The Journal of Academic Social Science Studies

International Journal of Social Science

Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/JASSS7005
Number: 56 , p. 177-200, Spring III 2017
Yayın Süreci / Publication Process
Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayınlanma Tarihi / The Published Date
06.03.2017 31.05.2017

BİLGİSAYAR OYUNLARINDA BAĞIMLILIK, ŞİDDET VE

KİMLİK KAYBININ ÇOCUK VE GENÇLER ÜZERİNDEKİ
ETKİLERİ: BURKHARD SPINNEN’IN
“NEVENA” ADLI ROMANI
EFFECTS OF ADDICTION, VIOLENCE AND LOSS OF IDENTITY IN
COMPUTER GAMES ON LIVES OF CHILDREN AND YOUNG PEOPLE:
BURKHARD SPINNEN’S NOVEL “NEVENA”
Arş. Gör. Dudu Uysal
Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Alman Dili ve Edebiyatı Bölümü

Öz
İnternet ve bilgisayar bir araya gelerek küresel boyutta hizmet eden sanal bir
dünya kurmuştur. Bu durumun bir sonucu olarak da internet kullanımı ve bilgisayar
oyunları çocukların ve gençlerin yaşamında vazgeçilmez bir unsur olmuştur. Onların
bilgisayar oyunları oynamaları gerçek dünyaya paralel olarak kurulan hayali bir dünya-
nın içerisine girmelerine imkân sağlar. Daha sonra bu hayali dünyayı gerçek dünyanın
içerisinde aramaya başlarlar. Ama bilgisayar oyunlarının hayali ve büyülü dünyalarına
bağımlı olduklarından gerçek ve hayali dünya arasında ayrım yapamazlar. Her geçen
gün hem gerçek hayatlarından hem de kimliklerinden uzaklaşırlar. Ayrıca internetin ve
bilgisayar oyunlarının fazla tüketiminin eğitim hayatı, sosyal ve günlük hayat üzerinde
de olumlu ve olumsuz etkileri vardır. Bu zararlı risklerin en önemli etkileri internet kul-
lanımına ve bilgisayar oyunlarına olan bağımlılık, şiddet, kimlik kaybı ve iletişimsizlik-
tir. İnternet ve bilgisayar oyunu bağımlılığının teşhis ve tedavi yöntemleri bu zararlı et-
kilerin önlenmesinde büyük bir rol oynamaktadır. 20. yüzyılın sonlarında ve 21. yüzyılın
başlarında çağdaş Alman edebiyatı kendisini bu gelişmelerden soyutlamamaktadır ve
bu makalede Alman yazar Burkhard Spinnen’ın ‚Nevena‛ adlı romanındaki ana karak-
terler sözü edilen bu sorunlar bağlamında incelenmektedir.
Anahtar Kelimeler: Bilgisayar Oyunları, Çocuklar ve Gençler, Bağımlılık, Şid-
det, Kimlik

Abstract
Internet and computer creates together a virtual global world. As a result of the
fact that using internet and playing computer games are an indispensable factor in the
178

Dudu Uysal

lives of children and young people. Playing computer games enable them to enter in an
imaginary world, which is constructed parallel to the real world. Then they begin
searching this imaginary world inside the real world. However, they aren’t able to dis-
tinguish between the real and imaginary world because they are addicted to this imagi-
nary and magical world of computer games. They are removing over and over again
both their real lives and identities. Additionally, overconsumption of using internet and
playing computer games have positive and negative effects on educational, social and
daily life. The most important risks of these harmful effects are internet and computer
games addiction, violence, a loss of identity and a lack of communication. Diagnostic
and therapeutic methods of addictions to internet and computer games play a big role to
prevent these harmful effects. Contemporary German literature of the late 20th and early
21st centuries doesn’t abstract itself from these progresses and central characters in the
novel entitled ‚Nevena‛ of German author Burkhard Spinnen are handled in context of
these mentioned problems.
Keywords: Computer Games, Children and Young People, Addiction, Violence,
Identity

1. Giriş vizyonu ve filmi kendilerine rakip olarak

Oynanan oyuncaklar tarihsel olarak
araştırıldığında her zaman çağın oyuncakları
olarak görülmektedir. İçinde bulunduğumuz
çağ ise video ve bilgisayar oyunlarının filiz-
lendiği, geliştiği ve oyuncusuna düzenli ola-
rak sunulduğu medya ya da bilgisayar çağı
olarak adlandırılmaktadır (Mogel, 2008: 193-
194). Bilgisayar oyunlarının tarihsel sürecine
yakından bakıldığında dijital oyunların baş-
langıcının 50’li yıllardaki analog oyunların
otomatikleştirilmesine ve sanallaştırılmasına
dayandığı ortaya çıkmaktadır. Burada oyna-
nan savaş ve strateji oyunlarından dolayı hıza
büyük bir ilgi duyulmaktadır ama bu oyunlar
anlatıcı ya da grafiğe dayalı bir etkiye sahip
değildir. Dijital oyunlar ilk başta satranç ve
spor oyunları ile rekabet etmektedir. 70’li
yıllarda dijital oyunların gelişme evresi ise
etkileşimsel olarak çoğalan ve hikâyeler anla-
tan metinlerden oluşmaktadır. 80’li yıllarda
ise bilgisayar oyunlarında grafik dönüşümleri
ortaya çıkmaktadır ve dolayısıyla buradaki
metinler de üretimi masraflı olan grafiklerden
oluşmaktadır. 90’lı yıllardan itibaren de oyun-
ların imge dünyaları gerçekliğe aktarılmakta-
dır. Burada her oyun var olmayan dünyayı,
nesneleri ve insanları göstermesine rağmen
fotoğraflanmış gibi görünen çoğu şey hiper-
gerçek bir imge dünyası oluşturmaktadır.
Burada anlatı ve görsel hipergerçeklik birbiri-
ne bağlanmaktadır. Bu tür dijital oyunlar tele-
görmektedir ve kendilerini film ve televiz-
yondan sonra yeni dönemin üçüncü anlatım
medyası olarak göstermektedir (Böhm, 2014:
109-110).
Bilgisayar oyunlarının özellikleri ve
kullanımları farklılık gösterdiğinden dolayı
tek bir özellikle ya da bu özelliklerin ayrıştırı-
cı bölümleriyle bilgisayar oyunu kavramıyla
ilgili kesin bir tanımlama yapılamamaktadır
(Feige, 2015: 47). Buna rağmen bilgisayar
oyunlarını tanımlamaya çalışan Zacharias
(2008: 78) ise antropolojik bir kültür yeterliliği
olarak bilinen bilgisayar oyunlarını iç ve dış
dünyaları sembolik olarak düzenlenmiş bir
yeniden üretim içerisinde taklit edilen eylem-
ler olarak ele almaktadır. Ona göre bilgisayar
oyunları yeni olarak deneyimlenen, deneysel
olan, tasarlanan, test edilen, anlatılan ve başka
şekilde hayal edilen durumlardır. Bilgisayar
oyunlarında sembolik, estetik, sanatsal ve
medyal olan hiçbir şey imkânsız değildir.
Olası dünyalar son zamanlarda sanal alanda,
dijital simülasyonda ve oyun dünyalarında
hızlı bir gelişme göstermektedir. Bilgisayar
oyunları imgenin, sahne (tiyatro) bilgisinin ve
açık olanın birbiriyle bütünleşmesiyle oluş-
maktadır. Bunların farklı kullanımları kurulan
olası dünyaların içine girilmesine, buralara
dâhil olmaya, bunları test etmeye ve roller
üstlenmeye yardımcı olmaktadır. Bilgisayar
oyunları aşırı derecede etkileyici bir duyguyla
Bilgisayar Oyunlarında Bağımlılık, Şiddet ve Kimlik Kaybının Çocuk ve Gençler Üzerindeki Etkileri: Burkhard...179
ve kurallarla oynanan oyunlardır. ‚Das
Netz‛ adlı romanında bilgisayar oyunları ile
ilgili bir tanımlamada bulunan Wolfgang
Hohlbein’a (2014: 223) göre içerisinde sanat
dünyası oluşturan bilgisayar oyunlarında
yanılsama söz konusu değildir aksine bilgisa-
yar oyunları aklın derinliklerine kadar işle-
yen, bireyin bedeninin tamamını esir alan,
duygu yönünden gerçekten daha çoğunu
veren bir mekândır.
Bu açıdan bakıldığında edebiyat konu
bakımından kendisini çağının uzağında tuta-
madığı görülmektedir. Aynı anlayışla yola
çıkan Burkhard Spinnen’ın ‚Nevena‛ adlı
romanının ana karakteri Patrick de olayı oyun
gibi canlandıran ‚World of Warcraft‛ adlı bir
bilgisayar oyununu bağımlılık derecesinde
oynamaktadır. Patrick oyun arkadaşı olan
Nevena’nın ortadan kaybolması üzerine onu
ilk olarak sanal dünya içerisinde daha sonra
da babası Henner ile birlikte dış dünyada
aramaya başlamıştır. Nevena’ya karşı hisset-
tiği sanal aşk da gerçek aşka ve özleme dö-
nüşmeye başladığında ise bu arayış giderek
daha da kuvvetlenmiştir. Patrick gerçek Ne-
vena’yı bulana kadar gerçek ve simüle edilmiş
dünyaların ne bu tarafında ne de diğer tara-
fındadır, bu tarafında bulunduğu kadar diğer
tarafında da bulunmaktadır. Söz konusu ça-
lışmada Patrick bağımlılık, şiddet ve kimlik
kaybı bağlamında ele alınmaktadır, Nevena
ise hem anonim bir sanal kimlik hem de eri-
şilmesi gereken bir sanal Nirvana olarak ince-
lenmektedir. Patrick’in babası Henner ise bu
olumsuz etkilerin karşısında Patrick’i yalnız
bırakmama kararı alan duyarlı bir aile üyesi
olarak ele alınmaktadır.
2. Çocuklar ve Gençler Arasında
Medya Tüketimi Olarak Bilinen Bilgisayar
Oyunları
İnternet çocuklar ve gençler arasında
önemli bir iletişim medyası olarak kendisini
göstermektedir çünkü çocukların ve gençlerin
evlerinde, okullarında ve zaman geçirdikleri
sosyal ortamlarda bulunan sabit ya da mobil
internet bağlantıları onların çevrimiçi medya
kullanım oranını her geçen gün artırmaktadır.
Gençler internet iletişimini sürekli mesajlaş-
mak ve çevrimiçi iletişim kurmak için kul-
lanmaktadır. Özellikle de çevrimiçi oynanan
bilgisayar oyunlarında diğerleriyle iletişim
kurmayı tercih etmektedirler. Gençlerin boş
zamanlarını değerlendirmede internet orta-
mının sunduğu çok görevlilik (Multitasking)
de artmaktadır. Buna bağlı olarak güncel
medyanın sunduğu çok yönlü kullanım
imkânları gençlerin amaçlarını gerçekleştirme
konusunda yoğun olarak kullanılmaktadır.
Onlar için iletişim ve internette sörf yapmak
medyanın sunduğu imkânları tercih etmeleri-
ne katkı sağlamaktadır. Gençler bireysel ilgi
alanlarını ve hobilerini internette araştırmak-
tadır ve bilgi arayışı onlara bir tür eğlence
olarak gelmektedir ama okul içerisinde öğ-
renmeye yardımcı olan motivasyonu ikinci
plana itmektedirler. Gençler ilgilendikleri
konuların neredeyse yarısı için interneti tercih
edilen bir bilgi kaynağı olarak görmektedir
çünkü internet sayesinde güncel bilgi hızlı bir
şekilde yayılmaktadır. Bu sayede bilgiye kap-
samlı bir şekilde erişim sağlayan gençler bilgi-
leri daha iyi sorgulama imkânı da bulmakta-
dır çünkü farklı kaynaklardan gelen farklı
bilgileri inceleyebilmektedirler. Bu gençler
birer dijital yerli (Digital Natives) olarak da
adlandırılmaktadır (Fröhlich & Lehmkuhl,
2012: 20-37). Dijital tekniğin kendilerine sun-
duğu fırsatlardan yararlanan ve bunları
memnuniyetle kullanan çocuklar ise yollarını
dijital dünyaya doğru yöneltmektedir. Çocuk-
lar nerede bir ekran görseler dikkatlerini ona
doğru yönlendirirler. Dışarıdan gelen hiçbir
tepki onların ekrana olan ilgilerini engelleye-
memektedir (Milzner, 2016: 18-19). İnceledi-
ğimiz eserin ana karakterlerinden biri olan
Patrick Frankfurt am Main yakınlarında bir
yerde babası Henner ile birlikte yaşayan on
yedi yaşında bir çocuktur. Patrick’e göre in-
ternet kullanımı kullanıcısına uçsuz bucaksız
hayali özgür bir evren sunmaktadır, buna
180
bağlı olarak da bireyin yaratıcılığını tetikle-
mektedir ve ona hayal gücüne bağlı olan ge-
niş bir yelpaze sunmaktadır. İnternet Pat-
rick’in var olmayan konular üzerine düşün-
mesini sağlayan bir olgudur: „Aber das Netz.
Du weißt doch: Das Netz besorgt dir Sachen,
von denen du immer dachtest, die gibt es
nicht.‚ (Spinnen, 2012: 28) İnternet Patrick’in
bilmek istediği her şeyi ona hediye olarak
vermektedir. Bilgi toplumunun ve buna bağlı
olarak da bilmeme toplumunun ortaya çıkma-
sına yardımcı olan ağın içerisi o kadar dolu-
dur ki bilgiler kullanıcısına saniye içerisinde
yığınlar dolusu sunulmaktadır. Ama Patrick
ağın sunduğu bu imkândan şüphelenmeye
başlamıştır çünkü Patrick henüz sanal alanda
aradığı oyun arkadaşını bu kadar yetkin ve
güçlü gördüğü ağ içerisinde bulamamıştır:
„Solange er denken kann, hat das Netz ihm
alles preisgegeben, was er wissen wollte. *<+
das Netz spuckte alles Gewünschte in Sekun-
den auf seinen PC-Tisch. Aber jetzt stellt sich
heraus, dass ein Mensch, den Patrick so gut
zu kennen glaubt wie sonst niemanden auf
der Welt, vollkommen spurlos verschwinden
kann, von einer Sekunde auf die andere, und
das allmächtige Netz weiß nichts über ihn,
rein gar nichts.‚ (Spinnen, 2012: 59)
Patrick, dünyada hiç kimsenin tanı-
madığı ama kendisinin çok iyi tanıdığını dü-
şündüğü birisinin bu kocaman sanal evren
içerisinde hiçbir iz bırakmadan kaybolmasını
tuhaf karşılamaktadır ve bu nedenle Patrick
bilgisayardan uzaklaşmaya karar vermekte-
dir. Nevena ile ilgili internetten bazı sinyaller
gelse bile var olmayan bu izlerin arkasından
gitmeyi düşünmemektedir. Kendisini veri
gruplarını deşifre eden ve tüm dünyayı tek
bir tıkla bilgisayara yükleyebilen ‚Sanal Bü-
yük Birader‛ (Cyber Big Brother) olarak gör-
mektedir. Nevena’yı bisikletle aramayı dü-
şünmesine rağmen dışarıdaki hayata ve ger-
çekliğe karşı olan çekingen tutumundan dola-
yı henüz odasını terk etmek istememektedir:
„Patrick versucht, vom PC wegzubleiben. Er
lässt ihn angestellt, um Nevenas Signale zu
hören, aber er will nicht mehr Spuren nach-
Dudu Uysal
gehen, die gar keine sind, nur um sich am
Ende zu wünschen, er wäre ein Cyber Big
Brother, der sich in jeden Datensatz hacken
und die ganze Welt herunterladen kann. Er
überlegt, ob er eine größere Radtour machen
soll, aber das Zimmer will er eigentlich nicht
verlassen.‚ (Spinnen, 2012: 72-73)
Mümkün olan ya da olmayan her tür
olayın yapılabilir olduğu internet ortamında
birey de burada kendisini kurgulanmış ano-
nim kimliklerle donatarak kendisiyle ilgili
gerçekleri ya kısmen ya da tamamen saklaya-
bilmektedir. Patrick de Nevena’yı aradığı
sırada ağın sunduğu bu özelliğe şu ifadelerle
dikkat çekmektedir: „Aber das mache man
doch immer im Netz, nicht so ganz die Wahr-
heit über sich zu sagen. Er habe doch be-
stimmt auch gelogen.‚ (Spinnen, 2012: 151)
İnternet kullanımını tercih eden ço-
cukların ve gençlerin çoğu için bilgisayar
oyunları da oldukça önemlidir. Bilgisayar
oyunu oynayan çocuklar için kurmaca dünya-
ların dışında nesnelleştirilebilir gerçeklik sta-
tüleri olan sembolik dünyalar söz konusudur.
Sembolik figürlerin bulunduğu gerçeklik ala-
nında, yani bilgisayar oyununda gerçek hare-
ket bağlantılarının mükemmel ölçüde yeniden
düzenlenmesi çocukların bu oyunlara ilgi
duymasını ve bu oyunu anlamlı bulmasını
sağlamaktadır. Okuldan geldikten sonra ken-
disini bilgisayarda rahatlatan çocukların bilgi-
sayarda bir şeyleri gerçek olarak deneyimle-
yebilmeleri düş kırıklıklarının ve gerilimleri-
nin azalmasına yardımcı olmaktadır. Çocuk-
lar eğlendikleri için de bilgisayarda oyun
oynamayı tercih etmektedir çünkü bilgisayar
oyunları oyuncularına gerçekliğin bir simü-
lasyonunu sunmaktadır ve oynayanları eğ-
lendirmektedir. Program oyuna çerçeve ko-
şullar koymasına rağmen oyuncu etkili bir
şekilde kendi kendisini belirleyerek oyun
olayının güçlü bir patronuna dönüşmektedir.
Bilgisayar oyununda bir şeyler hayali olsa bile
oyuncuların olay özgürlüğünün olması oyun-
culara sunulan bir hediye olarak görülmekte-
dir. Bu bağlamda bilgisayarın kendisine özgü
geçici bir ruhsal durumu olmadan işlev görü-
Bilgisayar Oyunlarında Bağımlılık, Şiddet ve Kimlik Kaybının Çocuk ve Gençler Üzerindeki Etkileri: Burkhard...181
yor olması ve eğlencenin yanı sıra çoğu za-
man güvenliği de sağlıyor olması onun iyi bir
oyun arkadaşı olduğunu açıkça göstermekte-
dir (Mogel, 2008: 198-199). Çocukların ve
gençlerin bilgisayar oyunu oynamayı tercih
etme nedenleri arasında gerçek ve sanal dün-
ya içerisinde etkileşim ve iletişim kurmak,
sansasyon arayarak oyalanmak, oyundaki
meydan okuma sayesinde problem çözme
kabiliyetini iyileştirmek, canlanmak ve hayatı
akıcı olarak yaşamak istemek, oyunlarda re-
kabet özelliği elde etmek, bir şeyleri ortaklaşa
deneyimleme fırsatı bulmak ve uyum sağla-
mak vardır. Çocukların ve gençlerin yeni bir
oyunu deneme arzusu da bunlara ek olarak
gösterilebilir (Fröhlich & Lehmkuhl , 2012: 17-
19). Günümüzde çocukların çoğu bilgisayarı
geleceğin çalışma mekânı olarak görmektedir.
Bu durumda bilgisayar çocuklar, gençler,
yetişkinler ve hatta yaşlılar için oyun ve ça-
lışma özelliğini günümüzde de korumaktadır.
Ayrıca zaman ve mekân yönünden de koor-
dine edilebilmektedir. Bu nedenle oyuncular
tamamen oyuna yoğunlaşmakta, bilgisayar
oyununu her zaman oynamakta ve hatta bazı
oyunları da tekrardan oynamaktadır. Oyun-
cular için bilgisayarın oyun ve deneyim değe-
ri oldukça yüksektir. Aile içerisinde duygusal
fakirleşmeye ve güvensizliğe maruz kalan
çocuklar ve gençler tarafından oynanan bilgi-
sayar oyunlarının çoğu bozulmuş aile ilişkile-
rinin yerine konmaktadır (Mogel, 2008: 193-
203). Ailelerin çoğu ise çocuklarını gerçek
sosyal alanın risklerinden uzak tutmak için
onların bilgisayar oyunu oynamasına izin
vermektedir (Fröhlich & Lehmkuhl , 2012:
102).
Teknik yönden diğer basmakalıp
oyunlarla karşılaştırıldığında her zaman yeni-
likçi bir içeriğe sahip olan bilgisayar oyunla-
rının özel bir çekim gücü vardır. Bilgisayar
oyunlarının erbabı olanların bilgisi ve değer-
lendirmeleri de bu oyunların sahip olduğu
çekim gücünü açıkça göstermektedir ve bu tür
bir çekim gücü öz değer duygusu ile yakın-
dan ilgilidir. Bilgisayar oyunlarının bu bağ-
lamda ilgi görüyor olması gelecek nesillere de
etki edebilecek nitelikte olmasındandır çünkü
genellikle yeni oyunlar oyuncuya cazip gel-
mektedir. Bu nedenle bilgisayarda başarılı
olmak, bu oyunlara bağlı kalmak ve bunları
kazanmak önemli bir rol oynamaktadır. Bilgi-
sayar oyunlarında oyuncu her zaman ona
eşlik eden rakibinden ya da oyun programın-
dan hızlı olmak zorundadır çünkü geleneksel
oyunların bakış açısına dayanan başarı ve
başarısızlık bilgisayar oyunlarında da birbiri-
ne oldukça yakındır (Mogel, 2008: 202-203).
Patrick de ağa bağlı bilgisayarın yarattığı sa-
nal bir dünya içerisinde oynanan çevrimiçi
bilgisayar oyunlarının yenilikçi bir içerikle
donatıldığının farkındadır çünkü oynadığı
‚World of Warcraft‛ adlı birden fazla oyuncu-
larla oynanan olayı oyun gibi canlandırma
oyunu (Multi-Rollenspiel) ile ilgili yazılımın
geliştirilmesiyle daha hızlı yeni bir bilgisayara
olan gereksinimi artmaktadır. Burada bunla-
rın eksikliğini oyun arkadaşı olan Nevena ile
tamamlamaya çalışan Patrick durumu şu
şekilde ifade etmektedir:
„Jetzt startet er seinen PC. Er könnte sich für
sein Zeugnis Geld wünschen, um einen neuen
Computer anzuschaffen, einen noch schnelle-
ren. Dem Spiel täte das sicher gut; mit jeder
Erweiterung wird die Hardware stärker ge-
fordert. Aber solange er mit Nevena zusam-
men spielt, hätte er wenig davon, denn schon
jetzt muss er oft genug auf sie warten, wenn
ihr serbischer Kasten mal wieder nachsitzen
muss oder sich übel verschluckt.‚ (Spinnen,
2012: 41)
Kendi içerisinde bir dinamiğe sahip
olan bilgisayar oyunlarının olay çeşitliliği
değiştirilebilir. Bunun sonucunda bireyler
bedensel ve duygusal olarak çok çabuk heye-
canlanmaktadır. Bu durumda oyunda geçerli
olan olaya katılım daha içten gerçekleşmekte-
dir ve olay akışı bire bir deneyimlenmektedir.
Oyuna hâkim olmaya çalışırken ortaya çıkan
bu duygu gerçekliğin de eş zamanlı olarak
182
gizlendiği sırada hissedilmektedir. Önemli bir
meydan okuma özelliğine sahip bilgisayar
oyunları rekabetle ilgili motivasyonel durum-
ları da tetiklemektedir (Fröhlich & Lehmkuhl ,
2012: 19). Bilgisayar oyunlarının estetik özelli-
ği imgede, anlatıda ve anlatılan gücün derece-
sinde değil de oyun olayının düzleminde
aranmaktadır. Bilgisayar oyunları diğer oyun-
lar gibi okunmaz ve bir film gibi algılanmaz
aksine aktif olarak incelenmekte ve oyunlarla
pratik olarak ilgilenilmektedir. Bilgisayar
oyunları oyuncunun pratik eylemi olmadan
var olamaz çünkü bilgisayar oyunları etkile-
şimseldir ve dalma (Immersion) şeklinde ha-
reket etmektedir. Dalma kavramı arayüz ku-
ramında algının sanal mekâna dalması anla-
mına gelmektedir. Burada dalma deneyimi
başarılı bir eylem olarak görülmektedir. Algı-
lama mükemmelleştiğinde gözlemci gerçek ve
sanal arasında ayrım yapamaz duruma gel-
mektedir. Sanal mekân içerisindeki bilgisayar
oyunlarında beden ve sanal mekân arasındaki
fark açık tutulmaktadır. Burada dalma tama-
men uyuşturucu etkisi veren bir durum de-
ğildir. Bilgisayar oyunlarındaki estetik dene-
yim bu düzlemler arasındaki sessizce gidip
gelmelerden kaynaklanmaz ve burada dina-
miğe sahip olan asıl medya oyundur
(Rautzenberg, 2012: 239). Bilgisayar oyunla-
rında bedensel hareket edebilme fırsatı olduk-
ça azdır ve bu nedenle hareketi gerektirmeyen
doğal oyunlar vardır. Bu oyunlar belirli kura-
la göre oynanmaktadır ve hayali unsurlara
çok az yer vermektedir ama buna rağmen
eğlendirici bir özelliğe sahiptir. Burada hayal
ve hareketin yerini temel faktörlerden olma-
yan stratejik düşünce almaktadır. Bu bağlam-
da bilgisayar oyunlarının ihtiyaç duyduğu tek
şey yaratıcılık olmasına rağmen yaratıcılığı da
sınırlandırmaktadır. Bu aşamada oyunların
üretimini ilgilendiren şey yaratıcı bir sahne
kurmak ve insanları burada çalıştırarak ya da
bireyin kendisine ait hayat kurmasını sağlaya-
rak onu gerçek hayatındaki paslarından arın-
dırmaktır (Milzner, 2016: 69-136). Motive edici
bir bakış açısına sahip olan bilgisayar oyunları
oyuncunun hayal gücünü önemli ölçüde etki-
Dudu Uysal
lemektedir ve ona yeni bir boyut kazandır-
maktadır çünkü geçmiş zamanlarda olduğu
gibi bilgisayar çağında da hayal gücü ve oyun
arasında kuvvetli bir bağ vardır. Aktivitelerin
sanal gerçekliğe dâhil olmasıyla birlikte oyun-
cu gerçek hayatta yapamadığı çoğu aktiviteyi
burada gerçekleştirmektedir. Bu bağlamda
bilgisayar oyunları oyuncuyu gerçekliğin
günlük sıkıntılarından ve problemlerinden
uzaklaştırarak onun hayali bir dünya içerisine
girmesine fırsat vermektedir. Bilgisayar oyun-
ları bu noktada duygu yönetim kuramından
(Mood-Management-Theorie) yararlanarak
olumsuz uyumları olduğu kadar olumluları
da formüle etmektedir ve oyuncuya hoş bir
duygusal yaklaşım vermektedir (Fröhlich &
Lehmkuhl , 2012: 19-20). Patrick’in babası
Henner, oğlunun neden bilgisayar oyunu
oynadığını ve neden zamanının en değerli
kısmını bilgisayar başında geçirdiğini sorgu-
lamayı saçma bulmaktadır çünkü babaya göre
Patrick’in bilgisayar oyununa bu denli bağım-
lı olması oyundan değil de annesini iki yıl
önce kanserden kaybetmenin verdiği psikolo-
jik sarsıntıdan kaynaklanmaktadır. Annesi
Astrid ameliyat ve kemoterapilerden sonraki
tedavi sürecini reddetmiş ve çocuk odasının
üstünde bulunan katta neredeyse bir yıl ölü-
mü beklemiştir. Patrick de annesinin çektiği
bütün acılara bire bir şahit olmuştur. Bütün
bu olanlardan sonra annesinin olmadığı bir
dünya ona acıdan başka bir şey vermediği için
dışarıdaki gerçeklikten bir nebze olsun uzak-
laşmayı ve yukarıda da bahsedildiği gibi oda-
sından çıkmamayı tercih etmiştir. Patrick için
bilgisayar oyunu farklı bir dünyadır ve bu
nedenle de dışarıdaki gerçekliğin yerine bilgi-
sayar oyununun sanal gerçekliğini koymak-
tadır ve onun bu durumuyla ilgili gözlemleri-
ni babası şu cümlelerle dile getirmektedir:
‚Spätestens da wusste Henner, dass er Unsinn
geredet hatte. Natürlich lag es nicht an diesem
Spiel, dass Patrick seit zwei Jahren jede freie
Minute vor dem PC verbrachte. Man musste
kein Psychologe sein, um zu begreifen, wa-
rum ein Junge, der mit seiner sterbenden Mut-
ter in einem Haus lebte, sich gern in eine an-
Bilgisayar Oyunlarında Bağımlılık, Şiddet ve Kimlik Kaybının Çocuk ve Gençler Üzerindeki Etkileri: Burkhard...183
dere Welt versetzte.‚ (Spinnen, 2012: 14)
Patrick’in oyun oynamaya devam et-
me nedeni hem güçlü bir oyun arkadaşı olan
Nevena ile tanışması hem de Nevena’ya sanal
olarak âşık olmasıdır. Nevena Belgrat’ta do-
ğan 17 yaşında Sırplı bir kız çocuğudur. Bilgi-
sayar oyununun sohbet odalarında konuştu-
ğu arkadaşı Patrick ile birlikte sanal bir çift
olarak canavarlara, orklara ve kötü adamlara
karşı savaşmaktadır. Patrick annesinin ölü-
münden Nevena’ya bahsetmemiştir çünkü
Nevena’nın balkanlardan gelen ailesinin garip
hikâyesi ve anneden öksüz oluşu Patrick’i son
derece derinden etkilemiştir. „Aus diesem
Grund hat Patrick das Spiel gespielt, nur aus
diesem. Bis er dann Nevena traf.‚ (Spinnen,
2012: 41)
3. Bilgisayar Oyunlarının Çocuk ve
Gençler Üzerindeki Etkileri
Modern dünya gelişiminin en önemli
faktörlerinden biri olan dijitalleşmeyle birlikte
bilgisayar insanoğlunun dünyasını tamamen
değiştirmiştir. Bu dünyanın ortaya çıkardığı
yabancılaşma sonucu çocuklar ve gençler
başka türlü davranmaya başlamıştır. Çocuklar
ve gençler arasında dinamik bir gelişme ola-
rak görülen medya kullanımı onların yararlı
yetiler geliştirmesine yardımcı olmasına rağ-
men onları rahatsız edici olumsuz etkenler de
ortaya çıkartmaktadır (Milzner, 2016: 19). Bu
durum bilgisayarın internete bağlanmasıyla
birlikte ağın büyüsüne kapılan çocuklar ve
gençler için endişelerin ve korkuların dile
getirilmesine neden olmaktadır. İnternet ki-
tapların işlevlerini üstlenmesiyle birlikte ço-
cuk ve gençlerin okul gelişimi için de vazge-
çilmez bir unsur olmuştur ve onların hayali
taraflarının gelişmesinde önemli bir rol oy-
namaktadır. Bu bağlamda gerçek hayatta
onlar için olumsuz olabilecek durumlar sanal
dünyada gerçekleştirilmektedir. Burada hayal
güçlerinin sınırsız akışı içerisinde kimseye
hesap vermek zorunda değillerdir ve herhan-
gi bir zararla da karşılaşmamaktadırlar
(Fröhlich & Lehmkuhl , 2012: 46-102). Pat-
rick’in de evinde henüz okumadığı, hakların-
da bilgi sahibi olmadığı ve hatta çoğunun da
ikinci bir okumaya layık görüldüğü kitaplar
vardır. Patrick çevrimiçi olarak oynadığı bil-
gisayar oyununa kendisini bağımlılık derece-
sinde kaptırdığından ve kitapların kurgu
dünyası oyunun sanal dünyası kadar ona haz
vermediğinden artık kitap okumaya ne za-
manı ne de hevesi vardır. „Er könnte ein Buch
lesen. Im Haus gibt es eine Menge Bücher, die
er noch nicht kennt. Und in seinem Regal
stehen einige, die bestimmt ein zweites Lesen
lohnen. Aber Patrick liest nicht mehr.‚
(Spinnen, 2012: 73) Bu konuda Çocuk Vakfı
Başkanı Mustafa Ruhi Şirin (2016) de nere-
deyse her gün görsel ve işitsel iletilerin ku-
şatması altında bulunan çocukların kitapla
olan ilişkilerinin sınırlandırıldığını düşün-
mektedir. Okuma sabrı gelişmeyen bir çocu-
ğun yazıyla ilişki kurması ve okuduğunu
anlaması da oldukça zordur. Bu durumun
çözümü ise Şirin’e göre ailede ve örgün eğitim
sisteminde bulunmaktır. Haber spikeri Tijen
Karaş (2016) ise yeni medya çağında gençlerin
beyin yapılarının değiştiğini düşünmektedir.
Ona göre ‘F’ tipi okumalarla yetinen, haberle-
rin sadece alt başlıklarını okuyan ve bu oku-
malarda sınırlı bazı karakterlerle yetinen bir
nesil söz konusudur. Fröhlich ve Lehmkuhl’a
(2012: 46-102) göre kurgu ve gerçeklik arasın-
da ayrım yapılamadığında ise onların duygu-
ları üzerinde olumsuz etkileri vardır. Çocuk
ve gençler boş zaman aktivitelerini genellikle
sanal dünyada gerçekleştirdiklerinden evden
dışarı çıkmamaktadırlar. Bu durum onların
okul başarılarını da olumsuz etkilemektedir.
Küresel bir ağ sayesinde uygun olmayan bil-
gilere açık erişimin sağlanması çocuk ve genç-
lerin şiddete olan eğilimlerini artırmaktadır,
çeşitli psikolojik rahatsızlıklardan acı çekme-
lerine ve kendilerine zarar veren davranışlar
sergilemelerine neden olmaktadır. Yükleme-
lerle, programlarla, düzenlemelerle yoğunlaş-
tırılan ve bireyi daha da açgözlü hale getiren
bilgisayar çocuk ve gençlerin hayatlarında
184
daha az algılanan bir sosyal yetiye neden
olmaktadır. Çevrimiçi ortamlarda paylaştıkla-
rı kendilerine ait her tür içerik diğerleri tara-
fından kötüye kullanılabilmektedir ve bu
durum kullanıcıyı internet üzerinden karala-
malara, internet üzerinden yapılan güvenilir
olmayan sohbetlere ve tehditlere maruz bı-
rakmaktadır. Çocuk ve gençler için süre ve
yoğunluk gözetmeden elde edilebilir olan
bilgisayar ve internet erişimi bağımlılığın
oluşmasında önemli bir etkendir. Yeşim Sert
Karaaslan’ın (2016) ‚İnternet Bağımlılığı Ruh-
sal Hastalıklar Listesine Girdi‛ başlıklı yazı-
sında ruhsal hastalıkların sınıflandırılmasında
kullanılan Psikiyatrik Sınıflandırma Tanı Lis-
tesi’nin (DSM) daha ileri çalışmalar gerektiren
ruhsal hastalıklar bölümüne internet bağımlı-
lığının da eklendiği ifade edilmektedir çünkü
internet kişiyi yalnızlaştırarak depresyona
sokan bir olgu olarak görülmektedir. Patrick
Nevena’yı aramak için bulunduğu ülkeden
başka ülkeye gittiğinde orada cep telefonunun
bağlanabileceği yeni bir ağ göstermesi üzerine
oldukça sevinmektedir çünkü Patrick ulaşı-
lamaz olduğunu hissettiği anda büyük endi-
şelere kapılmaktadır. Oradaki ağ işletmeleri-
nin zorda kalan müşterilerini sabırsızlıkla
beklemesi ise Patrick’in lehine gelişen bir
durumdur. Patrick günümüzde ağ toplumu
içerisinde yaşayan insanların ağın dışında
kalma ya da ağa bağlanamama gibi korkula-
rına da ayrıca dikkat çekmektedir. „Nach dem
Grenzübergang hat das Handy brav ein neues
Netz angezeigt. Es war Patricks größte Sorge,
nicht erreichbar zu sein. Aber zum Glück
lauern auch hier die Netzbetreiber auf jeden
unfreiwilligen Kunden.‚ (Spinnen, 2012: 134)
‚Deutsche Welle‛ gazetesinde Marko Lagner
ve Stephanie Schmaus tarafından kaleme alı-
nan ‚Schluss mit der ständigen Erreichbar-
keit‛ adlı makalede çevrimiçi ve sürekli ulaşı-
labilir olma gibi durumların strese neden
olduğu gösterilmektedir. Bu durum hem sağ-
lık sigortaları hem de işverenler için de büyük
bir problem oluşturmaktadır çünkü stres bi-
reyleri hastalandırmaktadır. İnsanlar işe gi-
derken, otobüste yolculuk yaparken, caddede
Dudu Uysal
yürürken ve kafede otururken gözlerini elle-
rindeki akıllı telefonlara ya da mobil cihazlara
dikmektedir. Bu tür medya araçları sayesinde
sürekli çevrimiçi olma, bilgi edinme ve ulaşı-
labilir olma daha da mümkündür. Hiçbir şeyi
kaçırmamak için insanlar sürekli çevrimiçi
olmak durumundadır. Buna bağlı olarak da
ağ bağlantısının herhangi bir nedene bağlı
olarak kopması durumunda fiziksel ve psişik
rahatsızlıklar ortaya çıkmaktadır. Psişik ra-
hatsızlıklar depresyon ve korkuya bağlı rahat-
sızlıklardır (Langer & Schmaus , 2016: 1).
Bilgisayar oyunları oyuncusunu stra-
tejik olarak hızlı düşündürmektedir. Oyuncu-
lar sembolik eylemlerini kısa sürede gerçek-
leştirmekte, matematiksel ve teknik olarak
anlama yetileri kazanmakta, deneyimleme,
yönlendirme ve kendi kendini organize etme
ile ilgili bilgi sahibi olmaktadır. Kendi kendi-
lerine bilgi ve kültür ile ilgili ortam yaratmak-
ta rollere daha kolay ayak uydurmakta, kül-
türlerarası algıları kuvvetlenmekte, hoşgörülü
ve saygılı olmakta ve her zaman çoğunluğa
ayak uydurmaktadırlar (Zacharias, 2008: 78).
Bilgisayar oyunları oyuncuların zıt düşüne-
bilmelerini, problem çözme stratejilerini ve
yaratıcılıklarını geliştirmektedir. Oyuncunun
oyun sırasında doğal olarak görsel, işitsel ve
sensomotorik koordinasyon sağlamasına
imkân vermektedir (Mogel, 2008: 194). Bilgi-
sayar oyununda böyle mantıksal yetilere sa-
hip olan Patrick gerçek hayatta insanı tepe
taklak eden çoğu durumun nedenini öğrene-
memektedir. Onun bu yönde düşünmesine
neden olan durum annesinin hastalığı, ölümü
ve kendisinin öksüz kalmasıyla ilişkilendiril-
mektedir. Ölüm ve hastalık bağlamında anne-
sinin, babasının ve kendisinin kaderini sorgu-
lamakta olan Patrick yaşadıkları üzerinde ne
kadar düşünürse düşünsün net bir analiz ve
yorum yapamamaktadır. Bilgisayar oyunları-
nın dünyası ise mantıksal bir tutarlılık içeri-
sinde kurallara göre tasarlandığından oyun
içerisinde ortaya çıkabilecek bir hatanın tam
olarak nereden kaynaklandığı analiz edile-
bilmektedir. Oyunda hiçbir zaman muhalifle-
rin üzerine korkusuzca ve cesaretle gidilme-
Bilgisayar Oyunlarında Bağımlılık, Şiddet ve Kimlik Kaybının Çocuk ve Gençler Üzerindeki Etkileri: Burkhard...185
melidir aksine söz konusu muhalifin perisine
karşı daha iyi bir büyüyle mücadele edilmeli-
dir çünkü eşitliği değiştirebilecek faktör bu-
dur. Oyuna iyi hazırlanıldığı ve donanımlı
olunduğu sürece her zaman takip edilebilecek
bir yol vardır. Herhangi bir saçma tesadüf ve
kötü kader her şeyi yok etmeden bu yolda
devam edilmektedir çünkü gerçek hayatta
gerçekleştirilemeyen ve açıklanamayan belir-
siz durumların çevrimiçi bir oyun içerisinde
üstesinden gelinmekte ve bunlara açıklık ka-
zandırılmaktadır. Örneğin gelişen kötü kade-
re dur diyebilmek ya da ölümü durdurabil-
mektir:
„Im Leben fällt man hin und weiß nicht, wa-
rum. Im Spiel aber kann man, wenn etwas
nicht funktioniert, genau analysieren, wo der
Fehler lag. *<+ Im Spiel gibt es immer einen
Weg; und wenn man ausreichend vorbereitet
und ausgerüstet ist, kann man ihn gehen,
ohne dass irgendein dummer Zufall oder
irgendein böses Schicksal einem alles zu-
nichtemacht.‚ (Spinnen, 2012: 41)
Bütünleştirici ve sinerjik olarak etkili
olan bilgisayar oyunları öfke, kızgınlık, sevinç
gibi karışık duyguların, arzuların ve konula-
rın eş zamanlı olarak tatmin edilmesine fırsat
vermektedir (Mogel, 2008: 201). Eğitim öğre-
tim ile ilgili derslerde bilgisayar oyunlarının
kullanılması eğitim açısından zayıf çocukların
ve gençlerin motivasyonlarını ve başarısını
kuvvetlendirmektedir. Bilgisayar oyunlarının
çoklu medyalardan (Multimedia) oluşması ve
iletişimsel özelliğinin olması dikkat ve öğ-
renme becerisini kuvvetlendirerek çocukların
ve gençlerin konuya olan ilgisini artırmakta-
dır (Fröhlich & Lehmkuhl , 2012: 54).
Aile içerisinde tek kardeş olan çocuk-
ların çok sık ve uzun süre kontrolsüz olarak
yalnız başına bilgisayar oyunu oynamaları
çocuk ve gençlerde sosyal iletişim eksikliğine
ve izolasyona neden olmaktadır. Bu olumsuz
duruma da birden fazla oyuncu ile oynanan
oyunlar sosyal bir iletişim imkânı sağlayarak
yardımcı olmaktadır. Bilgisayar oyunları
oyuncunun bir eylem içerisinde bulunmasını
sağlayarak kendisini, zamanı, yemeyi ve iç-
meyi unutmasına neden olmaktadır. Oyuncu
oyun tarafından hem duygusal hem bilişsel
hem de motivasyonel yönden emilerek za-
mansız kalmaktadır. Bilgisayar oyunu oyna-
yan çocuk ve gençlerde halüsinasyon, cinnet
düşünceleri ve şizofreni gibi durumlar ortaya
çıkmaktadır (Mogel, 2008: 194-203). Bilgisayar
oyunu oynamak çocuk ve gençlerin yerine
getirmesi gereken sorumluluklara daha az
zaman harcamasına neden olmaktadır. Genç-
lerin aile içerisindeki davranış alışkanlıkları
da değişmektedir. Yemeklere, ortaklaşa yapı-
lan aktivitelere ve gezilere katılmamaya baş-
larlar (Fröhlich & Lehmkuhl , 2012: 59-116).
Birden fazla oyuncu ile oynanan oyunları
değil de tek kişiyle oynanan oyunları tercih
eden çocuk ve gençlerde dil kabalaşmaktadır
ve buna bağlı olarak da bağlantıları anlama
yetileri azalmaktadır. Yetişkinler de onlarla
birlikte burada oldukları sürece görüş alışve-
rişleri, tartışmalar ve ortaklaşa yapılan espri-
ler sayesinde dilde olumlu yönde gelişmeler
gözlemlenmektedir. Bilgisayar oyunundan
dolayı doğadan uzaklaşmaya başlayan çocu-
ğun duyusal özgürlüğü de buna bağlı olarak
kaybolmaktadır çünkü ekranın hareketlendi-
rilmiş imgesine bakan her çocuk kendisini
kısıtlanmış olarak görmektedir ve bu durum
da çocuklarda olumsuz etkiler yaratmaktadır.
Bilgisayar oyunu oynamak çocuk ve gençlerin
kültür mekânlarını da değiştirmektedir
(Milzner, 2016: 58-135). Bu tür zararlı etkilerin
çoğundan haberdar olan Patrick’in babası
Henner da oyunu hiç ara vermeden heyecanla
oynayan çocuğunun zamanla okula gitmeyi
aksattığını, arkadaşlarıyla buluşmak ya da
konuşmak istemediğini ve çocuğu için hayat-
taki en önemli şeyin oyunda yeni bir seviyeye
ulaşmak ya da yapay bir özdek bulmak oldu-
ğunu ifade etmektedir:
‚Man spielt so ein Spiel und ist total begeis-
tert und kann gar nicht mehr aufhören. Man
vernachlässigt die Schule und redet nicht
186
mehr mit seinen Freunden, weil es nichts
Wichtigeres gibt auf der Welt, als das nächste
Level zu erreichen oder bestimmtes Artefakt
zu finden.‚ (Spinnen, 2012: 83)
Bu aşamada bilgisayar oyunlarının
olumsuz etkileri arasında sayılabilecek husus-
lar dikkat kaybı, duyusal ya da sosyal yönden
eksik gelişim, güç kırılmaları, dramlar, fela-
ketler, oyuna olan bağımlılık, oyuncunun
sinirden kendisini kaybetmesi, okula gitme-
mesi, kimlik kaybı, borca batma, iletişimsizlik,
kökünden uzaklaşma ve sosyal çöküştür
(Zacharias, 2008: 78).
Çocuk ve gençler tarafından uzun sü-
re oynanan bilgisayar oyunları kas ağrılarına,
kollarda ve ellerde uyuşukluk hissine ve ön
kol kırıklarına neden olmaktadır. Oyun sıra-
sında oyuncunun bedeninde ani kasılmalar
meydana gelmektedir. Belirli yaşın üzerinde
çoğu çocukta yüksek kan basıncına ve e-kan
pıhtılaşmasına (e-Thrombose) neden olmak-
tadır. Bilgisayar başında geçirilen uzun süre-
ler buna benzer patomekanizmaları etkile-
mektedir. Özellikle ağa bağlı bilgisayar başın-
da uzun süre oyun oynamak ya da başka her-
hangi bir şeyle meşgul olmanın madde ba-
ğımlılığına sebep olup olmadığı da araştırılan
konular arasındadır. Çok sık aralıklarla bilgi-
sayarda oyun oynayanlar hareket eksikliğin-
den ve buna bağlı aşırı kilolardan dolayı uy-
gun olmayan enerji dengesine sahiptir. Vücut-
taki kalorinin çok ve sarf edilen enerjinin az
olması kardiyovasküler hastalıklara, diyabete
ve yüksek kolesterole neden olmaktadır. Gün-
lük yapılan aktivitelerin eksikliğinden meta-
bolizma da zayıflamaktadır. Oyun oynarken
yemek saatlerini atlatan çocuk ve gençlerin
ekrandaki yiyecek ve içecek reklamlarına olan
ilgisi de artmaktadır. Bilgisayar oyunu sıra-
sında ne yediklerinin farkına varamamakta-
dırlar. Bilgisayar oyunları uykulu ve uyanık
olma dengesini psikolojik olarak bozmaktadır
ve bunun sonucu olarak da bireylerde günlük
yorgunluk hissi ortaya çıkmaktadır. Ayrıca
dikkat eksikliği de baş göstermektedir. Uyku-
lu ve uyanık olma dengesinin bozulması ateş,
baş ve mide ağrısı gibi psikosomatik şikâyet-
Dudu Uysal
leri de artırmaktadır. Bu durumda bilgisayar
oyunlarının oynanmasının çocukların ve
gençlerin uyku kaliteleri üzerindeki etkileri
arasında uyku sürelerinin uzatılması ya da
kısaltılması, gece çok sık uyanmak ve gece
korkuları sayılmaktadır (Fröhlich &
Lehmkuhl , 2012: 54-61).
4. Bağımlılık, Şiddet ve Kimlik Kaybı
Bağlamında Patrick ve Nevena Adlı Figürler
Çocuk ve gençler için süre ve yoğun-
luk gözetmeden elde edilebilir olan bilgisayar
ve internet erişimi bağımlılığın oluşmasında
önemli bir etkendir. İnternet bağımlılığının
internet-porno bağımlılığı, çevrimiçi ilişki
bağımlılığı, şans oyunları, açık artırma ve
alışveriş siteleri gibi parayla ilgili fırsatlara
olan bağımlılık, verileri arama ya da sörf
yapma bağımlılığı ve çevrimiçi oyun bağımlı-
lıkları gibi türleri vardır. Bilgisayar oyunları-
na yönelik bağımlılıkların oluşmasını ise üç
farklı faktör etkilemektedir. Bunlar birey,
çevre ve medya kullanımıyla ilgili faktörlerdir
(Rehbein vd. 2013: 569-574). Çevrimiçi ya da
çevrimdışı oynanan bilgisayar oyunlarının
çocuk ve gençler üzerindeki zararlı etkileri
özellikle de bağımlılık aşamasında ortaya
çıkmaktadır. Bu zararlı etkilerin tespiti de
çocuk ve gençlerin bunları gün içerisinde ne
kadar süreyle oynadıklarına, alışkanlık şekli-
ne getirilişine, hangi yaşta ne tür bilgisayar
oyunu oynadıklarına, oyun seçimine bilinçli
yaklaşma konusunda ailenin tutumuna, aile
fertlerinin oyuna dâhil olup olmamasına,
yasaklamaktan ziyade oyunu kontrol etmesi-
ne ve bireylerin bilinçli bir şekilde medya
tüketimine bağlıdır.
Bilgisayar oyunlarının yaşam-hareket-
rol-oynamak, birden fazla oyuncularla oyna-
nan oyunlar, kişisel gelişimi destekleyen
oyunlar, strateji oyunları, simülasyon oyunla-
rı, serüven ve macera oyunları, olayı oyun
gibi canlandıran oyunlar, yetenek oyunları,
spor oyunları ve savaş oyunları gibi farklı
türleri vardır (Fromme & Meder , 2001: 101).
Patrick’in de oynadığı olayı oyun gibi canlan-
dırma türündeki bilgisayar oyunu bir ya da
birden fazla oyuncuyla çevrimiçi olarak oy-
Bilgisayar Oyunlarında Bağımlılık, Şiddet ve Kimlik Kaybının Çocuk ve Gençler Üzerindeki Etkileri: Burkhard...187
nanmaktadır. Tek kişiyle oynandıklarında
figür yaşam-hareket-rol-oynamak yardımıyla
hikâyeyi çözmeye çalışmaktadır ve başka bir
oyuncuya ihtiyaç duyulmamaktadır. Bu nok-
tada oyunun hikâyesi çok yönlü deneyimle-
meyi kısıtladığından ve kurulacak olan etkile-
şimlerin önceden programlanması gerekti-
ğinden sadece oyun çevresiyle etkileşim ku-
rulmaktadır (Mogel, 2008: 173-197). Bu tür
oyunlar birden fazla oyuncuyla oynandığında
ise birden fazla oyuncu ile oynanan olayı
oyun gibi canlandırma oyunu olarak adlandı-
rılmaktadır. Bu oyunların kendilerine has bir
karışıklık derecesi ve yüksek bir çekim gücü
vardır. Oyun esnasında figürlerin sayıları
değişmektedir ama sonsuz sayıda öngörüle-
meyen olay örgüsü gerçekleşmeye devam
etmektedir. Oyunda sürekli olarak ortaya
çıkan yeni durumlar oyuncunun canının sı-
kılmasını engellemektedir. Aksine oyuncunun
tam da bu noktada oyuna büyük bir duygusal
yoğunlukla katılıyor olması akışı deneyimle-
mek (Flow-Erleben) anlamına da gelmektedir
çünkü bu tür bilgisayar oyunları gerçekleş-
tirmek istedikleri hedefleri doğrultusunda
büyük bir dikkat yoğunluğuna ihtiyaç duy-
maktadır. Bu bağlamda talep edilenler ve
yetenekler sıkı bir ilişki içerisinde bulunmak-
tadır. Ama burada can sıkıntısına neden olabi-
lecek aşırı talepler söz konusu değildir. Hoş
ve heyecanlı geçen bu oyunların zaman akı-
şında duygular da değişmektedir. Gerçek
hayattaki olaylar bertaraf edilirken oyun sıra-
sında oyunun olayı ve oyuncunun bilinci
birbiri içerisinde kaybolmaktadır. Oyunlar
kitlelerin duygusal katılımıyla gerçekleştiğin-
de ise devreye doğrulama yöntemi girmekte-
dir (Fröhlich & Lehmkuhl , 2012: 98-99).
Birden fazla oyuncu ile oynanan olayı
oyun gibi canlandırma oyunları arasında sayı-
lan ve uzmanlar tarafından en fazla bağımlılık
yapan bilgisayar oyunu olarak görülen
‚World of Warcraft‛ tesadüflere göre kurulan
mükâfat sistemi olarak kabul gördüğünden
bir tür kumar oyununa benzemektedir. Başa-
rıyı sadece grup içerisinde hedeflemektedir.
Oyun dünyası çizgi romana benzeyen üç bo-
yutlu bir grafik içerisinde kurulmaktadır ve
içerisinde çok sayıda şehir ve ülke barındır-
maktadır. Oyuncu kendisi tarafından seçilmiş
oyun karakterini takipçi bakış açısıyla izle-
mektedir. Patrick kendi bakış açısından oyna-
dığı bilgisayar oyunun bu türünü değerlen-
dirdiğinde bilgisayar oyununa verilen dikka-
tin kitap okumaya verilen dikkatten daha
fazlası olduğunu belirtmektedir çünkü ona
göre bilgisayar oyunu oynarken oyuncunun
her zaman bir şeyler yapması gerekmekte ve
bu da oyuncunun her zaman dikkatli olması
gerektiği anlamına gelmektedir. „Außerdem
forderte das Spiel andauernd seine Auf-
merksamkeit, er konnte es nicht sinken lassen
wie ein Buch. Immer war etwas zu tun, immer
musste er sich in Acht nehmen*<+‚ (Spinnen,
2012: 73) Kitap ise okuyucusunun anlık olarak
hikâyenin akışından kopmasına izin verir ve
okuyucunun kaçırdığı kısmı tekrardan oku-
maktan başka bir kaybı yoktur. Söz konusu
bilgisayar oyununda olayın akışından bir an
olsun kopmak ise büyük yenilgilere ve hatta
oyundan ayrılmalara bile neden olmaktadır.
Bu nedenle Patrick ve Nevena da altı hafta
süreyle devamlı olarak oyun içerisinde yarat-
tıkları serüveni takip etmektedir. ‚Auf einen
Klick hin öffnet sich das Spiel. Seit fast genau
sechs Wochen verfolgen sie jetzt ihre Couple-
Quest.‚ (Spinnen, 2012: 41) Patrick annesi
Astrid’in ölümünden sonra bile oyundaki
gelişmeleri takip etmeye ara vermemiştir
çünkü Nevana hala onun çok iyi bir oyun
arkadaşıdır. ‚Ob er nach Astrids Tod aufge-
hört hätte zu spielen, hat sich Patrick ein-,
zweimal fragt. Aber das ist eine überflüssige
Frage, denn als Astrid starb, war Nevena
schon da.‚ (Spinnen, 2012: 73) Takipte olan bu
tür bir oyun karakteri söz konusu bölgede
özgürce hareket etmektedir. Oyuncu oyun
sırasında oldukça fazla görev ve misyon üst-
lenmektedir. Ticaretle uğraşmakta, diğer oyun
karakteriyle iletişime geçmekte ya da onlarla
188
mücadele etmektedir. Bütün bunlar oyuncuya
deneyim ve mükâfat olarak geri dönmektedir.
Bunlar sanal para, donanım malzemesi ve
buna benzer diğer mükâfatlar olarak sıralan-
maktadır (Fröhlich & Lehmkuhl , 2012: 102).
Oyun içerisinde yapılması gereken hamleler
gerçekleştirildiğinde Patrick de ödüllendiril-
mekte, seviyesini yükseltmekte ve yeni silah-
lar edinmektedir. „*<+ und wenn er dann tat,
was zu tun war, er seine Belohnung, stieg eine
Stufe höher, erhielt neue Waffen, wurde Stück
für Stück etwas weiter unverwundbar.‚
(Spinnen, 2012: 73) Oyuncu sanal karakterler
ve sanal canavarlara karşı başarılı bir mücade-
le için kendisine noktalar belirlemektedir.
Belirsiz bölgelerin bulunması için de haber
alma noktaları vardır. Bu noktalar belirli bir
sayıya ulaştıktan sonra karakter seviyesini
yükseltmektedir. Oluşturulan oyuncu grupla-
rıyla emirleri yerine getirmede ortaklaşa mü-
cadele edilmekte, bazı görevler birlikte yerine
getirilmekte ve belirli parçalar sadece gruplar-
la elde edilmektedir. Bu durum oyuncu toplu-
luğunun bir arada olmasını desteklemektedir
ve diğer taraftan da oyunun terk edilmesini
engellemektedir. Bu durumda oyuncular üze-
rinde büyük bir grup baskısı oluşmaktadır. Bu
da elde ettiği seviyeyi koruyamama korku-
sundan kaynaklanmaktadır (Fröhlich &
Lehmkuhl , 2012: 102). Nevena ile söz konusu
bu bilgisayar oyunu içerisinde bir kale takımı
oluşturan Patrick onunla birlikte ikili olarak
gerçekleştirebileceği bir serüvene atılmaktadır
ve kendilerini birbirlerine karşı müteşekkir
hissetmektedir çünkü oyunda onlara mü-
kemmel yeni bir dünya verilmektedir. Bu
dünya onlara göre deneyimli ve hedefe kilit-
lenen oyuncuyu, şaşıran bir turiste dönüş-
türmektedir. Burası aynı zamanda yeni muha-
liflerin ortaya çıktığı bir yerdir. Patrick de bu
durumda oyundan vazgeçen bütün oyuncula-
rı anlayışla karşılamaktadır çünkü kendi içeri-
sinde sürekli muhalif üreten bir oyun içeri-
sinde ayakta kalabilmek oldukça zordur. Ama
Nevena ve Patrick birbirlerini tamamlayan iyi
bir oyun arkadaşı oldukları için bu muhalifle-
re karşı henüz bir yenilgi almamıştır:
Dudu Uysal
„Aber jede Stunde davon hat sich gelohnt. Es
gab grandiose neue Welten, die selbst einen
routinierten und nur auf sein Ziel fixierten
Spieler zum staunenden Touristen machten,
dazu natürlich einen ganzen Raritätenzoo
neuer Gegner. Allerdings kann Patrick jetzt
auch alle Spieler verstehen, die aufgegeben
haben. Die Sache ist wirklich verdammt
schwierig. Nie zuvor sind Nevena und er so
oft an ihren Gegnern gescheitert. (Spinnen,
2012: 41-42)
Oyunda yenilgiyle karşılaştıklarında
ise Patrick ve Nevena bu yenilgiyle ilgili yapı-
lan derinlemesine tartışmadan sonra Nevena
bazı hamlelere başka şekilde tepki gösterilme-
si gerektiğiyle ilgili delice öneriler sunmakta-
dır. Patrick ise gerçekleştirmesi gereken ham-
leler ile ilgili derin hesaplar yapmaktadır.
Farklı düşünmelerine rağmen ortak çözümler
bulabilmelerini ve muhaliflerine karşı zafer
kazanabilmelerini şaşırtıcı bulmaktadır:
„Umso schöner waren ihre Debatten nach
solchen Niederlagen. Nevenas wilde Vor-
schläge, was sie unbedingt anders machen
müssten, und Patricks langwierige Berech-
nungen. Wie kann man nur so verschieden
sein! Manchmal hat er nicht mehr geglaubt,
dass sie sich auf eine gemeinsame Lösung
einigen würden. Aber am Schluss war das
immer der Fall; und so haben sie es, wenn-
gleich sehr langsam, von Gegner zu Gegner
und von Sieg zu Sieg geschafft.‚ (Spinnen,
2012: 42)
Nevena genellikle bir saat, bir gün, bir
hafta, bir ay süreyle oyundan ara ara kaybolur
ve bu durum Patrick tarafından internetin
numaraları olarak ve yeryüzü tarafından yu-
tulmuş olarak değerlendirilirdi. Bir gün Ne-
vena ve Patrick insan boğa karışımı bir cana-
varı köşeye sıkıştırmak üzereyken Patrick’in
sohbet ettiği pencereye kısa bir mesaj düşer.
Mesajda Nevena oyunu terk etmesi gerektiği-
nin sinyalini verir. Daha sonra Patrick ortadan
kaybolan Nevena’nın oyundaki gücüne sahip
olsa bile Nevena’nın yokluğu onun mücadele
etme şevkini kırmaktadır. Nevana olmadan
oyun onun için hiçbir şey ifade etmemektedir
Bilgisayar Oyunlarında Bağımlılık, Şiddet ve Kimlik Kaybının Çocuk ve Gençler Üzerindeki Etkileri: Burkhard...189
ve Nevena geri dönmediği sürece kendisi de
oyun oynamaya devam etmeyecektir.‚Aber
auch wenn Patrick jetzt seine und Nevenas
Kräfte zusammen besäße, hätte er nicht die
geringste Lust zu kämpfen. *<+Ohne Nevena
sagt Patrick das Spiel rein gar nichts. Er ist
sich beinahe sicher: Wenn sie nicht zurück-
kommt, wird er es nie wieder spielen.‚
(Spinnen, 2012: 65) Çok büyük ölçütlerle ku-
rulan ‚World of Warcraft‛ adlı oyunun tasa-
rımı sırasında oldukça fazla zaman harcan-
mıştır. Oyuna dair bu yoğun tasarım çalışma-
sının nedeni oyuna başarılı bir katılım sağla-
ma çabasıdır ve bu şekilde de özellikle erkek
oyuncular verilen görevlere göre dört saat
boyunca oyun içerisinde kalmaktadır
(Fröhlich & Lehmkuhl, 2012: 102). Böyle bir
durumda Patrick’in hem bilgisayar oyununa
hem de onun sanal aşkı olarak ele alınan Ne-
vena adlı oyun arkadaşına olan bağımlılığı
göze çarpmaktadır.
Bilgisayar oyunları senaryolarında
şiddete yer vererek şiddete yönelik eğilimi
artırmaktadır ve oyuncuların şiddetle ilgi-
lenmesine neden olmaktadır (Zacharias, 2008:
78). İçerisinde öldüren ya da ölen figürlerin
olduğu bilgisayar oyunları şiddeti odak nok-
tasında tutarak çocuklar ve gençler üzerinde
çekim gücü yaratmaktadır. Ama şiddet içeren
bu oyunlardan dolayı gerçek ve sanal dünya
ayrımı yapma yetisinden yoksun olanlar bu
şiddetin aynısını gerçek hayatta uygulamak
istediğinde, çoğu durumlar işlevsel olarak
sınırlandırılsa bile psikososyal ya da psişik
rahatsızlıklar ortaya çıkmaktadır. Şiddet içe-
ren bilgisayar oyununda oyuncu figürün rol-
leriyle kendisini özdeşleştirerek saldırgan bir
kişiliğe bürünmektedir. Burada elde edilen
güç yardımıyla yönetici pozisyonların kaza-
nılması yüksek bir psikofizyolojik heyecan-
lanmaya neden olmaktadır. Bu da saldırgan-
lığın şiddetini azaltmaktadır. Bu oyunda
düşmana daha hızlı ve daha sert cezaların
verilmesi nöropsikolojik olarak görülen du-
yarsızlaşma evresini iyileştirmektedir. Burada
duyarsızlaşma evresine neden olan şey ise
oyuncunun düşmana karşı psikolojik ve duy-
gusal tepkilerin hoş olmayan durumlar olarak
deneyimlenmesidir. Şiddetin uzun soluklu
sonuçları ise oyuncudaki acıma duygusunun
ve empatinin ortadan kalkmasıdır. Bunlar
ahlaki değer yargıları ile kontrol edilmeye
çalışılsa bile şiddete dayalı duygusal yozlaş-
ma her geçen gün biraz daha artarak ortaya
çıkmaktadır. Bu tür sonuçlar toplumun sosyal
gelişimi için problem oluşturmaktadır. Bu
noktada erkek egemen ataerkil toplum norm-
larının etkisi de oldukça önemlidir. Bilgisayar
oyunlarında şiddeti deneyimleyen genç er-
kekler aile sosyolojisi içerisinde kendisini
medyanın sunduğu şiddet sahneleri ile özdeş-
leştirmekte ve bunları kendisine örnek almak-
tadır. Şiddetin olmaması gereken ortamlarda
bile özellikle genç erkekler şiddet içeren bilgi-
sayar oyunlarının tüketilmesine bağlı olarak
şiddete meyletmektedir. Bu kişilerle arkadaş-
lık kuranlar da şiddet faktöründen etkilen-
mektedir. Şiddet içerikli oyunlar çocukların
ve gençlerin uzlaşmazlıklara dair yapıcı çö-
züm üretmelerine de engel olmaktadır. Dikkat
eksikliği, hiperaktiflik ve korku gibi rahatsız-
lıklar da şiddete bağlı olarak baş göstermek-
tedir (Fröhlich & Lehmkuhl , 2012: 84-105).
Patrick’in oynadığı ‚World of Warcraft‛ adlı
bilgisayar oyununda da oldukça fazla şiddet
içeren hamleler bulunmaktadır. Bunlar muha-
lifini öfkelendirerek saldıralar planlamak
‚Eigentlich kann er keine große Aggression
entwickeln, ohne dass sie ihn reizt.‛ (Spinnen,
2012: 35), saldırıları gerçekleştirmek için güç
elde etmeye çalışmak „*<+ und obwohl seine
Attacken nur einen Bruchteil der möglichen
Kraft haben‚ (Spinnen, 2012: 35), alt etmek
için muhalifinin gücünü kırmaya çalışmak,
kamçı, yumruk, silah gibi donanımlarla mu-
halifin yaşam enerjisini ve hareketini elinden
almaktır. „Lästige Wesen waren das, die sich
an den Barbar klammerten und ihn mit alber-
nen kleinen Peitschen schlugen, was ihm we-
nig von seiner Lebensenergie, aber einiges
190
von seiner Beweglichkeit nahm.‚ (Spinnen,
2012: 76) Patrick bu durumu yazın yatak oda-
sında sivrisineklerle verdiği mücadeleye ben-
zetmektedir. Dolayısıyla muhalifler ne kadar
yok edilirse bir o kadar da yenisi ortaya çık-
maktadır. Bu durum da oyun içerisinden süre
gelen şiddet eğilimlerini tetiklemektedir. „Es
war, als kämpfte man in einer Sommernacht
gegen die Mücken im Schlafzimmer: Je mehr
man beseitigt, desto mehr tauchen auf.‚
(Spinnen, 2012: 76) Şiddet olgusuyla ilgili
bütün bu olumsuz durumlar üzerine düşü-
nüldüğünde Patrick şiddeti sadece oyun içeri-
sinde deneyimleyen bir edebi figür olarak
ortaya çıkmaktadır. Patrick oyun dışındaki
hayatta oldukça duygusal, hassas ve iyimser
bir çocuktur. Sadece Patrick için değil babası
Henner ve kız arkadaşı Nevena için de aynı
durum söz konusudur.
Kimliğin oluşum ve düzenleme biçim-
leri çocuk ve gençlerin gelişim psikolojisi ola-
rak önemli bir rol oynamaktadır. Onlar için
internet ortamlarında görünme oldukça
önemlidir. Buna bağlı olarak çocuk ve gençler
tarafından ikinci hayat (Second Lifes) olarak
adlandırılan çevrimiçi birçok kimlik oluştu-
rulmaktadır ve onlar bu kimliklerini gerçek
kimliklerine paralel olarak kullanmaktadır.
Bu durumda çocuklar ve gençler bireysellik
taleplerini toplum içerisinde büyük oranda
gerçekleştirmektedir. Bugün büyümek kimlik-
lerle oynanan oyunlar anlamına geldiğinden
sabit bir birey konseptine ulaşmak oldukça
zordur. Bu duruma uygun olan mekânlar ise
hem gerçek hem de sembolik oyun mekânla-
rıdır (Fröhlich & Lehmkuhl , 2012: 22-23).
Oyunlar kimlik oluşumunun nedeni olarak
değil de birer aracı olarak ele alınmaktadır
çünkü bireysel sosyalizasyon ve hayat duru-
muna olan bağlılık içerisinde oyuncunun
psişik arzusunu uyandırmaktadır. Çocuklar
ve gençler internet sayesinde hızla ilerleyen
bilgi çağının akışından kopmamak için çok
çalışmak durumundadır ve buna bağlı olarak
da hayatlarının en değerli zamanları can sı-
kıntısıyla geçmektedir. Bu zorlu süreçte inter-
net çocuk ve gençlerin üzerinde sahne aldığı
Dudu Uysal
bir mekân haline gelmektedir. Burada gerçek
bir iletişim kadar kalıcı olmayan çevrimiçi
iletişim durumlarında başka rolleri oynama
fırsatı buldukları gibi kendi kimliklerini de
saklama fırsatı bulmaktadırlar. Tam da bu
noktada sanal oyun içerisinde kendi kimlikle-
rini kaybetme riski de ortaya çıkmaktadır
çünkü henüz kimlik oluşturma evresinin ba-
şında olan çocuk ve gençler için medyanın
fazlaca tüketilmesi kimlik kaybına neden ol-
maktadır (Petzhold, 2000: 21-45).
‚World of Warcraft‛ adlı birden fazla
oyuncu ile oynanan çevrimiçi bilgisayar oyun-
ları sanal kimliklerin ve rollerin oynanmasına
izin vermektedir (Milzner, 2016: 92). Yeni
oyun türlerinin temelinde bulunan internette
ikinci hayat gibi çevrimiçi dünyalar bireyin
kendine özgü sanal bir kimlik oluşturmasına
ve sanal bir evreni araştırmasına fırsat ver-
mektedir (Bettin, 2008: 48). Yabancı ve yeni
dünyalarda yapay oyunlara ait kültürler orta-
ya çıkmaktadır. Bu dünyalar roller ve kimlik-
lerle deneyimlenmekte, belirtilmekte ve test
edilmektedir. Burada sembolik bir dünyanın
yaratılması ve düzenlenmesiyle söz konusu
roller ve kimlikler kültürel mekânlara ve sah-
nelere dâhil olmaktadır. Bu noktada roller ve
kimlikler seçilmekte, onlarla ilgili kararlar
verilmekte ve ayrıştırılmaktadır. Arkadaşla-
rıyla buluşmakta ve onlarla takas edilmekte-
dir. Kullanımda olan bu roller ve kimlikler
dijitalin sembolik biçiminde bireyin birer par-
çası haline gelmektedir. Gerçeklikle oynanan
oyun, veri alanındaki navigasyon yeterliliği,
olası rollerde, sahnelerde ve kimliklerde etki-
leşimsel olarak kendi kendini organize etme
sadece düzenlenebilir açık mekânlarda işlev
görmektedir. Burada resmi olmayan oluşum
biçimleri ve katılımcıların etkileşimi vardır.
Bunlar medya çağındaki demokratik toplum-
lar, çocuklar ve gençler için birer deneyim
alanı olarak görülmektedir (Zacharias, 2008:
79). Günümüzde oyunların grafiğe dayalı
anlatımının geliştirilmesiyle oyuncunun oyu-
nun olayıyla özdeşleşmesi daha da kolaylaş-
maktadır. Bu durum olayı oyun gibi canlandı-
ran bilgisayar oyunları için geçerlidir. Oyuncu
Bilgisayar Oyunlarında Bağımlılık, Şiddet ve Kimlik Kaybının Çocuk ve Gençler Üzerindeki Etkileri: Burkhard...191
oyundaki karakterin kimliğini almakta ve
kendisini hayali oyunlardaki şövalye, keşiş,
papaz ya da cadı rollerine dönüştürmektedir.
Bu karakterlerin tiyatro ve film sahnelerindeki
olaya katılımları pasif olarak gerçekleştirilir-
ken, bilgisayar oyunundaki senaryoya katı-
lımları oldukça aktif gerçekleşmektedir. Her
şeyden önce ‚World of Warcraft‛ gibi olayı
oyun gibi canlandıran oyunlar oyuncuya içe-
risine girilebilen başka bir büyülü dünya
sunmaktadır. Bunun için oyuncunun doğal
olması, kendisini hazır hissetmesi, mantığın
ve modern sanayinin sınırlarını terk etmesi
gerekmektedir (Ehrle, 2008: 104). Patrick’in
oyun içerisinde canlandırdığı figürün cinsiye-
ti kadındır yani öfke büyücüsü olan bir peri-
dir. Dışarıdan bakıldığında ise kötü bir masal
prensesini andırmaktadır ve bu prenses yedi
başlı ejderhanın önünde durmaktadır:
„Offenbar erinnert sich Henner auch daran,
dass Patricks Figur eine Zornelfenzauberin
und also weiblich ist. Finstere Märchenprin-
zessin im Outdoor-Look hat er sie einmal
genannt. Und die steht jetzt wirklich tatenlos
vor dem Rumpf der Hydra, während Nevenas
Barbar Mr. Smith gerade dabei ist, sich die
neuen Stiefel anzuziehen.‚ (Spinnen, 2012: 33)
Nevena’nın barbarı Mr. Smith de
oyun içerisindedir ve Nevena oyun içerisinde
bir savaşçıdır. Bu da onun barbarı olması
anlamına gelmektedir. Nevena muhalifin
öfkesini kendisine doğru çekmektedir ve bu-
nun yanı sıra da güç talep etmekte ve seviye-
sini yükseltmektedir. Bunun için savunması
oldukça zayıftır. Aldığı birkaç darbeden sonra
şayet ölecek olursa kendisini büyüyle iyileşti-
rebilecektir. Kendisine bir şey olmaması için
dikkatli olduğunda ise oyun içerisinde sonsu-
za kadar kalabilmektedir. Patrick ise bu son-
suz durumun sınırlandırabilir olmasına dik-
kat çekmektedir çünkü muhaliflerin çoğu için
de bu durum geçerlidir. Patrick kendilerine
bir şey olmazsa bile her ikisinin de teslim
olabileceği ihtimalini de düşünmektedir:
‚Nevena ist ein Kämpfer‚. Sagt Patrick. „Das
heißt: ihr Barbar. Sie zieht die Aggression der
Gegner auf sich. So kann sie ihre Kräfte abru-
fen. Ihr Item Level sehr hoch. Dafür ist ihre
Abwehr ziemlich schwach. Nach ein paar
Attacken würde sie sterben. Aber ich heile sie
mit meinen Zaubern. Wenn sie aufpasst, dass
mir nichts passiert, kann ich sie unbegrenzt
im Spiel halten. Na ja‚, Patrick tippt schnell
etwas in die Tastatur, „nicht unbegrenzt. Aber
lang genug für die meisten Gegner. Und wie
gesagt: Mir darf nichts passieren. Sonst sind
wir beide geliefert.‚ (Spinnen, 2012: 33)
Oyunun ileriki evrelerinde barbarın
yanında Humanerin adında bir figür de orta-
ya çıkmaktadır. Bu figür okula giden bir kız
çocuğu gibi görünmektedir. Patrick tarafın-
dan bu kızın profili incelendiğinde oyundaki
seviyesinin henüz bir olduğu, herhangi bir
donanımının olmadığı ve dolayısıyla onun
oyunda yeni olduğu ortaya çıkmaktadır:
„Doch da lenkt ihn etwas ab. Gleich neben
dem Barbar steht jetzt eine andere Figur, eine
Humanerin. Die sieht aus wie ein Schulmäd-
chen, das gerade aus dem Spanienurlaub
kommt, im Sommerkleidchen und braun ge-
brannt. Offenbar ist sie ganz neu im Spiel.
Patrick klickt ihr Profil an: Level 1 und prak-
tisch keine Ausrüstung.‚ (Spinnen, 2012: 34)
Humaner oyun içerisinde bir istisna-
dır. Burada onların halkı vardır çünkü bazı
oyuncular gerçek yaşamdakine benzeyen
figürleri şekillendirmeyi tercih etmektedir.
Patrick ise bununla hiçbir zaman ilgilenme-
mektedir çünkü kendisi öfke perisini güzel
parlayan gözlerinden dolayı değil de elindeki
gücü rolüne en iyi uyduran bir figür oldu-
ğundan seçmiştir:
„Humane sind im Spiel eher die Ausnahme.
Es gibt ihr Volk, weil manche Spieler Figuren
bevorzugen, die man so gestalten kann, dass
sie jemandem aus dem wirklichem Leben
ähnlich sehen, zum Beispiel dem Spieler. Pat-
rick hat das nie interessiert. Und seine Zornel-
fe hat er auch nicht wegen ihrer schönen glü-
henden Augen ausgewählt, sondern weil ihre
192
Stärken am besten zu einer Rolle passen.‚
(Spinnen, 2012: 34-35)
Çünkü oyuncu hiçbir zaman zayıf,
bağımlı, yenik ve çürük olanın rolünü değil
de tam aksine taltif edilenlerin pozisyonlarını
kabul etmektedir (Mogel, 2008: 202-203). Pat-
rick oyuna olan genel bakış açısını kaybet-
memek için oyundaki bazı gelişmeleri not
almaktadır. Onların son muhalifi olan Enig-
maar yetenekli bir gezgin figürdür. Ayrıca
Nevena ve Patrick’in ikili serüvenini tamam-
lamayı engelleyen tek figürdür. Bu figür on
farklı biçime girebilmektedir. Bu biçimlerin
hepsinin belirli güçleri ve zayıflıkları olması-
na rağmen çocuksu bir keyfi davranışla bu
figürler arasında gidip gelmektedir. Patrick
barbara bu figürü öldürdüğünü binlerce kez
göstermesine rağmen Enigmaar’ın dönüşümü
sınır tanımamaktadır. Bu figüre karşı onların
tek bir şansı vardı ve bu şans da oyun içeri-
sindeki derecelerini yüksekte tutmak ve buna
bağlı olarak da disiplinli bir şekilde hareket
etmektir:
„Natürlich hat Patrick den. Ihre momentane
Aufgabe ist dermaßen schwer, dass er sich
sogar ausführliche Notizen auf den letzten
Seiten seines Mathe-Collegeblocks gemacht
hat, um nicht den Überblick zu verlieren. Ihr
allerletzter Gegner, der einzige, der sie noch
von der Erfüllung der großen Couple-Quest
trennt, ist nämlich Enigmaar, eine besonders
tückische Wandlerfigur. Er kenn zehn ver-
schiedene Gestalten annehmen. Alle haben sie
bestimmte Stärken und Schwächen, und mit
kindlicher Willkür wechselt er zwischen
ihnen hin und her. Patrick hat ihn den Barbar
auf tausendundeine Art und Weise töten se-
hen. Dabei ist er jetzt allerdings zu dem er-
nüchternden Schluss gekommen, dass es kei-
ne Regel in Enigmaars Metamorphosen gibt.
Ihre einzige Chance wird es also sein, hoch-
gradig diszipliniert vorzugehen.‚ (Spinnen,
2012: 43-44)
Patrick de bu tür oyun alanını bir de-
neyim alanı olarak görenlerdendir. Çevrimiçi
oynanan başka oyunlarda Nevena’nın figürü
olan Mr. Smith adlı sanal kimliği aramaktadır.
Dudu Uysal
Bu oyuncuların farklı sahneler için figür isim-
leri kullanmaları Patrick için alışıldık bir du-
rum değildir çünkü avatarla oyuncuların
kendisini daha güvende hissettiklerini dü-
şünmektedir. Ama Nevena’yı ağda aradığı
süreçte bu ismin bütün değişken hallerini
yazmasına rağmen işe yarar bir sonuç elde
edememektedir:
„Patrick hat alles probiert. Eine Nacht lang
hat er in anderen Online-Spielen nach Mr.
Smith gesucht. Es ist nicht unüblich, dass
Spieler ihren Figurennamen für verschiedene
Auftritte verwenden; man fühlt sich dann
gleich viel vertrauter mit seinem Avatar. Aber
das Ergebnis war negativ. Er hat es dann mit
Varianten des Namens versucht: Mrs. Smith,
Miss Smith und so weiter. Auch kein brauch-
bares Resultat.‚ (Spinnen, 2012: 64)
Bilgisayar ve internetle ilgili sosyal
psikoloji görüşlerini ele alan Sherry Turkle
(1998) da internetin bireyin kendisini bulma-
sında önemli bir olgu olduğunu vurgulamak-
tadır. Bu nedenle gerçek hayat ve ağın dünya-
sı arasında sıkı bir bağ vardır. İnsan karakte-
rinin çok yönlülüğü internetin terapi etkisi
çerçevesinde deneyimlenmektedir. Öteki kul-
lanıcılardan gelen tepkiler ağın sanal gerçek-
liği içerisinde deneyimlenen kimlikler üzerin-
de çalışılmasına neden olmaktadır. Sanal
alanda başarılı olan bu tür davranış biçimleri
daha sonra gerçek hayattaki davranış biçimle-
rine aktarılmaktadır. Bu tür bir deneyimin asıl
amacı bireyin kendisine ait karakterini daha
da sağlamlaştırmaktır. Grafiklerle düzenlen-
miş sanal kimliklere ait sistemler bireyin ha-
yata birkaç farklı pencereden bakmasına
imkân tanımaktadır çünkü gerçek hayattaki
kimliklerde ve rollerde bu tür bir çeşitlilik
mümkün değildir. Davranış sınırlarını aşmak
ve kendi kendini denemek çoklu kimliklerle
sohbet odalarında ya da çoklu kullanıcı
mekânlarında (Multi User Dimension/Dialog)
gerçekleşmektedir. Ben kimim sorusuna ce-
vapların arandığı sanal alan bireye yetersizli-
ğini ortadan kaldırma fırsatı vermektedir
(Petzhold, 2000: 20-21). Sanal alan içerisindeki
sanal kimlikler kendilerini gerçek hayattaki
Bilgisayar Oyunlarında Bağımlılık, Şiddet ve Kimlik Kaybının Çocuk ve Gençler Üzerindeki Etkileri: Burkhard...193
kimliklere taşımak istediklerinde simüle
edilmiş dünyanın gerçekliğinden yardım al-
maları gerekmektedir. Patrick’in de oyun
içerisinde Nevena’nın sanal kimliğiyle tanış-
ması başına gelen kötü kaderin sadece kendi-
sinde etkili olmadığını diğerlerinin hayatlarını
da olumsuz etkilediğini göstermektedir. Pat-
rick, Nevena’yı oyun içindeki sanal kimliğiyle
gerçek hayatta aramaya başlar. Bu noktada
dış dünyanın gerçekliği ve sanal gerçeklik
arasında büyük bir meydan okuma ortaya
çıkmaktadır. Her iki gerçeklik de birbiriyle
rekabet etmektedir. Dolayısıyla Patrick kendi-
sine gerçekmiş gibi görünen Nevena’nın sanal
kimliğini simüle edilmiş bir hayatla dış dün-
yaya uyarlamaya ve daha sonra da bu dünya
içerisinde aramaya başlamaktadır. Bu durum
kökeni olmayan bir kimliğin dış dünyanın
gerçekliğinde filizlenmeye çalışması olarak da
ele alınabilir.
Simülasyon model gibi bir kopya ya-
pısına sahip olmanın yanı sıra olaya da sadık
olmaktadır. Simülasyonda yapılabilecek şey
gerçek dünya içerisinde de yapılarak simüle
edilmiş bir dünyanın gerçek bir dünya gibi
tepki vermesi sağlanmaktadır. Bu durumda
orijinal içerisinde gerçekleşen şey simülasyon
içerisinde de gerçekleşmektedir. Sanal dünya-
lar da her zaman simüle edilmiş dünyalar
olarak bilinmektedir. Sanal dünyalarda da
kopyadaki algıya sadık olma durumu ve her
şeyin gerçek dünyadaki gibi görünmesi mer-
kezi bir noktada bulunmaktadır. Buna bağlı
olarak sanal dünyalar grafikler tarafından
üretilmekte ve üç boyutlu anlatımlara mey-
letmektedir. Dolayısıyla sanal dünyaların
kullanıcılar üzerindeki etkisi de her şeyi ger-
çekmiş gibi göstermeye çalışan bu eğilimden
kaynaklanmaktadır. Gerçek bir olay olarak
sanallaştırılmış nesne, sanallaştırmanın gö-
rüntü dünyasındaki gerçek nesneye bağlan-
masıyla mümkün olmaktadır. Sanal dünya
görsel olana ve sese dayandığı gibi bireyi
kendinden geçirici özelliği de vardır. Bilgisa-
yar tarafından üretilmiş oyunların sanal dün-
yalarının görsel ve işitsel kısmında simülas-
yon devreye girmektedir. Kullanıcı görsel ve
akustik olarak hem sanal dünya içerisine
dâhil olmakta hem de olayları görsel ve akus-
tik olarak bildirebilmektedir. Bu tür bir bilgi-
sayar dünyasını daha kuvvetli hissettirecek
veri cihazlarının sunulmasıyla karışık simü-
lasyonlarda da gelişme gösterilmektedir. Bu
cihazların yardımıyla sanal yollardan ya da
sanal duvarlardan geçen oyuncular uyuşturu-
cu ve harekete geçirici bir algıya kapılmakta-
dır. Sanal dünya görüntüdeki nesnel ilişkile-
rin kopyası olma durumunda gerçek dünya-
nın belirsiz belirliliğine bağlı kalmaktadır.
Burada insan duyularına manevi değerler
verildiğinden dolayı başka bir şey yapmamak
bireyin gerçekliğini ifade etmektedir. Sanal
dünya belirsiz belirliliği simülasyon kopyası
içerisine dahil ettiğinde ise gerçek nesnenin
temsili alanı içerisine aktarımı gerçekleşme-
mektedir. Çünkü dünyadaki alanların ya da
uçak simülasyonlarının gerçekliğe transfer
edilecek bir değeri yoktur ve böyle olduğunda
kopyası için uygun olmayacaktır. Olası bir
dünya olarak da adlandırılan ve temsili bir
görev üstlenen sanal dünya olayın olasılıkları
üzerindeki yansımayı görünen dünyaya ak-
tarmaktadır ve kendisindeki dünyaya bağla-
maktadır. Kendisindeki dünyaya bağlı olma
olası olayların mekânında yapılan seçimlere
rastlandığında daha net açıklanmaktadır. Bu
noktada diğer olasılıklar yok olmakta ve ger-
çek olan başlamaktadır. Öteki dünyaların
nesnel temsilcisi olarak görülen oyuncaklar ve
oyun olmadan bu tür olası dünyalara giriş söz
konusu değildir. Bütün bunlar görüntünün
dünyasında duyusal olarak deneyimlenmek-
tedir. Bu nedenle sanallığın etkisine sahip,
algıya sadık ve değişebilen bilgisayar oyunları
simülasyonun temelini oluşturmaktadır çün-
kü bilgisayar hem oyun dünyasının tamamı-
nın hem de simülasyonun medya aracı işlevi-
ni üstlenmektedir. Oyunun simulatif etkisi
burada medyatikleştirilmektedir. Medya tara-
fından sağlanan oyun dünyası belirli arayüz-
194
lerle birbirine bağlanmaktadır ve burada ha-
rekete geçirilmektedir. Bu durumda nesnel
oyuncak medya tarafından sağlanan nesnele-
rin simülasyonuyla yer değiştirmektedir. Bu
simülasyonda nesneler uygun bir veri aracıyla
manipüle edilebilmektedir (Fromme & Meder,
2001: 14-20). Patrick oyun arkadaşı ve sanal
aşkı Nevena’nın oyunu terk etmesinin üzerine
öncelikle ağın içinde köşe bucak herhangi bir
Nevena’nın izini aramaktadır. Patrick artık
dünyayı anlayamamaktadır çünkü Neve-
na’nın kendisine anlattığı bir sürü hikâyeye
rağmen gerçek Nevena hakkında soyadı dâhil
hiçbir şey bilmiyordu. Nevena Facebook’ta da
kayıtlı olmadığı için Patrick onun gerçek ha-
yatta da olmadığını düşünmektedir ama her
şeye rağmen Nevena’nın gerçekten de var
olduğuna dair tek bir şüphesi yoktur. Ayrıca
bu durumun bilinen tarzda bir aldatma olup
olmadığını da sorgulamaktadır. Nevena’nın
gerçek hayatta olmaması ve kendisini ötekin-
de gerçekleştiren büyülü bir figür olması du-
rumunda onun için anlamlı herhangi bir şey-
den söz etmek çok da mümkün görünmemek-
tedir. Patrick, Nevena ile çevrimiçi iletişim
kurduğu ilk aşamada kendisiyle ilgili çoğu
şeyi paylaşmıştır ve bu nedenle para havale
etmemesi, kimliğinin taranmış halini elektro-
nik posta olarak göndermemesi ya da kendini
kamera önünde cinsel doyuma ulaştırmaması
gerektiğini düşünmektedir. Bu durumda Pat-
rick günlerce sohbet ettiği ve yüzlerce elekt-
ronik posta gönderdiği Nevena değil de bir
başkası olması durumunda ne yapacağını
bilememektedir:
„Ja, wenn es denn stimmt! Als ihn Henner
gefragt hat, ob er sicher sei, dass es Nevena
wirklich gibt, da hat Patrick so getan, als hätte
er daran nicht den leisesten Zweifel. Was
sollte er auch anderes sagen? Jedenfalls nicht,
dass er sich seit Tagen immer wieder fragt, ob
er nicht auf einen ganz ordinären Betrug her-
eingefallen ist. Und auf einen sinnlosen über-
dies! Denn wenn es Nevena im real life gar
nicht gibt und sie nur eine Figur ist, die in ein
anderer führt wie er seine Zauberin – wo liegt
da bitteschön der Sinn? Man hat doch nichts
Dudu Uysal
von ihm gewollt. Und erst recht nichts Uner-
laubtes. Er sollte kein Geld überwiesen oder
einen Scan seines Personalausweises mailen
oder vor einer Webcam onanieren. Was zum
Teufel hat denn jemand davon, Stunden und
Tage mit ihm zu chatten und Hunderte von
Mails zu schreiben, wenn dieser jemand nicht
Nevena ist?‚ (Spinnen, 2012: 72)
Bilgisayar oyunları ile yakından ilgi-
lenen çocuklar ve gençler hiçbir şekilde ne
sağında ne de solunda olan şeyleri algılama-
maktadır. Yalnızca ekrandaki şeylere ve ora-
dan gelen seslere yoğunlaştıklarından bilgisa-
yar oyunları sadece kendilerine ait bir gerçek-
liğe etki etmektedir çünkü gerçek ve gerçek
olmayan arasında ayrım yapamayan çocuklar
ya da gençler oyun gerçekliğinin içerisine her
geçen gün biraz daha derinden ve yoğun bi-
çimde dâhil olmaktadır. Ayrımda yetkin ol-
mayan oyuncular ise duygusal, motivasyonel
ve bilişsel yetilerinin tamamını oyuna ver-
mektedir. Doğal olarak bu tür bir ayırt etme
yetersizliği karışık, düşündürücü ve korkutu-
cu bir özellik taşımaktadır (Mogel, 2008: 201).
Bu bağlamda Patrick’in yaşadığı gizemli du-
rum ona yavaş yavaş dayanılmaz gelmeye
başlamaktadır ve bunun artık bir oyun olma-
dığına kendisini inandırmaya çalışmaktadır.
Bu artık gerçek bir yaşamdı çünkü karşılaştığı
herkes bireysel maceracısı Nevena gibi dav-
ranıyordu ve Patrick insanların böyle davra-
narak elde ettikleri şeyin ne olduğunu merak
ediyordu. Durumun oyun olmadığının bilakis
gerçek olduğunun farkında ama henüz bunlar
arasında net ayrımlar yapabilecek bir gücü
kendisinde bulamamaktadır:
„Die Geheimnistuerei findet er allmählich
unerträglich. Das ist hier doch kein Spiel! Das
ist real life, und da kann man doch einfach
sagen, was Sache ist. Stattdessen benimmt
sich hier jeder, den er trifft, als wäre er sein
persönlicher Questgeber. Was haben die Leu-
te bloß davon?‚ (Spinnen, 2012: 179)
Bilgisayar oyunları medyanın bir bi-
çimi ve aynı zamanda medya uyumunun
medyası olarak kullanılmaktadır. Bilgisayar
oyunlarının mekânının diğer medyalardan
Bilgisayar Oyunlarında Bağımlılık, Şiddet ve Kimlik Kaybının Çocuk ve Gençler Üzerindeki Etkileri: Burkhard...195
kaynaklanan yanılsama tekniklerine indir-
genmesi ve hatta sanal mekânların artık sanal
olmadığıyla ilgili tespitin aksine bilgisayar
oyunları basit imgelerden oluşan ve çeşitlilik
sunan iki ya da üç boyutlu medyalardır. Bilgi-
sayar oyunlarının mekânı imgenin statüsünü
aşkınlaştırmaktadır ve onları sanal mekânlara
dönüştürmektedir. Bu nedenle de bilgisayar
oyunlarını tamamlanmış bir varlık olarak
gösteren mekânın önemi büyüktür. Oyunun
yapılandırılması koşulu oyunun izole edilme-
si anlamına gelmektedir yani varlığın özel ve
kapalı bir mekân ve çerçevede olması duru-
mudur. Oyunun mekân sınırlandırması za-
man sınırlandırmasından daha fazla göze
çarpmaktadır. Her oyun mekân ve oyun alanı
içerisinde maddi ya da ideal olarak amaca
uygun ya da kendiliğinden gerçekleşerek
önceden ölçülebilmektedir. Oyun alanları
alışıldık dünya içerisindeki geçici dünyalardır
ve kapalı bir olayın sahnelenmesine hizmet
etmektedir. Oyunda mekan kendi kendisini
ve buna ek olarak metafor ve manifesto ara-
sındaki oyunu da yapılandırmaktadır. Ama
her durumda alanın imgesi yanıltıcı bir kapa-
lılığı ve sızdırmazlığı etkilemektedir. Oyun ve
oyun olmayan arasındaki alan ve ayrım çizgi-
sinin geçilmesi oyunun merkezi öğesi olarak
incelenmektedir. Bu da mekândaki algılaya-
nın varlığı yansıtılarak yapılmaktadır ve bu
varlık anlatım mekânında sanaldır yani avatar
olarak vardır. Bu varlıkla bilgisayar oyunun-
daki mekân yavaş yavaş bedensel varlığın
mekânı olarak tanımlanmaktadır. Ayrıca bu
mekân öznenin üç katı biçimde dâhil olduğu
bir mekândır. Eylemde bulunan, algılayan ve
atmosferi hisseden özne olarak insan burada-
dır. Sanal olmayan mekândan farkı sanalın bir
oyun mekânı olmasıdır. Dâhil olmanın diğer
durumları yüksek oranda gerçekleşen dolaylı
duruma ulaştırılırken ve oyuncu avatarla
özdeşleştirilirken sanal mekân bir tür uyum
mekânı olarak deneyimlenmektedir. Bilgisa-
yar oyunu içerisinde oynayan insan ve tiyat-
rodaki ‘–mış gibi yapma’ (als ob Situation)
ilişkisi içerisinde kendisini gösteren bir sanat
figürünün arasında bir bağ vardır. Sanat figü-
rü ya da avatar ilk çizgide bir arayüzdür ve
bu arayüz ilk olarak mekândaki olaya imkân
vermektedir. Taklit öğelerinin ortaya çıktığı
basit arayüzlerden de farklıdır. Oyuncu öte-
kine dönüşmektedir ve sanal mekân içerisin-
de öteki olarak hareket etmektedir. Aynı za-
manda ötekinin hareketini de gözlemlemek-
tedir. Bilgisayar oyunlarının göründüğü gibi
bir durum post-organik bir tiyatro olarak
görülmektedir. Bilgisayar oyunlarında çift
mekân ile çift gözlemci birbirini etkilemekte-
dir. Bu çift durumun her iki tarafı da arzunun
anlatımı için uygundur. Aynı zamanda orada
olduğu kadar buradadır ve ne buradadır ne
de oradadır (Zurschmitten, 2013: 611-615).
Patrick de bilgisayar oyunlarının yarattığı bu
tür mekânları üzerinde çift güneşin olduğu
hayali ortamlar olarak tanımlamaktadır: „Pat-
rick schließt das Mailkonto. Auf dem Monitor
erscheint ein Bild, das wohl aus dem Spiel
stammt, eine fantastische Landschaft, über
der zwei Sonnen stehen.‚ (Spinnen, 2012: 68)
Sanal dünyanın hayali mekânında birlikte
çevrimiçi bilgisayar oyunu oynadığı Nevena
adlı avatar figürü de anonim olan herhangi
birisi olarak görmektedir. Patrick için Nevena
‘–mış gibi’ eylemde bulunan hayali bir
mekândaki arayüzdür ve post-organik varlık-
ların bulunduğu bilgisayar oyununun sahne-
sinde Nevena’ya âşık olabilecek bir temel
bulamadığından yakınmaktadır: „Aber dann
könnte deine Nevena irgendwer sein. Irgend-
jemand, der auf deiner Wellenlinie funkt.
Oder nur so tut als ob. Das ist doch kein
Grund sich zu verlieben.‚ (Spinnen, 2012: 101)
Ama bu yakınma Patrick için oldukça doğal
bir süreçten kaynaklanmaktadır çünkü
Böhm’e (2014: 107) göre oyun oynama üzerine
yerleştirilen asıl oyunun kesin amacı çıldır-
mamaktır, tamamen göreceli bir dünya içeri-
sinde alışmak ya da hayata özgü bir anlam ya
da doğruyu bulmak istememektir, akıcı bir
gerçeklik içerisinde sağlam bir temele dayan-
196
mak zorunda olmamaktır, anlam veren bir
doğruyu aramamaktır ve Tanrı’nın olduğunu
ya da durması için bir dayanağın olduğunu
ümit etmemektir. Bernd Guggenberger (1997)
günümüzdeki bilgi ve iletişimin herhangi bir
zaman yapısı ve mekân bağlılığı olmadan
bedensiz ve sınırsız olarak her yerde elde
edilebilir olduğuna dikkat çekerek akıllı ci-
hazlarda katılım olmadan gerçekleşen bir
katılımdan (Teilnahme ohne Teilnahme) söz
etmektedir. Nevena’nın da dijital bir Nirvana
olarak görülmesi de bu yüzdendir. Nevena
bilgisayar oyununun dünyasından ayrılması
üzerine sanal Nirvana’ya gönderilmiştir:
„Darüber reden sie. Und natürlich darüber,
dass auch sie selbst keineswegs die großen
Helden sind, die einsam und ungreifbar oben
auf einem kargen Felsen stehen, weit über
dem Gewusel all der anderen Siebzehnjähri-
gen, die sich da unten um ein bisschen Per-
sönlichkeit schlagen. Oder bloß darum, wer
die meisten Freunde bei Facebook hat. Nein,
solche Helden sind sie nicht, auch nicht dann,
wenn sie als Zauberin und Barbar durch die
Spielwelt ziehen und reihenweise Pixelhaufen
von Non-Player-Charakteren ins virtuelle
Nirwana schicken. Das Spiel ist okay, aber es
ist nun wirklich nicht das bessere Leben.‚
(Spinnen, 2012: 50)
5. Bilgisayar Oyunu Bağımlılığının
Teşhisi ve Tedavi Yöntemleri Bağlamında
Henner Figürü
Modern ailelerin çocuklarıyla ilgili iyi
bir iş sahibi olamayacakları, bağımlı ya da
şiddete meyilli olacakları, mobing kurbanı
olacakları ve internette çocuklara zarar veren-
lerin ağına düşebilecekleri yönünde endişeleri
vardır. Bugün bu korku ve endişelerin büyük
bir kısmı bilgisayarla ve özellikle de internetle
ve buna bağlı olarak da bilgisayar oyunlarıyla
ilgilidir (Milzner, 2016: 35-36). Henner de
çocuğunun bilgisayar oyununa olan düşkün-
lüğünden endişe etmesinin yanı sıra Patrick
ile olan iletişimini bozduğu, oğlunu kendisin-
den ve gerçek hayattan kopardığı için bilgisa-
yar oyunlarına karşı kin ve nefret duymakta-
dır. Çünkü Wolley’e (1994:166) göre oyuncu
Dudu Uysal
bilgisayarla uyum sağlamaya başladığı andan
itibaren başka bir dünyayı araştırmakta oldu-
ğu için başka kişilerle sohbet edemez:
‚Henner als das Spiel. Nicht, weil man dort
mit waffenstarrenden Märchengestalten
durch eine Art Hi-Tech-Mittelalter zieht und
Monster tötet. Das könnte ihn selbst reizen,
für ein oder zwei Stunden an einem Samstag-
nachmittag, wenn auf einer seiner Antiquitä-
ten der Lack trocknet. Nein, Henner hasst das
Spiel, weil es ihm Patrick weggenommen
hat.‚ (Spinnen, 2012: 14)
İnternet bağlantısı teknik imkânlar öl-
çütünde incelendiğinde ve çoğu medya aracı-
nın da internete bağlı olduğu düşünüldüğün-
de sınırlandırıcı kontrollerin yapılması aileler
için oldukça zordur. Bu konuda ailelerin in-
ternet ve bilgisayar kullanımında süre ve içe-
rik kısıtlamaları önemli bir rol oynamaktadır
(Fröhlich & Lehmkuhl , 2012: 116-142). Pat-
rick’in babası Henner ise ellili yaşlarında dul
bir adamdır. Eşi Astrid ölmeden önce onun
bakımıyla yoğun bir biçimde ilgilenmiştir.
Henner içgüdüsü olmayan, melankolik görü-
nümlü tam bir psikolojik portredir. Henner
bir müzede restoratör olarak çalışmaktadır.
Mesleğiyle ilgili mücadelesini kaybetmeyen
ve bu konuda kahramanca mücadele veren
sakin bir karakterdir. Çocuğu Patrick’e ise aile
sevgisi verme konusunda çok başarılı olama-
mıştır. Bu noktada baba ve oğul ikisi de birer
kaybedendir ve bu nedenle de birbirlerine
destek verememişlerdir. Henner, Patrick’i
sanal evrenin kuytu köşelerinde ziyaret etme-
sine rağmen, oğluyla kahvaltı yapmak ve
birlikte televizyon izlemek gibi ortaklaşa bir
zaman geçirmek henüz söz konusu değildir.
Bu durumdan endişelenmeye başlayan Hen-
ner sürekli bilgisayar başında bulunan oğlunu
son günlerde daha sık kontrol etmeye başlar.
Ekranda gerçekleşen olaylardan hiçbir şey
anlamamasına, onları harika bir şeymiş gibi
görmemesine ve her şeyi sarıp sarmalayan
sembollerin onu yanıltmasına rağmen oğlu-
nun oynadığı oyun hakkında bilgi sahibi ol-
maya ve daha sonra da oğluyla iletişim kur-
maya çalışmaktadır:
Bilgisayar Oyunlarında Bağımlılık, Şiddet ve Kimlik Kaybının Çocuk ve Gençler Üzerindeki Etkileri: Burkhard...197
„Zwei- oder dreimal in den letzten Monaten
ist Henner nach oben gegangen und hat sich
neben Patrick vor den PC gesetzt. Das Ge-
schehen auf dem Monitor sprach ihn nicht an,
kein Wunder, er wusste ja gar nicht, worum
es ging. Zudem irritierten ihn die vielen Sym-
bole, die alles einrahmten, so dass man wie
aus einem Cockpit auf die Spielwelt sah. Aber
egal, er war ja nicht die Treppe hochgestiegen,
um das Spiel zu verstehen Es war ihm nur
darum gegangen, mit Patrick ins Gespräch zu
kommen.‚ (Spinnen, 2012: 15)
Çocuklar ve gençlere bilgisayara karşı
savaş açtırmak ve bilgisayarı bir şeytanmış
gibi göstermek yerine aile üyeleri bilgisayar
ya da oyunla gelebilecek tehlikeleri önceden
fark edebilmelidir. Aksi takdirde çocukların
tutkuyla oynadığı oyunun elinden alınması
onların psikolojik durumunun derinden zarar
görmesine neden olmaktadır (Milzner, 2016:
86-107). Henner bu konuda da oldukça dene-
yimli davranarak daha az oynamalısın, evden
dışarı çıkmalısın gibi cümleleri çok sık ifade
etmemeye özen göstermektedir. Özellikle de
Patrick’in oyuna devam etmesinin ana neden-
lerinden olan oyun arkadaşı Nevena’dan ha-
berdar olmasından sonra zaten bütün bu uya-
rılarının saçma olacağının farkındadır:
„Henner brummt. All die Sätze darüber, dass
Patrick weniger spielen und mehr aus dem
Haus gehen sollte, hat er längst gesagt und
noch viel häufiger nicht gesagt. Und seit Pat-
rick von Nevena gesprochen hat, ahnt Hen-
ner, dass solche Sätze spätestens jetzt wahr-
scheinlich vollkommen sinnlos sind.‚
(Spinnen, 2012: 36)
Çünkü günümüz çocukları bilgisayar
ve oyunlarla büyüdükleri için yetişkinlerin de
gerçeklik alanı olan bilgisayara ayak uydur-
maları gerekmektedir (Mogel, 2008: 202). Bu
bağlamda bir baba olarak Henner’in oyuna
olan ilgisinden oldukça memnun olan Patrick
oyundaki olayları babasına açıklamaya başlar.
Bütün bunları anlatırken de babaya uzak olan
ve uzmanlık gerektiren kavramlar kullanmak-
tadır. Henner anlatılanları takip etmeye gö-
nüllü değildir ve bu konuda ‘–mış gibi yap-
mak’ da onu oldukça zorlamaktadır. Ayrıca
Henner, Patrick’e yanlış sorular yönelterek
Patrick’in dikkatinin dağılmasına ve oyun
içerisindeki hamlelerinin bozulmasına neden
olmaktadır. Bozulan bu hamlelere karşı oyun
içerisinde tekrardan bir atak geliştirmek ol-
dukça zor olduğu için Patrick çok sinirlen-
mektedir. Henner de oğlunun önemli bir şey
kaybettiğini düşünerek soru sormaya cesaret
edemez. Henner bu süreçte oğluyla empati
kurabilmekte, onunla ortak düşünmeye ça-
lışmakta ve her şeye rağmen oğluna ılımlı
davranmaktadır:
„Und genau das war jedes Mal gescheitert.
Zwar hatte sich Patrick über sein Interesse
gefreut und gleich begonnen, ihm die Situati-
on zu erklären. Doch er holte sehr weit aus,
und er benutzte seltsame Fachbegriffe. Hen-
ner konnte beim besten Willen nicht folgen;
und so zu tun, als ob, das lag ihm einfach
nicht. Stattdessen stellte er Fragen, die offen-
bar die falschen waren. Schon da wurde es
schwierig. Erst recht brach alles zusammen,
als Patrick über seinen Erklärungen die Kon-
zentration verlor, die das Spiel verlangte.
Einmal wollte er eine Kampfszene vorführen,
da scheiterte etwas und konnte nicht gleich
wiederholt werden. Patrick ärgerte sich sehr.
Henner hatte das Gefühl, als sei etwas Wich-
tiges für immer verloren, aber er wagte nicht
mehr zu fragen.‚ (Spinnen, 2012: 15)
Bilgisayar oyunlarının ve internet ba-
ğımlılığının teşhisinde çocuklar ve gençler
üzerinde depresyon yaratıcı etkiler, çocuklara
yönelik korku testleri, kişilik sorgulamaları,
çocuklarda ve gençlerde yaşam niteliğinin ele
alınması, çocukların bilgisayar oyunlarına
yönelik davranışları ve internet kullanımına
yönelik dengeleri araştırılmaktadır. Fiziksel
rahatsızlıkların ve dikkat eksikliğinin belirti-
leri aileler ve eğitimciler tarafından değerlen-
dirilmektedir. Bilişsel davranış terapileri de
bu tür rahatsızlıklara yapılan müdahalenin
198
asıl birleşeni olarak görülmektedir. Burada
zaman yönetim stratejileri öğretilmekte, psi-
koeğitim verilmekte, bireyin kendisini ve
yabancıyı algılaması kuvvetlendirilmekte,
bağımlılıkla ilgili çözümler özdeşleştirilmekte,
stratejilerin, duyguların ve içtepilerin hangi-
sinin günlük hayat içerisinde başarısız olduğu
öğrenilmektedir. Kontrol kuramına dayanan
(control theory) gerçeklik terapisi de internet
bağımlılığının tedavisinde kullanılmaktadır.
Bu kurama göre insanların kendi yaşamların-
dan sorumlu olması kişinin özgürce kararlar
vermesine yardımcı olmaktadır. Birden fazla
kişiden oluşan psikoterapi grubu aile ya da
bireysel tedavi biçimlerini içermektedir. Bireyi
aile ve gruba odaklı bir olayda bilişsel davra-
nış terapisini, motivasyonel röportajları ve
görüşlerini değiştirmeye hazırlamak için
kombin bir pozisyon elde etmektedir. Burada
duygusal, bilişsel ve davranışlarla ilgili belirti-
lerin üstesinden geldikleri gibi internet kul-
lanma süresi ve zamanı da daha iyi ayarlan-
maktadır. Davranış analizi yardımıyla dek-
lanşör özdeşleştirilerek de bağımlılıktan kur-
tulmak gibi imkânsız bir durumun üstesinden
gelinmektedir. Başka bir tedavi yöntemi ise
alternatif olaylar üretmek ve bunu gerçekte de
denemektir. Diğer bir yöntem de hastaların
bağımlılığının daha kötüye gitmemesi için
serbest zaman aktivitelerinin internet ya da
bilgisayar oyunu tüketiminin yerine konul-
ması gerekliliğidir. Bunlar ilgili kişideki buna
benzer mükafat ve motivasyon gücüyle ilgili-
dir çünkü burada kısmen de olsa ekstrem
spor türleri söz konusudur. Bağımlılığın teda-
visinde kullanılan grup tedavisi ise grup üye-
lerindeki bireysel utanma duygularının izole
edilmesinden kaynaklanmaktadır. İnternet ve
bilgisayar bağımlılığının iyileşmesinde yuka-
rıda bahsedildiği gibi aile terapisinin de öne-
mi büyüktür. Bu tedavi biçiminde bir taraftan
internet ve bilgisayar bağımlısı bir hastayla
nasıl ilgilenilmesi gerektiğine ve diğer taraf-
tan da aile içerisindeki etkileşim bozukluğuna
odaklanılmaktadır (Fröhlich & Lehmkuhl,
2012: 145-156). Bu tür bir tedavi sistemini
Henner’in oğluna karşı olan davranış biçi-
Dudu Uysal
minde de görülmektedir. Henner İtalya’da bir
şehir olan Triest’te bir iş almıştır. Bu arada
Patrick de Hırvat sahilinde bir tatil otelinde
Nevena’nın sırrını çözmeyi amaçlamaktadır
çünkü ona göre Nevena’da bir tür Balkan
tuhaflığı vardır ve Sırplı bir kimliğe sahipmiş
gibi kurgulanmıştır. Bunları öğrenerek Pat-
rick, Nevena’yı iyice köşeye sıkıştırır. Oğlunu
bu süreçte yalnız bırakmayan Henner, Patrick
ile birlikte amatör bir dedektif olur. Henner
oğlu ile birlikte Frankfurt’un kenar mahalle-
sindeki bir garajdan Astrid’in çok sevdiği ve
70’li yılların sonundan kalma olmasına rağ-
men hala işler durumda olan karavanı Erich’i
alarak Nevena’nın peşine düşer ve onu birlik-
te bulmayı başarır. Nevena’yı eve getiren
baba ve oğul ona Astrid’in odasını verir. Sanal
aşkını gerçek aşka dönüştürmeyi başaran
Patrick ve Nevana’nın romanı mutlu sonla
biter. Patrick, Henner ve Nevena’nın hem
sanal alanda olsun hem de dış dünyada yaşa-
dıkları tüm zorlukların üstesinden gelmiş
olmaları çalışma kapsamında bahsi geçen
bilgisayar oyunlarının zararlı etkilerinden
kendilerini bir şekilde kurtarmayı başarmış
olduklarının da somut bir kanıtıdır.
Sonuç
İnternet ve bilgisayar konularıyla ilgi-
li envai çeşitte bilimsel çalışmalar yapılmak-
tadır ve bu çalışmalar genellikle de istatistik-
lere dayanan verilerle desteklenmektedir. Bu
açıdan bakıldığında çalışmamamızın giriş
bölümünde de değinildiği gibi kendisini çağı-
nın gelişmelerinden uzak tutamayan edebiyat
da söz konusu bu çalışmaları destekler nitelik-
te eserler üretmeye imkân vermektedir. Bu
açıdan bakıldığında edebi bir eser üretiminde
iki farklı tutum ortaya çıkmaktadır. Bunlar-
dan birincisi edebiyattan bilgisayar oyunları
edebiyatına doğru yönelen hızlı bir gelişme
söz konusudur. Bu aşamada edebiyatın, ese-
rin, yazarın ve okuyucunun tam anlamıyla bir
dönüşüm geçirdiğinden bahsedilmektedir.
Günümüzde edebiyat bilgisayar ve internetle,
edebi eser bilgisayar oyunlarının farklı türle-
riyle, yazar da bilgisayar oyunlarının üretim
aşamasında bulunan kişilerle, okuyucu bilgi-
Bilgisayar Oyunlarında Bağımlılık, Şiddet ve Kimlik Kaybının Çocuk ve Gençler Üzerindeki Etkileri: Burkhard...199
sayar oyunun oyuncuları ve figürleriyle ta-
mamen bir rekabet ve mücadele içerisinde
bulunmaktadır. Bütün bu değişim ve dönü-
şümler göz önünde bulundurulduğunda,
bilgisayar oyunlarının geleceğin edebiyatı
olma yönünde bir gelişme gösterdiği de dü-
şünülmektedir. İkincisinde ise internet, bilgi-
sayar ve bilgisayar oyunları ile edebi figürler
arasındaki ilişkiler, değişimler ve olumlu ya
da olumsuz etkiler konu olarak ele alınmak-
tadır. Söz konusu bu aşamada birinci aşama-
nın aksine edebiyatın kendisinde, ürettiği
eserde, yazarında ve okuyucusunda tam bir
köklü değişim ve dönüşümden bahsedilme-
mektedir aksine edebi eser konu açısından
değişikliğe gitmiştir.
İkinci aşamadaki gelişmeler göz
önünde bulundurularak hazırlanan çalışmada
internetin, bilgisayarın ve bilgisayar oyunla-
rının çocuk ve gençlerin hayatlarındaki olum-
lu ve olumsuz etkileri bütün yönleriyle ele
alınmıştır. Sonuç olarak çocuk ve gençlerin
yararına sunulan internet ve bilgisayar oyun-
ları ancak ihtiyaç dâhilinde kullanıldıklarında
kullanıcısına ya da oyuncusuna yararlı olaca-
ğı ortaya çıkmıştır. Herhangi bir gereksinim
olmadan fazla kullanılması ya da tüketilmesi
ise çocuk ve gençlerin hayatlarında bedensel
ve ruhsal tahribatlara neden olmaktadır. Ço-
cukların ve gençlerin sosyal bir varlık olduğu
göz önünde tutulduğunda ve kendilerini
dünyaya geldikleri ilk andan itibaren sosyal
çevreleri içerisinde oluşturdukları düşünül-
düğünde bu tür zararlı etkiler onları sosyal
çevrelerinden uzaklaştırarak birer ilkel varlık
haline getirmektedir. Bu bağlamda çocuk ve
gençlerin insan olma özellikleri yani dili, kim-
liği, her tür olaya karşı akılcı ve mantıklı tu-
tumu ellerinden alınmaktadır.
Çalışma kapsamında inceleme fırsatı
bulduğumuz eserin ana karakterleri Patrick,
Nevena ve Henner’in hayatlarındaki internet,
bilgisayar ve bilgisayar oyunlarına yönelik
gelişmelerin olumlu ve olumsuz etkileri bi-
limsel çalışmalarla desteklenmiştir. Bir baba
olarak Henner öncelikle eşinin ölümüne bağlı
olarak yaşadığı bunalımdan kendisini kur-
tarmayı başarmış ve daha sonra oğlunun in-
ternet, bilgisayar ve bilgisayar oyunlarına
olan bağımlılığı üzerine bilinçli bir şekilde
düşünmüştür. Yakalandığı bu bağımlılıktan
oğlunu kurtarmaya çalışan Henner onu hiçbir
zaman yalnız bırakmamıştır ve Nevena’yı da
kendi hikâyesinin yarattığı ruhsal bunalım-
dan kurtarmaya yardımcı olmuştur. Bilgisa-
yar oyunlarına olan bağımlılık, şiddet ve kim-
lik kaybının eşiğinde duran Patrick de, genel-
likle kaybedenlerin, ezilenlerin, hor görülen-
lerin, toplum dışına itilenlerin vb. yeri olan
sanal dünyadan herhangi bir kayıp vermeden
gerçek dünyaya tekrardan dönmeyi başarmış-
tır.
KAYNAKÇA
Bettin, G. (2008). Massenmedium
Computerspiele-Computerspiele sind
Kultur-und Wirtschaftsgut, (Editör: O.
Zimmermann & T. Geißler) içinde,
Streitfall Computerspiele; Computerspiele
zwischen kultureller Bildung,
Kunstfreiheit und Jugendschutz (ss. 47-
49), Berlin: Deutscher Kulturrat.
Böhm, Thomas. (2014). New Level.
Computerspiele und Literatur, Berlin:
Walde Graf Verlag.
Ehrle, P. M. (2008). Warum ich gerne Online-
Rollenspiele spiele- Computerspiele
sind kein Kinderkram, (Editör: O.
Zimmermann & T. Geißler) içinde,
Streitfall Computerspiele; Computerspiele
zwischen kultureller Bildung,
Kunstfreiheit und Jugendschutz (ss. 104-
105), Berlin: Deutscher Kulturrat.
Feige, Daniel Martin. (2015). Computerspiele.
Eine Ästhetik, Berlin: Suhrkamp
Verlag.
Fromme, J. & Meder, N. (2001). Zum kreativen
Umgang mit elektronischen
Bildschirmspielen, Opladen:
Leske+Budrich.
200
Fröhlich, J. & Lehmkuhl, G. (2012). Computer
und Internet erobern die Kindheit. Vom
normalen Spielverhalten bis zur Sucht
und deren Behandlung, Stuttgart:
Schattauer.
Guggenberger, Bernd. (1997). Das digitale
Nirwana, Hamburg: Rotbuch Verlag.
Hohlbein, Wolfgang. (2014). Das Netz,
München: dotbooks.
Karaaslan, Y. S. (2016). İnternet Bağımlılığı
Ruhsal Hastalıklar Listesine Girdi,
memurlar.net,
http://www.memurlar.net/haber/6326
23/ adresinden 16.12.2016 tarihinde
erişildi.
Karaş, T. (2016). TRT spikeri Tijen Karaş: 'F'
tipi okumayı bırakın, memurlar.net,
http://www.memurlar.net/haber/6214
49/ adresinden 30.10.2016 tarihinde
erişildi.
Langer, M. & Schmaus, S. (2016). Schluss mit
der ständigen Erreichbarkeit, Deutsche
Welle,
http://www.dw.com/de/schluss-mit-
der-st%C3%A4ndigen-
erreichbarkeit/a-36101131 adresinden
21.10.2016 tarihinde erişildi.
Milzner, Georg. (2016). Digitale Hysterie.
Warum Computer unsere Kinder weder
dumm noch krank machen, Weinheim:
Beltz.
Mogel, H. (2008). Psychologie des Kinderspiels.
Von den frühesten Spielen bis zum
Computerspiel. Die Bedeutung des Spiels
als Lebensform des Kindes, seine
Funktion und Wirksamkeit für die
kindliche Entwicklung (3. Cilt).
Heidelberg: Springer Medizin Verlag.
Petzhold, Matthias. (2000). Die Multimedia-
Familie. Mediennutzung,
Computerspiele, Telearbeit,
Persönlichkeitsprobleme und
Kindermitwirkung in Medien, Opladen:
Leske+Budrich.
Rautzenberg, M. (2012). Ludische Medialität.
Zur ästhetischen Erfahrung im
Dudu Uysal
Computerspiel, (Editör: R. Strätling)
içinde, Spielformen des Selbst. Das Spiel
zwischen Subjektivität, Kunst und
Alltagspraxis (ss. 227-243), Bielefeld :
Transcript Verlag.
Rehbein, Florian vd. (2013). Computerspiel-
und Internetsucht. Der aktuelle
Forschungsstand, Der Nervenarzt,
84/5, 569-575.
https://www.researchgate.net/profile/
Thomas_Moessle/publication/2366305
73_Computerspiel-
_und_Internetsucht/links/00b7d53183
016c43b4000000.pdf adresinden
erişildi.
Spinnen, Burkhard. (2012). Nevena, Frankfurt
am Main: Schöffling & Co Verlag.
Şirin, A. R. (2016). Yeni kuşaklar okuma ve
yazı kültüründen uzak, memurlar.net,
http://www.memurlar.net/haber/6234
33/ adresinden 07.11.2016 tarihinde
erişildi.
Turkle, Sherry. (1998). Leben im Netz: Identität
im Zeiten des Internet, Reinbek bei
Hamburg: Rowohlt.
Woolley, Benjamin. (1994). Die Wirklichkeit der
virtuellen Welten, Basel/Boston/Berlin:
Birkhäuser Verlag.
Zacharias, W. (2008). Die Welt, das Leben, ein
Spiel? -Schöne neue Netzkulturen
und digitale Spielwelten, (Editör: O.
Zimmermann & T. Geißler) içinde,
Streitfall Computerspiele; Computerspiele
zwischen kultureller Bildung,
Kunstfreiheit und Jugendschutz (ss. 76-
80), Berlin: Deutscher Kulturrat.
Zurschmitten, C. (2013). Spiegel im Spiegel
Heterotopischer Raum im
Computerspiel und seine Reflexion in
der Literatur, (Editör: N. Elia-Borer ,
C. Schellow, N. Schimmel & B.
Wodianka) içinde, Heterotopien:
Perspektiven der intermedialen Ästhetik
(ss. 609-620), Bielefeld: Transcript
Verlag.