Równania różniczkowe jednorodne

Równania różniczkowe niejednorodne

Równanie różniczkowe Bernoulliego

Równania różniczkowe liniowe rzędu pierwszego

Jacek Kłopotowski

Katedra Matematyki i Ekonomii Matematycznej SGH

23 kwietnia 2018

Jacek Kłopotowski Równania różniczkowe liniowe rzędu pierwszego

 Równania różniczkowe jednorodne
Równania różniczkowe niejednorodne
Równanie różniczkowe Bernoulliego

Wstęp

Definicja
Równanie różniczkowe
dy
+ p (x) y = q (x) (1)
dx
nazywamy równaniem różniczkowym liniowym pierwszego
rzędu. Jeśli q (x) ≡ 0, to równanie (1) czyli równanie
dy
+ p (x) y = 0 nazywamy równaniem jednorodnym, w
dx
przeciwnym przypadku równanie (1) nazywamy równaniem
niejednorodnym.

Jacek Kłopotowski Równania różniczkowe liniowe rzędu pierwszego

 Równania różniczkowe jednorodne
Równania różniczkowe niejednorodne
Równanie różniczkowe Bernoulliego

Równania różniczkowe jednorodne

Równanie różniczkowe jednorodne jest równaniem o zmiennych

rozdzielonych i rozwiązujemy je metodą przedstawioną na
poprzednim wykładzie.

Przykład
dy
Rozwiążemy równanie różniczkowe jednorodne + x 3 y = 0.
dx

Jacek Kłopotowski Równania różniczkowe liniowe rzędu pierwszego

 Równania różniczkowe jednorodne
Równania różniczkowe niejednorodne
Równanie różniczkowe Bernoulliego

Równania różniczkowe jednorodne

Równanie różniczkowe jednorodne jest równaniem o zmiennych

rozdzielonych i rozwiązujemy je metodą przedstawioną na
poprzednim wykładzie.

Przykład
dy
Rozwiążemy równanie różniczkowe jednorodne + x 3 y = 0.
dx

Jacek Kłopotowski Równania różniczkowe liniowe rzędu pierwszego

 Równania różniczkowe jednorodne
Metoda uzmienniania stałej
Równania różniczkowe niejednorodne
Metoda przewidywania
Równanie różniczkowe Bernoulliego

Metoda uzmienniania stałej

Równanie różniczkowe niejednorodne

dy
+ p (x) y = q (x) ,
dx
gdzie funkcja q (x) nie jest tożsamościowo równa zeru,
rozwiązujemy w ogólnym przypadku tzw. metodą uzmienniania
stałej.

Jacek Kłopotowski Równania różniczkowe liniowe rzędu pierwszego

 Równania różniczkowe jednorodne
Metoda uzmienniania stałej
Równania różniczkowe niejednorodne
Metoda przewidywania
Równanie różniczkowe Bernoulliego

Przykłady

Przykład
Rozwiążemy równanie różniczkowe liniowe niejednorodne
dy
− xy = −x.
dx

Przykład
Rozwiążemy równanie
dy y
− = 2x 2 .
dx x

Jacek Kłopotowski Równania różniczkowe liniowe rzędu pierwszego

 Równania różniczkowe jednorodne
Metoda uzmienniania stałej
Równania różniczkowe niejednorodne
Metoda przewidywania
Równanie różniczkowe Bernoulliego

Przykłady

Przykład
Rozwiążemy równanie różniczkowe liniowe niejednorodne
dy
− xy = −x.
dx

Przykład
Rozwiążemy równanie
dy y
− = 2x 2 .
dx x

Jacek Kłopotowski Równania różniczkowe liniowe rzędu pierwszego

 Równania różniczkowe jednorodne
Metoda uzmienniania stałej
Równania różniczkowe niejednorodne
Metoda przewidywania
Równanie różniczkowe Bernoulliego

Metoda przewidywania

W przypadku równań niejednorodnych

dy
+ p (x) y = q (x) ,
dx
w których funkcja p (x) jest stała (p (x) = λ, gdzie λ 6= 0), zaś
funkcja q(x) jest albo wielomianem, albo funkcją postaci
α sin (ωx) + β cos (ωx), albo funkcją postaci αe ωx , albo sumą lub
iloczynem funkcji tych trzech typów możemy stosować metodę
przewidywania.

Jacek Kłopotowski Równania różniczkowe liniowe rzędu pierwszego

 Równania różniczkowe jednorodne
Metoda uzmienniania stałej
Równania różniczkowe niejednorodne
Metoda przewidywania
Równanie różniczkowe Bernoulliego

Postać rozwiązania ogólnego

Podstawą metody przewidywania jest poniższe twierdzenie.

Twierdzenie
Rozwiązanie ogólne równania niejednorodnego jest sumą
rozwiązania ogólnego równania jednorodnego i rozwiązania
szczególnego równania niejednorodnego.

Jacek Kłopotowski Równania różniczkowe liniowe rzędu pierwszego

 Równania różniczkowe jednorodne
Metoda uzmienniania stałej
Równania różniczkowe niejednorodne
Metoda przewidywania
Równanie różniczkowe Bernoulliego

Postać rozwiązania ogólnego cd

Rozwiązaniem ogólnym równania jednorodnego

dy
+ λy = 0
dx
jest funkcja
yJ (x) = Ce −λx ,
a rozwiązaniem ogólnym równania niejednorodnego
dy
+ λy = q(x).
dx
jest funkcja
yN (x) = Ce −λx + g (x),
gdzie g (x) jest rozwiązaniem szczególnym równania
niejednorodnego
Jacek Kłopotowski Równania różniczkowe liniowe rzędu pierwszego
 Równania różniczkowe jednorodne
Metoda uzmienniania stałej
Równania różniczkowe niejednorodne
Metoda przewidywania
Równanie różniczkowe Bernoulliego

Postać rozwiązania szczególnego

W tabeli zestawiamy w postaci zbiorczej przewidywane rozwiązania

dy
szczególne równania + λy = q(x).
dx
Przewidywana postać
Funkcja q(x)
rozwiązania szczególnego
(n, q, α, β, ω są dane)
(szukamy g , γ, δ)
q(x) – wielomian stopnia n g (x) – wielomian stopnia n
q(x) = α sin (ωx) + β cos (ωx) g (x) = γ sin (ωx) + δ cos (ωx)
( g (x) =
q(x) = αe ωx γe ωx dla ω 6= −λ
αxe −λx dla ω = −λ
suma powyższych funkcji suma powyższych funkcji
kombinacja liniowa iloczynów
iloczyn funkcji
powyższych funkcji
Jacek Kłopotowski Równania różniczkowe liniowe rzędu pierwszego
 Równania różniczkowe jednorodne
Metoda uzmienniania stałej
Równania różniczkowe niejednorodne
Metoda przewidywania
Równanie różniczkowe Bernoulliego

Przykłady

Przykład
Wyznaczymy rozwiązanie ogólne równania niejednorodnego
dy
+ 3y = x 2 − 3x + 2.
dx

Przykład
Wyznaczymy rozwiązanie ogólne równania
dy
− 2y = 3 sin (4x) .
dx

Jacek Kłopotowski Równania różniczkowe liniowe rzędu pierwszego

 Równania różniczkowe jednorodne
Metoda uzmienniania stałej
Równania różniczkowe niejednorodne
Metoda przewidywania
Równanie różniczkowe Bernoulliego

Przykłady

Przykład
Wyznaczymy rozwiązanie ogólne równania niejednorodnego
dy
+ 3y = x 2 − 3x + 2.
dx

Przykład
Wyznaczymy rozwiązanie ogólne równania
dy
− 2y = 3 sin (4x) .
dx

Jacek Kłopotowski Równania różniczkowe liniowe rzędu pierwszego

 Równania różniczkowe jednorodne
Metoda uzmienniania stałej
Równania różniczkowe niejednorodne
Metoda przewidywania
Równanie różniczkowe Bernoulliego

Przykłady cd

Przykład
Wyznaczymy rozwiązanie ogólne równania
dy
+ 2y = x + 5 sin x.
dx

Przykład
Wyznaczymy rozwiązanie ogólne równania
dy
+ 3y = 10x 2 cos 4x.
dx

Jacek Kłopotowski Równania różniczkowe liniowe rzędu pierwszego

 Równania różniczkowe jednorodne
Metoda uzmienniania stałej
Równania różniczkowe niejednorodne
Metoda przewidywania
Równanie różniczkowe Bernoulliego

Przykłady cd

Przykład
Wyznaczymy rozwiązanie ogólne równania
dy
+ 2y = x + 5 sin x.
dx

Przykład
Wyznaczymy rozwiązanie ogólne równania
dy
+ 3y = 10x 2 cos 4x.
dx

Jacek Kłopotowski Równania różniczkowe liniowe rzędu pierwszego

 Równania różniczkowe jednorodne
Równania różniczkowe niejednorodne
Równanie różniczkowe Bernoulliego

Definicja równania Bernoulliego

Definicja
Równaniem różniczkowym Bernoulliego nazywamy równanie
dy
+ p (x) y + q (x) y a = 0, (2)
dx
gdzie a ∈ R.

Jeśli a = 0, równanie (2) jest równaniem liniowym pierwszego

rzędu; jeśli a = 1, równanie (2) jest równaniem o zmiennych
rozdzielonych.

Jacek Kłopotowski Równania różniczkowe liniowe rzędu pierwszego

 Równania różniczkowe jednorodne
Równania różniczkowe niejednorodne
Równanie różniczkowe Bernoulliego

Równanie Bernoulliego cd

Jeśli a > 0, to funkcja stała y = 0 jest jednym z rozwiązań.

Przyjmując, że y 6= 0, równanie dzielimy przez y a , otrzymując
równanie
dy 1 1
a
+ p (x) a−1 + q (x) = 0.
dx y y
Stosując podstawienie z = y 1−a , otrzymujemy
dz 1 dy
= (1 − a) a .
dx y dx
Podstawiając otrzymane zależności na zmienną z, otrzymujemy
równanie liniowe
1 dz
+ p(x)z + q(x) = 0.
1 − a dx
Jacek Kłopotowski Równania różniczkowe liniowe rzędu pierwszego
 Równania różniczkowe jednorodne
Równania różniczkowe niejednorodne
Równanie różniczkowe Bernoulliego

Przykłady

Przykład
Rozwiążemy przedstawioną metodą równanie jednorodne względem
x iy
dy y x
− − = 0.
dx x y

Przykład
dy
Rozwiążemy równanie = y tg x − y 3 sin x.
dx

Jacek Kłopotowski Równania różniczkowe liniowe rzędu pierwszego

 Równania różniczkowe jednorodne
Równania różniczkowe niejednorodne
Równanie różniczkowe Bernoulliego

Przykłady

Przykład
Rozwiążemy przedstawioną metodą równanie jednorodne względem
x iy
dy y x
− − = 0.
dx x y

Przykład
dy
Rozwiążemy równanie = y tg x − y 3 sin x.
dx

Jacek Kłopotowski Równania różniczkowe liniowe rzędu pierwszego