35) 2.16 Thep Hop Kim Cao

Trung t©m §µo t¹o vµ ChuyÓn giao C«ng nghÖ ViÖt -
§øc WT
Ch¬ng tr×nh ®µo t¹o §¸nh gi¸ viªn hµn bËc 1 Trang 356
2.16 ThÐp hîp kim cao
Çc thÐp hîp kim cao (bÒn ¨n mßn)
1. Kh¸i qu¸t chung vÒ thÐp kh«ng gØ hîp kim cao

Ký hiÖu chÊt liÖu thÐp hîp kim cao ®îc sö dông nh lµ kh¸i niÖm chung cho ngµy nay
“thÐp quý kh«ng gØ“ mÆc dï ký hiÖu nµy m©u thuÉn vµ thËt ra lµ sai. Mét lµ çc ch©t
liÖu ®îc ®a vµo thÐp hîp kim cao kh«ng gØ chØ v× tÝnh bÒn ¨n mßn cña nã, ®iÒu kh¸c
n÷a lµ thÐp hîp kim cao kh«ng gØ chØ bÒn ¨n mßn díi çc ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, kh«ng
cã trêng hîp '' kh«ng gØ''. Ngoµi ra çc thÐp x©y dùng quý, çc thÐp çn, vµ çc thÐp c«ng
cô còng thuéc vµo çc nhãm thÐp quý. Do ®ã ngêi ta gäi lµ çc thÐp kh«ng gØ hoÆc nãi
chung lµ çc thÐp hîp kim cao. Çc thÐp kh«ng gØ ®îc chÕ t¹o nh lµ çc thÐp çn, rÌn vµ
thÐp ®óc.
Sù ph¸t triÓn cña thÐp kh«ng gØ ®îc b¾t ®Çu vµo ®Çu thÕ kû 20. Ngµy ®ã nhiÖm vô
cña c«ng t¸c nghiªn cøu, cña ngµnh c«ng nghiÖp ho¸ chÊt lµ t×m ph¬ng ¸n cho çc hîp kim
®¾t tiÒn ®îc sö dông thêi ®ã Nicken vµ Niken- Molybden. KÕt qu¶ cña çc nghiªn cøu
nµy lµ hÖ thèng thÐp víi 18% Cr vµ 8%Ni dùa trªn nÒn t¶ng s¾t (1.4300). Cho ®Õn thêi
®iÓm ngµy nay toµn cÇu ®· biÕt ®Õn trªn 2000 läai thÐp kh¸c nhau cho çc môc ®Ých
sö dông kh¸c nhau. §èi víi çc thÐp th«ng dông nhÊt vµ quen thuéc nhÊt ph¶i kÓ ®Õn nã
víi çc thÐp cã tªn th¬ng m¹i V2A/V4A, Nirosta, Remanit, 316L, ...
1.1 Ph©n lo¹i çc thÐp hîp kim cao
Cã thÓ ph©n lo¹i çc thÐp hîp kim cao theo nhiÒu ®Æc ®iÓm kh¸c nhau:
 D¹ng çc nguyªn tè hîp kim (vÝ dô: thÐp Chrom, CrNi- hoÆc thÐp CrNiMo, ...)
 TÝnh bÒn chèng l¹i sù ph©n huû h¹t (æn ®Þnh, kh«ng æn ®Þnh, ExtraLowCarbon, ...)
 H×nh thµnh cÊu tróc (austenit víi thµnh phÇn Ferrit, austenit, Ferrit martensit, ...)
 Çc tÝnh chÊt sö dông (çc thÐp chÞu nãng, chÞu ch©m ®èt, bÒn axit, bÒn ¨n mßn, bÒn
nhiÖt...)
1.2 Çc tÝnh chÊt vËt lý vµ c¬ khÝ trong kh¸i niÖm chung
B¶ng 1: Çc tÝnh chÊt vËt lý vµ c¬ häc
TÝnh chÊt (chung ë 20 0C) (- vµ -) Ferrit (-) Austenit
CÊu tróc m¹ng krz (x¾p xÕp chÆt Ýt h¬n) kfz (x¾p xÕp rÊt chÆt)
H»ng sè m¹ng (kho¶ng çch ) 2.86 A 3.84 A
kh¶ n¨ng hoµ tan ®èi víi C max. 0,02 % max. 2,06%
kh¶ n¨ng hoµ tan ®èi víi S (P) thÊp ®Õn cã møc ®é bªn ngoµi thÊt
Kh¶ n¨ng khuyÕch t¸n (C, N, Cr) ®Õn 1000 x tèt h¬n ë  thÊp
Qu¸n tÝnh kÕt tinh nhanh kÕt tinh chËm kÕt tinh
Çc tÝnh chÊt tõ tÝnh cã kh«ng
®é bÒn trung b×nh ®Õn rÊt cao thÊp ®Õn cao
D·n në gÉy 0 - 25 % >>> 40%
NhËy c¶m khÝa r·nh trung b×nh ®Õn rÊt cao ThÊp ®Õn rÊt thÊp
Kh¶ n¨ng biÕn d¹ng (nguéi) 0 - trung b×nh trung b×nh ®Õn rÊt cao
xu híng biÕn cøng nguéi thÊp cao
tÝnh dÎo dai nãi chung thÊp cao ®Õn rÊt cao
tÝnh dÎo dai nhiÖt ®é thÊp (<-10 0 ®Õn thÊp cao ®Õn rÊt cao
0
C)
tÝnh bÒn nhiÖt (> 300 0C) thÊp ( cã ngo¹i lÖ) cao
Trung t©m HwC
Tµi liÖu ®· ®¨ng ký b¶n quyÒn, cÊm t¸i b¶n vµ chuyÓn giao. Vi ph¹m b¶n quyÒn sÏ chÞu tr¸ch nhiÖm tríc ph¸p luËt
§øc WT
D·n në nhiÖt (200 - 100 0C) 9 - 13 x 10-5mm/K 15 - 20 10-5mm/K

Kh¶ n¨ng dÉn nhiÖt 60 () - 25 () W/mK 10 - 15 W/mK
®iÖn trë 0,2 () – 0,6 () mm2/m 0,8 - 1,0 mm2/m
Trung t©m HwC

§øc WT
1.3 ¶nh hëng cña çc nguyªn tè hîp kim

Gièng nh ë çc thÐp kh«ng hîp kim vµ hîp kim thÊp, cacbon vµ çc nguyªn tè hîp kim cã mét
¶nh hëng lín tíi sù t¹o thµnh cÊu tróc vµ sù thÓ hiÖn chuyÓn ho¸ cña çc thÐp hîp kim cao.
1.3.1 ¶nh hëng cña çc nguyªn tè hîp kim tíi sù thÓ hiÖn chuyÓn ho¸ / cÊu tróc
Khi so s¸nh sù thÓ hiÖn chuyÓn ho¸ ®· biÕt cña thÐp kh«ng hîp kim víi thÐp hîp kim cao
ph¶i chó ý b¾t ®Çu tõ çc ®iÒu sau :
ThÐp kh«ng hîp kim: chuyÓn hãa träng lîng c©n b»ng tõ  sang  ë 723 0C
ThÐp hîp kim cao : kh«ng cã chuyÓn ho¸  - -khi lµm nguéi cho ®Õn nhiÖt ®é phßng (RT)
Çc nguyªn tè hîp kim chøa trong çc thÐp hîp kim cao kÐo dµi sù chuyÓn ho¸ nµy ®Õn nhiÖt
®é thÊp (< - 100 0C) hoÆc ng¨n c¶n hoµn toµn ®iÒu nµy. §èi víi sù thÓ hiÖn nµy çc “chÊt t¹o
austenit “ hoÆc "chÊt t¹o Ferrit“ nÕu trªn cã tr¸ch nhiÖm:
NhiÖt ®é (0C)
NhiÖt ®é (0C)
Hµm lîng Cr b»ng (%)
Ph¹m vi austenit nhá - ph¹m vi Ferrit lín ph¹m vi austenit lín - Ph¹m vi ferrit nhá
Çc chÊt t¹o Ferrit kh¸c "nh t¸c ®éng Cr" lµ: Çc chÊt t¹o austenit kh¸c "nh t¸c ®éng Ni" lµ:
Cr, Al, Ti, Ta, Si, Mo, V, Ni, Co, Mn, N, C
H×nh 1: HÖ thèng s¾t - Crom H×nh 2: HÖ thèng s¾t - Nikel
Nh vËy nÕu ®îc hîp kim Cr (hoÆc çc chÊt t¹o Ferrit kh¸c), vËt liÖu sÏ cã cÊu tróc Ferrit ë
nhiÖt ®é phßng. Khi t¨ng hîp kim víi Ni (hoÆc çc chÊt t¹o austenit kh¸c) cÊu tróc sÏ lµ
austenit.
1.3.2 ¶nh hëng tíi sù t¹o Carbid
Cã thÓ h×nh thµnh Karbid gi÷a çc kim lo¹i vµ C (VÝ dô TiC / NbC / Cr23C6 / Mo3C /
Cr7C3 / Fe3C / Cr3C2) bÊt kú thêi gian nµo ®Òu phô thuéc vµo thêi gian nung vµ ®iÒu kiÖn
nhiÖt ®é nung.
Carbid kh«ng cã kh¶ n¨ng biÕn d¹ng vµ cã thÓ ho¸ gißn thÐp, nÕu nã kh«ng cã ®Çy ®ñ tÝnh
dÎo dai c¬ b¶n. Chromkarbide cã thÓ t¸c ®éng ¨n mßn gi÷a çc tinh thÓ ë thÐp kh«ng gØ
(th«ng qua viÖc gi¶m Cr ë kim lo¹i, 6 nguyªn tö C cã thÓ liªn kÕt 23 nguyªn tö Cr).
Nãi chung sù h×nh thµnh Karbid diÔn ra ë nhiÖt ®é tõ gi÷a 450 ®Ðn 850 0C. Carbid h×nh
thµnh nhanh nhÊt gi÷a 650 vµ 700 0C.
Çc biÖn ph¸p phßng tr¸nh hoÆc huû sù h×nh thµnh Carbid:
- Bíc nhanh qua Ph¹m vi T- 550 0 - 800 0C (lµm nguéi t¨ng tèc, n¨ng lîng thÊp)
Trung t©m HwC

§øc WT
- Nung hoµ tan (950 0C vËt liÖu ferrit còng nh 1050 0C – 1150 0C vËt liÖu austenit), lµm
nguéi ®ét ngét
1.3.3 ¶nh hëng tíi sù t¹o pha gi÷a çc kim lo¹i vµ kÕt tña
Çc liªn kÕt ®ång bé nhá gi÷a hai hay nhiÒu kim lo¹i ®îc gäi lµ pha gi÷a çc kim lo¹i (IM). IM
kh«ng cã tÝnh chÊt kim lo¹i vµ gißn, kh«ng cã kh¶ n¨ng biÕn d¹ng. Phô thuéc vµo hÖ thèng
thÐp vµ thêi gian nung chóng sÏ tù h×nh thµnh ë ph¹m vi nhiÖt ®é gi÷a 500 ®Õn 1050 0C.
Næi bËt nhÊt lµ pha - Sigma. Nã h×nh thµnh tõ kho¶ng 45 % Cr, cßn l¹i s¾t (so s¸nh gi¶n ®å
Fe-Cr trang 3). Sù t¹o thµnh chØ diÔn ra rÊt chËm gi÷a 600 bis 800 0C. Trong tÝnh bÒn
nhiÖt (çc thÐp hîp kim víi Si) nã cßn cã thÓ tù t¹o thµnh ®Õn kho¶ng 900 0C. Thêi gian nung
cÇn thiÕt phô thuéc vµo hîp kim vµ cã tõ Ýt phót cho ®Õn1000 giê. T¸c ®éng ho¸ dßn lu«n
cao h¬n cña pha  cïng víi viÖc t¨ng hµm lîng Cr sÏ ®îc nhËn biÕt tríc tiªn ë thÐp víi hµm l-
îng Cr tõ h¬n 18 ®Õn 20 %. Th«ng qua Si, Mn vµ Mo ranh giíi t¹o Pha  sÏ ®Èy hµm lîng Cr
xuèng thÊp h¬n, C vµ Ni t¸c ®éng ngîc l¹i. Khi biÕn d¹ng nguéi sÏ t¹o thµnh Pha  sím h¬n.
IM quen thuéc tiÕp theo lµ Chi-Phase (Fe36Cr12Mo10) vµ Laves-Phase (Fe2Mo).
Çc qu¸ tr×nh khuyÕch t¸n diÔn ra ë thµnh phÇn cÊu tróc ferrit nhanh h¬n ®Õn 1000 lÇn so
víi ë austenit. ë ®©y sÏ t¹o thµnh sù ph©n t¸ch trªn qu¸ tr×nh khuÕch t¸n, nã h×nh thµnh rÊt
nhanh ë çc vËt liÖu Ferit. Çc quy tr×nh biÕn d¹ng nguéi ®îc ®a ra tríc ®©y sÏ lµm t¨ng xu h-
íng t¸ch rêi çc vËt liÖu austenit.
Nit¬ kÐo dµi thêi gian h×nh cña tÊt c¶ IM, ph©n t¸ch vµ Carbide.
Çc biÖn ph¸p phßng tr¸nh hoÆc huû bá sù h×nh thµnh IM:
- Sö dông çc thÐp hîp kim Nit¬, u tiªn lo¹i thÐp austenit
- Bíc nhanh qua ph¹m vi T 6000 - 9000C lµm nuéi t¨ng tèc, sö dông n¨ng lîng thÊp)
- Nung hoµ tan (950 0C víi ferrit còng nh 1050 0C - 1150 0C ®èi víi austenit)
Çc ph©n t¸ch t¸c ®éng ë thÐp nh sau:

 n©ng cao ®é bÒn, ®é dÎo dai thÊp h¬n
 tÝnh bÒn tåi chèng l¹i ¨n mßn gi÷a tinh thÓ
 tÝnh bÒn tåi chèng l¹i ¨n mßn lç
 kh¸ng trë kÐm h¬n chèng l¹i ¨n mßn khe hë
 ë khèi lîng nhá h¬n tÝnh bÒn ¨n mßn nãi chung kÐm h¬n
1.3.4 Çc ¶nh hëng kh¸c

475 0C – Sù ho¸ gißn (‘-Phase):
C¬ chÕ h×nh thµnh chÝnh x¸c cña ph©n t¸ch nµy kh«ng ®îc gi¶i thÝch râ rµng, duy nhÊt t¸c
®éng biÕn gißn lµ ®îc biÕt..Sù biÕn gißn nµy h×nh thµnh ë vËt liÖu Ferrit (cã ¶nh hëng víi
hîp kim Cr) gi÷a 400 vµ 500 0C. Thêi gian nung ®Õn khi h×nh thµnh phô thuéc vµo hµm lîng
Cr (12% Cr =105 giê, 20% Cr = 20 giê)
Çc biÖn ph¸p kh¾c phôc: nung ng¾n ë 600 0C vµ lµm nguéi t¨ng tèc hoÆc nung hoµ tan.
Ph¸t triÓn h¹t th«:
Çc vËt liÖu Ferrit cã xu híng ph¸t triÓn h¹t rÊt nhanh v× çc ®iÒu kiÖn khuÕch t¸n rÊt tèt trªn
900 0C, khuÕch ®¹i tõ 1050 0C
Çc vËt liÖu Austenit kh«ng dÔ ph¸t triÓn h¹t.
Çc biÖn ph¸p kh¾c phôc: Kh«ng cã kh¶ n¨ng bæ sung ®Ó chÕ t¹o l¹i h¹t mÞn, v× tÊt c¶ çc
thÐp kh«ng gØ lµ kh«ng chuyÓn ho¸. Ph¸t triÓn h¹t th« chØ cã thÓ bÞ c¶n trë th«ng qua n¨ng
lîng ch¶y thÊp, vµ thêi gian nung nãng ng¾n khi nhiÖt ®é nung h¹ xuèng
Trung t©m HwC
§øc WT
Sù biÕn gißn Hydro: xem môc 2.11; ¨n mßn gi÷a çc tinh thÓ: xem môc 2.15
Nøt nãng: xem môc 2.11: Çc vËt liÖu ®«ng ®Æc Austenit thø cÊp lµ nh¹y c¶m nøt nãng v×
Pha nãng ch¶y thÊp vµ nhiÔm bÈn víi S, P, Si vµ B ë ranh giíi h¹t.
1.4 S¬ ®å cÊu tróc

Trong khi ph¸t triÓn 14300 cña ®Çu thÕ kû 20 ngêi ta ®· cè g¾ng dù do¸n, mét hîp kim víi
thµnh phÇn hçn hîp ho¸ häc nhÊt ®inh sau khi lµm nguéi sÏ cho thÊy cÊu tróc nµo .
Gi¶n ®å d¹ng têng g¹ch lu ý

®Õn t¸c ®éng cña hai nguyªn tè
Nhãm Ferit vµ Matensit vµ trosit -
Perlit sorgbit Cr vµ Ni. Kh«ng cÇn lu ý ë
chÊt t¹o Austenit hoÆc t¹o
Nhãm Matensit vµ austenit Ferrit kh¸c. Ngoµi ra ngêi ta suy
ra ®îc ë gi¶n ®å nµy víi viÖc
nhãm Austenit lµm nguéi ®ét ngét cña hµm l-
matensit îng çcbon cøng ch¾c tõ 0,2 vµ
cña nung hoµ tan ë 11000C. Nh
vËy lµ mét gi¶n ®å rÊt ®Æc
biÖt! HiÕm khi truyÒn ®¹t ®îc
chÝnh x¸c çc hîp kim kh¸c.
Gi¶n ®å nµy ®îc «ng
Schaeffler tiÕp tôc ph¸t triÓn.
H×nh 3: S¬ ®å theo Strauss-Maurer
Ph¹m vi ®¸nh gi¸:
- Hµn hå quang tay
- §êng kÝnh ®iÖn cùc 5 mm
- ChiÒu dÇy t«n 2 mm
- Lµm nguéi b×nh thêng
- C  0,25
§¬ng lîng Cr =
- Cr  30 %
- Ni  35 %
- Mo  3 %
- Si  2,5 %
- Mn  3 %
MÆc dï vËy qua nhiÒu n¨m ®·

chØ ra r»ng gi¶n ®å nµy ®èi
víi thùc tÕ vÉn ®ñ chÝnh x¸c
§¬ng lîng Cr = vµ ®îc tr×nh bÇy ®èi víi ngêi
thùc hiÖn nh lµ mét c«ng cô trî
gióp quÝ gi¸.
H×nh 4: Gi¶n ®å Schaeffler
Çc nguyªn tè "t¸c ®éng nh N" ®îc tæng kÕt thµnh ®¬ng lîng Nikel:
Ni-Ä = % Ni + 30 * (% C + % N) + 0,5 * % Mn (Trôc y)
Çc nguyªn tè t¸c ®éng nh crom ®îc tæng kÕt thµnh ®¬ng lîng Chrom:
Cr-Ä = % Cr + % Mo + 1,5 * % Si + 0,5 * % Nb ( Trôc x)
Trung t©m HwC
§øc WT
Sau khi ®· tÝnh to¸n ®¬ng lîng tõ sù ph©n tÝch ho¸ häc s¶n phÈm, vÞ trÝ cña thÐp cã thÓ
®îc kÝ hiÖu mét çch chÝnh x¸c ë trong gi¶n ®å. Sù tÝnh to¸n b»ng ph©n tÝch nãng chÈy lµ
kh«ng chÝnh x¸c. Sù tÝnh to¸n víi ph©n tÝch th«ng thêng (vÝ dôB. Cr tõ 18 – 20 %) sÏ ®a ra
ph¹m vi ®¬ng lîng Ä( tèi thiÓu Cr-Ä; tèi ®a Cr-Ä)nhng hoµn toµn ®Çy ®ñ ®Ó xuy xÐt mét
çch c¬ b¶n.
Sè lîngFerritzahlen
Ferit 0
§Ó x¸c ®Þnh chÝnh x¸c hµm lîng
2 4 6 8 10
21 12 cña -Ferrit trong thÐp austenit víi
20 14 thµnh phÇn Ferrit tham gia th×
Ni-Äquivalent = Ni% + 30x(%C+%N)
19 16 gi¶n ®å Schaeffler lµ kh«ng thÝch

18 Austenit 18 hîp. Gi¶n ®å cña DeLong sÏ ®îc
17 thö nghiÖm t¬ng øng trÝch ®o¹n
cña gi¶n ®å Schaeffler th«ng qua
+0,5x%Mn
16
15 Schaeffler A+M-Linie viÖc ®o tõ tÝnh (Ferrit cã tõ
§êng shaeffer A+M
14
tÝnh!) dùa vµo hµm lîng Ferrit
13
tÝnh theo % nã sÏ dÉn ®Õn sè
Austenit + Ferrit Ferrit nªu trªn, chóng chØ phï hîp
12
víi sè phÇn tr¨m hµm lîng Ferrit
11
®Õn 0,8%. T¬ng tù cã thÓ thö
10
nghiÖm kim t¬ng víi sù x¸c ®Þnh
16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27
quang häc sè lîng thµnh phÇn tham
§¬ng lîngCr-Äquvalent
Cr = = %Cr + %Mo + 1,5x%Si + 0,5x%Nb (Cb)
gia cÊu tróc cña Austenit vµ  -
Ferrit.
H×nh 5: Gi¶n ®å DeLong
Th«ng qua gi¶n ®å Welding
Research Council n¨m 1992 phÇn
kh«ng chÝnh x¸c tiÕp theo cña
gi¶n ®å Schaeffler ®· ®îc lo¹i bá.
Vµ hiÖn nay còng cã thÓ m« t¶
chÝnh x¸c ®îc çc lo¹i thÐp
Duplex, còng nh çc lo¹i thÐp cã
thµnh phÇn -Ferrit tham gia rÊt
cao. Réng h¬n n÷a lµ sù ph¸t hiÖn
çc ®êng nøt nãng cña Jenkins tríc
®ã mét n¨m. Çc ®êng nµy ph©n
biÖt ranh giíi ph¹m vi nhËy c¶m
nøt nãng cña sù ®«ng ®Æc austenit
(AF) thø cÊp víi ph¹m vi kh«ng ph¸
huû nøt nãng cña sù ®«ng ®Æc
ferrit (FA) thø cÊp. Çc ®êng nµy
cã mét ý nghÜa thùc tÕ rÊt lín ®èi
c«ng viÖc hµn çc thÐp austenit vµ
®èi víi çc thÐp austenit víi thµnh
phÇn Ferrit.
H×nh 6: Gi¶n ®å WRC 1992
Trung t©m HwC
§øc WT
Trung t©m HwC


35) 2.16 Thep Hop Kim Cao

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

35) 2.16 Thep Hop Kim Cao

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Trung t©m §µo t¹o vµ ChuyÓn giao C«ng nghÖ ViÖt -

C¸c thÐp hîp kim cao (bÒn ¨n mßn)

1. Kh¸i qu¸t chung vÒ thÐp kh«ng gØ hîp kim cao

D·n në nhiÖt (200 - 100 0C) 9 - 13 x 10-5mm/K 15 - 20 10-5mm/K

Trung t©m HwC

1.3 ¶nh hëng cña c¸c nguyªn tè hîp kim

Hµm lîng Cr b»ng (%)

Trung t©m HwC

C¸c ph©n t¸ch t¸c ®éng ë thÐp nh sau:

1.3.4 C¸c ¶nh hëng kh¸c

1.4 S¬ ®å cÊu tróc

Gi¶n ®å d¹ng têng g¹ch lu ý

MÆc dï vËy qua nhiÒu n¨m ®·

19 16 gi¶n ®å Schaeffler lµ kh«ng thÝch

Trung t©m HwC

You might also like