+920

Q. D. B. V.

RECTORE ACADEMIAE MAGNIFICENTISSIMO

SERENISSIMO PRINCIPE REGIO ,

DOMINO

FRIDERICO AVGVSTO ,

ELECTORATVS SAXONICI HEREDE

ETC. ETC. ETC.

DISPVTATIONEM MATHEMATICAM

DE

PROGRES

44

SIONE .

PRAESIDE

10. ANDREA PLANERO ,

SVPER. MATHEM. PROF. PVBL.

TVEBITVR

M.IO. GEORGIVS LIEBERWIRTH,

TORGAVIENSIS MISNICVS ,

POSTRID. NON. APRIL. A. cis 13cc xi .

VITE MBERGAE , FORMIŞ KREVSIGIANIS.

 LAT

joat
M10

101 377

10.3 • 18

MEDITAMHITAM MUZOITA

77

241000

EVIO

"

OGD CIM
 PRAEFATIO.

Res funt gradus, quibusfummum Mathefeos

faftigium confcenditur : Ratio , Proportio,

T
Progreffio. Ratio pars Proportionis eft , o
mnisque Proportio binis ex Rationibus conflatur.

Sine Proportionenihil numerorum, nibil magnitudi

num , nihil cetera quantitatisfcientia. In quauis

Mathefeos parte dominatur Proportio : dominatur

adeo et ipfa Ratio. Vt uero Proportio ex Ratione :

fic ex Proportione Progreffio , quanquam non cun

cta , oritur. Haec enim nonfolum in fimilitudine

Rationum ; uerum 4 etiam in aequali terminorum

differentia , tanquam in fundamento , conquiefcit.

Quanta iam et ipfius Progreffionis fit utilitas,

quantusque fructus , neque hoc dici poteft. Cum

enim , et eos faepe difficillimos, foluit difciplina Pro

greffionum nodos : tumalia multa commoda in Arith

meticis , Geometricis , Muficis , Aftronomicisque

praeftat. Nobis in praefens placuit Progreffionis

doctrinam, breuiter quidem, ftrictimque , pro modo

difputationis , proque ratione inftituti , itemque

perfpicue explicare , fuisque erutam ex tenebris
‫ ܐ ܐ ܐ‬GLAS
proferre magis in apricum.
K DISPV
A 2
 DISPVTATIO MATHEMATICA /
DE

PROGRESSIONE

DEFINITIONES.

DEFINITIO I

I. ·

Progresfio eft multitudo quantitatum, certo inter

uallo crefcentium , uel decrefcentium.

Scholion.

T Ratio eft multitudo terminorum : ita

Proportio multitudo rationum. ་ Pro

greffio autem eft quidem et ipfa multi
tudo Proportionum ; fed non omnis.
Agnofcit enim pro fundamento non
folam Rationem , id quod facit Propor
tio ; fed praeterea aequalem termino
rum Differentiam , fiue Exceffum. Quatenus autem Progref
fio eft multitudo Proportionum , ex ea parte intelligi oporret

Proportiones continuas. Eft enim tantummodo feries quan

titatum , continue progredientium , quae hoc loco termini
appellantur. Quod attinet ad ipfum terminorum interual
lum, illud eft uel cadem Ratio, uel eadem, aut inaequalis ter
minorum Differentia. Ceterum Progreffio decrefcens uix eft
alia, quam Harmonica Progreffio.

DEFINITIO

IL

Progreffio alia eft Arithmetica ; alia Geometrica ;

alia Harmonica; alia denique Aftronomica.
Scho
 Scholion. 1909

Unt , qui ipfam Proportionem diuidant in Arithmeticam ,

Sunt
et Geometricam : fed male. Namque ad omnem Propor

tionem eadem requiritur Ratio , atque adeo exceffus termi

norum inaequalis. Eft Proportionis fundamentum tantum
modo Rationum , non uero fimul Differentiarum fimilitudo,

Daturque exempli caufa , Proportio hofce inter terminos:

2. 6. 3. 9. item intet hos : 3. 6. 12. ibi diſcontinua, fiue difcreta;
hic continua : at nulla inter hofcé: 1. 2. 3. Namque in exem

plis prioribus datur Rationum fimilitudo , et eft utraque Ratio

nominatim hinc fubdupla , illinc fubtripla : dantur în utroque
exemplo et differentiae ; uerum non aequales. Differentia
enim inter 2. et 6. eft quaternari us ; inter 3. autem et 9. eft ſe
narius. Deinde inter 3. et 6. eft ternarius ; fed inter 6. et 12.
fenarius. In exemplo contra pofteriore eft differentiarum
quidem; at nulla rationum fimilitudo. Quemadmodum enim
unitas a binario unitate, fic binarius a ternario pariter unitate
differt. At enimuero fundamentum Progreffionis aeque eft
Differentiarum, quam Rationum fimilitudo. Vnde patet fo
Jam Progreffionem'in Arithmeticam , ét Geometricam poffe
diuidi : quibus duobus Progreffionis generibus Progreffionem
addimus Harmonicam : quod uerbum pariter eft Progreffio
nis propriumi , tametfi uulgus Proportioni , latius hac accepta
uoce, uendicare foleat. Eft autem Harmonia Progreffionis
potius , quam Proportionis , ideo quod et eadem ratione , et
J
differentia aequali conftat. Immo fub proximi exitum feculi
quartum Progreffionis genus inuentum eft , quod Aftronomi
ca Progreffio appellari poteft , in qua folus terminorum ex
ceffus, fed inaequalis, locum habet. Summatim ut dicamus,
in Progreffione Arithmetica ualet , locumque haber quanti
tatum fiue differentia , fiue exceffus : in Geometrica ratio : in
Harmonica cum differentia , tum uero fimul ratio : in Aſtro
nomica denique exceffus terminorum ternorum inaequalis.
Vnum addimus de Progreffione Quadratorum, et Cuborum,
A 3 eam
eam nos libenter praeterire , eo quod nulla eius adhuc , quod
quidem nos fciamus , utilitas fit demonftrata. De eadem
uero fi quis uelit cognofcere , legat P. Ignat. Gaftonis Pardies,
S, I. Elementa Geometriae , lib. VIII. artic. 34. Ceterum
exemplum Progreffionis Quadratorum allegatur ibi hoc :
1. 4. 9. 16. 25. 36. et Cuborum hocce ; 1. 8. 27. 64. 125. 216. item
Quadrati Quadratorum hoc : 1. 16. 81. 256. 625. 1296. quarum
rerum omnium radices funt numeri naturales : 1. 2. 3. 4. 5. 6. s

DEFINITIO
III. BL.A.

Progreffio Arithmetica eft , ubi feruatur eadem

quantitatum differentia , et exceffus.

Scholion.

Ifferentia eft quantitas , quae relinquitur ex fubductione

a numerus ille , quo

omnes termini fefe fuperant. Seu , mauis , Differentia eft

numerus , quo terminus minor fuperatur a maiore : Exceffus
eft numerus, quo terminus maior excedit , fuperatue termi
num minorem. Reuera Differentia, et Exceffus , funt unum,
idemque : folo refpectu diftinguuntur. Differentia pertinet
adterminum minorem : Exceffus ad maiorem. Efto exemplum.
Inter 2. et 4. differentia eft z. quoniam binarius relinquitur
ex fubtractione binarii a quaternario. Sed idem uero bina
rius et eft exceffus ; exceffus autem intuitu quaternarii , eo
quod quaternarius binarium excedit binario.
4. ነ Numerus maior.
2. Numerus minor.

2. Differentia, feu Exceffus.

-Iam uero efto exemplum Progreffionis Arithmeticae. ** ::
16 L. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
In hoc exempló Differentiae , et Exceffus, funt aequales . Nam
et Differentia , et Exceffus , ubique eft unitas. Numeri et
1 aequali differentia inter fe differunt , et aequali fefe exceffu
fupe
 fuperant Quod fupereft , Progreffio Arithmetica fit addi
em tione Differentiae ad numerum unumquemque finiftrum :
Ges probatur fubtractione numeri cuiuscunque finiftri a dextro.
Jm ! Ibi fumma eft numerus dexter : hic Refiduüm Differentia.
22XX
C: Retineamus exemplum.
I. 2. 44 .
4 4. 5. 4 6. 7. 18.3 21 . Inbju
t 7 1001 I
― - -

.
2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
~
1

}
4. 5. 6. 7. 8.
MP3
~|~

3 4 5 6 7
-
1 I

DEFINITIO

IV.
" Progreffio Arithmetica alia eft Simplex , alia •

Mixta.

Scholion.
Implex Progreffio aliis Naturalis dicitur : Mixta aliis Arti
Oficialis . Fundamentum diuifionis eft hoc , quod exceffus
terminorum nunc continue , nunc alternatim unus fit, idemque.
I
Progreffio igitur Simplex a continuo terminorum exceffu :
นี
Mixta ab interrupto appellatur. Nam exceffus terminorum
in hac tali Progreffione uel eft continue , uel alternatim talis.
ur
Vnde et Progreffio Naturalis alio nomine aequalis ; Artificialis

autem inaequalis uocari folet.

DEFINITIO

V.

Progreffio Arithmetica Simplex eft, quando Diffe

rentia inter proximos terminos continue eft ea
B2

dem : Mixta, quando alternatim eft eadem .

Scholion.
Ifferentiae ergo in priore continenter funt inter fe acqua

Dife in pofteriore alternatim ,

Exem
 Exempla Progreffionis Arithmeticae Simplicis :
↓
* 2. 4. 6. 8 10. 12. 14. 16.
1. 4. 7. 10. 13. 16. 4 19. 22.
2. 7. 12. 17. 22. 27. 32. " 37 .

Illic Differentiae , fiue Exceffus , omnes funt binarii , adeoque

inter fe aequales : iftic ternarii : hic quinarii
Exempla Progreffionis Arithmeticae Mixtae.
1. 2. 4. 5. 7. 8. 10. 11. 13. 14.
2. 4. S. 7. C 8. 10. 11. 13. 14. 16.
4. 7. 9. 12. 14. " 17 , 19. 22, 24. 27.

In 'exemplo primo Differentia inter 1, et 2. eft unitas ; inter 2.

et 4. binarius ; inter 4. et 5. unitas ; inter 5. et 7.binarius ; in
ter 7. et 8. unitas ; inter 8. et 10. binarius ; inter 10. et 11. uni
fas ; inter 11. et 13. binarius ; inter 13. et 14. unitas : in exemplo
altero exceffus funt binarii , et unitates alternatim : in ultimo
Differentia partim eft ternarius , partim binarius. Nam ter
minus minor differt a maiori fiue unitate , fiue binario , fiue
ternario ; idque alternatim : terminus autem maior minorem M
fiue unitate, feu binario , feu ternario , idque pariter alternis
uicibus , excedit. Ob hanc itaque alternatam frue Diffe
rentiarum , feu Exceffuum , aequalitatem termini dicuntur
difpofiti in Progreffione Arithmetica Artificiali , fiue Mixta.
Dicitur, uero Mixta propterea , quia mixta eft , atque com
+
pofita ex duplici Progreffione Naturali , duplicique gaudet
Differentia , fiue Exceffu terminorum.
MENDATĖ KOMOS
DEFINITIO

VI.

Progreffio Geometrica eft , cum eadem feruatur

Ratio.
107. 1
77107 ì!1
unclogu u Scholion.dup
" ) LIMA

Atio eft relatio duarum quantitatum . Sicut enim omnis

RArelatio eft inter duos terminos : fic Ratio. Terminorum
unus dicitur Antecedens : akter Confequens, fille eft , qui ad
-INDRIX alium
 alium refertur : hic,ad quem refertur alius. Refertur autem uel
terminus aequalis ad aequalem, uel inaequalis ad inaequalem .
Hinc Ratio alia dicitur aequalitatis, alia inaequalitatis. Illa
comparat adeo terminos aequales ; haec inaequales. Ita Ra
tio binarii ad binarium , item lineae quatuor pedum ad li
neam aliam quatuor pedum eft Ratio aequalitatis : fed rela
tio binarii ad quaternarium , item lineae quatuor pedum ad
lincam octo pedum inaequalitatis eft Ratio, Huius tamen
loci tantummodo Ratio inaequalitatis eft : atque fere Ratio
inaequalitatis minoris ; eademque in primis fubmultiplex :
idque ideo , quia in omni propemodum Progreffione termini
minores in maiores excrefcunt. Eft enimuero Ratio fub
multiplex habitudo quantitatis minoris ad maiorem , cum
0 minor metitur maiorem aliquoties exacte. Sunt autem fpe
cies huiufce Rationis innumerabiles, exempli caufa , fubdupla,
fubtripla, fubquadrupla, fubquintupla, fubfextupla. Ita qua
ternarii ad octonarium Ratio eft fubmultiplex, fpeciatim fub
dupla , quoniam quaternarius metitur octonarium per bina
rium , quotientem : lineae autem trium pedum ad lineam
nouem pedum fubtripla eft Ratio. Sunto plura exempla, ca
demque in numeris.
นาย
ilma 2.4. 2.6 2.8. 2.10. 2.12.

Iam uero ad Progreffionem reuertamur Geometricam,quae

ab aliis fic defcribitur : Eft , in qua exceffus terminorum
eft inaequalis ; ab aliis paulo luculentius hoc modo : Eft , in
qua numerus primus toties continetur in fecundo , quoties fe
cundus in tertio. Efto hoc exemplum:

2. 4. 8. 16. 32. 64. 128.

Datur inter hofce numeros Progreffio, eademque talis , in

qua minores excrefcunt in maiores. At enim ifta quidem
Progreffio non eft Arithmetica. Nec enim eius inter nume
ros. dantur aequales Differentiae. Differentia enim inter 2.
11 et 4. eft binarius ; inter 4. et 8. quaternarius ; inter 8. et 16.
ad Octonarius, inter 16, et 32. denarius fenarius ; inter 32. et 64.
12 B trice
01
tricenarius binarius ; inter 64. denique et 128. fexagenarius
quaternarius. Hae numerorum Differentiae , quia non funt
aequales , hinc neque numeri Progreffione Arithmetica pro
grediuntur. Progrediuntur autem Geometrice: idque ideo,
quod feruant eandem inter numeros quofque proximos ra
tionem . Seruantque fubmultiplicem , ac figillatim ſubdu
plam : id quod ex diuifione conftat. Quodfi enim termini
fequentes diuidantur per antecedentes , Quotus ubique no
men erit Rationis

81 76
! 42. Ratio . 82. R. 76| 2R. 31R
*
1 iz
64 2. 1 R. x281
And yo
321 641.2. R.

Vt enim Differentia terminorum in Progreffione Arithmeti

ca per Subtractionem numeri finiftri a dextro' : fic Ratio in
Progreffione Geometrica reperitur Diuifione continua ter
mini confequentis per antecedentem . Ceterum ficut Arith-'
metica Progr effio fit addit ione Diffe renti ae ad terminos prae-'
cedentes : fic Progreffio Geometrica fit multi plicatione con
tinua terminorum praecedentium per nomen Rationis. Re
petamus fuperius exemplum , eiusque modum conficiendi
oftendamus.

2. 4. 8. 16. 32. 64.

2 2 2 2
2

4. 8 16 52 178. 64 128. •1
• UTSTAN
DEFINITIO

VIL

Progreffio Harmonica eft, quando, tribus fumptis.

terminis, ut fe habet maximus ad minimum , ita fe

habet differentia inter maximum , et medium , ad
differentiam medii, et minimi.
IT
1 Scholion
 List y Scholion.
2
eu , fi magis placet: Progreffio Harmonica eft , quando ,
nt
Ofumptis tribus terminis , maximus ad minimum eft, ut dif
TO
ferentia inter maximum , et medium , ad differentiam inter
co,!
medium, et minimum. Vnde intelligitur in hoc quidem
Progreffionis genere partim Rationem , partim Differentiam ,
loco fundamenti effe. Vtriusque enim rei habenda eft ratio,
quidem Progreffio Harmonica fieri debeat, Sunto tres hi
termini : 3. 4. 6.
In hac numerorum ferie Progrefio eft Harmonica. Nam ea
dem eft Ratio inter maximum, et minimum , quae inter dif
ferentias. Inter 6. et 3. eft Ratio dupla. Differentia inter 4. et 6.
eft binarius ; inter 4. autem , et 3. unitas. Iam uero inter hafce

differentias : binarium et unitatem, uiciffim Ratio datur dupla.

Similiter 15. 29. 30. funt in Progreffione Harmonica . Nam
Differentia inter 20. et 30. eft 10. et Differentia inter inter 15.
et 20. eft 5. fed 10. et 5. habent fe in ratione dupla : quae ra
tio pariter eft inter 30. et 15.terminum maximum,et minimum.
Ceterum iu tali quidem Digreffione de quorundam fententia'
perinde eft , fiue termini crefcant, fiue decrefcant. Nam eft,
qui terminos praecedentis Progreffionis fic ordinat.
30. 20. 15.
Vbi dicendum Differentiam inter 30. et 20. effe 10. et Differen
tiam inter 20. et 15. effe 5. ww Iam autem, quae eft Ratio hafce
inter Differentias , eadem inter terminum maximum , mini
mumque. Eft autem utrobique dupla.rr
DEFINITIO
VII.

Progreffio Aftronomica eft, in qua unusquifque,ter

minus fequens fummae duorum praeceden
M.L
tium aequatur.
Scholion.
Ecentem hanc numerorum Progreffionem in Regia
Scientiarum Academica Gallica nuper admodum excogi
B 2 cauit
tauit D. Caffinus.. Io. Baptifta Hamelius autem in Hiftoria
Regiae fcientiarum Academiae hoc prodidit exemplum :
1. 1. 2. 3. 5. 8. 13. 21. 34. 55. 89. 144.
idemque fimul putat , primos huiusmodi Progreffionis termi→
nos effe ipfam unitatem , et quemque alium terminum fum
mae duorum praecedentium aequari. Nos autem pofterius
tantummodo concedimus ; fed prius negamus. Poffe enim
primos Progreffionis Aftronomicae terminos effe numeros
quofcunque, uel hocce confirmet exemplum :
2. 2. 4. 6. 10. 16. 26. 42. 68. 110. 178. 188.
Ceterum fundamentum eft inaequalis terminorum differentia.
Fit autem hoc modo. Primo primi numeri adduntur , ut
oriatur terminus tertius : deinde numerus fecundus additur
tertio , ut nafcatur quartus : tertio numerus tertius additur
quarto , ut generetur quintus. Atque eadem ratione dein
ceps pergatur. Demonftratio uero haec eft. Numeri finiftri,
exceptis duobus finiftimis, a dextris fubducuntur. Si refiduum
femper eft numerus praecedens, tunc Progreffio rite fuit facta.
PROBLEMATA .
PROBLEMA I

Adderecompendiofe numeros Arithmetice progredientes.

Scholion.
Hic occurrunt et tria Poftulata , et quatuor Regulae.
Poftulata.
1. Vt detur terminus primus ;
II. Vt detur terminus ultimus
III. Vt detur numerus terminorum omnium.
CTT Regulae,
1. In Progreffione Arithmetica naturali, fi par eft termino
rum numerus, famma termini primi, et ultimi, per dimidium
terminorum numerum multiplicatur.
Dentur hi termini : 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.
Terminus primus eft unitas : terminus ultimus duodenarius:
et numerus terminorum omnium pariter duodenarius. Iam, fi

quae
 quaeratur illorum terminorum fumma , res hoc modo per->
ficietur. ,"

J. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

Primus terminus : 1 :
Summa : 13

Terminorum dimidium : 6

Summma totius Progreffionis : 78.

DS
Exempla alia , ubi Differentia eft plus , quam unitas.
I. 3. 5. 7. 9. 11. 13. 15. 14. 7. 10. 13. 16. 19. 22.
I
16

12
+
2
Summa Progreffionis: 64 Summa Progreffionis: 92

1. 5 9. 13. 17. 21.

~-

66

Sunto et exempla in numeris concretis, Acceperit aliquis

ex metallifodinis menfe primo Ioachimicos fex, qui in menfi
busfequentibus fic crefcant,ut proximi quique menfes fuperent
menfes praecedentes numum fex uncialium incremento , ita,
ut ille menfe duodecimo acceperit taleros feptuaginta duos.
Quaeritur hinc, quantum fecerit lucrum annuum.
Data hic funt: 6. 72. 12.
72. Terminus ultimus.
6. Terminus primus.
78.
6. Numerus dimidius Terminorum.

468. Summa Progreffionis.

Siquis prima anni feptimana acceperit falarii loco quatuor
numos imperiales , et fingulis feptimanis fequentibus lucrum
tale, quod lucrum hebdomadum proxime antecedentium uin
B 3 cat
cat quatuor 'numum uncialium exceffu , ita , ut hebdomade
quinquagefima fecunda prouenerint taleri ducenti , et octo,
quaeritur, quot taleri accepti fuerint toto anno. 4
Data erunt : 4. 208. 52.
208. Terminus ultimus.
4. Terminus primus . NORT
212.
A
26. Dimidium Terminorum.
110 I
8272
24." sz
424
5512. Summa Progreffionis .
I. In Progreffione Arithmetica Naturali , fi impar eft ter
minorum numerus , Terminus ultimus per fummam dimi
diam Termini primi, et ultimi , multiplicatur. Exempli caufa
.'S
addantur hi aurei:

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.
II 6

12 66

Quodfi tamen uel primus Terminus,uel Differentia , uel ho

rum utrumque , eft plus , quam unitas , tunc fumma Termini

primi , et ultimi , per numerum dimidium minorem termi

norum multiplicatur , Productoque additur Summa dimidia
primi , et ultimi Termini.
2017

Exempla primi generis. :. I

2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

14
27
/
/4

©
2
~

Sutom
la
སྐ
s
*
*[}

21..
Exem
 Exempla fecundi generis. (Exempla tertii generis .

སྦོ ཨ{ ཨྰཿ + ལྦཝེ

1. 3. 5. 7. 9. 113 23.5 26
12. 5. 8 11 14 ,175 20...
2
28
4

-*
+
~
F
w
|
.
|/
·
112
14
126

3. 5. 7. 9. 11. 13. 15.

I. 4. 7. 10. 13.
I
•|= ~/00 |

14
2
7 ~~~

f..
"
pincés 35
20
& S. 9. 13. 17. 21. 25. 4. 9. 14. 19. 24. 29. 34.
01.
©
དྷ
ཁ
ཀཨ-།ྠ།

26€

Tas
==
>
|
|
=
+
=
+
=|
~
|
~

291* 91

III. In Progreffione Arithmetica Artificiali, ubi pares funt

Termini , fumma primi , et ultimi , per dimidium Termino
rum numerum multiplicatur. 60 E. g.
12. II . Janted
7154/5

• 3. 4. 5. 7. 8. 10. 11. 13. 14.

jan

IV. In Progreffione Arithmetica Artificiali , ubi impar eft

Terminorum numerus , primo abiicitur terminus primus , uel
ultimus : deindefumma extremorum per dimidium Termino
rum reliquorum numerum multiplicatur : denique facto ad
ditur Terminus abiectus, Exem
 3-12
.:: ..
hang on th Exempla,

* ~ 1 ~ +1
1) 2.24056 7.8, 10. 11. 13, s I. 2. 5. 7. 8. 19. 13. (13.
2

/
+
=
=
/
8 - 15
PROBLEMA II
Inuenire terminum ultimum Progreffionis Arithmeticae.
Scholion .
Si Termini Progreffionis compendiofe addendi funt , tunc
inter alia Terminus ultimus aut datur , aut notus effe debet.
Quodfi autem neque datus fuerit, neque notus ,tunc ante omnia
inueftigari debet. Quod , ut fieri poffit , denuò et Poftulatis,
et Regulis opus, 2+
44 PAR4
Poftulata.
Dari debent haec : Terminus primus , Numerus termino
rum omnium , et Differentia Progreffionis, fiue Numerus ille,
quo termini omnes fe inuicem fuperant.
Regulae.
I. In Progreffione Arithmetica Naturali numerus Termi
horum , unitate minutus, multiplicatur per Terminorum Dif
ferentiam ; et Producto additur Terminus primus,
· Dentur hi numerí : 2.12. 4. quorum ille fit Terminus primus;
ifte numerus Terminorum omnium ; hic Differentia Progref
fionis.Ex hifceDatis iam Terminus ultimus hoc modo inuenitur,
II. Numerus Terminorum, unitate minutus.
4. Differentia,

44. Productum .
2. Terminus primus,
f Val VI
46. Terminus ultimus quaefitus.
Sint deinde dati hinumeri : 4. 100. 4.
Hi dabunt pro Termino ultimo 400.

**** 199
 99
. ‫ܘܐܪ‬
4
396
4
400
Efto et exemplum in numero Terminorum impari ; fintque dati numeri
2. 11. 3. Terminus quaefitus erit 32.
10
3

30 Sal I
2
tou.
"Is 32
Dabimus et exempla in numeris concretis. Acceperit aliquis ex metallis
fodinis primo menfe taleros 6. fubfequentibus autem menfibus fingulis
taleros fex plures, quam in fingulis menfibus proxime praecedentibus. Quae
ritur hinc , quantum acceperit menfe duodecimo,
Data crunt : 6. 12. 6. unde prouenient 72. pro Termino ultimo quackito.
11
6
-
86
6

72
Si dedero taleros duos prima feptimana , fumma in fingulos menfes cre
feente incremento trium talerorum, quot dedero taleros feptimana ſexagefi
66527
na fexta? AXAT
sorhan 1:34
65 . redi
3 802 6. rock -
2002 2015
195 QARİA Jude
2

197
II. In Progreffione Arithmetica Artificiali numerus Terminorum, unitate,
id eft, primo Termino, minutus , difpergitur in duas partes , quarum fingulae
muldplicantur per Differentiam in numero autem Terminorum impari una ,
Párs per Differentiam maiorem , altera per minorem : denique Producto
Kall 20 adT
ditur Terminus primus , antea omiflus.
Data fint haec : 9. 2. 3. 2. Primumque in his fit numerus Terminorum o
с mnium
 mnium; alterum Differentia minor, tertium Differentiamaior, quartum Ter
minus primus. Pro Termino ultimo prouenient 24. Operatio haec eft.
4 4 20
2 13 2
8 12 22
Aut data fint haec: 9. 3. 2. z. in quibus fecundum fit Differentia maior
tertium Differentia minor. Inuenietur pro Termino ultimo uiciſſim 22.
4 4 20
3 2 2
12 8 22
III. InProgreffione Artificiali , fi in numero Terminorum pari Differen
tia minor praecedit niaiorem , omiffo Termino prime , numerus termino
rum maior per Differentiam minorem , et numerus minor per Differentiam
maiorem multiplicatur : fummaeque Factorumadditur Terminusprimus.
Sint Data Terminus primus r. numerus terminorum omnium 8. Differen
tiac:2, et 3. Terminus ultimus erit 18. Nam
19.375" you :
4 3 17
790. *
3 I
00
N

2 18
/

Quodfi in Datis Terminus primus fuerit z. tunc fumma crit rg.

33
42

3 17
3 2
8 9 19
IV. In Progreffione Artificiali, fi in numero Terminorum pari Differentia
maior fuerit prior, tunc omiffo Termino primo , numerus Terminorum,
maior per Differentiam maiorem, minor per Differentiam minorem multi
plicatur , etfummae Factorum additur Terminus primus.
Sunto Data proxima ; fed inuerfae Differentiae. Primo : 1. 8. 3. 2. tum;
2. 8. 3. 2. Terminus ultimus erit ibi. 19. hic 20.
4 3 18 4 3. 18
3 2 } 3 2 2
Lini 22 6 19
12 6 20
m
"Nunc tande uero , in Progre ffione Natura li Termi no ultimo inuento,
ex tribus hifce aliis Datis : Termi no primo, Termi no ultimo , et Numero
Terminorum omnium , quorum umum fuerat antea ignotum , facile nunc
fuerit fecundum Problematis I.regulas,noua numerorum exempla compen
diofe addere. PRO
 PROBLEMA III. A

Numeros, Geometrice progredientes, compendiofe addere.

Scholion.
Obferuanda funt Poftulata , et unica Regula.
Poftulata.
Dari debent Terminus primus , Terminus ultimus, et Nomen Rationis.
Regula.
Terminus primus ab ultimo fubtrahitur : Refiduum Termini ultimi di
niditur per Nomen Rationis , unitate minutum : Quotus additur Termi
no toti ultimo. Exempla.
Efto exemplum in Progreffione dupla : funto autem Data haec : 2-128.2 .
quorum illud fit Terminus primus, alrerum Terminus ultimus, tertium No
menRationis, 128. Terminus ultimus.
2. Terminus primus,
126 Refiduum , et Quotus,
128 Terminus ultimus.

254 Summa Terminorum Geometrice progreſſionalium,

Exemplum in Progreffione tripla. Data fint: 3. 6561. 3.

6561. Terminus ultimus.
3. Terminus primus.
6558 Refiduum.
XX
695813279. Quòtus.
Nomen Rationis, ZzZz6561 Terminus ultimus,
unitate minutum. 9840 Summa Progreffionis.

Exemplum in numeris concretis.

Acceperit quis ex metalli fodinis anno primo lucrum unius taleri : annis
autem fingulis fequentibus lucrum in ratione dupla perpetua, uſque in an-
num dec -num , in quem cadat lucrum 512 talerorum.
Quaeritur , quae
fumma fit terminorum omnium. Data funt: 1. 512 2 . 110. ^

512 al
1

511
512
1023
€
Aut,
 Aut ,fi quis anno primo ceperit talerum unum, et fequentibus finguis lu
crum in ratione tripla crefcens per decennium, Data funt : 1. 19683. 3.
X

19683 15 682 * 984 1

I ZZ ZZ 1 9 6 8 3
TARG
19682 29524
PROBLEMA IV.
Inuenire terminum ultimum Progreffionis Geometricae.
Scholion.
In addendis compendiofe Terminis Progreffionis Geometricae Terminus
ultimus , perinde utin Progreffione Arithmetica uel datus eft, uel non datus,
Quodfi iam Terminus ille ultimus datus ,notusue fuerit , tunc proceditur
ftatim fecundum Problema antecedens : fin autem data fuerint Terminus
primus , Nomen Rationis , et Numerus Terminorum omnium , tunc prius
inueniendus eft Terminus ultimus, quam compendium additionis fecundum
."
Problema proximum inftituatur Vt uero Terminus reperiatur ultimus ,
opus eft Poftulatis , Regulis praeparantibus , et Regula principali.
Poftulata.
Poftuletur,ut denturTerminus primus, et Numerus Terminorum omnium.
Regulae Praeparantes.
I. Sumendi duo numeri : Numerus Termini , et Numerus Localis , fiue
aliquot Termini Numeri Localis. 737
II. Numerus Termini eft numerus Geometrice progreffionalis , fiue Ter
minus aliquis Progreffionis Geometricae . Exprimitur ifte in Arithmetica uul
gari notis uulgaribus , exempli caufa hifce : 1. 2. 4.8. 16. 32. 64. 128. in Al
gebra literis. Numerus Localis eft numerus Arithmetice progreffionalis ,
figillatimque ille , cuius Differentia eft unitas. Ceterum exprimitur notis ma
iufculis,quarum prima eft Siphira. Faciesque haec eft : O.I. II. HII IV V VIVIL
III. Numerus Localis eft numerus Termini, unitate minutus , huiusque
uicarius. Numérus Localis dicitur quoque numerus exponens, et unitate, ut
dictum eft, a numero Terminorum differt. Numeri autem Termini, et Lo
cales hoc modo ordinantur.bes „917. 3 10 d .

In Ratione dupla . ?
I. 2. 4. 8. 16. 32 , 64. 128. 256. 512. 1024. 2048. 4096.
O.7 I. II. III. IV. V. VI. VII. VIII. IX. X. XI.. XII.
In Ratione tripla.
I. 3 9. 27. 81. 243. 729.2187. 6561. 19683. 59049. 177147Li
. $31441.
O.I II.III. IV. V. VI. VII, VIII, IX. X. XI. XII.
IV.
IV. Numerus primus Termini eft nunc unitas , nunc plus , quam unitas.
I. 2. 4. 8. 16. 32. 64. 128. 256. 512. 1024.
2. 4. 8. " 16. 32. 64. 128. 256. 512. 1024. 2048.
2. 6. - 18. 54. 162. 486. 1458. 4374. 13122. 39366. 118098.
3. 9. 27. 81. 243. 729. 2187. 6561. 19683. 59049. 177147.
4. 16. 64. 256. 1024. 4096.16384.65536 , 262144 1048576. 4194304.
5. 10. 20. 40. 80. 160. 320. 640 1180. 2560. 5120.
O. I. A II. III. IV. V. VI. VII. VIII. IX . X.
V. Ratio , et Nomen Rationis , fic differunt , ut affectio quantitatis , et
nomen , affectionem illam exprimens. Sic inter 2. et 4. eft Ratio : fed no
men Rationis eſt binarius.
Regula Principalis.
Inuentis aliquot numeris Termini initialibus , et fubfcriptis totidem nu
meris Localibus , componantur , uel geminentur tot numeri Locales ,
quot numerum Terminorum omnium efficiunt ; ac deinde numeri Ter
mini, numeris Localibus fuprafcripti , in fe ducantur ; Productum denique
per Terminum primum numeri Terminorum diuidatur. Id uero prae
terea fciendum , quod, fi operatio fiat per numeros plures Locales mi
nores , Diuifio toties inftituenda fit , quoties fiat Multiplicatio.
Exempla.
Si uis fcire Terminum ultimum numeri , conftantis fex Terminis , cuius
Terminus primus fit unitas , in ratione tripla , Data erunt 1.6. id eft, Ter
minus Progreffionis primus , et numerus Terminorum omnium. Iam rem
hanc tali modo perficies. Scribendi uel quatuor numeri Locales : O. I. II. III.
Superque his fcribendi numeri Termini totidem in ratione tripla : 1, 3.9.27.
Deinde numeri Locales III . et II. componendi, quia reddunt numerum Ter
minorum omnium , unitate minutum, nempe quinarium. Porro numeri
Termini , Localibus humeris impofiti , in fefe ducendi. Denique Produ
ctum diuidendum per primum numerum Termini. His , ita peractis emer
get terminus ultimus Progreffionis Geometricae.
1. 3. 9. 27 ,
ON I. II. IIF
27. III.
9. II.
243. V.
Hoc autem Factum hoc loco , quia Terminus primus , unitas , non di
uidit , erit Terminus ipfe ultimus , antea ignotus , Progreffionis Geometri
cae eiufdemque triplae, cuius quidem primus Terminus fit unitas. Nunc
C 3 uçro
 uero iam , reperto Termino Progreffionis huius ultimo , facilis quaefitu erit
fumma Terminorum eiufdem omnium , duce Problemate praecedenti, Cal
culus hic erit.
2421 21
243
ι Xxx \ 243

242 364 Summa.

K
Vis fcire Terminum ultimum Terminorum feptem, in eadem ratione
progreffionalium , ubi Terminus primus uiciffim fit unitas ? Rem fiç per
fice. Gemina numerum Localem III. et quadra fuprafcriptum numerum
Termini,
1. 3. 9. 27.
O. I. II. III.
27. III
27. III.

189
54
729. VI. Terminus ultimus.
Vis fcire Terminum nonum in Progreffione dupla , cuius initium iterum
fit unitas? Hunc quaeres per geminationem numeri localis quarti. C
I. 2. 4. 8. 16.
O. I. II. III. IV.
16. IV. 2.14

I' . 16. IV.

96
16
256. VIII.

Vis fcire Terminum ultimum numeri , conftantis Terminis duodecim ,

· in Progreffione dupla , ubi rurfus primus Terminus unitas ? Hic iungas ex
numeris Localibus mediis VII. et IV.
I. 2. 4. 8. 16. 32. 64. 128.
O. I. II. III. IV. V. VI. VII,
128. VII.
16. IV.

768
128
2048. XL
Vis fcire decimum quartum in eadem Progreffione , cuius initium fit
bina
binarius? Multiplica Terminos numerorum Localium VIII. et V. Pro
ductum diuide per Terminum primum.
2. 4. 8. 16. 32. 64. 128. 256. 512. .0
O. I. II. III. IV. V. VI. VII. VIII
512. VIII.
64. V. XX
2048 32768 16384.Terminus ultimuş.XIII.
3072 zzzzz

32768.
Aut fume numerum Localem VI. et eius numerum fuprafcriptum in
feipfum ducito , et deinde Productum per Terminum primum diuide ;
Quotumque per 4. multiplica , qui numerus refpondet unitati Locali ;
et nouum denique Factum per primum Terminum diuide.
1 28. Vİ. X
1 28.VI. 384 8192. XII.
1024 ZZZZ 4+
256 32768 ++ :
128 X X F8021
16384. 1638
32768 16384. XIII.7
xxxxx BALL

Autfumptum numeri Localís Terminum III, duc in fe ipfum ; Productum

que diuide per Terminum primum ; Quotumque multiplica per numerum
Localem VI. Productumque denuo perTerminum primum diuide ; Quotum
que porro multiplica per • Terminum numeri Localis I. Productumque
denique per primum diuide Terminum.
16. HI. X
16. III. 246 128

96 xxx 12 8. VE
2014 1024
16
110
256
256
72.8

16384
x x x
26384 819 z XII. 32768 16384. XIII
xxxx 4. I. *****
32768 Vis
 Vis fcire Terminum octauum in Progreffione tripla , cuius initium fit
binatius ? 104
1
2. 6. 18. 54. 162. 486. ·
S
O.. I. II. III. IV. V.
48 6. V.
3/2
I 8. II. X
FO
3888 87484374.VII.
-CS
486 ZZZZ |4

8748
Vis fcire Terminum octauum in eadem Progreffione , cuius Terminus
primus fit ternarius? RE ou 10 {
T 3. 9. 27. 81. 243. 7 coquin
O. I. II. III. IV.
Joy ang ma
2 43. IV I
8L. III. xx
}
243 196836561 VII.

194420 3333

19683
Vis fcire Terminum feptimum Progreffionis duplac , cuius primus Ter
minus fit 4.
TOWA
munsuborkamá jd4.548.2 16.lt32."
HRAD bud
sutomur nog soldOp. I. BILO III.
metrɔold
32. IH.
32. III. de ton n

2024 256.
24/256 VL
VI.
64
96 *** .OI
1924 20
1 Vis fcire termi num fepti mum Progref fionis triplae, cuiusTerminus primus
iterum quaternarius ? 4. 12. 36. 108 .
1 0. 1. II. IIL
168. III.
.108 III.
* *
864 * 166 *
108 . / 2916 VI.
$
**** |
11604 Vis
IE
 Vis feire Terminum nonum Progreffionis duplae, cuius initium fit qui
marius?
5. 10. 20. •
40. 80. 160. 320.
O. I II. III. IV. V. VI.
320. VI. Z
2 0. II.
BAØØ 1280.
|
6400 VIII. ****
Efto et exemplum in numeris concretis. Aliquis accepit primo menſe tale
ros octo ; fingulis autem menfibus fequentibus altero tanto plus, quam fin
gulis proxime praecedentibus. Quaeritur , quantum menfe decimo acceperit.
8. 16. 32. 64. 128. 256.
O. I. II. III. IV. V.
256. V.
I 28. IV. 9 6
418/0 inus
2048 888 . Term ulti
1
512 mus Geometrice pro
256 greffionalis.

32768. IX.
Aut.
128. IV. 6
128. IV. 26384 2048
8888 16. L
1024
256 12288
128 2048
16384 32768

32768 4096
88881
J

THEOREMATA.
THEOREMA
I.
In Progreffione Arithmetica Naturali aggregatum extremorum eſt aequa
le fummae numerorum , ab extremis aequaliter diftantium : item duplo
medii. D Scho
1
 Scholion. un'
Prius fit in numero Terminorum pari : utrùmque in impari.
I. 2 3. 4. [ 6. 7. 8. 9. 10. 11 12.
In hoc exemplo fumma omnium Terminorum, ab extremis aequaliter
diftantium, eft aequalis fummae extremorum, quae eft. 13.
I. 2. 3. 4. 5. 6. 76 8. 9.
Hic Bariter aggregatum binorum numerorum , ab extremis aequaliter
diftantium , eft aequale aggregato extremorum : fed praeterea duplum Ter
mini medii eft pariter aequale illi aggregato .
II. Terminus medius in fumma Terminorum impari exhibet femiffem
fummae extremorum .

4. 8. 12. 16, 20

*[ ]
"
12
COROLLARIVM.

Si , datis duobus numeris , medius aliquis inueniri debet , femiffis fum

mae numerorum erit illi medius quaefitus.
4. .
8 xx 6
4 21
12
Ergo 4, 6. 8.
III. Si , datis tribus numeris , quartus inueftigandus eft , a fumma nu
merorum fecundi , et tertii , fubtrahatur primus : et remanebit quartus.
100/20

4. 8. 12.

4
16
Ergo 4. 8. 12. 16.
IV. In Progreffione Arithmetica Artificiali aggregatum Terminorum
ab extremis aequaliter diftantium , aequale eft aggregato extremorum : in
numero Terminorum impari alternatim eft equale , et praeterea duplum
medii aequale eft aggregato extremorum.
I. 2. 4. 5. 7. 8. 10. 11. 13 .
J 14
J. 2. 4. 5. 7. 8. 10. 11. 13.
V.In
 V. In Progreffione Geometrica Factum " extremorum eft aequale Facto
mediorum , ab extremis aequaliter diftantium , aut quadrato medii.
Scholion.
H Prius accidit in numero Terminorum pari , fiue aequali : alterum in in

aequali.
1. 2. 4. 8. 16. 32. 64. 128.

I. 3. 9. 27. 81. 243. 729.

VI. In Progreffione Aftronomica , cum tres Termini confequentes fu
muntur , medii quadratum unitate tantum differt a duobus extremis in fe
ductis , ita , ut alternatim excedat unitate Productum extremorum , et ab
co excedatur.
Scholion.
Efto hoc exemplum Progreffionis Aftronomicae.
1. 1. 2. 3. 5. 8. 13. 21. 34. 55. 89. 144. 233.
hi: 2. 3. 5. 3. 5. 8.
fumantur bis terni Termini proximi , e. g. hi :
In exemplo medii quadratum exceditur unitate a Producto extremorum:
in altero hoc excedit.
2. 3. 5. 3. 5. 8.
9. 25.
10. 24.
VII. InProgreffione Aftronomica, quando quatuor Termini confequen
tes fumuntur,Productum extremorum a Producto mediorum unitate differt.
Scholion.
Quod fi bis quaterni Termini , fefe confequentes , fumantur , Productum
extremorum hinc unitate eft minus ,‫ ܂‬illinc maius Producto mediorum.
·
2. 3. 5. 8. 3. 5. 8. 13..
15. 40,
16. 39.
VIII. In Progreffione Aftronômica cum Termini quinque confequentes
fumuntur , quadratum medii unitate differt a duobus proximis , in ſe du
ctis, et duplici unitate a Producto extremorum.
Scholion.
Productum extremorum iterum alternatim excedit , et exceditur,
2. 3. 5. 8. 13. 3. 5. 8. 13. 21.
64. 1
25.
2 4. 6 5.
6. 6

FINIS.