Wplyw arabskiego na hiszpański:

-geografia

Gibraltar to słowo złożone z dwóch wyrazów: Ğabal i Ṭāriq, co dosłownie oznacza „górę Tariqa”.
Określenie tego terytorium, należącego dziś do Wielkiej Brytanii, pochodzi od imienia
muzułmańskiego generała, który przewodził atakom na Półwysep.

Gibraltar to słowo złożone z dwóch wyrazów: Ğabal i Ṭāriq, co dosłownie oznacza „górę Tariqa”.
Określenie tego terytorium, należącego dziś do Wielkiej Brytanii, pochodzi od imienia
muzułmańskiego generała, który przewodził atakom na Półwysep.

-militaria i administracja

Jeśli mówimy o słownictwie wojskowym, które zostało zaczerpnięte przed Hiszpanów z języka
arabskiego, to należy zaznaczyć, że najczęściej opisuje ono przedmioty, dzięki którym udało się
muzułmanom przejąć kontrolę nad chrześcijańskimi terenami. Jeśli natomiast tematem naszych
rozważań stanie się administracja, to zapożyczona leksyka pokazuje, w jaki sposób Arabowie
utrzymywali kontrolę nad rdzennymi mieszkańcami Al-Andalus.

W ten sposób na przykład: wyraz „adarga” (tarcza), został zapożyczony z arabskiego „ad-
daraqa”; „alfanje” (szabla) z „ẖanǧar”; „alferez” (pułkownik) pochodzi od „al-fāris”
(dżentelmen); „algara” (kawaleria) pochodzi od „al-ḡārah”; wyraz „alcazar” (forteca)
zaczerpnięty jest z „al-qaṣr”;
Gdy mówimy o administracji, słownictwo zapożyczone obejmuje słowa takie jak: „aldea”
(wieś) zaczerpnięte z „ad-ḍay‘a”, oraz „arrabal” (przedmieścia), od arabskiego „ar-rabaḍ”,1
„alcazaba” (twierdza mauretańska wewnątrz lub obok miasta otoczonego murami) od „al-
qaṣaba”, „alcántara” (most) od „al-qanṭara”.2
-rolnictwo, ekonomia i architektura
Te dziedziny życia, w których słownictwo arabskie nadal funkcjonuje w języku hiszpańskim,
odwzorowują wpływ, jaki mieli na nie Arabowie. Przybysze ze Wschodu oddziaływali
zwłaszcza na architekturę, warto więc zacząć od omówienia właśnie tej formy sztuki. W tym
kontekście wyróżnić można takie zapożyczenia jak: „fonda”, czyli hotel, z arabskiego
„funduq” (zapożyczony z greckiego „pandokheîon”); „zaguan” (korytarz) od „ʾisṭiwān”
(oznaczającego kolumnę); strych, czyli „zaquizami” od „saqf fī l-samāʾ” (oznaczającego
dosłownie „dach na niebie)
W dziedzinie ekonomii mamy zapożyczenia ze słów związanych z walutą, czyli: „alcancia” (skarbonka)
od „al-kanz” („skarb”); „arancel” (cennik) od arabskiego andaluzyjskiego „al-inzāl”; kiedy mówimy o
nazwy miejsc i osób, do najważniejszych należą: „azogue” (targ) od „as-sūq”; „zarracatin” (spekulant)
od „sāriqu ttīn” (złodziej fig).

-zycie codzienne

Zjawisko występowania arabskich zapożyczeń obejmowało również codzienne życie

Iberyjczyków. Do najpopularniejszych zapożyczeń należą: „albondiga” (kulka mięsa) od „al-
bunduqa”; „cafe” (kawa) od „qahwa”; „taza” (kubek) od „ṭās”; „albornoz” (szlafrok) od „al-

1
Danny Rorabaugh, Arabic Influence on the Spanish Language, Seattle 2010, s. 7-8
2
F. Corriente, op. cit., s. 77
al-burnūs” (z greckiego „bírrhos” i „camisa” (koszula) od „qamīsa”; „aldufe” (bęben) od „ad-
duff”
Duzo więcej leksemow nie będę o tym gadac
-nauka
Arabowie, którzy promowali naukę w czasach średniowiecza, wpisali się na karty historii jako ci,
którzy mogą pochwalić się znacznymi zasługami w ramach rozwoju tej dziedziny. Mając na uwadze
fakt, że w czasie średniowiecza znacząco przewyższali oni nie tylko chrześcijańską Hiszpanię, lecz
również Europę w ogóle, nie powinien dziwić fakt, że użytkownicy kastylijskiego zapożyczyli z
arabskiego praktycznie wszystkie terminy semantycznie związane z dziedziną nauki. Do przykładów
należą: „álgebra”, od „alǧabru wa-l-muqābala” (redukcja i porównanie); „cifra” (zero/cyfra) od „ṣifr”;
„cenit” (zenit) od „samt”; „almanaque” (kalendarz) od „manāẖ” (dosłownie tłumacząc „nad
karawaną”, gwiazdy przedstawiane były do wielbłądów w drodze); „azogue” (rtęć) od „az-zāwūq”;
„alquimia” od „al- kīmiyā”; „alferecia” (padaczka) od „al-fāliǧ” oraz „elixir” od „al'iksīr.

3.Semantyka

Oprócz ogromnej ilości zapożyczeń ze słownictwa arabskiego, Hiszpanie odziedziczyli po najeźdźcach

również dużą liczbę idiomów. Ich zrozumienie najczęściej wymaga znajomości kultury Bliskiego
Wschodu. Na przykład połączenie słowa ibn (syn) z rzeczownikiem może odnosić się do opisania
posiadacza jakiejś cechy, zamiast odnosić się do czyjegoś pochodzenia. W ten sposób na przykład
zwrot „syn bogactwa” można przetłumaczyć jako człowieka prowadzącego luksusowe życie. Z kolei w
hiszpańskim „dżentelmen” tłumaczy się jako hijodalgo, co dosłownie oznacza „syn czegoś.

Wśród licznych zwrotów ekspresywnych, do tych najbardziej popularnych należy Ojalá!, zaczerpnięta
z arabskiego law šhaʾallā. Również wiele innych zwrotów odnoszących się do Boga zostało
zaczerpniętych z języka arabskiego, np: „Dios quiere” („Bóg tego chce”) „Dios mediante” („za
pomocą Boga”) oraz „Dios te ampare” („niech Bóg cię broni”). Po podniesieniu chleba Hiszpan
zazwyczaj mówi „es pan de Dios” (to jest chleb Boga) co jest zwrotem zaczerpniętym z arabskiego
„‘āysh Allāh”. Kiedy ktoś przychodzi do Andaluzyjczyka w odwiedziny, czasami może usłyszeć „ya
sabe que ha tomado posesión de su casa” (wiedz ze wziąłeś w posiadanie ten dom), co jest
pozdrowieniem zaczerpniętym z języka arabskiego.

4. Morfologia

W języku hiszpańskim bardzo często występują przedrostki „al-„ bądź „a-„. Ogromna część z nich to
pozostałość po języku arabskim. Zależność, czy występuje sama samogłoska „a” lub ze spółgłoską „l”,
wynika z tego, czy litera następująca po prefiksie „al” jest tak zwaną słoneczną czy księżycową. Jeśli
jest słoneczna, ma miejsce asymilacja „l”, którego miejsce zastępuje podwojona litera następująca,
lecz jeśli jest księżycowa, spółgłoska „l” zostaje. Do przykładów słów zapożyczonych z takim
przedrostkiem należą: „adalid” (przywódca) od „ad-dalīl”, „azahar” (kwiat cytrusowy) od „az-zahr”
oraz „anafil” (rodzaj arabskiej trąbki) od „an-nafīr”. Ponieważ słowa te były transferowane do języka
arabskiego na drodze przekazu ustnego, bardzo często rdzenni mieszkańcy Andaluzji nie pozbywali
się przedrostka. Co więcej, Hiszpanie zaczęli dodawać prefiks „al” nawet do słów niebędących
wyrazami pochodzenia arabskiego. Jako przykład można wyróżnić np: „alcanzar” (sięgać) od
łacińskiego „incalciare”, „almena” (blankiet) również od łacińskiego „minae” oraz „almonaster”
(klasztor) od łacińskiego „monasterium”. Warto nadmienić, iż we współczesnym hiszpańskim, w
odróżnieniu od wczesnego kastylijskiego lub arabskiego, przedrostki „a” bądź „al” nie pełnią żadnej
osobnej funkcji morfologicznej. Są one inherentnymi częściami wyrazów, bez których znaczenie
danego słowa traci sens.

Wiele słów w języku hiszpańskim kończy się na samogłoskę „i”. Jest to również spuścizna po języku
arabskim, w którym wspomniana wyżej końcówka oznacza słowo w przypadku dopełniacza, bądź jest
to końcówka nisby. Jako przykład można podać słowo „jabali” (dzik). Chociaż na pierwszy rzut oka
może wydać się to w ogóle niezwiązane z wyżej wymienioną funkcją przypadka, jeśli przypatrzymy
się pochodzeniu tego słowa z arabskiego, to jego źródeł możemy upatrywać w „ǧabalī”, co dosłownie
oznacza „z góry”. Również „marabedi” (arabska moneta) to skrócona forma „mitqál murabiṭí” co
oznacza „dinar ze złota”. Także „baladi” (bezwartościowe) pochodzi od arabskiego „baladī”, co
oznacza „z kraju”. Omawiany sufiks w języku arabskim znajduje się często w słowach określających
pochodzenie osób. W ten sposób mieszkańca Ceuty (hiszpańskiego miasta położonego w Afryce)
określa się mianem „ceuti”, mieszkańca andaluzyjskiej Marbelli nazywamy „marbelli”, zaś osobę
żyjącą w Santa Coloma de Queralt w Katalonii nazywa się „colomi”. Ta prawidłowość występuje w
języku hiszpańskim również wtedy, gdy mieszkańcy Półwyspu Iberyjskiego nazywają mieszkańców
państw arabskich. Jako przykłady można wymienić „bahreini” (mieszkaniec Bahrajnu), „marroqui”
(mieszkaniec Maroka) oraz „yemeni” (mieszkaniec Jemenu).

Ze względu na to, iż w arabskim istnieje wiele dźwięków języczkowych i gardłowych, które

nie występują w językach łacińskich, zostały one zmienione po rekonkwiście na „f”, „h” lub
„g” bądź pozbyto się ich z nazw. Przykładowo z arabskiego andaluzyjskiego „al.-ḥaráka”
(„zamieszanie”) uległo zmianie na „alharaca”; „al-ḥinnā” („henna”) na „alhenna”; „raḥl”
(„dom w polu”) na „rafal”.
Co więcej, niektóre spółgłoski kończące wyrazy lub grupy spółgłosek, włączając w to
zakończenia rzeczowników męskoosobowych, nie istniały w wymowie we wczesnej formie
języka kastylijskiego. Rezultatem była epenteza samogłoski na końcu wyrazu. Jako
przykłady można wymienić „suq” („bazar”) które zostało zmodyfikowane na „zoco”;
„al-‘arḍ” („przedstawienie”) na „alarde”;
Co więcej, niektóre spółgłoski kończące wyrazy lub grupy spółgłosek, włączając w to
zakończenia rzeczowników męskoosobowych, nie istniały w wymowie we wczesnej formie
języka kastylijskiego. Rezultatem była epenteza samogłoski na końcu wyrazu. Jako
przykłady można wymienić „suq” („bazar”) które zostało zmodyfikowane na „zoco”;
„al-‘arḍ” („przedstawienie”) na „alarde”;
Arabskie spółgłoski miękkopodniebienne oraz krtaniowe były czasami zastępowane przez
kastylijski fonem /h/ (pisany jako f), co widać na przykładzie arabskiego słowa „ḥinnā'”
(henna) po zapożyczeniu przez język kastylijski przekształcił się w „alfeña”, a także „ḥanbal”
(dywan) przekształcone w „alfamar”. Również fonemy /k/ oraz /g/ były pomocne
użytkownikom kastylijskiego, bowiem często zastępowały one trudniejsze fonemy arabskie,
jak na przykład w wyrazach: „al.-manāẖ” > „almanaque” (almanach), „šaiẖ” > „jeque
Arabskie spółgłoski szczelinowe zębowe, czyli „s” oraz „z” oraz „ṣ” nie pokrywały się dźwiękowo z ich
odpowiednikami „s” i „z” na Półwyspie, które były spółgłoskami dziąsłowymi, dlatego w
zapożyczeniach były często zastępowane najpodobniej brzmiącymi fonemami dziąsłowymi:
bezdźwięczne arabskie „s” oraz „ṣ” zastępowane było przez spółgłoskę zwarto-szczelinową /t/
oraz /z/ zastępowano zwarto-szczelinowym /d/. Te fonemy były wymawiane jako „c”.
 Arabskie spółgłoski szczelinowe zębowe, czyli „s” oraz „z” oraz „ṣ” nie pokrywały
się dźwiękowo z ich odpowiednikami „s” i „z” na Półwyspie, które były spółgłoskami
dziąsłowymi, dlatego w zapożyczeniach były często zastępowane najpodobniej brzmiącymi
fonemami dziąsłowymi: bezdźwięczne arabskie „s” oraz „ṣ” zastępowane było przez
spółgłoskę zwarto-szczelinową /t/ oraz /z/ zastępowano zwarto-szczelinowym /d/. Te fonemy
były wymawiane jako „c”.

aduana”.

Kolejnym wyzwaniem, które napotkały zapożyczenia arabskie w języku kastylijskim, były te leksemy,
które były skonstruowane w sposób niezgodny z zasadami gramatyki hiszpańskiej. Były to wyrazy
zakończone na pojedynczą spółgłoskę wargową lub miękkopodniebienną bądź na fonemy /t/, /ǧ/
oraz /ṭ/. Rozwiązania tego problemu były również trzy, jak w przypadku powyższego problemu:
dodanie samogłoski /e/ na koniec wyrazu, np.: „'Arab” > „árabe”, „‘arīf” > „alarife” (architekt),
„'anbiq” > „alambique” (alembik, dawny sprzęt laboratoryjny), „al.-laqqāṭ” > „alicates” (szczypce,
obcęgi), „zabāǧ” > „azabache” (dżet ). Drugim sposobem było zastąpienie niedozwolonej spółgłoski
głoską zębową lub dziąsłową, jak np.: „'aqrab” > „alacrán”, „muḥtasāb” > „almotacén” (kontroler
wag i miar). Czasami również omijano problematyczną spółgłoskę, jak w przypadku leksemu „rabāb”
> „rabel” (rebec, instrument smyczkowy).

Język hiszpański w średniowieczu posiadał bardzo mało rzeczowników oraz przymiotników

zakończonych na długą samogłoskę, więc wyrazy arabskie zakończone na nią były czasami
modyfikowane, zazwyczaj poprzez dodanie dozwolonej przez gramatykę hiszpańską
samogłoski na koniec leksemu, jak np.: „waqī” > „aloquín” (pleśń), „kirā” > „alquiler”
(czynsz), „qabā” > „gabán” (płaszcz), „bannā'” > „albañil” (budowniczy.
Warto również zaznaczyć, że arabizmy w języku hiszpańsko-romańskim pojawiały się
na tak wczesnym etapie rozwoju języka, że przeszły ten sam proces transformacji
fonologicznej jak słowa łacińskiego pochodzenia; z tego też względu bezdźwięczne głoski
znajdujące się między dwiema samogłoskami były poddawane procesowi lenicji, jak np.:
arabskie „quţn” najpierw uległo metamorfozie, przybierając w języku hiszpańsko-arabskim
budowę „quţun”, aby ostatecznie, w języku hiszpańskim, stać się „algodón”; podobne
zjawisko można zauważyć obserwując metamorfozę arabskiego leksemu „sāqa” do „zaga”
(oznaczającego straż tylnią). W dość podobny sposób arabskie zbitki spółgłoskowe /ll/
oraz /nn/ ulegały zjawisku palatalizacji, np.: „ḡulla” > „argolla” (metal), „ḥinnā'” > „alheña”
(krzew), „bannā'” > „albañil” (budowniczy). Podobnie jak w przypadku zapożyczeń z języka
łacińskiego również dyftongi /ai/ oraz /ei/ były skracane do /e/ oraz /o/ jak np.: „al.-ḍay‘a” >
„aldea” (wieś), „mays” > „almez” (lotus), „sawṭ” > „azote” (bicz), jednakże kilku zapożyczeń
arabskich uniknęło tego zjawiska, jak np.: washbasin „ǧufayna” > „jofaina” (umywalka), „al-
qā'id” > „alcaide” (zarządzca więzienia), „azzayt” > „aceite” (oliwa), „bayṭār” – „albéitar”. 3
3
Ralph Penny, op. cit., s. 269 – 271.
Portugalski

Architerkura

-bairro – dzielnica od ‫بَري‬

-saguAo – hallway – ‫ – أسطوانة‬filar

Dom

- taca – ‫طاسة‬

Al

- algodAo – welna ‫القطن‬

-azeite ‫الزيت‬

-azeitona ‫الزيتونة‬

-acafrao ‫ – الزعفران‬szafran

Jedzenie

َ – alface – salata
-‫الخس‬

- cenoura – ‫ – اسفنارية‬marchewka

- almondega – kulka miesca – ‫ – البندقة‬orzech

-arroz ‫أرُ ز‬

-acucar – ‫السكر‬

-laranja - ‫نارنج‬