1/13/2023

Roli i veglave CASE në zhvillimin e SIM

Lënda: Sistemi informatik i menaxhmentit
(SIM)
Managment information systems (MIS)

Prof. Dr. Mihane Berisha

1 2

Veglat CASE
• Akronim i cili ka pësuar transformime të shumta nga ana e
profesionistëve të TI.
• vegël e cila “kombinimin e harduerit, softuerit dhe të Bazave të të
dhënave”.
• CASE (Computer Aided Software Engineering) – e koncentruar në
zhvillimin e programeve kompjuterike
- teoria e sistemeve poashtu ka gjetur zbatim në këtë koncept
Roli i veglave CASE në zhvillimin e SIM
• Vegla softuerike të automatizuara cilat sigurojnë rezultate të larta
me shpenzime të ulëta si rezultat i kombinimit të teknologjisë
harduer dhe softuer.
• Kombinimi sinergjik i harduerit dhe softuerit lehtëson zhvillimin e
SIM dhe mundëson integrimin e të gjitha komponentave të tij

Vegla të automatizuara të zhvillimit të SIM i gjejmë

me emra të ndryshëm...p.sh. CAISE, ADEs
3 4

1
 1/13/2023

CASE CASE
• Vegla softuerike për përkrahje, zhvillim dhe mirëmbajtje të të gjitha • Kolekcion dhe integrim i veglave dhe procedurave të automatizuara me
fazave të zhvillimit të SIM : qëllim të përkrahjes së procesit të zhvillimit të sistemit SIM.
• kërkesat e shfrytëzuesve, • Përdoren sidomos për zgjidhjen e problemeve të strukturuara.
• analiza funksionale, • Pjesët përbërëse të veglave CASE janë:
• modelimi i proceseve, - fjalori i të dhënave
• modelimi i të dhënave, - reinxhinieringu
• dizajnimi i bazës së të dhënave, - përkrahja e ciklit jetësor
• gjenerimi i kodit për ndarjen e aplikacioneve, - përmirësimi kontinuel i kualitetit
• krijimi i pyetësve etj.

5 6

• Riinxhinieringu –ndryshime sistematike rrënjësore në zhvillimin e

• Fjalori i të dhënave i veglave CASE dallon nga DBMS (përmban përshkrimin sistemit SIM dhe është sinonim për mirëmbajtjen e sistemit pasi që ai të
e variablave, skemat dhe raportet e të dhënave)! fillojë punën.

• Fjalori i të dhënave i veglave CASE përfshinë këto përmbajtje, por edhe • Përkrahja e ciklit jetësor të SIM përfshinë përkrahjen grafike për
dokumente grafike siq janë disa lloje të grafikoneve. planifikim strategjik, dizajnim fizik, dizajnim logjik, analizë, dhe realizim
praktik

7 8

2
 1/13/2023

Veglat CASE ndahen në: Roli i veglave CASE:

• Veglat e Larta CASE (Upper CASE dhe Front-End CASE)
• Veglat e Ulëta CASE (Lower CASE dhe Back-End CASE)
• Veglat Integrale CASE (ICASE/full-life)
• Zvoglimi i operacioneve monotone dhe të përsëritshme,
• zvoglimi i kërkesave për memorjen e njeriut,
• Rritja e produktivitetit të projektuesit të sistemit dhe
programerit
• Integrimi i punës në grup
• përmirësimi dhe zgjërimi i komunikimit dhe
• Zvoglimi i zhurmës.

http://www.cs.queensu.ca/Software-Endineering/tools.html

9 10

Trendet e SIM
CASE:
• Bazë e SIM është teknologjika informatike dhe komunikuese (TIK)

1) nuk mund të përmirësojnë dizajnimin e dobët të SIM dhe • …zhvillohet shumë shpejtë

nuk ndihmon nëse nuk i njohim teknikat e projektimit
2) Nëse dim çdo gjë pa veglat CASE, do të dim edhe me veglat CASE!
3) Me CASE fitohet në kualitet e jo edhe në produktivitet.
•… sjell ndryshime në ndërmarrje
•…përparësi për ndërmarrjen dhe menaxhmentin,
•…mund të krijojë edhe probleme për ata të cilët e
përdorin këtë teknologji dhe menaxhojnë. ...

(Kroenke, D. & Hatch, R.: Business Information Systems, fq.

434).

11 12

3
 1/13/2023

V. Disa lloje të SIM DISA LLOJE TË SIM

• V. DISA LLOJE të SIM • Sistemi informatik i zyrës (Office Information Ssystems-OIS)

• OIS • Sistemi informatik për procesim të transakcioneve (Transaction
• TPS Processing Systems-TPS)
• DSS (definimi, komponentat, karakteristikat, llojet) • Sistemi për mbështjetje të vendimeve (Decision Support Systems –
• Analiza “What-if”
• Analiza Goal Seeking DSS)
• Solver • Sistemi për mbështetje të vendimeve në grup (Group Decision Support
• Scenario Manager Systems – GDSS)
• Analiza e ndieshmërisë
• GDSS • Sistemi i ekspertëve (Expert Systems-ES)
• ES • Sistemi informatik i ekzekutivit (Executive Information Systems-EIS)
• EIS

13 14

Sistemi Informatik i Zyrës

Sistemi Informatik i Zyrës(SIZ) Office Information Systems
Office Information Systems(OIS)
Përdorimi i teknologjisë moderne mundëson:

- integrimin e veglave dhe teknikave të ndryshme të

komunikimit dhe të përpunimit të të dhënave dhe
- menaxhimin e lehtë të punëve.

15 16

4

OIS përkrah punët e përditëshme (day-to-day office work) në zyre*.
OIS përdorë kompjuterët për të automatizuar shumë punë rutinore të
cilat kryhen në zyre.
Trendet atkuale të SIM kanë të bëjnë me integrimin e softuerëve siq janë:
baza e të dhënave, procesuesit e tekstit, spreadsheets, mjetet e
komunikimit etj.
*) OIS njihen edhe si Sisteme të automatizimit të punës në zyre (Office
Automation Systems-OAS) .
Për më shumë shiqo: O.Hicks,: Management Information Systens, fq.4
17
OIS janë zhvilluar nga sistemet e procesimit të teksteve
(Word Processing Systems) – në:
1) Sisteme të integruara informatike të cilat kanë:
• 2) Arkitekturë të shpërndarë Client-Server dhe
mundësi për shfrytëzimin e të dhënave në Bazën e të
dhënave online (Online Databases)
3) Kompjuter PC të lidhur në rrjeta kompjuterike,
19
1/13/2023
OIS
Lloji më i përkapur i OIS është procesori i tekstit.
OIS iu mundësojnë njerëzve të cilët punojnë punë administrative në
zyre dhe jashtë sajë të mbledhin, transformojnë, deponojnë dhe
këmbejnë informatat e nevojshme lidhur me punën e tyre”.
18
• 4) Integrimin e pakos së aplikacioneve për shfrytëzimin mobil të
adresave dhe shënimeve.
• 5) Importimin e lehtë të të dhënave, ndërmjet aplikacioneve të
ndryshme
• 6) Eksportimin e të dhënave dhe
• 7) Sinkronizimin e aplikacioneve ndërmjet softuerëve lokal, World
Wide Web (WWW), desktop PC, dhe shërbime mobile,
20
5
 1/13/2023

Sistemi Informatik i Zyres

• 8) Integrimin e procesimit të transakcioneve afariste dhe Office Information Systems-perparesit

• 9) Përkrahjen e punës në grup,

OIS - përparësitë:
• 10) Përdorimin e aplikacioneve të bazuara në Internet, dhe • Rritja e shkallës së integrimit të procesimit të informatave dhe

• Eleminimi i redundancës,
• 11) Këmbimin e informatave …
• Rritja e shpejtësisë së transmetimit dhe shpërndarjes së informatave,

• Rritja e vëllimit të informatave,

21 22

• Bazë të mirë informatike ,

• Shërbime më të mira, • Rritje të motivimit dhe kreativitetit

• Përmirësim të ouptuteve,
• hapësirë më të gjërë punuese
• Rritja e cilësis së informatave dhe me këtë edhe përmirësimin e cilësis së
vendimeve,
• Shpenzime të ulëta të infrastrukturës dhe përkujdesje më të madhe
• Prezentim më të mirë të informatave, ndaj konsumatorëve

• Transparencë dhe komunikim më të mirë

23 24

6
 1/13/2023

TPS
Sistemi për procesim të transakcioneve (Trasaction • Lloji më i vjetër i SI
Processing Systems (TPS) • U zhvilluan në vitet 50-ta, shk. XX-të (Departamenti i
Kontabilitetit)
• Deri 1980, njihen me emrin: DPS (Data Processing
Systems)

• TPS është sistem i cili proceson informata lidhur me

transakcionet afariste në një ndërmarrje.

TPS e furnizon me informata të nevojshme SIM në

nivelet tjera të menaxhmentit në situatat kur mund
të vie deri te problemet.

25 26

Qëllimet e TPS: Aktitektura e TPS

• 1) të mbledhë dhe të procesojë të dhëna lidhur me ngjarjet afariste në
informata
• 2) të sigurojë informata të nevojshme lidhur me aktivitetet ditore
afariste,
• 3) të shërbejnë si Bazë e të dhënave për SIM në nivelet e larta të cilat i
përdorin menaxherët në ndërmarrje
• 1) arkitektura e procesimit të fajlave (file processing architecture)
• 2) arkitektura e procesimit on-line (on-line processing architecture)
• 3) arkitektura e procesimit të të dhënave të Bazës së të dhënave
(database processing architecture)

27 28

7
 1/13/2023

Sistemet për mbështetje të vendimeve (SMV) DSS - nënsistem i SIM

Decision Support Systems (DSS) • Shprehja DSS – “i referohet një bashkësisë së sistemeve të
cilat e përkrahin procesin e marrjes së
vendimeve”(Davis&Olson)

• “Bashkësi e veglave kompjuterike të integruara, të cilat

kombinojnë të dhënat me modelet e marrjes së
vendimeve për zgjidhjen e problemeve gjysmë të
strukturuara dhe jo të strukturuara” (Autorë tjerë).

Theksi vehet në përkrahjen e cila i ofrohet marrësit

të vendimeve, e jo në automatizimin e vendimeve.
29 30

- të identifikojë nevojat e tij pēr informata

- të organizojë informatat
• DSS - përdoret për të përkrahur zgjidhjen e problemeve gjysmë të
- të analizojë të dhënat dhe të transformojë ato
strukturuara dhe - të zgjedhë modelin e përshtatshëm
• të problemeve që paraqiten rallë, ku njohurit lidhur me disa aspekte të - të zbatojë atë model
procesit të marrjes se vendimeve janë të njohura, por lidhur me
aspektet tjera njohuritë janë me pak të njohura. - të analizojë rezultatet e fituara

31 32

8
 1/13/2023

@ kanë karakter interaktiv,

@ mund t’ia tërheqin vemendjen
menaxherit lidhur me të dhënat të cilat janë
të rëndësishme,
DSS
@ mund të kërkojnë reagim të menaxherit • …. menaxherit të zgjedhë vetë mënyrën e vendosjes dhe radhën e
@ mund të shpjegojnë rezultatet e fituara veprimeve duke i mundësuar të përdorin qasje të ndryshme në situata
@ mund të bëjnë analizën e ndieshmërisë … të ndryshme gjatë procesit të marrjes së vendimeve.

33 34

DSS PËRPARËSITË e DSS

• Mund të zhvillohen me ndihmën e disa veglave:
• Programimi linear • përmirëson komunikimin e brendshëm përmes paraqitjes në
• Programimi jo linear ekran të grafikoneve, fotografive, tabelave dhe metodave analitike
• Tabelat llogaritëse kompjuterike (Spreadsheet)
• Pakot për analiza statistikore
• Modelimi dhe
• Simulimi • Mundësonē komunikimin bashkëkohor në form të e-Mailit

• Ofronē mbështetje kompjuterike të mbledhjeve

pa pjesëmarrjen fizike të individit (konferencat kompjuterike dhe
mbledhjet online)

• Mundësonë komunikim on-line në kohë reale

35 36

9
 1/13/2023

MANGËSITË e DSS Veglat e DSS:

• Zhvillimi i sistemeve DSS është orientuar vetëm kah përkrahja e mund të jenë:
individit gjatë marrjes së vendimeve edhepse procesi i marrjes
së vendimeve në përgjithsi ka karakter grupor. - të thjeshta (përdorimi i bazës së njejtë të të dhënave)
- të ndërlikuara (përdorimi i ndonjë teknike të intelegjencës
• Përdorimi i sistemeve DSS vështirëson konsultimet midis artificiale)
ekspertëve për problemtikën e caktuar si dhe

• vështirësohet marrjen e vendimeve grupore dhe harmonizimi i

interesave të grupeve të ndryshme

37 38

...përparësi e DSS është:

Analiza “What-if”
• Aftësia për të bërë pyetje “What-if” dhe për të pa konsekuencat e
ndryshimit të variablave hyrëve (inputeve) në rezultatet dalëse
(outpute).

• Çdo gjë që punoni në fletën punuese në aplikacionin Excel në kuptim

të gjërë mund të quhet analizë “Çka-nëse”.

39 40

10
 1/13/2023

• Shfrytëzuesi mund të bëjë ndryshimin e një ose më • Modeli i analizës “What-if” lejon shfrytëzuesin të bëjë ndryshimin e
shumë variablave hyrëse në mënyrë që të testojë dhe variablave:
të parashikojë pasojat e këtij ndryshimi dhe • shuma e kredisë,
rezultatet përfundimtare që mund të arrihen. • shkalla e interesit, dhe
• numri i viteve të kthimit të kredisë
• P.sh.
Sa është e arsyeshme kredia që merret nga banka? • Të përcaktohet se si ndryshimi i normës së interesit do të ndikojë në
shumën e pagesës mujore?
Çka ndodhë nëqoftëse rriten çmimet për 50% ose
zvoglohen shpenzimet për 20%?
Çka ndodhë nëqoftëse i mbajm çmimet në nivel të
njejtë, por i rritim shpenzimet?

41 42

Goal Seeking
Veglat specifike të analizës “What-if” janë:
…përcaktohet vlera qëllimore për një
• Goal Seeking variabël dhe
• Solver
pastaj ndryshohen variablat tjera
• Scenario Manager
derisa të arrihet vlera e synuar.

Goal Seeking e gjen vetëm një zgjidhje apo rezultat për një
problem.

43 44

11
 1/13/2023

Goal Seeking
Solver
- ndihmon të përcaktojm të dhënat e nevojshme hyrëse me qëllim
të arritjes së rezultatit të dhënë.

- përdoret kur dihet rezultati por duhet të bëhet ndryshimi i ndonjë

madhësive hyrëse për të arritur atë rezultat.

45 46

Solver
Solver
• Vegla Solver - është vegël mjaftë e vështirrë por shumë
efikase nëse duam zgjidhje optimale të ndonjë problemi
të ndërlikuar. • një problem mund të ketë një ose më shumë zgjidhje optimale
varësisht nga metodat matematikore të cilat i aplikon Solver në
• Problemet të cilat mund ti analizojë Solver janë problemet zgjidhjen e problemit.
lineare ku raporti në mes të variablave mund të shprehet
me funksionin :
y=ax+b
• x dhe y janë variabla të varura (ndryshore) kurse
• a dhe b konstante.

47 48

12
 1/13/2023

Scenario Manager
• Solver nuk mund të përdoret për zgjidhjen e
poblemeve jolineare (problemet mund të jenë të tipit
polinom, funksion eksponencial apo sinusoid)
• Scenario Manager e definon bashkësinë e parametrave
hyrëse për analizën “What-if”.
• Solverit i duhet më tepër kohë të zgjidhë problemet
• Është e dobishme në rastet kur ekzistojn madhësi me numra të plotë.
hyrëse dhe dalëse. Në këtë rast madhësit hyrëse
paraqesin vlerat të cilat përdoren si parametra për të
llogaritur madhësit dalëse.

49 50

Scenario Manager
Analiza e ndieshmërisë
• Scenario Manager përdoret:
- për të pa rezultatet e scenariove në fletën punuese ,
- për të krijuar raporte përmbledhëse për të gjitha vlerat hyrëse dhe
rezultatet.

51 52

13

Analiza e ndieshmërisë
• shkallën e ndikimit të ndryshimit të një ose më
shumë variablave në zgjidhjen përfundimtare
• Analiza e ndieshmërisë mund të përdoret për të
përcaktuar ndryshimet në çmime, në të ardhura, në
shpenzime tj.
• Si ndikon në profit rritja për 10% e shitjeve ose
zvoglimi i shitjeve për 10% ?
• A do të jetë projekti i arsyeshëm nëqoftëse shpenzimet
rriten 10%?
53
1/13/2023
• Analiza e ndieshmërisë ndihmon testimin e
vlefshmërisë së zgjidhjes së ndonjë problemi nëse
kushtet ndryshojnë
Shumë probleme gjatë marrjes së vendimeve zgjidhen
sipas principit të optimalitetit,
• ndihmon të testohet arsyeshmëria e zgjidhjes
optimale nëse kushtet ndryshojnë
p.sh. Nëse kushtet ndryshojnë a do të jetë zgjidhja ende
e arsyeshme?
54
14