LITR 101  Maikling Kwento- ito ang isa sa pinakatanyag
na anyo ng panitikan ito ay isang akdang may
SOSYEDAD at LITERATURA o PANITIKANG
PANLIPUNANLITR 101
ARALIN 1: BATAYANG KALAMAN SA
PAMPANITIKAN
Ano ang PANITIKAN?
 Nanggaling ang salitang panitikan sa pang|titik|
an “”, kung saan ikinabit ang unlaping “pang” at
hulaping “an” sa salitang ugat na titik.
 Nagmula ang salitang literatura sa salitang Latin
“littera” na nangangahulugang "titik".
 Sumasalamin ito sa kaisipan at damdamin ng
tao gaya na lamang ng pag-ibig, kalungkutan,
galit, pagkaawa, paghihiganti at iba pa.
 Nagsasalaysay rin ito ng buhay, pamumuhay,
lipunan, pamahalaan, pananampalataya at mga
karanasang kaugnay ng iba't ibang uri ng
damdamin.
“Ang panitikan ay isang talaan ng buhay… ginagawa ito
ng isang tao sa isang masining na paraan.”
-Arrogante 1983
“Isang lakas na nagpapagalaw sa lipunan. Isa rin itong
kakaibang karanasang pantaong natatangi sa
sangkatauhan”.
“kasangkapang makapangyarihan na maaaring
magpalaya sa isang ideyang nagpupumiglas upang
makawala”
--Salazar 1995
2 LAYUNIN NG PANITIKAN:
1. ”Maipakita ang realidad at Katotohanan”
2. ”Makalikha ng isa pang daigdig na taliwas sa
katotohanan”
MGA URI NG PANITIKAN:
 kathang-isip (Ingles: fiction)
 Hindi kathang-isip (Ingles: non-fiction)
DALAWANG PANGUNAHING ANYO ANG
PANITIKAN:
1. TULUYAN O PROSA (INGLES: PROSE) – maluwag
na pagsasama-sama ng mga salita sa loob ng
pangungusap. Ito ay nasusulat sa karaniwang takbo ng
pangungusap o pagpapahayag.
HALIMBAWA ng mga Anyong Panitikan na “Tuluyuan”
 Dula- isang akda na nabuo sa pamamagitan ng
isang manuskrito na mayroong dayalogo at
pagsasalaysay..
banghay o ang magandang daloy ng mga
panyayari.
 Nobela- Ang itinuturing na pinakamahabang
anyo ng panitikan, tinatawag ding kathambuhay.
 Alamat- kwento ito tungkol sa mga pinagmulan
ng mga bagay-bagay sa daigdig.
 Anekdota – akdang nagsasalaysay ang mga
kakaiba o kakatuwang nangyari sa buhay ng
isangsikat, o kilalang mga tao.
 Pabula- Akda na nagbibigay katauhan sa mga
hayop o halaman, ang layunin nito ay magbigay
aral at manlibang.
 Parabula – o tinatawag ding talinhaga, ito ay
mga maikling kuwentong may aral na kalimitang
hinahango mula sa Bibliya.
 Kwentong Bayan – uri na kwento na
nagsasalaysay ng mga likhang-isip na mga
tauhan na kumakatawan sa mga uri ng
mamamayan sa isang partikular na pook.
 Sanaysay – maiksing komposisyon na
kalimitang naglalaman ng personal na kuru-kuro
ng may-akda.
 Talumpati – isinasalaysay nito ang mga
kaisipan o opinyon ng isang tao upang
humikayat, tumugon, mangatwiran, magbigay ng
kaalaman o impormasyon at maglahadng isang
paniniwala at isinulat ito upang ipahayag nang
pasalita.
 Talambuhay- isinasalaysay rito ang kasaysayan
ng buhay ng isang tao na base sa mga tunay na
impormasyon.
Dalawang pangunahing anyo ang panitikan:
2. PATULA O PANULAAN (INGLES: POETRY) -
pagbubuo ng pangungusap sa pamamagitan ng
pagbibilang at pagtutugma ng mga salita, may
sinusunod din itong sukat.
 Tula- Ang Tula ay isang anyo ng sining o
panitikan na naglalayong maipahayag ang
damdamin sa malayang pagsusulat. Binubuo
ang tula ng saknong at taludtod.
Ang MALAYANG TALUDTURAN- Isang tula na isinulat
nang walang sinusunod na patakaran kung hindi ang
ano mang naisin ng sumusulat.
 Ito ay ang anyo ng tula na ipinakilala ni
ALEJANDRO G. ABADILLA.
 Ayon sa ALEJANDRO G. ABADILLA, maaaring
makalikha ng tula na walang sukat at walang
tugma. Ngunit dapat manatili ang karikatan, ito
ay ang paggamit ng matatalinhagang pahayag.
Ang TRADISYONAL NA TULA - Ito ay isang anyo ng
tula na may sukat,tugma at mga salitang may malalim na
kahulugan.
 Samantalang ang dalawa ay maiintindihan na sa
tawag pa lamang dito. Ang anyo ng tula na May
sukat na walang tugma at Walang sukat na may
tugma.
MGA TULA AYON SA PAKSA:
 Awit –Ang karaniwang paksa nito ay pag-ibig,
kawalang pag-asa o pamimighati, pangamba,
kaligayahan, pag-asa at kalungkutan.
 Soneto – Ito ay tulang may 14 na taludtod,
hinggil sa damdamin at kaisipan, may malinaw
na kabatiran sa likas na pagkatao.
 Dalit – Ito ay mga awit na pumupuri sa Diyos o
sa Mahal na Birhen.
 Oda – Ito ay nagpapahayag ng isang papuri ng
isang panaghoy o ng iba pang masidhing
damdamin, walang tiyak na bilang ng pantig o
taludtod sa isang saknong.
 Elehiya – Nagpapahayag ito ng damdamin o
guniguni tungkol sa kamatayan.
 Epiko- sinasalaysay rito ang kabayanihan at
pakikipagtunggali ng isang tao o mga tao laban
sa mga kaaway na kadalasang hindi
mapaniwalaan dahil sa mga tagpuang
makababalaghan at di-kapani-paniwalang mga
pangyayari.
 Tanaga – tumutukoy ito sa mga maikling
katutubong Pilipinong tula na naglalaman ng
pang-aral at payak na pilosopiyang ginagamit ng
matatanda sa pangangaral sa mga kabataan.
• Haiku ay tulang binubuo ng labinpitong pantig, na may
tatlong taludturan; na ang unang taludtod ay may limang
pantig, sa ikalawa ay may pitong pantig, at ang ikatlong
taludtod ay may limang pantig. Ito'y nagtataglay ng
talinghaga.
Diyona o diona ay isang sinaunang tulang may tatlong
taludtod at taludtod at súkat na pipituhin ang bawat
saknong at binibigkas o inaawit sa kasalan.
Tanka ay isang salitang Hapon na may kahulugan na
"maikling tula" o "short poem" sa Wikang Ingles. Ang
tanka ay may limang taludtod lamang. Ang mga tanka ay
may karaniwang sukat na 5-7-5-7-7 o di kaya'y 7-7-7-5-5
sa mga taludtod ng mga ito.
Bugtong – pangungusap o tanong na may iba o
nakatagong kahulugan isa sa paboritong libangan at
pampatalas ng isipan ng mga sinaunang Pilipino.
MGA AKDANG PATULA
Tulang Pasalaysay- tumutukoy sa pagsasalaysay na
pinapaksa ang mahahalagang mga tagpo o pangyayari
sa buhay ng isang tao.
Korido – Ito ang tulang nagtataglay ng walong pantig sa
bawat taludtod. Karaniwang mahaba at may mahusay na
banghay ng mga pangyayaring isinasalaysay.
Awit – Ito ay nagtataglay ng labindalawang pantig sa
bawat taludtod. Higit na masigla ito kaysa korido.
Tulang Pandulaan - Sadyang ginawa upang itanghal.
Naglalarawan ito ng mga tagpong lubhang madula na
maaaring makatulad ng, o dili kaya’y naiiba sa
nagaganap sa pang-araw-araw na buhay.
Tulang Patnigan - Tulang sagutan na itinatanghalng
mga nagtutunggaliang makata ngunit hindi sa paraang
padula, kundi sa tagisan ng mga katwiran at tagisan ng
mga talino sa paraang patula.
 Balagtasan – Tagisan ito ng talino sa pagbigkas
ng tula, bilang pangangatwiran saisang paksang
pagtatalunan. Ito’y sa karangalan ni Francisco
“Balagtas” Baltazar.
 Karagatan – Ito ay isang laro sa tula o isang
paligsahan sa pagtula na kabilang sa tinatawag
na “libangang itinatanghal” na ang taglay na
pamagat ay nanggaling sa isang alamat ng
singsing ng isang dalaga na nahulog sa dagat.
 Duplo – Ito ay isang laro sa tula o isang
paligsahan sa husay sa pagbigkas at
pangangatwiran nang patula. Hango ang
pangangatwiran sa Bibliya, mga salawikain at
mga kasabihan.
KAHALAGAHAN NG PANITIKAN:
“Magandang pagtakas sa realidad at libangan para
sa mga tao”
“Tumutulong sa paghulma ng lipunan dahil
tinutulungan nito ang mga mamamayan na bumuo
ng opinyon sa mundo at kwestiyonin ang
kasalukuyang Sistema”
“Sumasalamin sa kulturang pinagmulan nito”
“Mahalagang panlunas na tumutulong sa mga tao
upang makapagplano ng sari-sariling mga buhay,
upang matugunan ang kanilang mga suliranin, at
upang maunawaan ang diwa ng kalikasan ng
pagiging makatao”

UNANG BAHAGI
ARALIN 2: PANUNURING PAMPANITIKAN
PANUNURING PAMPANITIKAN -ay isang malalim na
pag-aaral, pagtalakay, pagpapaliwanag at paghimay ng
mga akdang pampanitikan sa pamamagitan ng
paglalapat ng iba’t ibang dulog ng kritisismo.
 Sa pagsusuri, kinakailangan ang lubos na
kaalaman sa kathang sinusuri tulad ng buong
nilalaman ng akda, paraan ng pagkakabuo nito
at ang ginamit ng awtor na pamamaraan o istilo.
MGA BAHAGI NG PANUNURING PAMPANITIKAN
 Pamagat – binubuo ito ng pangalan ng akda at
may-akda ng iyong sinusuri at paksa na iyong
ilalahad sa paghihimay.
 Panimula – impormasyon na may kaugnayan sa
iyong sanaysay at kasiya-siyang pambungad na
talata na kinabibilangan ng angkop na tesis na
pahayag .
 Paglalahad ng Tesis –nakapaloob sa panimula;
nagsasabi sa iyong mambabasa kung ano ang
aasahan sa kaniyang mababasa: ito ay
nagpapahayag ng layunin ng iyong sanaysay at
ng puntong iyong gustong iparating.
 Katawan – naglalaman ng paliwanag ng iyong
mga ideya at katibayan mula sa teksto at
sumusuporta sa iyong inilalahad na tesis.
 Konklusyon – ang buod ng mga pangunahing
punto na iyong ginawa, na maykatuturang
komento tungkol sa teksto na iyong pinag-
aaralan.
PAKINABANG NG PANUNURING PANITIKAN:
 Nagbibigay ng kakayahan upang makita ang
mas malalim na kahulugan ang nilalaman ng
akda at kung paano ang lahat ng ito ay nagiging
isang buong ideya.
 Tumutulong ito na pahalagahan ang lalim ng
kuwento at ang mensahe na binabanggit ng
may-akda.
Katangian ng Mahusay na Kritiko sa Panitikan
Ayon kay Alejandro G. Abadilla, kailangan ng isang
kritiko ang tigas ng damdaming naninindigan upang
maging tiyak na kapakinabangan ng panitikan ang
kanyang pagmamalasakit.
1. Ang kritiko ay matapat na kumikilala sa akda bilang
isang akdang sumasailalim sa paraan ng pagbuo o
konstruksyon batay sa sinusunod na alituntunin at
pamantayan.
2. Ang kritiko ay matapat sa sariling itinuturing ang
panunuri ng mga akdang pampanitikan bilang isang
sining.
3. Ang kritiko ay handang kilalanin ang sarili bilang
manunuri ng akdang pampanitikan at hindi manunuri ng
lipunan, manunulat, mambabasa o ideolohiya.
4. Ang kritiko ay laging bukas ang pananaw sa mga
pagbabagong nagaganap sa panitikan.
5. Ang kritiko ay iginagalang ang desisyon ng ibang mga
kritiko na patuloy na sumasandig sa ibang disiplina gaya
ng linggwistika, kasaysayan, sikolohiya, at iba pa.
Mga Kritikong ng Panitikan
 Alejandro G. Abadilla – isang makata,
sanaysayista at kuwentista at tinaguriang “Ama
ng Makabagong Tulang Tagalog”.
 Teodoro Agoncillo – isang bantog na
manunulat, makata, manunuri at mananalaysay.
Siya ay tanyag sa kanyang aklat na “Ang
Maikling Kwentong Tagalog”.
 Clodualdo Del Mundo – isang bantog na
manunulat, kritikong pampanitikan at nobelista
ng komiks. Naging co-founder at naging unang
Presidente ng Panitikan noong 1935.
 Virgilio S. Almario – kilala sa kanyang sagisag-
panulat na Rio Alma. Isa siyang makata, kritiko,
taga-pagsalin, editor, guro at tagapamahalang
pangkultura ng Pilipinas.
 Lamberto E. Antonio – Isang Pilipinong
manunulat at kabilang sa tatlong tungkong
batong panulaang Filipino kasama sina Virgilio
S. Almario at Rogelio G. Mangahas.
 Lope K. Santos – isang tanyag na manunulat,
abogado, kritiko, lider, obrero, mananalaysay,
nobelista at “Ama ng Balarila ng Pilipinas”.
Naging director ng Surian ng Wikang
Pambansa. Isa sa kanyang nobela ay ang
Banaag at Sikat.
 Rogelio G. Mangahas – isang kritiko na
kabilang sa tungkong batong panulaang Filipino.
Siya ang namuhunan at namatnugot ng
antolohiyang Manlilikha (1967) na unang
nagpakilala sa tatlong modernistang makata sa
Filipino.
 Fernando B. Monleon – laureadong makatang
nagsulat ng nobelang “Tres Muskiteras”. Kilala
siya bilang “Prinsipe ngBalagtasan”.
  Ponciano B. Pineda – isang manunulat, guro,
linggwista, abogado, at “Ama ng Komisyon ng
Wikang Filipino”.
IKALAWANG BAHAGI
MGA SANGAY NG PANUNURING PAMPANITIKAN
FORMALISTIKO O PANG-ANYO
 Ang Teoryang Formalistiko o Formalismo ay
isinilang noong 1910 at yumabong noong
dekada 50 at 60.
 Ang teoryang ito ay may pananaw na ang akda
o teksto ay dapat suriin at pahalagahan kung
ibig talagang masukat ang kagandahan ng akda.
LAYUNIN NG PAGDULOG FORMALISTIKO:
 Iparating sa mambabasa ang nais niyang
ipaabot gamit ang kanyang tuwirang panitikan;
kung ano ang sinasabi ng may-akda sa kanyang
panitikan ang siyang nais niyang ipaabot sa
mambabasa – walang labis at walang kulang.
 Ang pagbibigay pansin sa anyo ng panitikan at
ang pisikal na katangian ng akda ang
pinakaubod ng pagdulog na ito.
ISTILO NG FORMALISTIKO:
 Inilalabas dito ng manunulat ang pagiging
masining sa paglikha ng akda.
 Tinitingnan nito ang panitikan bilang isang
likhang-sining na mayroong organic unity o
isang kabuuang maykaisahan.
PAGSUSURI NG FORMALISTIKONG AKDA:
 Sa pananaw na ito mahalaga ang
pagbabalangkas, pagsusuri kahit sa mga maliliit
na detalye tungkol sa akda. Binibigyang
atensiyon din ang salita o bokabularyo at ang
kaibahan ng mga salitang pampanitikan sa pang
araw-araw na salita.
 Sa pagtalakay ng akda, dapat mailantad ang
lahat ng mahahalagang bagay mula sa simula
patungo sa iba’t ibang elementong
magkakaugnay hanggang sa katapusan.
 Dapat makita kung may ironi o paradoks o may
kalabuan o may iba pang elemento sa akda.
Kung makikita ang mga elementong ito,
masasabing mahusay ang akda.
 Kailangang masuri ang tema o paksa ng akda,
ang sensibilidad at ugnayan ng mga salita,
istrukturang wika, metapora, at iba pang
elemento ng akda.
 Ang tunguhin ng pananaw na ito ay matukoy
ang sumusunod:
 Nilalaman
 Kaanyuan o kayarian
 Paraan ng pagkakasulat ng akda
Mga Halimbawang Akda:
“Uhaw ang Tigang na Lupa” ni Liwayway Arceo
“Ako‘y si Bukid” ni Lope K. Santos
MORALISTIKO
 Itinuturing na ang mga akdang pampanitikan ay
may layuning magbigay-aral sa mga
mambabasa. Sinusuri ang pagpapahalagang
ginamit.
 Itinuturing ang isang akdang pampanitikan
bilang bukal ng mga kaisipang batayan ng
wastong pamumuhay at pakikipagkapwa.
 Pagbibigay-halaga sa pagpapanatili ng
integridad at dignidad ng tao bilang nilalang na
may isip.
 Pangunahing tungkuling dapat gampanan ng
mga manunulat sa pagdulog-moralistiko ay ang
magbigay-aliw, magsilbing guro at tagapangaral
sa kanyang lipunan.
 Sa panahon ng katutubo, maituturing na mga
akdang moralistiko ang mga salawikain,
kasabihan, pabula, ilang alamat at iba pang mga
kwentong bayan.
 Sa panahon ng Kastila, naglitawan ang mga
akdang tungkol sa buhay ng mga santo‘t santa.
LAYUNIN NG MORALISTIKO:
 Ang mga ideya ay tumutulong sa pagkilala sa
mga bagayna tinatanggap sa lipunan- kung ano
ang tama at mali, angmabuti at masama.
 Ang akda ay kapupulutan ng mga aral at
pagwawasto samga maling landasin sa buhay.
 Ang layunin ng panitikan ay ilahad ang iba’t
ibang pamantayang sumusukat sa moralidad ng
isang tao.
 Ang pamantayan ng tama at mali.
ISTILO NG MORALISTIKO:
 Inilalarawan sa teksto ang mga paksang
pagtatagumpay ng kabutihan sa kasamaan,
pagwawagi ng katarungan laban sa pang-aapi,
pangingi-babaw ng kalinisan ng pagkatao at
katatagan sa harap ng mga pagsubok at
kahinaan.
 Ang akda ay nagsisilbing batayan ng mga
kaisipang magtuturo sa tamang pagpili at
pagbuo ng mga desisyon sa buhay na ayon sa
pamantayang itinakda ng moralidad.
 Ipinapakita ang pagtutunggali ng lakas ng
katwiran at impluwensya ng mga elementong
sumisira sa tao.
 Ang impluwensya ng akda ay ipinakikita sa
naging pag-uugali o asal at panuntunan sa
 buhay na taglay ng mahahalagang tauhan sa
akda. Ang akda ay salamin ng mga kapintasan
at kagandahang dapat taglayin ng pagkatao.
SA PAGSUSURI NG MORALISTIKONG AKDA:
 Ang mga karakter ay sinusuri bilang pagtutol
o pagkilala sa umiiral na pilosopiya sa buhay
o sistemang moral sa lipunan.
 Inilalahad din nito ang mga pilosopiya o
proposisyong nagsasaad sa pagkatama o
kamalian ng isang kilos ugali ayon sa
pamantayang itinakda nglipunan.
 Ang moralidad ay napagkakasunduan ayon
na rin sa kaantasan nito.
 Ang liwanag at dilim ni Emillio Jacinto Kilala
rin ang Florante at Laura ni Francisco
Balagtas sa taglay nitong matatayog na mga
kaisipang moralistiko.
SIKOLOHIKAL
 Ang sikolohikal na pagdulog ay nagpapakita ng
isang ekspresibong pananaw sa pamamagitan
ng pagpapakita ng mga salik sa pagbuo ng
naturang pag-uugali, paniniwala, pananaw,
pagkatao sa isang tauhan sa akda.
 May dahilan ang bawat kilos o gawi, may
pinagmulan ang bawat bagay o pangyayari.
 Sinasabing walang katapusan ang diwa at
espiritu ng tao na makalaya sa kinabibilangang
daigdig
 Ipinalalagay sa pananaw na ito na ang akdang
pampanitikan ay nagsisiwalat ng isip,
damdamin, at personalidad ng may-akda.
 Inaanalisa sa pagdulog-sikolohikal ang ugnayan
ng may-akda at ng kanyang akda. Upang
maisakatuparan ito, tulad sa bayograpikal na
pagdulog, kailangang may kaalaman ang
mambabasa sa buhay ng may-akda.
LAYUNIN NG SIKOLOHIKAL / SAYKOLOHIKAL:
 Ipaliwanag sa pamamagitan ng pagpapakita ng
mga salik(factor) sa pagbuo ng naturang
behavior (pag-uugali, paniniwala, pananaw,
pagkatao) ng isang tauhan sakanyang akda.
ISTILO NG SIKOLOHIKAL / SAYKOLOHIKAL:
 Makikita ang takbo ng isip ng may katha, antas
ng buhay, paninindigan, pinaniniwalaan,
pinahahalagahan at mga tumatakbo sa isipan at
kamalayan sa may akda.
SA PAGSUSURI NG AKDANG SIKOLOHIKAL
 Ang mga panlabas na katangian ng karakter ay
sinusuri ayon sa mga panloob na sanhi.
 Ipinaliliwanag ang mga nangyayari sa tauhan na
ipinakita sa kanyang paraan ng pagsasalita,
daloy ng pag-iisip at kilos na may sinasagisag.
 Inaalam ang mga nagaganap sa mga antas ng
kamalayan ng isang tao na batayan ng kanyang
pag-iisip at pagkilos.
 Sinusuri nito ang mga proseso at pangyayari na
nagsasaad ng personalidad ng mga taong
sangkot. Tinatawag ito na “id,” “ego,” at “super
ego.”
 Ang “id” ay yaong mga natural o
instinctive na reaksyon ng tao batay sa
kung ano ang masarap o masakit sa
pakiramdam (pleasure-pain principle)
 Ang “superego” (morality principle)
naman ang tumatayong konsensya ng
tao.
 Ang “ego” (reality principle) ang siyang
nag-uugnay at naninimbang sa‘id’ at
‘superego.
Halimbawang akda sa ilalim ng Pagdulog na
Sikolohikal:
 Amerkanisasyon ng Isang Pilipino ni Ponciano
Pineda
 Maling edukasyong ni Jorge Bacobo
 Ang Ama ni Mauro R. Avena
SOSYOLOHIKAL-PANLIPUNAN
 Sa pagdulog sosyolohikal, tinitingnan ang akda
bilang produkto ng kamalayang panlipunan ng
may-akda, kung gayon, ang kaalaman tungkol
sa kaganapang panlipunan ang
pinahahalagahan dito.
 “Ugnayan ng lipunan at tauhan ang pokus ng
pagdulog na ito”
Hal: “Impeng Negro” ni Rogelio Sikat
 Ang akda ay hindi nagmula sa kawalan. Ang
mga pananaw at saloobin ng mga karakter ay
hinubog ng mga pangyayari.
 Ang panitikan ay may mabuti at
kapakinabangang dulot sa lipunan at ang
lipunan ay kailangang tumugon sa mga
sitwasyon o kalagayang inihihingi ng pagbabago
upang maiangat ang tao.
 Ang akda ay salamin ng kaligiran ng isang tiyak
na pook, kultura, tradisyon, kaugalian at paraan
ng pamumuhay. Dito naniniwala ang kritiko na
ang panitikan ay hindi humihiwalay sa lipunan.
LAYUNIN NG SOSYOLOHIKAL:
 Ipakita ang kalagayan at suliraning panlipunan
ng lipunang kinabibilangan ng may-akda.
 Ipakita ang mga kaganapan sa isang lipunan at
ang dulot nito sa mga tao.
ISTILO NG SOSYOLOHIKAL:
  Ipinapahayag ng akda ang mga saloobin, mithiin
at pangarap na hango sa galaw ng panahon.
 Naniniwala ang mga tagapagtaguyod nito na
ang manunulat ay produktong kanyang
panahon, lugar, mga kaganapan, kultura at
institusyon sakanyang kapaligiran kung saan
itinuturing sila bilang boses ng kanyangpanahon
dahil dito, ipinalalagay na ang akdang kanilang
nilikha ay repleksyon o salamin ng mga
nagaganap sa lipunang kanyang kinalalagyan
SA PAGSUSURI NG AKDANG SOSYOLOHIKAL:
 Ang akda ay sinusuri sa konteksto ng iba’t ibang
institusyon sa lipunan at ang kaugnayan nito sa
indibidwal.
 Sinusuri rito ang pamaraan ng mga tauhan sa
pagsugpo sa suliranin o kalagayan ng lipunan
na nagsisilbing gabay sa mga mambabasa sa
pagpuksa sa mga katulad na suliranin.
Mga akda sa ilalim ng pagdulog na Sosyolohikal:
 Isang daang damit
BAYOGRAPIKAL
 Tumutukoy sa karanasan ng may-akda sa
kanyang sinulat na akda.
 Ang teoryang ito ay tumutukoy sa background
ng may akda sakanyang sinulat na akda,
makababasa tayo ng ilang mga pangyayaring
nangyari sa tunay na buhay ng may-akda upang
mas mapaganda pa nito ang paghubog sa
kanyang sinulat na akda.
 Ang teoryang ito ay patungkol sa may-akda ng
mga akdang pampanitikan, na siyang
nagsusulat o sumusulat ng mga akdang
pampanitikan na ating nababasa hanggang
ngayon.
LAYUNIN NG BAYOGRAPIKAL:
 Ang layunin ng panitikan ay ipamalas ang
karanasan o kasagsagan sa buhay ng may
akda.
ISTILO NG BAYOGRAPIKAL:
 Ipinahihiwatig sa mga akdang bayograpikal ang
mga bahagi sa buhay ng may-akda na siya
niyang pinakamasaya, pinakamahirap,
pinakamalungkot at lahat ng mga “pinaka” na
inaasahang magsilbing katuwang ng
mambabasa sa kanyang karanasan sa mundo.
 Naniniwala ang mga bayograpikalista na ang
manunulat ay nagsusulat ng mga bagay na
personal niyang nararanasan at nakikita sa
kanyang paligid. Kung gayon, ang mga
isinusulat niyang mga akda ay mga hibo o
impluwensiya ng mga karanasan at nangyari sa
buhay. Ito'y namamayagpag sa kasalukuyan.
 Makababasa tayo ng ilang mga pangyayaring
nangyari sa tunay na buhay na may-akda upang
mas mapaganda panito ang paghubog sa
kanyang sinulat at akda.
 Kakikitaan din ito ng pilosopiya ng may akda sa
dahilang kinapapalooban ito ng kanyang
pananaw. Patungkol ito sa mga bagay na nais
niyang ihatid sa mga mambabasa.
SA PAGSUSURI NG AKDANG BAYOGRAPIKAL:
 Ang tanging tugon ng pagsusuri ay akda mismo
na siyang binabasa at sinusuri kung kaya’t
kailanman ay hindi ito ipinapalit sa buhay ng
makata o manunulat.
 Ang kahinaan at kapintasan ng may-akda sa
kanyang akda ay hindi dapat maging
kapasyahan ng sinumang bumabasa ng akda.
 Upang mas maging epektibo ang pagsusuri sa
akdang bayograpikal, bigyang-pansin ang
talambuhay ng may-akda – ang kanyang
pinagmulan, mga karanasan lipunang kanyang
kinabibilangan, mga suliranin at tagumpay sa
buhay.
 Iugnay ang iyong mga nasaliksik sa buhay ng
may-akda sa kanyang katha at suriin ang
pagkakabuo, damdamin atistilo nito.
HISTORIKAL
 Kakikitaan ang mga akda ng mga pagbabago sa
paggamit ng mga salitang naaayon sa panahon
at sa kultura na may kinalaman sa mga
pagbabagong nagaganap sa ating bayan,
kasama rito ang mga pagbabagong nagaganap
sa ating lipunan, ekonomiya, edukasyon,
agrikultura at higit sa lahatang ating
pananampalataya.
 Kumikilala sa gampanin ng isang institusyon,
may malaking papel na ginagampanan ang
institusyon sa pagbubukas ng daan sa uri ng
panitikang dapat sulatin ngmay-akda.
LAYUNIN NG HISTORIKAL:
 Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang
karanasan ng isang lipi ng tao na siyang
masasalamin sa kasaysayan at bahagi ng
kanyang pagkahubog.
 Nais din nitong ipakita na ang kasaysayan ay
bahagi ng buhay ng tao at ng mundo.
SA PAGSUSURI NG AKDANG HISTORIKAL:
 Ang akdang susuriin ay dapat na maging epekto
ng kasaysayan na maipaliliwanag sa
pamamagitan ng pagbabalik-alaala sa panahong
kinasangkutan ng pag-aaral.
 Pinapayuhan na magkaroon din ng sariling
pananaliksik hinggil sa panahong kinabibilangan
ng may-akda upang mas maging mahusay ang
gagawing pagsusuri.
ARALIN 2: PANUNURING PAMPANITIKAN (ikatlong
Bahagi)
HUMANISMO
Nagbibigay ng malaking pagpapahalaga sa tao sa
paniniwalang ang tao ay sentro ng daigdig, ang sukatan
at panginoon ng kanyang kapalaran.
 Pokus ng teoryang ito ay ang itinuturing na
sibilisado ang mga taong nakatuntong ng pag-
aaral na kumikilala sa kultura.
 Kinikilala ang tao bilang panukatan ng maraming
bagay at pangyayari.
Layunin ng Humanismo:
 Binibigyang-tuon ang kalakasan at mabubuting
katangian ng tao gaya ng talino, talento atbp.
 Naglalayong maipakita ang mga karanasan ng
tao,masaya man o kalungkutan, ang bumubuo
sa kanyang katauhan, ang talino, talento,
katayuan sa buhay at lahat ng may kinalaman
sa isang indibidwal.
Istilo ng Humanismo:
 Inilalarawan kung paanong ang tao ay
nakikibaka sa buhay at mga karanasan sa
mundo.
 Itinatanghal ang kalagayan ng tao bilang isang
indibidwal na may pananaw sa buhay at
malayang ekspresyon ng kakayahang intelekwal
ng tao ang higit na mahalaga.
Sa pagsusuri ng akdang Humanismo:
 Maaring ilapat sa maraming paniniwala,
pamamaraan at pilosopiyang nagbibigay-tugon
sa kalagayan at karanasan ng tao.
KLASISMO
 layunin ng Panitikan ay maglahad ng mga
pangyayaring payak ukol sa pagkakaiba ng mga
estado sa buhay ng dalawang nag-iibigan,
karaniwan ang daloy ng mga pangyayari,.
 Itinuturing ang isang akdang pampanitikan
bilang bukal ng mga kaisipang batayan ng
wastong pamumuhay at pakikipagkapwa.
 Tumatalakay ito sa mga paksang pang alin
mang panahon. Kinikilala ang katwiran,
kadakilaan at kaganapan ng mga bagay.
Layunin ng Klasisismo:
 Maglahad ng mga pangyayaring payak, ukol sa
pagkakaiba ng estado sa buhay ng dalawang
nag-iibigan.
 llan sa mga katangiang taglay ng akda ay payak
ngunit masining, matimpi ngunit makahulugan,
may kaayusang alinsunod sa itinakdang
kumbensyong mahigpit at di nababago, dakila,
marangal at matapat sa estilo nakagigiliwan ng
mga mapagmahal sa katotohanan.
 Ang mga tauhan ay angat sa karaniwang buhay,
ang anumang bagay tungkol sa kamunduhan ay
iniiwasan sapagkat ang mahalaga ay ang
pagiging marangal sa kilos at pananalita.
 Matipid sa paggamit ng wika ang mga klasista –
“hindi angkop ang paggamit ng mga salitang
balbal. Hindi rin angkop ang labis na emosyon.
Sa pagsusuri ng akdang klasismo:
 Huwag kalimutang balikan ang kahulugan,
layunin at istilong klasismo sa pagsusuri ng
isang akda nang sa gayon ay matukoy at
mabusisi kung angkop nga ba ang akda sa
pananalig na klasismo.
Katangian ng akdang klasiko:
 Pagkamalinaw, Pagkamarangal, Pagkapayak,
Pagkamatimpi, Pagkaobhetibo, Pagkasunod-
sunod at pagkakaroon ng hangganan.
Sa pagsusuri ng akdang klasismo:
 Huwag kalimutan ang mga patunay sa iyong
pagsusuri.
 Bigyang-pansin ang mga tauhan sa akda – ang
kanilang kilos, kung paano sila mag-isip, kung
paano nila harapin ang mga sitwasyon, ang
kanilang mga salitang ginagamit, at ang kanilang
mga desisyon.
ROMANTISISMO
 layunin ng teoryang ito na ipamalas ang iba’t
ibang paraan ng tao o sumasagisag sa tao sa
pag-aalay ng kanyang pag-ibig sa kapwa ,
bansa at mundong kinalakhan.
 Ipinapakita rin sa akda na gagawin at gagawin
ng isang nilalang ang lahat upang maipaalam
lamang ang kanyang pag-ibig sa tao o bagay na
napupusuan.
Dalawang uri ng romantisismo:
 Romantisismong Tradisyunal
 Romantisismong Rebolusyunaryo
  Ang daigdig sa pananaw na romantisismo ay
maganda at Mabuti anuman ang bigat ng
suliranin o higpit ng pagsubok na dumadating.
 Hinihikayat nito ang labis na pag-aalaga at
pagpapalago ng sarili at ang walang pagpipigil
na pagpapahayag.
Layunin ng Romantisismo:
 Ipamalas ang iba’t ibang paraan ng tao o
sumasagisag sa tao sa pag-alay ng kanyang
pag-ibig sa kapwa, bansa at mundong
kinalakhan.
 Gagawin at gagawin ng isang nilalang ang lahat
upang maipaalam lamang ang kanyang pag-ibig
sa tao o bayang sinisinta.
Istilo ng Romantisismo:
 Ang tema ay umiikot sa wagas na pag-ibig ng
magsing-irog. Ang pag-ibig na ito ay dumaranas
ng mga pagsubok o balakid.
 Mas may diin sa imahinasyon at kutob kaysa
lohika.
 Pinapanigan nito ang maluwag na daloy ng
emosyon at malalayang kilos kaysa pinipigil at
pag-aayos.
 Higit na mahalaga ang pagpapalutang ng
damdamin kaysa paghamon sa pag-iisip ng
bumabasa.
Sa pagsusuri ng akdang Romantisismo:
 Bigyang-tuon ang mga karakter at ang kanilang
damdamin sapagkat ang romantisismo ay
nakapokus sa Kalayaan ng damdamin kaysa sa
kaisipan.
 Hindi lamang ito nakapokus sa pag-iibigan ng
dalawang magsing-irog kundi pati sa
pampamilya, magkaibigan atbp.
REALISMO
 Ito ay tumatalakay sa katotohanan sa lipunan.
Karaniwan nitong pinapaksa ang kalagayan na
nangyayari sa lipunan tulad ng kurapsyon,
katiwalaan, kahirapan, diskriminasyon at
gobyerno.
Layunin:
 Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang mga
karanasan at nasaksisan ng may-akda sa
kanyang lipunan sa makatotohanang paraan.
 Ayon sa mga realista, ang sinumang tao,
anumang bagay at lipunan, ay dapat maging
makatotohanan ang isasagawang paglalarawan
o paglalahad.
Istilo ng Realismo:
 Ang teksto ay tumatalakay sa mga suliranin sa
mundo at ang kanilang pinag-ugatan.
 Inilalantad ang mga katotohanan sa
pamamagitan ng mga paksa at salitang
karaniwan ngunit gumagamit ng matapang kung
hindi man mapangahas na paraan.
 Binibigyang-buhay ang mga tauhan
nakikisangkot, nanunuligsa o nanghihikayat
upang mapabuti at maiangat ang kalagayan ng
tao sa lipunan. Kadalasang paksain ang
karanasan ng mga mahihirap, pagiging bulag ng
katarungan, paglabag sa karapatan at ang
tunggalian ng iba’t ibang uri ng tao sa lipunan.
 Ang awtor ay malaya at walang kinikilingan sa
paglalantad ng buong katotohanan.
 PAKSA: Kahirapan, kamangmangan,
karahasan, krimen,bisyo, katiwalian, kawalan ng
katarungan, prostitusyon,atb.
Sa pagsusuri ng akdang Realismo:
 Sinusuri ang akda batay sa mga pangyayaring
hango sa realidad
Pinong (GENTLE) Realismo
 May pagtitimping ilahad ang kadalisayan ng
bagay- bagay at iwinawaksi ang anumang
pagmamalabis at kahindik- hindik
Sentimental na Realismo
 Mas optimistiko at inilalagay ang pag-asa sa
damdamin kaysa kaisipan sa paglutas ng pang
araw-araw na suliranin.
Kritikal na Realismo
 Inilalarawan ang gawain ng isang lipunang
burgis upang maipamalas ang mga aspektong
may kapangitan at panlulupig nito.
Sosyalistang Realismo
 Ginabayan ng teoryang Marxismo sa paglalahad
ng kalagayan ng lipunang maaaring mabago
tungo sa pagtatayo ng mga lipunang
pinamumunuan ng mga anak pawis.
Mahiwagang (Magic) Realismo
 Pinagsanib na pantasya at katotohanan nang
may kamalayan. Higit na mahalagaang
katotohanan kaysa kagandahan.
FEMINISMO
 Isang teorya ng sining na naglalayong
iwasto ang mga maling pananaw,tungkol sa
kahalagan, tungkulin at kahulugan ng babae sa
lipunan.
 Tumutukoy sa prinsipiyo o paniniwalang dapat
maging pantay ang mga babae at mga lalaki.
Feminismong Pananalig.
 Ang pananalig na ito ay nagsusuri ng imahe ng
mga kababaihan at konsepto ng pagiging babae
sa panitikan; gumagamit ng sikolohikal,
archetypal, at sosyolohikal na pagdulog;
nakapokus sa katauhan ng mga kababaihan na
di-nabibigyang pansin.
 Ang mga feministang kritiko ay nagsisikap na
itama ang alam nilang pananaw na
pinangingibabawan ng mga kalalakihan ang
lipunan.
 Sa Pagsusuri ng akdang Feministiko,
kinakailangan masuri ang mga natatanging kilos
at pagpapahalaga ng isang babaeng karakter.
Walang ibang tuon ito kung’di itangi ang
kababaihan.
IMAHISMO
 Ginagamit ng imahismo ang wika at simbolismo
upang epektibong maihatid ang wastong imahe
na magbibigay daan sa wastong mensahe.
 Ito rin ay isang pananaw na kinakailangang
gumamit ng konkreto, matipid at maingat na
paggamit ng mga salita upang makabuo ng
konkretong imahen.
“Nagbibigay pansin sa hanay ng mga salita at
simbolismo”.
Layunin ng Imahismo
 Ang layunin ng panitikan ay gumamit ng mga
imahen na higit na maghayag sa damdamin,
kaisipan, ideya, saloobin at iba pang nais na
ibahagi ng may akda na higit na madaling
maunawaan kaysa gumamit lamang ng
karaniwang salita.
Istilo ng Imahismo:
 Ang akda ay nagtataglay ng mga salitang
karaniwan ngunit mayaman sa matayog na
kaisipan.
 Kadalasan, higit na nakikita ang indibidwalidad
ng makatasa kanyang malayang taludturan at
malaya ang awtor sapagpili ng paksa.
 May kulay at hugis, dugo at laman ang akda.
Sa pagsusuri ng akdang Imahismo:
 Basahin at unawaing mabuti ang akda.
 Sa imahismo, bigyang-tuon ang mga imaheng
ginamit sa akda. Kunin ang kahulugan ng mga
imahe na ginamit sa akda batay sa
pagkakagamit at paglalarawan nito.
 Iugnay ang mga imahen sa buong kahulugan ng
akda. Ano ang gamit nito sa akda? Ano ang
kahulugan nito? Paano niya ito binigyang-
buhay? Nakatulong ba ang imahen upang mas
maipahayag ang ibig ipahiwatig ng may akda?
ARKITAYPAL –
 Ito ay tinatawag din na mitolohikal o ritwalismo.
Ayon kay Scott (1922), sa pagbasang arketipo,
kailangan ng masusing pagbabasa gaya ng
pormalismo.
 Ayon naman kay Reyes (1992), ang mga
banghay, tema at imahe sa mga akda ay
interpretasyon ng mga mag kakatulad na
elemento ng mga matatandang mito o alamat.
 Layunin ng panitikan na ipakita ang mahalagang
bahagi ng akda sa pamamagitan ng mga
simbolo. Ngunit hindi agad basta- bastang
makikita ang mga simbolismo sa akda. Ang
simbolismo ay naayon sa tema at konseptong
pinapakita ng akda sa mga mambabasa.
Tatlong Pangunahing Hati ng arketipo:
1. Arketipong Tauhan: Ang bayani, ang Martir, ang
Rebelde, mabagsit na madrasta, ang sawing mag-irog at
iba pa.
2. Arketipong Pangyayari- Paghahanap, Paglalakbay,
ang Pagbagsak, ang kamatayan at buhay.
3. Arketipong Simbolo at kaugnayan na gumagamit ng
tambalan
Hal: Liwanag at dilim- ang liwanag ay sagisag ng pag-
asa at ang dilim naman ay kabaligtaran.
 Sa pagsusuri ng akdang Arkitipo, mahalaga na
matukoy muna ng magsusuri ang mga tiyak na
simbolismong arketipo.
MARXISMO
 Ang Marxismo ay isang pandaigdigang pananaw
at pagsusuri ng lipunan na tumutuon sa ugnayan
at hidwaan ng mga antas ng lipunan na
gumagamit ng materyalistang interpretasyon ng
takbo ng kasaysayan, at pananaw ng
pagbabago ng lipunan.
 Hinahamon nito ang mga istruktura ng
kapangyarihan sa lipunan, nagtatangkang
buwagin ang mga mapaniil na puwersa at
 inilalantad ang mga tunggaliang pang-uri na
nag-ugat sa kalagayang pang-ekonomiya
 Ipakita na ang tao o sumasagisag sa tao ay may
sariling kakayahan na umangat buhat sa
pagdurusang dulot ng pang-ekonomiyang
kahirapan at suliraning panlipunan at
pampulitika.

Istilo ng Marxismo:

 Ang epekto ng kabuhayan ng tao sa kanyang

pagtingin sa buhay, pakikitungo sa kapwa, mga
hangarin at pangarap, pagtanggap sa mga
karanasan ay mababasa sa mga karakter. Ang
panitikan ay tumutugon sa Pagtataguyod ng
pagbabago
 Ang paksa ay mabigat, seryoso, at kadalasang
tumatalakay sa buhay, kalagayan at kaugnayan
ng mga uring manggagawa sa uring
makapangyayari sa lipunan. Ang mga paraan ng
pag-ahon mula sa kalugmukan sa akda ay
nagsisilbing modelo para sa mga mambabasa.

Sa pagsusuri ng akdang Marxismo:

 Mahalagang mapagtuunan ng pansin ang mga

bahaging tiyakang nagpapakita ng paglabanan
ng malakas at mahina; mayaman at mahirap.
 Makabuluhan din kung paano natalo ng mahina
ang malakas ng; mahirap ang mayaman.
 Sa Marxismo kailangang unawain ang akda
batay sa kalagayan ng mga tauhan.
Hinahanapan ang akda ng patunay ng mga
naglalabasang lakas sa pagitan ngmahina at
malakas, matalino at mangmang, duwag at
matapang, mahirap at mayaman.
 Bigyang-pansin din kung paano natalo ng
mahina ang malakas at kung ano ang naging
bunga nito na maaaring makapagpamulat sa
lipunan