωσιν αλλήλαις την υπεροχήν, θα έ .
πιβάλλεται χείρα επί του λαφύρου και ενισχύσασα . Η Ρωσσία 300 λεύ
γας μακράν, και μηδαμώς έχουσα λιμένα έν Μεσογείω, δεν δύναται
να αποστείλη δυνάμεις άνευ συναινέσεως της Τουρκίας . Ολοι δε γινώ
σκουσι πόσον αβέβαιος υπάρχει συμμαχία Ρώσεων και Οθωμανών, ε
χθρών αδιακόπως κατά συμφέροντα και έξεις. Προσέξετε . Ουδεμία
έλλη κυβέρνησης , και η Γαλλική δύναται φυσικώτερον να προστατεύση
υμάς και ασφαλήση την εμπορίαν. Η Γαλλία έχει εν χειρί την Ιτα
λίαν, κατέχει τους λιμένας Μάλτας , Τολώνος και Μασσαλίας. Διά αυ
των ανοιγομένης πάσης συγκοινωνίας, δύνασθε ελευθέρως να εμπορεύη-
σθε και να συναλλάττητε τα προϊόντα υμών με τα παραγόμενα εξ
εκείνων . Ηδη οι φρονιμώτεροι και προβλεπτικώτεροι υμών των χων
ρικών εγνώρισαν τις αληθείας ταύτας, και προειδον τις επικειμένας
άτυχίας . Εάν ποιήσητε άπαντες κοινήν τύχην μετά των Γάλλων , εν
τός ολίγου θα γευθήτε τα ευεργετήματα της ειρήνης μετ' εκείνων της
αρίστης κυβερνήσεως. Μή αμφιβάλλετε . Η νήσος θα διαμένει ενωμένη
μετά της Γαλλίας. Η Γαλλία εισέτι έχει δυνάμεις αγνώστους τοίς ε
χθροίς , αίτινες θα επιδείξωσιν αυτήν θριαμβεύουσαν, ως πρότερον έ
θριάμβευεν εν τή Ηπείρων της Ευρώπης. Η Γαλλική δημοκρατία δεν
απαιτεί ούτε την βοήθειαν υμών, ούτε τα όπλα . Εν μόνον απαιτεί
παρ' υμών το να μη συνενούσθε εις την υπηρεσίας των πολεμίων της
πατρίδος σας, και τούτο επί υμετέρω συμφέροντα. Αντί λοιπόν να συν
τελέσητε εις την δυστυχίαν των οικογενειών , επιστρέψατε εις ειρηνό
φιλα έργα, εις καλλιέργειαν αγρών, εις σποράν γεών, ο δε πόλεμος
ούτως αντί ταλαιπωρίας θέλει προάξει υμίν πλούτον. Αμα δε βεβαιω
θώσιν αι Γαλλικαί αρχαι ότι αληθώς μετανοούσιν οι χωρικοί , και πα
ραιτούνται πάσης συνενοήσεως μετά των εχθρών της πατρίδος και
του πολιτισμού, θα λησμονήσωσιν πάν αυτών πταίσμα . Γενική δε ά
μνηστεία και συγχώρησις θα παραλάβη εις τους κόλπους της δικαίας
νομιμότητος άπαντας τους προσερχομένους, και τους εντός 15 ημε
ρών αποθέτοντας τα όπλα , εκτός των ληφθέντων με όπλα ανά χεί
ρας και των καταδικασθέντων πρίν της ορισθείσης προθεσμίας. Προσ
καλούνται δε άπασαι αι κώμαι διά της παρούσης προκηρύξεως, να α
ποστείλωσιν αντιπροσώπους παρά τη κεντρική κυβερνήσει Κορυφών,
όπως εκ τού πρόσεγγυς παρρησιάσωσι τας οικείας ανάγκας , και προς
βλεφθώσι τα αναγκαία προς ελευθέραν συγκοινωνίας μετά της πόλεως
-Η προκήρυξις αύτη καίτοι απέδιδε γενικής αμνηστείαν προς τους
επαναστάτας , και κολακευτικώς εξεδήλωνε αυτούς νέας ωφελείας , και
ασφάλειας προσωπικού και συμφερόντων, ουδέν εποίησεν επ' ωφελεία
των πολιορκουμένων. Τυφλοίς όμμασιν ή περίχωρος Κερκύρας άπασα
έφιλορώσσιζεν. ο δε κόμης Βούλγαρις υπέροχον εξουσίαν εξασκούμε
νος επ' αυτής διεύθυνεν , ώς έβούλετο, καταδικάζων τους απειθούντας
και φιλογάλλους εις τουφέκισιν και αγχόνην εν ονόματι του Ιησού.
Χριστού, ού το Ευαγγελικόν ρητόν « πάντες οι λαβόντες μάχαιραν,
έν μαχαιρα αποθανούνται και ετελεύτα την καταδικαστικής απόφασιν,
του κόμητος. ( 1 )
Ούτως είχον οι πολιορκούμενοι Γάλλοι, εσωτερικώς μεν επιβου
λευόμενοι και εξαπατώμενοι υπό των Κερκυραίων, εξωτερικώς δε ούτ
δεμίαν επικουρίαν προσδοκώντες. Επεβαρύνοντο δε υπό νόσου και λι
μου και τα δεινά της πολιορκίας επολυπλασιάζοντο . Απάσας δε τας
απωλείας κατά τας εξόδους απέδιδον τοίς πολίταις, ότι αυτοί συνε
νοούμενοι μετά των πολιορκούντων δια σημείων, πρoέδιδον τα πολε
μικά σχέδια. Διό αύθις και επιτροπή της δημοσίας ασφαλείας τάς 24
Δεκεμ προεκήρυττεν με άπασαν την προπαρασκευής του τρόμου, ότι
άμα εξανοιχθή οποιονδήποτε σημείον εκ της πόλεως ποιηθέν, ευθύς θα
αποδιωχθώσιν όλοι οι ευγενείς και οι μισθωτοί της πρώην Βενετικής
κυβερνήσεως,θα δημευθώσιν τα κτήματα αυτών, και συληθώσιν αι οι:
κίαι. Μέγας δε ο τρόμος εντεύθεν και πολύς ο κλαυθμός των αθώων
τούτων θυμάτων αδίκου υποψίας και συκοφαντίας. Κατεσκοπεύοντο τα
οικήματα, παρεξηγούντο οι λόγοι , διεκωλύοντο αι συνομιλίαι, εγεμί- .
ζοντο αι φυλακαί. Νέαι χρηματολογίαι προσετίθεντο ταίς πρώην ε,
ζητούντο ίπποι, βόες, όρνιθες πρόβατα. Ο αποποιούμενος εδεσμεύετο,

( 1 ) Documenti del Conte N , Bulgari -- Vlassopullo dvwt . 2013

ρόγραφον ανέκδ.
εδείρετο, έφυλακίζετο. Οι ευγενείς οι καταφυγόντες εις επαύλεις και εις
κώμας απεκηρύττοντο ως ένοχοι εσχάτης προδοσίας, και εδημεύοντο
σκεύη αυτών έπιπλα και περιουσία. Απεκηρύχθησαν υπό του στρατη
γού Σαφώς και του τοποτηρητού Δουβουά, ως αποστάται οι εγκάτοι
κοι των προαστείων Γαστράδων, Ανεμομύλου και Στρατιών . Επί τρείς
μήνας έληΐζοντο και κατεστρέφοντο αυτών οικίαι, κτήματα, οίνοι , έ
λαιον, σίτος, ζώα και λαχανικά διαρπαζόμενα υπό των στρατιωτών
Κατεκόπτοντο καρποφόρα δένδρα, αφαιρούντο στέγαι, παράθυρα και
θύραι . Ανεστρέφετο το έδαφος και εκομίζοντο αι σανίδες εις την πό
λιν. Τα μοναστήρια αγίας Ευφημίας και αγίων Θεοδώρων, ένθα γα
ναίκες εξασκούμεναι τας αγγελικές αρετές , και κοράσια ευγενών και
ευπόρων προπαρασκευάζοντο εις σεμνοπρεπή συζυγίαν, ελίσθησαν,
έχoλοβώθησαν, εμιάνθησαν υπό των ιεροσύλων. Και διηρπάγησαν αυ
των ιερά σκεύη, άμφια, εικόνες, άργυραί κανδήλαι και θυμιατήρια,
Ανεσκάφησαν και αυτοί οι τάφοι μη ευρεθή χρυσός και άργυρος κες
κρυμμένος.
Και με όλας τας λεηλασίας και διαρπαγές και φόρους και χρημα
τολογίας, ουδέν ήδύνατο να ελαφρώση την έλλειψιν των ζωοτροφιών
και την επαύξησιν του λιμού τους πολιορκουμένοις. Η πείνα ελίμωττε
τους αποκλεισμένους. Καίτοι δε είχον σιτηρά οι Γάλλοι, δι' απορίαν
κρεάτων έτρωγον ίππους , όνους, γάτους και ποντικούς, ους έφερον οι
Γάλλοι κυνηγούντες εκ του Βίδου. Επωλούντο είς ποντικός εν φράγ
κον , ο γάτος εξ, εκάστη δε λίτρα ίππου κρέατος και όνου δύο φράγ
κα . Οι πολίται βδελυττόμενοι τοιούτου είδους κρέατα, διήγoν με χόρ .
τα εκριζούμεναεκ των αυλών και νερόν και ψωμίον, εξασθενούμενοι
και κατισχνοι διά τε πείναν και πυρ των σφαιρών, και αδιακόπως έ
καιε και κατέθραυε οικίας και σκεύη, και ετρόμαζεν αυτούς οδεύοντας
εις την πόλιν, ή υπηρετούντες παρά τα κανονοστάσια, σταθμούς και
περιταφρώσεις. Υπέρ τους τετρακοσίους ήριθμούντο οι νοσηλευόμενοι
στρατιώται εκ πληγών, διαρροίας και άλλων ασθενειών. ο δε ζωμός
των αλιευομένων παρά υφάλοις ιχθύων μετά λαχάνων ουδόλως εξής :
και αυτούς πρός ανάρρωσιν , των πλείστων οσημέραι καταφερομένων
εις τους τάφους διά την κακήν τροφήν, και των λοιμανθέντα αέρα.
Εβλασφήμουν άπαντες, ώργίζοντο και ήγανάκτουν διά τοιαύτας δει
νοπαθείας . Επεί και αυτός ο άτυχής πρώην προβλεπτής Βιδιμάν από
πληκτος προαποθανών, υπέκυπτεν εις το βάρος της κατάρας των δει
γοπαθούντων, ως δήθεν μη δυνηθείς να σώση αυτούς εκ των επελθόν
των δεινών του πολέμου, εγένετο αίτιος της απωλείας. Διοδεύων τις
την πόλιν Κορυφών έβλεπες ερήμους τάς οδούς, κλεισμένα τα έργα:
ετήρια, παυμένην την εμπορίαν, φόβον ανάπλεων τον τυχαίως συναν
πώμενον. Εν σιγή διέκειτο άπασα η πόλις. Εδέθησαν και αυτοί οι
κώδωνες των εκκλησιών κατά διαταγήν του Σαβώτ, όπως μή σημαί
γοντες χρησιμεύσωσιν ως σημείον τους πολιορκούσιν εχθρούς. Και μό
νον ανά πάσαν στιγμήν ήκουε τις τα βήματα των νεκροφόρων , οίτι
νες άνευ Ιερέως και θρησκευτικού τινος σημείου μετέφεραν τους νεκρούς
επί του ώμου, εν σιγή και δρομαίω βήματι εις λάκκον τινά προς τα
φήν. Μύρια δε διηγούνται δείγματα τυχαίας εντολμίας οι σύγχρονοι
της πολιορκίας. Νεανίσκος θαρραλέος απέσπα ιδίαις χερσί το φυτίλιον
βόμβας πεσούσης κατά την στενήν οδόν του θεάτρου, και έσώζοντο
της απειλουμένης θραύσεως αι πέριξ οικοδομαι. οι δε στρατιώται ο
συνοδεύοντες κατά την οδόν εκείνην άμαξαν μεταφέρουσαν πυρίτιδας
και εμπρηστικά του πολέμου έσώζοντο. Σφαίρα δε κανονίου εκ της
κατά την αγίαν Ελένην Τουρκικής κανονοστιχίας ριφθείσα επέπιπτε
πλευρόθεν του κωδωνοστασίου του αγίου Σπυρίδωνος. Αλλ' ώς εύρεν
στερεόν τον τοίχον, εμπίπτουσα κατά την υποκειμένην οικίαν, ένθα
είχε σχολείον παιδαρίων Βουσολινά τις, κατεβύθιζε την στέγην, ήνα
πτε το επάνω δωμάτιον, και κατέσκηπτεν εν τη αιθούση του σχολείου.
Αλλ ' ω του θαύματος του ιεράρχου, ουδέν των παιδαρίων εκείνων έ
Ελάβη, ενώ ταύτα έτρεχον κατόπιν της πυροφλογιξούσης σφαίρας ως
εις παιγνίδιον, ήτις μετ' ου πολύ περιστρεφομένη, αποσβέσθη παρά
τιν: γωνία της οικίας. Ευθύς δε γονείς και παίδες μετά Γάλλων σρα
τιωτών εππλαγέντων τώ θαύματι, συνέδραμον εις τον ναόν, και εδο
ξολόγουν τον ύψιστον σώσαντα της βλάβης τα τέκνα διά της βοηθείας
του θαυματουργού . (1)
Αλλά τας δεινοπαθείας του λιμού και του πολέμου οι Γάλλοι ή
θελαν να διασκεδάζωσι δι' ευθυμιών, θεατρικών σκηνών και παραστά
σεων. Το θέατρον κατά διαταγήν του στρατηγού δις της εβδομάδος
αμισθί ήνοιγε την σκηνήν πρός στρατιώτας και πολίτας. Χοροί δεν έ
λειπον κατά τας αποκρέω, εν οίς συνεχόρευον μετά την λήξιν της κα
θημερινής εργασίας περί την άμυναν οι πολεμούμενοι , και ευθύμουν περί
το λαχείον και κυβοπαίγνιον . Λαμπρώς δε επανηγυρίσθη η δεκάτη Ια
νουαρίου, καθ' ήν ετελείτο εν Γαλλία η ανάμνησις της καταδίκης του
Λουδοβίκου 15'. Ανά μέσον πλατείας Κερκύρας υψώθη βωμός της πα
τρίδος, ένθα ετέθησαν τα δημοκρατικά σύμβολα , και ίστατο θρόνος

( 1 ) Relazione dell'assedio di Corful' avust 20- Bellaire xyvi

-Bulla storia d' Italia XIV Πέτρου ιερέως Βουλγάρεως ημερολόγ.
επέχων πέλεκυν και σκήπτρον . Παρίστατο και στρατηγός μεθ' όλου του
επιτελείου περί την ενδεκάτην πρό μεσημβρίας, και περιεστίχει τον
βωμόν ο στρατός. Επαιάνιζεν και μουσική ,επυροβόλουν οι στρατιώται,
ετραγωδείτο η μασσαλιώτης. Εύχηθείς δε ο στρατηγός προς την έ
λευθερίαν κατά το σύνηθες τυπικόν των δημοκρατικών τελετών, κα
τέδρευε το σκήπτρον και τον θρόνον διά του πελέκεως. Είτα εξεφώ
νει προς τους περιστοιχούντας - Πατριώται! Κατ' αυτήν την ημέραν
κατεστράφη εν Γαλλία ή τυραννία , ήτις επί δεκατέσσαρας αιώνας κα
ταδυναστεύουσα , εξενεύριζε την Γαλλικής φυλήν . Από ταύτης της -
μέρας οι δημοκρατικοί στρατοι σκεπαζουσι τον κόσμον με τα εαυτών
τρόπαια. Η νίκη παρακόλουθος της ελευθερίας, ακολουθεί παντού τας
δημοκρατικής σημαίας. Ολλάνδα, όχθαι του Ρίνου , Ελβετία, Σαβοΐα,
Ιταλία μαρτυρούσε την ανδρίαν τών Γαλλικών όπλων. Πολιορκούμε
νοι δε ήμείς εν τούτω τώ φρουρίω, θα παραλύσωμεν σχέδια τερατο
μόρφου συμμαχίας, και θαέχωμεν δια παντός κυματιζόμενον επί τού
των των πύργων την τρίχρωμον αιγίδα. Ζωοτροφίας, όπλα, πολεμοι
φόδια έχομεν εν αφθονία , και άλλας νέας βοηθείας θα μας επιπροσ
θέσει εντός ολίγου το διευθυντήριον της Γαλλίας. Οι πρόμαχοι Κο
ρυφών επιστρέψαντες εις την πατρίδα, και επιφερόμενοι αεί εν τη
μνήμη τάς νίκας, θα διηγώνται αυτές προς τους συστρατιώτας αυ
τοίς κατά την Αίγυπτον. Ο Βοναπάρτης, όν ανίκητον ημίν αυτοίς έμ»
πιστεύεται η μόνη εκ στόματος προφορά του ονόματος του ήρωος τού
του, γεμίζει ημών απάντων τας καρδίας. Το όνομα τούτο αναμιμνή
σκει εν δόξοις θριάμβους. Σείς δε νέον άλλον ουχ ήττον λαμπρότερον
-
εδώ θα προσθέσετε - Αλλ' ού μετ' ου πολύ της τελετής οι πολιορ :
κούντες , βροχή βομβών κατά την πλατείαν ρίπτοντες , διεσκόρπιζον
στρατόν επιτελείων και θεατάς .
Μετά ταύτα ειδοποιηθείς και στρατηγός , ότι τρισχίλιοι Γάλλοι α .
ποπλεύσαντες εξ Αγκώνος επί τριών Βενετικών πλοίων και άλλων με
τακομιστών, οι μεν διευθύνοντο εις Μάλταν, οι δε εις Κέρκυρας, και
ότι η μερίς αύτη παρέπλεαν κατά το προσβόρειον Κερκύρας νησίδιον
Φανόν, έστειλεν ευθύς αξιωματικόν τινα μεταμφιεσμένον προς το φρού
ριον άγίου Αγγέλου , όπωςεκείθεν εύκολύνει την εκείσε απόβασιν . Αλλ'
ο απεσταλμένος γνωρισθείς παρά των χωρικών , συνελήφθη και παρε »
δόθη εις χείρας του Ρώσσου στολάρχου.Το βρίκιον όμως Ρίβολι προσο
ωρμίσθη μετά πολλού κινδύνου. Αυτό μεν απέστειλεν εξ Αιγύπτου
Βοναπάρτης, αγνοών τα εν ταίς νήσοις γενόμενα παρά των Ρωσσο
τούρκων . Δι' αυτού έμελλε να εγχειρισθή το Γάλλο νομάρχη Ζακύν
θου επιστολή 24 Παγετώδους ( 11 Δεκεμβρίου), δι ' ής διέταττεν αυ
τον, να αποστείλη νοήμονα άνδρα πληροφορήσαντα τα περί καται
Φτάσεως του τόπου. ( 1 ) Αλλ ' αφιχθέν το πλοίον έν Ζακύνθω, και ιδών
την εν τώ φρουρίω ανεμιζομένην Ρωσσικής σημαίαν, απέπλευσεν εις
Κέρκυραν εισερχόμενον διά του μεσημβρινού καναλίου. Μόλις δε είχε
διαπλεύση, τα φυλάττοντα την είσοδον εχθρικά διά κανονoβoλής α
νεκάλουν εις υποταγήν. Αλλ' εκείνο ανεωγμένους ιστούς διαπλέον, η
διαφόρει εις τας κανονοβολάς των πολεμίων δοθέντων εις καταδίωξιν.
Ο Γενναίος εδών τον κίνδυνον εκ του όρμού, ανήχθη εις επικουρίαν,
και επέτυχε να αποστείλη τήν λέμβον του και παρέλαβε τα έγγρα
φα. Αλλά συμπλοκής γενομένης προς κανονιοφόρον εχθρικήν πλησιά
σκσαν το Ριβόλι, και του Γενναίου ως και των φρουρίων κανονοβο
λούντων τα επιδιώκοντα , εσώθη τέλος αυτό αβλαβές και ελλιμενίσθη.
Ως δε κατά την συμπλοκήν εκείνην το Βελίχι φρεγάτα Ρωσσική, πει
ριπλανηθείσα κατά το σκότος της νυκτός επέπιπτεν εις τον τενάγη του
Ανεμομύλου και εκάθιζεν, ο Γενναίος έδραμεν κανονιοβολών αυτήν,
Οκτώ δε πλοία Ρωσσικά και Τουρκικά ανήχθησαν προς καταδίωξιν
του Γενναίου, και επικουρίαν της καθισάσης φρεγάδος. Αλλ' ο Γενναίος
καιρίως ζημιώσας το σκάφος του εχθρικού, τροπαιοφόρος επέστρεφεν
είς τον όρμον, προστατευόμενος υπό των φρουρίων. Το δε Βελίχι, α
φού γενναίως αντέστη ο πλοίαρχος αυτού Ανδρίσκος, ευδοκίμησε να
σωθή εκ του ναυαγίου , και συνηνώθη μετά του στόλου . (2) Αύθις μετ'
ου πολύ ο Γενναίος διέπλει το πρός βόρειον κανάλιον, παρακολουθούν
μενος υπό του Ριβόλι , όπως αφιχθή εις Αγκώνην, και λάβη εκείθεν
επικουρίας. Αλλά πυραυνός τις ( rocheta), άλλοι δε ώς λέγουν έναυ
θείς εκ της πόλεως, και άλλοι εκ του Ελαιοστασίου, έσημείωσε τον
έκπλoυν τών Γαλλικών προς τα φυλάττοντα την προσβόρειον είσοδος
εχθρικά πλοία. Τούτων με άνεμον ούρνουν εδόθησαν άπαντες εις και
ταδίωξιν. Μόλις δε διεξέπλεον τα Γαλλικά τον πορθμόν Κασσιόπης,
ός ωχυρούτο διά κανονοστιχιών εκ των δύο αιγιαλών, συνήφθη δυνα
τη ναυμαχία. Ενταύθα ο Γενναίος κατέθραυσε τα κατάρτια και πα
νία φρεγάτας Ρωσσικής, κατεβύθισε πλοιάρια εχθρικών, και κανονο
βολών και κανονοβολούμενος επέτυχε να εκπλεύση εις το ανοικτόν πέ
λαγος. Τα δε Ρωσσικά πλοία επέστρεψαν αρκετώς ζημιωθέντα υπ' αυ
του , και υπό τρικυμίας επισυμβάσης κατά τον έκπλoυν. (3)

( 1 ) Correspondance åvet. vol. vi p. 144.

( 2 ) Bellaire à vot.--Assedio di Coifu ' 22 .
( 3 ) Palini memorie ανωτ. 13-16 - Bellaire ανωτ. Αλλ' εν τω
.
 721

Ο πλοίαρχος του Γενναίου Λεγιουάλ, αφιχθείς εις Αγκώνην, παρές

λαβεν εκατοντάδας στρατιωτών και πολεμοφόδια και χρήματα εκείθεν ,
και επιβιβάσας επί εννέα πλοίων ήγεν εις επικουρίαν συμπλέων, Κα
τασχών δε εις Βρίντεζι (Βρεντέσιον) έμαθεν την παράδοσιν Κορυφών
προς τους Ρωσσοτούρκους. Εννοήσας ούν το ανωφελές της επικουρίας,
επεχείρησε να διαπορθήση το Βρεντέσιον, 8 εφύλαττεν, με εκατοστείας
τινάς ανδρών Πουλιέζων ( Απούλων) ο Κόρσος Βοκατσάμπεης, όστις
εξαπατών τους λαούς, έλεγεν εαυτον αδελφός του Βορβώνος βασιλέως
της Ισπανίας. Εν τη συμπλοκή εκείνη αντιπολεμών ούτος τον Λεγε
σάλ εφονεύθη . Είτα έπιπτεν ανδρείως και ο Βρέτων Λεγιουάλ . ο δε
Γενναίος στερηθείς του ανδρείου πλοιάρχου, ακινδύνως επέστρεψεν εις
Τουλώνα. Εν τούτοις οι πολιορκούμενοι Γάλλοι, βλέποντες τας απω
λείας εαυτών κατά τας εξόδους, επησχολούτο να επεκτείνωσι τας ο
χυρώσεις, και τεθώσιν εις άμυνας πόλεως και φρουρίων. Επί τούτω
επολλαπλασίασαν τα κανόνια περί τον περίβολον της πόλεως και τα
φρούρια. Αλλά και ύψωσαν νέας κανονοστοιχίας εις το Βίδον και μετα
πύργια διά χονδρών δοκών περί τον αιγιαλόν, όπως απομακρύνωσι τα
πλησιάζοντα εχθρικά πλοία . Ταυτοχρόνως δε ηλλάγησαν οι αιχμάλω
τοι, ότε προς τοις άλλοις αντεδόθη και ο έν Ζακύνθω πρόξενος Ρώσ
σος Δαμιανός Ζαγορέσκης και ο γραμματεύς αυτού Αντώνιος Σανδρέ
νης, οίτινες διαρπαγέντες υπό των Γάλλων έν Ζακύνθω επί της δια
κηρύξεως του πολέμου κατά τον παρελθόντα Ιούλιον, έφυλακίσθησαν
έν Ζακύνθω, ότε ελεηλατήθη ή προξενική οικία υπό του φιλοδημοκρά
του όχλου. Και είτα αχθέντες δέσμιοι είς Κέρκυρας, ετέθησαν υπό φύ

assedio di Corfu Relazione αναφέρεται ούτω si determinarono i

Francesi di far partire la nave il Generoso comandata da Cit
tadino Lezovailles con settecento Francesi tra l'equipaggio e
goaroigione con una barca ed un Brich, e con il Cittadino
Poussol membro della commissione di Salute Pubblica, e Paris
Segretario del Commissario Gencrale Dubois .
Dato l'ordine della partenza dal generale Chabot, altendeva
il Comandante l'Esoailles tempo burascoso per eseguirlo .
Esistevano nella nave il Generoso le spoglie dei Corfiotti,
tra mobili rame fuso ridotto in canne, Argenti e numerario ,
danaro per il valore di quattro millioni di Ducati Veneti, e v
erano varj effetti, che avevano predati per l'innanzi a parecchi
bastimenti Turchi.
91
λαξιν εν τη ακροπόλει. Οι πολιορκηται όμως αρχηγός βλέποντας τις
«ότην ακινησίαν , ούτως ειπείν , των πολιορκουμένων, επεχείρησαν να
διεγείρωσαν εκ νέου την κανονοστοιχίαν επί του Παντελεήμονος. Επι
θέσαντες δε έλλην κατά το ύψωμα Λαμπoδoτίσσης, επειρώντο να θέ
σωσιν εντός δύω πυρών το παλαιόν φρούριον, όθεν είχον εξελάσει ο
Γάλλοι όλους τους εκεί οικούντας ιθαγενείς. Πολυπληθή ούν ταγμα
τα Ρώσσων και 2,000 Τουρκαλβανοί, Ηπειρώται και Έλληνες κατέ
λαβον τους λόφους , και ειργάζοντο εις τας οχυρώσεις άγοντες το χρειώ
δες πυροβολικόν. Επησχολούντο δε και Τούρκοι αγόμενοι 180 οπό του
αντιστολάρχου Κατήρβεη και του Ρώσσου ταγματάρχου Θεοχάρη. ΑΕ
πυροβολούσαι αύται κανονοστοιχίαι δεινώς καταπολέμουν το εξωτερι
κον και το παλαιών και νέων φρούριον. Οι δε επί του Ελαιώνος έκά
νονοβάλουν δι' οδουζίων και βομβών κατά την πόλιν, εν ή υποπτεί
θησαν, ότι απεσύροντο οι Γάλλοι εκ των φρουρίων. Επί πέντε ημέρας
αδιακόπως ραγδαίως έβρεχον σφαίραι , βόμβας και πύραυνοι κατά τα
φρούρια. Πολλαχούκαι περίβολος και τα εξωτερικά οχυρώματα έζημιώ
θησαν, και ικανή πληθύς Γάλλων και πολιτών κατέκειντο νεκροί και
πληγωμένοι. Αι φωναι των πασχόντων πολιτών , και απελπισία των α
σθενών, και οι στεναγμοί των πεινώντων, δεν ηδύναντο να κινήσωσιν
είς οίκτον τους αδιαφορούντας εις τοιαύτας δεινοπαθείας Γάλλους. Η
επιτροπή της δημοσίας ασφαλείας, αργώς περί τας 7 Ιανουαρίου διέ
τασσεν, να ανοιχθώσιν αι σιτοθήκαι, ας είχον εν ταις Λατινικαίς Εκ
κλησίαις, και να διανέμονται είκοσι λίτραι αλεύρου εις άρτον , προς
τους φέροντας γραμμάτιον ενυπόγραφαν παρά της επιτροπής οικογε
νειάρχας. Ως δε καταναλούτο ούτω πολύς σίτος, και τα στόματα πολ
λαπλασιαζόμενα , επηύξανον τον λιμόν τους εγκλεισμένοις, η δημοσία
ασφάλεια διά προκηρύξεως τις 7 Ανεμώδους (14 Φεβρουαρίου ) πα
ρεκέλευε τους πολίτας να εξέλθωσι της πόλεως, ασφαλιζομένης της
περιουσίας αυτών υπό του νόμου, και να πωλήσωσι τους Γάλλοις, 5
σας ζωοτροφίας είχον. Αθυμοι οι εγκάτοικοι και δεινοπαθούντες εξ .
ήρχοντο της πόλεως και ρακένδυτοι, κάτισχνοι και στερούμενοι πα
νοικι εσώζοντο εις τον αγρόν, και προσήρχοντο εις το στρατόπεδον των
πολιορκούντων , και έψωμοζήτουν (0)
Εν τούτοις ο λοχαγός Μαμφράνδ εκτύπησε τους παρά τω ποταμό
μέχρι Γαστράδων πολεμούντας Τουρκαλβανούς, οίτινες επιχείρησαν ε
φοδος κατά του Σαλβατόρου. Αλλ' ο στρατηγός Σαβών μετά 800 -

( ) Assedio di Corfu ' Avui, 16 .

 και 13

δραμεν εις επικουρίαν του Μεμβράνε, και απώθησε τους επιτιθεμένους

εις τα πρότερον δψώματα μετά δεκάωρον μάχην . Επειδή δε πάλιν νέα
πληθος Τουρκαλβανών ανέλαβεν την έφοδος κατά Σαλβατόρου, της
13 Φεβρ. ο Σαβών εξελθών μετά 600 και των Κερκυραίων χωροφυ
λάκων , ους διένειμεν εις τρείς στήλας , απώθησεν αύθις εις τα οικεία
χερακώματα κατά τον άγιον Αθανάσιον μέχρι Παντελεήμονος. Τότε
ενισχυθέντες οι Τουρκαλβανοί, εφόρμησαν κατά των Γάλλων, και ε
πιπίπτοντες μετά κραυγών, ηνάγκασαν την δεξιάν πτέρυγα να οπι
σθοπορήση μέχρι του Σαλβατόρου, ότε έφονεύθησαν μεν 18 Γάλλοι ,
έπληγώθησαν δε 80 , και παρ' ολίγον ήχμαλωτίζετο και ο στρατηγός
Βεριέρ. Τάς 19 και 23 οι Τουρκαλβανοί κανονoβoλoύντες τον προ
μαχώνα αγίου Αθανασίου έκ τινος Πύργου έx Γαστράδων , ήνοιξαν χα
λάστραν. Ενίσχυον δε αυτούς οι Ρώσσοι , οίτινες ποιήσαντες νέα χα»
ρακώματα και προχώματα κατά τον Παντελεήμονα, επλησίασανεις
την πόλιν τα πολιορκητικά περιταφρώματα , και προέβαινον εκ Γαστρά
δων παραλλήλως της ακροπόλεως κατά το μεσημβρινοδυτικών της
Σπιανάδας (πλατείας ) και της πόλεως. Τα πύρ όμως των φρουρίων
παρηνόχλει τις εργασίας των πολιορκούντων , και παρελύετο ή τε
λειοποίησης των παραλλήλων, όπως παρασκευασθη και γενική έφοδος δι'
άπειρίαν των πολιορκούντων Τουρκαλβανών. (1) Τάς 21 Φεβρουαρίου
γαύς Αγγλική , εκ Σικελίας εις κέρκυρανκαταπλέουσα, έφερε τον μοί
αρχον του στόλου Στούαρτ, και ένα αξιωματικών του μηχανικού με
τα τινος απεσταλμένου παρά του βασιλέως της Νεαπόλεως . Προσ
πλεούσης δε κατά το νησίδιον Βίδον , ο μεν μηχανικός επέγνω το χρή
σιμον της αλώσεως αυτού προς επιτάχυνσιν. της πτώσεως του μεγά
λου φρουρίου . Ο δε Στούαρτ εμέμφετο προς τον Στόλαρχον οζακώφ
την βραδύτητα της πολιορκίας, και ότι παρέβλεψεν προ πολλού την
κυρίευσιν τοσαύτης χρησίμου θέσεως . (9) To Βίδον έφύλαττεν ο στρα
τηγός Πιβερών μετά έ50, και επροσπάθει να τελειοποιήση τας 3 κα
νονοστοιχίας, ας δι' έλλειψιν χρημάτων και χρειωδών δενηδύνατο να
ενισχύση , ως έδει · υπερασπίζετο δε όμως υπό της Γαλλικής βομβάρ
δας Φριμαίρ, και των γαλέων κανονιοφόρων . Υψώθησαν δε προχώμα .
τα και φούρνοι σφαιρoφλόγοι (κλίβανοι). Δεν ηδύναντο όμως να σκε
πάζωνται οι στρατιώται δια απορίαν έρύματος και κρυσφυγέτου, αλλ '
ήσαν εκθεμένος εις το πυρ. Εκτός δε τούτου τα μεν κανόνια είχαν

(1 ) Belliaire året.
(0) Vlassopulo Relazione ανωτ: χειρόγραφον .
κρεβάτια ναυτικού καιδιο χαμηλότεραήσαν και δυσκολότερα εις
διεύθυνσιν. Τα δε προχώματακαι τα προβλήματα (parapetti ), εφ' ών
ετίθεντο ήσαν αρκούντως υψηλά και επικλινή , όπως οι πυροβολιστας
σκέπωνται κατά το επιφερόμενον πύρ εκ των εχθρικών πλοίων. ( 1 )
ο οζακώφ τάς 25 Φεβρουαρίου εδημοσίευε προκήρυξιν, δι' ής έδήλου
ότι επιχειρίζετο γενικήν έφοδος κατά των φρουρίων με όλας τας κα
τα ξηράν και θάλασσαν δυνάμεις. Προσεκαλείτο ούν άπαντας τους έγ
κατοίκους ως αδελφούς όμοπίστους τώ Ιησού Χριστώ , να λάβωσιν ανά
χείρας όσα έχωσιν όπλα , και να συνδράμωσιν μετά των στρατευμά
των των εις ανάκτησιν της ελευθερίας, αποδιώκοντες τους μοχθηρούς
και αθέους Γάλλους. Και όσοι μέν μή έχωσιν όπλα , ας εφοδιασθώσιν
με πελέκεις και σχοινία , ένα δένωσι δεσμίδας ξύλων, και σακκία, ένα
φέρωσιν χώμα. Οσοι δε δεν έχωσι εύτολμίαν να πολεμήσωσιν, έστω
σαν έτοιμοι να λαμβάνωσιν κατακτωμένας θέσεις, και να επιφυλάτ
τωσιν . Ήλπιζε δε ότι οι άνδρείοι Κερκυραίοι , μη λησμονήσαντες την
ανδρίαν των προγόνων, ήθελον συνεργήσει εις μίαν επιχείρησιν ευ
πρόσδεκτον τω Θεώ, δι' ήν εδέετο βοηθείας παρά του παντοδυνάμου
Θεού και του θαυματουργού Σπυρίδωνος προστάτου της νήσου.
Τριών ημερών γαλήνη διεκώλυε την πρόσπλευσιν, κατά του νησι
δρίου Βίδου 29 δικρότων και πληθύος καραβέλλων και φρεγατών. Την
δε πρώτην Μαρτίου, πνέοντος ουρίου ανέμου βορειοδυτικού, και γε
νομένου σημείου παρά της Ρωσσικής ναυαρχίδος, ανήγοντο και πα
ρετάχθησαν κατ' ευθυγραμμίαν προς τας πέντε Γαλλικάς κανονοστοι S

χίας, εν κρότω και πατάγα 800 πυροβόλων, και εν βιαίω πυρί παρ'
όλων των κανονοστασίων Παντελεήμονος, Ελαιοστασίου και Βίδου .
Τούτων ο μέγας πάταγος αντιβροντών κατεκλόνιζε τα πέριξ της νή
σου και τα πλησιόχωρα της Ηπείρου . Ευδοκίμησαν διό να αποβώσιν
οι επιτιθέμενοι εις το νησίδριον , να στήσωσι κανόνιον, και να φο
νεύωσι πολλούς των αμυνομένων Γάλλων, οίς επέφερον όλεθρον δεινών
σφαίραι κανονίων, και σχίζαι δένδρων θραυομένων , και πέτραι απο
σπώμεναι των λόφων. Μόλις ηδυνήθη ο στρατηγός Σαβώτ " να διαβι
βάση διακοσίους στρατιώτας ακινδύνως διά το διασταυρούμενον πύρ
παρά πολεμίων και αμυνομένων. Τα κανόνια των Γάλλων, συντριφθέν
των των κραββάτων, ανεστράφησαν. Τα προσπελάσαντα τον αιγιαλόν
πλοία απεβίβασαν μεγαθύμους Ρώσσους προς τις παραλίας, ποιηθέν
του σημείου εκ της ναυαρχίδος. Ούτοι συνέτριψαν την σειράν των χον

(6 ) Eolla sloria d'Italia dvost :

 — 725 =

δρών δένδρων, ήτις περιέζωνε το νησίδριον. Επί τρείς ολοκλήρους ώρας

μαχόμενοι , εφορμούντες και περιπλεκόμενοι επί ατραπών ύψοκρήμνων
και βάτων οι ταγματάρχαι Βουασέλ και Σοκολόφ, και ο ανθυπολοχα
γος Μοσλώ επετίθεντο της α. κανονοστοιχίας. Ο ταγματάρχης Αμάν
και οι ανθυπολοχαγοί Αλέξανδρος Χεισέρ και Βάρδος περί την β'.και
και γ . και 5 άνδρείος Πετροβιτσ και Σκέπωρ μεταξύ γ' και δ '. Αλλ '
.

ο λοχαγός Σετίν και Βριγατάρχης Δουρούφ άγοντες Αλβανούς, και

Τούρκους, έφοδον ποιούμενοι κατά της ε. απωθούντο υπό των Γάλλων.
Οι αποβάντες όμως Ρώσσοι έως 1500 προς την δεξιάν πλευράς του
νησιδρίου την εστραμμένης κατά την πόλιν, και οι Τούρκοι οι προς την
αριστεράν την βλέπουσαν προς το βόρειον στόμιον του λιμένος, εκυ
ρίευσαν τας απέναντι κανονοστοιχίας μετά πολύν φόνον και αιματο
χυσίαν. Οι Γάλλοι ιδόντες τον εχθρόν εντός των περιχαρακωμάτων,
απεσύροντα δρομαίους πρός τινάς πλησίον υψολοφίας , όπως σωθώσιν εκ
σής μανίας των Αλβανών. Ούτοι ανηλεώς με πελέκεις και ξίφη απέ
κοπτον κεφαλάς, διεσκόρπιζον μυελούς, έχoλώβωνον χείρας και πόδας,
και διετρύπους κοιλίας. Τάς αποκοπτομένας κεφαλής των παραδιδο
μένων και συναντωμένων έρριπτον εις σάκκους, όπως κομίσωσιν έπει
τα προς τον Kατήρβεην, και λάβωσι δώρον. Απ’ εναντίας οι Ρώσσοι ,
ως ιστοριογραφεί και Βότας, έδεικνύοντο φιλάνθρωποι και ελεήμονες ου
μόνον προς τους εθελουσίως παραδιδομένους, αλλά και προς τους έ
πιδιωκομένους. Τούτους προφθάνοντες συνελάμβανον, και απέσπων από
τας χείρας των Τούρκων εν ώρα, καθ' ήν ήθελον ούτοι να αποκεφα
δίσωσι. Οι Ρώσσοι συσσωματωθέντες εν τετραγώνω σχήματα κατά το
μέσον του νησιδρίου μετά την νίκην, διέσωσαν τους εκεί πρόσφυγας
Γάλλους. Τότε ώφθησαν Ρώσσοι αξιωματικοί να παραδοθώσιν εις χεί
ρτς των βαρβάρων Οθωμανών , προσφέροντες εαυτούς λύτρον χάριν
Γάλλων αιχμαλωτισθέντων υπ' εκείνων. Και πολλοί αυτών εκινδύνευ
σαν να αποκοπώσι την κεφαλήν, και να πληρώσωσι χρήματα προς
τους σκληροκαρδίους αιματοβόρους υπέρ ατυχών συλληφθέντων. Αντι
συνταγματάρχης Ρώσσος, ου η ιστορία παρασιωπεί το όνομα, έδων
κεν όλα τα εαυτού χρήματα προς απολύτρωσιν δύω Γάλλων νέων αν
δρείων, ους είδεν αγομένους εις καρατομίαν. Μή πειθομένων δε τών
βαρβάρων εις την γενναίαν προσφοράς έδωκεν αυτοίς και το ωρολό
γιων έκ τού θηλακείου του, και έσωσε τους ατυχείς εκ του αναποφεύ
κτου φόνου . Τοσαύτα κατά την μάχην εκείνην εκπληκτικά έργα ελέους
και σκληρότητος, πολιτισμού και βαρβαρότητος, εδύνατο της ταυτο
χρόνως να βλέπη Αιχμαλωτισθείς και στρατηγός Πιβερών εφέρετο ενώ.
τιον του οζακώφ , και εδέχετο περιποιήσεις. Το λοιπόν της φρουράς
 726 .

του νηεδρίου και έκειτο φονευμένων , και ειχμαλωτισμένον. Η πτώσις του

Βιδου απεθάρρυνε τους Γάλλους μη δυναμένους πλέον να ενθέξωσιν
εις το επιφερόμενον πύρ των νηών, αίτινες περιέζωνoν ήδη το περίβο
λον της πόλεως και ακροπόλεως, βομβαρδίζοντες και κανονoβoλoύντες.
Κατ' εκείνας τάς στιγμές της επιθέσεως κατά Βίδου απώλεσαν και
το φρούριον Σαλβατόρου, εφόδου γενομένης παρά των Αλβανών, και
αναβάσεως διά κλιμάκων κατά το αποβλέπον προς την πόλιν, Αλλη
δε πληθύς επειράτο την άλωσιν του φρουρίου Αβραάμ και του έρύμα
τος του αγίου Χαραλάμπους. Ηδηείχον εισέλθη εις τα εκεί περιχα
ρακώματα, και επιχειρίζοντο την διά κλιμάκων ανάβασιν, ότε βροχή
ραγδαία Γρανατών, σχίζων, λίθων και σφαιρών ηνάγκασεν αυτούς να
οπισθοπορώσιν. Εως δισχίλιοι τότε παρωθούνεο, και κατεπάτουν και εις
τον άλλον, και κατέλιπον εις το πεδίον της μάχης υπέρ τους διακο
σίους. Ο στρατηγός Σαβώς φοβούμενος νέαν επίθεσιν παρά των εχθρών
κατά το φρούριον Αβραάμ, διέταττε τον ενταύθα αμυνόμενον αρχη
γον Δουφούρ, να ευκαιρώση το φρούριον αφού χαλαει την πυροβολις
κήν σκευών και κατακρημνίση τα περιβλήματα. Της διαταγής εκτε
λεσθείσης, περί τας 9 ώρας το εσπέρας, ο Δουφούρ απεσύρετο εις την
ακρόπολιν. Κυριεύσαντες δε το Βίδον οι Ρώσσοι παρεσκεύασαν κανονο
στοιχίας νέας επ' αυτού , ών το πύρ διεσταυρούμενον μετ' εκείνου του
11αντελεήμονος, κατέθρευε τα προς τα κάτω της ακροπόλεως οικοδο
μας ή οι στρατώνας, οπλοστάσια και αποθήκας . Εζημιούτο σφοδρώς
!

και ο περ βολος κατά το παραπέτασμα του Μανδρακίου διά του πυρός
των πολεμίων νηών. Αλβανών δε χιλιάδες προετοιμάζοντο διά χαλά
στρας διαρρηχθησομένης εκείθεν να εισχωρήσωσιν εις το φρούριον, και
να κατασφάξωσι το λοιπόν της φρουράς περισταλθείσης εις οκτακο
σίους. Διά ταύτα ο στρατηγός Γάλλος φοβηθείς χείρονα, και μηκέτι
ευελπιζόμενος εις επικουρίας εξ Αγκώνος, συνεκρότησε πολεμικών συμ
βούλιον, και ενεκρίθη ή παράδοσις όλων των φρουρίων. Αξιωματικός
ΥΓάλλος επί τούτω την επιούσαν φέρων λευκής σημαίαν, έπλευσεν πρός
την Ρωσσικήν ναυαρχίδα, επικηρυκευόμενος προς τον Ρώσσον στόλαρο
οζακώφ τριών ημερών ανακωχήν, όπως συμφωνηθη ή παράδοσης του
φρουρίου και η διάσωσις της Γαλλικής φρουράς . Ο Ρώσσος ναύαρχος
πλήρης χαράς παραδέχετο την επικηρυκείαν, και ενέκρινε την ανακω
χήν. Απέστειλαν τέσσαρας αξιωματικούς οι Γάλλοι τον Δουφούρ , τον
Βαρέζ, τον Βρίς και Γουβρέλεις το πολεμικών συμβούλιον του Ρώσ
σου ναυάρχου. Και αυτός μετά του Κατήρβεη και των απεσταλμένων
κατέγραψε τους όρους της παραδόσεως ως εξής.---.ον οι Γάλλοι θα
παραδώσει προς τους Ρώσεους επιτετραμμένους όλα τα οχυρώματα,
 127

της Κερκύρας μεθ' όλου του πυροβολικού και εφοδίων, ως έχουσι και
ευρίσκονται και αποθήκεις και οπλοστασίοις . – Α.oν Η φρουρά άμε
εξέλθη με όλην την στρατιωτικών τιμών, εκκενώσασα φρούρια και ό
λας τας στρατιωτικές θέσεις , μίαν ημέραν μετά την υπογραφής της
παρούσης συνθηκολογίας θα παραταχθη κατά την πλατείαν (spianada)
Κερκύρας, και εκεί θα καταθέση όπλα και σημαίας εκτός του στρε:
τηγού, των αξιωματικών του επιτελείου, και άλλων αξιωματικών που
λιτικών τε και στρατιωτικών , οίτινες θα κρατήσωσι τα όπλα , και α
φού οι σύμμαχοι καθέξωσι τα φρούρια . Αίθις μεν οι Γάλλοι θα έπα
νέλθωσιν άοπλοι εις την ακρόπολιν, ένθα θα διαμένωσιν μέχρι της έ
πιβιβάσεως αυτών εις πλοία, ήτις θά γένη κατά το Μανδράκιον. Ο
δε στρατηγός θα διατηρή φυλακής τιμής μέχρις ού και αυτός επιβις
βασθή . – 3.ον Η φρουρά θα μεταβιβασθή είς Τουλών επί πλοίων προ
μηθευομένων παρά των συμμάχων, και θα συνοδευθήυπό πολεμικών
πλοίων τών αυτών, αφού δώση λόγον τιμής ότι επί 18 μήνας δεν θέ
λει λάβει όπλα κατά του Αυτοκράτορος της Ρωσσίας, και του μεγά.
λου Κυρίου της Τουρκίας και των συμμάχων αυτοίς, ήτοι του βασι
λέως της Αγγλίας, του βασιλέως των δύω Σικελιών , και των λοιπών
των δύω Αυτοκρατοριών - β.ον Εν τω προρρηθέντι άρθρω συμπερι
λαμβάνονται και όλοι οι αξιωματικοί και επαγγελματικοί Γάλλοι, και
σοι πολιτικώς και στρατιωτικώς υπηρέτησαν κατά τα φρούρια και λιο
μένας Κορυφών και τα πλοία Λέανδρον και Βρούνον, και τα άλλα της
δημοκρατίας τα εν τω αυτώ λιμένι της πολιτείας. Αυτοί δε δικαιούν
ται να λάβωσι μεθ' εαυτών κατά τον διάπλουν και όλα τα οικεία
σκεύη και έπιπλα. - 5.ον Των αυτών δικαιωμάτων των χορηγουμέ
γων υπό του άρθρου δ'. και ε. μετέχουσι και οι αιχμαλωτισθέντες
Γάλλοι, τη υποχρεώσει όμως ότι ουδέποτε θέλει λάβωσιν όπλα κατά
Τουρκίας και Ρωσσίας μέχρι της λήξεως του παρόντος πολέμου. α
6.ον Πλοίον πολεμικών έχον ουχ ήττον των 25 κανονίων θα μεταβι
βάση τον στρατηγόν Σαβών και τους αρχηγούς του επιτελείου και τον
τοποτηρητής της δημοκρατίας.- 7.ον ο στρατηγός Σαβώτ, οι επι οι
τελείς και ο γραμματεύς αυτού, οι δύο αρχηγοί της διαχειρίσεως της
τε θαλασσίου και της διά ξηράς δυνάμεως μετά των οικογενειών αυ
τών και των οικείων γραμματέων, εάν βούλωνται, μεταβιβάζονται
εις Τουλών ή εις Αγκώνης, αλλά μετά παρέλευσιν ενός μηνός από
της χρονίας της παρούσης συνθήκης, εάν εκλέξωσιν την επάνοδον εις
Αγκώνην.- 8.ον Ολη η δημοσία περιουσία πόλεως, φρουρίου, ναυπη
γείου, φρουράς και πλοίων Λεάνδρου Βρούσης και τριών εταίρων πλοίων
της δημοκρατίας, θέλει παραδοθή εν γένει προς τους επιτετραμμένους
 -- 128

αμφοτέρων των δυνάμεων Ρωσσίας και Τουρκίας. -9.ιν οι στόλαρχος

του συμμαχικού στόλου διακηρύττουσιν ότι άπαντες οι εγκάτοικοι πό
λεως και νήσου οιουδήποτε έθνους, και θρησκεύματος , ουδόλως θα κα
ταδιωχθώσιν ένεκα πολιτικής, η θρησκευτικής, και άλλης τινός άλλο
δόξου ιδέας, και πράξεως αναδειχθείσης παρ' αυτών κατά την προλα
Εούσαν κυριότητα των Γάλλων, και επί της παρούσης πολεμίας επιχει
ρήσεως των συμμάχων μέχρι της εκτελέσεως της συνθήκης . οι βου
λόμενοι δε εξ αυτών να εξέλθωσιν ή να παρακολουθήσωσι τους Γάλ
λους δύνανται εντός δύο μηνών να ποιήσωνται το βουλόμενον - 10.ον
Οι ασθενούντες επί του νύν, και μη δυνάμενοι διά ασθένειας να πα
ρακολουθήσωσι την φρουράν, θέλει διαμένωση και νοσηλεύωνται, ως
οι Ρώσσοι ασθενείς εν τοις νοσοκομείους των φρουρίων . Και μετά την
παντελή αποκατάστασιν της υγείας αυτών αποστέλλονται είς Τουλών .
ο δε Γάλλος στρατηγός δικαιούται να καταλείψη αυτοίς αξιωματικό
τινα επιστάτης μετά 6000 φράγκων χρησιμευόντων εις δαπάνης των
νοσηλευομένων . -11.ον Οι αποβιβαζόμενοι στρατιωτικοί και επαγ
γελματικοί πολιτικοί θα διατρέφονται τη αναλόγω Γαλλική τροφο
δοσία του επαγγέλματος και θέσεως αυτών μέχρι της αφίξεως εις
Αγκώνην και εις Τουλών.-12.ον Τοις μεταβιβάζουσι την φρουρά που
λεμικούς πλοίους είτε είς Αγκώνην είτε είς Τουλών, απαγορεύεται πά
σα κατά τον διάπλους πειρατεία και εχθροπραξία. Τη αυτή δε υπο
χρεώσει καθυποβληθήσονται και άπαντα τα συναντώμενα αυτοίς πλοία
της δημοκρατίας μέχρι της επιστροφής εις Κέρκυρας. Αμφότεροι δε
οι στόλαρχοι Ρωσσίας και Τουρκίας, υπόσχονται εν ονόματι της αυλής
αυτών να εκτελέσωσιν εν αμεροληψία τα υπέρ των Γάλλων εμπεριε
χόμενα εν τη παρούση συνθηκολογία. Εγένετο τριπλούν του παρόντος
εν τη ναυαρχίδι Αγίου Παύλου, και προσυπεγράφη τας 20 Φεβρουα
ρίου 1798 ( Χρονολογία Ρωσσικής) και 13 Ανεμώδους έτους της Γαλ
λικής δημοκρατίας. (1)
Υπογραφείσης της συμβάσεως τάς 24 Φεβρουαρίου , ο συμμαχικός
στόλος αναχθείς εκ του καναλίου, ήγκυροβόλει μεταξύ Βίδου και πό.
λεως, των μεν Ρωσσικών κατά την ακρόπολιν, των δε Τουρκικών κα
τα την θύραν Σπηλέαν: Τάς 25 δε οι μεν δημοκρατικοί Γάλλοι μεθ'
όπλων, σημαιών και πεδινών κανονίων παρετάχθησαν εις την πλατείαν ,
οι δε Ρώσσοι έμβαινον ανεωγμέναις σημαίαις και επιφανώς · διά της

( 1 ) Το κείμενον της συνθήκης Γαλλιστο όρα όπισθεν εν τοις ένδει

κτικής .
 = 129

θύρας του αγίου Νικολάου, και αντιπαρατάσσοντο και αυτοι εις την
πλατείαν. Ακολούθως παρελάσαντες οι Γάλλοι με σημαίας ανοικτάς;
και τυμπανοκρουσίαν και παιάνας μουσικούς, παρουσίασαν τα όπλα
ώς νικημένοι πρός νικητάς. Είτα φθάνοντες κατά την περιστροφήν της
παρελάσεως προς τον εν τη πλατεία ιστάμενον βωμόν της πατρίδος,
απέθεταν τα όπλα , και άοπλοι επέστρεφον εις την ακρόπολιν. Ταυτο
χρόνως κατεβιβάσθη εκ του σημαιοστάτου των φρουρίων ή Γαλλική
σημαία, και συνυψώθησαν η Ρωσσική και Τουρκική με 24 βολήν κα
νονίου. Την αυτήν κανονoβoλήν εποίησαν χαράς και όλα τα πλοία των
συμμάχων. Ταυτοχρόνως έγραύγαζε το πλήθος όλον της Κερκύρας-
Ζήτω ο Παύλος Α'.. -- Ανεμίζοντο πανταχόθεν επί κωδωνοστασίων , κα
ταστημάτων και πλατειών Ρωσσικαι μόνον σημαίαι . Απεβιβάζετο και
στόλαρχος οζακώφ μετά λαμπρού επιτελείου , και δεξιωθες παρά του
μεγάλου Πρωτοπαπά Κερκύρας, του αρχοντολογίου και όλων των επι
φανών κατά την θύραν του αγίου Νικολάου, συνεπορεύθη μεθ' όλου
του αλαλάζοντος πλήθους εις τον ναόν του θαυματουργού Σπυρίδωνος ,
ένθα έδοξολογήθη ο ύψιστος διά την απελευθέρωσιν Κερκύρας εκ της
Γαλλικής κυριότητος. Ενδεκα δε πλοία εμπορικά συνοδευόμενα υπό
μιάς Ρωσσικής Κορβέτας, μετεβίβασαν τους παραδοθέντας Γάλλους
εις Τολών ασφαλώς , εκτός μιάς πολάκας Κεφαλληναίας, ήτις διακο
πείσα των συμπλωτήρων κατά τον πορθμόν Βονιφάτιον υπό τρικυ
μίας, κατεφέρθη υπό των κυμάτων είς αχανές πέλαγος. Ταύτην δε
ευρoύσα Αλγερινή Κορβέτα επειράτευσε , και έφερε τους αιχμαλωτι
σθέντας εις Αλγέριον, ένθα ερρίφθησαν ούτοι εις τας οίρκτάς . Κακο
παθούντες δε επί 18 μήνας ήλευθερώθησαν κατ’ ένστασιν του Βονα -
πάρτου κατά το πρώτον έτος της υπατείας αυτού . Ούτως ετελείωσεν
η Γαλλική κυριότης επί της Επτανήσου το πρώτον , διαρκέσασα επί
20 σχεδόν μήνας (16 Ιουνίου 1797--20 Φεβρ. 1799), και ήρξατο
ή Ρωσσική αυτονομία της Επτανήσου πολιτείας υπό την προστασίας
Ρωσσίας και Τουρκίας ως εξής ιστορηθήσεται. (1 )

(1 ) Relazione dell'assodio di Corfu ' 53. Botta åvot..- Bellaire

ByWT. Xvy.Paolini memorie xiy ,
92
 – 730

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΓ ' .

Προσωρινή κυβέρνησις εν Κερκύρα υπό οζακώφ. - Αμοιβή και από

πεμψις Τουρκαλβανών. - Τα ευχαριστήρια προς τους Ρώσσους, τον
βασιλέα της Αγγλίας, Νέλσωνα, και οζακώφ. - Προσωρινή Γερουσία
της συμπολιτείας των νήσων, και προσωρινόν σύνταγμα- Επιστο
.
λή του Βεζύρου προς τους νησιώτας - Προκήρυξης των στολάρχων
προς τους Κερκυραίους. – Εκλογή πρεσβευτών προς το Διβάνιον
επί συντάξει πολιτεύματος - Εγγραφοι αιτήσεις παρά των πρεσ
βευτών -- Παράστασης προς τους πρέσβεις των φίλων δυνάμεων .-
Οι προσληφθέντες τέσσαρες πρεσβευται εκ των αποσταλέντων συν
ζητούσιν οι μεν εν Κωνσταντινουπόλει , οι δε εν Πετρουπόλει - Συ
νέντευξις του Αυτοκράτορος Παύλου προς τους εν Πετρουπόλει πρεσ
βευτές Οριον και Κλαδάν - Τομάρα και Βεζύρου διαπραγμάτευ
σας διπλωματική περί των νήσων--Εκδικήσεις του ολιγάρχου άρ
χοντολογίου επί τους δημοκρατικούς. -«Αντωνίου Μαρτινέγγου
σις. - Διάλυσις της στάσεως υπό Κινσιγχάους και θάνατος Τζίν
00
του . Κατάληψις της προσωρινής κυβερνήσεως υπό Α. Μαρτινέγ
γου, Β . Μακρή και Π. Κλάδη. • Η Ζάκυνθος αυτοδιοίκητος και ά.
o

νεί άρτητος της συμπολιτείας. -- Κατηγορία της Γερουσίας παρά

του μεγάλου συμβουλίου Ζακύνθου προσαχθείσα εις Κωνσταντινού .
πολιν διά του πρεσβευτού της κοινότητος Καλέντση . •• Στάσις χω :
ρικών Κεφαλληνίας κατά του αρχοντολογίου και φατρίας ευγενών.
.

-- Απείθειαι Κερκυραίων χωρικών προς την κυβέρνησιν. -- Συνθήκη

των 1800 περί συστάσεως της Επτανησίου Πολιτείας. » -- Προκή
ρυξις του προέδρου της Γερουσίας Θεοτόκη περί συνθήκης . «•- Δυ
σαρέσκειαι διά την παράδοσιν της στερεάς περιχώρου. «- Ο Οριος
διαμαρτύρεται κατά της συνθήκης. -- Επίθεσις Ληξουριώτών εν Κε
φαλληνία κατ' Αργοστολιωτών -- Δημηγερσία Κυθηρίων κατά των
ευγενών και σφαγεί. «- Ο Εμμανουήλ Στάυς, η σύζυγος Δρακούλα ,
ο Εμ. Καλούτσης. -- Εγκαθίδρυσις πάνδημος της Επτανησίου Πο.
λιτείας εν Κωνσταντινουπόλει. -- Σημαία αυτής και κύρωσις του
πολιτεύματος. - Εορτή και δέησις εν Πατριαρχείοις. -- Ανταλλαγή
κύρωσις και υπογραφή της συνθήκης. -- Επιστολή προς τον Αγάν
και επιστροφή των πρεσβευτών έκ Κωνσταντινουπόλεως.--Αναγνώ
ρισις της συνθήκης παρά της μεγάλης Βρετανίας. -- Τελετή έν τή
Γερουσία περί παραστάσεως της συνθήκης , και εγκαθίδρυσις πάν
δημος εν Κερκύρα της Επτανησίου Πολιτείες. -- Το Βυζαντινών
σύνταγμα το προνομιούχον (onoranda costituzione Bizantina)--
 E 13 , η

Δυσαρέσκειαι και θόρυβος ένεκα του προνομιούχου Βυζαντινού συν

τάγματος . Το δίπλωμα ή φιρμάνιον του Σουλτάνου Σελίμου περί
-

υποτελείας της Πολιτείας. • Μεμψιμοιρίαι του Καπιγίβαση.-- Πρίγ

γιπος Σ . Θεοτόκη αναφορά περί των δυσαρεσκειών προς τας αυλάς.
• Σφαγή των Τούρκων εν Κερκύρα τας 27 Μαΐου .

0, σύμμαχοι Ρωσσοτούρκοι κυριεύσαντες ούτω την Κέρκυρας,,

εύρον 660 κανόνια εν τοίς φρουρίοις, 18,000 τουφέκια, και διάφορα
όπλα και αποσκευάς. Ευθύς δε ο στόλαρχος Οζακώς δι' οικείας αυτού
εξουσίας τάς 26 Φεβρουαρίου 1199 , εγκαθίδρυε προσωρινής κυβέρ
νησιν Κερκύρας εκ 16 μελών αυτοχθόνων εκ της τού άρχοντολογίου
και μεσαίας τάξεως. Τας 10 Μαρτίου και αντισυνταγματάρχης Σκιπότης
διά προκηρύξεως προσεκαλείτο τα αρχοντολόγιον Κερκύρας εις εκλο
γών και αντιπροσώπων διαχειρισθησομένων τα δημόσια, ογδοήκοντα δε
εκλέκτορες, είς εξ εκάστης ευπατρίδου οικογενείας συνελθόντες, διά
κρυπτης ψηφοφορίας ανεδείξαντο - μέλη τα επί κεφαλής της δημο
σίας διαχειρίσεως προσκαίρως ορισθέντε. Ταύτα δε τας 13 Μαρτίου
1799 προσεκάλεσαν εις άλλης συνέλευσιν, κληθείσαν το μεγαλοπρε
πες μέγα συμβούλιον Κερκύρας, συναρτιζομένην εξ όλων των αρρένων
των ευπατριδών οικογενειών Κερκύρας και είχαν συμπληρώσει το 20.όν
έτος της ηλικίες. Το μέγα συμβούλιον τας 25 Μαρτίου εψήφιζε α.ον
πομπής και λιτανείαν του λειψάνου του θαυματουργού, προς δοξολο
γίαν υπέρ απελευθερώσεως Κερκύρας εκ των αθέων Γάλλων . 6'. Εύ
χαριστήριον δήλωσιν προς τους Αυτοκράτορας Ρωσσίας και Τουρκίας
και τον βασιλέα της Αγγλίας ελευθερωτές της Κερκύρας. γ . Δύο άν
τιπρόσωποι του ευγενούς μεγάλου συμβουλίου, πορευθέντες αυτοπρο
σώπως προς τον οζακώφ και Κατήρβεην, θα ευχαριστήσωσιν εκ μέ
ρους της κοινότητος αυτούς διά τα επιδοθέντα εκ νέου παρ' αυτών
αρχαία προνόμια της κοινότητος. -- Των Τουρκαλβανών ή πληθύς διε
τάρασσεν τους Κερκυραίους, βιαίως και ατιμωρήτως αδικοπραγούσα.
Καθυστερουμένη δε του μισθού, και εμποδισθείσα, ώς έλεγον, δεν ή
δυνήθη ούτε επί τέσσαρας ώρας τουλάχιστον να λεηλατήσητην Εβραί
κήν Κερκύρας, ήν ώςλείαν αμοιβής επί της πολιορκίας οι αρχηγοί -
πεσχέθησαν τοϊς Αλβανούς . Συλλέξαντες διό οι προύχοντες Κερκύρας
36,000 τάληρα εκ της πόλεως, έδωκαν τώ Κατήρβεη. Και αυτός
διανείμας τους ταραχοποιούς, απέλυεν άπαντας της στρατιωτικής ε;
 732 =

Υπηρεσίας. Και αυτοί μεταβιβάσθησαν εις την απέναντι Ηπειρον . (1)

Ακολούθως διά προκηρύξεως ο οζακώφ ανήγγειλε προς τους άλλους
νησιώτας την πτώσιν Κερκύρας , και επεκύρου όλα τα προνόμια του
αρχοντολογίου, α κατέστρεψεν η Γαλλική δημοκρατία. Οι νησιώται
πανηγυρικώς εώρτασαν την αγγελίας. Εξέφραζεν εκάστη κοινότης τα
ευχαριστήρια προς τους συμμάχους. Η Κεφαλληνιακή έκοπτε μετάλ.
λιον χρυσούν και άλλα αργυρά, φέροντα επί μεν του ενός μετώπου
την προτομήν του οζακώφ, επί δε του αντιθέτου την ακρόπολιν Κερ
κύρας. (2) Η δε κοινότης Ζακύνθου εξέφραζε δι' επιστολής τα ευχα
ριστήρια προς τον βασιλέα της Αγγλίας Γεώργιος Γ' . , εψήφισε εις
δώρον σπάθην αργυράν και ράβδον προς τον στόλαρχον Νέλσωνα, και
απεστάλησαν διά τού Αγγλου προξένου Φορέστου ευγενούς Ζακυνθίου
μετά της εξής επιστολής . -- Μεγαλόψυχε Ηρως -- Αι θαυμάσιαι υμών
νίκαι ήλευθέρωσαν το μέρος τούτο της Ελλάδος, και ακούσιον θυμα έ.
πεσεν εις την παραφροσύνην των Γάλλων. Εις τοσούτον βαρείς άτυχίας
ημείς οι Ζακύνθιοι πεσόντες, και πανταχόθεν περικυκλωθέντες υπ' α
ναρχίας , ευρέθημεν εις εσχάτην απελπισίαν . Αλλά τις ημών προέ
βλεπεν, ότι εν τοσαύτη καταθλίψει ήδύνατο ευφυής τις βλαστός της
Μεγάλης Βρετανίας να αναχαιτίση την ολέθριον τύχην ημών, και να
μετριάση τα δεινά. Η υμετέρα εμφάνισις εις τα πελάγη της Αιγύ
πτου εθαυματουργησε, μάλλον δε και υμετέρα αθάνατος νίκη. Δι' αυτής
τα πελάγη ημών απηλευθερώθησαν, και είδον να καταβώσιν οι Αυτο
κρατορικοί σύμμαχοι στόλοι και να κραυγάσωσιν εις ημάς στεντό
φίους τάς σεβασμίους φωνάς θρησκείας, φύσεως, δικαιοσύνης και φι
λανθρωπίας, αποδιώκοντες εξ ημών φόβον και απελπισίαν. Διό μετά,
καρδίας ζεούσης υπ' ευγνωμοσύνης ημείς προσφέρομεν υμίν σπάθην και
ράβδον. Προσδέξασθε ώ Γενναίε Ηρως το μικρόν τούτο δείγμα του
ημετέρου σεβασμού. Και φυλάξατε αυτό ως αληθές ενέχυρον μνήμης
και αιωνίου ευγνωμοσύνης , η αύτη ή πόλις θα διατηρή προς το αθάνα
τον υμών όνομα. Αείποτε θαυμάζουσα τά υμέτερα κατορθώματα, είθε
δυνηθή να ίδηταχύτερον την λαμπροτάτην εκείνην ημέραν, καθ' ην διά
δόξης και ειρήνης των θρόνων θέλουν τελειώση ολοκλήρως αι αθλιός
τητες του ανθρωπίνου γένους. Εν Ζακύνθω 25 Οκτωβ. 1799 έτος ελο

( 1 ) Giacomo Storti descrizione di quanto è avvenuto in Corfu ?

durante l'assedio Venezia 1799 -- Archivio diCorfu' .. Paolini
Τιeinorie ανωτ . σελ . 79 .
( 2) Loverdo ανωτ.
 = 733

λην . Aσμένως προσεδέξατο τα δώρα της Ζακυνθίας κοινότητος ο Νίλ:

σων, και απήντα προς την επιστολήν τάδε. - . Κύριοι -- Διά τού Κυ
γίου Σπυρίδωνος Φωρέστη έλαβον τα περιφανή και προς εμέ ευχάρι
στα δώρα σας: ήτοι την σπάθην και το ραβδίον, και εν ταυτώ επι,
στολήν δεκακισχιλίως πολυτιμοτέραν του χρυσού και αδαμάντων , ών
βρύθουσιν τα δώρα σας. Ταύτην θα διατηρώ προς τους απογόνους και
κληρονόμους μου: οίτινες ως πιστεύω δεν θα λησμονήσωσιν ούτε
καν μίαν στιγμήν όσα μοι ετίμησαν οι εγκάτοικοι της νήσου Ζακύν»
θου. Το να θεωρώμαι εγώ παρ' υμών, Κύριοι, ώς πρωτίστη αιτία της
υμετέρας απελευθερώσεως εκ της Γαλλικής τυραννίας, και του αληθές ,
είναι δείγμα όμως μέγιστον ευγνωμοσύνης , ην μεγάλην τιμήν περι
ποιείται υμίν. Εγώ δε επιθυμώ μόνον ευκαιρίαν κατάλληλον, όπως
δείξω το αίσθημα , και διατρέφω επί της υμετέρας αγαθότητος υπέρ ε
μού, πράττων τι χρήσιμον προς επαύξησιν της ευτυχίας σας. Είθε ά
παντες οι Ζακύνθιοι ώσιν αεί ευτυχέστεροι και τούτο έσεται η ειλι
κρινής ευχή και υπόσχεσις του υμετέρου πιστοτάτου και υποχρεωτιν
κωτάτου Βαρώνος Νέλσωνος. (1)
Αλλ' ενώ εξεδηλούντο τοιαυτα ευχαριστήρια προς τους συμμάχους,
διαταράσσοντο αι ψυχαί των νησιωτων, αμφίβολον την πολιτικών τύ
χην νομιζόντων διά την ανώμαλον κατάστασιν των Ευρωπαϊκών τότε
θρόνων. Η μεν νησιώτις αριστοκρατία αγάλλετο επί ανακτήσει πο
λιτικών προνομίων, πρός & χρόνος και μεταβολαι ιδεών και δοξασιών
ουδόλως συνεβάδιζον με την πρόοδον του Θ'. αιώνος. Η δε μεσαία
κλάσης των πολιτών τον πλείονα φωτισμόν εν εαυτη έχουσα, και ά
θησιν παρα της Γαλλικής δημοκρατικής εις νέας κυβερνητικής ευημε
ρίαν, επί βελτιώσει όλων των κοινωνικών τάξεων του λαού λαβούσα,
δεν ηδύνατο ευκόλωςνα υποβληθή εις περιφρονηθείσαν δυναστείαν αρ.
χοντικής αλαζονείας. Εξ άλλου μέρους ο οζακώφ γινώσκων τας προ
διαθέσεις του κυριάρχου του, και τας διεγειρομένας αντιζηλίας μεταξύ
των συμμάχων δυνάμεων επί αποδιώξει των Γάλλων έκ τής μεσο
γείου , δεν ήθελε ούτε εις τας αποκλειστικές απαιτήσεις του αρχοντο
λογίου να υπενδώση, ούτε και τας της μεσαίας τάξεως αξιώσεις
να απωθήση, αλλ ' ούτε και δικαίωμα κατακτήσεως της Ρωσσίας επί
της διακατοχής των νήσων να εξασκήση . Συμβουλευθείς ούν παρ' ει
δημόνων εγχωρίων, αυτός, τάς 24 Απριλίου 1799 εδημοσίευσεν έγ

(9 ) Carte del governo provisorio sotto il regime Russo (áp

χειοφυλακείον Ζακύνθου).
 - 134

κύκλιον προς όλας τας νήσους, ότι κατά την θέλησιν αμφοτέρων των
συμμάχων Αυτοκρατόρων, ίνα εγκατασταθή αυτόνομος πολιτεία E
πτανήσιος , ορίζει την νήσον Κέρκυραν ως έδραν της γενικής κυβερνή
εεως. Γερουσία δε συνισταμένη εκ μελών αντιπροσωπευόντων εκάστην
νήσον, και εκλεγομένην παρ' αυτών θέλει αναδεχθή την γενικής κυ
βέρνησιν της ενωμένης συμπολιτείας των νήσων. Οθεν τρείς αντιπρό
σωποι θέλει παριστώσιν εκάστην νήσον Κερκύρας, Κεφαλληνίας και
Ζακύνθου : δύο την αγίας Μαύραν" και εις τας λοιπές μικροτέρας Ιθά
χην, Παξούς και Κύθηρα. Ούτοι δε συνελθόντες εν Κερκύρα θέλουν
συντάξη το προσωρινών πολιτικών συνταγμα , μέχρις ου αμφότεραι «
δυνάμεις Ρωσσίας και Τουρκίας αι υποσχεθείσαι την ελευθερίαν των
νήσων, οριστικώς αποφασίσωσι τα περί πολιτικής τύχης των νήσων .
Τάς 24 Μαΐου 1799 και προσωρινή Γερουσία της συμπολιτείας των Ε .
πτανήσων ένεκαθιδρύθη , πρόεδρος αυτής αναγορευθείς υπό του οζακώφ.
ο Αγγελος Οριος Ούτος Βενετος, ως είδομεν, την καταγωγής και ερε
τιωτικός , προσέλαβεν ήδη διαμονής και ιθαγένειαν εν Λευκάδι, ής ω
ρίσθη και δικαστής μετά την έλευσιν αυτής εις τας χείρας των Ρωσ •
σοτούρκων . Ηδη δε ευνοούμενος και ισχύων εν τω πολιτική βουλευ
τηρίω του οζακώφ, επετράπη παρ' αυτού και την σύνταξιν του σχε :
δίου του πολιτεύματος.
Είκοσι οκτώ άρθρα και εν επιπρόθετον τούτοις συνετέλουν το σχέ
διον τούτο της συμπολιτείας των νήσων. (0 ) Κατ' αυτό εγκαθίσταν
το συμβούλια κοινοτήτων εν εκάστη νήσω, ών έμελλον να απαρτί
ζωσι μέλη άπαντες οι πρώην ευγενείς: οι εκ της μεσαίας τάξεως Χρι
στιανοί, οίτινες ως έν Ζακύνθω μηδέποτε αυτοπροσώπως και οι γονείς
διήλθον βάναυσόν τινα τέχνην , αλλ' έχοντες εισόδημα ετησίου ιδιο
κτησίας, εν μέν Κερκύρα και Ζακύνθω φλωρία χρυσά 100, εν δε κε
φαλληνία και Λευκάδι 60, και εν ταις τρισίν άλλαις μικραίς-40. +

καταγραφόμενοι υφ' ώρισμένης επιτροπής εν τω νέο βιβλίο των ευ

γενών εκάστης νήσου διεκρίνοντο ως ευγενείς. Τού αυτού προνομίου
έδύναντο να απολαύσωσι και όσαι ξέναι οικογένειαι προ δεκαπενταε
τίας εγκατεστάθησαν εν ταϊς νήσοις, και τα αυτά προσόντα της οι:
κογενειακής καταγωγής είχον , αλλά το ετήσιο εισόδημα τούτων ώ

(1) Το πρωτότυπον Ιταλιστι δρα όπισθεν εν τοίς αποδεικτικούς εγ

γράφοις υπό την επιγραφήν Piano Provis. del governo delle isole
islirsVenete
Li liberate
i in cesce
dalle manidei francesi, e dell'ordine di slag
 735 =

φειλε να χωρηγή αυτοϊς 180 φλωρία . Της ευγενείας και διακρίσεως

και προνομίων του συμβουλίου επήλαυον καταγραφόμενοι και οι προ
έχοντες κατ' επιστήμην , επιτηδευμα ελευθέριον, αλλά με έν γονέων
ευγενών καταγόμενοι, τη εξαιρέσει δε ότι το ευγενείας προνόμιον δεν
ήδύνατο να μεταβιβασθή διαδοχικώς εις τους απογόνους αυτών, ως
εις τους εξ αρχαίων ευγενών και νεωτέρων. Τοις ατίμούς και τοίς εις
πολιτικός θάνατον υποπίπτουσιν ου μόνον απαγορεύετο και συγκατά
λεξις , αλλά και απεδιώκοντο του συμβουλίου, και εάν διέκρίνοντο
πρώην ως ευγενείς. Εκάστη , νήσος είχεν ιδίαν εγχώριον κυβέρνησιν .
Το συμβούλιον εκάστης των τριών μεγάλων νήσων εκλέγε ο διάκ
στας προς διαχείρισιν της δικαιοσύνης και προς τούτοις άλλα τινά
μέλη επέκεινα των 40, άτινα θα καταρτίζωσι τον προκαταρκτικών
σύλλογον, επί παρασκευή παντός νομοσχεδίου και προτάσεως επ' ώ
φελεία του εγχωρίου, και καθυποβληθέν υπότην ψήφον και δοκιμασίας
του μεγάλου συμβουλίου, ελάμβανε την απαιτουμένην κύρωσιν ή ακύ»
ρωσιν. Το προκαταρκτικών συμβούλιον:έκλεγε και όλους τους πολι
τικούς υπαλλήλους. οι δε εκλεγόμενοι δικασται ώφειλον να ήνει τους
λάχιστον το ήμισυ εκ τωναρχαίων ευγενών οικογενειών, και να με
τέρχωνται το αξίωμα αει αμισθί επί έν μόνον έτος. Το μέγα συμ
βούλιον έκλεγε και τα μέλη, 4 ώφειλον να αντιπροσωπεύωει την οι
κείαν νήσον, ώς γερουσιασται έν τη Γερουσία της συμπολιτείας, και τις
έμελλε να διέρχεται την υπερτάτην αρχών του Κράτους και τα κοινά
συμφέροντα . Το ήμισυ των Γερουσιαστών εκ των αρχαιοτέρων την η
λικίαν και πολυπειροτέρων, έδύνατο να εκλεχθή εκ νέου , και να δια
τηρή τήν θέσιν του επί εν έτος. Ο πρόεδρος της Γερουσίας εκλέγετε
και εκτός του σώματος υπό τών. Γερουσιαστών διά κρυπτης ψηφοφον
ρίας, διατηρών την αρχήν επί 18 μήνας, και αύθις ένεκλέγετο καθ' 5.
μοψηφίας των Γερουσιαστών. Ο πρόεδρος δε μόνος παρίστα εξωτερι
κώς και εσωτερικώς την υπερτάτην αρχών του Κράτους, και ελάμβα :
νε τας προσηκούσας τιμάς, ως μόνος άρχων της πολιτείας. Καίτοι δε
ισόψηφος τοΐς Γερουσιαστείς, ώφειλε να επαγρυπνή εις εκτέλεσιν τών
νόμων, και να διατηρή την ησυχίαν και ασφάλειας της πολιτείας, και
να κατέχη εις ισοσταθμίαν τάς λοιπές αρχές του Κράτους. Το δι
καίωμα του νομοθετεϊν γενικώς και κανονίζειν τα συμφέροντα του
Κράτους , του επικυρώνειν τους εγχωρίους κανονισμούς, και του φορο
λογείν δια νόμου , ανήκε τη Γερουσία . Πάς δε νόμος γενόμενος παρά
της Γερουσίας ελάμβανε κύρος μετάέν έτος, αφού ήθελε καθυποβληθή
και εγκριθή παρά του μεγάλου συμβουλίου εκάστης νήσου Εν εκάστη
δε νήσο η Γερουσία ανεδείκνυε βουλευτήριον τριμελές εξ ανδρών, προ
 - 36

εχόντων αρετή και ηλικία τεσσαράκοντα ετών. Τούτο μετερχόμενου

τα καθήκοντα της υψηλής αστυνομίας ώφειλε να επαγρυπνή των κιν -
δύνων του Κράτους, ερευνών και δικάζων τους συνεργούντας εις κινδύ
νους, και καθυποβάλλων τα πραχθέντα αυτού τη εγκρίσει της Γερου
είας. Εκάστη δε νήσος είχε το ειδικών ταμείον αυτής συναρτιζόμενον
εξ οικείων εγχωρίων εισοδημάτων, ών το περίσσευμα, αφού ήθελεν
αφαιρεθώσι τα χρειώδη έξοδα της νήσου , έμελλε να πέμπεται εις το
γενικών ταμείων της πολιτείας , το εγκαθιδρυμένον εν Κερκύρα πρός
χρήσιν της συμπολιτείας. Τα τακτικά έξοδα της γενικής κυβερνήσεως
και άπασα γενική φορολογία έκανονίζετο παρά της Γερουσίας , ως έτο
και η δημοσία δύναμις και ο στρατός, ου ο αρχηγός ώφειλε να εκλέ
γηται παρά της Γερουσίας. Ολα δε τα δημόσια έγγραφα των δικα
στηρίων και αι γενικαι προκηρύξεις της κυβερνήσεως έμελλον να γρά
φωνται απλοελληνιστί επί κοινή καταλήψει.
Εν τοσούτω έφθασεν και επιστολή του Σουλτάνου, απαντώσα εις
τα ευχαριστήρια του Κερκυραϊκού συμβουλίου. Εν αυτή ο μέγας Βε
ζύρης έλεγεν - Οι σφόδρα αγάλλετο ή αυτού υψηλότης ο μέγας Πο
τισάχ ότι τα όπλα των δύω ισχυρών Αυτοκρατόρων εκαθάρισαν την
Κέρκυραν εκ της δυσώδους ακαθαρσίας των Γάλλων, και ότι ήδη αι
νήσοι του Ιονίου εχαίροντο ελευθερίας και ήσυχίαν. Διό ώφειλον οι
λαοί αυτών να εύχωνται προς τον Θεόν υπέρ διατηρήσεως του δυνατω
τάτου Μονάρχου και της Αυτοκρατορίας του, και υπέρ αυξήσεως των
θριάμβων του. Εύηρεστήθη σφόδρα ο Μέγας Κύριος εις τα ευχαριστής
ρια των προυχόντων Κορυφών, εφ' ών θα δαψιλεύση της κυριαρχικάς
αυτού ευεργεσίας και το έλεος. Αι νήσοι διά την τοποθεσίαν αυτών θα
διαμένωσιν θεία χάριτι υπό την σκιάν και προστασίας της Υψηλής Πύ
λις, ήτις θα επιμεληθή παντός δραστηρίου μέσου, όπως προαχθή ήσα
χία και ασφάλεια εν αυταίς ταϊς νήσοις, και εγκαθιδρυθη κυβέρνησις
κατάλληλος των αρχαίων εθίμων του τόπου. Διό προσκαλεί ο Σουλ
τάνος όλους τους προύχοντας Κορυφών να εκλέξωσι πρόσωπα έκανά ,
ευγενή, σοφά και δόκιμα, άτινα θα αποσταλώσιν προς την Υψηλής
Πύλην το ενδιαίτημα της ευτυχίας, όπως διαπραγματευθώσι τα συμ
φέροντα της πατρίδος. H Υψηλή Πύλη το καθ' εαυτήν δεν θέλει από
λείψεται προς τους νησιώτας εκ πάσης ευνοίας . Οφείλουσι όμως και
αυτοί εκ μέρους των ζήλο και έργω να εκδηλώσωσιν ειλικρίνειαν και
ευθύτητα ψυχής, δεόμενοι, ώς πάς δούλος τω Κυρίω Θεώ , υπέρ μα
κροβιότητος και διατηρήσεως της βασιλείας του ισχυροτάτου τών Αυ
τοκρατόρων εύχομένου και παρέχοντος ειρήνης και το μέγα έλεος τους
πορευομένοις την ευθείαν όδόν - Τεγιάς Πασάς μέγας Βεζύρης και υ
 737

ψηλός κραταιούχος της μεγάλης σφραγίδος του οθωμανικού Κράτους:

--Κατά την επιστολήν ταύτην η Γερουσία ένα συμβιβάση πάσας τας
διαφωνίας, διά ψηφίσματος των 9 Ιουνίου ωνομάτισε τους πρεσβευ
τας, αυτούς λαβούσα έκ της τάξεως των ευγενών και αστών, και εκ
Κερκύρας, 2 εξ εκάστης των νήσων Κεφαλληνίας, Ζακύνθου και Δευ
κάδος, και εκ Κυθήρων και εξ ιθάκης. Οπως δεν παρέχηται το όριο
σθεν αυτοίς μηνιαίον 20 φλωρία, εκάστω, έπρεπε να χορηγήσωσι τα
ταμεία των μέν τριών μεγάλων νήσων 2,000 τάλληρα έκαστον το
δε Λευκάδος 1,000. Διέτασσε δε αυτούς ταχύτερον να μεταδώσει το
μεν ήμισυ εις Κωνσταντινούπολιν, το δε ήμισυ εις Πετρούπολιν. Της
Β '. μερίδος προεξήρχεν ο Οριος, εν αντικατέστησεν εις την προεδρίαν
της Γερουσίας ο γηραιός κόμης Σπυρίδων Γεώργιος Θεοτόκης νύν ανα
πτύσσων τα αριστοκρατικώτερα φρονήματα , αντί των πρώην εξημ.
μένων δημοκοπιών εν τώ δημαρχείο Κερκύρας . Σας δε 26 Ιουνίου και
Γερουσία εψήφιζεν εξ ονόματος της Ιονίου συμπολιτείας σπάθην, δω
ρηθησομένην εκάστο αρχηγέτη των συμμαχικών δυνάμεων. Και περί
μέν της το Οζακώφ, ώφειλον οι πρέσβεις να αιτήσωνται συγκατάνευ
σιν της Αυγούστης Αυτοκρατορικής Μεγαλειότητος, ένα ζωσθή την
σπάθην , ανήρ ού τάς περιφήμους νίκας αντηχεί άπασα η Ευρώπη προς
απολύτρωσιν των λαών, των οποίων η ευγνωμοσύνη θέλει μεταδοθή
και προς τους μεταγενεστέρους. Περί δε της τώ Κατήρβεη εξεφράζετο
το ψήφισμα « Αί επτά Ιονικαι νήσοι ευτυχήσασαι και ελευθερωθείσαι
παρά των Αυτοκρατορικών συμμαχικών στόλων, προσφέρρυσι κατά
ψήφισμα της Γερουσίας τω εξοχωτάτω Βέη Καδήρ Βέη αρχηγέτη του
νικηφόρου Οθωμανικού στόλου, εν ονόματι των ευεργετηθέντων λαών
την χρυσήν σπάθην. Τούτο δε το πολεμικών σκεύος έστω εν ταίς α
νικήτοις αυτού χερσίν ο τρόμος των εχθρών, το ευτυχές εργαλείον διη
νεκών νικών, αίτινες καταστήσουσι μεταξύ των επιφανών ανδρείων πε
ρικλεές το όνομά του, και διαλάμψουσιν ως αστέρες την δόξαν της
Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. » ( 1 )
Ακολούθως εξεδόθη η εξής προκήρυξις προς τους Κερκυραίους ει :
σέτι θορυβούντας και αδικοπραγούντας προς τους δημοτικούς.
(Σημ. Ετηρήθη ή ορθογραφία του εκ τύπου κειμένου).

( 1 ) Η σπάθη προς τον Kατήρβεης δεν έδόθη. Διο αυτός δι'επι

στολής προς τον Λευκόκιλον Κεφαλληνα τον μετέπειτα πρέσβυν εν
Κωνσταντινουπόλει παρεπονείτο , και παρεκελεύετο όπως ταχύτερον
πεμφθή το υποσχεθέν δώρον. (Arclaisio del Senato juniolettera 143 )
93
 της 726 τα

Παρά του Αμμιράλιου και Καβιλιέρου Ουσακώφ, και του Καπιτά:

γίου Μπέη Kατήρ Μπέη, των ναυαρχούντων τους συμμαχικούς στό
λους, τον τε Ρωσσικών Αυτοκρατικών και της Υψηλής Οθωμανικής
Πόρτας.
Προς τους κατοίκους της Νήσου των Κορυφών .
Οταν όλαι αι Ιονικάι νήσοι, ελευθερώθησαν με τα νικηφόρα άρμα
τα των συμμαχικών Αυτοκρατορικών στόλων , ο σκοπός μας ήταν ο
που να αποκαταστήσωμεν εις καθ' ένα από αυτά τα νησία την εσωτε
ρικήν ήσυχίαν την ειρήνης και την ομόνοιαν. Επειδή άνευ τούτων δεν
είναι δυνατόν να απολαύση τινας τους γλυκείς καρπούς της ελευθερίας .
Επειδή δε εις την καπιτουλατζιόνε ταύτης της χώρας εκρίναμεν εύ
λογον να επιβεβαιώσωμεν, ότι όλα τα απερασμένα σφάλματα μένου
σιν αλησμονημένα, όθεν τώρα επιθυμούμεν και προστάζωμέν, όπου 8
λα τα πρώτα αμαρτήματα να αλησμονηθώσιν, εάν ακολούθησαν πρός
τερον από την υπογραφής της καπιτουλατζιόνες, και έξω αν δεν ήθε
λον φανερωθή φονικά, όπου τα επεχειρίσθησαν τολμηρώς και με κα
κουργίαν . Από τα υπάρχοντα όπου άρπάσθησαν και με δυναστικός
τρόπον επάρθησαν από διαφόρους ανθρώπους, δηλαδή διάφορα πράγ
ματα , ζώα και τα λοιπά, όσα ήθελον ευρεθή τώρα σώα και ολόκληρα,
πρέπει οπου το ογλιγορώτερον να τα επιστρέψωσιν εις τους κυρίους
τους: εάν παρόμοια πράγματα θέλει ευρεθή εις τα χέρια εκείνων όπου
τα άρπασαν πρέπει να επιστρεφθώσι χωρίς άλλο εις εκείνους παρά των
οποίων τα άρπαξαν. Εάν όμως ταυτα τα υπάρχοντά ευρίσκονται εις
εκείνους, οι οποίοι θα αγόρασαν πριν να πουμπλικαρισθή η παρούσα,
πρέπει υπου να το φανερώση δια να αποδωθώσιν εις τον κύριόν τους,
ο οποίος θέλει πληρώση βέβαια εκείνην την τιμήν, η οποία μεθ' όρ
κου θέλει τού γίνη φανερή, ήγουν την ποσότητα όπου επλήρωσε, διά
να αγοράση αυτό το πράγμα. Αν τύχη δε και δεν ενεργηθη και παρού
σα εν διαστήματα ενός μηνός, και εάν κανένα πράγμα από τα αρπα
σθέντα θέλει γνωρισθή, εκείνος που δεν το επιστρέψη, και δεν θέλει
το φανερώση εις αυτήν την διωρίαν του καιρού, θέλει αναγκασθή με
βίαν να επιστρέψη αυτό το πράγμα εις τους κυρίους τους . Και τότε
και τοιούτος, αφού αληθινά φανερωθή η παρακοή και η ανυποταξία του ,
μέλλει να στερηθή από την κοινήν συγχώρησιν, η οποία του υπεσχέο
θη. Πρέπει όπου όλοι οι κάτοικοι των χωρίων να αισθανθώσι και να
γνωρίσωσι την τιμήν μιάς τοιαύτης γενναίας και μεγαλοψύχου συγ
χωρήσεως. Οθεν αυτοί ας μείνωσιν ήσυχοι και ειρηνικοί, ας υποτάσ
σωνται εις τους νόμους, ας αποδίδωσι την πρέπουσας τιμήν και σέβας
 739 -

με την συστηθεισαν Διοίκησιν και όλας τας τάξεις των κατοίκων, και
μάλιστα εις εκείνους οι οποίοι αλησμονώντας τα απερασμένα βάσσα
να, όπου υπέφεραν, θέλουσι τους συγχωρήση με μεγαλοψυχίαν και με
ελπίδα, όπου αυτοί όπου επροξένησαν τας ζημίας θέλουσι τας ανα
πληρώση με την καλήν τους προαίρεσιν , βοηθώντας τους ζημιωμένους
εις τας αναγκαίας υπηρεσίας τους. Με τούτο το φέρσιμόν τους αυτοί
θέλουσιν αποκτήσει την αγάπης και την τιμήν της κοινότητος , και
των ιδίων ζημιωθέντων κατοίκων. Αυστηρότατα εμποδίζεται και προ
στάζεται οπου εις το εξής ουδόλως να μην κάμνη και ένας εις τον άλ.
λον ύβρεις, αδικίας, ζημίας και ενωχλήσεις. Επειδή κάθε αυθαδικόν έ
πιχείρημα, κάθε αδικία, ενόχλησις παρασκευή και ανυποταξία εις την
διοίκησιν σκληρότατα θέλουσι παιδευθή με όλην την αυστηρότητα
του νόμου. Εις το να τυπωθή δε να πουμπλικαρισθή και να δημο
φιευθή η παρούσα διά όλης της νήσου των Κορυφών, και διά τήν πρές
πουσαν αυτής ενέργειας αποστέλλεται εις το Σινάτο .
Εκ της ναυαρχίδος του αγίου Παύλου εις τους Κορφους
T5 920 του Ιουλίου 1799 .
Καπιτάνια , Αμμιράλιος ,
Μπέη Kατήρ Μπέη. Θεόδωρος Ουσακώφ
L. M, Β . ή Α.

Κορυφούς , 1799
Εν Ζακύνθω οι δέκα αντιπρόσωποι συναντηθέντες επορεύθησαν πέν
και διά ξηράς, δια Πελοποννήσου οδεύοντες, οι δε άλλοι διά θαλάσσης .
Κατά δε τον Σεπτέμβριος 1799 αφίχθησαν εις Κωνσταντινούπολιν,
ένθα ή Υψηλή Πύλη παρέσχετο αυτοϊς κατάλυμα, τροφών και υπηρε»
σίαν. Αφού δε επισκέφθηκαν τους πρέσβεις των φιλικών δυνάμεων,
προσήνεγγον εις τον Ρέιζ- Εφέντην έγγραφον υπογεγραμμένον παρ' ά
πάντων , δι' ου κατά τα ενώπιον Θεού και πάσης της Ευρώπης υπο
σχεθέντα παρά των συμμάχων Αυτοκρατόρων, εξητούντο.- 1.ον Να
αναγνωρισθή επισήμως, η πολιτική ελευθερία και ανεξαρτησία των ε
πτά νήσων ήτε σημαία αυτών και πάν κυριαρχικών σημείον των νη
σων. - 3.ον Να εκκενωθώσιν αι καταληφθείσει υπό του Αλή-Πασά πε
ρίχωροι Πρεβέζης, Βονίτζης και Βουθρωτού, ως ανήκουσαι τη πρώτη
Βενετική ανατολή, και νύν απαρτίζουσαι μέρος αναπόσπαστον του,
νέου Κράτους. - 3.ον Να διατηρηθή ή οροθετική γραμμή, ή κατά ξη :
ραν και θάλασσαν διαχωρίζουσα τα κράτη των νήσων και του Πασά
των Ιωαννίνων, και πρέπει να απαγορευθή κατά τας πρώτας συνθήκας
προς την ποτέ Βενετικής πολιτείας και διάπλους πολεμικών πλοίων υ
περπλεόντων την ώρισμένην γραμμήν.-4.ον Να παραχωρήση η Οθω
μανική Πύλη όλας τας ασυδοσίας και ευκολίας τη Ιονική ναυτιλία
και εμπορία, οίας παρέχεται ταϊς φιλικωτέραις δυνάμεσιν. - β.ον Να
μεσολαβήση η Οθωμανική Πύλη και συνεργήση προς τις επικρατείας.
της Βαρβαρίας, όπως αναγνωρίσωσιν αύται την ανεξαρτησίας των νή .
σων, και σεβασθώσιν την σημαίαν των ως Κράτους ελευθέρου και προ
στατευομένου παρά τής Υψηλής Πύλης, και να εκδηλώση συν τούτοις
αύτη πρός τάς άλλας δυνάμεις την ανεξαρτησίας των νήσων.-Επε
ραίνετο το έγγραφον των αιτήσεων αυτών. - Επιτραπήτω Υμίν τοις
C

πρεσβευταίς των νήσων το να υπομνήσωμεν ευσεβάστως το Τρισμε

γίστο Σουλτάνω , ότι ουχί δι' άλλο ο παντοδύναμος Θεός έθετο εν ταίς
χερσίν αυτού Κράτος απέραντον, είμή όπως αρχη αυτός όλων των
υπό τη σκήπτρο αυτού υποτασσομένων λαών, και προστατεύη την
δυναστευομένην ανθρωπότητα. Ας εκπληρώση όθεν ο μέγας αυτός
Κυριάρχης έργον αεί αξιομνημόνευτον, και ήθελε δοξάση την ιστορίας
της ανθρωπότητος , και διαιωνίση το όνομα του ηγεμόνος, προς την
μεγαλοδωρίαν του οποίου οφείλονται οι νησιώται την νέαν έαυτών πο
λιτικήν ύπαρξιν. Ούτω δε θα μεταδώσωσιν εις τους μεταγενεστέρους
ανεξάλειπτον μνείαν, και υψώσωσι ναόν προς δόξαν του Σουλτάνου
Σελίμου επί φιλανθρωπία και ευγνωμοσύνη . Εν Πετρουπόλει 10 Σε
πτεμβρίου 1799. (1)
Ως δε οριστικής απάντησιν κατά τα διανοούμενα δεν ελάμβανον οι
πρεσβευταί των νήσων, αλλά μάλιστα ανεκάλυψαν , ότι προδιετίθετο
ο Σουλτάνος να κολοβώση την σπευδομένην ανεξαρτησίας και πολιτι
κήν ύπαρξιν της Επτανησίου συμπολιτείας , ως κράτους αυτονόμου και
ανεξαρτήτου· διότι ουσιωδώς ήθελε να καταρτίση αυτήν μέν εις είδος
εξαρτωμένης και προστατευτικής επικρατείας, οιαι αι ηγεμονίαι Μολ
δαυίας και Βλαχίας, την δε κατά την στερεών αυτής περίχωρον να
διακρατήται εις άμεσον κυριότητα , όπως ασφαλίζηται τα όρια της Αυ
τοκρατορίας κατά την Ηπειρον, εταράχθησαν σφόδρα. Διό κατά συμ:
βουλήν τού πρέσβεως της Ρωσσίας Ταμάρα προσήγαγον προς τους λοι
πους πρεσβευτής των φίλων δυνάμεων έγγραφον παράστασιν , συντα

( 3 ) Ολόκληρον το έγγραφον σώζεται εν τώ αρχειοφυλακείω της ξο :

Ψίου Γερουσίας. Ορα και Luigi storia della republica scllinsulare
 χθείσαν υπό του συμπρεσβευτού κόμητος Λοβέρδου Κεφαλλήνος. Διά
αυτής δε εξητούντο , ότι αι επτά νήσου και αι προσηρτημέναι αυτής
κατά την απέναντι στερεάν περίχωροι, κατά τας δοθείσας πανδήμως
υποσχέσεις των συμμάχων κυριαρχών , ήθελεν αναγνωρισθώσιν ως πο
λιτεία ελευθέρα μεν ομόσπονδος, ολοσχερής, αμείωτος και ανεξάρτη
>

τος, ασφαλιζομένη δε και προστατευομένη αδιακρίτως παρ' όλων των

δυνάμεων και ηγεμονειών της Ευρώπης. Τη παραστάσει δε ταύτη προ
σήγαγον και αναφοράς των εγκατοίκων των κατά ξηράν περιχώρων ,
έν ή διηγούντο αυτοί απάσας τας κακουργίας και ταλαιπωρίας , ας υ .
πέφερον παρά του Αλή Πασά των Ιωαννίνων και εξητούντο την εκ
νέου πολιτικών αυτών προσάρτησιν εις την νησιώτιδα επικράτειαν, ως
ήσαν άλλοτε. (1 ) Το Διβάνιου μετ' ου πολύ απεκρίνατο προσκαλέσαν
τους πρεσβευτές, ότι μη δυνάμενον να συνδιαλέγεται επί του εγγρά
φου αυτών προς τοσαύτην πληθών απεςαλμένων, συμφώνως μετά του
πρέσβεως της Ρωσσίας παραλαμβάνει μέν δύο εξ αυτών, τον κόμητα
Αντώνιος Μαρίαν Καποδίστριαν Κερκυραίον και τον κόμητα Γραδενί
γον Συκούρον Δεσίλλαν, όπως δι' αυτών μόνον διαπραγματευθή την
πολιτικών τύχην των νήσων εν Κωνσταντινουπόλει. ο δε Ρώσσος πρέ
σβυς εκλέγει και αυτός δύο εξ αυτών, τον κόμητα Οριον και τον Κε
φαλλήνα Κλαδάν, οίτινες πορευθέντες εις Πετρούπολιν, συζητήσουσι
μετά της εκεί αυλής τα εκ συμφώνου της Πύλης προτιθέμενα υπέρ που
λιτικής ευημερίας των νήσων. Ωφειλον ούν οι λοιποί των πρεσβευτών
να επανέλθωσιν οίκαδε. Ασμένως ενέκλινεν εις την πρότασιν ταύτην
του Διβανίου και προσωρινή Επτανήσιος Γερουσία, προσψηφίσασα και
επιμίσθιον, τοίς τέσσαρσι διαμένουσι πρεσβευταίς εις 35 φλωρία τον
μήνα. Οι δε Οριος και ο Κλαδάς αφιχθέντες εις Πετρούπολιν, έδεξιώ
θησαν φιλοφρόνως παρά της Αυτοκρατορικής Αυλής. Και παραστα
θέντες τω Αυτοκράτορα Παύλω εβεβαιώθησαν παρ' αυτού, ότι ουδέν ή
δύναντο να αμφιβάλωσι περί της πολιτικής ανεξαρτησίας των νήσων,
ως Κράτος αυτελεύθερος και προστατευόμενον υπ' αυτού , ότι το πο
λιτικόν σύνταγμα αυτών θέλει διευθετισθη , ως επιθυμούσιν οι Επτα -
νήσιοι και ότι εί και τα συμφέροντα άπαντα των νήσων και η πο
λιτική ύπαρξις θα συζητηθώσιν εν Κωνσταντινουπόλει , μεταξύ των

(1) Ορα όπισθεν εν τοίς εγγράφους. Copia di relazione di S. E.

signor Commendalore Conte Orio consigliere di stato attuale di
S. M. l' Imperatore di tulle le isole ritornato dalla deputazlone
di san Petroburgos
πρέσβεων των δύω συμμάχων και των δύω άλλων πρεσβευτών των
νήσων, ουδέν ήδύνατο να εκτελεσθή , εάν μή πρότερον κυρωθή εν Πε
τρουπόλει . ( 1 )
Ενώ εισέτι κατείχαν την Κέρκυραν οι δημοκρατικοί Γάλλοι , οι σύμ»
μαχοι Αυτοκράτορες είχαν αρχίσει τις διαπραγματεύσεις, εις ποίαν
πολιτικής κατάστασιν έμελλον να θέσωσι τας νήσους, εάν ευδοκίμες
και εκστρατεία αυτών, εκείθεν αποδιώκουσα τους Γάλλους. Οθεν περί
τον Οκτώβριος 1799 η Οθωμανική Πύλη έδιδε δήλωσιν προς τον έκ -
τακτον απεσταλμένος της Ρωσσίας, λέγουσα – ΑΕ νήσοι και η περίχων
ρος και πρώην προσήκουσα τη ποτέ Βενετική πολιτεία, και τις μετέ
ξη το παρελθόν έτος υπό την κυριότητα των Γάλλων, γειτονεύουσα
τη Οθωμανική επικρατεία. Οι εγκάτοικοι αυτών είναι Ελληνες, και
επομένως καθίσταται αξιοπαρατήρητον, οποία μορφή κυβερνήσεως υ
πάρχει κατάλληλος διά ταύτας τας χώρας. Αι φαινόμεναι δε εν τη
ιδέα καλλίτεραι μορφαί , εκθέτονται εν τη υποσυναπτομένη σημειώσει.
(Αρ . 1 ) , ήτις συνταγείσα παρεδόθη τώ ευγενεί Τομάρα τώ πρέσβει
της Ρωσσίας , όπως αποστείλη εις την οικίαν αυλήν. Αφού δε τεθη
υπό όψιν της V. Αυτοκρατορικής Μεγαλειότητας, θέλει δοθώσιν αι δε
ναγκαίαι οδηγίαι, όπως εκ συμφώνου ορισθή η μορφή της πολιτείας ,
ειλικρινώς και στερεώς αποφασισθείσα μεταξύ των δύω αυλών, και
εγκριθείσα ώς καταλληλοτέρα. Τρία δε ήδη πολιτικής υπάρξεως των
ρηθέντων τύπων ών την απελευθέρωσιν θεία χάριτι ελπίζομεν, εμφαί
νονται ημίν κατάλληλα. Το πρώτος του να παραδώσωμεν αυτούς πρός.
αρμόδιον αποζημίωσιν δευτερεύοντος τινός Κράτους, και άλλας ωφελείας
ένεκα της χορηγουμένης αποζημιώσεως ημίν παρέξεται, και ασφαλή
σεται την Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τα δύο έτερα είδη είναι το ναι .
καθυποβάλωμεν αυτούς υπό την προστασίας της Υψηλής Πύλης , κα
θιστώντες τας χώρας εις πολιτείαν αριστοκρατικήν οία και της Ραγού
σας , και εις πριγγιπάτα όμοια Βλαχίας και Μολδαυΐας , τι δε συμμαχι
Η Ρωσσία προς.
και αυλαι να ασφαλίσωνται το πολίτευμα αυτών-H
την δήλωσιν ταύτην απεκρίνετο δι' άλλης εν πέρα το 1799-0 έκ
τακτος απεσταλμένος και πληρεξούσιος πρέσβυς της Α. Α. Μεγαλειός .
τητος δεν ηδυνήθη να παραλείψη του να καθυποβάλα προς τον Κυν
ριάρχην έαυτού Αυτοκράτορα την δήλωσιν , ην η Υ. Πύλη παρέδωκεν
αυτώ περί της πολιτικής υπάρξεως , και οφείλεται να δοθή τη πρώην

(1) Lettera dei deputati a Petroburgo S. 8 1820 al senata .

2

Frovvisorio (αρχειοφυλακείον Γερουσίας ).

 τα 73 -

Βενετική κατά την ανατολήν επικρατεία και ταϊς κατά ξηραν αυτής
περιχώρους . Πρίν δε δεχθη την δήλωσιν ταύτην, ή αυτού Αυτοκρά.
τορική Μεγαλειότης παραλαβούσα την εγκύκλιος του Πατριάρχου της
Γραικικής Εκκλησίας την σχετικών του παρόντος αντικειμένου, και εν
πικυρώσασα την πολιτικήν ύπαρξιν, ήτις ωρίσθη ταϊς νήσοις, εκοινο
ποίησε τα διατρέχοντα προς τας συμμάχους αυλάς Βιέννης και Λον
δίνου. Συνεπώς δε τούτοις η Α. Α. Μεγαλειότης μετά πλήρους ευαρε
ετήσεως βλέπει το πρώτον άρθρον της ρηθείσης δηλώσεως συνάδος
τη Πατριαρχική εγκυκλίω. Αφ' ετέρου δε παρατηρεί, ότι οι εγκάτοι
κοι των νήσων τούτων, έχοντες προ οφθαλμών το παράδειγμα της
Ραγoυσίου πολιτείας, ευτυχούσης και ήσυχαζούσης επί τοσούτους αιώ
νας,, θέλουν προτιμήσει αναμφιβόλως την κυβέρνησιν κατά μορφήν αυ
της και γνωστά συμφέροντα. Η παρατήρησις δε αύτη παροτρύνει την
Α . Α . Μ, όπως προαιρεθή μάλλον το είδος τούτο της πολιτείας, και τα
άλλα τα προτεινόμενα παρά της Υ. Πύλης . Και διό επιθυμεί, ώστε
αι ρηθείσαι νήσοι να ανεγερθώσιν εις κράτος Πολιτείας υπό την άμε :
σον πρθστασίας της Α. Υψηλότητος. Και ότι το πολιτικών αυτών σύν »
ταγμα και η απελευθέρωσις στερεωθήσεται αμεταβλήτως , και εγγυης
θήσεται παρά της Α. Α . Μ . και των δύω άλλων δυνάμεων, αίτινες
μεθέξoυσι του παρόντος πολέμου.
Δέκα πέντι άλλαι διακοινώσεις δε' ών έσχεδιάζετο ο συμβιβασμός
περί της πολιτικής αποκαταστάσεως των νήσων, συνηλλάγησαν μετα
ξύ των δύω αυλών , της μέν Πύλης επιστηριζούσης επιμόνως ηγεμο
νείαν των νήσων, ως υποτελούς παραδουναβίου, της δε Ρωσσίας πο
λιτείαν ανεξάρτητον αριστοκρατορικήν. Εν μία τούτων έλεγεν το Δι
Κάνιον . (2 ) Βέβαιον εστί, ότι ενώ οι εγκάτοικοι των νήσων υπέκειντο
εις την εξουσίαν των Γάλλων, μάλλον και ήττον εμολύνθησαν εκ των
φαρμακερών αυτών πολιτικών αρχών και οι κάτοικοι εδείχθησαν πας
σιδήλως ταραχοποιοί και ανήσυχοι ου μόνον εν τη οικεία , αλλά και
τη δμύρω. Οθωμανική επικρατεία.-- Εν έτερα δε τών 17 Ιουνίου 1799
απεκρίνετο η Ρωσσία -- Η ειλικρίνεια της Α. Α . Μεγ. δεν επιτρέπει
το να υποκρύψη, ότι τοιούτου είδους ηγεμονία δεν συναρμόζεται το
τακτικό και διαθέρμα χαρακτήρα των εγκατοίκων, ούτε τους αληθι
νούς συμφέρουσι της Υ . Πύλης. Διότι εκτός του ότι τοσούτους αιών
νας απωθούσιν οι νησιώται την κυριαρχίας της Υ. Πύλης , δεν θέλουσι

ν Mars 1999* Fapà poithier les lles

(1 ) Note diplomatique v .
(1)
Xoniens ,
ποτέ καθυποβληθή εις έξεις και μορφήν και ούτε καν είς όνομα ήγες
μονείας υποτελούς, οία και της Βλαχίας και Μολδαυίας. Αι δε διότι ού
δενός λαού της Ευρώπης αι ιδέαι δύνανται να κλίνωσιν είς σεβασμόν
ηγεμόνος, ος υπόκειται τη σωματική ποινή του κυριάρχου του, οποίοι
παραδειγματίζονται οι ηγεμόνες Μολδαυίας και Βλαχίας -- Καίτοι δε
επέμενεν η Πύλη υποστηρίζουσα τας αρχάς αυτής, ο Τομάρας διά
νέας διακοινώσεως των 7 Σεπτεμβρίου 1799, ανεσκεύαζεν αυτάς λέ
γων -- Ο υπογεγραμμένος θα καθυποβάλη τοίς όμμασιν του κυριάρ
χου του Αυγούστου Αυτοκράτορος την απάντησιν της Υ. Πύλης, πρός
τάς παρατηρήσεις, ας έλαβε την τιμήν να λάβη επί του αντισχεδίου
του περί των πρώην Βενετικών νήσων αναφερομένου. Προσεκτικώς δε
και υπογεγραμμένος παρατηρεί ότι αι εκδηλωθείσαι παρά του Οθωμα
νικού υπουργείου προαιρέσεις εν τη απαντήσει, δεν συνάδουσιν ως
προς την προοδεύσασαν διεξαγωγής της διαπραγματεύσεως, ήν το αυ
το υπουργείον επρότεινε. Αι προαιρέσεις δε αύται πικραίνουσι λίαν
τον υπογεγραμμένον διότι επιφέρουσιν την διαπραγμάτευσιν εις άπει
φάντους συζητήσεις. Επειδή νέας αξιώσεις δι' αυτών γεννώνται παρά
της Υ. Πύλης, ήτις θέλει να εγκαταστήση καθήκοντα κυριαρχικών δι
καιωμάτων επί υποτελεία, άτινα ανάγονται εις χρόνους του τιμαριω
τισμού,ενώ ουδόλως τα τοιαύτα συμμορφούνται ότι επί του ηθικού
χαρακτήρος και των πολιτικών αισθημάτων των εγκατοίκων των νη
σων, ούτε επί των συνομολογηθέντων κατά τον πόλεμον, ούτε επί της
ασφαλείας του Κράτους. Και επί πάσιν ουδόλως συνάδουσιν πρός όσα
πρεοσυμφωνήθησαν, και εδηλώθησαν απέναντι λαών και ηγεμόνων .
Και όσον μεν διά δικαιώματα κυριάρχου και υποτελών, ουδόλως δυ
νάμεθα να αναγεννήσωμεν επί του νύν τα έθη της παλαιάς τιμαριω
τικής κυβερνήσεως της Ευρώωης: έθη τοσούτον βδελυρά, όσον και ά
3

ποστρεφόμενα παρ' απάντων, α η Υ. Πύλη προτείνει - Ενώ δε προ

λαβόντως η Υ. Πύλη προέτεινε, και η αυλή της Ρωσσίας παρεδέχετο
περί των Ιονίων νήσων το αυτόνομον πολίτευμα της ανεξαρτήτου πο:
λιτείας Ραγούσης, νυν ουδόλως ή δευτέρα συγκατατίθεται εις νεοφα
νείς κυριαρχίας και υποτελείας , ανανεούσας τας μισητάς άρχάς των
βαρβαρικών χρόνων. Οσον δε διά το δεύτερον ήτοι τον ηθικών χαρα:
κτήρα και τα πολιτικά αισθήματα των εγκατοίκων , η Υ. Πύλη ση.
μειούσα αυτά διά της οικείας ανεπιδοκιμασίας , προτείνει μέτρα πε
ριστολής και περιορισμού. Αλλ' εις τας κατηγορίας αντιφάσκουσιν αι
ποιειθείσαι εκδηλώσεις εν τη προλαβούση διακοινώσει. Καταργηθείσης
της Βενετικής πολιτείας της κυριαρχούσης των λαών τούτων, και
διανεμηθείσης της χώρας αυτής, οι εγκάτοικοι των νήσων υπετάγησαν
μεν τοίς Γάλλους αλλ' εν εποχή, καθ' ήν το νικηφόρον τούτο έθνος υπης
γόρευε μεν τον νόμον αυτού εις τους εχθρούς επέβαλλε δε σιγήν και
εις αυτήν την Υ . Πύλην. ( 1 )
Τάς προαιρέσεις του Διβανίου μαθόντες οι νησιώται, σφόδρα έβα
ρυθόμουν φοβούμενοι μή παραδοθώσιν είς Τούρκους, ών ουδέποτε τον
δεσποτισμόν αυτοί και οι πατέρες εδοκίμασαν. Ηδη ο οζακώφ μετά
της πληθύος του στρατού και ο Kατήρβεης είχαν αναχωρήση μετα
Κάντες εις Αγκώνης, όπως κυριεύσωσιν αυτήν. Οι δε εναπομείναντες
εν Κερκύρα ολίγοι Τούρκοι υπό την οδηγίαν τού Καπιγι Πασά , βαρ
βάρως διάγοντες, και εν υπαίθριο κατά την πλατείαν διαιτώμενοι,
πολλές κατά των Κερκυραίων ωμότητας εποιούντο, ας και αυτή η ε
νίοτε συνοπτική δίκη του Καπιγή Βασή δεν ηδύνατο να περιστείλη.
Τας καταχρήσεις αυτάς βλέπουσα ή μέχρι του νύν σιγώσα δημοκρα
τική φατρία , ήτις μη καταλείψασα τας περί ισότητος ιδέας, ας επί
Γάλλων εθήλασεν, ανέκυψε κεφαλήν , και ενέπνεε το μίσος κατά των
νεοκαθεστώτων και της αριστοκρατίας, ήτις έσπευδε να εκδικηθή δι'
όσα επί δημοκρατίας έπαθεν. Ηδη έν Ζακύνθω κατ' εισήγησιν των
αρχόντων εδάρθησαν με το Ρωσσικών κνούτον τινές φιλοδημοκράται.
Πολλοί δε αυτών οίοι Παύλος και Κομούτος, Διονύσιος Ταλιαπέτρας,
Δ. Γουζέλης εσώθησαν εκ της δυσμενείας των αντιπάλων εις την αλ.
λοδαπήν. Πάσαν δε δημόσιον διαχείρισιν συγκεντρώσαντες εις χείρας
οι άρχοντες απέβαλαν πολλούς των νεοπλουτων αστών, οίτινες εβού
λοντο να συγκαταριθμηθώσιν εις την νέαν ευγένειαν . Εντεύθεν οι ά
πολαχόντες δυσαρεστήθησαν και φατριάζοντες μετά χωρικών και
δημοκρατικών πολιτών αντέκειντο εις τας διατάξεις των αρχών. Αν
τώνιος ο Μαρτινέγγος αποβληθείς του να συγκαταριθμηθή εις την νέαν
ευγένειαν, ώς νoθογενής Βλαστός της ομωνύμου αρχοντικής οικογε
νείας, ανήρ υπερόπτης και φιλοχρήματος, ποιείται συνωμοσίαν μετά
του γυναικαδέλφου αυτού Στυλιανού Στραβοπόδoυ εκ της τάξεως των
δημωτών. Μισθώσάς δε τους πρώην δημοκρατικούς εκ του όχλου, εί
χεν ετοίμους να κατασφάξωσιν τους αριστοκράτας, συνεδριάζοντας έν
μεγάλο συμβουλίω. Αλλά δειλοκάρδιος ών, αποκρύπτεται κατά την
ημέραν της εκρήξεως της συνωμοσίας: Τάς 21 Σεπτεμβρίου 1799 οι
αυτού άρχισυνωμόται Μιχαήλ Τσίντος, Ιωάννης Πεθαμένος και Βαβά
λης οδηγούδι τους οχλαγωγηθέντας Αγιοβασιλιάτας και Αγιολαζα

( 1 ) Pauthicr, les lles toniens pendant 1l' occupation Francaise

ct Anglaise Paris 1862 ,
94
 746 x

φιώτας εις τον οίκον του ενεχυριαστηρίου , ένθα το αρχοντολόγιον συνε

εδρίαζεν. Εντρομοι οι εν αυτώ συνελθόντες διασκορπίζονται, και κρύ
πτονται. Αλλ' ο αρχηγός των Ρωσσικών όπλων Κισιγκάους τρέχει με
ολίγους στρατιώτας , και διασκορπίζει τους απειλούντας θάνατον και
πυρ κατά των αριστοκρατικών οικογενειών . Και ο μεν Μιχαήλ Τσίν
τος καταδικάζεται εις θάνατον διά τουφεκισμού . Αποκοπείσα δε και
κεφαλή αυτού επί κορυφής πασσάλου προσηλούται , και διαμένει επί
πολλούς μήνας βρωμούσα εις την πλατείας του Μόλου . Ταύτην δε
μετά καιρόν λαβόντες οι συγγενείς αυτού, μεσιτεύσαντος του Ιερέως
Γ. Γαρζώνη του μετέπειτα αρχιερατεύσαντος , έθαψαν. ο δε Ιωάν
νης Απεθαμμένος ραβδισθείς με το κνούτον το Ρωσσικόν , ημιθανής ε
φέρθη εις την οικίαν . Οι αρχισυνωμόται όμως Μαρτινέγγος και Στρα
βοπόδης κρυφθέντες μεν, και είτα συλληφθέντες απολύονται , δωρο
δοκήσαντες τον Παναγιωτάκης Παπαδόπουλος γραμματέα του Κιν
σεγγάους, και τον διερμηνέα αυτού ιεροδιάκονον Δαφαράναν , διότι
αυτοί παρέπεισαν τον Ρώσσον αρχηγών μεσολαβήσει του ταγματάρ
χου Χρίστου Σαραντοπούλου γυναικαδέλφου της Αννης Σαραντοπού
λου ενός των εν Ρωσσία επί Αικατερίνης εις μεγάλα αξιώματα φθά
σαντος . Σύμποτοι δε γενόμενοι τώ Κινσιγγάω παρ' αυτού, εισήχθη
σαν εις τα πράγματα ό,τε Μαρτινέγγος , Β. Μακρής και Π. Κλάδης
πρός πείσμα των αντιφρόνων . Παραλαβόντες δε ούτοι την προσωρινής
κυβέρνησιν της νήσου, απέβαλαν εκ της δημοσίου διαχειρίσεως τους
αντιπάλους αριστοκράτας , και έχρώντο τα της Ζακύνθου , ως έβούλου
το. Μάτην αποβληθέντες ανεφέρθησαν προς την Γερουσίαν , έκδηλούν
τες την παραβίασιν του ορισθέντος προσωρινού συντάγματος . Η Γεν
ρουσία , ένα ενισχύση τας διαταγάς αυτής, όπως αποδοθή η προσω
ρινή κυβέρνησις της νήσου προς τους νομίμους εαυτήν έχοντας, απέ
στειλαν εις Ζάκυνθον πλοίον με Τούρκους στρατιώτας . Ο Μαρτινέγγος
όμως κατ' εισήγησιν του φίλου του γραμματέως της κυβερνήσεως
Παύλου Κλάδη , διεκήρυξε την Ζάκυνθον αυτοδιοίκητος και ανεξάρ
τητον, ως απεσπασμένην της Επτανησίου συμπολιτείας. Η Γερουσία
μαθούσα την μεταπολίτευσιν τών Ζακυνθίων και απόσπασιν , απέστει
λε δύο πλοία με Τούρκους, όπως επαναγάγηται εις υποταγήν της
συμπολιτείας την Ζάκυνθον. Αλλ' οι μεν συμφατριασται του Μαρτι
νέγγου, λαβόντες τα όπλα , έδραμον εις την παραλίαν, και απεκώλυ
σαν την απόβασιν των αποσταλέντων Τούρκων , Η δε προεδρία, όπως
προλάβη πάσαν ενδεχομένην αντίδρασιν εις την μεταπολίτευσιν παρά
της Γερουσίας , συνεκάλεσεν εις συνέλευσιν το μέγα συμβούλιον της νή
σου. Τούτο δε απαρτισθεν εκ των ομοφρόνων του Μαρτινέγγου, εψή
φισεν εν τη συνεδριάσει των 21 Ιουλίου 1820 -ά- ον ότι πρέσβυς του
Ζακυνθίου συμβουλίου αποσταλήσεται εις Κωνσταντινούπολιν και πα :
ρουσιασθείς προς τον ιππότην Τομάραν θα κατηγορήση της Γερουσίαν ,
ότι εν παραβιάσει του προσωρινου συντάγματος θέλει να μεταδώση
τας αρχάς προς ομόφρονας ολιγάρχας , οίτινες αποστερούσιν αυτούς εκ
των δικαιωμάτων του συμβουλίου , έχοντες όλα τα χαρακτηριστικά
εγγραφής εις την ευγένειαν .- 6'. Θέλει ζητήση ο πρέσβυς την ακύ
.

ρωσιν των δύω παρανόμων επί τούτω ψηφισμάτων της Γερουσίας.- .

γ'. Πρέσβυς δε εκλέχθη διά ψηφοφορίας και ευγενής Παύλος Καλέντσης .
Η Ζάκυνθος όμως κηρυχθείσα αναφανδόν απειθής εις την Επτανήσιον
Γερουσίαν , έγεμε θορύβων και στάσεων. Ουδείς χαλινός διά νόμου και
αρχής ήδύνατο να καθέξη την κορυφωθείσαν αναρχίαν και απείθειαν
εμπαθών , οίτινές αναφλεγόμενοι υπό αισχροκερδείας και εκδικήσεως ,
καθημερινώς ηπείλουν ζωήν και περιουσίαν φιλησύχων πολιτών , αν
ναγκάζοντες αυτούς να κλείωνται εις οικίας και να κρύπτωνται εις α
γρους , και να φεύγωσιν εις Πελοπόννησον . ( 1 )
οι αυτοί θόρυβοι έπράττοντο και εν Κεφαλληνία. Ο αποποιηθείς
του να εμφανισθή είς τό πλημμελειοδικείον Κεφαλληνίας Βαλιάνος α
ξιωματικός ποτέ Ρώσσος, ερέθισε πολλούς των χωρικών , οίτινες δυ
σηρεστημένοι ότι το συνταγματοσχέδιον απέβαλλεν αυτούς εκ των α
ριστοκρατικών συνελεύσεων της νήσου, έπνεαν τα μένεα κατά του αρ
χοντολογίου Κεφαλληνίας, και εξαιρέτως κατά του Κόμητος Ευστα
θίου Μεταξά μέλους της προσωρινής κυβερνήσεως , και μετερχομένου
τα δικαστικά. Επέκεινα των δύο χιλιάδων αυτοί , αρχηγετούμενοι
υπό τού Βαλιάνου, ώρμησαν εις το μοναστήριον της Ζωοδόχου Πη
γής, και προσέλαβεν ως κτήμα ο Μεταξάς, και αφαιρέσαντες την εί
κόνα, ως έν θριάμβω έφεραν αυτήν εις Αργοστόλιον, και ήπείλουν σφα
γήν των αρχόντων. Ο Κόμης Χωραφάς ο πρόεδρος της προσωρινής
κυβερνήσεως, ιδών ότι ουδέν επoίει προς καθησύχασιν τών εξεγερθένο
των, παρεκέλευσε το προσωρμίζον Ρωσσικόν βρίκιον και την διαμέ
νουσαν μικράν Ρωσσοτουρκικήν δύναμιν, να αποδιώξωσι αυτούς και
σώσωσι το κινδυνεύον Αργοστόλιον. Τούτου γενομένου οι διασκορπι
σθέντες κατέκαυσαν την έπαυλιν του Μεταξά είς Ελεόν. Και αναφυ
σώμενοι υπό των αντιπάλων του Χωραφά και Μεταξά δυσμενώς είχαν

( 1 ) Ορα όπισθεν εν τοίς ενδεικτικούς estratto del libro registro:

Alli e decreli della nobile presidenza dell' isola di zanie (2pxsias
φυλακείον Ζακύνθου).
 748

κατά των αρχών, καθυστέρουν τα προσοφειλόμενα τούς πολίταις, και

κατεθορύβουν εν ταίς περιοχαίς. Ο Χωραφάς εκ τούτων αναγκασθείς ,
παρήτησε την αρχήν. Ο δε Κινσιγγάους ορισθείς παρά της εν Κερκύ
ρα εξουσίας, όπως καθησυχάση την Κεφαλληνίαν, διέλυσε την προσω
ρινής κυβέρνησιν, και εγκαθίδρυσε προεδρίαν, ής γραμματέα διώρισε
τον ρηθέντα Μεταξάν. Εξελθών δε είτα με ολίγας δυνάμεις εις τους
αγρούς , συνέλαβε τους αρχιστασιαστάς , και καθυποβαλών εις δίκην,
κατεδίκασεν αυτούς εις θάνατον, και ησύχασαν οπωσούν οι Κεφαλλή
νες. Αλλ' αίφνης ανεφάνησαν οι ταραχοποιοί , και έστασίαζον κατά
του γραμματέως Μεταξά, μεταβάντος του Κινσιγγάους εις Ζάκυνθον.
Αι φατρίοι διεγείροντο ή μία κατά της άλλης, όπως αφαρπάσασα
την προεδρίαν, καταβάλη τους αντιπάλους . Καθημέραν ήλλάττοντο
πρόσωπα και αρχαί• τα δικαστήρια παρελύθησαν, και η αναρχία έ.
λύμαινε την τάξιν. Η εγκριθείσα υψηλή αστυνομία παρά της Γερου
σίας , και διευθυνομένη υπό Νικολάου Φωκά, Δομενίκου Χωραφά,
Ιωάννου Κρασά και Γεωργίου Τυπάλδου Παολίνου, ουδέν ήδύνατο να
περιστείλη, με όσην αυτεξουσιότητα ενήργει. Ουδείς αυτή επείθετο και
προσέφερε δύναμιν εις τας εκτελέσεις αυτής , και μάλιστα αφού πάσα
Ρωσσοτουρκική δύναμις αφηρέθη εκ της νήσου, όπως συναπέλθη μετά
της λοιπής εις Ιταλίας. ( ) Ουχί δε ανόμοια επράττοντο και εν Κερ
κύρα. Οι ενταύθα χωρικοί αναφυσώμενου υπό των απεχθανομένων τοίς
αριστοκράταις, ένοπλοι εγείρονται, και καθυστερούσι τους πολίτας
τα προσοφειλόμενα δι’ αγροδοσίας. Ουδέν των δικαστικών ενταλμά
των υπήκουον, αλλά και κλητήρας απεδίωκον, και ταϊς καθιστώσεις
αρχαίς επανίσταντο. Η Γερουσία ούν μη ισχύουσα άλλως να χαλινώση
τους θορύβους και τας επαναστάσεις, διά ψηφίσματας των 6 Ιανουα
ρίου 1500 διεκήρυξε καθ' όλας τας νήσους την υψηλής αστυνομίαν,
επαγρυπνήσουσα των κινδύνων του Κράτους.
Τέλος μετά πολυχρονίους συζητήσεις, προτάσεις και αντιρρήσεις
μεταξύ των δύω Αυλών, συντάσσεται η συνθήκη περί της πολιτικής
υπάρξεως της Επτανήσου, και υπογράφεται εν Κωνσταντινουπόλει
τας 24 Μαρτίου 1800 υπό των συνταξάντων αυτήν. Ανταλλαγείσα δε
ειτα , υπεγράφη έκαστον των δύο αντιτύπων υπό τε του Αυτοκράτο»
ρος Παύλου και του Σουλτάνου Σελίμου. Είχε δε ώδε.
Εν ονοματι του Παντοδυνάμου Θεού.
Οι τόποι οι ανέκαθεν υποκείμενοι εις την πολιτείας της Βενετίας,

( 1 ) Loverdo dvar . X.
 = 149

αφού μετέβησαν υπό την κυριότητα των Γάλλων, ήδη ήλευθερώθησαν

έκ του τυραννικού ζυγού παρά των ηνωμένων στόλων Ρωσσίαςκαι
1. Πύλης. Νύν δε παρακινούμενοι δι' ομοθύμων ευχών και προτρο
πών των νησιωτών , η Α . Μ. ο Αυτοκράτωρ πασών των Ρωσσιών και
η Α. Μ. ο Αυτοκράτωρ των Οθωμανών, συνεφώνησαν να διατηρήσω
σι τας αρχάς δικαιοσύνης , μετριότητος και αφιλοκερδείας, αρχάς, ών
ή εκτέλεσις πασιφανέστερον και εκδηλότερον ωρίσθη εν τη συνθήκη
της αλληλεγγύου συμμαχίας και υπερασπίσεως. Επειδή όμως η αξία
των δύω Αυλών απαιτεί, όπως εκτελεσθή δημοσίως ή δοθείσα αμφο
τέρωθεν υπόσχεσις, πανδήμως απεφασίσθη το να συστήσωσιν εν τη
χώρα ταύτη κυβέρνησιν, ουδέν το εναντίον επιφέρουσαν είς τε ήσυ
χίαν και ασφάλειας των επικρατειών της Υ. Πύλης, ως εκ της γει
τονίας αυτής, και ήτις θά ευαρεστή ταυτοχρόνως τους εγκατοίκους ,
τους ήδη ελευθερωθέντας εκ τού ζυγου δυνάμεως, μηδέποτε παυσά
σης τον κακότροπον αυτής σκοπών, του να καταστρέψη και εξαφανίση
τους νόμους και τας αρχάς πάσης θρησκείας και της ανθρωπίνης κοί
νωνίας. Συνεπώς ούν ή Αυτοκρατορική Αυλή της Ρωσσίας και η Υ .
Πύλη θέλουσαι διά κοινής συμφωνίας του να τακτοποιήσωσιν επισή
μως το σωτήριον τούτο έργον τρόπο στερεών και κανόσι, δι' ών απο
καταστηθήσεται αμετάβλητος και διαρκές, ωνομάτισαν και εξουσιο
δότησαν επί τοιούτως ή μεν Α . Μ . ο Αυτοκράτωρ πασών των Ρωσ
σιών τον εξοχώτατον και ευγενή Βασίλειον Τομάραν ιδιαίτερον αυτού
σύμβουλος και έκτακτον απεσταλμένον και λειτουργών πληρεξούσιος
παρά τη ΟθωμανικήΠύλη, ιππότης του τάγματος της αγίας Αννης
Α '. τάξεως, και ταξιάρχης του βασιλικού τάγματος του αγίου Ιωάν
νου της Ιερουσαλήμ. Η δε Α . Μ . ο Αυτοκράτωρ των Οθωμανών τους
έξοχωτάτους και πανεντιμοτάτους Εσέϊτ 1βραίμΙσμέτ Βέην αξιωμα
τικόν του Καζή- Ασκέρ της Ρούμελης, και τον Αχμέτ Ατίφ Ρεϊζεφέν
δην, οίτινες πληρεξούσιοι ανταλλάξαντες τα πληρεξούσιααυτών έγ
γραφα, και ευρόντες αυτά εν αγαθή και προσηκούση τάξει, συνεφώ
νησαν τα εξής άρθρα.
1.ον Η Α . Μ . ο Αυτοκράτωρ πασών των Ρωσσιών , σκεφθείς ότι αι
ρηθείσαι νήσοι αι πρώην Βενετικαί διά το πλησιόχωρον αυτών προς
την Πελοπόννησον και Αλβανίαν ειδικώς ενδιαφέρονταιτην ασφάλειας
και ήσυχίαν των Κρατών της Υ. Πύλης, συνεφώνησαν , όπως αι νήσοι
αυται κατά παράδειγμα της Πολιτείας Ραγούσης θέλουν καταρτήση
μίαν και την αυτήν πολιτείαν υποκειμένων τίτλω κυριαρχίας προς
την Υ, Πύλην , και κυβερνωμένην υπό των πρωτίστων και επιφανών
του. Η Α. Μ . πασών των Ρωσσιών υπόσχεται παρ' εαυτού και των
 150

διαδόχων να ασφαλήται το ολοσχερές και αδιάφθαρτον τών επικρας

τειών της ρηθείσης πολιτείας, την διατήρησιν του συντάγματος, ήτις
θα παραδεχθή και επικυρωθή παρά των δύω υψηλών συμβαλλόντων
μερών, αφού καθυποβληθη εις το κύρος αυτών, ώς έτι και την διη
νεκή συντήρησεν των χορηγηθησομένων αυτή προνομίων. Η Α. Μ . ο
Αυτοκράτωρ Οθωμανός και διάδοχοι αυτού , κυριάρχαι μεν άντες της
ρηθείσης Πολιτείας, ήτοι κύριοι ηγεμόνες και προστάται , της δε ρη
θείσης Πολιτείας υποτελούς ούσης τη Υ . Πύλη ήτοι εξαρτωμένης , υ
ποκειμένης και προστατευομένης , θέλει διατηρή θρησκευτικώς τα κα
θήκοντα της προστασίας της Υψηλής Πύλης προς όφελος της ρηθείσης
Πολιτείας.
9.ον Συνεπώς του άρθρου α.ου αι νήσοι Κερκύρας, Ζακύνθου Κε.
φαλληνίας, Λευκάδος, Ιθάκης, Παξών, Κυθήρων, και άπασαι αι νή .
σοι μεγάλαι τε και μικραί, οικημέναι και ακατοίκηται, αι τοποθετη.
μέναι απέναντι των παραλίων Πελοποννήσου και Αλβανίας, αίτινες
απεσπάσθησαν εκ Βενετίας , και ήδη κατεκτήθησαν, υπόκεινται τη Υ .
Πύλη υπό το όνομα πολιτείας των Ηνωμένων επτά νήσων. Η δε ρη
θείσα Πολιτεία μετά των υπηκόων θα απολαύσωσιν πρός τε τάς πο
λιτικάς αυτών υποθέσεις , το εσωτερικόν σύνταγμα και την εμπορίαν,
όλα τα προνόμια, οία απολαύει η Πολιτεία Ραγούσης και οι αυτής
υπήκοοι. Αμφότεραι δε αι συνομολογούσαι Αυλαι, όπως εξασκώνται
επιεικές δικαίωμα κυριότητος επί των νήσων, θα παραδεχθώσι και
επικυρώσωσι το εσωτερικόν σύνταγμα της πολιτείας αυτής με πρά
ξεις επισήμους , αφού ομοθύμως συμφωνήσωσιν.
3.ον Η ρηθείσα πολιτεία των επτά Ηνωμένων νήσων, εκπληρώ
σασα ακριβώς προς την Υ. Πύλην τα καθήκοντα πίστεως και υπα
κοής , οία οφείλεται διά την υποτέλειας αυτής , θα απολαύση καθ' ό
λας τας εσωτερικές και εξωτερικές διατάξεις, απολύτως όλα τα δι
καιώματα και προνόμια , οία η πολιτεία Ραγούσης. Οι δε υπήκοοι της
ρηθείσης τoλιτείας, οίτινες εμπορεύονται εις την επικράτειαν της Υ .
Πύλης, ή αποδημούσι, θα διευθύνωνται υπό οικείον πρόξενον και αντι
πρόξενον. Οσα δε πράττονται περί κτημάτων και προσώπων των Ρα
γουσίων, θα ενεργώνται και περί αυτών. Η Υ . ΓΕύλη θα προσπαθήση
παντί σθένει προς τας τoπαρχίας της Βαρβαρίας , όπως πλοία και έμ
ποροι της ρηθείσης πολιτείας προστατεύονται και δικαιώνται ως τα
της Ραγούσης .
4.ον η παρούσα πολιτεία, όπως δίδη μαρτύριον υποτελείας προς
της Υ. Πύλην , και αναγνώρησιν της κυριαρχίας αυτής, υπόσχεται να
πληρώνη προς το Αυτοκρατορικός τομείoν ανά τριετίαν 70,600 γρό ;
 άια. Το τέλος δε τούτο θέλει προσφέρεται προς την Υ. Πύλην δ:
πρεσβείας επισήμου, ως είθισται διά τό της Ραγούσης. Το ρηθέν πο
σον ουδέποτε δύναται να αυξάνη και έλαττούται. Ουδέν άλλο είδος θα
πληρώνη αύτη εκτός τούτου, οι δε υπήκοοι ως οι της Ραγούσης απα
λάττονται παντός κεφαλικού φόρου, και άλλου τέλους επιβαλλομένου
καθ' άπασαν την Οθωμανικής επικράτειαν, πρός ην θέλουσι αποστα
λή τα επί τούτω διατάγματα.
5.ον Τα φρούρια και πάν οχύρωμα, όσα υπάρχουσιν εν ταίς νή
σοις , ώς αποδοθησόμενα εις κατοχής της πολιτείας, προβλέπονται,
εφοδιάζονται, αμύνονται και φρουρούνται παρ' αυτής, καθ' οιονδήποτε
τρόπον αυτή μόνη έγκρίνη . Επειδή δεν υπόκεινται αι νήσοι είς κινδύ
νους διά τον παρόντα πόλεμον, επιτρέπεται ταϊς Αυλαίς Ρωσσίας και
Τουρκίας και τους αρχηγέταις των στόλων αυτών το να εισάγωσε στρα:
τον εν αυταίς αδεία και συνεννοήσει των συμβαλλόντων μερών και
των στολάρχων αυτών. Θα φρουρώσιν δε οι εισαγόμενοι στρατοί και
αι φρουραι, όσον έςιν αναγκαίον Παύσαντος δε του πολέμου , αι δύο
Αυλαι θα εκκενώσωσι τας νήσους, και θα αποσύρωσι στόλους και
στρατούς.
6.ον οι έμποροι και οι πλοίαρχοι, οι εις Μαύρης θάλασσαν προ
πολλού εμπορευόμενοι δι' αδείας,θα δύνανται δι' επικυρωμένης αδείας
των δύω Αυλών με μόνην την ιδίαν αυτών σημαίαν να πλέωσι και
εμπορεύωνται .
7.0ν Επειδή η Υ. Πύλη έπιπoθεί ασφάλειας και ήσυχίαν τών νή
σων, ο πρώην κανονισμός περί ελευθερίας εμπορίας και ναυτιλίας των
θαλασσών, ένθα κείνται αι νήσοι, θα διατηρήται, μηδενός παραβια
ζομένου των συμφωνηθέντων περί εμπορικής ασφαλείας προς τας πλη
σιωχώρους επικρατείας υπό της Υ . Πύλης. Θα επικελεύση δε αυστη
ρώς προς τας τoπαρχίας της Βαρβαρίας το να μην εξέρχωνται των
θαλασσίων ορίων, οία ωρίσθησαν και έσημειώθησαν προ πολλών ετών.
Προς τούτοις η Υ. 1, υπόσχεται ως εκ χάριτος και ευνοίας προδή
λου προς την ρηθείσαν πολιτείαν, τα πολεμικά αυτής πλοία να μην
υπερβαίνωσι τα ρηθέντα θαλάσσια όρια , εάν μή ή κατεπείγουσα α
νάγκη, και εάν μή προαγγελθή το διαμένονται παρά τη Υ. Π. πρέ
σβει αυτής, ότι επιτρέπεται τοίς πλοίους αυτούς και διάβασις. Τα δε
αποστελλόμενα πολεμικά πλοία υπόκεινται εις τας απαιτουμένας λοι:
μοκαθάρσεις και τους λοιπούς κανονισμούς της χώρας, εξ ης θα
διαβώσιν .
8.ον Αι χώραι Πρεβέζης, Βονίτσης και Βουθρωτού, επειδή κείνται
έν τη ξηρά αποσπασμέναι εκ Βενετίας, και συνεχόμεναι τη Αλβανία
 - 782

θά ώσιν άπασαι μεθ' όλων των εξαρτήσεων αυτών και περιχώρων προ
σηρτημέναι προς την επικράτειαν της Υ. Π. και αυτή μόνη θα προσ
ανήκωσιν. Απαντα δε τα χορηγούμενα προνόμια πρός τε την Χρι
στιανικής θρησκείας και την διαχείρισιν της δικαιοσύνης, οία νέμον
ται οι χριστιανοί εγκάτοικοι των ηγεμονιών Μολδαυίας και Βλαχίας,
παρέχονται και τους εγκατοίκους όλων των χωρών τούτων ώς oύσιν
ομοθρήσκοις αυτών. Συνεπώς ούν τα επικρατούντα έθη του τόπου κα
τα τις πολιτικές και εγκληματικές δίκάς, η φύσις της κατοχής ιδιο
κτησίας, και αι διατάξεις της διαδοχής ουδόλως θα μεταβληθώσιν .
Απαγορεύεται διδ Μωαμεθανοίς το να αποκτώσιν ιδιοκτησίας, και α
πολαύωσιν διαμονήν ώς διατηρείται εν ταίς ηγεμονίάις Μολδαυΐας και
Βλαχίας. Επειδή δε αι περίχωροι αύται ανήκουσιν ώς ολόκληρον κτή
μα της Οθωμανική Αυτοκρατορία, αξιωματικός της αρχηγός απολύ
τως Μωαμεθανός, θα κατασταθή εκεί. Επειδή δε μέγας αριθμός υπη
κόων της Επτανησίου πολιτείας κατέχει κτήματα εν ταις ρηθείσαις
περιχώροις, η Υ. Π. υπόσχεται να προσδιορίση έως εξ αυτής της σιγ.
μής τον βαθμόν του αξιωματικού τούτου, την φύσιν και τα δικαιώ
ματα της υπουργίας αυτού, ώς έτι και τον τόπον της διαμονής, κατ'
έγκρισιν όλων παρά της κυβερνήσεως της Πολιτείας.
9.ον HY. π. υπόσχεται, ότι πάν το συσχετιζόμενον εις την θρη
σκευτικής λατρείαν τών Ραγιάδων της ρηθείσης περιχώρου , θέλει
διαιρείται και διακρατείται εις την αυτήν κατάστασιν, οίαν έχει μέ
χρι του νύν . Συνεπώς oύν αυτοί έχουσιν άδειαν ολόκληρον του να α
Ου

νακαινίζωσι τας εκκλησίας των, και να κατασκευάζωσι νέας, και να

σημαίνωσε τους κώδωνας ακωλύτως.
10.ον Η Α . Α . Υ. ο Σουλτάνος , διατρέφων αει αισθήματα γενο
ναιότητος και ευεργεσιών, και επιμελούμενος αεί όπως ευαρεστώνται
και ικανοποιώνται οι ρηθέντες Ραγιάδες, οίτινες νύν νεωστί θα υπό
κεινται τη Y. π.,διακηρύτ-ει ότι θα αποφέρεται μέτριον τινά φόρον
εκ των Ραγιάδων, των κατοικούντων Πρέβεζας, Πάργαν, Βόνιτσαν
και Βουθρωτόν, και τα εξαρτήματα αυτών. Επί τούτω ούν υπόσχεται
>

ότι ουδέν πλέον θα φορολογώνται, αφ' όσου εσυνειθίζετο επί της πρώην
Βενετικής πολιτείας. Αλλ' οι ρηθέντες Ραγιάδες επειδή εδοκίμασαν
επί της δυναστείας των Γάλλων παν είδος απεχθούς φορολογίας , και
εξ αυτού του χρόνου πολλά έδεινοπάθησαν διά τα δεινά του πολέ
μου , απαλάττονται παντός τέλους και βάρους επί δύο έτη μετά την
υπογραφής της παρούσης συνθήκης.
11.ον ΙΙΗ Α . Μ. ο Αυτοκράτωρ πασών των Ρωσσιών, όπως δώση
μαρτύριον ειλικρινούς φιλίας, ην έχει προς την Α. Μ. τον Οθωμανών
 733 meter

Αυτοκράτορα, και του πόσον ενδιαφέρεται εις την ευτυχίας της Τ.

Πύλης, της νύν πιστής αυτώ συμμάχου, υπόσχεται να μεσολαβήση
και επιτευξηται κατά την σύνταξιν γενικής ειρήνης την παρ' όλων
των συμμάχων δυνάμεων και των άλλων, αίτινες θα συγκαλεσθώσιν
εν αυτή, την αναγνώρισαν και κύρωσιν όλων των εμπεριεχομένων εις
τα άρθρα 9.ον, 5.ον, 7.ον και 8.ον των αρχών , και την ασφάλειαν,
καθ' όσα διεκηρύχθησαν και εδηλώθησαν περί της πολιτικής υπάρ
ξεως τόσον των ειρημένων νήσων , όσον και των κατά ξηράν περιχώ
ρων, των μεν και των δε αποκεχωρισμένων εκ Βενετίας.
12.ον Η παρούσα συνθήκη θα κυρωθή παρ' αμφοτέρων τοϊς Α. Μ .
του Αυτοκράτορος πασών των Ρωσσιών και του Αυτοκράτορος της
νουπόλει
Τουρκίας . Αι δε κυρώσεις θέλει συναλλαχθώσιν εν Κωνσταντινου
εντός δύο και ημίσεως μηνών, και όσον δυνηθώσι ταχύτερον.
Πρός πίστιν δε παρ' ημών των υπογεγραμμένων κατά την πληρε
ξουσιότητα, ήν έχομεν, υποφαινόμεθα εις το συμβόλαιον της παρούσης
συνθήκης. Και επιθέσαμεν αυτή την σφραγίδα των εμβλημάτων ημών
και συνηλλάξαμεν το συνάλληλον συμβόλαιον το κατά τον αυτόν τύ
πον και κείμενον ώσαύτως υπογραφέν παρ' ημών των ρηθέντων πλη •
ρεξουσίων, και ασφαλισθεν ταις οικείαις σφραγίσιν. Εγένετο εν Κων
σταντινουπόλει τάς 31 Μαρτίου 1800 .
Υπογεγραμμένος εν τω πρωτοτύπω.
W. Tομάρας ,
Ισον απαράλλακτον .
Ο Γραμματεύς της πρεσβείας και
σύμβουλος της Αυλής
Αλέξιος Βοβρώφ κτλ.
Μεταγλωτίσθη εκ του Γαλλικού παρ' εμού υποφαινομένου (1(1 ).)
Ευτύχιος Ζαμπέλης Γραμματεύς της Γερουσίας.
Ο πρόεδρος της Γερουσίας Θεοτόκης, δι' επιστολής αυτού, την σύ
ναψιν της συνθήκης δια της εξής εγγράφου εδημοσίευε προς τον Πα

(1) Μετέφρασα αυτήν εκ του Ιταλικού κειμένου οίον εξεδόθη εν τω

le ire costituzioni (1800, 1803, 1847) delle selle isole junie.
95
 - 75 4

νιόνιον - Διά του ισχυρού λόγου των δύω Αυγούστων μοναρχών έγενο
νήθη η πολιτεία των επτά ηνωμένων νήσων. Ηδη οι λαοί των νήσων
αναγεννόμενοι εν δόξη των αθανάτων προγόνων, ανάμεσον της εαυ
των αγαλλιάσεως πρέπει να υψώσωσιν ύμνον και δοξολογίαν προς τον
Αιώνιον, όπως αποδώση διηνεκή ευημερίαν προς τους Μεγαθύμους
και Αυγούστου, πλαστουργούς του νέου Κράτους. Αλλ ' όπως οι λαοί
ούτοι δυνηθώσιν να επιδεικνύωνται άξιοι τοσαύτης ευεργεσίας προς
τοσαύτην έξοχον τύχην, ας διακαίη τα στήθη αυτών το ιερόν πύρ
της αρετής. Η αγάπη της πατρίδος έστω καθαρά και ειλικρινής, και
σταθερός πόθος της πολιτικής ομονοίας. Αύτη μεν είναι η οδός, δι' ής
έφθασαν εις το ανωκόρυφος της φήμης τα μάλλον περιφρονημένα έ
θνη : δι' αυτής δε μόνης επιτυγχάνεται ασφάλεια και ησυχία εν πο
λιτείαις . Ας καταβάλωσιν ούν πάσαν χαμερπή διάνοιαν . Ας περιφρο
νήσωσιν παν αγεννές αίσθημα. Ας στρέψωσι την αγάπην των ου μό
νον προς συγγενή και φίλον , αλλά και προς ξένον και προς οιονδή
ποτε άριστον συμπολίτην. Πιστεύσατέ μοι, ναι, αυτό πιστεύσατε. Εί
σθε ελεύθεροι , ώ Επτανήσιοι, και ανεξάρτητοι! Από δε του νυν θα κυ
βερνήσθε διά των ιδίων υμών νόμων. Σείς μόνοι θα είσθε οι δικασται
των υμετέρων διαφορών. Θα είσθε ο αυτεξούσιοι εν ταις δημοσίαις
υποθέσεσιν . Αλλ' επί τούτω πρέπει να ανακαινισθήτε ως άνθρωποι ,
ιδιοτεύοντες μέν πλήρεις πολιτικής, φρονήσεως και εν τη αξία του
πολίτου , ως δημόσιοι δε λειτουργοί, ακέραιοι, αδιάφθοροι και ακού
ραστοι και ως Γερουσιαστεί σοφοί , φωτισμένοι , επιεικείς και εύστα
θείς . Αλλως πώς θα εύρωμεν παρ' ημίν τους Φωκίωνας και Αριστεί
δας , ους πάντοτε αναζητούμεν εν τοις απηρχαιωμένους χρονικούς του
κόσμου .
Καίτοι ή μεν συνθήκη ήσφάλιζε την αυτονομίας της Επτανήσου,
και έπλούτιζε την Ευρώπης με νέον ανεξάρτητος και ελεύθερον Κρά .
τος , • δε λόγοι του προέδρου προέτρεπαν τους πολίτας εις επίδειξιν
πατριωτικών αρετών, κακώς έχει εις τα ώτα των εντοπίων, και εξ
αιρέτως των εγκατοίκων των περιχώρων της στερεάς η τουρκική κυ
ριαρχία εν ταις νήσοις, και η παράδοσις παρά της ομοθρήσκου συμ:
βαλλούσης δυνάμεως εις την εξουσίας των Τούρκων. Ο Τομάρας έδι
καιολόγει προς την προσωρινήν Γερουσίαν την παράδοσιν της Ηπειρώ
τιδος χώρας λέγων - Εάν οι τόποι ούτοι ήθελον συναρτάσθαι μετά
της Πολιτείας, ήθελεν αύτη επιβαρύνεσθαι υπό υπερόγγου βάρους, ύ .
περασπίζουσα αυτούς εναντίον ενός φιλοταράχου γείτονος, οίος ο Αλή
Πασάς των Ιωαννίνων, ον ουδέν μέσον τεθέν παρά της Πύλης , ηδυνή .
θη να περιστε λη εις τα όρια του καθήκοντος Τοπάρχου, και να με
 733 -

τριάζη την φιλαρπαγίαν του. Η γεωγραφική θέσις των περιχώρων εν

κείνων ουδόλως ευκολύνει την σύνθεσιν μετά νήσων, αίτινες διά θα
λασσίων ορίων χωρίζονται εξ εκείνων. Η κατάστασις αύτη δεν επι
τρέπει ταϊς χώραις ταύταις το να μεθέξωσι πολιτικής υπάρξεως, οίας
απήλαυσαν αι νήσοι. Και μόλα ταύτα εδόθησαν αυτοίς άπαντα τα
εχέγγυα προς ασφάλειας της ευτυχίας, ζωής και ιδιοκυβερνήσεως των
εγκατοίκων. Ει δε και συνήφθησαν προς την Οθωμανικής Αυτοκρα
τορίαν, η κατάστασις αυτών όμως είναι καλλιτέρα οιασδήποτε αυτο
κυβερήτου πόλεως(anseatica), ασφαλισθείσα ήδη παρ' όλης της Ευ
ρώπης--Οι εν Πετρουπόλει πρεσβευταί της Επτανήσου Οριος και Κλα
δάς επιoίσαντο έγκλήσεις προς τον Αυτοκράτορα Παύλον επί της συν
θήκης. Και διαμαρτυρήθησαν κατά συντάγματος και φιρμανίου, ο α
πεφάσιζε τας υποχρεώσεις της υποτελείας των νήσων προς την Τουρ
κίαν. Αλλ' οι εν ταις νήσοις ολιγαρχικοί, θεραπευόμενοι εν επιθυμία ,
ότι διά της συνθήκης και του συντάγματος απεκλείετο εν εαυτοίς πάν
προνόμιον και υπεροχή εν αρχαίς, κατεβόων κατά της διαμαρτυρή
σεως του Τομάρα. ο δε επί κεφαλής των αριστοκρατικών Θεοτόκης,
κατηγόρει αυτούς προς την Γερουσίας και αύτη απέβαλλεν τον Οριον
διά ψηφίσματος εκ της λειτουργίας του πρεσβευτού. ο Οριος μαθών
την αποβολήν αυτού, έγραφε τας 27 Ιουλίου 1801 εκ Βρέστ. της Λι
θουανίας προς την Γερουσίαν -
- οι κόποι μου και αι επιθυμίαι βε
€αίως συνάδουσι με τας ευχάς όλου του έθνους. Δεν θα αποκτήσω του
να επαναλαμβάνω αεί ότι επιθυμώ, η Πολιτεία αληθώς να ήναι ελευ
θέρα τόσον εντός , όσον και εκτός διότι ούτως ευχαρίστως θα προσ
τατεύεται υπ' εκείνων των κυρίαρχών , οίτινες ενδιαφέρονται να αφα.
λίζωσιν αυτών, και μηδέποτε θα κατέχωσιν. Εστωσαν οι μεν εγκά
τοικοι όσον το δυνατόν ήσυχοι, τα δε πρόσωπα και αι περιουσίαι α
σφαλείς. Ας βασιλεύη παντού αρμονία και ομόνοια. Ας προχωρήσι
πάντα ως επί το πλείστον εν τάξει , ευαρεστήσει και γενική ειρήνη.
Εστω δε εν τέλει η Πολιτεία αεί Πολιτεία. Αύται αι ευχαι καθαραί,
αθώαι , ειλικρινείς ίσως εισακουσθώσιν . Αν δε το εναντίον , θα επικρα
τώσιν, ήή προσωπική ιδιοτέλεια, το φατριαςικόν πνεύμα, η ζηλοτυπία,
αι ανυπόστατοι υποψίαι, η διχόνοια , η αταξία. Και τότε η αναρχία
και η ολιγαρχία θα επενδυθώσι ψευδομανδύαν ιεράς ελευθερίας , όπως
φέρωσιν είς απώλειαν το πάν της Πολιτείας . o δυνάμενος να ίδη εν
το σκότει του μέλλοντος ας λύση τα προβλήματα ταύτα. (1 )
(1 ) Αρχειοφυλακείον της Ιονίου Γερουσίας εν τω Corrispondance
dei deputati a Pietroburgo,
 Η Υ36

Οι θόρυβοι όμως και αι δυσαρέσκειαι δεν έπαυον. Πάθη, εκδικής

σεις και αντιζηλίαι έφθασαν εις το έπακρον. Η χρονοτριβή των οι:
σβευτών, έως κυρωθώσιν αι συνθήκαι και το σύνταγμα , έδιδε καιρόν
εις τας εξάψεις . Ηδη η Κεφαλληνία έκυμαίνετο εις αίματα των εμ
φυλίων στάσεων και ταραχών. Το Αργοστόλιον ως πρωτεύουσα Κε.
φαλληνίας τιμώμενον , δεν ανείχετο τάς δικαστικές και υγειονομικές
αρχάς , ας η Γερουσία εγκαθίδρυσεν εν τη δευτερεύουση Ληξουρίω . Ο .
πως ούν καθησυχάση τους χωρικούς , οίτινες συνεστασίαζον τοίς Αη
ξουριώταις έγραφες προς αυτούς η Γερουσία -- Γεωργοί ευτυχισμένοι
της εξοχής- Η επωφελή και ευεργετική γεωργική τέχνη σας, οι αξε.
τίμωτοι ιδρώτες οπού ποτίζουν τα αυλάκια, τα οποία σπέρνοντες
με σπέρματα, από τα οποία άφθονα θα θερίσετε, όχι αυτά, όχι ποτέ
δεν έβλαψαν την γενναίαν και παλαιοτάτην αρχοντίαν, όπου τιμά την
μνήμην των αρίστων προγονέων σας . Εγεννήθητε ευγενείς και όμοιος
θα ζήσετε . Και προς τους καλοτύχους απογόνους σας θα μεταδώσετε
την κληρονομίαν του εξόχου και αμεταβλήτου χαρακτηρός σας. Το
μεγάλο συμβούλιον με τακτικούς κανονισμούς εις την ώραν του θα
συναχθή . Θα είσθε μέλη με πάσαν εξουσίαν εις εκείνην την έξοχον
συνάθροισιν, η οποία θα έχη την νομοθετικήν δύναμιν, και την υψηλο
τέραν εξουσίαν της τοπικής κυβερνήσεως. Δεν θα χάσετε ούτε εξου
σίαν , ούτε άιοπρέπειαν. 11 Γερουσία βεβαιώνει. Αυτή ορκίζεται εις
την πίστιν της, και σας δίνει εγγύησιν εις κάθε καιρόν και κάθε πε
ρίστασιν θα είναι αυτή και πιστός επίτροπος των απαραβιάστων δι
καιωμάτων σας. Και θα τα βαστάξη και θα τα υποστηρίξη καθώς
πάντοτε χρεωστεί διά να βασταίνη, και διά να προστατεύη το αλη
θηνών καλόν του γένους. Σείς δε Ληξουριώται βεβαιωθήτε, πώς τα
προνόμια σας δεν θα αποσκεπασθούν, ούτε θα διακοφθούν. Ξαναλά
βετε την γαλήνην της ψυχής και την ειρήνην του πνεύματος. Ας ήσθε
φίλοι και αδελφοί των συμπατριωτών σας Αργοστολιωτών , και κα .
θενός άλλου μέρους του νησιους σας και ζητε όλοι ως αδελφοί δεμέ.
νοι και ενωμένοι σφιχτά . Η φύσις σας επροίκισε με αξιοθαύμαστον
πνεύμα και σπανίαν οξύνοιαν. Σείς βλέπετε με πρώτον βλέμμα τα έ.
σχατα κακά της διχονοίας. Εάν εγεννήθητε αδελφοί, διατί να ζητε
ώς εχθροί; Εάν πρέπη να ήσθε σφιχτά ενωμένοι με τα άλλα έξη νη
εία τα αδέλφια σας , πώς μπορείτε να ησθε χωρισμένοι; -Ουδέν
μως ηδύναντο να μετριάσωσι της αντιπαθείας αι προτροπαί της Γε
ρουσίοις . Αι δύο παλαιαι στάσεις Αννίνου και Μεταξά ανανεωθείσαι,
άντεμάχοντο περί της κατοχής των τοπικών αρχών της Κεφαλληνίας.
Η φατρία των Αννιναίων, ής επί κεφαλής ετέθησαν ο Νικόλαος και
Αναστάσιος ο Αννινοι συγγενείς του Κωνσταντίνου Χωραφά, υπέρτες
φήσασα της αντιθέτου των Μεταξάδων ήδη διεσχισμένης, κατέβαλε
τους αντιπάλους. Οι δε αποβληθέντες απέστειλαν τον Ευστάθιον Με.
ταξαν εις Ζάκυνθον μεσιτεύσοντα υπέρ εαυτών προς τον Κινσιχάου.
ζεν . Αλλ' η υψηλή αστυνομία ερέθισε τους ευγενείς Ληξουρίου και της
περιοχής Λιβαθού, όπως ελθόντες πανδημί προς την προεδρίαν , ζη
πήσωσιν συγκρότησιν του μεγάλου συμβουλίου. Αλλ' ή προεδρία απω·
θήσασα την πρότασιν, ήρέθισεν αυτούς . Ενοπλοι δε ουτοι εισβαλόν
τες εις Αργοστόλιον τας 12 Αυγούστου 1800, διήρπασαν τας οικίας
των μελών της προεδρίας, καθύβρισαν τους ομόφρονας αυτών, ελεη»
λάτησαν το προεδρείον, και καύσαντες σκεύη, χαρτία και δημόσια έγ
γραφα , ετράπησαν εις κλοπών και παραβίασιν εργαστηρίων και οικιών
φιλησύχων πολιτών. Ταυτοχρόνως ένοπλον πλοίον γεμάτον Ληξου
ριωτών και χωρικών έκανονοβάλει το Αργοστόλιον . Αλλα δε στίφη
διέτρεχαν την περίχωρον, καίοντες οίκους και αγρούς των Χοϊδαίων
και Μεταξάδων. Φονεύεται ο Ευγενής Φωκάς , και χωρικοί τινές άλ
λοι πληγώνονται . Οι καταδιωκόμενοι Χοϊδάς και Μεταξάς καταφεύ
γουσιν εις Ζάκυνθον, ένθα φιλοξενούνται. Οι φιλήσυχοι εγκάτοικοι
παρωργίζοντο δια τοιαύτας αρπαγής και συμπλοκάς. Η προεδρία διε
λύθη, και η υψηλή αστυνομία προσκαλέσασα το μέγα συμβούλιον εις
συνέλευσιν , εναπέθεσε την διοίκησιν εις τας χείρας Στεφάνου Φωκά ,
Ανδρέου Πανά Καμπίτση , δόκτορος Ιωάννου Μηνιάτου, και Σταμα
τέλου Πετρίτση τους συμφατριώτας των Μεταξάδων. Αλλ' οι συντα
σιώται του αντιπάλου Αννίνου, ερεθίσαντες χωρικούς και πολίτας , α
νεκαινίσαντο στάσεις και φατρίας λίαν κακοποιούσας αλλήλας . Ως δε
την ημέραν του Πάσχα οι λητανεύοντες την Ανάστασιν του ναού των
Ταξιαρχών επυροκρότουν και κατεβόων, πυροτεχνήματα ρίπτοντες
κατά της οικίας Ευθυμίου Αοβέρδου, οι συγγενείς αυτού ένοπλοι εξ .
ελθόντες της οικίας, συνεπλάκησαν τοίς λητανεύουσιν, και πολλοί αμ
φοτέρωθεν επληγώθησαν και εφονεύθησαν. Εντεύθεν διεκόπη πάσα
συγκοινωνία, έκλείσθησαν τα εργαστήρια , και ουδείς πολίτης ήδύνατο
ευκόλως να μεταβαίνη εις τα υποστατικά του . Διό πολλαι οικογένειαι
έμετανάστευον . Ταύτα μαθούσα ή Γερουσία εναπέθετο δικτατορίας
προς τον Κωνσταντίνος Χωραφάν, ος εφοδιασθείς μετ' ολίγων Ρώσω
φων πεμφθέντων εκ Κερκύρας, εναπέφραξε οπωσούν τις στάσεις, αί
τινες το πυρ υπέκαιον, όπως σφοδρώτερον ακολούθως εξανάψωσιν. (1)

• (1 ) Loverdo ανωτ. Χι
 758

Δεινοτέρως είχον τα εν Κηθύροις. Οι ενταύθα χωρικοί βουλόμενος

να εκδικηθώσιν δι' όσα δεινά έπαθον παρά του αρχοντολογίου επί Βε
νετοκρατίας , ένοπλοι εισήλθον εις την πόλιν, αφού έμαθον ότι διά
την αναχώρησιν τών Ρωσσοτουρκών δυνάμεων και προσωρινή κυβέρνη
σιν ουδέν ίσχυεν . Οι άρχοντες και οι αστοί τρομάξαντες, έστειλαν
πρεσβείαν προς τους εξεγερθέντας, όπως μάθωσι τάς απαιτήσεις αυ
των. Οι δε έλεγον, ότι έπρεπε να συναχθή το αρχοντολόγιον εις το
σαλάτιον του ποτέ Βενετού προβλεπτού, και εκεί ενώπιον του επι
σκόπου θέλει δηλώσωσι τάς απαιτήσεις . Ο Εμμανουήλ Καλούτσης
άρχων δημοτικός και μετριόφων απότρεπε τους ευγενείς ομοτίμους,
όπως ουχί εις το παλάτιον του Προβλεπτου αλλ' εις την Επισκοπής
συναχθώσι, και εκεί συνδιαλλεχθώσι μετά των χωρικών . Ως δε η βία
των χωρικών υπερίσχυσε, συνήλθον αμφοτέρωθεν εις του Προβλεπτού :
Η κυρία δε δρακούλα σύζυγος του Εμμανουήλ Στάυ αριστοκράτου και
υπερόπτου, παρότρυνε τον άνδρα αυτής εις το να περιφρονή τας αι
τήσεις των χωρικών. Ούτος δε πειθόμενος, εξύβρισε τους χωρικούς εν
τη συνελεύσει . Πάραυτα πέλεσης τις των αρχηγών των χωρικών
ώρμησεν ένοπλος κατά του Σταύ γυμνώ ξίφει, και εφόνευσεν αυτόν.
Οι λοιποί άρχοντες εδόθησαν εις φυγήν. Αλλ' οι μεν αυτών εσφάγη
σαν , οι δε έπληγώθησαν οι δε εκρύφθησαν . Η μιαιφονία αύτη τοσού
τον ενεθάρρυνε τους εξεγερθέντας, ώστε εδόθησαν εις λεηλασίαν των
οικιών διήρπασαν τα εργαστήρια και έκαυσαν τας εν αγροίς επαύ
λεις , ώστε δεν εχόρταινον την διαρπαγήν των, εάν πλοίον Τουρκικόν,
τυχόν τότε ελλιμενισμένον εις Καψάλι , άφθονον ύλην εμπορευμάτων
αυτούς προσεφέρετο , και η μεν λεηλασία ήθελεν επί πολύ διατελέσει,
οι δε φιλήσυχοι ήθελον εξολοθρευθή. Ο Καλούτσης σωθείς, εποιήσατο
οργανισμόν τινα προσωρινής κυβερνήσεως, διωρίζων δικαστάς χωρι
κους , οίτινες έκρινον εν υπαίθρω, και αυτογνώμως. Η αναρχία εξηκον
λούθησεν, έως oύ ή Επτανήσιος κυβέρνησις τακτοποιηθείσα , απέστει
λε δικτάτορα τον Κεφαλλήνα Κόμητα Ευστ. Μεταξάν μετά δυνάμεως
τινός , και ούτος έπαυσε τας ταραχάς συστήσας κυβέρνησιν κατά νόμι
μα της Πολιτείας. Τότε οι φονείς του Στάυ έφυγον εις Κωνσταντινού
πολιν , καταδιωκόμενοι υπό της εξουσίας. Αλλ' η σύζυγος Δρακούλα
μεταβασα εκείσε , παρουσιάσθη εις τον Ρωσσικόν πρέσβυν. Kατηγός
ρησε τους φονείς του ανδρός . Ο δε πρέσβυς καταμηνύσας τα πάντα
εις το Διβάνιον κατώρθωσε να συλληφθώσιν οι φονείς, οίτινες απο
σταλέντος εις Ζάκυνθον , κατεδικάσθησαν εις θάνατον . (1)

(1) Ορα όπισθεν εν τοις εγγράφοι; έκθεσ : ν Δομηνίκου Καλούτση

 259

Εν τοσούτω οι εν Κωνσταντινουπόλει πρεσβευται , θέλοντες αυτο !

τα πάντα να παρουσιάσωσι προς καταρτισμών πολιτείας , συνέταξαν
άνευ συνενοήσεως των εν Πετρουπόλει συνομοτίμων πρεσβευτών , το
πολίτευμα της Επτανήσου, και καθυπέβαλον υπό την έγκρισιν της Πύ
λης. Αλλ' ενταύθα παρατηρητέον ότι ούτοι παρεξετράπησαν της εν
τολής διότι έπρεπε το πρώτον η αντιπροσωπεία των νήσων συναχθεί
σα εν τη πρωτευούση , να συντάξη το νέον πολίτευμα, και είπα να
καθυποβάλη αυτό υπό την έγκρισιν των δύο Αυτοκρατόρων των προ
στατών της πολιτείας. Μάτης η Γερουσία διαμαρτυρήθη, και απηγό
ρευεν αυτοίς ρητώς δι' επιστολής των 7 Μαρτίου. Ο προστεθείς τη
πρεσβεία της Κωνσταντινουπολεως Δεζόρζης Κερκυραίος, έναντιώθη
σφόδρα εις το αυθαίρετον. Το Βυζαντινόν, ως ελέγετο, σύνταγμα βα
σιζόμενον επί ολιγαρχικών αρχών, διετήρει όλα τα πρώην απολε
σθέντα επί δημοκρατίας προνόμια του άρχοντολογίου. Αλλ' όμως ούτε
ή φορά των πραγμάτων, ούτε αι μεταβολαι των ιδεών συνεχώρουν
αρχάς και προνόμια κατακλονισθέντα υπό του νεωτερισμού. Ου μό
νον δε κατά ταύτα έχόλαινον οι πρεσβευται, αλλά εφελκόμενοι μεν
είς παλαιάς αναμνήσεις, προσκολλημένοι δε εις το παρελθόν, ουδό
λως διέπρων εις μελλούσας εθνικές ελπίδας. Διό ηθέλησαν, και έως
εις αυτήν την σημαίαν της πολιτείας να επιθέσωσι σύμβολα του πα
ρελθόντος. ο δε Φοίνιξ ο εισηγηθείς παρά τινών ως σύμβολον εθν: -
κής αναγεννήσεως, και προάγγελος ελπίδων πρός ανάστασιν όλου του
έθνους, απεβλήθη παρ' αυτών ως νεωτερίζουσα ιδέα . Αντ' αυτού δε
ετέθη επί Γαλαζίου Πανίον της σημαίας και παλαιός της Βενετίας λέων
κυτρινόχρωμος και πτερωτός , κρατών το ευαγγέλιον κεκλεισμένον ,
και επέχον σταυρόν, και επ' αυτού επτά λόγχαι ως σύμβολον της Ε
πτανησίου ομοσπονδίας. Η ά , Νοεμβρίου των 1800 ωρίσθη, καθ' ήν
υπό αισίους οιωνούς έμελλον να παρουσιασθώσιν προς την Υ. Πύλης
επισήμως οι πρεσβευται και προσάξωσι την σημαίαν. Διό την ημι
σείαν ώραν πρίν μεσημβρίας ο κόμης Αν. Καποδίστριας και ο κόμης
Ν. Συγούρος Δεσίλλας έφιπποι διευθύνοντο προς τον Τοπχανών , προ
πορευομένου ουλαμού γενιτσιάρων, και εφεπομένου του διερμηνέως,
του γραμματέως της πρεσβείας, και δορυφορούντων υπηρετών, οίτι
νες περιβλήθησαν έφεστρίδας (livree). Αφιχθέντες προς τον ενταύθα
αιγιαλόν, κατέβησαν των ίππων, και επιβάντες εις μεγαλοπρεπές
πλοίον, διέπλευσαν κατά το Βακσεσαράϊον, παρακολουθούμενοι υπό

περί των γεγονότων εν Κυθήροις επί αναρχίεις.

 676 za

πολυαρίθμων πλοιαρίων και λεμβών γραικικών φερόντων πληθών (

νήν παρεπιδήμων νησιωτών και ομογενών. Κατά την αποβάθραν του
Βαλσεκαπί εφ' ίππων πλουσιοστολίστων, και κεκοσμημένων χρυσοχα
λίνοις και αργυρωμένοις εφίπποις, άτινα απεστάλησαν παρά της Πύ
λης, δορυφορούμενοι υπό Τζοχαδαρέων και Τσαουσίδων, και 24 Γιας
νιτσάρων εφίππων, και ακολουθούμενοι υπό συνοδίας πεζών και εφίπ
πων ομογενών, αφίχθησαν εις το Βασιλικών Σεράϊον. Εκεί άφιππεύ
σαντες, ανέβησαν την κλίμακα του Παλατίου του Διβανίου. Και δε
ξιωθέντες εν τη αιθούση υπό του μεγάλου διερμηνέως της Πύλης,
παρεισήχθησαν πρώτος προς τον Κεχαγιάμπεην, και είτα προς τον
Ρεϊζεφέντην ένθα εφιλοφρονήθησαν με γλυκίσματα , καφφέν, ποτά,
μυρωδικά και ύδωρ, και με μανδύλια χρυσοκέντητα, σημείον μεγά
λης ευνοίας. Ακολούθως μετέβησαν εις τον αντιθάλαμον' είτα εις τον
της ακροάσεως του μεγάλου Βεζύρου, ένθα προσκυνήσαντες εκάθησαν
επί των συνήθων καθιδρών των πρέσβεων. Τότε ο κόμης Καποδίστριας
εξεφώνησε σύντομος και ανάλογον προσλαλιάν. ο δε Βεζύρης απήν
τησε τα δέοντα . Αφού δε πάλιν εδόθησαν αυτοίς τα συνήθη ποτά και
γλυκύσματα, ο Τζασύσπεης εν μεγάλη πομπή έφερεν προς τον Βεζύ
μην το δίπλωμα και το σύνταγμα εντός θυλακίου αργυρού, και την
σημαίαν. Τότε ο Βεζύρης σηκωθείς, έλαβεν αυτήν, και προσαγαγών
το στόματι έφίλησεν . Και είτα επιθέμενος τη κεφαλή κατ' έθος α
νατολικόν, ενεχείρισε προς τον κόμητα Αν. Καποδίστριας, ος και αυ
τός τη αυτή τελετή παρέδωκε το δίπλωμα και το σύνταγμα προς
τον γραμματέα, και την σημαίαν προς ένα πλοίαρχος Κεφαλλήνα εκεί
παρόντα. ο δε μέγας Βεζύρης δίδων την σημαίαν και το δίπλωμα ,
ευχήθη διηνεκή διαρκειαν, τα πολλά έτη, και ευτυχίαν προς την νέαν
Πολιτείαν. Μετά ταύτα οι μεν πρεσβευται ενεδύθησαν Σαμαράγουναν ,
και δε γραμματεύς και διερμηνείς με γούναν κακουμίου. Διενεμήθη
σαν και 24 καφτάνια προς τους έγκριτωτέρους της συνοδίας. Τελειω
θείσης της τελετής, εσικώθησαν οι πρεσβευται, και επροσκύνησαν τον
Βεζύρην, και εξήλθον προς την μεγάλην αίθουσαν του Διβανίου , όπου
ανεπετάσθη η σημαία. Τότε άπαντες οι παρεστώτες Τούρκοι εκραύγα
σαν τρίς ευτυχία και πολλά τα έτη τη νέα Πολιτεία . Οι δε ομοεθνείς
-το ζήτω η νέα Πολιτεία.
-

Οι πρεσβευται ακολούθως κατέβησαν την κλίμακα , συνοδευόμενοι

παρά του μεγάλου διερμηνέως . Και αναβάντες τους ίππους προπορευο
μένων των Γιανιτσάρων, Τσασυσίδων, γραμματέως και διερμηνέως
ής πρεσβείας , και του Κεφαλλήνος πλοιάρχου εφίππου, φέροντος α
νοικτήν την σημαίαν, και παρακολουθούμενοι παρά της συνήθους θε
 Swς 16

ρέπείας, μετέβησαν εις την μεγάλην αυλήν του Πατριαρχείου. Εκεί

αφιππεόσαντες εισήλθον εις την εκκλησίαν, ένθα προαπαντηθέντες από
εξ επισκόπων φερόντων τα αρχιερατικά άμφια και από τεσσάρων ε .
ρέων κρατούντων το ευαγγέλιον, τον Σταυρόν, την εικόνα της Υπερα
γίας και την του Ιησού Χριστού, προσεχώρησαν κατά τον αρχιερατι
κον θρόνον, προπορευομένου αεί του σημαιοφόρου, και επροσκύνησαν
τον Πατριάρχην όρθιον επί του θρόνου, ευλογούντα αυτούς , και την
σημαίαν, συμπαριστημένης όλης της αγίας συνόδου των επισκόπων.
Εστάθησαν δε επί δύο προπαρασκευασμένων διά τους ηγεμόνας στα
σιδίων οι δύο πρεσβευται, και οι άλλοι εν ετέροις κατωτέροις. Ποιη
θείσης δε δοξολογίας και δεήσεως προς τον Υψιστον υπέρ ευημερίας
της πολιτείας, και ευλογηθείσης της σημαίας παρά του Πατριάρχου ,
εξεφωνήθη λόγο ; παρά σεβασμίου τινός ιερέως, και είτα εψάλθη πο
λυχρονισμός προς την νέαν Πολιτείαν , και τους πρεσβευτές τους συ
νεργήσαντας προς ανεγέρεσιν και στερέωσιν αυτής. Είτα κοταβές και
Παναγιώτατος Πατριάρχης έκ του θρόνου, επροπορεύετο αυτός μετά
των αγίων συνολικών είτα οι πρεσβευται και η συνοδία. Και ανέβη .
σαν εις το συνοδικόν, ένθα έφιλοφρονήθησαν με γλυκύσματα και που
τά , και ησπάσθησαν εκ νέου παρα του Πατριάρχου και των συνοδι
κών επισκόπων. Αναχωρήσαντες δε εντεύθεν , έφιπποι διήλθον άπασα
η συνοδεία της συνοικίαν του Φαναρίου . Είτα επιφάντες εις πλοιάρια
και λέμβους , διέπλεον το Κατάστενόν . Φθασάσης δε της λέμβου της
φερούσης τους πρεσβευτές και την ανοικτής σημαίαν , άντικρυ των
βασιλικών πλοίων της Ρωσίας και Αγγλίας, ησπάσθησαν παρ ' εκά
στού των πλοίων δι' είκοσι μιας κανονoβoλής . Ούτως εξηκολούθησαν,
και τα λοιπά εθνικά πλοία τα νησιωτικά , έως ου αφίχθησαν εις Τοπ
χανάν, ένθα υπεδέχθησαν δι' άλλων κανονιοβολισμών υπό της Αυτο
κρατορικής εκεί κανονοστοιχίας" τιμή μεγίστη, ήτις ουδέποτε εποιή
θη άλλη Ευρωπαϊκή πρεσβεία. Απαντα δε τα προσορμίζοντα κατά
Δολμάν Βακσίν πλοία, ώσαύτως εχαιρέτων διακανονοβολισμού . Εκεί
έφιππεύσαντες πάλιν οι πρεσβευται, ανέβησαν δι' άλλης τινός οδού,
και διήλθον τα προάστεια βέγιογλου, Αγουζάνμιον, Γάλατα, Σεράκ
και Πέρας, και αφίχθησαν οϊκάδε. Ενταύθα αυθις ή σνυοδία εφελο :
φρονήθη με τα συνήθη ποτά και γλυκίσματα, και εδόθησαν τα ευχο
ριστήρια προς τους κοπιάσαντες κατά την τελετήν διά λόγου συν
τόμου και ευφραδούς παρά του κόμητος Αντ Καποδιστρίου. Τότε &
παντες οι παραστάτες χειροκροτούντες, επευφήμησαν την νέαν πολι

96
 τείαν, και έζηστοκραυγησαν υπέρ των μεγάλων βασιλέων , οίτινες με
λοδόμησαν την πολιτείας της Επτανήσου. (1)
Ολίγους μήνας έπειτα έγκατασταθείς μετά την αναχώρησιν των
δύω πρευσβευτών, πρέσβυς παρά τη Οθωμανική Πύλη ο Κόμης Θω :
μάς Λευκόκιλλος Κεφαλλήν , έποιείτο άλλην τελετήν, μελλούσης της
σημαίας να υψωθή το πρώτον επί εμπορικού πλοίου. Επί τούτω ούν
ωρίσθη το εν Κωνσταντινουπόλει ελλιμενιζόμενον τότε βρίκιον ή αγία
Τριάς, του πλοιάρχου Γερασίμου Κοντογούρι Κεφαλλήνος. Ειδοποιη
θείσης ούν της Πύλης τάς 20 Μαρτίου 1801, και συνεναισάσης διά
φιρμανίου ότι, καίτοι εμπορικού του πλοίου, έτοιμος ήτον ο απονε
μηθησόμενος ασπασμός, το βρίκιον άνευ σημαίας ανήχθη εις την κλί
μακα Καρακίου, διαπλέων κατά την Ασιανήν παραλίαν παρά τη νή
σω του Πρίγγιπος. Εντός δε αυτού προσκομιζόμενος και πρέσβυς της
πολιτείαςμετά της συνοδίας, παραπλεούσης επί 6 λεμβών τριρέμων,
ευλόγησε την σημαίαν, ήτις δι' ευφημιών και κανονοβολισμών παρά
του πλοίου υψώθη . Αίθις πλησίστιον το πλοίον διαπλέον την θάλασ
σαν, εν βραχεί έφθασε παρά τα άκρα του Βασιλικού Σαραγίου, και με
21 κανονοτολήν έχαιρέτα το Αυτοκρατορικόν οίκημα. Το Κίσσιον του
Σουλτάνου είχεν ανοικτά και παράθυρα πλήρη μεγιστάνων θεωμένων,
εν οίς διακρίνετο ο Σουλτάνος κρατών τηλεσκόπιον , ώς εξηκρίβωσαν
καλώς οι έν τώ πλοίω. Το πλοίον είτα περιστραφέν αφίχθη απέναν
τι του Τοπχανέ, ένθα πάλιν επανέλαβεν τον χαιρετισμόν διά κανο
νοβολισμού. Το δε φρούριον ανταπέδωκεν τα όμοια πράγμα και ουδέ
ποτε συνέβη, ώς λέγουσιν, ούτε εις αυτά τα διερχόμενα πολεμικά
πλοία των φίλων δυνάμεων. Ευθύς δε και τα λοιπά πλοία τα εκεί
ελλιμενιζόμενα, ύψωσαν διά κανονοβολισμών την σημαίαν των . Και
έχαιρέτησαν διά ευφημιών το βρίκιον , το οποίον τότε ύψωσε τρείς
Ιονίους σημαίας εις την κεραίαν, τον ιστόν, και την πρώραν. Πληθώς
δε λαου συνέρρευσεν εις το θέαμα κατά την παραλίας Τοπχανά και
το πλησίον πέλαγος επί λεμβών και πλοιαρίων. Ο πρέσβυς απεβιβά
σθη κρότω και πατάγω κανονοβολισμών. Ο λαός έζητωκραύγει , και
τη νέα πολιτεία ηύχετο τα πολλά έτη και την ευτυχίαν . Περί την
δύσιν του ηλίου το πλοίον με πέντε κανονοβολισμούς κατεβίβαζε την
εθνικής σημαίαν . (2 ) |

(1) Ορα όπισθεν εν τοίς εγγράφοις Relazione Ministeriale degli

ambasciatori republica delle serie isole sublime porta oltomana'.:
( 3 ) Relazione di quanto successo entro questo Canale di Con
 Μετ ' οο πολύ αντηλλάγησαν και τα έγγραφα της συνθήκης μετε
ξύ των δύω Αυλών. Κυρώσας δε έκαστος των δύω συμβαλλόντων και
ριαρχών , ενυπέγραψεν μετά του προσήκοντος προοιμίου και της έκ»
περαιώσεως του κύρους. Και η μεν επικύρωσης της Ρωσσίας προαι :
μιάζετο ούτως - Ημείς Παύλος Α'. χάριτι θεου Ιμπεράτωρ και Αυ
τοκράτωρ πασών των Ρωσσιών Μοσκοβίας, Κιοβίας, Βλαδιμίρου, Νο.
βογορόδου, κζάρ του Καζάν, κζάρ του Αστραχάν, « ζάρ Σεβιρίας,
κζάρ Χερσονήσου Ταυρικής, Κύριος Πλεσκόβου και μέγας Δούξ Σμο.
λένκου, Λιθουανίος, Βολινίας, Κουρλανδίας και Σενεγάλη Σαμογιζίας,
Καρελίας, Ιρβερ, Υγγορίας, Παρμίας, Ούττκας, Βουλγαρίας, Κύριος
και μέγας Δούξ Νοβογoρoδ κατωτέρου , κζερνιγόρης , Βεζάνος Πoλό
τσκης, Ρεστόβου , Ταροσλάβου, Βελοσέρου Ουδαρίας, Κονδινίας, Βι
τέπσκης, Μετιολάου Κύριος όλων των βορείων, Κύριος Ιβηρίας, Πρίγ.
γιψ κληρονομικός, και κυριάρχης των κζάρων Καρταλίνης και Γεωρ
γίας και της Καβαρτινίας, των Κερκασίων Πριγγίπων και των ορει
νων, κληρονόμος Νορβηγίας Δούξ Οσβιε , Χολτέϊν, Χόρμανου Διθμάσ
σε και ολβεμβούρου και κύριος Ιεβέρος κτλ. κτλ. μέγας μαγίατρος
του κυριαρχικού τάγματος του αγίου Ιωάννου της Ιερουσαλήμ . Δια
κηρύττομεν προς άπαντας, οίς προσήκει ότι τάς 24 του μηνός μαρ
τίου του παρόντος έτους 1800 μεταξύ της Υμετέρας Αυτοκρατορι
κής Μεγαλειότητος και της Αυτού Μεγαλειότητος του Αυτοκράτορος
των Οθωμανών, του έξοχωτάτου εν Σουλτάνοις , μεγάλου και έντι
μωτάτου εν Βασιλεύσιν , Εκλαμπροτάτου προστάτου της Μέκας, Με .
δίνης και αγίας πόλεως Ιερουσαλήμ, Βασιλέως και Αυτοκράτορος των
εκτεταμένων κατ’ Ευρώπης, Ασίαν λευκών και Μαύρης θα κασσαν, ε
παρχιών του Γαλληνοτάτου κραταιοτάτου και Μεγάλου Αυτοκράτορος
Σουλτάνου, υιού Σουλτάνων Βασιλέως, υιού Βασιλέων Σουλτάνου Σε
λίμου Χαν, υιού του Σουλτάνου Μουσταφά Χάν. Κατά συνέπειαν της
πληρεξουσιότητος της δοθείσης εκ μέρους ημών προς το ημέτερον α
γαπητόν και πιστον Βασίλειον Τομάραν ιδιαίτερον υμών σύμβουλος
και έκτακτον απεσταλμένον παρά τη Υψηλή Οθωμανική Πύλη, ιπ
πότης του τάγματος της Αγίας Αννης α. κλάσεως, και ταξιάρχου του
κυριαρχικού τάγματος του αγίου Ιωάννου της Ιερουσαλήμ, εκ δε τού

stantinopoli in occasione del primo Inalberamento nella ban.

diera dell' eccellentissima Republica delle sette isole unite so
(
pra legno mercantile (Αρχειοφυλακείον της Γερουσίας))-Gazzetta
paliouale ou le pupiteuruniversel N. 121 11 Florieul An. IX .
 2 766

μέρους της Α . Μ. Α. Οθ. δοθείσης προς τον Εσείο βραίμ Ισμέτ Βέην ,
αξιωματικών τού Καδιλασχέρ , και προς τον Αχμέτ Ατίσ Εφέντης
Ραιζ Εφέντην εν ενεργεία, η παρούσα συνθήκη συνωμολογήθη συνε
πάγη και υπεγράφη στις συνθήκη μετεγράφη εδώ λέξιν πρός λέξιν.
(Επεται η συνθήκη).
C

Πέρας.
Μετά ακριβή και πλήρη εξέτασιν της συνθήκης ταύτης. Ημείς t
πιδοκιμάζομεν αυτήν κυρούμεν και επιβεβαιούμεν. Ως έτι επιδοκιμά
ζομεν, κυρούμεν και επιβεβαιούμεν καθ' όλον το εμπεριεχόμενον,
ποσχόμενοι διά του ημετέρου Αυτοκρατορικού λόγου το να διατηρώ
μεν και εκπληρώμεν απαραβιάστως τα ορισθέντα έν τη ρηθείση συν •
θήκη. Πρός πίστιν δε μείζονα υπεγράψαμεν ιδιοχείρως την παρούσαν
επικύρωσιν, και αυτήν ήσφαλίσαμεν τη ημετέρα Αυτοκρατορική σφρα
γίδι -- Εδόθη εν Πατσχίνη τας 15 Αυγούστου του παρόντος έτους
As00 και Α ' . της ημών Βασιλείας.
ιδιόχειρος υπογραφή της Α. Α . Μεγαλ.
( Τ. Σ.. )
ΠΑΥΛΟΣ .

Προσυπογεγραμμένος Κόμης Ροστοπσίν.

Η παρούσα μετάφρασις ενεχειρίσθη ημίν παρά του αυτού απεσταλ :

μένου της Ρωσσίας ιππότο » Τομάρα , εξαγαγόντος έκ της γραμμα :
τείας αυτού- Νικόλαος Γραδενίγος Σικουρος Κόμης Σίλλας πρεσβευ
της επιστρέψας--Αντώνιος Μαρίας Καποδίστριας ιππότης πρεσβευτής
επιστρέψας - Μετεφράσθη εκ του πρωτοτύπου τουΓαλλιστί υπάρχον
τος έν τη Γραμματεία της Εκλαμπροτάτης Γερουσίας της Εξοχα
τάτης Πολιτείας της Επτανήσου παρ' εμού του υπογεγραμμένου.
Ευτύχιος Ζαμπέλης Γραμματεύς .
Η παρά της Πύλης κύρωσις είχεν εν προοιμίω ούτως - Μετάφρα-
φις εκ του Τουρκικού - 1διόχειρον της Α . Μ . του Σουλτάνου - « Αυτό
επεκυρώθη εκ μέρους της έμής Αυτοκρατορίας και – Εγώ ός χάριτι και
ευνοία συνεχή του αθανάτου και Αδιαφθόρου Οντος , αιτίου πάσης Γύ
αιμονίας θεμελιωτού της Αυτοκρατορίας και του Καλιφάτου και-τη
 763

βοηθεία τών έφθόνων θαυματουργών του αρχηγού των Προφητών,

και του ενδόξου πλήθους των αγίων Προσώπων, του ηλίου των δύο
κόσμων, του μεγάλου ημών προφήτου ΜΩΑΜΕΘ ΑΙΟΥΣΤΑΦΑ : (ού έτ
στωσαν οι εντελέστεροι ασπασμοί, ώς και απάση τη οικογενεία των
συνοπαδών αυτού ). Είμαι μεν και υπηρέτης και αρχηγός των δύω ευ
γενών πόλεων Μέκας και Μεδινάς, τόπων σεβαστών και ιερών. Ενθα
άπαντες οι Μουσουλμάνοι διευθύνουσι τάς δεήσεις, ώς έτι, και της
αγίας Ιερουσαλήμ και του ναού αυτής. Ο υπέρτατος δε Καλίφης και
Ευτυχής μονάρχης τόσων εκτεταμένων περιχώρων και φρουρίων, πό
λεων και οχυρωμάτων θεμένων εν Ευρώπη , Ασία , Λευκή και Μαύρη
θαλάσση, Αραβία Περσία, άτινα εφέλκονται την ζηλοτυπίαν των βα
σιλέων του κόσμου. Εγώ 8ς είμαι ο Σουλτάνος υιός Σουλτάνου, και
Αυτοκράτωρ υιός Αυτοκρατόρων, Σουλτάνος Σελίμης Χαν, υιός υιού
Σουλτάνων Χαν Μουσταφά Χάν, υιού Σουλτάνου Αχμέτ Χάν . Προς
τον ένδοξώτερον μεταξύ των μεγάλων ηγεμόνων της πίστεως του
Ιησού: το άνθος των ενδόξων δυνάμεων της θρησκείας του Μεσσίου,
τον αίρετοκριτών και μεσίτης των υποθέσεων των Χριστιανικών Ε
θνών , όστις ενεδύσατο τα πολυειδή σημεία τιμής και αξιωμάτων,
και είναι πλήρης μεγαλείου, δόξης και μεγαλειότητος, λέγω τον Κύ
ριον διαδισάχ και Αυτοκράτορα πασών των Ρωσσιών, και πολλών άλ:
λων τόπων παρ' αυτού εξαρτωμένων ημέτερον δε μεγαλοπρεπέστατον
και ισχυρώτατον φίλον Παύλον προς όν ο Θεός δώη τα αίσια και
την ευτυχίαν .
Κατά παραδοχήν του σημείου και υπογραφής Υπερτάτης και Αυν
τοκρατορικής δηλούται, ότι οι τόποι οι πρότερον υποκείμενοι τη Βε
νετία, και είτα μεταβάντες εις την εξουσίαν των Γάλλων, ήλευθερών
θησαν εκ του ζυγού τη βοηθεία του αυτεξουσιάζοντας την νίκην , διά
του συνενωμένου στόλου της Αυτοκρατορίας μου και εκείνου της Ρωσ
σίας, ώς έτι και δι' ευχών και ζήλου όλων των εγκατοίκων των νή
σων. Αλλ' επειδή συνεφωνήθη ότι αρχα: μεν δικαιοσύνης και μετριο»
Φροσύνης έμε λον να διατηρηθώσιν, τόσον εκ μέρους της Αυτοκρατο
ρικής ημών Μεγαλειότητος, όσον και εκ του άλλου της Α . Α . Μεγα »
λειότητος της Ρωσσίας. Πάσα δε ιδιοτέλεια προσωπική θέλει τεθή κα
τα μέρος. Και αυταί αι αρχαι διετηρήθησαν πανδημί και καθιερώθο
σαν εν τη συνθήκη της κατ' άμυναν συμμαχίας, ήτις έκλείσθη. Η α
ξιοπρέπεια των δύω αυλών απαιτεί , όπως αυτές εκπληρώσωσι τα υπο
σχεθέντα εκατέρωθεν. Διό απεφασίσθη να συστήσωσιν εν ταις ρηθεί,
σαις νήσοις κυβέρνησιν, ουδόλως αντικειμένην εις την ασφάλειας και
έτυχίαν των κρατών της Υψηλής εμού Λυτοκρατορίας, κατά την γει ?
 766

νίασιν και ομοιότητα της θρησκευτικής λατρείας, και τους αρχαίους

νόμους και τα έθη του τόπου, αλλά μάλιστα αυτή έσεται συνάμα εδά
ριστος τους εγκατοίκους διότι ήλευθερώθησαν εκ ζυγού μιάς κυβερ
νήσεως, ήτις ουδέποτε παύει του να μηχανεύηται δημοσία και ιδιαί
τέρως επιβουλές, όπως επιτύχη το κακότροπον σχέδιον επί καταφρο
φή θρησκευμάτων αρχών και νόμων του ολοκλήρου κόσμου. Κατά συ
νέπειαν ούν θελήσας , όπως αυτή η υπόθεσις κανονισθή μεταξύ της ε
μής Υ . Πύλης, και της αυλής της Ρωσσίας, διά κοινής συμφωνίας και
τρόπου αυθεντικού στερεού και εις αεί αμεταβλήτου, διώρισα εκ μέ
ρους μου επί τούτω πληρεξουσίους, εφοδιάσας αυτοίς τα χρειώδη πλη .
ρεξούσια έγγραφα, περιβαλών αυτούς δι' ιδίου έμού Χάτι Σεριφίου τον
τε Χατζη- Ασχέρ εν ενεργεία της Ρούμελης, τον περιφανέστερον των
διδακτόρων, και των εναρετωτέρων προσώπων, την πηγήν αρετής
και θεολογίας , αυτόν όστις διαλύει τις δυσκολωτέρας απορίας δόγ
ματος και πίστεως, την κλειδα των θησαυρών της αληθείας, την δά:
δα , ήτις διαφωτίζει τα σκοτεινότερα των μυστηρίων, και τον γέμοντα
πάσης ευνοίας του υπερτάτου μοναρχου τον Κύριον Εζεήδ εβραϊμην
Ισμέτ Βέην, ου ο Θεός διαιωνίσει τις αρετές, και τον προύχοντα
Ρέιζ- Εφέντης του Αυτοκρατορικού αναβολέως, τον ένδοξώτερον μετα
ξύ των ικανωτέρων γραμματέων, ος εν τη αυτού προσωπικότητι συν
ενόνει τας επιστήμας και γνώσεις της ηθικής , και εμόν υψηλότατον
και ευνούστατον διά πάσης παρεχομένης χάριτος υπό του υπάτου μον
νάρχου ευεργέτου, (ώ το μεγαλείον διατηρηθείη.) οι οποίοι συνδιαλ »
λεχθέντες πολλάκις εν Κωνσταντινουπόλει μετά του παραδειγματικού
των κυρίων Βασιλείου Τομάρα , ού τα τέλη είησαν πανευδαίμονα , α
ρίστου μυστικοσυμβούλου του ρηθέντος Αυτοκράτορος, και πληρεξου:
σίου απεσταλμένου παρά τη r. Π. και εφοδιασθέντος δια παντός εγ
γράφου πληρεξουσιότητος , επί τούτω ομοθυμαδόν έκανόνισαν και συν
όταξαν τα 12 εξής άρθρα. Επέθετο τάς σφραγίδας και τις υπογρα •
φας, και αντάλλαξαν τα συμβόλαια των κατά το Χατ Σερίφιον το έχω
δοθεν επί τούτη τη η . ημέρα της Σελήνης του Ζήληζε έτους. Εγήρας
του Προφή του 4214.
Ηδη δε ο Καϊμακάρης και εν ενεργεία του Αυτοκρατορικού μου ανα
βολέως έντιμος υπουργός, σύμβουλος ένδοξος, και η διατήρησης της
τάξεως του κόσμου. Αυτός όστις με την βαθύνοιαν των σκέψεών του,
και με την σοφίαν των συμβουλών του διαθέτει και αποτελειώνει τας
υψηλοτέρας υποθέσεις των λαών , όστις βάλλει και στερεώνει τάς βά
σεις της ευτυχίας , και όστις είναι πλήρης ευνοίας παρά του υπερτά.
του μονάρνου, ο Βεζύρης μου Ελαχογι Αβδαλή , Γατάς και ο Θεός
 767 -

διαιωνίσει την δόξαν, παρουσιάσας προς την Ι. λ. Γιόλην ότι « κος

ρώσεις του ρηθέντος Αυτοκράτορος αι αφορώσαι την παραδοχήν τών
δηθέντων άρθρων, έφθασαν τη μεσολαβήσει του μνημονευθέντος T
πουργού του, ημείς επικυρούμεν, βεβαιούμεν, αναγνωρίζομεν και πα
ραδεχόμεθα εκ μέρους της Υ. Α. Μεγαλειότητος τα ίδια ταύτα άρ
θρα ώς ώδε εμπεριέχεται (εγγραφή των άρθρων).
πέρας .
Τα ρηθέντα 19 άρθρα κανονισθέντα και συντελεσθέντα ομοθυμαδόν ,
αφού συνωμιλήσαμεν μετά του ρηθέντος πληρεξουσίου της Αυλής της
Ρωσσίας, εγράψαμεν εν πλήρει πληρεξουσιότητι , συνετάξαμεν, εσφρα
γίσαμεν και εκυρώσαμεν το παρόν συμβόλαιον, όπως αμφοτέρωθενκυ
ρωθή εν ώρισμένω χρόνω , και παρέδωμεν τώ ρηθέντι υπουργό , αν
ταλάξαντες με άλλο συμβόλαιον εν ιδιώματι φραγγικώ,και το αυτό
διαλαμβάνον, 8 και αυτός κατά την οικείαν πληρεξουσιότητα έσφρά
γισεν, υπέγραψε και παρέδωκε. Τοιούτων όντων των διαλαμβανομέ
νων εν τοις συμβολαίοις τοις ανταλλαγείαι παρά των προσηκόντων
πληρεξουσίων , ημείς συμμορφούμενοι κατά τα επαφεθέν προς τους δύο
πληρεξουσίους της Υ. Π. παραδεχόμεθα, και από εδώ και εις το εξης
αναγνωρίζομεν εκ μέρους ημών της Α. Μ. τα ρηθέντα άρθρα, τα ο.
ποία βεβαίως έσονται ακριβώς διατηρητέα. Εως ού λοιπόν δεν γίνη
ται τί εναντίον τοίς παρούσιν άρθροις, άτινα εκυρώθησαν και έβεβαιώ .
θησαν παρά της Ρωσσικής αυλής, αναμφίβολον είναι ότι ουδέν έναν
τίον αυτοίς θα ποιήθη και εκ μέρους της f. Α. Πύλης -Εγράφη τας
20 της Σελήνης του Δεγμαζί- εβιλ έτος 1215- μετάφρασις αύτη
προσεδόθη ημίν παρά του αυτου υπουργού της Ρωσσίας ιππότου To
μάρα εξαγαγόντος εκ της γραμματείας αυτού - Νικόλαος Γραδενίγος
Σικoύρος Κόμης Σίλλας ιππότης πρεσβευτής επιστρέψας - Αντώνιος
Μαρίας Κόμης Δι’ Καποδίστριας ιππότης πρεσβευτής επιστρέψας --
Μετεγλωτίσθη εκ του πρωτοτύπου , του Γαλλιστί διατηρουμένου εν
τη γραμματεία της Εκλαμπροτάτης Γερουσίας παρ' εμού του υπογε
γραμμένου -- Ευτύχιος Ζαμπέλλης Γραμματεύς .
Ακολούθως επεδόθη και το ένταλμα περί του συντάγματος παρά
της Πύλης διευθυνόμενος προς τον Kατήρβεην παρά του Διβανίου είν
χε δε ώδε -- Aγάμου Ζηλωτά •• Παρεκτός του αντιγράφου του Αυ
τοκρατορικού διπλώματος του εγχειρισθέντος προς τους πρεσβευτές
της πολιτείας, ότε παρουσιάσθησαν προς την Υ. π. , και διαλαμβά
νοντος τύπος της υποτελείας, καθ' όν υπό το όνομα Πολιτεία των
επτά ηνωμένων νήσων υπόκεινται τα εξαρτήσει της Υ, Πύλης Κέρκυρα
 76 $ και

Χά αι λοιπαι νήσοι, αί εσχάτως θεία αρρωγή της υπάτη των βοηθειών

κατεκτήθησαν εγράφη και προ ημερών απεστάλη άλλη τις επιστολή
ημών, δι ' ής οδηγούμεν υμάς, όπως συμμορφωθήτε κατά τις οδηγίας
τας ακολούθως χορηγηθησομένας δι' άλλης επιστολής εγχειρισθείσθης
προς τους πρεσβευτάς , οίτινες αφιχθέντες αυτόσεν οφείλουσιν να σας
εγχειρίσωσιν . Βεβαιω'είσης ούν πραγματικώς της αφίξεως αυτών διά
του παρόντος δηλοποιούμεν υμίν, ότι δι' ιδίας αυτών προλαβούσης
αναφοράς παρεστήσαντο, ώς κατά την πληρεξουσιότητα αυτών , οία
επεδόθη αυτοίς παρά της Γερουσίας εν συνεντεύξει , συνέταξαν το έ.
σωτερικόν σύνταγμα των νήσων , και παρεκάλεσαν συνάμα , όπως και Υ:
1. κυρώση αυτό , επιβεβαιώση και συγκατανεύση ένα τεθή εις εκτί
λεσιν. Δικαιούσα ούν ήδη η Υ . Π. τάς παραστάσεις αυτων, έκύρωσε
και επιβεβαίωσε το σύνταγμα , και διά κοινής ομοθυμ ας συνετάγη, και
καθιερώθη, όσον το δυνατόν να αποτελέση ησυχίας και ευαρέστησιν
πλήρη προς τους εγκατοίκους, και την ευδαιμονίαν και ήσυχίαν της
δηθείσης πολιτείας, ήτις ως προστατευομένη και υποτελής ευρίσκεται
Οπό τους ευτυχείς οιωνούς της εξόχου αυτοκρατορίας. Θέλησις λοιπόν,
και υπόσχεσης υπάρχει της Ι. π . όπως με τους επιτιδιοτέρους τρό
τους, και κατά συμμόρφωσιν πλήρη των αισθημάτων του λαού , τε :
θώσιν εις εκτέλεσιν τα άρθρα του συντάγματος, τα κατ' έκτασιν δια
λαμβανόμενα , ως είρηται εν τώ ημετέρω εντάλματι, τω αυτώ χωρη
γηθέντι, και όπως , αφού καταβληθώσιν και εξαφανισθώσιν αι εν Ζα
κύνθω και άλλοις μέρεσι ταραχαι , προσηκόντως εκπληρωθώσι τα κα
θήκοντα , άτινα οφείλουσι να πραχθώσιν προς εξασφάλειας και διατή
φησιν των υπηκόων.
Επειδή δε αναγκαιείται εν και δύο πρόσωπα εξόχου διανοίας και δια-"
γωγής να επιτραπώσιν την εκτέλεσιν του ρηθέντος συντάγματος , και
Υ. 1. ευρέν εύκαιρον να εμπιστευθή αυτήν την σπουδαίαν εντολήν
προς τον έμπειρότατον ζήλον και έντιμον υπόληψιν αμφοτέρων των
πρεσβευτών της αυτής πολιτείας, οίτινες ήδη επιστρέφουσιν οίκαδες
ήτοι τον Αν . Μαρίαν Καποδίστριας και Νικ. Γραδενίγον Συκούρον . Οι
τινες διά δοκίμου διαγωγής έδωσαν ικανά δείγματα ορθής περιουσίας
και ζήλου ένεκα των συμφερόντων του τόπου των, και της ευδαιμο
νίας και ησυχίας της πολιτείας. Σαν αυτοίς ούν οφείλεται να ενεργήστε
έχοντες αεί την συνενόησιν μετά του ΚΝΕΣ προέδρου της Γερουσίας.
Επειδή δε προς τούτοις εννοεί και επιθυμεί η Υ. τι, όπως εν εκτελέ
σει του παρόντος συντάγματος διατηρήται ομόνοια και αρμονία με
ταξύ των επιτετραμμένων επί τούτω προσώπων, οσάκις τα ρηθέντα
πρόσωπα δι' ασθένειας ή άλλο τί εμπόδιον διακωλύοντας του να εκ
τελέσωσι την οικείαν εντολήν, δύνανται να αντικαθιςασιν άλλα πρός
σωπα, ομοίως διακεκριμένης διαγωγής, άτινα αν νομίσωσιν αυτοί
κατάλληλα . Και τότε υμείς θα επιτρέπητε αυτοίς ομοίαν χορηγη
θείσαν τοϊς πρεσβευταίς εντολήν εις διαχείρισιν και διεύθυνσιν τών ύ
ποθέσεων του Κράτους, παρεχόμενοι οι ανδήποτε βοήθειαν και υπο
στήριξιν , ήν τινα αυτοι απαιτήσωσιν. Ούτω δε δι' αυτών θα τεθώσιν
εν ενεργεία τα άρθρα του συντάγματος, οία ωρίσθησαν εν τώ ρηθέντε
συντάγματι, και ως θέλει και αυτή η Υ. Π . , και όπως εν τοιαύτη πε
9

ριπτώσει έπασχολήσητε πάσαν υμών προσοχής και δραστηριότητα ,

οία μέν φυσικώς απαιτείται, και ήν εδείξατε πραγματικώς μέχρι του
νύν. Η δε Υ. Π. προσηκόντως επεδοκίμασεν. Τεθέντος ούν εν ενερ
γεία και εκτελέσει του συντάγματος , και συσταθείσης τακτικής κυ
βερνήσεως, η εντολή των προσώπων τούτων παύει, και αυτοί επανέρ
χονται εις τον ιδιωτικόν βίον ζώντες ως απλοί πολίται, και συμμορ
φούμενοι κατά τα καθεστώτα, τα εγκριθησόμενα παρά των δημοσίως
διαχειριζομένων την κυβέρνησιν.
Εκθέντες ημείς τάς βηθείσας οδηγίας , δηλοποιούμεν προς τούτοις ,
ότι προς τους πρεσβευτάς, οίτινες επί του νύν επανέρχονται προς την .
ρηθείσαν πολιτείαν, ήτις ως υποτελής υπόκειται αεί εις την έξοχον
και διαρκή Αυτοκρατορίαν, ενεχειρίσθη σημαία , ήν τινα μέλλουσι να
υψώσωσι και να ανοίξωσιν επί των φρουρίων αυτών και των εμπορι
κών πλοίων. Συνεπώς oύν καθ' όλους τους τόπους εκείνων των περι
χώρων, ένθα υψώνεται η Οθωμανική και Ρωσσική σημαία, επειδή έ
ξουσιοδοτούντο να αντικαταστήσωσι την δοθείσαν αυτοίς σημαίαν , 9

και καθ' ην στιγμήν ή αντικατάστασις αύτη θα γίνη , μέλλουσι να έ.

πίδειχθώσι πάντα τα σημεία της αγαλλιάσεως με τους συνήθεις κα
νονοβολισμούς. Θέλετε δε φροντίσει κατά την κατάβασιν της Οθω
μανικής και Ρωσσικής σημαίας εκ των φρουρίων την πάραυτα ύψω
σιν εκείνης, ήτις εδόθη τοίς πρεσβευταίς της Πολιτείας, όπως εκτε
λεσθώσιν τα αρμόδια προς την δημόσιον χαράν και αγαλλίασιν, άνευ
του να έλλειψη τις των οφειλομένων σεβασμών προς την μεγαλοπρέ•
πειαν και μεγαλειότητα της εξόχου και αεί διαρκούς Αυτοκρατορίας.
Εν τέλει δε των διακελευομένων, τόσον περί την εκτέλεσιν τών άρ
θρων των διαλαμβανομένων εν τώ Αυτοκρατορικώ διπλώματι, όσον
και περί την επιφόρτισιν των ρηθέντων επιτετραμμένων τα σχετικά
προς το εσωτερικών συνταγμα, ώς διαλαμβάνονται εν τώ ρηθέντι -
ψηλώ εντάλματι, θέλει επιμεληθήτε προσηκόντως ένα καθ' όλας τας
υποθέσεις της Πολιτείας, αίτινες δεν αντίκεινται το παρόντι διπλώ
ματι των παραχωρήσεων , δώσετε την Υμετέραν υποστήριξαν εν πά;
97
 Μα 770 και

η ανάγκη. Διότι, καίτοι υπόκειται τη μεγαλοπρεπει Υ. Πύλη, ως

τοτελής και υπόφορος, είναι όμως αεί Πολιτεία ελευθέρα και ανε
ξάρτητος .
Οπως δε προθύμως εκπληρήτε τα Υμέτερα καθήκοντα κατά τα εν
τελλόμενα υμίν έγγραφα , αποστέλλεται Υμίν η παρούσα επιστολή,
την οποίαν άμα λάθητε, ως θέλει ο Θεός, και μαθητε εξ αυτής τα
εμπεριεχόμενα , θέλετε ενεργήσει κατά τα εν αυτή διαλαμβανόμενε
έγγραφα .
( τ. Σ. )
Τάς 19 του Δζεμαζιλ- Αχίρ εγείρα 1413, ήτοι 28 Οκτωβρίου και
Νοεμβρίου 180o ( 1 ) .
τέλος της 13 Ιανουαρίου 1804 και μεγάλη Βρετανία ως σύμμαχος
Ρωσσίας και Τουρκίας εις την έξωσιν των Γάλλων , ανεγνώρισε την
συνθήκην περί της συστάσεως της Επτανήσου Πολιτείας. Ο δε υπουρ
γός αυτής και επί των εξωτερικών Λόρδ Γ . Γριαμβίλ, έγραφε προς τον
εν Κωνσταντινουπολε: Βρετανός πρέσβυν Λόρδ Ελγιν την εξής επί
στολής - Πεο της επισήμου κοινοποιήσεως της συνθήκης της γενο
μένης μεταξύ της Υ. Πύλης και του Αυτοκράτορος της Ρωσσίας ήτις
αποβλέπει τας νήσους , αίτινες πρότερον μεν ανήκουσαι τη Βενετική
Πολιτεία , νύν δε όνομα Πολιτεία των επτά ηνωμένων νήσων, όποτε
λής και υπόφορος τη γ. Πύλη , κατεστάθησαν Κράτος ανεξάρτητον,
ε'μαι επιτετραμμένος παρά τής Α . Μ . του βασιλέως να δηλώσω τη
Y Εξ ότι η Α. Μ παραδέχεται μεν και αναγνωρίζει την ρηθείσαν
11ολιτείαν, καθ' όρους και τύπους της αυτής συνθήκης. Θέλησις δε εί .
να' της Α. Μ . όπως η σημαία αυτής της Ποιτείας καλως παραδέ -
7. :ται και τιμάται. Διό η Α . Μ . συγκατανεύει, ίνα του εξής ο! πρά.
κτορες αυτής διαμένωσιν εν ταις ρηθείσαις νήσοις. Αρκεί μόνον να α
πολαύωσ. τας αυτές τιμές και διακρίσεις, αίτινες συνειθίζονται να
μ::αχειρίζονται προς άλας ομοβαθμίους και ισοτίμους αυταίς. Προς
τούτοις η Α . Μ . υπόσχεται εναλλάξ, ότι το εμπόριον των υπηκόων
της θα μείνη , οίον ήτον επί της κυριαρχίας της ποτέ Πολιτείας της
Βενετίας , και θα ληφθώσι τα αναγκαία μέτρα , επί προστασία και ε

(1) Αρχειοφυλακείον της Ιονίου Γερουσίας – le tre costituzioni edite

dal Sig. Niculo Manessi 12-20 .
 774 m

αφελεία των εγκατοίκων της. Συνεπώς ούν ή Α. Μ. επιθυμεί , ώστε η

1. Εξ πρέπει να αποστείλη ταχύτερον και προθυμώτερον προς τον
στόλαρχον ένα αντίγραφον της συνθήκης, και υπόδειγμα της σημαίας,
ένα αυτός δώση της απαιτουμένες διαταγάς και οδηγίας προς καλής
υποδοχής και τιμήν της σημαίας ταύτης της Πολιτείας παρ ' όλων των
αρχηγών των πλοίων της Α. Μ. όσα ευρεθώσιν εν Μεσογείω . ( 1 )
Ο πρόεδρος της Γερουσίας διά προκηρύξεως των 26 Δεκεμ . 1800
ανήγγειλεν επισήμως προς τους Επτανησίους την άφιξιν εις Κέρκυρας
των δύω πρεσβευτών Νικολάου Γρ . Συγούρου και Αντ. Mαρίου Καπο:
διστρίου, και το ένταλμα περί αυτών, ως Αυτοκρατορικών επιτε
τραμμένων την εκτέλεσιν του συντάγματος . Εν μεγάλη πομπή και
μεγαλοπρεπεί συνοδία επορεύθησαν οι πρεσβευται προς την Γερου »
σίαν , κομίζοντες με ευφημίας του συρρεύσαντος πλήθους το σύνταγ
μα και την συνθήκην , ο Γραμματεύς της πρεσβείας κόμης Αυγουστί
γος Καποδίστριας έφερεν επί δίσκου άργυρού το φιρμάνιον κεκλεισμέ
γον εις θηλάκιον αργυροκέντητον, όπως μηδέποτε δύναται να εξέλθη.
εδέχετο τους πρεσβευτές, καθήμενος επί υψηλού θρόνου, ο Πρίγγιώ
της Πολιτείας Σ. Θεοτόκης και ο γραμματεύς ενεχείριξεν αυτώ το
δίπλωμα και το σύνταγμα. Ο κόμης Αντ . Μαρίας Καποδίστριας ηγός
ρευεν τότε λόγον ευφραδή, οιωνίζονται τα αίτια της νέας Πολιτείας ,
και έκδηλούντα τα ευχαριστήρια προς το υπέρτατον Ον, και τους με
γάλους μονάρχας της γης περί της εγκαθιδρύσεως της νέας Πολιτείας,
προοιμιαζούσης την Ανάστασιν του Ελληνικού έθνους. Εύφημει ο λαός,
εχειροκρότει η ομήγυρις, δάκρυα χαράς έρρεον των παριστώτων. Α.
γεγινώσκετο το Βυζαντινόν σύνταγμα εν τη Γερουσία και ταυτοχρόνως
εν πλήρει τιμή και κρότο κανονοβολισμών κατεβιβάζετο επί του ση
μειοςάτου ή Ρωσσική και Τουρκική σημαία , και ύψούτο ευθύς ή Επτα
νήσιος. Δοξολογία εποιείτο εν τώ ναό του Αγίου Σπυρίδωνος παρά
της κυβερνήσεως. Η δε Λατινική και Εβραϊκή κοινότης πανηγυρίζουσα ,
έδοξολόγει τον Θεόν, και ηύχετο υπέρ της νέας Πολιτείες και του
Πρίγγιπος. Δόγοι δε εγκωμιαστικοί, και πονήματα προς αίνον Θεού
και των μοναρχών ηκούοντο πανταχόθεν, και ο λαός χειροκροτών και
αγαλλόμενος ησπάζοντο αλλήλους εν ταις οδούς. (2 )

( ) Le tre costituzioni 48.

( 3) Storia delle sette isole jonie solto il reggimento dei Repu
blicaai Francesi - οπό Ε . Αούντση εξ ού έλαβον μεταφράσας έγγρα
φα τινά , δρι όπισθεν εν τοίς ενδεικτικούς.

α)
 772 και

Το σύνταγμα λεγόμενον προνομιούχον Βυζαντινών (onoragda €ο:

stiluziorιc Bizantina) διεκρίνετο ενός άλλου εκτενεστέρου και ελευ
θερωτέρου, συνταγέντος υπό ορίου, και τροπολογηθέντος υπό επιτρο
πής τινός καταρτηθείσης υπό οζακώφ. Το μεν πρώτον περιέκλειεν ό
λην την δημόσιων διαχείρισίν της Πολιτείας, αξιώματα και πολιτικά
δικαιώματα προς την αρχοντολογικής κλάσιν μόνον των οικογενειών ,
αίτινες, απ' αρχής της Βενετοκρατίας μέχρι των 1799 ενεγράφησαν
εις την παλαιάν χρυσήν Βίβλον, περιοριζομένου του αριθμού της εγ
γραφής αεί εις 93 οικογενείας. Το δεύτερον δε απενέμετο αυτά ου
μόνον προς τας αρχαίας επί Βενετοκρατίας , αλλά και προς τας λοι
πάς, όσαι ήθελον ακολούθως εγγράφεσθαι εκ της δευτέρας τάξεως των
αστών άνευ περιωρισμένου αριθμού. Οσον δε περί του τρόπου της δια
χειρίσεως της Πολιτείας, αμφότερα τα συντάγματα σχεδόν συνεφώ
νουν εις τα πλείστα · διότι το Βυζαντινών εγκαθίδρυεν εν εκάστη νή
σω συντασσομένην κατ' ιδίαν έαυτής και ανεξάρτητον εγχώριον κυβέρ
νησιν, συμβούλιον κυριαρχικόν ανεύθυνος και ανυπόβλητον άλλη τινι
εξουσία , 3 εξ εαυτού μετήγεν την διαχείρισιν της οικείας κυβερνή
σεως και των δικαστικών πρός αρχήν τινά άμεσον και ανωτέραν εκλε
γομένην εξ εαυτού. Οι ανώτεροι δε ούτοι διαχειρισται δικαιοσύνης και
κυβερνήσεως, ώφειλον να ανήκωσι προς την κλασιν των ευγενών αρ
χόντων. Οι μη ευγενείς εξηρούντο αυτών και πάσης ψηφοφορίας του
Συμβουλίου πολιτικού δικαιώματος . Και μόνον έδύναντο να απολαύω
σιν τα κατώτερα επαγγέλματα γραφέως και φύλακος. Τρείς δε σύν
δικοι εν εκάστη νήσω εκλεγόμενοι παρά του συμβουλίου, ών ο πρόε
δρος εκαλείτο Πρύτανις και όστις κατά περιτροπήν τετραμηνιαίως
προΐστατο, ανελάμβανον την αρχήν της κυβερνήσεως . Αυτοί συνεκά
λουν και προήδρευον του συμβουλίου διαθέτοντες και την δημόσιον
δύναμιν. Το συμβούλιον των ευγενών συγκαλούμενος ανά διετίαν έ
κλεγε γερουσιαστάς, οίτινες παρίστων την νήσον. ( 4 ) Ούτοι δε συν
εδρεύοντες εν τη πρωτευούση Κερκύρα μεθ' απάντων των Γερουσια
στών, έκλεγον τον πρόεδρον, ός εκαλείτο Πρίγγιψ της Πολιτείας, και
ήν ο ανώτατος άρχων και παραστάτης αυτής, και διατηρούντο εν τη
εξουσία επί δύο έτη. Αλλ' ο νεώτερος αυτών, λήξαντος του πρώτου
έτους, έπρεπε να εξέλθη της Γερουσίας, και να αντικατασταθή άλλος
νεόφοιτος, εκλεχθείς παρά του συμβουλίου. Η Γερουσία επιμελείτο

(1) Τρείς μέν έκλεγον Κέρκυρα, Κεφαλληνία Ζάκυνθος, δύο ή λευ

μας και ένα εκάστη των άλλων ,
 773

την δημόσιον ασφάλειας και ήσυχίαν της πολιτείας. Διαχειριζομένη

δε τας δημοσίας προσόδους του γενικού ταμείου διά της γενικής δα
πάνας του Κράτους , και της ενόπλου δυνάμεως των φρουρίων, και
της εξωτερικής παραστάσεως της πολιτείας, μετέφερεν εις αυτό, επι
μελούμενον παρά δύο Γερουσιαστών και ενός λογιστού, τα τρία τέταρ
τα του εισοδήματος εκάστης νήσου, κατά τα πρώτα εξ έτη της συν
στάσεως, κατά δε τα λοιπά τα δύο τρίτα. Αι γενικαί δαπάναι του
Κράτους έκανονίζοντο και εψηφίζοντο υπό της ελεγκτικής επιτροπής ,
ής τα μέλη εκλέγοντο υπό του κυριαρχικού συμβουλίου εκάστης νή
σου . Εάν δε τα ψηφισθέντα δεν εξήρχουν εν τώ ώρισμένο χρόνο, και
Γερουσία στρεφομένη προς έκαστον κυριαρχικών συμβούλιον, απήτει
την αναγκαίαν κατ' αναλογίαν συνεισφορών εξ εκάστης νήσου. Το δε
συμβούλιον επεδοκίμαζεν ή ουχί την απαίτησιν. Ουδεμίαν έκτακτον
δαπάνην ήδύνατο να ποιήση η Γερουσία, εάν μή πρότερον ετύγχανεν
εγκρίσεως των συμβουλίων και της οικονομικής επιτροπής. Εψήφιζε προς
τούτοις και τον αριθμόν της ενόπλου δυνάμεως του Κράτους. Η δε
Γερουσία διένειμεν ποσόν και πρόσωπα αυτής, ως έβούλετο εις τας
νήσους . Πρέσβεις παρά ταϊς αυλαίς και πρόξενοι εκλέγοντο παρά της
Γερουσίας κατά τας ανάγκας εμπορίου και τόπων, ών ηναγκαιείτο και
καθυπέβαλλεν το συμβούλιον προς αυτήν . Ο προσβάλλων και σκαν:
δαλίζων την δημόσιον γνώμην, (και αύτη εννοείτο αποκλειστικώς και
του άρχοντολογίου, ως αυτοί μόνοι εδικαιούντο την δημοσίαν διαχείο
ρισιν) είτε ευγενής , είτε δημότης έστερείτο παντός δημοσίου επαγ :
γέλματος μέχρις ου μετενόει, το κυριαρχικών συμβούλιον έκλεγε τους
οικείους δικαστές, γραμματείς και υπογραμματείς δικαστικούς και
διοικητικούς .
Τα δικαιώματα ταύτα ή προνομιούχος άρχοντολική κλάσης απες
λάμβανεν, παρερμηνευθέντος του ά. άρθρου της συνθήκης, λέγοντος,
ότι η Πολιτεία κατά το εσωτερικών μεν διευθύνετο αριστοκρατικώς
(
υπό έγκρίτων και προυχόντων (πρωτίστων και επιφανών (principali
€ notabili ) και αποκλειστικώς . Εννοήθησαν δε ως έγκριτοι και πρού
χοντες πάντες οι ευγενείς , γραμματισμένοι και αμαθείς, χρηστοήθεις και
κακοήθεις . Ηρκει δε ότι κατήγοντο εκ παλαιών ευγενών . Διό και Οριος
και οι εν Πετρουπόλει συμπρεσβευται διαμαρτυρήθησαν ερεθισθέντες,
και κατεβόησαν τοιαύτης ερμηνείας και προνομιούχου αποκλεισμού ,
προς τον Αυτοκράτορα Παύλον και υπουργείον αυτού . (1 ) ου μόνον

(1) Ορα όπισθεν εν τοις πειστηρίοις Orio Apologia

δε διά ταύτα ο εν Πετρουπόλει πρεσβευται εμέμφοντο τους εν Χws
σταντινουπόλει «υντάξαντας το Βυζαντινός πολίτευμα, αλλά και αυ
τους οι νησιώται, όσοι έβλεπον εαυτούς υπερόχους κατά φώτα ικα
νότητα και χρηστότητα, περιφρονητικώς να αποβληθώσι παρά του
άρχοντολογίου κατωτέρου περί τοιαύτα προσόντα και να γίνωνται :
ποχείριοι εκείνου. Προσετίθεντο δε και έτεραι μομφαι κατά του δι
πλώματος της Πύλης του εγχειρισθέντος τοίς πρεσβευταίς, και τάσσων
όρους κυριαρχίας και αποτελείας προς την Τουρκικής Αυτοκρατορίαν, φί .
ραν πληρονόμενον ετησίως , και την άμεσον παράδοσιν των ομοθρήσκων
Χριστιανών έγκατοίκων των περιχώρων της στερεάς , ανέπτυσσεν ά.
μεσα δικαιώματα κυριότητος του Τούρκου επί την Πολιτείαν, και έ.
κλόνιζε το ανεξάρτητος και αυτελεύθερος νέες Πολιτείας γραφείσης
εν τω πολιτικό χάρτη της Ευρώπης. Διά τού αυτού διπλώματος διε
σαφίζετο προς τούτοις ότι παραχωρείτο μεν τη Πολιτεία το να έχη
αντιπρόσωπον παρά τη οθωμανική Πύλη αναφέροντα περί πάσης υ
ποθέσεως πολιτικής και εσωτερικής. Εν περιπτώσει διενέξεων και σά .
σεων κατά τας νήσους, μόνη η Υ. Πύλη εδικαιούτο , δι' οικείας δυνάς
μεως να καταβάλη αύτάς. Ετι δε και πολιτεία ώφειλε να έχη τον αυ
τον εχθρόν και φίλος της Τουρκίας, και ουδεμίαν βοήθειαν και πολεμος
φόδια και τροφήν ή σιτισμόν εδύνατο να παρέχη τους εχθρούς της Τουρ»
χίας. Μόνον Τουρκικοίς πλοίους προσορμίζουσιν εις τας νήσους τοιαύτα
τρόφιμα ήθελε προσφέρωνται, πληρομένου του ισοτίμου . Προς τούτοις
η πολιτεία ουδέποτε έδύνατο να παρεξη καταφύγιον προς καταδιω
κομένους παρά της Οθωμανικής Πύλης Ελληνας Χριστιανούς, και κατ '
ιδίαν Σουλιώτας, Τεκιανούς, Νιβιτσιώτας και Χιμαριώτας. Οσοι δε
αυτών διά στάσιν, ή ληστείαν, ή επανάστασιν καταδιωκόμενοι κατέ
φευγον , ώφειλεν η Πολιτεία να συλλάβη αυτούς, και αλυσσοδέτους να
αποστείλη εκείσε , όθεν έφυγον . Απασαι δε αι παραχωρηθείσαι έμπο »
ρικαί ασυδοσίαι και απαλλαγαί παντός κεφαλικού φόρου υπηκόους της
πολιτείας και εγκατοίκους των περιχώρων, οίτινες νυν εγένοντο υπή
και του Σουλτάνου, έπεφυλάττοντο, έως και πολιτεία ήθελεν εκπληρώ
σει τα ορισθέντα προς την Γερουσίαν καθήκοντα, και την ετοίμως πλη :
ρωμήν του τέλους αυτής του ορισθέντος εις 70,000 γρόσια ετησίως (0 )

( 1 ) Correspondenze dei depulali a Pietroburgo e nota da lora

Presentate. Αρχειοφυλακείον της Ιονίου Γερουσίας- « Oρα προς του
τους όπισθεν όλον το δίπλωμα Ιταλιστί πρώην μεταφρασθεν εκ του
Τουρκικού, και τον προσαρτιθέν υπό Αούνταη ν το Ιστορικό συγ :
 Τοιούτο επονειδιστικοί προς την Επτανήσιον πολιτικών ανεξάρτης
σίαν, και την Ελληνικήν αυτενέργειαν επί ατομικής ασφαλείας όρος
του εντάλματος , τοσούτον ήρέθισαν λαών και κυβερνώντας , ώστε δυο
σμένεια φιλέκδικος εξήφθη μεταξύ των εγκατοίκων της Κερκύρας 6 .
ρώντων υποχειρίους εαυτούς εις τους Τούρκους, οίτινες ως δεσπόται
και κατακτηται εφέροντο επί τούτοις . Ο Καπιγής Βασής ου μόνον
παρεπονείτο ότι δεν ανεγνώσθη το δίπλωμα προς την Γερουσίαν, αλ
λά και εζήτει την μετάφρασιν και δημοσίευσιν αυτού επί αμέσω εα
τελέσει των όρων. Ο Πρίγγιψ διεσκέδαζε τα παράπονα δικαιολογού
μενος το ανωφελές της δημοσιεύσεως, και τον ερεθισμών του λαού
εάν πραγματικώς έβλεπεν όρους, οίτινες επώλουν αυτόν προς την Τουρ
χίαν κατά παράβασιν των συνθηκών. Αι δυσαρέσκειαι και εχθροπά .
θειαι τέλος εξερράγησαν , και ημέρα ολέθρου διά την Κέρκυραν ανέ
τειλεν η 9η Μαΐου 1804. Ο Πρίγκιψ Θεοτόκης έγραφεν έν επισήμω
.

αυτώ αριθ. 26 Ανυπόφορα ήσαν ο πειρασμός και η αταξία των Τούρ

κων, άτινα πολλάκις προεκάλουν τους εγκατοίκους υβριζομένους και
προσβαλλομένους, και περί ών η Κυβέρνησις έκλειε τους οφθαλμούς
έκφρονήσεως, όπως διατηρήται, όσον το δυνατόν η ειρήνη . Επί του.
τω ούν απηγόρευσε τους χωρικούς του να εισέρχονται ένοπλοι εις την
πόλιν , και παρεκάλεσε τους αρχηγούς του Τουρκικού στρατού, όπως
το αυτό διατάξωσιν και προς τους οικείους στρατιώτας ξηράς και θα
λάσσης. Οι αρχηγοί υπεσχέθησαν. Και φυλακή τούρκων μισθοδοτου
μένη υπό της κυβερνήσεως ετέθη παρά ταϊς θύραις της πόλεως, έμπο »
δίζουσα τους ενόπλως βουλομένους Τούρκους να εισέρχωνται. Και με
όλα ταύτα ουδέποτε ακριβώς διετηρήθη παρά των Οθωμανών και απκ
γόρευσις, ενώ η κυβέρνησης αείποτε εξακολουθεί να καταδικάζη εις φυε
λακήν με αλύσσους και στρατιωτικές ποινές τους παραβαίνοντας την
απαγόρευσιν χωρικούς. 3. Αλλ' οι απειθείς και παρήκοοι στρατιώται
Οθωμανοί, οίτινες πάντοτε παρεβίαζον τις διαταγές των ανωτέρων,
λέσαντες πάντα χαλινών, τάς 21 Μαΐου ώφθησαν ώς μαινόμενοι οι
πλείστοι του ναυτικου να διατρέχωσιν, φέροντες πυρ και μάχαιραν
εις την πόλιν κορυφών. Είτε τυχαίως, είτε εκ προμελέτης περί τας
1η ώρας ήρχισαν αυτοί να προσβάλωσιν , κτυπώσι και σφάζωσι τους
Γραικούς. ( 0 ) Πολλοί εγκάτοικοι έπληγώθησαν , εσφάγησαν, εφονεύθη.
γράμματα storia della Republica settinsulare, παρ' ου ελάβομεν και
άλλα έγγραφα .
( 1) Ο περιηγητής ποδουήλος (Dolwel) αναφέρει , ότι αφορμήν Ε.
δωκεν εις την έκρηξιν η κραυγή γυναικός εφ' ής ασελγώς έπεσαν οι
 176

σαν. Ογδοηκοντούτης γέρων ευγενής , παρακαθήμενος τινί καφφενείο

ησύχως, ερρίφθη κατά γης έσφαγμένος υπό βαρβάρού χειρός. Τοιού
τον θέαμα υπερβολικής σκληρότητος και θηριωδίας εξήψε την ψυχήν
του περιφρονημένον λαού . Και οι λαμβάνουσι λίθους, οι δε τρέχουσιν
εις τας οικίας, και εξέρχονται ένοπλοι , και άλλοι σύμπλέκονται, ως
ευρέθησαν πληγώνοντες φονεύοντες, όσους των Τούρκων συναντώσιν .
Ο στρατός ημών, καίτοι ολιγάριθμος διά την αποστολής των πλειό
νων εις Κεφαλληνίαν, με ζήλον τρέχει είς προφύλαξιν του κακού, και
υπεράσπισιν των αδυνάτων. Κατέχει μεν τους βαρυτέρους κινδύνους,
όπως χαλιναγωγή την μανίαν αμφοτέρων των αντιφονευομένων. Αλλ'
ο αρχηγός αυτής θανατηφόρος πληγώνεται και ο τυμπανιστής. Ο φρούν
μαρχος και εις αρχηγός της μοιραρχίας θαυμασίως σώζονται εκ του
θανάτου, μή εκραγείσης της πιστόλας κατ' αυτών. Οι Τούρκοι του
φυλακείου έτραβούσαν αδιαφόρως και μανιωδώς κατά των διαβαινόν
των. Εν τοιαύτη βαρεία σιωπή το παν εμπνέει φρίκην και ωπλισμένος
λαός επαπειλεί όλεθρον. Οπως δε εξέλθωμεν μεγίστων δεινών , προσ
εκάλεσα δι' επιστολής την βοήθειαν του αρχηγού της Ρωσσικής μοί
ρας. Επέταξεν πάραυτα με γενναιότητα ή ανδρεία στρατιά ή Ρωσσι:
κή, και ενίσχυσε την ημετέραν, και επέβαλε σεβασμός προς τους δια
μαχομένους. Παύσαντος του θορύβου, επεδόθησαν αι δύο συνενωμέναι
δυνάμεις εις διάσωσιν των Οθωμανών' ών πολλοί κατ' έλεος και φι»
λανθρωπίαν των Γραικών, οίτινες υπέρ εκείνων έθεντο εαυτούς εις κίν.
δυνον, κατέφυγαν και έκλείσθησαν εις οικίας και εργαστήρια εκείνων,
ένα διαφύγωσιν την εκδίκησιν του λαού. - 0 Ρώσσος συνταγματάρ
χης Κάρολος Αστφέρ, αναδειχθείς προσωρινός στρατιωτικός κυβερνή
της της νήσου, διά προκηρύξεως των 21 Ιουνίου παρότρυνε τους Κερ
κυραίους εις διατήρησιν τής ησυχίας και τάξεως με πάσαν πραότητα
και ανοχήν προς τους Τούρκους, οίτινες οφείλουσα του εξής κατά τας
επιδοθείσας διαταγάς προς τους αρχηγούς αυτών, μηδέποτε να απο
βαίνωσιν των πλοίων εις την ξηράν. Διό ουδείς των Κερκυραίων θα
φαίνεται ένοπλος καθ' οδόν, και θα δώση αιτίας της παραμικρές ατα
ξίας άλλως αυστηρώς θα τιμωρήται. Οιδε χωρικοί πρέπει να παύω

οθωμανοί κατά την αγοράν. Ο δε ανήρ αυτής Κερκυραίος ηγανάκτης

σε κατά του Τούρκου. Και αυτός εφόνευσεν αυτόν πιστολίσας. Οι δε
εκδραμόντες Κερκυραίοι προς το θέαμα απέκλεισαν εις εν καφφενείον .
τους λοιπούς ναύτας Τούρκους, οίτινες έδραμον προς βοήθειαν του
φονέως , ( A clasical and topografical trouk Greece σελ. 29.)
 -- 777 =

ει το εξής να ζημιώνωσιν αγρούς ευγενών και αυτόν διότι έν έναν

τία περιπτώσει θα αποσταλή Αυτοκρατορικός στρατός εις τας κώμας,
εν οφείλουσιν να διατρέφωσιν εξ ιδίων οι χωρικοί. Μετ ' ολίγον δε και
Γερουσία φοβουμένη μήπως ανανεωθώσιν αι φονικαί σκηναί, παρεκά
λεσε δι' επιστολής τον Καπιγίβασιν και τον Σερασκιέρης , όπως απο
μακρύνη στολίσκον και φρουράνΟθωμανικήν εκ της νήσου. Τοαίτη
μα μεν αυτό υπεστήριξαν οι πρόξενοι Αγγλίας και Ρωσσίας. ο δε Σε
ρασκιέρης διέταξε τον στολίσκον να αποσυρθή εις Αυλώνα και Βου
θρωτόν, και να αναχωρήση, άμα λάβη τας περιμενομένας εκ Πελο -
κοννήσου ζωοτροφίας. Υπέσχετο δε ότι και η φρουρά θα εξέλθη, άμα
λάβη διαταγάς παρά των ανωτέρων του, (1)
Ντόρα Πλανες

Σ
Δο

(1 ) Dispaceio del Testochi principe al trefcochilo ambascia:

tore. No 16, 17, 16. (Αρχειοφυλακείον της Ιονίου Γερουσίας) ,
94
 ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΔ .
Ιωάννης Καποδίστριας και π. Δεσίλας διοργανισταί Κεφαλληνίας -
Νέα στάσις Μεταξάδων και Αννιναίων - Εισβολή εις Αργοστόλιον ,
και μάχη των κυβερνητικών κατά των στασιαστών – Τα εν Κεί
φαλληνία κόμματα και οι κομματάρχαι-- Εισβολή των χωρικών
εις Ληξούριον και αναστάτωσις - Εμφύλιος πόλεμος εν Αργοστο
λίω και ταϊς περιχώροις- Μάχη περί τα Ομαλά και ζώγρησις κό
μητος Καίσαρος Μεταξα και καταδίκη --Ο Πρύτανις Αννινος κα
θυποτάσσει την Παλλικήν εις την κυβέρνησιν εκδιώκων τους χω
C

ρικούς εξ Αργοστολίου- Επάνοδος της τάξεως-Στάσις εν Ζακύν

θω και οι κομματάρχαι Α. Μαρτινέγγος και Ν. Φωσκάρδης - Υ :
ψωσις Αγγλικής σημαίας έν Ζακύνθω - Ο Αγγλος Κάλεντερ και
καθυποβολή της Ζακύνθου υπό την Αγγλικήν κυριότητα - Κατα
διωγμός και αποδίωξις Ν. Δεσίλλα-Στυλιανού Στραβοπόδου και
Ν. Φωσκάρδου αψιμαχία -- Αποστολή Φραγκίσκου Γεωργέτου ια
τρού προς τον Αγγλον Κλέύθ στίλαρχον και τον πρέσβυν Ελγιν --
Η αναφορά των Ζακυνθίων προς τον Βασιλέα της Αγγλίας -- Λόρ
δου Γρανβίλου και κόμητος Πάνιν αι απαντήσεις -- Αποτυχία της
αποστολής Γεωργέτου και καταδίωξις -- Κατάβασις της Αγγλι
κής σημαίας και φυγή του Κάλεντερ -- Ανασύστασης της Επτα.
νησίου κυβερνήσεως εν Ζακύνθω •• Αλήπασά επιβουλαί κατά Λευ
κάδος -Οι τοποτηρηται παρά τω Επτανησίω περιχώρω Αβδουλάχ
μπέης και Ανδρέας Γονέμης - Δολοπλοκίαι Αλήπασά κατά Πάρ
γας -- Διάσωσις εις Παξούς του Επισκόπου Πάργας Χρυσάνθου -
Τα συλλυπητήρια Μοκενίγου και της Γερουσίας επί του θανάτου
του Αυτοκράτορος Παύλου-- Αναχώρησης του Ρωσσικού στρατού-.
Νέα στάσις χωρικών Κερκύρας -- Σ . Δελβινιώτης, Κάρολος Μάνεσ
σης , Δημ . Αλεξάκης και Αύγ. Κογεβίνας αρχηγέται των ζητημά
των των χωρικών -- Διαμαρτύρησης του αρχοντολογίου Κερκύρας
και επιτροπή επί των ζητημάτων - Συνέλευσις δημοτική και η δε
καπενταμελής έντιμος αντιπροσωπία -- (onoranda deputazione)
Το δημοτικών πολιτικόν σύνταγμα των Κερκυραίων και η ένωσις
δημοτών και ευγενών •• Βουλευτήριον των αρίστων -- Αναγνώρισις
της Πολιτείας παρά του Υπάτου της Γαλλίας Βοναπάρτου και ό
λων των Ευρωπαϊκών δυνάμεων διά της συνθήκης του Αμιενς -- Τα
ευχαριστήρια του πρίγγιπος Σ . Θεοτόκη προς τον Βοναπάρτην «00

Νέοι θορυβοι χωρικών εν Κερκύρα και αποκλεισμός της πόλεως

Οι Αγγλοι καταλαμβάνουσι την Κέρκυραν προσκληθέντες-- Αγα .
νάκτησης των δημοτών και επίθεσις -- Η διάλυσης της δημοτικής,
 και 179

αντιπροσωπείας και οιεπιτροπείαυτών παρά ταΐς βασιλικαίς αυν

λαϊς -- Αποτυχία των δημοτών και υπερίσχυσης των ευγενών-- E
κλογή του κόμητος Γεωργίου Μοκενίγου ως πληρεξουσίου της Ρωε
σίας εν τη Επτανήσω - Η συνδιάλεξεις των δημοτικών επιτροπών
μετά του Κουτσούμπεη εν Πετρουπόλει, και μετά της Γαλλικής
κυβερνήσεως εν Παρισίοις -- Κακουργήματα χωρικών Κερκύρας και
απείθεια τη κυβερνήσει - Αφιξις εις Κέρκυραν του πληρεξουσίου
Μοκενίγου και του Ρωσσικού στρατού και η αναχώρησης των Αγ
γλων --Αι προκηρύξεις του πληρεξουσίου και της Γερουσίας --Συ
νενόησις του πληρεξουσίου μετά του Δημητρίου Νεράντση πρέσβεως
DO

παρά τη αυλή της Πετρουπόλεως περί νέου συντάγματος- Επι

διόρθωσις της κυβερνήσεως των νήσων - Ανάγκαι χρηματικοί της
Πολιτείας και παραινετική επιστολή του Πρίγγιπος Σ. Θεοτόκη --
Διάβασις εκ Ζακύνθου και λόγος του στρατηγού Σεβαστιανού -- Αν.
τενέργειας των φιλοδημοκρατικών -- Ανακαίνισης της Γερουσίας
και συγκάλεσις συντακτικής συνελεύσεως -- Ψήφισμα περί εκλο:
γής αντιπροσώπων και προσόντα των συγκλητικών -- Περιοδία του
πληρεξουσίου εν ταις νήσοις -- Εκλογή αντιπροσώπων και Γερου
σιαστών -- Σπυρίδων ο. Φορέστης επιτετραμμένος πρέσβυς της Αγ .
γλίας παρά τη Επτανησίων Πολιτεία -- Εκτελεστήριον αυτού -- Συγ
χαρητήρια προς την Πολιτείαν παρά του Βίκτωρος Εμμανουήλ βα
σιλέως του Πεδεμοντίου, του Πάπα Πίου 2', και του βασιλέως της
.

Σβεκίας -- Απάντησις της Γερουσίας διά του γραμματέως Χαλικιο :

πούλου προς τον Καρδινάλην Κονσάλβην.

Εις τοσαύτη εγένετο φονικήή συμπλοκή Κερκυραίων και Τούρ

κων δια τας εξαφθείσας δυσμενείας επί των τυραννοφρόνων απαιτή.
σεων της Τουρκίας, καθεθορυβούντο και αι νήσοι Κεφαλληνίας και Ζα:
κύνθου διά τάς διενέξεις του άρχοντολογίου και των αντιπολιτευρμέ.
νων. Εθλιβε σφόδρα και αναρχία της Κεφαλληνίας τον Πρίγγιπα Σ
Θεοτόκης και προς περιστολήν έστειλε με ένα σύνταγμα Ιταλών πεν
ξών τον συνταγματάρχης Νικόλαον Πιέρην, είτα τον πρώην πρεσβευ
την Νικ. Γραδ. Συγούρον Σίλλαν και τον Ιωάννης Καποδίστριας αντί
του πατρός αυτου Αντωνομαρίου, ένα οργανώσωσιν αμφότεροι την Κε
φαλληνίαν κατά το Βυζαντινών συνταγμα. Οπως δε ενισχύση τας -
αγγείας αυτών , έπεμψεν μετ ' άλλης δυνάμεως και τον συνταγμα
 τα 78

νάρχης Νικόλαος Βούλγεριν.οι οργανισται ευθύς απήσχολήσαντο εις

έμφραξιν των στασιαστών και παρηγορίαν των αδυνάτων. Κατέλυσαν
ουτοι το προσωρινών προεδρείον και την υψηλής αστυνομίαν. Συνέςη
σαν επιτροπής προς έρευνας των παραπόνων , και έστρατολόγησαν εκ
των χωρικών, όπως εξασθενήσωσι τους αντιφερομένους Αννινων και
Χωραφάν. Εχρησιμεύθησαν δε τας χρηματικές παρακαταθήκας φορ.
τίου τινός σίτου , ανήκοντος εις την εμπορικών εταιρίαν Γιώς και Τι.
μώνων έκ Κωνσταντινουπόλεως πρός δαπάνηςτου δημοσίου. Αλλ' ενώ
άρρεπον τα πάντα προς ήσυχίαν ο Κόμης Ανδρέας Μεταξάς λειποτα.
κτήσας εκ της Γερουσιαστικής αυτού έδρας, ήλθεν εις Κεφαλληνίας,
άνθα ενωθείς μετά του Ευσταθίου Μεταξά πρόσφυγος εις Ζάκυνθον,
συνεδέθησαν τη στάσει του Αννίνου, ήτις ήδρευεν εν Τρωϊωανάτοις
και Φαρακλάτoις. Ο Ευστάθιος Μεταξάς απήτει παρά των διοργανι
στών αποζημίωσιν κτημάτων και χρημάτων, ών εστερήθη επί της
προτέρας στάσεως. Και κατηγόρει ως αιτίους τινάς των οικείων, οι
τινες εγκαταλείψαντες αυτόν, ηνώθησαν με τους αντιστασιώτας Χω
ραφών και Νικόλαος Αννινον. Οπως δε ενισχυθώσιν εις τάς απαιτή.
σεις οι αδελφοί Μεταξάδες Ανδρέας και Καίσαρ, συνήθροισαν ορει
νούς αφοσιωμένους αυτούς, και ώρμησαν ένοπλοι κατά του Αργοστο
λίου απειλούντες τον όλεθρον προς τους αντιφρονας. Ασθενούντες δε
οι οργανισται να καταβάλωσι την στάσιν προσεκάλεσαν είς βοήθειαν
το Χωραφανιναίον κόμμα , και διεύθυναν αποστολής στρατιάς, επί
κεφαλής έχουσαν τον συνταγματάρχην Πιέρην. Ούτω δε τα δύο ερα-•
τόπεδα συναντηθέντα εμάχοντο επί πολλές ώρας, καθ' ας ή των διορ
γανιστών ήτοι η κυβερνητική υπερισχύσασα κατενίκησε τους Μετα
ξάδας και διεσκόρπισε τους χωρικούς. Τα νικητήρια της μάχης έπα
νηγυρίσθησαν παρ' όλης της Πολιτείας. Eκόπησαν και μετάλλια χάλ
χινα, 4 διενείμαντο προς τους κυβερνητικούς στρατιώτας, και εν χρυ-·
σούν προς τον συνταγματάρχην Πιέρην. οι δε νικηφόροι χωρικοί έ
πιστρέφοντες εις τα ίδια, κατέκαυσαν τας οικίας Φωκά Στεφανάτου ,
και άλλων Μεταξάδων, και τους αγρούς Ααχίτρων. Συνελήφθη ο Γι
ρουσιαστής Αν. Μεταξάς, και υπεβλήθη εις δίκην εσχάτης προδοσίας
παρά της Γερουσίας. Και απεκηρύχθησαν κεφαλικώς ο αδελφός Και
σαρ και τέσσαρες συστασιώται εκ της οικογενείας Ρικιαρδοπούλου. Y
ψώθη ή Επτανήσιος σημαία εν δημοτελεί τελετή, και συνεκλήθη πα
ρά των διοργανιστών το μέγα συμβούλιον επί εκλογή των εγχωρίων
αρχών κατά το Βυζαντινών σύνταγμα. Χαρα εποιήσατο τη γενική
κυβερνήσει τωννήσων και επερθούσα τάξις διά της επιτυχίας των διορς
χανιετών. ο δε Πρίγγιψ Σ. Θεοτόκης εδημοσίευε και 6 Αυγούστου
 και 784 -

5804 την εξής προκήρυξιν προς τους νησιώτας -- Νήσοι ομόσπονδες

και αδελφαί γενναίαι θυγατέρες του Ιονίου, αίτινες συνδέεσθε ουχί
πλέον διά του αθλίου δεσμού της κοινής αγριό τητος, αλλά διά του
ενδόξου κρίκου της κοινής ελευθερίας. Αγάλλεσθε, χαίρετε. Τεχνίται,
διδάσκαλοι, ενάρετοι και σταθεροί, συνετέλεσαν το αξιοθαύμαστον έρι
γον, το πρώην διακωλυόμενον, επιβουλευόμενος και καταδιωκόμενον
υπό απατώντων και απατημένων , και είτα επιθαρρυνθεν βοηθηθέν
και ευφημισθέν υπό ζηλωτών σοφών και αρίστων. Η Κεφαλληνία ήδη
καθίσταται το σχολείον των άλλων νήσων. Ευτυχής και Πολιτεία" ευ
τυχέστατοι οι Επτανήσιοι, εάν πανταχού η υγειής μεταμόρφωσις έξι
αφανίση τας κακοβούλους απο πείρας, τάς μοχθηράς επιθυμίας, και
την ανάξιον και βλαβεράν επιθυμίαν της φιλαρχίας, όπως αφήση μός
νον προς τους πολίτας την έντιμον φιλοδοξίαν εις μίμησιν τών έξο
χωτέρων κατά μετριοφροσύνης και πατριωτισμόν .
Μάτης όμως επροσπάθει η κυβέρνησης της Πολιτείας και οι διοργα
γισται την σύστασιν ειρήνης και ευταξίας εν Κεφαλληνία. Οι συνελ
θόντες εν τω μεγάλη συμβουλίω πρός ανάδειξιν των αρχών, αντί του
να συνδράμωσιν ομοθύμως εις αποβολής των αντιπαθειών και αντι
κατάστασιν της ειρήνης, διηρέθησαν εις τα αυτά κόμματα . Και εγέ
νετο ά. το των κομήτων Μεταξάδων, και διεύθυνεν ο κόμης Ευθύμιος
Λοβέρδος, ο Φωκάς Παυλάτος, και Γεώρ. Παυλίνος, Ε '. To των Αν
νιναίων διευθυνόμενον υπό Χωραφά και γ' . To των μικροκτημόνων
αρχόντων το ασθενέστερον πάντων, ου προΐσταντο οι νοήμονες Δημ.
Πινιατόρος και Μεταξάς Αγγελεκάτος. Ανεδείχθησαν εις το συνδικά
τον οι εκ των μετριοφρόνων Δημ . Πινιατόρος, Κων. Τυπάλδος Χαρι
τάτος και Νικ. Aννινος . Η αντιζηλία ούν και έρις εξήφθησαν σφο
δρότερον, διότι το κόμμα των Μεταξάδων απειθούν εις τα καθεστώ
τα, ύψωσε σημαίαν ανταρσίας. Οτε δε τρείς δολοφόνοι χωρικοί εκ
Κοντογιανάδων εφυλακίσθησαν εις Ληξούριον, ώς παραβιάσαντες την
διαταγήν του να εισέλθωσιν ένοπλοι, οι προύχοντες της περιχώρου,
ήτες είχε κηρυχθή με το κόμμα των Μεταξάδων, καθύβρισαν δι'επι
στολής τάς εγχωρίους αρχάς Ληξουρίου, απειλούντες την καταστρον
φήν της πόλεως, εάν μή απέλυον αυτούς. Αλλη κυβέρνησις ου μόνον
δεν απέλυσε, αλλά και ευθύς εξετέλεσεν εν Ληξουρίω την κεφαλικής
ποινήν επί δύο. Τούτο ενέδωκε αφορμήν ώστε αι τρεις περιχώροι της
Παλλικής να εξεγερθώσιν, και να εισβάλωσιν έως 1,000 αυτών ένο
πλοι εις Ληξούριον. Ο τακτικός στρατός και ενταύθα εφεδρεύων, αντις
ταχθείς με δύο κανόνια, άπας διεσκορπίσθη και κατεσφάγη. Συλλα
φθείς ο λοχαγός Αγγελος Τυπάλδος έκερατομήθη. Κατακόψαντες δε
 768

το σώμα του οι χωρικοί, απέστειλαν ανά τεμάχια εις τας χωρικάς οι

κίας των. Τριάκοντα στρατιώται καταφυγόντες εις οικίαν τινά, και
κλεισθέντες επυραναλώθησαν υπό των μαινομένων χωρικών. Ελεηλα
τήθησαν οικίαι, διηρπάγησαν τα εργαστήρια, και είσπηδώντες οι χων
ρικο εις τροφοπωλεία, εδέσμευον τους πωλούντας , απειλούντες θάνα
τον, εαν μή έδιδον εκουσίως αυτοί είτι είχον. Πάσα δε ενταύθα περιου
σία Αργοστολιωτών διηρπάζετο και κατεκαίετο. Εντρομοι οι Ληξου
ριώται έφευγον. Αλλά τα κοράσιά των και οι παίδες εχόρταιναν την
φιληδονίαν των αποθηριωθέντων χωρικών. Ηδη τα δύο κόμματα
στρατολογούνται εκ των αιμοβόρων χωρικών, αντιπαρατάσσοντο α
ναφανδόν. Ουδέν ήδύνατο να αναχαιτίση την έκρηξιν του εμφυλίου
πολέμου . Ο Γερουσιαστής κόμης Μεταξάς ο πρώην λειποτακτήσας,
νύν ενωθείς μετά του αδελφού Καίσαρος ετέθη επί κεφαλής των σα.
σιαστών . Αυτός περιεφέρετο εις τας κώμας, κατέκαιεν οικίας και κτην
ματα των εναντίων Αννινοχωραφαίων, διήρπαζε γυναικόπεδα, συνε
λάμβανεν, εφυλάκιζεν, έτιμώρει και κατεδίκαζεν εις θάνατον « ώθαι-
ρέτως τους αιχμαλώτους. Ομοια έπραττον αμοιβαίως και οι αντίθε.
τοι . Η εγχώριας κυβέρνησις παρελύθη οι διοργανιεται Δοσίλλας και
Καποδίστριας επέσρεψαν εις Κέρκυρας, μηδέν δυνάμενοι να κατα
στείλωσιν. Η αποστελλομένη κυβερνητική στρατιά προς εμπόδιον και
καταβολής των συμπλοκών κατεσφάζετο ανηλεώς, ή απεδιώκετο αι
σχρώς . Το Αργοστόλιoν εγένετο έρμαιον του εμφυλίου πολέμου. ΟΕ
υπερισχύοντες στασιώται κατέλαβαν οικίας και περιουσίας των αν
τιπάλων . Οσαι αυτών γυναίκες και κοράσια και παιδες καταλαμβά
νοντο , ήγοντο εις αιχμαλωσίαν και ατίμωσιν. Κοσμάτος της Βάλσα
μος εκ Φαρακλάτων διαβόητος επί ληστεία ενεδύθη στολήν Πρυτά.
νεως και ως παίζων κωμωδίαν μετήρχετο την κυβέρνησιν. Τινές των
φρονιμωτέρων πολιτών ενωθέντες ανέδειξαν Πρύτανιν τον Αννινον.
Αλλ' ήρεθίσθη δια ταύτα ο κόμης Μεταξάς, και μάλλον, ότι ο εκ
της κυβερνήτεως αποσκιρτήσας Φωκάς Ανδρικάτος και ενωθείς μετ '
αυτού, συνελήφθη και έθανατώθη εντός του λοιμοκαθαρτηρίου. Κα.
τα διαταγήν ούν τού Αννίνου συνήθροισεν επέκεινα των 2,000 χω
ρικών, και τεθείς επ ' αυτών ο αδελφός Καίσαρ ωχυρώθη κατά τα
Ομαλά εν τη μονή του αγίου Γερασίμου, απειλών τους κατέχοντας
την κυβέρνησιν Αννιναίους και την καταστροφής των πολιτών. Μά»
την επορεύθη ο Αν. Πάγκαλης προς τον Μεταξαν ένα καταφέρη αυ
τον είς μετριοπάθειαν. Ο Πρύτανις Αννινος ιδών τον κίνδυνον, απέ
στειλεν όλην την στρατιάν ηγουμένην υπό του συνταγματάρχου Πιέ
και μετά καγονίων, ο δε ομόφρων Ανδ. Ανwνος Καβαλλιεράτος σας
 < 783

κάσας όλους τους Σαμιώτας και Πυργιώτας, και προελαβών τα οπί :

σθια του στρατοπέδου του Μεταξά διά των Ποταμιανών και Σταλα.
μνιωτών, οίτινες έβοηθούντο παρά των Φραγγιατών, περιεκύκλωσε
τα Ομαλά και Βαλσαμάτα, ένθα έστρατοπέδευεν ο Μεταξάς. Συνή
φθη ενταύθα μάχη ισχυρά αμφοτέρωθεν τάς 23 Μαρτίου 1803. Τα
κανόνια κατέθραυσαν τα σώματα των αποστατών . Διεσκορπίσθησαν
ούτοι , και έφυγον, οι δε πλείονες εθανατώθησαν . ο δε κόμης Καισαρ
Μεταξάς, κρυφθείς έντινι αχυρώνι, ευρέθη και συλληφθείς μετά του
Νικ. Καλλιγά Σγόμπου , καί τινος Κουρούκλη κατεδικάσθη συν αυ
τοίς εις θάνατον. Ετουφεκίσθησαν οι τρεις εντός του λοιμοκαθαρτη
ρίου, και καρατωμηθέντων ετέθησαν αι κεφαλαι επί τριών πασσάλων,
αίτινες εστήθησαν κατά την εισάγουσαν εις Αργοστόλιoν οδόν του α
γίου Νικολάου . Ψευδής τις φήμη, ότι αι κώμαι και οικίαι των βοη
θησάντων την κυβέρνησιν χωρικών υπέπεσαν εις διαρπαγήν των ομο
φρόνων του Μεταξά χωρικών, ηνάγκασε τους βουλομένους των χωρι
κών να ληίσωσι τας οικίας των Μεταξάδων εν Αργοστολία και πολ .
λους των φιλησύχων να κακουργήσωσιν. Είτα αυτοί μεν επέστρεψαν
άπρακτοι εις τας οικίας, απηλλάγησαν δε οι Αργοστολιώται άλλων
κινδύνων Ούτως ησυμμορία άπασα του Μεταξά κατελύθη. ο δε κό
μης Ανδρέας Μεταξάς ο αδελφός του Καίσαρος εσώθη εις Ζάκυνθον ,
ένθα έζη επί πολλά έτη. ( 4 )
Εμενε δε εισέτι εις τας χείρας των χωρικών το Ληξούριον. Οπως
δε εκείθεν αποδιώξη αυτούς και εγχώριος κυβέρνησις πρυτανευομένη
υπό του Αννίνου, ώπλισεν 5 πλοία εμπορικά εκ Λιβαθού, και μίαν
δημόσιον Καρδαλίτσαν, άτινα διαπλέοντα κατά τον όρμος Ληξουρίου,
έκανονοβόλους τους εις την πόλιν χωρικούς. Αξιοθρήνητος δε ήν ή
κατάστασης των τοσαύτα δεινοπαθούντων ληξουριωτών. Οι αρχηγοί
των ενταύθα χωρικών συμμοριών , αγράμματος και απηνείς εδημος
σίενον προκηρύξεις και διατάγματα, αποστέλλοντες τους δορυφόρους
εις άργυρολογίας, εις καταδυναστεύσεις, εις ανοσίους απαιτήσεις παρά
των αθλίων οικογενειαρχών. Φόροι, τέλη , βάρη και άλλα απεχθή εισ
επράττοντο βιαίως και ανοσίως. Φόνοι δε πυρκαϊαι εκβακλεύσεις και
παρθενοφθορίαι επράττοντο ατιμώρητί. Εισήρχοντο οι χωρικοί εις τας
οικίας και ηνάγκαζαν τους δικούντας να παραθέσωσι τράπεζαν άφθο.

(1( 1 ) Loverdo xX xai XI -- Gazette National ou le moniteur unia

versel N. 30 Vendemiare AQ 10 -- gazetta urbana N. vi ig A.
prile 180 » (εκδιδομένη τότε εν Κερκύρα ).
νον ποικιλομαγειρευμένων κρεάτων, άρτου και οίνου , και είτε με:
θύοντες επέπιπτον της κλίνης, και ανεπαύοντο έκβακχευόμενοι και
ακρατούντες μετά της ατιμαζομένης οικοκυρίας . ο άτυχής οικοκύ-.
ριος , εάν ήθελε φωνάξη , ευθύς εκόπτετα ή κεφαλή, και ζών ερρίπτετο
και έπνίγετο εις το φρέαρ. Ελευθέριος ο Τυπάλδος ανήρ συνετός έ
προσπάθει δι' αγχινοίας να αναχαιτίζη τας μιαιφόνους εκκρήξεις. Με .
σολαβών αυτοίς μετ’ άλλων εντίμων πολιτών, και μάλιστα των Πι
νιατόρων, και εκθέτων τον κίνδυνον, δν διέτρεχον οι χωρικοί , εάν έ
πέμενον πολιορκούμενοι , έπεισεν αυτούς. Υψώθη λευκή σημαία, και
απεφασίσθη να εξέλθωσιν οι χωρικοί απείράκτοι και να παραδοθή και
πόλις Ληξουρίου εις την δύναμιν της εγχωρίου κυβερνήσεως, ήτις έ.
στάλη εξ Αργοστολίου. Επειδή δε υπεχρεώθησαν οι Αηξουριώται εξ
ιδίων να τρέφωσι την δύναμιν κοινή συνεισφορά, το δε επί τούτω τε
λος ισοτίμως δεν επιβάλλετο , τινές των δυσάρεστημένων συνενοούντο
αυθις μετά των χωρικών , ίνα εκ νέου επανέλθωσιν εις Αργοστόλιον
και εκδικηθώσι τους αδικούντας . Τούτο μαθών ο Πρύτανης Αννινος ,
αυτοπροσώπως επί κεφαλής δυνάμεως στρατιωτικής μεταβάς εις Αη .
ξούριον, συνέλαβε τους συνωμότας. Κατέκαυσε τας οικίας των αρχη.
γετών, όσοι εξέφυγον, έθεσεν εις υποταγήν της κυβερνήσεως όλην την
Παλλικήν, και αποκατέστησε την ειρήνης και τον νόμον της κυβερ
νήσεως καθ' όλην την Κεφαλληνίαν. Διά ταύτα η Πολιτεία της Επτα .
νήσου συνεχάρη όλην την επικράτειαν διά την επάνοδος της τάξεως,
και τιμώσα τον Πρύτανιν Αννινον απέστειλε αυτό στολήν αντιστρα
τήγου . Ο δε Πρίγγιψ Θεοτόκης εδήλωσε πρός τάς αυλές και τις προσ
τατευούσας δυνάμεις την κατάστασιν της Κεφαλληνίας και ειρήνευ ;
σιν. ( 1 )
Ταυτοχρόνως όχι όλιγώτερον εταράττετο η Ζάκυνθος. Είπαμεν εν
τω πραλαβόντι κεφαλαίω, ότι ο Αν . Μαρτινέγγος τεθείς επί των πραγ .
μάτων της Ζακύνθου τη ευνοία του Κινσιγχάουζε, αφήρεσε την αρχήν
παρά των αριστοκρατών, και διεχειρίζετο την νήσον μετά του κλά
δη και Βασιλείου Μακρή. Το δυσαρεστηθέν άρχοντολόγιον έλαβε τα
όπλα ανά χείρας, και δεν ήθελε να υποκύψη εις εξουσίαν κατεχομέ
νην υπό νόθων, ώς έλεγoν. Δι' εράνου λοιπόν εκ της πολυαρίθμου πε -
λατείας, ην είχεν εις τους αγρούς , συνήθροισε πληθύν επέκεινα των
2,000 χωρικών. Αύτη ηγουμένη υπό του ευγενούς Νικολάου Φωσκάρ :

( 0 ) Dispacio N. 64 al Lrfcochilo 3 Απριλίου 1802 lorerdo

ένιωτ. ΧΙ.
 = 783

δου, έστρατοπέδευεν έν κώμη Καλλιπάδα, και επηπείλει καταστρος

φήν της πόλεως, ήν κατείχεν ο Μαρτινέγγος, προϊστάμενος της προε !
δρίας. Καίτοι δε ο Μαρτινέγγος είχε διακηρύξει την Ζάκυνθον ασύν»
δετον μετα τής λοιπής ομοσπονδίας των νήσων, ήδη θεωρών τον κίν.
δυνον, ενόμισε συμφέρούσαν την υποστήριξιν της Γερουσίας. Επί τού
τω απέστειλεν άνδρα προς την Γερουσίαν, μεσολαβήσοντα επί ανα
γνωρίσει της αρχής έαυτών . Η Γερουσία προθύμως εδέχθη τον απε
σταλμένος και υπέσχετο εις τας αιτήσεις του Μαρτινέγγου. Κρυφίως
όμως αυτού απέστειλε δύναμιν, και αρχηγών αυτών των ποτέ πρεσ
βευτήν Νικ. Γραδ. Δε Σίλλαν, συνενοούμενος και ομόφρονα των αρι -
στοκρατών, ίνα απωθήση τον Μαρτινέγγον εκ της αρχής, επιφέρη εις
τα πράγματά τους αντιπάλους, και υποτάξη εκ νέου την νήσον πρό ,
την Γερουσίαν. Ενώ δε τα πράγματα επηπείλουν τον εμφύλιος πόλε
μον, τινές των αρχιστασιωτών, όπως έκοβεύσωσι τα αίματα των πο
λιτών, ώς εν Κεφαλληνία, ένταυτώ δε μή αποβληθώσιν εκ των αρ
χών, εάν ευδοκίμει η αποστολή της Γερουσίας, κατά συνενόησιν με
τον Μαρτινέγγον την νύκτα των 20 Φεβρουαρίου 1820 ύψωσαν την
Αγγλικής σημαίαν εις το φρούριον εν κρότο τουφεκοβολής και άλλα
λαγμα , στήσαντος την Αγγλικής σημαίας του Γεωργίου Σολομού Γε
ρακαριώτου. Ούτω δε δεικνύοντας ότι υπέβαλαν την εγχώριον κυβέρ
νησιν υπό προστασίας της Αγγλίας συμμαχούσης τη Ρωσσία , ήθελαν
να θέσωσι εις αμηχανίαν την Επτανήσιον γενικής κυβέρνησιν, όπως η
δύναμις αυτής προσβάλη σημαίαν συμμάχου και προστάτιδος δυνά
μεως, και βλάψη τους υπό την αιγίδα αυτής καταφεύγοντας. Την ε
πιούσαν ο πρόεδρος Μαρτινέγγος κατ' εισήγησιν του συνέδρου Π . Κλά
δη εξέθεταν δι' εγκυκλίου προς τους προξένους Ρωσσίας, Τουρκίας και
Αγγλίας την έν Ζακύνθω μεταπολίτευσιν, και ανέφερεν προς την Γε
ρουσίαν τα γεγονότα, απονέμων τα αίτια προς αντιπράττοντας τη
καθεστώσει κυβερνήσει , εν ταυτώ επικαλούμενος πρόνοιαν των απει
λουμένων κινδύνων τώ πλήθει. ( 1 ) ο απεσταλμένος παρά της κυβερ
νήσεως Συγούρος Δεσίλλας αφιχθείς εις Ζάκυνθον , και πληροφορηθείς
παρά της προεδρίας τα διατρέχοντα, ηπόρει τι να ποιήση μη δυνά
μενος να αντιπράξη κατά σημαίας συμμάχου δυνάμεως, μήτε να α .
φαιρέση τας αρχάς εξ ανδρών, οίτινες άμα έφθασεν, εφάνησαν υπο
ταγείς προς τις διαταγές της Επτανησίου κυβερνήσεως, και κα.

( 1 ) Alli della presidrrża di Zante 1804 febrajo 24. (A $75.0•

φυλακείου Ζακύνθου ).
99
 786

- το φαινόμενον αντίπαλοι ήσαν τοίς κηρύξασαν την προστασίας της

Αγγλίας. Προλαβών δε ο Μαρτινέγγος την απόβασιν της αποστελλος
μένης δυνάμεως της Γερουσίας , διέθετο ανδρών πληθύν προς τα πα
ραλια . Τας 24 Φεβρουαρίου την νύκτα, ότε αφίχθη το πλοίον μετά
της δυνάμεως , οι κατά την παραλίαν φύλακες, τουφεκοβολούντες και
πυρσοκροτούντες , διεκώλυσαν την απόβασιν της δυνάμεως, και ηνάγ
κασαν το πλοίον, ώς έτι και το βρίκιον το επιφέρον τήν λοιπών ερα
τιάν, να στρέψωσι πρώραν και να αποπλεύσωσιν . Είτα δε άπαντες
ούτοι ένοπλοι πυρσοκροτούντος έτρεξαν με δύο κανόνια προς την οι
κίαν του Δεσίλλα, φοβερίζοντες θανατον και πώς προς τον απεσταλ.
μένον παρά της Επτανησίου κυβερνήσεως , και ολοκαύτωσιν οικίας και
οικογενείας του , ο λαός έκπληκτος εις τα συμβάντα ηπόρει, και πε
ρίφοβος έκλειε τα εργαστήρια , και έτρεχεν εις της οικίας, ίνα προλά.
έη τον κίνδυνον των οικογενειών, και μάλιστα εγίνωσκον ότι οι περί
τον Φωσκάρδην λεγόμενον Κούφης χωρικοί , επροθυμοποιούντο να t
πιπέσωσι κατά της πόλεως. Ο πρόεδρος Μάρτινέγγος. αύθις εζήτει
οδηγίαν και προστασίας παρά του Aγγλου προξένου, όπως σώση την
πόλιν , και τον Δεσίλλαν εκ του ολέθρου. ο δε πρόξενος λέγων, ότι μό
νον εξουσιοδοτείτο παρά των ανωτέρων του εις τα εμπορικά, επί δε
των πολιτικών διεκωλύετο, εδείκνυε τον τυχαίως τότε διατρίβοντα
έν Ζακύνθω και παρά τω προξενείω οικούντα Ιάκωβον Κάλλενδερ, τι
τλοφορούμενον Βαρωνίσκον και αξιωματικών του βασιλικού στρατού,
όπως λαβών αυτόν οδηγηθή κατά της παρούσας περιστάσεις . Ο Κάλ
λενδερ προθύμως εδέχετο την πρόσκλησιν της προεδρίας, και ενδυθείς
την στολήν του Βρετανικού αξιωματικού, καθησύχαζε τους εξεγερθέν
τας. Εξήγαγεν εί τα εκ της οικίας του τον Δεσίλλαι και αβλαβή παρά
του μαινομένου πλήθους επεβίβαζεν αυτόν εις την Οθωμανικήν φρε
γάταν, ήτις τον έφερεν εκ νέου εις Κέρκυρας. Ταύτα μαθόντες οι α .
ριστοκράται , όπως καταβαλωσι τον Μαρτινέγγον, αύθις παρακελεύουν
σι τον Φωσκάρδην να εκστρατεύση κατά της πόλεως . Και ούτος εκ
Καλιπάδου κινήσας την στρατιάν του, επλησίαζεν εις την πόλιν. Στυ
λιανός ο Στραβοπόδης αρχηγός των δορυφόρων της προεδρείας , έδρα
με μετά της πληθύος του να αποκωλύση τους επιόντας . Συναντιθέν•
τες δε περί την οφρυν της Υπαπαντής, και του αγίου Νικολάου, και
ακροβολισάμενοι υπό τινας ώρας , ανειμωτι διεχωρίσθησαν. Και οι μεν
ευγε εις μετά του Φωσκάρδου επέστρεφον εις Καλλιπάδον, ο δε Στρα :
βοπόδης εις πόλιν. Την επιούσαν και προεδρεία δι' επιστολής επροσκά
τον Κάλλενδερ να επιθεση αυτή την αρχηγίαν της πόλεως. ο δε
καίτοι από ποιο!το αυτήν, δικαιολογούμενος ότι ουδέν εξουσιοδοτείτο
 και 787 -

παρά των ανωτέρων του , τέλος ενέκλινεν εις τας προσκλήσεις , και εν
πλήρει συνεδριάσει της προεδρείας και των λοιπών τοπικών αρχών,
ανεδέχετο την αρχηγίαν , ή δε νήσος καθυπεβάλετο υπό την προστα
σίας της Αγγλίας (24 Φεβρ, 1801). Η προεδρεία διέμενεν αύθις εις
τας χείρας του Μαρτινέγγου. (1)
Κάλλενδερ αρχεύσας της Ζακύνθου, εμπόδισε τον εμφύλιος πόλε
μον και την χύσιν αιμάτων. Συνδιαλλάξας δε οπωσούν τις αντιφερο
μένας φατρίας, διέσωσε την Ζάκυνθον εκ του ολέθρου, δούς άνεσιν εις
τους πεφοβημένους , και επαναφέρων την τάξιν. Οι εν τοις πράγμα
σιν όμως βουλόμενοι να αναγνωρισθώσιν επισήμως παρά της Βρετα
νικής εξουσίας τα εν τη νήσω γενομένα, απέστειλαν πρέσβυν τον ομό
φρονα αυτών Φραγκίσκος Γεωργέτον ιατρόν . Αυτός έμελλε να συνο
μιλήση περί της έν Ζακύνθω μεταπολιτεύσεως μετά του Aγγλου ναυ
αρχου Λόρδ Κλέυθ διαπλέοντος την Μεσόγειον, και μετά του εν Κων
σταντινουπόλει πρέσβεως Λόρδ Ελγιν, και συνάμα πείση αυτούς να
αποστείλωσι την χρειώδη φρουράν είς Ζάκυνθον προς διατήρησιν της
τάξεως και προστασίας. Εφοδίασαν ούν αυτόν με την εξής αναφο
ραν, ήν ώφειλε να προσαγάγη προς τον ναύαρχος και πρέσβυν, ίνα
αυτοί μεταβιβάσωσιν εις Αγγλίας . Ελεγε δε η αναφορά - Μεγαλειό
τατε Κραταιότατε βασιλεύ της Μεγάλης Βρετανίας – Λόγος τρέχει ,
ότι αι νισοι επωλήθησαν προς την Οθωμανικής Πύλην υπό τινων ιδιο»
τελών ανδρών εκ της νήσου Κερκύρας, οίτινες συνεδέθησαν με άλλους
προδότας της πατρίδος . ο φόβος ουν μη πέσωσιν αι νήσοι υπό
ζυγών, του οποίου μάλλον προτιμάται ο θάνατος, ηνάγκασε τους Ζα
κυνθίους να υψώσωσιν της Αγγλικής σημαίαν. Θα αποθάνωμεν διό ά.
παντες υπό την Ιεράν ταύτην σημαίαν , πριν αποθέσωμεν την πεποί
θησιν, ήν έχομεν πρότερον εις τον Θεόν, και είτα πρός τήν υμετέραν
τεράν Βασιλικήν Μεγαλειότητα . Παρά τοις ποσίν υμών υποβάλλομεν
ελευθερίαν, ζωήν, περιουσίας και τύχην γυναικών και τέκνων μας Ας
καταβή, Αυθεντα, επί μιάς πληθύος πεντήκοντα χιλιάδων ψυχών, μία .
ακτίς εκείνης της πατρικής αγάπης, δι' ής επιβλέπεις τους ευτυχείς
υμών υπηκόους. Εισακούσατε ώς εύσπλαγχνος της ευχάς ενός λαού,
όστις πάντοτε επιπoθεί το ελεύθερον εμποριον με την Αγγλίαν, όστις
διακαίεται παρά του πόθου της προσωπικής ελευθερίας , ήτις αποκω
λύεται ημίν υπό τυραννικής κυβερνήσεως Αύτη υπό κατάραν μέν
πραύνεται, αλλ' είτα δολίως περιπλέκει τάς αλύσσεις της δουλείας ,

( 0 ) Atti della presidenza.

 e 788

ΤΙροσδέξασθε αυτόν τον λαόν ως υπήκοον, ή ως υποτελή. Αυτός δε θα

υψώση αεί τας χείρας προς τον ουρανόν, δεόμενος του υψίστου υπέρ
ευτυχίας και μακροζωίας της υμετέρας Μεγαλειότητος (έπονται α!
υπογραφεί της προεδρείας). (1 ) Μετά της αναφοράς παρέδωκαν τώ
Γεωργίτω και συστατικών επιστολήν εγχειρηθησομένην προς τον Λόρδ
Γρανβίλην υπουργών της Α . Β. Μ. Εν τοιαύτη έλεγεν ότι το εμπόριον
της σταφίδος εγένετο το πρώτον αίτιον, 8 εγέννησεν εν τη καρδία των
Ζακυνθίων έρωτα εγκάρδιον προς το ένδοξον Βρετανικόν έθνος. Ζών »
τες αυτοί αβέβαιοι περί της εαυτών τύχης υπό πρόσκαιρον κυβέρνη
σιν, ήτις καίτοι μη αναγνωρισμένη παρήγαγε πάσαν διχόνοιαν και
αταξίαν, ενώ έπρεπε να χαίρονται πληρεστάτην ελευθερίαν, ύψωσαν
την Αγγλικής σημαίας. Προστατευόμενοι μεν υπό του Βρετανικού
στέμματος και υπείκοντες αυτό ,είναι βέβαιοι να στερεώσωσι την κλο
νιζομένην ευτυχίαν των, ήτις δεν θα ήναι άκαρπος προς την Αγγλίαν,
εάν υπολογισθή αύτη τάς απείρους ωφελείας, ας θα απολαύση, κατέ
χουσα νήσον τοσούτον αρμόδιον εις την εμπορίαν της .
Αλλά μέχρις ου διαπλεύση το Αιγαίον ο πρέσβυς Ζακύνθου Γεωρ
γέτος , και αφιχθείς εί, Ρόδον, ένθα προσώρμιζεν ο ναύαρχος Κείδ
συνομιλήση μετ ' αυτού, ως ενετείλαντο οι μεταπολιτευθέντες Ζακύν
θιοι , η Επτανήσιος κυβέρνησις ανεφέρθη προς τον Ελγιν περί της Ζα .
κυνθίου μεταπολιτεύσεως , άνευ του να απολειψη χρόνος του να πλη
μοφορήση τον εν Κωνσταντινουπόλει πρέσβυν και ο εν Κερκύρα Βρε
κανός πρόξενος Φωρέστης. Διό λίαν δυσαρεστημένος ενεδείξατο ο Ελ.
γιν προς τον Επτανήσιον πρέσβυν Λευκόκιλλον, συνδιαλεγόμενος και
διομολογών τας ειλικρινείς διαθέσεις της Αγγλικής κυβερνήσεως προς
μίαν Πολιτείαν, επί εγκαθιδρύσει της οποίας ουχί ολίγον και αυτή
συνήργησε . Εδήλωνε δε προς τούτοις ότι ο Κάλλενδερ και επιτίμιος
συνταγματάρχης ήτον πλάνος της και αγύρτης . Και διο εξεπλήττετο
πώς η προσωρινή κυβέρνησις Ζακύνθου τοσούτον τυφλώς ενεπιστεύ
σατο εις άνθρωπον άγνωστον, όστις εξ ιδίας γνώμης και άνευ εντο
λής επισήμου ενήργει . Εγραφε δε ταυτοχρόνως προς τον Φωρέστης
Μετά θλίψεως έμαθον την αδικαιολόγητον ύβριν κατό της Βρετανικής
σημαίας υπό της νήσου Ζακύνθου, ένθα ραδιούργοι τινές, και κατα
φρονηται των νόμων ετόλμησαν να χρησιμευθώσι ταύτην την σημαίαν
ως μανδύαν όπως καλύψωσι τας ιδιαιτέρας αυτών αντιπαθείας, και

( 1 ) 11 αναφορά προς την Α. Μ. τον Βασιλέα της Μεγάλης Βρετα

μίας σώζεται εν τη αρχειοφυλακείο της Ιονίου Γερουσίας
 1 789 -

το ανυπότακτον προς την κυβέρνησιν της πατρίδος των. Επιθυμώ δε

ανυπερθέτως, όπως η Υ, Εξοχότης εκδηλώσετε την εσχάτην δυσαρέ » ,
σκειαν και αποστροφήν, ην ησθάνθη η Α . Μ . περί τούτων. Οφείλετε
δε προς τούτοις να κοινοποιήσητε προς την Γερουσίαν το επίσημον ,
και ο Λόρδ Γρανβίλ υπουργός των εξωτερικών υποθέσεων της Αγγλίας
έγραψεν προς την Οθωμανικής Πύλην, δι' ου μάλλον εκδηλούνται προς
την Γερουσίαν αι ειλικρινείς διαθέσεις της Βρετανικής κυβερνήσεως
προς την Γερουσίαν-Τα αυτά σχεδόν επανελάμβανεν εν Πετρουπό
λει προς τον εκεί αντιπρόσωπος των νήσων Κλαδάν ο Ειρά τη αυλή
εκείνη Βρετανός πρέσβυς, χαρακτηρίζων τον Κάλλενδερ ως αληθή τυ
χοδιώκτης, και διαδηλών ότι ο κυριάρχης βούλεται την ακεραιότη .
τα της Πολιτείας , ήν αυτός ανεγνώρισε, και ής τα δικαιώματα αει
εσεβάσθη και επροστάτευσεν. Επί τη βεβαιώσει ούν ταύτη πρέπει οι
μεν Επτανήσιοι να ζώσιν ήσυχοι, άπασαι δε αι νήσοι να διατηρώντας
ήνωμέναι και εν καλή αρμονία . Η δε Γερουσία έχει πλήρη εξουσίαν
να τιμωρήση αυστηρώς άπαντας τους αποπειρωμένονς την διαχώρισιν
του Κράτους. Ομοίας επιβεβαιώσεις εδήλου και ο επί των εξωτερικών
υπουργός της Ρωσσίας κόμης Παγίν. ( 1 )
Αλλ' ο Κάλλενδερ, καίτοι τα τοιαύτα έψιθυρίζοντο εις τας ακοάς
των Ζακυνθίων, απετόλμα να αποκαρόνη τους Ζακυνθίους , επιβεβαιών
δι' επιστολής των 10 Απριλίου προς την προεδρείαν λέγων- Η Αγ
γλία έχθρα της Ρωσσίας ουδέποτε ήθελε συγκατανεύση εις το να εγε
καταλείψη τοσούτον επιζημίως νήσον λίαν λυσιτελή προς την εμπο
ρίαν της , και τις αφ' ετέρου θα πέση εις χείρας των Ρώσσων, εάν δια
μένη ενωμένη μετά της Πολιτείας. Τούτο η σταθερότης και φρόνη:
σις της Ζακυνθίου κυβερνήσεως εμπόδισαν εγκαίρως. Τοιαύτη σταθε
ρότης και φρόνησις μέλλουσιν αισίως να ευδοκιμήσωσιν διότι οι Βρε
τανικοί υπουργοί άλλέως θα ενεργήσωσιν, άμα λάβωσι τας επιστολές ,
ας εγώ εκείνοις έγραψα . Περιμένετε ούν με υπομονήν τάς απαντήσεις .
Η Αγγλία βεβαίως δεν θα εγκαταλείψη τους Ζακυνθίους, οίτινες άλ:
λο πταίσμα δεν έχουσιν , ειμή εκείνο του να ήναι φίλοι της. (2) .

( 1 ) Dispacio del Lefcochilo al presideute del Senato-Nota

del S. Foresti console di S. M. B. al Senato- Lettera del Cla .
dan deputalo della Rep. press. la Corle di S. A. Pietroburgo
(άπανταδιασωζόμενα εν τώ αρχειοφυλακείο της Ιονίου Γερουσίας).
(2) Copia di lettere del governo provisorio di Zanic (40X6409
φυλακείου Ζακύνθου).
 790 x

Επί τούτοις έπείθετο και προεδρεία , και προς τιμήν έδωρείτο χρυσής
« πάθην αυτώ . Μόλις δε αφίχθη ο Γεωργέτος εις Σμύρνην, όθεν έμελη
λε να διευθυνθη εις Ρόδον, οΡώσσος πρόξενος, όστις ειδοποιήθη παρά
του οικείου πρέσβεως τον διάπλους του απεσταλμένου της Ζακύνθου ,
διέταξεν ευθύς το μεν επιφέρον αυτόν Επτανησιακόν πλοίον να κα
ταβιβάση την Αγγλικής σημαίαν, ήν καταχρηστικώς ύψωσε" τον δε
απεσταλμένον συλλαβών , επί ενός άλλου πλοίου δέσμιον απέστειλεν
εις Κωνσταντινούπολιν . Εκεί αφιχθείς αυτός έφυλακίσθη ευθύς παρά
του πρέσβεως της Ρωσσίας ως αποστάτης και υβριστής της Ρωσσι·
κής και Οθωμανικής σημαίας . Δεινώς δε έμελλε να τιμωρηθή παρά
του Διβανίου, εάν μή συνεκινείτο εκ φιλανθρωπίας και πρόεδρος Λευκό
χιλλος, και ετίθετο εις φύλαξιν παρά τω Πατριαρχείο και Γεωργέτος .
Αυτός δε είτα τη μεσολαβήσει του Λευκοκίλλου απηλάσσετο της τι
μωρίας , και δέσμιος επιβιβασθείς εν πλοίω Ρωσσικώ , απεστάλη εις
Κέρκυρας, ένθα έφυλακίσθη εν τη ακροπόλει. ( 1 )
Επτά μήνας διέτρεχον, καθ' ους ησύχαζαν υπό την ατάραχον διεύ .
θυνσιν του Κάλλενδερ ή μεταπολιτευθείσα Ζάκυνθος . Αλλ , κατά δια
ταγήν των εν Κωνςαντινουπόλει υπουργούντων την Ρωσσίαν, Αγγλία
και Τουρκίαν τας 12 Σεπτεμβρίου, πέντε πολεμικά πλοία Τουρκικά
συνοδευόμενα υπό ενός Αγγλικού, εφ' ου επέβαινεν απόσπασμα Αγ
γλων στρατιωτών και ο πρόξενος Φωρέστης έκ Κερκύρας κατέπλευ .
σαν εις Ζάκυνθον . Αποβιβασθεν δε το απόσπασμα των Αγγλων μετά
του προξένου , επορεύθη εν τυμπάνω και παιάνι εις το φρούριον. Και
τεβίβασεν εν πλήρει τιμή την Βρετανικής σημαίαν, ήτις επί ημερο
νύκτια επτά μηνών αδιακόπως ήνεμίζετο επί του φρουρίου, και επι
βιβασθεν εκ νέου αυθις απέπλει . Η προεδρεία συμβιβασθείσα μετά
του Φωρέστου , αν εγνώρισε την υπερτάτην αρχήν της Επτανησίου Γε
ρουσίας . Υψώθη η Επτανήσιος σημασία επί του φρουρίου, και εδημο
σιεύετο ή εξής προκήρυξης της Γερουσίας προς τους Ζακυνθίους - Ζα
κύνθιοι ! Πνείωμα συγκαταλλαγής προς την νόμιμον κυβέρνησιν την
κυρίαρχος των νήσων ας διευθύνη υμάς . Ουδέποτε η Γερουσία επαύ
σατο της σταθεράς και εγκαρδίου αγάπης προς την ανθηραν και έκ
λαμπρον Ζάκυνθον, εν θεωρούσα αυτήν ως φιλοστοργοτέραν θυγατέ
ρα , αεί προσήχθη αυτή με αγαθόν ζήλον και πραότητα . Νύν οι Ζα
κύνθιοι ας ενωθώσι με τους μάλλον σφικτοτέρους δεσμούς προς την

( 1 ) Lellera dell'Amh. Lelcochilo al presidente del Senato !!

οσgio 1 5 0o ( Αρχειοφυλακείον της Ιονίου Γερογείας)
 791

Επτανήσιών ένωσιν, δεσμούς ιερούς και αδιαρρήκτούς παρά σεβαστών

Βασιλικών χειρών και ενεργετικών ποιηθέντας - Εκ του μνήματος εξ
ου ετάφησαν αι Ελληνικαι Πολιτείαι ας ανατείλη ήδη ή εδική μας .
Ακούστε την ευφημίαν όλης της Ευρώπης , ήτις τιμά τα γενέθλια της
Πολιτείας ημών. Βλέπετε τας σκιάς των Ελλήνων Ηρώων, οίτινες
τρέχουσι να παρηγορήσωσι τους απογόνους των, παρακινούντες αυ
τους όπως μιμηθώσι και ζηλώσωσι τας αρετάς και την δόξαν εκεί
νων. Ακούετε τις φωνές της μελλούσης γενεάς , ήτις από εσάς πε:
ριμένει ελευθερίας και ζυγόν και αλύσσεις και πέδας. Ζωή μεν και ψυχή
της ελευθερίας είναι η ένωσις, μήτηρ δε σκλαβίας ή ολέθριος και ε
πίβουλος διχόνοια. Η σημαία η Επτανήσιος ας ήναι το έμβλημα της
ενώσεως ημών . Υπό μέν την σκέπην αυτής, χάριτι δε νόμων ομοιο
μόρφων και συνάρσει δυνάμεων εκ προγονικών κληροδοτημάτων, και
μάλιστα με την ομόνοιαν και συνένωσιν ψυχών και βουλήσεων απο :
καθίστανται αι επτά νήσοι συναίσαιραι, φίλαι, αδελ φαι , καθαρός κα
θρέπτης τιμής, αρετής και ευτυχίας προς τα έθνη. - ( 4 ) Οπως δε
προσοικειώσηται η Γερουσία τους Ζακυνθίους εις την υποταγήν ημνή
στευε τους ενοχοποιουμένους εν τη μεταπολιτεύσει. Και απολύουσα
τον ιατρών Γεωργέτoν εκ της φυλακής, εξεφράζετο εν τω περί απο
λύσεως αυτού ψηφίσματι κατά τας 7 Νοεμβρίου 1804 - Οτι ο δό-.
κτωρ Ζωρζέτος ιατρός απολύεται και επιστρέφει οίκαδε, όπως η ευ
φυΐα αυτού και πατριωτική ζέσις χρησιμεύωσιν ένα επί το μάλλον
στερεώσωσι μεταξύ των συμπολιτών αυτού την ομόνοιαν, εξ ης ε
ξαρτάται και διατήρησης της Επτανησίου Πολιτείας.
Ουχ ήττον τάς δυσχερείας της γενικής κυβερνήσεως επηύξανον και
αι δολοπλοκίαι και επιθέσεις του Αλή-Πασά πρός τάς νήσους. Αποτυ .
χών ως είδομεν κατά τας επί Πάργας αποπείρας, και βουλόμενος και
Αλή - Πασάς να διακόψη πάσαν προς την πόλιν αυτήν και το Σούλιον
βοήθειαν Άν οι αρματωλοί ήθελον παρέξειν εξερχόμενοι εξ Αγίας Μαύ
ρας, ένθα εύρισκαν καταφύγιον αυτοί και αι οικογένειας των, επιβου
λεύεται παντοίως. Εδολοπλέκει ούν τους προύχοντας της Αγίας Μαύ.
ρας ότι προστατεύουσα τους οπλαρχηγούς , και συνενούνται εις τα κι
νήματα αυτών κατά της περιχώρου του Σουλτάνου, ος εστίν ο κυ
ριάρχης της Επτανήσου. Επί τούτω ελάμβανεν εκ των χειρών του Ο.
ζακώφ πολιορκούντος την Κέρκυραν την εξής προκήρυξιν - Παρά του
Ναυαρχούντος τον Ρωσσικών Αυτοκρατορικός στόλον και Αμιραλλίου

( 0 ) Manifesto del 23 Agosto 18015

 792 -

και Καβαλιέρου Ουσακώφ - Πρός τάς διοικήσεις και διαουτατζόνες

των νήσων κορυφών, Κεφαλληνίας, Ζακύνθου, Αγίας Μαύρας, Παξών,
>

Τζιρίγου και των λοιπών των ελευθερωθέντων παρ' ημών από τους
Φραντζέζους ΠΡΟ ΓΑΣΗΣ -- Ο Κύριος Αλή Πασάς των Ιωαννίνων εις
τα γράμματά του μού φανερώνει, ότι μερικοί αυθάδεις εκ των Αλ
βανιτών έφυγαν από το μέρος της Αλβανιτίας και ευρίσκονται εις τα
νησία, όπου ελευθερώσαμεν από τους Φραντζέζους, δηλαδή οι Μπου
κοβαλαίοι, οι Κοντογιανναίοι, ο Βλαχογεωργάκης, ο Σκαλτσοδήμος
και άλλοι όπου έφυγαν από την Αλβανιτίαν, οι οποίοι ευρίσκονται εις
τα νησία. Οθεν ζητεί αυτός να του σταλθώσιν οι τοιούτοι , και να τους
αποδιωχθώσιν από τα νησιά . Παραγγέλλω εις τάς διοικήσεις Δεπου
τατζιόνες και Κονκλάβα και εις όλους τους κατοίκους τούτων των νη
σων , όπου παρομοίους ανθρώπους να μην ήθελαν βαστούν κοντά τους
εις τας νήσους , αλλά να τους αποδιώξωσιν εξ άπαντος. Και όλο αυτό
να ενεργηθή το όγλιγορώτερον, περί ου αυστηρότατα εντέλλομαι . Εκ
της ναυαρχίδος του Αγίου Παύλου εις τους Κορυφούς του 17 Μαΐου
45 99 •• ΑΜΙΡΑΛΙΟΣ ΟΥΣΑΚΩΦ Ταυτοχρόνως δε έγραφαν ο Αλή
O.

Πασάς την εξής επιστολή προς τους Αγιομάυρίτας -- 1799 Αρτα

Μαΐου 23..... Από τον Υψηλότατον Βεζηρ Αλή Πασά Ιωαννίνων
Πλουτεσαριφήν χαιρετισμός και είδησις προς τους Αγιομαυρίτας. Οτι
μαντάμ , όπου αυτά τα δύο βασίλεια εγένηκαν ένα, και είναι αγαπη
μένα ώσαν αδέλφια , και ωσάν γείτονου , όπου είμαστε και ημείς δια
κάτι δραπέτες , όπου ήταν εις ταύτα τα μέρη με αφορμήν καπιτα
ναίων , από τους οποίους εσκότωσα πολλούς και τους εκυνήγησε , και
ήλθαν και τρυπώνουν εις αυτά τα μέρη, και φυλάγονται , και πάλιν ξε
βγαίνουν , και χαλούν τον Ραγιά , καθώς σας γράφει και ο Αμιράλλιος
Καβελιέρης Οσακώφ να τους διώξετε , και στο τουφέκι να τους βάλε
τε, και κανέναν να μην ματαζυγώσετε κανέναν αυτών διά να γλυτώ
ση ο κόσμος από τα κακά τους καμώματα . Σαν γείτονοι οπού είμα
στε αγαπώ να περνούμε ήσυχα, και για οπου στέλνω και ένα δύο καί
αια αυτούθε να φέρνουν γήραις και να έχουν έγνοια δι' αυτουνούς τους
κακότροπους ανθρώπους , και μη βάλετε κανέναν δουμπεχεν σε παρα
μικρόν . Και αν κάμη και τίποτες χρεία αυτουνών των καϊκιών εις
τους αυτούς κακοποιούς ανθρώπους να τους βοηθήσετε , όσον ήμπο
ρείτε διά να εύρουν τον μπελιά τους, καθώς σάς γράφει και ο Α . Αμή
ράλιος Οσακώφ και όχι άλλο • Απτόητοι όμως οι προύχοντες Αγίας
Μαύρας , περιφρονούσι τις απειλές του Αλή , καίτοι ούτος αδιακόπω ;
παρηνόχλει και δι' άλλων επιστολών . (1)
(1) Εξήχθησαν και αι λοιπαι άλλαι επιστολαί του Αλή Πασά προς
 Η 753

Εμείνετο δε μάλλον ο Αλή Πασάς, ότι διά της συνθήκης των

180ο Ρωσσίας και Τουρκίας υπέρ Επτανησίου Πολιτείας, εξέφυγον
εκ των χειρών του αι της στερεάς περίχωροι της ποτέ Βενετικής και
πικρατείας. Ο Αβδουλάχ Βέης γεννηθείς εν Βαγδάτ ουδόλως όμοιος
τώ Αλή κατά την φιλοχρηματίας και σκληρότητα διωρίσθη παρά
του Διβανίου κατά την συνθήκην Βοϊβοδας των περιχώρων, και ανέ
πραττε πρός όσα επεχειρίζετο ο Αλίς κατά των προνομίων και της
καταλήψεως αυτών . Η Επτανήσιος Πολιτεία ώρισε τον Ανδρέας Γο
νέμην Κερκυραίον, όπως καταγράψη τους όρους , καθ' ους ώφειλε να
διέρχεται την διοίκησιν ο Βοϊβόδας καθεδρεύων εν Πρεβέζη, όστις ί
μελλε να εγκαταστήση διοικητάς εις Πάργας , Βουθρωτών και πρέ
βεζαν . οι μεν Πάργιοι ύψωσαν την Οθωμανικής σημαίας επί του
φρουρίου, δόντες τω οθωμανώ φρουραρχω φρουράν εκ μόνων πολι.
των Παργίων. Αλλ ο Αλή Πασάς αποτυχών ούτως , εστράφη κατά
του Σουλιου . Βουλόμενος δε να ενοχοποιήση τους θαργίους προς την
Υ. Πύλην, και αποβάλη τον Αβουλάχβεην εκ της θέσεως του Βοιό
δα, ένα παραλάβη αυτός την άμεσον κυβέρνησιν, διέταττε τον Μη
τροπολίτης Ιωαννίνων Ιερόθεον , όπως γράψη προς τον συνάδε φον ί
πίσκοπον Παραμυθίας συμβουλήν προς τους Παργίους, του να απέχω
οι πάσης βοηθείας και καταφυγής διδομένης προς τους πολεμουμέ
νους Σουλιώτας, οίτινες είναι κακούργοι και φερμακλίδες (απoκικη
ρυγμένοι) από το Δοβλέτι. – Απήντων οι Πάργιοι θαρραλέως προς
τον Ιερόθεον, ότι εδέχοντο τους Σουλιώτας ως υπερμάχους της θρη
σκείας, και υπηκόους φορολογουμένους τω Σουλτάνω. Ο δε Περραιβός ,
περί ου κατηγορούντο παρά του Αλή ότι παρότρυνεν αυτούς εις άπο
στασίαν, εισηγούμενος τα παρά του Ρήγα Φεραίου, τρέφει υγειά αι-
σθήματα δια τα συμφέροντα της πατρίδος. Διό οιαδήποτε κατάκρι
σις αυτού είναι αντίχριστος , και αντιβαίνει εις την διδασκαλίας του
Χριστού « το μαχου υπέρ πίστεως και πατρίδος. » Ερεθισθείς διά ταύ
τας τις απαντήσεις και Αλή Πασάς έθανάτωσιν εν τη σκοτεινή φυλακή
των Ιωαννίνων την μητέρα και ιδε φόν του Χρυσάνθου επισκόπου
της Πάργας, ον ύπέλαβε υποβολέα της απαντήσεως . Αυτό δε φυ
λακίσας, απέλυε μετ' ου πολύ, παραλαβών οκτώ χιλιάδας γρόσια λύ.
τρον, και στείλας με έγγραφον διαταγήν προς τους Παργίους να προσ .

τους Αγιομαυρίτας αι καταχωρούμεναι όπισθεν εν τοις ενδεικτικούς

εγγράφοις εκ του αρχειοφυλακείου Δευκάδος, δημοσιευθείσαι υπό του
ποιητού Βαλαωρίτου ,
400
 κυνήσωσιν ως κύριον τον Τοπάρχην των Ιωαννίνων, και εκκλίνωσε
των διαταγών του Δεδουλάχβεη. Επειδή δε και απολυθείς επίσκοπος
ου μόνον δεν εξετέλεσε τα προσταχθέντά, αλλά και επ ' άμβωνος ε.
λάλει κατά των αδικημάτων και επιβουλών του Αλή Πασά προς τους
Παργίους, oο ΤοπάρχηςΙωαννίνων ενήργησε παρά τω Πατριαρχείο,
και απεβλήθη αυτός. Επειδή δε έλλον διορισθέντα επίσκοπον οι Πάρ
γιοι δεν ιδέξαντο, ευθύς Ο Αλή Πασάς απέστειλε τον άργευθέντα Ιε
ρομόναχος Κακοϊωσήφ καλούμενον Πάργιον δολοφονήσοντα τον Χρύ
σανθον. ο δε κακότροπος ούτος ιερεύς λάθρα εισδύσες εις την οι
κίαν, έθεσε πύρ εις πυρίτιδα, ήτις εκεί έφυλάττετο. Αυτής δε εξα
φθείσης , οκτώ μεν εκ της συνοδίας του επισκόπου ετάφησαν υπό τα
Βρείπια του οίκου. ο δε επίσκοπος αποσφενδονίεθείς, ευρέθη αναίσθη
τος επί κλίνης οικίας άλλης πολύ απεχούσης, και ανελεβών τας αι.
αθήσεις , εσώζετο εις Παξούς κατά προτροπής των φίλων του. (1) τό
τε επολλαπλασίασε τις μεμψιμοιρίας του ο Αλή Πασάς κατά της Β .
πτανησίου πολιτείας. Απήτει επομένως την εξωσιν και παράδοσιν
του Χρυσάνθου. Εραδιούργει προς το Διβάνιον , και εχθρικώς διατι
θέμενος κατά της πολιτείας, την δυσμένειαν εξηπτε των φρουρούντων
την Κέρκυραν Οθωμανών. (3)
Απέθνήθεν εν τούτοις δολοφονούμενος υπό συνομωτών οΑυτοκρά
τωρ Παύλος, και ανεβιβάζετο επί του θρόνου της Ρωσσίας ο υιός Αλέ
ξανδρος (23 Μαρτίου 1801 ). Η Γερουσία της Επτανήσου πάνδημος
πένθος διέταξε καθ' όλον το Κράτος. Και επιτάφιοι λόγοι εξεφωνήθης
σαν εν τή μητροπόλει πρός έπαινον του δημιουργού της Επτανησίου
πολιτείας. Φοβούμενοι δε οι εν τοις πράγμασι, μή ο θάνατος του Αυ
τοκράτορος του τοσούτον ευνοϊκού τη πολιτεία ήθελεν αναχαιτίσει
τας προσόδους, και παρωθήση τον Τούρκον εις νέας απαιτήσεις, εν
έκρινε να αποστείλή πρέσβυν εις Πετρούπολιν, άμα μεν όπως συλλή
πηθή τον νέον Αυτοκράτορα διά την απώλειας του πατρός, άμα δε
συστήση παρ' αυτού την στερέωσιν του κλονιζομένου Κράτους διά τάς
επιβουλές του Αλή Πασά και τας αγορώχίας των Οθωμανών. Τοιού
τον δέ εύρε τον ψηφισθέντα μετά του ιατρού Φραγκίσκου Ζωλάτου

( 1 ) Ορα όπισθεν εν τοίς ενδεικτικούς προέταγή από τον Αλή Πα

σαν προς όλην την επαρχίας του Δουχατζή Διεπότου της Παραμυθίας
9 Μαρτίου 1809 .
( ?) Fosiolo narrazione delle forlone e della cessione di Para
ga xt , XLI, XLII.
 x 793

διασήμου εν γράμμασι και συνέσει κόμητα Γεώργιος Μοκενίγον υιόν

του Δημητρίου Α '. Eίδομεν αυτόν εν τοις προλαβούσιν αξιωθέντα της
πρεσβείας εν Τοσκάνη δια τας ποιηθείσες εκδουλεύσεις προς τους Ρώσι
τους πολεμούντας εν Πελοποννήσω επί Ορλώφ. Ο Γεώργιος Μοκενίγος
έν Νεαπόλει , ένθα διέτριβε», εκπεσών του αξιώματος της πρεσβείες ,
εφ' ή αντικατέστησε τον αποθανόντα πατέρα Γεώργιον, καιδιωχθείς
εξ όλου του Ρωσσικού Κράτους υπό του Αυτοκράτορος Παύλου, ως
συνεννοούμενος τους Γάλλοις , ωρίσθη εις την πρεσβείαν τη συστάσει
του Τομάρα προς την Γερουσίαν. Μεταβάς ούν εις Πετρούπολιν , πατ
ρίστη το Αυτοκράτορα Αλεξάνδρω, και ενεχείρισιν επιστολήν αυτά
παρά της Γερουσίας. Αν αυτή δε εμνημονεύετο προς τον Αυτοκράτο
ρε, ότι η πολιτεία οφείλουσα την σύστασία της προς τον ένδοξον
αυτού Γεννήτορα δέεται θερμώς , ένα κατά την πετρικήν θέλησιν,
συνδέηται μετ' αυτής και ο νεανίας Αυτοκράτωρ, και να εξαπλώση
χείρα βοηθών επ' αυτής: διότι επ' αυτό μόνο ο Παντοδύναμος Θεός
έθετο την τύχην της πολιτείας, ής μένη στήριξης και αιγίς ήσαν τα
Αυτοκρατορικά όπλα.
Εξεπλάγη όμως και απαγορεύσας τοιαύτην επιστολήν Πρίγγιψ Θεο:
τόκης, ειδοποιηθείς παρά τού εν Κερκύρα Ρώσσου προξένου την ανα
χώρησιν των Ρωσσικών όπλων εκ των νήσων. το τοιούτο φοβούμε
νος ως πάροχον αταξιών εν ταίς νήσοις , και άφηνίασιν τής των Τούρ
κων φρουράς, έγραφε προς τους αρχηγέτες του Ρωσσικού στρατού
δι' επιστολής των Ιουλίου 18οι - Ως κεραυνός κατέπληξε τας ψυ
χάς ημών και αγγελία περί αναχωρήσεως των Ρωσσικών όπλων . Παν
τερήμωσις καιαπομόνωσις όφευκτος επαπειλεί ημάς εκπλήκτους και
απορoύντας. ΑΙ εσωτερικαί ημών υποθέσεις εισέτι ούτε έστερεώθη
σαν, ούτε συνετελέσθησαν, ούτε ιτελειοποιήθησαν . Ενταύθα ή αγρο
τική εξαγρίωεις ακόμη δεν έχελιναγωγήθη. Η μεν Κεφαλληνία τε
ράσσεται μεταξύ των χειρών της κυβερνήσεως, ήτις βούλεται να επι
φέρη τάξιν και γαλήνης και μεταξύ εκείνων, οίτινες επιθυμούσαν να
παρωθώσιν αυτήν εις θόρυβοςκαι αναστάτωσιν. Η δε Ζάκυνθος .
λυσεωμένη ήδη υπό δυνατών, διατηρεί έτι επαναστατικήν όψιν. Τα
Κύθηρα προς τούτοις κυμαίνονται εν αναρχία , αι δε λοιπαι νήσοι α.
πέναντι τοιούτων παραδειγμάτων δεν δύνανται να προοδεύσωσι κατά
την έφικτην επανόρθωσιν των πραγμάτων. Νύν προσεγγίζομεν του να
τελειοποιήσωμεντας μεταρρυθμίσεις της επικρατείας . Αρκεί μόνον
εις επιστήριξιν των έργων ημών και παρουσία των Ρωσσικών όπλων ,
ως μόνη αυθεντία. Αλλά μόλις αυτά αποχωρήσωσιν, θα ιδωμεν τας
μεν νήσους μεταβεβλημένας εις δρυμους ληστών , τους δε έγκατοί
 196

κους θέματα βίας δυναστείας και εγκλήματος. Και οι μεν θα ζητώ

σε διάσωσιν εν μεταναστεύσει και φυγή, οι δε εγκαταλειπόμενοι εις
βραχίονας απελπισίας. Ο κίνδυνος απροσδοκήτων εχθροπραξιών της
Γαλλίας, αι απόπειρας του βιαίου Αλήπασα, όστις καθ' ημέραν κα
ταδιώκει την ποτέ Βενετικών στερεαν , όστις επαπειλεί ασφάλειας και
εμπορίαν Λευκάδος , οι πειραται Αφρικανοί και Γάλλοι, οίτινες δια
τρέχουσι τας πέριξ θαλάσσας κακουργούντες είναι αι ταλαιπωρίαι,
παρ' ών απειλούμεθα . οι δε εξωτερικοί εχθροί, οίτινες ενωθέντες με
τα των εσωτερικών, αναγεννώσε φόβους και τρόμους, υποθάλπουσα
ανησυχίας και ταραχάς όσημέραι επαυξανομένας και επιβαρυνούσας
τας οικιακές ατυχίας. Εν τοιαύτη λοιπόν λυπηρά θέσει , το να εγκα
ταλειφθώμεν είναι το αυτό, ώς να μας καταδικάζωσιν εν πανωλεθρία.
Μα αποκλείσετε διό οφθαλμούς επί των επικειμένων εσχάτων δεινών.
Μή υποφέρετε , ώστε φωναι και κατηγορίαι παραφρόνων λαών, κακώς
να οξωνίσωσιν την αναχώρησιν ημών, ως πρόγνωσιν αθλίας εκβάσεως
των όπλων σας. Αναχωρήσετε , αλλ' εν καιρώ ευθέτω , ότε θα είμεθα
ήσυχοι και ατάραχοι. Τα μεν δάκρυα ημών έστωσαν δάκρυα τρυφε:
ρότητος και ευγνωμοσύνης, και ουχί παραπόνων και διαμαρτυρήσεων
-- Η επιστολή ουδέν διεκώλυσε τον Ρώσσον πρέσβυς του να κατα
σπεύση την αναχώρησιν. Εξούλετο ο Αυτοκράτωρ Αλέξανδρος αναπο .
φεύκτως να αφαιρέση τας υποψίας του Υπατεύοντος της Γαλλίας Να.
πολέοντος Βοναπάρτου , ός ήδη προσελκύετο εις Ρωσσικής σύνδεσιν,
πως έδεικνύετο ή Κέρκυρα ουδόλως επηρεαζομένη υπό Ρωσσικής και
τοχής . Τούτο δε εδηλώθη εν τη μυστική συμβιβάσει των 10 Οκτω
βρίου 48 05 , τη υπογραφείση παρά των υπουργών Γαλλίας και Ρωσ
σίας Μαρκώφ και Ταλυράνδου εν Παρισίοις, δύο ημέρας μετά την
συνθήκην ειρήνης. Εν αυτή ωρίζετο καταφατικώς , ότι ξένοι στρατοί
δεν έδύναντο πλέον να σταθμεύωσιν εν ταις νήσοις του Ιονίου. ( 1 )
Ο φόβος του Πρίγγιπος τω όντι έπραγματοποιήθη . Μόλις ανεχώ
φησαν οι Ρώσσοι αναφανδόν, οι χωρικοί Κερκύρας ερεθιζόμενοι υπό
δημαγωγών, οίτινες είρον ευκαιρίαν να εκτελέσωσι φιλοδόξους επιθυ
μίας , εκμεταλλεύοντες την απειρίαν των απλουστέρων, αναφανδόν ξ .
λαβον τα όπλα . Απειθώς έφέροντο προς το εντάλματα της εξουσίας,
δι ' ής δυνάμει του νόμου οι αγροδόται ευγενείς , απήσουν τις επικαρ

(1) Dispaccio n.o 41 del presidente del Senato al Conte Laico.

chlo a Constantinopoli = Thiers storia del consolato ee dell'ima:
perol, XI.
 - 793 α

κίας εκ των γεωργουμένων κτημάτων περ' εκείνων . Θόδεν ηδύνατο

να αναχαιτίση τους χωρικούς. Προκηρύξεις και ποινει τερά της αδυ
νάτου Γερουσίας επί των παραβατών περιεφρονούντο, και διασχίζον
το αποινί . Διατρέχοντες ούτοι αγρούς και κώμας , έκαιον αγροικίας
και κτήματα των ευγενών . ο εξερχόμενος της πόλεως ευγενής, έτρε:
χε κίνδυνος του να ζωγρηθή και φονευθή. Και τινές μέν αυτών εφονεύ
θησαν, τινές δε δωρυάλωτοι έκακοποιούντο. Εκ τούτων οι ευγενείς
δεν ηδύναντο πλέον να εξέλθωσιν. Σπυρίδων και Δελβινιώτης ανήκων
εις νεόπλουτον οικίαν και άλλοι των μεσαίας τάξεως πολιτών ο Κάρο
λος Μάνεσης, Αλέξανδρος Αυγουστίνος Κογεβίνας συμφατριώσαντες
κατά της προνομιούχου τάξεως των αρχόντων, έχρώντο ιδιοπαθώς
τους εξεγερθέντας χωρικούς και τους κατοίκους των προαστείων. Y
πεστήριζαν ούτοι δικαιώματα πολιτικά, και η επάρατος φατρία του αρ
χοντολογίου , άφαρπάσασα παρά των πολιτών κατά παρεξήγησιν του
συνταγματικού άρθρου της συνθήκης περί προυχόντων, παρέγραψαν
εκ του Βυζαντινού συντάγματος. Ο πρίγγιψ θεοτόκης, ίνα μετριάση
αναρχίαν, και περιστείλη τους αχαλινώτους χωρικούς και δημοκόπους,
συνωμίλησε με τους επιφανεστέρους των προαστείων και της δευτές
ρας τάξεως των πολιτών, οίτινες είχαν επιρροήν επί των χωρικών,
και εζήτει παρ' αυτών να εκδηλώσωσι τα οικεία παράπονα προς την
εξουσίαν, όπως επέλθη θεραπεία των δεινών. - α Κυβερνώσιν οι άρ
χνες , απήντησαν όλοι εξ ενός στόματος , ενώ δύναται και η ψήφος
των άλλων περιφρονουμένων πολιτών , συντρεχόντων να αναδείξη άν
δρας αξίους του κυβερνάν. » - ο Πρίγγιψ την απάντησιν έκλαβών
ως δικαίαν , καίτοι ασυνάρμοστον πρός το ολιγαρχικόν πνεύμα του
άρχοντολογίου , προσεκάλει τους πολίτας εις δημοτικής συνέλευσιν, να
αναδείξωσιν αντιπροσωπείαν εκδηλώσουσαν τα μέσα της θεραπείας
προς την εξουσίαν. Οι άρχοντες Κερκύρας, συναχθέντες εν συμβουλίω
έως 180 , συνέταξαν διαμαρτύρησαν προς τον Πρίγγιπα , έκδηλούντες
ότι αυτός μόνος άνευ τινός συνεντεύξεως μετά δημοτών και αρχόντων
να αναχνεύση τα αίτια της αταξίας και να ορίση τα μέσα της θερα
πείας ευαρεστών και ερεθιστας και δυσαρεστημένους. Ο Θεοτόκης πε .
ρεδέχετο την διαμαρτύρησιν, και παρεκέλευεν, όπως δοθέντες αυτώ
και δύο συνέταιροι συνεργασθώσιν εν επιτροπή απολύτως και εκτάκτω
προς εύρεσιν της θεραπείας . Τοιούτοι δε αφεθέντες εις την αυτοπροαί
ρετον εκλογήν αυτού, παρελήφθησαν Δημήτριος Αρμένης και Στάμος
Χαλικιόπουλος , αναπληρωτής δε Ιωάννης Καπάδoκας.
Ουδόλως όμως ο Δελβινιώτης ευηρεστείτο εις την έκτακτον έπιν
τροπήν, ήτις χρωμένη δικτατορικήν δύναμιν, ηδύνατο να βρίση τα
 798

δοκούντα εαυτή, και τους ελιγάρχαις πρός ζημίαν των άλλων κλά
σεων του λαού . Επί τούτω κατά προηγηθείσαν πρόσκλησιν του προέ
δρου συνήργησε μετά των συμφατριαστών, και συνήλθον εις ιδιαίτε
ρα συμβούλια κώμαι, συντεχνίαι, έμποροι και αστοί κατά κλάσεις
προαστείων, κωμών και πόλεως, μή εξαιρουμένης και αυτής της Ε
βραϊκής κοινότητος, ένα συσκεφθώσι και εκδηλώσωσι φρονήματα και
θεραπείας επί της παρούσης καταστάσεως. Εν τούτοις οι δημοτικαί
αυται συνελεύσεις συνεφώνησαν, και έκλεξαν αντιπροσώπους. Οι μεν
κάτοικοι των αγροτικών κτημάτων και προαστείων 48, οι δε της πό »
λεως ήτοι βάναυσοι, τεχνίται, χειρωνακται , πραγματευτεί και αξοί,
εξαιρουμένων των αρχόντων, ωνομάτισαν 48. Οι εκλεχθέντες, συνελ .
θόντες εν πανδήμω συνελεύσει, αυτοκλήθησαν έντιμος αντιπροσωπεία
(onoranda deputazione ) πόλεως, χωρίων και προαστείων Κορυφών ,
Ομοφώνως η συνέλευσις, διευθυνομένη υπό του Καρόλου Μάνεση προές
δρου και Σπ. Δελβινιώτου γραμματέως, εδήλωσεν εν πρώτοις το σύν
ταγμα εναντίον τη θελήσει των Μοναρχών, ήτις οριστικώς εδηλώθη
εν τη συνθήκη. Ευθύς δε διέταξε να συνταχθή αναφορά προς τον Πρίγ .
γιπα εν ή παρεπονούντο ότι ουδέν εξετελέσθη, όπως προαχθή και κης
ρυχθείσα και βουλομένη αυτονομία της Επτανήσου παρά τον σεβα
φτων Μοναρχών· διότι όλας τας πρωτίστας αρχές και τα αξιώματα
αφήρπασεν αποκλειστικώς ή φατρία των ολιγαρχών αριστοκρατών ,
ήτις δεν βούλεται να παραδεχθη εις το συμβούλιαν μέλη 6'. τάξεως,
ούτε να δώσει άλλους αντιπροσώπους εκ τουλαού διακεκριμένους επί
υπολήψει και παιδεία πολιτικά δικαιώματα . Και τούτο απετέλεσε
τας δυσαρεσκείας και τον εμφύλιος πόλεμον εν Κερκυρα και ταις λοι
παις νήσοις. Επί θεραπεία ούν πάντων τούτων θα καθυποβληθή προς
τον Πρίγγιπα νέων σχέδιον συντάγματος, δι' ού το δικαίωμα τουε
καιλέγειν θα μεταδίδεται προς όλους τους πολίτας πόλεως, κωμών και
προαστείων κατά περιουσίας και προσωπικότητα επιβίως μόνον, και
κληρονομικώς μεταβαίνοντος του δικαιώματος του εκλέγειν προς τους
υιούς. Ούτοι δε συνερχόμενοι θα εκλέγωσε το αριστοκρατικόν συνέ
δριον, το οποίον θα αναδεικνύει ψηφίζουν τους Γερουσιαστές και νο
μοθέτας εκ του κόλπου του. Οι εκλεχθέντες ούτω Γερουσιαστεί και
νομοθέται, ενωθέντες μετά των άλλων Γερουσιαστών και νομοθετών.
των αποστελλομένων εκ των άλλων νήσων δι' όμοιομόρφου εκλογής,
Θα συνιστώσι την γενικής Κυβέρνησιν της Επτανήσου. Οπως δε συγ
γραφή το νέον σύνταγμα, αμέσως κατεστήθη επιτροπή, ήτις συντά
ασα το τοιούτον διά βραχέων, προσήγαγε προς επιθεώρησιν και κύ
ξασα
ρωσιν παρα της συνελεύσεως των εντόμων αντιπροσώπων πόλεων ,
 - 19 -

προαστείων και χωρίών. Ευρεθέν δε αυτό ολοκλήρως προσαρμοσμένου

επί των προρρηθεισών βάσεων, εκόρωσαν και συνυπέγραψαν άπαντά
τα μέλη, των γινωσκόντων να γράψωσιν ανθυπογραψάντων υπέρ των
μη γινωσκόντων. Δι' επιστολής δε τών 31 Οκτωβ. 180 παρέπεμπε
το νέον σύνταγμα προς την Γερουσίας και τον Πρίγγιπα επί τελεία
παραδοχή. Αντίγραφον δε αυτού παρέδωκεν προς τους προξένους Ρως
σίας και Τουρκίας,όπως καθυποβλήθη τη εγκρίσει του Αυτοκρά
τορος. (1 )
Επειδή δε εν τη επιστολή της εντίμου αντιπροσωπείες παρεκο
λεύετο ο Πρίγγιώ να ονοματίση αυτός αριθμόν τινά ευγενών, οίτινες
ενωθέντες μετά των λοιπών μελών της αντιπροσωπείας πόλεων και
χωρίων θα αποκαταστήσωσι την προσωρινής κυβέρνησιν, ο Πρίγγιώ
απαντων αυτώ δι ' επιστολής (31 Οκτωβ. 1804 ) εδήλωνε τα ονομα
τισθέντα πρόσωπα. Ησαν δε ταύτα Δημήτριος Αρμένης, Δ. Στάμος
Χαλικιόπουλος , Α . Ιωάννης Καπάδoκας, Παύλος Ν. Κουαρτάνος, Στές
φανος Θεοτόκης , Νικ. Πολίτης, Κωνσταντίνος Καλογεράς, Σπ. Γιαλ
λυάς, Αντ. Κόμης Λάνδος, Βενέδικτος Πιέρης, Στέλλιος Βλασσόπου
λος , Φραγκίσκος Μάστρακάς, Νικ. Πολυλάς, Στυλιανός Κυριάκης Βο
τειλής και Ιωάννης Δόνδης. (9) Λίαν ευηρίστησε την αντιπροσωπείας
και ονομάτισις των ευγενών. Γράφων δε ο πρόεδρος Κάρολος Μάνεσης
προς τον Πρίγγιπα έλεγεν - Η εκλογή των αντιπροσώπων του ευγε
νούς σώματος, τους οποίους και αντιπροσωπεία δεν ηδύνατο ούτε να
ονοματίνη ούτε να εκλέξη, έτυχε πλήρους ευάρεστήσεως παρ' εκάστου
αντιπροσώπου. Ημείς ωςεκ τούτου προοιωνίζομεν εγγίζουσαν την
στιγμήν της ευτυχούς ταύτης Ενώσεως, ήτις, εξαρτάται εκ των δια
ταγών της Υ . Εξοχότητος. Ταυτοτοχρόνως και πρίγγιψ ειδοποίησεν,
ότι συνεπώς της Ενώσεως των αντιπροσώπων ευγενών και δημοτών,
ώφειλον ο Πρύτανις και οι συνδικοι Κορυφών να αποθέσωσιν την αρ
χήν. Τάς 16 λοιπόν Νοεμβρίου 1801 και αντιπροσωπεία ανεδέχετο
την διαχείρισιν της νέας κυβερνήσεως, και την επιούσαν οι αντιπρό
σωποι των ευγενών υπέγραφον το νέον σύνταγμα. Η δε αντιπροσως
πεία εδημοσίευε την εξής προκήρυξιν Προς τους εγκατοίκους της
νήσου Κερκύρας και γενική αντιπροσωπεία της προσωρινής κυβερνήσεως
C

-Ειρήνη, ησυχία , δικαιοσύνη - Κάτοικοι άπαντες της νήσου.-- Η

μετριοφροσύνη ήδη σας διέκρινε κάθ' όλες τις διαφόρους πολιτικές

( 1 ) Le tre Costituzioni 6. 91 – Mario Pieri vita 687. 88 fol. 1:

(2) Oρα όπισθεν εν τοις εγγράφους της επιστολάς αυτών.
επαναστάσεις, όσας επέφερεν η πατρίς. Υπήκοοι επί τίεεαρες « δνες
αυτοί ύμείς τη Βενετική αριστοκρατορία, είσθε ώσαύτως υπήκοοι των
νόμων των διαφόρων εθνών, όσα σας εκυρίευσαν. Οι τελευταίοι σεβα:
στοί κατακτηται σας έδωκαν δώρον αναλογον του μεγαλείου των ,
και σας άφησαν την εκλογήν μιάς κυβερνήσεως. Κατ' άτυχίαν δεν
εννοήθη ακριβώς και απαραβίαστος και Ιερός ούτος νόμος. Αυτός άν
τιστρόφως εξετελέσθη, και εντεύθεν αι επισημότεραι των νήσων της
Πολιτείας, έπαθον παρά της ορμής των άγριωτέρων παθών. Ο εμφύ .
λιος πόλεμος μαινόμενος , δια παντός διέτρεξεν όλας τας γέας της που
λιτείας , και συνέτριψεν ολοκλήρως τον πρώτιστον δεσμόν, όστις ενών
νων την μίαν μετά της άλλης, δύναται να ασφαλίση την στερεότητα
και την διάρκειαν. Ηπείλησε τον αφανισμών της Ζακύνθου, και διήρ
κεσεν επί πολλού αγριώτερος κατά την ατυχή Κεφαλληνίαν, ένθα είσ
έτι εξατμίζεται το αίμα των εγκατοίκων, και πολλαπλασιάζονται
καθ' εκάστην τα εγκλήματα, και σφαγαί και αι αναστατώσεις. Χάρις
το αρίστω ημών αγαθώ πατρί χάρις τώ Γαληνοτάτω ημών Πρίγγι .
τι και προέδρων της Γερουσίας, δι' ου ο Υψιστος μας δίδει το μεγα
λήτερον των δώρων, διατηρών αυτών έν υγεία. Αυτός μεν προείδε τα
δεινά της πατρίδος και δε ευαίσθητος και δικαία ψυχή του προσεκά:
λεσεν όλας τας κλάσεις της νήσου να εκλέξωσι τους αντιπροσώπους
των. Στίς τους εκλέξατε. Ημείς δε εκτελεσταί των Σεβαστών Κυριαρ»
χών εγνωρίσαμεν τα δικαιώματα, τα οποία σας ανήκουσιν. Εγνωρί
σαμεν ότι το πρώτον καθήκον ημών ως αντιπροσώπων της νήσου ήταν
να σας διατηρήσωμεν , και τα δικαιώματα να μεταδώσωμεν σώα εις
τους ισχάτους των απογόνων σας , καθαιρούντες τας καταχρήσεις , και
θεραπεύοντες τας αφαρπαγάς. Τούτο νύν απεκρίθημεν. Η ευλογία του
Παντοδυνάμου λοιπόν ας συνοδεύση τους κόπους μας, τας αγρυπνίας
μας , τας θυσίας μας και ιδού ημείς ετοίμως αναδεχόμενοι την προσ
ωρινής κυβέρνησιν, έως oύ άπασαι αι κλάσεις της νήσου δώσωσιν εκ
τέλεσιν του συνταγματικού σχεδίου, εκλέγοντες τους πρωτίστους και
επιφανείς -- Αγαθοί έγκάτοικοι της νήσου Κερκύρας ! έφθάσετε εις το
τέρμα των επιθυμιών σας . Ιδού συνδιασθέντα άπαντα τα συμφέρονώ
τα όλων των κλάσεων διότι άπασαι αι κλάσεις λαμβάνουσι μέρος εις
την κυβέρνησιν. Αύτη η ευτυχής αρμονία δύναται να προάξη ομό
νοιαν, ειρήνης και αμοιβαίαν σύμπραξιν. Ουχί πλέον σεις διηρημένος
εν φατρίαις και στάσεσιν , ουχί διασχισμένοι υπό παθών αγρίων και
θηριωδών ήδη οφείλετε να διακρίνησθε, άλλ' ομόγνωμοι να καταρτί
στ,τε μίαν οικογένειας της οποίας θα ήναι εις κοινός σκοπός ή δη
οσία ήσυχία, Σείς εκλέξατε τα πρόσωπα τα καθιστώντα προσωρινή»
κυβέρνησιν. Το εξής δεν θα συμπληρώσετε το έργον σας . Εκτελείτε
τους νόμους , ους διαδίδει η γενική θέλησις . Ο πρώτος λοιπόν τούτων
έστω και διακελεύων υπεράκριβη σεβασμός προς όλας τας κλάσεις , τάς
τάξεις της οικογενείας, τα πρόσωπα. Η ημέρα , ήτις αύριον θα διαιων
νισθή είς τα χρονικά της ημών ποτρίδος, επειδή μάς ασφαλίζει ειρή
νην και ευτυχίαν , και συνιστά την ιεράν θέλησιν τών σεβαστών κυ
ριαρχών των ελευθερωσάντων ημάς, αύτη ή πανευτυχής ημέρα καις
εορτάζηται παρ ' όλων των εγκατοίκων της νήσου . Η κυβέρνησις συγ
χωρεί του να εξωτερικεύσητε τα αισθήματα της υμετέρας αγαλλιά-
σεως και ευαρεστήσεως, συσταίνουσα ενταύτώ τάξιν και μετριοφρο
σύνην . Η παρούσα θα τυπωθη , δημοσιευθη και τοιχοκολληθή καθ ' ό
λους τους τόπους τους μάλλον συχναζομένους πόλεων , προαστείων
και χωρίων . - Εν Κερκύρα 3 Νοεμβρίου 1801 , Κάρολος Μάνεσης
πρόεδρος - Δημήτριος Αλεξάκης αντιπρόεδρος - Σπυρίδ. Δέλβινιώτης
γραμματεύς. - Η κλάσης των λεγομένων ευγενών ήτις παρίσταται
παρ' ημών των υπογεγραμμένων αντιπροσώπων παραδέχεται και ε
πικυρώνει το παρόν σύνταγμακαι καθ' όλα τα μέρη ως ωρίσθη τας 24
του παρελθόντος Οκτωβρίου παρά των άλλων κλάσεων της πόλεως,
τροαστείων και χωρίων, και υπογράφομεν.
(Επονται αι υπογραφεί).
Κατά το νέον σύνταγμα της δημοτικής αντιπροσωπείας κατηρ
γούντο τα αποκλειστικά προνόμια και πολιτικά δικαιώματα και α
ξιώματα τα παρά του Βυζαντινού απονεμόμενα μόνον προς την αρ
"χοντολογικήςκλάσιν και διαδοχικώς προς τους νομίμους απογόνους
αυτής. Αυτά δε μεταφέροντο προς την κλάσιν των αρίστων, ώς εξη
γήθη η έννοια των λέξεων πρωτίστων και επιφανών, δι' ών εξεφρά
ζετο ή έν τη συνθήκη κλάσις, ήτις ώφειλε να διαχειρίζεται προνόμια
και αξιώματα της πολιτείας κατά την κυβέρνησιναυτής. Η κλάσης δε
αύτη των αρίστων ώφειλε να καταρτίζηται εξ ιθαγενών 30 ετών η
λικίας, εχόντων περιουσίαν χιλίων ταλλήρων ιδιόκτητον, ή ασκούν
των ελευθέριον τέχνην, και εκ διάκρινομένων επ' αρετή και παιδεία δια
σήμω. Εξηρούντο δε οι δικαστικώς αποφασισθέντες εις ατίμωσιν . Οι
άριστοι ώφειλον να συντελώσει το μέγα συμβούλιον εκ διακοσίων τες
σαράκοντα μελών, ών τεσσαράκοντα έπρεπε να λαμβάνονται εκ των
>

ευγενών , άλλοι τόσοι εκ των αστών, δεκατέσσαρα εκ των πραγματευ .

των, και εκατόν τεσσαράκοντα : έκ τού εξωχώρου. Ούτοι δε ώφει :
λον να εκλεχθώσι παρά έκλεκτόρων, οίτινες έμελλον να ψηφισθώσιν
απολύτως παρά των μελών εκάστης κλάσεως. Και η μεν κλασις των
101
 802

αγροτών ώφειλε να συμψηφίζη τρείς εκλέκτορας ανά πάσαν εκατό

στείαν πληθυσμού ψηφοφόρων εκ της οικείας κοινότητος , ή 9 εάν η
ριθμούντο ολιγώτεροι. Η των προαστείων και ανά εκατοντάδε. Δε δε
λοιπαι ήτοι ή των ευγενών , αστών, ψηφοφόρων, πραγματευτών και
τεχνιτών 10 ανά πάσαν εκατοντάδα εξ ομοιοκαταστάτων ψηφοφό
ρων. Και εάν μέν υπερέβαινεν ο αριθμός, εκλέγοντο 1 %, εάν δε ή
λαττούτο , μόνον ό . Οι εκλέκτορες ούτοι εξ ιθαγενών και τριακον
τούτεις αεί, συνελθόντες εν τη μητροπολιτική εκκλησία του αγίου
Μιχαήλ, και λειτουργηθέντες ώφειλαν να ορκισθώσιν επί των ιερών
ευαγγελίων, ότιευσυνειδότως ήθελον ψηφοφορήσει τουςαρίστους του
συμβουλίου. Το δικαίωμα μεν των αρίστων διήρκει επιβίως του ανα
δεχθέντος. Αποβιώσαντος δε έμελλεν να αντικατασταθή παρά του
συμβουλίου διά ψηφοφορίας αμέσως χωρικός , εάν ο αντικατασταθη-
σόμενος ήτον χωρικός, εάν δε πολίτης , έκ τής αυτής συστοίχου αυτώ
καταστάσεωςτου αποβιώσαντος. Η εξουσία του συμβουλίου κατά τα
δικαιώματα ήσαν απαραμείωτα και αναφαίρετα . Το συμβούλιον διε
χειρίζετο τα δημόσια πράγματα εκάστης νήσου. Ανεδείκνυς τέσσα
ρας επιτρόπους μετερχομένους το εκτελεστικόν » απεφάσιζεν επι νο»
μοσχεδίων προετοιμαζομένων υπό προκαταρκτικού συμβουλίου, ωνο
μάτιζε τας δικαστικές και τοπικές αρχές και υπαλλήλους, και έ
παυεν αυτούς επί παραβιάσει. Αυτό ώφειλε προς τούτοις να εκλέγη
και τους Γερουσιαστής τρείς εκ των μελών του, οίτινες συνενωθέντες
μετά των λοιπών εκ των άλλων νήσων εξ ομοιομόρφου συμβουλίου
αρίστων εκλεγομένων, έμελλον να μετέρχωνται την γενικής κυβέρ
νησιν του Κράτους της συμπολιτείας, ώς ώριζε το Βυζαντινόν σύν»
ταγμα. ( 1 )
Διά της παραδοχής του νέου συντάγματος εγαλήνευσεν η Κέρκυ
ρα . Αλλ' ισχυράς εντυπώσειςεποιήσαντο τα της μεταπολιτεύσεως προς
τους πρέσβεις των προστατίδων δυνάμεων, οίτινες εξεδήλωσαν προς
τον Επτανήσιον πρέσβυν, ότι οι Κυρίαρχαι μεν αυτών ανεγνώρισαν
ειδικώς την Ιόνιον Πολιτείαν, αλλά πάντοτε να διατηρή οφείλει το
παρ' αυτών ορισθέν πολιτικών συνταγμα. Αυτός δε γράφων προς τον
Πρίγγιπα εξεφώνει -Συ, ώ πολύτιμον δώρον της ελευθερίας, θα θυ
σιασθής διά τα πάθη τα γιγαντιαία ημών. Δεν ανέστης μεταξύ των
Ελλήνων , ειμή όπως μάθη ο κόσμος , ότι εμείς δεν είμεθα επιτήδειου

(1) Ορα το σύνταγμα της εντίμου αντιπροσωπείας εν τω tre Co

stituzioni ασλ . 21-25 .
 Η 803

να κυβερνώμεθα. Ισως τις των ηγεμόνων απολύτως κατακυριεύσας

τάς νήσους, θα καταστρέψη την αυτονομίαν. (1) Εν τούτοις ο Δευ
κόκιλλος δι' επισήμου απέστειλε προς την Γερουσίαν τα προκαταρ
κτικά της ειρήνης τα υπογραφέντα εν Παρισίοις τας 26 Σεπτεμ
βρίου 1801 μεταξύ Γαλλίας και Τουρκίας, και μεταβιβασεν αυτώ και εν
Κωνσταντινουπόλει πρέσβυς της Γαλλικής δημοκρατίας. Εν αυτοίς
ελέγετο - Η Γαλλία αναγνωρίζει την σύστασιν της Επτανησίου Πο
λιτείας και το σύνταγμα αυτής, και των εν στερεά περιχώρων της
πρώην Βενετικής Πολιτείας. Αύτη εγγυάται την συντήρησιν του συν
τάγματος τούτου, Η Υ. Οθ. Πόλη αναγνωρίζει και παραδέχεται την
επί τούτω εγγύησιν της Γαλλικής δημοκρατίας, ως επίσης και εκεί
νην της Ρωσσίας . - Δια ταύτα συγκινηθείς και πρέσβυς λευκόκιλλος
C

εις τοιούτο γενναίον δωρον , και ο πρώτος Υπατος και το μέγα έθνος
της Γαλλίας επεδαψίλευεν τη Επτανήσω , εξέφραζεν την ευγνωμοσύ
νην του. Εξεδήλου δε ότι δεν ήθελε παραλείψη στιγμήν του να με
ταβιβάση αγγελίαν τοσούτο χαροποιάν και ευπαρήγορον προς τον Πρίγ
γιπα και την Γερουσίαν, οίτινες αγαλλόμενοι θα δημοσιεύσωσιν αυ
την προθύμως και χαροποιώς κατ ' οικείον καθήκον προς τοσαύτην
γενναιότητα και ευμένειαν, ευχαριστούντες το ύψιστον Ον, και τον
πρώτον Υπατον μετά του μεγάλου έθνους.- Μετ' ολίγας ημέρας αμ
φότεροι οι πρέσβεις επισκεπτόμενοι αμοιβαδόν και κατ' εθιμοταξίαν,
τας αυτάς επιβεβαιώσεις επανέλαβον και χαριτολογίας. Κατά την
γενικήν ειρήνην την αποφασισθείσαν δια της συνθήκης του Αμιανς,
τας 27 Ιανουαρίου 1809 , οι πληρεξούσιοι Γαλλίας, Αγγλίας, Ρωσ
είας, Ισπανίας και Βαταβικής Πολιτείας ώρισαν διά του Θ'. άρθρου,
ότι η Γαλλία αναγνωρίζει την Επτάνησον Πολιτείαν. Εγγυωμένη δε
ακολούθως τα εν τοις προκαταρκτικούς της συνθήκης ορισθέντα ( 18
Οκτωβ. 1801 ), και τα εν τη συνθήκη προς την Πύλην των 25 Ιου
νίου 1882 , ανεγνώριζε και εγγυάτο την Επτανήσιον Πολιτείαν, πε
ρίχωρον αυτής , ως εποίησαν οι Βασιλείς Αγγλίας και Ισπανίας και η
Βαταδική Πολιτεία. Χαράς ενέπλησε τους νησιώτας και αναγνώρισις
αύτη της Πολιτείας παρ' όλων των Ευρωπαϊκών δυνάμεων. ο δε
Πρίγγιψ Θεοτόκης απονέμων ευχαριστήρια προς τον Ναπολέοντα Βο .
ναπάρτην πρώτων Υπατος της Πολιτείας έγραφε τας 14 Μαρτίου
1802 την εξής επιστολής.--- Πολίτα στρατηγέ , Πρώτε Υπατε της

( 1 ) Dispaccio del conte Leleocliilo 21 Gen. ι8οι ( αρχειοφυλα

χείον της Ιονίου Γερουσίας.)
Γαλλικής δημοκρατίας! - Η Επτάνησος πολιτεία απονέμει προς την
υμετέραν λαμπρότητα και διαυγή κόσμον και καύχημα, ότι εμείς
πρώτος Υπατος της πρώτης εν αρχαίαις και νεωτέραις δημοκρατίαις
του κόσμου , εδωρήσατε αυτη θέσιν μεταξύ των υψηλών διανοημάτων
σας λέγω μεταξύ εκείνων των διανοημάτων , άτινα αποφασίζουσι
την τύχην της Ευρώπης. Δέξασθε, ώ μεγαλοφυέστατε Ανερ , τιμή της
ανθρωπότητος, τας ταπεινάς ημών ευχαριστήσεις και την εκδήλωσιν
της αιωνίου ημών ευγνωμοσύνης. Υπό την ισχυρών αιγίδα της υμε
τέρας ενδόξου εγγυήσεως και προστασίας, και εκείνην, του μεγάλου
έθνους, μας επιτρέπεται το να αναπαυώμεθα ήσυχοι και ασφαλείς .
Μεγάλε αρχηγέ. Μεγάλε άνερ Κράτους και επί πάσιν Μεγάλε πολίτα
είησαν αειθαλείς αι δάφναι, οίτινες Σε στεφανώνουσιν. Είη σταθερά και
διαρκής ή ευτυχία και η δόξα, αν παρά του Ηρωος εαυτής απολαύ
σει η Γαλλία . Θα ήναι αθάνατος εν τοίς μέλλουσιν αιώσι, και παρ'
άπαντα τα έθνη η μνήμη των υμετέρων κατορθωμάτων , η εύκλεια
του μεγάλου υμών ονόματος -
ολίγους μήνας ύστερον μετέβη εις
Κέρκυραν επιτετραμμένος της Γαλλικής δημοκρατίας. Ούτος παρεδέ
χετο επισήμως παρά της Γερουσίας, και συνεχαίρετο παρά των δη
1.οκρατικών Κερκυραίων , οίτινες ανανέωσαν προς αυτόν τας παλαιάς
προσδοκίας , ως φιλίαν μακράν και υποστήριξιν εις τας αξιώσεις, ας
έτεκταίνοντο εν τη νέα μεταπολιτεύσει. Ηπατώντο όμως ένα φαντασ
μηγορίαις αυτοί διότι ο υπουργός του Ναπολέοντος Ταλλυράν έγρα.
φεν προς τον Γάλλον πρόξενον εν Κερκύρα Να συνεννοήται αεί και
να συνεργή ομοφώνως μετά του Ρώσσου προξένου εις τα πραττόμενα
παρά της Επτανησίου κυβερνήσεως . (1)
Ατυχώς όμως τα πραχθέντα υπό των βασιλέων κατά την γενικήν
ειρήνην της Ευρώπης υπέρ της Επτανησίου πολιτείας ουδαμώς ηδυ.
νήθησαν να εξαλείψωσι τας διχονοίας εν ταις νήσοις, και να κατα
βάλωσι τα ; ταραχάς. Η έντιμος αντιπροσωπεία Κορυφών μετωνυ
μουμένη ήδη γενική κυβέρνησις, έλαβεν υπό τις διαταγάς τας οικο
νομικές και δικαστικής εξουσίας, προς δε και την ένοπλον δύναμιν
των στρατευμάτων της γραμμής και των εκατοστείων της εξοχής
(centuric). Η Γερουσία αεί ώθουμένη υπό του ολιγαρχικού πνεύματος
των ευγενών, αντεπάλαιε την αντιπροσωπείαν καθ' όλα τα διανοήμα »

( 1 ) Dispaccio del Senato lettera del Principe Teołnchi 1 !

Marzo 180 * (åpm. lov . L'ep . ) Correspondance de Napoleon Ton .
Η σελ . 475 ,
 803

τα και τις πράξεις της Αύτη δε αντιτασσομένη εκείνη , εύρισκες -

ποστήριξιν εις το πλήθος το έτοιμον αεί να εκχύτη την χολήν του
κατά του αρχοντολογίου Κερκύρας . Μεγίστη λοιπόν εντεύθεν ανεξερ
ράγη ανησυχία και ταραχή . Αύθις οι χωρικοί ενόπλως έκακοποίουν
ευγενείς και κτήματα εν αγροίς. Ούτοι δεν απετόλμουν πλέον να εξ
έρχωνται της πόλεως . Πολλάκις αι εκατοστειαι των χωρικών επεχεί
ρησαν να εισβάλωσιν εις την πόλιν, και να κατασφαξωσιν ευγενείς
και Γερουσιαστάς. Η αντιπροσωπεία αει μετριοπάθειαν δεικνύουσα ,
αναχαίτιζε τους εξημμένους. Προς μικράν δε ικανοποίησιν των μεγά
λων αξιώσεων των χωρικών και δημοτών , οίτινες έμεμψιμοίρουν διά
την ευζωΐαν των ευγενών, ζώντες αυτοί εν αθλιότητι, διέταξεν τους
αρτοποιούς, όπως μαύρον άρτον μόνον να κατασκευάζωσι, και ουχί
άλλης ποιότητος, και ούτως αναγκασθώσιν οι εύζωούντες ευγενείς εις
την αυτήν των χωρικών λιτότητα . Οι ευγενείς ήγανάκτησαν διά τοι
ούτο μέτρον , και εξίσωνε αυτούς μετά του χαμαιζήλου και βαναυσου
λαού. Βρέθιζον ούν την Γερουσίαν εις το να διαλύση την αντιπροσω
πείαν, και να καταστρέψη τα δημοτικά εν τη πολιτεία επελθόντα
στοιχεία. Ο Πρίγγου Θεοτόκης βλέπων την οιν τράν κατάστασιν , και
βουλόμενος αφ' ετέρου να υπερασπίστη την τάξιν των ευγενών, συνε
νοήθη μετά του εν Κερκύρα Αγγλου προξένου. Και ούτος έγραψεν ευ »
θέως προς τον εν Μάλτα Αγγλον ναύαρχον, ίνα κατεσπευσμένως πέμ
ψη εις Κέρκυραν δύο φρεγάτας με στρατεύματα, όπως τη συμπράξει
αυτών καταργηθή ή δημοτική κυβέρνησης της αντιπροσωπείας. Σφό
δρα ωργίσθη η αντιπροσωπεία, ανακαλύψασα την καθ' εαυτής ορισθεί
σαν συνωμοσίαν. Και διό ηθέλησε να καταδικάση την τάξιν των ευ
γενών εις παντοτινήν εξορίαν. Αλλ' εν τοσούτω απροσδοκήτως τας
6 Μαρτίου έφθασαν αι δύο Αγγλικαί φρεγάται εις Κέρκυρας. Διά νυ
κ - ος οι αποβάντες Αγγλοι στρατιώται, οδηγούμενοι υπό του αρχηγού
του Επτανησίου τακτικού στρατού, κατελάμβανον όλα τα φρούρια ,
και εις τας πύλας όλας της πόλεως ετίθεντο φύλακες αναμίξ Αγγλοι 1

και Επτανήσιοι στρατιωτικοί, αποδιώκοντες τους ενταύθα εκ των έ

κατοστείων φύλακας της αντιπροσωπείας. Οι χωρικοί ειδοποιηθέντες
έλαβον τα όπλα και εστρατοπέδευαν παρά ταϊς πύλαις, βουλόμενοι να
εκβιάσωσι την είσοδον , και να επιπέσωσε κατά των ευγενών. Ο E
πτανήσιος στρατός αντιπαρετάχθη τους χωρικοίς, και έτοιμος ήν να
συμπλεχθη αυτοίς. Τότε ο Πρίγγιψ προεκήρυτταν προς τους Κερκυ
ραίους ότι ο Βρετανικός στρατός κατέλαβε τα φρούρια, δραμών προ
θύμως εις την κλήσιν της κυβερνήσεως, όπως κρατη δημόσιον ήσυ
χίαν και προστασίας κυβερνήσεως και λαού, μηδαμώς αναμιγνυόμες
 Ο 806

νος εις τα εσωτερικά της Επτανησίου κυβερνήσεως. Εκαστος δε τών

πολιτών οφείλει σεβασμός και υπακοήν αυτοίς, ένεκα τοιούτου ευερ
γετήματος προς την πολιτείας και το γένος, και το Βρετανικών στέμμα
ήθέλησεν αυθορμήτως να πράξη. Ταυτοχρόνως δε προσκαλέσας εις την
Γερουσίαν την αντιπροσωπείας και τους προξένους Αγγλίας, Ρωσσίας
και Γαλλίας ανέγνω και Πρίγγιψ την εξής επιστολής του Καϊμακάμου
ήτοι του τοποτηρητου του Μεγάλου Βεζύρου, ήτις προ ημερών τινων
δι' εκτάκτου ταχυδρόμου ενεχειρίσθη. ( 0 )
Δόξα των Χριστιανών ηγεμόνων, το άσυλον των μεγάλων εθνών
του Ιησού, Πρόεδρε της Γερουσίας της Επτανήσου , υψηλέ και πανέν
τιμε Κόμη Θεοτόκη, ού το τέλος ήδη πλήρες αγαθών - Αφού σάς έ
πρόσφερα τους ειλικρινεστέρους μας ασπασμούς σας δηλοποιούμεν, ότι
επληροφορήθημεν, ότι τα υποκείμενα τα προσκληθέντα και κραχθέντα
όπως γνωμοδοτήσωσι προβλέψεις εφ' όσων χρειάζεται μεταρρύθμισης
του εσωτερικού συντάγματος της πολιτείας, υπερέβησαν τον σκοπόν ,
δι' αν προσεκλήθησαν. Αυτοί γινόμενοι αυθαιρέτως νομοθέται, απε.
τόλμησαν να κάμωσε νέον σύνταγμα, μηδόλως θεωρήσαντες ότι το
σύνταγμα της πολιτείας, επειδή παρεδέχθη παρά της Υ. Πύλης, και
δεν ηκυρώθη υπό της Αυτοκρατορικής αυλής της Ρωσσίας, δεν ηδύ
νατο να μεταλλαχθή άνευ της αμοιβαδόν συνεναίσεως των δύω αυ d

λών. Διό πάς νεωτερισμός μηδενίζεται. Επληροφορήθημεν προς τού

τους ότι οι αιρεσιάρχαι εξετέλεσαν την τολμηράν αυτών μεταβολής ,
και στοχάζονται να αποστείλωσιν αντιπροσώπους προς επικύρωσιν τών
δύω αυλών. Αλλ' επειδή τοιαύτη διαγωγή ερεθίζει την Υ, Πύλην, θέ
λετε παρευθύς ενεργήσειν, ίνα ανασυστήσετε την πρώτην μορφήν της
κυβερνήσεως , διατηρούντες εξ ολοκλήρου την εξουσίας της Γερουσίας
εις την διαχείρισιν Κορυφών , ώς ήτον επί του παρελθόντος , έως και Υ.
Πύλη ομοφώνως τη αυτοκρατορική αυλή της Ρωσσίας λάβη υπό σκέ
ψιν την προτεινομένην μεταβολήν. Εάν δε και ρηθείσα συνέλευσις μη υ
ποταχθή τη Γερουσία, οι αντιπρόσωποι αυτής κηρύσσονται αποστά
ται και αιρεσιάρχαι . Αφού δε Υμείς επιμελώς εξετάσητε, και σταθ
μίσητε το σχέδιον του συντάγματος, το προτεινόμενον παρ' αυτής της

( 1 ) Ορα όπισθεν Νικ . Μάνεση επιστολή προς Β. Χιώτης»-τότε ε

TUTún Év Bevetlo. Traduzione del Firmano spedito dalla subli
me Porta spedito al preside del Senalo di Corfù , e Manifesto
del preside suddelto publicato in Corfù dopo l'arrivo degli lo
glesi iu quell'isola Venezia 1802,
 – 307
συνελεύσεως, θα το καθυποβάλησε εν ταύτώ προς την Υ, Πύλην και
την Αυτοκρατορικήν αυλήν της Ρωσίας διά των οικείων πρέσβεων
προσθέτοντες τας υμετέρας παρατηρήσεις. Επί τούτου θέλετε συμ
βουλευτή και συσκεφθη μετά των διακεκριμμένων αμφοτέρων των δυο
νάμεων, ήτοι του κό. Δεσίλλα και Καποδιστρίου, και μετ' εκείνων,
οίτινες μετά την επανάστασιν έν Ζακύνθω προέκριναν μάλλον απώ
λειαν ιδιοκτησίας και εξορίας, του να ίδωσι τακτοποιημένην την κυ
βέρνησιν , οίαν ωρίσθη παρά των δύω συμμάχων αυλών. Οπως δε δυ»
νηθήτε υμείς να καταβάλητε οιανδήποτε αντίστασιν εκ μέρους των
φατριαστών, τα στρατεύματα της Ρωσσικής μοίρας, τα οποία έως εξ
αρχής παρεστήσαντο σύμμαχα τη Υ. Πύλη, και τα οποία δυνάμει.
της συμβάσεως των δύω δυνάμεων ευρίσκονται επί του νύν έν Νεα
πόλει, υπόκεινται ταϊς υμετέραις διατάξεσιν επί βοηθεία . Εν τοσού
τω ο πρέσβυς της Αγγλίας και ημέτερος φίλος, ο διατρίβων εν ταύ
τη τη βασιλευούση παρεκλήθη, ότι έως ου η ρηθείσα δύναμις έκ Νεα
πόλεως αφιχθή αυτόσε, ο Βρετανικός στόλος ο προσορμισθείς εις ταύ.
την την νήσον παρέξηται βοήθειας και υποστήριξιν τη Γερουσία . Ο.
φείλομεν προς τούτοις να παρατηρήσωμεν ότι η Γαλλική δημοκρατία ,
ως και αυτή εγγυήτρια της Επτανησίου πολιτείας , βλέπουσα ότι αν
αρχαι του νέου συντάγματος ολοκλήρως αντιβαίνουσι το ορθό λόγω,
και στηρίζονται επί σοφισμάτων, άτινα ομοιάζουσι με εκείνο το σόν
ταγμα , 8 απέβλεπε πολέμους τοσούτον μακρούς και όλεθρίους, εξ ών
και αυτή η Γαλλία έταλαιπωρήθη , βεβαίως θα παροργισθη, και θα
αποδοκιμάση τους νεωτερισμούς τούτους. Τέλος πάντων θα προσκα
λέσετε όλους τους αιρεσιάρχας γενικώς να υποταχθώσιν ειρηνικώς, και
να περιορισθώσιν εις την προτέραν αυτών κατάστασιν, παραιτούμενοι
ανυποκρίτως και ειλικρινώς τα ποιηθέντα σχέδια , και θα λησμονη
θώσι τα πταίσματά των . Εν εναντία όμως περιπτώσει έστωσαν βέ
βαιοι, ότι η Υ. Πύλη και αι ισχυροί φίλαι αυτής δυνάμεις, θέλουσε
να ίδωσι τας νήσους εν ολοκλήρω εξολοθρευμώ, και να καταντήσωσιν
εις τέφραν μάλλον, και να γένωσιν κέντρων νέων επαναστάσεων. Καθ'
όσον δε αφορά περί της νήσου Ζακύνθου, ότι διατηρεί εισέτι την επα
ναστατικής ιδίαν αυτής κυβέρνησιν , η Υ. Πύλη θέλει διατάξει αμέ
σως τον στόλον της, όστις περιπλέει τους τόπους τούτους, να προσ
βάλη την νήσον. Διά πάσης δε αυστηρότητος θα ενεργήση επί των
κατοίκων της, ως επαναστατών , έως ου ούτοι καταργήσαντες την πα
ρούσαν επαναστατικής κυβέρνησιν, υποταχθώσι τη Γερουσία , και ανα
συστήσωσι την προτέραν κυβέρνησίν των. Εναποθέτομεν ούν τη υμε:
τέρα σοφία και προαιρέσει το να δημοσιεύσητε την υμετέραν ταύ.
 1 808

την επιστολήν εν όλω ή εν μέρει, ως υμίν φαίνεται αναγκαιότε

δον . ( 1 )
Έκπληκτος μέν ή αντιπροσωπεία των δημοτών τοίς τοιούτοις πα
ρακελεύμασι του Καϊμακάμου, την προτροπή των προξένων των προσ
τατευομένων δυνάμεων , διελύθη αφού συνεφώνησεν ότι δημοσία δα
πάνη εξ αντιπρόσωποι να αποσταλώσιν εις τας αυλές των προστα
τευόντων ηγεμόνων, όπως συνηγορήσωσιν υπέρ των δικαιωμάτων των
δημοτών, άτινα δεν περιελαμβάνοντο εις εκείνα των ευγενών. Δώδεκα
επίτροποι ώνοματίσθησαν, όπως έχωσιν αλληλογραφίας μετ' εκείνων .
Αλλ' ο λαός άμα έμαθε την διάλυσιν, ευθύς εταράχθη και επανήλθεν
εις τας συνήθεις απειλές. ο δε Θεοτόκης σπεύδων να καταστείλη αυ
τόν , υπέσχετο την διόρθωσιν απάντων, εάν περιμείνωσιν την έκβα
σιν της αποστολής των πληρεξουσίων αυτών. Ταυτοχρόνως δε έγρα
φε προς τον έν Μελίτη ναύαρχον ίνα μή ανακαλέση τα καταπλεύσαν
τα εις Κέρκυραν πλοία , αλλά μάλιστα, ει δυνατόν, να αποστείλη και
άλλην στρατιάν προς ενίσχυσιν της καταλαβούσης τα φρούρια, και
τινά πεδινά κανόνια χρησιμεύσοντα έν περιπτώσει δημηγερσίας τινός
κώμης ή άλλης πληθύος χωρικών. Παρότρυνε δε συνάμα των εν Νεά
πόλει πρέσβυς της Ρωσσίας όπως επιταχύνη είς Κέρκυραν η Ρώσσί
κή στρατια εκ Νεαπόλεως και καταβάλη τας στάσεις , ενισχύουσα
την κυβέρνησιν . Ούτω δε θα εμποδισθώσιν οι Τούρκοι , οίτινες παρα
πλέοντες τας νήσους εζήτουν να αποδώσει και να ποιήσωσι κατοχήν .
( 2) Η επιστολή του Καϊμακάμου δημοσιευθείσα εις τας λοιπάς νη
σους, κατέστειλεν οπωσούν τας εκεί αναφυείσας στάσεις δια την με
ταπολίτευσιν της Κερκύρας. Καίτοι δέ ή φατρία των δημοτών ανέ
κυψε, και τα αυτά επεδίωκε δικαιώματα, ουχ ήττον όμως ο φόβος
μή οι Τούρκοι καταστρέψωσι την αυτονομίας της πολιτείας , παρώ
τρυνε τους φρονιμωτέρους εις το να κρατωσιν τον χαλινόν των δημο
τών, μετριοπάθειαν εντελλόμενοι . Αλλ' ή Αυτοκρατορική αυλή της
Ρωσσίας υπενδίδουσα εις τας ενστάσεις της Γαλλίας δια την μεταπο
λίτευσιν Κερκύρας , κατά συνενόησιν Τουρκίας και Αγγλίας διέταξε
ταχύτερον να επανέλθη στρατιά εκ Νεαπόλεως εις τας νήσους, και
καταλαβόντες τα φρούρια , ενισχύωσι την κυβέρνησιν . ο δε Αυτοκρά

( ) Eδημοσιεύθη Γαλλιστί εν τω γενικά μηνύτορι Minilear uni

τον κο 191 10. Χ . dei la Republique και έν Βενετία Ιταλιστί .
( 2) Istruzione per il capitano Teotechi dirello per Mallas
χιοφυλακείον Ιονίου Γερουσίας ).
 809

τωρ Αλέξανδρος διώριζε πληρεξούσιον αυτού τον Κόμητα Γεώργιος

πιοκενίγον, δν είδομεν πρέσβυν της Επτανήσου παρά τη Αυτοκρατο
ρική αυλή. Ούτος προβιβασθείς εις βαθμόν συμβούλου επικρατείας
απεζημιώθη όλων των καθυστερούμενων μισθών του, αφ' ης ημέρας
έπαυσε του να ήναι πρέσβυς παρά τη Δουκική αυλή της Φλωρεντίας.
11ορευόμενος δε εις τας νήσους εφοδιάσθη παρά της Αυτοκρατορικής
αυλής με επιστολήν λέγουσαν- ότι ο Αυτοκράτωρ Αλέξανδρος μα
θών τάς ταραχές και την κυβερνητικής αποσύνθεσιν και την αναρ
χίαν των νήσων , μετά δυνάμεων ισχυρών αποστέλλει τον Κόμητα
Γεώργιος Μοκενίγον πληρεξούσιον εαυτού, όπως εν ονόματι του Αϊ

}
τοκράτορος επαναφέρη εις υπακοήν των νόμων και των νομίμων αρ
χών άπαντας τους εγκατοίκους των νήσων, οιασδήποτε καταστάσεως
ή βαθμού ήσαν. Επί τούτω δε συνομιλήσας και συσκεφθείς μετά των
Εγκατοίκων καθαρώς και ειλικρινώς πρέπει να λάβη πάν δραστήριον
μέσον, όπως ανασυστήσω την δημόσιον τάξιν, και στερεώση την συν
τήρησιν της πολιτείας επί βάσεων σταθεράς και ισχυράς κυβερνήσεως.
Εν περιπτώσει δε καθ' ην ο βραχίων των αρχηγών των Αυτοκρατο
ρικών δυνάμεων γης τε και θαλάσσης ηναγκαιείτο, όπως ενισχύση την
εξουσίαν της κυβερνήσεως, προστατεύση το απαραβίαστον των αρχών,
και ασφαλήση, την δημόσιου και ιδιαιτέραν ιδιοκτησίας και την η
συχίαν κοινώς και κατ ' ιδίαν των πολιτών, αυτός εξουσιοδοτείτο το
να απαιτήση παρ' αυτών την προσδεομένην βοήθειαν. (1)
Εν τοσούτω ο πρέσβεις της αξιοτίμου αντιπροσωπείας των δη
μοτών αφίκοντο ανά επιτροπάς εις την ωρισμένην αυλήν. Αλλ' οι μι
ταβάντες εις Κωνσταντινούπολιν Κάρολος Μάνεσης και Αντώνιος Με
λίκης εκόμισαν το επανορθωθέν εν Κερκύρα δημοτικών συνταγμα, ό
πως καθυποβληθη εις το κύρος του Σουλτάνου. Εν αυτώ μεταρρυθμί
ζετο αύθις το συμβούλιον των αρίστων , περιστελλόμενον εις μόνους
60, και αυτούς ανακαινιζομένους επί του τρίτου ανά πενταετίαν.
Κατηργείτο δε ολοτελώς ή αριστοκρατία και πάσα προνομιούχοςτά
ξις, και εδίδετο πλήρης ισοτιμία προς άπαντας . Το Διβάνιον όμως
πλήρες θυμού και αγανακτήσεως, και μάλιστα ότι οι πρέσβεις ούτου
διεξάλλοντο ως πρωταίτιοι των εν Κερκύρα σφαγέντων Τούρκων, α-
.
πηρνείτο την νόμιμον παράστασιν αυτών, και την προσαγωγήν νεω
τέρου συντάγματος, λέγαν ότι ουδένα άλλον πρέσβυν αναγνωρίζει,
ειμή τον ωρισμένον παρά της Επτανησίου κυβερνήσεως. Πάν δε έγ

Moniteur univer , N.o 125 An . X.

103
 Ι

840 =

γραφον αυτών, εάν θέλωσιν, οφείλουσι να προσαγάγωσι δι' εκείνου:

Κακώς λοιπόν έχοντες και δυσάρεστημένοι , παρέδιδον οι επίτροπος
το μεταρρυθμισθεν σχέδιον του συντάγματος προς τον πρέσβυν λευ
κόκοιλον, και επέστρεφον οίκαδε άνευ διαβατηρίων, του Διβανίου μή
θελήσαντος να προσγράψη το διακριτικόν πρέσβεων, αλλά απλών πο .
λιτών . Το σχέδιον του συντάγματος μετ' ολίγον απεπέμπετο προς
την Γερουσίαν, ως απαράδεκτον , και έπετάσσετο οριστικώς ή εκτέ
λεσις του Βυζαντινού. Ουχί ανόμοια έπαθον και οι αποσταλέντες δη
μοτικοί πρέσβεις εις Παρισίους. Αυτοί δεν προσήχθησαν προς τον Υ.
πατον Βοναπάρτην ωργισμένον διά τάς ταραχές εν ταις νήσοις Η δε
Γαλλική κυβέρνησις εδικαιολογείτο ότι κατά την συνθήκην ουδόλως
ήδύνατο και Γαλλία να αναμιγνύεται εις τα εσωτερικά της Επτανήσου .
Ο ουν ορισθείς πρέσβυς της Επτανήσου παρά της Γερουσίας Καπέδο
κας , διά ψηφίσματος των 6 Μαρτίου 1809 παρά τη Γαλλική κυβερ
νήσει, απεκωλύετο παρά του Ρώσσου πρέσβεως. Διότι αυτός εδίκαιο
λογείτο , ότι ως η Γαλλία παρητήσατο του δικαιώματος επί της εσω
τερικής κυβερνήσεως των νήσων, δεν δύναντο αι νήσοι να συγκοινο
νωσε πολιτικώς μετ ' αύτής ή άλλης τινός δυνάμεως εκτός της Ρωσ
σίας και Τουρκίας, υπό την κηδεμονίαν των οποίων ετέθη η Επτά
νησος . Οι έτεροι δύο πρέσβεις Σπυρίδων Δελβινιώτης και Πέτρος Βρά -
δης, οι πορευθέντες εις Πετρούπολιν, μετά βίας ηδυνήθησαν μόνον να
παρασταθώσι προς τον προθυπουργός Κουτσούβεύν . Ούτοι αφιχθέν
τες ήμέραν Κυριακήν εις την έπαυλιν αυτού, και αναμείναντες επί
δύο ώρας αυτόν λείποντα τότε εις την λειτουργίαν μετά του Αυτο
κράτορος, ενεχείρησαν την συστατικών επιστολήν του Ρώσσου προξέ.
νου τώ ιδιαιτέρω γραμματεί. Προσαχθέντες δε παρά τούτου προς τον
προθυπουργών , ήκουσαν παρ' αυτού μετά δυσαρεσκείας, ότι ο Αυτο
κράτωρ δεν ηδύνατο να παραδεχθή αυτους ως πρέσβεις ειδικούς, αλα
λά μόνον τον αποστελλόμενον παρά της Γερουσίας. Απήντων δε εκεί .
νοι ότι εφοδιάσθησαν και παρά της Γερουσίας με τα προσήκοντα έγ .
γραφα , και ότι ήλθον όπως εξαιτήσωνται την εγκατάστασιν της ή
συχίας εν ταίς νήσοις διά νέου σχεδιάσματος συνταγματικού, 8 διέ
διδεν άπασι τους πολίταις τα στερούμενα παρά του Βυζαντινού συν
τάγματος πολιτικά δικαιώματα . Ο υπουργός όμως απεκρίνετο , ότι
επί τούτω κατά παρακέλευσιν της Γαλλίας και ομοθυμίαν Τουρκίας
και Αγγλίας ωρίσθη ο Νοκενίγος πληρεξούσιος, όπως διευθετίση τα
των νήσων, και ότι περιττή επομένως καθίσταται η αυτών παρά
στασις εν Πετρουπόλει . ο δε Αυτοκράτωρ ουχί καλώς θα ακούη να
γνώσιν εις ίσα δικαιώματα άπαντες οι πολίται τον νήσων" διότι
 814

τούτο συνεπιφέρει την δημοκρατίαν, ήτις προεγράφη πανταχού, και

ουδόλως δύναται να ευδοκιμήση παρά τους νησιώταις . Τέλος παρα
κελεύσας ο υπουργός αυτούς να το εγχειρίσωσιν εγγράφως τους στο
χασμούς των απέλυσεν, μή θελήσας πλέον αυτούς να ίδη. Ούτως α .
πήλθον πανταχόθεν άπρακτοι εις Κέρκυραν οι δημοτικοί πρεσβευ
ται. (1 )
Η αποτυχία των πρεσβευτών της δημοτικής αντιπροσωπείας Κον
ρυφών παρά ταις αυλαίς ήρέθισαν αύθις τους χωρικούς Κερκύρας, και
ανέκυψεν αύθις ο πόλεμος όο εμφύλιος μεταξύ αυτών και της πόλεως.
Η εξουσία της κυβερνήσεως δεν γνωρίζετο εις τα εντάλματα αυτής
τα τε διοικητικά , και ήθετούντο. Ουδείς αγρολήπτης επλήρωνε τας υ
ποχρεώσεις είτε εν χρήμασιν , είτε εν καλλιεργεία προς τον αστυκόν
αγροδότην. Ελοιμοκτόνουν οι πολίται, περιεφρονούντο και έραβδίζον
το οι υπηρέται αυτών, και εσφάζοντο οι χωρικοί συναλλήλως . E
καίοντο οι αγροί, κατεκρημνίζοντο τα ελαιοτριβεία και διηρπάζοντο
τα γεννήματα . Οι περιτρέχοντες τους αγρούς επέταστον αυθαιρέτως
τους ασθενεστέρους, έφορολόγους, εδυνάστευον, επαρθενοφθόρούν , ε
μιαιφόνουν. Γράφει ο Πρίγγιώ Θεοτόκης προς τον Λευκόκιλλον.-- Μό
λις οι ολιγάριθμοι Αγγλοι στρατιώται μετά των Επτανησίων δύναν
ται να κρατήσει την πόλιν , μη δυνάμενοι να βοηθήσωσι την κυβέρ
νησιν εις το να καταβάλη την αποστασίας των χωρικών. Κατηντή
σαμεν παράδειγμα εγκαταλείψεως και ερημίας . Η νήσος ή άλλοτετον
σούτον επαινετή διά την υπακοήν , προς νόμου και κυβέρνησιν κα
τήντησε δάσος ληστών. Δυστυχία δε είναι το να γεννηθή τις εις αυ
την και να ζη.- Εν τοσούτω ο μεν ναύαρχος Κέυθ απέσυρε τον τό
λον, καταλιπών μίαν μόνην φρεγάταν με ολίγους στρατιώτας εν τοίς
φρουρίοις, πειθόμενος εις τας ένθερμους δεήσεις της Γερουσίας. Αυτή
δε εξέφραζε τα ευχαριστήρια πρός τι τον πλοίαρχος Ρύν και τον
βασιλέα της Αγγλίας ένεκα τοσούτων δαψιλευθέντων ευεργετημάτων
παρά του στρατού αυτού προς τον λαόν της Κερκύρας. Αλλά μόλις
ηδύναντο οι ολίγοι ούτοι Αγγλοι στρατιώται μετά των Επτανησίων
να κατέχωσι τας εν τη πόλει αταξίας και την αυθάδειαν του όχλουν

( 1 ) Dispaccio del Lelcochilo al presidente del Senato N.o 164

173 -Lellera del Capadoca al presidente del Senato 2 Maggio
1802 ( αρχ. Ιον, Γερ.) και όρα όπισθεν εν τοίς ενδεικτικοίς paragra
fo del Rapporto di 13 luglio 1802 dci deputati di Corfu' alla
Curte' di San Pietroburgo,
 - 84 2 -

Αυτός μόλις απήντα καθ' οδόν ευγενή, έχλεύαζε και προεπηλάκιζε».

Διο οι ευγενείς, όπως επιβάλωσι σεβασμόν τινα επί των ταραχοποιών,
κατήρτισαν χωροφυλακήν, λεγομένην των ευγενών, ετοίμην εις τας υ
πηρεσίας της κυβερνήσεως, και διαλύουσας τάς οχλαγωγικής συμμο
ρίας. Παρωτρύνετο δε δι' άλλης επιστολής του Πρίγγιπος και εν Νεα •
πόλει πρέσβυς Ιταλίνσκης, όπως τη διαταγή του Αυτοκράτορος αφι
χθη ταχύτερον η Ρωσσική στρατιά και καταλάβη την Κέρκυραν ού
σαν εις πλήρη αποστασίαν διά την αναχώρησιν της Αγγλικής μοί
μας . ( 1 )
Τέλος αφίχθη εις Κέρκυραν ο πληρεξούσιος Γ. ΑΙοκενίγος επί πλοίου
οθωμανικού καταπλεύσας, και μετ'ολίγον απεβιβάσθη και η Ρωσοι
κη στρατιά. Τας 31 Αυγούστου εδημοσίευσαν Ιταλιστι, Γαλλιστί και
Ελληνιστί την εξής προκήρυξιν προς τους Επτανησίους -Η πρόθεσις
και ευμένεια του Αυτοκράτορος Αλεξάνδρου και των φίλων δυνάμεων,
οίτινες ένίδρυσαν την Επτανήσιον Πολιτείαν, όπως παύση ηεπικρα
τούσα εν ταις νήσοις έρις και αναρχία, και επανέλθη η τάξις και η
δημόσιος ησυχία, ηνάγκασε την αποστολήν μου ως πληρεξουσίου εις
τας νήσους ταύτας. Ο μέγας κυριάρχης μου , συγκινηθείς παρά των
άτυχιών των νήσων, και αναγκαζόμενος παρά της υποχρεώσεως του
να ήναι πιστός εις τάς συνθήκας, δι' ών οφείλει να εγγυηθή την συν.
τήρησιν της πολιτείας, μοι επέτρεψε το καθήκον τούτο. Προσκαλώ
λοιπόν όλους τους εγκατοίκους των νήσων, και μάλιστα τους εχέ
φρονας, να με παρακολουθώσιν εις το να ανασυστήσω την εκλείψα
σαν τάξιν και ευνομίαν του κράτους. Αι συνοδεύουσαι με Αυτοκρα
τορικαι δυνάμεις γης τε και θαλάσσης θέλει συντηρήσωσι την ησυχίαν
και την υπακοήν εις τους νόμους . Εγώ είμαι εφοδιασμένος με όλας
τας απαιτουμένας οδηγίας και πληρεξουσιότητας επί τούτω. Απαν
τες ούν οι νησιώται φανερώσατε διαθέσεις ευνοϊκάς εις ανασύστασιν
δημοσίου τάξεως, απωθούμενοι πάθη και επιθυμίας ιδιωτικών ειδι
κήσεων. Βαλθητε υπό την αιγίδα την προστατευτικής της Α. Μ . Και
σείς βεβαίως θα στερεώσετε διά της ισχυράς του μεσιτείας την ανε :
ξαρτησίας σας, την ασφάλειας και την γενικήν ευτυχίαν. Ο σεβαστός
μου κυριάρχες άλλο βραβείον δεν ζητεί από σάς διά τους ευεργετι
κούς του σκοπούς όσον το να απολαύσετε ταύτα τα ανεκτίμητα α.

( 1 ) Dispaccio del presidente del senato al Lefcochilo N.o 19,

79— Proclamaz'one ai Corfiuli 27 Marzo 1802 – Dellera del
presidente dci senatu a s. e. p. Ilulinsky 25 ( @pt . 1802 .
 Υ 813 -

γαθά. Ούτε και εγώ άλλην ανταμοιβήν θέλω δι' όσας φροντίδας θα
μεταχειρισθώ, όσον το να συνεργήσω με όλον τον ένθερμος ζηλόν μου
-Γ.Μοκενίγος πληρεξούσιος. Την προκήρυξιν του πληρεξουσίου
συνόδευεν άλλη του προέδρου της Γερουσίας--λαοί ευτυχισμένοι των
επτά ηνωμένων νήσων - Καταθλιμμένοι από ταολέθρια δεινά της -
παναστάσεως και αναρχίας, εκ βάθους καρδίας εκβάλατε στεναγμούς
πόνου και θλίψεως. ο θλιβερός ήχος διεπέρασε την γενναίαν ψυχήν
του Μονάρχου , ο οποίος κάθηται επάνω του θρόνου , ο οποίος έκτισε
την Επτανησιακής Πολιτείαν , στεφανωμένης από την δόξαν του Πέ
τρου Α'. και της Αικατερίνης Β '. και ο οποίος λάμπει εις την ανανεω
O .

μένην δόξαν του νέου ήρωος Αλεξάνδρου. Η καρδία τούτου του με

γαλοψύχου δεν υπέφερεν ώστε το αξιοθαύμαστον κτήριον της ελεύ
θερίας σας το σημαντικών έργων του σεβαστου πατρός του, να κλονι
στη και να κρημνισθή άμα ήρχισεν η οικοδομή του. Οθεν διά να προ
καταλάβη τον κρήμνισμών και τηςυπερβολικές ζημίας ως ελεήμων
αυτός, συντρέχει ημάς. Με τον ένδοξον πληρεξούσιόν του « τέλλει και
υψηλός νουςτου και αι κυριαρχικοί του θελήσεις τον δυνατόν βραχίο -
να του το ανίκητον στράτευμα. Από το ύψος των μεγάλων κακών ,
όσα κατά διαφόρους χρόνους και σκοπούς αλληλοδιαδόχως σαι κατε :
πόνεσαν, μετρήσατε εκείνο των αγαθών, όπου τώρα σας προσφέρον
ται . Ωφελούμενοι σεις από τούτο το πολύτιμος και ανεκτίμητον χά
ρισμα, αποδώσετε ασπασμόν εις την χείρα την ευεργετικωτάτην τού
σεβαστου δωρητού σας . Αληθείς υιοί της πατρίδος, ψυχαί πισται εις
την δόξαν και ποθηται της ευτυχίας του Γένους. (Ο ) Φλογίσθητε από
το ιερόν πύρ του δημοσίου καλού . Ας ήναι αυτό το ζώπυρον της καρ
δίας σας. Εις αυτό ας θυσιασθή πάσα εναντία φροντίς, πάς αντίθε
τος πόθος. Ας ανθήση ή χρηστοήθεια ας θριαμβεύση ή αρετή. Εμ
προσθεν του σεβασμίου προσώπου της άς εξαφανισθή μεταξύ εις τα
αναθέματα του γένους ή ένοχος και διεστραμμένη διχόνοια , ή θη
ριώδης και φαρμακερά αντιζηλία , η αξιοκατάκριτος και ασεβής εκ
δίκησις της ιδιοπαθείας. Η πανουκλιασμένη και βδελυρά φατρία. Νή
σοι, πόλεις, πολίται, οικογένειαι, τάξεις, κλάσεις κοινωνικαι του λαού,
με καλώς συνθεμένην αρμονίαν ενώθητε εις μίαν ψυχήν, εις έν σώμα.
Δείξατε μίαν μοναχών πολυάριθμον και αγαπητήν οικογένειας, Αντίς

( 1 ) Εννοείτο δια της λέξεως του Γένους το έθνος των Ελλήνων, και
γένος έκδηλούτο έκτοτε μέχρι των τελευταίων της Ελληνικής επανά
φτασεως , ότε αντικατέστη η λέξις Εθνος (nazione).
 ι 834 Ξ

καταστήσετε την αρχαίας τιμήν των προγόνων σας χαροποιήσετε με

διηνεκή χαράν τας ημέρας της ζωής σας . Δείχθητε άξιοι των υψηλών
φροντίδων του Μεγαλοψύχου Αλεξάνδρου, ο οποίος μεταξύ των απεί
ρων στοχασμών του επί της πλείον εκτεταμένης Αυτοκρατορίας του
κόσμου, ρίπτει και εις εσάςγενναίον και εύσπλαγχνον βλέμμα. Αλλ'
αλλοίμονον εις το ούτιδανόν εκείνο πνεύμα, το διεφθαρμένον και μα
λυσμένον, το οποίον δεν συγκινείται από τούτον τον πλέον ενάρετον
ενθουσιασμόν εις την λάμψιν τοσούτου φωτεινού μέλλοντος. Τρισκα
τάρατον τέρας , εχθρός της πατρίδος , αποστάτης του γένους θα ήναι
όποιος με κακότροπον χείρα θελήση να ανοίξη υποκάτω των ποδών
σας την άβυσσον, καιαπό τον άγιον θρόνον της ελευθερίας να σας ρί
ψη εις το βάρβαρον της σκλαβίας. Αχ πολίται αδελφοί δημοκρατι
κοί. Ας καταβυθίσθη εις το βάραθρον, και ας μη σηκωθή ποτέ τοι
ούτος πατροκτόνος, ο αστροποκαϋμένος από τον ουρανόν, και καταρα.
μένος και ο βδελυγμένος από τους ανθρώπους. Σείς δε με μίαν ψυχήν
και με μίαν θέλησιν σμίξαντες αγκαλιάσετε ως σταθεροί και δυνατοί
το αθάνατον έργον του να στερεωθή το Κράτος υποκάτω εις την σκιάν
του ουρανού, την οποίαν κατά θείαν βοήθειαν μας άφθονοπαροχούσι
τα ελέη του .
Τη προτροπή ταύτη του Πρίγγιπος και τη προκηρύξει τού πληρες
ξουσίου, και μάλλον τώ φόβω, δν ενέβαλλον τους χωρικούς οι επελ
θόντες Ρώσσοι στρατιώται , έτοιμοι όντες να καταστρέψωσιν έκαστον.
εις αποστασίαν κινούμενον είτε εν τη πόλει, είτε εν αγρούς, ενέδιδον
οι ταραξίας , και κατευνάζετο ή ζάλη των πνευμάτων. Ο πληρεξού
σιος Μοκενίγος συμβουλευόμενος μετά του Πρίγγιπος και των έχε
φρόνων, δεν έβράδυνε του να διαβλέψη, ότι αίτιον τοσούτων ερίδων
και ταραχών εν τη πολιτεία ήν το Βυζαντινών σύνταγμα , και αποκλείον
τις λοιπές τάξεις του λαού, απέδιδεν εις την των προνομιούχων o
λιγαρχών άπασαν την δημόσιον διαχείρισιν , και απεθάρρυναν εκ του
σταδίου των πατρίων αρετών τους πολίτας, τους διακεκριμένους επί
ζήλο και παιδεία , και διήγειρε τάς έριδας και τις αντιζηλίας. Επε
θύμει ούν να κατασταθή νεον σύνταγμα, και8 βραβεύον μόνον την ταξιν
των δοκίμων και προυχόντων κατ' αρετήν ικανότητα και ευπορίαν ,
έδύνατο να μετριάση την έξαψιν των παθών, και να δικαιώση άπαν
τας τους εν εξόχω τιμή πατρίου αρετής και ζήλου. Επί τούτω ούν
έδιδεν οδηγίας προς τον εκλεχθέντα αντιπρόσωπος της Πολιτείας πας
ρά τη αυλή της Πετρουπόλεως Δημήτριος Νεράντσης Ζακύνθιον . Αυ
τος εκ Τριεστίου, ένθα διέτριβε , μεταβάς εις Πετρούπολιν, ώφειλε
να επιστήση την προσοχής του Αυτοκρατορικού υπουργείου και συν
 - 813 -

βουλίου εις την αθλίαν κατάστασιν, ήν επέφερε τας νήσους σύνταγμα ,

ουδόλως συνάδος προς την κατάστασιν των νήσων, και εις τας αρ
χας και εις προόδους του αιώνος· διότι αυτό διακόπτον όλας τας
ελπίδας, αντέχειτο εις τας επιθυμίας, και εξήπτε τα πάθη , άτινα
παρώθουν τον λαόν της Επτανήσου εις τα έσχατα της αντιπαθείας.
Nέον δε σύνταγμα εις περίθαλψιν, όσον το δυνατόν επί πάντων των
. στοιχείων της Επτανησίου κοινωνίας βασιζόμενον, εάν παρεδέχετο υπό
του Αυτοκράτορος Αλεξάνδρου, θα ήτον νόμος αμετάβλητος εν ταις
νήσους και στερέωσης της Πολιτείας, ήτις φρουρουμένη υπό Ρωσσικών
όπλων, ελάμβαναν ήδη ισχύν εις την υποστήριξιν του νόμου και της
ήσυχίας. ( 1 ) Οπως δε ενισχύση ο πληρεξούσιος την νόμιμον εξουσίαν
της γενικής κυβερνήσεως των νήσων, κατήργει τη συναινέσει της Γε
ρουσίας τάς τοπικές κυβερνήσεις εκάστης νήσου, και αντικατέστη το
ποτηρητήν διοριζόμενον παρά της Γερουσίας εκ των μη ιθαγενών της
νήσου, ής επετρέπετο την διοίκησιν. Ούτος μετά δύο συνέδρων, ους
ελάμβανεν εξ ιθαγενών της διοικουμένης παρ' εαυτού νήσου, ώφειλε
να διαχειρίζεται την ανωτάτην διοικητικών αρχών, εκδίδων νόμους
και εγχώρια διατάγματα, και καθυπέβαλλε τη εγκρίσει της Γερουσίας.
Εχων δε υπό το νεύμα του την στρατιωτικήν δύναμιν τήν τε Επταν
νήσιον και Ρωσσικήν, εδύνατο να εκτελή τους νόμους , να επαγρυπνη
της πολιτικής διαγωγής των διοικουμένων, να κατασιγάζη τους θο
ρύβους και τις στάσεις, να καταδιώκη τα κακουργήματα, και να συ
λαμβάνή τους υπόπτους αποστασίας και ταραχής, να ποιήται κατ'
οίκον έρευνας, προς ανακάλυψιν παντες κινδύνου απειλούντος την η
συχίαν της νήσου και της επικρατείας. Ανεύθυνος ών , και τρόπον τινά
δικτατορικήν εξουσίαν υψηλής αστυνομίας μετερχόμενος, ώφειλε μό
νον να αναφέρεται, και να οδηγήται περί πάσης στάσεως και διοικη
τικής εργασίας προς την Γερουσίαν αμέσως και κατά μηνιαίαν περίοδον.
Πάσα δε επιτήρησης των δικαστηρίων και τιμωρία των δικαστών επί
παρανομίας, και εύλογος μεταβολή του δικαστών και υπαλλήλων, α
νετίθετο αυτό κατά πίστιν αμερολήπτου και εντίμου διαγωγής. ( 2)
Διά τοιούτου μέσου, έλεγεν εν τη προκηρύξει τών 13 Σεπτεμβρίου
4802 , ο πληρεξούσιος, θέλει δυνηθή καθ' όλας τας κρύπτας της Ε

( 1 ) Commissione del Principe e preside del Senato delle set

le isole al nobile signor Demetrio Naranzi iocaricalo di affari
la Republica presso Τl' imperial corte di Russia (àox. Tov. Cep .)
( 9 ) Istruzioni per iκαι governi delle selle isole 6 Maggio 1803.
 = 816
πτανήσου, ένθα εμφωλεύουσι ραδιούργοι και ταραχοποιοί να εισέλθω
και να ακούω . Σας προσκαλώ λοιπόν να καθυποτάσσησθε εις τας κα
θισταμένας εξουσίας, και να υπακούητα υπερακριβώς.
Λίσιον αποτέλεσμα παρήγαγεν ή εγκαθίδρυσης των διοικητηρίων,
και η παρεχομένη αυτοίς βοήθεια των Ρωσσικών βαΐονέτων, Κατα
λαβόντες στρατιώται Ρώσσοι το προάστειον Ποταμών εν Κερκύρα,
το ταραχωδέστερον πάντων των εν αγρούς, κατέδάμασαν τας εξεγέρ
σεις των χωρικών. Εν δε ταις άλλαις νήσοις επανήρχετο ή τάξις και
ήη ευπείθεια προς τους νόμους. Διεκυμαίνετο όμως η Γερουσία εν α
νάγκαις, του θησαυρού της πολιτείας εκκενωθέντος, και των δημο
σίων προσόδων μη επαρκουσών μήτε προς τας χρείας του Κράτους,
μήτε προς διατροφής του Αυτοκρατορικού στρατού, περί ου απαιτεί
το δαπάνη επέκεινά των 11,000 ταλλήρων μηνιαίως. Διό συσταθεί
σα οικονομική επιτροπή, ής μέλη προσεκλήθησαν εξ όλων των νήσων,
διέταξεν ελάττωσιν του μισθού όλων των επαγγελματικών και κε
φαλικών φόρον, όν έπρεπε να συντελέσωσιν άπαντες οι πολίται οι
εύπορούντες και ιδιοκτήται , μη εξαιρουμένων και αυτών των ξένων
παροίκων (1) Αλλ' ο επιβληθείς ούτως ειπείν προσωπικός φόρος διε
τάραξε τους πολίτας, και εξήψε τους δυσαρεστημένους επί της νέας
καταστάσεως, οίτινες λαβόντες αφορμήν, δν μόνον έλεγον τους με
τεράσμένους τας αρχάς φίλοχρημάτους, και ιδιοφελείς, αλλά και διέ
σπειρον φόβους και απελπισίας, ότι η πολιτεία μη δυναμένη να δια
τηρή στρατός και επαγγελματικούς. Ρώσσους και Ιονας , ευρίσκετο εις
εσχάτην αδυναμίαν, και επλησίαζεν ο καιρός του ολέθρου αυτής. Α
γρυπνος ο Πρίγγιώ Θεοτόκης φύλαξ της πολιτείας, ως πρώτης ανα
στάσεως του Ελληνικού γένους, βουλόμενος να αντιπράξηεις τας πλε
κτάνας των ραδιούργων, έγραφες παραινετικών επιστολήν εγκύκλιον
προς όλους τους νησιώτας. Εν αυτή προοιμιάζετο λέγων - Οποιος έ
δοκίμασε της υπηκοότητος τας ενοχλήσεις και δεινότητας, οφείλει
μάλλον με θερμοτέραν αφοσίωσιν να ελπίζη εις το δώρον της ελευ
θερίας . Σείς ώ Επτανήσιοι επί πολλούς αιώνας εφέρετε τον ζυγόν επί
του τραχήλου . Εάν μεν ετέθητε υπό το βάρος του ευχάριστοι και χα
ρούμενοι , και αν καθημερινώς παρεπονήσθε , είπατε, ομολογήσετε αυτό
ελευθερώς. Θα σας μέμφομαι όμως και κατηγορώ αεί ως μή ειλικρι
νείς , εαν ψευδόμενοι μοι αποκριθήτε , ότι υπ' εκείνον ευαρεστείσθε !

( 1 ) Decreto della Commissione economica Federativa 3 Nosu.

βρίου 180 2.
λέν εγένετο ανάγκη ενός Αρμοδίου και ενός Αριστογείτονος, ούτε ενός
Τιμολέοντος ή Κολατίνου και Βρούτω, ίνα σας ανυψώση εις ελεύθερον
Κράτος. Ούτε ηδύνασθε σείς να ανανεώσετε τας των Ελβετών και
Βαταβών ηρωϊκάς απιστίας. Δεν διήλθετε διά κινδυνώδους ατραπού
δημηγερσίας , ούτε επολεμήσατε με επαναστατικά όπλα εναντίον των
Βασιλέων σας. Αλλ' ευτυχείς πολιτικαι περιπτώσεις, ών ή περιστρο
φή των αιώνων ουδέν άλλο παράδειγμα παρέχονται, στοχασμοί με
γαλόψυχοι συλληφθέντες εν τη διανοία της Σεμιράδιμος της Αρκτου
της Ηρωίδος του αιώνος, της αθανάτου Αικατερίνης, εν καιρώ ευθέτω
εξετελέσθησαν υπό γενναιόφρονος διαδόχου. Παρ' αυτού υποστηριχ
θέντες , συνεπληρώθησαν και ετελειοποιήθησαν με μεγάθυμον συνδρο
μήν των ισχυρών όπλων αυτού, με αποστολής σοφού και έναρέτου
λειτουργού , όστις παρ' ημίν ποτέ εγεννήθη υιός, και νυν πατήρ υμάς
επιβλέπει . Με την ομόθυμον δε συνέργειαν πλησιoχώρου ημίν Αυτο :
κρατορίας σας προσεκάλεσαν, σάς ώδήγησαν και σας βαστώσιν εις ύ
ψηλόν αναπέτασμα. Αντί δε του να συμπολεμήσητε με δυνάμεις, αν
αυται οπλίζονται υπέρ ημών. Μάχονται υπέρ ημών, πρωταγωνισταί ,
προστάται και στήριγμα της μεγάλης ημών μεταμορφώσεως. Οι μεν
Αυτοκρατορικοί αετοί εκ του χαμηλού εδάφους, εκ της ταπεινής ή
μων χώρα ;, σάς επιφέρονται επί πτερύγων, ώς έν θριάμβω κατά τας
ουρανίας σφαίρας. Η δε Ανατολική σελήνη επιχέει του κάλυμματός
σας ευμενείς τας φωτεινές ακτίνας. Κατά την αγγελίαν ούν τοσαύ
της πανδήμου ευνοίας όλοι οι ηγεμόνες της Ευρώπης έκ τών θρόνων
των σάς επευφημίζουσι, σας ενθαρρύνουσι, και σας εμψυχούσι. Και
είναι δυνατόν , ώστε οι σύγχρονοι και οι μεταγενέστεροι να πιστεύ
σωσιν, ότι κατόπιν τοιούτου ομοθύμου και ισχυρού κινήματος, τοσού
το σεβαστού και ανηκούστου , οι μόνοι αναίσθητοι εις τόσην ημών δό
ξαν είμεθα ημείς; Θα υποφέρωμεν λοιπόν ώστε να μας γνωρίζη ο κό
σμος, και πανταχού της γηίνου σφαίρας να μας διακηρύττη η φήμη
ώς τοσούτον διεφθαρμένους και έβδελυγμένους, ότι αποφεύγομεν εκ
τρόμου έμπροσθεν του διαδήματος και του σκήπτρου, άτινα ημίν
προσφέρονται εις δώρον, ενώ απ' εναντίαν ζητούμεν σίδηρα και αλύ
σεις . Μακάριαι χώραι κοιτίς άλλοτε ελευθερίας, ήλπίζετε ποτέ να
ήσθε άλλοτε μεν καθέδραι αρχαίων ψυχών , ών ηρωϊκωτέρας ουδέποτε
ηδυνήθη να καυχηθή ο κόσμος, νύν δε απογόνων, οίτινες κατήντησαν
κοιλές και ατιμία του ανθρωπίνου γένους; Αχ ας εγκαταλείψωμεν πρό
τερον την επαξιουμένην τιμήν της φυλής μας έκ του ημετέρου μετώ
που . Ας εξαλειφθή πρώτον το όνομα Ελλήνων . Μάλιστα δε ας έπι
δειχθώμεν ούτιδανώτεροι των Ειλώτων, οίτινες καίτοι δούλοι , προς
το3
 = 818

την φωνήν όμως, ει και επίβουλος και υποκριτικής της ελευθερίας,

ενθουσιασθέντες, αγαλλόμενοι και θρασείς έτρεξαν, άμιλλώμενοι μάλ.
λον των δούλων της Ρώμης, οίτινες μή υποφέροντες περιφρονουμένην
σκλαβίαν, αλλ' απελπιστικώς και μανιωδώς μαχόμενοι, έθραυσαν τας
αλύσεις. .. Η πτωχία των προσόδων ουδέν ημάς πρέπει να ταράξη.
Αθήναι και Ρώμη πτωχαι ήσαν επί της γεννήσεως αυτών . Η μεν
πρώτη συνάθροισης αγροτικού δήμου σποράδην διαιτωμένου εν αγρούς ,
ή δε δευτέρα πλανήτων και φυγάδων. Οποία δε πλούτη εκαυχώντο
οι αλιείς του Βενετικού τενάγους, οίτινες εκ της ένδεεστέρας κατα
στάσεως ανεβιβάσθησαν εις εκείνην την δύναμιν και δόξαν, αί διήγει
ραν την ζηλοτυπίαν των φοβερωτέρων μοναρχών; Η Επτανήσιος πο
λιτεία προστατευομένη υπό των μεγάλων δυνάμεων, φίλη προς όλους,
ουδένα κίνδυνον εξωτερικών έχει να φοβήται. Ακεραία, ελευθέρα , ασ
φαλής διατρέχει τα απέραντα κύματα η Επτανήσιος σημαία. Τα Αφρι
κανικά πλοία, οι βασιλικοί καταδρομείς των άλλων εθνών, προσαγ
γέλλονται αυτή ειρήνην ειλικρίνειας και αγάπήν. Εάν δε εν τώ παν»
τερήμω ολέθρα των θαλασσών τα δημοκρατικά πλοία σας σώζωνται
αέλαβή των κινδύνων, διατί σεις φοβείσθε εισβολάς, εχθροπαθείας,
προσβολές εν ταις φιλοξένοις ημών και αταράχες οικίαις. ( 1 )
Διετάραξεν όμως ολίγον την τάξιν, αναπτερώσασα τας ελπίδας T

των δημοκρατικών και εκ Ζακύνθου διάβασις του στρατηγού του Βο

ναπάρτου Ορατίου Σεβαστιάνου. Αυτός αναχωρήσας εξ Ακρης και Ιά.
φα κατέπλευσεν εις Ζάκυνθον. Αποβιβασθείς δε ενταύθα υγειονομική
επιφυλάξει δια τον επικρατούντα λοιμόν , και μαθών ότι διεφώνουν
εις το περί πολιτεύματος ζήτημα ο εγκάτοικοι , παρεκάλεσε τον τό
τε τοποτηρητής Ζακύνθου Χαλικιόπουλος Κερκυραίον , όπως προσκα
λέση εις συνέντευξιν μεθ' εαυτού τους προύχοντας του τόπου και τους
δημοσίους λειτουργούς. Τούτων δε συναχθέντων ελάλησαν αυτοίς εν
ονόματι του Κυριάρχου του περί ομονοίας, ώς εν επιστολή τινι έγ
χειρισθείση των διοικητή προς δημοσίευσίν, και κοινοποιηθείση είτα
δι' αντιγράφων πρός τάς άλλας νήσους έκδηλούται- Εχει δε ώδε αύτη,
καθ' ην έκδηλούται το πνεύμα της προσλαλιάς του προς τους Ζακυν
βίους - Οράτιος Σεβαστιάνης Βριγατάρχης του Θ . τάγματος των
δραγόνων, και απεσταλμένος του Α'. Υπάτου εις την ανατολήν προς

(1) Ορα τα λοιπά τεμάχια της επιστολής Ιταλιστί όπισθεν εν τοίς

πειστηρίοις εκληφθέντα εκ των εκδοθέντων υπό Ερμάνου λούντση εν
το αξιολόγω συγγράμματα αυτού della Republica sellinsulare ,
 - 819

τον Εκλαμπρότατον γενικών έν Ζακύνθω τοποτηρητής του Πρίγγιπος

τάς 13 παχνώδους (23 Νοεμβ. 1809 ) - Κύριε, ο πρώτος Υπατος
Βοναπάρτης με επιφόρτισε να επισκεφθώ τας νήσους, αίτινες συνθέ
τoυσι την πολιτείας σας , και να βεβαιώσω τους εγκατοίκους ότι αυ
τος τα μέγιστα ενδιαφέρεται εις την ευτυχίαν των. Γινώσκω ότι δεν
χογνωμία πολιτικών δοξασιών διαιρεί ταύτην την ήδη αναγεννωμέ .
νην πολιτείαν εις διάφορα κόμματα και άνευ των φρονίμων μέτρων
της υμετέρας κυβερνήσεως, η ησυχία δεν δύναται να αποκατασταθή.
1θέλησα διό να γνωστοποιήσω δι' υμών προς όλους τους συγκυβερ
νωμένους υμίν συμπολίτας πόσον ο πρώτος Υπατος επιθυμεί να ίδη
παυσμένας τας εσωτερικάς υμών διαιρέσεις , αίτινες ταλαιπωρούσι τας
νήσους. Η υμετέρα πολιτική ανεξαρτησία εγγυήθη παρά Γαλλίας, Ρωσ
σίας και Υ . Πύλης. Ταύτα τα ισχυρά έθνη, ενωμένα συνολλήλως διά
συνδέσμου αληθεστέρας φιλίας , έπασχολούνται με την συνδρομήν των
μάλλον φωτισμένων, και εναρετωτέρων συμπολιτών,όπως δώσωσιν ε
κείνην την μορφήν κυβερνήσεως την αρμόδιον εις την θέσιν και ευ .
φυΐαν των πολιτών. Περιμένετε με εμπιστοσύνης και εν σιγή των
παθών το αποτέλεσμα τοσούτο σπουδαίας εργασίας. Εστε δε βέβαιοι
ότι θα τελειώσωσι τα δεινά σας και θα επανέλθη η ευτυχία σας Ο.
λαι αι πολιτικαι εξάψεις ζαλίζουσι και αντιπαλαίoυσι την ευτυχίαν.
Η απόλυτος δημοκρατία αεί κινδυνώδης θυσιάζει εις ματαιοδοξίας
την ασφάλειας, την ιδιοκτησίαν την πολιτικής, ελευθερίαν, και τέλος
άπαντα τα συνιστώντα την ευτυχίας ενός κράτους . Η μη μετριόφρων
Αριστοκρατία πάντοτε είναι τυραννία, διότι η υπεροχή μικρού τινος
αριθμού οικογενειών προτιμάται της μεγαλοφυίας και αρετής. Οπως
δε εις λαός ευδαιμονήση , ανάγκη μορφής κυβερνήσεως , ήτις συνδυά
ζει τα ωφελήματα των διαφόρων κυβερνήσεων, προσλαμβάνουσα εκ
της μοναρχίας το νεύρον και την ετοιμότητα , εκ δε της αριστοκρα
τίας τα φώτα και την σοφίαν, και εκ της δημοκρατίας την ζέσιν και
τον προβιβασμόν διότι ούτως οι πολίται ευρίσκουσι την ασφάλειας
εν το πρώτο, την ησυχίαν εν τώ δευτέρω, και την ισότητα των
υπό νόμου οριζομένων δικαιωμάτων εν τω τρίτω. Ενθυμήθητε ότι ο
άνθρωπος και ζών έν κοινωνία δεν διατηρεί εκ της ελευθερίας άλλο, εί
μή ό,τι δεν βλάπτει τα δικαιώματα των άλλων. Η δε ισότης έν άλ
λω δεν υφίσταται, ειμή εν τη ακριβεί εκτελέσει των νόμων, και εν
τη προστασία, ήν αυτοί παρέχονται προς έκαστον μέλος του κοινω:
νικού σώματος . Η λοιμοκάθαρσις μοι εμποδίζει την συνεπαφών μεθ'
υμών. Διό παρακαλώ υμάς, ένα κοινοποιήσητε ταύτην την επιστολήν
μου προς όλες τις αρχές και προς τους πρωτίστους των εγκατοίκων.
 890

Δράττομαι δε ταύτης της ευκαιρίες, όπως εκδηλώσω υμίν τα αισθή

ματα της έμής υπολήψεως και σεβασμού προς το υμέτερον υποκείμε:
νον- ΟΡΑΙΟΣ ΣΕΒΑΣΤΙΑ ΝΗΣ. (1 )
Οι παρεστώτες εν τη ομηγύρει εχειροκρότουν ζητωκραυγoύντες"
Ζήτω η Γαλλία, Ζήτω ο Βοναπάρτης. ο δε λαός της Ζακύνθου ανα
μνησθείς τα επί δημοκρατίας πραττόμενα, αλαλάζων διέτρεχε τις
οδούς , θορυβών και συνοδεύων δι' ευφημιών τον απεσταλμένον, ώς αν
ανέστη το πρότερον δένδρον της ελευθερίας. Τούτο δυσαρέστησε τον
τοποτηρητήν . Και συλλαβών δύο ως πρωταιτίους των θορύβων έφυ »
λάκισε, και είτα απέλυσε κατ' ένστασιν του Σεβαστιάνου. ( 2 ) ουδό
λως όμως απέτρεψε τους σπουδάρχας και κομματάρχας ή παρά των
αριστοκρατών δηλωθείσα δυσαρέσκεια προς τους δημοκρατικούς, ό .
πως παραπείβοντες τους εν ταις νήσοις πράκτορας της Γαλλίας, ερε
θίζωσιν αυτούς εις καθ ' ημέραν παραστάσεις και ενοχλήσεις κατά της
γενικής κυβερνήσεως. Διό ηναγκάσθη - η Γερουσία να αναφερθή προς
τον ει Πετρουπόλει πρέσβυν Ναράντσης. Αυτός δε προσήγαγεν εις το
υπουργείον των εξωτερικών παράστασιν, δι' ής εμέμφετε τους ξέ
νους πράκτορας , και ιδίως τους της Γαλλίας διότι ενώ η δημοσία
γνώμη των Επτανησίων εσέτι δεν έστερεώθη καταλλήλως πρός Αρι
στοκρατικής κυβέρνησιν υπό κηδαιμονίαν προστατευτικών δυνάμεων
ισχυρών, εμφυσουσιν οι ξένοι πράκτορες πνεύμα προς επιθυμίες και
απολαύσεις δικαιωμάτων, άτινα παρεκτρέπουσι της ευθείας οδού,
προς και οδηγείται υπό του Ρώσσου επιτετραμμένου την τακτοποίη»
σιν της πολιτείας , λαός , ουχί τοσούτον έκανώς φωτισμένος και πο :
λιτισμένος, όσον πλουτισμένος εκ φυσικών προτερημάτων εξουσίας
και αχαλινώτων παθών . Τούτον δε ερεθίζουσιν επί τό μάλλον οι πρά
κτορες της Γαλλικής δημοκρατίας. Εάν δε τα ξένα πρακτορεία ανα
λαμβάνωσι παρ' ημίν τόνον και δικαιώματα , 4 και Υ . Πύλη αυθορμή
τως μεταδιδει εις την επικράτειάν της, ή μεν κυβέρνησης των νήσων
δεν δύναται να στηριχθή και δε πολιτεία θα διαιρεθή και διασχισθη
τις τοσαύτα κόμματα και φατρίας, όσα είναι πράκτορες και προξε.
νεία.- ο δε πρέσβεις ο εν Παρισίοις Καπάδoκας επισήμως αναφέρει

Σ
(1) Αντίγραφον Ιταλιστι, και έτοιχοκολλήθη κατά τας οδούς τότε
Ζακύνθου , διασώζει και έν Ζακύνθω Γάλλος πρόξενος Ιωσήφ Ρενώς, εξ
ου έγένετο και η γραικιστί μετάφρασις.
( 2 Moniteur univ1s.1 NO 130 11 Plurose An . 11 ( 30 IXYOUNG
ρίου 1903 .
το προς την Γαλλικής κυβέρνησιν κατά του Γάλλου προξένου εν Κων
αύρα Ρεμιού, όστις ραδιουργών και συσχετιζόμενος μετά των δυση
ρεστημένων και αντιπολιτευομένων νησιωτών, προέβη και εις περί •
φρονήσεις και προσβλητικές αντιποιήσεις κατά των υψηλοτέρων αρ .
χών του κράτους. Προθύμως ούν ή Γαλλική κυβέρνησις επέπληττε
τον πρόξενον, επιβάλλουσα αυτή αποχήν εκ πάσης αναμίξεως εις τα
εσωτερικά της πολιτείας διότι αυτός αναφανδόνμεν έδιδεν προστα»
σίαν προς τους απαιτούντας νησιώτας αποζημιώσεις παρά της κυ»
βερνήσεως, ως στερηθέντας των οικείων κτημάτων υπό Τούρκων κα
τά την Ελευσίν των. Ηρέθιζε δε και τους εν Κερκύρα λατίνους κλης
ρικούς, οίτινες παρεπονούντο ότι η Δυτική εκκλησία περιεφρονείτο,
λαβούσα ήδη τα δευτερεία της Ανατολικής... »
Επειδή δε ήνάγκαζεν η ανακαίνισης της πολιτείας να συντάξη νέον
σύνταγμα ως πρότερον οδηλάθη προς την αυλήν της Πετρουπόλεως,
και κατά διαταγήν του πληρεξουσίου έπρεπε να ανακαινισθή πρόσ
καιρος Γερουσία, όπως προετοιμάση τα δέοντα εις την συγκάλεσαν
βουλής συντακτικής καταρτισούσης το νέον πολίτευμα , ο πληρεξού
>

σιος εδημοσίευε ψήφισμα της Γερουσίας, δι ' ου ωρίζετο ότι μόνος και
Πρίγγιψ πρόεδρος της Γερουσίας εναπομένει εν τη έδρα" ο δε λοι
ποι Γερουσιαστεί πρέπει να ανακαινισθώσιν εκλεγόμενοι υπό των δει
καστών όλων των παρ' εκάστη νήσω δικαστηρίων εκ διπλού ονομα
στικού καταλόγου, δ , εποιήσατο ή διαλυθείσα προσωρινή Γερουσία.
Αλλ' έν Ζακύνθω οι αντιπολιτευόμενοι ενεχείρησαν προς τον τοποτη
ρητής του Πρίγγιπος και τον Ρώσσον πρόξενον διαμαρτύρησαν κατά
τοιούτου ψηφίσματος περί τρόπου εκλογής. Εδικαιολογούντο δε ότι
μόνον καθήκον εξασκούσι το δικάζειν οι δικασται , το δε δικαίωμα
της εκλογής αντιπροσώπων ανήκει εις τους παραστάτες του λαού. Το
ψήφισμα δε αυτό όλως αντιβαίνει εις τα δικαιώματα του λαού και
τας υποσχέσεις, ας ο Βρεγατάρχης Σεβαστιάνης εποιήσατο εν ονόματι
του πρώτου Υπάτου της Γαλλικής δημοκρατίας. Eταράχθη ένεκα
τούτων και πληρεξούσιος Μοκενίγος , και δημοσιεύων προκήρυξιν (90
Δεκεμβ. 1809) έχρητο την εξής απειλής επί τους αντιπολιτευομέ
νους. - Εετω προςυμάς μετριοφροσύνη και ούχι υπερηφάνεια, επιείο
C

κεια και ουχί αντιποιήσεις, φρόνησις, ευστάθεια και ανοχή δημοκρα.

τική, και ουχί ματαιοδοξίαι, εξάψεις και ζάλαι ψευδούς πατριωτι»
σμού, πόθος αληθής πατρίδος, και ουχί ιδιωφελείας. Ειρήνη και ησυ
χία. Εγώ σας παροτρύνω σας νουθετώ, σας προτρέπω επί το αγαθόν
της πατρίδος. Ταχύτερον δε θα κατασταθή ανωτέρα δύναμις , ήτις
θα σας επιβάλ και την θέλησίν της . Στις δε πρέπει ναυπακούετε -- &
πιεικώς oύν καθ' όλες τις νήσους εγένετο η εκλογή των Γερουσιας
στών, ως ώριζε το ψήφισμα της διαλυθείσης Γερουσίας. Η νέα προσε
ωρινή Γερουσία εγκαθυδριθείσα εν Κερκύρα τη 18 Δεκεμβρίου 1802
διηρέθη εις τέσσαρα τμήματα, ήτοι το της γενικής διαχειρήσεως, το
τής έκονομίας, το στρατιωτικών και το επί των εξωτερικών. Εψή
φισε δε ακολούθως όπως η ρητογραφία της εκδίδεται εν τη τότε αν
στυκή εφημερίδι τη δημοσιευομένη Ιταλιστι εν Κερκύρα. (δ ) Τη δε
23 Ιανουαρίου 1893 εδημοσίευε προς εγκατάστασιν νέου πολιτικού
συντάγματος ψήφισμα περί εκλογής αντιπροσώπων και Γερουσιας ών,
εκ διπλού ονομαστικού καταλόγου, αν θέλει εκδόσει η Γερουσία , κα
ταγράφουσα ονόματα πολιτών ιθαγενών και εκ της συγκλήτου εκά
στης νήσου. Διά τού ψηφίσματος τούτου επετάσσετο 1.ον βουλευτή
ριον συγκλήτου εν εκάστη νήσω. Συνίσταται δε αυτό αντί του μεγά
λου συμβουλίου των ευγενών, και καταργείται διά το επαχθές του δυ
σωνύμου αυτού -2.ον μέλη της συγκλήτου έσονται άπαντες οι ιθα :
γενής πολιτογραφημένοι Χριστιανοί εκάστης νήσου, οίτινες ετησίως
είσοδεύουσιν εκ κτημάτων και ελευθέρου εμπορίου και ήττον της που
σότητας αυτής , και κατ' αναλογίαν εν ταις άλλαις 400 τάλληρα εν
Κερκύρα - 3.ον Οσοι ουδέποτε μεταχειρίσθησαν βάναυσον τέχνην
4.ον Οσοι έχουσι νόμιμον γενέθλην και μηδέποτε υπέπεσαν εις ατί
μωσιν ή έγκλημα - ό.ον Οσοι έχουσι διδακτορικόν δίπλωμα, αλλά
στερούμενοι του ορισθέντος προσοδευτικού τμήματος καταγράφονται
άνευ εξαιρέσεως -- 6.ον Επιτροπή συσταίνεται εν εκάστη νήσω κα
ταγράφουσα εν τω συγκλιτικών βιβλίων τους συγκλητικούς, οίτινες εν
γένει τιτλοφορούνται ευγενείς, χαίρονται όλατα πολιτικά δικαιώμα
τα του ψηφίζειν και ψηφίζεσθαι,και προχειρίζονται εις όλα τα αξιώ
ματα του κράτους - Ακολούθως ο πληρεξούσιος Μοκενίγος εξήρχετο
είς περιοδείας των νήσων επισκευόμενος αυτάς, όπως ήδη ιδίοις οφθαλ
μοίς τας χρείας αυτών, συνεντευχθή μεθ' όλων των φατριών, έρευε
νήση το πνεύμα , συνδιαλλάξη τους αντιφερομένους επί πολιτικών συ»
στημάτων, και εφοδιασθείς, ούτω πληροφορήση της Γερουσίαν τα
δέοντα προς σύνταξιν πολιτεύματος στερεού και αμεταβλήτου προς
διηνεκή παγίοισιν της συμπολιτείας, ασφάλειας των συμφερόντων που
λιτών , και κατάπαυσιν τών θορύβων και στάσεων εν ταις νήσους. Ε:
πιτροπή δε έκτακτος παριστώσα την Γερουσίαν επί διευθετίσει έρ
γασιών στιγμιαίως απαντηθησομένης κατά την επίσκεψιν, συνώδευεν

( 1 ) gazella urbana ελέγετο όρα Ν.ο 12 4 Απρ. 1803.

 8 823 =

αυτόν, επιβιβασθέντα εντός της Ρωσσικής φρεγάτας Ναζαρίθ τας 14

Ιανουαρίου 1803 , και αρξάμενον την επίσκεψιν εκ Ζακύνθου . ( 0 ) Πόν
σον έκανόν εψήφισεν ή κοινότης Ζακύνθου προς επίδειξιν κατά την ο
ποδεξίωσιν αυτού , 8και αυτός παρεκάλει τον τοποτηρητών να εξοδεύση
εις χρειώδεις ωφελείας της νήσου , και μάλιστα ες ανακαίνισιν δρόμων
και άλλων δημοσίων έργων Μετ ' ευφημίας δε του λαού καλούντος
αυτόν σωτήρα αγαθοεργών και ευεργέτην, υπεδέχετο ο πληρεξούσιος
καθ' όλας τας νήσους, μη ελλοίπωντων συνήθων φιλοφρονήσεων και
γευμάτων, καθ ' ε προσεκαλούντο αδιακρίτως πρό» πα παντοίου πο
λιτικού φρονήματος και δοξασίας, και επληροφόρουν τα δέοντα. (9)
Τάς 12 Ιουλίου συνήλθον αι σύγκλητοι εκάστης νήσου προς εκλο
γήν αντιπροσώπων και Γερουσιαστών. Εδημηγόρει κατά την έναρξιν
ο τοποτηρητής.. Και ο μεν Κερκύρας έλεγεν. - Σήμερον, ώ Πατρίκιος
Κερκύρας, ενώπιον του Αυγούστου Κυριάρχου των Ρωσσιών , όστις δεν
θέλει παρ' υμών αμοιβήν ειμή την κοινωνικής σας ήσυχίαν και ευη
μερίαν , ενώπιον των άλλων προστατευόντων και κηδεμονούντων υ.
μάς Μοναρχών ενώπιον των επιβλεπόντων ημάς διά προσοχής εθνών
εξεγέρθητε , ότι καιρός ήγγικεν. Σπεύσατε προθύμως, όπως επαξιω
θητε τιμής και περιβλέψεως. Αποπειράθητε, ως εκανήν έχετε δύναμιν
του να επιτύχητε, να ψεύσητε την καταδικάσασαν υμάς απόφασιν,
ώς ανικάνους εις πολιτικές εξασκήσεις δικαιωμάτων. Ο πατριωτικός
ζήλος όστις παρά τισι φαίνεται συνομιλία επί οκνηρίας , και ιδιότροπος
γνωμοδότησης περί των δημοσίων διά ταπεινής και χαμαιρπούς φω
νής εν αποκρύφους κύκλους, και κλαυθμός επί ανυπάρκτων ταλαιπωριών,
και ανάκρισις δημοσίας διαχειρήσεως εντός οικιακών σκοτεινών τοίχων,
ή διήγησις ονειροπολημάτων παρελθούσης ευτυχίας, και φαντασιώδης
θέα τρομερών φαντασμάτων απωθούντων την πραγματικής φροντίδα
και το θύμα κακής έξεως επί των συμφερόντων της πατρίδος , η
βιαία επίδειξις ψυχρότητος και αδιαφορίας προς τα καλώς ή κακώς
συμβαίνοντα εν τη πατρίδι. Ταύτα άπαντά είναι ώ Κερκυραίοι αι εις
δικότητες, καθ ' α επιβλέπων και επιπόλαιος ξένος, θέλει ημάς κατα
κρίνει ... Συνταγέντος όμως, και δημοσιευθέντος του συνταγματι
κού ημετέρου κώδηκος , θα αισθανθήτε την ανάγκην πάσης κανονικής
δραστηριότητος προς τας υπηρεσίας της πατρίδος. Τότε μετριόφρο

( 1 ) Gazella urbana No 31 6 giugnio 1803 .

( 2) Monitore sellinsulare N.ο 11 24 giugnio 1803 (άλλη ές
(9)
φημερίς εν Κερκύρα εκδιδομένη ώς επίσημος .)
 ες, οικονόμοι, βιομήχανοι θα φιλοτιμείσθε , όπως εν τη πολιτεία της
Επτανήσου , αποκόρακισθη ή πολιτέλεια άνευ υποθάλψεως, και οκνη
φία άνευ πόρου. Εγώ σας μακαρίζω ώ Πατρίκιοι Κορυφών· διότι εν
τα ανοιγμένω τούτω σταδίω, θα διατρέξετε εν βραχεί μέγα διάστη•
μα, ενώ οι άφθονόκαρποι της ευφυΐας , οι επί τοσούτον εκλείψαντες
εκ των νήσων, θα αναφύωνται αδιακόπως κατά την παρούσαν ανά
ατασιν της πατρίδος και την μέλλουσαν του έθνους ημών. Ας δώση
ζωντανά σημεία λοιπόν υπάρξεως και αναγεννήσεως δι' υμών το ί
θνος τούτο . Αυτό ως ευαίσθητον έν τη νησιότητι ας παρατηρήση τα
κακά , 4 ημάς έταλαιπώρησαν, καθ' όσον αυξάνει εις ηλικίας, και ας
παρατηρήση το χείλος του τάφου , εις δν εχέφερεν η βάρβαρος δου
λεία. Ας ίδη δε και ο Αύγουστος ημών Κυρεάρχης , και δώσας την σω
τηρίαν τη πολιτεία ημών. Ευτυχίαν στερεών και διαρκή, ως καρπόν
τοσούτο » ελέους . Α : συναισθανθώσι και αυτοί οι λαοί των νήσων το
μεγαλείον τοσούτων ευεργετημάτων του κυριάρχου , όστις θέλει αει
ελευθερίαν ευτυχή, και ευδαίμονα την ύπαρξιν των Ιονίων λαών. ( 1 )
Ουχί ανόμοια , αλλά προς το αυτο πνεύμα του τοποτηρητου Κερ
κύρας προσελάλουν και οι άλλοι τοποτηρηται, ανοίγων έκαστος την
διευθυνομένην παρ' αυτού σύγκλητον. Εξαιρέτως εντύπωσιν εποίησεν
της προσλαλιάς του τοποτηρητου Χαλικιοπούλου έν Ζακύνθω ή πει
ρίοδος. • - Ολα τα άφθονοπαρεχόμενα αγαθά παρά της θείας προνοίας
εν ταύτη τη νήσω , τό τε καρποφόρον έδαφος, και η πλουσία ευφυΐα ,
και συν τούτοις η ενεργός προδιάθεσης των εγκατοίκων, κατεφαρμα
κώθησαν παρά του δηλητηρίου καρπού του φυτού της διχονοίας, και
βαθέως εριζώθη και ηυξάνθη εν υμίν. Αυτό δε έκαρποφόρησεν, ότε και
μεγαλοψυχία των δω ισχυρών Μοναρχών απροσδοκήτως απεκατέ .
«τησαν ταύτην την νήσον, μέρος επικρατείας ουχί υπηκόου , αλλά κυ
ριάρχου. Ούτως ή εποχή, ήτις έπρεπε να ήναι η φωτεινοτέρα , κατε:
«κοτίσθη υπό πράξεων , ας εις αμφιβολίαν κατέρριψαν τους μεγαλό .
φρονας πολιτικούς , εάν οι Ζακύνθιοι εισίν επάξιοι μάλλον της νέας
πολιτικής ελευθέρας αυτών καταστάσεως, και της προλαβούσης δου
λείας , Αλλά μ' όλα ταύτα ο Αυτοκράτωρ πασών των Ρωσσιών δεν σας
εγκατέλειψεν. Εις έλαιον συγκινηθείς, και ανοίγων τας ανεξάντλητους
σιγής της κυριαρχικής του ευεργεσίας, ηθέλησε να αποδείξη ότι τα
εταναστατικά ηφαίστεια τα εκραγέντα εν τω μέσω τούτου του καρ :
ποφόρου πυρώδους εδάφους, αι στάσεις, αι φατρίαι, α' μισηται διαις

( 4 ) Moniture Sitlinsulire N.9 Xlll .

 - 893 -

ρέσεις, το κινδυνόδες πνεύμα αγάπης του τόπου και ουχί του κρά
τους, οι επακόλουθοι βανδαλισμοί , και τα ανυπέρθετα πολιτικά έγ
κλήματα , άπαντα απεδόθησαν παρά του μονάρχου εις την μετατα
τικής κατάστασιν, καθ' ήν οι Ζακύνθιοι εξ ενός βαρέος ζυγού καταν
τήσαντος ανυποφόρου διά τον δεσποτισμόν και τα ελαττώματα της
πρώην Βενετικής κυβερνήσεως, έθεντο βήμα εις το έδαφος της κυ
ριαρχίας. Ταύτα ήσαν αποτελέσματα απειρίας ανδρών, φύσει ισχυρών ,
ορμητικών και δραστηρίων, οίτινες μή κατεχόμενοι υπό καλώς ωρί
μων νόμων, ηθέλησαν να καταλάβωσι τας υπάτους αρχάς, ένοπλοι ά.
νευ πειθαρχίας, ζηλότυποι άνευ οδηγίας, ενθουσιαζόμενοι άνευ κανό
θος, και πρόθυμοι να διατρέξωσι στάδιον μεν μη εξωμαλισμένον εις
τους πόδας των, αλλ' έχων τέρμα ουχί καλώς σκοπευόμενον. (1) οι
συνελθόντες συγκλητικοί δια κρυπτής ψηφοφορίας ανέδειξαν αντιπρο
σώπους. Οι μεν Κερκυραίοι , Ζακύνθιοι και Κεφαλλήνες ανά 10. οι δε
λευκάδιοι , και οι Ιθακήσιοι και Κυθήριοι ανά 2, και οι άξιοι 1 .
Ταυτοχρόνως δε ανέδειξαν και τους Γερουσιαστάς εκ διπλού κατα
λόγου ώσαύτως. Οι μεν των τριών μεγάλων νήσων ανά 4. οι δε
Λευκάδιοι 2 , και ανά ένα εκάστη των τριών μικροτέρων. Εν τη δια
λύσει δε της συνελεύσεως της συγκλήτου εκάστη εψήφιζε τα ευχα
ριστήρια προς τον πληρεξούσιον και έλεγε το όνομα αυτού να εγγρα
φή εν τη νέα βίβλω της ευγενείας, η δε Γερουσία διά του πληρεξου
δίου να εκδηλώση την ευγνωμοσύνης των νήσων προς τον Μονάρχην
και τον αυτού πληρεξούσιον διά τάς δαψιλευθείσας ευεργεσίας.
Εν τούτοις Σπυρίδων και Φορέστης, ο πρώην πρόξενος της Αγγλίας
εν Ηπείρω, διωρίζετο οριστικώς επιτετραμμένος λειτουργός της Με
γάλης Βρετανίας παρά τη μητροπόλει της Επτανησίου πολιτείας, τα
αυτώ βαθμώ, όν είχεν ο πρέσβυς της Αγγλίας παρά τη ποτέ Βενετι
κή πολιτεία . Το επί τούτω ένταλμα προσαχθέν τη Γερουσία γραμμές
νον λατινιατί είχεν ώδε. -- Γεώργιος ΓΓ '. θεία χάριτι βασιλεύς της
Μεγάλης Βρετανίας, υπερασπιστής της πίστεως , Δουξ του βρουνσoυί
κού και Λούνεβούργου , Αρχιθησαυροφύλαξ της Ιεράς Ρωμαϊκής
κρατορίας, και εκλεκτορικός Πρίγγιψ:.. Προς τον Γαληνότατον Πρίγ.
γιπα και πρόεδρος της Επτανησίου πολιτείας , και ημέτερον αγαπη ·
τον φίλον υγεία τε και ευτυχία -- Γαληνότατε Πρίγγι -- Γαληνο
τάτη Πολιτεία - Εξασκήσας επαξίως επί τινας χρόνους παρ' ημίν κα »
θήκοντα προξένου και πιστός ημών και αγαπητό ; Σπυρίδων φορέστης

( 1 ) Minitore Settinsulare 99 Ill .

103
 626 -

υπασπιστής, ένεκρίνομεν ότι, το να επενδύσωμεν αυτόν τον χαρακτή .

ρα λειτουργού ουχί μόνον υμάς θα ευαρεστήση, αλλάκαι θα παρεξη
ται ένταυτώ δείγμα βεβαιότητος των ειλικρινών επιθυμιών μας προς
την πολιτείαν. Ευελπιζόμεθα ότι ευμενώς θα παραδεχθήτε τον διο
ρισθέντα ημέτερον υπουργόν. Και αυτό θέλει παρέχετε πλήρη πίστιν .
Μάλιστα δε καθ' όσον αυτός υμίν έκδηλοί βεβαίαν και σταθεράν την
ημετέραν ευμένειαν. Απανταδε τα ευδαιμονίας αγαθά υμών ευχόμε
θα τη προστασία του Παντοδυνάμου Θεού -- Εξεδόθη εν τώ ημετέρω
ημών Παλατίω του αγίου Ιακώβου της κθ'. μηνός Ιουνίου , έτει σω
τηρίω 1803 και Mr '. της ημετέρας βασιλείας -- Ο υμέτερος αγαθός
φίλος ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΤΡΙΤΟΣ.– Ακολούθως άπαντες οι ηγεμόνες Βασι
λεις της Ευρώπης, δια των συγχαρητηρίων επιστολών εξεδήλουν προς
τον Πρίγγιπα την αναγνώρισιν της Επτανησίου πολιτείας. Βίκτωρ 6:
Εμμανουήλ βασιλεύς του Πιεμοντίου έγραφεν έκ Ρώμης τη 6 Μαΐου
1803.- Μεγαλοπρεπείς , ένδοξοι και προσφιλείς ημίν Πρίγγιώ Πρόε.
δρε και Γερουσία της Επτανήσου πολιτείας. Ο παρ' ημίν πρέσβυς της
Αυτοκρατορικής αυλής πασών των Ρωσσιών, ενεχείρησιν' ημίν έγγρα
φον των 24 Φεβρουαρίου παρελθόντος, δι' ου εκοινοποιήσατε υμείς
την εκδήλωσιν της συστάσεως της Επτανησίου πολιτείας , ής η κυ
€έρνησις αξίως υμίν ενεπιστεύθη . Προς ταύτην την αγαθήν υμών πρό
θεσιν απαντώμεν ημείς ευαρέστως, βεβαιούντες υμάς , ότι μηδέποτε
θα παραλείψωμεν υμίν την ημετέραν φιλίαν. Μάλιστα βουλόμεθα να
ευαρεστήσωμεν και την φιλικήν ημίν Αυτοκρατορικήν αυλήν της Ρωσί
σίας, ήτις παρέλαβε υπό την προστασίας αυτής και διεύθυνσιν την
υμετέραν πολιτείας, και δίδει ευσταθώς φανερά δείγματα ημίνίδια
ζούσης φιλίας και προσκολλήσεως. Εκδηλούντες ούν υμίν τας ευνοϊ
κάς διαθέσεις της ημετέρας ψυχής προς την νέας κυβέρνησιν, ής προt
στασθε , δεόμεθα του Κυρίου, όπως εύλογη τα επ' αγαθά έργα υμών,
και διατηροίη υμάς εν τη αγία Θεοφιλία -- ο δε Καρδινάλης Ηρά .
κλειος ( Ercole ) Κονσάλβης, γραμματεύς του τότε Πάπα Πίου Ζ'.
γράφων προς την Γερουσίας περί αναγνωρίσεως της Επτανησίου πο ·
λιτείας εκ μέρους του αγίου Πατρός , συνίστα ένταυτώ προς την πα
τριον και φιλόχρηστον αυτής κηδεμονίαν τήν εν ταις νήσοις λατι
νικήν εκκλησίαν, και τους οπαδούς αυτής, οίτινες προ πολλών χρό .
νων τα της ιθαγενείας και του πολίτου χαιρόμενοι προνόμια και δι
καιώματα, ουχί ολίγον συνήργησαν εις την σύστασιν της πολιτείας,
φιλοτιμούμενοι την πρόοδον και ευκαιρίας αυτής. Απήντα δε προς
την επιστολές του Καρδιναλίου γραμματέως ο Ιάκωβος Χαλικιόπου.
λος υπουργός της πολιτείας επί των εξωτερικών ώδε-- Εν τη ανα
γνώσει του ελευθερίου υμών γράμματος , και κατά διαταγήν του Πονς
τίφικος υμείς και υμετέρα υπέρτιμος Πανιερότης έγραψε κατά τας 15
Ιουνίου παρελθόντος, συνεκινήθη το οίκον σέβας απάσης της Γερουσίας .
Διότι αύτη είδεν , ότι προέλαβεν η καλοκάγαθία του αγίου πατρός
δι' επισήμου της τα καθήκοντα σεβασμού , και η Γερουσία έπεφυλάτ
τετο να εκπληρώση εν γαληνοτέροις καιρούς και ήσυχωτέρους της που
λιτείας. Η Επτανήσιος Γερουσία ουδέν άλλο καταθυμώτερον έχει,
όσον το να εκδηλώση προς την αυτού Αγιότητα τα ειλικρινή αισθή -
ματα του εκ βάθους ψυχής σεβασμού. Νύν ούν η Γερουσία παροτρυ
νομένη υπό της διευθυνομένης προς αυτήν φιλανθροποτάτης και κα
λοκάγαθοτάτης επιστολής με διέταξε, να εκδηλώσω δια μέσου της
6μετέρας Πανιερότητος τάς ταπεινοτέρας παντοτινού σεβασμού και
ευγνωμοσύνης προς την αυτού Αγιότητα, δι' α η πολιτεία επιφυλάτ.
τεται εν ησυχωτέραις περιπτώσεσι να στραφή προς αυτόν διά τικ :
μηρίων και τρόπων ευθυτέρων επισημοτέρων και πανδημοτέρων. Η
πατρική ψυχή της Αυτού Αγιότητος συγκατένευσε να επιστήση την
προσοχήν της κυβερνήσεως εις την δημοσίαν ευσέβειαν, υποστηρίζου
σα μετά σπουδής την αξίαν , την ευπρέπειας και την λαμπρότητα
της Λατινικής εκκλησίας, ήτις έν πλείοσι μέρεσι του αρτισυστάτου
τούτου κράτους έχει ανέκαθεν θρόνον και τιμής. Επί τούτω καθυπον
βάλλει εις την αγάπην της κυβερνήσεως τους οπαδούς της λατρείας
αυτής τούς τε κληρικούς και λαϊκούς. Και δίδει προς τούτοις υποσχέ.
σεις και τεκμήρια αμοιβαίου σεβασμού και ευνοίας προς την εκκλη
σίαν του κράτους, ήν οι λαοί αυτού πρεσβεύουσι, μηδόλως παραλεί
ποντες του οφειλομένου αδελφικού ασπασμού και σεβασμού, ον ώς εν
Χριστώ αδελφοί οφείλουσι να προσάγωσι. Προς απάσας ούν τας συ.
στάσεις του Αγίου Πατρός οφείλω να εκδηλώσω τη Υμετέρα Πανιε
ρότητι, ότι η Γερουσία προθύμως αεί θα συμμορφούται εν τω μέλ.
λοντι κατά τας πατρικές παρωθήσεις, υποδείξεις και ευαρεστήσεις
της αυτού Αγιότητος. Εστω λοιπόν τσυτο αρχή ευτυχούς προόδου,
αμοιβαίας συνενοήσεως μεταξύ της Αρχιερατικής επικρατείας, και της
Επτανησίουκαι των αμοιβαίων αυτώ εμπορικών συμφερόντων, ώς έτι
και τεκμήριον ειλικρινεστέρας προαιρέσεως των ψυχών μεταξύ των
υπηκόων αμφοτέρων, των επικρατειών, και συνάμα σεβασμίου και
καθαρού προσάψεως της πολιτείας εις την αγίαν Καθέδραν. Η με
τέρα ούν Πανιερότης ευαρεστηθήτω, να προσδέξητε εν τοσούτω την
έκφρασιν της υψηλοτέρας υπολήψεως και του άκρου σεβασμού , δι' ου
κροθυμοποιούμαι να σημειωθώ υμίν, -- Ταπεινότατος και ευπειθέα •
τος. δουλος Ιάκωβος Χαλικιόπουλος, υπουργός της πολιτείας επί των
 828

εξωτερικών, τη 22 Ιουνίου 1809, Κερκύρα . (4) Διά τοιούτων λοι

πον τρόπων και μέσων αλληλογραφίας και παραστάσεως προς τα έ:
ξωτερικά κράτη, η Γερουσία έσπευδε να εξασφαλίση την στερέωσιν
της πολιτείας , και να συστήση διάγραμμα εντίμου και συνετού πο
λιτεύματος των υπηκόων , επισύρον την ευμένειαν και υποστήριξαν
τοίς Ελλησι Χριστιανούς , και εν προγονική ελευθερία αναγεννωμένοι

( 1 ) Ολαι αύται αι επιστολαί διατηρούνται εν τώ αρχειοφυλακείο

η ης Ιονίου Γερουσίας, εξ ου εξάγοντες αντίγραφα μετεφράσαμε
 - 825 --

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΕ .

Συνέλευσις συντακτική - ο εναρκτήριος λόγος του πληρεξουσίου

Προκήρυξης του προέδρου της συνελεύσεως Δ. Πετριτσοπούλου
Θάνατος του Πρίγγιπος Σπυρίδωνος Θεοτόκη και κηδεία -- Λόγος
Φραγγίσκου Ζουλάτου επί εισαγωγή του συντάγματος--Πρωτόκολ
λον του συντάγματος και ψήφισμα της συνελεύσεως περί ενεργείας
κυρώσεως και δημοσιεύσεως αυτού -- Τελετή επί ορκοδοσία του
συντάγματος και λόγος Εμμανουήλ Θεοτόκη πανηγυρικός- Εκλο :
γή νέου Πρίγγιπος Αντωνίου Κομούτου •• Νόμοι και κανονισμοί
1.ον εκλογικός,-2.ον οργανικός της εγχωρίου κυβερνήσεως εκάστης
νήσου , 3.ον ο περί κοινοτήτων και δημοτικός,-1.ον και εκκλησιαστι
κός,-5.ον ο εκπαιδευτικός, 6.ον ο ναυτιλιακός,-7.ον ο προξενικός,
8.ον και στρατιωτικό,-9 ον ο υπουργικός, - 10.ον και οικονομικός
Κτηματολόγιον της πολιτείας και καταστίχωσις των νησιδρίων
Ταχυδρομεία, λιμεναρχεία , ταμείον των σκλαβωμένων υπό των
βαρβαρησίων--Νόμισμα Επτανησιακόν. Τιμάρια. Γραμματείαι της
Γερουσίας -- Πρόοδος και ευημερία εν Επτανήσω Ανδρών επισή .
μων εξ Ευρώπης διατριβή εν Κερκύρα -- Καταφυγή διωκομένων
Σουλιωτών , Ακαρνάνων, Πελοποννησίων εν ταις νήσοις Τα Ελ
ληνικά στρατευτικά τάγματα εν Επτανήσω •• Διενέξεις της πολι
τείας προς τον Αλή- Πασάν περί Βουθρωτού και Πάργας -- Πρόοδος
εκπαιδευτική, βιβλιοθήκαι, αφιέρωσις βιβλίων υπό των Ζωσιμάδων
Προσφώνημα Κοραή και Ευγενίου Βουλγάρεως - Ιστοριογραφία
των νήσων υπό Α. Μουστοξύδου -- Καταδρομή Γ. Κλαδά υπό του
πληρεξουσίου - Σκοπεύεται μεταρρύθμισης του συντάγματος
Καλπονόθευσις επί της νέας εκλογής των αντιπροσώπων - Νομο
θετική συνέλευσης και μεταρρύθμισης του συντάγματος•• To νέου
μεταρρυθμισθεν σύνταγμα των 1806 -- Λόγος Ιω. Καποδιστρίου ,
περί της παραδοχής και ψηφίσεως του νέου συντάγματος -- Ερε
θισμοί κομμάτων διά την μεταρρύθμισιν •• Διαμαρτύρησης του Υ-
.
πάτου Ναπολέοντος διά τόν εν ταις νήσοις Ρωσσικός στρατόν
Πόλεμος κατά του Ναπολέοντος το 1806 -- Διακήρυξις πολέμου
παρά της Επτανήσου κατά Ναπολέοντος • Αναχώρησης των Επτα-.
νησίων προξένων εκ της Γαλλικής επικρατείας • Διακοίνωσις της
πολιτείας προς την Ρωσσίαν κατά Τουρκίας -- Αντέγκλησις Τουρ
κίας κατά Ρωσσίας εις τας περί Επτανήσου μορφές και κατηγο »
ρίας--Διαταγή του Αυτοκράτορος Ναπολέοντος προς τον Βασιλεύονη
όα έν Νεαπόλει αδελφον Ιωσήφ, όπως βοηθη τον Αλή-Πασάν κι
 830

γούμενον εχθρικώς κατά της Επτανήσου πολεμίου της Γαλλίας και

Τουρκίας -- Ο Αλήπασας κινείται κατά Λευκάδος -- Οχύρωσις και
προπαρασκευή εις πόλεμον Λευκάδος -- Ιωάννης Καποδίστριας επι
μελείται της αμύνης εν Λευκάδι •• Σχέσεις και παρακελεύσεις του
Ι . Καποδιστρίου με τους Έλληνας οπλαρχηγούς εν λευκάδι--Επι
στολή πολέμιος του Βεζύρου προς την Γερουσίαν, και απάντησις
αυτής προς την του Βεζύρου -- Ο Αλήπασας επιπίπτει κατά Πάρ
γας καιΠρεβέζης, και αποδιώκει τον τοποτηρητής Αβδουλάχβεην
- Προσβολή της αγίας Μαύρας υπό του στρατού του Αλή Πασάς
Επίθεσις κατά του φρουρίου Αλεξάνδρου, και μάχη φονική περί τον
Τεκέν •• Διχόνοια Τούρκων και Γάλλων εν τώ στρατοπέδων του δεν
λήπασα -- Εξοδος των Ελλήνων και μάχαι εν τη τοπαρχία του
Αλήπασα κατ' εισήγησιν του Ι. Καποδιστρίου Ανασκαφη και ε.
ξώρυξις του τενάγους Λευκάδος και περιβλήματα -- Θεόδωρος Κο.
λοκοτρώνης επιτίθεται των εν Πελοποννήσω Τούρκων κατ' εισήγη
σιν του πληρεξουσίου -- Τα Πελοποννησιακά συντάγματα υπό τον
Μανιάτην Πιεράκον Ζανετάμπεης και τον Αναγνωσταράν- •Τα πλοία
.

των Κεφαλλήνων και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης ως καταδρομείς

και ληίζοντες τους Τούρκους εν τω Αιγαίο Ηττα Ρωσσοπρoύσων
έν Φραϊβλαν και Ευλωτ υπό Ναπολέοντος •• Η εν Τιλφίτ ειρήνη
ο Ναπολέων ζητεί τάς νήσους παρά του Αλεξάνδρου -- Παραχώ
φησις της προστασίας της Επτανήσου προς τον Ναπολέοντα διά
της εν Τελσίτ συνθήκης -- Κοινοποίησης του πληρεξουσίου προς την
Γερουσίας περί παραδόσεως των νήσων προς τους Γάλλους.. Απάν
τησις της Γερουσίας••Αποστολή του στρατηγού Βερτιέρ μετά Γαλ
λικού στρατού εις Κέρκυρας -- Επιστολή της Γερουσίας προς τον
στρατηγόν Βερτιέρ-- 0 επιτετραμμένος τας υποθέσεις της Αγγλίας
Σ. Φορέστης ζητεί τα διαβατήρια τουκαι αναχωρεί εξ Επτανήσου.

Τεσσ αρά αντιπρόσωποι

εσσαράκοντα εκ των νήσων συνηθροίζοντο εν
Κερκύρα. Η ις'. Οκτωβρίου 1803 ωρίσθη ημέρα της ενάρξεως. Αύτη
η ημέρα, ως έλεγεν η εφημερίς της Κυβερνήσεως και Επτανήσιος Μη νύ.
τωρ , αναμιμνήσκει προς την Ελλάδα τας επισημοτέρας εποχής του
έθνους. Αύτη η ημέρα θα ήναι αξιομνημόνευτος εν τοις χρονικούς της
τολιτείας κατά την ιστορίας του αιώνος . Το νομοθετικόν σώμα συν
αθροισθεν, οι ευεργετικοί στοχασμο! του Αλεξάνδρου Α ', το έργο
 = 831 -
του αξίου του υπουργού και οι ευχαι των Επτανησίων πολιτών σή
μερον συμπληρούνται . Η Α. Εξοχότης ο πληρεξούσιος Κόμης Μοκε
νίγος ηθέλησεν, ώστε η βαρύτης και πομπή τοιαύτης πανδήμου τις
λετής να ανταποκριθώσι προς την μεγαλοψυχίαν του Αυγούστου Κυν
ριάρχου του, και προς το μεγαλείον των καθηκόντων της πρώτης νο.
μοθετικής συνελεύσεως . Διό κατά το προεκδοθέν πρόγραμμα οι αντι
πρόσωποι του έθνους με στολήν κατάλληλος του αξιώματος αυτών ,
συνοδευόμενον παρά του γραμματέως της επικρατείας, επορεύθησαν
επισήμως εις το εν τω παλαιό φρουρίω Παλάτιον. Ο άνδρείος Ρωσ
σικός στρατός επρόσφερεν αυτούς στρατιωτικές τιμάς. Ο σεβαστός
αρχηγός της πολιτείας τους υπεδέξατο εν τη αιθούση των συνεδριά
σεων. Ενθα μεν ανέβη αυτός μεν ως πρόεδρος του νομοθετικού σώ
ματος, μή εισέτι όνοματισθέντος εκείνου της συνελεύσεως , τον υψη:
λον θρόνον του βήματος οι δε νομοθέται κατέλαβον τας θέσεις των
Τότε εμφανισθείς ο πληρεξούσιος της Α. Μ. του Αυτοκράτορος πα
σών των Ρωσσιών μετά των δύο στρατηγών γης τε και θαλάσσης ,
και συνοδευόμενος υπό λαμπρού επιτελείου της συμμάχου στρατιω
τικής δυνάμεως , και συν αυτοίς υπό των διακεκριμμένων ανδρών της
Αυτοκρατορικής πρεσβείας,κατέλαβε την προπαρασκευασμένην διά.
κοσμον θέσιν μεταξύ των δύω στρατηγών, και ήνοιξε το παρλαμέν
το (βουλήν) με τον εξής λόγον.
« Η συνδρομή της κυριάρχου θελήσεως , και το αποτέλεσμα των
Αυτοκρατορικών συνθηκών, εποίησαν τας μεν επτά Ιονίους νήσους
μίαν πολιτείαν, τους δε έγκατοίκους αυτών μίαν κοινωνίαν πολιτών ,
και ουχί οποδούλων εν τη νηπιότητα της πολιτικής αναγεννήσεως . Οι
πολίται τούτων των ευτυχών περιχώρων δεν ηδυνήθησαν να εννοήσω
σι, μετά φρονήσεως, δικαιοσύνης και μετριοπαθείας, το αξιοσπούδα .
στον, το πολύτιμος και το καθήκον ταύτης της νέας πολιτικής και
ταστάσεως.Υπήρξε πολιτεία άνευ συστήματος κυβέρνησις άνευ νο
μων. Εντεύθεν λάθη άνευ πταισμάτων εγκλήματα άνευ αιτήσεως.
Ο,τι εγένετο , πρέπει πλέον ούτε να υπάρξη ήδη, ούτε να επιστρέψη .
Η Επτανήσιος κοινωνία ας ενωθή , ένα συνταχθή ευτυχώς , συνεται
ριζομένη με τους γλυκείς δεσμούς συστήματος εναρέτου πολιτείας.
Ας εγκαθιδρυθώσι νόμοι, βασιζόμενοι επί επιεικείας. Ας υπάρξη κυ .
βέρνησις διαχειριζομένη αυτών, και εκτελούσα τα πάντα κανονικώς ,
μεθοδικώς και ειλικρινώς. Αυτά είναι τα διανοήματα του Αυγούστου
Κυρίου μου, άτινα δικαιολογούνται παρά της δακρυρόου ιστορίας των
παρελθόντων συμβαμάτων ταύτης της αρτισυστάτου πολιτείας. Εγών
δε επιτετραμμένος εις το να ήμαι όργανον της ευεργετικής αυτού θα
 - 832

λίσεως, προθυμοποιούμενος, όσον το δυνατόν να ανεύρω παρ' άλλων

ό,τι έξ εμού ελλείπει , κατά τοιαύτην εμβριθή εργασίας προήγαγον
βαθμηδόν δι' επιμελούς και ένθερμου ζήλου, και υπό την συμβοήθειαν
προσωρινής κυβερνήσεως το Επτανήσιον γένος να δίδη εαυτό, νομί
μως αντιπροσωπευόμενον εν ταύτη τη εκλάμπρω συνελεύσει, ήτις χά
ριν των προσόντων και δυνάμεων, άτινα άφ' εαυτής παράγονται, δύ .
ναται και πρέπει να συνεργασθή εις την εκπλήρωσιν των γενναίων
δια.οημάτων του Κυριάρχου μου . Οι εγκάτοικοι της νήσου ήδη πολι
τικώς ώργανώθησαν. Αι εκλεκτικαί συνελεύσεις, αίτινες ονόματι συγ
κλήτου συνεστήθησαν , έπρεπε μόναι αυται , ώς και τω όντι εγένετο,
να λάβωσι το δικαίωμα του να εκλέξωσι τους προσήκοντας αντιπρο
σώπους, οίτινες εν τη εαυτών συνενώσει αυτό το γένος παριστώσιν.
Εκλέξαντες ούν υμάς ως αρίστους, προς υμάς ενεπιστεύσαντο το σο
βαρόν καθήκον εκδηλώσεως ωρίμου σκέψεως, και αποφάσεων περί του
καταλληλοτέρου και προσαρμοδιοτέρου της Επτανησίω κοινωνία. Προς
υμάς λοιπόν εναπέθεντο την κυριαρχικήν δύναμιν της νομοθεσίας , ήν
κατά τας ελευθέρας ψήφους ταύτης της συνελεύσεως, εγώ εν ονόματι
του ημετέρου Αυγούστου Κυρίου μου αναγνωρίζω. ουχί λοιπόν οι υ
εεέτεροι εκλογείς, αλλ ' υμείς προς υμάς αυτούς οφείλετε να δώσετε
λόγον περί εκείνου , και το έθνος δικαιούται να απαιτήση παρά τετου
ζήλου υμών και της μελέτης. Αύτη η κοινή μήτηρ, αναστηθείσα εκ
του τάφου της μετά τόσους αιώνας, σας παρακελεύει να εργασθήτε
επί ενός συστήματος, και θα εγγυάται την παντοτινήν ελευθερίας της
πολιτείας , μετά την αμετάβλητον και αυτελεύθερον διάρκειαν πολιτι
κής οργανώσεως , ήτις δι’ αυστηροτέρας δικαιοσύνης θα συνδέεται,
συνδιαλάττουσα όλα τα μέλη πάσης κλάσεως, και αυτά μετά της κυ»
βερνήσεως, αυτήν δε μετά του έθνους. Ούτω κανονισθέντα αμοιβαία
δικαιώματα και καθήκοντα, βάρη και ευεργετήματα, θα διακρατώσε
στερεούς και άθραυστους τους δεσμούς του συστήματος των νέων και
μών κοινωνικών θεσμοθεσιών. Σεις λοιπόν πρέπει να συγκοινωνήστε
κατά τοιαύτην παρακελευσματικήν φωνήν της κοινής μητρός. Ετοί
μως διό και ευπειθώς εγχειρίσατε προς το έθνος την τιμήν σας και
εγγυήθητε , ότι θα συνεργήσητε, όπως παρουσιάσητε αυτήν προς τα
άλλα έθνη με τους χαρακτήρας και τα προσόντα , άτινα θα επισπεύ
σωσιν εις αυτήν την απόδοσιν αμοιβαίων σχέσεων και ωφελημάτων
προς το ημέτερον κράτος , άνευ των οποίων η πολιτική αυτού ύπαρ :
ξις καθίσταται στιγμιαία και ιδανική. Με τας αρχάς ταύται , ας υ
γεις ακούετε, και με την αυθεντείαν, ήν το ένταλμα της αποστολής
ιμίν παρέχει, παρακαλέσατε την θείαν βοήθειαν Θεωρήλατη το πα :
 in 833

ειλθόν, επιβλέψατι εις το μέλλον. Και αναλαμβάνοντες τας νομοθε:

τικές υμών εργασίας, εκτιμήσατε δι' ευγνωμοσύνης την γενναίαν -
ποστήριξιν του Αυγούστου Κυρίου μου . Γίνεσθε επάξιοι του εθνικού
στεφάνου. Κραταιώθητε εν τη χάριτι των προστατευόντων ηγεμόνων,
Και κερδήσατε εν τέλει την υπόληψιν όσων προς υμάς ένατενίζουσιν.
Χαίρετε.
Διά μακρού λόγου πλήρουςευφραδείας και ευφυών επιχειρημάτων,
και αξιολόγων πολιτικών δοξασιών και ζέσεως προς το δημόσιον ά
γαθόν , διαρκέσαντος επί μίαν ώραν, απήντα προς τον πληρεξούσιον
και Πρίγγιψ και πρόεδρος . Το χειροκρότημα και αι επευφημίαι παν
ταχόθεν της ομηγύρεως αντηχουν. Ο δε πληρεξούσιος διά βραχέος ευ
χαριςήσας τον Πρίγγιπα ενεχείρησε το γραμματει της επικρατείας
τον κανονισμών της συνελεύσεως. Κατ' αυτόν δε ωρίζετο 1.ον εις πρόε
δρος και ο γραμματείς -- 2 Επιτροπαι οκταμελείς εκ νομοθετών συ .
στηθείσαι, ή μεν καλουμένη συντακτική και συνεντευτική (conferente )
του πολιτεύματος, η δε ελεγκτική Επί της οικονομίας, και έμελλον ή
μεν πρώτη συσκεπτυμένη κατ ' ιδίαν και συντυγχάνουσα μετά του
πληρεξουσίου να προπαρασκευάζη νόμους, και σχεδιάσματα περί του
καταρτηθησομένου πολιτικού συντάγματος και της διαχειρίσεως , ά.
εινα έμελλον να προσαχθώσιν εις την συζήτησιν και ψήφισιν της συ
νελεύσεως και δε δευτέρα εξελέγξασα όλην την οικονομικής διαχείρι»
σιν της προσωρινής Γερουσίας, και προβλέψασα περί πάσης οικονομι
κής και συνετής μισθοδοσίας υπαλλήλων, και τακτικού στρατού, και
περί φορολογικού συστήματος έμελλε να συντάξη τα δέοντα νομοσχέ .
δια, άτινα καθυποβληθήσονται ώσαύτως τη εγκρίσει της συνελεύσεως .
Ακολούθως ο πρόεδρος της συνελεύσεως εκλέχθη διά κρυπτής ψηφο.
φορίας και Δημήτριος Πετριτσόπουλος Λευκάδιος και γραμματείς της
μεν συνεντευτικής επιτροπής Φραγ . Ζουλάτης Κεφαλλην και Θεόδ .
Συγούρος Ζακύνθιος, της δε ελεγκτικής Αναστ. Φλαμπουριάρης Ζα•
κύνθιος και Κωσμάς Βαλσαμάκης Κεφαλλήν. Μέλη δε της μεν πρώ
της Ιω. Βελιανίτης Πάξιος, οι Κερκυραίοι Χριστ . Δόριας Προσαλέντης ,
Νικ. Πολίτης , Αγ. Χαλικιόπουλος, οι Ζακύνθιοι Διον , Μαρτινέγγος,
και Κόμης Διον. Ρώμας , και ο λευκάδιος Μάρκος Χαλικιόπουλος της
δευτέρας Αν. Αγραπιδάκης και Ιω . Κουερίνος, οι Κερκυραίοι Στυλ .
Βλασσόπουλος, Ιάκ. Χαλικιόπουλος Μάντζαρος , οι Κεφαλλήνες Μαρί
νος Ιγγλέσης, Μαρ. Μεταξάς Αγγελικάτος και ο Λευκάδιος Αγγελος
Τζίλης . Δοθείσης δε της οφειλομένης απαντήσεως παρά της συνελεύ
σεως εις τον λόγον του πληρεξουσίου, ο πρόεδρος της ριτσόπουλος -
δημοσίευεν προκήρυξιν προς τους Επτανησίους, δι ' ής10εξεφράζετο
5
ωδε
-Παραλαβών τα καθήκοντά μου , και αναδεχθείς την παρακαταθής
κην δημοσίας εμπιστοσύνης , και εκπροσωπεύων άπαντας τους Επτα
νησίους βουλήσει της θείας χάριτος , δια θερμου ζήλου αφιερούμαι εις
την υπηρεσίας της πατρίδος, ορκιζόμενος ενώπιον του υπερτάτου Θεού,
όπως συσταθή δίκαιον και επιεικές πολιτικών συνταγμα, συνταχθη
νόμων κώδης καθαρών και επακριβών συσταθή τακτικός στρατός ,
εξασφαλίζων την δημόσιον εσωτερικήν ήσυχίαν καταρτισθή σύστημα
προσόδων τακτοποιούν τα δημόσια εισοδήματα εν ίση διανομή των
φόρων ανακαλεσθώσι τα γράμματα και αι επιστημαί είς την αρχαίαν
εστίαν των προς οδηγίαν της ηθικής πολιτικής. Διό κάτοικοι της Ε
πτανήσου, αύτη είναι η συμπλήρωσης του έργου του νομοθετικού σώ
ματος . Παρασκευάσθητε ούν να απολαύσετε τον καρπόν των κόπων
του με εκείνην την πατριωτικήν αγάπήν και αρετήν, αίτινες άλλοτε
εποίησαν την Ελλάδα το πρώτον έθνος του κόσμου . Συνενώθητε διο
μετά τών υμετέρων αντιπροσώπων, όπως καθαρά καρδία και αγία ευ
χή επικαλεσθήτε τας ευλογίας του Θεού επί ταύτης της αρτισυστά .
του πολιτείας ημών.-Μετά ταύτα ο υπουργός του κράτους κόμης
Ιωάννης Καποδίστριας δια μακρού λόγου εισήγαγεν όλας τας πράξεις
της Γερουσίας, και η συνέλευσις έκύρωσεν αυτάς. ( 1 )
Εν τω μέσω τοσούτων πόθων, επιθυμιών και συνεργειών προς πα
γίωσιν της πολιτείας, ο ανήρ και μάλλον αγωνιζόμενος εις την στερέω
σιν αυτής , και καταβάλλων τοσούτους κόπους και μερίμνας εις την μόρ
φωσιν κυβερνήσεως ισχυράς και αδιαφθόρου επί παραγωγή του δη
μοσίου καλού, ο γηραιός Σ. Θεοτόκης, ο Πρίγγι της πολιτείας , και
τοσούτον μεν πλήρης νοημοσύνης, και ακόυράσου φιλοπονίας εργαζό
μενος υπέρ πατρίδος απέθνησκεν, εκδημών πρός κύριού την 21 Νοεμ
βρίου 1803. Θλίψις κατέλαβε πάντας, άμα διεδόθη η αγγελία του
θανάτου εις την Κέρκυρας. Εβλέπετο πανταχόθεν ο λαός να τρέχτ
εις την ιδιωτικής οικίας του, κλαίων και οδυρόμενος διά την στέρη
σιν τοιούτου εναρέτου πατρός της πολιτείας. Οι παρεπίδημοι ξένος,
το διπλωματικόν σώμα, Γερουσιαστεί και νομοθέται, όλοι έκπληκτοι
εις την θλιβεράν αγγελίας, περιεκύκλωσαν τον κράββατών του , και
μνούντες αυτού τάς πατριωτικάς αρετάς, το ειλικρινές της καρδίας,
την μεγαλοφυή αρισόνοιαν, τον ενθουσιασμός του υπέρ της πολιτείας ,
την δραστηριότητα εις την επάνοδος και συντήρησιν της κοινής ησυ
χίας, και το εγκρατές και λιτόβιον της διαίτης. Χαρακτηριστικά του

( ) Monitore Sellinsulare N.o XX , XXI” .

 .
633

βίου , τα οποία και αυτός ο περιηγητής Δοδουήλος δεν έλλειψε να

θαυμάση αυτόν επισκεπτόμενος. (1)
Εκλεισαν ευθέως όλα τα δημόσια γραφεία, και ιδιωτικά καταστήν
ματα και εργαστήρια. Πανταχόθεν εξέθεντο επιγραφα και σύμβολα
πένθους. Ηνεμίζοντο σημαία : Επτανήσιαι μεσίστιαι επί των φρουρίων.
Τα σύμβολα του κράτους ανεβαίνοντο πενθηφορούντα. Τα Ρωσσικά
πλοία και οι στρατοί έφερον διά πενθοσήμου τους Αυτοκρατορικούς
Αιτούς. Η Επτανήσιος τακτική στρατιά , τα τάγματα της χωροφυ»
λακής και των εκατοστείων του αγρού, και όλος ο Ρωσσικός στρατός
και ναυτικός και ο της ξηράς, μετά του επιτελείου παρετάχθη από της
οικίας του αποθανόντος μέχρι του ναού της Υπεραγίας Σπηλαιωτί
σης, φέροντες άπαντες ανεστραμμένα όπλα και σημαίας επικλινείς
κατάτην κηδείας του νεκρού . Της εκφοράς αρξαμένης εβραδυκρότει
η κανονoβoλή έκτε φρουρίων και πλοίων . Εν δε τη κλαγγή του νε
καιροσημάματος των κωδωνοστασίων εξεκίνει η συνοδία, βραδυπορούσε
εν σιγή. Προηγούντο αι συντεχνίαι άπασαι μετά των σημαιών των,
παρακολουθούμεναι εκάστη υπό των συντεχνιτών ανά δύο κρατούντων
λαμπάδας. Είπετο ή στρατιωτική μουσική, τον νεκρόσημον ύμνον ή .
χούσα μετά πενθηφόρων τυμπάνων. Είτα ο τίμιος Σταυρός και ακο
λούθως έβάδιζον οι ιερείς, περιβεβλημένοι τα ιερά άμφια , και λαμ
παδοφορούντες. Μετά τούτους εφέρετο ο νεκρός εντός λάρνακος , επιο
φερούσης τα ιπποτικά παράσημα του ανδρός και την Πριγγιτικήν σο ·
λήν . Ταύτην δε περιεκύκλουν τα σύμβολα του Κράτους, άιβάστων οι
Επτανήσιοι αξιωματικοί, και πλήθος δάδες κέριναι ηναυμέναι, βαστα.
ζόμεναι υπό των επιφανεστέρων των ευγενών Κερκυραίων πενθηφο .
ρούντων . Ταύτην παρηκολούθει ο πληρεξούσιος εν μεγάλη στολή και
παρασήμοις. Οι δύο Ρώσσοι στρατηγοί, οι Γερουσιαστεί ανά δύο, και
οι νομοθέται μετά του προέδρου, Τούτοις παρείποντο οι υπουργοί του
κράτους, και το διπλωματικών σώμα των παριστώντων τους ηγεμό
νας, Είτα συνώδευε το λαμπρόν επιτελείον μεθ' όλων των αξιωματι.
καιών του πεζικού και ναυτικού . Ακολούθως οι πολιτικοί υπάλληλοι .
Και είτα ήρχετο,ο στρατός ανεστραμμένρις όπλοις και βραδυπορία,
και ο λοιπός λαός εν μεγάλη σιγή και ευταξία. Αφιχθέντες εν τω
ναώ επέθεντο οπ' ουρανίαν τον νεκρόν, επάνιο υψηλού πενθήμου πα:
ραπήγματος, εστολισμένου μετά κυπαρίσσων, έλαιοκλάδων, και καιο
μένων λαμπάδων και λιβάνου . Ο πληρεξούσιος και οι Γερουσιαστεί

( 1 ) Dodwel ibc classical Tours x 72.150

 - 836

κατέλαβον ώρισμένες θέσεις. Εφ' υψηλού βήματος μαυροστολίστου ,

έβλέπετο η έδρα του Πρίγγιπος ανεστραμμένη. Τελειωθείσης δε της
νεκρικής ακολουθίας ο Μητροπολίτης και ο κλήρος έπρόσφερον τας
τελευταίας δεήσεις προς κύριον υπέρ αναπαύσεως της ψυχής του ά
ποθανόντος. Απας δε ο λαός μακαρίζων εκραύγαζεν αιωνία η μνήμη,
Παρευθύς δε ο κόμης Ιωάννης Καποδίστριας υπουργός, αναβάς επ' αμ
έωνος, εξεφώνησε τον επικήδειον λόγον, εν ώ προεικάζεται η ευφρα.
δης πειθώ των λόγων, με ύψος διανοίας ανδρός, όστις μετ' ολίγον
έμελλε να μεθέξη κατά τις συνεντεύξεις των μεγάλων κρατών της
Ευρώπης εις τα περί διευθετήσεως του κόσμου. Συγκινηθείς υπό του
ευφραδούς τούτου λόγου εις δάκρυα, ανεχώρει ο λαός, αναπολών την
απώλειας του ανδρός εν τοσαύταις κρισίμοις περιστάσεσι της πατρί
δος . ( 1 ) Ταυτοχρόνως και η Εβραϊκή κοινότης Κερκύρας, εποιήσατο
πένθιμον τελετήν εν τη συναγωγή αυτής, ένθα ο ιατρός Λάζαρος 14
δος Ιουδαίος εξεφώνησεν επικήδειον λόγον ιταλιστι. (2)
Γιάνθος ακολούθως διετάγη καθ' όλην την επικράτειαν της πολιο
τείας υπό της Γερουσίας, διαρκέσαν επί ένα μήνα . Ολαι δε αι κοινό -
τητες , και οι τοποτηρηται εν ταις νήσοις εξέφραζον την θλίψιν προς
την Γερουσίαν δια την στέρησιν του υψηλού κυβερνήτου. Δεν παρέ
λειψαν και άπασαι αι ηγεμονικαί αύλαί, του να εκδηλώσωσι διά των
οικείων παραστατών τα κατ' έθος εν τοιαύταις περιπτώσεσι προς την
Γερουσίαν συλλυπητήρια δι' επιστολών και γραμμάτων. Ιδίως δε και
επι των εξωτερικών υπουργός της Αυστρίας κόμης Κόμπετσελ έγρα
φε προς τον οικείον πρόξενον.- « Παρακαλώ υμάς να διακοινώσητε
πρός ταύτην την κυβέρνησιν, ή παρίστασθε διά καταθυμωτέρων εκ
δηλώσεων , το πόσον ενδιαφέρεται η Αυτοκρατορική αυλή, ένα βλέπη
ολίγον κατ ' ολίγον στερεουμένην την ύπαρξιν και την ευτυχίαν της
αρτισυστάτου πολιτείας, ής η τύχη τοσούτον μάλλον επιπoθείται πα.
φα της Αυτοκρατορικής αυλής , καθ' όσον γίνεται αντικείμενον προσ .
παθείας και συνεργείας αρχαίας και συμμάχου αυτής φίλης. Προσ
φέρετε ταυτοχρόνως προς την Γερουσίας και τας οφειλομένας συλλυ .
τιητηρίους εκφράσεις δια τον θάνατον του προέδρου της, επιβεβαιούν .

( 1 ) ο λόγος του Ι . Καποδιστρίου, έτσπώθη εν Κερκύρα περί τα

4 8 3 2 όρα και vita di colle G. Capodistria συγγραφείακαι υπό του
Κερκυραίου Αρλιώτου σελ . 14 .
2 ) Ορα τεμάχια αυτού όπισθεν εν τοις αποδεικτικούς
 το 831 -

τις ταύτην ότι αι ευχαι της Αυτοκρατορικής αυλής θα εκπληρωθώ .

ειν, όταν αύτη μάθη την εκλογών του διαδόχου. » (1)
Ηδη η συνεντευτική επιτροπή είχε συντελέσει το σύνταγμα, και προσε
χεδιάσας ο πληρεξούσιος παρέδωκεν αυτή προς τελειοποίησιν. Τας και
ούν Δεκεμβρίου 1803, προσήγαγεν αυτό προς την βουλήν του νομού
θετικού σώματος. ο δε γραμματεύς αυτής Φ, Ζουλάτης ανέγνω την
εξής έκθεσιν , πόνημα αυτού, δι' ής έκδηλούται το πνεύμα και τα
αίτια, τα οποία ώδήγησαν την επιτροπήν εις σύνταξιν τοιούτου πον
λιτεύματος Προς το νομοθετικών σώμα το συντακτικών του πολι .
τεύματος της Επτανησίου πολιτείας . Η συντευκτική επιτροπή.--Τα
πολιτικά σώματα έχουσιν, ώς τα φυσικά όντα, ηλικίας νηπιακήν,αν•
δρικών και γηραλαίαν. Το Επτανήσιον γένος υπέπεσεν εις την τελευ .
ταίαν παθητικής ηλικίας της φυτεύσεως. Πληθυς αιώνων, δυναστεία
έλλοτρία, έφυγάδευσαν τας αναπτυσσούσας το πνεύμα επιστήμας ,
τας διαμορφούσας τον χαρακτήρα αρετάς , τους ασφαλίζοντας την έ
λευθερίας νόμους, την ησυχίαν, ασφάλειας και ήθη, άτινα εισιν το
θεμέλιον εχέφρονος πολιτεύματος των πολιτισμένων λαών. λαός τις
δεν δύναται να εξέλθη της καταστάσεως ταύτης άνευ τινός επανα
στάσεως, μεταβαλούσης γνώμας και ιδέας, άτινα επί μακρόν προπα
ρασκευάζουσι τα λάθη των δυναστευόντων, και την οποίαν ταχέως
συνεπάγουσι τυχαίαι περιπτώσεις, ωθούμεναι υπό γενιάς τινος έπα
ναστάσεως, και τέλος επιφέρει θέλησις ευεργετικής δυνάμεως . Το E
πτανήσιον γένος, κυβερνώμενον υπό κληρονομικής αριστοκρατίας, έ
παγρύπνου και ζηλοτύπου περί κυριότητος, διατηρούμενον κατά πο
λιτικής του δυναστεύοντος κράτους εν πολυπληθεί αμαθεία , πτωχόν
και διηρημένον εκ φύσεως εις επτά διαφόρους λαούς, διαχωρισμένους
εκ των εδρών, εφ' ών γιάμματα και τέχναι Ελληνικαι ετέθησαν και
ετελειοποιήθησαν, δεν ηδύνατο βεβαίως να αναγεννηθη εξιδίας αυτού
αυθορμήτου επαναστάσεως . Επρεπε να κρημνισθή εν ροπή οφθαλμού ,
και εξαλειφθη επί του πολιτικού συστήματος της Ευρώπης το αρ .
χαίον οικοδόμημα της Βενετικής πολιτείας. Επρεπαν ώστε νεκρόν το
έθνος ακμάζον εν ισχύ και ευφυΐα να διαδώση εις τας επτά νήσους
διά μιάς τας αρχάς του προς νέαν πολιτικήν διαγωγήν. Επρεπεν , ώ :
στε το λησμονηθέν όνομα ελευθερίας , πατρίδος, αδελφότητος να αν .
τηχήση εις ταύτας τας αρχαίας περιχώρους, ένθα έλαβεν ανέκαθεν γέν .
Νησιν και λατρείαν . Επρεπεν ώστε ουχί επιζήμιος συνδυασμός νεωτέ

( 9 ) Monitore Setlinsulare xv. XXXVII ,

 ne 838

ρων δοξασιών μετά αρχαίων, υγιής τις δόνησης, αναγκαία τις εκ

νάπλασις αισθημάτων και ιδεών, να δώσωσι ζωήν, εις το δημόσιο »
πνεύμα. Επρεπε δε και ακολούθως βραχίων τις ισχυρός, να στα
ματήση τα ταχαία και ακανόνιστα αναπηδήματα του αιφνιδίου τού
του πολιτικού ερεθισμού. Επρεπε τέλος, ώστε η αναγέννησις να
προστατεύεται κατά το εξωτερικόν , να διευθύνηται κατά το έσω
τερικών , και να κανονίζηται εν τη ατάκτω παρεκτροπή αυτής . Δύο
Μονάρχαι κραταιοί , ο μεν προστάτης του γένους διά γειτνίασιν και
εμπορίαν, ο δε διά θρησκείαν και παιδείας και εγκαθίδρυσιν πολιο
τείας, ηθέλησαν να ήναι ο περίβολος της νέας αναγεννήσεως των
Επτανησίων. Αμφότεροι επροτίμησαν του δικαιώματος της καται
καιτήσεως το υψηλόν αίσθημα της μεγαλοδωρίας. Και ενώπιον της
Ευρώπης θαυμαζούσης το δώρον της αυτών γενναιότητος εν τώ μέν
σω πολέμου διαταράσσοντας τον κόσμον , εδημιούργησαν την πολιο
τείας της Επτανήσου . 11 Αυγούατη (σεβαστή) ένωσις τών δύω σκής
πτρων, κατέστη η ασπις των σπαργάνων της πολιτείας μας. Διά
της ισχυράς των ασπίδος ή Επτανήσιος πολιτεία εγράφη μεταξύ των .
αυτονόμων κυβερνήσεων . Αύτη δε θα ήναι μία των ευτυχεστέρων πο»
λιτειών εν τω εσωτερικό, εάν τα ιδιωτικά συμφέροντα , το πνεύμα
των τοπικών αξιώσεων, αι στάσεις των κλάσεων, και τα κόμματα
εν ταίς νήσοις, η υπερβολική επέμβασης , και τα αναπόφευκτα λάθη
νές κυβερνήσεως, και φιλοδοξία της ολιγαρχίας , και αι μανίαι της δη
μαγωγίας, άπαντα τα τοιαύτα αποτελέσματα εξ ανάγκης του πνεύ
ματος ελευθερίας κακώς εφαρμοζομένης κατά τας πρώτας ωθήσεις μή
ήθελον διαθραύση εξ αρχής τους κοινωνικούς δεσμούς. Και προς τού
τους εάν μέν το αυθαίρετον μή ήθελε καθέξη ποτέ την έδραν της δι
καιοσύνης, αι δέ ολέθριαι φαντασιοκοπίαι της αναρχίαςμή επετίθεν
το εις εκείνας τας αιωνίους αληθείας της κοινωνικής τάξεως. Ο γεν
ναίος ημών οιωνοσκόπος και γείτων, μετά των μεγάλων δυνάμεων
της Ευρώπης, οίτινες ανεγνώρισαν το ημέτερον κράτος , και συνεχώς
ρησαν τας παρεκτροπάς μας, εβοήθησαν τα διανοήματα εκείνου του
Νεαρού Μονάρχου του φιλοσόφου, όστις ανατραφείς εν αξιώμασι και
αρχαϊς του μεγάλου Πέτρου , εν δοξασίαις της Αικατερίνης, έν, έντον
λαϊς της θρησκείας των Πατέρων μας, ηθέλησεν άμα ανέβη τον θρό
νον πασών των Ρωσσιών, να υπάρξη επανορθωτής της ημετέρας ήσυ
χίας ο αίτιος της κοινής ευτυχίας της Επτανήσου. Οι στρατοί αυτού,
παιδαγωγημένοι επί συντηρήσει τις ησυχίας των εθνών, προσκεκλη•
μένοι παρά παντός αγαθού πολίτου, εξελθόντος του ακμάζοντος Βαν
σιλείουτων, ου εγένοντο ή σωτηρία , ενεφανίσθησαν εις ταύτας της μας
 839

καρίας χώρας. Επιφανής δε ανήρ, ένδοξος μέν την γέννησιν, Επτά

νήσιος δε την ιδιοκτησίας, καιπερίβλεπτος το αξίωμα, και Αυτο
κρατορικός την αποστολήν, ήλθεν μετ' αυτής της στρατιάς, όπως
ποιήσηται γνωστόν προς την πατρίδα του ότι ο Αύγουστος Αλέξαν
δρος πρώτος θέλει να ήναι ο άριστος λάτρης της ευτυχίας μας , δι' ες
νός ημών συμπολίτου , κατ' ελευθέραν ήμών συναίνεσιν, και διά μας
νός σκοπός του ημετέρου αγαθού.
Διά τοιούτων ούν εκδηλώσεων κατά τας πρώτας διευθύνσεις , αί :
τινες παρήγαγον αΐσιον αποτέλεσμα , από της προσωρινής διοικήσεως
της συσταθείσης επί νόμων και σοφίας και πείρας, τη συμβουλή και
συνδρομή ανδρός του είύποληπτoτέρου εν τω Γόνει, του κόμητος
Θεοτόκη Πρίγγιπος της επικρατείας, του αρπαγέντος εξ ημών εσχά
τως υπό σκληροτάτου θανάτου κατεπνίγησαν διά μιάς όλα τα βλα .
στήματα διχονοίας και αναρχίας, όλα τα βίαια έργα της αποκλείο
ότικής ολιγαρχίας , όλαι αι αντιδράσεις της όχλοκρατίας. Η εγκα
θίδρυσις Γερουσίας προς πάσαν έτοιμος και υπερτάτην εξουσίαν, και
τακτοποίησης των προσόδων, και ενεργητικότης των επτά τοποτηρη
τών , αίτινες απέφευγαν πάσαν επέμβασινεις την ιδιαιτέραν διαχεί
ρησιν εκάστης νήσουκαι τακτικός στρατός, ο αντικαταστήσας εγχώρια
στίφη άτακτα και δουλικά ενόπλων, το έγκλημα τιμορούμενον επί
των αυτουργών, η προσωπική και αρχοντική αλαζονεία καταβληθείσα
υπό νόμων, αι οχλαγωγικαί εξάψειςχαλιναγωγηθείσαι, η κατάργη
σις των προεκδοθέντων συνταγματικών θεσμοθεσιών ψήφω μόνον δυ
ναστευούσης υπερόχου τάξεως, και ουχί νομίμω συμψηφίσει παντός
του γένους , άπαντα λέγω ταύτα τα ευεργετήματα παρά συστήματος
προαγομένου υπό της αυτού εξοχότητος του κόμητος Μοκενίγον πλη
ρεξουσίου λειτουργού της Ρωσσίας , ανεκάλεσαντους εγκατοίκους των
Επτανήσων είς επιθυμίαν και συντήρησιν της τάξεως , εις διευθετύ
σεις δημοτικών δικαιωμάτων, είς επίτευξιν ευσταθούς και σοφού πο
λιτικού συντάγματος , δυναμένου να καταπαύση τας ταραχάς , να και
ταβάλη τάς στάσεις, να αφανίση τους κομματισμούς, να φυγαδεύση
τον φεουδαλισμού , να καταστρέψη την ολιγαρχίαν, να εμψυχώση
γεωργίαν εμπορίας και τέχνας, να συστήση και προοδεύση τηνδη
μόσιον παιδείαν , να απομακρύνη πάντα υπερβολικόν ζήλον πάσαν φι.
λαυτίαν εκάστης φυλετικής και εγχωρίου , να συστήση εξουσίαν , εί
σταθή, άγρυπνον, συστελλομένην και ισοσταθμουμένην, να ασφαλήση
επί πάσιν αδιακρίτως την ελευθερίαν των δικαιωμάτων του ατόμου,
την προσωπικής του ασφάλειας και ολοσχερή απόλαυσιν τής ιδιο
κτησίας του. Εκαστος λοιπόν υμών πληροφορείται, ότι άνευ τοιούτου
υντάγματος και δημοσία ήσυχία, ως εφήμερος μόνον ηδύνατο , διά
μεν φόβου να προσαγηται , διά δε της διχονοίας να καταστρέφηται,
μόλις ή αλλότριος επιρροή, ήθελε παύση του να βαστά αυτήν πιέζου
α, και χαλαρούσα. Αι βάσεις του συντάγματος τούτου, συντάγμα:
χος του μάλλον αρμοδιοτέρου, έπρεπε να θεμελιώνται, καθ' όσα και
χείρα απέδειξιν επί των προγεγεννημένων ταραχών, καθ' όσα αίτια
διήρισαν τας κλάσεις εξ αλλήλων, το γένος, την κυβέρνησιν. Ο πλη»
ρεξούσιος λειτουργός του Αυγούστου Αυτοκράτορος των Ρωσσιών, έ .
θετο την κυρίαν αυτού μελέτην, εξετάζων τάς όλεθρίους ταύτας «ι»
τίας, και εύρισκες θεραπείας αποχρώσαν, όπως απομακρυνθώοι διά
παντος τα ολέθρια αποτελέσματα . Αίσιον απότέλεσμα παρήγαγε το
συνταγματικών σχέδιον, και ιδεάσθη ο νοήμων λειτουργός και συμπαν
λίτης, ως εκτελεστής των ελευθερίων διανοημάτων του κυριάρχου του.
Και το σχέδιον τούτο εχρησίμευσεν , ως θεμέλιον πρώτων πολιτικών
εγγραφών δημιουργίας νέας, και ενεργητικής ευγενείας , συγκαλέσεως
των συγκλήτων, εγκαταστάσεως εθνικής αντιπροσωπείας , και ενάρ »
ξεως ταύτης της νομοθετικής βουλής της συντακτικής (costituente).
Ο αξιότιμος λειτουργός έπαυσε μετά ταύτην την εποχήν την ά,
μείον αυτού ενέργειαν, και απήτησε μίαν επιτροπήν, ήτιςαναλαβού .
σα παρ' ημών των αντιπροσώπων πληρεξουσιότητα , έμελλε να συν
ζητήση μεθ' εαυτού και συντάξη το συνταγματικών πρακτικών, το
καταλληλότερον εις την φυσικής τοποθεσίας και ηθικήν διαγωγήν
του Επτανησίου λαού, και το έκανώτερον να συμβιβάση όλα τα συμ
φέροντα, και να ικανοποιήση εν γένει τας αξιώσεις και τοιαύτην εί
ρε συνεντευκτικής επιτροπήν. Αύτη λοιπόν προσμαρτυρείται υμίν , ώ
ευγενείς αντιπρόσωποι. Αύτη αποτολμά να βεβαιώση όλον το γένος,
ότι εν πάση ειλικρινία , ζήλο , αφοσιώσει και θερμότητι ειργάσθη τα
καθήκοντά της, και υπηρέτησε την πατρίδα . Πάσα δε αύτης έλλειό
ψις ανεπληρώθη παρά των φώτων ευμενείας και πατριωτισμού του
ενδόξου πληρεξουσίου, όστις επιμένων αει εις την ιδέαν, ότι το ίδιος
γένος αυτό αφ' εαυτού οφείλει ιδιοθύμως και ελευθέρως να συνταξη
το πολίτευμα του , παρέδωκε το σχέδιόν του προς την επιτροπήν.
Τοιουτοτρόπως λοιπόν, ώ ευγενείς αντιπρόσωποι , ή επιτροπή υμών
κατά τα φώτα και οδηγίας, ας παρέλαβε παρά της αυτού εξοχότητος
και κατά τάς παρατηρήσεις και νουθεσίας, όσας θεωρία τε και πείρα
άλλων σοφών ανδρών αυτή υπηγόρευσε, κατέστησε το σχέδιον του
εντάγματος, 3 εξάσισεν επί των εξής αρχών και γνωματεύσεων .
Α'. Το ομοσπονδιακόν σύστημα, το πρώην παραδεδεγμένον, ώς
δηρούν τις νήσους, αίτινες φυσιώς διατης γεωγραφικήν θέσιν δια•
χωρίζονται, αντίκειται τη πολιτική ενότητα, και αναπτύσσει τις διαι:
ρέσεις και διαφωνίας των εγκατοίκων, δαπανούν τα πλείονα των ει
σοδημάτων , ουχί πρός ωφέλειαν της γενικής ενότητας του κράτους,
αλλά προς την ιδιαιτέραν εκάστης νήσου. Διό και ενότης πολιτείας μιάς
και αδιαιρέτου διά του αυτού πολιτεύματος , πρός 8 υπάγεται εκά
στη νήσος ελήφθη ως βάσης του συντάγματος.
- Β'. Το αποκλειστικών και διαδοχικών δικαίωμα ευγενείας και πο
.

λιτικών προνομίων και αξιωμάτων, κατά περιωρισμένον τινά αριθμόν

οικογενειών εκάστης νήσου, διαιρεί το γένος εις δυνάστας και δυνα-
στευομένους. Και εξάπτει τας αντιζηλίας των κλάσεων, την μεν υπέ
ραχον βραβεύον, την δε κατωτέραν καταδικάζον εις εξουδέν σεν και
αφάνειαν. Εντεύθεν η παραγωγή παντός στασιαστικού οργάνου, τεί
οντος να καταστρέψη της κυβέρνησιν προφάσει εκδικήσεως του περι
φρονουμένου λαού.
Τ ', Ατοπον δε και όλως αντίθετον καθίσταται εις τα συνομολογη.
θέντα παρά των Αυτοκρατόρων, και τα αποδειχθέντα παρά της πεί
ράς και του ορθού λόγου , να παραχωρηθή το πολιτικών δικαίωμα
προς όλους εξίσου · διότι ουδόλως δύναται να εγκατασταθή πραγμα:-
τική ισότης, ένθα υπάρχει φυσική ανισότης περιουσίας, φώτων, άρα -
τών και εξεων φυσικών τε και ηθικών. Η πάντη αμάθεια, και όλο
σχερής έλλειψις, όπως ειλικρινώς και πατριωτικώς έκαστος ενδιαφέ
ρηται επί διατηρήσει της δημοσίου τάξεως, δεν συντελούσε δικαιώ
ματα επί αξιοχρέου τίτλου προσκτώμενα . Η εξάσκησης του πολιτι
κού δικαιώματος παρά πάντων κοινώς , διατηρεί μεν και πολλαπλα
σιάζει τον οργανισμός των πνευμάτων είς ανεπιτεύκτους επιθυμίας
και φιλοδοξίας, αποκαθιστά δε αεί τον χυδαίον λαόν δούλον πονηροί;
πανούργους και δημοκόπο;ι, οίτινες δελεάζοντες αυτόν , έχουσι δορυ .
φόρον θορύβων και ταραχών εμπαθείας , και τυραννικής λαοπλανήσεως.
* Δ' . Αλλά το να αποκλεισθή το πολιτικών δικαίωμα εις κλασιν τι
να πολιτών μιάς μόνης κατηγορίας , άτοπον και άδικον καθίσταται .
Εχέφρον όμως και ορθόν είναι, το να ανοιχθή αυτού η είσοδος προς
άπαντας τους συμπολίτας , οίτινες δια των προσόντων ιθαγενείας ,
φώτων, περιουσίας, γραμμάτων, ελευθερίων τεχνών, αρετής και και
ταστάσεως, και νομίμου γενέθλης , παρέχονται όλα τα εχέγγυα και
νου και δραστηρίου πολίτου, εις την πρόοδον και ευημερίας του κρά
τους, δια νόμου προστατεύοντας την αρετήν, παί ασφαλίζοντας την
περιουσίαν, και εκτιμώντας το πνεύμα εκάστου των ατόμων της 110 .
λιτείας.
Ε'. Πάν λοιπόν πρόσωπον Επτανήσιον , μη καταδικασμένον υπό
16
 - 84 2 4

νόμου και της δημοσίου γνώμης, αλλ' έχων όλα τα ειρημένα προά:
όντα, δύναται να απολαύση το πολιτικών δικαίωμα.
σ '. Μέσα ικανά και δραστήρια, όπως επιταχύνηται η πρόοδος γεωρο
γίας και παιδείας, βιομηχανίας και τεχνών, δι' ών δύναται να απο
λαύση το δικαίωμα τούτο ο πολίτης , πρέπει να προβλεφθώσι διά νό
μων εκδοθησομένων δυνάμει του συντάγματος.
2. Το πολιτικόν τούτο δικαίωμα δύναται να εξασκή ο πολίτης ,
καθ' όσον μόνον έχει τα προσόντα ταύτα. Επομένως δεν είναι εκ
φύσεως, ούτε αποκτώμενον κατά διαδοχήν οικογενείας, αλλ' εξ α
ξιοχρέου προσωπικότητος επί βίου και συμφερόντων κοινωνικών.
Η'. Η προστασία οφείλει να δίδηται προς ξένους φιλεμπόρους ,
βιομηχάνους, ευπόρους και επιχειρηματίας, όπως προσέρχωνται εις
τον τόπον, και κατοικώσι πλουτίζοντες , και φωτίζοντες αυτόν , και
έχοντες εύκολος την πολιτογράφησιν,
Θ'. Κανονισμοί ομοιόμορφοι σοφοί και αμετάβλητοι οφείλουσι να
συναθροίζωσι τους πολίτας, εις ενεργητικής και ησύχους συνελεύσεις,
συνηθροισμένας εκ μόνων υπανδρευμένων, ή χηρευόντων, όπως μετά
τινα περίοδον εις μόνους τους εξ αυτών οικογενειάρχας, οίτινες συν
επλήρωσαν το 60 έτος της ηλικίας, ώς άνδρας γεγορακότας και που
λυπείρους , επιτρέπονται τα μεγάλα αξιώματα των υψηλών αρχών
του Κράτους.
1. Εν τούταις ταις συνελεύσεσι , παρακαταθηκευομένων όλων των
δυνάμεων του γένους, μορφούνται οι άνθρωποι πείρας και σοφίας ,
και δοκιμάζεται και αυτών πατριωτική αρετή . Πρός ώρισμένον τινά
αριθμόν τοιούτων αναδεικνυομένων, και μαρτυρουμένων υπό της δη
μοσίας γνώμης , καλόν να εγχειρίζηται κατ' εκλογήν, ή νομοθετική,
εκτελεστική και δικαστική αρχή παρά των συνερχομένων εις τοιαύ
τας συναθροίσεις.
ΙΑ '. Η νομοθετική δύναμις πρέπει να συνταχθή, ώστε οι αντι
προσωπεύοντες την γενικήν θέλησιν ελευθέρως και ασυστόλως, παρά
μηδενός επηρεαζόμενοι, και μακράν πάσης εγχωρίου ή ιδιωτικής ί
διοπαθείας και λυσιτελείας, οφείλουσι να γνωμοδοτώσει και να ψη
φίζωσι τα προτεινόμενα νομοσχέδια εν τη συνελεύσει, όπως και γνω
μάτευσις και ψήφος αυτών και το αποτέλεσμα συνδυασμού εμβριθούς
διανοίας, και εγκαρδίου αγάπης προς τα κοινά συμφέροντα.
ΙΒ'. MIή συγχωρούσης της οικονομίας του Κράτους να διαρκής είη
ή νομοθετική περίοδος των συνεδριάσεων αυτής , ωρίσθη δίμηνος και
διετής. Εκδοθησόμενοι νόμοι επ' ανάγκης , σχολαζούσης της συνελεύ
σεως, θα καταρτίζωνται υπό της εκτελεστικής δυνάμεως. Αλλ' όπως
μη παρεκτρέπεται των ορίων και μετριάζηται η επιρροή αυτής, ό.
φείλει να κοινοποιήται προςεπιδοκιμασίας του εκδοθησομένου νόμου
εις εξοχον τινά αρχήν, ενδεδυμένην εκάστην εξουσίας και επισημό
τητα της δημοκρατικής κονσορίας, και πάσαν την λαμπρότητα και
επαγρύπνησεν εφορευούσης αριστοκρατίας. Αύτη δε ή έξοχος αρχή
εφορευτικής κονσορίας (τιμητείας) προπαρασκευάζει αποκλειστικώς
πάντα νόμον εγκληματικών και αστυκόν, όστις έχων συνεχή επαφής
μετά τουλαού καιτης δικαστικής δικαιοδοσίας, πρέπει να μη υπό
κηται εις πρωτοβουλίας της Γερουσίας, αλλ' ανεξαρτήτως αυτής , και
πάσης αμέσου ή εμμέσου επιρροής, να προμελετάται αυτός παρά της
εξόχου αρχής ταύτης, εχούσης μόνας εργασίας προπαρασκευαστικές
των δικαστικών νόμων, υποκειμένων δε αει εις την έγκρισιν της
συνελεύσεως.
ΙΓ'. Η έξοχος αυτή κήνσορία, και εφορευτική αρχή επαγρυπνούσα
του απαραβιάστου του συντάγματος, της πιστης υπηρεσίας, των ε
παγγελματικών, και της προστασίας και φυλακής παντός νόμου, επί
ισοσταθμία πάσης δυνάμεως και εξουσίας των διαφόρων αρχών του
Κράτους, οφείλει να συνίσταται εκ τριών μελών, λαμβανομένων εκά
στου εκ τριών διαφόρων νήσων· διότι διά τοιαύτης ολιγομελείας
μέλλει δια δραστηριότητος, εχεμυθείας και προφυλακής, να ενεργή
καθ' όλας τας περιστάσεις. Διό πρέπει να επενδύηται πάσαν μετριο:
φροσύνην και μετριοπάθειαν, ώς οφείλεται τοσούτω υψηλό καθιδρύ
ματι πολιτείας , να εδρεύη παρά τη εκτελεστική αρχή. Αύτη προς
τούτοις θα επαγρυπνη των λοιπών περιεσταλμένων μέν τη δυνάμει ,
αλλ' ομοιομόρφων τα συστήματα εφορειών, και κηνσοριών, των κατα
στηθησομένων εν ταϊς νήσοις, επί ομοία επιτηρήσει , προφυλακή και
ισοσταθμίσει εγχωρίων διοικητηρίων , δικαστηρίων, και λοιπών δημο
σίων διαχειρήσεων και αρχών. Θα αναφέρηται αύτη προς την νομο
θετικήν δύναμιν επί τιμωρία των παραβιαζόντων τα δημόσια κα
θήκοντα και αρχών, ανεύθυνος ούσα, ως και η νομοθετική και εκτε
λεστική αρχή , αίτινες μόνον θα έχουσι το δικαίωμα της κατηγορίας
και τιμωρίας, επί παρεκτροπή των μελών της κηνσορίας, ως τα μέλη
τούτων των αρχών υπό εκείνης .
ΙΔ'. Αλλη δε αρχή οριζομένη εν συνεδριάσει της νομοθετικής συ
νελεύσεως , οφείλει να προπαρασκευάζη τους αστυκούς και δυναστι
κούς νόμους, προσλαμβάνουσα παρά των δικαστικών αρχών τάς ά
παιτουμένας εισηγήσεις, γνώσεις και χρείας, και εξετάζουσα τους ελ.
λειπείς, ή παρηκμακότας, και ανεπαρκείς νόμους των παρελθόντων α
 - 814 -

τελών κωδίκων πολιτικού και εγκληματικού , όπως εισάξη νόμους

συντελίσοντας πλήρη και εντελη κωδικοποίησιν,
1Ε '. Τα μέλη των δύω τούτων αρχών, άτινα είναι οφθαλμοί και
σωτηρία του Κράτους, θα εκλέγωνται παρά του νομοθετικού σώμα
τος , λαμβανόμενα εκ των διελθόντων τα αξιώματα τοποτηρητών,
διοικητών του υπερτάτου συμβουλίου, και της δικαιοσύνης , και θα
μεταφέρωσιν τάς συνεδριάσεις των από μίαν εις άλλην των τεσσάρων
μεγάλων νήσων, κατά ώρισμένον διάστημα.
Στ'. Η εκτελεστική εξουσία προϊόν της αμέσου εκλογής διά ψό
φου τζιν συγκλήτων είναι σεβαστή ώς ή νομοθετική. Διό επικoσμεί
και καθ' όσον ανήκει την υψηλή αξία αυτής. Παρακατατίθεται αυτή
το δεξιωτιμότερον και πολυτιμότερον της εθνικής δυνάμεως. Προτεί
νει και εκτελεί νόμους γίνεται όργανον σχέσεως και διαπραγματεύ
crως προς το εξωτερικών μετά των αλλοεθνών. Είναι υπέρτατος, αρ
χηγός της ενόπλου δυνάμεως διαχειρίζεται εν γένει το κράτος και
τας προσόδους αυτού. Προστατεύει την θρησκείαν, εμπορίαν, ναυτι
A.αν και όλα τα ωφέλιμα καταστήματα . Τίθεται εις ισοσταθμίαν και
Ο ρ :στολήν ευθύνη υποκειμένη κατηγορία και τιμωρία του νομοθετι
κού σώματος της εφορευτικής κονσορίας και του δικαστηρίου του .
δικού Ούτω δε μετριάζεται η παρεκτροπή των μελών αυτού και
τών πουργών, υπευθύνων όντων και αυτών προς την νομοθετικήν αρ
μην επι τάσης δημοσίας πράξεως και διαχειρήσεως, περιστελλομένων
κατά τας πράξεις των υπό των αντιρρήσεων της κήνσορίας και συγ
κλητικής συνελεύσεως. Η διάρκεια δε των μελών της εκτελεστικής
δυνάμεως προσδιορίζεται διετής , ως και η ταν πρωτίστων αξιωμα
τικών του Κράτους . Ετησίως δε ανακαινίζεται κατά το ήμισυ των
νεωτέρων την ηλικίας των ευκαιρούντων την θέσιν τρός τους πρεσβυ
τέρους , και τούτων είς διαδόχους εκλεγομένους ετησίως παρά των
συγκλήταν επί αντικαταστάσει των αποχωρούντων. Υποχρεούται δε
η εκτελεστική αρχή , να δημοσιεύη δια του τύπου ετησίως τον ισο
λογισμόν εσόδων και εξόδων του Κράτους . Ούτος δε καθυποβάλλει
ται ανά διετίαν εις την εξέλεγξιν τών κοντόρων ή τιμητών και κύ.
ρωσιν του νομοθετικού σώματος. Πάσα δε πληρωμή και δαπάνη θέ
λει γίνεται εκ κεφαλαίων οριζομένων υπό νόμου , και τη ευθύνη υ
πουργού αναδεχομένου το βάρος, και τη εγχειρίσει δημοσίου θησαυ
τοφύλακος, εγγυωμένου δι' αξιοχρέου υποθηκεύσεως περιουσίας προς
το δημόσιον διά το ανέπαφον του εναποταμιευομένου χρηματικού .
Ο Πρόεδρος δε ταύτης της υψηλής αρχής, όστις και Πρίγγιο τιτλο
φορείται , δεν αποφεύγει και αυτός ούτε την οφειλομένην επαγρύπνη
 - 813 και
σιν παρ' άλλης αρχής επί των δημοσίων καθηκόντων αυτού, ούτε την
τιμωρίαν επί εγκλήματος του Κράτους, υποπίπτων και αυτός εκαι το
όμμα της κονσορίας , και εις την έτοιμον κατηγορίας του νομοθετι »
καιού σώματος, και υποστών τιμωρίαν αποβολής και εκπτώσεως και
του υψηλού αξιώματός του, ποινήν οστρακισμού , και προστίμου , και
κεφαλικής ποινήν . Ούτω δε από του υψηλού αρχηγού αυτού μέχρι
των αρχηγών του και αρχείων ουδείς των μελών της υψηλής εκτε
λεστικές δυνάμεως επαιρόμενος τη λαμπρότητι , ισχύ και επιρροή ,
αλλά περιστελλόμενος , ίσον το δυνατόν, παρά τοσούτων περιφραγ
μάτων και χαλινών , δύναται να καταφοβίση την ελευθερίαν, ή να ξ
πτέμβη εις άλλας αρχάς .
17' . Η εγχώριος διαχείρησης και πάσα κυβερνητική εξουσία εκά :
στης νήσου , ανατίθεται εις ένα μόνον αρχηγόν τον Πρύτανιν , όστις
μή προσήκων γενεθλιακώς τη υφ' εαυτού διευθυνομένη νήσω , ταχύ
τερον και αμεροληπτότερον δύναται να εξαγάγη τας υποθέσεις της
νήσου, ώς αλλότριος ών πάσης ιδιοπαθείας προς τα εγχώρια , άσχε
τος εκ συγγενείας , και μόνον υπουργός της Γερουσίας αμέσως διο
ριζόμενος , και διευθυνόμενος παρ' αυτής. Ούτος θα διευθύνη πάσαν
εγχώριον αρχών και υπαλληλίαν , επαγρυπνών της δημοσίου ήσυχίας ,
και διευθετίζων τάς της τάξεως και ασφαλείας . Αλλ' όπως δε και
αυτός μή παρεκτρέπεται, υπόκειται εις την εφορίας και επιτήρησιν
των εγχωρίων κονσόρων , υπεύθυνος ών ένεκα των λειτουργιών του
προς την Γερουσίαν . Κατηγορούμενος δε παρά της γενικής κηνσον
ρίας, και εναγόμενος παρά το υπερτάτω ακυρωτικών δικαστηρίω , τι
μωρείται επί παραβιάσεως των καθηκόντων της οικείας αρχής Δύο
δε πρόβουλοι και σύμβουλοι αυτού ιθαγενείς της νήσου, συντελούντες
το διοικητήριον της νήσου , θα συσκέπτονται και συνεργάζονται με
τα του Πρυτάνεως επί πάσης διοικητικής εργασίας και εγχωρίου κα
νονισμού .
1Η'. Η δικαστική εξουσία διαχειρίζεται παρά του υπερτάτου α
κυρωτικού δικαστηρίου του εδρεύοντος παρά τη πρωτευούση του κρά
τους, επαγρυπνούντος όλων των λοιπών υποδεεστέρων δικαστικών
αρχών και αρχείων και επαγρυπνουμένου κατά την δημοσίαν διαγω
γήν και πορείας των μελών αυτού υπό της κηνσορίας, ήτις θά τε
μωρή αυτός ένεκα πταίσματος . Η πολιτική δικαιοσύνη , η δικάζουσα
επί ιδιοκτησίας και χρηματικών συμφερόντων , διαχωρίζεται της έγ
κληματικής και ποινικής . Αι δίκαι θα γίνωνται δημοσίως και κατά
συζήτησιν . Αι δε κατηγορίαι ουδέποτε υπό καταμηνυτών ανωνύμων,
ως είθιστο άλλοτε επι Βενετοκρατίας. Θα ενάγωνται οι υπαίτις ενώ -
 - S4 6 -

πιον όρκοδικαστών κατά ευσεινειδησίαν και όρκον, οίτινες έν πράγ

ματι και ουσία θα εκδίδωσιν ετυμηγορίαν και απόφασιν. Ουδείς υ
παίτιος απολύεται, και καταδικάζεται, ή ενάγων και εναγόμενος διάδι
κος υπόκειται τη δικαστική αποφάσει, άνευ προηγουμένης αγωγής,
ή κατηγορίας και απολογίας , στηριζομένων επί δικαστικών ενδεί
ξεων και τεκμηρίων και μαρτυριών, ώς περί τούτων απάντων θα
διασαφίση εκδοθησομένη δικονομία, και δικαστικός οργανισμός παρά
του νομοθετικού σώματος. Προς τούτοις θα αναστηθώσι τα ειρηνοδι
κεία, τα πταισματοδικεία και τα αστυνομοδικεία υπό το όνομα αρ
3

χεία κοινοτήτων. Κατ' ουδεν θα επιρρεάζη και εκτελεστική αρχή των

δικαστικών. Εν πλήρει δε ακριβεία, και φιλανθρωπία , και αμερολη
ψία, θα επιβάλλονται αι ποιναι αι σωματικαι προς τους καταδικα
ζομένους εγκληματίας, και τους εις θάνατον υπαγομένους συλλαμ :
βανομένους και φυλακιζομένους. Πάσα δε δικαστική εξουσία θα διορ
γανισθή εν γένει , όπως και πολιτική και αστυκή ελευθερία και λυσι .
τέλεια καθεύδη ήσυχος υπό την σκιάν αρίστης και ωφελίμου προ
νοίας . Ούτως ο πολίτης θα ευλογή το πολιτικόν σύνταγμα διότι α
σφαλίζει αυτό την αθωότητα , καταφοβίζει το πταίσμα, χαλιναγω
γει το αυτογνωμον και αυθαίρετον, και συνδέει ήδέως την εμπιστο
σύνης μεταξύ λαού και κυβερνήσεως.
10'. Ούτω θεμελιούνται προσδιορίζονται, και διακρίνονται αι τρείς
μεγάλαι εξουσίαι του Κράτους νομοθετική, εκτελεστική και δικα
στική. Μετά ταύτα ερρίφθησαν και αι βάσεις της δημοσίας παιδείας .
Δι’ αυτής θα κλεισθώσιν όλαι αι είσοδοι της αμαθείας, ήτις υποστη
ρίζει την τυραννίαν, τον φεουδαλισμών και την οχλαγωγικήν αλαζο
νείαν και ημιμάθειαν. Τεθείσης δε της πολιτείας επί των ιερών αρ
χών της θρησκείας, διεκηρύχθο ή ανοχή καντός θρησκεύματος, προε
ξαρχούσης της ανατολικής ορθοδόξου λατρείας ως θρησκείας του Κρά
τους . Περαιούται δε το σύνταγμα διά γενικών τινων όρων και διά
τάξεων, επί προφυλάξει και ακεραιότητι της ιδιοκτησίας, σεβασμό
του οίκειακού ασύλου, ισονομία και διαχειρήσει άμερολήπτω των νά
μων, δικαιώμασιν και εξουσιοδοτήσει ομηγύρεων και συλλόγων πο·
λιτών, και καταστολή δημεγερσιών. Επί πάσιν δε ανακαλείται εν
δημοσία χρήσει του Κράτους και ευγενής πλουσία και αρμονική Ελλη» .
νική διάλεκτος , ήτις είχε πρό αιώνων φυγαδευθή παρά των Βενετών,
και καθίσταται γλώσσα κυρία της κυβερνήσεως και διερμηνεύς των
νοημόνων δημοσίων πολιτών και λειτουργιών. Φρόνιμον δε προς τού
ταις ενεκρίθη το δικαίωμα το ιερόν και υπέρτατον της χάριτος να
διανέμεται παρά της εκτελεστικής αρχής διότι αυτό διανεμόμενον
 = siia
ούτως εν ονόματι ελέους, φιλανθρωπίας και φρονήσεως εθνικής, κα
διευθυνόμενον υπό οριστικού νόμου σαφηνίζοντος τας περιστάσεις της
χρήσεως, δύναται να σταματίση τον βραχίονα της δικαιοσύνης , ήτις
έτοιμος αδικήτρια των παραβάσεων, επιπίπτει σκληρά επί του κατα
δικασθέντος ενόχου εις κεφαλικών ποινήν και αθεράπευτον.
Ιδού ο αντιπρόσωποι του Επτανησίου γένους τα αντικείμενα, όσα
η υμετέρα συνεντευκτική επιτροπή τη συνδρομή του Αυτοκρατορικού
λειτουργού, και υμετέρου συμπολίτου έλαβεν υπό οφθαλμών, συντάτ .
τουσα το σχέδιον του πολιτικού συντάγματος της πολιτείας, και το
οποίον σήμερον υμίν προσάγει, καθυποβάλλουσα προς υμετέραν έρευ
ναν, συζήτησιν και ψήφισιν ελευθέρας και κύρωσιν. Ιδού οι πίνακες
του αοινωνικού συμβολαίου της Επτανήσου , και σείς συσκεφθέντες και
έρευνώντες εν ονόματι, και κατ' εντολήν των επτά λαών του Ιονίου,
και καθιερούντες διά της ελευθέρας υμών ψήφου, μέλλετε να προσ
φέρητε προς το έθνος και τις μεγάλες δυνάμεις, αι οποίαι προστα :
τεύουσιν υμάς, ασφαλίζουσι και αναγνωρίζουσιν. Οι πίνακες, ούτοι εί
ναι φύλακες και στηρίγματα της ημετέρας ησυχίας , και η πάνδημος
έκφρασης της φρονήσεως και μετριοπαθείας της πολιτείας. Αύτη συν
ειδυία μεν και ευαρεστουμένη τη ολιγαρκεία αυτής, αγαπώσα δε και
επιποθούσα το δημόσιον καλόν, δεν δύναται άλλοθι ποθεν να ευελ .
πίζηται, ειμή εις την εύνοιαν των εξωτερικών κυβερνήσεων, και εις
την συντήρησιν της τάξεως και της κοινωνικής ευδαιμονίας.
Ιδού όθεν η λαμπρά λαμπάς, μεθ' ής έκαστος υμών επιστρέφων
εις τον κόλπον της νήσου του , και οικογενείας , δύναται να εμψυχώ .
νη τους δειλούς, να ασφαλίζη τους αμηχανoύντας, να χαροποιή τους
αγαθούς, να κινη γλυκέα δάκρυα των πατέρων δια την νέαν ευτυχή
θέσιν των υιών, και να παραμυθήση τους υιούς με την βεβαιότητα
της δημοσίας πατρικής φροντίδος, ήτις συνταυτίζεται με την οικεια
κήν και την φυσικήν αυτού γενέθλην. Εάν δέ τινες μεθύοντες ακόμη
εν όλεθρίω ποτηρίων της παραφροσύνης, και παρεκτρεπόμενοι υπά.
κακοηθών εξεων μή διευθυνόμενοι εκ της πρώτης λάμψεως ταύτης
της δάδος ας υποχωρήσωσι τέλος τη υμετέρα φωνή, τη αξιοπρε
πεία και το παραδείγματι υμών. Ας επαξιωθώσι του λαμπρού ονό
ματος Ελλήνων πολιτών . Ας αγαπώσι την ειρήνης και την δικαιο
σύνην, και ας ζώσιν αγαπητοί τη πατρίδα , και πιστοί τοις αγίοις αυ
της νόμοις – Εν Κερκύρα 23 Νοεμβ. 5 Δεκεμ. 1803 .
Εχειροκρότησαν οι παρεστώτες τη σοφή ταύτη εκθέσει του ειση
γητού Ζουλάτου. Οι πατέρες του λαού συνεκινήθησαν εις δάκρυα κα
τα τον επίλογον, και ζωηρά ομοφωνία ηκροάσθη εν τω βουλευτής
 . « Πάντες ας ζήσωμεν δι' αυτού του συντάγματος, εκραύγασαν ,
και ας ορκισθώμεν πίστιν και αφοσίωσιν αυτώ. » - Εν μιά μόνη συ.
νεδριάσει άνευ συζητήσεως και παρατηρήσεως επί του συντάγματος
γενομένης, αλλά διά πίστεως εγκαρδίως παρεδέχθησαν τα μέρη του,
Και διά μέν φωνής ζώσης παρ' εκάστου των αντιπροσώπων εκυρούν
το τα καθέκαστα των άρθρων. Διά δε κρυφής ψηφοφορίας το σύνο:
λον , παμψηφί και . ομοθυμαδόν παρεδέχθη και εκυρώθη. Αυθημερόν
ξε συνετάγη το εξής πρωτόκολλον, ο8 οπεγράφη παρά πάντων των
αντιπροσώπων .
Τη κγ'. Νοεμβρίου .
Εν τω Νομοθετικό Σώματι το καθιστώντί
την Επτάνησον Πολιτείαν.

Το νομοθετικόν σώμα το συντακτικών της Επτανήσου πολιτείας.

Ακροασθέν τό άνω γραφέν καταστατικών πρακτικών, το περιεχόμε
μον εν επτά τίτλοις και διακοσίοις διωκαίδεκα άρθρoις, προταθέν εις
την αυτού παραδοχήν υπό της συνέντευτικής επιτροπής , εξερευνήσαν
και κυρώσαν κατ ' ιδίαν έκαστον άρθρον , δεν τώ προταθέντι πρα
κτικώ
το, ή πάνδημών και εντελές κύρος , επ ' ονόματι και διά προστάγμα
του Επτανήσου γένους, διασαφεί, ότι το σύνταγμα υπάρχει συμ:
ποπληρωμένος και ουδέν αυτώ δύναται προστεθήναι , και απ' αυτού α
φαιρεθήναι .
Η Γερουσία προσκαλείται να παρουσιάση διά του εν Πετρουπόλει
πρέσβεως της πολιτείας περιβεβλημένου ακριβώς επί τούτω τίτλον
και χαρακτήρα έκτάκτον, το παραδεχθέν σύνταγμα προς την Αυτο
κρατορικήν Μεγαλειότητα του Σεβαστου Αυτοκράτορος πασών των
Ρωσσιών, και δεηθή αυτού, όπως θελήσή τούτο δέξασθαι , και επικυ
Κώσαι ομοφώνως μετά της Υψηλής Πόρτας, ως κατετάχθη υπό της
Αυτοκρατορικής συνθήκης της κατά την κα . Μαρτίου του αώ. γε :
εμένης .

Δημήτριος Πετριτζόπουλος , Πρόεδρος.

Ο μυστικός συνθετής Ιω . Φραγγίσκος Ζουλάττιος,
Είκοσι μία κανονοτολή εκ τής ακροπόλεως Κορυφών τας 6 Δεν
κεμβρίου 1803 ανήγγειλε την επίσημον παραδοχήν του πολιτικού
συντάγματος. Μετά δε τον προσοφειλόμενον όρκον παρά των αντι-:
 8 και 9

προσώπων εξεδόθη το εξής ψήφισμα. -- Το νομοθετικών σώμα το ευν

τακτικών του πολιτεύματος της Επτανήσου πολιτείας, θεωρούν και
επιγινώσκον, ότι η αναγέννησης της δημοσίας ησυχίας εν ταις επτά
νήσοις ταϊς ηγουμέναις, και η θεμελίωσης και ελευθέρα και νόμιμος του
συντάγματος της Πολιτείας, προσοφείλονται την ελευθερία και ευερ
γετική μεσολαβήσει του Αυγούστου Αλεξάνδρου Α '. Αυτοκράτορος
πασών των Ρωσιών, συγκινηθέν παρά ομοθύμου και αυθορμήτου αι .
σθήματος , ψηφίζει ένα ή λαμπρά εικών της Α . Αυτ. Μ . του Μεγα
λοδώρου Ανακαινιστού και Εγγυητού της Επτανησίου Πολιτείας, έγ
γλυφη δι' εδρύθμου αγάλματος μαρμαρίνου υπό του ενδόξου Ιταλικού
Φειδίου Αντωνίου Κανόβα, και τεθή εν τη αιθούση των συνεδριάσεων
επί το ευπρεπέστερον προς τοιούτο μνημείον . Αύτη ή αξιότιμος εί
κών , ας αναζωογονή μεν διηνεκώς εν τώ έθνει το βαθύ αίσθημα της
ευγνωμοσύνης. Εστω δε δαίμων αυτός , κηδεμονών τας επακολού
θους νομοθεσίας, οιωνοσκόπος και πρόμαντυς των αποφάσεων της βου
λής, και οδηγός ευθύς των βουλευτικών μελών, όπως διά θετικών και
ευσταθών σοφών νόμων, αυτά στερεώσι και συντηρώσει την ησυχίαν
της Επτανησίου κοινωνίας. Η Γερουσία επιτρέπεται το αίτημα παρά
της μεγαθυμίας της Ατου Αυτοκρατορικής Μεγαλειότητος, την ευμε
νη αυτού συγκατάνευσιν εις την πραγματοποίησιν τούτου του απο
φασισθέντος μνημείου της δημοσίας ευγνωμοσύνης προς παραμυθίαν
του έθνους. Είτα ο πρόεδρος της συνελεύσεως μετά των μελών της
συνέντευτικής επιτροπής, μετέβησαν προς το παλάτιον του πλήρε
ξουσίου. Και προς αυτόν ιστάμενον εν τω μέσω των στρατηγών και
του λαμπρού επιτελείου, ανέγνωσε το ψήφισμα της συνελεύσεως το
περί των ευχαριστηρίων , και του μνημείου προς τον Αυτοκράτορα ,
ότε τα δάκρυα συνεκίνησαν άπαντας. ( 1 )
Τας 15 Δεκεμβρίου εγένετο πάνδημος τελετή θρησκευτική εν τώ
ναώ της Σπηλαιωτίσσης, καθ' ην παρευρέθησαν όλαι αι αρχαι και οι
εν τέλει του Κράτους , και οι επιφανέστεροι των Κερκυραίων . ο δε
μητροπολίτης Κορυφών μετά την συνήθη δέησιν πρός κύριον υπέρ της
ευημερίας του Αυτοκράτορος και της πολιτείας , ευλόγησε την βίβλον
του συντάγματος , κανονοβολούντων των φρουρίων , παιανιζρύσης της

( ) Monitore Settinsulare N.o xiv .- Processi Verbali dell' as :

semblea sessione 93 Novem. 5 Deccm, 1803 ( αρχειοφυλακείον
Ιολ . Γερουσίας).- Υποσημειούμεν ότι το σύνταγμα μετεφράσθη γραι
κιστί υπό Δημητρίου Βενιέρου, και εξεδόθη εν Τριεστίω 1804 ,
107
μουσικής , και του παρατεταγμένου στρατού παρουσιάζοντος όπλα:
Ακολούθως δε ο πρόεδρος του νομοθετικού σώματος, και ο πρόεδρος
της Γερουσίας , πορευθέντες ενώπιον της αγίας τραπέζης ώρκίσαντο
επί του ιερού ευαγγελίου , βασταζομένου παρά του μητροπολίτου , ότι
θέλει διατηρώσιν αεί στερεών και απαραβίαστον το σύνταγμα, όντες
πιστοί αεί, προσφιλείς και αφοσιωμένοι τη πολιτεία. Την τελετήν
ταύτην επεραίωνε λόγος πανηγυρικός του Εμμανουήλ Θεοτόκη, όστις
αναπολών τα των αρχαίων προγόνων φρονήματα , επέραινε τον λόγον
- Αυτό το σύνταγμα είναι αχανές πεδίον, ένθα ανορυχθέντων
του. ο
των τάφων των προγόνων ημών, εξερρίφθη επ' αυτώ ή περικλειομέ
νη αυτών κόνις. Είναι η φωνή των Ελλήνων, ήτις τώρα με προσκα
λεί , διαθερμαίνουσα το παγωμένον πνεύμα μου. Ναι, εγώ ήδη βλέπω
αυτούς ανυψούντας την κεφαλήν εκ του τάφου των,και έχοντας πρός
σωπον σεβάσμιον ώς συνετού προφήτου. Ναι, τους βλέπω κινουμένους
εν αταράχω φαιδρότητι, εν φωνή παρακελευσματική και γλυκεία, εν
δακρύοις χαράς και αγαλλιάσεως να μας γεμίζωσιν ευλογιών, να υ
ψώνωσι δεξιάς χείρας επευχόμενοι συντήρησιν ομονοίας , αγάπης, έ
ρωτος προς την πατρίδα , ζήλον προς το δημόσιον καλόν. Ακούω να
φωνάζωσιν . Ανάστασιν εθνικήν, ελευθερίας και διάθλασιν των αλύσ
σεων . ( 1 )
Μετ' ολίγας δε ημέρας, επειδή κατά συνταγματικών νόμον εκ της
αυτής νήσου απαγορεύετο να εκλεχθώσι διαδοχικώς δύο Πρίγγιπες ,
το νομοθετικών σώμα κατ’ αίτησιν του πληρεξουσίου έκλεξε Πρίγγι .
πα τον εκ Ζακύνθου Αντώνιον Κομούτον , άνδρα κοσμιώτατέν τη συμ
περιφορά , ελευθέριον την καρδίαν , φιλόπτωχον τη συμπαθεία , ευγε .
νέστατον τω γένει , προσήκοντα ταϊς αρχαιοτέραις των επιφανών οι
κογενειών της νήσου, και διακρινόμενον επ' ευσεβεία , συνέσει και πα
τρίω ζήλω. (2) Φρεγάτα Ρωσσική μετέφερε τον νέον Πρίγγιπα εκ Ζα
κύνθου εις Κέρκυρας , ένθα αποβιβασθείς , κανονοβολούντων όλων των
προσορμιζόντων δημοσίων και ιδιωτικών πλοίων, και των φρουρίων ,
διήλθεν εκ φρουράς τιμής παρουσιάσας τα όπλα. Είτα παρακολου
βούμενος υπό διαγγελέων , υπασπιστών και συμβούλων του Πρίγγι
πος , και υπό λαμπρού επιτελείου Ρωσσικού , επορεύθη εις τον ναόν

( 1 ) Discorso pronunziato da Emanuele Teolochi Patriz. Cora

cirese nell'occasione che fu instalato il Senato della Republica
sellinsulare Corfù stamperia nazionale 1803.
( 2 ; Profilo di Antoció Comuto da A. Mustoxidi stampato .
 Σ 833 -

του θαυματουργού . Ποιηθείσης δοξολογίας, ησπάσατο το λείψανον,

και ώρκίσατο επί του ιερού ευαγγελίου τον προσοφειλόμενον όρκον
το συντάγματι, ενώπιον της Γερουσίας, του νομοθετικού σώματος
και των υπουργών του Κράτους . Μετά ταύτα επορεύθη οίκαδε των
Κερκυραίων ανθοβολούντων αυτών και επευφημούντων, των δε πα
ρακολούθων αυτού οίκειακών διασκορπιζόντων χρήματα είς τό άλα
λάζον πλήθος . οι Κερκυραίοι, όπως επιδείξωνται πλείονα την χαράν
αυτών, ηγωνίσαντο και ιππηλάσιαν, ού αθλοφόρος εγένετο Σπυρίδων
Καπέλλος. Και εποίησαν φωταψίαν εις τας οικίας . 1ο εσπέρας εδόθη
χωρος πλούσιος, και επιφανής εν τώ θεάτρω . (1)
Ακολούθως η νομοθετική συνέλευσις προέβη εις σύνταξιν διαφόρων
κανονισμών και νόμων. Τούτων δε μνημονεύομεν 1.ον τον εκλογικών
νόμον, εν ώ προς τους άλλους αξιοσημειότερον είναι ο τρόπος , δι ' ου
επροτείνετο η υποψηφιότης αντιπροσώπων και Γερουσιαστών. Διότι
ώφειλον αθροισθείσης της τοπικής συγκλήτου να βάλλωνται εις κάλ.
πην τόσαι ψήφοι λευκαι , όσοι ήσαν οι συναθροισθέντες μείον 7, αίτι.
νες αντικαθίσταντο με 7 κιτρίνας. Γενομένης δε ευθύς ονοματοκλη
σίας εκάστου των συνελθόντων, εξήγετο ή ψήφος. Οι λαχόντες δε
επτά υποψήφιοι την κητρίνην, και ουχί την μέλαιναν, κατά την ονο:
ματoκλησίαν μετέβαινον ευθύς εις ιδιαίτερον δωμάτιον, και συνέτα
τον τετραπλούν κατάλογον ονομάτων εκλογίμων υποψηφίων εκ των
εχόντων την ώρισμένην ηλικίαν παρά του συντάγματος. Προς τον
κατάλογον τούτον ώφειλε να προστεθή και ένα όνομα παρά της εγ
χωρίου τιμητείας και κηνσορίας, ήτις είχε την προεδρείαν και την διεύ
θυνσιν των συγκλήτων. Μόνη δε αύτη κατέγραψεν εις την βίβλον των
πολιτών εκλογέων ευγενών τους νέους συγκαταλεγομένους ευγενείς έ .
κλογείς, αφού επαλήθευε τα παρά του νόμου απαιτούμενα προσόντα
αυτών, και εκαθάριζεν ετησίως την βίβλον εκ των αποβαλόντων τα
προσόντα και διά τύχης και διά θάνατον. Ούτω δε γενομένης της υπο
ψηφιότητος, οι λαχόντες της πλειοψηφίας των δύο τρίτων εδεικνύον
το αντιπρόσωποι και είτα δι' άλλης ομοίας υποψηφιότητος και ψη
φοφορίας οι Γερουσιαστεί. Μετά την εκλογήν αυτήν η σύγκλητος ό
φειλεν εν τη αυτή συνεδριάσει, ή έν άλλη να εκλέξη διπλούν κατά
λογον ονομάτων περί των διορισθησομένων είς κατωτέρας αρχάς της
εγχωρίου διαχειρήσεως, ήτοι δικαστών, εισαγγελέως, ταμείου, συνέ
δρων, Πρυτάνεως και δημοσυμβούλων. Τον κατάλογον δε τούτον λα

( 1 ) Monitore Settinsulare XXXVI.

 80 %

€ούσα ή νομοθετική συνέλευσις, ανεδείκνυεν εξ αυτού το προσωποι και

κον των αρχών εν γένει, δν είτα ή Γερουσία διένεμε προς τα κατάλο
ληλα αρχεία .
9.ον ο οργανικός νόμος της ιδιαιτέρας κυβερνήσεως εκάστης νή
σου ( 20 Μαρτίου 18 0 4 ). Δι' αυτου διαχειρίζετο ή νήσος υπό διοική
σεως, ής προΐστατο ο Πρύτανις και δύο πάρεδροι. Ο μεν Πρύτανις
εκλέγετο παρά της Γερουσίας εκ διπλού καταλόγου ονομάτων, συν
ταχθέντος κατά ψηφοφορίαν υπό της νομοθετικής συνελεύσεως , οι δε
σύνεδροι υπό της εγχωρίου συγκλήτου . Είχε δε και συμβούλιον με :
λών 15 εν ταις τρισίν μείζοσι νήσοις, 12 εν Λευκάδι και 6 εν ταις
λοιπαίς μικροτέραις. Τούτο συνετέλει το δημοσυμβούλιον, και διη
ρείτο εις τμήματα το υγειονομικών, το δικονομικών, το αγορανομίας,
το εμπορίας και ναυτιλίας, το διακοσμήσεως και δρόμων . Εν Κεφαλ
ληνία δε οι μέν δύο των υγειονόμων εκάθηντο εν Αργοστολίω, ο δε
είς εν Ληξουρίω . Η ένοπλος δύναμις της νήσου υπεβάλλετο ταίς δια»
ταγαίς του Πρυτάνεως. Ούτος διεξήγεν όλας τας κυβερνητικές υπο
θέσεις τας δημοσίας και ιδιωτικές της νήσου, ας ως ανωτέρα αρχή,
μετά των παρέδρων υπέγραφε μόνος, και εξέδιδεν εν ονόματι αυτού
άπαντα τα έγγραφα , ώς έτι και τα ναυτιλικά, και ήλληλογράφος
μετά της Γερουσίας . ( 1 )
3.ον Ο περί κοινοτήτων νόμος των 30 Μαρτίου 180.4. Διά τούτο
ωρίζετο πάσα κοινότης εν αγροίς εκ μέν εκατόν κατοίκων θα έχη
ένα επιστήτην , εκ δε 250 τρείς, εξ 600 δε τέσσαρας, έως 1000 ,
και πέντε υπεράνω των 10,000 . Οι επιστάται δε ούτοι εκλεγόμενοι
παρά της εγχωρίου διοικήσεως ανά διετίαν , ώφειλον να εκτελώσι τάς,
διαταγάς της διοικητικές και δικαστικές και να τρέχωσιν εις κατα
διωγμόν των ταραχοποιών και κακούργων, συλλαμβάνοντας και πα
ραδίδοντες εις την αστυνομίαν των νήσων αυτούς . Οι επιστάται πε
ριεστιχούντο υπό συμβουλίου γερόντων της κοινότητος, οίτινες ώφει-
λον να συσκέπτονται μετά του αρχηγού της κοινότητος περί παντός
χρειώδους αυτής, και να υπογράφωσι και εκτελώσι τα εκδιδόμενος
διατάγματα. (2)
(1) Legge organica delle amministrazioni particolari delle
sette isole - stampata per Dionisio Sarandopulo direllore della
stamperia nazionale.
( 2 ) Τμήμα του οργανικού νόμου των μερικών κυβερνήσεων των
νήσων τυπωθεν εν τη τυπογραφεία του γένους διευθυνομένη υπό Διο
03
νυσίου Σαραντοπούλου ,
 853

4.ον ο εκκλησιαστικός νόμος αναγνωρίζων τέσσαρας επισκόπους

τον Κερκύρας, και Παξών , -τον Κεφαλληνίας Ζακύνθου και 1θάκης -
τον Λευκάδος και των Κυθήρων . Εν ταις νήσους δε , καθ' όσας δεν έ
δρευεν επίσκοπος, διώριζε πρωτοπαπάς και οικονόμον αντιπρόσωτ.ον
αυτού, εκλεγόμενον παρά του επισκόπου εκ διπλού καταλόγου , αν κα
τέγραψεν η εγχώριος κυβέρνησης της νήσου, ήτις έμελλε να διευθύ .
νηται παρά του πρωτοπαπά ή οικονόμου. Εκαστος επίσκοπος εδίκαζεν
επί διαζυγίων" αι δε αποφάσεις αυτού εφεσιβάλλοντο εις έκκλητον
δικαστήριον, συνιστάμενον εκ του αυτού επισκόπου και δύο τερέων
εκ των έγκρίτων, εκλεγομένων παρά της εγχωρίου διοικήσεως . Της
δε έκκλήτου αι αποφάσεις εφεσιβάλλοντο πάλιν εις το ανώτερον δι
καστήριον του επισκόπου , μετά δύω συνέδρων της νήσου της πλησιε
στέρας των διαδίκων. Ωφειλον δε ούτοι επί μαρτυριών, εγγράφων,
κατηγοριών και απολογιών να δικάζωσι , του γραμματέως καταρρώ
γοντος την δικογραφίαν. Ουδείς δε εδύνατο να ιερωθή μη έχων τα α
παιτούμενα προσόντα της κανονικής ηλικίας , εκκλησιασικής παιδείας,
χρηστοηθείας και ευσεβείας. Ταύτα ώφειλε να εξακριβώση επιτροπή
εκκλησιαστικών και λαϊκών, να επιδοκιμάση η κηνσορία, και να κυ
ρώση ο Πρύτανις. Οπως δε ευκολύνη τα μέσα της εξετάσεως, ωρίσθη
και η τύπωσις της Ιεράς κατηχήσεως υπό του Νικολάου Βουλγάρεως
κρωτοπαπά Κερκύρας . Η διαχείρησις των εκκλησιαστικών κτημάτων,
και η πρόνοια των εφημεριακών ναών, καθυποβάλλοντο εις την διεύ
θυνσιν τών επιτρόπων του αδελφάτου της κοινότητος ώς έτι και η
εκλογή του εφημερίου ιερέως . Το δε κτηματολόγιον του ναού ώφειλε
να ερευνάται υπό της κήνσορίας και του επί των εκκλησιαστικών
τμήματος. ( 1 )
5.ον Ο κανονισμός της δημοσίου εκπαιδεύσεως . δι' αυτού εκυρώ
νετο και κατά τας 7 Ιουνίου 1799 πρόβλεψις της προσωρινής Γερουσίας
περί συστάσεως σχολείων εν τώ Κράτει , και ενός μεγάλου γυμνασίου
εν τη πρωτευούση. Σχολεία δε ένεκαθεδρύθησαν εν εκάστη των άλλων
νήσων , εν οίς εδιδάσκοντο Λατινικά , Ελληνικά , Ιταλικά, Γαλλικά ,
Ναθηματικά , φιλοσοφικά , γεωγραφικά και ιστορικά και φυσική. Σχο
λείον στρατιωτικόν εν τη πρωτευούση και βιβλιοθήκαι δημόσιαι εν
εκάστη νήσω, αν έπλουτίσθησαν παρά της Ζωσιμαίας αδελφότητος .

(1) Regolamento ecclesiastico risguarlaple le diocesi della

serenissima republica seltinsulare in Corſù MDCCCIV nella
flamperia nazionale,
iίρος τούτοις σχολεία προκαταρκτικά γραφής , αναγνώσεως και αρι
μητικής εν ταις πόλεσι και κώμαις. Ωρίζετο να δημευθή ή περιους
σία των μοναστηρίων, και το ετήσιο εισόδημα , αφαιρεθέντος του
προσδεομένου προς το σιτηρέσιον των αδελφών, και συντήρησιν και
διακόσμησιν τών ναών και κτημάτων, να χρησιμεύη εις περίθαλψι »
των σχολείων, και μισθοδοσίας των διδασκάλων. Οι μετιόντες διδα
σκαλίαν δημόσιον εν τοις προκαταρκτικοίς, ώφειλον να δοκιμάζωνται
πρότερον παρά πενταμελούς επιτροπής ειδημόνων εκ της νήσου, να
ήναι αμετάθετοι και αναπόβλητοι εκ του επαγγέλματος, και να λαμ :
Εάνωσε σύνταξιν κατά το γήρας. Η ιδιαιτέρα διδασκαλία ετίθετα
υπό την επιτήρησιν και εφορίας της δημοσίου εγχωρίου επιτροπής
Ουδείς δε έδύνατο να δημοσιεύση βιβλίον αντίθετον εις τα χριστια •
νικά δόγματα, και την χρηστοήθειαν. Οι αριστεύοντες κατά τας
ξετάσεις εβραβεύοντο διά μεταλλείου επιφέροντος την Γλαύκα και το
σύμβολον της πολιτείας, και προεβιβάζοντο εις το Ιόνιον Γυμνάσιον
έν Κερκύρα. ( 1 )
Ψηφίσασα και άλλα νομοσχέδια ή νομοθετική συνέλευσις, τέλος έ
ξέδοτο ψήφισμα τη 22 Ιανουαρίου δι' ου υιοθέτει και συνήνωνεν ηθι
κώς και πολιτικώς ή Επτανήσιος πολιτεία εκάστη μείζονι νήσω τας
παρακειμένας μικρής νήσους κατοικημένας και ακατοικήτους. Το κτη
ματολόγιον δε τούτο κατεστίχωσεν ούτω. 1.ον Προσήκουσι τη Κερ :
κύρα Φανός, Μερλέραις, Σαζίνος, Σαμοθράκη, Σύβοτα και όλα τα ενα
τός του καναλίου νησίδρια. 2.ον Τους Παξούς Αντίπαξοι , Κασσιανήσι,
Αγιος Νικόλαος, Παναγία και όλα τα νησίδρια του καναλίου μέχρι
Πρεβέζης. 3 ον Τη Λευκάδι , Niεγανήσι, Εύτρος και όλα τα μέχρι του
λιμένος Φυλιάς νησίδρια . 4.ον Τη ιθάκη, Ατοκος, αι Εχινάδες (Σκρό .
φαι), Πεταλάς , Κάλαμος, Οξεία ( Καστοί), Αρκούδι, Δραγκονάρα, Προ:
βάτι, Ποντίκη Lάκρυ . 3.ο νΤη Κεφαλληνία οι Γουαρδιάνοι, ο Δίας και
τα πέριξ νησίδρια. 6.oν 1η Ζακύνθω Μαραθονήσιον Πελούζον, Τρεν
τανόβε , Πρόδινον, Σαπιέντσαι, λιμήν Σκιαθίας, Βενέτικον, Στροφά
δες , και όλα τα μέχρι του Ακρωτηρίου Γάλλου (Ακρίτα). 7.ον Τή
νήσω Κυθήρων Αντικύθηρα (Τζιριγώτον) , Πόρος, Πορέτα , Δραγονέραι ,

( 1 ) Decreto sull'organizazione dell'istruzione publica dell'

assemblea legislativa 30 Gennajo 1804 (Conclusioue - Confe
rente Registro conclusioni e Räpporti del consiglio legislativo,
1.ibro II e 11 φύλλο , 1301 χειρόγραφον παρ' εμοί) αρχειοφυλακείου
ρίου Γερουσας.
 s3
Ελαφόννησος και όλα τα νησίδρια τα από του ακρωτηρίου Αγίου Αγ.
γέλου μέχρι Κορώνης.--Αρθρον επιπρόσθετον η δικαιοδοσία Λευκάδος
επί Καλάμου, Καστού και Αρκουδίου διατηρείται, έως και επερχομένη
νομοθετική συνέλευσις οριστικώς αποφασίση περί αυτών. ( 1 ) Είτα ε
ξέδοτο νόμου περί εμπορoδικείων, ναυτιλίας, προξενείων και πρεσ
βειών. Διευθέτησε την δημόσιων οικονομίαν επί των εισπράξεων κυ
βερνητικών και εγχωρίων φόρων, και δικαστικών απολαυών. Διωργά
γισε το τελωνειακών και δικαστικών τιμολόγιον, διατάξασα εγγύησιν
επί παντός ταμείου, και εργολαβίας περί δημοσίων έργων, και κατά
στρωσιν διπλογραφικήν εις βιβλία δημοσίων λογαριασμών. Εσύστησε
τα ταχυδρομεία και λιμεναρχεία. Διώρισε ποσόν δι' επισκευής δημο
σίων οικοδομημάτων, στρατόνων και φρουρίων. Κατέστησε το θαλάσ
σιον ταμείων προς απολύτρωσιν πειρατευομένων και φιλοδωρίας ετη
σίους προς το βασίλειον του Μαρόκου και τας λοιπές τοπαρχίας της
Βαρβαρίας , όπως μή πειράζωνται τα πλοία της Επτανησίου πολιό
πείας. Εξέδοτο νόμου περί χάρτοσήμου ορίσασα τας κατά κλάσιν την
μάς. Εκανόνισε τον τακτικών στρατόν, την πολιτοφυλακής και τας ε
κατοστείας . Ωρισε τακτικών μισθόν προς όλους τους εγγεγραμμένους
στρατιωτικούς κατά βαθμολογίαν . Διωργάνισε την στρατιωτικήν πει
θαρχίαν του Επτανησίου συντάγματος αριθμουμένου εις χιλίους, ού και
αρχηγός εκαλείτο χιλίαρχος , διαιρουμένου κατά λόχους, και έχοντος
Επτανήσιον σημαίαν. Ενεδύοντο μεν αυτού οι αξιωματικοί δια στο
λής λοχρώμου με επωμίδας , φορούντων επί κεφαλής των αξιωματι
χών πίλους τριγωνικούς πτερωτούς και χρυσοστολίστους, με το έμ
βλημα του λέοντος της πολιτείας . Οι δε στρατιώται είχον ομοιόμορ
φον στολήν, και διηρούντο εις πεζών και πυροβολικόν καλώς γυμνα1
σμένον. Τούτοις προσελάβοντο και στρατιώται Χριστιανοί , Αλβανοί,
συγκεντρωθέντες εις τάγμα χωριστόν εις 1000 αναβαίνον, και έχον
τους πλείονας Σουλιώτας, Χειμαριώτας και Ακαρνάνας, και είτα Πελος
ποννησίους . Ωρισε προς συντήρησιν όλου του στρατού τάλληρα ετης
σίως 95,048 τα οποία ώφειλε να διαχειρίζεται και επιτηρή ή Γέ
ρουσία. (2 ) Εξητήσατο δε παρά του Αυτοκράτορος, όπως καταβιβάση

(1 ) Registro conclus ανώτ . φύλ. 13ο.

(2 ) Legge intorno la forza militare della Republica, truppa
civica , trappa regolata ανωτ. φύλ. 169- Διδασκαλία στρατιωτική
συντεθείσα παρά το γενναίου Κυρίου χιλιάρχου Εμμανουήλ Παπα
δοπούλου, οργανιστού των τακτικών στρατευμάτων της Επτανησίου
 - 886

το ωρισμένον ετήσιον ποσόν εις 90,000 τάλληρα προς διατροφήν τσά

εν ταίς νήσοις Ρωσσικού στρατού. ο δε Αυτοκράτωρ συγκατένευσεν
εις μεγάλην ελάττωσιν , διό και ηυγνωμόνει αυτή η συνέλευσις. Τέλ
λος έκοψε και νόμισμα τον οβολόν, επιφέρων του μεν άνω μετωπίου
τον φοίνικα ( σύμβολον αναγεννήσεως Ελλάδος) , το δε αντιθέτου
ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΠΤΑΝΗΣΙΟΣ 1803. Εκανόνισε δε και τα τιμάρια
Κερκύρας , καταγράψας αυτά εν χωριστή βίβλω. Ωρισε την οφειλομέ
μην αποφοράν των τιμαριωτών προς το δημόσιον την κύρωσιν και α
ναγνώρισιν προς τους κατέχοντας τα τιμάρια κατ ' εκείνην την επό :
χήν και διαδόχους αυτών, και την επάνοδος των τιμαριωτικών κτη
μάτιον προς την Επτανήσιον κυβέρνησιν εν εξαλείψει της οικογενείας
τιμαριώτου. ( 1 ) Διωργάνισε και τα υπουργεία της Γερουσίας, διαιρέ .
σασα αυτα εις το επι των εξωτερικών και στρατιωτικών, ου υπουρ
γός Κόμης Καποδίστριας, το των εσωτερικών Δ . Φλαμπουριάρης , το
της δικαιοσύνης Ιω . Δεσίλλας , το της οικονομίας Σ. Νεράντσης . Τέ .
λος επισήμως η Υψηλή Πύλη έκύρωνε το σύνταγμα, ενώ η Αυλή της
Πετρουπόλεως ανέβαλεν την κύρωσιν. (2 ) Αλλ' ή νομοθετική συνέλευα
εις της Γερουσίας έθετο εν πλήρει ενεργεία διά ψηφίσματος. Τας δε
21 11αρτίου 1804 διελύθη τέλος και συντακτική νομοθετική συνέλευ
σας , και έμελλον να συγκαλεσθώσι αι σύγκλητοι εις ανάδειξιν νομα:
Θετικής .
Δύο έτη διέτρεχον μετά την εγκαθίδρυσιν του νέου συντάγματος,
και αι νήσοι απολαύουσαι γαλήνης και ήσυχίας ευδοκίμουν εν προόδω
και ευημερία . Η γεωργία , διά σοφών νόμων προστατευομένη και εμ
ψυχoυμένη, παρήγαγεν άφθονα προϊόντα , τα οποία έπλούτιζον τας
νήσούς, ευδοκιμούσης της εμπορίας διά την γενικήν ειρήνην τότε της
Ευρώπης. Ηδη περί ναυτιλίας νέον ωφέλιμον κανονισμών εξέδοτο και
Γερουσία. (3 ) Δια ταύτα ευπόρουν οι εγκάτοικοι. Η Επτανήσιος σή

πολιτείας , επικυρωθείσα παρά της Γερουσίας, και διά προσταγής αυ

της δημοσιευθείσα δια του τύπου. - Ε . Ν . Κερκύρα εις την του γέ
νους τυπογραφείαν διά Διονυσίου Σαραντοπούλου διευθυντού - Regu
lamento organico della truppa civica delle cernide della repu
blica seltinsulare ( 7:30év).
( 1 ) Progrilo di legge sopra fcudi 18 Marzo 1804 (Registro
ανωτ . φύλ . 187 ) .
( 2) Dispatrio del Lefchor hilo No 2,6 (αρχ. Ιονίου Γερουσίας :
( 2 ) Κανονισμός και διόρθωσις της ναυτιλίας της Ιονικής πολιτείας
μαία ιδέχετο προς όλους τους λιμένας ακωλύτως, και το έδαφος της
πολιτείας εφαίνετο άσυλον τοις άλλαχόθεν καταδιωκομένοις. Ανδρες
ούν επίσημοι εξ Ιταλίας και Γαλλίας, ούς ή δυσμένεια των δημοκρα» .
τικών δεν ανείχετο εν τη Ευρωπαϊκή Ηπείρω, εύρισκον το κατωφ
γιον εν Κερκύρα. Τότε προσήλθον αι εξόρισται Πριγκίπισαι της Γα
λίας , και τινες των βασιλοπαίδων της Βουρβονικής οικογενείας. Εγώκαι
βίον ήσυχον ενταύθα οι Καρδινάλιοι Βράσκης και Πινιατέλης . Οι
Mαρχήσιοι Γαβριέλης και Μάξιμος, ο ιππότης Ρίκης, και πολλά άλ
λα υποκείμενα , ά ως λέγει ο ιστορικός Βότας, μάλλον ευαρεστούντο
εις την άφοβίας και την ήσυχον απόλαυσιν άμερίμνου βίου της Ελ
λάδος, και εις το να μετέχωσι κόπων και κινδύνων του Καρδιναλίου
Ρούφου εν Ιταλία (0 ) Προσέφευγαν ταυτοχρόνως είς Ζάκυνθον οι και
ταδιωκόμενοι εν Πελοποννήσω. Θ . Κολοκοτρώνης, Αναγνωςαράς, Κο
λιόπουλος , Βιλαέτης. ( 2) Εσώζοντο εις Πάργας μετά το ολοκαύτωμα
του καλογήρου Σαμουήλ Σουλιώτου αρχηγέτου, οι καταπολεμούμε »
νοι Σουλιώται υπό του Αλή έως 2000 και οι Πάργιοι μετ' αυτών,
αφού απέκρουσαν τους καταδιώκοντας τετρακισχιλίους Αλβανούς
(1804). Είτα εύρισκον άσυλον εις Κέρκυραν τα λείψανα των ανδρείων
τούτων, τα περισωθέντα εκ της μάχης του Ζαλόγγου, ένθα αι εξή
κοντα εκείναι Σουλιώτισσαι, ασπαζόμεναι και χορεύουσαι, κατεκρη
μνίζοντο με τα βρέφη των εις τας αγκάλας, αποφεύγουσαι ατιμίαν
και αιχμαλωσίαν από της θηριωδίας των βαρβάρων. Ταύτας μιμου
μένη μετ' ολίγον ή ηρωίς Δέσπω η γυνή του Μπότση μέ τάς έ
πτά θυγατέρας της βαλούσα αυτοχειρί πύρ , εκτός του τούργου του
Δαμουλά συννεκαίετο με όλα εκείνα τα γενναιόκαρδα πλάσματα.
Τους καταφυγόντας τούτους άνδρείους εις Κέρκυραν παρηκολούθη
σαν οι εναπομείναντες Σουλιώται μετά την εν Σέλτσω καταστρο
φήν, οίτινες έως χίλιοι τριακόσιοι μετέβησαν οικογενειακώς εις την
Λευκίμνης Κερκύρας μετά του Κίτσου Μπότσαρη. Ενταύθα αποι:
κήσαντες δεν ευδοκίμησαν να τύχωσι παραμυθίας, κλαίοντες την α •
πώλειαν των ορέων των. (3 ) Συνειθισμένοι δε εις τον πολεμικόν βίον,

μετά της προσδιωρισμένης δαπάνης των δικαιωμάτων, διά τους και οι

σώλους , υποκονσώλους, και ενεργούς της αυτής πολιτείας - Εν Κερ
κύρα 1803 εν τη του γένους τυπογραφεία.
( 4 ) Bolla stor. d' Italia XVII σελ . 153 .
(2) Τερτσέτου απομνημονεύματα Θ . Κολοκοτρώνη σελ. 15.
( 3) Pouqueville lib . 1. Cap . v .
1υ8
 - 838 -

περιεφρώνουν την δίαιταν γεωργού , ή καθυποβλήθησαν υπό των Ρώση

σων. κλέπτοντες ούν και διαρπάζοντας τα ζώα και αίγας των πε:
διοίκών χωρικών της Κερκύρας, απιστρέφοντο ταςειρηνικάς φιλο
πονίας. Αι δε γυναίκες αυτών δρασκελίζουσαι τάς δρυφράκτους των
αμπελώνων και χωραφίων , και κόπτουσάι ξύλα έκ τών ελαιώνων
των Κερκυραίων, μετέφερον εις την πόλιν, και επώλουν προς δια
τροφήν εαυτών και των ανδρών. Διότι αυτοί ουδέν άλλο εφρόντιζον,
ειμή να καθαρίζωσι τα όπλα, και να σημαίνωοι την κιθάραν, τρα :
γουδώντες αλβανιστί τούς ηρωϊσμούς . Μόλις δε ήκουσαν τας ε.
χθροπρατείας κατά του Αλή Πασά , κατά συγκατάθεσιν του πληρες
ξουσίου Μοκενίγου, εξήλθον της Κερκύρας εις βοήθειαν των αντικά
λων εκείνου Χασάν Τσαπάρ, και Γιακούπαγα . Μετά δε τας μάχας
εις Φανάριον και Λάμαραν επανέλθόντες εις Κέρκυρας, και μη δυνά
μενοι να υπόστωσι τον γεωργικών βίον, διηγείραντο εκ νέου μομφάς
και παράπονα των εγχώριων δια ληστείας και κλοπές. Διό και πλήρες
ξούσιος όπως καταπαύση τοιαύτας ληστείας, μετά του Ρώσσου στρα
τηγού συνενοηθείς , συγκατέλεξεν αυτούς εις τάγμα στρατιωτικών, μι
σθούμενον υπό της Ρωσσίας. Τούτοις συμπεριλήφθησαν και πολλοί
Χειμαρραίοι και Ακαρνάνες . Ούτω δε κατέστη το πρώτον στρατιω.
τικόν σώμα το καλούμενον των Αλβανιτών, και8 διηρείτο εις 10 λόχους,
έχοντας λοχαγούς τους οικείους καπιτανέους Φώτον Τζαβέλαν, κίτσου
Μπότζαρης , Δήμος Δράκος, Τούσαν Ζέρβαν και Γεώργ . Δαγγλήν. Το
Ελληνικών τάγμα εγυμνάσθη οπώσουν εις τακτικών στρατιωτικών
πειθαρχίαν και οπλασκίαν. Και έχον αρχηγών τον Ρώσσον στρατη .
τον Ανδρέπ, συνεξεστράτευσε μετά των Ρώσσων εις Νεάπολιν και
Κάταρον, συμμεριζόμενον αυτοίς μάχας και κινδύνους. (1) Μέρος
του τάγματος τούτου απετέλεσε και η σύζυγος του Φώτου Τζαβέλ .
λα , ήτις υπό βαθμόν ταγματάρχου , έμάχετο παρά τω συζύγω της
κατά της εκστρατείας της Νεαπόλεως το 1803. ( )
Λει όμως ο Αλή Πασάς διατιθέμενος εις άδικοπραγίας, ουδόλως
ενέδιδεν εις τας ενστάσεις της πολιτείας, όπως παραδώση το χατα
ληφθέν Βουθρωτόν εις την συσωμάτωσιν της Επτανησίου στερεάς κα
τά την συνθήκην . Καίτοι δε η πύλη ικανοποιούσα την Ρωσσίαν υπο»
στηρίζουσαν τας ενστάσεις, αφήρεσε την Θεσσαλίαν εκ της σατρα
πείας του Αλή Πασά, και παρέδωκεν εις τον ανεψιόν του Ελμάζ

( 6 ) Ponqueville á ve s . lib . 11. ch . It

(2) Villemainc essui historique dywt, c: . XV .
 859

μ.πεην , τον υιόν της Χαϊνίτσας , ο Αλή Πασάς φαρμακώσας αυτόν

διά της εύλογιασμένης Γούνας , ήν τώ ανεψιώ εδωρήσατο, Χατέλαβεν
αύθις την Θεσσαλίαν διά Σουλτανικού διατάγματος. Επωφελούμενος
δε των δυσαρεσκειών της πόλης και Ρωσσίας , ουδέν απεκρίνατοπρος
την Επτανήσιον Γερουσίας περί Βουθρωτού. Μάλιστα διαβαλών τους
Παργίους προς τον Σουλτάνον, ότι έδιδαν καταφύγιον εις τους απο
στάτας Σουλιώτας, εκίνησε στράτευμα κατ ' αυτών. Αλλ' ο πληρε
ξούσιος Μοκενίγος απέστειλεν προς αυτόν διακοίνωσιν, ότι πάσα ε
χθροπάθεια κατά των διαλαμβανομένων εν τη συνθήκη χωρών, νο
μίζεται ως διάρρηξις πολέμου μεταξύ των δύω Αυτοκρατοριών . Διό
ο Αλής ανεκάλεσε μεν την στρατιάν αυτού, επέτυχε δε να παρακι
νηση τον τοποτηρητής Εβδουλάχβεην, όπως αποστείλη επιστολήν
προς τους Παργίους, λέγων ότι, εάν μη αποδιώξωσι τους Σουλιώτας ,
θα αποσύρη την προστασίας του, και αφεύκτως θα υποπέσωσιν εις
τους όνυχας του Αλή Πασά ( 1804). Ομοια δε προέτρεπον αυτούς
και οι προεστώτες Πρεβέζης Ρέντσος και Κιτσίλης δι' άλλης επιςο
λής αυτών. ( Ο) οι Πάργιοι όμως ούτε τους Σουλιώτας απεδίωκον,
ούτε τάς απειλές εφοβήθησαν, αλλά γράψαντες προς τον πληρεξού
ειoν, ένεθαρρύνθησαν παρ' αυτού, εκδηλώσαντος την σκέπην της
Ρωσσίας, και το άθικτον της περιχώρου υπό την προστασίας της
συνθήκης. (9)
Ενώ δε τοσούτο περιεπλέκετο εις τους δόλους του Αλή πασα η Ε
πτάνησος, δεν παραμέλει όμως και τα έργα της ειρήνης. Διά νόμων
και κανονισμών έτακτοποίει την αστυνομίαν διωργάνιζε τα δικαστής
pia δι' αρίστης δικονομίας, έκανόνιζε τα δικαστικά και τελωνιακά
τιμολόγια αναγνώριζε και κατέγραφε εις βιβλία τιμάρια , τίτλους
κομήτων , δημόσια κτήματα, και εκκλησιαστικά κτήματα , διωργάνι
σι τάς ψηφοφορίας των κοινοτήτων , δήμων και εφημερίων, συνέστη:
σεν εις όλας τας νήσους γυμνάσια, και σχολεία . Eπλούτισε την δη
μόσιον βιβλιοθήκης των Ζωσιμάδων πεμψάντων πλήθος αντίτυπα
«ών εκδοθέντων βιβλίων , και ζητησάντων προς την Γερουσίαν να συ
στήσωσιν δι' ιδίων εξόδων γυμνάσιον έν Ζακύνθω προς εκπαίδευσιν
της νεολαίας των προσφύγων Πελοποννησίων . Τότε και ο Αδ. Κοραής

( 1 ) Ορα όπισθεν εν τοις ενδεικτικούς τάς επιστολές του Αβδουλόχ.

Εφέντη 13 Μαρτ. 1804. και των προεστώτων Πρεβέζης υπό την αύ,
την χρονίαν .
( 2] Foscolo i'w?. . lib. Lv;
μεταφράσας τον Δεκαρίαν αφιέρωνε τη νεοσυστάτο Ελληνική πολι
τεία της Επτανήσου επ’ αγαθαίς ελπίσι. Και προέτρεπεν τους αρι
στοκράτας εις απόθεσιν ολιγάρχων φρονημάτων και αλαζονειών, επί
διαδόσει ισονόμου κυβερνήσεως, και προαγωγή εθνικών συμφερόντων
του Ελληνικού γένους. ο δε Ευγένιος Βούλγαρης και αρχιεπίσκοπος ,
μεταφράσας τας καθ' Ομηρον αρχαιότητας, προσεφώνει τη πατρία
πολιτεία. Διωρίσθη δε ταυτοχρόνως διά ψηφίσματος της Γερουσίας
των 8 Δεκεμβρίου 1806 ιστοριογράφος της Επτανήσου ο Ανδ . Μου
στοξύδης πατρίκιος Κερκυραίος επί μισθώ 30. ταλλήρων μηνιαίως ,
έκδούς σχεδίασμα ιστορικών περί Κερκύρας, προσφωνηθέν τώ Αυτο
κράτορα Αλεξάνδρω. ( 1) Εις άπαντα δε ταύτα τα έργα προθύμως συ
νήργει ο πληρεξούσιος, καίτοι συνταγματικώς το κύρος του δεν α
πητείτο επί τη δημοσιεύσει νόμων και ενταλμάτων της Γερουσίας.
Ψέγεται όμως το ευερέθιστον του πληρεξουσίου , όστις προλαβόντως
υπεχώρησεν εις τας διαβολάς κατά του νομοθέτου Γερασίμου Κλα •
δά, ότι δήθεν αυτός ήν ταραχοποιός, και συνωμότης κατά των κα
θεστώτων της πολιτείας , συκοφαντών τους εν τοις πράγμασι, και μας
διουργών προς τους εν Πετρουπόλει, ένθα πρώην συνεπρέσβευε μετά
του ορίου. Διό ανάρπαστος εγένετο ο Ελαδας εκ της νομοθετικής
συνελεύσεως, και ερρίφθη δέσμιος εις τας φυλακές της ακροπόλεως
δυνάμει της υψηλής αστυνομίας κατά διαταγήν του πληρεξουσίου,
Αλλ' ο Αυτοκράτωρ εισακούσας τας δικαιολογίας του Κλαδά, δικαιών
αυτόν, ώρισεν, όπως ου μόνον αποφυλακισθή ο Κλαδάς, αλλά και ο
πληρεξούσιος εν τω παλατίω ενώπιον των αρχών προσφέρη υπόκλι
σιν, και αίτησιν συγχωρήσεως διά τα πραχθέντα κατ' αυτού , ο δε
Αυτοκρατορικός στρατός παρουσιάση όπλα αυτά επιστρέφονται εκ του
παλατίου. (2)
Ουδόλως όμως προσαρμόζετο εις τα φρονήματα του ολιγάρχου άρ
χοντολογίου σύνταγμα πάντη ελευθέριον και δημοτικόν, προσάγον
τιμές και αξιώματα προς μόνους τους επί παιδεία και αρετή δια
κρινομένους, και αποστερούν ολιγάρχας παντός εξαιρετικού προνο

( 1 ) Επιγράφεται το βιβλίον αυτό Notizie per servire alla storia

Coreirese-- τω δε 18 11 εξέδοτο έν Μιλάνω το σύντομον σύγγραμ
Het
μα illustrazioni Corciresi.
(2 ) Διηγούνται τινές ότι ο πληρεξούσιος δούς ποσότητα χρημά
των τω Κλαδα απέφυγε το αύτην ταπείνωσιν-- Oρα και όπισθεν το
τοί Κλαδαίων χρονικόν .
μίου, διά καταργήσεως της διαδοχικής ευγενείας , ήτις απεκλείετο
είς μόνας τας ανέκαθεν 90 οικογενείας . Κατέχοντες δε ούτω τας
πρώτας αρχάς αυτοί οι άρχοντες , και περιστοιχούντες τον ουχί και
τώτερον άρχοντολογικώς αλαζονευόμενον πληρεξούσιον, όστις και
αυτός έβλεπε το Επτανήσιον σύνταγμα των 1803 , ότι δεν συνεκέν
τρωνε εις το αυτογνώμον αυτού πάσαν εξουσίαν , αδιακόπως ήρέθε
ζον αυτόν οι παρεστώτες, ότι μεταρρύθμισης τις έπρεπε να επιφερ
θη των συντάγματι, ασφαλίζουσα την κλονιζομένην εξουσίαν παρά
της δημοκοπίας, πρός ήν ανοίγοντο αι θύραι, και στηρίζουσά τα συμ-:
φέροντα της Ρωσσικής προστασίας , και δεν ευδοκίμουν εν ταις νήσοις .
Οι Γερουσιασται παρηκολούθουν τις προδιαθέσεις του πληρεξουσίου ,
και προπαρασκεύαζον τα πάντα, όπως δι' επιτυχίας αντιπροσώπων
ομοφρόνων έν τη μελλούση νομοθετική συνελεύσει μεταρρυθμισθη το
σύνταγμα κατά το βουλόμενον. Επί τούτω άναβαλούσα επί χρόνον
τινά την οφειλομένην συγκάλεσιν των συγκλήτων , και διατάξασα την
διεύθυνσιν αυτών, ουχί υπό των εγχωρίων κονσόρων, αλλ' υπο ενός
των μελών της γενικής κηνσορίας , ωδήγησε τους Πρυτάνεις εκάστης
νήσου, όπως επιτευχθή ψηφοφορία αντιπροσώπων ώρισμένων παρά
της κυβερνήσεως . Από της α. ούν Σεπτεμβρίου 1806, έμπιστός τις
και ής Γερουσίας περιεφέρθη εις τας νήσους, και έδωκε κατάλογος των
ψηφισθησομένων αντιπροσώπων κατά προαίρεσιν του πληρεξουσίου
και της Γερουσίας , και εδήλωσε τον τρόπον καλπονοθεύσεως, δι' ου
έμελλον ούτοι ευκόλως να αναδειχθώσιν. Κατεσκευάσθησαν κάλπαι
χάρτιναι, συγκεκολλημένων επιπλάστως των δύω θηκών του ναι και
όχι. Ετέθησαν επί της τραπέζης, και προσεκλήθησαν οι συγκλητικοί
είς ψηφοφορίαν πρώτον μόνον των ώρισμένων κυβερνητικών, ούτως
ειπείν, υποψηφίων. Το εσπέρας εσφραγίσθησαν αι κάλπαι διά των ση
μάτων των κονσόρων» πλήν αντί να διαμένωσιν, ως εικός, εν τη
αιθούση της ψηφοφορίας, εφέρθησαν εις το οίκημα του Πρυτάνεως.
Την νύκτα αυτός λάθρα εξεκόλλησεν τάς δύο θήκας , και όλας τας
εναντίους ψήφους τάς εις το ουχί έκένωσεν εις το ναί. Ούτως οι υ
ποψήφιοι κυβερνητικοί έλαχον την ολοψηφίαν του όλου σώματος των
συγκλητικών. Την επιούσαν ετέθησαν οι κάλπαι των άλλων νεοϋπο
ψηφίων , και ταύτας πάλιν μεταφερθείσας ασφραγίστους, μετεκόμι
σαν εις το οίκημα του Πρυτάνεως , όστις πάλιν επ' αυτών εκβαλών
τας υπέρ , έκένωσεν εις τας του ναι των κυβερνητικών υποψηφίων.
Τοσαύτης δε μηχανουργίας επαναληφθείσης καθ' όλας τας ψηφοφο
φίας, έμετρήθησαν αι ψήφοι μόνον του ναι όλων των καλπών , και
ευρέθησαν καθ' όλοψηφίαν πλήρεις αι θήκαι των κυβερνητικών υπο3
 - 869

ψηφίων μόναι, εκπλήκτων μενόντων των καταψηφισάντων αυτούς ,

οίτινες πόρουν πώς αι δοθείσαι ψήφοι αυτών εις το ουχί ευρέθησαν
ε'ς το ναι. ( 1 )
Τας 30 Οκτωβρίου η νομοθετική συνέλευσις ήρξατο των συνεδριά
σεων. Δεκαμελής επιτροπή συνέστη υπό της Γερουσίας κατά πρόκλη•
σιν του πληρεξουσίου συζητήσουσα το σχέδιον των μεταρρυθμίσεων ,
και κατ' έγκρισιν της Αυτοκρατορικής αυλής μετεβίβασεν αυτή υπό σύ.
σκεψιν ο πληρεξούσιος . Η επιτροπή , αφούεποίησε παρατηρήσεις τι
νας και τροπολογίας , ών ουδεμίαν παρεδέξατο καιο πληρεξούσιος , ως
λίαν φιλοδήμους και προς δημοκοπίαν τεινούσας, απέστειλε προς την
Γερουσίαν. (9 ) Τάς δε 18 Δεκεμβρίου 1806 και γραμματεύς της επι
αρατείας Κόμης Ιωάννης Καποδίστριας καθυπέβαλε το συντελεσθέν
μεταρρυθμισμένον σύνταγμα εκ μέρους της Γερουσίας προς το νομο
θετικών σωμα επί ψηφοφορία, και τούτο ομοψήφως παρεδέξατο άνευ
συζητήσεως. Το μεταρρυθμισμένον δε τούτο σύνταγμα διετήρησε μέν
σας βάσεις του προτέρου, αλλ' έλαβε τις εξής μετατροπάς, 1.ον α
Φρέθη από της συγκλήτου πάσα ονομάτισις υποψηφίων εκτελεστι
κού και νομοθετικού , και ανετέθη το νομοθετικό. Εκ της ονοματί :
φεως δε ταύτης εν διπλώ καταλόγων υποψηφίων, 8 ; ώφειλεν πρώτον
να καθυποβάληται τη εγκρίσει της Αυτοκρατορικής αυλής, αι σύγ:
κλητοι έπρεπε να εκλέγωσι τους νομοθέτας και Γερουσιαστές, και τα
μελη του εκτελεστικού. Ολοι δε οι εν τέλει και οι πολιτικοί αξιωμα:
τικοί διά πρώτην φοράν έπρεπε να εκλεχθώσιν παρά του πληρεξου
σίου επί καταλόγων καταστηθέντων υπό των νομοθετών Γερουσια
στών και κηνσόρων. των τότε εν ενεργεία. 9,ον Η . εκτελεστική δύο
ναμις ήτοι η Γερουσία, ήτις κατά την μεταρρύθμισιν εκαλείτο Πριγ
γιπάτον, περιωρίζετο εις μόνον και μέλη, εν εξ εκάστης των τριών
μειζόνων νήσων, εν εκ της Λευκάδος κατ' ιδίαν, εν εκ των τριών μια
κροτέρων, και εν αδιαφόρως εκ των τεσσάρων επιλοίπων. Ο πρόε .
δρος αυτού τιτλοφορεί το Πρίγγοψ , και μετέρχετα την υψηλήν εξου

( ) Stelio Vlassopolo memoria sul mio reggimento di santa

Moura , όπου μεθ' όλης της ειλικρινείας αυτός ομολογεί την συνέρ
γειάν του κατά την καλπονόθευσιν (διασώζεται δε το χειρόγραφο ».
παρά τα εγγόνων αυτού Γεωρ . Μαρκορά.
(2) Ofe ev sõ tre costiiuzioni dalla prest. commissione con
ſerenie a. s. c . il Co. Mocenigo Plenipotenziario di Russia , li
4 € Norg , 1906 και την απάντησιν σελ. 83 και 96.
 86 3

ε!αν και την παράστασιν του ανωτάτου άρχοντος, ώς ήγεμόνος της

πολιτείας. Εκαστος εκ των πέντε μελών αυτού, και εκαλούντο νύν αρ
χοι της πολιτείας, διήρχετο την αρχήν κατά περιτροπήν επί ενός ές
τους μέχρι της πενταετίας, καθ' ήν διατηρούντο εις την αρχήν του
εκτελεστικού τα μέλη. Τα τρία μεν αυτών κατά την λήξιν της πεν
ταετίας έδύναντο να ανεκλεχθώσι, τα δε δύω να ανακαινισθώσιν εξ
άλλων. Το Πριγγιπάτον δε διώριζε τους τέσσαρας γραμματείς της
επικρατείας, ήτοι εξωτερικών, του πολέμου και ναυτιλίας, των έσω
τερικών και των οικονομικών και της δικαιοσύνης. Ην δε υπεύθυνον
κατηγορητόν και τιμωρητέον δι' άδικοπραγίαν και έγκλημα καθοσιώ
σεως. 3.ον Η νομοθετική συνέλευσις μετωνυμηθείσα εις Γερουσιας
κήν βουλήν, περιωρίζετο εις μόνον 47 μέλη ανά τέσσαρα εξ εκάρης
των τριών μειζόνων νήσων, 2 εκ Λευκάδος, και ανά εν εκ των λοι
πών μικροτέρων. Τούτων τα μεν διήρχοντο την αρχήν επί τριετίας,
τα δε άλλα επί τετραετίαν. Η συνέλευσις ώφειλε να συνεδριάζη έ»
τησίως επί 1 μήνας, αναβαλλομένη και συγκαλουμένη εκτάκτως, και
παρεκτεινομένη τας συνεδριάσεις υπό του εκτελεστικού Διηρείτο δε
εις τμήμα Γερουσιαστικόν, το προπαρασκευάζον νόμους και κανονι
σμούς προτεινομένους παρά του εκτελιστικού , και εις τμήμα νομο
θετικόν, το παραδεχόμενον και απορρίπτον συν τα πρώτατα προτει
νόμενα υπό του πρώτου τμήματος , και μέλους τινός των νομοθετών.
ο Πρίγγιψ δε και οι γραμματείς εδύναντο να συνεδριάζώσι και συμ
ψηφίζωσι μετά του νομοθετικού σώματος . Τα παύοντα μέλη εκ του
εκτελεστικού της πρώτης πενταετίας δικαιωματικώς μετέβαινον ως
νομοθέται επιβίως εις την συνέλευσιν . Οπως δε αι νήσοι αντιπροσω
πεύωνται , ως εικός , παρά τω Πριγγιπάτο και ταις γραμματείαις, και
Γερουσιαστική βουλή έπρότεινε τινά εκ των μελών της, δς καλούμε
νοι παραστάτης ήθελε εκπροσωπεύη την νήσον εκείνην. 6.ον Kατηρ
γείτο η κηνσορία, αι δε σύγκλητοι διευθύνοντο υπό δύω μελών έκλε
χομένων παρά της συγκλήτου, ών ο μεν πρεσβύτερος καλούμενος πρέ
βουλος προΐστατο, και δε νεώτερος εξετέλει χρέη γραμματέως. Αμφό
τεροι δε ούτοι ενωθέντες μετά του Πρυτάνεως, καθίστανον τον πο
λιτικός σύλλογον , όστις εξήλεγχε τα προσόντα των εγγραφέντων
και έγγραφησομένων συγκλητικών, διαμενόντων αυτών,οία ωρίζονό
το υπό του προτέρου συντάγματος. 8.ον Η δικαστική εξουσία ήν ας
νεξάρτητος της εκτελεστικής και εγχωρίου δυνάμεως, το προσωπι
κον δι αυτής ωρίζετο υπό του εκτελεστικού εκ μή ιθαγενών της νή
σου εκείνης, καθ' ην ώφειλον να δικάζωσι 6 ον Η διοίκησις εκάστης
ήρου μιτήρχετο υπό του Πρυτάνεως, οριζομένου παρά του εκτελο
 864

οτικού εκ μη ιθαγενών της νήσου επί τριετίαν , και δύο δημοσυ..

βούλων επί διετίαν και των διαχειριστών (ταμείων). 7.ον Ο γενι -
κός ταμίας του Κράτους ώφειλε να περιλαμβάνη τα δημόσια εισο
δήματα εκάστης νήσου, αφαιρουμένων των δημοτικών, μηδέν δυνά
μενος εξ αυτών να δαπανήση, ή λάβη, ή δώση άνευ εντάλματος της
Γερουσίας και του υπευθύνου γραμματέως . 8.ον Ολοι οι αδικοπρα
γούντες αξιωματικοί και αυτός ο Πρίγγιψ εδικάζετο, και ετιμωρείτο
παρά το υψηλό δικαστηρίων του Κράτους. ( 1 )
Παραδεχθείσης της μεταρρυθμίσεως ο πρόεδρος της συνελεύσεως
συγχαιρόμενος το νομοθετικών σώματι εξεφράζετο, ότι ήδη η πολι
πεία εξεπεραίωσεν έργον, αο επιφέρει έαυτή την ευδαιμονίαν, διότι ως
η τύχη των νήσων υπέκειτο τη βουλήσει αμφοτέρων των προστατί
δων δυνάμεων , η πολιτική ύπαρξις αυτών οίδέποτε έστερεούτο άνευ
της ομοθύμου συγκαταθέσεως των Μοραρχών, πρός πολίτευμα κυ
ρούμενον αμφοτέρωθεν, επειδή ημείς εγεννήθημεν εν τώ υπακούειν
και ουχί εν τώ προστάζειν. ο δε γραμματεύς της επικρατείας Κόμ.
Ιωάννης Καποδίστριας, έμφράττων το στόμα των αντιτασσομένων
νομοθετών εις το περί ονοματίσεως των υποψηφίων παρά της συνε
λεύσεως , και ουχί παρά των συγκλήτων, έλεγες - ότι η συνθήκη
τών 21 Μαρτίου 1800 δεν είχεν εισέτι λάβειν εκτέλεσιν οριστικήν .
Αμφότεραι αι δυνάμεις αι κυριεύσασαι την Επτάνησον συνεφώνησαν,
όπως εξασκώνται δικαίωμα κυριότητος, να παραδεχθώσι και επικυ
ρώσωσι το σύνταγμα, απoίoν οι εγκάτοικοι νομίσωσι κατάλληλον τη
πολιτεία των. Αλλ' ούτε το σύνταγμα των 1800 , ούτε εκείνο των
4803 , άτινα παρεδέχθησαι παρά της μόνης Τουρκίας, έτυχον κύρος
και παρά της Ρωσσίας. Το προτανθεν δε νεωστι σύνταγμα παρά του
πληρεξουσίου είναι το μόνον , 8 ήθελε λάβει έγκρισιν και κύρος παρά
της Αυτοκρατορικής Αυλής της Πετρουπόλεως , άνευ του οποίου ή
μεταξύ των δύω δυνάμεών συνθήκη, δι' ής απεκατέστη η πολιτεία ,
δεν ήθελεν ισχύι Εχετε διο προ οφθαλμών Κύριοι, ώς μεγάλης και
Επίσημον αλήθειαν, ότι το Κράτος της πολιτείας υμών δεν έλαβε μέ
χρι του νύν αληθινήν ύπαρξιν. Επειδή προσήκει αυτό δικαιωματικώς
και κυριαρχικώς εκείνω, όστις αυτό κατέστησε. Δύναται δε να κατα
στήση αυτό άνευ συντάγματος κυρωμένου παρά της Ρωσσικής αυλής,
και να φαίνεται πάν άλλο τι, η πολιτεία πραγματικώς ανεξάρτης

( 1) το μεταρρυθμισθεν σύνταγμα των 1806 άρα ολόκληρον εν τω

tre ituzioni σελ . 70 .
 bor 865

τος και ελεύθερος. ( 5 ) οι λόγοι ούτοι τοσούτον έπεισαν τους νομού

θέτας, ώστε διά ψηφίσματος ωρίζετο, 1.ον να απονεμηθώσι τα ευ
χαριστήρια πανδήμως διά του πληρεξουσίου προς την Αυτοκρατο
ρικήν Αυλήν, την μόνην προστάτριαν, ήτις εφρόντιζε τα περί ευδαι
μονίας και πολιτικής υπάρξεως των νήσων, δι' εγκαταστάσεως νέου
συντάγματος. 2.ον Εν τη αίθούση της συνεδριάσεως της συνελεύσεως
να στηθη ή προτομή του Αυτοκράτορος Αλεξάνδρου δημιουργού
και ευεργέτου της πολιτείας. 3.ον Πίναξ δε ορειχάλκινος υπ' αυ
την, εν ανεξαλείπτους και ευσταθέσει γράμμασι, διαμνημονεύσει
την εθνικήν ευγνωμοσύνης, όπως διασώζηται ή αγαθοεργία και
τοίς μεταγενεστέροις. Αλλ' εις το ψήφισμα τούτο , ώς και εις εκείνο
των 1803, ο Αυτοκράτωρ ουδόλως ενέδοτο, καίτοι παρεδέχετο το
μεταρρυθμισμένον σύνταγμα. Παρεκέλευσε δε απεναντίας, ότι η δα
πάνη περί προτομής κάλλιον έπρεπε να χρησθή επί οικοδομή ώ :
φελίμου τινός καθιδρύματος . Διό ενθουσιασθείς ο πρόεδρος της Γε
ρουσίας έγραφες προς τον πρέσβυς της πολιτείας Νεράντσης, τον
παρά τη αυλή της Πετρουπόλεως. -- Καθ' ομοιότητα Τίτων, Aύρη
λίων και Αντωνίνων γινώσκει ο Αυτοκράτωρ Αλέξανδρος, ότι το μνη
μείον, και η ευεργεσία αυτώ ιδρύεται εν ταις καρδίαις των ευεργετης
θέντων, είναι διαρκέστερον ενός αγάλματος εγγεγλυμμένου υπό του
ιταλικού Φειδίου. Ο μεν πανδαμάτωρ χρόνος καταστρέφει μάρμαρα
και ορειχάλκους" αλλ' εντός ευαισθήτων ψυχών, ανεξάλειπτος εστι
και διαρκής ή ένδοξος μνήμη του ευεργέτου, ήτις διαδίδεται εκ πα
τέρων προς υιούς, και εξ υιών προς εγγόνους, και εξ αυτών προς τας
μελλούσας γενεάς. ( 2)
Καίτοι ή μεν μεταρρύθμισις παρεδέχθη ομοφώνως , το δε επιτα.
γές και παρακελευσματικών του πληρεξουσίου ενίσχυε τα νεωτερι
«θέντα εν τη πολιτεία, ύμνους και ευχαριστήσεις παρά των συμπο
λιτευομένων απήλαυεν ο πληρεξούσις . (3 ) Αλλ' ακαλύπτως εδηλού

( 1) Processi verbali sessione del 21 Decembre 1806 (APXelopa

Ιον. Γερουσίας).
(2) Dispaccio del Presidente del Senato all' ambasciatore Na
ranzi 10 Marzo 1807 (Αρχ. Ιον. Γερουσίας.)
(3) Stefano Teolochi Sclebuni, -Oda pel compimento della
C

sistemazione politica della Republica seilinsulare affidata con

plenipotenza a S. I. M. Alessandro Imperalor di tutte le Russie
à S. E. Georgio Conte Mocepigo.
109
 866

το διενέργεια επί των καθεστώτων διά της αποκλειστικής θελήσεως

της μόνης Ρωσσίας, ήτις αναφανδόν ήδη εφαίνετο ευνοούσα τους και
λιγάρχας, και απέστερει τους άλλους πολίτες εκ του πολυτίμου δι
καιώματος του να εξέρχωνται οι αντιπρόσωποι αυτών διά της αυτο
λευθέρας ψήφου των. Ηαυθαιρεσία δε αύτη σφόδρα δυστηρέστει τους
φιλοδημοκράτας ώστε οι αντιπολιτευόμενοι εκραύγαζον , ότι επωλή
θησαν εις την Ρωσσίαν , ότι αύτη διήρχετο δικαίωμα κατακτήσεως
εν ταις νήσοις , ότι αι βάσεις της συνθήκης περί ανεξαρτήτου πολι
τείας της Επτανήσου κατέκλονίσθησαν· διότι τα πάντα υπέκειντο εις
το αυτογνώμον του πληρεξουσίου και των ευνοϊκών του ολιγαρχών,
τίτινες ήδη δια του νέου πολιτεύματος , σφετερισθέντες όλα ταμε
γαλήτερα αξιώματα , και ιδίως οι Γερουσιασται, οι Πριγγιτικοί και
οι γραμματείς αυτών, απέβαλλον τους της δευτέρας τάξεως εκτιμών
και αρχών, ας παρείχετο δικαίως το σύνταγμα των 1803 , και απο
κλειστικώς εδύναντο να τα μεταδίδωσιν εις τους απογόνους αυτών.
Μάτην απελογούντο οι συμπολιτευόμενοι πολιτικοί προς τους φιλο
δήμους, στηρίζοντές τας δικαιολογίας των εις την πολιτικής τουχρό
νου, και εις τας μεταβολής των αρτισυστάτων δημοκρατιών , αίτινες
δια το υπερέχον του Ναπολέοντος , και το φιλοτύραννον των μοναρ
χών, κατεστράφησαν εν άκαρει εν νεοσυνταχθείσαις συνθήκαις . Νέας
ταραχαι εκ τούτου και θόρυβοι εξερράγησαν εν ταις νήσους κατά του
νέου μεταρρυθμισμένου πολιτεύματος . Αλλ' όλα ταύτα τα κινήματα
των αντιπολιτευομένων , ως ιστός αράχνης διέλυε προσταγή μικρά
του πληρεξουσίου , και επίδειξις τινός Ρωσσικού όπλου . Αν τοσούτω
αι νήσοι ήμέραν εξ ημέρας έγεμον όπλων και νήών Ρωσσικών , άτινα
διέχεoν άφθονον πλούτον τοίς εγχωρίσις επί διατροφή και συντηρή
σει των στρατιωτών . Ο Αυτοκράτωρ υπενδούς εις τας παραστάσεις
της Γερουσίας απήλλαττε την Γερουσίαν έκ τής διαθρέψεως του τρα
τού, ως συνεφωνήθη το πρώτον, και εχάριζε τα οφειλόμενα παρ ' αυ
της επι δαπάνη του Ρωσσικού στρατού . Η Γερουσία διό ευγνωμονού »
σα , διέταττε δέησιν και μνημόνευσιν του Αυτοκρατορικού ονόματος
καθ' όλας τας Επισκοπάς και ναούς. Ο δε Πρίγγιώ Αντώνιος Κομού
τος Ελληνιστί εγκωμίασεν εν πανδήμω εκκλησιαστική ομηγύρει τον
Αυτοκράτορα ένεκα των προς την πολιτείαν δωρηθέντων .
Τοσαύτη όμως συσσώρευσις Ρωσσικού στρατού εν ταις νήσους, και
εξαιρέτως εν τοις Κερκυραϊκούς φρουρίοις σφόδρα διασήμοις κατ' έμ •
πολέμους περιπτώσεις , δεν έβλέπετο ευμενώς υπό του Αυτοκράτορος
νύν Ναπολέοντος . Καίτοι μεν δια της συνθήκης του Αμιανς ανεγνών
εσεν αυτός την πολιτικήν ύπαρξιν της Επτανησίου πολιτείας , δεν
 867

ήθελεν όμως και αυτήν ως φωλεάν αλλοτρίου δυνάμεως εν Μεσογείω.

Τοιούτο αει εντέκειτοεις τα μεγαλεπήβολα σχέδιά του, και μάλιστα
ενώ εγίνωσκε πόσην δύναμιν εξήσκει εν αυτή η Ρωσσία, και σύμμα
χος νύν μέν της Αγγλίας, απεχθής δε αει της Τουρκίας , ήν τινα ή.
θελε να αφαιρέση εκ των ονύχων της Ρωσσίας και των παγίδων της
Αγγλίας. Διο ανεκάλει εκ Κερκύρας τον επιτετραμμένον του . Και ί
γραφες προς τον εν Κωνσταντινουπόλει πρέσβυν της Γαλλίας ώδε
Πόντε Βρίκη & Θέρμοδώρου. ( 27 Ιουλίου 1804 ). Στρατηγέ Βρούν
πρεσβευτάμου, ει Κωνσταντινουπόλει - Αποστέλλω υμίν ταχυδρόμον
φέροντα υμίν οδηγίας, πώς θα διάγετε προς το Ρωσσικών μυστικο
συμβούλιον. Εδέχθην παρά του πρέσβεως της Πύλης επιστολήν τινα
του Σουλτάνου. Σελίμου, Αυτή μεν είναι ελευθεριωτέρα εκείνης, ήν
αυτώ έγραψα. Επιφυλάττομαι δε ανυπερθέτως αυτό να απαντήσω.
Εν τοιαύτη δε περιπτώσει εξεδήλωσα τώ πρέσβει ότι η Πύλη απώλ
λυται εξαπατωμένη, διότι δύο πράγματα θαεξαλείψωσιν αυτήν εκ
του αριθμού των δυνάμεων άνευ τιμής τουλάχιστον μαχητού - ά.ον
το να υποφέρη και να εξουσιοδοτη την αποκατάστασιν των Ρώσσων
εν Κερκύρα, παρέχουσα αυτούς και διάβασιν. ακώλυτον εκ του Ελ.
λησπόντου. -β'. Το να παραχωρή τούς Ελληνικοίς πλοίους του Αρχι
πελάγου, το να πλέωσι με σημαίαν Ρωσσικήν. Σας θα γνωρίσετε και
λώς πόσος και αριθμός του Ρωσσικού στρατού , ός διέπλευσε τον πορ »
θμόν. Εγώ δε νομίζω αυτόν,υπερβάντα τους έ,000 άνδρας, οίτινες
μετά των 1,500 προλαβόντως διαβάντων συναριθμούνται 5 ή 6000.
Οποίος δε και σκοπός τοσαύτης στρατιάς; Βεβαίως άλλος δεν εί
ναι , και το να κυριεύσωσι την Πελοπόννησον , επωφελούμενος των
διενέξεών μου κατ ' Αγγλίας μετά Αυστρίας , όπως εισβάλωσιν εις την
Ευρωπαϊκήν Τουρκίαν. Η δε Πύλη τοσούτον αναισθητεί , ώστε αφίνες
αυτούς ελευθέρως διευθυνομένους καθ ' εαυτής . Σείς σπουδάσατε παν
τοίως, όπως οι Τούρκοι έννοήσωσιν ότι 6000 Ρώσσοι και άλλοι τον
σοι εάν ήσαν εν Ιταλία , ένθα εγώ έχω.400,000 άνδρας αντιπράτ.
τοντες κατ' εμού, ουδέποτε ήθελαν με ταράξει, όσον οι εξακισχίλιοι
ούτοι Ρώσσοι, οίτινες είναι έτοιμοι να υποστηρίξωσι τους επαναστά .
τας της Πελοποννήσου Ελληνας , και να συμπολεμώσι με τους Ηπεια
ρώτας κατά Τουρκίας, ενώ και Ρωσσία, ταυτοχρόνως θα επαπειλή την
Κωνσταντινούπολιν. Βεβαίως θα δυνάμεθα να εκλάβωμεν ως ειλικρι
νή τα κινήματα ταύτα . Αλλά δεν θα αναιρέσωμεν, ότι αυτή η Υψη
λή Πύλη θα καταφέρει τους Ρώσσους εις τοιαύτην ανάγκην , αδιακό
πως παραχωρούσα τους Ρώσσους ακώλυτον εξοδον εκ του πορθμού .
Διο ουδεν κινδυνωδέστερον τη Πύλη του να βλέπη ευχαρίστως τους
 868

Ρώσσους στερεωμένους εν Κερκύρα. Εγώ δε όπως μη επισημοποιώ

τοιαύτην διαρπαγήν, ανεκάλεσα τον επιτετραμμένον μου έκ Κερκύν
ρας. Θα κάμω δε τας προσηκούσας ενστάσεις μου , αφού πληροφορηθώ
τι διανοείται και αποφασίζει περί τούτου η Πύλη. Εναντιώθητε ούν
παντί σθένει σείς επιμένοντες, όπως η Πύλη παρεμποδίση τους Ελλή
νας εκ του να διαπλέωσι τον πορθμόν με σημαίαν ουχί Τουρκικήν.
Εάν εξακολουθη η Τουρκία , πράττουσα το εναντίον, άπασα η Ελλάς
θα ήναι Ρωσσική, και ο Τούρκος θα αποδιωχθη. Προσήκει νύν το να
διάγητε ψυχρώς προς τον πρέσβυς της Ρωσσίας, και να κοινοποιή
σητε προς τους Τούρκους, ότι εγώ δεν θέλω τους Ρώσσους , ούτε τους
φοβούμαι: Διακοινώσατε δε αυτοίς φανερώς , ότι οι μεν Ρώσσοι και
τέχουσι τους Κορυφούς εναντίον της συνθήκης. Υπουλος δε είναι και
διαγωγή αυτών προς την Πύλην , και ότι έχθροπαθει προς την Περ
σίαν. (1) -Γράφων δε και ο υπουργός Ταλυράν προς τον παρά τη
Προυσία πρέσβυν λουκεσίνην (9 Αυγ . 1804) έλεγεν.- Στοχάζομαι
ότι και Προυσία θα συμβουλεύση ειλικρινώς την Πύλην νά μή αφίνη
πολλούς τους Ρώσσους να διαβαίνωσιν εις Κορυφούς , όχι τοσούτον
δια την Γαλλία , διότι ουδέν άλλο ευαρεστότερον αυτή, και το να
ελέπη τους Ρώσσους παραλυομένους εν τοις φρουρίοις Κερκύρας, αν
τι του να εισβάλλωσιν είς Ιταλίαν πλείονες των εξήκοντα χιλιάδων,
ένθα αναμφιβόλως αυτοι επιβαίνοντες θα ανανεώσωσι τας εν Ολλαν
δία και Ελβετία φονικές σκηνάς. Διό ωφελεί μάλλον το Αυτοκράτο
ρι των Γάλλων το να μη ήναι ούτε ο Αυτοκράτωρ των Περσών, ούτε
ο Αυτοκράτωρ των Τούρκων .... Εάν δε φοβώνται πραγματικώς
διά τό έρεισμα Κερκύρας, το μυστικό συμβούλιον της Πετρουπόλεως
καθαρώς δεν βλέπει, στοχαζόμενον εμέ τοσούτον ετήθη, ώστε να θυ
σιάζω ρατόν διά νήσον ολίγον μοι χρήσιμον. – Kγραψε δε ταυτοχρό
νως και υπόμνημα διανοίγον τους οφθαλμούς αυτής. Ουχ ήττον δε και
ΤΙίος ο Ζ' . τοιούτους φόβους ανεκδίνει τη Ναπολέοντι, εις τα κινή
ματα των Ελλήνων περί της Ρωσσικής κατοχής, διαταραττόμενος
δια την Ιταλίαν. ( 2)
Τέλος και πολιτικός θόρυβος εκρήγνυται εις πόλεμον (1806), και αι
συμμαχούσαι δυνάμεις Προυσίας , Αύςρίας, Ρωσσίας και Αγγλίας πέμ

• ( 1 ) Correspondance de Napoleon 1. Τom. ΙΧ σελ. 432 .

( 2 ) Correspondance ανωτ. σελ. 443 - Ορα και το υπόμνημα
του Ταλυράν εν τη μεταφράσει του Ραφανέλ καταχωρησθέν υπό Kos
μίδου σελ. 198.
 869

πονσι στρατούς και στόλους κατά του Αυτοκράτορος Ναπολέοντος

Η Τουρκία νύν, καίτοι θεατής άπρακτος διαμένει εις την νέαν έκκρη
ξιν του πολέμου, πίπτει εις τους όνυχας του Ναπολέοντος. Βρέθιζεν
αυτήν ούτος κατά Ρωσσίας, ως παραβιαζούσης συνθήκες και κρα
ταιουμένης εν Επτανήσω. Η Ρωσσία διαλύει την λυκοφιλίαν της με
τα της Τουρκίας , προφασιζομένη, ότι η Τουρκία βιαίως κατεβίβασε
τον Υψηλάντης και Μουρούζην εκ του θρόνου των ηγεμονειών . Με
χελφών ο στρατηγός εισβάλλει εις τας ηγεμονείας και καταπολεμά
τους στρατούς της Τουρκίας. Ο Αγγλικός στόλος διαπλεύσας το λό
νιον επιχειρίζεται να εισέλθη εις τον Ελλήσποντον. ο δε στρατηγός
Σεβαστιάνης, πρεσβεύων τότε εις Κωνσταντινούπολιν , ενθαρρύνει τον
Σουλτάνον, έχων συνεργών εις τας οχυρώσεις του Ελλησπόντου, και
αυτόν τον Πατριάρχης Γρηγόριον. Η Επτάνησος, τότε ηναγκασμένη
να γνωρίζη τον αυτόν φίλον και εχθρών της Ρωσσίας , κηρύσσει τον
πόλεμον, ώς δύναμις Ευρωπαϊκή κατά του Ναπολέοντος. Περί πολ
λου κατά την διάρρηξιν του πολέμου μεταξύ Γαλλίας και Αγγλίας,
είχε δηλωθή ουδετέρα. Η Γερουσία διά προκηρύξεως των 30 Ιανουα
ρίου 1803 απηγόρευε τους υπηκόους του να αναμιγνύωνται εις τας
υπηρεσίας των εμπολέμων δυνάμεων, μεταφέροντες δια των πλοίων
των πολεμοφόδια και όπλα. ο Αυτοκράτωρ της Ρωσσίας, κηρυχθέν
τος του πολέμου, ανεδέξατο την προστασίας των Επτανησίων εις
την αλλοδαπών ώς των ιδίων υπηκόων. Εν δε Επτανήσω διοργανίζε
ται το κίνημα των μεσημβρινών επαρχιών της Τουρκίας, δι'έπα
ναστάσεως των Ελλήνων, βοηθουμένων παρά των Ρώσσων. (1 ) Τάς
17 Ιουνίου 1807 η Επτανήσιος Γερουσία εδημοσίευεν επισήμως δια
κήρυξιν πολέμου κατά Γαλλίας ώδε. - Μέχρι του νυν η κυβέρνησης
υπερακριβώς διετήρησε την ουδετερότητα, δι' ην εθυσίασε καθήκοντα
προς την Ρωσσίαν και αγάπην έγκλειομένην εν τω στήθει. Αλλ' ή
Γαλλία, ήτις δικαίωμα νομίζει την βίαν, και φρόνησιν την αυθαιρε
σίαν , τα αισθήματα ταύτα της πολιτείας έθεώρησεν ως έγκλημα. Και
διό εχθροπαθώς φερομένη , τα μεν πλοία της πολιτείας εσύλησε, τα
δε πληρώματα ήχμαλώτισεν. οι επιτετραμμένοι και αντιπροσω
πεύοντες την Γαλλίαν εν ταις νήσους προ πολλού ανεχώρησαν εκ
της επικρατείας. Ο πρόεδρος της πολιτείας παρά Βενετία, ήναγκά
σθη υπό των Γαλλικών εξουσιών , να καταβιβάση το στέμμα (έμ
βλημα της πολιτείας), και να αναχωρήση εντός 24 ωρών. Δι' όλα

4 ) Φιλήμων ιστορικών δοκίμιον περί της φιλικής Εταιρίας σ . 105

 1 : 870

ταύτα η κυβέρνησις διακηρύττει πεπαυμένην την ουδετερότητα , και

διαλυμένους τους Επτανησίους εκ των προκυπτουσών παρά της ου
δετερότητος υποχρεώσεων. Ουδέν δε θα εμποδίζη πλέον του να είσ
έρχωνται εις τους λιμένας της Επτανησίου επικρατείας Ρώσσοι και
Βρετανοί καταδρομείς . Η κυβέρνησης προετοιμάζει ναυτιλικά έγ
γραφα προς τους πλοιάρχους Ιονας, όσοι βούλονται να χρησθώσι και
ταδρομάς, καταδιώξεις και πειρατείας επί ζημία της Γαλλίας. Επτα .
νήσιοι ! Εάν μή δύνασθε να βλάψητε, ούτε να συμμετρηθήτε , με τον
σούτον άπειρον και ισχυράν δύναμιν, προετοιμάσθητε, καθ ' όσον δύ
νασθε, να ανθεξητε εις την βίαν αμυνόμενοι. ο Θεός, η φύσις , ή α
νάγκη, η κυβέρνησις σας επιβάλλουσι το καθήκον. Ισως νεοσυστάτη
τινί πολιτεία ή τοιαύτη κατάστασης είναι άκαιρος. Και με όλα τα
τα, το καθήκον αυτό ας επιφέρη, εάν μή την βίαν, τουλάχιστον την
σχύν, ήντινα εμπνέει η ανάγκη της ιδίας ημών αμύνης, και αντίστα
σις τη αδικία , η μνήμη της παρελθούσης Ελληνικής φιλοτιμίας. Δύ
νασθε να αναστηθήτε , ώ λαοί της Επτανήσου . Ναι , σείς απόγονοι έ
κείνων, οίτινες άλλοτε διά την τέχνην του πολέμου, και διά τα έρ
γα της ειρήνης υπερέβησαν όλα τα έθνη , ρίψατε πέριξ το βλέμμα,
και ίδετε ότι το σύμπαν υμίν ευνοεί. Η Ρωσσία συμμαχούσα με άλ:
λας δυνάμεις, σας αποκατέστησεν έθνος, και σας θέλει ελευθέρους.
Αύτη θα διατηρήση το έργον τούτο των χειρών της . Προς τον μεγα:
λόψυχον, τον μέγα, τον κραταιον, τον αθάνατον Αλέξανδρον, έστωσαν
αιωνίως , ώς είναι, αφωσιωμένα: αι καρδίαι υμών. Η δε αΐσιος τύχη
της πολιτείας ταύτης έσεται ασφαλής. (1)
Την προκήρυξιν του πολέμου υπέγραψεν ο αντιπρόεδρος Αν. Μαρ
τινέγγος, απόντος εις Ζάκυνθος του Πρίγγιπος Κομούτου δι' ασθέ
νειαν. Τας 4 Νοεμβ. 1806 ο υπουργός των εξωτερικών της Ρωσ
σίας Βουδέιρα, ενεχείρησε το πρίσβει της πολιτείας Νεράντση δή.
λωσιν , ένθα εγκαταλέγοντο τα παράπονα της Ρωσίας κατά Τουρ .
χίας και κυρίως , ότι η Τουρκία ανοήτως περιεπλέχθη εις τας πλε
κτάνας της Γαλλίας, ήτις επισκοπεύει να επεκτείνς τας ολεθρίους
κατακτήσεις της εν Μεσογείω. Επί τούτοις ουν καταλαμβάνει τας η
γεμονείας, έως oύ έλθη η Τουρκία εις σύνεσιν, και εξέλθη των ρα·
διουργιών της Γαλλίας. Απήντα ο Νεράντσης διά της εξής διακοι»
νώσεως προς την δήλωσιν του Βούλβερ - 0 επιτετραμμένος τάς υπο
θέσεις της Ιονίου πολιτείας σπεύδει να επιβεβαιώση την Α, Ε, τον

( 1 ) Σώζεται εν τώ αρχειοφ, της Ιονίου Γερουσίας Ιταλιστί,

 = 87 =
στρατηγόν Βούδ6ερς υπουργός των εξωτερικών, ότι η δήλωσις, η
έντιμοποιήθη αυτός να τα απευθύνη τάς 23 ισταμένου , όπως εκδηλών
ση αυτή την είσοδος του Αυτοκρατορικού στρατού εις Μολδαυθαν και
Βλαχίαν, μάλλον εκτιμάται παράτης κυβερνήσεώς του , καθ' όσον
διακρίνεται και θαυμαζομένη μετριοπάθεια του Αυγούστου Αλεξάνδρου,
και η ευσταθής αυτού επιθυμία προς ευτυχίας της Ευρώπης. Σύν
τούτοις δε και το μέγα ενδιαφέρον, και ο μεγάθυμος Μονάρχης συναι
σθάνεται υπέρ του Ελληνικού Έθνους. Ουδεμία άλλη επικράτεια, ό .
σον η Ιόνιος πολιτεία δύναται να εκτιμήση τους μεγαλοψύχους και
ευεργετικούς στοχασμούς της Δ . Αντ . Μ. Πλησιόχωρος η πολιτεία
τη Τουρκία, πόσας περιφρονήσεις έλαβεν αύτη διά την αφοσίωσίν της
προς την Ρωσσίαν , αφ' ής μόνης αγαπά να αναγνωρίζη την πολιτι
αήν της ύπαρξιν; Πρός τάς μομφάς της Ρωσσίας κατά Τουρκίας και
πολιτεία δύναται να προσθέση και τας ιδικάς της, αι οποίαι εμμέσως
προσβάλλουσι την προστατεύουσαν δύναμιν. Ούτως ως παραδείγμα
τα επιφέρονται το δίπλωμα τι εναντίον εις την συνθήκης των 2
Μαρτίου 1800 , αί παραβιάσεις του Αλήπασα, αι καταδρομαι και
δυναστείαι των καταφυγόντων εις τας νήσους Σουλιωτών, αι συκο
φαντίαι και δολιεύσεις επί πραγματείας και περιουσίας των Επτα
νησίων παρ' άπασι τοις λιμέσι της πλησιoχώρου Οθωμανικής Ηπει
ρώτιδος. Η πολιτεία δύναται να διαμαρτυρήση καθ' όλην την Ευρώ
πην, ότι η μόνη αγάπη προς την ειρήνην, και η οσιότης των πρεσ
βευομένων δοξασιών παρά της Α. Αυτ. Μεγ «υπηγόρευσαν αυτή με
τριοφροσύνην, δι'ής υπέφερε τοσαύτας ύβρεις. Εάν ή ολιγωρία πά.
της επιεικείας ωδήγησεν την άδικών διαγωγήν της οθωμανικής Πύ
λης προς την Ρωσσίαν, πρός ήν αύτη οφείλει την έαυτής ύπαρξιν ,
έκαστος δύναται να συμπεράνη, πόσον άδικος είναι η διαγωγή αυτής
προς το ελεεινον Ελληνικόν έθνος, και η Τουρκία νομίζει αιχμάλωτον
εαυτής και εχθρικόν. Αλλά το Ελληνικόν έθνος εν σιδήροις κήί οπό
ζυγόν τυραννικής δυνάμεως, διατηρεί άσβεστον την ελπίδα του να α.
ναλάβη την ελευθερίας του. Το δε ευεργέτημα τούτο προσδοκά παρά
της ρωσσίας, της οποίας το ομόθρησκον και αι αύται δοξασίαι συν
δέουσε σφικτά τους δουλωμένους Ελληνας. Και περί της οποίας αυ
τοι πρόθυμοι είναι να χύσωσι το αίμα των ως άλλοτε . Η Επτανή
σιος κυβέρνησις δεν αγνοεί τάς άτυχίας, αίς το Ελληνικών Εθνος θα
υποπέση καθ' όλην την διάρκειας του πολέμου τούτου . Καίτοι δε ά
παντα τα δεινά γινώσκει, δύναται όμως να επιβεβαιώση την Α .
Aύ. Μ. ότι αύτη έχει το θάρρος να υποστη άπαντα , αρκεί μόνον ότι
η τύχη αυτής συνδέεται μετά της δόξης των όπλων της Α. Αυτ. Μ .
 ܳ‫ ܚܙ‬378 ‫ܞ‬

Β πολιτεία θεωρεί αυτήν πρώτην εκθεμένην εις ευθυβολήν όλων τώ

δεινών τούτων. Η διαγωγή της Πύλης προς αυτήν, ώς έτι και της
κατά της εσχάτης ταύτης ημέρας δεν αφίνουσι τινα άνευ αμφιβος
λίας να εννοήση ότι αμφότεροι ούτοι οι συμπολεμούντες θεωρούσαν
την πολιτείαν , ως μέρος αναπόσπαστον της ρωσσικής Αυτοκρατο
ρίας, και ότι θέλούσιν ενοχοποιήσωσιν αυτήν εις την έριδα ήν έχουν
σι προς την ρωσσίαν. Αλλ ' η πολιτεία της Επτανήσου επαίρεται εις
την πίστιν, ήν εναποθέτει τη ρωσσία . Πεποιθεία δε, ότι η δύναμις
αύτη δεν θέλει είμή την ευτυχίας αυτής και στερέωσιν της πολι
τικής της υπάρξεώς θα δώση προς την Ελλάδα το παράδειγμα της
καρτερίας, δι' ής οφείλουσι να υπομένωσιν όλα τα δεινά υπέρ δι
καίου αιτίας, και όπως ίδωσι την πατρίδα απαλλαττομένην τυραν
νικού ζυγού, όστις επέκεινα τεσσάρων αιώνων καταβαρύνει το Ελά
ληνικών Εθνος . ( 1 )
Η πύλη προς τα αυτή προσαπτόμενα εγκλήματα παρά της ρωσε
είας , έποιείτο αείκαι αυτή άλλας αντεγκλήσεις. Μεταξύ των πολ
λών έλεγεν εν τώ Μανιφέστω αυτής των 5 Ιανουαρίου 1807 (93
της Σελήνης Σίναλλ 122 } -- Εγώ λέγω κατά τους πρότανθέντας -
ρους της συνθήκης ότι η ρωσσία ουδέν έχει ειδικών δικαίωμα επί
της Επτανήσου , ήτις εξαρτάται παρά της Τ. Πώλής, είμή μόνον του
της εγγυήσεως και ασφαλείας . Και κατά τους αυτούς όρους, εάν ποτέ
χρειάζεται να διαμένωσι στρατοί εν τή ρηθείση πολιτεία, τούτο
θα γίνεται δια κοινής ομοθύμου συγκαταθέσεως. Η δε εγκαταστη
θησομένή εσωτερική κυβέρνησης πρέπει ταις χερσιν αμφοτέρων των
δυνάμεων να υποστηρίζεται και να εκτελήται. Η αυλή της ρωσσίας,
μεταχειριζομένη της νήσους ως κατοχήν εαυτής, έθετο εν αυταίς ό
τους στρατούς ήβουλήθη, Διευθήνει δε νόμους και κυβέρνησιν δι' οί
χείων πρακτόρων κατάρτισθέντων και εργασθέντων εν Πετρουπόλεί.
ποίησε προς τούτοις τας επτά νήσους κέντρον ενώσεως όλων των
αποστατών του Σουλτάνου, των κατοικούντων τας πλησιoχώρους ε
παρχίας της ρούμελης . Τούτοις δε εφέλκεται και δελεάζει λάθρα,
και φανερώς οδηγούσα και φέρουσα ώς ληστές και ολετήρας έων -
μετέρων επαρχιών , ανοίγει αυτούς καταφύγιον τας νήσους, διαφεύ
γουσιν την δικαίαν ημών καταδίωξιν. Ουδεμίαν δε ραδιουργίαν πα

S E. General Bulber 5. ministro de

((11) Nota presentata a S.
gli affari esicri dall ' incaricato d'affari Naranzi li 24 Ottobre
A806 Mercurio settinsulare.
 - 8735

ρέλειψε διά των αξιωματικών αυτής και πρακτόρων, σπεύδουσα να

διεγείρη εν τοις λαοίς εκείνους δυσαρεσκείας, και ιδίως κατά της Λ.
Ε . του Αλή πασα κυβερνήτου των Ιωαννίνων . (4 )-Τω όντι και Μοκε :
νίγος, παρoβοηθών τα κινήματα της αυλής του κατά Ρωσσίας , είχεν
αναφλέξει το πολεμόφρον και δυσμενές κατά του βαρβάρου ζυγού
των αρματωλών και κλεπτών. Ούτοι έχοντες άσυλον την Λευκάδα, εξ
αυτής εξώρμων κακοποιούντες τας χώρας του τοπάρχου . Ο Ναπο
λέων όπως παρεμποδίζη τους Ρώσσους , οίτινες εκ Κορυφών εισβάλ.
λοντες εις Δαλματίαν, έδύναντο να παρενοχλώσι τους εκεί πολεμούν
τας στρατούς αυτού και τους του Σουλτάνου, διέταττε τον έν Νεα
πόλει βασιλεύοντα αδελφόν του Ιωσήφ, να βοηθήση τον Αλήπασαν,
κινούμενον κατά της Επτανησίου πολιτείας , πολεμίου διακηρυχθείσης
κατά Τουρκίας και Γαλλίας, και προστατευομένης υπό της απεχθούς
Ρωσσίας. (2) Εντρομοι οι λευκάδιοι προς το κίνημα του Αλήπασα
κατά της πατρίδος των ,, εν δεινή αθυμία πανοικι έφευγον καταλεί -
ποντες το πάτριον έδαφος. Οι προύχοντες αυτών ικέτευον τον Ρώσ
τον αρχηγών των όπλων, όπως μετακομίσωσι τους ασθενείς και απεί
ρους του πολέμου εις Κέρκυρας. Αλλ' ο πληρεξούσιος το αίτημα αυ
των δεν ενέκρινε, και μόνονκαταφύγιον τους βουλομένοις εδόθη εις
το φρούριον. (3) Η Λευκάς ήδη απρόβλεπτος πάσης αμύνης , έπρεπε
να τύχη της προσδεομένης οχυρώσεως. Διακόσιοι πεντήκοντα μόνοι
στρατιώται Ρώσσοι, και όγδοήκοντα Αλβανοί άτακτοι και απηνείς
συνίστων την φρουράς αυτής. Όλίγα δε πλοία μικρά και σαθρά εφύ
λαττον το τεναγος. Αλλ' ο πληρεξούσιος προλαμβάνων τα μέτρα πά
σης προφυλακής απέστειλε τον γραμματέα του κράτους Ι. Καποδί
στριαν, όπως προβλέψη τα περί οχυρώσεως και εφοδιάση προσηκόν -
τως τα φρούρια αυτής.
Ο γραμματεύς ούτος φθάσας ήρεύνησε την κατάστασιν της νήσου,
συμβουλευόμενος υπό αξίων μηχανικών. Επεσκευάσθη το φρούριον:
προσετέθησαν προμαχώνες, και οπλίσθησαν με τα οφειλόμενα κανό •
νια. Κατά δε το τεναγος απέναντι της Χερσοννήσου ώκοδομήθησαν
δύο οχυρώματα , το μεν καλούμενον Αλέξανδρος, το δε Κωνςαντίνος,
εργαζομένου όλου του μηχανικού φερθέντος εκ Κερκύρας . Ακολούθως

( 1 ) Moniterar universale N.ο 12, 13 Μαρτίου 18ο7.

( 2) Memoires et correspondance politique et militaire de roi
10sep par. A. Dallasse Too. III σελ. 296 303 .
( 3) Vlassopulo inemerie sul mio reggimento di S. Maura ,
1 )
 874

κατεσκευάσθη στρατόπεδον, περιταφρωθεν διά πασσάλων κοπέντων

εκ των δένδρων του δάσους Κεφαλληνίας , εργασθέντων των Κεφαλο
λήνων προθύμως και αμισθί , και προσφερόντων τα πλοία εις κομιδής
και ακτοφυλακήν Λευκάδος. ( 1 ) Προσεκλήθη ο στρατηγός Στατδέρ ,
και καταλύων μετά της μοίρας έν Ζακύνθω με όλον τον εκείσε Ρωσ•
σικός στρατός και της πολιτείας. Εστρατολογήθησαν και άλλοι τρείς
λόχοι εξ Ελλήνων αρματωλών, αποσταλέντος και όλου του τάγμα
τος του Ελληνικού και Αλβανικού ως ελέγετο. Κατ' αυτάς τας ημέρας
εγένετο και συμπόσιον του εξόχου Καποδιστρίου μετά των οπλαρχη
γών, ενώ ο μεγαλόνους ανήρ εκείνος εποιήσατο πρόποσιν υπέρ της
απελευθερώσεως της όλης Ελληνικής φυλής. οι δε γενναίοι εκείνοι ώ
μοσαν τον φοβερον όρκον, τον οποίον εξεπλήρωσαν μετ' ολίγον εν
τω ενδόξο αγώνα της Ελληνικής ελευθερίας. (2) οι μεν Λευκάδιος
μικροί και μεγάλοι ειργάζοντο εις τας οχυρώσεις και περιταφρώσεις.
ο δε Καποδίστριας γράψας υπόμνημα περί όλων των μέτρων και
συνεντεύξεων, α εποίησεν εν Λευκάδι κατά την εντολήν του, καθυπέ
βαλε προς το διοικητήριον Λευκάδος και το Πριγγιπάτον. (3) Ενώ δε
ούτω προπαρασκευάζετο η Λευκάς προς απόκρουσιν του Αλήπασα, α-
.
φίχθη εκ Κωνσταντινουπόλεως ταχυδρόμος, κομίζων προς την Γερου

( 1 ) Loverdo dvot. cap. Xll.

(9) Βαλαωρίτου Αριστ . Μνημόσυνα (άσματα) εν παραρτήματι σελ.
180 -- Κατελέγοντο δε εν τοίς λόχοις τούτοις οι εξής οπλαρχηγοί οι
αδελφοί Κατσαντώναι Λιτενιώτης, Φώτος Ζαβέλας, Κίτσος Βότσαρης,
Χρήστος Καλόγερος , Δράκος Γρίβας, Περρεβος, Νότης Βότσαρης, Νά
στος Ζέρβας , Τζούμας Ζέρβας, Κώστας Χορμόβας , Κουρούσης , Μ.
Δαγκλής, Καλόγερος, Κώστας Δεσπότης, Κ. Στράτος, Κω. Στράτος ,
Μίτσος Κοντογιάννης , Γεώρ. Κοντογιάννης, Γιάννης Κολοβελώνης ,
Γιάννης Μπουκοβάλας, Γεώρ. Γρίβας, Αποστόλης Λεβεντάκης, Χρή
στος Θώμης , Γιαννάκης Γκούστης, Κόγκάς Κατσιμπέλης, Τζίμας,
Νάστος Παντούλας , Διαμαντής Τζίμας, τζινος Κώστας, Αποστόλης
Χαρμούρας, Γιαννάκης Κουτζουκόπουλος , Καβαδίας Χρυσοσπάθης,
Φωτομάρας Δίπλας.
( 3) Rapporto del commissario estraordinario del Ec. Senato
alla Pres, Reggenza di S. Maura (αρχειοφ. Λευκάδος - Τούτο εδης
μοσίευσεν όλον Ιταλιστι ο ποιητής Βαλαωρίτης εν τω ποιήματα και
Κυρά Φροσύνη σελ. 193 και τεμάχια μεταφρασθέντα εν τοίς Μνή
μοσύνους .
 = 875 -

τίαν επιςολήν του μεγάλου Βεζύρου. Δι' αυτής επροσκαλείτο ή Επτα

νήσιος πολιτεία, ως υποτελής αποκλειστική του Σουλτάνου κατά τα
εν τώ διπλώματι, ότι ώφειλε να επιγινώσκη τον αυτόν εχθρών και φί
λον της Πύλης . Και επομένως παρεκελεύετο, όπως την έχθρα ήδη Ρωσ
σία μη χορηγή ούτε κάν σπειρίoν σίτου, και ρανίδα ύδατος ούτε να
παρακολουθη ή να βοηθή αυτούς με πλοία ή άνδρας διότι ούτως ή
θελεν εκπληρώση τα καθήκοντα και πολιτεία των αποκλειστικά αυτής
προστάτη και κυριάρχη Σουλτάνω. Αλλως θα αποσυρθή η Τουρκική
προστασία, και νομισθή η πολιτεία έχθρα της Αυτοκρατορίας της.
Απήντα η Γερουσία προς την επιστολήν του Βεζύρου λέγουσα - Λε
τα ζωηράς λύπης ήκουσεν η Γερουσία την διάρρηξιν πολέμου Ρωσ.
σίας και Τουρκίας. Η πολιτεία μη θέλουσα να εξιχνιάση τα αίτια της
διαρρήξεως, ομολογεί, ότι οφείλει την διατήρησιν εαυτής εις την προ
στασίας της Ρωσσίας. Την ανάγκην ταύτην ανεγνώρισεν και αυτή η
εδία Πύλη, αφίνουσα υπό τους οφθαλμούς εαυτής , να διέρχωνται όπλα
και πλοία , και συναθροιζόμενα εν ταις νήσοις επέκεινα των πέντε ετών
ενταύθα διαμένουσι. Το να στραφή δε η πολιτεία κατ' εκείνων των
ιδίων όπλων και της προστασίας και η ιδία Πύλη ηθέλησεν να εφεδρεύω.
σιν εν ταίς νήσοις , να αμύνωνται και διέπωσιν, αποκρούει ου μόνον
τα πραγματικά συμφέροντα της πολιτείας, αλλά και προς τούτοις
προσβάλλει τα αισθήματα ευγνωμοσύνης και χάριτος , άτινα συνδέ
ουσι τον Ιόνιον λαόν μετά της Ρωσσίας, πρός ήν αυτός εξ αισθήμα
τος και υποχρεώσεως διαμένει ενθέρμως. Η Ρωσσία υπερμέτρως με
γάλη και ισχυρά, δεν έχει ανάγκην ούτε πλοίων , ούτε βοηθειών μι·
κρού τινος Κράτους , 8 υφίσταται και συντηρείται χάριτι κηδεμονίας
παρά μόνης αυτής. Η πολιτεία άνευ, της Ρωσσικής προστασίας ούτε
ήθελε σώζεται από τωνεμφυλίων σπαραγμών, ούτε ασφαλίζεται από
των δυναστειών του Αλή πασα, όστις τη ιδία αυτού φιλοδοξία σπεύ
δει να θυσιάση την πολιτείαν , εάν αύτη μη προελάμβανεν πάσαν προ
φύλαξιν, ώστε να καταβληθώσιν αι μηχανορραφία του, και να εκδι
κηθώσι προσηκόντως αι υπερβολικαί μοχθηρίας του. Οι Ιόνιος λαός
πρόθυμος είναι να υποστή οιανδήποτε θυσίαν διά την σωτηρίαν της
πατρίδος. Ενώνει όμως μετά της κυβερνήσεώς του τας ευχάς στρεφό»
μενος προς τον παντοδύναμον Θεόν, όπως μεταξύ της Πύλης και της
Ρωσσίας επανέλθη η ειρήνη, και αναγεννηθή ή ομόνοια και καλή συν .
εννόησις. Ούτως αι νήσοι του Ιονίου άνευ του να μειώσωσιν, και προσ
βάλωσι ποσώς των μεν μαχομένων τα συμφέροντα , εαυτών δε τα
καθήκοντα και αισθήματα , θα δεικνύωσιν αεί σεβασμόν μεν προς την
 876,

1. Πύλην, αξιομισθίαν δε και ευγνωμοσύνης προς την Ρωσσίαν, διά

την αφθόνως χορηγουμένην προστασίαν. (1)
Εν τοσούτω ο Αλή Πασάς εκινείτο αδιακόπως κατά της Επτανης
σίου γης τε και της περιχώρου εν τη στερεά. ο Πρύτανις Ζακύνθου Βέ
γιας έγραφες προς τον της Λευκάδος τας 10 Μαΐου 1807. « Ο μεν
οπλαρχηγός Κώστας Χορμοβας, φυγών με 30 άνδρας εκ της υπη
ρεσίας του Βεζύρου, ομολογεί αυτώ. ο δε Βεζύρης εξεκίνει με πέντε,
χιλιάδας πεζών , και 6,000 Αλβανών ιππικόν, υποσχεθείς τη θηριω·
δία αυτών να παραδώση άνδρας, γυναίκας , παίδας και περιουσίαν.
των Αγιομαυριτών. Προς δε το πλήθος αυτό , και συνηθροίσθη εις Πέν
τε Πηγάδια, συνηριθμούντο και 50 Γάλλοι , οι διαμένοντες εν Πε
ρατιά , ένθα παρασκεύαζον σχεδίας και μονόξυλα, όπως μεταβιβάσω
σι τον στρατόν δια του τενάγους εις Λευκάδα. Δεκαοκτώ δε μεγάλα
κανόνια μετεφέρθησαν εκ Ναυπάκτου , κατά το Ανατολικόν. (2 ) Διά
ταύτα πάραυτα ετέθη εις άμυναν ο εν Λευκάδι στρατός, όπως απο
κρούση την έφοδον. Ο Βελή Πασάς ο υιός του Αλή επί κεφαλής της
στρατιάς άφνω επέπεσε κατά Πρεβέζης και Βονίτζης, και απεδίω
ξεν αναιδώς τον τοποτηρητής Αβδουλάχβεην , ον, ώς λέγεται καθ'
οδον , εφαρμάκωσε. Κατέστρεψεν ούτος ναούς και οικίας, και άφησεν
εις την λύσσαν των Αλβανών γυναίκας και παίδας των περιχώρων
τούτων . Αυθις δε παρεκέλευε τους Παργίους να παραδοθώσιν εις αυ 4

τον μετά της πόλεώς των. Αλλ' ούτοι εφοδιασθέντες εν Κερκύρα με

ένα λόχον Αλβανών, και υπέρ τους χιλίους χωροφύλακας, περιεφρό
γησαν τας απειλές του . ( 3) ο στρατός του Αλήπασα παρέστη εις Α.
γίας Μαύραν, και επεχειρίζετο να κυριεύση τα δύο νεωστί κατα
σκευασθέντα φρούρια. Ωκοδόμησεν οχυρώματα και Αλής περί τον Τε
κέν , έθηκεν κανονοστοιχίας, και αυτόθεν καταπολεμείτο το οχύρωμα
ο Αλέξανδρος . Τριάκοντα πυροβολισται Γάλλοι, αποσταλέντες τω
Αλήπασα παρά του βασιλέως Ιωσήφ μετά του Ελληνος Χατζή Νι
κόλα ταγματάρχου ποτέ του τάγματος των Μαμαλούκων, του υπό
Βοναπάρτου εν Αιγύπτω πρώην συστηθέντος, διεύθυναν τας εκ τού

( 1 ) Risposta del senalo alla lellera del Gran Visir (åpxeoqua.

Ιονίου Γερουσίας.)
( 2) Costiluto dalo al Pritano di Zante Marico Veja dal Ca.
pitanio Denetrio Isco e trasmesso al Governo di S. Maura (io
χειοφυλακείον Λευκάδος.
( 3 ) Foscolo ärgit, libro II . $ 11.
 - 871 -

Τοκε κανονοστοιχίας . Σφοδρώς Ρωσσική φρεγάτα περί την είσοδος

του τενάγους έβλαπτε τας περί τον λαιμός του Αγίου Γεωργίου και
Τοκέ κανονοστοιχίας , αι διεσταύρουν το πυρ κατά του φρουρίου , και
παρεμπόδιζον την είσπλευσιν παντός πλοίου εις Λευκάδα. Ο Ρώσσος
στρατηγός Στάτδερ πολλάκις απεδίωξε τους Τούρκους εκ του Αγίου
Γεωργίου , αλλά και πολλάκις οι Αλβανοί ατρομήτως κατελάμβανον
την θέσιν αυτήν, καίτοι πολλών αι κεφαλαι έθερίζοντο υπό της σπά
θης των Ρώσσων . Το φρούριον της Λευκάδος έχυνε πυρ αδιακόπως
κατά του Τουρκικού φρουρίου του Τοκέ , αλλ ' ευσταθώς αντείχε τού
το διά τα χονδρά τείχη. Ο στρατηγός θελήσας να διαρρήξη χαλά
στρας, έστησεν επί του αιγιαλού της Χερσου δύο μεγάλα κανόνια.
Δύο δε λόχοι Ρώσσων κυνηγών, αγόμενοι υπό του υπασπιστού του
στρατηγού, εποίησαν έφοδον κατ' αυτού. Πληθής δε Αλβανών χρι
στιανών Λευκαδίων και Ακαρνάνων, παρενθαρρυνθείσα υπό της τόλ
μης εκείνων, επεχειρίσθη ανάβασιν των τειχών του φρουρίου, ένθα ή
τον το ακμαιότερον των μαχητών του Τουρκικού στρατού . Αλλ' ενώ
έμελλον να εισέλθωσι και να ζωγρήσωσιν όλους τους ένδοθεν μαχο-»
μένους, οι μεν Ελληνες δι ' έλλειψιν φουσεκίων και σφαιρών όπισθο
πώρουν . Οι δε Ρώσσοι έκλαβόντες την όπισθοπορίαν των Ελλήνων,
ως αποτέλεσμα νέας παρωθήσεως υπό των Τούρκων, διά νωπών στρα
τευμάτων εξορμώντες , έσταμάτησαν την έφοδον. Ο στρατηγός πα
ρανοήσας τούτο, ανεκάλεσε διά σάλπιγγος αυτούς. Και ούτοι έσπευ
σμένως αποσυρόμενοι , εγκατέλιπον, το να πέση φονευόμενος υπό των
εχθρών και ανδρείος εκείνος υπασπιστής, όστις μη ακούσας την σάλ
πιγγα , πλήρης τόλμης εισεπήδησεν εις το φρούριον, και ανδρείως μο
νομαχών εσφάζετο υπό του Τουρκικού ξίφους. Ούτως απέτυχεν η εξ
εφόδου του Τεκέ, και η επίθεσις της Τουρκικής κενονοστοιχίας, της
καταπονούσης τον Αλέξανδρον διά του πυρός , και ήν οι Τούρκοι μη
αντέχοντες πλέον είχαν εγκαταλείψη. Υπέρ εκατοστυίαν έκειντο οι
Τούρκοι φονευμένοι, και έως τέσσαρες οι Ελληνες. Αλλ' ουδέν όμως
ηδυνήθησαν να επωφεληθώσιν οι Τούρκοι εκ της αποτυχίας ταύτης.
Εδιχονόουν οι ενταύθα μαχόμενοι Γάλλοι προς τους Τούρκους, ούς
περιεφρόνουν, και επωνείδιζον ώς oύτιδανούς και βαρβάρους. Δεν εί
σήκουον πλέον τας διατάξεις του Βελήπασα, αρχηγού της επιθέσεως
κατά Λευκάδος. Ο πρόξενος Πουκεβίλλος χαρακτηρίζει προς τον Να
πολέοντα τάς πονηρίας και ωμότητας του Αλή πασα . Οι Γάλλοι εξ
δοποίουν την ανικανότητα των Τούρκων εις το πολεμείν εκ του συ
στάδην, και εις τακτικών πολιορκίαν, και εξητούντο παρά του στρα
εάρχου Μαρνώντ, στρατηγούντος εν Δαλματία, την ανάκλησίν των
 Ι

be 878

έκ τοσούτου βαρβάρου στρατοπέδου και συναγωνισμού. Εκ τούτων

παρελύοντο αι επιθέσεις κατά της Λευκάδος, και εχρονοτρίβει ο ερα
τος εις λεηλασίας των πέριξ οικητόρων. ( 1 )
Ο αυτοπροσώπως τοποτηρητής του εν Λευκάδι πολέμου Καποδί
στριας, την διχόνοιαν και παραλυσίαν ταύτην του Τουρκικού στρα
τοπέδου θεωρών, συνενοήθη μετά των εν Ακαρνανία και Αιτωλία αρ
ματωλών, όπως ούτοι καταδιώκοντες τας χώρας του Αλή, απασχο »
λήσωσι την προσοχής του στρατού αυτού εκ της Λευκάδος εις άλλα
-
πολεμούμενα μέρη Χάριτι των λεηλασιών αυτών και επιδρομών
εις τας Τουρκικάς απέναντι χώρας , ένθα καίoυσι χωρία και κώμας
των εχθρών, έγραφες και επιτηρητής Καποδίστριας προς την Γερουσίαν,
το ήμισυ του Τουρκικού στρατού , το ανθηρότερον και εκλεκτότερον
εγκατέλειψε την πολιορκίαν της Λευκάδος , επιδοθεν εις καταδιωγμών
των ανδρείων τούτων. Αλλ' οι άνδρείοι ούτοι, εκτελούντες το σχέ
διον του επιτηρητού , και παροτρυνόμενοι υπό των προτροπών του αρ
χιεπισκόπου Αρτης Ιγνατίου, όστις καταδιωκόμενος υπό του Αλή
Πασά, είχε προλαβόντως καταφύγει εις Κέρκυρας, επέφερον παντού
πυρ και μάχαιραν, ουδεμίαν άνεσιν δίδοντες προς τους καταδιώκον»
τας αυτούς. Εις δε τα πέριξ Αρτης και Αγράφων καταμαχησάμενοι
έως εξακόσιοι εαυτών , ηγούμενοι υπό του και έτσου Βότσαρη και Κα
τσαντώνη, υπέρ τους τρισχιλίους Αλβανούς και 700 σωματοφύλα
κας ιππείς, οίτινες Ζογαδόροι προσωνυμούντο , ένθα εφονεύθησαν μό
νοι δέκα αυτών, μεθ' ών ο ανδρείος δίπλας, απεσύρθησαν μεγαλαυ
χούντες διά την νίκην είς Λευκάδα. Και είτα εσυμποσίαζον μετά του
Καποδιστρίου, του επισκόπου Ιγνατίου, και του στρατηγου Παπα
δοπούλου , διηγούμενοι τας ανδραγαθίας των. ( 2) Καίτοι δε οι πα.
ριστάμενοι τη Λευκάδι πολέμιοι , ώλιγώρουν τις επιθέσεις, και επιτη
ρητές Καποδίστριας , καθ' οδηγίαν Γάλλου τινός μηχανικού υπό την
υπηρεσίας της Ρωσσίας, όπως προλάβη μελλούσας προσβολές κατά
της νήσου , επροσπάθησε να νησιώση όλον το τεναγος εκείνο, δι' ου
μάλλοντχερσούται η Λευκάς προς την στερεάν. Επί τούτω κατεσκά
σθη βαθεία τάφρος, έως δύο μιλλίων μήκους, και περί αυτή υψώθη
πρόχωμα περιφραττόμενον διά πασσάλων και δρυφάκτων. Χωρικοί
πολίται, παίδες και γυναια με αξίν ας ανά χείρας , αγαλλόμενοι και

( 1 ) Pouqueville avat. lib . II Cap . 1Ι .

( 2) Dispaccio N. 10, 8 Lug. 1807 al Senato diG. Capodistria
iacaricato del Sea ato (αρχειοφ. Ιονίου Γερουσίας )
 5 εί9 -

άμισθί εργάζοντο, ενώ το εχθρικόν πύρ παρηνώχλει τάς εργασίας και

μέραν και νύκτα. Εξ όλων των νήσων απεστάλησαν άνθρωποι κά!
ξύλα. Οκτακοσίους εργάτας, και έως 180 κυπαρίσσους, και υπέρ τους
τριακοσίους κοφίνους προς χρήσιν πλεγμάτων απέστειλεν η Ζάκυνθος.
Εως τριακοσίους εργάτας ή Κεφαλληνία , και εξ χιλιάδας πασσάλους .
Κατεκόπησαν άπασαι οι κυπάρισσου Λευκάδος. Ο επιτηρητής ενεθάρ
ρυνε τους θλιβομένους διά την στέρησιν. Ευχαρίστως έτρεχον οι έγ.
χώριοι φύλακες Λευκάδος εις υπηρεσίαν όπλων και οχυρώσεων. Ο
πληρεξούσιος σφόδρα επήνει την προθυμίαν και ανδρίαν αυτών, λέ
γων, ότι έκανώς δείκνυνται άξιοι απόγονοι των αρχαίων Λευκαδίων
επί της ανθιστάσεως των Κορινθίων (1 ) Τοσούτο δε παρέλυσεν ή ανθί
στασις των Λευκαδίων, και η ανδρία των αρματωλώνκατά την Η.
πειρον, τα επιχειρήματα του Αλήπασα , ώστε αυτός αμηχανών απέ :
στειλε προς τον στρατάρχην Μαρμόντ είς Δαλματίαν τον αρνησίθρη
σκoν, και ποτέ ιερέα Δομενικάνον Μωάμεθ Εφένδην, όπως προσενέγ
κας σπάθην εις δώρον τώ στρατάρχη , ούτος μεσιτεύση παρ' αυτώ ίνα
παρακινήση τον Ναπολέοντα, όπως επιδοθή αυτώ Λευκάς και Κέρ
κυρα, προτανθείσης ειρήνης. ( 2)
Δεν έλειπον όμως και οι Ρώσσοι αδιακόπως να ζημιώσε τους Τούρ
κους , εξεγείροντες πανταχού τους Ελληνας, και αντιμαχόμενοι διά
του στόλου των. Ο στρατηγός Παπαδόπουλος προσεκάλει τον Κολο
κοτρώνην εις Κέρκυρας, διατρίβοντα εις Ζάκυνθον, όπως λάβη υπη
ρεσίαν εις τον στρατόν των Αλβανών. Καίτοι δε αυτός απηρνήθη το
πρώτον, εδοκίμασεν είπα να εξέλθη εις Πελοπόννησον, και να επιπέ
ση κατά των Τούρκων, λαβών έκ Λευκάδος τινάς τών εκεί στρα
τευομένων Ελλήνων. Eίχον δε επί τούτω καταρτισθώσι δύο τάγματα
Πελοποννησίων. Το μεν εκ Μανιατών μόνον , 8 ώδήγει ο Πιεράκης
Ζανετάμπεης, το δε εκ Πελοποννησίων μιγάδων και Αναγνωσταράς. Ο
Κολοκοτρώνης τότε, εμβάς εις ένα σαμβίκον με 10 κανόνια οπλι
οθέντα , έλαβεν έγγραφα καταδρομέως της πολιτείας εκ Κορυφών.
Και μετά 80 ανδρών έκπλεύσας εις Πάτρας , επετέθη των Τούρκων,
κατακαίων τάς τουρκικής ιδιοκτησίας και κώμας,και αυτάτα έργα
στήρια του Σεΐταγα . Επειδή όμως οι Ζακύνθιοι διά τάς τότε εχθρο

( 1) Nota di S. E. Mogenigo plenipotenziario di Russia al sca

gretario degli affari esteri 21 Luglio 1807.
(2) Foscolo dvwr. S VI-Memoires de Marechal Duc de Ra .
gustlivr. Χ ιοιι σελ. 54 .
 880

και πραξίας δεν ελάμβανον τας συνήθεις τροφές εκ Πελοποννήσου , και

εποίησαν αναφοράν, δι' ής έδέοντο του Πρυτάνεως, όπως αι εχθροί
πραξίαι κατά την Πελοπόννηδόν καταπαύσωσιν, ο Κολοκοτρώνης δια
ευθύνθη εις Λευκάδα και Κέρκυράν. Τότε ένθους αυτός περί ελευθε
ρίας , επρότεινεν εις το πολεμικών συμβούλιον του Παπαδοπούλου ,
Μπενάκη, Ατρέμ και του ναυάρχου Σινιάβια, και αντιναυάρχου Λίχη ,
και του πληρεξουσίου Μοκενίγου, ότι με τους Ρώσσους και τους Ελ.
ληνας στρατιώτας τους εν υπηρεσία και 10,000 νησιώτας και άλ
λους Πελοποννησίους, να εξέλθη εις αναστάτωσιν των τούρκων της
Πελοποννήσου και απελευθέρωσιν αυτής. Ο Μπενάκης εναντιώθη εις
την πρότασιν. ο δε Μοκενίγος απεφάσισεν, ώστε ο στόλος να εκπλεύ
«η μετά των Αγγλικών, και να επιτεθή κατά της Κωνσταντινουπό
λεως . Της προτάσεως του Μοκενίγου εγκριθείσης παρά των ναυάρ
χων, ο στόλος έκπλεύσας, κατεναυμάχησε τον τουρκικών συναντη
θέντα περί την τένεδον, και εχάλασεν. Οι δε πολεμούμενοι εν Δαλ
ματία τούρκοι υπό των Ρώσσων, κατεχόντων το Κάταρον, ηττώντό
και απεδιώκοντο. Τότε τα πλοία των Κεφαλλήνων, και ο Θεόδωρος
Κολοκοτρώνης, ως καταδρομείς περιπλέοντες το Αιγαίον, έζηαίουν
τους τούρκους, διαρπάζοντες και ληίζοντες. ( 1 )
Ει δέ τοιούτον οι Ρώσσοι ίσχυαν κατά τούρκων, δεν ευδοκίμουν
όμως απέναντι του Γαλλικού στρατού του Ναπολέοντος, κατανικής
σαντος τους Αυστριακούς εν Αουστερλίτο, και καταστρέψαντος τους
Βρώσσους εν Ευλώτ και Φρέϊτλανδ . Ηδη επί γεφύρας στηθείσης άνω
του ποταμού Νιέμεν, εναγκαλιζόμενοι οι δύο πολέμιοι Αυτοκράτο
ρες Ναπολέων και Αλέξανδρος, έδιδον τον πρώτον ασπασμόν αγάπης
και ειρήνης. Ο Ναπολέων νομίζων άφευκτον την κατάπτωσιν της 0- .
θωμανικής Αυτοκρατορίας, υπολογιζόμενος επί χάρτου γεωγραφικού
την διανομής των χωρών της, εζήτει παρά του Αλεξάνδρου Κέρκυ
ραν και τας λοιπές νήσους του Ιονίου ως ευοδούσας τα μεγαλεπήβολα
περί ανατολής και Μεσόγειο, σχέδιά του. (2) Επί τούτω έγραφες εκ
Ολσίτ τας 4 Ιουλίου 1807, προς τον αδελφών Ιωσήφ Βασιλέα της
Νεαπόλεως.- Απαντα συντείνουσιν εις το να με πείσωσιν ότι η ειρή
η εντός ολίγου αποπεραιούται . Κάταρον και Κέρκυρα θα μαι εγχει
ρισθώσι . Σκοπός μου δε πρώτιστος είναι το να κατέχητε εν βαθυτέ

( 1) Θεοδώρου Κολοκοτρώνη απομνημονεύματα ύπό Τερτσέτου σελ.

29 – Φιλήμονος ιστορικών δοκίμιον ανωτ . Loverda ανωτ. Χι .
C
(2, Thiers storia del consolalo o dell'impero lib. XXVII.
 - 88

ρά μυστικότητι τοιούτους όρους περί ειρήνης. Αποστείλατε ούν πα .

ρευθύς εις Οτραντον υπό την κυβέρνησιν του στρατηγού Καίσαρος
Βερτιέρ , μεθ' ενός των υποστρατήγων αυτού, και ενός των διαγγε
λέων δύο λόχους πυροβολικού Γαλλικού, μετά του ταγματάρχου και
δύο υπολοχαγών, έν σύνταγμα γραμμής εκ Γάλλων, και εν έτερον
εκ του Ιταλικού βασιλείου, ένα συνταγματάρχην του μηχανικού, ένα
υποταγματάρχην μοιραρχίας, δύο λοχαγούς,τέσσαρας ανθυπολοχα
γούς του μηχανικού, και δύο λόχους σκαπανέων. Απασα αύτη ή πλη
θύς θα διαμένη εν Ταράντω, και εν Οτράντω , προφάσει μεν συμπλη »
ρώσεως εφεδρείας κατά τα ερείσματα εκείνα, κυρίω δε σκοπώ απο :
στολής αυτών εις Κέρκυρας κατά πρώτην διαταγήν μου . Πρόσεχε δε,
όπως οι Αγγλοι μηδέν της αποστολής έννοήσωσιν . Ο στρατός ούτος
έκπλεύσας εις Κέρκυρας θα παραλάβη εις κατοχήν όλα τα εκεί φρού
ρια , τα οποία οι Ρώσσοι αυτής θα εγχειρίσωσι και αναχωρήσωσιν.
Στοχάζομαι, ότι θα εύρητι μικρά πλοία ευκόλως, όπως μεταβιβάσω .
σι την στρατιάν εκείσε κατά δύο μόνον διάπλους. Ανάγκη προς τού
τους του να φροντίσετε αποστολήν ζωοτροφιών προς εκείνην την
φρουράς διαρκέσουσαν επί 5 και 6 μήνας, και μάλιστα σιτάρια–Πέν
τε δε ημέρας μετά ταύτα έγραφε προς τον αυτόν. -Αδελφέ μου ή
ειρήνη χθες υπεγράφη. Η Κέρκυρα θα παραδοθή εις χείράς μου· είς
αξιωματικός σας φέρει την διαταγήν του υποστρατήγου, όπως κα
ταλάβητε τους Κορυφούς με τον στρατόν, δι' ου σας παρακέλευσα.
Μη χάσητε καιρόν του να εφοδιάσητε εκείνην την νήσον με όλα τα
χρειώδη . ( 1) Δι' ενός oύν των μυστικών όρων της εν Τιλσίτ συνθή
κης, ο Αλέξανδρος παρεχώρησε την προστασίας της Ρωσσίας επί της
Επτανήσου πολιτείας προς τον Ναπολέοντα. Αλλ ' ο ιστορικός Θίερ
δος, απαριθμών τους όρους λέγει, απόδοσις προς τους Γάλλους παρά
των Ρώσσων του Κατάρου, και εγκατάλειψις προς αυτούς της Επτα
νήσου , ως να ανήκωσι τη Γαλλία κατά πλήρη ιδιοκτησίαν. Εν περι
πτώσει δε καθ' ην η Αγγλία δεν ήθελεν υπενδώση είς τα ζητήματα
του Ναπολέοντος, η Ρωσσία ώφειλεν να διακηρύξη τον πόλεμον κατ'
εκείνης ως πρόμαχος της Γαλλίας , και να συμπολεμήσωσιν αμφότε
και την Τουρκίαν, διανεμόμενοι της χώρας της Ελλάδος από Κων
σταντινουπόλεως μέχρις Επτανήσου. Το δε Αιγαίον θα διαμένη τη
μερίδι της Γαλλίας. (2 )

(1) Memoires et correspondance politique et Militaire du roi

Ioseph tom . ΙΙΙ σ. 401-403.
(0 ) Thiers ανωτ. ΧΧVΙΙ ,
III
 = 889

Εκπληκτος γέγονεν ο πληρεξούσιος Μοκενίγος μαθών εν ευωχία

τινί την απροσδόκητον εγκατάλειψιν της πολιτείας παρά των Ρώσ
σων , και την παράδοσιν προς τους Γάλλους.--Τάς 11 Αυγούστου -
κοινοποίει προς την Γερουσίαν- Ισως εκ της διαδοθείσης φήμης ή
κουσεν η Γερουσία της λαβούσας χώρας πολιτικές μεταλλαγάς. Κατά
την τελειωτικών συνθήκην περί ειρήνης, την υπογραφείσαν μεταξύ
των δύο Αυτοκρατόρων Ρωσσίας και Γαλλίας, η Επτανήσιος πολι
τεία θέλει έφεδρεύεται παρά του Γαλλικού στρατού, και απ' εκείνης
της στιγμής τα Ρωσσικά στρατεύματα θα αναχωρήσωσι. Συνεπώς
ούν έκτοτε θέλει παύσει πάσα συγκοινωνία και σύμπραξις του υπο
γεγραμμένου πληρεξουσίου της Ρωσσίας μετά της Κυβερνήσεως, καθ'
όσον αφορά την στρατιωτικών υπηρεσίας, και την πολιτικών διορ
γάνωσιν της αυτής Κυβερνήσεως. Καθήκον δε έχει ο υπογεγραμμένος
του να εκθεση προς την εκλαμπροτάτην Γερουσίαν την ευαισθησίαν
και την ευχάριστον ανάμνησιν του Αυγούστου κυρίου του, δι' όσας
ενδείξεις ευσταθούς αγάπης έλαβε παρά της κυβερνήσεως, και παρά
του πλήθους, πιστεύων ότι η Α . Μ. ο Αυτοκράτωρ των Γάλλων υπό
την προστασίας του οποίου ήδη μεταβαίνουσιν αι νήσοι αύται δεν
θα παραλείψη του να θέση τας φροντίδας του επί της ευδαιμονίας
τούτων των λαών. Καθ' όσον δε χρόνον του υπογεγραμμένου δύναται
νό επεκτανθή η ζωή, θα έχη αυτός ως πολυτιμότερον χρέος του να
διασώζη εν τη καρδία τον ευαρεστότερον πόθον και ζηλον, εις το να
ακούη την ευδαιμονίαν ταύτης της κυβερνήσεως και των διεπομέ
νων παρ' αυτής λαών. Διό τάς θερμοτέρας ευχάς υπέρ της ευτυχίας
αυτών θέλει αποτείνει προς τον Θεόν, έως ου κλείση τους οφθαλ .
μούς κατά τις τελευταίας ημέρας της ζωής. Τούτο δε θα ήναι ο φό
ρος της ευγνωμοσύνης και της εγκαρδίου ευαρεστήσεως, όντινα οφεί
λει τη ευνοία και τη ειλικρινει αγάπη, δι' ής προσεδέχθη και έφι.
λοφρονήθη- 1 ή παραγγελία ταύτη απήντα ώδε η Γερουσία - Καθ'
όλους τους χρόνους τα εκ πολιτικών περιπτώσεων συμβεβηκότα ά
τινα διήρεσαν, επλησίασαν και απεμάκρυναν τας μεγάλες δυνάμεις της
γής, ταύτα συνέστησαν, ώρισαν και παρέσχον την πολιτικών τύχην
των μικροπολιτειών. Εκείνα όμως, δι' ών εν τη αποκλειστική συνθή
καιη τη ποιηθείση παρά των Αυτοκρατόρων Ρωσσίας και Γαλλίας ω
ρίσθη, ότι η πολιτεία της Επτανήσου μεταβαίνει εις την σεβαστην
προστασίας της Γαλλίας, και θα εφεδρεύηται παρά Γαλλικού στρα
του, ώς εικός, δεν μεταλλάττουσιν ευτυχώς, αλλά θεμελιούσι μάλ
λον την τύχην. Τούτο δε είναι μέγα τεκμήριον της μεγαθύμου ευερ
γεσίας του Αλεξάνδρου. Δημιουργήσας την πολιτείαν αυτός, ανυψώς
 = 883

σας τους λαούς τούτους εις την αξίαν έθνους , ηθέλησε να ασφαλίση
το έργον των χειρών του. Εν τω μέσω δε τών εκτάκτων πολιτικών
μεταβολών, αίτινες επί πολλούς χρόνους ταράττουσι και μεταστρέ
φoυσι την γήν, δεν εδύνατο κάλλιον ώς εκ φύσεως τοιαύτης κατανά
σιως πραγμάτων, είμή το να συστηθη ή πολιτεία επί της ισχύος του
Ναπολέοντος. Αυτός βεβαίως θα επαγρυπνή αυτής, και το να επιφυ
λάττη και εν τώ απείρω αυτού μεγαλείω επ' αυτής εν μόνον βλέμ
μα, αρκεί δι' αυτήν. Αλλ ' η ευγνωμοσύνη, ην η ευεργεσία εμπνέει εν
ευαισθητοις καρδίαις, δεν υπόκειται Κύριε, εις μεταλλαγάς. Οποία
δε είναι τα αισθήματα του Επτανησίου λαού προς τον Υμέτερον Αύ
γουστον Κύριον, υμείς γινώσκετε. Βεβαιώσατε δε αυτόν, ότι θα ήναι
ανεξάλειπτον και αιώνιος και ευγνωμοσύνη αυτών, μετά του προσήκον.
του σεβασμού προς τις αρετάς Αυτού. Εάν δε έξεστιν υμίν να προ
εικάσωμεν επί του μέλλοντος, η Ιόνιος εθνικότης δεν θα απολεσθη.
Και όσον αυτή διαμενει, θα διατηρή τήν μνήμην του σεβασμούτης και
προς υμάς, Κύριε, μεταδίδουσα εκ γονέων προς υιούς και εξ αυτών
προς τους απογόνους.
Ο Ναπολέων πάραυτα ώριζε τον στρατηγόν Καίσαρα Βερτιέρ να
μεταβή μετά του ορισθέντος στρατού εις κατοχής των νήσων , και
ωρίσθη ο εν ταις νήσοις Ρωσσικός στρατός παρά του Ρωσσικού Αύ
τοκρατορικού στρατηγείου, ένα παρασκευασθή εις αναχώρησιν. Η Γε .
ρουσία τον ορισμός του Βερτιερ λαβούσα επισήμως, έγραψε την εξής
επιστολήν προς αυτόν - Η ειρήνη καιή υπογραφείσα παρά της Α . Μ . του
Αυτοκράτορος των Γάλλων και βασιλέως της Ιταλίας, και παρά της
Α . Αύ , Μ. των Ρωσσιών είναι αίσιον τεκμήριον ειρηνικής αποκατα
στάσεως προς όλην την Ευρώπην, και κατ' ιδίαν ενδιαφέρει τας Ιο
νίους νήσους. Η μεν Ρωσσία αποκατέστησε τους Ιονίους λαούς έν έ.
θνος, ρίψασα
και
τα θεμέλια του μεγαλείου των. Η δε προστασία της
Γαλλίας, και παραχωρηθείσα παρ' αυτής θα επιδώση της ακμής της
ωρισμένης ευτυχίας. Εις τούτο δε η Ιόνιος πολιτεία ποσώς δεν αμφι
βάλλει. Εκ τοιούτου στοχασμού ενθαρρυνομένη, δεν θέλει να απολέση
την πρώτην ευκαιρίαν όπως διά μέσου ημών, ώ. Στρατηγέ, έκθεση
εις τους πόδας του Αυτοκρατορικού θρόνου την έκφρασιν τωνιδίων αυ
της αισθημάτων, αγαλλιάσεων και ευχών, Δέεται ούν ταπεινώς Υμίν,
ως συνεργάτης υμείς ορισθείς των γενναιοφρόνων διαθέσεων του Αυ
γούστου υμών Μονάρχου, του να μεσιτεύση, όπως ευαρεστηθη ή Α.
Μ. τη πρώτη υποτελεία και υποταγή , ήν προς αυτόν προσφέρουσιν
οι Ιόνιοι λαοί, ως εγγύησιν της εαυτών αφοσιώσεως εις τα συμφέρον
τα της Γαλλίας, μεθ' ών συνδέουσε και τα οικεία εαυτών. -Ταυτο
 - 884 -

χρόνως η Γερουσία και ο πληρεξούσιος Μοκενίγος, απέστειλαν επίσης

μα διά ταχυδρόμου προς τον βασιλέα Ιωσήφ , αναγγέλλοντες ότι προ
θύμως περιέμενον τον ορισθέντα Γαλλικών στρατόν, ετοίμων όντων
των καταλυμάτων και στρατώνων. Απεστάλη δε η στρατιά , και ή
δημόνει ο βασιλεύς Ιωσήφ, έως ου μάθη τον αίσιον διάπλους αυτού
διά τα τότε περιπλέοντα εν τη Μεσογείω Αγγλικά . Εν τω μεταξύ
δε ο εν Κερκύρα επιτετραμμένος τας υποθέσεις της μεγάλης Βρετα
νίας , βουλόμενος επισήμως να πληροφορηθή τα εν τούτοις πρακτέα
διά τον επικρατούντα πόλεμον εισέτι μεταξύ Γαλλίας και Αγγλίας,
έγραψε τας 12 Αυγούστου 1807 προς την Γερουσίαν. Εξήσει δε να
πληροφορηθή, εάν διά της νέας συνθήκης μεταξύ Γαλλίας και Ρωσ
σίας, ή δοθείσα προστασία προς την Επτανήσιον πολιτείαν, ήτον ή
αυτή της προτέρας, και εάν η παραιτηθείσα δι' ευλογοφανείς αιτίας
ουδετερότης παρά της πολιτείας προς άμυναν κατά των αδικημάτων
της Γαλλίας θα ήσαν εν τω μελλοντι αι βάσεις των σχέσεων μεταξύ
ταύτης και εκείνης: διότι ούτως ή γενναία προθυμία και εύνοια της
Α . Βρετανικής Μεγαλειότητος προς την πολιτείαν, και αι επανειλημ
μέναι αποδείξεις , ας ή Α . Μ . επροθυμοποιήσαντο προς αύξησιν της
ευτυχίας του Επτανησίου λαού, ενθαρρύνουσι τον επιτετραμμένον, ό-
δ.
πως καθαρώς αιτήσηται παρά της Γερουσίας τάς αναγκαίας πληροφο
ρίος περί του τι οφείλει να πράξη εν τη νέα καταστάσει των πραγ
μάτων. - Απήντα δε η Γερουσία, ότι προς εκτέλεσιν του δρου της
νέας συνθήκης, στρατός Γαλλικός μέλλει να εφεδρεύη τάς νήσους, και
άμα αφχή αυτός αναχωρούσιν οι Ρώσσοι. Τούτο δε μόνον, το οποίον
Εκοινοποίησεν ο πληρεξούσιος τη Γερουσία, δύναται να είπη αύτη προς
τον επιτετραμμένον της Βρετανίας. Εν οιαδήποτε δε περιστάσει πο
λιτική ευρεθή η πολιτεία, θέλει διατηρή αεί τα αυτά αισθήματα α
γάπης και ομονοίας και υψηλού σεβασμού προς την Βασιλικήν αυλής
του Λονδίνου - Αλλ' ο επιτετραμμένος Σ . Φορέστης παρατηρήσας ότι
τα πάντα εν ταις νήσοις ήθελον ρέπει κατά το δοκούν των Γάλλων ,
και η τύχη της πολιτείας στον άστατος και αμφίβολος, απήτησε
δι' επιστολής των 13 Αυγούστου τα διαβατήριά του και ανεχώρησεν.
Ούτως ή Επτανήσιος πολιτεία απροσδοκήτως και εν ροπή οφθαλμού
μετέβη εκ της Ρωσσικής προστασίας εις την Γαλλικήν, αμφίβολον
έχουσα την υπόστασιν εαυτής ήν το τύμπανον του πολέμου διέγρα
φεν εν τω Τιλσίτ , θύμα υποβάλλων αυτήν εις τους μεγαλεπήβόλους
σκοπούς του δυνατού Ναπολέοντος , του οποίου η χείρ νύν διείπε τάς
τύχας εκατομμυρίων λαών και δυνάμεων της Ευρώπης. (1)
( 1 ) Τα μνημονευθέντα έγγραφα σώζονται Ιταλιστι εν τω registro
Lettere del Senato sellinsuiare (αρχειοφ. Ιον. Γερουσίας.
 = 883 Ε :

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΣΤ ' .

Καίσαρ Βερτιέρ αρχηγός του Γαλλικού στρατού εν ταις νήσοις- Προ

κήρυξις της Γερουσίας περί της Γαλλικής κατοχής-οδηγίαι του
Αυτοκράτορος Ναπολέοντος προς τον αδελφόν Ιωσήφ περί της πο
λιτικής διευθύνσεως των νήσων και εφοδιάσεως --Το αυθαίρετον ψή
φισμα του στρατηγού Βερτιερ περί κυβερνήσεως των νήσων - Προ
κήρυξις της Γερουσίας και ο νέος οργανισμός της κυβερνήσεως των
νήσων, -- Ορχή Ναπολέοντος διά τα πραχθέντα κατά της Επτα
νησίου πολιτείας περί την ανεξαρτησίας αυτής υπό Βερτιέρ -- Ανά
κλησις Βιρτιέρ και διορισμός του στρατηγού Δονζελώς ως αρχη
γέτου εν ταις νήσοις -- Διαμαρτύρησεις της Πύλης κατά των πρα:
χθέντων εν ταίς νήσοις υπό των Γάλλων , και διακοίνωσης του πρέ
O
σβεως Σεβαστιάνου - Ραδιουργίαι Αλή πασα κατά των Γάλλων ,
και συνεννόησης μετά των Αγγλων -- Ψήφισμα του Ναπολέοντος εν
.

Φοντενεβλώ περί της Επτανήσου ••-- οΟ Αυτοκρατορικός επιτετραμ .

μένος παρά ταις Ιονίοις νήσοις Λεσεψ • Ιωάννης Δεσφίλας αποστέλ
λεται εις Παρισίους εκ μέρους των νήσων -- H κυβερνητική δια
χείρισης των νήσων υπό Δονζελώτ-- Πρόσοδοι και δαπάναι των νή
σων •-Επιτροπή αποσταλείσα εις Παρισίους, όπως συγχαρη τον Να
πολέοντα επί των γενεθλίων του υιού του βασιλέως της Ρώμης --
Διήσεις υπέρ Ναπολέοντος και ευχαι επί ελευθερία της Ελλάδος-
κίνημα των Ελλήνων υπό Δονζιλότ και συνεννοήσεις αυτού μετά
Κολοκοτρώνου. Π . Μαυρομιχάλη, Αλεφαρμάκη, και Παπαθυμίου
Βαχλάβα -- Εναρξης του κινήματος του αγώνος δια του Παπαθυ
μίου και θάνατος -- Οι νησιώται πάσχουσιν εκ του πολέμου της
Γαλλίας προς τους Αγγλους -- Αγγλων συνεννοήσεις μετά των νη
σιωτών προς εξέλασιν των Γάλλων εκ των νήσων Σπυρίδωνος
Φορέστη, Γερασίμου Κλαδά, Αντωνίου Κομούτου , Αρχιμανδρίτου
Διονυσίου Κανάλε ιερέως συνέργειαι • Υψωσις της Επτανησίου ση
μαίας εν Κωνσταντινουπόλει -- Οργή του στρατηγού Σεβαστιάνου
διά την έκθεσιν του Επτανησίου εμβλήματος εν Κωνσταντινουπό
λει - Απόβασης των Αγγλων υπό τον στρατηγόν Οσβαλ εν τη νή
σω Ζακύνθω, και εξέλασις των Γάλλων-- Κυρίευσις τών νήσων
Κεφαλληνίας, Κυθήρων και Ιθάκης, και αιχμαλωσία της εν αυταίς
Γαλλικής φρουράς - Προκήρυξης των στρατηγών Στούαρ και ναυ.
άρχου Καλλιγγουόδ-- Εγκαθίδρυσις προσωρινής κυβερνήσεως υπό
του στρατηγού Οσβάλ-- Κυρίευσις Λευκάδος και Παξών -- Θεό-.
δωρος Κολοκοτρώνης και τα Ελληνικά τάγματα εν Λευκάδι και
 - 886 Η

Βαξούς και Σικελία- Αι συνεννοήσεις του συνταγματάρχου Τζορτς

και Ελλήνων περί Ελληνικής ελευθερίας.

Κατσαίσαρ
αρ ο Βερτιέρ, αρχηγέτης της αποστελλομένης εις τας
νήσους Γαλλικής στρατιάς, αφίχθη εις Κέρκυρανμετά του λοιπού
σρατού, του παρακολουθήσαντος την πρώτην αποβιβασθείσαν εκ 1500
ανδρών τας 8 Αυγούστου 1807. Οι Ρώσσοι , ο πληρεξούσιος, η Γε .
ρουσία , και άπασαι αι στρατιωτικοί και πολιτικαί αρχαι υπεδέξαν .
το αυτούς. Είτα η Ρωσσική στρατιά μετά τον πληρεξουσίου ανεχώρει
εν πάση τιμή και παρατάξει, ασπαζομένη παρά των εν τέλει επτα :
νησιακών και Γαλλικών αρχών, και επευφημουμένη υπό του πλήθους.
Αυθημερόν η Γερουσία εδημοσίευε την εξής προκήρυξιν. Κάτοικοι
του Ιονίου. Πολίται της Επτανήσου πολιτείας! Η κυβέρνησις υμών σας
αναγγέλλει αίσιον γεγονός. Ετέθητε υπό την προστασίας της Α. Μ .
του Αυτοκράτορος των Γάλλων, και βασιλέως της Ιταλίας. Ναπο
λέοντος Α ' . του Μεγάλου. Τα βλέμματα του Κυριάρχου τούτου, ά
τινα κατ'ευτυχίαν των λαών επισκοπεύουσαι καθ' όλα τα μέρη της γης,
ειδικώς προσηλώθησαν εφ' υμών. Και αι δύω, πρώται δυνάμεις του
κόσμου έπασχολήσαντο εις τα περί της υμετέρας τύχης, ενώ ταυτο .
χρόνως στρέφουσαι την διάνοιαν πρός τήν λοιπών Ευρώπην, ώριζον.
το μέλλον και εκείνων των λαών της. Εξ αυτής της ημέρας και μέλι
λουσα ευτυχία της ησφαλίσθη , και θα υψωθήτε εις εκείνο το μεγα-•
λείον της δόξης, και προσεκλήθη το ημέτερον έθνος . Ο Γαλλικός
στρατός εν μέρει ευρίσκεται εις τας αγκάλας μας. Σείς δε θα εμπι
στευθήτε εις τον δραστήριον και επάγρυπνον ζήλον αυτού. Τη πίστει
αυτού αφέθη η εσωτερική ημών ειρήνευσις και η εξωτερική ασφάλεια.
Η Α. Μ . ο Αυτοκράτωρ και Βασιλεύς δίδει τεκμήριον και δείγμα ευ
νοίας και γενναιοφροσύνης προς υμάς, αποστέλλων υμίν , ως όργανον,
της κυριαρχικής του θελήσεως, και των ευεργετικών διανοημάτων,
την Α . Β. τον στρατηγόν Καίσαρα Βερτιέρ, εφ' ώ εναπέθετο όλην την
εμπιστοσύνην. Λαοί Ιόνιοι, πρός τους εμφανίζεται ήδη αίσιον και χά
ριεν μέλλον, σπουδάσατε να επαξιωθήτε των φροντίδων και ευεργε
τημάτων του μεγαλητερου των Μοναρχών , ου και γενναία καρδία επι
θυμεί την ειλικρίνειαν της ημετέρας αφοσιώσεως. Εύλογείτε ούν και
λαοί ευτυχείς την ημέραν ταύτην, ώς άξίαν αιωνίας μνήμης , καθ' ήν
Ναπολέων και Αλέξανδρος ευδόκησαν να σκεφθώσιν επί της ευδαιμα
 5 88

νίας σας. Εύλογείτε τα σεβαστά αυτών ονόματα, και συνεχώς ευχές

σθε πρός Θεόν υπέρ του ενός και του άλλου. Εκ του δημοσίου πα
λατίου της Γερουσίας, Κερκύρα 14 [ 26 Αυγούστου 1807 -- Αντώνιος
Θωμάς Λευκόκοιλος αντιπρόεδρος -- Ο γραμματεύς της επικρατείας
Σ. Βατάλιας .
Ο Αυτοκράτωρ Ναπολέων και Βασιλεύς της Ιταλίας μετά την επί
στροφής του εις Σαγκλoύδην, νομίζων ανεπαρκή την ορισθείσαν ερα
τιάν, έγραφε προς τον αδελφόν Ιωσήφ και τον Αντιβασιλέα της Ιτα- .
λίας Ευγένιον, όπως επαυξήση τον αριθμόν αυτής εις 5000, λαμβα
νομένων ταγμάτων γρανατήρων σκαπανέων και πυροβολικών Γαλλι
κών και Ιταλικών έκ τε Βολωνίας και άλλων μερών, υπό οδηγίαν του
υποςρατήγου Δονζελών και αποστελλομένων ζωοτροφιών και πολεμο
φοδίων εκ των αποθηκών Βενετίας και Παλμανάβας . Ενετέλλετο δε
κατ' ιδίαν τώ Ιωσήφ , ότι οφείλει αυτός να επιστατη της στρατιάς
αυτής ουχί ως βασιλεύς της Νεαπόλεως· διότι αι νήσοι δεν συνετέ -
λουν μέρος του Νεαπολιτικού βασιλείου , αλλ' ως μέρος της εν τω
βασιλεία του Γαλλικής στρατιάς , ήτις εφοδιάζετο τα χρειώδη παρ.
αυτού . Ανάγκη διό να συστήση και τη στρατηγώ Καίσαρι Βερτιέρι ,
όπως μεταχειρίζεται καλώς τους εγκατοίκους των νήσων, αγαπών
αυτούς , και συνευδοκών πάση ευημερία , και αφίνων αυτούς απείρα
κτον το Επτανήσιον σύνταγμα, καθ' και θα κυβερνώνται και το οποίον
αυτός ο Αλέξανδρος ενόμιζεν άριστον , μή επιβαρύνων, όσον το δυνα
τον , τους εγκατοίκους. Μόνον θα λαμβάνη διαταγάς παρά τού Βα
σιλέως της Νεαπόλεως, ουχί ως βασιλέως , αλλ' ως αρχηγέτου του Αυ
το ρατορικού στρατού . Να επισοήση προς τούτοις οφείλει την προσ
οχήν του εις ανακαίνισιν , εφοδίασιν και οχύρωσιν τών φρουρίων, διά
τον ιστάμενον πόλεμον μεταξύ Γαλλίας και Αγγλίας ( 1 ) Αλλ' ο τρα
τηγός Βερτιέρ , είτεπαρεννοήσας τάς οδηγίας του Ναπολέοντος, είτε
κατ' ιδιοτροπίαν αυτού πράττων , άμα κατέλαβε τα φρούρια Κερκύ
ρας , ευθύς διέταξε και κατεβιβάσθη η Επτανήσιος σημαία άνευ τι.
μής, και υψώθη η τρίχρωμος Αυτοκρατορική της Γαλλίας, καθ' όλα
τα φρούρια , και έως εις αυτήν την Πάργαν, ένθα εισήγαγε Γαλλικήν
φρουράν. Είτα εδημοσίευε ψήφισμα δι' ου έκανόνιζε την προσωρινής
διαχείρισιν των νήσων. Αυτογνωμόνως δε εχειροτονείτο Κυβερνήτης
γενικός Κορυφών, και διεκήρυττε την Επτανήσιον πολιτείαν ως μίαν
1

( 1 ) Memoires el corrisp. de roi loseph . tom. IV. geh. 128 xal

134 -- Memoires et de Prince Eugene Iom Ir .lion. IX σελ. 400.
 888

των εξαρτωμένων επαρχιών της Γαλλίας. Οι δε εγκάτοικοι της Ε.

πτανήσου, ως υπήκοοι της Α . Α . του Αυτοκράτορος των Γάλλων και
βασιλέως της Ιταλίας , θα έχωσι κοινά μετά της Αυτοκρατορίας τα
παράσημα και την σημαίαν. Επεφυλάττετο δε επί του παρόντος και
κυβέρνησις των νήσων, και διατηρείτο η Γερουσία προσωρινώς, μι
νούσης αμειώτου της ελευθερίας των Θρησκευμάτων και της ορθοδό.
ξου Εκκλησίας ως επικρατούσης. Επί τοις διακελεύμασι τούτοις η Γε.
ρουσία εδημοσίευε την εξής προκήρυξιν. έ . Η Αυτού Εξοχότης και Κ .
Βερτιέρ Καίσαρ στρατηγός, αρχηγέτης και γενικός κυβερνήτης ενε
χείρισε τη Γερουσία εξ ονόματος της Α . Μ . του Αυτοκράτορος των
Γάλλων και βασιλέως της Ιταλίας Ναπολέοντος Α'. την προσωρινής
διοργάνωσιν τών νήσων , η δε Γερουσία προκηρύττει αυτήν και δημο:
έιεύει. Η πολιτεία συγκαταλέχθη μετά των ευτυχών κυβερνείων, και
ανήκουσι τη Γαλλική Αυτοκρατορία. Τα όπλα αυτής, παράσημα και
ή σημαία, ήτις ήδη ανεμίζεται επί των φρουρίων είναι κοινά. Σεις
μεν λοιπόν και εγκάτοικοι είσθε υπήκοοι αυτής . Η δε ορθόδοξος θρη
σκεία επικρατούσα παρ' υμίν. Εκ του μεγαλείου των δωρημάτων του
των , ή ισχυρά χείρ του μεγαλητερου Μονάρχου της γής δαψιλεύε
ται υμίν, ώ λαοί ευτυχείς μάθετε τα υψηλά ύμών καθήκοντα . Εx:
πληρώσατε αυτά, όπως επαξιωθήτε της καλής τύχης ήν ο εξόχος νους
του Ναπολέοντος σας προετοιμάζει. Εάν εκ του ύψους του θρόνου του
μεταξύ των μεγάλων φροντίδων επί της τύχης των εθνών, ήν κρατεί
ανά χείρας, καταδέχηται να επιρρίψη βλέμμα ευνοίας και προς σας
ώ Ελληνες , και προς ταύτάς τας Ελληνικάς περιχώρους Σείς είσθε ά
ναμφιβόλως ευδαίμονες και ευτυχείς παναπείρως. Αυτός μεν ο μέγας
ανήρ σας υπόσχεται και δε κόσμος γινώσκει , πόσον είναι απαραβίαστοι
και ιεραί αι αυτού υποσχέσεις. Εκ του παλατίου της Γερουσίας 23
Αυγούστου 1907 -- Αντωνομαρίας Καποδίστριας Αντιπρόεδρος - και
επί των εσωτερικών γραμματεύς της επικρατείας Α . Φλαμπουριάρης .
Κατά τον οργανισμών ούν τούτον άπαντα τα διατάγματα, ψηφί
σματα και νόμοι εκδιδόμενοι παρά της Γερουσίας, έπρεπε να λάβω
Τι κύρος διά της υπογραφής του γενικού κυβερνήτου, και άνευ αυτής
ουδέν ίσχυον Τάς πράξεις και αποφάσεις οι Πρύτανεις εκάστης νή
σου , οίτινες μετενομάσθησαν ήδη διοικητικαι εγχώριοι , και καθίσταν
το εξ ιθαγενών, κάτ’ ορισμόν μέν της Γερουσίας, έγκρισιν δε και και
ρος του γενικού κυβερνήτου, ώφειλον να καθυποβάλλωσι τη κυρώσει
του Γάλλου εν ταις νήσοις τοποτηρητού . Η γραμματεία της Γερουσίας
.

περιωρίζετο ε'ς τρείς μόνον κλάδους τον οικονομικών, εφ' ου διωρίσθη

ο Σορδίνας, τον εσωτερικόν, ου ο Φλαμπουριάρης , και τον δικαστι
 -- 889 -

κον και άνομικόν, ου ο Καρατσίας. Ωφειλε δε έκαστος των γραμ»

ματέων να κοινοποιή εγγράφως και προφορικώς πρότερον προς τον
γενικών κυβερνήτορα τα εν ημερισία διατάξει ποιηθησόμενα , και εί
τα προς την Γερουσίαν. ο δε επί των οικονομικών ουδέν ήδύνατο να
πράξη, και εκτελέση άνευ της έγκρίσεως του κυβερνήτορος, παρ' ου
εξηρτώντο και όλοι οι ταμίαι και εισπράκτορες των λοιπών νήσων .
Εν δε συμβούλιον ιδιαίτερον ώφειλε να περιστοιχη τον κυβερνήτην,
συσκεπτόμενον μετ' αυτού περί πάσης εσωτερικής καταστάσεως των
γήσων. Τούτο δε ήν πενταμελές και συνίστατο εκ του προέδρου της
Γερουσίας , των τριών γραμματέων αυτής , και του στρατηγού Γαρ
δενώ του και επιμελητού των στρατιωτικών. Τα απολυθέντα παρά
των Ρώσσων στρατιωτικά σώματα των Αλβανών Ελλήνων, προσως
ρινώς μετέβαινον εις την υπηρεσίας της Γαλλίας, και επληρώνοντο
παρά του Επτανησιακού ταμείου εκάστης νήσου , καθ' ήν έστάθμευον.
Απασαι δε αι οργανισμέναι στρατιαι της Επτανήσου υπέκειντο μό
νον ταϊς διαταγές του στρατηγού , δίδουσαι όρκον πίστεως, ώς και
αι Ελληνοαλβανικαί τώ Αυτοκράτορα Ναπολέοντι. Το δε επιτελείον
των Ελληνοαλβανών έπρεπε να διαμένη εν Κερκύρα , και δύο λόχοι
αυτών να συναρτίζωσι μέρος εκάστου Γαλλικού τάγματος, ώς λόχοι
>

κυνηγών. Ακολούθως δι' άλλου ψηφίσματος αυτού των 9 Σεπτεμβρίου

1 807 κατέπαυεν ο στρατάρχης όλας τας αρχάς του Κράτους της Πο :
λιτείας ως περιττας, και αντοικονομικάς. Κατήργει πρεσβείας, προ
ξενεία και πρακτορία Επτανησιακά εν τη αλλοδαπή. Διετήσει την
Γερουσίαν πενταμελή εις τα πρόσωπα Εμ. Θεοτόκη , Μελίκη, Μιχα
λίτση, Μεταξά και Στεφανίτση λαμβάνοντα τον αυτόν μισθόν, ώς
πρότερον, και διέτασσε την πορείας των δικαστηρίων ως πρότερον .
Διά τοιούτων ούν ψηφισμάτων πάντη κατηργήθη η εκπροσώπευή
σις της αυτονομίας και ανεξαρτησίας της Επτανησίου Πολιτείας , ο
Αυτοκράτωρ όμως Ναπολέων τάς αυτογνώμονας πράξεις του Βερτιερ
μαθών, ώργίσθη , ότι αντέβαινον τη ιδία αυτού πολιτική. Εγραφεν
ούν προς τον Ιωσήφ – Αδελφέ μου, λαμβάνω την επιςολήν σας των 26
Σεπτεμβρίου μετ’ άλλων τινών εκ Κερκύρα,. Εγώ ουδέποτε διώρισα
τον στρατηγόν Βερτιέρ, να διακηρύξη την Κέρκυραν συντελούσαν μέ
ρος της Αυτοκρατορίας. Και ως εγώ εσιώπησα , ούτως ώφειλε και αυ
τους να σιωπήση Εκδηλώσατε ούν αυτή την δυσαρέσκειάν μου, διότι
ώφειλεν αυτός να διακηρύξη , ότι το σύνταγμα το πολιτικών των νη
σων , διατηρείτο ως μέχρι του νυν ήτον. Παρακελεύσετε αυτό να ε
νεργή του εξής δια μείζονος προφυλάξεως και φρονήσεως. Δεν εννοώ
πώς αι πυριτοθήκαι δεν είναι εισέτι εις την διαθεσίν του . Ετι δε ό
12
 = 890

λιγώτερον εννοώ , πώς δύναται να προτείνη την παράδοσιν της Πάρο

γας. Η πρότασις αύτη έχει μωρίαν. Γράφετε προς αυτόν συχνάκις,
όπως κρυόνητε την φλογιζομένην κεφαλήν του, και βαδίζη αυτός εις
την διεύθυνσίν του βραδύτερον και νουνεχέστερον . Κάνετε αυτόν να
έννοήση , ότι ουδείς γινώσκει τι τέξεται η επιούσα. Και διό πρέπει
αυτός ευσταθώς να επιμένη εις το σύστημα της μεγίστης φρονήσεως.
Ο στρατηγός Καίσαρ Βερτιέρ έκαμε μέγιστον σφάλμα να υψώση την
Γαλλική σημαίαν. ( 1 ) - Ουδεμίαν όμως διόρθωσιν των εσφαλμένων
ποιησομενος ο Βερτιέρ , αλλά λαβών τας υποκλίσεις, και τα συγχαρη
τήρια πορ’ όλων των κοινοτήτων των νήσων , ένεκα της επανόδου των
Γάλλων εις τας νήσους μετά τρείς μήνας επέστρεψεν εις Γαλλίαν , ά
νακληθες, μνήμην ζωηράν της σπατάλης αυτού και αλαζονείας και
ταλιπών τοις Επτανησίοις, οίτινες πολλάς τας περιφρονήσεις έλαβον
παρ' αυτού. Τούτου δημιούργημα ήν ο εν Κεφαλληνία τοποτηρητής
Καπιζάνης Κόρσος, ός επ' αυτοφόρω χαρτοπαίκτης, κίβδυλος και μέ
θυσος φωραθείς, ουδέποτε ετιμωρήθη . (2)
Η Πύλη ουδέν ενέκρινε ιών εν ταϊς νήσοις πραχθέντων κατά την
συνθήκης του Τίσιλτ . Κατά δε εισήγησιν του Αληπασά , όστις εμαί
νετο διά την κατοχήν της Πάργας υπό των Γάλλων, διεμαρτηρώθη ,
λέγουσα ότι θέλει καταλάβω όλους τους εις την κυριαρχίας της δο
θέντας αυτή τόπους τους εν στερεά κατά την συνθήκης των 18θθ .
Επειδή δε ο στρατηγός Σεβαστιάνης και παρά τη Πύλη πρέσβυς εσιών
πησεν, ο πονηρός Αλής απέστειλε δύο πράκτορας εις Κέρκυρας , όπως
πείσωσι τον Καίσαρα Βερτιέρ, πριν αναχωρήση να παραδώση αυτός
την Πάργαν εις την κατοχήν του, ως δικαίωμα του Σουλτάνου . Οι
Πάργιοι ευθύς , όπως ματαιώσωσι τας απαιτήσεις του Αλή , απέστει
λαν προς τον στρατηγόν δύο προύχοντας αυτών στηρίξοντες τα δι
καιώματα αυτών απέναντι του Αληπασά. ο δε στρατηγός συγκινη .
θείς εις τα δίκαια αυτών , έγραψε τοϊς Παργίοις. - Ανδρείου της Πάρ
γας κάτοικοι, υπεσχέθην να μεσιτεύσω παρά τω σεβαστώ Μονάρχη
μου το Μεγάλο Ναπολέοντι, όπως η περίχωρος ομών συνενωθή με
τα της κυβερνήσεως της Επτανήσου. Πεποιθώς δε τη καλή διαθέσει
του Αυτοκράτορός μου, ότι θα προστατεύση λαόν γενναίον και πολε
μικών, απηρνήθην το να παραχωρήσω τώ Αληπασά την γήν μας. Σας
αποστέλλω ούν την σημαίαν και Γαλλικών στρατόν επί ασφαλείας

( 1 ) Men oires du roi l'osephi, lom . IV. gl. 25.

( 2) Loverdo dywt.
Και ποσώς δεν αμφιβάλλω, ότι δύναμαι εντός ολίγου να σας αναγ
γείλω, ότι αι δεήσεις ημών θα εισακουσθώσι, και η τύχη σας θα α •
ποφασισθή ώς επιπoθείτε. Μένετε διο ήσυχοι " ουδέποτε θα προσβλη
θητε. Εγώ εγγυώμαι περί της ασφαλείας υμών κατά των εχθρών
σας. Και θέλω φροντίση να εκφράσω, προς τον Αυτοκράτορα και Βα
σιλέα μου, ότι είσθε άξιοι της προστασίας αυτού και ευνοίας. - Κερ :
κύρα 10 Σεπτεμβρίου 1807. Καίσαρ Βερτιέρ.-- Η επιστολή αύτη
έπεισε τον Ναπολέοντα και διέταξεν αυτόν τον πρέσβυν Σεβαστιάνην
να αναιρέση την υπόσχεσιν της Γαλλίας , ότι παραχωρεί την Πάρ
γαν. Εδικαιολογείτο δε εις τούτο ότι - Του Βεζύρου Αλή παραβιά
σαντος όλους τους όρους της συνθήκης των 1800, περί τών άλλοτε
Βενετικών χωρών κατά την Ηπειρώτιδα παραλίαν, ή ρηθείσα συνθή
κη ως προς την Τουρκίαν ουδεμίαν ισχύν έχει. Και εάν αι εκκλησίαι,
και η πολιτική και η δικαστική διαχείρισης των πόλεων εκείνων αυ
θες επέστρεφον εις πλήρη εκτέλεσιν, ώς ώριζεν η συνθήκη εκείνη, η
Πύλη ουδέν δικαίωμα είχε να επαναλάβη την κατοχής και την προσ
τασίας της Πάργας. ( 1)
Οι Αγγλοι όμως ήρέθιζον την Πύλην κατά των Γάλλων εν ταις
νήσεις, προσπαθούντες διά του Α . Πάγετ να αποσπάσωσιν αυτήν εκ
της προσκολλήσεως εις την Γαλλίαν. Ο στρατηγός Δονζελώτ , ο δια
δεχθείς εις την γενικής κυβέρνησιν της Επτανήσου τον ανακληθέντα
Βερτιέρ, ανεκάλυπτε τας ραδιουργίας του,Αληπασά μετά του Aγγλου
Αδάρ . Ούτος προπορευόμενος εις Κωνσταντινούπολιν, ίνα κλείση την
επισπευδομένην παρά της Αγγλίας συνθήκης (1808), απεβιβάσθη εις
Πρέβεζαν. Ενταύθα λάθρα συνωμίλησε μετά τωνεκεί απεσταλμένων
του Αληπασά , όπως εν τη επιτευξομένη συνθήκη. ορισθή και η πα
ράδοσις της Πάργας προς αυτόν. Αμα δε έμαθεν ο Αλήπασας, ότι ύ
πεγράφησαν τα προκαταρκτικά της συνθήκης αυτής , απέστειλεν μετά
δώρων τον . Σέϊλο Αχμέτ Εφέντην εις την Αγγλίας, όπως αναγνωρι»
σθώσιν οι περί Πάργας καταγραφέντες όρου, και εκπεραιωθή ή συν
θήκη. Καίτοι αύτη δεν επέτυχε τότε , υπερισχύσαντος του Σεβαστιά
νου, ο Λόρδ , Καστελερής Aγγλος υπουργός, ανταπέστειλε τώ Αληπα
σά μίαν κανονοστοιχίαν με ικανούς πυραύνους, και τον υποταγμα
τάρχης Δήκ , ίνα αυτός εξασκήση, εις το πυροβολικών τους Αλβανούς
του Αλή πασα. (2) ο δε αντιναύαρχος Κολλιουγουός διέτασσε τον

( 1 ) Foscolo ανωτ. 11. S VII - Poquevile ανωτ . 1. cap. IV,

(3 ) Thomas Shianus Hughes Travels vol . 11 σελ. 186 ,
 - 80 2

πλοίαρχος Αρβεύν , να παρέξηται βοήθειαν αυτώ , οσάκις προσβάλη

τας νήσους , ή μόνην την Λευκάδα επι ζημία των Γάλλων . ( 1 ) Περί
τούτων πάντων ο Δονζελώτ έγραφε προς τον Ναπολέοντα . Ο δε επι:
βλέπων εις τα περί Τουρκίας και Αγγλίας σχέδια , ωδήγει αυτόν, ό
πως επαρκώς διαλύη τάς διαπραγματεύσεις εκείνων , ευνοή δε τα συμ-.
φέροντα των Ελλήνων, και γλυκαίνη την κυβέρνησιν των Ιονίων, όσον
το δυνατόν, ευαρεστών αυτούς εις την μετά της Γαλλίας ένωσίν των.
Επί τούτω ο Δονζελώς , μετά του ορισθέντος Αυτοκρατορικού το
ποτηρητου Λιεσεψ εδημοσίευε διάταγμα του Αυτοκράτορος Ναπολέον :
τος, του εκδοθέντος εν Φοντενεβλώ τας 10 Νοεμβρίου 1807. Δ.
αυτού διωρίζετο νέα πολιτική διοργάνωσης της Επτανήσου επί τη
βάσει άθικτου και απαραβιάστου της εσωτερικής διαχειρίσεως, και
της υφισταμένης καταστάσεως της Γερουσίας. Ο Αυτοκρατορικός το
ποτηρητής έπρεπε μόνον να ενισχύη τάς αποφάσεις της συνταγματι
κής Γερουσίας, επιδοκιμάζων και κυρόνων συνάμα άπαντας τους κα
νονισμούς και τα διατάγματα της εγχωρίου αρχής . Αυτός προς του
τοις ώφειλε να διορίζη και άπαντα τα πρόσωπα τα διαχειρισθησό
μενα αρχάς εν ταις νήσοις ανεξαρτήτους των εγχωρίων και πολιτι .
κών αρχών του κράτους . Ο αυτός θα επαγρυπνη και επιμελήται της
διαχειρίσεως των προσόδων της αστυνομίας και της υψηλής αυτής
διαχειρίσεως. ο δε γενικός κυβερνήτης των νήσων (και στρατηγός ), εν
αναγκαία περιπτώσει , και υπό ιδίαν αυτου ευθύνην, τη συνεννοήσει του
Αυτοκρατορικού ττποτηρητου εδύνατο να καταπαύση καθ' ολοκληρίαν
ή εν μέρει την εκτέλεσιν παντός νόμου και κανονισμού εν ισχύ . Μη .
δείς δε έδύνατο των εν τέλει αρχών των εγχωρίων, και του κράτους
να εναντιωθή τή βουλήσει αυτού και εκτελέσει των λειτουργιών. Ο
γενικός κυβερνήτης μόνος έδύνατο να αλληλογραφή μετά του υπουρ .
γου του πολέμου, πρός δον καθυπεβλήθη η διεύθυνσης των νήσων. Ε
πρεπε δε να διατηρηθή το εν ενεργεία σύστημα φόρων και τελών, η
διαχείρισης των τελωνείων , η είσπραξις φόρων και δασμολόγια πά •
σης δημοσίου προσόδου, άτινα άφίνοντο, ώς ήσαν υπό την διεύθυν »
σιν των εγχωρίων αρχών . Επί τούτοις ευγνωμονούσα η Επτάνησος ,
απέστειλεν επιτροπών προϊσταμένην υπό του κόμητος Ιωάννου Δεσί και
λα, να ευχαριστήσω τον Αυτοκράτορα . Αυτός δε ανταμειβε δια του
παρασήμου του σιδηρου στέμματος τον Ιωάννης Δεσίλαν , όστις χρη
ματίσας εις τας υψηλής υπουργίας της γενικής Κενσορίας και δικτα

( 1 ) Apnual Regiscr 1809.

 -- 893 -

τορίας επί των εμφυλίων ταραχών της Κερκύρας, ετιμήθη παρά του
Αυτοκράτορος Αλεξάνδρου με αδαμαντοστόλιστον ταμβακοθήκης και
με χρυσούν δακτύλιον αδαμαντοκόλλητον υπό του πληρεξουσίου Μο
κενίγου . (1) Ωφέλιμα διατάγματα εξέδoτo επί υλική και διανοητική
βελτιώσει εν τούτοις ο Δονζελώτ. Επεσκεύασε τα φρούρια , ωχυρώσας
αυτά , και εφοδιάσας διά πάσης πολεμικής ύλης Κατεσκεύασε νέους
στρατώνας εν Κερκύρα , επολλαπλασίασε τας κανονοστοιχίας, και ήρ
ξατο διά τοιχισμάτων και έρεισμάτων να οχυρώνη το νησίδιον Βίδον,
εξομαλύνας αυτό , και κατακόψας τα δένδρα. Νέας μεθόδους εισήγαγε
προς βελτίωσιν της γεωργίας , καταδιώξας την τοκογλυφίαν , και προσ
τατεύσας τηνεμπορίαν. Κατέςησε σχολεία , έβελτίωσε το σρατιωτικών
πολεμικών σχολείον, έθεμελίωσε την Ιόνιον Ακαδημίαν, ής τα μέλη
συνεζήτουν και συνέγραφον παντοία αντικείμενα επιστήμης , τεχνών
και φιλολογίας. Προσεκλήθησαν δε και νέοι, όπως σπουδάζουσιν εν τοις
σχολείοις της Γαλλίας. Κατέγραψε νόμους πολιτογραφήσεως ξένων εν
τη Επτανήσω, οίς απέδιδε τα προνόμια της ιθαγενείας. Τότε πολλοί
των Παργίων, Ακαρνάνων , Πελοποννησίων και Ηπειρωτών μετέβησαν
εις την Επτάνησον και πολιτογραφέντες ήσφαλίζοντο εκ Τουρκικού -
λέθρου βίον εύπορον και ήσυχον διάγοντες . Τούτο επολλαπλασίασε την
πολυανθρωπίαν εν ταίς νήσοις , και επηύξησε την εμπορίας αυτών και
τα πλούτη. Επεμελήθη δε τον καλλωπισμός της πόλεως Κερκύρας. Ε :
φυτεύθησαν δένδρα εν τη πλατεία (Σπιανάδα) και ήρξαντο αι επιφανείς
αυτής οικοδομαι. (2) Το τρατιωτικών τάγμα των κυνηγών της Ανατο
λής των Μακε- δόνων των Ελληνοαλβανών, - (λέγει ο τότε πρόεδρος
της Γερουσίας Εμμανουήλ Θεοτόκης εν τή περιληπτική εκθέσει αυτού
προς τον υπουργός του πολέμου Δοξικα του Φίλτρος)--και τα σώματα
της χωροφυλακής των νησιωτών, αρχηγετούμενα και εξασκούμεναείς
τα του πολέμου υπό δοκίμων αξιωματικών της Γαλλίας, ήρξαντο προ
πολλού να αναπτύσσωσι την αρχαίαν εν σρατιωτικούς ευφυΐαν των Ελ
λήνων, και να αναμιμνήσκωνται τους προγονικούς ηρωϊσμούς έν νέους
αγωνίσμασιν. Ολοι δε οι εν τέλει φιλοτιμούνται εις τας εκτελέσεις
των επιτασσομένων αυτοίς παρά των ανωτέρων στρατιωτικών αρχών.
Και οι εγκάτοικοι ευγνωμονούντες επαινούσι ηην ζέσιν και αξιότητα
της φρουράς και των στρατιωτικών σωμάτων , άτινα προπαρασκευά

( 1 ) Pier An . Mercati eloggio funebre del cavaliere Giovanni

Si ΟΙ Ο .
( ? ! Bery dc Sante l'incente, histoire des ils ſonenne 130,
 = 894 -

ζονται να απωθήσωσι τους εχθρούςτους φθονούντας την ευημερίας

των Ιονίων. ( 1 )
Ακολούθως επιμελήθη της καταδιώξεως της ληστείας εκ των νή
σων. Πολλοί τότε των ιθαγενών φαυλόβιοι φόνους και ληστείας εν
ταϊς νήσοις πράττοντες, εξήρχοντο φυγόδικοι εις την Πελοπόννησος
και Στερεοελλάδα, και εκείθεν συνενούμενοι μετ' άλλων, επανήρχοντο
λάθρα εις τας νήσους , τα αυτά κακουργήματα πράττοντες. Εν Ζα
κύνθω ούν ο ταγματάρχης Ροζαρών Νεαπολίτης την πατρίδα, κατε
δίωκε τους διαβοήτους ληστές Καμπασαίους, λαβών χωροφύλακας
και άστοφύλακας εξασκηθέντας τακτικώς, μεθ' ών κατεγράφησαν πολ
λοι των ευγενών. Η στρατολογία επεισήχθη εις Κεφαλληνίας και τας
λοιπάς νήσους. Κατεβλήθη η στάσις και συμπλοκή και αναφυείσα με .
ταξύ των χωρικών Δηληνάτων και Δραγάτων, γενομένης αποστολής
Γάλλων και εγχωρίων, ήν ήγεν ο διοικητής Αννινος. Ωρίσθη δε τα
κτική των πολιτών άσκησις εις τα όπλα, και δοθησόμενος όρκος τοίς
στρατευομένοις. Αλλά τότε προσκληθέντες εν Αγία Μαύρα οι στρα
τευόμενοι Ελληνες υπέρ τους τρισχιλίους να ορκισθώσιν ότι θα έχω
σι τον ίδιον εχθρών και φίλον, ούτοι ομοφώνως εξέφρασαν, όλους θα
έχωμεν εχθρούς, εκτός των Ρώσσων (1808 έτη). Διό το τάγμα του
το επί τινα χρόνον έμενεν άνεργον. (2) ο Αυτοκρατορικός τοποτη
ρητής συνέταξε προϋπολογισμός της Επτανήσου, όν ενέκρινεν ο γε:
νικός κυβερνήτης, και καθυπέβαλε τα τμήματι το υπουργικό της
Γαλλίας. Αν αυτώ ελογίζοντο άπαντα τα έσοδα 2,514,29 4 φράγκα
και 29] 00 τα δε έξοδα 1,272,278 φράγκα και 28 | ιο0. Η μεν
δαπάνη ωρίζετο διά μέν το προσωπικών των Γερουσιαστών προς
6,000 ετησίως εκάστω και τα γραφείω αυτού . Ταις εκτάκτοις έπι .
σκευαίς και οχυρώσεσιν είς 125,25 0 φράγκα" διά το θησαυροφυλα
κείον και ταμείαν και συνταξιούχους 113,942 και 94 εκατοστά, διά
δικαστικά προς όλας τας νήσους 139,700, διά τα έξοδα του εσωτε
ρικού καθ' όλας τας νήσους 4 4 8,494 και 30 εκατοστά, διά τα ά .
στυνομικά 29,40ο και διά τά της λατρείας και σχολείων 53,663
και 47 εκατοστά . Προς διατροφής του στρατού και Γαλλία εκ του Αυ

( 1 ) Compte rendu au duc de Feltre ministre de la guerre par.

Je presidaot du Senal lonien venu a' Paris a a llèle d'une de .
putation des iles septinsulaires en 1911. axpà Poitiers .
( 2 ) Φιλήμων ιστορικών δοκίμιον της φιλικής Εταιρίας σιλ. 18
Θεοδ . Κολοκοτρώνου απομνημ . ανωτ.
--

895 -

τοκρατορικού θησαυροφυλακείου έχορήγει διακοσίας πενήνταχιλιάδας

φράγκα κατά μήνα. Εμισθούτο δε ο γενικός κυβερνήτης εξήντα χι
λιάδας φράγκα ετησίως. Τα τροφοδοτούμενα στρατεύματα εν Επτα :
νήσω συνέκειντο έκ ταγμάτων Γάλλων, Νεαπολιτών του Ιταλικού βα .
σιλείου , Ελληνοαλβανών και Επτανησίων . ( 1)
Ενεκα τούτων ευχαριστήρια επροσφέροντο προς τον μέγαν Ναπο
λέοντα . Κατά δε την γέννησιν του υιού αυτού, βασιλέως της Ρώμης
προσαγορευθέντος, απεστάλησαν Εμανουήλ Θεοτόκης, Μαρίνος Με
ταξάς , Στάμος Χαλικιόπουλος, Διονύσιος Ρώμας και Σπυρ. Κοντός ως
αντιπρόσωποι των νήσων, όπως ευχαριστήσωσι τον Ναπολέοντα, και
συγχαρώσιν αυτώ διά την γέννησιν διαδόχου. (3 ) Πανταχού δε της
Επτανήσου ηκούοντο δεήσεις και ευχαι προς τον Θεόν υπέρ του Να
πολέοντος , όστις πρός εκτέλεσιν σχεδίων, απέστειλεν αποστόλους εις
Μάνης και άλλα μέρη, διεγείρων τους Ελληνας είς απώθησιν του ζυ
γού. Κατ' εκείνας τας ημέρας τελουμένης δοξολογίας εν Ζακύνθω εις
τον ναόν της Υπεραγίας ένεκα της επανελεύσεως των Γάλλων, ο ιε
ροκήρυξ Αβάς Σάντος Ρώσης εξεφώνει.-Βάρβαρε και δούλη Ελλάς
απώλεσας πάν ίχνος της αρχαίας σου λαμπρότητος! Τί εγένετο ή πα
τρίς τεχνών , επιστημών και ηρώων ; Που είναι το έθνος, οι εξήλθον
οι νικηταί της Ασίας , και οι διδάσκαλοι της Ευρώπης ; Αι γαίαι σου
παντερημωθείσαι μόνον ολίγα τινά ερείπεια φέρονται της αρχαίας σου
ευδαιμονίας άτινα διεγείρουσι το έλεος και το θάμβος του ξένου .
Πολλοί αιώνες απαιδευσίας διέβησαν επί σου, και καταβλημένη υπό
της μακράς εξεως του να φέρης τάς αλύσεις δεν γινώσκεις σχεδόν ού
τε να νοής ούτε να κλαίης την όλεθρίαν σου έκπτωσιν . Αθλιος λεία
καταστρεπτικού δεσποτισμού βλέπεις τους αγρούς σου χερσωμένους,
και τον βάρβαρον τρεφόμενον εκ των ιδρώτων σου να σε καθυβρίζη
και δυναστεύη. Αλλ' ο μέγας ήδη πλησιάζει, και δεν θα βραδύνης να
δεχθήςπαρά των χειρών του βασίλειον και ελευθερίαν. ο Ναπολέων
ήδη προωρισμένος παρά του Παντουργού των όλων να συντελέση εις

(1) Poitiers les mes lonienes pendant l'occupation francaise.

σελ. 58.
( 2) Poitiers ανωτ. σελ. 25 - Loverdo ανωτ.-Π. Χιώτου λό
γος βιογραφικός περί του Διονυσίου Ρώμα σελ. 18 •• Απαντες δε ού
τοι οι πρέσβεις ετιμήθησαν με τα παράσημα του τάγματος της τι
μής της Λεγεώνο ;. Κατ'ιδίαν δε ο Εμμανουήλ Θεοτόκης προσηγορού
θη και Βαρώνος της Αυτοκρατορίας.
 - 896

την δόξαν όλου του κόσμου , ήδη στρέφεται εις τας παντερήμους χόν
ρας σου. Κατά την Ανατολήν τούτου του νέου ηλίου, όστις διαχέει
τόσας ακτίνας δόξης, και τόσην φωταύγειαν ευεργεσίας εις τον ορί -
ζοντα της δύσεως, θα εκλείψη εξαφανιζομένη η Οσμανική σελήνη, ή .
τις με το ημιθανες φως της δεικνύει ότι ήδη πλησιάζει εις την δύσιν
της. Η ελευθερία σου, ώ Ελλάς και η ανάστασίς σου θα ενεργηθή κα .
τά την αμετάθετον θέλησιν, πρός αν το παι υποκύπτει. ο δε Να -
πολέων ισχυρότερος του Καρόλου, και ουχ ήττον μέγας του νικητού
του Μαξεντίου , θα προσαγορευθή Αυτοκράτωρ της Δύσεως και της
Ανατολής . Το Βυζάντιον βλέπον εκλάμποντα τον ιερόν σταυρόν, και
καθαρισμένους τους ναούς του από τον βόρβορον της βεβηλώσεως και
απιστίας, θα εορτάση την επανόρθωσιν της Ελληνικής Αυτοκρατορίας.
Αγάλλου λοιπόν και Ελλάς μετά την αίσιον πρόδρησιν. Και συ μεγά.
Σε Θεέ πρόσδεξαι τας ευχάς μου (5)-- Συνετώς oύν ο στρατηγός Δον
ξετωτ παρεσκεύαζε τα πάντα προς τα κινήματα των Ελλήνων. ο Θ .
κολοκοτρώνης , παύσαντος του πολέμου μετά την συνθήκης του Τιλ
αιτ, επέστρεψεν εις Ζάκυνθον , αφού καταπολέμησε τους Τούρκους εις
Σκιάθον ναυμαχών με τα πειρατικά πλοία ως καταδρομεύς Ρώσσος.
Εκ Ζακύνθου εξήλθεν εις βοήθειαν του Λαλαίου Τούρκου Αλή Φαρ
μ.άκη , πολεμουμένου εν Πελοποννήσω υπό του Βελή Πασά . Ανδρείως
δε τότε μαχόμενος υπέρ του φίλου , και κινδυνεύων, δεν ηδυνήθη να
ωφελήση αυτόν. Φεύγει ούν ως φυγάς εις Ζάκυνθον, προταθέντος
παρά του Πασόρμπεη αρχηγού των όπλων του Βελή πασα, ότι ο Αλή
Φαρμάκης συγχωρείται , έoν παραδοθή εις χείρας του ο Κολοκοτρώ
νος. Αλλ' ο πιστός φίλος Λαλαιος δεν καταδέχεται να επιορκήση .
Ενώ δε αυτός φιλιούται μετ ' εκείνου , και ο Βελή πασάς ζητεί επιμό
νω : τον είς Ζάκυνθον διασωθέντα Κολοκοτρώνην παρά της Γαλλικής
κυβερνήσεως, ο Δονζελώς δεν παραδιδει αυτόν. Μετ' ολίγον έρχεται
και ο Αλή Φαρμάκης είς Ζάκυνθον , σπεύδων να αποφύγη τας επιβου.
δας του Αληπασά . Ενταύθα συνενοούνται άπαντες ο Κολοκοτρώνης
και οι λοιποί πρόσφυγες Πελοποννήσιοι, μεθ ' ών και ο Αλή Φαρμά
κης την από κοινού εξόντωσιν των Τούρκων. ( 2) Κατέστρωσαν ούς

( 1 ) Discorso pronunziato dell'abate Santo Rossi nella chie

sa Latina dis, Maria in Zante all'occasione del solenne rendi
miento di grazie il fausto arrivo dell'isola delle vittoriose im
periali truppe Francesi p : 6. slampalo.
(2) Θεόδ. Κολοκοτρώνης απομν. V. ανωτ. 36 και 38 , έ θα λέγει
>
 - 897

συμφωνίαν, εν ή έλεγαν Σύμφωνοι οι Ελληνες και Τούρκοι να πας

λεμήσωσι την τυραννίαν των Πασάδων της Πελοποννήσου, αναφέρον
τες τας αιτίας τοιαύτης διαγωγής προς τον Σουλτάνον, κινούνται ό
λοι μου εναντίον εκείνων. Πιάνουσιν εν πρώτοις τα εξαμίλια, όπως
κόψωσιν πάσαν συγκοινωνίας της Κωνσταντινουπόλεως με την Πελο
πόννησον και φέρουσι σημαίαν όλα τα στρατιωτικά σώματα, έχουσα
τον σταυρόν και την ημισέληνον. ( 1 )
Προς ώθησιν των συμφωνηθέντων αποφασίζουσιν ο Κολοκοτρώνης.
Π. Μαυρομιχάλης και ο Αληφαρμάκης να μεταβώσιν εις Παρισίους
και ζητήσωσιν απ' ευθείας συναίνεσιν και εύνοιαν του Ναπολέοντος -
Αλλ' αφιχθέντας εις Κέρκυραν αυτούς προσεκάλεσεν εις ομιλίας και
στρατηγός Δονζελώτ 1808. Μαθών δε παρ' αυτών τα προμελετηθέν-
τα, κατεκράτησεν μεν αυτούς λέγων, ότι θέλει γράψει προς τον Αύ
τοκράτορα περί πάντων. Παρεκέλευε δε εν ταύτώ, όπως εκθέσωσε
σχέδιον του κινήματος. Τότε ο Κολοκοτρώνης εξέθετο προς αυτόν,
να δοθώσιν εαυτώ 30 Ο πυροβολισται ενδυμένοι με φουστανέλας , και
οι 5,000 Ελληνες οι υπαγόμενοι εις την στρατιωτικών υπηρεσίας της
Γαλλίας να συγκινηθώσι μετά των λοιπών εις Πελοπόννησον και ού
τως έναυσθή ο πόλεμος , παραβοηθούντων των Τούρκων Βαρδουναίων
και Λαλαίων. Ολα δε τα φρούρια της Πελοποννήσου της μεσημβρι
νοδυτικής ήθελαν πέσει εις τας χείρας των Ελλήνων. Επρεπε δε και
στρατηγός να χορηγήση τώ Κολοκοτρώνη και τους λοιπούς οπλαρχη
γοίς χρήματα , όπως στρατολογήσωσιν εκ Τζαμουρίας, όπου ήσαν ε.
χθροί τού Αληπασά, και εκείνοι να πολεμώσιν μετ' αυτών. Το σχέ
διον τούτο ενεκρίθη παρά του στρατηγού Δονζελώτ. Λαβόντες δε αυ
τοι τα χρήματα, έστρατολόγησαν υπέρ τους τρισχιλίους τζάμιδας.
Διέβησαν ούτοι εις την Πάργαν, και επεβιβάσθησαν διά Λευκάδα . Συ
νήγοντο δε άπαντες εν Ζακύνθω και Λευκάδι , ένθα μετέβη και ο Κο
λοκοτρώνης μετά 600 στρατολογηθέντων. ( 2 ) Ο Δονζελώτ εφοδιάζει
τους Μαυρομιχαλαίους με όπλα και χρήματα, και απέστειλεν εις
Μάνην τον πλοίαρχος Ανέτης Ζακύνθιον, όστις αποβιβάζει εις Κόρα

ότι ήθελαν να κάμωσι κυβέρνησιν συνθεμένην από 19 Τούρκους, και

1 2 Ελληνας να κυβερνούν τον λαόν - 0 Δονζελώς ηκούετο με τον
Σεβαστιάνην διά κάθε κίνημα .
( 5) Φιλήμων άνωτ. σελ. 114 -- Π. Χιώτου λόγος βιογραφικός προς
τον Κόμ. Διονύσιος Ρώμας σελ. 35 .
(2) Θεόδ. Κολοκοτρώνης απομν . σελ. 32.
13
κα πυρίτιδα, όπλα και χρήματα . Οι Κουμουνδουράκαι, οίτινες καται
διωκόμενοι έσώζοντο πρό χρόνων έν Ζακύνθω, συνενούνται εις το κί.
νημα, και έχουσιν ετοίμους τους Μανιάτας. Οι πολεμικοι Ελληνες
οι εν Αγία Μαύρα συνενούνται μετά τών έξω οπλαρχηγών, μεθ' ών
ήταν και ο διαβόητος παπάς Ευθύμιος. Διά μίσος προς τον Αλήπασαν
εύρον ευχαρίστους εις το κίνημα και τους Λαρισσαίους Τούρκους, και
άλλους πολλούς Αλβανούς. Ενώ δε έγένετο ούτω συνωμοσία γενική,
ο εκ Μετσόβου οπλαρχηγός Δεληγιάννης προδίδει τα πάντα προς τον
Αληπασάν, και ούτος αποστέλλει τον υιόν του Μουχτάρ κατά των
αποστατών. Ο παπά Ευθύμιος αναπετάσας την σημαίαν του Σταυ·
ρου μετά 3,000 προοδεύει μέχρι Μετεώρων. Αλλ' επιπεσόντος αίφνης
του Μουχτάρ, εγκαταλείπεται υπό των συστρατευόντων Οθωμανών ,
φονεύεται ο αδελφός του, και αυτός διασώζεται εις την Σκίαθον, και
δια πλοιαρίων καταδιώκει τους Μωαμεθανούς . Αλλά δύο φρεγάται
Τουρκικαι αναγκάζουσιν αυτόν να εξέλθη εκείθεν, και να καταφύγη
εις το Πήλιον όρος, διαμαχόμενος και κατανικών τους αποστελλομέ
νους καθ' εαυτού. Ο Αληπασάς φθείρας διά του χρυσού τους συστρα »
τιώτας του Βαχλάβα, παραπείθει και εγκαταλείπουσι τον αρχηγόν.
Ουιο; δε εμπιστευθείς εις τους όρκους και τας φιλικές προτάσεις
του Αληπασά, παραδίδεται εις εκείνον, και μεταβαίνει εις Ιωάννινα,
ενθα φιλοξενείται δια μαρτυρικού θανάτου παρά του απίστου Αλή.
Η αποτυχία του Βαχλάβα παραλύει το σχέδιον εν Αγία Μαύρα. Ο
Δονζελώς εμποδίζει τους εκεί συνηθροισμένους να εξέλθωσιν εις Α
καρνανίας και Αιτωλίαν. Και η νέα μεταβολή κυριαρχίας εις τας μι·
σημβρινές νήσους του Ιονίου, κατακρατεί το κίνημα του Κολοκοτρών
νου και των Πελοποννησίων. ( 1 )
Ενώ δε οι Γάλλοι ούτως επεμελούντο των νήσων, και ο Κολοσσαίος
Ναπολέων, θέτων τον ένα στιβαρόν πόδα επί των Αλπεων, εκίνει τον
άλλον επί του γηραιού Ολύμπου, το Ιόνιον και το Αιγαίον έλευκοί
νετο από τα πανία των Αγγλων (2) οι περιπλωτήρες αυτών και κα
καταδρομείς διεκώλυον την ελευθέραν θαλασσοπλοΐαν των νήσων . Γαλ
λικά πλοία ήσαν ολίγιστα πρός άμυνας των καταδιωκομένων. Τα
πλοία των νησιωτών, όθεν και αν συνηντώντο υπό των εχθρικών και

( 1 ) Γουφuevile ανωτ . 15 η . ΙV- Φιλήμων άνωτ.-Κούμας ιστορ :

των ανθρωπίνων πράξεων Τόμ. ΙΒ '. σελ. 549.
( 2) Pier An . Mercati eloggio ſunehre del cavaliere Giovanni
Sicuro di Silla 37
 - 899

ταδρομέων, ώς φέροντα Γαλλικής σημαίαν συνελαμβάνοντο, και έ

φέροντο λεία πολέμου εις Μάλταν και εκεί επωλούντο. Τα ταχύπλοα
των Αγγλων πολλάκις απετόλμών, και διήρπαζον πλοία, άνδρας και
φορτία εξ αυτών των αιγιαλών των νήσων. Κεφαλληνιακών καράβιον
διηρπάγη εντός του όρμου Μινιών υπό Αγγλικής φρεγάτας. Αλλοτε
διηρπάγησαν αύτανδρα δύο έτερα, φορτώνοντα οίνους διά Κέρκυρας ,
ενώ ήσαν ήγυροβολημένα εις τον όρμον Ληξουρίου. Οι εγκάτοικοι
ήσθάνοντο σφοδράν στενοχωρίαν υπό του αποκλεισμού. Το εμπόριον
ένεκρώθη και η συγκοινωνία διεκόπη . Ελειπον τα σιτηρά προς δια
τροφής των εγκατοίκων, και έφθασε τρία τάλληρα το κοιλόν ο σί
τος να πωλήται. Η σταφίς δεν εξήγετο. Αγγλικά πλοία δεν έδύναντο
να προσπλέωσιν ελευθέρως εις τους λιμένας και να λαμβάνωσιν αυ
τήν. Πραγματευται , οίτινες εδύναντο να επιβιβάζωσι δι' άλλης ση
μαίας σταφίδας , και να αποστέλλωσιν εις ψευδή μέρη πλαστογρα
φούντες, ως συνείθιζον τότε, φωραθέντες έφυλακίζοντο υπό των Γάλ .
λων, και έκαίοντο αι πραγματείαι κατά το περί αποκλεισμού και
καταδιώξεως των Αγγλικών πραγματειών θέσπισμα του Ναπολέον
τος. Εκ τούτων οι ιδιοκτήται σταφίδων, οίνων και ελαιών επένοντο,
μη δυνάμενοι να πωλώσι τα προϊόντα. Η σταφίς ώς άχρηστος εδί
δετο προς τροφήν τών ίππων και όνων. Οι ευγενείς σφόδρα αθυμούν
τες , ώς στερούμενοι προσόδων, και εν ταύτώ φοβούμενοι μή πάθωσι
τα αυτά επί δημοκρατίας υπό των δημοκρατικών και των Γάλλων ,
ουδόλως ευηρεστούντο τη κυριότητα του Ναπολέοντος. Απολέσαντες
πάν προνόμιον , και έδωρείτο το Επτανήσιον σύνταγμα , έβλεπον δυσα
ρέστως την αυτονομίας και ανεξαρτησίας της πολιτείας, ήτις κατε.
στήθη δια της συνθήκης των 1803 , καταργηθείσαν υπό των ιδιοτρο
πιών ενός Βερτιέρου, και του γεύματος ενός Ναπολέοντος . Βσκέπτον
το λοιπόν πώς να απαλλαχθώσι της Γαλλικής κυριότητος, και να έ.
πανέλθωσιν εις τα διακηρυχθέντα υπό των δύω βασιλέων, και αναν
γνωρισθέντα παρά της Αγγλίας. Αλλά το να στραφώσι προς την Ρωσν
σίαν, πρός ήν συνεπάθουν , τοσούτον ευνοηθέντες , και εις έθνος απο
V

καταστηθέντες παρά της προστασίας οι Ιόνιοι λαοί, δύσκολον ήν διό

τι πολύ έμακρύνετο της Ιονίου χώρας πάσα εξ αυτής υπεράσπισης.
Επειτα κατ' εκείνα τα έτη ουδέν εδύνατο να διακόψη τις σχέσεις Να
πολέοντος και Αλεξάνδρου, σφόδρα μαγευθέντος του δευτέρου υπό
του μεγαλουργού του μεγαλοφυούς εκείνου κατά τας συνεντεύξεις του
Τιλσίτ και Ποτσδάμ Να ριφθώσι πάλιν προς την Τουρκίαν, ήτις αυτή
επέσπευδε να καταθέση τους όνυχές της εις τας νήσους, και να εκ
φωλεύση τους ενταύθα Γάλλους, ήταν ο μόνον ανόητον, αλλά και
 900

πάντη αφύσικον προς τον Χριστιανον Ελληνα· διότι ήθελε παραδώση

χώραν και τέκνα εις διάκρισιν βαρβάρου Μωαμεθανού. Μόνη λοιπόν
η Αγγλία, η τοσούτον ευνοήσασα την Επτανήσιον πολιτείαν, και πολ :
λάκις την προστασίας αυτής χορηγήσασα εις τους πανταχού εμπο
ρευομένους νησιώτας, και ήτις φύσει έχθρα του Ναπολέοντος εκηρύτ .
τετο αμέσως φίλη και συμβοηθός τοίς βουλομένοις τότε να αποτεινά
ξωσι τον Ναπολεόντιον ζυγόν , εδύνατο να παρέξηται την βοήθειαν
τους νησιώταις , όπως δια πλοίων και στρατού αποδιωχθώσιν οιΓάλ
λοι εκ των νήσων, ελευθερωθώσιν τα Ιονικά πελάγη εις τηνεμπορίαν,
διαπλέωσι σκεπόμενα και απείρακτα υπό ισχυράς σημαίας τα πλοία
των Επτανησίων, εξάγωνται ελευθέρως τα προϊόντα των νήσων, α
ναλάβη τιμήν ή σταφίς εμπορευομένη, εισάγονται τα σιτηρά , και
καταπαύση ούτως πάσα χρηματική ανέχεια και έλλειψις ζωτροφιών
δια τον αποκλεισμόν. Τοιαύτας ωφελείας, εάν εγίνοντο οι Αγγλοι κά
τοχοι των νήσων, και ανασύσταινον την κατηργημένην Επτανήσιον,
πολιτείαν. Οι προύχοντες Ζακύνθου έχοντες κατά νούν, συνεσκέπτοντο ,
όπως προσκαλέσωσι τους Αγγλουςεις Ζάκυνθον και τας άλλας νήσους,
και εξελάσωσι τους Γάλλους.
Τοιαύτην πρόθεσιν των προυχόντων Ζακύνθου γινώσκων Σπυρίδων
ο Φορέστης , και παρά τη Επτανησίω πολιτεία άλλοτε της Αγγλίας ε
πιτετραμμένος, και στις αναχωρήσας κατά την επέλευσιν των Γάλ
λων εκ Κερκύρας, τότε διέτριβεν έν Μάλια , ετέθη εις αλληλογρα
φίαν μετ' αυτών. Επί τούτω συνήργει, όπως ευοδωθή η κατοχή των
Αγγλων εν ταίς νήσοις, οίτινες και αυτοί όχι ολίγον τοιούτον επεθύ
μουν, αντιπράττοντες εις τα κινήματα του Ναπολέοντος. Η συνθήκη
του Τιλσίτ, μη αναγνωριζομένη παρ' αυτών , εφαίνετο ως άπρακτος
εις τα συμφωνηθέντα εν αυτή περί των νήσων μεταξύ Ναπολέοντος
και Αλεξάνδρου. Επομένως ήθελον την Επτανήσιον πολιτείαν ανεξάρ
τη τον και υφεστωσαν , όποίαν ανεγνώρισαν αυτοί κατά το 1800. Διό
ηνα Γαλλική προστασία
καταστραφή, και να εν ταις νήσοις,
επανέλα και και μάλλον η κυριότης έπρεπε
Επτανήσιον Κράτος εις την κυ
ριαρχίας του . Ο Φορέστης λοιπόν, ως νησιώτης και το όφελος των
Αγγλων επιβλέπων, έγραφες περί πάντων προς τον γαμβρόν του κό
μητα Αντώνιον Κομούτον τον Πρίγγιπα της Επτανήσου. Οίτος δε
προσκαλέσας τους εκ του αρχοντολογίου επιφανεστέρους, ήτοι τον ιπ
πότην Γαϊταν , Δράκον Μελισσινών, Αναστ. και Καίσαρα Λογοθέτας,
Ιω. Βεναρδάκης , Νικ. Φουσκάρδην, Ανδ . Κοκκίνης, και αυτόν τον Αν
τώνιον Μαρτινέγγον έκοινοποίησεν αυτοίς τας διαθέσεις των Αγγλων
πρός τάς νήσους, και τα ωφελήματα, εάν εξ ολαύνοντο οι Γάλλοι έκ,
των νήσων . Προθύμως ούν εδέξαντο τα προτανθέντα παρά του Κο
μούτου και υπέσχοντο πάσαν σύμπραξιν και βοήθειαν χρημάτων και
ανδρών προς ευόδωσιν της αποφάσεως των Αγγλων εις Ζάκυνθον. Ινα
δε προφυλαχθώσι πάσης ανασκοπής παρά των Γάλλων, και λάθρα διε ·
νεργώσιν , απέστειλαν τον ιατρον Κανδιώτον επί προφίσει οικειακών
υποθέσεων εις Πελοπόννησον. Ούτος δε μεταβάς κρυφίως εις τας νή
σους Στροφάδας, ελάμβανε παρά των Αγγλοφρόνων τούτων συνερ
γών τα γράμματα, αποστελλόμενα διά των ενταύθα μοναζόντων.
Ταύτα δε ενεχείριζε τους Αγγλοις πλοιάρχους των καταδρομέων
πλοίων, τα οποία υπεβλήθησαν εις τας διαταγάς του, όπως μεταφέ
ρωσιν αυτά εις Μάλταν και παραδίδωσι τω Φορέστη. Ταυτοχρόνως
είχεν αναχωρήση εκ Κερκύρας και ιππότης Γεράσιμος Κλαδάς, ο πρώην
πρεσβεύσας παρά τη Πετρουπόλει, ούτος συλληφθείς κατά τον διά
πλουν υπό Αγγλικής φρεγάτας , εφέρθη εις Μάλταν, και απελευθερώ
θη, παρουσιασθείς τη στολή Ρώσσου αξιωματικού προς τον εκεί κυ
βερνήτορα. Μετά του Φορέστου συνομιλεί ο Κλαδάς περί εξελάσεως
των Γάλλων. Και ευρίσκει συμφώνους εις τούτο άπαντας τους ενταύθα
Κεφαλληνας και νησιώτας, οίτινες έπαθαν πολλά κατά τον αποκλει
σμόν, ότε τα πλοία, και αι πραγματείαι αυτών ελαφυραγωγήθησαν.
Συνέταξαν λοιπόν άπαντες κατ' εισήγησιν του φορέστου αναφοράς
προς τον αρχηγών των εν Μεσογείων Βρετανικών δυνάμεων, όπως α
παλλάξωσι την Επτάνησον εκ του Γαλλικού ζυγού, και ταύτην παρέ
δωκαν τώ Φορέστη. Ούτος δε συνενώσας και την πρόσκλησιν τών Ζα.
κυνθίων προυχόντων, καθυπέβαλε το αρχηγέτη των δυνάμεων, δια
τρίβοντι τότε εν Σικελία, ένθα τον εκείσε καταφυγόντα βασιλέα της
Νεαπόλεως Βουρβώνα επροστάτευον οι Αγγλοι, κατέχοντες τα φρού
ρια, και αποκωλύοντες την εισβολήν των Γάλλων εκ του βασιλείου
της Νεαπόλεως, ένθα εδυνάστευεν ο αδελφός του Ναπολέοντος Ιωσήφ.
Συνήργει τους προσκαλούσαν τους Αγγλους Ζακυνθίους ο Διονύσιος
Κανάλες Ζακύνθιος ιερεύς, και Εξαρχος του αγίου Αλεξανδρείας , ός
κατά την έλευσιν των Γάλλων εις Αίγυπτον ώδήγησεν τους Αγγλους
εις Αλεξάνδρειαν, πολεμούντας εκείνους, ηγούμενος ών κατά την μου
νήν του αγίου Σάββα. Αυτός έδειξεν τοποθέτησιν κατάλληλον τα
πλοιάρχω Καρώνι, και εγένετο νικηφόρος ναυμαχία. Διό έμισθοδο
τείτο παρά των Αγγλων , και ίσχυε παρά το ναυάρχω, διατρίβων εν
Μεσσίνη. Ταυτοχρόνως οι εν Κωνσταντινουπόλει Επτανήσιοι μηδα
μόθεν προστατευόμενοι κατά τα εμπορικά συμφέροντα , ήνέωξαν την
οικίαν του Επτανησίου πρέσβεως, ήτις έκλείσθη μετά την συνθήκης
του Τιλαίτ , και ύψωσαν επί της θύρας το παράσημον της πολιτείας,
Εγκαταστήσαντες δε τον γραμματέα της Επτανησίου πρεσβείας δεν
δρινός πρέσβυν και πρόξενον εαυτών, διά συνήθους κανονοβολισμού
ανεπέτασσαν την Επτανήσιον σημαίαν επί των ιστίων των πλοίων
των, καταβιβάσαντες την Γαλλικήν, ής την κυριαρχίαν διεκήρυξαν
κατηργημένην . Ο πρέσβυς Γάλλος ένεκα τούτων ταραχθείς, εζήτει την
τιμωρίαν αυτών, ώς αποστατών του Αυτοκράτορος. Αλλ' ο Αγγλος
πρέσβυς ενίστατο τή απαιτήσει του Γάλλου, δικαιολογών, ότι ο Να
πολέων κυριεύσας τας νήσους , και καταργήσας την Επτανήσιον πο ·
λιτείαν, ανήρεσε συνθήκην, ήν ή Πύλη πανδήμως εγγυάτο προς όλας
τάς δυνάμεις , συστήσασα την πολιτείαν. Τους δε όρους της εν Τελσίτ
συνθήκης, ο Γεώργιος Γ ', ο βασιλεύς της Αγγλίας ουδέποτε ανεγνώρι
σεν. Επειδή δε η Τουρκία είχε παραχωρήσει προς τον Αυτοκράτορα
Ναπολέοντα πάντα τα επί της Επτανήσου αυτής δικαιώματα, διε
μαρτυρείτο ο πρέσβυς της Αγγλίας λέγων, ότι επειδή κατ' εκείνας
τας ημέρας νήσοι τιμές της Επτανήσου παρεδόθησαν εις τα όπλα της
Α . Βρετανικής Μεγαλειότητος, άνευ μηδεμιάς συμπράξεως των δυνά
μεων , ίσαι ενδιαφέρονται την ανεξαρτησία της Επτανησίου πολιτείας.
Η Α . Μ . έχει δικαίωμα μόνον να επανορθώση την κυβέρνησιν εκεί
νων των νήσων, και να επιμελήται άνευ βουλής αλλοτρίου . Εάν δε
ο Σουλτάνος αναγνωρίση ως διηνεκώς υφισταμένην εκείνην την πολι
τείαν, όλαι αι αυτού αρχαιαι αξιώσεις θα εισακουσθώσιν . Ούτω τα
εν Κωνσταντινουπόλει πραχθέντα υπό των Επτανησίων διέμειναν α
τιμώρητα .
Εν τοσούτω τη 19 Σεπτεμβρίου 109 , περί το εσπέρας ανεφάνη
.

σαν προσπλέουσαι τώ Ορμω Ζακύνθου τρεις φρεγάται άνευ σημαίας.

Την επιούσαν (20 Οκτβ.), καθ' ήν οι ανατολικορθόδοξοι εορταζουσι
τον Αγιον Μάρτυρα Ευστάθιον, ύψωσαν την Αγγλικής σημαίαν. Αί -
φνης ο λαός εθορύβει , προσδοκών μεταβολήν. Οι συνενοημένοι πρού
χοντες απέστειλαν άνδρας εις τα πλοία , μεθ' ών συνωμίλησε τα πε.
ρί αποβάσεως και Φορέστης, αφιχθείς μετά των πλοίων . Οι Γάλλοι ό
λίγοι έως υπέρ τους 130, και αρχηγετούμενοι υπό του Μονσίλλου ,
παρεσκευάζοντο εις άμυναν. Αλλ' αι Αγγλικαί φρεγάται, τεθείσαι και
μεν προς το ακρωτήριον Δαβίου , η δε περί το μέσον του Ορμου, και
ή τρίτη κατά το ακρωτήριον τού Κρύου νερού, έκανανοβάλουν κατά
του φρουρίου και των δύω Γαλλικών κανονοστοιχιών, της μεν κατά
τον Αγιος Σπυρίδωνα των Σγούρνων, της δε κατά το Κρυονέριον ,
Ταυτοχρόνως δε ο Αγγλικός στρατός υπό την προστασίας του ναυ :
τικού καταβας είς λέμβους απεβιβάζετο εις Τσιλητήν. Οι Γάλλοι άν
τε.:ανoνοβόλουν εκ του φρουρίου, και το οχυρώματος του Αιόλου,
 1 903 -

αλλά μόλις έμαθαν την απόβασιν, απεσύρθησαν άπαντες εις το φρούν

ριον, ένθα επορεύετο και το στρατιωτικών σώμα των Ελλήνων. Οι
χωρικοί δέ ένοπλοι εισελθόντες εντός της πόλεως κατά πρόσκλησιν
των προυχόντων, εύρον ευκαιρίαν εκ του αποσυρμού των Γάλλων,
και ήνέωξαν τας φυλακές , και διήρπασαν τα πολεμοφόδια των Γάλ
λων τα εν τώ οχυρώματα του όρμου . Οτε τις των διαφιλονεικούντων ,
ένα διαρπάση εν βαρέλιον πυρίτιδος, πιστoβoλήσας επ' αυτού, δίδει
πύρ εις την πυρίτιδα, ήτις εξαυθείσα φονεύει τινάς, και πληγώνει
άλλους . Εκ τούτου βιασκορπίζονται οι διαρπαγέντες, και τίθενται
προς καταδίωξιν των συναντωμένων Γάλλων και Ελληνοαλβανών.
Βόρτολος δέ τις Σέρρας αρχηγός των υπό του Κομούτου ορισθέντων ,
επιτίθεται κατά της κανονοστοιχίας εν Σγούρναις , και κυριεύσας αυ
την αποδιώκει τους εκεί Ελληνοστρατιώτας. Ούτοι συνέρχονται κατά
την Πόχαλιν παρά πόδας του φρουρίου. Ο Αγγλικός στρατός εις αριθ
μόν υπέρ τους τρισχιλίους, και αρχηγετούμενος υπό του στρατηγού
Οσβαλδ, επιφαίνεται περί την οφρύς του βουνού του ακρωτηρίου,
και επιτείνει την γραμμής του κατά το προσβόρειον της Ποχάλεως .
Οι συναντώμενοι Ελληνες στρατιώται εκείθεν ακροβολώνται, αι δε
σφαίραι των πλοίων διατρυπώσι τους τοίχους των εκκλησιών του
Κρυονερίου , του Αγίου Πέτρου , και τα προσβόρεια τείχη του φρου
ρίου . Ο φρούραρχος Μομβιλ , ιδών το αδύνατον να αντισταθή, ποιείο
ται συμφωνίαν προς τους πεμφθέντας κήρυκας των Αγγλων Τσούρτα
λοχαγών και τον Θέκερ μηχανικών, και παραδίδει το φρούριον πρός
τον Οσβαλδ εφ' όρω, όπως εξέλθωσιν οι Γάλλοι ένα πλήρει τιμή , και
παρακαταθέντες τα όπλα εις χείρας των Αγγλων, επιβιβασθώσιν εις
ταπλοία και αποσταλώσιν εις Μελίτην οι αξιωματικοί, το δε στρα
τιωτικόν σώμα ως αιχμάλωτος πολέμου παραδοθή εις τους Αγγλους .
Τούτου γενομένου οι Αγγλοι παρέλαβον το φρούριον, και ύψωσαν την
Αγγλικής σημαίαν δια της συνήθους κανονoβoλής. Ο στρατηγός Οσ.
βαλδ παρευθύς εδημοσίευε την εξής προκήρυξιν. (Δ) -Κάτοικοι Κε
φαλληνίας , Ζακύνθου και των άλλων νήσων. Επειδή εγένοντο πολ
λαι παραστάσεις προς τους αρχηγούς των εν τη Μεσογείων στρατιω:
>
τικών δυνάμεων της Α. Βρετανικής Μεγαλειότητος, δι' ών έβεβαίω»

(1) Επιγράφεται ούτος . Manifesto publicato dal General

Oswald li di 1 Ottobre 1809 nelle Isole Jonie, nel quale assi
cura a nome del Governo Ioglese il ristabilimento della loro
costiluzione ed indipendeoza .
 96 !

ότι οι κάτοικοι Ζακύνθου και Κεφαλληνίας και των άλλων νή.

άαν ,
σων ταλαιπωρούμενοι υπό της καταπιέσεως, βίας, και χρηματολο
γίας της Γαλλικής κυβερνήσεως , δι' ών ή εμπορία αυτών κατεστράφη ,
ή ελευθερία των κατηργήθη, θέλουσιν ήδη να αποτεινάξωσι τον ζυ
γόν, ο αντιναύαρχος λόρδος Κολυνβουδδ, και ο αντιστράτηγος σιρ
Ιωάννης Στούαρδέλαβον την εξουσίαν παρά της Αυτού Μεγαλειότης
τος, να προσφέρωσιν αυτοίς των αναγκαίων βοηθειών, όπως εξώσω
σι τους καταπιέζοντας αυτους Γάλλους , και ανορθώσωσι την ελευθέ
ραν και ανεξάρτητος αυτών κυβέρνησιν , εγγυούμενοι προς τους εγκα
τοίκους την ελευθέραν εξάσκησιν της θρησκείας των , και ασφαλίζον
τες όλα τα δικαιώματα αυτών, τά τε πολιτικά και εμπορικά. Οι
αρχηγέται ούν των κατά γην και θάλασσαν δυνάμεων της Αυτού Βρες
τανικής Νεγαλειότητος επιτραπέντες τοσούτον σπουδαίάν και επίσης
μον υπηρεσίας προσκαλούσι όλους τους εγκατοίκους των νήσων, ό.
πως από κοινού συνεργασθώσι μετ ' αυτών εις την ένδοξον ελευθέρων
αιν της πατρίδος εκ των χειρών του κοινού εχθρού. Κάτοικοι! Ημείς
οι Αγγλοι δεν παρεστάμεθα υμίν ως εχθροί άπληστοι κατακτήσεων,
αλλ' ώς σύμμαχοι πρόθυμοι του να χορηγήσωμεν τους λαούς του Ios
ίου την προστασίας της Μεγάλης Βρετανίας , και μετ' αυτής της -
λευθερίαν, την επαύξησιν του εμπορίου και την γενικήν ευτυχίαν των
νήσων υμών. Συγκρίνετε λοιπόν τα ωφελήματα ταύτα, με όσα έζης
μιώθητε και απωλέσατε , αφού από τού ζυγού των Ρώσσων μετέβητε
υπό τον Γαλλικών εν μια στιγμή διότι ως έθνος μέν έστερήθητε την
ανεξαρτησίαν, ώς δε άτομα την προσωπικής ελευθερίαν. Αλλας δυ
νάμεις παρ' υμών δεν θέλομεν, ειμή της αναγκαίας υπέρ της ελευθε.
ρίας σας : ούτε άλλην βοήθειαν, είμή την χορηγούσαν την αμοιβαίαν
ωφέλειαν. Αι εχθροπραξίοι ούν , όσαι εδείχθησαν προς ζημίαν ημών,
και προς βοήθειαν του εχθρού , αντιστρόφως νυν πρέπει να καταπαύ
σωσι φυσικώς. Ας επέλθη λοιπόν λήθη επί του παρελθόντος . Και άλ.
λη διάκρισις ας μη αναφαίνεται ειμή εκείνη, ή αποδείξουσα επί του
παρόντος τον υμέτερον ζήλον, θάρρος και πατριωτισμόν. (1)
Ακολούθως ο στρατηγός εδέξατο τας αποκλίσεις όλων των πρου
χόντων και αρχών του Ελληνικού και λατινικού κλήρου και όλης της
χωροφυλακής. Κατέστησε δε προσωρινής κυβέρνησιν, διευθυνομένην
υπό του Δ . Αρβανιτάκη και Ιω. Κουερίνου. Είτα δε κατήργησε την
επιτροπήν αυτήν, και εγκαθίδρυσε την προεδρίαν, ής μέλη ήσαν Ν .

( 1 ) Αχειοφυλακείον Ζακύνθου 1900 ,

 Ξ 905 -

Φωσκάρδης, Ιω . Γαΐτας , Ιω . Δράκος Μελισσινός και Αντ . Μαρτινέγκ

γος, και προϊστάμενος και Αγγλος ταγματάρχης Ιάκ. Σλέσωρ , κλής
θείς υπ' αυτού αρχιδιοικητής(capo di governo). Αυτούς δε καθίστά
νε κυρίουςτης εγχωρίου κυβερνήσεως, μηδεμιάς μεταβολής ποιηθεί »
σης καθ' όλας τας διοικητικές αρχές, τάς τε δικαστικές και αστυν
νομικάς , και λοιπές εγχωρίους , και εξακολουθούντος του αυτού τε
λωνειακού συστήματος και μισθών εκ του εγχωρίου ταμείου, 8και έμενεν
απείρακτον, και ανέλαβε τα καθαρπαγέντα χρήματα υπό του φρου
φάρχου Μονβιλ επί της αποβάσεως των Αγγλων. Τότε, όπως δώση
ο Οσβάλδ τύπον φανερόν επανορθώσεως της Επτανησίου πολιτείας ;
παρά μεν τη οικία του Πρίγγιπος Κομούτου έθετο δύο στρατιώτας
φύλακας, σεβαστόν το πρόσωπον της υπέρτατης αρχής καθιστών ούν
τως. Ωρισε δε τα εν τώ λιμένι Επτανησιακά πλοία, και ύψωσαν την
Επτανησιακής σημαίαν. Διότι αυτός τάς 8 Αυγούστου απέναντι του
Τολώνος έλαβεν οδηγίας παρά του αντιναυάρχου Κολλιγγουόδ -- ΚΟ
ριεύων λιμένα τινά της Επτανήσου φρόντισαν να ανυψούς την Επτά
νησιακήν σημαίαν , και ουχί την Αγγλικήν. Η επίδειξις αύτη και οι
τρόποι σου εν γένει θα πείσωσι τους λαούς, ότι δεν επιδιώκεις κατά
κτησιν, αλλά την έξωσιν των Γάλλων, επί σκοπό να αποσπάσης τους
κατοίκους από της δουλείας-( 1 ) Τους αιχμαλωτισθέντας Ελληνο
στρατιώτας ώρισε, και εφυλάττοντο εντός πλοίου, ένθα ετρέφοντος
Επειδή δε ούτοι έφευγαν λάθρα , και μετέβαινον εις την Πελοπόννή
σον, και εκείθεν έπειτα επανήρχοντο, ο στρατηγός Οσβάλδ κατά δια
ταγήν του αρχιστρατήγου των δυνάμεων, όντος τότε εν Παλέρμων
διέταξεν αυτούς, αν θέλωσιν να λάβωσιν υπηρεσίαν στρατιωτικήν υπό
την Αγγλίαν. Περιοδεύσας δε όλην την νήσον, συνοδευόμενος υπό
των δύο αρχηγετών της χωροφυλακής Διον. Βούλτσου και Στυλ.
Στραβοπόδoυ διευθέτισε τα καθέκαστα, συστήσας τάξιν εν τοις ά
γρούς , την αμοιβαίαν συμβοήθειαν των χωρικών, και την όσον ούπω
ελευθέρωσιν του πελάγους πρός εμπορίας των προϊόντων σταφίδος
και ελαίου , και την έλευσιν σιτηρών και κρεάτων, περί ών αμέσως
η κυβερνητική προεδρία προέβλεψεν. (2) Η προεδρία ευγνωμονούσα
προς τοσαύτα, διέταξεν εορτών και πάνδημον δοξολογίαν κατά τον

( 0 ) Lenorman la questione jonienne-και όρα την μετάφρασιν

αυτού υπό του δικηγόρου Αναστασίου Γαΐτα σελ . 27 όπισθεν.
(2 ) Leitere della presidenza di Zante 1809-libro I (ápxeto
C

φυλακείον Ζακύνθου).
14
 - 906 -

ναόν της μητροπόλεως, εν ώ πορευθείσαι άπασαι αι αρχαι, και αυ

τός ο στρατάρχης μεθ' όλου του επιτελείου, απένεμον τα ευχαριστή
ρια προς Κύριον υπέρ ελευθερώσεως της νήσου εκ του Γαλλικού ζυ
γού. Είτα η Προεδρία έγραψεν ευχαριστήριον επιστολήν προς τον τρα»
τηγόν εν ή έλεγεν.-Τα ανδρεία όπλα της Μεγάλης Βρετανίας υπό
την υμετέραν αρχηγίαν κατέκτησαν τάχιον ταύτην την νήσον εκ του
εχθρού, άνευ ζημίας τινός προς τους εγκατοίκους , και ανέκούφισαν
αυτήν εκ της ανάγκης των σιτηρών , ελευθερώσαντες εμπορίαν, πε
λάγη και διάπλους, και πρώην ήσαν αποκλεισμένα . Δάκρυα ούν χαρά;
και αγαλλιάσεως εκ των ομμάτων του αφωσιωμένου πλήθους, εμ
βρύουσι δια τοσαύτην αφθονίαν τροφών και ωφελημάτων, εν ολίγοις
ημέραις χορηγηθείσαν. Προς τοσαύτα δε αγαθά αι αδιάκοποι μέρι
μναι της υμετέρας εξοχότητος ενήργησαν, ήτις ουχί ολίγον διεκρίθη
και περί την επιμέλειας του να συστηθη ή Προεδρία , και του να εν
πανέλθη η τάξις και η πειθαρχία. Αι δοθείσαι παρ' υμών οδηγίαι εις
σύστασιν κυβερνήσεως επί ευνομία και προόδω των πολιτών, ευηρέ
στησον εν γένει άπαντας τους εγκατοίκους. Οφείλει ούν και Προεδρία
να εκδηλώση προς την υμετέραν εξοχότητα, εν ονόματι όλου του λαού
της νήσου Ζακύνθου, τα βαθέα αισθήματα ευγνωμοσύνης και σε
€ασμού.
Μετ' ου πολύ και στρατηγός διέταξε και συνέστη βουλευτήριον 40
ευγενών, εκδίδον νόμους και κανονισμούς εγχωρίους, και εκλέγον τα
πρόσωπα αρχών και επαγγελματικών . Ομοιόμορφον προσωρινήν κυ
€έρνησιν εγκατέστησεν ο Οσβάλδ, κυριεύσας Κύθηρα, Κεφαλληνίαν,
και Ιθάκης. Της Κεφαλληνίας την μεν προεδρίαν παρέλαβον Καρύδης,
ο ταγματάρχης Βέγιας , Πινιατόρος και Δελαπόρτας, τεθέντος άρχι
διοικητού του Αγγλου Σετουέλδελ, το δε φρούριον παρέδωκεν ο Νι
κόλαος Πιέρης. Τάς Γαλλικής φρουράς των νήσων μετέφερεν ως αι
χμαλώτους είς Ζάκυνθον, ένθα ήν η συγκέντρωσις όλου του στρατού ,
αυξηθέντος τότε υπέρ τάς 9,000 , και συγκειμένου εκ συνταγμάτων
Αγγλων , Κόρσων , Καλαβρών, Σικελιωτών, και του εκ μεγάδων Γερ
μανών, Ιταλών και Ελβετών του καλουμένου Ρώλ. (1) Τούτοις προσ

( 1 ) Loverdo ανωτ. ΧΙΙΙ. Περί δε της κυριεύσεως Κυθήρων γράφει

εν τω χρονικό και ιερομόναχος Γρηγόριος Λογοθέτης Κυθηραίος - 1809
Σεπτεμβρίου 27 ημέρα δευτέρα ήλθαν απέξω εις το καστέλι του Α .
Ελέμονος δύο φρυγάδες Ιγγλέζικαις και άρχισαν πόλεμον με τους
Φραντζέζους όπου το εξουσίαζαν και την ιδίαν ημέραν το έπατρο
άρισαν και το εκυρίευσαν και περιπλέον το νέον καστελάκι όπου εί
 - 907 Η

ετέθη το τακτικώς οργανισθεν Ελληνικόν σύνταγμα υπό τον ταγμα.

σάρχην τζούρτς, ενώ κατετάχθησαν έως 300 στρατιώται, και η
γούντο ως λοχαγοί οι Πετιμεζαίοι, Αναγνωσταράς , Μίλιος , Χρυσο
σπάθης , Νικήτας Βλαχόπουλος, Βιλαέτης και άλλοι. Ταυτοχρόνως και
διαβόητος επί απάτη Νικόλαος Κεφαλάς , επιβάς πλοίου , επορεύθη
εις Παξούς. Και εκεί παραστήσας πρός τάς εγχωρίους αρχάς εαυτό )
απεσταλμένον παρά του Αγγλικού αρχιστρατήγου , έπεισε , και απε -
δίωξαν τους ολίγους Γάλλους, και ύψωσαν την Αγγλικής σημαίαν,
και επεκύρωσεν εν ονόματι της Αγγλικής εξουσίας την Κυβέρνησιν ,
Είτα δε υποσχεθείς αυτοίς , ότι θα παραπλέτη μετά του πλοίου του ,
όπως αποκωλύση πάσαν ενδεχομένην επάνοδον των Γάλλων εκ Κερ
κύρας , έλαβε το εγχώριον ταμείον των χρημάτων εντός του πλοίου
εις φύλαξιν. Αλλ' άμα είδεν , ότι οι Γάλλοι απέστειλαν στρατιώτας,
όπως επαναλάβωσι την νήσον , έφυγε λαβών το ταμείον, και επέστρε
ψεν εις Ζάκυνθον. ( 1 ) Τάς 26 Σεπτεμβρίου ήη Αγγλική δύναμις παρέ
στη εις Ιθάκην. Αλλ' ή ολίγη Γαλλική φρουρά, ήτις προ μηνών τινών
είχεν οικοδομήσει δύο μικρά φρούρια προς την είσοδος του λιμένος,
και επί του νησιδρίου του Σωτήρος έθετο κανονοστοιχίαν, ηθέλησε να

χαν κάμει οι Φραντζέζοι απόπερα του άλλου διά φύλαξιν του πορτον
το εγκρέμισαν εκ θεμελίων με ταϊς κανονιαϊς-- Εις τας 28 του ιδίου
ημέρα τρίτη έβγαλαν κανόνια από την βρουλέα εις την στερηά και τα
έφερον με αραμπάδες εις τον τράχηλα απέναντι του κάστρου, και έ
καμαν μετερίζι, και την τετράδη 29 Σεπτεμβρίου έδωκαν φρικτών
πόλεμον οι Ιγγλέζοι από τον τράχηλα λεγόμενον και παλαμίδα και
οι Φραντζέζοι από το κάστρο το βράδυ εις το σούρπομα έβάρεσαν οι
Φραντζέζοι κανόνια από το κάστρο κάτω εις την χώραν και ξεχωρι
στα εις του αρχιερέως κυρίου Αθίμου Λεβούνη το σπίτι, και εσκότω :
σαν το σιορ Μπενέτο Λεβουνάκι έως 20 χρονών και μία κοπέλα ονό
ματι Διαμάντα όπου την είχε δουλεύτρα , και ελάλωσαν και έναν δού
λον ονόματι Βασίλι (αυτός όμως έζησε). Την νύχτα της ίδιας έρριξαν
οι Ιγγλέζοι εις το κάςρο γρανέτες, όμως ζημίαν δεν έκαμαν και την
πέμπτης 30 Σεπτεμβρίου έπαράδωσε το κάστρο, και το εκυρίευσαν
οι Ιγγλέζοι όσοι ευρισκόντανε διά φύλαξιν του κάστρου Ρούσσοι και
Φραντζέζοι τους έμπαρκάρισαν ευθύς εις το καράβια ο Ιγγλέζοι.
(1) Τότε οι Πάξιοι έλεγον α Μακαρία η κοιλία ή γεννήσασα τον
Νικόλαος του Κεφαλάν τον ελευθερωτής της πατρίδος ,
 - 908 -

αντισταθή κανονοβολούσα. Η Αγγλική φρεγάτα αντεπολέμει επί τι

νας ώρας. Αποβάντες όμως στρατιώται εξ άλλης τινός φρεγάτας, αγ
κυροβολησάσης περί τον λιμένα Σκύνον, και πορευθέντες κατά τους
Μύλους τους άνωθεν του φρουρίου ύπό οδηγίαν των εγκατοίκων , οί
τινες μετά πόθου υπεδέχθησαν αυτούς, περιεκύκλωσαν το φρούριον.
Οι δε Γάλλοι ιδόντες το αδύνατον της αντιστάσεως , έπαυσαν τον κα
νονοβολισμόν, και παρεδόθησαν εις τους Αγγλους. (1 ) Χαίρων διο και
ναύαρχος Κολλιγγουδδ, ανήγγειλε προς την κυβέρνησίν του -- Επέτυ
χεν η εκστρατεία, δι' ής εκυριεύθησαν αι νήσοι Ζάκυνθος, Κεφαλλην
νία , Ιθάκη, Κύθηρα , εξωσθέντων των Γάλλων μετά μακράν ανθί.
στασιν, και επανωρθώθη η κυβέρνησης της Επτανησίου πολιτείας.
Εν ακαρει δε οι Αγγλοι υπέταξαν τις μεσημβρινας νήσους · διότι και
Δονζελώτ είχε συγκεντρώσειν εν Κερκύρα όλην την δύναμιν, επαυξης
θείσαν εις 10,000 άνδρας, και ολίγους λόχους μόνον άφησεν εις ε .
φεδρίαν των λοιπών. Ο Ναπολέων, καίτοι έπασχολούμενος εις τον
πόλεμον της Ισπανίας ( 1840 έτη), αεί έγραφε προς τον αδελφόν , 8
πως έφοδιασθή κατά πάντα η Κέρκυρα, και αντέχη εις πολυχρόνιον
πολιορκίαν, ήν οι Αγγλοι τυχόν ήθελε ποιήσωνται , επικρατούντες
διά αλάσσης, και επιμόνως καταπολεμούντες αυτήν. Ελεγε δε αυτώ
- Η Κέρκυρα τοσούτο με ενδιαφέρει, ώστε η απώλεια αυτής είναι
κεραυνός τις επί των σχεδίων μου. Εχετε δε κατά νουν αεί , ότι και
τα τας παρούσας περιστάσεις της Ευρώπης και μεγαλητερα επ' εμοί
δυστυχία θα είναι η απώλεια της Κερκύρας. Αύτη δε είναι επισημο :
τέρα , και μάλλον μοι ενδιάφορος της Σικελίας · διότι η μεν Σικελία
είναι ζήτημα έκπεραιωμένος και γνωστόν, η δε Κέρκυρα εισέτι ά
γνωστοι. ( 2 )
Δια ταύτα βραδυπόρως η Αγγλική δύναμις εκινείτο κατά Κερκύ
ρας τότε . Αφ' ετέρου δε μαθών και Οσβάλδ , ότι και η Αγία Μαύρα και
λώς μέν ώχυρώθη υπό της Επτανησίου κυβερνήσεως. Επηυξήθη δε ή
ισχύς αυτής , φρουρούσης Γαλλικής και Ελληνικής στρατιάς , ής ηγείτο
ο στρατηγός Καμούς, και ότι ηδύνατο να ανθέξη, ο Οσβαλδ ηθέλησε
να κινήση με όλας τις δυνάμεις , αλώσων αυτήν (1840). Επειδή δε
εγίνωσκεν ότιεν Αγία Λαύρα υπήρχον Ελληνες στρατευόμενοι, προ»
σεκάλεσεν εις Ζάκυνθος τον Θεόδωρος Κολοκοτρώνην, διατρίβοντα
κρό μηνών εκείσε , όπως πληροφορήση αυτόν τα περί οχυρώσεως , εν

( 1 ) Καραβίου ιστορία 10άκης 73 .

( 2 ) Mer:Ores de Esis 10sel ν. 10, 1Υ . 128 , 146, 235 κτλ.
 Ε 909

παιτώ δε πείση τους συστρατευομένους Ελληνας μετά των Γάλλων ,

να εγκαταλείψωσι την υπηρεσίαν εκείνων, προσελθόντες εις την Αγ
γλικήν. Ο Κολοκοτρώνης διό μεταβάς εις Ζάκυνθον, επληροφόρησε
τον στρατηγόν περί πάντων. Κατεγράφη ούν εις την Αγγλικής υπη
ρεσίαν με τον βαθμόν λοχαγού των οδηγών (capitano delle guide) ,
και κατέφερεν εις την αυτήν υπηρεσίαν τον Αεπενιώτην, τον αδελφός
του Κατσαντώνη, όστις εκ των καταδρομών του Αληπασά , εκείθεν -
διώχθη υπό των Γάλλων, κατεχόντων τότε τα νησίδρια εκείνα. -
δωκε ταυτοχρόνως σχέδιον προς τον στρατηγόν Οσβαλδ, ότι αυτός
πορεύεται με μίαν κανονοφόρον εις Κάλαμος, και εκεί περιλαβών τους
υπό τον Λεπενιώτην στρατευομένους , θέλει αποβιβασθή εις Μεγανήσι.
Είτα δε εκείθεν εξορμήσας, θα κάμη την πρώτην απόβασιν εις Αγίας
Μαύραν, ότε αι Αγγλικαί δυνάμεις παρακολουθούσαι, θέλει προφθά .
σωσιν εις Λευκάδα. Του σχεδίου του Κολοκοτρώνου εγκριθέντος. Ο
μεν Κολοκοτρώνης επιπλεύσας εις Κάλαμος , παρέλαβε τους υπό τον
Λεπενιώτην , και εξήλασε τους εν τω Μεγανήσι Γάλλους . Έφθασε δε
εν βρίκιον εκεί Αγγλικών, ένθα έπλεον οι ταγματάρχαι Μουρ και
Λούς και είτα διαβόητος δεσμοφύλαξ του Ναπολέοντος εν Αγία Ελένη .
Οι τρεις δε ούτοι λάθρα απεβιβάσθησαν εν λευκάδι κατά την θέσιν
Βαγένα, και συνομίλησαν με τους στρατηγούς των στρατευομένων
υπό τους Γάλλους Ελλήνων . Αλλ ' ούτοι μηδαμώς πεισθέντες, απε
σύρθησαν και οι Γάλλοι έννοήσαντες τους αποβάντας έστειλαν εν
τάγμα κατ' αυτών με πυροβολικόν. Αλλ' άμα έφθασεν και Αγγλι
κός στόλος εκ δικρότων, φρεγάτων και βρικίων ( 1810 Μαρτίου 8),
περί την χαραγήν κατά πρότασιν του Κολοκοτρώνου γίνεται κατά
τον Αλέξανδρον και απόβασις του στρατού, αρχηγετουμένου παρά
του Οσβάλδ, και συμπoσoυμένου εις 4,000. Οι πεντακόσιου Ελ.
ληνες επί κεφαλής έχοντες τον ταγματάρχην Τζούρτσ, και οδη
γον τον Κολοκοτρώνην, επέπεσαν κατά της πόλεως, και την εκυρίευ
σαν . Αλλά προχωρησάντων αυτών επί των καμαρών, ίνα πλησιάσω »
σιν εις το φρούριον , τα Γαλλικά κανόνια κατέθραυσαν αυτούς, πί
πτοντας εις το πέλαγος ένα σωθώσιν, και ούτως αυτοί απεσύρθησαν.
οι Γάλλοι κατέλαβον τα πέριξ με κανονοστοιχίας . Την πρώτην αυτ
των έχουσαν εννέα κανόνια εκυρίευσαν οι Ελληνες. Ο δε ςρατηγός Οσ
βάλδ μεθ' όλου του Αγγλικού στρατού και των Κόρσων, αρχηγετου »
μένων υπό του ταγματάρχου Λώβ, εισήλθον εις την πόλιν δεξιούμε
νοιυπό των εγκατοίκων . Δυσκόλως όμως οιδιορισθέντες Ελληνες ή
δυνήθισαν να κυριεύσωσι και άλλην κανονοστοιχίαν, έχουσαν δώδεκα
κανόνι , και θεμένης επί λοφίσκου κατά την είσοδος του τενάγους
 910

προς το φρούριον, και ήν βάλτος και ρηχά ύδατα διαχωρίζοντα, έ

δυσκόλευαν την επ' αυτήν έφοδον. Ο Κολοκοτρώνης όμως εδών το
δυσκατόρθωτον, συνωμίλησε με τους υπό την Γαλλικής υπηρεσίας
οπλαρχηγούς Τζίτσης και Χορμοβαν περί συνδιαλλαγής μεταξύ των
Ελλήνων στρατιωτών, και αποχής πολέμου μεταξύ Ελλήνων. Αυτοί
όμως δεν επείσθησαν, απεναντίας δε εκτύπησαν τον Κολοκοτρώνην.
Αλλ' ο άνδρείος αυτός, εφορμήσας μετά των δικών του ανδρών, α
πεδίωξεν αυτούς , και κυριεύει, καβαλλικεύσας τα κανόνια εις τους α
νεμομύλους περί της Αγίας Μαρίναν. Οι Γάλλοι συσσωρεύονται εις
την Γύραν, ένθα είχαν ωχυρωθή με δυνατάς κανονοστοιχίας. Οι Ελ
ληνες , εγκαρδιωθέντες διά τα πρώτα κατορθώματα, πορεύονται δρο
μαίοι κατ' αυτών. Αλλά κατά την πρώτην έκρηξιν των μυδραλίων
και της τουφεκοβολής εκ των κανονοστοιχιών και του φρουρίου,
ο Κολοκοτρώνης φωνάζει προς τους Ελληνας και πέσετε κάτω σκύλοι .
Ούτως αι πρώται βολαι του πυρός και αι σφαίραι, αντί σωμάτων
Ελλήνων εύρον τους όπισθεν αυτών έρχομένους Αγγλους και Κόρσους ,
οίς άλεθρον θανατηφόρον επέφερον : διότι εκ μέν των Ελλήνων μόνοι
35 έπληγώθησαν και εφονεύθησαν, αλλ' εκ των Αγγλων και Κόρσων
έκανός αριθμός. Συν τούτοις έπληγώθη ο Τούρτσ, ο αδελφός του Οσ
βαλδ , και ο πλοίαρχος του δικρότου . Είς δε την δευτέραν φωνήν του
Κολοκοτρώνου σηκωθέντος οι Ελληνες , και τρέξαντες ενθουσιωδώς
και αρειμανίως , εκυρίευσαν τα οχυρώματα , του Κολοκοτρώνου στή
σαντος την Αγγλικής σημαίαν επ' αυτών. Κυριεύσαντες δε και τα
κανόνια , εντεύθεν απεδίωξαν τους Γάλλους, ών τότε όλη η δύναμις
συνεκεντρώθη εις το φρούριον. Αλλά το πραχθέν στρατήγημα του
Κολοκοτρώνου διατάξαντος το πέσιμον χαμαι προς τους Ελληνας ,
και ο ένεκα τούτου αποτελεσθείς φόνος προς τους Αγγλους, έδωσεν
αφορμήν εις κατηγορίας του Κολοκοτρώνου έν στρατοδικείω. Ούτος
απολογηθείς εν αυτώ, ότι ούτως συνήθουν οι Ελληνες να εφορμώσι
κατ’ οχυρωμάτων, απελύθη της κατηγορίας . Τριάκοντα ημέρας οι ε
πιτεθέντες έμενον άπρακτοι, και μόνον παρεσκευάζοντο εις πολιορ
κίαν. Οι Ελληνες οι υπό την υπηρεσίαν των Γάλλων, αποβληθέντες
δι' υποψίαν εκ του να εισέλθωσιν εις το φρούριον, ήλθον προς τον
στρατηγόν , και δώσαντες όρκον, συγκατετάχθησαν μετά των Αγγλων.
Εστήθησαν δέκα κανόνια και δέκα βόμβαι κατά παράλληλον προς
το φρούριον» ήνέωξαν πυρ αέναον κατά του φρουρίου: 400 βόμβαι έ
πιπτον το ημερονύκτιον" χαλάστρα ήνεώχθη, και ο ταγματάρχης
Κλαρκ, απέθανεν. Ο στρατηγός Καμούς, μη δυνάμενος να ανθέξη ,
εποιήσατο συνθήκην μετά του Οσβαλδ, δι' ής παρεδόθη το φρούριον

1
 - 9 -

προς τους Άγγλους (21 Απριλίου 1810) . Η ενταύθα φρουρά εξήλθεν

έν τιμή, και ενεχείρισε τα όπλα . Και οι μεν στρατιώται απεστάλη:
σαν αιχμάλωτοι εις Μάλταν, οι δε αξιωματικοί εις Νεάπολιν ελεύ .
θεροι, υπό λόγον του να μη λάβωσιν όπλα κατ' Αγγλίας. (1) Ο Οσ
βαλδ κυριεύσας την Λευκάδα, άφησε διοικητήν μετά στρατού τον
στρατηγόν μοίραρχον Λώβ, όστις ταυτοχρόνως συνεδιοίκει Κεφαλλη .
νίας και Ιθάκην. Ούτος κατέστησε προσωρινής κυβέρνησιν, και προσε:
κάλεσε διά προκηρύξεως όλους τους δανειστές της κυβερνήσεως
της Επτανησίου, ή άλλως πως έχοντας να λάβωσι χρήματα, και α
ποζημιώσεις τροφών, σιτηρών και άλλων εφοδίων, ών ή νήσος είχε
χρείαν τότε, αποσταλλέντων πολλών εκ Ζακύνθου, ίνα παρουσιάσωσι
τα έγγραφα των και πληρωθώσιν. Τότε οι Βαλαωρίται είχαν τα
πλείονα χορηγήσειν, ώς και επί Γάλλων κατά τας εφοδιάσεις και την
πολιορκίαν. ( 2)
Ακολούθως η Αγγλική στρατιά επέστρεψεν μετά του αρχιστρατή
γου είς Ζάκυνθον, ένθα ήν το γενικός στρατηγείον των εν τώ Ιονίω
Αγγλικών δυνάμεων, και το ναυαρχείον επιμελούμενος του στολίσκου
καταδρομέων και της λείας . Εγένοντο φωταψίαι και χαραι διά την
κυρίευσιν της Λευκάδος έν Ζακύνθω, ότε έδωκαν μέγα συμπόσιον ή
προεδρία και όλοι οι προύχοντες προς τον στρατηγόν, το επιτελείον
αυτού και όλους τους αξιωματικούς του στρατού εντη οικία Φωσκάρ
δο» . Ο δε Κολοκοτρώνης, προβιβασθείς εις βαθμών ταγματάρχου
(μαγγιόρου), απεστάλη εις Παξούς , επιβιβασθείς μετά 50 Ελλήνων
και 30 Αγγλων, αρχηγετούντος του Τσούρτσ. Αποβάσεως δε γενομέ
νης εκεί, δύο λόχοι Ελλήνων , οι επιπεσόντες κατά των Γάλλων, α
πώθησαν αυτούς , και αποκλείσαντες τη βοηθεία δύο φρεγατών Αγ.
γλικών, ηνάγκασαν τους πολεμουμένους, και παρέδωκαν την νήσον
Παξών, και οι μεν Γάλλοι εγένοντο αιχμάλωτοι , οι δε συμπολεμούν
τες τους Γάλλους Ελληνες κατετάχθησαν υπό τους Αγγλους. (3)
Ολοι οι Ελληνες ήδη, εις τρία τάγματα συνταχθέντες , ενεδύοντο

( 1 ) Τότε ο Αευκάδιος Σπυρίδων Βλαντής πρώην υπηρετών τους

Γάλλους , ωρίσθη καταλυματίας .
(2) Circolare di H. Owald al colonello Hudson Lowe comap
dante superiore di Cefalonia, Itaca e Santa Maura Settem. 1810
dal quartiere generale di Zante.
(3) Κολοκοτρώνης ιστορ. απομν. 43 - 46 - Tibro I. di lettere
della presidenza lettera a Foresti 1810.
 E 913 -

έμοιόμορφος με φουστανέλαν, περικνημίδας, κοκκίνης γιακέτας (εμά

τεόν) , και περικεφαλαίαν, έχουσαν των μεν αξιωματικών λόφον τρι
γών, και εν τωπρομετωπίω τον Λέοντα με τα Ελληνικά γράμματα
« Είθε » . Eγυμνάζοντο δε τακτικώς, και εφέρθησαν εις Ιταλίαν, ότε α
πόπειρά τις εγένετο υπό των Γάλλων έκ Καλαβρίας, οίτινες απεδιώ
χθησαν, και συλληφθέντες οι συνεννοούμενοι μετ ' αυτών ιερείς , απηγ
χονίσθησαν εν Μεσσίνη .
 ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΖ '.

Αποκλεισμός Κερκύρας κηρυχθείς υπό Οσβαλδ τώ 1810 Δημήτριος

- Ερυς και
στρατηγός διάδοχος εις την αρχηγίαν του Οσβαλδ
Φωσκάρδης αποστέλλεται παρά των νησιωτών προς τον αντιβασι
λεύοντα Γεώργιος Γ ". Πρίγγιπα υψηλών •• Κάμπελ στρατηγού αι
αυθαιρεσίαι και το ιδιόγνωμον -- Πλάτων Πετρίδης, Τυπογραφείον ,
Εφημερίδες και σχολεία -- Καλλωπισμός των πόλεων επί διοική
σεώς Δεβοσέτ και Ριβαρόλα - Εγκριτα υποκείμενα της Ευρώπης
σοφά και περιφανή επισκέπτονται τάς νήσους -- Ελευσις της Βα
σιλίσσης Νεαπόλεως Καρολίνας και του Δουκός Μοδένης - Ο Δούξ
Μοδένης τη βοηθεία των Αγγλων διεγείρει την επανάστασιν κατά
Ναπολέοντος εν Δαλματία -Αγγλων το κίνημα κατά του αντιβα
σιλέως της Ιταλίας Ευγενίου, και η ανδραγαθία των Ελληνικών
ταγμάτων εις Γένοβαν- Κατάστασης της Κερκύρας αποκλεισμέ
νης υπό των Αγγλων- 0 ταγματάρχης Ληκ και ο πρόξενος Που
κεβίλ παρά το Αλή Πασά -- Κυρίευσις της Αγειάς υπό Αληπασά
και επίθεσης αυτού κατά Πάργας - Παργίων, Αγγλων και Φωρέ
στου συνεννόησις – Παράδοσης της Πάργας εις τους Αγγλους - Δρα
στηριότης των Αγγλων εις πολιορκίαν Κερκύρας -Ο Ο ναύαρχος
Κύρεύς, και ο στρατηγός Κάμπελ επί της πολιορκίας , και αι προς
τάσεις αυτών προς τον στρατηγόν Δονζελώτ - Υπόμνημα του τρα
τηγού Κάμπελ προς τον Δονζελώτ - Δανείζεται ο Δονζελότ χρή
ματα προς διατροφής του στρατού- •Παρακέλευσις παρά του Γαλ
λικού υπουργείου προς τον Δονζελών προς παράδοσιν Κερκύρας
Προκήρυξις Βουλουά επί παραδόσεως της Κέρκύρας- 0 αποχαιρε
τισμός του Δονζελών προς τους Κερκυραίους •• Υψωσις της Αγγλι
κής σημαίας επί των φρουρίων Κερκύρας , και προκήρυξης του ερα
τηγού Κάμπελ προς τους Κερκυραίους -- Διακήρυξης της Γερουσίας
προς τους συμμάχους βασιλείς της Επτανησίου Πολιτείας, και α
κεραιότητος της χώρας-- Επιστολή του αντιπροέδρου Σολδίνα προς
τον Ιωάννης Καποδίστριας περί συνάψεως συνθήκης επί ανεξαρτη
σία της Ιονίου Πολιτείας εν τη Συνόδω της Βιέννης των 1816
Απάντησις του Ιωάννου Καποδιστρίου -- Αι διενέξεις Κάμπελ και
Γερουσίας εις τα περί διακηρύξεως προς τους βασιλείς και την σύ
νοδον εν Βιέννη -- Συζήτησις εν τω Βιενναία συνεδρία περίΕπτα
νήσου - Αι αντιπροτάσεις των Αγγλων και Ρώσσων πληρεξουσίων
κατά τις μεταφερθείσας συνεδριάσεις της συνόδου εις Παρισίους-
ο Λόρδ Καστελερής , Βελιγκτών, και ο Καποδίστριας συζητούντες
15
 914 Η

4. Συμφωνία των πληρεξουσίων -- Η εν Παρισίοις συνθήκη των 7

Νοεμβρίου 1843 περί του Ιονίου Κράτους •• Επιστολή Ιωάννου
Καποδιστρίου προς την Γερουσίας περί της παραπομπής της συν »
θήκης.

ας 10 Νοεμβρίου 181θ ο στρατηγός Οσβαλδ επροκήρυττε

τον αποκλεισμόν Κορυφών, και απηγόρευε τοίς Ιονίοις την προσέλευ
σιν πλοίων αυτών προς εφοδίασιν τροφών, πυρίτιδος, σφαιρών, όπλων
και πάσης πολεμικής ύλης. Επειδή δε κατ ' εκείνας τας ημέρας οκαι τρα
τηγός Οσβαλδ ανεχώρησε διά Σικελίαν, ο στρατηγός Ερυς, ανέλαβεν
την αρχηγίαν όλων των παρά τω Ιονίω δυνάμεων , και διά τών το
ποτηρητών αυτού ανεμιγνύετο εις τα εγχώρια πράγματα. Η Προε
δρία ούν έκλεξε τον Δημήτριον Φωσκάρδην, δείξαντα κατ' εκείνους
τους χρόνους αρκετών περίνοιαν προς διαχείρησιν των δημοσίων, 6
πως πορευθή εις Αγγλίαν, και παρουσιασθή προς τον Πρίγγιπα Αν
τιβασιλέα της Αγγλίας Γεώργιον, φέρων την προσήκουσαν υποταγήν
των Ιονίων, άμα δε συστήση των Βρετανικό υπουργείω την αναστή
λωσιν της Ιονίου συμπολιτείας. Εγραψε δε προλαβόντως εγκύκλιον
πρός ίλας τας εγχωρίους κυβερνήσεις των άλλων νήσων , όπως δοθη
αυτή η προσήκουσα πληρεξουσιότης παρ' εκάστης. Τούτου δε γενομέ
νου, εφοδίασαν αυτόν με το εξής ένταλμα . » Το ευγενές βουλευτήριον
της διαχειρήσεως το παριστών τους λαούς του Ιονίου, βουλόμενον να
καθυποβάλλη υπό τους πόδας του θρόνου της Α . Μ . του βασιλέως
της Μεγάλης Βρετανίας την υπόκλισιν των λαών αυτών και ευγνωμο
σύνην ένεκα της πατρικής προστασίας τοσούτον γενναίας και ευσπλάγ
χνου, έκλεξεν υμάς , όπως μεταβάντες πρότερον προς τον εν Μεσσίνη
αρχηγέτης των Βρετανικών δυνάμεων κατά την Μεσόγειον, εκδηλώ
σητε αυτό τους σεβασμούς των λαών και τα ευχαριστήρια , ένεκα της
αισίου εκπεραιώσεως , ήν κατά διαταγήν αυτού έφερεν εις τας νήσους
μας ή έκπλευσις της Α . Ε. του αντιστρατήγου Οσβαλδ και όλων των
ανδρείων αυτού αξιωματικών και στρατιωτών, αποδώσασα την έλευ
θερίαν εις τας νήσους εκ του Γαλλικού ζυγού και την εφοδίασιν σι
τηρών. Είτα εκείθεν δε έφοδιασθέντες τα χρειώδη συστατικά, θα που
ρευθήτε εις Λονδίνον, και θα προσφέρητε το Μεγάλο Θρόνο της Βρε
τανίας τον σεβασμόν και την ευγνωμοσύνης του λαού. Το βουλευτή
ριον τούτο εκλέξαν ομοθύμως υμάς κατά την συνεδρίασιν αυτού των
 Η 915

13 Φεβρουαρίου παρελθόντος 1841, πέπoιθεν ότι η υμετέρα ευγένεια

θα λάβη τα κατάλληλα μέτρα αξιοπρεπούς παραστάσεως των λαών
τούτωνπρος ένα των υψηλοτέρων θρόνων, εξ ου διαχέεται πάσα προσ
τασία και υπεράσπισης υπέρ ανεξαρτησίας και ελευθερίας των λαών,
και συμπαγιώσεως του Κράτους των Ιονίων. Ολη λοιπόν η πατρίς
προς υμάς ένατενίζουσα, συνιστά εφ' υμίν ομοθύμως τα περί βελτιώ
σεως και ευημερίας της συμπολιτείας της. Επιφυλαττόμεθα δε ακο
λούθως να σας εφοδιάσωμεν με τις καταλλήλους οδηγίας, προς αίσιον
εκπεραίωσιν της υμετέρας αποστολής και παραστάσεως. Τα κόμητα
Δημητρίο Φωσκάρδη αντιπροσώπων των νήσων 8 Μαρτίου 18.» ( 1 )
1ο ένταλμα τούτο λαβών και Δημήτριος Φωσκάρδης , επορεύθη εις
Μάλταν, εκείθεν εις Μεσσίνην, και είτα είς Λόνδραν. Ενταύθα συσχε ·
τισθείς μετά πολλών επισήμων της Αυλής, και χρώμενος πολυτελή
και επιφανή παράστασιν και συμπεριφοράν, παρέστη το Βασιλεί , εκ
θέσας τα εντελλόμενα παρά των νήσων . Συνδιελέχθη δε και τοίς ύν
πουργούς περί πολιτεύματος ανεξαρτήτου Κράτους των νήσων . Και
συνηγορήσας υπέρ των δικαιωμάτων των νήσων, επληροφόρησε περί
των επιβουλών, ας ελάμβανεν η εκκλησία των Ορθοδόξωνκατά την.
Μάλταν, και τα λοιπά δυτικά μέρη παρά των Αατίνων. ( 2) Οι μεν
υπουργοί απήντων αυτώ » . Η Α. Μεγαλειότης αισίως προσδέχεται την
.

υποταγήν των νήσων, υποσχόμενος αυτοίς πάσαν προστασίας και χο

ρήγησιν ευημερίας. Ουδέν όμως ηδύναντο να πράξωσιν επισήμως πε.
ρί του Κράτους των νήσων , έως ου αι ταραχαι της Ευρώπης κατα
παύσωσι, και η πολιτική δεν το επιτρέψη. Εδόθησαν όμως οδηγίας
προς το γενικός στρατηγείον Ζακύνθου, όπως τα των Επτανησίων δι.
έπωνται σταθερώς, και όσον το δυνατόν ανεξαρτήτως κατά συνευδο
κίαν των περιπτώσεων. » Μετερχομένου ούν την εξουσίαν εν ταίς ελευ
θερωθείσαις νήσους του στρατηγού Αίρι (Airy), πολλά της διοικήσεως
τωννήσων έβελτιώθησαν. Διωργανίσθησαν δια νεωτέρας δικονομίας ευ
κολωτέρας και μεθοδικωτέρας τα δικαστήρια. Απεδόθη τους μονα
στηρίοις ή κατασχεθείσα περιουσία. Συνέστη εφορία επί των εκκλη »
σιαστικών, διαχειριζομένη τας προσόδους δι' επιτρόπων, και εξελέγ
χουσα τα απαιτούμενα παρά των κανόνων προσόντα των χειρονητο:
θησομένων ιερέων. Ηνεώχθησαν νέοι δρόμοι , ωρύχθησαν τάφροι , και

( 1 ) Libro di lettere II. (άρχειοφ . Ζακύνθου).

(2) Oρα όπισθεν εν τοις ενδεικτικούς τα έγγραφα περί αποστολής
Φωσκάρδου εις Λόνδρας.
 Σ 916

ετέθησαν υδραγωγοί προς μεταφοράς των υδάτων. Κατασκευάσθη διοι

χούντος του ταγματάρχου Δεβοσέτ Ελβετού και αξιόλογος γέφυρα εν
Κεφαλληνία κατά τον όρμος Αργοστολίου , ενόνoυσα τους δύο εντευ
θεν αιγιαλούς . Ωεοδομήθησαν σιτώνες, καταστήματα και στρατώνες.
Επισκευάσθησαν τα φρούρια και οι προμαχώνες. Και επεμελήθη ή
πρόοδος γεωργίας και ναυτιλίας. Εκάστη δε νήσος είχε τάς προσό .
δους αυτής, χρωμένη προς τα οικεία συμφέροντα .
Αλλ' ουδεμία ήν παράστασης γενικής τινος κυβερνήσεως, διαχει»
ριζομένη ως συμπολιτείαν τάς νήσους έν Ζακύνθω, ήτις εθεωρείτο ως
πρωτεύουσα του απελευθερωθέντος Ιονίου. Μόνον οι Αγγλοι διοικη
ται εκάστης νήσου ελληλογράφουν προς το έν Ζακύνθω γενικών τρα
τηχείον περί πάσης ανάγκης. Απαγορεύθη δι' εγκυκλίου και εξαγων
γή εγγράφων της αλληλογραφίας της προσωρινής κυβερνήσεως, του
στρατηγού και άλλων αρχών. Την φαινομένην όμως ανεξαρτησίαν
των εγχωρίων διοικήσεων κατέστρεφε το ιδιότροπον και αυθαίρετον
του στρατηγού Κάμπελ, διαδεχθέντος τον Αίρυν εις την αρχηγίαν τώ
1813. Ούτως αυστηρώς φερόμενος πρός τάς εγχωρίους εξουσίας, και
αυτοψει επιβλέπων την πορείαν εκάστου των επαγγελματικών, αύ »
θαιρέτως ενέργει, αποβάλλων πρόσωπα διαχειριζόμενααρχάς και ε
παγγέλματα, άνευ ειδοποιήσεώς τινος πρός τάς προσωρινής διοική
σεις . Κατήργησε το διαχειριστικών βουλευτήριον εκάστης νήσου . χ.
πέβαλεν υπό την άμεσον εφορίας και εξουσίας του Αγγλου αρχιδιοι
κητου ταμείας, τελωνάρχας και αστυνόμους. Διώριξε τα πρόσωπα υ
παλλήλων και αρχών . Εδίκαζε συνοπτικώς, και επί μόνης αναφοράς
του ενάγοντος του εναγόμενον επί αδικήματα και πολιτική δίκη. Αυ
στηρώς επαίδευε καταχρηστάς δημοσίων και ιδιωτικών χρημάτων,
κηδαιμόνας διαφθορείς της περιουσίας ανηλίκων και εκκλησιών, και
καθυστερούντας οφειλές πρός τε το δημόσιου και τους ιδιώτες και τα
πτωχοφελή καθιδρύματα. Επέμβαινε δε και εις τας δικαστικές πρά -
ξεις, δια μόνης της διαταγής αυτού παραβιάζων δικαστικούς τύπους
και δικονομίαν, καταργών αποφάσεις δικαστών, αθετών νόμους και
θεσμά. Απέβαλλε δικαστές , άργευε γραμματείς, έπαυεν υπαλλήλους
και συμβολαιογράφους , και διέθετε τας περιουσίας των πολιτών και
τά το δοκούν αυτού , επί μόνης αναφοράς ή απλής εκθέσεως αντιδί
κου, ή καταμηνύσεως τινός δημοσίου ή ιδιώτου, η επιστολής του Αγ
γλου αρχιδιοικητού. Ουδεμίαν εξέτασιν έποιείτο η ανάκρισιν ή δικα
στικής απόδειξιν έννομον και τυπικής κατηγορουμένου τινός άλλου .
Εις μόγον το αυθαίρετον αυτού και το οξυχολον υπεκινείτο, κατά
τας πρώτα ; εντυπώσεις της καταμηνύσεως, ή κατά τας ιδιοπαθείας
 - 9ι1 5

των περιστιχούντων αυτών δημοσίων λειτουργών νησιωτών . Ούτοι

καταχρώμενοι της εμπιστοσύνης του, πολλάκις είχον το οξύθυμον αυ
του και ευερέθιστον έρμαιον της ιδιοπαθείας και ιδιωφελείας , μηχα
νορραφούντες κατ'' αθώων πολιτών, και διαβάλλοντες ανόμως εντί
μους και φιλησήχους , ως αδίκους φαυλοβίους και συνωμότας κατά των
καθεστώτων. Εφεύρε δε διάφορα κολαστήρια και βασάνους προς τον
μωρίαν των καταδικαζομένων υπ' αυτού. Υπέρογγα πρόστιμα , κηφω
νισμός, μαστιγώσεις, αγχόνη, κρέμασις εις κλωβίον, και τέλος το
πίσωμα του θανατωθέντος , και αποκοπή της κεφαλής καρφωμένης
επί πασσάλου ήσαν τα μαρτύρια των κρινομένων υπ' αυτού αξιοποί -
γων. Ετέθησαν εις το βασανιστήριον του κηφωνισμού και δυστυχώς
Αργύρης φύλαξ τελωνειακός έν Ζακύνθω, κατηγορηθείς επί λαθρεμ
πορία μιας φυάλης ρωμίου . Ανεβιβάσθη επί παραπήγματος άνω του
οποίου ίστατο και κολαστήριος μηχανή, εξ ης η μεν κεφαλή αυτού και
αι χείρες προέκυπτον διά σανίδων κλειόμεναι , το δε επίλοιπον σώμα
όρθιον περιεστρέφετο διά της μηχανής, είτα πομπευόμενος επ’ όνου
ερραβδίζετο. Τα σώματα δύω δολοφόνων εκ της κώμης Γερακαρίου
απαγχωνισθέντων , επισώθησαν, και είτα εντεθέντα εις κλωβίον έκρέ
μαντο επί έτη Εορά γενόμενα των κοράκων. Η δε κεφαλή τρίτου τι
νός συνενόχου αυτών, αποκοπείσα έγδάρη, και ετέθη πισωμένη επί
πασσάλου κατά την άγουσαν εις τας κώμας οδόν. Αφήρεσε την πε
ριουσίας του Ιππότου Κλαδά Κεφαλλήνος , του καλέσαντος εκ Μελί
της τους Αγγλους εις απελευθέρωσιν των νήσων, και έδωσε την πε
ριουσίαν εις τον καταμυνήσαντα αυτόν αδίκως. Εφυλάκισε και έβα
λεν εις πρόστιμον 250 ταλλήρων τον γραμματέα του δικαστηρίου
του εφετείου Δημ. Καρούσον, ότι έδωκεν πρός τόν Κλαδάν τον κα
τηγορήσαντα τον Κάμπελ αντίγραφον αποφάσεως, δι' ής απελύετο
δολοφόνος τις παρά του εφετείου , δν κατεδίκασεν εις θάνατον ο Κάμ
πελ, αθετήσας την νόμιμον απόφασιν του εφετείου , και εξουθενήσας
την συνείδησιν των δικαστών . ο δε Κλαδάς πορευθείς εις Λόνδρας,
και συσχετισθείς μετά των εκεί επισήμων, κατηγόρησε τον Κάμπελ
προς το Βρετανικών υπουργείον διά τάς αυθαιρεσίας αυτού, ώς φε
ρούσας αισχύνην εις τα υπό των Αγγλων κηρυχθέντα περί απελευ
θερώσεως των νήσων, και της διά των οικείων θεσμών κυβερνήσεως.
Και ο μεν Κάμπελ εξηλέγχετο παρά του υπουργείου, ο δε Κλαδάς
ανελάμβανε την περιουσίας του, και ο αθώος Καρούσος απεφυλακίζει
10, πληρώσας το πρόστιμον , και αποζημιωθείς παρά του επελθόντος
Αρμοστού Μαίτλανδ , δικαιώσαντος τας ενστάσεις .
!!νάγκασεν ο αυτός Κάμπελ, παραβιάσας συμβόλαια και δικαστι:
 = 918 =

κές αποφάσεις τον ευγενή Αντώνιος Κουερίνον Μανιάν, και επλήρω »

σεν αυτός 300 τάλληρα προς τον αγρολήπτην Σαράντης Σκουλικα
διώτην περί ενός περιβολίου, προς εν πληρώσας το μερίδιον της α
γροληψίας και Κουερίνος, είχε προλαβόντως απελευθερώσει ως ιδιόκτη -
τον, και ούτως επλήρωσε δις κατ’ αυθαιρεσίας του Κάμπελ. (1) Απέ-
βαλε και αυτόν τον τότε γραμματέα του Θεόδωρος Συκούρον , διωρί
σας ευθύς να πληρώση όλον το ποσόν των φλωρίων, ά προς την δημό
στον παρακαταθήκη του ελέους παρητήθησαν υπό του συγγενούς Γερα
κάρη Αδραχτά επί υπανδρία πτωχών κορασίων. Περιεφέρετο μεταμφιε
σμένος την νύκτα επιθεωρών τας φυλακές και περιπόλους , και κατα •
σκοπεύων τους πολίτας. Κατεδίωξε και συνέλαβε τους φυγοδίκους
τους δολοφονήσαντας τα τέκνα του άτυχους Πακιάνου . Ούτοι, φονεύ
σαντες άνω μιάς ελαίας τρείς υιούς ενώπιον του πατρός, έφυγαν εις
Πελοπόννησον προς τους Τούρκους. Εκείθεν αγαγών και στρατηγός αυ
τους , κατεδίκασεν αυθωρί εις την αγχόνην , και επίσωσε τα σώματα
αυτών. Τοσούτον δε φόβον ενεποίησεν η αυστηρότης του Κάμπελ, ώ
στε οι ευγενείς οι αδικοπραγούντες και βιάζοντες τους υποδεεστέρους
περιεστάλησαν εκ βιαιοπραγίας, και εις το νεύμα του όλοι έτρεμον.
ο δε όχλος ατιθάσως και ατάκτως φερόμενος έως τότε, έχαλινώθη
και καθυσύχαζεν, εύπορων εκ του χρυσού, ός διά βαρελίων μετεκομί
ζετο τότε εις τας νήσους , και διεχύνετο άφθό ως πρό χρήσιν του
στρατού φθάσαντος εις 11,000 . Τότε προς ευκολωτέραν χρήσιν νο
μισματικής κυκλοφορίας εν ταίς νήσοις, διετάγη παρά του αρχιστρα
τήγου, και επί Νεαπολιτικών νομισμάτων οίων ταρίων και καρολις

(1) Ο Φώσκολος διηγούμενος τα ; τύχας και την παράδοσιν της

Πάργας περιγράφει τον χαρακτήρα του Κάμπελ λέγων- Cambell era
uomo di animo allo, perseverante, bene intenzionato, ricco di
facoltà mentali e di un forte senso di gigstizia, che egli eser
citiva con la severità della sua educazione militare, e col di
spotismo di un governatore di colonie lontane . La violenza de'
mezzi, onde faceva uso , annientava la generosità de' suoi pro
ponimenti; e mentre la sua integrità preservava le Isole dalle
espoliazioni di alcuni de' suoi concittadini, la sua inflessibilità ,
e la sua sicurezza nella capacità propria, gli persuasero , che
in vece di rafforzare l'amministrazione delle leggi esistenti ,
era suo debito di farla da uuovo legislatore, e ad un ora da
giudice perentorio, e da ordinatore di punizioni inusitale.
 - 9f9

νίων έτυπώθη ή προτομή του Βασιλέως της Αγγλίας Γεωργίου, και

εκυκλοφόρουν ως Αγγλικά νομίσματα . Ακολούθως εξελτιώθησαν και
τα σχολεία επαυξηθέντων των διδασκάλων , και διευθυνομένων των
λυκείων υπό Πλάτωνος Πετρίδου Κωνσταντινουπολίτου . Ούτος μετα
βάς εις Λονδίνον, και συσταθείς προς τους εκεί ισχυρούς παρά του εν
Κωνσταντινουπόλει πρέσβεως λόρδου Ελγινος, επέμφθη εις Ζάκυν
θον λαβών την εφορίαν των σχολείων. Τούτου δε συνέργεια ήν ή έγ
καθίδρυσις δημοσίου τυπογραφείου έν Ζακύνθω, διευθυνομένου πρώην
υπό Γ. Ρώσση και είτα υπό Ζερβου, και η σύστασης εφημερίδος που
λιτικής, λεγομένης Εφημερίς των ελευθερωμένων νήσων ( gazella
delle isole liberate), δημοσιευομένης Ιταλιστί ανά εβδομάδα, και
Γραικιστι της περιλήψεως ανά μήνα, και η δημοσίευσις περιοδικού,
και η κατάρτισης δημοσίων βιβλιοθηκών. Επί δε της κυβερνητικής
αρχηγίας Δεβοσέτ και Ριβαρόλα του τότε ταγματάρχου Ιταλού υπό
υπηρεσίαν Αγγλικήν, και είτα στρατηγού , ήρξατο ή φιλοκοσμία των
πόλεων των νήσων . Eπλατύνθησαν αι οδοί και ετέθησαν εις ευθυγρα-
μίαν και λιθοστρωσίαν. Εκρημνίσθησαν τα ξύλινα προστεγάσματα
των οικιών (poggi), δι' ών εστενεύοντο αι δύοδοι. Κατεσκευάσθησαν
κομψά οικοδομήματα εν Αργοστολία και έν Ζακύνθω . Εγένοντο υπό
γειοι οχετοί, και έπεσκευάσθησαν οι διαύλακες των ακαθαρσιών. Ε
κανονίσθη δε τρόπος του οικοδομείν, και απαγορεύθη δι’ αυστηράς
ποινής τους δυνάσταις ευγενέσιν, όσοι δεν άφινον ύποδεείς να κατα
σκευάζωσιν οικίας παρά τους εαυτών δόμοις υψηλοτέρας , και πλησιο :
χώρους. Ετέθησαν δε και όρια εκάστης κώμης, όπως αποζημιώνη τάς
τυχούσας εν τη οικεία περιχώρω ζημίας των αγροτικών κτημάτων.
Και υπεχρεώθησαν οι ιδιοκτήται να διαγράψη έκαστος το οικείον
κτημα, προς εξασφάλειαν εκ φιλαρπάγων πλησιαζόντων αρχόντων,
οίτινες βία και απληστία συνείθιζαν να καταστρέφωσιν αναφανδόν
τα όρια των κτημάτων των υποδεών γειτόνων, ρίπτοντες τας τά
φρους, και έσφετερίζοντο ατιμωρητι τα κτήματα των ατυχών εκεί
νων. Αλλα δε ωφέλιμα διατάγματα διώριζαν την απελευθέρωσιν των
χωρικών, δουλευόντων τους άρχοντας, και ευκόλυνον την πληρωμής
των ημεροκαμάτων.
Διά τοιούτων ούν κανονισμών και προβλεπτικών νόμων προς το
την πρόοδον της γεωργίας , την εμψύχωσιν της νεκρωθείσης έμπο
ρίας , και την ανάπτυξιν τεχνών και διανοίας προήγοντο αι νήσοι .
Εκ τούτου πολλοί των καταδιωκομένων υπό των Γάλλων και Τούρ
κων κατ' εκείνας τας εποχής, ασφαλή διαμονήν εύρισκον εν ταίς νή
σους. Σικελιώται, Σάρδοι, Νεαπολίται, Πεδεμόντιοι Γερμανοί , Ισπα :
 920

νοι, Βορβονισται, λόρδοι περιηγηταί έπεσκέπτονται συνεχώς τας ά

πελευθερωθείσας νήσους, και πολύν χρόνον εν αυταίς διέτριβον. Οι
περιηγηταί Μουριέρης, Λόρδ Ολάνδ , ο στρατηγός Στούαρο , οι αρ
χαιολόγοι Κλάρκ, Λάκ, ο Λόρδος Ελγιν, ο Στούαρδ , οι Γερμανοί
Βαρθολδυς , Κοκορέλ, Αλλερ; Μούλλερ, οι Γάλλοι Σατοβριάν και Μάρ
κελος , περιηγούμενοι τότε, και γράφοντες τας αρχαιότητας της Ελ.
λάδος, επισκέπτοντο τάς νήσους, και συνωμίλουν μετά τών πεπατ
δευμένων εν αυταίς. Η Βασίλισσα της Νεαπόλεως Καρολίνα η άδελ
φή της δυστυχούς Μαρίας Αντωνιέτας της γιλοτινιαθείσης επί της
Γαλλικής επαναστάσεως, αφίχθη εις Ζάκυνθος ( 1813 έτη), παρα
κολουθουμένη υπό πολλών αυλικών και επισήμων της Ευρώπης Τή
συνοδεία αυτής παρείποντο ο βασιλόπαις Λεοπόλδος, ο Πρίγγιψ Βο .
τέρας, ο στρατηγός Φιλιστάτης , ο Πινιατέλης, ο Πρίγγιψ του Σαλέρ
νου , ο Βαρών Μεδόντσης, ο αυλάρχης, ο ιατρός, ο αρχικυνηγός, ο βα .
σιλικός εφημέριος, και πολλοί δεαγγελείς και υπασπισται. Κυρίαι δε
και θεραπαιναι της αυλής ήταν η Δούκισσα της Πάλμας, και η Βα
ρόνισσα Μεδίκη. Μετ' ολίγον δε ήλθε και ο Δούξ της Μοδένης μετά
της συζύγου Μαρίας, θυγατρός του Βασιλέως της Σαρδηνίας. Η Βα.
σίλισσα ζηλότυπος του να καταθέση την δεσποτικής αρχήν, ήν ένα.
πέθετο αυτή ο σύζυγος Φερδινάνδος της Νεαπόλεως δι' ασθένειαν ,
και να υποταχθή εις το Σικελικόν σύνταγμα το δοθέν παρά τού βα .
σιλέως κατ' εισήγησιν τών εν τη Σικελία επικρατούντων Αγγλων, ή
ναγκάσθη να ζητήση ανάπαυσιν των δεινών εις την γεννεθλιακήν γήν ,
εγκαταλείπουσα βασιλείαν και το Παλέρμον (Πάνορμον). Αίτιος της
εξορίας αυτής ην ο Λόρδ ΒέτιγY, αρχηγέτης τότε τών εν Σικελία Βρε
τανικών δυνάμεων, όστις ήλθεν εις διενέξεις μετά της Βασιλίσσης,
και ήπείλησεν αυτήν συνάξας όλον τον Βρετανικών στρατόν εν Παλέρ
μω·" διότι ήλπιζεν αύτη εις τον νέωστί γάμος του Ναπολέοντος με
τα της ανεψιας αυτής Μαρίας Λουίζης την απαλλαγής της Αγγλικής
πολιτικής , και την αθέτησιν του Σικελικού συντάγματος. (1) Πλό
ουσα ούν τα ανατολικά της Μεσογείου , όπως μεταθή δια των εκβο .
λών του Δουναβίου εις Βιένναν, απεβιβάσθη εις Ζάκυνθον , ελθούσα με
Σικελικής φρεγάτας , και συνοδευομένη υπό Αγγλικών δικρότων. Που
πή βασιλική εγένετο κατά την απόβασίν της. Τα στ.ατεύματα όλα
τα Αγγλικά παρετάχθησαν από της παραλίας μέχρι της Λατινικής έ
πισκοπής , καταστρωθείσης της αποβάθρας διά ταπήτων. Παρουσιά :

( 1 ) Ρο : 13 ανωτ. ΧΧVI σελ. 478.

 = 9Ι

σαντος τα όπλα του στρατού εν τη αποβάσει, έγονάτισαν άπαντες,

ο στρατηγός , το επιτελείον και αι αρχαι. Υπέκλιναν αι βασιλι
και σημαίαι , έκανονοβόλουν φρούρια και πλοία , και εσήμαινον οι κώ
δωνες. Πορευθείσα εις την Λατινικών επισκοπήν, έδεξιώθη, προπορευο
μένου του τιμίου σταυρού, υπό του αρχιερατικού τοποτηρητου Παλ
μιδέσα . Εψαλή δοξολογία, και είτα μετέβη εις Ποταμαϊς έπαυλιν του
ευγενούς Χρυσοπλεύρη του Αύςριακού τότε Προξένου , ένθα κατώκησε
περί τους τρείς μήνας, θέλουσα να ωφεληθή του κλίματος και της τερ
πνότητος της καλής Ζακύνθου. Η δε βασιλική θεραπεία κατέλυσεν εις
τις πέριξ αγροτικής οικίας (casini di campagna) των ευγενών. Μετά
ταύτα μη ανεχoμένη πλέον τον στρατηγόν Κάμπελ , ανακαινίσαντα
παρ' αυτή της κατασκοπίας και παρακελεύσεις του Βέτιγγ, ανεχώρη
σεν,( 1 ) αφήσασα ελεημοσύνας τη Λατινική εκκλησία και τοίς πτωχοίς
Ζακύνθου. Εξηκολούθησε δε τον πλούν αυτής μεταβασα δια του Ελλη
σπόντου εις Δανούβιον. Εκείθεν αφίχθη εις Βιένναν, όθεν ήλληλογράφει
μετά της θυγατρός του προξένου Χρυσοπλεύρη Μαρίας Κουερίνου. Μετ'
ου πολύ ανεχώρησε και ο δούξ Μοδένης επί Αγγλικού δικρότου , όςις
αποβιβασθείς εις Τριέστην, συνήργησε την εν Δαλματία επανάστασιν
κατά της Ναπολεοντίου κατοχής επί της εισβολής των συμμάχων
( 1843 έτος). οι δε Αγγλοι βοηθούντες τας επαναστάσεις αυτές, και
θέλοντας να εξελάσωσι πανταχόθεν της Ιταλίας τους Γάλλους , και την
εξουσίας του Αντιβασιλέως της Ιταλίας Ευγενίου , συνενοούμενοι μετά
του Μουράτου Γάλλου, προσεκάλεσαν τότε και τα Ελληνικά τάγμα:
τα εκ Ζακύνθου και Κεφαλληνίας. Αυτοί συνενωθέντες μετά των εν
Σικελία σταθμευόντων Αγγλικών δυνάμεων, συγκειμένων εκ μιγάδων
Γερμανών , Κόρσων Καλαβρών, Σαρδηνίων και Αγγλων, ήχθησαν
πρώη εις την νήσον Λίσσαν, ότε ήν υπομηχανικός και Λευκάδος Βλαντής,
και είτα εις Γένοβαν υπό του Στρατηγού ΒέτιγΎ , βουλομένου να κυ
ριεύση αυτήν κατεχομένην υπό των Γάλλων. Ενώ δε ο Βέτιγγ διεύ
θυνε τα στρατεύματα εκπορθήσοντα τα πέριξ φρούρια , ο ταγματάρ
χης Τράβερς καταβάς εκ του βουνού Φάσια μετά των Ελλήνων και
Καλαβρών , επορεύθη να κυριεύση ύψωμά τι επικείμενον του οχυρώ .

( 1 ) Λέγουσιν ότι ουδέποτε παρεδέξατο η Βασίλισσα τον στρατηγός

Κάμπελ εις συνέντευξιν, ή εις απλής επίσκεψιν, αλλ' αναγκάσασα αυ
τον πολλάκις να περιμείνη εν τώ αντιθαλάμω , απέλυεν άνευ του να
5αρουσιασθή.
06
 - 992

ρατος Ρισιελίου , οι Ελληνες πρώτου εφόρμησαν εις την ανάβασις:

Αποδιώκουσι τους ενταύθα Γάλλους , και κυριεύουσι τα κανόνια , Ταύ
τα διευθύνοντες κατά του οχυρώματος , καταπονούσε τους εντός αμυν
νομένους Γάλλους. Ούτοι δε πλέον δεν δύνανται να υποφέρωσι το
ζωηρόν πύρ. Οι Ελληνες μεταχειρισθέντες κωφίνους, ύψούσι προχώ
ματα, και επιθέσαντες κλίμακας, αναβαίνουσι τα τείχη και είσπηδώ
σιν εντός . Καταθραύουσι τους συναντωμένους , και λαμβάνουσι ση
μαντικήν λείαν . Η εκπόρθησις των πέριξ οχυρωμάτων, αναγκάζει
τους πολέμουμένους Γάλλους να παραδοθώσιν . Η Γένοβα μεταβαίνει
εις την κατοχήν τών Αγγλων , οίτινες ανασυστώσει την καταργηθείσαν
πρώην ελευθέραν Πολιτείαν, διορίσαντες πρόεδρος τον Ιερόνυμον Σέρ
ραν . Οι δε στρατευόμενοι Ελληνες , επιστρέψαντες εις Ζάκυνθον, έ
λαβον τας οφειλομένας ευφημίας των ομογενών, οίτινες εθαύμασαν
το πλήθος των χρυσών φλωρίων της λείας. («).
Εν τούτοις η τύχη του Ναπολέοντος ήλλοιούτο , και αι καταστρο
φαι του στρατού αυτού εν Ισπανία και Ρωσσία ποιούνται νέαν φά
σιν εις την πολιτικής κατάστασιν της Ευρώπης, ήτις ώθει και τας
νήσους εις νέας μεταλλαγάς κυριαρχίας και πολιτείας. Οι εν Κερκύρα
Γάλλοι παρεσκευάζοντο εις άμυνας , και ο στρατηγός Δονζελώτ έλα
βε τα χρειώδη μέτρα προς οχύρωσιν και ζωοτροφίας του στρατού ,
ως επί διάρκειαν πολυχρονίου πολιορκίας. Ο αποκλεισμός διεκηρύχθη
υπό των Αγγλων εκ των 1810. Καθ' όλην δε την διάρκειαν αυτού
οι Κερκυραίοι εδείχθησαν φίλοι των Γάλλων. Ο στρατηγός είχε πλης
ρώσεις όλας τας εν τοίς φρουρίοις στρατιωτικές αποθήκες και πολ
λων ιδιωτών εν τη πόλει με έκανήν ποσότητα διπύρου, σίτου, κρέα »
τος αλμυρού, ώών και σιτηρών . Πρός διηνεκή δε ευπορίαν ο λαός έ
προμηθεύετο σιτηρά και κρέατα εξ Ηπείρου και Νεαπόλεως, και εκ
λειών ενίοτε κομιζομένων ενταύθα, οσάκις δεν απαντώντο περί τα
πελάγη Αγγλοι περιπλωτήρες. Αισθανομένου δε λοιμού , οι Γάλλοι
έβραζον κρέατα, και διένεμον δωρεάν προς τους ενδεείς. Τα εγχώρια
προϊόντα και προ πάντων το έλαιον ήσαν εις ευτελεστάτην τιμήν μη
εξαγόμενον, τα δε ξένα επωλούντο υπερόγκως. Κατά το έτος 18i4
ιδιοκτήτης τις ιδαπάνησε την αξίαν τεσσάρων βαρελίων, ένα προμη

( 0 ) Bolta ανωτ. ΧΧVH σελ. 508. Σημειούμεν δε επειδή οι Ελ

ληνες εισεπήδησαν εντός του φρουρίου της Γένουβας, άνευ διαταγής
του άρχιστρατήγου , επηνέθησαν μεν διά την τόλμης και άνδρείαν ,
αλλ' επαιδεύθησαν, μένοντες τρείς ημέρας εις τον κάμπον εν υπαίθρο
 - 933

θευθη εν ζευγάριον υποδημάτων (stivali). Και μ ' όλα ταύτα οι κά

τοικοι ήσαν εύθυμοι, και διήγoν ειρηνικώς και φιλικώς προς τους Γάλ .
λους. Ο Αυτοκρατορικός επίτροπος (commissario) Δισέψ αει επήνει,
και εγκαρδίωνε διά φιλοδωριών και περιποιήσεων τους πολίτας, και
εξόχως τους ευγενείς πενομένους τότε διάτην έκπτωσιν των προϊ
όντων . Εως δε 10,000 Γάλλος συναπάρτιζον την Γαλλικής φρου
ραν, και τινά μικρά πλοία κανονιοφόρα επησχολούντο εις την θαλασ
σίαν άμυναν. Αλλ' οι εν ταίς νήσοις Αγγλοι , βουλόμενοι να στερώσε
ζωοτροφιών τους Γάλλους, εβραδιούργουν παντού. Ο ταγματάρχης
Αήκ ,όπως αποκόψη τον Αλήπασαν να πωλή εκ της Ηπείρου σιτηρά
και ζώα προς τους εν Κερκύρα Γάλλους, έδειξεν αυτό το βιβλίον του
Γάλλου προξένου Πουκεβίλου , ενώ κατηγόρει αυτός τάς βαρβαρότη
τας αυτού και ανοσιουργίας. Καίτοι δε αυτός εδικαιολογείτο λέγων,
ότι έπραττε ταύτα κατά διαταγήν του Διβανίου, το οποίον υπεσχέθη
να εφοδιάζη ζωοτροφιών τον εν Δαλματία, Ραγούση και Κέρκυρα
στρατός του Ναπολέοντος, ήθελε να φαρμακώση τον Πουκεβίλον . Αλλ'
και πολιτισμένος Αγγλος ηγανάκτει κατά τοιαύτης εκδικήσεως, και α
πεκώλυε την δολοφονίαν. Τούρκον δέ τινα φονεύσαντα ένα Λευκάδιον
παρά τω Αγγλικών στρατοπέδω, κατά διαταγήν του Αληπασά συλ
λαβών ο Δήκιος, απέστειλεν εις Ζάκυνθον, ένθα κατεδικάσθη. Δεν ή.
δυνήθη όμως και ταγματάρχης Κουμπ να σώση εκ της ακολασίας του
Αλήπασα υιον ωραίον Λευκαδίου τινος αρτοποιού παρά τη Αγγλική
στρατιά , όστις μεταβάς εις Πρέβεζαν επί εφοδίοις της στρατιάς, συ
νελήφθη και ήπειλήθη θάνατον διά πυρός, εάν μή εγκατέλειπε το τέ
κνον του να υπηρετήση εις τα παλάτια των Ιωαννίνων. Μάτην
διεμαρτυρήθη ο πρόξενος Πουκεβίλλος, και εναντιώθη απειλών τον
Αληπασάν, ότε συλληφθείς ο Υδραίος πλοίαρχος Σαχίνης, όστις με
την κορβέταν αυτού υπό Γαλλικής σημαίαν προσωρμίσθη εις Μούρ
τον, φέρων ζωοτροφίας εις Κέρκυρας, εθανατώθη μετά του υιού του,
και το πλήρωμα όλον κατεδικάσθη . ( 4 )
Μόλις δε ο Αλήπασας έμαθε την καταστροφής του Νεαπολεντίου
στρατού εν Ρωσσία ( 1814), πάραυτα επετέθη κατά της κωμοπόλεως
Αγυιάς, της ανηκούσης εν τη περιχώρω της Πάργας. Εσφαξε τους
ζωγρηθέντας άρρενας, κατεδίωξε τους φυγόντας εις Κέρκυρας , απο:
στείλας πειράτας επί πλοίων, και επώλησεν ως δούλους γυναίκας και
τέκνα. Οικοδομήσας δε ενταύθα οχύρωμα, εκίνησε κατά της Πάρ

( 0 ) Foscolo dvot. $ XI XIV.

 994

γας στράτευμα υπό την οδηγίαν του υιού του Μουχτάρ. Εντρομοι οι
Πάργιοι ζητούσε βοήθειαν παρά τού Δονζελώτ' άλλ’ αυτός λέγει, ότι
ουδεμίαν δύναται να παρεξη αυτοίς κατά Τούρκων, των Γάλλων εί
ρηνευόντων μετά της Πύλης. Ο Πουκεβίλ διεμαρτύρετο αύθις ενιστά
μενος εις το κίνημα. ο δε Αλής εδικαιολογείτο, πληροφορηθείς ότι
οι Πάργιοι ταύτην την στιγμήν εσυνθηκολόγουν με τους Αγγλους , ό .
πως παραδώσωσι την πόλιν των εις αυτούς. Διό πρέπει να λάβη αι
την , ήτις δια συνθήκης παραχωρηθείσα τη Πύλη, οφείλει να αποτε
λέση μέρος της τοπαρχίας του. Ευθύς δε παρεκέλευε τον Γάλλον φρού
ραρχον της Πάργας την παράδοσιν. Αλλά τούτου ανθισταμένου, ότι
δεν έχει οδηγίας παρά του εν Κερκύρα στρατηγού, επέμφθη εις Κέρ
κυραν ο Γεώργιος Τουρτούρης Καλαρρίτης , όπως πραγματευξή την
παράδοσιν. Ο στρατηγός απέβαλε την διαπραγμάτευσιν κατ’ εισή
γησιν του Πουκεβιλ , εγχειρίσαντος τα γράμματα λάθρα του Αλή προς
τον αυτόν Τουρτούρην. Διέταξε δε τον φρούραρχον Πάργας Χατσή
Νικολήν Ελληνα , στρατεύοντα υπό τους Γάλλους από της έκφρατείας
εν Αιγύπτω, να διατηρήση το φρούριον μέχρι τελευταίας ρανίδος αί
ματος. Εκ τούτων οι Πάργιοι εγκαρδιωθέντες, τα εκπεμφθέντα καθ'
εαυτών στρατεύματα του Αλή απέκρουσαν. Τον δε στολίσκoν ήθελαν
κατά κράτος εξολοθρεύσει, εάν μή αι παραπλέουσαι κατά τα παράλια
Πάργας και Παξών Αγγλικαί φρεγάται Βακχίς και Αβάναχ , εμπόδι
ζουν τα καταπολεμήσαντα των Παργίων πλοιάρια, να καταδιώξωσε
τους ναυτιλουμένους Μωαμεθανούς.
Ο Αληπασάς αμηχανών συνενοείται μετά του προξένου Φωρέστη,
όπως τπείση αυτούς τους Αγγλους, και κατάσχωσι την Πάργαν. Αμα
δε έπονηρεύθ , να διαβάλη εις υπόνοιαν τους εν τω φρουρίω πολε
μούντας Γάλλους προς τους Παργίους. Πλαστογραφήσας επί τούτω
επιστολήν , εκ μέρους του Χατση Νικολή αποστελλομένην δήθεν προς
τον Αλή Πασάν, εν ή εξεφράζετο, ότι προθύμως έβούλετο να παρα
δώση προς αυτόν το φρούριον, επέτυχε διά Παργίου τινος φίλου του
να παραδοθή εις χείρας των Παργίων. Ταύτην λαβόντες οι Πάργιοι ,
ευρίσκοντο εις άκραν αμηχανίαν, και εμεμψιμοίρουν κατά του Χατσή
Νικολή. Αποθαρρυνθέντες ούτω εκ των Γάλλων, και θέλοντες να λά
€ωσι τινα υποστήριξιν παρ' εξωτερικής δυνάμεως κατά της αρπαγής
του Αλή , έστειλαν πρεσβείαν προς τον εν Παξούς αρχηγός του Αγ.
γλικού στρατού Γόρδωνα , αιτούμενοι την Αγγλικής προστασίας και
συγχώνευσιν της χώρας των μετά της τύχης της Επτανήσου. Την
πρεσβείας και την αίτησιν έπεμψεν ο Γόρδων , προς τον έν Ζακύνθω
αρχηγέτης των Βρετανικών δυνάμεων Κάμπελ, ο δε αρχηγέτης ε=
 - 998 =

νέκλινεν εις την πρότασιν τών Παργίων , εάν ούτοι εγγράφως όπέσχουν
το να αποδιώξωσι τους Γάλλους , άμα εμφανισθή αυτοίς Βρετανική
δύναμις εις τα παράλιά των. Οι Πάργιοι λοιπόν εκόντες άκοντες -
πέγραψαν τα εξής-Δηλοποίησης παρουσιασθείσα εκ μέρους των προς
χόντων της Πάργας εις τον εν Παξοίς διοικητής των θαλασσίων και
Ηπειρωτικών δυνάμεων της Μεγάλης Βρετανίας --Πάργα 17 | 29 Μαρ
τίου 1814 – Ημείς οι υποφαινόμενοι προύχοντες της Πάργας υπο
σχόμεθα εκ μέρους του λαού, ότι καθ' ην στιγμήν η φρεγάτα της
Αυτης Βρετανικής Μεγαλειότητος φανή έμπροσθεν του φρουρίου μας ,
θέλομεν υποτάξει την πόλιν και την χώραν εις την προστασίας των
αηττήτων όπλων της Μεγάλης Βρετανίας. Και θέλομεν υψώσει επί
των τειχών του φρουρίου μας την ένδοξόν της σημαίαν , αποφασισά
σης της χώρας μας, να ακολουθήση την τύχην των Ιονίων νήσων ,
ως πάντοτε υπήρξαμεν υπό την αυτήν δικαιοδοσίαν.- Παν. Δεσίλας ,
Νικ. Δεσίλας Τσούκος, Γεώρ. Βασιλάς, Γιαν. Μαυρογιάννης , Σπυρ.
Μαυρογιάννης, Κων . Δεσίλας Μάστρακας, Παν . Ζούλλας , Αθαν. Πε
τσάλης, Μάρκος Μανιάκης - Ετοιμα δε ήσαν τα πάντα, και η Αγ
γλική φρεγάτα Βακχίς ανεφάνη περιπλέουσα περί λίχνων αφάς λά
θρα των Γάλλων . Ούτοι αγγελθέντος πρώην αυτοίς να παραδώσωση
το φρούριον προς τον υπασπιστής του Κάμπελ Αγγελον, εδήλωσαν
ότι προτιμώσι να καώσι μετά του φρουρίου, θέτοντες πύρ εις την πυ
ρίτοθήκην, ή να παραδώσωσι το φρούριον. Της αφαιρέσεως του φρου
ρίου εκ των Γάλλων ούτω δυσκατορθώτου ούσης, κατά τέχνευσιν των
Παργίων ή πλύστρα Τουρκογιάννη, ήτις διά το επιτήδευμα ευκόλως
ήδύνατο να εισέρχεται και εξέρχηται του φρουρίου, γνωριζομένη με
τα των Γάλλων, πορεύεται προς το φρούριον όρθρου βαθέως. Κρού
σασα δε την θύραν, εισέρχεται και συνομιλεί μετά του Γάλλου φύ
λακος, της εισόδου ανοικτής μεινάσης. Αίφνης δε διακόσιοι Πάργιος
ένοπλοι κεκρυμμένοι εις τα πέριξ, εισελαύνουσι διά της θύρας, δε
σμεύουσι τον φύλακα και τους σταθμεύοντας φρουρούς , και καταλαμ:
Εάνουσι τα επί των προμαχώνων κανόνια. Βέγιας τις Κεφαλλην γραμ
ματεύς του Γάλλου διοικητού , όστις ιδών τους εισερχομένους Παρ
γίους φωνάζει προς τους Γάλλους στρατιώτας να πυροβολήσωσι κατά
των Παργίων, και ήθελε να βάλη πυρ εις την πυριτοθήκην πίπτει
νεκρός . Οι Γάλλοι παραδίδονται εις τους Παργίους έως 230 τον α.
ριθμόν, και η Αγγλική σημαία ύψούται επί των επάλξεων του φρου
ρίου. Ταύτην άμα είδεν ο πλοίαρχος της φρεγάδος ( Hoste), αποβιβά
ζει τον έτοιμον Αγγλικών στρατόν επελθόντα εκ Ζακύνθου, μεθ' ου
ευρίσκοντο 50 Ελληνες και ο μαγγιώρος Κολοκοτρώνης, και ηγούμε;
 926

νον υπό του συνταγματάρχου Γόρδων, και καταλαμβάνει το φρούριον

και όλα τα πολεμοφόδια. Η δε Γαλλική φρουρά μετά τιμής επέμ
φθη εις Κέρκυραν αβλαβής, και ένοπλος μετά της αποσκευής. (1)
Πέντε ημέρας μετά την παράδοσιν της Πάργας, τρείς Πάργιοι πρεσε
βευται, αφιχθέντες εις Ζάκυνθον , προσέφεραν προς τον ςρατηγόν Κάμ
πελ τα ευχαριστήρια των συμπολιτών προς αυτόν. Ενεχείρησαν υπο
ταγήν της πόλεώς των προς τον Βασιλέα της Βρετανίας, εφ' όρω α
παραβιάστη του να ώσιν ενωμένοι μετά των Ιονίων νήσων . Εδέοντο
δε του στρατηγού, όπως παρακελεύση τον Αληπασάν να αποσύρη τον
στρατός αυτού, και τους απεσταλμένους εξ όλης της περιχώρου της
Πάργας. (2) Απήντα και στρατηγός, όσον μεν περί της συντελειοτικής
ενώσεως της Πάργας μετά της Επτανήσου , ανάγκη να περιμείνωσιν
την επιδοκιμασίας της Α. Μεγαλειότητος. Οσον δε περί της περι
χώρου αδύνατον να αποδιωχθη επί του νύν ο Αληπασάς εκ της Α .
γυιάς, όστις ήδη ήθελε κατέχη αυτήν ως γήν κατακτηθείσαν. Θέλει
όμως προσπαθήση να εξασφαλίση αυτους παντός κινδύνου. Μετά ταύ
τα παρεκέλευσεν ουδείς των εγκατοίκων Αγυιάς η Πάργας να δια»
βαίνη τον ποταμόν Ραπέσαν ( Κωκκυτόν), τον διαχωρίζοντα τας πε
ριχώρους των δύο πόλεων. Οι δε αγροί των Παργίων και Αγυιανών , ό.
σοι αμοιβαδόν εμπεριέχονται αντιθέτως εις τας δύω ρηθείσας περι
χώρους, θα μένωσιν ακατοίκητοι και ακαλλιέργητοι, έως τα πράγ
ματα τακτοποιηθώσιν εντελώς διά συνθηκών. Επί τούτοις ούν οι Πάρ
γιοι εγκατέλιπον τα εν Αγυιά οικεία κτήματα, και έβαλαν φύλακα
εις τας προς τα όρια των όχθες του ποταμού. Μετά βίας δε ο Αλή
πασάς επείσθη παρά του στρατηγού , και απέσυρε τα στρατεύματα
εκ της Πάργας, ένθα ήγειρεν οχύρωμα, και εφοδίασε με αρκετών ερα
τόν, σκοπεύων να προσβάλη εκείθεν τους Παργίους. Μετ' ου πολύ και
Αόρδ Βάρβουτσ υπουργός επεκύρωνε την κατοχών της Πάργας, γρά
ψας επιςολήν προς τον Κάμπελ. οι Αγγλοι δε εγκαταλιπόντες φρου
ρούς, επέστρεψαν εις Ζάκυνθον μετά των συστρατευσάντων Ελλήνων .
Ούτοι δε ενθαρρυνθέντες εις τας ανδραγαθίας, ας εποιήσαντο κατά
σας εκστρατείας έν τε ταϊς νήσοις και Γένοβας, εστοχάσθησαν να εξ

( ) Foscolo åvot. - Edimburi Revew N. LXIV 1819 -Moré

ι8ι9 - ένθα υπάρχει ήη συγγραφείσα υπό του
ning Post 28 May 1819
ταγματάρχου Αγγέλου έκθεσης των διαπραγματεύσεων των Αγγλων
μετά Χατσή Νικολή και των Παργίων.
( 2) Την αναφοράν όρα όπισθεν εν τοις εγγράφους πειστηρίοις.
 - 92 % -

αιτήσωνται την βοήθειας του Βασιλέως της Αγγλίας, όπως ελευθερώ :

σωσι την πατρίδα των Συντάξαντες ουν αναφοράν, ην υπέγραψαν
ότε Κολοκοτρώνης και όλοι οι αξιωματικοί των Ελληνικών ταγμά
των , ενεχείρησαν το ταγματάρχη Τούρτσ. Ούτος διχονοήσας μετον
στρατηγόν, όστις αφήρεσε αυτού την αρχηγίαν του Ελληνικού τάγ:
ματος, και αντικατέστησε τον αδελφόν, έμελλε να αποδημήση εκ Ζα
κύνθου εις Λονδίνον . Εκείσε ούν μεταβάς ενδυμένος την Ελληνικήν
φουστανέλαν , παρέστη το υπουργείω, και ενεχείρισε την αναφοράς
των Ελλήνων στρατιωτικών. Απάντησιν μεν οι Ελληνες επί της ανα
φοράς ουδεμίαν έλαβον· αλλά διετήρησαν αυτήν εν τοίς αρχαίους οι
υπουργοί, λέγοντες ότι εν καιρώ δέοντι θέλουσι συσκεφθη. (1) Διε
τάγη δεο Τζούρτσ, επιστρέψας ες Ζάκυνθον, να συντάξη νέον ταγ .
μα Ελλήνων στρατευομένων εκ 1500 ανδρών. Ούτος δε στρατολογη
θέντες μετά ταύτα υπό του Τζούρτσ, συνετέλεσαν το τρίτον τάγμα
έξ 800 ανδρών Μανιατών το πλείστον . Μετά την πτώσιν όμως του
Ναπολέοντος τα τάγματα άπαντα τα Ελληνικά διελύθησαν, ότε οι μεν
αξιωματικοί έλαβον εις αμοιβήν 800 τάλληρα , οι δε λοχαγοί 1800,
ο δε Κολοκοτρώνης, αφού διέμεινεν εν το επιτελεία διά δύο έτη
μετά την διάλυσιν απελύθη και αυτός.
Της Πάργας επελθούσης εις τας χείρας των Αγγλων , η πολιορκία
της Κερκύρας προέβαινε δραστηρία· διότι όλαι αι νήσοι και αι θά
λασσαι του Ιονίου κατείχοντο υπό των Αγγλων. Ο ναύαρχος Κόρης
(Cory), αναγγέλλων προς την κυβέρνησίν του την κατοχήν αυτής ,
προσετίθετο ότι νύν ευχερής καθίσταται η ώθησης της πολιορκίας Κερα
κύρας. (9) Τίνι δε τρόπο προήγετο, και είς τινας περιπτώσεις ευρέ
θη ο στρατηγός Δονζελώς πολιορκούμενος, και τότε Αυτοκρατορικός ε.
πιτετραμμένος εν Κερκύρα Ματθαίος Λεσέρ διηγείται ώδε εν τη εκθέ
σει του, κατά τας 17 Μαΐου 1814 εκ Κερκύρας, προς τον υπουργών
των εξωτερικών της Γαλλίας κόμητα Λαφορέτης (conte de Laforet)
--Κύριε επί των κριτικωτάτων τούτων περιστάσεων, καθ' ας ευρες

(1 ) Ο Θεόδ . Κολοκοτρώνης εν τοις απομνημονεύμασιν (σελ. 47),

λέγει ότι η αναφορά αύτη των Ελληνικών ταγμάτων ευρέθη έπειτα
εις τα αρχεία του υπουργείου, ότε έγραψαν δευτέραν αναφοράν τω
1893, τη βάσει της οποίας ο Βέλιγκτων πορευθείς εις Πετρούπολιν ,
εποίησε την συνθήκην περί μεσολλαβήσεως υπέρ των Ελλήνων.
(3) Paper printed by order of the House of commons N. 11
and illis
 - 93 =

ακόμεθα εν Κερκύρα, αναγκαζόμεθα εγώ τε και η Α. Ε. και γενικός

κυβερνήτης να διαδηλώσωμεν την διαγωγήν ημών και των Αγγλων
διά της σειράς των γεγονότων μέχρι της σήμερον ότε τα έσχατα
συμβεβηκότα εν Γαλλία , α κυρίως αγνοούμεν, διέκοψαν ημίν πάσαν
συγκοινωνίας μετά της στερεάς ένεκα της θαλασσίου κατοχής παρά
των Αγγλων. .
Πρίν δε άρξωμαι του να διηγηθώ τη Υ.
Εξ. τα γεγονότα αυτά, πρέπει εν συντόμο να εκθέσω την θέσιν, καθ '
ην ημείς ευρισκόμεθα την σήμερον τας 30 Απριλίου 1814. Αμα Πα
ξοι και Πάργα ελεηλατήθησαν υπό των Αγγλων, απωλέσαμεν τας
προσελεύσεις εξ Ανατολής. ο δε πόλεμος του νυν βασιλεύοντος εν Νεα
πόλει κατά Γαλλίας , διέκοψε την συγκοινωνίαν ημίν μετά του βασι
λείου της Νεαπόλεως . Ο Αληπασάς έκλεισε τους λιμένας του προς
την ακτοπλοΐαν ημών , και περιωρίσθημεν έν μόνοις ιδιοσυντηρήτοις
πορισμούς. Απαντες δε αυτοί ήδη σχεδόν καταναλώθησαν· διότι δεν
δυνάμεθα να ανακαινίζωμεν τας ζωοτροφίας εν νήσω πανταχόθεν ά
ποκλεισμένη , και ήτινι μόνον επαρκούσι τα εγχώρια προϊόντα . Εκ
τούτων πάσα υπηρεσία παραλύεται καθ' όλων των προσπαθειών ημών.
Εκθεσις δε κατ' ιδίαν εκτενέστερον θέλλει πληροφορήσει τους υπουρ
γούς της Α . Μ . Την πρώτην Μαΐου Αγγλος με λευκής σημαίαν απε.
σταλμένος , παρασταθείς τη στρατηγώ κυβερνήτη, ενεχείρησεν επι.
στολήν του αντιναυάρχου Ιωάννου Κόρν , και στολάρχου της Α . Β. Μ .
εν τώ Αδριατικό, και συν αυτή εφημερίδας Ιταλικές αγγελούσας τα
εσχάτως γε όμενα εν Γαλλία . Διά της επιστολής παρεκέλευε τω ςρα
τηγώ την παράδοσιν της νήσου Κερκύρας και των εξαρτημάτων αυ
της επί απλή προφάσει, ότι η παράδοσις θα ευκολύνη την ποθουμένην
παρ' απάντων ειρήνην. Ο κυβερνήτης στρατηγός απήντα προς τον
ναύαρχον , ότι ευχαριστεί μεν αυτόν διά τάς μεταβιβασθείσας ειδή
σεις, αλλά δεν δύναται να παραδώση τον εμπιστευθέντα παρά της
κυβερνήσεως αυτού τόπον, ήτις μόνη δικαιούται την παραχώρησιν,
και τον οποίον ο στρατηγός ουδέποτε θα παραχωρήση άνευ οδηγιών
αυτής. Παρακαλεί δέ, όπως επιτραπή αυτώ να πέμψη πλοίον είς Γαλ
λίαν, κομίζοντα τας επί τούτω οδηγίας. Τάς 2 Μαΐου έτερος απε
σταλμένος αφιχθείς, ενεχείρησεν επιστολήν αύθις του ναυάρχου , δι'
ής παρεπονείτο ότι ο πρώην απεσταλμένος με τοσαύτην δυσπιστίαν
καρεδέχθη (και άλλη δυσπιστία αυτή δεν επράχθη, ε'μή αι υπό νό
μου προφυλάξεις, και διαταγαί υγείας και πολιτικής , διότι τότε κα
τα τα αντίθετα παράλια κατέκοπτε λοιμός , όθεν προσώρμουν οι Αγ.
γλοι). Εδήλου δε ότι δεν ήδύνατο να συγχωρήση την είς Τουλών έκ
πλευσεν πλοίου Γαλλικής σημαίας, κομίσαντος τάς οδηγίας και άνε
 - 929

νέoνε τάς προτάσεις περί παραδόσεως Κερκύρας: Ο στρατηγός επαν

νέλαβεν αύθις τάς προδηλωθείσας απαντήσεις εν τη προτεραία επισε
τολή . Ο Αντιναύαρχος τόνον φιλικών μετερχόμενος εν άλλη επιστολή
Ασηγείτο, ότι ο στρατητηγός, περικυκλωμένος υπ' ανδρών μιγάδων
παντοίου έθνους, και διαφωνούντων ταϊς πολιτικαίς δοξασίαις, σφόδρα
κινδύνευε , φέρων την τρίχρωμον σημαίαν , ήτις πλέον ουδεμίαν είχε
τισημότητα δια την εκθρόνησιν του Ναπολέοντος , και την αντικα
άστασιν των Βουρβόνων επί του θρόνου τηςΓαλλίας, οίτινες ανύψω»
σαν καθ' όλην την Γαλλίαν την λευκών των παλαιών. Πάσα δε έχ
ροπραξία υπό την τρίχρωμον θα θεωρηθή ως πειρατεία παρά της Με
άλης Βρετανίας και των συμμάχων, ήδη ειρηνευόντων μετά της Γαλο
ίας. Διό συνεβούλευεν αυτόν, ώς τίμιος αξιωματικός και ως χριστιο
-νός, να μεταλλάξη αυτήν , και υψώση την λευκών, προλαμβάνων
πάντα ενδεχόμενον κίνδυνον, όστις έδύνατο να εκραγή μεταξύ της
φρουράς. Οστρατηγός διακρίνας την ύπουλον εισήγησιν του Αγγλου
αυάρχου, ως επίβουλον εις τας θελήσεις της πατρίδος, απήνταελευ
θέρως, εάν η Γαλλική σημαία έτυχε μεταλλαγών, εγώ δεν δύναμαι
να αναγνωρίσω , ειμή πληροφορηθείς επισήμως παρά των υπουργών
της Γαλλίας . »
» Μετ' ολίγον και στρατηγός Κάμπελ πολιτικός επιτετραμμένος της
Αγγλίας, αφιχθείς εκ Ζακύνθου επί της ναυαρχίδος απέναντι των
Κορυφών μετά του Κυρ. Φωρέστου Βρετανικού λειτουργού , και συνο
δευόμενος παρά των γραμματέων και του επιτελείου του, ήνωσε τας
παρακελεύσεις του μετ' εκείνων του ναυάρχου , Ιω . Κόρυ, όπως με
ταλλαχθή ή σημαία , και προσεκάλει τον στρατηγόν αρχηγέτην εις
συνέντευξιν εκτός του ερείσματος εν τη απέναντι στερεά . Πρότασις ,
ής τον κίνδυνον και τα άτοπα πάς εχέφρων εδύνατο να εννοήση. Προς
ταύτα και στρατηγός, ώς τίμιος στρατιωτικός υποταγής ταϊς διατα
γαϊς του κυριάρχου του, απεκρίθη ότι εαυτώ δεν ανήκει το να συζη
τηση κατά τάς πολιτικές θεωρίας των δυνάμεων την παραχώρησιν
Κερκύρας. Εκτός δε τούτων ή πάσχουσα υγεία του δεν συγχωρεί αυ
τον να εξέλθη εις συνέντευξιν. Αποστέλλει δε τον διαγγελέα και αρ
χηγών του επιτελείου υποστράτηγος Βουδουήν, όπως εγχειρήση επι
στολήν, περιμένων απάντησιν . Τότε ο στρατηγός Κάμπελ έπεμψεν.
αυτώ υπόμνημα 7 Μ . 1814 , δι' αυτού έλεγεν -Οι αρχηγέται των
Βρετανικών δυνάμεων παρά τω Ιονίω αρχιπελάγει , κρίνουσιν αναγ
καίον ως προς την τιμήν των συμμάχων αυλών, ών την παράστασιν,
συμφερόντα και φύλαξιν επετράπησαν, να επαναλάβωσιν αύθις τας
σκέψεις, αίς προηγουμένως αντέστη ή . Ε. αποφεύγουσα συζήτησιν,
07
 930 =

αφορώσαν τα συμφέροντα του υμετέρου νομίμου κυριάρχου . Η πρόε

θεσις των υπογεγραμμένων σκοπεύει, να προσφέρη περίπτωσιν χρήσι
μον τη 1. Εξοχότητι, όπως ευκολυνθη αίσιον το πέρας του ολεθρίου
.

τούτου πολέμου . Διότι η μεν δύναμις του κραταιούντος αυτόν Βονα

πάρτου κατελύθη , η δε ειρήνη ενισχύθη διά της ενδόξου επανορθώ
σεως της Α. Μ. του Λουδοβίκου ΙΗ ' . και νομίμου υμετέρου κυριάρχου
καθ' όλην την επικράτειαν της Γαλλίας της πατρίδος σας. Τα γεγο
νότα ταύτα , άτινα στηρίζονται επί της αληθείας, και εισίν πασί
γνωστα , παρακινούσιν ημάς τους υπογεγραμμένους, να σας διαδηλώ
σωμεν, ότι όλαι αι επί αλλοτρίων κατακτήσεις και κατοχαι αι ποιη•
θείσαι υπό του Βοναπάρτου , πρέπει να εγκαταλειφθώσιν , ώς τα όντε
το πλείον αυτών απεχωρήθη. Τα Βρετανικά όπλα από πολλού ήδη
ασφαλίζουσι την προστασίας των Ιονίων νήσων . Μόνη ή Κέρκυρα δια
τελεί αντικειμένη εις τα ορισθέντα παρά των δυνάμεων , και θρηνεί
εισέτι τον εκθρονισθέντα αρχηγών της επαναστατικής Γαλλίας. Επί -
κειται ούν τη αποφάσει της Υμετέρας Εξοχότητος και βαρεία ευθύνη ,
εάν διατηρήται εισέτι κατά τα μέρη ταύτα ή διακώλυσις εκπαιρεώ
σεως τοσούτον ενδόξου και κοινής τη Ευρώπη ειρήνης, ήτις τη βοη
θεία της θείας προνοίας επιφέρει εις τον θρόνον των πατέρων του
τον νόμιμον κυριάρχην σας. Αt Ιόνιοι νήσοι εναπετέθησαν τη ειδική
προστασία της Μεγάλης Βρετανίας. Και αύτη είναι η κυρία αιτία,
δι' ήν οι υπογεγραμμένοι διά του πανδήμου και επισήμου τούτου υ
πομνήματος παρακελεύουσιν υμάς , εν ονόματι του κυριάρχου βασι
λέως των , και των συμμάχων αυτού και του σεβαστού συμμάχου των
Λουδοβίκου 17' . του υμετέρου κυριάρχου, να παραχωρήσετε την κα
τοχών Κερκύρας προς την Βρετανικής αυτού Μεγαλειότητα, πράτ
τοντα εν ονόματι των συμμάχων δυνάμεων. Πάσαμεν ασφάλεια ζωής,>

τιμής και περιουσίας της φρουράς διακηρύττεται ομοθύμως παρ' η

μών σώα και ασφαλής, φιλική δε και ελευθέρα η έξοδος και μεταβί
βασις. Οσον δι αφορά το πρόσωπον της Υμετέρας Εξοχότητος οι υ
πογεγραμμένοι ευχαρίστως θέλει λάβωσι πάν μέτρον, του να παρα-•
στήσωσι προς την Βασιλικήν αυτού Υψηλότητα τον Πρίγγιπα Αντις
βασιλέα της Αγγλίας, την υμετέραν συνδιαλλακτικών και φιλικήν δια
γωγήν πρός τάς Βρετανικής εξουσίας καθ' όλας τας συνεντεύξεις με
ταξύ ημών και διαπραγματεύσεις. Τα παράσημα της νομίμου δυνα
στείας ανεστηλώθησαν επισήμως έν Βορδώ υπό των νικηφόρων όπλων
της A , B. M. Η δε Α . Μ . οΛουδοβίκος 17'. παρευθύς απεχαιρέτησε
.

την Αυλήν του Αγίου Ιακώβου , και επορεύθη να εξασκήση την κυρι- .
ρχίαν του επί του ελευθερωθέντος λαού του , των αγαπητών συμπα
 931 =

τριωτών σου . Δύνασθε λοιπόν υμείς πλέον να ανθίστασθε ταις συνδιαλ :

λαγαίς των συμμάχων του, έπιατηρίζοντες δικαιώματα φαντασιώδη
και ανάρπακτα μιας δυναστείας , ήτις ήδη έφυγαδεύθη εξ όλης της
Ευρώπης ; Παρακινούμεν όθεν την Υ . Εξοχότητα εν ονόματι των συμ
μάχων δυνάμεων, όπως προβήτε αμέσως εις την παραχώρησιν των
Φρουρίων Κορυφών προς τον ημέτερον Βασιλέα και κυρίαρχος του o
ποίου η σημαία εκ πολλού προστατεύει τας λοιπάς αδελφάς νήσους
του Ιονίου αρχιπελάγους .
« Aύθες ο αρχηγέτης στρατηγός των ημετέρων όπλων της Γαλ
λίας επανελάμβανε τας αυτάς απαντήσεις εις τας προλαβούσας επι
στολάς, προσθέτων ότι άμα εκδηλωθή αυτώ επισήμως πάσα μεταβολή
δυναστείας παρά του υπουργείου, ετοίμως θέλει αναγνωρίσει ως κυ
ρίαρχον, όστις παρά του έθνους του προσεκλήθη και δε πρώτη εαυτού
πράξις είναι η υποταγή προς εκείνον ώς αληθούς υπηκόου . Ε τη επι :
στολή δε τών 12 Μαΐου 1814 ο αντιναύαρχος απέστειλλε την ποιη
θείσαν ανακωχήν των 25 Απριλίου. Και ήπείλει ότι αμέσως, εάν ο
στρατηγός αρχηγέτης μη παραδεχθή αυτήν, θέλει παραλάβει αυστη
ρά μέτρα περί αποκλεισμού και επιθέσεως διότι μόνον το έρεισμα
Κερκύρας διατηρείται εχθροπαθώς κατά της Ευρώπης. Απεκρίνετο και
στρατηγός ημών, ότι άμα λάβη επισήμως την διακήρυξιν παρά της
Αυτ, Βασιλικής Υψηλότητος του Τοποτηρητού του Βασιλέως, ευθύς
οποκύπτει. Τελεσίγραφον μετά ταύτα διεβίβασεν ο πλοίαρχος της Ε.
λισαβέτης Λεβισών Κοβερ (gower), προστάζων τον Δονζελώς αμέ
σως να επιστρέψη εις την Γαλλίαν μετά μόνων των Γάλλων της φρου
ράς, με τους αυτούς όρους των Ιταλικών φρουρών. Οι δε λοιποί μι
γάδες θα εκλέξωσιν υπηρεσίαν , οταν βούλονται. Αλλως δεν δύναται να
παύση τας εχθροπαθείας, μη επιτρέπων τον αγγελιοφόρον, δν προ»
λαβόντως εζήτει ο στρατηγός Δονζελώς να μεταβή εις την Ηπειρον.
Κατά τας συνεντεύξεις του αρχηγού του επιτελείου, αι έλαβον χώ.
ραν εν τώ πλοίω μετά του ναυάρχου Κόρυ και του αντιστρατήγου
Κάμπελ, οι Αγγλοι επέμενον εις το να παραδεχθή και στρατηγός όλας
τάς προτάσεις αυτών. Και επιβεβαίoυν, ότι ποσώς η Γαλλία θα κρα
τη την Κέρκυρας κατά τας διαλλαγάς μεταξύ των συμμάχων (διότι
ο στρατηγός διενοείτο , ότι αναβάλλων την παράδοσιν Κερκύρας, εδόν
νατο να κρατήση αυτήν έτι εις την χείρα της Γαλλίας διότι αύτη
γενομένη δι' αυτής φύλαξ της εισόδου του Αδριατικού , εποιείτο ισ
χυρώτατον αντιπερισπασμόν τοίς Αγγλοις, οίτινες ήθελον ανυπερθέ
τως την κατοχήν της Μάλτας, ήν κατείχαν εναντίον των συμφωνη
θέντων εν τη συνθήκη του Αμιενς ), οι Αγγλοι παρετήρουν προς τού
 9382

τοις, ότι η Κέρκυρα ως στρατιωτική θέσις θεωρουμένη, δεν έδύνατο

ακινδύνως να παραχωρηθή τη Ρωσσία: διότι ευκόλως τότε αύτη ή
θελε διεγείρει τους Ελληνας,να διώξωσι τους Τούρκους εξ Ευρώπης.
Προς το συμφέρον ούν της Ευρώπης και αυτό της Γαλλίας της νύν
αναγεννωμένης υπό την βασιλείας του Λουδοβίκου 17'. και προς το
συμφέρον της Μεγάλης Βρετανίας, ανάγκη επιβάλλεται αι νήσοι αι
όνιοι να κατέχωνται υπό των όπλων της Αγγλίας , μόνης δυνάμεως
της οποίας οι στόλοι δύνανται να ασφαλίσωσι την ανεξαρτησίας της
Μεσογείου , ήν πολλάκις υπεστήριξαν. Επειδή δε προς όλα ταύτα έ
λεγεν ο διαγγελεύς Βουδούης, ίνα οριστικώς πράξη και στρατηγός Δον
ζελώς, πρέπει να αποστείλη απεσταλμένον εις Γαλλίας, και εκθέσας
τα πάντα να ζητήση οδηγίας παρά του υπουργείου, ο ναύαρχος Κό .
ρυς επέτρεψε την αποστολήν, υποσχόμενος να διαβιβάση τον απεςαλ
μένον διά πλοίου του εις Βενετίαν, ή εις άλλο μέρος της Ιταλίας διά
βραχυτέρας οδού. 5
« Ο αντιστράτηγος Κάμπελ λαβών την απάντησιν εις το υπόμνη
μα, συνομίλησε μετά του διαγγελέως Βουδουή περί του τρόπου, καθ'
δυ διατηρούμεναι αι φιλικαί σχέσεις της τε διπλωματίας και των
στρατιωτικών κο.θηκόντων μεταξύ Αγγλίας και Γαλλίας, έδύνατο να
γίνη ήη παραχώρησης της Κερκύρας εις μόνην την Μεγάλης Βρετανίαν.
άνευ αντιστάσεώς τινος παρά των άλλων δυνάμεων.... Η στα
θερα όμως απόφασης του στρατηγού αρχηγέτου ημών, ως πιστού υ..
τηκόου και υποταγούς , είναι το να μη παραχωρήση και να εκκενώση
τα φρούρια Κερκύρας , εάν μή λάθη επιταγές της κυβερνήσεως της
Αυτού Μεγαλειότητος του ημετέρου βασιλέως. Παρακαλώ δε την υ
μετέραν Εξοχότητα , ίνα μοι κοινοποιήση τας θελήσεις της Α. Μ . , >

ής δεόμεθα να δώση της αναγκαίας διαταγάς , όπως έκκενωθείσης της

Κερκύρας , μεταβιβασθώσιν επί Γαλλικών πλοίων μετακομιστικών αι
Γαλλικαί φρουραί, και συνάμα προβλέψη επί πληρωμή των καθυστε
ρουμένων μισθών του στρατού , ώστε οι ενταύθα Γάλλοι αναχωρούν -
τες να δυνηθώσι να αποπληρώσωσι τα οφειλόμενα διά τάς από τον
μήνα Οκτώβριος 1813 καθυστερήσεις ένεκα του αποκλεισμού » (1 )
Τω όντι διά την αναφερομένην καθυστέρησιν και στρατηγός Δονζε
λώτ, αναγκαζόμενος να πληρώση τους μισθούς 4,000 Ελλήνων στρα
τευομένων υπό την Γαλλικής σημαίας μετά των άλλων μιγάδων της

( 1 ) Le panthier ανωτ. σελ . 34 ένθα καταχωρήθη και η αλληλο

γραφία των Δονζελώτ, Κάμπελ και Κόρυ.
 933

έν Κερκύρα φρουράς και άλλας υποχρεώσεις , είχε δανεισθή παρά πολύ

λών Κερκυραίων και Λευκαδίων 100,000 φράγκα υπό τη εαυτού
προσωπική εγγυήσει. Το χρέος τούτο δε ανεγνωρίσθη ακολούθως παρά
της νέας κυβερνήσεως της Γαλλίας, έγγραφέν εν τω μεγάλο βιβλίο
του Κράτους. Πλήν τα γραμμάτια έξωφλήσθησαν πωληθέντα με έκ
πτωσιν 80 τοις εκατόν και ικανώς έζημιώθη ο δανειςής. ( 1) Τάς 11
Μαΐου 181 και ο κόμης Δουπών (Dupont ) υπουργός του πολέμου, απέ
στειλε την εξής επιστολήν προς τον στρατηγόν Δονζελώτ-- Στρατι
γε, ή Αυτ. Βασιλική Υψηλότης, ο γενικός τοποτηρητής του βασιλέως
με έπεφόρτισε να διευθύνω υμίν αντίγραφον των συνδιαλλαγών των
συνομολογηθεισών μεταξύ Γαλλίας και των συμμάχων δυνάμεων, δι'
ών επιστρέφονται άπασαι αι κατακτήσεις, όσαι δεν συνετέλουν, μέρος
του βασιλείου πρίν της ά. Ιανουαρίου 1799. Επειδή δε η κυριαρχία
του τόπου, όν υμείς διέπετε, υπάγεται τη ρηθείση κατηγορία, η Α.
Β. Υ . διατάσσει υμάς , όπως αποδώσετε τον τόπον αυτόν κατά τα
οριζόμενα εν ταις ρηθείσας συνθηκολογίαις προς τον επιτετραμμέ
νον των συμμάχων δυνάμεων επί παραλαβή της κατοχής αυτής. Ο
στρατηγός Βουλνουάς ώνόματίσθη τοιούτος επιτετραμμένος, όπως α
ποδώση το έρεισμα Κορυφών . Μετ' ολίγον και στρατηγός Βουλνουάς α.
νήγγειλε δι' επιστολής , ότι ο συνυαγματάρχης Κενσής ( Kensie), και
ο ταγματάρχης Γόρδων διωρίσθησαν επιτετραμμένοι των συμμάχων
επί παραλαβή των Κορυφών. Αφιχθέντες οι επιτετραμμένοι, έγρα
ψαν τους όρους της παραδόσεως των φρουρίων και αποσκευών, και
της μεταβιβάσεως της Γαλλικής φρουράς. Εγένετο η παράδοσις τας
23 Ιουνίου 1814 , ην παρέλαβεν ο στρατηγός Κάμπελ κατά διατα.
γήν του υπουργού των εξωτερικών λόρδου Καστελερίδ. ο δε επιτε
τραμμένος Βουλνουάς εδημοσίευε την εξής προκήρυξιν - Κάτοικοι Κο .
ρυφών - Η Γαλλία επεβλήθη την θυσίαν του να παραχωρήση προς τους
συμμάχους βασιλείς το δικαίωμα δυνάμεως και προστασίας, και επί
οκτώ έτη έξήσκησεν εφ ' υμών και του τόπους σας. Οπως δε έλατε
τωθή την πικρίαν , και μετ' ολιγωτέρας θλήψεως εγκαταλείψη τον

( 4 ) Αυτά είναι τα γραμμάτια, ά ή εμπορική οικία των εν Λευν

κάδι Βαλαωριτών, αγοράσασα παρά των δανειστών , και προσθέσασα ,
και τα οφειλόμενα εαυτή κατά μεγάλης ποσότητα ικανώς ωφελήθη,
Ομοίως κατά την πολιορκίαν Κερκύραν υπό των Ρώσσσων, η Ζακυν
θία οικία Δομενεγίνη, εδάνεισε του αζακώφ δια τροφοδοσίας 16,000
παλληρο , τα οποία μέχρι του νυν δεν επληρώθησαν
 931

καρπόν τοσούτων επιχειρηθέντων πόνων επί ποινή ασφαλεία , και το

σούτους θησαυρούς, ους εδαπάνησε διά την μέλλουσαν ευδαιμονίαν
τούτου του τόπου, η Γαλλία εστοχάσθη τηνθυσίαν ταύτην αναγκαίας
εις την ειρήνευσιν και ήσυχίαν του κόσμου όλου . Ο βασιλεύς γινώσκει
και εκτιμά πόσον πολύτιμον είναι το ενέχυρον τούτο, και απαλλοτρι
ούται, όπως εκπληρώση τα προς τα Ευρωπαϊκά έθνη συνομολογηθένο
τα. Οι Κερκυραίοι αεί θα ήναι παρόντες εν τη διανοία αυτού. Η ευ
γενής αυτών διαγωγή και συμπεριφορά καθ' όλην την διαμονής των
Γάλλων ει τη νήσω, αι άφθοναι μαρτυρίαι πίστεως αυτών προς την
Γαλλίαν, άπαντα ταύτα επαξιoύσιν υμάς βεβαίους των κεκτημένων
υμίν δικαιωμάτων εκ την υπόληψιν και εύνοιαν αυτού. Πρώτον δε
τεκμήριον της ευνοίας αυτού έσεται αληθώς, κατά τοσαύτας σοβα
ράς περιπτώσεις ή παρεξομένη εγγύησης και ασφάλεια της τε ημετέ
ρας ησυχίας και ευδαιμονίας εν ταις συνθήκαις , ας θέλει ποιήσηται
οριστικώς μετά των συμμάχων δυνάμεων,
Ακολούθως δε κατεβιβάσθη εν πάση τιμή και δψωθείσα προ ολίγου
λευκή σημαία των βουρβόνων. Αποβιβασθείσα την ημέραν του αγίου
Ονουφρίου το 1814 και Αγγλική στρατιά , αρχηγετουμένη υπό του
στρατηγού Κάμπελ, εισήλθεν εις τα φρούρια Κερκύρας, και ύψωσε
την Αγγλικής σημαίαν. Οι Γάλλοι δε εν ευφημίαις του λαού ανεχώ
ρησαν επί Αγγλικών πλοίων, ελεύθεροι και εν πάση στρατιωτική τις
μή, και μεταβιβάσθησαν είς Τουλών . Αναχωρών δε και στρατηγός Δον
ζελώτ έκ Κερκύρας διεύθυνεν ευθύς τον εξής αποχαιρετισμόν προς
τους Κερκυραίους- Κάτοικοι Κερκύρας-Απομακρύνομαι εγώ και ο
Γαλλικός στρατός εξ υμών, διατηρούντες εν υμίν ζωηράς αναμνήσεις
της αγαθής δεξιώσεως και συμπεριφοράς υμών , καθ' όλην την διάρ
κειαν της διαχειρήσεώς μου επί της ωραίας νήσου σας παρά του ανο
δρείου στρατού. Είθε αι εύχαί σας συνοδεύσωσιν ημάς άπαντας εξί
σου, ώς και επί τον επιτετραμμένον την πολιτικής διαχείρησιν και
συνεργάτην ημών Λισέψ του οποίου η φρόνησις, αι επιμέλειαι και τα
έργα σταθερώς αεί εσκόπευαν την ευτυχίαν σας, την ελάφρωσιν των
δεινών σας , την βελτίωσιν των αγρών σας , τας προόδους εν γένει
της εθνικής βιομηχανίας σας. Αναμφιβόλως βλέμματα εφ' υμών και
αναμνήσεις επί πολλού θα φέρηται η ανδρία αύτη και γενναία φρου
ρα , ής έπηξιώθητε την αγάπην, και ήτις διά της παραδειγματικής
διαγωγής και της ευχαρίστου συμπεριφοράς, και συνάμα δε διά της
ευσταθούς και αξιοτίμου στρατιωτικής πειθαρχίας, ηδυνήθη να τι
μήση ενώπιον των οφθαλμών σας το Γαλλικών όνομα και χαρακτήρα
ε οο στρατηγός Δονζελώτ. = ο δε αντιστράτηγος Κάμπελ παραλα:
 = 935

έως την κατοχήν τών φρουρίων Κερκύρας, μεθ' όλης της πολεμικής
αποσκευής , και εφοδίων, ά εις έκανήν ποσότητα εγκατέλειψαν οι Γάλε
λοι κατά την συνθήκην περί παραδόσεως. (1) Eδημοσίευεν την εξής
.

προκήρυξιν προς τους Κερκυραίους - Εκ μέρους της Αυτ. Εξ. του άν

τιστρατήγου Ιω. Κάμπελ, πολιτικού επιτετραμμένου παρά της Α. Β.
Μεγαλειότητος την διαχείρησιν των Ιονίων νήσων και αρχηγέτου των
δυνάμεων της Α. Μ. εν ταις αυταίς νήσους και το Αδριατικώ - Η Β .
Y. ο Πρίγγιψ Αντιβασιλεύς πράττων εν ονόματι και δυνάμει της Α.
Μ. τουβασιλέως του ηνωμένου κράτους της Μεγάλης Βρετανίας και
Ιρλανδίας, και ως εκ μέρους των συμμάχων αυτού σεβαστών βασι
λέων , διώρισεν έμε επιτετραμμένον αυτού , ένα δεχθώ εις χείράς μου
την παραλαβής των φρουρίων και της νήσου Κερκύρας, παρά των
εξουσιοδοτηθέντων την παράδοσιν αυτών υπό της Α. Μ. του βασι
λέως της Γαλλίας Λουδοβίκου 12' κατά την εν Παρισίοις συνθήκης
των 28 παρελθόντος Απριλίου . Την γενομένην παραχώρησιν των
φρουρίων και της νήσου Κορυφών προς τον στρατός της Μεγ. Βρε
τανίας τον υπό την αρχηγίαν μου, εδέχθην εγώ εν ονόματι όλων των
συμμάχων δυνάμεων.--( 2) Δηλώσεις παρ' όλων των προεδριών των
νήσων συγχαρητήριαι απεστάλησαν προς τον στρατηγόν Κάμπελ . Εξ.
έφραζον δε εν ταύτώ την ελπίδα σταθεράς συστάσεως της Επτανη
σίου πολιτείας , κατά την προκήρυξιν του στρατηγού Οσβαλδ και του
ναυάρχου Κολλιγγούδ .
Αλλ ' ο Κάμπελ ςρατιωτικός φερόμενος, επεκύρωνε μόνον την προσα
ωρινήν Γερουσίαν επί των προσώπων, α είχον διωρίσειν οι Γάλλοι ,
και εξηκολούθει διέπων την κυβέρνησιν διά των εγχωρίων προεδριών
ως πρότερον ένεκαθιδρύθη εν ταις άλλαις νήσοις. Η Γερουσία ήδη, αμ
φίβολον την πολιτικών τύχην της Επτανήσου βλέπουσα, διά τάς τό
τε επελθούσας μεταλλαγάς εκ της πτώσεως του Ναπολέοντος, και
την νέαν διοργάνωσιν των κρατών της Ευρώπης, ήν οι σύνεδροι των
συμμάχων βασιλέων έμελλον να διαγράψωσιν εν Βιέννη, ειρηνεύοντες
την Ευρώπην, επρονόησε όπως επέλθη εις το βλέμμα των κυριαρχών
και η Επτάνησος . Επί τούτω συνέταξε το εξής πρακτικόν Η συν

(1 ) Η συνθήκη περί παραδόσεως έλεγε ρητώς. - L'ile di Corfu

avectous le magasins provisions et dependences, tels existaient
le 23 avril doivent dire fidelement remis aux commissaires
nomnies par les souverains allies le 1.er de lain..
( 2) Monitore Sonie 24 gingnio 1844,
 036 2

θήκη των 91 Μαρτίου 1800 μεταξύ Ρωσσίας και οθωμανικής Πύλης;

έδωκε πολιτικήν ύπαρξιν εις τας επτά νήσους τας πρώην υπήκοους
της Βενετίας, υπό το όνομα Επτάνησος Πολιτεία. Η πολιτικη ύπαρ
ξις αύτη ανεγνωρίσθη διά του άρθρου Θ ' . της συνθήκης του Αμιάνς,
και παρά των άλλων ηγεμόνων, ως υπεσχέθη ο Αυτοκράτωρ των
Ρωσσιών. Κατά το Ε'. άρθρον της ρηθείσης συνθήκης , όπως απομα
κρυνθη πάς εξωτερικός κίνδυνος επί το αρτισύστατον τούτο κράτος, η
Ρωσσία είχε θέσει φρουράν, ήν ώφειλε να αποσύρη , εγκατασταθείσης
της ειρήνης. Μή συγχωρούσης της εσωτερικής ησυχίας των νήσων τον
αποσυρμόν των Ρωσσικώνόπλων εκ της Επτανήσου, ή στρατιωτική
εφεδρεία, εξηκολούθησεν, έως ου ο Αυτοκράτωρ Αλέξανδρος παρέδω .
κε την φύλαξιν των νήσων προς τους Γάλλους. Η Γερουσία πεποί
θεία εις τα γενναία αισθήματα του Αυτοκράτορος Αλεξάνδρου, και
την εύνοιαν ήν εδεικνύετο προς το κράτος τούτο, και συνέστη ευδοκία
του μακαρίτου πατρός του, εξέλαβε την μετάδοσιν ταύτην , ως μόνον
καθαρώς στρατιωτικών κίνημα, και ουδέποτε ώς επιβουλευόμενον την
πολιτικών υπαρξιν των νήσων, και την ανεξαρτησίας της κυβερνήσεως .
Αλλ' η Μεγάλη Βρετανία , ταραχθείσα ένεκα της μεταλλαγής ταύτης,
διεκήρυξε τας νήσους εις αποκλεισμόν, και ηνάγκασε την Γαλλίαν να
τεθή εν αμύνη της εν αυταίς θέσεώς της, η Επτανήσιος χώρα εγένετο
θέατρον στρατιωτικών εχθροπραξιών. Η μεν Αγγλία επιτεθείσα κατέ
λαβε τάς νήσους. Καίτοι δε το μεν Κράτος διετήρει την ιδίαν αυτού
κυβέρνησιν και νόμους, το δε γένος διετέλει παριστάμενον παρά της
Γερουσίας του , η πολιτεία όμως και το γένος συνησθάνθησαν αναγ
χαίως παρά των αδιαχωρίστων του πολέμου θορύβων, Οιαδήποτε δε
ήν η τυχαία επιρροή των συμβαινόντων εν τοιαύταις περιπτώσεσιν,
η Γερουσία, αεί εθεώρησεν τάς διαφόρους κατοχής της Επτανησίου
χώρας, ως καθαρώς στρατιωτικάς , και ουχί διαφόρους των κατά τοι
ούτα μέτρα προσκαίρως λαμβανομένων εν άλλοις μέρεσι της Ευρώ
πης . Διό και αεί επέμενεν εν σταθερά γνώμη, ότι άμα παύση ο πό
λεμος , ή περίχωρός της θα εκκενωθή και αποδοθή . Αλλά μετά τα γε
νόμενα εν Γαλλία , ότε ήδη σύνοδος γενική συντελείται, συζητήσουσα
και κανονίσουσα τα συμφέροντα της Ευρώπης, εν ονόματι του Επτα
νησίου γένους διακηρύττει προς όλας τας συνενωμένας δυνάμεις, ότι
και μοναδικός πόθος αυτού είναι 1.ον Η πολιτεία των επτά νήσων να
αναγνωρισθή ανεξάρτητος και ελευθέρα πάσης υποτελείας - 2.ον Το
σύνταγμα των 1803 να διατηρηθή έως ου το γένος προνοήσηται άλ
λως- 3.ον Αι πόλεις αι άλλοτε βενετικαί Πρέβεζα , Πάργα, βονιτσα
και η περίχωρος βουθρωτού μετά των εξαρτημάτων, αι κείμεναι εν
 = 937

της Τουρκική Ηπείρω, να ενωθώσιν και συσσωματωθώσιν μετά της

πολιτείας – Αξιον ούν εστίν προς την δικαιοσύνης και γενναιότητα
των Ευρωπαϊκών δυνάμεων το να διατηρώσει την πολιτικήν ύπαρξιν
ενός λαού , ο οποίος , ει κατεβλήθη υπό των αναπόφευκτων προσβολών
του χρόνου , ουδέποτε όμως ελησμόνησε την αρχαίαν αυτού κατα
γωγήν. Μάλιστα δε ίδιον της αυτών σοφίας και συνέσεως είναι το
να διασώσωσιν αυτόν, διά της Ενώσεως των κατά την Ηπειρον φρου
ρίων, ώς ήσαν επί Βενετοκρατίας, εκ παντός κινδύνου επαπειλούντος
την εαυτού ανεξαρτησίαν. Διότι αι χώραι, περί ών επικαλείται η πο
λιτεία, κατοικούνται υπό Ελλήνων, οίτινες έχουσι την αυτήν γλώσ
σαν , την αυτήν θρησκείαν και τα αυτά κοινά συμφέροντα μετά των
Ελλήνων της Επτανήσου και καθότι η Οθωμανική Πύλη μόνον ψιλό
ονόματι δικαιοδοσίαν επ' αυτών εξασκεί. Τοιαύται είναι αι εφέσεις και
οι πόθοι των επτά νήσων. Αύται επικαλούνται τάς δυνάμεις της Ευ
ρώπης, όπως τη μεσολαβήσει του Αυτοκράτορος Αλεξάνδρου προσδέ
ξωνται τα δίκαια αυτών εν τοσούτω πανδήμο και τελειωτική συνε
λεύσει, καθ' ήν πρόκειται να κανονισθώσι τα συμφέροντα όλων των
Κρατών της Ευρώπης. Η παρούσα διακήρυξις θα μεταβιβασθή προς
τον κόμητα Καποδίστριας, τον ήδη εν υπηρεσία της Α . Μ . του Αύ
τοκράτορος των Ρωσσιών, όπως αυτήν φέρη ούτος εις επίγνωσιν του
Αυγούστου Κυρίου του, και κοινοποιήση συνάμα προς τους πληρεξου
σίους των άλλων δυνάμεων, οίτινές απαρτίζουσι μέρος της συνόδου,
προς πλήρη επιτυχίαν των ημετέρων επιθυμιών διά της αυτών συν
εργείας. Η παρούσα δε πράξις δηλοποιηθήσεται τώ τε Κυβερνήτη και
το γενικό επιτετραμμένο της Γαλλικής κυβερνήσεως , όπως πληρο
φορήσωσι το υπουργείον της Α . Μ. του Βασιλέως της Γαλλίας
κόμης Σορδίνας Κορυφών αντιπρόεδρος της Γερουσίας, Φλαμπουριά
ρης Γερουσιαστής Ζακύνθου, Ιππότης Ρώμας Γερουσιαστής Ζακύνθου ,
Στεφανίτσης Γερουσιαστής Λευκάδος, Ιππότης Μεταξάς Γερουσια
στής Κεφαλληνίας, Ιππότης Μελίκης Γερουσιαστής Κερκύρας -9 | 24
Μαΐου 1814 .
Ο αντιπρόεδρος της Γερουσίας κόμης Σορδίνας αυθημερόν έγραψε
την εξής προς τον κόμητα Ιωάννης Καποδίστριας -Χρειάζεται προς
πολίτην σοφών και πλήρη ζήλου υπέρ πατρίδος, να στραφή και Γερου
σία επί σπουδαιοτάτης περιπτώσεως, εναποθέτουσα τη επιμελεία και
τω πατριωτισμό αυτού την οριστικής σύνταξιν της πολιτικής υπάρ
ξεως, ήν το γένος μέλλει του εξής να απολαύση. Υμείς ενταύθα ε
σώκλειστον ευρίσκετε το πρακτικών της Γερουσίας , συνοδευόμενον
παρ' επιστολής, δι' ής το συνέδριον τούτο επικαλείται την προστα
118
 938

οίαν τής Α. Αυτ. Μ. Η Γερουσία επιφορτίζει υμάς, Κύριε Κόμη, και

παρακαλει ενθέρμως να φέρητε την ταπεινήν αυτής έφεσιν προς τους
πόδας του θρόνου της Α . Αυτ. Μ., συνομιλούντες ταυτοχρόνως προς
το υπουργείον του τρισαυγούστου Μονάρχου περί των αναγκαίων προ
Ελέψεων, επί ταχυτέρα επιτεύξει των σκοπευομένων ενδιαφερόντων
παρά της Γερουσίας. Καθ' όσον δε αφορά τιςσχέσεις προς τους υ
πουργούς των άλλων δυνάμεων, υμείς θα εκλέξετε τους τύπους, ούς
θα εγκρίνετε καταλληλοτέρους . Η Γερουσία κυρίως συνιστά υμίν του
να μη χάσητε εκ των οφθαλμών σας καθ' όλας τας ενεργείας σας την
ένωσιν μετά της Ηπειρώτιδος χώρας της άλλοτε υπό την κυριαρχίαν
της Βενετίας. Αι περίχωροι αύται διά την γεωγραφικών αυτών θέσιν
αείποτε εθεωρήθησαν ως ισχυρώς αναγκαίαι πρός τε ασφάλειας της
νήσου και πόλεως Κερκύρας και χρήσιν εμπορικήν των λοιπών νήσων.
Τέλος επιστά την υμετέραν προσοχής και σπουδαιότητα επί διατη
ρήσεως των προνομίων, ας απολαύει η σημαία της πολιτείας , και την
εμπορίαν των εγκατοίκων των νήσων κατά την ανατολής και άλλα
χου. Το Επτανησιακόν γένοςέλαβεν έκανα μαρτύρια της ευνοίας της
Ρωσσίας, και των γενναίων διαθέσεων των μεγάλων δυνάμεων της
Ευρώπης, όπως ευελπισθή την ανόρθωσιν και επισημοποίησιν της πο
λιτικής της υπάρξεως. Είθε Κύριε κόμη γένοισθε επιτυχής μεσίτης
των ημετέρων εφέσεων , ίνα και πατρίς ημών ευγνωμονή ανεξαλείπτως
προς τον υμέτερον ζηλον και τις υπηρεσίας, ας υπέρ αυτής ανελάβε
τε. Εντιμοποιούμαι Υμίν και πρόθυμος Κόμης Σορδίνας αντιπρόεδρος.
(0) Aσμένως παρεδέχετο την εντολήν και Καποδίστριας και απαντών
προς την Γερουσίαν έγραφεν - Εάν υπάρχη το δυνάμενον να γλυκάνη
την τύχην εκείνου όστις ζη μακράν της πατρίδος βεβαίως είναι η ευ
τυχία του να εργάζεται υπέρ αυτής και η ελπίς του να αξιωθή της
επιδοκιμασίας της. Τα αισθήματα ταύτα , Κύριοι, συνταυτιζόμενα
μετά της υπάρξεώς μου με συνετήρησαν και διατηρούσιν, αφ' ής η
μέρας απεμακρύνθην υμών. Εύλογον υμείς έγκρίνατε να τιμήσητε αυ
τα αναθέτοντες επ' εμοί διά τών υμετέρων εντολών τα συμφέροντα
της πατρίδος. Η ευγνωμοσύνη μου εξισούται προς τον ζηλόν μου και
την αφοσίωσιν υπέρ της γενεθλιακής ημών γής, μεθ' ης συνδέονται
αι προσφιλέστεραι αναμνήσεις μου, αι γλυκύτεραι των ελπίδων και
τα Ιερώτερα καθήκοντά μου. Ο μεγαλόψυχος ηγεμών, όστις ηυδόκη

(1 ) Αρχειοφυλακείον της Ιογίου Γερουσίας όρα le tre costituzioni

σελ. 130 ,
 - 939

σε να με έχη εις την εύνοιάν του έκορύφωσε τας ευεργεσίας του , επι
τρέψας με να εκπληρώσω τας διαταγάς ημών, και να γίνω συγχρό
νως παρά τους συμμάχους αυτού το όργανον της ευμενείας ην η Αυ
τοκρατ. Α . Μ. εις την ημετέραν πατρίδα επεδαψίλευσεν.
Η Γερουσία δεν απέλειψετου να διακοινώση προς τον στρατηγών
Κάμπελ το πρακτικών της διακηρύξεώς της προς ανασύστασιν άνε
ξαρτήτου πολιτείας των Ιονίων νήσων , και την εντολών προς τον Κα.
ποδίστριας, επί μεσολαβήσει προς τους ηγεμόνας κατά την Βιενναίαν
σύστασιν διά την αναγνώρισιν της πολιτείας. Εν ταυτώ εζήτει παρά
του Κάμπελ να αναλάβη την διεύθυνσιν της Επτανησίου πολιτείας ,
ως πρίν της Γαλλικής κατοχής. Προς τούτοις ειδοποίει αυτόν, ότι ή
τοιμάζετο να αποστείλη επιτροπής πρός τάς συμμάχους δυνάμεις,
όπως παροτρύνωσιν αυτούς την αποτελεστικής ανασύστασιν της κυ:
βερνήσεώς των, ώς είχε πρίν της συνθήκης του Τελσίτ: όρος, δι ' ον
ο Λόρδ Καλλιγγουδδ μετά την νίκην διεκήρυττεν, ότι επανέρχεται η
όνιος κυβέρνησις εν ονόματι του Βασιλέως της Αγγλίας. ( Ο) Αλλ' και
Κάμπελ στρατιωτικώς κατέχων τας νήσους , και άλλα σχεδιάζων περί
αυτών, διεβιβασε δήλωσιν προς την Γερουσίαν, ως επιτετραμμένος
της Βρετανίας και των συμμάχων. Εν αυτή & έλεγεν - . Επειδή αι
μεν νήσοι παρεχωρήθησαν προς τους Γάλλους παρά της Ρωσσίας, η
δε Πύλη εναντίον των διαμαρτυρήσεων της Αγγλίας επί διατηρήσει
της ανεξαρτησίας αυτών, επισήμως συγκατένευσεν, όπως συνενωθώσι
μετά της Γαλλικής Αυτοκρατορίας, η πραγματική και πάνδημος αυ.
τη παραχώρησις παρά των δύω δυνάμεων, αίτινες εσυνθηκολόγησαν,
κατέςρεψε την πολιτείας και το Επτανήσιον σύνταγμα. Επομένως και
Γερουσία ουδέν έχει δικαίωμα του να στραφή αφ' εαυτής προς τους
συμμαχούντας μονάρχας. Και μάλιστα, διότι εν πρώτοις επιτροπή
της ιδίας Γερουσίας προσέφερε την αποταγήν εαυτής προς τον Ναπο
λέοντα. Και δεύτερον απεσταλμένος τις παρά των άλλων νήσων είχεν
εκθέσει προς το Αγγλικών υπουργείου όλας τας χρείας και τας επι
θυμίας του γένους. Διό δεν δύναται να συγκατανεύση εις το να απο
σταλή εις την σύνοδος της Βιέννης πρέσβυς μιάς εξουσίας , ην πραγ
ματικώς δεν αναγνωρίζει ως υφισταμένην, και να συγχωρήση τα
χρειώδη αυτού εκ των δημοσίων προσόδων των νήσων. ... Γενι .

κον στρατηγείον Κορυφών 88 Αυγούστου 1844. Ιω. Κάμπελ . (2)

(1) Αρχειοφ. Ιον. Γερ. παράστασης προς τον στρατηγόν Κάμπελ
καρα της Γερουσίας Lettera 16 Agosto 1814.
(2) Oρα όπισθεν εν τοις πειστηρίοις εγγράφοις copia della nota
 910

Η Γερουσία , διακωλυθείσα παρά του Κάμπελ εις την αποστολών,

δεν έμενεν άπρακτος αεί συνιστώσα το Καποδιστρία την επίτευξιν
της συνθήκης παρά της συνόδου, Διό ο Κάμπελ έννοήσας τα λάθρα
ενεργούμενα παρά της Γερουσίας, διέβαλεν αυτήν και τους ομόφρο
νας προς το υπουργείον, ως συνενωμένους μετά των Ρώσσων, και αν
τε νεργούντας εις τα Αγγλικά συμφέροντα. Εντεύθεν έλαβεν οδηγίας ,
όπως στρατιωτικώτερον και αυθαιρετώτερον, καταφέρηται των Επτα
νησίων, τους μεν απομακρύνων εκ των δημοσίων ως αυθάδεις, τους
δε καταφρονών , και μη συμβουλευόμενος , μετά της Γερουσίας. Eκυ
κλοφορει δε και παρά τους κύκλους των εν ταις άλλαις νήσοις πα
τρικίων των πολιτικολογούντων γνωμάτευσις, ότι η νυν Γερουσία
Κορυφών, ως λείψανον μιάς εξουσίας εγκατασταθείσης, παρά στρα
τιωτικής αρχής εν πόλει τινί πολιορκουμένη, δεν αδύνατο να κατέχη
ούτε την προσήκουσαν εξουσιοδότησιν προς διαχείρησιν της πολιτείας,
ούτε δικαίωμα αποστολής πρεσβείας προς τα έξω. Διό, όπως έπα
νέλθη νόμιμος εξουσιοδότησης, πρέπει να αποσταλώσι δι' εκλογής
των συμβουλίων των νήσων οι επί τούτο αντιπρόσωποι, και αυτοί
διοργανώσωσι Γερουσίας και πρεσβείαν. Προς τοις άλλοις δε διεθρυλ
λείτο, ότι ο πρεσβευτής των μεσημβρινών νήσων Φωσκάρδης είχε ζα
τήσει παρά του Αγγλικού υπουργείου το αποικιακών σύστημα κυ
βερνήσεως των νήσων, ως το μόνον κατάλληλον διά τάς τότε περι
σιάσεις . Εντεύθεν διενέξεις και διχογνωμίαι μεταξύ των νησιωτών.
Οι μάλλον αντιπολιτευόμενοι εμέμφοντο σφόδρα τους Αγγλους , ότι
περιφρονούσι τα νόμιμα καθεστώτα της πολιτείας, και προάγουσιν
εις τας αρχάς άνδρας ανηλίκους και ανικάνους , ετοίμους να παρα
€ιάσωνται την ευσυνειδησίαν και την σωτηρίαν της πατρίδος. Οι δε
μετριόφρονες, οίτινες και πολυπληθέστεροι, απεθαρρύνοντο και πα
ρημέλουν, κρυφίως καταβυώντες των αδικημάτων των Αγγλικών εξου
σιών, αίτινες ήθέτουν τα δημοσίως διακηρυχθέντα περί ανεξαρτησίας
των νήσων , και θρηνούντες την κοινήν ήσυχίαν. Τας διαφωνίας ταύ
τας γνωρίσας ο Αλιπασάς, ενήργει διά τών πρακτόρων του, όπως η
Πάργα , και όλαι αι αιτούμεναι περίχωροι της στερεάς, παρά της Γε
ρουσίας προς συνάρτησιν μετά της Επτανήσου , δυνάμει των συνθηκών
του Διβανίου και των Αγγλων αξιωματικών δοθώσιν αυτώ. Οι πρού

scritta dal S. E. Tenente generale comandanle in campo e com

nissario di Sua Muesla' Britaniça e supi Alleati, al seualo dela
le Isole Junie
,
χοντες της Πάργας, ενώ έσκέπτοντο να στείλωσε και αυτοι απεσταλ .
μέχoν προς την Βιενναίαν σύνοδον υπέρ της πόλεώς των , ανήγγει
λαν τα στρατηγό Κάμπελ , ότι είς συμπολίτης αυτών συνωμοτεί
μετά του Αλή, όπως καταληφθη η Πάργα υπ' αυτού, και εκβληθώ».
σιν οι Αγγλοι ( 1813 έτη). Ο στρατηγός απεκρίνετο, ότι μέχρι νέων
διαταγών ή Πάργα νομίζεται περίχωρος Κορυφών , και ότι οι εγκά
τοικοι οφείλουσι να εμπιστεύωνται τη προστασία της Μεγάλης Βρε
τανίας, και τη δικαιοσύνη της κυβερνήσεως αυτής . Ταυτοχρόνως δε
έγραψε και προς τον Αγγλον φρούραρχος Πάργας οδηγίας, όπως επι
μεληθή του φρουρίου τοσούτον οχυρού και χρησίμου εις στρατιωτι
κήν θέσιν, επισκευάζων τους προμαχώνας, και επεκτείνων τα τείχη ,
και προνοήση το να προκαταλάβη πάσαν εν αυτή ραδιουργίας και συ
νωμοσίας του Αλήπασα, τιμωρών τους συνωμότας αυτώ, και χρη
σιμευόμενος παρά του Σπυρίδωνος Βλαντή Λευκαδίου μισθοφόρου παν
ρά το Ελληνικό τάγματι, όστις ως διευθυντής της Αστυνομίας, και
πολλά ειδήμων των πραγμάτων, δύναται να ανακαλύψη τα τεκταινό
μενα κατά των αθλίων Παργίων υπό του Αλη.
Εν τοσούτω το Βιενναιον συνέδριον προεβαινεν εις εργασίας. Πο
λυάριθμα σχέδια και μακραι συζητήσεις δεν επέραινον εις οριστικήν
απόφασιν τών νεωστί κατασχόντων τας νήσους και την παραλίαν,
Οι εν αυτώ πληρεξούσιοιέντρομοι δια τον νέον τίτλον του Ναπολέον
τος, Αυτοκράτωρ της Ελβας, και φόβου ανάπλεοι, ότε ο εξόριστος ού
τος, εκφυγών εκείθεν, ήναυσεν. εκ νέου την φλόγα εις την Ευρώπης ,
απεκλήρουν αυτόν παντός νομίμου τίτλου και δυναστείας, αφορίζον
τες αυτών και την οικογένειαν δυνάμει δικαιοσύνης και ελευθερίας
της Ευρώπης . Μετά την πλήρη καταστροφήν αυτού εν Ουατερλώ, και
την εξορίας του δημίου τούτου εις Αγίας Ελένης, ( ώς έλεγον) αι δυο
νάμεις περιορίσασαι την σμίκρυνσιν της Γαλλίας, επεσκόπευον ήδη
την κοινήν διανομής των κατακτήσεων εκείνου. Αλλ' ο σκοπός της
Αγγλίας αει απέβλεπε εις το να εμποδισθη η επάνοδος του παρελ
θόντος κινδύνου. Το καταλληλότερον δε και ικανώτερον μέτρον του
να εμφράξη την πλεονεξίαν των ισχυρών ηγεμόνων επί των αδυνάς
των κρατών, και να μετριάση τους φόβους του Βρετανικού υπουρ
γείου, εφαίνετο τότε να καθυποβάλωσι τα μικρότερα κράτη, υπό την
προστασίαν ισχυροτέρων, όπως συνάλληλα συνασπίζονται κατ' ακο
ρεστων φιλοδόξων, Δεν ήγνοείτο όμως ότι η οχυρά Κέρκυρα και η
θέσεις των λοιπών νήσων, ήθελεν επιπροσθέσωσιν αύξησιν ισχύος επί
μιας μεγάλης δυνάμεως πρωτοβαθμίου, οία η Αγγλία. Ενώ, εάν αφ'
ετέρου α! νήσοι ήθελεν συναρτηθώσι μετ' άλλης τινός μικροτέρας δυ
 - 919 και

νάμεως Ηπειρώτιδος εν προφάσει αποζημιώσεως των όσων απώλεσεν ,

και κατά τον πόλεμον ή κατά την διανομής των χωρών , αι χώραι αυ
τών και ο νέος κυριάρχης αύθις εχρειάζοντο να προστατεύωνται υφ '
ετέρας ισχυρές δυνάμεως. Εάν δε πάλιν αι νήσοι αφίνοντο ελεύθερα
και ανεξάρτητοι, η ασθένεια αυτών ήθελεν επισύρει την εισβολήν τι
νός των κραταιών, όπως κυριεύση αυτάς κατά πρώτην διάρρηξιν που
λέμου Ευρωπαϊκού. Απαντες δε οι πληρεξούσιοι επεθύμουν την ελευ
θερίαν της Μεσογείου, και την απαλλαγής αυτής εκ της Βαρβαρισίου
πειρατείας . Το ιπποτικών τάγμα της Μελίτης απήτει το απολεσθέν
κράτος το οικείον αυτού έν Μελίτη, υποσχόμενος την καταδίωξιν των
Βαρβαρισίων. Επειδή δε οι Αγγλοι ουδόλως ευχαρίστως ήκουον την
απόδοσιν της Μάλτας, οι ιππόται του τάγματος εζήτουν αποζημίω »
τιν εκ των Ιονίων νήσων, εγκαθιδρυόμενοι εν Κερκύρα, και διακό
πτοντες διά των ομόρων νήσων πάσαν συνίσχυσιν των Βαρβαρισίων
υπό της Οθωμανικής πόλης. ο δε Πάπας ως υψηλός διευθυντής της
Χριστιανοσύνης , και προστάτης κηρυττόμενος του τάγματος, ώφειλε
να ήναι και ο υψηλός φεουδούχος της κυριαρχίας των νήσων, εάν υπό
την φύλαξιν των Ιπποτών υποβάλλοντο. Αντέτεινεν ο Καποδίστριας
εν τω συνεδρίω τας προθέσεις των ιπποτών, δικαιολογούμενος το φύ
σει ανένδοτον των νησιωτών προς άλλοθρήσκους, και ιδίως προς κα
θολικορωμαίους ιππότας . Ούτε βούλετο να υπενδώση εις τας προ
τάσεις του Βασιλέως της Βαβαρίας , όπως δοθώσιν αι νήσοι ως Πριγ
γιπάτον εις τον Πρίγγιπα Ευγένιος Βοχαρνές τον γαμβρόν του . Απ'
εναντίας επρότεινε θαρραλέως να απελευθερωθώσιν όλης της Ελλάδος
οι Χριστιανοί, και εις συγκέντρωσιν αυτών να παραδοθώσιν αι νή.
σου. ( 1 )
Ενεκα τοιούτων αντιρρήσεων και Ρωσσία επρότεινε σχέδιον συνθή
κης περί των νήσων επί των εξής δύω όρων . - 1.ον Αι Ιόνιοι νήσοι
και τα εξαρτήματα αυτών και αι περίχωροι κατά την απέναντι σε :
ρεάν, οία Πάργα και αι λοιπα καθίστανται κράτος ελεύθερον, άνε
ξάρτητος και ουδέτερον την επωνυμία Επτάνησος Πολιτεία. - Τα 8.

( 1 ) Crrvinus storia del secolo decimonono posteriormente ai

Trattati di Vienna . Lipsia ( Γερμανικών) Iraduzione italiana a Ve
nezia vol.1 σελ. 204 - εν δε τη βιογραφία του Πρώσσου Πρέσβεως
Sline εύρηνται τρεις επιστολαί του Καποδιστρίου, αφορώσαι τας
περί Επτανήσου συζητήσεις Oρα και όπισθεν εν τοίς εγγράφοις απο
σπάσματα των πρακτικών της εν Βιέννη συνόδου.
 : 913 -

πλα της Μ . Β. & απηλευθέρωσαν αυτών , και αι δυνάμεις αι υπογρά

ψασαι την εν Σομώντι ( Chaumont) συνθήκην, ήτοι η Μεγάλη Βρε
τανία, Αυστρία, Ρωσσία και Πρωσσία θέλει λάβωσι τα κατάλληλα
μέτρα, παύσαντος του πολέμου τούτου, όπως ασφαλίσωσιν εσωτερι
κώς και εξωτερικώς την ησυχίαν και ανεξαρτησίας του Κράτους αι .
του. Νέον δε ζήτημα αύθις ανεφύετο, τίσιν όπλοις, και όλων των εγ
γυομένων την ανεξαρτησίαν, ή, ενός αυτών του αρμοδιοτέρου φαινο
μένου, εδύνατο να εφοδιασθώσιν αύται, και να διατηρήται ένταυτώ και
ουδετερότης και η ανεπίφοβος κατοχή. Η Αυστρία εφαίνετο και μάλλον
ακόρεστος και σπουδάζουσα εις το να καθέξη τας νήσους διότι διά
την στρατιωτικής αυτής θέσιν και γεωγραφικήν εδύνατο να κατα
κρατή τας επιδρομές της φιλοδοξούσης Ρωσσίας και της ταραχώδους
Γαλλίας . Τούτο δεν εφαίνετο άτοπον και αυτούς τους Αγγλοις, οίτι
νες ήθελαν να ενισχύσωσι την Αυστρίαν διά τοιούτους πολιτικούς σκο
πους, με την προσθήκης της Ιταλίας εξ ενός από τα κράτη αυτής,
και όλης της ποτέ Βενετικής και Δαλματικής χώρας και των παρα
λίων αυτών, καταφέροντες εις θαλάσσιον δύναμιν και Ηπειρωτικής,
αμφοτέρωθεν συνορεύουσαν πρός τε την Γαλλίαν, Ρωσσίας και Τουρ
κίαν. Επί τούτοις ούν συνενοήθησαν μετά των πληρεξουσίων της Α .
στρίας και συνέταξαν τους εξής συνδυασμούς, ους επρότειναν εν τη
συνόδω ο Λόρδ κλανκάρτης ( Clancarty), διά δηλώσεως-- 1.ον Αμα
παραλάβη ο Βασιλεύς Φερδινάνδος Δ', το οικείον βασίλειον της Νεα
πόλεως, αι Ιόνιοι νήσοι θέλει καταληφθώσι παρά της Α. Μ. του Aύ.
της Αυστρίας κατά τους όρους, ους μετ' αυτού θά ποιήσηται η Α . Μ ,
και Β. της Μεγάλης Βρετανίας. - 2.ον Αι Ιόνιοι νήσοι, και αι περίχων
ροι αυτών αι Ηπειρώτιδες θα παραδοθώσιν υπό την προστασίας του
Αυτοκράτορος της Αυστρίας, ως ανήκουσαι άλλοτε τώ Βενετικό Κρά
τει. 3.ον Υπόσχεται η Α. Αυτ. Μεγαλειότης και αποστολική να δια
τηρήση τους νόμους και την ελευθερίαν, και την ιδίαν θρησκείας και
εμπορίαν κατά τους εν ισχύι θεσμούς της Επτανήσου - ι.ον Η Α. Αυ.
Μ. και η Α . Β. Μ. θα συμφωνήσωσι τους όρους, καθ' ους θα εκπλη
ρωθώσι τα υποσχεθέντα παρά της Α. Β. Μ. επ' ωφελεία των νήσων,
ότε κατελήφθησαν υπ' αυτών - Αλλ ' ο Ρωσσικός πληρεξούσιος Κα
ποδίστριας θεωρών το αυθαίρετον της Αυστρίας προς τους υπηκόους,
ως διόλου ασυμβίβαστον προς τους Ιονίους, γευθέντας το γλικυ πο»
τήριον εθνικής ανεξαρτησίας επί της συστάσεως της πολιτείας των,
μάλλον επροτίμα της Κυβέρνησιν των Αγγλων και προστασίαν αυ
τών, ώς φύσει ελευθέριον και συνταγματικήν , και την απόλυτον και
δεσποτικήν της Αυστρίας. Ελεγε λοιπόν εν τω συνεδρίω. Επειδή οι
 - 9 -

εγκάτοικοι των νήσων δικαιούνται να εμπιστευθώσι τη γενναιότητε

και προστασία μιας μεγάλης δυνάμεως, υποσχομένης προς αυτούς ως
κράτος μικρόν προστασίαν μεν ισχυρών, ανεξαρτησίαν δε πλήρη, ευ
λογώτερον είναι να αφήσομεν τας νήσους καιτας πόλεις της περιχώ
μου εις τας χείρας της Αγγλίας, ών οι εγκάτοικός , καίτοι δεν έπε.
τράπησαν να στείλωσιν πρέσβυνπρος το συνέδριον, επρότειναν όμως
παράστασιν κατ ' ιδίαν προς αυτό , εξαιτούμενοι να μένωσιν εις την
προστασίας της μεγάλης Βρετανίας. ( 1 )
Εγραφεν ούν και Καποδίστριας την εξής επιστολήν τη 19 Απριλίου
1849. Κλαγκάρτον. Προτίθεται να δοθή και κατοχή των επτά νήσων
εις την Αυστρίας με συνθήκες , τας οποίας η αυλή της Βιέννης θέλει
ορίσει τις υποσχέσεις, τις οποίας η τελευταία αύτη δύναμις έκαμε
πρός τάς επτά νήσους όταν τα όπλα αυτής κατέσχον αυτάς στρατιω
τικώς . Το πρώτον ζήτημα, το οποίον παρουσιάζεται επί του αντικει
μένου τούτου είναι αν η λέξις κατοχή δηλοί κυριαρχίαν. Δεύτερον,
ποίαι είναι αι πληρωθησόμεναι υποσχέσεις. Τέλος αν αι υποσχέσεις αυ
1αι περιλαμβάνωσε και την νήσον Κέρκυρας. Σύντομος εκθεσις των
πρός τάς νήσους αναφερομένων γεγονότων δύναται να διασαφίση τα
τρία ταύτα αντικείμενα , και να δράση με περισσοτέραν ακρίβειαν το
πνεύμα και την δύναμιν τού προταθέντος άρθρου. Οι Βρετανικοί ερα
τάρχαι, οίτινες κατά το 1809 έπεφορτίσθησαν να απελευθερώσωσι
τάς νήσους, εζήτησαν παρά του Ιονίου λαού την σόμπραξίν του, υπο»
σχεθέντες αυτή την αποκατάστασιν της πολιτικής εκείνης υπάρξεως ,
της οποίας ο Βοναπάρτης τάς είχε στηρήσει. Η σύμπραξις αύτη ε .
χρημάτισε λίαν αποτελεσματική . Τα Βρετανικά στρατεύματα κατέ
σχον τας νήσους, και της Δημοκρατίας ή σημαία ανυψώθη, ήτις, αν
δεν αναγνωρίσθη ως εμπορική σημαία και λόγος είναι, ότι εκρίθη τότε
εύλογον να μη εκτεθή προς την Γαλλικής κυβέρνησιν και οθωμανική
ύλη. Και αν η Δημοκρατία δεν ανέλαβεν όλα αυτής τα δικαιώματα,
και δεν έστερεώθη καθ' όλους τους τύπους, τούτο έγεινε διότι η πρω ·
τεύουσα του Κράτους τούτου , το κέντρον όλων των πολιτικών αυτού
σχέσεων , το μέρος ου και θέσεις και τα φρούρια ενδιαφέρουσι την Ευρώ .
την κατείχετο ακόμη από τους Γάλλους. Τα Βρετανικά στρατεύματα
κατέσχον την νήσον ταύτην εν ονόματι της Αγγλίας, της Αυστρίας

( 6 ) Θρα όπισθεν εν τοίς πειστηρίοις eslrallo dal protocollo delle

conferenze del congrrsso di vicona traduzion lilitrale dal
Fiancesco
 948

και Ρωσσίας κατά συνέπειαν , ώς είναι πρόδηλον, της συνελεύσεως των

συμμαχικών στρατών εις Παρισίους. Και προ της αφίξεως του στρα
τηγού Κάμπελ , η Γερουσία , ήτις ουδέποτε διελύθη, συνήλθε και η
πρώτη πράξις της ανακτηθείσης αυτής ελευθερίας έχρημάτισεν
κείνη, ήτις έφερε εις τους πόδας των ελευθερωτών ηγεμόνων της Ευ
ρώπης τάς ευχές και τις νομίμους ελπίδας του Ιονίου λαού . Η πρά
ξις αύτη χρονολογουμένη τη 9] 21 Μαΐου 1814 ετέθη υπ' όψιν της
Α. Μ. του Αυτοκράτορος πασών των Ρωσσιών . Καθ' ήν δε στιγμής
έμελλεν επισήμως να παρουσιασθή εις την διπλωματικήν σύνοδος της
Βιέννης υπό Ιονίων αντιπροσώπων, ο στρατηγός Κάμπελ διεκοίνωσεν,
ότι η Αυλή του δεν αναγνώριζε την ύπαρξιντου Ιονίου έθνους , έχον
τος δικαίωμα να αποφανθή και να παρουσιασθη ως Κράτος. Αι αρχαι
των επτά νήσων εσεβάσθησαν ευλαβώς την απόλυτον ταύτην θέλη
σιν , ήν εξέφρασεν η στρατιωτική κυβέρνησης , και περιωρίσθησαν να
περιμείνωσιν από την δικαιοσύνης της Μεγάλης Βρετανίας και από την
μεγαλοδωρίαν των άλλων δυνάμεων την απόφασιν της τύχης της πα
τρίδος των. Τα γεγονότα ταύτα ευκόλως δύνανται να επαληθευθώσι .
Αν δεν ήναι δυνατόν να αποδειχθώσιν ενταύθα δι' επισήμων εγγρά
φων, ο λόγος είναι ότι κατά τας προκηρυχθείσας αρχάς, υπό της σρα
τιωτικής κυβερνήσεως των Ιονίων νήσων, ο τόπος ούτος δεν δύναται
και δεν πρέπει να έχη νόμιμον ψήφον εις την απόφασιν των συμφε
ρόντων του . Δεν ήθελε τις μολαταύτα δυνηθή να συμβιβαση τας αρ.
χάς ταύτας με τας υπαγορευσάσας την προκήρυξιν του στρατηγού
Οσβαλδ . Είναι όμως ουσιώδες να γνωρισθή τίνες μέλλουν να χρησι
μεύσωσιν εις το να εξηγήσωσι την εύνοιαν και την δύναμιν τού προ
ταθέντος άρθρου. Εάν μέλλη να εξηγηθή κατά τας υποσχέσεις, τας
οποίας αναφέρει η προκήρυξις του στρατηγού Οσβαλδ, οι όροι είναι
ρητώς ανεπτυγμένοι. Ο Βοναπάρτης εστέρησε τον Ιόνιον λαόν της α
νεξαρτησίας του, και τους Επτανησίους της ελευθερίας των. Η Μεγάλη
Βρετανία είχε δώσει εις τον μεν και εις τους δε το ενέχυρον τούτο
της αναγεννωμένης αυτών ευημερίας. Δεν πρόκειται λοιπόν πλέον περί
των όρων, καθ ' ούς οι Ιόνιοι νήσοι θέλουσι τεθη από την Αυστριακής
κυριαρχίαν, αλλά εξ εναντίας περί των όρων των δυναμεων να συμ
βιβάσωσι την ανεξαρτησίας των επτά νήσων με τα γενικά συμφέρον
τα και το πολιτικών της Ευρώπης σύστημα . Αν δε η τύχη των νήσων
μέλλη να αποφασισθή κατά την διαγωγήν , την οποίαν ο στρατηγός
Κάμπελ μετήλθε κατά συνέπειαν της ειρήνης των Παρισίων, θέλομεν
ιδει εις το προταθέν άρθρον την λεξιν, κατοχήν περιέχουσαν την ιδέαν
πλήρους και ολοσχερούς κυριαρχίας, και επί τή υποθέσει ταύτη αι υ.
19
 = 946

ποσχόμεναι εις τους Επτανησίους ωφέλειαι παρά της Αγγλικής μεσε :

τείας θέλουσιν είναι της αυτής φύσεως, με εκείνας , τας οποίας οι Γε
νουήνσιοι επέτυχον μεταβάντες υπό την Πεδεμοντικήν κυρίαρχίαν .
Εις την πρώτην υπόθεσιν η Αγγλία ήθελε πληρώσει τας υποσχέσεις
της με τρόπον ανάλογον προς την δικαιοσύνης και την ελευθεριότητα ,
αίτινες πρέπει να χαρακτηρίζωσι την πολιτικής της . Και τότε ελπι
ζόμενον ήθελεν είναι ότι αι άλλαι δυνάμεις, αίτινες έχουσι το αυτό
δικαίωμα επί της νήσου Κερκύρας, ήθελον συμμερισθή μετ' ευχαρι
στίας την δόξαν του Κράτους , το οποίον ήθελε σχηματίσει την ευη
μερίαν ενός λαού, έχοντος το δικαίωμα ν' απαιτήση πολιτικήν ύπαρ
ξιν, ήν έκτήσατο δια των μεγαλητερων θυσιών. Επί τη εναντία υπο
θέσει, υπολείπεται να γνωστοποιηθή αν η Ρωσσία ήθελεν απόφασιν
οθή ν' αποποιηθή την προστασίας της εις την Επτάνησον, και να εκ
πικυρώση συμβιβασμόν μη επιτρέποντα, κατά το προταθέν έγγρα και

φον, μήτε την μεσολάβησιν μήτε την εγγύησιν ταύτης. Επί τέ

λους, συμφέρει να παρατηρηθή αν η αποκατάστασης της Ιονίου πο:
λιτείας είναι ευσυμβίβαστος με τα αμοιβαία συμφέροντα των δυνά
μεων , αίτινες προσεκλήθησαν να λάβωσι μέρος εις την απόφασιν
της τύχης της . Δύο ειδών συμφέροντα δύνανται να έχωσιν αι δυνά
μες αυται:και το μέν ως προς την ασφάλειας των εμπορικών σχέσεων
εις τον Αδριατικόν κόλπον το δε ως προς το οθωμανικόν κράτος,
του οποίου οι νήσοι σχηματίζουσι το μάλλον ενδιαφέρον θαλάσσιον
σύνορον, διά την επιρροήν τών τε πολιτικών και εμπορικών σχέσεων,
της οποίας έχουσι καθ' όλην την Ευρωπαϊκήν Τουρκίαν. Τα δύο ταύτα
είδη συμφερόντων είναι επίσης ευσυμβίβαστα , αφ' ης στιγμής η πο
λιτεία αύτη τεθη υπό την προστασίας των τεσσάρων συμμαχικών
δυνάμεων, ή υπό την εξάρτησιν της Αγγλίας δια της εγγυήσεως των
τριών άλλων δυνάμεων. Η Αγγλία τω όντι η φυσική προστάτης της
Δημοκρατίας ταύτης . Περιττον ήθελεν είναι να ακριβολογήσωμεν την
περί τούτου απόδειξιν . Εξ εναντίας στέργοντες της κυριαρχίας και
και την ημικυριαρχίαν των νήσων τούτων εις την Αυστρίαν, προξε
νούμεν αναιτίως την δυστυχίαν, και δίδομεν εις την δύναμιν ταύτην
ομοσπονδικήν δύναμιν κατά την ανατολήν μή αρμόζουσαν ούτε εις το
γενικόν σύστημα , ούτε εις την ισορροπίαν εκείνην, εις την οποίων φαί
νεται ότι θυσιάζονται όλα τα μερικά συμφέροντα. Τέλος πάντων, αν ή
θελεν αμετακλήτως αποφασισθη να εξαλειφθώσι τα ίχνη των μικρών
ανεξαρτήτων Δημοκρατιών, αν δεν ήταν δυνατόν να εύρωσι σωτηρίαν
αι νήσοι, ειμή υποτασσόμεναι εις μίαν μεγάλην δύναμιν εις την Αγ
γλίαν , ήθελον προτιμήσει αύται να υποκύψωσιν επ' ελπίδι να θέσω
 ΟΙ

σε την εθνικότητα των υπό την υπεράσπισιν των συνταγματικών θε .

σμών του κολοσσαίου τούτου έθνους, και να κάμωσιν ούτω τους κα
τοίκους των να απολαύσωσι το ευεργέτημα εντίμου και αμεταβλήτου
υπάρξεως. »
Ακολούθως κατά την συνεδρίασιν ΜΒ', των 4 Ιουνίου 1813 εγρά
φη το εξής πρωτόκολλον - 0 κύριος πληρεξούσιος της Α . Βρετανικής
Μεγαλειότητος ήνοιξε την συνεδρίασιν, προσκαλών την προσοχήν τών
κυρίων πληρεξουσίων επί της ληφθησομένης αποφάσεως ως προς τας
Ιονίους επτά νήσους. Εξέθεσεν, ότι η Βρετανική κυβέρνησις, κατα·
λαβούσα μόνη της και των ειρημένων νήσων και την εβδόμην εν ονό .
ματι των συμμάχων , ευχαριστήθη βλέπουσα τους ειλικρινείς σκοπούς
και το αγαθόν πνεύμα , το οποίον οι κάτοικοι των νήσων τούτων έ
δειξαν, ότι διά την αιτίαν ταύτην η Βρετανική κυβέρνησις υπεσχέθη
εις τους ρηθέντας κατοίκους να ασχοληθή μετά σπουδής περί της τύ
χης των. Οτι ελθούσης της στιγμής να πληρώση την υπόσχεσιν ταύ .
την, προτείνει να ληφθώσι μέτρα περί τούτου με το να τεθώσιν αι
νήσοι αύται υπό την προστασίας της Α . Μ. του Αυτοκράτορος της
Αυστρίας, και να εγγυηθώσι ταυτοχρόνως εις τους ρηθέντας κατοί
κους αι ελευθερίαι των και το εμπόριον των. Επομένως ο κόμης Κλάγ.
καρτυς προβάλλει να συμφωνηθή έν άρθρον, και επί τούτω εγχειρί
ζει υπόμνημα επισυνημμένον εις το παρόν πρωτόκολλον. Οι κύριοι
πληρεξούσιοι της Αυστρίας διακηρύττουσιν, ότι επειδή η κατοχή των
Ιονίων νήσων, είναι συνδεδεμένη μετά της ησυχίας της Ιταλίας ,
και των άλλων συμφερόντων του Αδριατικού κόλπου και των πρώην
Ενετικών επαρχιών , η αυλή των ήθελε επιφορτισθή την προστασίας
των νήσων και εγγυηθή την διατήρησιν τών νόμων και των προνος
μίων αυτών. Οι πληρεξούσιοι της Ρωσσίας παρατηρούσιν, ότι η Α .
Μ. ο Αυτοκράτωρ πασών των Ρωσσιών επιθυμών μόνον διά της συν
θήκης ταύτης να κάμη τους Ιονίους να απολαύσωσι την επωφελεςέ.
ραν και καταλληλοτέραν εις την θέσιν αυτών κατάστασιν , νομίζες
ότι πρέπει να στέρξη εις την ευχήν , ήν οι κάτοικοι του έδειξαν να
ακολουθήσωσι να ήναι υπό την προστασίας της Μ . Βρετανίας . Ο
κόμης Κλάγκαρτυς επαναλαμβάνει , ότι αι οδηγίαι, τας οποίας έχει
από την αυλήν του , δεν επιτρέπουσιν εις αυτόν να εμάς εις την εξ
ακολούθησιν της ενεστώσης καταστάσεως τών Ιονίων νήσων, και ότι
ως φαίνεται ήλθεν η στιγμή του να μη αναβληθή περισσότερον και
περί των Ιονίων νήσων απόφασις. οι κύριοι πληρεξούσιοι της Ρωσ
σίας παρατηρούσιν, ότι του κόμητος Καποδιστρίου επιφορτισθέντος
να συζητήση το αντικείμενον τούτο μετά των κυρίων πληρεξουσίων
 - 918 -

της Βρετανίας , και μη παρευρισκομένου κατά το παρόν. δεν δύνανε

ται να κανονίσωσιν οριστικώς την υπόθεσιν ταύτην , και προτείνουσε
να αναβληθή η ταύτης εκπεραίωσης μέχρις ου ενωθώσιν εις το γε .
νικών στρατηγείον. Ο κόμης Κλάγκαρτυς εξέφρασε και πάλιν, ότι εί
ναι ουσιωδώς αναγκαίον να τελειωθή η υπόθεσις αύτη συγχρόνως με
τας άλλας διαπραγματεύσεις της διπλωματικής ταύτης συνόδου, ε
πειδή οι κάτοικοι των νήσων ήλπισαν , ότι τελειωθείσης ταύτης, θέ
λει συγχρόνως λάβει τέλος και η προσωρινή και στρατιωτική κατοχή
των νήσων. Αλλ ' επειδή οι κύριοι πληρεξούσιοι της Ρωσσίας δεν έ
χουσι την εξουσίαν να αποφανθώσιν οριστικώς, 6ο Βρετανικός πληρε
ξούσιος διακηρύττει, ότι περί των εξ νήσων, τας οποίας η Μ . Βρε
τανία κατέχει, δεν δύνανται να διαθέσωσιν οι σύμμαχοι. Το ζήτη :
μα επομένως ανεβλήθη εις τον καιρόν, κατά τον οποίον οι πληρεξού
σιοι θέλουν και πάλιν συνέλθει εις το γενικός στρατηγείον .
Ούτως είχον τα περί των νήσων εν τη Βιενναία συνόδω, έως ότου το
συνέδριον αναγκασθεν διά τα κινήματα του Ναπολέοντος μετεφέρθη
εις Παρισίους. Ως δε η επιρροή του Αυτοκράτορος Αλεξάνδρου πρώτου
υπερίσχυεν εις τας εν Παρισίοις συνεδριάσεις της συνόδου , κατεσίγα
η Αυστρία εις αξιώσεις επί των νήσων. Κατά τας συνεδριάσεις ούν
ταύτας επανέλαβον τα περί των Ιονίων νήσων συζητήσεις οι πληρε
ξούσιοι Ρωσσίας και Αγγλίας . Ο Λόρδ Κλάγκαρτυ , κατά τας και Αυ
γούστου 1815 έθετο την εξής πρότασιν. Αι επτά νήσοι μετά των ε
ξαρτημάτων και των απανταχού της Ηπείρου περιλαμβανομένωνχω
ρών και κατοχών αυτών, οιανδήποτε υπήρξαν και εν οιαδήποτε προσ
αρτήσει επικρατείας ευρίσκονται , θα κατέχωνται αιωνίως υπό της Α.
Β . Μεγαλειότητος και των κληρονόμων και διαδόχων αυτού κατά
πλήρη και ολόκληρον κυριότητα. Ο Ρώσσος πληρεξούσιος απήντα εις
την πρότασιν. Εξ μόνον νήσοι κατελήφθησαν υπό των Βρετανικών
δυνάμεων. Η δε Κέρκυρα κατά τας εν Παρισίοις και Σουμώντ συνθή
κας των 181 παρεδόθησαν εις τας χείρας όλων των συμμάχων. Διό
τι θεωρείται αυτή κατά έννοιαν στρατιωτικών και πολιτικήν, ως μία
των ισχυροτέρων θέσεων της Ευρώπης και πάντοτε εθεωρήθη ως ο
προμαχών του Αδριατικού και η πρωτεύουσα των άλλων νήσων. Οι
Ρώσσοι ούν πληρεξούσιοι αντιπροτείνουσι έτερον σχέδιον συνθήκης .
Δι' αυτού δε όλαι αι νήσοι καιτα εξαρτήματα μεθ' όλης της παρα
λίας και των οικείων περιχώρων θα επαναλάβωσι την προτέραν αυτών
και
ελευθερίας και ανεξάρτητον κατάστασιν με όνομα πολιτείας των δε
 949

πτά ηνωμένων νήσων και θα τεθώσιν υπό την προστασίας της Α. Μ .

του βασιλέως της Μ . Βρετανίας . ( 1 )
Αί δύο αύται αντιπροτάσεις εφαίνοντο ασυμβίβαστοι. Ο μεν Λόρ
δος Καστελέρης (Castelreagh) εσπούδαζε να στερεώση προς την κυ
βέρνησίν του απεριόριστον κατοχής και εξουσίαν επί της Επτανήσου,
όπως έχη ευρύτερον στάδιον εύπορίας και επαγγέλματα προς τους οι
κείους του εκ της Επτανησίου χώρας . ο δε κόμης Καποδίστριας, 1
βούλετο να ενισχύση τας παλαιάς υποσχέσεις της Ρωσσίας τάς δο
θείσας προς τουςΙονίους και το πολιτικόν σύνταγμα των να ανασυ
σταθή υπό των νέων κατόχων, και κατέβαλεν η υπεροψία του Ναπο
λέοντος. Εξ άλλου μέρους ο κόμης γεννηθείς εν Κερκύρα, και έντο »
λήν λαβών παρά της Γερουσίας ουδέποτε ήθελεν ολιγωρήσει τα συμ
βάλλοντα, όσον το δυνατόν, προς εκτενεστέραν ανεξαρτησίας της οι
κείας πατρίδος . Παντοίαις δυνάμεσι λοιπόν ώφειλεν ο μεγαλοφυής οί
τος του Ιονίου Πολίτης να ενισχύση τα δικαιώματα της Επτανήσου
ενώπιον των Αγγλων πληρεξουσίων. Ο Λόρδ Καστελερής μόνος συν
εζήτει μετά του Καποδιστρίου, και διέθετο τα πράγματα κατά το
δοκούν. ο δε Καποδίστριας με όλην αυτού την στωμυλίαν και μειλη
χειότητα διασκέδαζεν και απειλές και αγανακτήσεις του άγερώχου
εκείνου Βρετανού , τοσούτον δεσπόζοντος εν τω συνεδρίων και αεί δε
καιολογούντος τάς εξάψεις και δυσμενείας του, ότι επροθυμοποιείτο
το συμφέρον της ανθρωπότητος και την φιλελευθερίαν των λαών. Κ.
φθασε δε εις τοσαύτην επιμονήν ο Λόρδος κατά τας απαιτήσεις του
περίτων Ιονίων ώστε έλεγεν - Εάν ηπρότασηςπερίτωννήσων με
παραδεχθη , η κυβέρνησης της Α . Μ . του βασιλέως της Βρετανίας, δεν
θα πληρώση ως εγγυήτρια τα χρεωστούμενα παρά της Ρωσσίας προς
την Ολλάνδαν . ο δε Καποδίστριας απήντα εν ονόματι του Αυτοκρά
τορος Αλεξάνδρου. Ο Αυτοκράτωρ της Ρωσσίας μάλλον προαιρείται
να απολεσθή ένεκα τριάκοντα μιλλιονίων χρέους, και να εγκαταλείψο
ένα λαόν, προς δν υπεσχέθη να διατηρήση την ανεξαρτησίαν. Επειδή
δε τα δεινά του πολέμου ηνάγκασαν αυτόν να εξέλθη των υποσχέ

( 0) Oρα όπισθεν εν τοίς πειστηρίοις Contro -progello relativo

alle isole Jonie presentato dal plenipotenziario Russo al cor
gresso di Parigi - και όρα όπισθεν εν τοίς ενδεικτικούς pregello
concernente le Isole jonie presentato dai plenipotenziari jaglesi
al congresso di Parigi,
 = 950 =

σεών του, κατά την συνθήκης του Τιλσίτ, καθήκον νομίζει, ότι έχει
και δικαίωμα να ίδη αυτάς πραγματοποιημένας εν τη συνόδω των
Παρισίων. Σιγή κατέλαβε επί πολύν χρόνον τας λογομαχίας των δύω
πληρεξουσίων, έως oύ έμεσολάβησενο δούξ Ουελιγκτών φίλος τότε
του Καποδιστρίου , και συνδιηλλάγησαν οι λογομαχήσαντες.
Τότε ο Καποδίστριας προσεκάλεσεν αύθις τον Καστελερήν εις νέον
συμβιβασμόν, και έγραψε προς αυτόν την εξής επιστολήν 12 Σεπτεμ •
βρίου. Μυλόρδε! Εβαλα υπ' όψιν του Αυτοκράτορος του Σεβαστού μου
Κυρίου το σχέδιον της συνθήκης το αφορών τας Ιονίους νήσους τρο
ποποιουμένον καθ' ας ή υμετέρα εξοχότης μοι έκαμε παρατηρήσεις
περί εκείνου το οποίον προηγουμένως έλαβα την τιμήν να τη δια
κοινώσω . Ο Αυτοκράτωρ εγκρίνει το έργον τούτο κατά πάντα και με
διατάσσει να τα διαβιβάσω εις την Υμετέραν Εξοχότητα μετά των
εξηγήσεων, όσαι είναι καταλληλότεραι να φανερώσωσιν αριδήλως τα
αίτια , ένεκα των οποίων η Α. Μ . έχει ως προς τον συμβιβασμόν του
τον τοιαύτην αμετάρεπτoν γνώμην. Οι κάτοικος των Ιονίων νήσων
συνέδραμον όλαις δυνάμεσιν, όπως απαλλαχθώσι της δημοκρατικής
αρχής της Γαλλίας, και διά την αιτίαν ταύτην ή αυλή της Ρωσσίας
επέτυχεν υπέρ αυτών κατά το 1800 , ό,τι επεθύμουν. Η Ιόνιος πολι
τεία καθιδρύθη, και η ύπαρξης του Κράτους τούτου ανεγνωρίσθη υφ '
όλων των Δυνάμεων της Ευρώπης. Οσον χρόνον διήρκεσεν η πολιτεία
αύτη δεν έπαυσε του να δίδη εις τας προστάτιδας δυνάμεις τάς έγ
γυηθείσας την διατήρησίν της τάς έκανωτέρας αποδείξεις συνέσεως
και ειλικρινούς διαγωγής. Η Α . Α . Μ . έλαβεν ευκαιρία να πεισβή
προ πάντων περί των εντίμων και πατριωτικών αισθημάτων, όσα
χαρακτηρίζουσι τον λαόν και την κυβέρνησιν των Ιονίων, και περί
της ευγνωμοσύνης ήν προς Αυτήν διατρέφουσι. Η σταθεροτης των αι
σθημάτων τούτων των χαρακτηριζόντων τον Ιόνιον λαόν, επειράθη
ιδιαιτέρως κατά το 1806 εις την εποχήν ταύτην ή Α . Α. Μ αντα
πέδωκε δικαίως εις την Γερουσίαν τάς θετικωτέρας διαβεβαιώσεις, ότι
ήθελε πάντοτε προστατεύσει την ύπαρξιν της Επτανησιακής δημο
κρατίας . Αλλά τα δεινά συμβάντα του έτους 1807 διέταξαν άλλως.
Κατά συνέπειαν της ειρήνης των Παρισίων. και της ενάρξεως των δια
πραγματεύσεων της Βιέννης , αι αρχαι της Επτανήσου έθεσαν εις χεί .
ρας της Α . Μ. την τύχην της πατρίδος των, επικαλούμενοι την έκ
>

πλήρωσιν,υποσχέσεων, εφ' ών η ελπίς αυτών επιστηρίζεται. Ο Αυτο

κράτωρ δεν δύναται να ανταποκριθή άλλως εις την εμπιστοσύνην, την
οποίαν ο Ιόνιος λαός έχει εις την δικαιοσύνης του, είμή φέρων εις την
διαπραγματείαν, ήτις αφορά την Επτάνησον, την ψήφου την οποίαν
 S 95

σταθερώς περί τούτου εξέφρασεν. Η Α. Μ. δεν δύναται εξ ουδεμίαν

περίπτωσιν να αποποιηθή την προς τον λαόν τούτον υποστήριξίν του ,
χωρίς να παραβή τας αρχάς της ακριβεστέρας δικαιοσύνης, Επταετής
πείρα απέδειξεν αρκούντως, ότι ο λαός ούτος είναι ικανός να κανονί
ση το σύστημα της κυβερνήσεώς του υπό την προστασίας μεγάλης τι
νός Δυνάμεως, και ότι η ευχή των Επτανησίων στηριζομένη επί της
παρ' αυτών γενομένης δοκιμής των ιδίων μέσων, δεν δύναται να τεί
νη προς ουδέν άλλο εξαγόμενον. Τοιαύτη είναι η ενδόμυχος πεποίθη
σις της Α. Α . Μ. Αύτη πιστεύει, ότι δεν δύναται κάλλιον να δείξη
το αμερόληπτον και την αφιλοκέρδειαν των σκοπών της, την προς το
Επτανήσιον έθνος αυτής ευμένειαν, και την υψηλήν υπόληψιν, ην έ
λαβεν περί των φρονίμων και ελευθέρων σκοπών της Βρετανικής κυς
βερνήσεως, ειμή προτείνουσα τον εν τω σχεδίω της συνθήκης συμ
βιβασμόν. Η Α . Α . Μ. ευαρεστείται Μυλόρδε , να πιστεύση ότι το
έργον τούτο θέλει επιτύχει την έγκρισιν της υμετέρας κυβερνήσεως
ένεκα της δικαιοσύνης και της αρμοδιότητος αυτού - Εχω την τιμήν
να ήμαι μεθ' υψηλής υπολήψεως.
Επαναλαβόντες δε τάς συζητήσεις εσυμφώνησαν τας δύο ανωτέρω
προτάσεις να συγχωνεύσωσιν εις μίαν. Τότε ούν συνωμολογήθη εν ό.
νόματι της Αγίας Τριάδος ή εν Παρισίοις συνθήκη των 1813 Νοεμ
βρίου και περί του Ενωμένου Κράτους των Ιονίων νήσων, ο καθυπεβλή
θη εις την αυτεξούσιον και αποκλειστικής προστασίας του βασιλέως
της Μεγάλης Βρετανίας και των κληρονόμων και διαδόχων αυτού διά
των εξής όρων.
1.ον Αι νήσοι Κορυφών, Κεφαλληνίας, Ζακύνθου, Λευκάδος, Ιθά
κης, Κυθήρων και Παξών, με όλα τα εξαρτήματα αυτών, οία περι
λαμβάνονται εν τη συνθήκη των 21 Μαρτίου 1800 μεταξύ της Α.
Μ . του Αυτοκράτορος πασών των Ρωσσιών και της Οθωμανικής Πύ.
λης θα συντελέσωσιν εν μόνον Κράτος ελεύθερος και ανεξάρτητον υπό
το όνομα Ενωμένα Κράτη των Ιονίων νήσων .
2.ον Το κράτος αυτό υποβάλλεται τη άμέσω και αποκλειστική
προστασία της Α. Βρετανικής Μεγαλειότητος και των κληρονόμων
και διαδόχων αυτού . Αι λοιπαι δυνάμεις επομένως παραιτούνται
παντός οικείου δικαιώματος και αξιώσεων εν αυταίς, και εγγυώνται
ομοθυμαδόν και πανδήμως όλους τους όρους της παρούσης συνθήκης.
3.ον Το Ενωμένον Κράτος θέλει κανονίσει δια του κύρους της προσ
τατευούσης δυνάμεως την εσωτερικής του διοργάνωσιν. Οπως δε πα
ρέχηται η προσδέουσα και κατάλληλος επισημότης και ενέργεια προς
έκαστον μέρος της διοργανώσεως ταύτης, η Α, Β, Μεγαλειότης θέ,
 - 952 a

λά χρήται ειδικήν τινα προσοχήν εις τα αφορώντα την νομοθεσίαν

και την γενικής διαχείρησιν τούτου του Κράτους. Διό και Α. Μ. θέλει
διορίσει ένα υψηλόν Αρμοστή εκείσε εδρεύοντος και ενδεδυμένον τας
αναγκαίας δυνάμεις εις την εξουσίαν επί του προκειμένου.
β.ον Οπως ταχύτερον εκτελεσθώσιν οι ρηθέντες όροι , και βασισθη
ή πολιτική αναδιοργάνωσης του Ιονίου Κράτους επί της νυν ισχυού
της οργανώσεως , ο υψηλός Αρμοστής της προστατευούσης δυνάμεως
θα συντάξη τους κανόνας προς συγκάλεσεν νομοθετικής συνελεύσεως,
ήν αυτός θα οδηγή διευθύνων επί παρασκευή νέου συνταγματικού χάρ
του του Ενωμένου Κράτους, δν η Α. Μ. ο βασιλεύς της Μ. Βρετανίας
και Ιρλανδίας θα παρακαλεσθή να κυρώση. Εως ού δε και αντισυνταγ
ματικός χάρτης παρασκευασθή , και ως εικός επικυρωθη, τα επί του
ών ισχύοντα εν εκάστη νήσω συντάγματα διαμένουσινεν ισχύι. Και
ούτε δύναται να γίνη αλλοίωσις τις επ' αυτών, είμή παρά της Α. Β.
Μ . έν συμβουλίω.
δ.ον Ινα ασφαλισθώσιν άνευ περιστολής τινος προς τους εγκατοί
κους του Ενωμένου Κράτους των Ιονίων νήσων, τα χορηγούμενα υπό
της προστασίας συμφέροντα, και συνάμα εξασκήται τα εαυτής δικαιώ.
ματα, η προστασία , η Α. Β . Μεγαλειότης δικαιούται του να κατέχη
φρούρια και ερείσματα εκείνου του Κράτους , και να διακρατη εν αυ
τους φρουράς . Η δε στρατιωτική δύναμις του Ενωμένου Κράτους θα
ήναι υπό τις διαταγές του αρχηγέτου τον Βρετανικού στρατού εν
ταίς νήσοις .
6.ον Α . Β. Μεγαλειότης συγκατατίθεται, ώστε συνθήκη ειδική
μετά της κυβερνήσεως του Ενωμένου Κράτους κανονίση κατ' αναλο
γίας των εισοδημάτων του Κράτους εκείνου τα προσδέοντα τη δια
τηρήσει των υπαρχόντων φρουρίων και των αριθμό των ανδρών, όςις
απαιτείται εν καιρώ ειρήνης, ώς έτι και την χορήγησιν της μισθοδο
αίας και διατροφής του Βρετανικού στρατού Η αυτή συνθήκη προς
τούτοις θα προσδιορίση και τις σχέσεις μεταξύ του Βρετανικού τρα»
του και της Ιονίου κυβερνήσεως.
7.ον Η εμπορική σημαία του Ενωμένου Κράτους των Ιονίων νή
σων αναγνωρίζεται παρ' όλων των συνθηκολογούντων μερών, ως ση
μαία Κράτους ελευθέρου και ανεξαρτήτο ». Εχει δε τα αυτά χρώμα
τα και εμβλήματα τα επί των 1804. Προς αυτά δε θέλει προστεθη
και οιονδήποτε άλλο έμβλημα και προστασία εγκρίνη προς παράστα
σιν εαυτής . Απαντες δε οι λιμένες του Κράτους υποβάλλονται διά
της παρούσης υπό την Βρεταν. δικαιοδοσίαν, καθόσον αφορά τιμής
και δικαιώματα στρατιωτικά . Η εμπορία δε μεταξύ του Εωμένου
 953 =

Ιονίου Κράτους και της Α . Αντ. Βασ. και Αποστολικής Μεγαλειότη .

τος θα απολάβη τας αυτάς ωφελείας και ευκολίας, όσας έχει και η
Μεγάλη Βρετανία εν τω Κράτει εκείνω. Πράκτορες δε μόνον εμπορι
κοι και Πρόξενοι περί μόνων εμπορικών σχέσεων , και αντικείμενα
καθ' & υποβάλλονται οι εμπορικοί πράκτορες και οι πρόξενοι καθ' άλ
λας ανεξαρτήτους επικρατείας είναι παραδεκτοι , και λαμβάνουσιν εκ
τελεστήρια παρά του Ενωμένου Κράτους των Ιονίων νήσων.
8.ον Απασαι αι δυνάμεις αι υπογράψασαι την ενΠαρισίοις συν
θήκην των 30 Μαΐου 1814 , και την πράξιν τής εν Βιέννη συνόδου
των 9 Ιουνίου 1813 , ώς έτι και η Α . Μ . ο Βασιλεύς των δύω Σικε -
λιών, και η Οθωμανική Πύλη προσκαλούνται να αναγνωρίσωσι την
παρούσαν συνθήκην.
9.ον Η παρούσα πράξις θα επικυρωθή, και θα ποιηθώσιν αι αυτή
προσήκουσαι ανταλλαγαί εντός δύο μηνών, και ταχύτερον εάν δυνηθή.
Πρός μαρτυρίαν δε και πίστιν τούτου οι συνθηκολογούντες πληρεξού
σιοι υπογράφουσιν αυτήν και επιθέτουσι τας οικείας σφραγίδας. Εγέ
νετο εν Παρισίοις την 5 Νοεμβρίου του 1815 έτους σωτηρίου .
ΚΑΣΤΕΛΕΡΗΣ ΟΥΕΛΙΝΚΤΩΝ C
Ο Πρίγγιώ ΡΑΣΟΥΜOΝΦΣΚΥΣ
-0 κόμης ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ .
Χαίρων και αγαλλόμενος ο Ρώσσος πληρεξούσιος, και εντολοδό
χος της Ιονίου πολιτείας Καποδίστριας ανήγγειλε προς την Γερουσίαν
την εν Παρισίοις συνθήκης της 8 Νοεμβρίου 1813 περί του Κράτους
των Ιονίων νήσων . Ελεγε δε εν επιστολή προς
και αυτήν- Η μεν πατρίς
ημών προσεδεήθη παρά της δικαιοσύνης του Μονάρχου μου την ανα
σύστα σιν της πολιτικής υπάρξεως , ήτις εγένετο εν των πολυτιμοτέ
ρων θυμάτων έαυτού , και την οποίαν αφήρεσαν τα απροσδόκητα
συμβεβηκότα. ο δε Αυτοκράτωρ και οι Αύγουστοι σύμμαχοι ευηρε
στήθησαν να αποδώσωσιν αυτήν. Η συνθήκη, ήν έντιμοποιούμαι , Κύ
ριοι, να σας μεταβιβάσω καθιερώνει πανδήμως τοιαύτην πράξιν δι
καιοσύνης και γενναιότητος. Η μεν απόδοσις προς τον Ιόνιον λαόν
πατρίδος και νόμων οικείων εμφαίνει προς αυτόν πράξιν δικαιοσύ
νης. Η δε εγγύησις ειρηνικής απολαύσεως τοσούτων μεγάλων ευερ
γεσιών, καθυποβαλλομένης της διατηρήσεως και της προαγωγής της
πολιτικής του αναγεννήσεως υπό την Βρετανικής προστασίας εξασφα
λίζει την τύχην αυτού καθ' υψηλά συμφέροντα και την ευτυχίαν εν
το απείρω μελλοντι. Τα έγγραφα τα οποία συνοδεύουσι ταύτην την
συνθήκην , θα εκδηλώσωσιν προς υμάς , Κύριοι, τάς παρατηρήσεις, άς
τινας έλαβον εγώ την ελευθερίαν να θέσω υπό τους οφθαλμούς της
Α. Β . Μ . ως προς την ηθικής κατάστασιν της ημετέρας πατρίδος,
120
 954

και όλας τας ευεργεσίας, όσας δύναται αύτη να ελπίση παρά της πα
τρικής ευδοκίας προστατευούσης δυνάμεως. Αι παρατηρήσεις αύται,
Κύριοι, εκφράζουσι την ειλικρινεστέραν και ελευθεριωτέραν των πε
ποιθήσεών μου. Και δελεάζομαι να είπω, ότι θα έπαξιωθώσι της έ
πιδοκιμασίας υμών· διότι είναι το αποτέλεσμα φιλοπόνων εργασιών
και μικράς πείρας. Σείς οι ίδιοι κύριοι εδοκιμάσατε ταύτας. Γνω
στών υμίν σαφώς και αληθώς των γεγονότων κατά την πρώτην επο
χήν της ημετέρας πολιτικής υπάρξεως, ρίπτοντες υμείς προσεκτικόν
βλέμμα εις τα περί υμάς αυτούς, και ύψούντες την διάνοιαν εκείθεν
του υμετέρου ορίζοντος, θα συμφωνήσητε ελπίζω με τας δοξασίας μου
επί τών μέσων, δι' ών ασφαλίζεται βαθμηδόν ο πολιτισμός της. Πάν
μέσον προσφερόμενον παρά του υμετέρου ζήλου επί προαγωγή της
παρούσης κοινοποιήσεως είναι το καταλληλότερον· διότι θα ήναι και
το μόνον δραστήριον και συνεργόν εις τας προσπαθείας μου. Εγώ έ.
ναποθέτομαι εις τα φώτα υμών, την πείραν και τον πατριωτισμόν.
Εύαρεστήθητε Κύριοι, ευτυχώς να συνεργασθήτε εις την αναγέννησιν
της κοινής ημών μητρός και Πατρίδος. Ημείς μόνον τότε γινώσκομεν
να την αγαπώμεν, ότε και μόνον ζωμεν κατ' αυτήν και υπέρ αυτής .
Εθνος μέγα και ακμαίον έντε φιλελευθερία και δυνάμει και κραταιό
τητι, προσδέχεται να οδηγή υμάς εις αυτό το λαμπρόν στάδιον,
Επαξιούσθε ούν της αυτού εμπιστοσύνης και υπολήψεως · διότι ούτως
εν τω μελλοντι θα ασφαλήσητε προς τους υιούς σας την ενδοξοτέραν
κληρονομίαν . Εγώ δε τιμώμενος υπό ευνοίας ενός Κυριάρχου , όστις
δι' αρετάς θα ήναι το θαύμα των αιώνων , και προσκληθείς υπό των
προσφιλεστέρων της καρδίας μου καθηκόντων εις το να δώσω αυτώ
ευπειθώς διά ζήλου και αφοσιώσεως υπηρεσίαν εις τα αυτού συμφέ
ροντα, εγώ θα σας ακολουθώ μακρόθεν, ώ Κύριοι, με την διάνοιαν
και τας ευχάς μου. Δεν θα σας εγκαταλείψωσι τα μεν, εάν μή συμ
πληρωθώσι τα άλλα και ταύτα δεν θα τελευτήσωσιν , ειμή , αφού έ
πιστρέψας εις την πατρίδα μου επιδοθώ εις τον ιδιωτικόν βίον και
την οικειακήν ευτυχίαν . Εύαρεςήθητε Κύριοι εις τα εμού σεβάσματα .
Ασμένως η Γερουσία εδέξατο την συνθήκην, ιδούσα ότι δι' αυτής
επέτυχεν η ανασύστασης της πολιτικής υπάρξεως της Ιονίου πολιτείας.
Τούτο δε ήν το κυριώτερον και το σωτηριωδέστερον. Διότι μάλλον
αμφίβολος έκειτο ή τύχη μεγαλητερων Κρατών, άτινα, διά τάς έ .
πελθούσας τότε μεταβολές της πολιτικής , κατά τα συνθηκολογηθέν
τα εν τη Βιενναία συνόδω εγένοντο έρμαιον φιλαρπαγής και δεσπο
τείας μεγάλων ισχυρών δυνάμεων. Αύται απολύτως επ' αυτών δεσπό
ζουσαι κατέστρεψαν πάσαν αυτών ανεξαρτησίαν, και καθυπέβαλαν
 955 =

τους λαούς των τη μάστιγι του απολιτισμού . Ευελπίζετο ούν και τόνιος
λαός εις το μεγάθυμον έθνος της Βρετανίας, και ελευθερίως προήγε και
συνταγματικώς υπό το κράτει της ισχύος τους αλλοτρίους λαούς εν
πάση διανοητική και υλική ευτυχία . Ούτω λοιπόν εγκαθιδρύθη και
Ιόνιος πολιτεία, ως ανεξάρτητος και ελεύθερον Κράτος υπό την προ
στασίας της Μεγάλης Βρετανίας διά της εν Παρισίοις συνθήκης. Τίνα
δε τρόπω ή συνθήκη αύτη εξηγήθη υπό των Αγγλικών εξουσιών , και
πώς το πνεύμα αυτής εφηρμόσθη εις την σύνταξιν του Ιονίου συν
τάγματος των 1847, και πως οι Αγγλοι Αρμοσται διεύθυναν την
κυβέρνησιν των Ιονίων λαών μέχρι της ενώσεως της Επτανήσου μετά
του Βασιλείου της Ελλάδος υπό το σκήπτρον του Βασιλέως Γεωργίου ,
κατά την εν Λονδίνω συνθήκης των 17 Μαρτίου 1864, θέλομεν εκ
θέσει εν συντόμω εν τώ Β'. μέρει του ιστορικού τούτου πονήματος,
ένθα θα ιστορήσωμεν και τα περί Εκκλησίας, Παιδείας και εμπο
ρέας αυτών .

Τέλος του Α '. μέρους της Ιστορίας

.

της Επτανήσου .
 956 =

Κατάλογος ευγενών οικογενειών , αίτινες έλαβον

ψήφον εν τωμεγάλησυμβουλίω εκάστης νήσου
επι Βενετοκρατίας . Συνετάγη δε εκ της χρυσής
βίβλου εκάστης νήσου (Libro d' oro della
magnifica comunità di ciascun isola ).
Αρχοντολόγιον Κερκύρας.
Libro d'oro di Corfù - Marmora della Istoria di Corfù
Libro VI-312 .

Αλπούτσας 1560. Αλταβίλας 1400. Αντίοχος . Αρκούδης. Αργυ

ρός . Αργυρόπουλος . Ασημόπουλος, Αβράμης. Αυλωνίτης 1695. Αλα
μάνος 1769. Βάκχος. Βαλιαρίνης. Βαρβάτης. Κόμης . Βασσάν (λατί
νος) 1600. Βελλάνδας. Βενεξίτης . Βούας. 1706. Βούλγαρης Κόμης
κλάδοι 4 , και Αγίου Ιωάννου, και Αγίου Σπυρίδωνος, ο Ανανασίου, ο Στά
μου, Βερβιτσιωτης 1714. Ο Αλοΐσίου, ο Τζανέτου. Βαρούχας 1702 .
Βλασσόπουλος 1690. Βανδαλάκης 1600. Βασιλάτος 1600. Bέγιας
1600. Γαλλιέλος 1600. Γαζής 1600. Γεροπέτρος 1749. Γονέμης
.

κλάδοι 2. ο Χριστοδούλου και ο Καρόλου Κόμης. Γερομεριάτης 1701 .

Γράμψας 1600. Δαμίλος 1600. Διγιώτης 1600. Δημάνης 1600.
Δώνδης (λατίνος) 1600, Δώρίας 1600. Δραμιτίνος 1600. Δάνδολος
1700. Δελαδέτσιμα Κόμης 1747 Ζάχης 1697. Θεοτόκης Κόμης
κλάδοι 5 , 1600. ο Νικολάου, ο Γεωργίου, ο Σπυρίδωνος, δο Γεωργίου
1695,, ο Ιωάννου 1718. Θωμόπουλος 1600. Ιουστινιάνης 1600 ,
Κόμης κλάδοι 2 , ο Μωρελίου , ο Δομενίκου . Καλογεράς 1600. Kα
λόθετος 1600. Καμάλης 1600. Kαχαλιώτης 1590. Κανάλ. 1600.
Καπάδoκας 1600. Καπέλλος (λατίνος) 1590. Καριδάς 1600. Kα
ριοφίλλης 1600. Καστρίκης 1600. Καβελάρης 1600. Καβάσιλλας
1400. Καποδίστριας 1600. Κατσαΐτης 1600. Κοκκίνης 1.500. Κολ
λητάς 160ο . Κόμης 1600. Κουαρτάνος Κόμης κλάδοι 3 , ο Σαραν
δάρης , ο Ιωάννου , ο Σπυρίδωνος , 1600. Κονδοκάλλης 1500. Αάν
τσας (λατινος ) 1600. Λεπενιώτης 1600. Λισγαράς 1600. Αουκάνης
1600. Λούρος 1600. Λουπινάς κλάδοι 2 , ο Φιλίππου , και ο δόκτο
ρος Ιωάννου 1600. Μαρκοράς (λατίνος) 1600. Μαρμαράς κλάδοι 2 ,
δ Σπυρίδωνος και ο Αντωνίου, Μιάςρακας 1600. Μεταξάς 1600, Με :
 = 957 =

δαίος (λατίνος) 1400. Mίνιος 1400. Μoρελλος 1400. Μόσχος 1530.

Μοτσάνεγας (λατίνος) 1717. Μουστοξύδης 1600, κλάδοι 3 , ο Σπυ
ρίδωνος, ο Γεωργίου, ο Σπυρίδωνος 1701. Παδοβάς 1600 , Παλατια
νός 1600. Παλατσουόλ 1600. Πανδής 1600. Πάγκαλος 1600. Πα
νιπέρης 1600. Παπαδάτος 1600. Πενταμόδης 1600. Πετριτής (λα
τίνος ) κλάδοι 7. Πιέρης κλάδοι 4, 1600. Πολυλάς 1600. Πολίτης
1600. Προσαλένδης κλάδοι 2 , Κόμης , ο Δωρίου και ο Βασιλείου
1600. Παλαδάς 1772. Ραρτούρος 1600. Ρεφελέτης 1600 Ρεγίνης
(λατίνος) 1600. Ριζικάρης 1600. Ρίκης κλάδοι και 1600. Ροδίτης
1600. Ροδόσταμος 1600. Ρωμανός 1600. Σαχλίκης. Σοφιανός. Σπά
θας . Σπανόπουλος. Σπινέλης. Στεφανόπουλος. Σκορδίλλης. Σορδίνας
Κόμης Γογός κλάδοι 2 1600. Στρατηγός 1600. Τσιγάλας. Τριβό
λης Κόμης 1600. Τριαντάφυλλος 1600. Τρυφερός 1600. Τουρλινός
1704. Υγγλέσης 1721. Φέστας 1600. Φίλιος ( λατίνος) 1600. Φλώ
ρος 1600. Φόρτιος 1600. Χαλικιόπουλος και 600 κλάδοι 3 και μεγά
λου Πρωτοπαπά 1707, ο Στάμου, ο Δημητρίου. Χαρκόφυλος 1699.
9

Αρχοντολόγιον Κεφα ...ληνίας.

(Libro Consig.Famiglie nobili catalogate dal 19 Marzo 1593
al primo Luglio 1604).
Αγιανδρίτης Αννινος κλάδοι 3 , ο Πέτρου, ο Σάββα, ο Καβελλιε
ράτος κόμητες . Αβράμης. Αντίππας κλάδοι 2. Αβάσταγος. Ασάνης .
Βολτέρρας κλάδοι 2 , ο Σταματίου, ο Καίσαρος. Βικεντίνης. Βενιέ .
ρης » Βρέσας. Βασιάς, Βαρβάτης κύριος (domino). Βαρβαρός. Βενέτος.
Βιάνκος. Βαλιάνος. Βενάρης . Βαλσαμάκης Κόμης κλάδοι 2, ο Πέτρου ,
ο Μάρκου. Βεργωτής . Βροντάς. Βερέτας. Βαλιέρης Βρεσιάνος. Βαλε
ριάνος, Βλαστός . Βών. Βανδέσκης. Γαυριλόπουλος. Γεντιλίνης . Γρανών
ζης Γαυράνης . Γριπιώτης Γιανουλάτος Γερακάρης. Γεράκης. Δελα
πόρτας. Δημισιάνος. Δάνδολος. Δαμοδός. Διακρούσης. Δελαδέτσιμας
Κόμης. Δακορός. Δεόντης. Δαμουλιάνος. Ζερβός . Ζουλάνης. Ιγγλέσης.
Καλαναρχόπουλος. Κορέσης. Καλέργης. Κεφαλάς. Καστελάνος. Κοκ
κίνης. Καρούσος και Μαρκαντωνίου και άλλοι κλάδοι 5. Κουερίνος.
Κλαδάς μέγας Κύριος . Κρασάς ο Δαρίου, ο Φιοροβάντες. Κολοκυθάς.
Καμπίτσης κλάδοι 2. Καπαπάς Κλονής. Κατσαρός. Κομβοθέκρας.
Καρανδινός κλάδοι 2. Καγγάδης ο Σίμου. Κολομβίνος. Κούπας. Κο
κόλης. Κατσαΐτης . Καπάρσας. Καλονάς. Καρύδης. Καρυδάκης. Κουρο
κουμέλης. Λέων. Λούζης Φραγγιος, Λευκόκιλλος. Αυβαθινόπουλος.
 988 =

Λοβέρδος Κόμης. Λυκιαρδόπουλος. Λάσκαρης : Μαύρος. Μανδόρος. Με

ταξάς κλάδοι 6, ο Αγγελάτος κόμης, ο Μαρκαντωνίου, ο Λυσσαίος ,
και Πέτρου , ο Λουκά. Μιλωνάς . Μεγγάρδος. Μιλιαρέσης. Μάνεσης Μον
τεσάντος. Μελισσινός Αυτοκρατορική οικογένεια. Μαγουλάς. Μαριου
λάς. Μαρκόπουλος. Μαρκέτης. Μακρής. Μιχαλιτσιάνος. Μινιάτης κό
μης Μαζαράκης. Μενάγιας. Μομφερράτος. Μαλκέζης. Νέγρος. Ναπο
λιτάνος. Ολεγγών. Πιτσαμάνος. Πάγγαλης . Πυλαρινός. Πετρίτσης .
Πεκατόρος υποκόμης (visconte). Περιστιάνος. Πινιατόρος κλάδοι 2 ,
και Δημητρίου και ο Μαρίνου. Παλατσουόλ . Πριάμος Παπαθυρόπουλος .
Πεντόγαλλος. Περλιγγός. Πλυμένος. Πλαίσας. Πεντόγαλλος ο Λέον
τος. Πολυκαλάς κλάδοι 2. Παντής. Ρωσσόλυμος. Ρένεσης. Ραζής Σο »
λωμός κλάδοι 3. Σάρδης. Σδρίνιας κόμης. Σουριανός . Σήμος Σούλης.
Σκιαδάς. Σαμπός . Τσιμάρας κλάδοι 2. Τραυλός. Τυπάλδος κλάδου
17. Παυλάτος, Φραγγιος, Ανδριακάτος, ο6 Λαμπρινού , 6 Μάρκου, και
Νικολάου, ο Κωλελάς, ο Παύλου, ευδιάς, Φωρέστης, ο Πέτρου , Χα
ριτάτος, Ιακωβάτος, Πρετεντέρης, Λασκαράτος, Αλφονσάτος, ο Γα :
λεάτσος . Τσιμπός. Τέκης. Τσιτσιλιάνης. Φωκάς κλάδοι 8 , Φραγγιος ,
ο Αντωνίου, ο Λεονάρδου, ο Βίκτωρος, ο Μάρκου, ο Φιλίππου , ο Βά
σκος, ο Στεφανάτος, Ανδρεάτος. Φωσκάρδης. Φλώριος Δελαδέτσιμας.
Φασσουόλης. Φραντσής. Χωραφάς κόμης. Χέρμης, Χαρβούρης κόμης.
Χριδας .

Αρχοντολόγιον Ζακύνθου .
(Libro d'oro della magnifica comunità di Zante copia
estratta dal Nob. Sig. Balsamo canceliere della
magnifica comunità 1769).
α. οικογένειαι εγγραφείσαι εις την αρχοντίαν
εκ των 1483-1580.
23

Αγιαποστολίτης (διατηρουμένη). Αρακλειώτης. Αβράμης Αλαμά

νος. Αρκαδινός, Ανδρούτσης. Βιάγκος. Βελέτης (διατ.) Βαρβιάνης
(διατ.) Βέκης. Βονέτος . Βουστινίτσας. Βαρθολάμης. Βάλδας. Βλαστός
Αυτοκρατορικός τιμαριώτης (διατ.) Γαβριλόπουλος. Γραίκας. Γαϊέ -
τας. Γιερανούτσης. Γάμπας. Γιώτης. Γάγγας. Γιουλινoμάνης. Γραμ.
ματικόπουλος. Γουλεμής. Δράκος.Διφρόμης. Δαφαράνας. Δετσούφης.
Δόξας . Δοξαράς. Δάνδολος. Δεγρίζης. Δαρέζης. Δαρμάρος. Δασκόνης ,
 959 s

Δεφραντσέσκης. Ζήνος. Ζελεμάς. Κότσικας. Κοκάλλας. Κυριάκης.

Κουτρούλης. Καρύδης. Καπέλλας . Kουζάν. Κατελιάνος. Κανάλες. Κου
ρούμαλος. Καρδίνης. Καρθαλάμης . Καλόφωνος μεγιστάν της Ισπα -
νίας ( διατ.) Καβαλιάνος. Καλέργης. Κοκκίνης (διατ.) Καγγάδης. Κα
στιλάνος. Κονδονής. Καραβίας.Κορσάρης. Κολασσόπουλος. Κουτού
βαλης κόμης ( διατ.) Κομούτος (διατ.) Αίταρχος. Λάππος. Λογοθέτης
κόμης (διατ.) Λευκόκιλλος. Λουκτίνης. Λάζαρης. Λυκούρεσης. Λέφας.
Λοκατέλης. Αάσκαρης. Ράλης μέγας κύρης Αυτοκρατορική οικογένεια.
Λομβάρδος. Μονδίνος μεγαλοπρεπής (διατ.) Μανάνας. Mαργοτσής.
Μερκάτης. Μουρίκης. Μαζαράκης. Μιχαλέτος. Mαρτελάος (διατ.) Μόρο
μορης . Μακρής πρωτοσπαθάριος Αυτοκρατορικός κόμης (διατ.) Μαρί
νος. Μίτσoρης κόμης. Μάτεσης (διατ.) Μάνεσης. Μεταξάς, Μαρτινέγ
γος (διατ.) Μοροζίνης. Μαυρογιάννης. Μυλάνος. Μινότος ( διατ.) No
μικός (διατ .) Νερούλης(διατ.) Νέγρης (διατ ) Παραμονήρης. Παβιέλ.
λος. Πολυκαλάς. Πανδόνης. Παπαγιαννόπουλος. Πίνακας. Πεντάγελος.
Παλαιολόγος Αυτοκρατορική οικογένεια. Πολεμιάνης. Παυλόπουλος.
Προβατάς. Παίδης. Πετρούτσος. Ραυτόπουλος (διατ. ) Ρούσος. Ρωμαν
τσάς. Ρουσέλλος. Ρουκάνης. Σουμάκης . και Συμμάχιος (διατ.) Συγούρος
βαρώνος (διατ.) Σκουλογένης. Σαμαριάνος. Σαλβιάτης. Σκούρτας. Σεμ
πρικός. Σκριανίτης. Τζελαΐτης. Χαρακόπουλος, Χρυσοπλεύρης. Χα
ριάτης (διατ.)

Αε εννενήκοντα τρείς οικογένειαι αι αποκλείσασαι

το μέγα συμβούλιον το τω 1684..
Αγιαποστολίτης 1483. Κουτούβαλης . Mεσσαλάς . Αουστόνης. Βάλ
σαμος. Βαρβιάνης Βαρζός . Κοσμάς . Βερναρδάκης . Βολδούς. Καλαν
δρίνος. Καλόφωνος. Καλογερόπουλος. Καψάς. Καψοκέφαλος. Καρρέ
ρης, βαρών φεουδούχος Κατήφορος. Κατσαΐτης. Κοκκάλλας. Κοκκί
νης. Κομούτος κόμης. Κουτούζης. Κότσικας. Κούρτσολας. Kουζάν.
Δαρέζης. Δίδημος. Δεσούφης. Αργυρόπουλος. Δράκος . Φλεμοτόμος.
Φωσκάρδης. Φραντζής. Δράκος . Φραγκόπουλος . Φουσκής. Γαήτας . Γαρ.
ζώνης . Γαβριλόπουλος. Γυμβλέτας. Λατίνος. Λάζαρης. Λευκόκιλλος .
Λοκατέλλης . Λογοθέτης. Μακρής. Μάνεσης. Μανδρικάρης. Μαρτινέγ
γος. Mαρτελάος. Μάτεσης . Μελισσουργός . Μιλιανός. Μινότος. Μίστο .
ρης. Μοτσενίγος. Μονδίνος. Μόρμορη . Μουτσάς. Νέγρης. Νερούλης.
Νομικός . Παίδης. Πανδόνης. Πετρούτσος. Πολoκάλης. Ραφτόπουλος.
Ραψωμανίκης . Ρώμας. Ρωμαντσάς. Ρώσης . Ρουκάνης. Ρούσος. Σαλιβα
 960 =

ράς. Σαλβιάτης. Σκουλογένης. Σέρρας. Συγούρος βαρών. Σπετσιέρης.

Σταβράκης . Σουμάκης . Τρούτας. Βεντουρής. Βλαστός. Βολτέρρας . Βου
τσάνεσης. Ξανθόπουλος. Τζαγκαρόπουλος. Ξανγιάκομος. Χαριάτης.
Χρυσοπλεύρης. T

Αναπληρώσασαι τάς έκλειψάσας των 93 .

Καπνίσης 16 8 3. Αλαμάνος, Ξανθόπουλος , Γάμπαρας, Καλέντσης,
Βελέτης , Κονδονής, Ηρακλειώτης, Βουτσάνεσης , Χαλικιάς 1632 , Νά
ζης , Βανδοερ 1709 , Κυβετός 1743 , Αγραπιδάκης 1717, Ζανατίνης
1746, Τιέπολος, Μιχαλίτσης 1751 , Μερκάτης 1700, Τρουμπέτας,
Κουερίνος, Βούτος, Σερίγος , Σκόρτσης, Αβάσταγος, Μελισσινός 1710 , 1

Αβούρης, Κούτσης, Γερακάρης, Καλέντσης, Μεσσαλάς κόμος 1746, T

Αδελφοί Λούντση κόμητες 1755, Πυρής 1764 , Αρβανιτάκης 1785 ,

Στρούζας 1788. 1

Κόμητες Επτανήσιοι και χρονολογία αυτών.

Δούσμανης 1707, Βαρβάτης 1684, Σορδίνας 1752, Φλαμπουριά . Η
ρης 1775, Θεοτόκης Ανδρουτσέλης 1693, Μαρμαράς 1805, Καπο :
δίστριας 1689 , υπό Καρόλου Δουκός της Σαβοΐας και βασιλέως της
Κύπρου και το 1796 υπό της Βενετικής Αριστοκρατίας--Λάνδος επί
Βενετών , Τζαγκαρόλος αμφότεροι οι κλάδοι Κερκύρας και Λευκάδος
το 1704, Σολομός και εκ Ζακύνθου 1785, Δελαδέτσιμας 1704, Θεο :
τόκης 1699, και φεουδούχος 1796, Βούλγαρης 1698, Γονέμης επί
Βενετών , Μερκάτης και μέν Λαυρεντίου 1790, ο δε Διοδάτου 1780,
Συκούροι βαρώνες επί Τοκων και κόμητες τω 1804, Κομούτος 1804,
Εμμανουήλ Θεοτόκης βαρώνος της Αυτοκρατορίας της Γαλλίας 1812,
Χρυσοπλεύρης 1806 , Μακρής 1686 ο εκ Ζακύνθου, Βαλσαμάκης,
Σδρίν, Ιουστινιάνης 1796 , Τριβόλαι 1770 , Λοβέρδος 1725, Καρ
βούρης, Μανιάτης, Μαρμαράς 1804, Μεσσαλάς 1744 , Αογοθέτης
2

1703 , Μεταξάς Κεφαλληνίας 1691 , Καψοκέφαλος 1771 , Κουερίνος

>

174 4 , Λούντσης 1789 , Νάζης470 3, Ρώμας 1699 , Μαμουνάς 1804,

Τζαγκαρόλος Κεφαλληνίας 1781 , Κουτούβαλης 1703 , Παυλίνης Κυ
>

θήριος 1704 , Οριος επί Βενετοκρατίας. Αννινος 1691 , Καρούσος

1704 , Μοτσενίγος 1692 , Γασπιράκης 1780 , Χωραφάς 1694, Κα
>

πνίσης 1698 , κλαδάς 1700 , Συγούρος Δεσίλας 1704, Μίστορης,

Καλόφωνος .

T
 964 =

Οι λοιποί κατάλογοι Ηγεμόνων, Πριγγίων , Κομήτων, γε.

νικών προβλεπτών των νήσων και των κυβερνησάντων εκά
στην, ως συν τούτοις των Πριγγίπων της Επτανήσου Πο .
λιτείας , και των Γάλλων, Ρώσσων και Αγγλων διοικητών ,
των επισκόπων λατίνων και ανατολικών Πρωτοπαπάδων θα
εκδοθώσιν εν τω Β'. μέρει μεθ' όλων των εγγράφων και χρο
νικών. Είναι δε τα χειρόγραφα τα εξής τα οποία δεν ηδυνή
θημεν να συντυπώσωμεν εις το Α'. μέρος διά τον μέγαν όγ
κον του βιβλίου υπερβάντος τάς 900 σελίδας,

Α ' . Χρονικόν νήσου Κυθήρων έκ τής έν Βενετία Μαρκιανής εξαχθέν

υπό Καρόλου Χόπο.
Β'. Χρυσόβουλλον Συμεώνος περί Ιωάννου Τσάφα Ορσίνου.
Γ'. Χρυσόβουλλον Ριχάρδου Ορσίνου κόμητος Κεφαλληνίας και Ζα
κύνθου εξαχθεν εκ του λατινικου άρχιοφυλακείου της Επισκοπής Ζα
κύνθου ,
Α' . Συνοπτική ιστορία περί Χαλκονδύλου Κλαδά και της οικογε :
νείας Κλαδά εξαχθείσα έκ τού εν τώ Βρετανικό μουσείω χειρογρά
φου 1586 του επιγραφομένου storia della guerra dei Venetiani
1478 -χειρόγραφον εγχειρισθέν μοι παρά του πρώην Βουλευτού Κεί
φαλληνίας της Η ' . Ιονίου Βουλής , Κλαδά.
Ε'. Περί της κτίσεως Μονεμβασίας εξαχθέν έκ τού κώδηκος
CCCXXXVI B. 14 της εν Τορίνο Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημείου.
s'. Κορωναίου Ζακυνθίου ποίημα εις τα ανδραγαθήματα Μερκου »
ρίου Βούα , άσματα τινά εκ του σωζομένου ποιήματος εν τη ιδιω
τέρα Βασιλική βιβλιοθήκη του Βασιλέω, της Ιταλίας Βίκτωρος Εμ.
μανουήλ εν Τορίνω.
Ζ'. Χρυσόβουλλος Αλεξίου του Κομνηνού περί των 12 άρχοντοπού
λων της Κρήτης παρά τοις εγγράφους της οικογενείας Βλαστού.
Η'. Νικάνδρου του Νουκίου εκ των αποδημιών τα περί της πο
λιορκίας Κερκύρας τω 1530 εξαχθεν εκ της Αμβροσιανής βιβλιοθή
κης Μεδιολάνων.
Θ'. Παχωμίου του Ρουσσάνου περί των αναιρεθέντων πατέρων εν
.

το μοναστηρίων των Στροφάδων, εκ της ακολουθίας εις αυτούς πα:

ραληφθέν.
1'. Δημητρίου Χαρτοπούλου διαθήκη έφτά Αλωναρίου 1708 εις
χωρίον Ζακύνθου Καταστάρι .
121
 96 % =

ΙΑ '. Χρονικόν Γεωργιλά διατηρηθέν παρά τη έν χωρίω Βολί

μων οικογενεία Θεοδόση .
1Β'. Επιστολή του Δον Ιωάννου του Αυστριακού εξαχθείσα εκ των
χειρογράφων της πρώην Βορβονιακής βιβλιοθήκης της Νεαπόλεως.
ΙΓ '. Ιωάννου Μαυρομμάτου του εκ Κερκύρας καταγραφή εκ της
Βορβονιακής βιβλιοθήκης της Νεαπόλεως .
ΙΔ'. Καβασίλoυ προσφώνησις προς τον Πάπαν Λέοντα εκ της Δαυ
ρεντιανής της Φλωρεντίας.
ΙΕ '. Χρονικόν εκ του καταστίχου του Γρηγορίου ιερομονάχου Λο
γοθέτου Κυθηρίου.
ΙΣΤ'. Φανέρωσις ( manifesto) του χιλιάρχου Λάμπρου Κατσώνη
εκ των εγγράφων του Διονυσίου Βαρβίου .
1z'. Αβατίου περί του γενομένου σεισμού εν Κεφαλληνία τώ αχλζ .
1637 Σεπτεμβρίου λ'.
Διάφορα έγγραφα και διπλώματα οικογενειών Μακρή, Λογοθέτου ,
Κουτούβαλη, Ρώμα, Καβασίλα, Σομίλα, Βαλαωρίτου, Πινιατόρου,
Μινώτου, Κλαδά, Ιουστινιάνη, Τσαγκαρόλου, Κομούτου, Μοτσενίγου ,
κτλ . Ετερα έγγραφα περί τιμαρίων Κερκύρας και πολεων Ναυπλίου ,
Μονεμβασίας, Αθηνών, Πατρών, Πάργας, Αρτας, Ναυπάκτου. Κατα
στιγραφία (catasticazione) του Βασιλείου της Πελοποννήσου επί
Βενετών.
 - 963 -

Διόρθωσις ήμαρτημένων των κυριωτέρων.

Οι αριθμοί σημειοθοι την σελίδα του ημαρτημένου.
6. - Ωφέλειαν μιάς μόνης νήσου-αύταρχον κράτος - Κεφαλλήν
- 1 διέταξε τον – χαρακτηρίζουσιν άρχιπειράτης - εποίησε και –
Σ

συντηρώσιν εκ – καθυπέβαλον- 3 παρεχώρησε την - Αμηράν τον

Μαργαριτώνης- Ορσίνου δς-6 ανακτήσας–Ανδεγαυινού - κατε
λήφθη-7 Καρόλου, επιπλεύσας - γαίας –εδήωσε Κρήτης- 8 ελα
φρύνει-της Ταράντου -9 Κατεπάνον – τον δε υιόν-χιλίας εκ της
νήσου-10 Ούγκρικού - Αδρίου - υποκόμητα - 11 Σκαλίγηρον - ά
νεγνώρισε - περιοίκοις νήσοις - 12 και Ιωάννου Α '.- θυγατρός ευη
ρεστείτο - εκ διαλειμμάτων αι διαπραγματεύσεις- 13 εκτελέσει της
επιθυμίας των . Κατέπλευσε δε - Βαλλισται-- 14 λάβωσι και – παρέ.
δωκαν εαυτούς και το φρούριον - 15 κατ' ιδίαν εκάστου - συμπαρι
στάνωσε - 16 και συντελώσιν ει - εγκρίνωσι να δαπανήσωσιν - οίο
δήποτε- 17 Τούρκων - 18 το Βουθρωτόν- κατ' ιδίαν οι Κερκυραίοι
–19 στερεά- 20 instrumentum - 91 προλαβούσι - 23 επί της
άντικρυ Κομνηνών - 24 ως άνηκούσης εαυτοίς - Ρωμανία –26 Ιωάν
νου Α'.-να αποδώση αυτήν πρός-27 επεστήριζεν ομοίαν-τον Βε
τράνδον- 28 cilleriore -- Κατεπάνον - 30 και ενώ κατ’ αίτησίν του
-Πρεαλίμπου- (1372) - 31 την αδελφήν, αυτής -- έκακοποίες και
την περίχωρον- 32 των όσων έπραξε - μεταφερθέντας εκτελεστές
Τούρκων - και εκείνην των κυρίων - 0 Κάρολος μετά των άλλων, πο ·
λεμουμένων των Βενετών, και υποσχομένων των ηγεμόνων Μιτηλίνης
και Χίου, εζήτησεν, εαν βοηθηθώσι διά θαλάσσης παρά των Βενε
των- 34 κατά των Τούρκων- Ζαώτα-36 παρά του θείου του και
πατρος εκείνων- κατά τους πολέμους του- 37 κακοποιήσαντες τους
εγκατοίκους - ανηλικιότητος - συμφωνήσωσιν ο - ενηλικιότητος
-

στρατιωτικός- κακώς εχόντων-38 προς τους ουδετέρους της ευγε

νούς πολιτείας- 39 διέταττε τον-Μεχμέτ- 40 Προκουράτορος
παρεχώρησεν εκ- 43 και την θαλασσοπλοΐαν των-συνεφώνησε μετά
του Διβανίου - 4 άγγελον - 45 Δάριον - ο Δάριος τους Βεζήρας
-
.

4 6 το 1498 αμέσως-47 στρατιώταις και αποίκους - συνήνωσε και

-49 παρουσιασθείσα- 50 το πρινοκόκκιον - να μισθοδοτώνται- 51
.

Αγυιάν-52 Βενετοκρατίας -- Τοιαύτη δε εν γένει -- 33 Βενετοκρα

τίας- Πολεμικαί επιχειρήσεις - Καισάρων -- 34 και συναγωνισμών
.

χωρών η Βενετία-τα πελάγη-πρόοδοι-55 Σελδισούκου - 56 Ζυ

 = 964

γομαλάς-Ναύπακτος- 57 διδασκάλου -τών τόπων αυτών - Βιλε

μαϊνος- 58 ο τόπος αυτού- 69 ώφειλεν εις –συνοικεσίων -εκ των
θηλέων – 61 καταθώσιν αυτών- 62 Κολλέλαν -63 οικοδομών- 64
Αφοσιωμένοι-66 επεμελούντο - Sandi - 72 εκ της τάξεως των
δυσγενείς- και συνεκίνουν υπό το νεύμα των–76 Ζακυνθίας -εν τη -

αφοσιώσει - Επαθλεί υπέρ--- 78 εν τοις συναπτομένοις -80 έναντιού

ται-ώμοίαζεν ού - καταβαλή - επιχειρηματίας - χώρας όσας– 86
ζηλοτυπίας -χειμώνος -89 των Τούρκων - φέρωσιν εις– 93 ήσαν αι
- να αποπλεύση - 91 προσιτήρια- 92 και αυτός ο εχθρός - 93 Δε
καέξ χιλιαδας αιχμαλώτους αυτών - 96 εχθρών - 97 Ελλησπόντου
-99 απέπλευσεν εις και περιπλέον από -100 καίτοι δυσκολους
τας επιτυχίας και Πασάς- έδύναντο - 401 το αφορών- 103 αρχη.
γετούμενα – 104 σεβόμενοι-το Ιόνιον, αλατωρυχεία - εντοίς-105
απήλαυσεν εκ- 107 κόνιν - εξόριστος -4 13 λόχους -όσον τάχιον
-114 πρόσκλήσιν -του μοναστηρίου- τα σκεύη - περιφέρεται εις
-

τα τείχη - αίρεται-- 113 καυσίμοις-Ηλιού – 117 οι δε λοιποί των

πολεμίων-- 118 ανδρίαν---του Διασίου και του Τρόνου-- 119 Τυχόν
τες όμως- ηθύμουν δεινώς και ηπόρουν δια την βραδυπορίαν - 124
Χαρά διά τήν - Διαχώρισις - ληθαργου - 122 επέβησαν - 494 ευλί
μένον - 126 προσβάλωσι- οπισθοπορούσι - 197 η ανδροκτασία--8ς
μέχρι τινός απέπλεε -129 Ζακυνθίας, η πολεμία - 132 και βιάζει
να τραπώσιν-- 133 κηδεμόνος- 135 να οπλίσωσιν - 137 τώ 1553
Μακάριος Μελισσιιός - 138 (1571) - (1573) -139 Εμπορευόμενοι
δε -140 των 1573--141 οίτινες ήρξαντο δια των επιθέσεων των
1573 ( 1 )-143 Κεφαλληνίας κατά πρεσβείαν-147 εν Κρήτη, ισ
χύοντε ;-149 τω 1516--153 και πανώλους-- 154 προέβη, σπεύ
δει εις το να διεγείρωνται– 153 καταδικάζονται-- 160 τα πλείστα,
και πατρικίους - 151 Ναύαγέρος, Παλαιολόγων· διότι η μάμμη αυ
του- 152 δουλωμένων, ενεδιαφέρείο - 153 γενεά-154 ύψιλοτά
του σου- 135 η δε καθολική, Ιταλιώτιδι - 158 την εικόνα -159
Λευκάδιος, τολμητίας, πανώλης, πανώλους -162 της πανώλους -
163 κατά του αριστοκρατικού , απεφήνατο, δυσάρεστημένος- 166
-
έμοιράζοντο - 168 Στρασούλδος - 171 είς τα σπίτια - 175 κουμέρκι
184
- 177 Τζόρτζης–179 όπου τους έκαναν-183 Διαρπαγή
δια λεηλασίαν , Iocalla -185 ην καθυπέβαλλον – 186 εις τον όρμον
–187 1βραήμ - 188 εφόδια, ή ναυτολογηθείς - 189 τον Χάνδακα
–190 Τούτου δε αύθις , εις Χάνδακά –191 εκ της κρηπίδος -- 192
αντήλλαξε το - 193 και δωρεαι αφειδώς - 194 προσδέξοίτο δε αυτό
–195 Ισαβέλλη , viros196 Τούτοις προσθέτει , 1646-197 Χάν
 965 =

δακα, Κορνάρου, Και ο -- 198 επέπλει -- 200 δι' υπονόμου, την α .

πώλειαν τοσούτου, ε'ς Αποκόρωνον– 202 Πανώλης-203 υπό πα
νόλους , ετησίως, συνηκολούθουν- 204 περί το 1650 - 205 ναυοι
=207 εξιχνίαζεν - 208 κατ’ άλλης , ο λαός, κατεβλήθησαν, συναλ
λήλλούς- 209 εγκαρδιωθέντες, δεν απετόλμων, Βάρβαρος - 213 ή .
νάγκασε και , εξαλείψη το- 214 έμαθεν ότι - 228 παρ' αυτή -229
επρότεινεν εν- 233 Βαρωνικά –234 απολέσασα τού Δόγου -235
στρατεύσιμοι -239 Εν δε Κερκύρα και Ζακύνθω κατεστήθη το όρ
φανοτροφείον, ή δε της προικός - 246 αλλ' και φαίνεται 247 Δύο
αιώνες , ελαττώθη -249 οτε ο μετιών , Κονσόρων -- 250 Κονκλά
βιον - 252 κατά μέγα μέρος , ευγενή οικογένειαν - 258 κατεστιχώ .
θησαν, προμήθειαν - 259 καταστιχώσεως -264 έτη κατα πρότασιν
-- 265 corda , όλοι , gontico - 266 Ευστάθιος - 267 Μιδαίος -
278 Εξεύρετε - 279 τα περί επισκευήν , ους έκοψαν- 281, δοθέν -
282 έφτιασε - 286 τον Φεβρουάριον τω 1885-288 και υπερέβη
σαν- 293 μετά της εκεί μοίρας -296 επίνειον -298 πανώλους
307 καταστιχωται , των καταστιχωτών εκ του πολεμικού - 307
καταστιχωται και τολμητίας , Καραβάβα - 308 Κούλουρην - 311 είς
ευλάβειαν - 312 της ελευθέρας συγκοινωνίας , εκ Μάνης - 313 Διό
την άμεσόν μου - 314 της πανώλους - 315 προητοίμαζε , Ξένος , έγ
καταλειφθείσαν, επέστρεψαν, φερομένου εις Πελοπόννησον , συγκατε
7

λέγοντο - 316 η Βενετική , και εφ' ού– 319 εν Ουγγαρία , υπέγρα

ψαν 322 δαπάναι , καταστιχωτού -325 αστυκής -327 άφθονώτερον
-329 εις το να εφοδιάζωνται , Παρεκέλευον , δημοσίας γέας -330
ταμεάκου - 331 ευπορίαν - 332 της Βενετίας εκθέσεις , και ο κατά
τους τελευταίους -- 334 μέσων , παρέσχεν, οχετευόμενα - 335 συγ
καρπούμενοι- 338 εκ του κλοιoύ σκληρύνονται, υπόνοιαν, Ιδιωφέλειαν
-339 εναπειργάσαντο - 342 προς διαχείρησιν , καταγραφομένης εις
επί τούτω -345 ουδεμιά ; Αυτό έκλεγε, τη ετησίω -346 προς τας
εκ Κρήτης , Μανδόρου, κτημάτων του, του πάσχα , τα τραύματα
347 αποσταλέντες , οικιών , του Δαβικ, Νικολάου , εν σταυρώ ως έ
σταύρωσάν , το αφεντίας -349 να ειπής φιλονεικούν -- 350 ώ αχάρι
στοι–331 Πετριτίνης , αρχηγοί ανδρών - 352 πολεμικαί όλοι, Ξέ
ρη , ανατολικοβορείως , και Ξηραίοι - 353 υπερηφανώτεροι , περιχώρων ,
1

μετά των Μαυροβουνιωτών - 354 εκκενώσωσι - 355 γίνωνται του

Ελλησπόντου -356 νησιωτών --357 των προσπλευσασών είτα - 308
-

Συστρατείαι - 369 Διαπραγμάτευσιν -371 ' ισχυροτέρων , ή πολεμία ,

μιλίων 372 τον Ελλήσποντον - 375 αντιχάνδακος (contra fossa),
Ηγγέλθη -- 376 δοκών , φοβούμενος 377 Πύραυνοι (rochette )-378
 966 =

καταστήσας, Βενίτσαις-379 επρόφθασε-380 προσορμήσαντες

Ναρισιάλον -- 383 υπό των Κερκυραίων-384 Τούρκων -- 386 είδη
μονέστερος-391 δώσωσι- 392 ενεθάρρυνεν αυτούς- 395 απώθη
σαν όπισθεν -

400 Ηπειρωτών -401 και έπεμψεν-406 δύο χι

λιάδας άνδρας εκ των νηών, εις τας οικίας του άστεος-407 τίθε
ται καθ' όλον - 409 Λορεδάνος - 412 Γριμάλδου , αι κάραι -
- - 413
να καταλάβη το αίτιον, Πανώλης - 415 εκ πανώλους, και επεκτάνθη
-416 και έφαντασιοκόπει , Λατινιστί- 417 το να εκλέγωσι ήν εποίη. }
σαν-420 τα 16 39-421 και οι γενικοί--422 Διό δεν - 423 ούτω
-

δε ου μόνον, Αλλος δε, Πρεβεδούρα τις, ( seraglianti)-424 προσή .

κοντος , το χλευαστικώς αδόμενον - 428 τώ 1750-429 δορυφόρων
---434 του Ζιγκαρόλου - 435 μετεδόθη, Σαλβιάτα, επί πολλάς
437 δυσγενείς, φρικτάς -438 διχονοίας- 440 καταρτίσεως- 441
-

αφήρεσεν , αντιρρητικών, οι εν ιατρική, συμπληρούσαι - 442 την

προτομήν, την προτιμήν - 444 Μοκενϊγάν , MDCCLXXXVII –
.

445 Τούτον εν τή καθιδρική- 447 υποβολή – 452 οργιζόμενον

455 Δουλτσινιώται -- 457 Σεμίραμις -•• 438 αντί στροφών , μυστι :
κοσυμβούλιον -- 459 vili -- 464 αυστηρώς ή Βενετία διέταξε..465
Κουερίνος -- 477 το 1774 .. 477 ο διαδεχθείς αυτόν, άγνοιαν, και
λαβόντας,-. 479 δύο ναύς.. 481 Ωλένης- 482 σωθή-.484 άπαντες δε 1
ούτως-- 491 εφορεύοντο.. 497 υπό του προβλεπτου Καπετάνου Κερ:
κύρας-. 499 αδικοπραγία , Αυτοί τη διαταγή - 505 και ταϊς λοιπαίς
νήσοις : 508 των συντεχνιών .. 509 συμβουλευτικής -- 510 ιδιογνω
μίαν -- 517 ( Δολίχα ) --522 προσαγκαλιζόμενοι , οι Βαρόνες 532
κηροχυτήρια - 534 συνωμοσάντων -- 535 τω Βιδιμή, και οδηγίαι 1
του Βοναπάρτου, υποδεξιώσεις, Τέλος, Αριστοκρατίας -- 537 αποτε
λεσματικάς -••. 538 πρός ής - . 541 Δοξαρά -- 543 και εν αυτή φρου:
ρα , περίπολοι -- 546 Πολιτείαν -- 547 λείαν, δημοκρατίαν, Γους
550 έξωδίκους -- 557 ευεργεσίας 558 ευάρμοστον, εν ταις νήσοις
οι Γάλλοι πράκτορες -- 565 τους αρχηγούς του κλήρου , διά τον επι
συμβάντα σεισμών, ιδιώται, μετά των περί αυτόν, ενοούσιν -- 566
παραπεισθεν • 567 τους όρους της αποστολής, και 600 Βενετών •. ..

568 τριςχιλίους -- 574 απώθουν τους αυτούς -- 575 παρελύετο εις

• - 576 εκάστης φορολογίας -- 579 διατηρήσεως -- 382 το οχλαγω
γητόν -- 588 Εκαστον δε των βουλευτηρίων, ο εκλεχθείς διά -- 586
ήναύθη πυρκαϊά 597 και η προεδρία, ου διακηρύττω •• 598 έψα
λαν, βιβλον -- 600 περιοδίας επιβάσεως - 603 επί δοκιμασία, επο
λιτικολόγοι - 606 εξημμένοις, δένουσιν, judicio • 608 της Γαλ .
λίας •• 609 ιδίου αναλώμασι, ισάριθμον-- 6 10 και παρά τη αυλή, έ
 = 967 =

γραφε πρός, Και ποτε -- 618 επί ευημερία κοινή και ιδία , να κατι .
σχύσωσιν, Επί τούτω -- 644 ερειπίων της--647 sur les trois -
6 18 και με την ειρηνικήν -- 620 επί δε της δευτέρας - να εικονισθή
Σ

-694 δημαρχείου, και θα αντηχή – 622 Κορσινή, εορται Δήμητρος,

την προστασίαν - 633 συνενούνται - 634 διηρέθησαν -- 635 διά κα
CO

.
κουργήματα , και άστοδικείων -- 636 εν Κερκύρα - . 637 Jovven ..
639 των συντεχνιών • . 6 4 0 Re superbi tremate rendele -- - . 641
όπου τους πρέπονται - 643 τους επιτιθεμένους φιλησύχους πολίτας
6 4 4 καθυποτάξει, έφθασεν εις Αγκώνας - 6 4 8 έγραφε πρός -- 646
εξηγήθη ο Βεηζαδές, Tome I , page 172 - 647 παραδεχόμενος τα
πλοία μας, ταύτα και ευθύς -- 656 πάραυτα εγκαταλιμπάνει ·- 687
Σαβώτ, διεκώλυον, κινούνται κατά των νήσων 658 και περιφρού
ρησιν, και απώθησιν, εξόριστον , επέβαλεν, τα προς ασφάλειαν, περιο
βολαι ή πυργία 659 δελεαζόμενοι ήν έλαβεν αυτός -- 660 εις Φιλιά
0

ταις, ο Δουβουάς, τα πραχθέντα επί του Ρόζα .. 664 εγκαταλειφθεί

σαν -- 669 φρουρόν, και την έπαυλιν, Δουβουά, προλαμβάνωνται -
663 στρατού, ημιμοιραρχίδος, άνδρείως απώθησαν, καταβάσα 664
και έσπευδεν, και αγχιμαχόμενοι , ελιμμενισμένον , ος εφρούρει
5

665 κατά την Λευκάδα - 674 ως διωρισμένου 979 λαβών τότε τας
διαταγάς - 974 των Χαρίτων έν Ζακύνθω - 677 και πάσα θρησκευ
τική - 684 και ζηλωτάς, και ενούμενοι , θα συναγωνισθήτε και εμείς
των αρχαίων προνομίων • 608 αθεΐας - 689 ( λανθασμένος της : σε
λιδώσεως ο αριθμός αντί 687 έχει 681 ) - 682 ελλειπείς οχυρώ
σεως - 683 έλειποτάκτησαν , και συνωμολογήθη, του βασιλέως , οι
προςλαβόντες - 683 ζητωκραυγoύντες - 686 ώρμησαν, αντίμαχοι,
Κρύπτεται - 687 προεξάρχοντες , τραγωδοκωμικάς - 688 Κάρολος
Μωρέτης - 689 κραυγάζων - 636 σφαίραι εμπρηστικαί - 698 τρών
ματα, όπως επιτύχη την διαχώρησιν των ενωμένων - 699 θα παρω
0

θήσητε τον βάρβαρον, τού αφ' υπ' αυτού απροσβάτου. 700 παραθέ
μενοι εν ασφαλεία • 701 διαλειμμάτων , Relazione . 703 αναπεται
μένην. 705 Βαρυπατάδαις. 709 εθελοντήν , τη υπηρεσία, και κα
νονοστοιχίας , επετέθη, Ελαιοστασίου. 740 οι Ρώσσοι μετά τών χω
ρικών, Μερκάτης ήν. 743 ους ο Αληπασάς, και βομβαρδοστασίων .
744 οικοδομαι, ο Κεφαλλήν, καταρτίσαι . 747 και υπηρετούνται πα
ρά την. 749 η Μασσαλιώτις, κατέθραυε το σκήπτρον, του Ρήνου εν
δόξους θριάμβους, βροχήν βομβών. 720 πληροφορήσαντα, με άνεμον
ούριον εδόθησαν άπαντα. 722 οι πολιορκηται όμως αρχηγοί , έψο
μοζήτων. 726 βομβαροίζουσαι και κανονόβολούσαι , διασταυρούμενον
της φρουράς . 729 δεξιωθείς. 73 % σταντωρείως. 733 βρίθουσι τα.
 968 =

739 εξητούντο . 740 εν Κωνσταντινουπόλει 10 Σεπτεμβρίου. 742

το να παραδώσωμεν , αι δε συμμαχικαί. 743 συνάδoν. 744 νέαι α
ξιώσεις, ούτε επί του ηθικού. 748 παρήτησε, αι φατρίαι. 730 ακρι
ως, 933 εξεδόθη προς το Πανιώνιον. 754 αγενές, πολιτικής φρο
νήσεως 755 εποιήσαντο. 737 οι λιτανεύοντες , εκδικηθώσι δι', 758
και άλλοι έκρύφθησαν. 759, ουδόλως διεώρων, πανίου , περιεβλήθησαν
760 Τσαουσίδων , καθεδρών. 701 και συνοδία. 762 ο πρέσβυς, το
Κιόσιον, della Republica delle selte isole alla Sublime Porta Ot
tomana, 768 Αιθουανίας, προς τον ημέτερον. 764 ιππότου. 765
γειτνίασιν . 768 επιτηδειοτέρους , ορθής περινοίας , την συνεννόησιν.
774 από του σημαιοστάτου. 772 νήσω συντασσομένη, του συμβου
λίου και πολιτικου δικαιώματος. 714 8 τάσσον , διπλώματος. 775
Dodwel . 776 και οι μεν λαμβάνουσι, ένοπλοι, tourn of. 778 και
Ν . Δ . Δεσίλλας , και όλων. 782 και αντιπαρατάσσονται . 783 εκ.
βακχεύσεις. 784 επεβαλλετο. 790 επτά μήνες. 791 συνέταιροι .
794 Απέθνησκεν, τάς προόδους. 797 να ανιχνεύση. 798 χειρώνα
κτες, να δώση είς άλλους αντιπροσώπους . 816 ου μόνον. 811 ενώ
απ'. 819 παυμένας. 822 προοδευτικού τιμήματος. 824 εν τη νη
πιότητι, ημών ευτυχίαν στερεάν, ευφυΐα, αί εις αμφιβολίαν. 825
αλλ' έχον. 826 την προοδον και ευημερίαν. 829 Ελληνικά στρα
τιωτικά. 831 συνοδευόμενοι . 832 το Επτανήσιον γένος να ίδη εαυ :
το. 833 συνεντευτική. 837 ευρών. 841 δημοκόποις , και ταραχών,
εμπαθείας και τυραννικής, Εχεφρον, και ασφαλίζοντος, 832 Εν ταύ
ταις ταις . 847 εκδικήτρια των παραβάσεων, του κοινωνικού συμ
βολαίου, ή λαμπρά , μή διευθύνωνται. 850 παρουσίασάσης τα όπλα.
852 επιστάτην . 856 καταγραψασα αυτά . 863 καλούμενος. 864
ισχύει. 86 % έκ τιμών. 857 του Αρχιπελάγους, επωφελούμενος των.
869 Ευρωπαϊκή, Προ πολλού, ο πρόξενος της Πολιτείας. 871 και
υπό, 872 ως έτι και της Γαλλίας κατά την εσχάτην ταύτην ημέραν,
Διευθύνει. 877 Τεκέ, ή έφοδος του Τεκέ. 880 εκ Τίλσιτ, μεγαλε
πίβολα , Τιλσίτ, διανεμόμεναι. 882 λαβούσας χώραν . 883 ανεξάλει
πτος. 887 να επιστήση. 888 καθ' ορισμόν, μετονομάσθησαν. 890
διαμαρτυρήθη , την γήν σας . 891 Κολλιουνγουότ . 893 εν τέλει, την
ζέσιν , alla tele, 896: Δονζελώτ. 897 έναυθη. 900 πολιτείαν, οι
προύχοντες, 902 πολιτείας, η αυτού. 1809. 903 διασκορπίζονται
οι διαρπάζοντες . 964 παριστανόμεθα..

οοοοο «κλέουcoor
3

27
-

}
|
olinsteiner
bf Buchbinder
$ 30