MENTEŞE BEYLİĞİ

Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkılması ve dağılmasının ardından, iznik

imparatorluğu zamanında Meğri (fethiye) taraflarından içeri doğru girerek sahil
ile Denizli dağları arasında yerleşen Türkmenler tarafından kurulmuş olduğunu
görmekteyiz. Menteşe Beyliğinin hakim olduğu bölge Muğla, Peçin, Milas ve
Balat’tan ege sahillerine kadar uzanmaktadır.

Beyliğin kurucusu olan Menteşe Bey’in adı siyasi anlamda ilk defa bizans
kaynaklarında; 1261 yılında Karia yani Muğla vilayeti’nin zapt edilmesi ve
1282’de bugünkü Aydın (Tralles) ve Sultanhisar’ı (Nysaa) ele geçirmesinden
dolayı anlatılmaktadır. Bu dönemde Menteşe bey ve emrindeki Türkmenler’in
Selçukluların himayesinde oldukları söylenmektedir. Menteşe Bey’in 1282’den
sonra vefat ettiği anlaşılmaktadır. Menteşe Bey’den sonra, iki oğlundan Mesud
bey hükümdar olup kardeşi Kirman da Fenike’yi yönetmekteydi.

Mesud Bey, Menteşe donanmasıyla 1300 yılında Rodos Adasına taarruz

ederek burayı Rumlardan almıştır. On sene sonra Papa V. Kleman ile Fransa
kralı Güzel Filip’in yardımlarıyla San Jean Şövalyeleri, 1310 yılında adayı ele
geçirmişlerdir. Şövalyelerin Cenevizli tüccarların gemilerini ele geçirmesi
nedeniyle, Cenevizliler Mesud Bey ile ittifak yapmışlardır ancak Papa’nın
uyarısı üzerine Cenevizliler bu ittifaktan vazgeçmişlerdir.

1319 yılında Anadolu Türkmen beyleriyle görüşmek isteyerek Mevlevi

tarikatını yaymak isteyen Mevlana’nın torunu Ulu Arif Çelebi, Menteşe iline
gelerek Mesud Bey ve oğlu Orhan Bey ile görüşmüştür. Bazı kayanklara göre
ise Ulu Arif Çelebi, Mesud Bey’in oğlunu kendisine mürid yapmıştır.

Mesud Bey’in ölümünden sonra yerine oğlu Orhan Bey geçmiştir. 1333 yılında
İbn-i Batuta, Batı Anadolu’yu dolaşırken Orhan Bey’i Peçin de ziyaret etmiş ve
onu ‘’Milas Sultanı’’ olarak zikretmiştir.

Orhan Bey’den sonra yerine oğlu İbrahim Bey geçmiştir. Diğer oğlu Hızır ise
Çine’yi idare ediyordu.1344 yılında bir haçlı donanmasının Aydınoğulları’ndan
İzmir’i alması, Menteşeoğulları ile Girit arasındaki ticaretin bir süre
kesilmesine sebep olmuştur. Menteşeoğulları Aydınoğulları ile birleşerek Girit’e
saldırdılar. İbrahim Bey İzmir’i tekrar alabilmek için Balat’ta savaş hazırlıkları
yaptı. Bunu öğrenen Venedikliler, İbrahim Bey’i Balat Limanın da donanmayla
tehtid edip 1352-1355 yılları arasında yapılan bir antlaşma ile
Menteşeoğullarını silahsızlanmaya zorladı. Buna rağmen ticari ve diplomatik
münasebetler kesilmedi.
 Musa Bey muhtemelen 1355 yılı civarında vefat etti. Ölümünden sonra
oğulları Musa Bey; Peçin, Balat ve Milas, Mehmed Bey; Muğla ve Çine,
Ahmed Gazi Bey; güneyde Makri ve Marmaris bölgelerinde hüküm
şürmüşlerdir.

Musa Bey’in ölümünün ardından yerine kardeşi Ahmed Bey geçti. Ahmed Bey
aynı zamanda beyliğin Milas ve Peçin koluna da hakim olduğu anlaşılmaktadır.
Menteşe Beyliği bu dönemede bazı Ege adalarından haraç alacak kadar
kuvvetlenmişti. Balat ve çevresini ise Mehmed Bey oğlu Gıyaseddin Mahmud
yönetmekteydi. Ancak Mahmud Bey, kardeşi İlyas Bey ile karşı karşıya gelmiş
mücadeleyi kaybederek Osmanlılar’a sığındı. İlyas Bey ve babası Mehmed Bey,
Karamanoğulları’nın Osmanlılar aleyhine düzenledikleri ittifaka katıldı.
Yıldırım Beyazıd’ın bu ittifaka karşı yaptığı Anadolu Seferinde, Balat ve
Muğla’daki Menteşe kolunun toprakları ele geçirildi. Ahmed Gazi Bey 1391
yılında öldü. Onun hakimiyeti altındaki topraklar Osmanlı idaresine geçti.
Kardeşi Mehmed Bey ve oğlu İlyas Bey ise Timur’un yanına kaçtı.

1402 yılında Ankara savaşından sonra Timur Anadolu Beylerine eski yerlerini
verdiği sırada Mehmet Bey’e de Menteşe beyliğini vermiştir. Mehmet Bey’in
ölümünden sonra oğlu İlyas Bey Menteşe beyi olmuştur. İlyas Bey Osmanlı
şehzadeleri arasındaki saltanat mücadelelerinde Çelebi Mehmed’e karşı
Aydınoğulları ve Saruhanoğulları ile ittifakta bulunmuşlardır. Fakat Çelebi
Mehmed karşısında yenilince İlyas Bey onun hakimiyetini tanımak zorunda
kaldı. İlyas Bey, iki oğlu Leys ve Ahmed’i rehin olarak Osmanlı sarayına
göndermiştir. İlyas Bey’in ölümünden sonra oğulları Edirne’den kaçıp Menteşe
iline giderek beyliğin başına geçtiler. II.Murad 1424 yılında Menteşe
topraklarını ele geçirmiş ve iki kardeş yakalanarak hapsedilmiş, böylece beylik
sona ermiştir.
KÜLTÜREL FAALİYETLER

Menteşe Beyliği de diğer Anadolu beyliklerinde olduğu gibi ulu beg denilen
yaşça büyük bir emîr tarafından idare edilmiştir. Antlaşmaları yapan, sikke
kestiren ve hutbede adı zikredilen ulu begdir.  Menteşeoğulları’nın başşehri
Milas idi. Balat ise Avrupalı tüccarlar için önemli bir şehir ve limandı. 
Buradan taşınan malların başında; buğday, safran, susam, bal, balmumu ve halı
gibi ürünler taşınmaktaydı. Balat’ta Venedikli bir tüccar topluluğu ve bunların
kendi mahalleleri vardı. Menteşeoğulları ticaret gemileri vasıtasıyla Frenk
memleketleri İskenderiye ve civar adalarıyla da ticari münasebetlerde
bulunmuşlardır.

Menteşeoğulları’nın başta Peçin, Milas ve Balat olmak üzere Muğla, Fethiye,

Ula, Eskiçine, Yatağan ve Turgutlu’da bunlara ait mimari eserler bulunmaktadır
Bunlardan günümüze ulaşan en eski yapı, Şücâeddin Orhan Bey’in 1330 yılında
inşa ettirdiği Milas’taki Hacı İlyas Camii’dir. Üç kubbeli yalın bir mimarisi olan
caminin merdiven şeklindeki minaresi bölgesel bir özellik arzetmektedir .
Orhan Bey zamanında Milas’tan çok başşehir durumundaki Peçin’in imar
edildiği anlaşılmaktadır. İbn Battûta’nın, Seyehatnamesi’nde “Güzel binalar ve
camiler vardır” sözü o dönemde Peçin şehrinin bayındırlığı hakkında fikir
vermektedir. Orhan Bey tarafından 1332 yılında temeli atılan Orhan Bey Camii
şehrin ulucamisiydi. Ahmed Gazi’nin Peçin’de inşa ettirdiği en büyük yapı
kendi adıyla anılan medrese olup Orhan Bey’in yaptırdığı caminin tam
karşısındadır. 1375 yılında inşa edilmiştir.

İslam dünyasından gelmiş çeşitli alimleri himaye eden Menteşeoğulları, çeşitli

eserlerin kaleme alınmasını sağlamışlardır. İlyas Bey’in emriyle Türkçeye
tercüme edilen bir tıp kitabı onun adına itafen’’ İlyasiyye’’ olarak kaleme
alınmıştır. İlyas Bey’in kardeşi Mahmud Bey de ‘’Bazmame’’ adını taşıyan ve
kuşçulukla ilgili Farsça bir eseri Türkçeye tercüme etmiştir.
 KAYNAKÇA

Wittek, Paul, Menteşe Beyliği, Çev: O.Ş.Gökyay, Ankara: Türk Tarih Kurumu
Basımevi, 1986

Uuznçarşılı, İ. Hakkı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu Karakoyunlu

Devletleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımvei, 1988

Ayönü, Yusuf, İslam Tarihi ve Medeniyeti; Anadolu Beylikleri

(Menteşeoğulları Beyliği), İstanbul: Siyer Yayınları, 2018

Yavuz, Nuri, Anadolu’da Beylikler Dönemi, Ankara: Nobel Akademik

Yayıncılık, 2012

Merçil, Erdoğan, (2004), Menteşeoğulları, Türkiye Diyanet Vakfı İslam

Ansiklopedisi, Ankara, Cilt.29, sayı.152-153,
https://islamansiklopedisi.org.tr/menteseogullari

Karakaya, Enis, (2004), Menteşeoğulları, Türkiye Diyanet Vakfı İslam

Ansiklopedisi, Ankara, Cilt.29, sayı.153-156,
https://islamansiklopedisi.org.tr/menteseogullari