Studentnummer: 9707581

Het doel heiligt de middelen

I.
Vorige week liep ik na het bezoeken van een tentoonstelling in het Van Gogh museum met het werk
van Gustav Klimt, nog even een ronde langs de vaste collectie. Hoewel het gebruikelijk is dat er voor
een aantal van Van Gogh’s topstukken een aanzienlijk aantal mensen geclusterd staan, was er een
schilderij dat me een moment langer dan normaal stil liet staan bij zo’n groep in de museumzaal.
Echter intrigeerden de “Zonnebloemen” die in het van Gogh museum hangen mij deze keer niet om
hun prachtige kleuren en de kenmerkende schildertoets van Van Gogh maar ze deden me denken aan
een incident dat zich voor had gedaan in de National Gallery in London. Nog geen twee maanden
voor mijn bezoek aan het Van Gogh Museum in Amsterdam, zijn de “Zonnebloemen” die in de
National Gallery hangen gevandaliseerd door klimaatactivisten. De activisten gooiden soep tegen het
kunstwerk aan en deden tijdens hun actie uitspraken als: Wat is meer waard: kunst of leven?", "Is het
meer waard dan voedsel? Meer dan gerechtigheid? Zijn jullie meer begaan met het beschermen van
een kunstwerk of het beschermen van onze planeet en de bevolking?".1 Dankzij een beschermende
glasplaat is het schilderij gelukkig ongeschonden gebleven en de activisten zijn inmiddels
aangeklaagd. Soortgelijke acties waarbij activisten zich vastplakten aan iconische kunstwerken van
bijvoorbeeld Monet, Picasso en Boticelli of ze besmeurden met soep en verf kwamen de afgelopen
maanden vaker voor in verschillende bekende musea. Ook in Nederland heeft het “Meisje met de
parel” van Vermeer in het Mauritshuis in Den Haag een dergelijke actie moeten ondergaan. 2.
Bovendien werd “Klimaatklever”, een activist die zich aan een object van symbolische waarde
vastplakt om de aandacht van het publiek te vestigen op de klimaatproblematiek, niet alleen in
Nederland maar ook in België benoemd tot woord van het jaar. 3 De pogingen om aandacht van het
publiek te trekken brachten veel discussie op gang over de gebruikte methode. Daarom staat in dit
betoog het vraagstuk “Is het besmeuren van en het zich vastplakken aan kunstwerken een
aanvaardbare vorm van klimaatactivisme?” centraal. Dit vraagstuk zal benaderd worden vanuit de
filosofie benadering het utilitarisme. Aanhangers van het utilitarisme geloven dat uitsluitend de
gevolgen van een handeling bepalen of deze moraal goed of slecht is. 4 Aangezien inherent
verwerpelijke acties met positieve gevolgen volgens de denkwijze van het utilitarisme
gerechtvaardigd kunnen worden, leek het me relevant om deze benadering op het betreffende
vraagstuk te betrekken.

II.
De filosoof Francis Hutcherson meende dat ‘die handeling het beste is, die het grootste geluk voor het
grootse aantal veiligstelt”.5 Deze denkwijze staat in lijn met die van het utilitarisme. Het Utilitarisme
stelt namelijk dat de morele eigenschappen van een handeling geheel afhankelijk zijn van de effecten
van die handeling op de totale hoeveelheid subjectief welzijn in de wereld. 6 Een van de belangrijkste
effecten van de acties van de klimaatactivisten is dat er in grote mate aandacht op het klimaat en de
problematiek die hieromheen heersen wordt gevestigd. Door aandacht te vestigen op het klimaat
zullen ongetwijfeld meer mensen zich bewust worden van de problematiek en actiever hun best gaan
doen om hier verandering in te brengen. Uiteindelijk zal het grootste aantal mensen blij gemaakt
worden met een leefbaar klimaat en door daar aandacht op te richten door middel van dit soort acties

1
Ella Vermeulen, “Hoe is het met de besmeurde zonnebloemen van Van Gogh?”, Nouveau, 15 oktober, 2022,
https://www.nouveau.nl/lifestyle/cultuur/hoe-is-het-nu-met-de-besmeurde-zonnebloemen-van-van-gogh?
referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F.
2
Nos Nieuws, “'Klimaatklever' verkozen tot Woord van het Jaar 2022, ook in België”, 22 december, 2022,
https://nos.nl/artikel/2457080-klimaatklever-verkozen-tot-woord-van-het-jaar-2022-ook-in-belgie.
3
Ibid.
4
Martin Peterson, “klassiek utilitarisme en consequentialisme” in Basisboek Ethiek (Amsterdam: Boom
Amsterdam, 2014), 79.
5
Ibid, 80.
6
Ibid, 97.
maak je dus veel mensen uiteindelijk gelukkig.7 Wat Ord in “Global Poverty and the Demands of
Morality’ zegt over The Principle of Sacrifice is toe te passen op van de klimaatacties:“If it is in our
power to prevent something bad from happening, without thereby sacrificing anything of comparable
moral importance, we ought, morally, to do it.” Zijn bijbehorende voorbeeld van ‘the shallow pond’ is
te vergelijken met het klimaatvraagstuk; The Shallow Pond: If I am walking past a shallow pond and
see a child drowning in it, I ought to wade in and pull the child out. This will mean getting my clothes
muddy, but this is insignificant, while the death of the child would presumably be a very bad thing”.8
Hieruit kan worden afgeleid dat als we in staat zijn om meer aandacht te vestigen op
klimaatproblematiek door middel van het vandaliseren van een bekend kunstwerk, omdat dit een nog
veel groter probleem als milieurampen en de opwarming van de aarde zou kunnen verhelpen, we dat
moreel gezien zouden moeten doen. Het feit dat het schilderij besmeurd is, net zoals de modderige
kleren van de man die het kind redde, is een noodzakelijk offer voor een groter goed. De manier van
actievoeren van de klimaatactivisten heeft een positieve invloed op het welzijn van een groot aantal
mensen en is dus moreel gerechtvaardigd.

III.
Een tweede argument dat deze vorm van klimaatactivisme ondersteunt valt te halen uit de ethische
benaderring het consequentialisme. Het consequentialisme sluit aan bij het utilitarisme en is daarom
ook relevant voor het vraagstuk. Eigenlijk kan het utilitarisme gezien worden als een specifieke versie
van een bredere categorie van de consequentialistische morele theorieën. 9 Wel verschillen de
benaderingen op een essentieel vlak dus zal ik dit verschil toelichten. Waar er door utilitaristen
beweerd wordt dat een handeling alleen juist is wanneer het totale nut dat door die handeling wordt
voortgebracht optimaal is voor alle betrokkenen, wordt dit niet aanvaard door alle consequentailsite.
Consequentialisten menen simpelweg dat de morele juistheid en slechtheid van onze handelingen
enkel afhangen van hun gevolgen en er hoeft dus geen optimaal nut bereikt te worden. 10 Dit brengt
ons terug bij het vraagstuk of het besmeuren van en het zich vastplakken aan kunstwerken een
aanvaardbare vorm van klimaatactivisme is. De schilderijen die door de klimaatactivisten zijn
uitgekozen om te vandaliseren hebben, met uitzondering van enkele lijsten, geen schade opgelopen.
Omdat de klimaatactivisten tot nu toe alleen nog maar schilderijen met groot aanzien hebben
uitgekozen om te besmeuren zijn deze altijd beschermd geweest met een glasplaat. Als dit niet het
geval was geweest en de iconische werken van Monet, Van Gogh en Picasso onomkeerbaar
beschadigd zouden zijn, zouden de acties van de activisten niet te aanvaarden zijn. Als je het
vraagstuk vanuit het gedachtegoed van het consequentialisme bekijkt is de manier van actievoeren
wel te rechtvaardigen omdat de consequenties van de handeling niet slecht zijn omdat er geen
waardevol kunstwerk is vernield en dus geen negatieve gevolgen te koppelen zijn aan de handeling.
Zolang als de consequenties van de handeling niet slecht zijn, is de handeling moreel ook niet slecht.
Het feit dat er met de handeling geen optimaal nut bereikt is irrelevant, want er is wel een zekere
vorm van nut bereikt. Zo is dit vraagstuk heel eenvoudig te beoordelen. Uit de handelingen volgt een
positief gevolg, aandacht voor het klimaat, dus kan deze vorm van klimaatactivisme als aanvaardbaar
gezien worden.

IV.
In tegenstelling tot de zojuist genoemde benaderingen, is de actie wanneer hij benaderd wordt vanuit
de deotologie moreel onverantwoord. Deontologie staat in contrast tot het utilitarisme/
consequentialisme omdat het wel gericht is op de handeling. 11 Daarnaast staat in de deontologie
respect centraal en is respect iets wat niet alleen in je handelen maar ook in je houding tot uitdrukking
komt. Voor deontologen is dus naast de consequenties van een handeling ook de aard van de

7
Ibid, 81.
8
Toby Ord, “Global Poverty and the Demands of Morality” in J Perry (ed.). God, The Good, and Utilitarianism:
Perspectives on Peter Singer (Cambridge: CUP, 2014), 183.
9
Peterson, “klassiek utilitarisme en consequentialisme”,91.
10
Ibid, 91.
11
Jan-Willem van der Rijt, “hedendaagse deontologie” in basisboek ethiek, (Amsterdam: Boom Amsterdam,
2014), 131.
handeling van belang bij de beoordeling van de morele waarde van de handeling. 12 Als je vanuit deze
denkwijze naar de handelingen van de actievoerders kijkt, is hun manier van actievoeren dus moreel
fout. De vandalistische werkwijze van de klimaatactivisten laat weinig blijk zien van respect voor de
kunst, de kunstenaars en het museum waar ze hun actie uitvoeren. Daarnaast zijn hun acties tamelijk
agressief van aard. Ook al bereiken de activisten iets heel goeds en brengen ze discussie op gang met
hun handelingen, wil dat nog niet zeggen dat deze dan gerechtvaardigd zijn. In zijn tekst “A Theory of
Justice” bespreekt Rawls de principes van sociale rechtvaardigheid: “Thus the plans of individuals
need to be fitted together so that their activities are compatible with oneanother and they can all be
carried through without anyone's legitimate expectations being severely disappointed. Moreover, the
execution of these plans should lead to the achievement of social ends in ways that are efficient and
consistent with justice.”13 Het valt met zekerheid te zeggen dat de handelingen van de
klimaatactivisten niet in overeenstemming zijn met de plannen van anderen en ze zullen door velen
als onrechtvaardig beschouwd worden. Zo staan de handelingen van de actievoerders duidelijk niet in
lijn met deze principes en hiermee wordt de aard van de handeling dus slecht. Gezien vanuit de
deontologie is niet enkel het te bereiken goed, maar ook de wijze waarop dat bewerkstelligd wordt
van belang. Ondanks de eventuele positieve effecten van deze manier van klimaatactivisme, blijven
de handelingen zelf slecht en zal deze manier van klimaatactivisme als moreel onverantwoord
beoordeeld worden.

V.
Toch kan vanuit het utilitarisme beargumenteerd worden dat het vandaliseren van een kunstwerk een
aanvaardbare vorm van klimaatactivisme is. Door de jaren heen zijn er vele klimaatacties geweest van
vele verschillende groeperingen, bijvoorbeeld van Extinction Rebellion. De acties die deze groep
uitvoerde brachten vaak enkele negatieve aspecten met zich mee. Zelf heb ik bijvoorbeeld meegedaan
aan een actie waarbij de belangrijkste verkeersader van Berlijn bezet werd. De handelingen die
werden ingezet om een groter doel te bereiken, bijvoorbeeld het opstoppen van het verkeer, hadden
een negatieve impact op sommige mensen en kunne daarom net zoals het besmeuren van een
schilderij, als slecht gezien worden. Daarmee zou het geheel van de handeling samen met de
bijbehorende consequenties als moreel onverantwoord beoordeeld worden, maar dat is gezien vanuit
het utilitarisme dus niet juist. Volgens James Mill zijn handelingen volgens het utilitarisme namelijk
goed in de mate waarin zij ertoe neigen geluk te bevorderen, en slecht voor zover ze neigen het
omgekeerde van geluk te bewerkstelligen. De klimaatacties neigen aandacht te trekken voor een
kwestie waardoor de totale hoeveelheid subjectief welzijn in de wereld zal bevorderen, dus zijn deze
goed.14 De eventuele negativiteit die gekoppeld kan worden aan de handelingen is te verwaarlozen,
omdat bet algehele welzijn van de mens in gezonde omstandigheden op onze planeet, boven een
besmeurd schilderij staat. Als deze handeling nodig is om het grotere goed te bereiken dan is dat
eenmaal zo. Respect en de aard van de handeling spelen dan geen rol meer omdat het gaat om de
consequenties van de handling, niet om de handeling zelf. Uiteindelijk is het doel is om een zo
waardevol mogelijke vorm van geluk te bereiken. 15. Klimaatactivisten willen door middel van hun
acties mensen bewust maken van de problemen die verholpen moeten worden. Kortom leidt
bewustzijn tot actief handelen naar geluk een en is daarom noodzakelijk zodat waardevol geluk
bereikt zal worden, ondanks de manier waarop het gebeurt.

VI.
Alles overziend zijn er een aantal punten die maken dat de besproken manier van klimaatactivisme
aanvaard kan worden. Ten eerste is het van belang om een nogmaals aan te kaarten dat de uitkomsten
van de handeling het allerbelangrijkste zijn. In het utilitarisme staat centraal dat uitsluitend de
gevolgen van een handeling bepalen of deze moreel juist of slecht is. Zolang de consequenties een zo
positief mogelijk effect hebben op het algehele welzijn, zijn deze gerechtvaardigd. Bij de acties van
activisten is de aandacht die zij door middel van hun acties weten te richten op de

12
Ibid, 132.
13
John Rawls, “A Theory of Justice” (1971), 6.
14
Peterson, “klassiek utilitarisme en consequentialisme”, 84.
15
Ibid, 87.
klimaatproblematiek een zodanig positief gevolg, dat de acties daardoor moreel goed en
gerechtvaardigd zijn. Ten tweede is essentieel om mee te nemen dat de manier waarom de positieve
effecten behaald worden altijd gefundeerd is, zo lang als de effecten positief zijn. In het geval van het
besmeuren van een kunstwerk is dit dus ook het geval. Als deze handeling nodig is om het grotere
goed te bereiken, is dat acceptabel. Eventuele prostesten tegen manieren van actievoeren die negatief
zijn of geen respect tonen zijn dus verwerpbaar. Het enige wat van belang is bij de beoordeling van
een handeling is dus de mate waarin deze handeling geluk bevorderen. Kortgezegd; de
klimaatactivisten willen door het vandaliseren van een kunstwerk aandacht trekken voor urgente
problematiek, het bewustzijn van het publiek zal zorgen voor actief handelen naar het oplossen van de
problematiek en als de problemen zijn opgelost zal er geluk bereikt zijn. Hoewel dit als radicaal
gezien kan worden, zul je soms nou eenmaal iets slechts moeten doen om iets goeds te bereiken.
Klimaatactivisme in de vorm van het besmeuren of beplakken van bekende kunstwerken is dus een
noodzakelijk kwaad, dat kan worden ingezet voor het bewerkstelligen van een groter goed en welzijn
en is daarom moreel aanvaardbaar.
Literatuurlijst

Hees, M., Nys, T., Robeyns, I. A. M., & van Hees, M. Basisboek ethiek. Boom Lemma, 2014.

Nos Nieuws. “'Klimaatklever' verkozen tot Woord van het Jaar 2022, ook in België.”NOS, 22 december, 2022,
https://nos.nl/artikel/2457080-klimaatklever-verkozen-tot-woord-van-het-jaar-2022-ook-in-belgie.

Ord, Toby.“Global Poverty and the Demands of Morality” in J Perry (ed.). God, The Good, and Utilitarianism:
Perspectives on Peter Singer (Cambridge: CUP, 2014), 183.

Rawls, John. “A Theory of Justice”: Original Edition, 1971.

Vermeulen, Ella. “Hoe is het met de besmeurde zonnebloemen van Van Gogh?.” Nouveau15 oktober, 2022,
https://www.nouveau.nl/lifestyle/cultuur/hoe-is-het-nu-met-de-besmeurde-zonnebloemen-van-van-gogh?
referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F.