ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ GIAO THÔNG VẬN TẢI

KHOA CHÍNH TRỊ - QPAN - GDTC

*****

TIỂU LUẬN
HỌC PHẦN: KINH TẾ CHÍNH TRỊ MÁC-LÊNIN
Câu hỏi tiểu luận: “ Phân tích tính tất yếu và đặc trưng của kinh
tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam? Từ đó đưa ra thực
trạng và giái pháp để phát triển kinh tế thị trường định hướng
XHCN ở Việt Nam hiện nay. ”

Sinh viên thực hiện: Trần Hoàng Hà

Mã sinh viên: 72DCHT 20013
Lớp: 72DCHT 21
Khóa: 72DHCQ
Giảng viên hướng dẫn: Ths Nguyễn Thị Thu Trà

HÀ NÔI – 2022

1
 MỤC LỤC

MỞ ĐẦU
NỘI DUNG
1. Điều kiện ra đời, đặc trưng và ưu thế của kinh tế thị trường định hướng
XHCN tại Việt Nam………………………………………………………….. 4
1.1. Điều kiện ra đời của kinh tế thị trường định hướng XHCN tại Việt
Nam……………………………………………………………………………. 5
1.2. Đặc trưng và ưu thế của kinh tế thị trường định hướng XHCN tại Việt
Nam…............................................................................................................… 9
2. Thực trạng và giải pháp để phát triển kinh tế thị trường định hướng
XHCN ở Việt Nam hiện nay……………………………………………...… 12
2.1. Thực trạng……………………………………………………………….. 12
2.2. Giải pháp để phát triển kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam
hiện nay…………………………………………………………………...….. 15
KẾT LUẬN
TÀI LIỆU THAM KHẢO
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2009, 2011, 2021), Giáo trình tư tưởng Hồ Chí Minh,
Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
2. Hội đồng Lý luận Trung ương chỉ đạo biên soạn (2004,2011), Giáo trình tư tưởng
Hồ Chí Minh, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội.

2
3
 MỞ ĐẦU

Kinh tế thị trường là sản phẩm văn minh của nhân loại, là kết quả phát triển
lâu dài của lực lượng sản xuất và xã hội hóa các quan hệ kinh tế, trải qua các
giai đoạn kinh tế thị trường sơ khai, kinh tế thị trường tự do và kinh tế thị trường
hiện đại. Qua đó cho thấy, không có mô hình kinh tế thị trường chung cho mọi
quốc gia và mọi giai đoạn phát triển.

Ở nước ta, kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là nền kinh tế vận
hành theo các quy luật của thị trường đồng thời góp phần hướng tới từng bước
xác lập một xã hội mà ở đó dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh;
có sự điều tiết của Nhà nước do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo.

Như vậy, một hệ giá trị toàn diện gồm cả dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ,
công bằng, văn minh là hệ giá trị của xã hội tương lai mà loài người còn cần
phải phấn đấu mới có thể đạt được một cách đầy đủ trên hiện thực xã hội. Do
đó, định hướng xã hội chủ nghĩa thực chất là hướng tới các giá trị cốt lõi của xã
hội mới ấy. Nền kinh tế thị trường mà trong các hoạt động kinh tế của các chủ
thể, hướng tới góp phần xác lập được các giá trị xã hội thực tế với hệ giá trị toàn
diện như vậy là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Để đạt được hệ giá trị như vậy, nền kinh tế thị trường Việt Nam, cũng như các
nền kinh tế thị trường khác, cần có vai trò điều tiết của nhà nước, nhưng đối với
Việt Nam, nhà nước phải được đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt
Nam. Đảng Cộng sản Việt Nam là đảng cầm quyền do lịch sử khách quan quyết
định.

4
 NỘI DUNG
1. Điều kiện ra đời, đặc trưng và ưu thế của kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa ở Việt Nam

1.1. Điều kiện ra đời của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt
Nam

Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa vừa phải bao hàm đầy đủ
các đặc trưng chung vốn có của kinh tế thị trường nói chung , vừa có những đặc
trưng riêng của Việt Nam. Đây là kiểu mô hình kinh tế thị trường phù hợp với
đặc trưng lịch sử, trình độ phát triển, hoàn cảnh chính trị - xã hội của Việt Nam.
Muốn thành công phải do nhân dân nỗ lực xây dựng mới có thể đạt được.

Khi bắt đầu đổi mới, Đảng ta quan niệm kinh tế hàng hóa có những mặt tích cực
cần vận dụng cho xây dựng chủ nghĩa xã hội.

- Trong quá trình đổi mới, từ tổng kết thực tiễn và nghiên cứu lý luận Đảng ta đã
nhận thức rõ hơn, kinh tế hàng hóa, kinh tế thị trường là phương thức, điều kiện
tất yếu để xây dựng chủ nghĩa xã hội; từ áp dụng cơ chế thị trường đến phát triển
kinh tế thị trường; đưa ra quan niệm và từng bước cụ thể hóa mô hình và thể chế
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

- Tổng kết thực tiễn đổi mới kinh tế, Đại hội IX khẳng định “Kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa là mô hình kinh tế tổng quát của thời kỳ quá độ lên
chủ nghĩa xã hội ở nước ta”.

- Đại hội XI khẳng định: “Nển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở
nước ta là nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế thị
trường, có sự quản lý của nhà nước, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản.

- Đại hội XII của Đảng có sự phát triển mới bằng việc đưa ra quan niệm: “Nền
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam là nền kinh tế vận
hành đầy đủ, đồng bộ theo các quy luật của kinh tế thị trường, đồng thời bảo
đảm định hướng xã hội chủ nghĩa phù hợp với từng giai đoạn phát triển của đất
nước. Đó là nền kinh tế thị trường hiện đại và hội nhập quốc tế, có sự quản lý
5
của nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh
đạo, nhằm mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”

- Phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là tất yếu ở Việt Nam
xuất phát từ những lý do cơ bản sau:

Một là, phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là phù hợp
với xu hướng phát triển khách quan của Việt Nam trong bối cảnh thế giới hiện
nay.

Như đã chỉ ra, nền kinh tế thị trường là nền kinh tế hàng hóa phát triển trình độ
cao. Khi có đủ các điều kiện cho sự tồn tại và phát triển, nên kinh tế hàng hóa tự
hình thành. Sự phát triển của nền kinh tế hàng hóa theo các quy luật tất yếu đạt
tới trình độ nền kinh tế thị trường. Đó là tính quy luật. Ở Việt Nam, các điều
kiện cho sự hình thành và phát triển kinh tế Kinh tế thị trường đang tồn tại
khách quan. Do đó, sự hình thành kinh tế thị trường ở Việt Nam là tất yếu khách
quan.

Mong muốn dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng dân chủ, văn minh là mong
muốn chung của các quốc gia trên thế giới. Do đó, việc định hướng tới xác lập
những giá trị đó trong nền kinh tế thị trường ở Việt Nam là phù hợp và tất yếu
trong phát triển. Song trong sự tồn tại hiện thực sẽ không thể có một nền kinh tế
thị trường trừu tượng, chung chung cho mọi hình thái kinh tế - xã hội, mọi quốc
gia, dân tộc.

Trong lịch sử đã có kinh tế hàng hóa giản đơn kiểu chiếm hữu nô lệ và phong
kiến hay kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa. Nó tồn tại trong mỗi hình thái kinh
tế - xã hội cụ thể, gắn bó hữu cơ và chịu sự chi phối của các quan hệ sản xuất
thống trị trong xã hội đó. Ngay như trong cùng một chế độ tư bản chủ nghĩa,
kinh tế thị trường của mỗi quốc gia, dân tộc cũng khác nhau, mang đặc tính khác
nhau.

Thực tiễn lịch sử cho thấy, mặc dù kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa đã đạt tới
giai đoạn phát triển cao và phồn thịnh ở các nước tư bản phát triển, nhưng
những mâu thuẫn vốn có của nó không thể nào khắc phục được trong lòng xã
6
hội tư bản, nền kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa đang có xu hướng tự phủ
định, tự tiến hóa tạo ra những điều kiện cần và đủ cho một cuộc cách mạng xã
hội - cách mạng xã hội chủ nghĩa.

Do vậy, nhân loại muốn tiếp tục phát triển thì không chỉ dừng lại ở kinh tế thị
trường tư bản chủ nghĩa. Với ý nghĩa đó, sự lựa chọn mô hình kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa của Việt Nam là phù hợp với xu thế của thời đại và
đặc điểm phát triển của dân tộc, sự lựa chọn đó không hề mâu thuẫn với tiến
trình phát triển của đất nước. Đây thực sự là bước đi, cách làm mới hiện nay của
các dân tộc, quốc gia đang trên con đường hướng tới xã hội xã hội chủ nghĩa.

Hai là, do tính ưu việt của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
trong thúc đẩy phát triển đối với Việt Nam

Thực tiễn trên thế giới và Việt Nam cho thấy kinh tế thị trường là phương thức
phân bổ nguồn lực hiệu quả mà loài người đã đạt được so với các mô hình kinh
tế phi thị trường. Kinh tế thị trường luôn là động lực thúc đẩy lực lượng sản xuất
phát triển nhanh và có hiệu quả. Dưới tác động của các quy luật thị trường nền
kinh tế luôn phát triển theo hướng năng động, kích thích tiến bộ kỹ thuật - công
nghệ, nâng cao năng xuất lao động, chất lượng sản phẩm và giá thành hạ. Xét
trên góc độ đó, sự phát triển của kinh tế thị trường không hề mâu thuẫn với mục
tiêu của chủ nghĩa xã hội.

| Do vậy, trong phát triển của Việt Nam cần phải phát triển kinh tế thị trường để
thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển nhanh và có hiệu quả, thực hiện mục tiêu
của chủ nghĩa xã hội là “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”.
Tuy nhiên, trong quá trình phát triển kinh tế thị trường cần chú ý tới những thất
bại và khuyết tật của thị trường để có sự can thiệp, điều tiết kịp thời của nhà
nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Phát triển kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa là sự lựa chọn cách làm, bước đi đúng quy luật kinh tế khách quan
để đi đến mục tiêu của chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam.

7
 Ba là, kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa phù hợp với nguyện
vọng mong muốn dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh của
người dân Việt Nam.

Trên thế giới có nhiều mô hình kinh tế thị trường, nhưng nếu việc phát triển mà
dẫn tới tình trạng dân không giàu, nước không mạnh, thiếu dân chủ, kém văn
minh thì không quốc gia nào mong muốn. Cho nên, phấn đấu vì mục tiêu dân
giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh là khát vọng của nhân
dân Việt Nam, Để hiện thực hóa khát vọng như vậy, việc thực hiện kinh tế thị
trường mà trong đó hướng tới những giá trị mới, là tất yếu khách quan.

. Mặt khác, kinh tế thị trường sẽ còn tồn tại lâu dài ở nước ta là một tất yếu
khách quan, là sự cần thiết cho công cuộc xây dựng và phát triển. Bởi lẽ sự tồn
tại hay không tồn tại của kinh tế thị trường là do những điều kiện kinh tế - xã hội
khách quan sinh ra nó quy định. Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở
Việt Nam những điều kiện cho sự ra đời và tồn tại của sản xuất hàng hóa như:
phân công lao động xã hội, các hình thức khác nhau của quan hệ sở hữu về tư
liệu sản xuất không hề mất đi thì việc sản xuất và phân phối sản phẩm vẫn phải
được thực hiện thông qua thị trường.

Phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa sẽ phá vỡ tính chất tự
cấp, tự túc, lạc hậu của nền kinh tế; đẩy mạnh phân công lao động xã hội, phát
triển ngành nghề, tạo việc làm cho người lao động; thúc đây lực lượng sản xuất
phát triển mạnh mẽ, khuyến khích ứng dụng kỹ thuật công nghệ mới bảo đảm
tăng năng xuất lao động, tăng số lượng, chất lượng và chủng loại hàng hóa, dịch
vụ góp phần từng bước cải thiện và nâng cao đời sống của nhân dân; thúc đẩy
tích tụ và tập trung sản xuất, mở rộng giao lưu kinh tế giữa các vùng miền trong
nước và với nước ngoài; khuyến khích tính năng động, sáng tạo trong các hoạt
động kinh tế; tạo cơ chế phân bổ và sử dụng các nguồn lực xã hội một cách hợp
lý, tiết kiệm...Điều này phù hợp với khát vọng của người dân Việt Nam.

Việc phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa phản ánh điều
kiện lịch sử khách quan ở Việt Nam. Nội dung tiếp theo ở đây sẽ trình bày làm

8
rõ hơn những đặc trưng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
ở Việt Nam trên một số tiêu chí cơ bản. Tuy nhiên, cần lưu ý, khi nghiên cứu về
nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa cần tránh cách tư duy đối lập
một cách trừu tượng giữa kinh tế thị trường ở Việt Nam với các nền kinh tế thị
trường trên thế giới. Sự phát triển của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa ngoài một số rất ít đặc trưng phản ánh điều kiện lịch sử khách quan của
Việt Nam thì về cơ bản nó bao hàm những đặc điểm chung của nền kinh tế thị
trường trên thế giới

Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là hướng tới phát triển lực lượng
sản xuất, xây dựng cơ sở vật chất - kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội; nâng cao đời
sống nhân dân, thực hiện “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”.

Đây là sự khác biệt về mục tiêu giữa kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa với kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa. Mục tiêu đó bắt nguồn từ cơ sở
kinh tế - xã hội của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội và là sự phản ánh mục
tiêu chính trị - xã hội mà nhân dân ta đang phấn đấu dưới sự lãnh đạo của Đảng
Cộng sản Việt Nam. Mặt khác, đi đôi với việc phát triển lực lượng sản xuất hiện
đại, quá trình phát triển kinh tế thị trường

1.2. Những đặc trưng và ưu thế của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa tại Việt Nam
- Về hệ thống mục tiêu phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa ở nước ta: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI đã chỉ rõ: phát
triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta nhằm mục
tiêu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, thực hiện: “Dân giàu, nước mạnh,
dân chủ, công bằng, văn minh”. Để thực hiện được mục tiêu đó trong phát triển
nền kinh tế thị trường, phải tạo điều kiện để giải phóng mạnh mẽ sức sản xuất và
không ngừng phát triển lực lượng sản xuất; phát triển lực lượng sản xuất hiện
đại gắn với xây dựng quan hệ sản xuất mới XHCN phù hợp trên cả ba mặt: sở
hữu, quản lý và phân phối; phát triển kinh tế thị trường để từng bước xây dựng
hạ tầng kinh tế cho chủ nghĩa xã hội; cải thiện và nâng cao đời sống nhân dân.

9
Mục tiêu kinh tế - xã hội - văn hóa mà nền kinh tế thị trường định hướng xã hội
chủ nghĩa ở nước ta phải đạt là:
Làm cho dân giàu: Nội dung căn bản của dân giàu là mức bình quân GDP đầu
người tăng nhanh trong một thời gian ngắn và khoảng cách giàu, nghèo trong xã
hội ngày càng được thu hẹp.
Làm cho nước mạnh: Thể hiện ở mức đóng góp to lớn của nền kinh tế thị trường
cho ngân sách quốc gia; ở sự gia tăng ngành kinh tế mũi nhọn; ở sự sử dụng tiết
kiệm, có hiệu quả các nguồn tài nguyên quốc gia; ở sự bảo vệ môi trường sinh
thái, bảo vệ các bí mật quốc gia về tiềm lực kinh tế, khoa học, công nghệ và an
ninh, quốc phòng.
Làm cho xã hội công bằng, văn minh: Thể hiện ở việc xử lý các quan hệ lợi ích
ngay trong nội bộ nền kinh tế thị trường, ở đó việc góp phần to lớn vào giải
quyết các vấn đề xã hội, ở việc cung ứng các hàng hóa và dịch vụ có giá trị
không chỉ về kinh tế mà còn có giá trị cao về văn hóa, xã hội.
Về mục tiêu chính trị: Làm cho xã hội dân chủ, biểu hiện ở chỗ dân chủ hóa nền
kinh tế, mọi người, mọi thành phần kinh tế có quyền tham gia vào hoạt động
kinh tế, vào sản xuất kinh doanh, có quyền sở hữu hợp pháp về tài sản của mình;
quyền của người sản xuất và người tiêu dùng được bảo vệ trên cơ sở pháp luật
của nhà nước.

Về chế độ sở hữu và các thành phần kinh tế: Nền kinh tế có nhiều thành phần,
với nhiều hình thức sở hữu. Các thành phần kinh tế đều là bộ phận cấu thành
quan trọng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, cùng phát
triển lâu dài, hợp tác và cạnh tranh lành mạnh với nhau trên cơ sở pháp luật của
nhà nước, trong đó kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo và kinh tế nhà nước
cùng với kinh tế tập thể ngày càng trở thành nền tảng vững chắc của nền kinh tế
quốc dân; chế độ công hữu về tư liệu sản xuất chủ yếu, từng bước được xác lập
và sẽ chiếm ưu thế tuyệt đối khi chủ nghĩa xã hội về cơ bản được xây dựng
xong.
- Về chế độ phân phối: Trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa ở nước ta, thực hiện phân phối theo kết quả lao động và hiệu quả kinh tế là
10
chủ yếu; đồng thời có các hình thức phân phối khác nữa (phân phối theo vốn,
theo tài năng cùng các nguồn lực khác đóng góp vào sản xuất kinh doanh), vừa
khuyến khích lao động, vừa bảo đảm phúc lợi xã hội cơ bản, bảo đảm sự phân
phối công bằng, hợp lý và hạn chế sự bất bình đẳng trong xã hội.
Về vai trò quản lý của nhà nước xã hội chủ nghĩa: Nền kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa, sự quản lý và điều tiết nền kinh tế của nhà nước pháp
quyền xã hội chủ nghĩa đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. Vì
vậy, sự quản lý của nhà nước trong nền kinh tế thị trường phải định hướng cho
nền kinh tế phát triển có hiệu quả trên cơ sở đảm bảo lợi ích quốc gia, lợi ích của
nhân dân lao động thông qua hệ thống pháp luật, chiến lược, quy hoạch, kế
hoạch, chính sách phát triển kinh tế, xã hội. Đồng thời, có sử dụng cơ chế thị
trường (vận dụng các quy luật kinh tế thị trường để đưa ra những công cụ tác
động vào thị trường) kích thích sản xuất, giải phóng sức sản xuất, phát huy mặt
tích cực và hạn chế mặt tiêu cực của cơ chế thị trường.

Sự quản lý của nhà nước xã hội chủ nghĩa trong nền kinh tế thị trường nhằm
giải quyết mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế với tiến bộ và công bằng xã hội,
cải thiện đời sống nhân dân. Nhà nước thực hiện chính sách xã hội, một mặt,
khuyến khích làm giàu hợp pháp, mặt khác phải thực hiện xóa đói, giảm nghèo.

Về nguyên tắc giải quyết các mối quan hệ chủ yếu: Kết hợp ngay từ đầu giữa
lực lượng sản xuất với quan hệ sản xuất, bảo đảm giải phóng sức sản xuất; xây
dựng lực lượng sản xuất kết hợp với củng cố và hoàn thiện quan hệ sản xuất mới
XHCN, nhằm phục vụ cho phát triển sản xuất và công nghiệp hóa, hiện đại hóa
đất nước; giữa phát triển sản xuất với từng bước cải thiện và nâng cao đời sống
nhân dân; giải quyết tốt các vấn đề xã hội và công bằng xã hội, ngăn chặn các tệ
nạn xã hội; giải quyết tốt các nhiệm vụ chính trị, xã hội, văn hóa, môi trường và
an ninh, quốc phòng.
- Về tính cộng đồng và tính dân tộc: Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa ở nước ta mang tính cộng đồng cao theo truyền thống của xã hội Việt
Nam, phát triển kinh tế thị trường có sự tham gia của cộng đồng và vì lợi ích của

11
cộng đồng, hướng tới xây dựng một cộng đồng xã hội Việt Nam giàu có, đầy đủ
về vật chất, phong phú về tinh thần, dân chủ, công bằng, văn minh, đảm bảo
cuộc sống ấm no và hạnh phúc cho nhân dân.
Về quan hệ quốc tế: Kinh tế thị trường định hướng XHCN ở nước ta dựa vào sự
phát huy tối đa nguồn lực trong nước và triệt để tranh thủ nguồn lực nước ngoài
theo phương châm “Kết hợp sức mạnh của dân tộc và sức mạnh của thời đại” và
sử dụng các nguồn lực đó một cách hợp lý, đạt hiệu quả cao, để phát triển nền
kinh tế đất nước với tốc độ nhanh, hiện đại và bền vững.

Như vậy, nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta vừa
mang tính phổ biến (đặc trưng chung) của mọi nền kinh tế thị trường; vừa có đặc
trưng riêng của tính định hướng xã hội chủ nghĩa. Hai nhóm nhân tố này cùng
tồn tại, kết hợp và bổ sung cho nhau. Trong đó, nhóm đặc trưng chung đóng vai
trò là động lực thúc đẩy nền kinh tế phát triển, nhóm đặc trưng riêng đóng vai
trò hướng dẫn nền kinh tế phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa.

2. Thực trạng và giải pháp để phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa tại Việt Nam

2.1. Thực trạng

Sự quản lý của nhà nước xã hội chủ nghĩa trong nền kinh tế thị trường nhằm
giải quyết mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế với tiến bộ và công bằng xã hội,
cải thiện đời sống nhân dân. Nhà nước thực hiện chính sách xã hội, một mặt,
khuyến khích làm giàu hợp pháp, mặt khác phải thực hiện xóa đói, giảm nghèo.

Như vậy, nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta vừa
mang tính phổ biến (đặc trưng chung) của mọi nền kinh tế thị trường; vừa có đặc
trưng riêng của tính định hướng xã hội chủ nghĩa. Hai nhóm nhân tố này cùng
tồn tại, kết hợp và bổ sung cho nhau. Trong đó, nhóm đặc trưng chung đóng vai
trò là động lực thúc đẩy nền kinh tế phát triển, nhóm đặc trưng riêng đóng vai
trò hướng dẫn nền kinh tế phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa.
- Một số thành tựu đạt được: Từ những nhận định đúng đắn về KTTT định

12
hướng XHCN Đảng và nhà nước ta đã có những bước đi đúng đắn, đề ra những
chính sách phù hợp, chúng ta đã đạt được những thành tựu bước đầu, là bằng
chứng xác thực nhất cho sự lựa chọn đúng đắn của Đảng và Nhà nước ta, có tác
dụng khích lệ to lớn trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước trong tình
hinh thế giới đang diễn biến phức tạp. Kinh tế tăng trưởng khá, văn hoá xã hội
có nhiều tiến bộ, đời sống nhân dân đang từng bước được cải thiện, tình hình
chính trị- xã hội cơ bản ổn định, hệ thống chính trị được củng cố, quan hệ đối
ngoại không ngừng được mở rộng, hội nhập kinh tế quốc tế được tiến hành chủ
động và đạt được nhiều kết quả khả quan. Cụ thể, thông qua việc thực hiện các
chiến lược 10 năm(1991- 2000) chúng ta đã đạt được những thành tựu quan
trọng: Đất nước đã thoát ra khỏi khủng hoảng kinh tế- xã hội, tổng sản phẩm
tăng 2,07 lần, tích luỹ nội bộ của nền kinh tế đã đạt 27% GDP, nền kinh tế từ
tình trạng hàng hoá khan hiếm, nay sản xuất đã đáp ứng được các nhu cầu thiết
yếu của nhân dân và nền kinh tế, tăng xuất khẩu và có dự trữ, kết cấu hạ tầng
kinh tế- xã hội phát triển nhanh, có sự chuyển dịch về cơ cấu nền kinh tế. Quan
hệ sản xuất đang từng bước phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản
xuất, nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đang dần hình thành.
Vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước đang ngày càng phát huy vai trò chủ đạo
nền kinh tế của mình. Quan hệ đối ngoại cũng ngày càng mở rộng góp phần
không nhỏ vào sự tăng trưởng bước đầu của nền kinh tế. Không những tăng về
kim ngạch xuất khẩu mà còn thu hút được một lượng khá lớn vốn, công nghệ và
kinh nghiệm quản lý tiên tiến từ bên ngoài. Không chỉ trong kinh tế, về văn hoá,
xã hội cùng với sự cố gắng to lớn của toàn đảng, toàn dân ta cũng có sự chuyển
biến tích cực: từ những thành tựu về kinh tế đạt được đã tạo điều kiện nâng cao
đời sống vật chất cũng như tinh thần của nhân dân. Hơn thế nữa các mặt về y tế,
giáo dục, giải trí… đã có sự quan tâm rõ rệt nhằm nâng cao chất lượng cuộc
sống.

Thực trạng kém phát triển của nền KTTT nước ta, tuy đã đạt được những thành
tựu quan trọng, nhưng nhìn chung chúng ta vẫn chưa thoát khỏi khủng hoảng
kinh tế- xã hội, vẫn là một nước nghèo, kém phát triển. Sức cạnh tranh của hàng
13
hoá còn yếu, năng suất lao động và tích luỹ còn thấp, kỹ thuật công nghệ lạc
hậu. Việc chuyển dịch cơ cấu còn chậm, lao động nông nghiệp vẫn chiếm 75%,
dân số và việc làm luôn luôn là những vấn đề gay gắt. Phân công lao động xã
hội chưa phát triển, cơ sở vật chất kỹ thuật còn lạc hậu, cơ sở hạ tầng còn yếu
kém. Sự phát triển sản xuất hàng hoá vẫn còn khá chênh lệch giữa các vùng và
các ngành. Bộ máy tổ chức cán bộ còn công kềnh và nhiều bất cập gây chồng
chéo và lãng phí. Thực lực kinh tế còn yếu kém nên chưa tạo ra sức hút mạnh
mẽ tới các nhà đầu tư nước ngoài Vẫn còn có nơi có lúc tư duy còn chịu ảnh
hưởng của cơ chế cũ, gây khó khăn cản trở sự phát triển của các chủ thể kinh tế,
chưa thực sự bình đẳng và yên tâm đầu tư kinh doanh. Những yếu kém kể trên
một phần là do nhiều nguyên nhân, trước hết là do điều kiện khách quan: nước
ta chịu hậu quả nặng nề của nhiều năm có chiến tranh trước đó làm cho nền kinh
tế bị tàn phá nặng nề mà không chỉ trong một thời gian ngắn có thể khôi phục
được. Tuy nhiên nguyên nhân chính là do những hậu quả của cơ chế cũ để lại,
mà khuyết điểm lớn thuộc về công tác lãnh đạo, chỉ đạo điều hành.
Mục tiêu phấn đấu và những giải pháp cơ bản để phát triển KTTT định hướng
XHCN lâu dài và trước mắt của Đảng và Nhà nước ta. Mục tiêu chung của cả
thời kỳ quá độ ở nước ta đó là”độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, dân
giàu nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Đó là mục tiêu lâu dài,
còn trước mắt, mục tiêu phấn đấu của nước ta đến năm 2005 là hình thành một
bước KTTT định hướng XHCN. Còn trong chiến lược phát triển kinh tế- xã hội
10 năm 2001-2010 thì mục tiêu phấn đấu là đưa nước ta thoát khỏi tình trạng
kém phát triển, nâng cao đời sống vật chất tinh thần của nhân dân tạo nền tảng
để đến năm 2020 KTTThình thành về cơ bản

2.2. Những giải pháp cơ bản để phát triển KTTT định hướng XHCN. Thực hiện
nhất quán chính sách kinh tế nhiều thành phần. Sử dụng cơ cấu kinh tế nhiều
thành phần để khai thác mọi tiềm năng về vốn, khoa học kĩ thuật, lao động…
một mặt khuyến khích các thành phần kinh tế phát triển, một mặt tạo ra sức
mạnh tổng hợp cùng hướng tới thực hiện mục tiêu chung của đất nước. Tuy
nhiên, do tính chất định hướng XHCN của nền kinh tế thị trường nên bên cạnh
14
việc thừa nhận và khuyến khích mọi thành phần kinh tế thì thành phần kinh tế
nhà nước phải được củng cố, không ngừng nâng cao vai trò chủ đạo trong nền
kinh tế để cùng với kinh tế tập thể, hướng các thành phần kinh tế khác cùng phát
triển theo quỹ đạo tiến lên chủ nghĩa xã hội. Để thực hiện tốt chính sách này cần
có hệ thống pháp luật và chính sách cụ thể để tạo môi trường pháp lý cho các
doanh nghiệp, các thành phần kinh tế yên tâm làm ăn lâu dài. Và kiên quyết sử
lý ngăn chặn các hành vi lừa đảo, buôn lậu, hàng giả…để tạo môi trường đầu tư
lành mạnh. Đẩy mạnh phân công lao động xã hội trong phạm vi cả nước, từng
địa phương, từng vùng theo hướng công nghiệp hoá hiện đại hoá. Để đẩy mạnh
phát triển kinh tế hàng hoá, cần phải mở rộng phân công lao động xã hội, phân
bố lại dân cư trong phạm vi cả nước cũng như từng địa phương, từng vùng theo
hướng chuyên môn hoá, hợp tác hoá nhằm khai thác mọi nguồn lực, phát triển
nhiều ngành nghề một mặt sử dụng hiệu quả cơ sở vật chất kỹ thuật một mặt giải
quyết vấn đề việc làm cho người lao động. Bên cạnh đó, còn phải tiến tới hợp
tác tham gia vào phân công lao động quốc tế để không ngừng mở rộng thị
trường về quy mô và kích thích sự hình thành các loại thị trường mới. Đẩy
mạnh công tác nghiên cứu , ứng dụng khoa họcvà công nghệ, đẩy mạnh công
nghiệp hoá, hiện đại hoá. Trong nền kinh tế thị trường, cạnh tranh là không thể
tránh khỏi, do đó các doanh nghiệp muốn đứng vững trên thị trường thì phải
thường xuyên đổi mới công nghệ để hạ thấp chi phí, nâng cao chất lượng sản
phẩm để tăng tính cạnh tranh. Để thực hiện được điều đó phải đẩy mạnh công
tác nghiên cứu, ứng dụng khoa học và công nghệ. Chính vì vậy, chúng ta phải
đẩy mạnh công nghiệp hoá hiện đại hoá d. Thực hiện đa dạng hoá các loại hình
sở hữu. Đa dạng hoá các loại hình sở hữu, tạo ra sự cách biệt nhất định về kinh
tế, đây điều kiện cơ sở cho kinh tế thị trường phát triển. e. Xây dựng xây dựng
và phát triển các yếu tố thị trường. Bên cạnh tiếp tục phát triển mạnh thị trường
hàng hoá và dịch vụ cần thúc đẩy sự ra đời của các loại thị trường mới như: thị
trường vốn, thị trường lao động, thị trường bất động sản, thị trường chứng
khoán,…để khai thác hiệu quả mọi tiềm năng. Để thực hiện được điều đó, trước
hết phải cần tôn trọng quyền tự chủ sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp, bảo

15
đảm sự cạnh tranh bình đẳng giữa các thành phần kinh tế, đẩy mạnh công
nghiệp hoá, hiện đại hoá để tăng năng suất lao động, hạ giá thành, tăng sức cạnh
tranh cho sản phẩm. Đào tạo đội ngũ cán bộ quản lý kinh tế và các nhà kinh
doanh giỏi, phù hợp với yêu cầu của KTTT định hướng XHCN. Con người bao
giờ cũng là lực lượng sản xuất cơ bản nhất của xã hội. Vì vậy chúng ta cần đẩy
mạnh việc đào tạo đội ngũ cán bộ quản lý kinh tế, kinh doanh sao cho phù hợp
với mục tiêu phát triển kinh tế trong từng giai đoạn phát triển. Cần có chế độ bồi
dưỡng, đãi ngộ đúng đắn đội ngũ cán bộ nhằm nâng cao trình độ nghiệp vụ, khả
năng quản lý, kinh doanh của họ. Giữ vững ổn định chính trị hoàn thiện hệ
thống pháp luật, tiến tới xoá bỏ hoàn toàn cơ chế quản lý cũ. Có ổn định về
chính trị thì mới phát triển về kinh tế được, vì chỉ có như vậy các doanh nghiệp
mới yên tâm đầu tư. và với nước ta hiện nay, ổn định chính trị cũng chính là giữ
vững định hướng XHCN và vai trò lãnh đạo của đảng, tăng cường hiệu lực và
hiệu quả quản lý của nhà nước, phát huy vai trò làm chủ của nhân dân. Thực
hiện chính sách đối ngoại có lợi cho phát triển kinh tế hàng hoá. Xu thế toàn cầu
hoá và hội nhập kinh tế đang bùng nổ làm cho mở rộng quan hệ kinh tế đối
ngoại trở thành một yếu tố tích cực nhằm đẩy mạnh xuất khẩu, khuyến khích các
thành phần kinh tế tham gia xuất khẩu. Ta chủ trương mở rộng thị trường và thị
phần. Muốn vậy, cần thực hiện đa phương hoá đa dạng hoá quan hệ kinh tế đối
ngoại với nguyên tắc đôi bên cùng có lợi đảm bảo độc lập tự chủ không can
thiệp vào nội bộ của nhau.

16
 KẾT LUẬN

Để có được nền KTTT định hướng XHCN như hiện nay, Đảng và nhà nước ta
đã từng phải trải qua một thời kỳ rất khó khăn, một phần do những nhận định sai
lầm về KTTT và chúng ta cũng đã phải trả giá. Tuy nhiên, Đảng và Nhà nước ta
từ quá trình phân tích và xem xét tình hình trong nước cũng như những biến
động trên thế giới đã kịp thời đổi mới tư duy, kịp thời đưa ra quyết định và bước
đi đúng đắn, đó là thay thế mô hình tập trung quan liêu bao cấp bằng mô hình
KTTT định hướng XHCN, coi KTTT là công cụ để thực hiện các mục tiêu
hướng tới CNXH, đây có thể coi như một bước đi táo bạo nhưng những kết quả
khả quan thu được qua những năm đầu đổi mới đã chứng minh cho sự lựa chọn
của Đảng và Nhà nước ta là hoàn toàn đúng đắn. Mặc dù vậy, chúng ta vẫn luôn
xác định kinh tế thị trường không phải là liều thuốc vạn năng, nên việc tìm hiểu
rõ về kinh tế thị trường về các ưu điểm, nhược điểm, về những đặc trưng và tác
dụng của nó đối với nền kinh tế là hết sức cần thiết, để đưa ra các chính sách
phù hợp để vừa đảm bảo phát triển kinh tế vừa đảm bảo giữ vững định hướng
XHCN. Quá trình tiến lên CNXH còn rất dài và còn nhiều khó khăn, nó không
những đòi hỏi sự đồng lòng, nhất chí, quyết tâm của toàn Đảng, toàn dân ta mà
còn đòi hỏi luôn có sự nhận định đúng đắn tình hình trong từng giai đoạn, từng
thời kỳ để có những thay đổi kịp thời, để tránh những gặp phải những sai lầm và
từng bước đưa nền kinh tế nước ta hội nhập nền kinh tế khu vực và trên thế giới

17