Udhezues Historia 9

Libër mësuesi për tekstin
Historia 9
Përgatitur nga:
Dritan Reça
Botime shkollore Albas

Botues:
Latif AJRULLAI
Rita PETRO
Redaktorë:
Menduh DERGUTI
Jorina KRYEZIU
Redaktore letrare:
Jorina KRYEZIU
Arti grafik:
Emanuela LUMANI
© Albas, Tiranë 2009

Të gjitha të drejtat janë të rezervuara
Shtëpia Botuese Albas

Në Tiranë: Rr. Budi, Pall. “Clasic Constuction”, zyra n. 2
Tel/Fax: ++ 355 4 2379184
e-mail: albas_tr@yahoo.com
Në Tetovë: Rr.Ilindenit, nr.105
Tel: 044 344047
e-mail: albas_te@yahoo.com
Në Prishtinë: Rr.Eqrem Çabej, nr.47
Tel: 038 5457139
e-mail: albas_pr@yahoo.com
Libër mësuesi për tekstin “Historia 9”
HYRJE
Për t’u ardhur në ndihmë mësuesve të historisë, Shtëpia Botuese ALBAS, po ju vë

në dispozicion këtë botim ndihmës, i cili plotëson serinë e librave të mësuesit për lëndën e
Historisë.
Në këtë libër ju do të gjeni:
• Planin mësimor për Historinë 9,
• Modele mësimi për çdo temë të tekstit të nxënësit.
• Model për orët e lira.
Libri është ndërtuar mbi përvoja të mësimdhënies dhe është sugjerues për mësuesin,
pasi ai gëzon liri të plotë akademike për t’i dhënë jetë orës së mësimit.
Nga përvoja e marrë si model, si dhe duke mbajtur parasysh edhe udhëzimet e ndryshme,
dhënë nga Ministria e Arsimit dhe e Shkencës, në modelet e dhëna janë parashikuar të gjitha
elementet që mësuesit i shërbejnë për të organizuar një orë mësimi, siç janë objektivat e
temës, mjetet dhe materialet, konceptet kryesore (fjalët kyç), metodat dhe teknikat, si dhe
koha që zë çdo etapë mësimore (koha është lënë e paplotësuar, në mënyrë që të mos cenohet
subjektiviteti i organizimit të mësimit).
Ky libër mësuesi është organizuar sipas strukturës së mësimdhënies PNP (Parashikimi,
Ndërtimi i njohurive, Përforcimi).
• Në fazën e parë, Parashikimi, mësuesi i njeh nxënësit me temën e re, pra, me atë çka do
të trajtohet, me objektivat dhe me konceptet kryesore të mësimit dhe aktivizon të menduarit
te nxënësit, duke nxitur kujtesën dhe rikujtuar njohuri që do t’i shërbejnë për fazën e dytë.
• Në fazën e dytë, Ndërtimi i njohurive, trajtohen njohuritë e reja në mënyrë të strukturuar,
duke nxitur të menduarit kritik të nxënësit. Në këtë fazë sugjerohen të përdoren metodat
e teknikat, si: marrëdhëniet pyetje-përgjigje, diagrami i Venit, ditari dypjesësh, rrjeti i
merimangës, shkak-pasojë, INSERT, pema e mendjes etj.
• Në fazën e tretë, Përforcimi, parashikohet koha e mjaftueshme që të bëhet një përmbledhje
e shkurtër e çështjeve kryesore të trajtuara. Shpeshherë në këtë fazë trajtohet edhe metoda
Rrjeti i diskutimit, në mënyrë që nxënësit të reflektojnë mbi atë që mësuan, të marrin pjesë
në mësim, duke dhënë argumentet dhe mendimet e tyre pro dhe kundër, si dhe të arrijnë
në një përfundim të përbashkët.
Në modelet e dhëna, një vend të rëndësishëm zënë skemat, të cilat i organizojnë dhe i
ngulitin më mirë njohuritë e nxënësve.
Në ndihmë të nxënësve për përvetësimin sa më mirë të lëndës së Historisë së Shqipërisë,
përveç tekstit, nxënësit i vihet në dorë edhe një fletore pune, e cila titullohet Të ndërtojmë
Album-Atlasin, të cilin mësuesi duhet ta bëjë pjesë të punës së tij.
Shpresojmë që këto dy botime të reja do të mirëpriten nga ju dhe nxënësit.
Ne mirëpresim çdo mendim, vërejtje dhe sugjerim nga ana juaj.
Ju urojmë vit të mbarë dhe suksese!
3
4
5
6
7
8
9
10
11
KREU I
PARAARDHËSIT E SHQIPTARËVE
Mësimi 1
Tema. Çfarë studion historia?
? Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë:

• Të tregojë se kur kanë filluar të banohen trojet shqiptare.
• Të përshkruajë mënyrën e jetesës të të parëve tanë.
• Të tregojë qendrat e banuara prehistorike të vendit tonë.
? Fjalë kyç: epoka e gurit, zbulimi i metaleve, vendbanimet e para ilire, mjete pune, poçaria,
endja, lindja e familjes, gjinisë dhe fisit, matriarkati, parmenda, patriarkati, pellazgët.
? Mjetet: teksti.
Struktura PNP Metoda, teknika e veprimtari Koha

Parashikimi Stuhi mendimesh
Ndërtimi i njohurive Strukturë e mendjes
Përforcimi Përsëritje
? Zhvillimi i mësimit
Parashikimi: Stuhi mendimesh

Mësuesi/ja u drejtohet nxënësve me pyetjet:
Epoka e gurit
- Kur janë banuar trojet tona?
- Çfarë dini për lashtësinë e popullit tonë?
Jeta në shpellë Lashtësi Pellazgët
- Çfarë burimesh e vërtetojnë këtë lashtësi?
Pra, rikujtoni njohuritë që mbani mend nga klasa VI.
Xarë Enë balte
Ndërtimi i njohurive: Strukturë e mendjes

Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë përreth 5 minuta tekstin dhe ndërkohë ndërton skemën në
tabelën e zezë.
Hapi I. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të thonë se kur datojnë gjurmët e para të njeriut në territorin
shqiptar.
Nxënësit: 100 mijë vjet më parë.
Hapi II. - Cilat burime na e vërtetojnë këtë?
Vendbanime shpella - kasolle e palafite
Vegla pune vegla kocke - vegla guri - vegla metali
100 mijë vjet Organizim shoqëror matriarkati - patriarkati
Veprimtari ekonomike bujqësi - blegtori - zbulime metalike
Lokalizim Xarë - Gajtan - Dajt
12
Hapi III. Mësuesi/ja u shpjegon nxënësve pse quhet periudha e matriarkatit (gruaja luante rolin kryesor
në familje). Ajo ishte bërë një vëzhguese e mirë e dukurive të ndryshme që ndodhin rreth vendbanimeve të
qendrueshme, si: rritja e disa bimëve dhe kafshëve që ishin ushqyese, kështu që ato fillonin të siguronin një
ushqim konstant, ndërsa burrat merreshin me peshkim dhe gjueti, gjë që nuk sillte gjithmonë të mira. Zbulimi
i metaleve, krijimi i veglave të punës me metal, kalimi nga shati te parmenda çoi në kalimin nga matriarkati
në patriarkat (burri luante rolin kryesor në familje).
Hapi IV. Mësuesi/ja u flet nxënësve edhe për popullsinë më të lashtë të Ballkanit, pra, për pellazgët, si
dhe ndërton skemën:
Ballkani Perëndimor Cili ishte vendbanimi i pellazgëve?

Pellazgët
Popullsi paraindoevropiane Si konsiderohet kjo popullsi?
Pellazgji Gjuhë të ndryshme Çfarë gjuhësh flisnin?
Përforcimi: Përsëritje
Mësuesi/ja bën një përsëritje të skemave të ndërtuara në tabelë. Më pas, së bashku me nxënësit
komentohen pamjet e tekstit. Në fund përcaktohen detyrat në tri shkallë: provo veten, arsyeto dhe kërkesat e
Fletores së punës.
Mësimi 2
Tema. Ilirët

• Të tregojë dy tezat e origjinës së ilirëve.
• Të përcaktojë në hartë vendndodhjen e ilirëve dhe ndarjen e tyre shtetërore.
• Të listojë karakteristikat e qytetërimit ilir.
? Fjalë kyç: teza kryesore, Herodoti, mijëvjeçari II - mijëvjeçari I, Ballkani Perëndimor, Iliria
Veriore, Iliria Jugore, Dardania, Pajonia, Epiri, Liburna, shekujt IV - III,
monedha, shteti, gruaja ilire, fiset ilire, si: dalmatët, dardanët, ardianët,
taulantët, enkelejdët, molosët, tesprotët, kaonët, liburnët etj.
? Mjetet: teksti dhe harta e shtrirjes së ilirëve.

Parashikimi Parashikim me terma paraprakë
Ndërtimi i njohurive Ditari dypjesësh
Përforcimi Diskutim i lirë, plotësimi i tekstit mësimor
Parashikimi: Parashikim me terma paraprakë

Hapi I. Mësuesi/ja shkruan në tabelën e zezë këto fjalë:
Teza Harta e Ballkanit Perëndimor Monedha ilire Liburna
Pasi mësuesi/ja i shkruan në tabelë këto fjalë, kërkon nga nxënësit që të lidhin fjalët me mësimin e ditës.
13
P.sh.: Teza Harta e Ballkanit Perëndimor Monedha ilire
Nxënësit: Duhet të Nxënësit: Ilirët duhet të jenë Nxënësit: Forma e organizimit

ekzistojnë disa teza mbi pozicionuar ose vendosur në ka qenë e lartë, aq sa kanë
origjinën e ilirëve. Ballkanin Perëndimor. arritur të krijojnë monedha.
Fjala Komenti
Teza 1. Ilirët janë autoktonë, pasardhës të pellazgëve

- vijueshmëri gjuhësore
- ilirishtja
2. Ilirët janë popullsi e ardhur, që u përzje me vendasit.
1. Ballkani Perëndimor (nga Gadishulli Istra dhe lumenjtë Sava

- Duava në veri deri në gjirin e Ambrakisë në jug,
deti Adriatik dhe Jon në perëndim deri në lumenjtë Morava
Vendndodhja - Vardar në lindje.
2. U formua si popull gjatë fundit të mijëvjeçarit II dhe fillimit të
e ilirëve
mijëvjeçarit I:
- gjuhë;
- zakone;
- e tradita të njëjta.
1. Iliria Veriore
2. Iliria Jugore
3. Iliria ndahej në 5 njësi të mëdha 3. Dardania
fiziko - gjeografike. 4. Epiri
5. Pajonia
Dalmatët
Liburnët 4. Jetonin në fise: Dardanët
Kaonët etj.
1. Popull i qytetëruar dhe me virtyte të larta.

2. Në shek. IV - III u arrit një
Veçoritë
shkallë e lartë qytetërimi:
e ilirëve
a. Krijuan b. Ndërtuan qytete c. Shtetet prenë e. Gruaja

shtetet e tyre. bashkëkohore monedhat e tyre. luante një rol të
me urbanizim dhe
rëndësishëm.
arkitekturë.
d. U zhvillua kultura dhe sporti.
Përforcimi: Diskutim i lirë, plotësimi i tekstit mësimor

Nxënësit plotësojnë pyetjet e librit (në faqen 11) dhe diskutojnë rreth cilësive të ilirëve.
? Detyrë shtëpie. Plotësoni hartën e Fletores së punës në faqen 6.
14
KREU II
MBRETËRITË E PARA ILIRE
Mësimi 1
Tema. Mbretëritë e para ilire

• Të listojë tiparet kryesore të shtetit ilir.
• Të njohë shtrirjen dhe figurat kryesore të mbretërive të enkelejdëve, taulantëve,
ardianëve.
• Të analizojë shkaqet e rënies së mbretërive ilire.
? Fjalë kyç: shteti i parë ilir, Plini, shek. V-II, Mbretëria e Enkelejve, Bardhyli, Taulantët, Glauku,
Pirro, Monuni, Mbretëria Ardiane, Agroni, Teuta, Genti, Mbretëria e Taulantëve.
? Mjetet: teksti dhe hartë e shtrirjes së mbretërive ilire.

Ndërtimi i njohurive Rrjeti i merimangës
Përforcimi Diskutim i lirë
Mësuesi/ja shkruan në tabelën e zezë këto fjali ose vendos figura:
Harta e Ilirisë Organizimi i brendshëm Mbretëria Ilire
Gjithashtu nxënësve u kërkohet që të krijojnë një lidhje midis fjalëve ose figurave me mësimin e ditës.
Ndërtimi i njohurive: Rrjeti i merimangës

Hapi I. Mësuesi/ja udhëzon gjithë klasën të lexojë temën e ditës për një periudhë kohore prej 10 minutash,
si dhe udhëzon nxënësit që gjatë leximit të nënvizojnë në libër pjesët që i duken më kryesore dhe ndërkohë
shkruan në tabelën e zezë togfjalëshin mbretëritë ilire.
Hapi II. Mësuesi/ja u drejton nxënësve këto pyetje:

- Ku shtrihej Mbretëria e Enkelejve?
- Cila qe qendra e saj?
- Kush ishin figurat kryesore historike?
- Cilët qenë armiqtë kryesorë të kësaj mbretërie?
Hapi III. Të njëjtat pyetje i drejtohen nxënësve dhe për Mbretërinë e Taulantëve.
Hapi IV. Të njëjtat pyetje drejtohen edhe për Mbretërinë e Ardianëve.
Hapi V. Mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetjen:
-Cilat ishin të përbashkëtat dhe të veçantat mes Mbretërisë Ardiane, të Taulantëve dhe Mbretërisë së
Enkelejve?
Mësuesi/ja ndërton në tabelë diagramin e Venit, duke bashkëbiseduar me nxënësit.
15
16
SKEMATIZIMI PËRFUNDIMTAR
Shtrihej në juglindje
të Ilirisë Jugore
Zhvilluan shumë luftëra Rreth liqenit
me maqedonasit të Ohrit
Hapi II
Bardhyli
Mbretëria Enkelejve
Glauku dhe Monumi

Në jugperëndim (Pirro Epirit) → preu monedha

të Ilirisë Jugore - Lis (Lezhë)
- Skutari (Shkodër)
Hapi I Hapi III
MBRETËRITË ILIRE Mbretëria e Taulantëve
- Zhvilloi luftëra me
maqedonasit
Qytetet më të rëndësishme - U zhvillua jeta
ishin Durrahu - Apolonia ekonomike - shoqërore
Zhvilloi luftëra kundër Romës Shkodra (Skutari)
Shtrihu territorin e saj në tërë Ilirinë Jugore (nga

Hapi IV
lumi Morava në veri deri te Vjosa në jug dhe
Mbretëria Ardiane
luginën e Drinit në lindje).
Agroni → krijoi një ushtri dhe flotë të rregullt;

→ ishin lundërtarë të zotë, por cilësoheshin si piratë.
Teuta → u mundua të zgjeronte territoret ;
→ bëri një shtet të fuqishëm;
→ ndoqi një politikë të pavarur.
Genti → formoi një shtet të mirëfilltë.
Këshilli i Diplomatëve Këshilli Shtetëror nëpunës fiskalë administratë gjyqtarë

Hapi V. Mbretëria e
Mbretëria
1. periudha në të cilën u krijuan Enkelejve
Ardiane
veçantat 2. Mbretëria Ardiane - gruaja
gëzonte të drejtat e qeverisjes Mbretëria e
Të
TAULANTËVE
3. kundërshtarët
4. kohëzgjatja e tyre
përbashkëtat
1. ishin monarki të trashëgueshme

Të
2. gëzonin vetëqeverisje
Përforcimi: Diskutim i lirë

Nxënësit diskutojnë rreth pyetjes 6 dhe 7 në tekst, në faqen 14.
? Detyrë shtëpie. Vendosni diçiturat e Fletores së punës, në faqen 7.
Mësimi 2
Tema. Shteti Epirit dhe Mbretëria Dardane

• Të njohë fiset kryesore që shtriheshin në Epir.
• Të analizojë veçoritë e shtetit të Pirros.
• Të tregojë veçoritë e Mbretërisë Dardane.
? Fjalë kyç: Epir, tesprotë, molosë, kaonë, Lidhja Molose, Pirro, Dardania, Batoja, Monumi,
Lungari, bashkim politik.
? Mjete dhe materiale:
Struktura PNP
teksti dhe figura që lidhen me mësimin.
Metoda, teknika e veprimtari Koha

Parashikimi Shpjegim
Ndërtimi i njohurive Ditari dypjesësh dhe përmbledhje e strukturuar
Parashikimi: Shpjegim
Mësuesi/ja bën një hyrje të mësimit. Gjithashtu u shpjegon nxënësve që do të flitet për shtetin e Epirit dhe
Mbretërinë Dardane, si dhe për organizimin e tyre shoqëror dhe politik.
Ndërtimi i njohurive: Ditari dypjesësh dhe përmbledhje e strukturuar

Hapi I. Mësuesi/ja shkruan në tabelë ditarin dypjesësh.
Fjala Komenti
1. Shtrihej nga lumi Vjosa në veri deri në gjirin e Ambrakisë në jug. Malet e
Pindit në lindje dhe deri në detin Jon në perëndim.
Shteti i Epirit 2. vend i lartë
3. popull ilir (grekët i konsideronin si barbarë, pra, popullsi jogreke)
4. tesprotët → brigjet e Jonit
molosët – në lindje → Monarki absolute – shekulli V
kaonët – në veri
5. Lidhja Molose - Bashkimi i parë politik i Epirit
17
Hapi II. Për të dalë në këto përfundime, mësuesi/ja u drejton nxënësve disa pyetje, si:
1. Ku shtrihej Epiri? 2. Çfarë do të thotë epir?
3. Pse themi që popullsia ishte ilire (ku bazohemi)? 4. Cilat qenë fiset kryesore ilire?
5. Cili qe organizimi më i lartë shtetëror?
Hapi III. Mësuesi/ja zbërthen ose shpjegon Lidhjen Molose, si dhe e shkruan këtë togfjalësh në tabelë.
Lidhja Molose
4. Pirroja
1. Bashkim 2. Tesprotë, 3. Monarki federale e - U zhvillua ekonomia;
politik Molosë, Kaonë trashëgueshme, joabsolute - U krijua një ushtri e fortë;
- U zgjerua nga ana territoriale;
Të gjitha fiset merrnin pjesë në - Tarenti , Herakle, Askuli, Argosi;
qeverisjen e vendit me një përfaqësues. - Roma;
Mësuesi/ja pyet nxënësit rreth pyetjeve të mëposhtme:
1. Çfarë ishte Lidhja Molose?
2. Cilat fise e përbënin atë?
3-4.Kur e arriti Lidhja Molose kumin e saj, cilat qenë veçoritë?
Hapi IV. Mësuesi/ja shkruan në tabelën e zezë fjalën Dardani.
1. (sot Kosova) në rrjedhën

7. u pushtua nga Roma e sipërme të Vardarit 2. banorët ishin ilirë dhe
në fund të mijëvjeçarit I jetonin në fise (dardanët)
Dardania 3. zonë e pasur

6. keltët, maqedonasit,
romakët 4. monarki
5. Lungari, Batoja, Monumi
Mësuesi/ja e plotësin skemën, duke drejtuar pyetjet:

1. Ku shtrihej Dardania? 5. Cilët ishin mbretërit kryesorë?
2-3. Cilat ishin veçoritë e popullsisë? 6. Cilët ishin kundërshtarët e Mbretërisë Dardane?
4. Cili ishte organizimi politik i Mbretërisë Dardane? 7. Kur u pushtua nga romakët?
Mësuesi/ja bën një diskutim midis mbretërive kryesore ilire, duke punuar me detyrat e tekstit.
? Detyrë shtëpie. Punoni pikën b të rubrikës “Të njohim personazhe,

vende e ngjarje” te Fletorja e punës në faqen 8.
Mësimi 3
Tema. Arti dhe kultura. Iliria në Perandorinë Romake

• Të tregojë veçoritë e artit dhe kulturës ilire.
• Të identifikojë ndikimin grek e romak në kulturën ilire.
• Të njohë besimin ilir.
• Të tregojë organizimin administrativ të Ilirisë.
? Fjalë kyç: arti prehistorik, karakter dekorativ, elemente gjeometrike, shekujt V - II pr.K., kulturë
tipike ilire, paganizmi, Prevalitania, Epiri i Ri, Epiri i Vjetër, tuma, rruga Egnatia, Batoja, Kliti.
18
? Mjetet: teksti dhe harta.

Ndërtimi i njohurive Shkrim i lirë dhe punë grupi
Përforcimi Punë e lirë
Mësuesi/ja flet për çfarë do të mësohet në mësimin e sotëm dhe krijon tri grupe me tri nxënës, ku secilit
grup i cakton një detyrë.
Ndërtimi i njohurive: Shkrim i lirë dhe punë grupi
Hapi I.
Grupi I → Arti dhe kultura
Grupi II → Feja
Grupi III → Iliria në Perandorinë Romake
Mësuesi/ja udhëzon nxënësit që çdo grup të ketë një përfaqësues dhe se çdo përfaqësues duhet të ketë të
shkruar gjërat kryesore.
Hapi II. Mësuesi/ja e ndan tabelën e zezë në tri kolona.
Arti dhe kultura Feja Iliria në Perandorinë Romake
- Arti prehistorik ilir qe dekorativ - Rënia e Mbretërisë Ardiane

(zbukuries) - Pagane
- Iliria bëhet pjesë e Perandorisë Romake
- Enë balte, objekte prej bronzi, - Dielli - gjarpri - toka
hekuri dhe argjenti. Prevalitania - Shkodrën
- Gruaja
- Elemente gjeometrike Dardania- Shkupin
- Kulturë tipike ilire - Tuma
4 provinca
⇓ Epiri i Ri - Durrësin
3 arsyet Epiri i Vjetër - Nikopojën
1. Zhvillimi i jetës qytetare
2. Forcimi i marrëdhënieve - Copëtoi Ilirinë
ndërkrahinore ⇓
3. Rritja e kontakteve brenda - Nuk lejohej komunikimi midis
dhe jashtë vendit provincave
vendbanimet ilire - Tokat më të mira i takonin shtetit romak
- U vendosën koloni romake
fshatare qytetare - Gjuha - arti latin
(stadiume, teatro, palestra) - Kryengritja e viteve 6 - 9 që udhëhiqej
- gjuha nga Batoja dhe Kliti
Mësuesi/ja u drejton nxënësve këto pyetje:
Te kolona e parë duhet të tregojë - çfarë karakteri ka arti ilir.
- Cilat janë objektet kryesore?
- Cilat janë elementet kryesore të gjendura në këto objekte?
- Cilat janë tri elementet që çuan në zhvillimin e kulturës ilire?
Te kolona e dytë janë katër elemente.
Te kolona e tretë:
- Çfarë ngjarjeje shënon rënien e Ilirisë në Perandorinë Romake?
- Çfarë organizimi administrativ zbatoi Perandoria Romake në Iliri?
- Cilat qenë rrjedhojat e kësaj ndarjeje?
Përforcimi: Punë e lirë

Nxënësit punojnë me pyetjet e librit, faqe 18,
dhe së bashku me mësuesen/in komentohen
ilustrimet e tekstit.
? Detyrë shtëpie. Plotësoni hartën e Fletores
së punës në faqen 9.
19
KREU III
VISET ARBËRORE NË PERANDORINË BIZANTINE
Mësimi 1
Tema. Viset arbërore në shekujt e parë të mesjetës. Principata e Arbrit

• Të përcaktojë pasojat kryesore të dyndjeve sllave.
• Të listojë të dhënat historike që tregojnë vazhdimësinë iliro-arbërore-shqiptare.
• Të argumentojë tiparet kryesore të Shtetit të Arbrit.
? Fjalë kyç: dyndjet sllave, pasoja, vazhdimësi iliro-arbërore-shqiptare, Principata e Arbrit,

Dhimitri, Progoni, Gjini.
? Mjetet:
Struktura PNP
teksti.

Parashikimi Njohja me temën e re
Ndërtimi i njohurive Përmbledhje e strukturuar dhe ditari dypjesësh
Përforcimi Punë e pavarur
Parashikimi: Njohja me temën e re

Mësuesi/ja shpjegon shkurtimisht me disa fjalë se çfarë do të flitet në mësimin e ditës.
Ndërtimi i njohurive: Përmbledhje e strukturuar dhe ditari dypjesësh

Hapi I. Mësuesi/ja udhëzon nxënësit që të lexojë mësimin e ditës për rreth 10 minuta, si dhe të nënvizojnë
pjesët që i duken më interesante. Ndërkohë, mësuesi/ja shkruan në tabelën e zezë togfjalëshin: Territoret
ilire dhe plotëson skemën e mëposhtme.
5. dyndjet sllave (shek. VI-VII)

1. ishin pjesë e Perandorisë Romake
2. Perandoria Romake në vitin 395 u nda
në dy pjesë
3. territoret ilire ishin pjesë e Perandorisë Territoret ilire
Bizantine
4. qëndruan 10 shekuj pasojat
- vendosen në Ballkan - kolonizimi sllav - tërheqja e sllavëve - rrudhosja e Ilirisë
Hapi II. Mësuesi/ja drejton pyetjet:

- Çfarë mund të thoni për territoret ilire?
- A kemi në trojet tona vazhdimësi iliro-arbërore-shqiptare?
Mësuesi/ja ndërton skemën.
20
Shtrirja: Lezhë - Dibër
mesjetë - Vlorë - Ohër
I
A
R Kryeqendra
Vazhdimësia B
II Albanopolis
Ë
iliro-arbërore-shqiptare R (Zgërdhesh, afër Krujës)
I
III Veri - Gryka e Kotorrit
VIII VII
IX V Jug - Gjiri i Artës
rindërtimi i VI
prodhime
emra vendesh kultura e gjuha
kështjellave artizanale Ruajtja e emrit sot:
Komanit IV
mesjetare - arvanitas (Greqi)
- arbëresh (Itali)
Hapi III. Ndërtohet ditari dypjesësh:
Fjala Komenti
- shekulli XII (lindi shteti i parë)
- Principata e Arbrit → sundimtar vendas
Shtrirja: Veri - lumi Drin
Jug - lumi Shkumbin } Arbanon = Arbëri
→ shekujt XII - XIII → mori tiparet e një shteti të

pavarur
dinasti pushteti
Principata e vendase trashëgohej
Arbrit
→ Progoni, Gjini, Dhimitri
Dhimitri
- Princ i Arbrit - u zgjerua principata - lidhi marrëdhënie

- Arhond i Madh ⇓ diplomatike ose
njerëzit e mi aleanca me shtetin
serb, Perandorinë
Bizantine,
Venedikun etj.
- Kruja
Përforcimi: Punë e pavarur
Nxënësit punojnë në mënyrë të pavarur me ushtimet e Fletores së punës, në faqen 10, si dhe detyra dhe
ilustrimet e tekstit.
Mësimi 2
Tema. Principatat arbërore gjatë shek. XIV

• Të kuptojë veçoritë politiko-ekonomike të sistemit feudal në Shqipëri.
• Të identifikojë në hartë shtrirjen e principatave shqiptare.
• Të tregojë veçoritë e jetës qytetare shqiptare në Shqipërinë e Poshtme.
? Fjalë kyç: pronja, pronë private, shekujt XIII-XIV, Perandoria Bizantine, Principata e Topiajve,
Balshajve, Principatat në Shqipërinë e Poshtme, jetë qytetare.
21

Parashikimi Parashikim me trema paraprakë
Ndërtimi i njohurive Rrjeti i merimangës
Përforcimi Punë e lirë dhe rrejti i diskutimit
Parashikimi: Parashikim me trema paraprakë

Mësuesi/ja shkruan në tabelën e zezë këto fjalë:
Pronja Principatat arbërore Qytetet arbërore
Gjithashtu kërkon nga nxënësit se çfarë lidhjeje mund të kenë këto fjalë me mësimin e ditës.
Ndërtimi i njohurive: Rrjeti i merimangës

Hapi I. Mësuesi/ja udhëzon nxënësit që të lexojnë mësimin e ditës dhe të nënvizojnë çështjet kryesore.
Kështu mësuesi/ja e udhëheq mësimin me atë të pyetjeve.
Hapi II. Mësuesi/ja shkruan në tabelën e zezë fjalën: sistemi feudal, si dhe vendos shekujt.
Sistemi feudal
Shekujt X-XIV
- Gjatë kësaj periudhe, cilat qenë elementet që dallojnë fillimin dhe mbarimin e sistemit feudal?
- A ishte pronja një dukuri në territoret e ilirëve dhe pse? (Nxënësit: Pronja ishte një lloj prone e ushtruar në
Perandorinë Bizantine, një pjesë e së cilës ishin edhe në territoret ilire.)
- Cilët ishin përfituesit e pronës dhe çfarë detyrimesh rridhnin prej saj?
Hap pas hapi mësuesi/ja u drejton pyetje nxënësve dhe përgjigjet e tyre i përmbledh në skemën:
Sistemi feudal
filloi në shek. X mbaroi në shek. XIV

evoluoi
pronja pronë e pakushtëzuar e trashëguar
(pronë private) - veçoria
Sipërfaqe toke shitet - blihet
(përfshinte 1, 2, 3 a më shumë
përfituesit: detyrimet:
fshatra ose një krahinë të tërë)
- nëpunës - shërbimi
- ushtarakë ushtarak me
veçoritë
- priftërinj shpenzimet e tyre
pronë e kushtëzuar e patrashëgueshme - besnikë të shtetit
nuk shitej
Hapi III. Mësuesi/ja kalon tani te principatat arbërore, duke u drejtuar nxënësve pyetjen:
- Nga u pushtuan territoret arbërore dhe çfarë organizmi u vendos?
22
Gjysma e dytë e shek. XIV - Car Stefan Dushani
kolonë u ndërtuan manastire u ndryshuan emrat
sllavizmi i zonë
Hapi IV. Principatat arbërore
Shtrirja → ndërmjet lumenjve Mat - Shkumbin

Kryeqendra → qyteti i Durrësit
Sundimtari → Tanush Karl Topia
Marrëdhëniet → Karl Topia - marrëdhënie me Papatin, Hungarinë,
Raguzën
- zot i të gjithë vendit të Arbrit
kulmi
Shtrirja → Shqipërinë Veriore në jug → Vlorë e Kaninë
→ territoret perëndimore të
Kosovës dhe të Maqedonisë
→ lidhje martesore
Sundimtarët → Plaku Balshaj, Strazimiri, Gjergji dhe Balsha

Marrëdhëniet → u afrua me Papatin (katolik)
- administrativ
Shtet - burgje
- gjykata
- thesar
Kundërshtarët → Topiajt - Savrës - turqit osmanë

- Zenebisht
- Loshajve
- Shpatajve
23
Hapi V. Zhvillimi i qyteteve

- emigracion
verior – bregdeti dalmat - u rrit popullsia
jugor – drejt Greqisë ↓
u krijuan lagje të reja
- statutin
stemën monedhën Qytetet shqiptare - u zhvillua zejtaria
↓
- populli dhe fisnikëria lesh metale drurë
↓ - fisnikët shqiptar (argjend - ar)
vëllazëria tregtia e drithit dhe të kripës
↓ - qytet - portet
panaire Kotorr - Tivar - Ulqin - Janinë etj.
Përforcimi: Punë e lirë dhe rrejti i diskutimit
Nxënësit punojnë me pyetjet e tekstit. Mësuesi/ja ndërton rrjetin e diskutimit dhe nxënësit përgjigjen me po
ose jo, sipas qëndrimit që mbajnë dhe argumentojnë përgjigjet e tyre.
PO Pyetja JO
A ishte evoluimi i sistemit të pronës nga pronja → pronë
private, elementi që çoi në zhvillimin e ekonomisë dhe të
qyteteve?
? Detyrë shtëpie. Punoni rubrikën “Të njohim personazhe, vende e ngjarje”

të Fletores së punës në faqen 11.
Mësimi 3
Tema. Kultura, arti dhe feja në viset arbërore

• Të përshkruajë veçoritë e arsimit, letërsisë dhe gjuhës shqipe.
• Të veçojë tiparet kryesore në arkitekturën dhe artin figurativ.
• Të tregojë cili qe besimi te shqiptarët.
? Fjalë kyç: shekujt XII-XIV, arsimi, letërsia dhe gjuha shqipe, kodikët, “Kodiku i artë”, “Kodiku
i purpurt”, “Formula e pagëzimit”, Pal Engjëlli, Guliem Adami (Adae), letërsi laike
(kronika, letërkëmbime, jetëshkrime), arkitekturë, artet figurative, objektet e kultit, riti
katolik, Shqipëria Veriore - katolikë, Shqipëria Jugore - ortodoksë, fe zyrtare.
? Mjetet dhe materialet: teksti dhe figura.

Parashikimi Diskutim i lirë
Ndërtimi i njohurive Shkrim i lirë
24
Parashikimi: Diskutim i lirë
Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit që të tregojnë përvojat e tyre nëse kanë qenë në kishë (katolike ose
ortodokse). Nëse kanë qenë në të dyja kishat, të bëjnë dallimet mes tyre, nëse kanë vënë re të tilla.
Nxënësit flasin për kishat që kanë vizituar në Shqipëri. Ato që janë të reja dhe ato që janë pjesë e trashëgimisë kulturore.
Ndërtimi i njohurive: Shkrim i lirë

Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin e ditës dhe të nënvizojë pjesët kryesore.
Mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetjen:
- Cilat qenë kushtet që çuan në zhvillimin e arsimit?
1. Gjallërimi i jetës qytetare;
2. Lidhja me Evropën dhe qytet e zhvilluara të Perandorisë Bizantine;
Zhvillimi i arsimit
3. Lindja e principatave;
4. Zhvillimi i marrëdhënieve ndërshtetërore.
shfaqen kryesisht në qytetet e zhvilluara të kohës
Shkolla pronë e kishave, katedraleve dhe manastireve (priftërinjtë)
urdhrat fetarë - (administratat + fisnikët)
gjuha në shkolla latine e greke:
- gramatikë
Zhvillimi i
- astronomi
arsimit
- gjeometri
fetare
Letërsia Kodikët - e Beratit (“Kodiku i artë”, “Kodiku i purpurt”)
- e Vlorës
- e Përmetit
- e Shkodrës
laike - kronika, letërkëmbime, jetëshkrime shenjtorësh
- gjuhë greke e latine
Mësuesi/ja: - Cilat janë veçoritë e arkitekturës?
kështjella
laike mure rrethues
Monumentet ujësjellës etj.
arkitekturore gjuhë latine
fetare katolike manastire e kisha
gjenden në veri të vendit
Në gjuhën shqipe kishat bazilike

- “Formula e pagëzimit” bizantine/ në jug të vendit
ortodokse gjuha greke
Arti figurativ → zbukurimi i kishave me mozaikë - afreske - ikona
Feja → Mësuesi/ja shpjegon 3 hapat:

1. Përhapja dhe zyrtarizimi i fesë katolike;
2. Dy qendrat e fuqishme: Roma - Kostandinopoja;
3. Ndarja e Shqipërisë: në veri - katolikë/ jug - ortodoksë.
Nxënësit pasi u njohën me mësimin e ditës, flasin rreth mozaikëve dhe pikturave që ato kanë parë nëpër
kishat katolike dhe ortodokse.
? Detyrë shtëpie. Plotësoni Fletoren e punës në faqen 12.
25
KREU IV
EPOKA E GJERGJ KASTRIOTIT SKËNDERBEUT
Mësimi 1
Tema. Pushtimi i Ballkanit nga turqit osmanë dhe qëndresa e princërve arbërorë

• Të shpjegojë situatën në Ballkan në prag të ardhjes së turqve.
• Të tregojë fazat ushtarake midis turqve dhe ballkanasve.
• Të listojë rrjedhojat e pushtimit osman dhe të tregojë kryengritjet e viteve `20-`30 të shek. XV.
? Fjalë kyç: pushtimi i Ballkanit (shekulli XIV), territor i copëtuar, Murati I, vendet ballkanike,
koalicione osmane, beteja e Lumit Maricë, Beteja e Fushë-Kosovës, haraç (taksë
vjetore), Gjon Kastrioti, kryengritjet e viteve `20-`30 të shek. XV, Gjergj Arianiti.
? Mjetet:
Struktura PNP
teksti dhe harta e pushtimit të Ballkanit.
Ndërtimi i njohurive Shkak-pasojë
Mësuesi/ja shpjegon se çfarë përmban mësimi i ditës dhe lexon pyetjen nr. 8 (faqe 29 në tekst) për të
treguar si shihej situata nga Papa i Romës, Gregori XI.
Ndërtimi i njohurive: Shkak-pasojë

Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë tekstin dhe pasi ta kenë mbaruar së lexuari, kërkon prej tyre të
renditin shkaqet që çuan në pushtimin e Ballkanit nga turqit osmanë.
Nxënësit flasin dhe mësuesi/ja shkruan në tabelën e zezë.
1. territor i copëtuar, i ndarë në shtete e principata të ndryshme; 2. kishin mosmarrëveshje;
3. zhvilloheshin luftëra me karakter fetar; 4. njihnin terrenin.
(Mësuesi/ja kujton që gjatë luftës midis Topias - Balshaj, Karl Topia thirri në ndihmë turqit.)
shkaqet
Sulltan Murati I (shkak) filloi pushtimin e Ballkanit.
- Çfarë solli pushtimi i Ballkanit nga osmanët?
Krijimin e koalicioneve
Maricë Fushë-Kosovë
- Si përfundoi lufta?
pasoja
Venediku pushtoi bregdetin shqiptar Ballkani u pushtua nga osmanët.
- Cilat qenë pasojat e pushtimit osman?
pasojat
1. shumë territore bujqësore e qytete u shkatërruan;
2. princërit arbërorë u zhveshën nga pronat dhe u kthyen vasalë të sulltanit;
3. toka u shpall pronë e sulltanit.
pasoja
shpërthimin e 2 kryengritjeve
Gjon Kastrioti Gjergj Arianiti

26
Pra, ngjarjet një herë janë shkak ose rrjedhojë dhe, pastaj kthehen në pasojë e kështu me radhë.

Nxënësit pasi kuptojnë mësimin mundohen të shpjegojnë dhe të diskutojnë mbi shprehjen e lexuar nga
mësuesi/ja në fillim të librit.
? Detyrë shtëpie. Punoni rubrikën “Të njohim personazhe, vende e ngjarje” të Fletores së punës
në faqen 14, si dhe detyrat 1, 2 të tekstit.
Mësimi 2
Tema. Bashkimi i principatave arbërore nën drejtimin e Gjergj Kastriot Skënderbeut

• Të tregojë shtrirjen dhe veçoritë e principatës së Kastriotëve.
• Të shpjegojë kryengritjen e përgjithshme të 1443 .
• Të argumentojë rëndësinë e Kuvendit të Lezhës.
? Fjalë kyç: principata e Kastriotëve, Gjon Katrioti, Kryengritja e Përgjithshme e vitit 1443, Janosh
Huniadi, 28 nëntor 1443, Gjergj Kastriot Skënderbeu, Kuvendi i Lezhës (2 mars 1444).
? Mjetet dhe materialet: teksti dhe figura, mësuesi/ja mund të sjellë dhe filmin “Skënderbeut”.

Mësuesi/ja shkruan në tabelën e zezë fjalën Kruja dhe pret sugjerime nga nxënësit.
Muzeu i Skënderbeut
Qëndresa e
Skënderbeu
shqiptarëve ndaj Kruja
osmanëve Kalaja
Ndërtimi i njohurive: Ditari dypjesësh Pazari i Krujës
Hapi I. Mësuesi/ja shkruan në tabelë ditarin dypjesësh.
Fjalia Komenti
Shtrirja
Principata e Dukagjinasve - në veri
Deri në Gostivar - në lindje
Principata e Gjon Kastriotit
Principata e Aranitasve dhe Topiajve - në jug
Territoret e Matit dhe një dalje në Adriatik - në perëndim
Rëndësia
- kishte dalje në det
- kripore
- kalonin rrugë të rëndësishme që lidhin veriun me jugun
- kishte marrëdhënie me Venedikun, Raguzën etj.
27
Pra, mësuesi/ja pasi i ka udhëzuar nxënësit të lexojnë mësimin, plotëson tabelën.

Hapi II. Mësuesi/ja bën një shpjegim të pjesës së dytë.
Hapi III. Mësuesi/ja pasi ka shpjeguar ardhjen e Skënderbeut në atdhe i drejton nxënësve pyetjet:
- Çfarë mund të priste Skënderbeu nga sulltani?
- Çfarë masash duhej të merrte Skënderbeu?
- Të bëhej bashkimi i të gjitha principatave në
1. bashkim një aleancë → Lidhja Arbërore e Lezhës (kryetar
2. organizim Kuvendi i Lezhës Skënderbeu)
3. drejtim në krye
4. financim 2 mars 1944 - ushtria e përbashkët: Skënderbeu
Gjergj Arianiti 8000 kalorës
Nevoja të kohës për - krijimi i një arke
Andrea Topia 7000 këmbësorë
të bërë ballë rrezikun
Gjergj Belsha territori i kontrolluar 1 njeri për shtëpi
osman.
nga Venediku
Nxënësit punojnë me pyetjet 1, 2, 3 të tekstit, në faqen 31.
? Detyrë shtëpie. Plotësoni Fletoren e punës në faqet 14-15.
Mësimi 3
Tema. Lufta e Lidhjes Arbërore të Lezhës për mbrojtjen e lirisë

• Të përshkruajë betejat kryesore të lidhjes dhe Skënderbeut.
• Të argumentojë marrëdhëniet e Skënderbeut me vendet fqinje.
• Të përshkruajnë rrjedhojat e pushtimit osman, duke nxjerrë në pah rëndësinë e
veçoritë historike të epokës së Skënderbeut.
? Fjalë kyç: Torviolli, Venediku, Janosh Huniadi, beteja e Sfetigradit, tri betejat e mbrojtjes së
Krujës, beteja e Beratit, beteja e Orinikut, beteja e Ujit të Bardhë, beteja në Vajkal,
Moisi Arianiti, Hamza Kastrioti, marrëdhënie me Papatin, Venedik, Milano, Raguzë, Hungari.
? Mjetet:
Struktura PNP
teksti.

Ndërtimi i njohurive INSERT
Mësuesi/ja shkruan në tabelën e zezë fjalën Skënderbeu dhe pret sugjerimet e nxënësve.
Sulltani
Donika Marin Barleti
Venediku Skënderbeu
28 nëntor 1443
Kuvendi i Lezhës Princat shqiptarë

28
Ndërtimi i njohurive: INSERT

Mësuesi/ja merr informacion mbi Skënderbeun, që nxënësit e kanë marrë gjatë viteve të shkollës, por dhe
në 2 mësimet e fundit.
Udhëzohen nxënësit të lexojnë mësimin e ditës dhe ndërkohë ndërtohet tabela e INSERT-it.
√ + - ?
Nxënësit e dinë Nxënësit nuk e dinë Informacioni që Informacioni shtesë.
informacionin që po informacionin që nxënësit e dinin
lexojnë. lexuan. ndryshe.
- Shqipëria pas - Beteja e Torviollit 1. Pse Venediku

fitoreve filloi të - Venediku nuk e ndihmoi
vlerësohej nga Evropa. - Beteja e Sfetigradit Skënderbeun nga
- Jonosh Huniadi (ndërhyrja e Venedikut sulmet e Perandorisë
- 3 rrethimet e Krujës pranë oborrit të sulltanit Osmane, si ndodhi
- Marrëdhënie me për ta vënë midis 2 më vonë?
Hungarinë, Napolin, zjarreve) 2. A ekzistonte
Raguzën, Venedikun - Paqe me Venedikun ndonjë mundësi
⇓ - Beteja e Beratit bashkëpunimi midis
Këto mund të vendosen (Humbja e parë e thellë e Janosh Huniadit dhe
edhe në kolonën që lidhjes) Skënderbeut?
mban shenjën “+”
Tradhtuan
Moisi Hamza
Golemi Kastrionti
beteja në beteja
fushën e në Ujin e
Oronikut Bardhë
- beteja në fushën e Vajkalit
(Mësuesi/ja punon dhe me

hartën, si dhe tregon vendet
kryesore ku u zhvilluan
betejat kryesore.)
Beteja e Torviollit 1444.
29
1450 Rrethimi i Krujës 1455 Beteja e Beratit. Rënia e kalasë,

tradhtia e Moisi Arianitit dhe Hamza Kastriotit.
1456 beteja e Oronikut, Moisi 1757 beteja e Ujit të

1468 Vdekja e Skënderbeut.
Arianiti Bardhë, Hamza Kastrioti
Përsëritet në mënyrë të përmbledhur skema e mësipërme.
? Detyrë shtëpie. Plotësoni ushtrimin që ju pëlqen të Fletores së punës në faqet 15-16.
Mësimi 4
Tema. Viset arbërore pas vdekjes së Gjergj Kastriot Skënderbeut (1468-1506)

• Të përshkruajë situatën pas vdekjes së Skënderbeut, si dhe të përshkruajë betejat kryesore.
• Të flasë për kthimin e Skënderbeut të Ri në Shqipëri, si dhe të flasë për rimëkëmbjen
e Principatës së Kastriotëve.
• Të përshkruajë rrjedhojat e pushtimit osman, duke nxjerrë në pah rëndësinë dhe
veçoritë historike të epokës së Skënderbeut.
? Fjalë kyç: Kuvendi i Ri, vdekja e Skënderbeut (17 janar, 1468), katedralja e Shën Kollit, Sulltan
Mehmeti II, Gjon Kastrioti, rimëkëmbje, Lekë e Pal Dukagjini.
? Mjetet:
Struktura PNP
teksti.

Ndërtimi i njohurive Shkrim i lirë dhe pema e mendjes
30
Mësuesi/ja shkruan në tabelë të zezë fjalën Skënderbeu dhe kërkon nga nxënësit që të thonë çfarë dinë
rreth kësaj figure historike. Përgjigjet e nxënësve shkruhen në tabelë.
heroi ynë kombëtar

Mamica (e motra) Gjergj Kastrioti
Gjon Kastrioti (i ati) Skënderbeu prijës
Donika (e shoqja) Vojsava (e ëma)
luftoi kundër pushtuesve otomanë
Ndërtimi i njohurive: Shkrim i lirë dhe pema e mendjes

Mësuesi/ja udhëzon nxënësit që të lexojnë mësimin dhe të nxjerrin çështjet kryesore të mësimit, të cilat
duhet tì shkruajnë në fletoren e klasës.
Shembulli I
→ dëme ekonomike
bënë që Skënderbeu të thërriste Kuvendin e Ri, por më 17 janar 1468 ai
→ dëme njerëzore →
ndërron jetë (varroset në katedralen e Shën Kollit në Lezhë)
→ ushtri e pakësuar
→ rënia e Krujës më 1478

→ Sulltan Mehmeti II - ndërmori një fushatë të ashpër ushtarake
→ rënia e Shkodrës më 1479
Shembulli II
Sulltan Mehmeti II → ndërmori një fushatë pushtuese në Itali → Sulltan Mehmeti II vdes
dështimi i
↓ - shpërthen grindja
sulltanit
Pushtoi kështjellën e Otrantos në oborrin e Sulltanit
ndaj Italisë
- kryengritjet arbërore
↓
nga Gjon Kastrioti dhe Lekë e Pal Dukagjini
Principata e Kastriotëve
Në vitin 1506 territoret arbërore bien
nën sundimin osman.
ka buste në qytet kryesore çliroi vendin dhe krijoi një

në Evropë dhe Amerikë shtet që i rezistoi 24 vjet
Perandorisë Osmane
atlet i krishterimit Skënderbeu
bashkoi princërit dhe
janë shkruar shumë hodhi themelet e shtetit të
libra për të hero kombëtar pavarur të arbrit

Nxënësit flasin për veprat që janë shkruar mbi Skënderbeun. Ata iu përgjigjen edhe pyetjeve 1-4 të tekstit në
faqen 36.
31
KREU V
VISET SHQIPTARE NËN PUSHTIMIN E PERANDORISË OSMANE
(shek. XV-XIX)
Mësimi 1
Tema. Administrimi i territoreve shqiptare. Jeta ekonomike, kulturore dhe fetare

• Të shpjegojë sistemin administrativ që u vendos në territorin shqiptar.
• Të listojë pasojat e sistemit administrativ.
• Të përshkruajë rolin e shkollave katolike në shek. XVII në përhapjen e arsimit në
gjuhën shqipe.
• Të flasë për rëndësinë e veprave të shkrimtarëve në shek. XVII-XVIII.
? Fjalë kyç: ndarje administrative, shekulli XVI, sanxhaqe, elajete, nahije, kaza, ngastra hase,
zijamete, timare, priftërinjtë katolikë: Gjon Buzuku, Pjetër Budi, Frang Bardhi, Pjetër
Bogdani, piktorë: Onufri, Kostandin Shpataraku, David Selenica.
? Mjetet dhe materialet: teksti, figura të arkitektëve dhe shkrimtarëve shqiptarë.

Ndërtimi i njohurive Harta e mendjes, marrëdhëniet pyetje-përgjigje
Përforcimi Punë me tekstin
Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të tregojnë ndarjen administrative të vendit, si dhe kërkon të dijë pse ka
nevojë për administrim.
numri i popullsisë
qarku - rrethi - bashkia - komuna: taksat
shkollimi
shërbimi shëndetësor
Ndërtimi i njohurive: Harta e mendjes dhe marrëdhëniet pyetje-përgjigje
Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin e ditës.
Hapi I. Mësuesi/ja shkruan në tabelë fjalën Sulejman Ligjvënësi dhe u drejton nxënësve pyetjet:
- Cili qe sundimtari që bëri një organizim të ri administrativ, i cili u vendos në territoret shqiptare?
- Cilat ishin njësitë administrative?
Nxënësit përgjigjen duke komentuar skemën e tekstit në faqen 37, Ndarja administrative e Perandorisë Osmane.
Sulejman Ligjvënësi (shek. XVI)
Nxënësi: Ballkani qe ndarë në 3 elajete: Rumeli, Bosnje, Deti.

ELAJETI
Territoret shqiptare bënin pjesë në elajetin e Rumelisë.
SANXHAKU Nxënësi: - Njësi më e vogël dhe disa sanxhakë formonin një elajet.
- Drejtohej nga sanxhakbeu që ishte drejtues ushtarak.
- Kishte “Sheriatin” dhe kodin vendas (më i vjetri ai i Shkodrës)
Ligji kryesor i Perandorisë Osmane

32
KAZAJA disa kaza formonin një sanxhak

a. Sheriati
- Kadiu: gjykatës që vepronte me dy kode:
b. kodi vendas
NAHIJA - njësia më e vogël territoriale
Hapi II. Mësuesi/ja shkruan në tabelë emrin sulltan dhe kërkon nga nxënësit të tregojnë tiparet kryesore
për sa i përket tokës.
Sulltani:
1. sundimtar absolut 2. drejtonte Perandorinë 3. ishte pronari i

Osmane me ligjin islamik vetëm i gjithë tokës në
“Sheriatin” Perandorinë Osmane
Pasi të shkruajë tri veçoritë e sulltanit, mësuesi/ja u kërkon nxënësve të thonë se çfarë marrëdhëniesh të
tjera ishin krijuar me bazë tokën.
ushtarakë
u dhuronte tokë me nëpunësve
Sulltani
madhësi të ndryshme (spahinjve)
civilë
i shërbenin sulltanit
hase, zijamete, timare
me një numër
kalorësish
toka: - nuk mund të dhurohej,

- nuk shitej,
- nuk trashëgohej.
Kjo tokë evoluoi në çiflig
çifligu (shek. XVII):
1. dhurohej 2. pronë e pakushtëzuar 3. shitej 4. blihej 5. trashëgohej
Mësuesi/ja këtu bën një paralelizëm midis pronjës në Perandorinë Bizantine dhe sistemit të timarit në
Perandorinë Osmane.
Hapi III. Arsimi. Mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetjet:

- Në çfarë periudhe u vu re një zhvillim ekonomik? (shekujt XVI-XVIII)
- Çfarë veçorish shfaqen në territoret shqiptare gjatë shekujve XVI-XVIII? (u zhvillua ekonomia)
- Çfarë solli zhvillimi i ekonomisë? (gjallërimin e jetës qytetare)
- Çfarë solli zhvillimi i ekonomisë dhe gjallërimi i qyteteve? (zhvillimin e qyteteve)
- Cilët ishin qytetet që u gjallëruan? (Prizreni, Shkodra, Elbasani, Berati)
- Cilat janë elementet që tregojnë gjallërimin e jetës qytetare? (rritja e numrit të popullsisë, lindën
lagje të reja, çdo qytet kishte qendrën e tij dhe pazarin, u zhvillua tregtia etj.)
Nxënësit flasin, ndërsa mësuesi/ja plotëson skemën (pra, skematizohen përgjigjet).
33
u bënë u hapën
përkthime të Zhvillimi i arsimit shkolla fetare
librave fetarë (shek. XVII)
Priftërinjtë u hartuan u hapën shkolla

katolikë tekstet fillore dhe të mesme
shqiptarë shkollore në gjuhën shqipe
Gjon Buzuku (“Meshari”, 1555)

Pjetër Budi
Frang Bardhi
Pjetër Bogdani
Mësuesi/ja: - Ku u pasqyrua pamja e re e qyteteve?

Nxënësit: U pasqyrua në arkitekturë dhe pikturë.
xhami e kisha hanëme e çezma Kostandin Shpataraku
Arkitektura kulla, Sahati Piktura Onufri
mjedise çlodhëse David Selenica
Përforcimi: Punë me tekstin

Nisur nga fakti që skemat janë ndërtuar edhe për t’iu përgjigjur pyetjeve të librit, punohet me tekstin.
? Detyrë shtëpie. Plotësoni legjendën e Fletores së punës në faqen 17.
Mësimi 2
Tema. Lufta çlirimtare kundër sundimit osman në shekujt XVII-XVIII

• Të flasë për rëndësinë që pati kryengritja e vitit 1537.
• Të dallojë qëllimin kryesor të kuvendeve shqiptare dhe atyre ballkanike.
• Të tregojë se me cilën ngjarje lidhet rënia e Perandorisë Osmane.
? Fjalë kyç: krahina autonome, Labëri, Malësi e Madhe, Dukagjin, dy kuvende shqiptare, kuvende
ballkanike, Vuçë Pasha, Nora e Kelmendit, arqipeshkëvi i Shkupit - Frang Bardhi.
? Mjetet: teksti.

Përforcimi Punë e pavarur
34

Mësuesi/ja shpjegon me disa fjalë hyrëse për çfarë do të flitet në mësimin e ditës dhe kërkon nga nxënësit
të lexojnë tekstin dhe të nënvizojnë në të pjesët kryesore.

Mësuesi/ja udhëzon nxënësit që të shkruajnë në fletoret e tyre të historisë pjesët kryesore të mësimit,
p.sh.: Kryengritja e vitit 1537, si dhe të përcaktojë pikat kyçe të pjesës.
1. Flota osmane ishte përqendruar në brigjet e Himarës (Vlorë) me qëllim për të sulmuar brigjet e Italisë.
2. Ushtria osmane detyroi krahinën autonome të Labërisë të paguante taksat e prapambetura dhe si
rrjedhojë shpërthyen kryengritjet.
3. Për të luftuar osmanët u zhvilluan dy kuvende shqiptare dhe katër ballkanike.
Mësuesi/ja bën në dërrasë të zezë skicën e bregdetit shqiptar, ku shënon: Vlorën, Shkodrën, dhe vendos
në qendrat e kryengritjes nga një flamur.
Tërhiqet vëmendja e nxënësve te viti 1683, pasi është pika kulmore e zgjerimit të Perandorisë Osmane, e
në të njëjtën kohë fillon edhe tkurrja e kësaj perandorie.
E njëjta praktikë zhvillohet edhe për pjesën e dytë dhe të tretë të mësimit.
Përforcimi: Punë e pavarur

Nxënësit punojnë me pyetjet e librit, në faqen 41.
Mësimi 3
Tema. Pashallëku i Shkodrës dhe i Janinës

• Të tregojë se si u formua Pashallëku i Shkodrës.
• Të tregojë si u formua Pashallëku i Janinës.
• Të argumentojë tiparet shtet-formuese të këtyre dy pashallëqeve.
? Fjalë kyç: pashallëk, sanxhak, pashë, familja e Bushatllinjve, Pashallëku i Shkodrës, Mehmet
Bej Bushatlliu, Mehmet Pashë Plaku, Mahmut Pashë Bushatlliu, Karamahmut Pasha,
Konfederata Ilirike, Pashallëku i Janinës, Ali Pashë Tepelena.
? Mjetet dhe materialet: teksti dhe figura që tregojnë kalanë e Shkodrës dhe të Janinës, si dhe figura
të Karamahmut Pashës dhe Ali Pashë Tepelenës, hartë ku tregohet shtrirja e
dy pashallëqeve.

Ndërtimi i njohurive Punë në grupe
35

Mësuesi/ja shkruan ose vendos figura në tabelën e zezë dhe kërkon nga nxënësit të japin sugjerimet e
tyre.
Shtrirja e Kalaja e Karamahmut Ali Pashë Kalaja e

Pashallëkut Rozafës Pasha Tepelena Janinës
Shkodër legjenda kënga e tij
Pra, nxënësit japin sugjerime për ato që dinë.
Ndërtimi i njohurive: Punë në grupe

Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin dhe krijon dy grupe: njeri flet për pashallëkun e Shkodrës
dhe tjetri për atë të Janinës, ndërsa pjesa tjetër e klasës lexon tërë mësimin dhe nënvizon gjërat kryesore.
Mësuesi/ja shkruan në tabelën e zezë dhe nënvizon fjalët kryesore.

Pashallëk quhej një sanxhak që drejtohej nga një shqiptar që mbante titullin pashë.
PASHALLËKU I SHKODRËS
Mehmet bej Bushatlliu
Mehmet Pashë Plaku
1. Krijoi 2. përkrahu 3. krijoi një

një ushtri zhvillimin e jetë të qetë
të rregullt zejtarisë e tregtisë në pashallëk
Sundimtar i aftë
Mahmut Pashë Bushatlliu, 1. Zgjeroi territorin e pashallëkut

u shpall
(Karamahmuti) Veri -
fermanli
Shqipërinë
veriore
Perëndim Lindje -
Diplomat i shkathët
- Adriatik Kosovë, Dibër,
Jug - Shkup
1. U lidh me shtete që kishin 2. Aleancë ballkanike, Shqipërinë
interesa të kundërta Konfederata ilirike e Mesme
- Perandorinë Osmane
- Austrinë
- Rusinë
- Francën
Mësuesi/ja nxjerr në pah 3 veçoritë e Karamahmut Pashës dhe i plotëson ato.
36
PASHALLËKU I JANINËS
Ali Pashë Tepelena
3. nënshtroi 4. krijoi një ushtri të

2. përdori dorë të
krahinat autonome fortë e të disiplinuar
hekurt, sundimtar
(me dhunë) (flota, fortifikimi)
absolut
5. krijoi një
1. punoi shumë Sundimtar i aftë polici
për organizimin
e brendshëm të punoi për zgjerimin e
pashallëkut Ali Pashë Tepelena Pashallëkut
Veri – Durrës, Dibër
Jug – gjiri i Korintit
Diplomat i zoti
1. krijoi një organ nëpunësish 2. pati marrëdhënie me Fuqitë e Mëdha

(Rusi - Francë - Angli)
PASHALLËKU I SHKODRËS PASHALLËKU I JANINËS

Nxënësit punojnë me detyrat e dhëna në tekst.
? Detyrë shtëpie. Punoni rubrikën “Të njohim personazhe, vende e ngjarje” të

Fletores së punës në faqen 19.
37
KREU VI
RILINDJA KOMBËTARE SHQIPTARE
Mësimi 1
Tema. Tanzimati dhe kryengritjet e viteve `30 të shek. XIX
?

Objektivat:

Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë:
• Të dallojë dhe të përshkruajë aspektet kryesore të reformës në Perandorinë Osmane.
• Të nxjerrë në pah se përse këto reforma shkaktuan kryengritje në Shqipëri.
• Të shpjegojë përse lindi nevoja për reforma në Perandorinë Osmane.
? Fjalë kyç: Abdyl Mexhiti, Tanzimat (reformë), shqiptarët, Kryengritja e Beratit - Tafil Buzi,
Kryengritja e Shkodrës - Hamza Kazazi, Kryengritjet e Jugut – Zenel Gjoleka, Rrapo Hekali.

Ndërtimi i njohurive Marrëdhëniet pyetje-përgjigje, pema e
mendjes dhe shkak-pasojë
Mësuesi/ja u paraqet nxënësve në mënyrë të përgjithësuar se çfarë përmban mësimi i ditës. Pra, se çfarë
ndodh me Perandorinë Osmane në shekullin XIX.
Ndërtimi i njohurive: Marrëdhëniet pyetje-përgjigje, pema e mendjes dhe shkak-pasojë

Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë tekstin dhe të nënvizojnë pjesët që u duken më të rëndësishme.
Mësuesi/ja drejton pyetjen:
- Çfarë situate paraqitej në Perandorinë Osmane në shek. XIX?
Shekulli XIX Perandoria Osmane
1. kriza e thellë ekonomike (borxhe të mëdha)

⇒ Tanzimat (reformë) x3
2. ushtri e paaftë për të mbajtur territorin x2
e Perandorisë Osmane
x6
Mësuesi/ja drejton pyetjet:
- Kush e urdhëroi këtë reformë dhe ku mbështetej ajo? Berat
x1
x5
- Cili qe qëllimi kryesor i reformave? (Modernizimi,
x4
evropianizimi i Perandorisë Osmane.)
- Çfarë ndikimi patën këto reforma në territoret shqiptare?
(Shqyrtohen reformat një nga një për të parë ndikimin që
patën në Shqipëri.)
Kryengritja e Tanzimatit
38
e urdhëroi
Tanzimat = reformë Sulltan Abdyl Mexhidi
garantoi administrimi territorial ushtria arsimi financa
- lirinë e: - administrim i ri - model - u hapën - sistem i ri

- individit territorial evropian shkolla me taksash
- pronës - vilajeti (kaza e - u vendos - nëpunës të
mësues laikë
- nderit nahije) shërbim i shtetit
- administratë e detyruar
re e emëruar nga
Stambolli
- territoret shqiptare
në 4 vilajete
(Shkodër, Kosovë,
Manastir, Janinë)
Zbatimi i reformave në Shqipëri dhe kundërshtimi i tyre nga shqiptarët.
Administrata e re Shërbimi i detyruar U mohua Sistemi i ri

Shteti turk barazonte hapja e
nuk dinte gjuhën përfshinte djemtë rëndonte popullsinë
fenë me kombësinë, shkollave
dhe zakonet e nga mosha me taksa, sidomos
kështu që mohonte shqipe,
vendit. 15-30 vjeç, që taksën e jashtë-
kombësinë e popullit laike
dërgoheshin në zakonshme për
shqiptar, duke i
territore të largëta ushtrinë.
ndarë ata në grekë,
turq e latinë. të Perandorisë
Osmane
Mësuesi/ja pyet: - Çfarë rruge ndoqi populli shqiptar për të kundërshtuar këto reforma?
Kryengritjet
1. Kryengritja 2. e Shkodrës - 3. e Kosovës dhe e 4. e Kurveleshit 5. e Mallakastrës

e Beratit - Tafil Buzi Hamza Kazazi fushës së Pollogut
Nxënësit punojnë pyetjet 1-2 të tekstit.
? Detyrë shtëpie. Plotësoni rubrikën “Të njohim personazhe, vende

e ngjarje” të Fletores së punës në faqen 20.
Mësimi 2
Tema. Rilindja Kombëtare shqiptare
?
Objektivat:

• Të përkufizojë se çfarë kupton me Rilindje Shqiptare.
• Të njohë disa nga figurat kryesore të Rilindjes sonë.
• Të njihet me veprimtarinë e rilindësve tanë.
? Fjalë kyç: Rilindje Kombëtare, lëvizje politike e kulturore, shekulli XIX, 1912, rilindës, iluminizëm,
historia kombëtare, shoqëri kulturore e klube, Naum Panajot Bardhi (Veqilharxhi),
Jeronim de Rada, Kostandin Kristoforidhi, Zef Jubani.
? Mjetet: teksti dhe figura me personalitete të Rilindjes.

39

Ndërtimi i njohurive Pema e mendjes
Përforcimi Punë e lirë (diskutim)
Mësuesi/ja shkruan ose vendos në tabelë të zezë fotot e këtyre rilindësve, si:
Veqilharxhi De Rada Kostandin Kristoforidhi Zef Jubani
Gjithashtu kërkon të dijë se çfarë kanë lexuar nxënësit dhe çfarë dinë për këto figura.
Ndërtimi i njohurive: Pema e mendjes

Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin e ditës, si dhe të nënvizojnë pjesët kryesore. Ai/ajo
shkruan në tabelë fjalën Rilindje kombëtare dhe kërkon nga nxënësit ta plotësojnë.
Shek. XIX - 1912
- N. Veqilharxhi
Lëvizje me karakter - J. De Rada
RILINDJA KOMBËTARE Rilindësit
kulturor-politik - Kostandin Kristoforidhi
- Zef Jubani etj.
- nëpërmjet U ndikua
- çlirimin
arsimit fitohej e vendit dhe nga historia nga iluminizmi
ndërgjegjja pavarësinë kombëtare evropian
kombëtare pa nëpërmjet
të cilën lufta për luftës së
çlirim është e armatosur
pamundur
Mësuesi/ja ndjek të njëjtën rrugë edhe për pjesën e dytë.

- përpjekje për hapjen e - u hartuan tekste - bënë përkthime - krijuan alfabete
shkollave shqipe shkollore
Arsimi
- evidentuan
pasuritë dhe rrugët Zhvillimi i vendit - feja e shqiptarit është shqiptaria
RILINDËSIT
për zhvillimin e (emancipimi)
shoqërisë
Ndërgjegjja kombëtare
botuan gazeta atdheut, lirisë, historisë

- klube dhe shoqata ⇒ revista e vepra të ⇒ kombëtare, vlerave të
ndryshme shoqërisë
Nxënësit lexojnë disa pjesë të veprave të këtyre figurave të Rilindjes Kombëtare.
Organizohet debat në lidhje me pyetjet 4,5 të rubrikës “Arsyeto” në faqen 48 të tekstit.
40
Mësimi 3
Tema. Kriza Lindore. Rreziku i copëtimit të tokave nga fqinjët
?
Objektivat:

• Të përshkruajë situatën e Perandorisë Osmane në vitet `70 të shekullit XIX.
• Të argumentojë planet për copëtimin e trojeve shqiptare nga vendet fqinje.
• Të evidentojë dy rrymat në gjirin e lëvizjes kombëtare.
? Fjalë kyç: Tanzimat, vitet `70 të shekullit XIX, Kriza Lindore, Fuqi të Mëdha, shtetet ballkanike,
Naçartaina (Projekti), Megali-Idea (Ideja e Madhe), dy rrymat.
? Mjetet:
Struktura PNP
teksti dhe harta e Ballkanit nën sundimin osman.

Përforcimi Rrjeti i diskutimit

Mësuesi/ja sqaron nxënësit mbi çështjet që do të trajtohen në temën e mësimit: Kriza Lindore dhe qëndrimin
që mbajnë vendet fqinje ndaj territoreve të banuara nga shqiptarët.
Ndërtimi i njohurive: Ditari dypjesësh

Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin dhe të nënvizojnë pjesët kryesore dhe ndërkohë ndërton
skemën në tabelë. Mësuesi/ja drejton pyetjen:
- Cilët janë tiparet kryesore të Krizës Lindore?
Fjalia Komenti
Kriza Lindore - Tanzimati dështoi ⇒ dobësohet situata e brendshme
P. Osmane - u rritën lëvizjet çlirimtare të popujve të shtypur (Rusi, Austro-Hungari)
- u rrit ndërhyrja e Fuqive të Mëdha në punët e brendshme të Perandorisë Osmane
Vendet fqinje Serbia - Naçartaina, Kosova - Staroserbia

Greqia - Megal-Idea
Lëvizja Kombëtare Rryma e parë - shtet autonom, autonomi shkallë-shkallë drejt shtetit të pavarur
Rryma e dytë - shpalljen e shtetit të pavarur shqiptar
Përforcimi: Rrjeti i diskutimit

Mësuesi/ja ndërton në tabelë të zezë rrjetin e diskutimit.
Pyetja
Po Jo
Nisur nga rrethanat e kohës, a ishte rryma e parë më pranë
realitetit për statusin e trojeve shqiptare se rryma e dytë?
Organizohet debat i lirë në lidhje me pyetjet e rubrikës “Arsyeto”.
? Detyrë shtëpie. Plotësoni hartat e Fletores së punës në faqen 21.
41
Mësimi 4
Tema. Formimi i Lidhjes Shqiptare të Prizrenit
?
Objektivat:

• Të përshkruajë situatën ndërkombëtare në prag të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit.
• Të evidentojë hapat që çuan në formimin e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit.
• Të shpjegojë statutin e parë dhe atë të dytë të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit.
? Fjalë kyç: Traktati i Shën Stefanit (1877), Komiteti Qendror për Mbrojtjen e të Drejtave të
Kombësisë Shqiptare, Abdyl Frashëri, Ymer Prizreni, Besëlidhje = Lidhja e
Prizrenit, statuti i parë, statuti i dytë, Kararname (Libri i vendimeve), Këshilli i
Përgjithshëm, Komiteti Kombëtar, funksione legjislative.
? Mjetet:
Struktura PNP
teksti dhe harta e Ballkanit nën sundimin osman.

Ndërtimi i njohurive Pyetje-përgjigje
Mësuesi/ja shkruan në tabelën e zezë fjalët e mëposhtme ose vendos figura me pamje nga:
Traktati i Shën Stefanit – Abdyl Frashëri – Qyteti i Stambollit – Qyteti i Prizrenit
Kërkon nga nxënësit të thonë se çfarë lidhje kanë këto fjalë ose figura me mësimin e ditës.
Ndërtimi i njohurive: Pyetje-përgjigje

Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin e ditës dhe të nënvizojnë pjesët kryesore. Ndërkohë që
ndërtohet skema në tabelë.
Pyetja Përgjigjja
- Çfarë pasojash Lufta Ruso-osmane
solli lufta ruso-turke - lufta në Ballkan solli dy vështirësi për shqiptarët:
në Ballkan? 1. territoret shqiptare vlerësoheshin si tokë e Perandorisë Osmane
2. populli shqiptar përbëhej nga tri besime fetare, dhe nuk njihej si komb nga
Fuqitë e Mëdha, por e ndarë në myslimanë, katolikë e ortodoksë.
- Çfarë solli - Lufta Ruso-osmane ⇒ Traktati i Shën Stefanit (1877)

traktati i Shën ⇒ Copëtoi rëndë trojet shqiptare, duke ia dhënë vendeve fqinje (Serbi, Bullgari,
Stefanit për Mali i Zi)
shqiptarët?
- Cilat qenë
reagimet e 1. P. Osmane lejoi formimin e komisioneve por u përpoq ti paraqiste veprimet e
shqiptarëve dhe shqiptarëve se ishin në mbrojtje të P. Osmane.
Perandorisë
Osmane ndaj 2. Shqiptarët krijuan komisione vetëmbrojtëse
traktatit të Shën ⇓
Stefanit? Abdyl Frashëri - Komitet Qendror për Mbrojtjen e të Drejtave të Kombësisë Shqiptare
42
Komitet i Stambollit
- Çfarë ishte Komiteti i
⇓
Stambollit dhe cilat ishin
1. U mundua të ngrinte çështjen shqiptare para kancelarive të mëdha
hapat që ndërmori ai?
2. U lidh me udhëheqësit e komiteteve
- Cilët qenë hapat
3. U vendos të thirrej një kuvend i jashtëzakonshëm - Ymer Prizreni
kryesorë që ndërmori
⇓
ky kuvend?
10 qershor 1878 - Iliaz Pashë Dibra
⇓
1. Besëlidhje (për mbrojtjen e interesave territoriale)
2. të gjitha komisionet e vetëmbrojtjes ktheheshin në degë
3. u krijua forca e armatosur
4. drejtoi protesta Fuqive të Mëdha dhe Portës së Lartë
- Cilat qenë rrymat Rryma 1: Karakterin e një organizate shqiptare, në të cilën të merrnin pjesë të
kryesore të Lidhjes gjithë shqiptarët pavarësisht nga feja.
së Prizrenit? Rryma 2: karakterin e myslimanëve në të cilin të përfshiheshin dhe popullsitë
jomyslimane shqiptare të Gadishullit Ballkanik.
(Statuti 1) Kararname ⇒ Lidhja trajtohej si një organizatë që përfaqësonte

popullsinë myslimane në Ballkan (mbizotëroi rryma e dytë)
(Statuti 2 ) Kuvendi i Përgjithshëm (2 korrik 1878)

⇓
Lidhje Shqiptare
Këshilli i Përgjithshëm Komiteti Kombëtar

(pushteti legjislativ) (pushteti ekzekutiv)

- Cilat qenë shkaqet ose arsyet që e bënin bashkimin e shqiptarëve më të vështirë?
? Detyrë shtëpie. Punoni rubrikën “Të njohim personazhe, vende e ngjarje”

të Fletores së punës në faqen 22.
Mësimi 5
Tema. Lidhja Shqiptare e Prizrenit kundër copëtimit të viseve shqiptare
?
Objektivat:

• Të renditë vendimet e Kongresit të Berlinit.
• Të përshkruajë ndikimet e vendimeve të Kongresit të Berlinit në Shqipëri.
• Të dallojë rrezikun që u kanosej viseve shqiptare nga copëtimi.
? Fjalë kyç: Kongresi i Berlinit (13 qershor 1878), mbrojtje krahinore, vendet ballkanike, 11 janar
1879 Prevezë.
? Mjetet dhe materialet: teksti dhe figura të flotës ndërkombëtare në Ulqin.
43

Ndërtimi i njohurive Pema e mendjes dhe ditari dypjesësh
Mësuesi/ja shkruan në tabelë e zezë fjalën Ballkan dhe pret sugjerime nga nxënësit.
Lufta Ruso-osmane
Vendet fqinje Ballkan
Traktati i Shën Stefanit
Shqiptarët
Ndërtimi i njohurive: Pema e mendjes dhe ditari dypjesësh

Hapi I. Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë tekstin dhe të nënvizojnë pjesët kryesore, si dhe drejton
pyetjen:
- Pse u thirr Kongresi i Berlinit dhe cilët qenë vendimet kryesore?
- Morën pjesë Fuqitë e Mëdha - Perandoria Osmane dhe vendet ballkanike

nuk kishin të drejtë vote
Anglia dhe Austro - U vendos të kufizohej ndikimi rus në Ballkan

- Hungaria (u shqetësuan
⇒ Kongresi i Berlinit
nga rritja e ndikimit rus) - Pati ndryshime territoriale të caktuara më
(u thirr) parë nga Traktati i Shën Stefanit
- Kongresi i trajtoi
shqiptarët sipas fesë - Lidhja Shqiptare paraqiti kërkesat që nuk u
morën parasysh
Hapi II. Mësuesi/ja drejton pyetjen:

- Cilët qenë reagimet e popullsisë shqiptare ndaj vendimeve të Kongresit?
Fjalia Komenti
1. ushtria e lidhjes nuk iu bind Portës së Lartë për të mbrojtur territoret

Marrëdhëniet e shqiptare jashtë kufijve shqiptarë
shqiptarëve me 2. shqiptarët kundërshtuan me armë vendimet e Portës së Lartë për tì
Portën e Lartë dorëzuar Malit të Zi krahinat shqiptare
3. Kuvendi i Lidhjes shqiptare në Dibër
I. bashkimi i 4 vilajeteve II. njohja e gjuhës III. futja e mësimit shqip

në një të vetëm shqipe nga nëpunësit në shkollat e vilajetit
Krijimi i një vilajeti shqiptar autonom brenda Perandorisë Osmane
44
Mësuesi/ja: - Cilat qenë veprimet e Lidhjes për mbrojtjen e territoreve shqiptare?
Territoret e jugut kërcënoheshin nga Greqia ⇒ Preveza.

Territoret e veriut kërcënoheshin nga Mali i Zi dhe Serbia ⇒ u mbrojtën nga popullsia shqiptare.

Mësuesi/ja ndërton në tabelë rrjetet e diskutimit:
Hapi I.
Po Pyetja Jo
Nisur nga fakti që Fuqitë e Mëdha në Kongresin e
Berlinit i trajtuan shqiptarët sipas fesë, a dëshmon
kjo për një përçarje të thellë të shqiptarëve?
Hapi II.
Po Pyetja Jo
Në Lëvizjen Kombëtare lindën dy rryma (për

autonomi dhe pavarësi), a mendoni se shqiptarët nga
rrethanat që paraqiteshin, duhet të kishin zgjedhur
fillimisht autonominë dhe më vonë pavarësinë?
? Detyrë shtëpie. Punoni rubrikën “Të njohim personazhe, vende e

ngjarje” të Fletores së punës në faqen 23.
Mësimi 6
Tema. Përpjekjet e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit për formimin e shtetit autonom shqiptar
?
Objektivat:

• Të shpjegojë arsyet e mbledhjes së kuvendeve të Gjirokastrës dhe Dibrës, si dhe
të përcaktojë rëndësinë e tyre.
• Të shpjegojë pse u formua qeveria e përkohshme e Prizrenit dhe çfarë përmasash mori ajo.
• Të argumentojë rëndësinë historike të qeverisë së përkohshme të Prizrenit.
? Fjalë kyç: Lidhja Shqiptare e Prizrenit, Porta e Lartë, Fuqitë e Mëdha, kufiri greko-turk, Kuvendi i
Dibrës, Iliaz Pashë Dibra, qeveri e përkohshme shqiptare, Komiteti Kombëtar i
Lidhjes, Ymer Prizreni, lëvizje çlirimtare me karakter kombëtar.
? Mjetet:
Struktura PNP
teksti dhe harta.

Ndërtimi i njohurive Përmbledhje e strukturuar

Mësuesi/ja shkruan në tabelën e zezë fjalën Lidhja e Prizrenit dhe kërkon ide nga nxënësit, të cilat i
shkruan në tabelë.
45
Abdyl Frashëri
copëtimi i territoreve të Lidhja e Prizrenit Kongresi i Berlinit

banuara nga shqiptarët
Iliaz Pashë Dibra
(Qoku)
Ndërtimi i njohurive: Përmbledhje e strukturuar
Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë tekstin dhe të nënvizojnë pjesët kryesore, si dhe ndërton ose vendos
në tabelën e zezë një hartë, në të cilën paraqiten territoret shqiptare të pushtuara nga Perandoria Osmane.
Gjithashtu nxënësit duhet të dallojnë territoret shqiptare që kërcënoheshin nga vendet fqinje, si dhe reagimin
që bënë shqiptarët ndaj këtyre kërcënimeve.
⇒ Territoret veriore kërcënoheshin nga Mali i Zi ⇔ reagimi i shqiptarëve qe Kongresi i Dibrës.
Kongresi i Dibrës
pati dy rryma
rryma radikale rryma e moderuar
Bashkimi i 4 Kërkoi ndihmën e Portës së

vilajeteve në 1 të Lartë për krijimin e një elajeti
vetëm me autonomi të Shqipërisë me autonomi të
të gjerë. kufizuar pa i shkrirë vilajetet.
⇒ Kufijtë greko-osmanë u pranuan në favor të Greqisë ⇔ reagimi i shqiptarëve qe Kongresi i

Gjirokastrës (25 korrik 1980).
Kongresi i Gjirokastrës
mbështeti vendimet e
mbrojti territoret jugore
Kongresit të Dibrës
Këto kongrese kishin të përbashkët krijimin e një qeverie të përkohshme.
Mësuesi/ja: - Cili qe reagimi i Portës së Lartë ndaj këtyre dy kuvendeve?

Nxënësit: Porta e Lartë mori masa për të shtypur qëndresën shqiptare dhe për të shpërndarë Lidhjen e
Prizrenit. Reagimi i shqiptarëve ishte Komiteti Kombëtar i Lidhjes.
Komiteti Kombëtar i Lidhjes
Qeveria e Përkohshme
çliroi qytete vendosi administratorë forcat e u vendos

shqiptare shqiptarë armatosura rendi publik
46
(Mësuesi/ja tregon skemën e qeverisë së përkohshme që ndodhet në libër.)
- Cilat qenë veprimet e Perandorisë Osmane ndaj veprimeve të Lidhjes?

Mësuesi/ja vendos hartën në faqen 55 dhe rrethon fillimisht qytetin e Prizrenit, pastaj Gjakovën dhe viset
jugore, duke tërhequr vëmendjen te shtirja veriore, jugore dhe lindore e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit.
- Cilat qenë rrjedhojat? - Cilat qenë arritjet e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit?
2. u ngritën gjyqe 1. ishte e para 2. lidhja synonte të

1. u vendos 3. u vendos
ushtarake, të cilat lëvizje çlirimtare përmbushte programin
administrata shtet-rrethimi
dënonin udhëheqësit me karakter e Rilindjes Kombëtare
osmane
dhe mbështetësit me: kombëtar Shqiptare:
- burgim - njohjen e kombit
- vdekje shqiptar
- internime - mbrojtjen e tërësisë
- burgime të territoriale
përjetshme - formimin e një shteti
autonom shqiptar
Mësuesi/ja ndërton në tabelë rrjetin e diskutimit:
Po Pyetja Jo
A ishte prania e dy rrymave në “Lidhje” shenjë e një
mosbashkimi të shqiptarëve për të arritur një qëllim
të përbashkët?
Mësimi 7
Tema. Lëvizja për shkollën kombëtare shqiptare
?
Objektivat:

• Të shpjegojë ndikimin që pati Lidhja e Prizrenit në lëvizjen kulturore, veçanërisht
për arsimimin kombëtar.
• Të përmendë shoqëritë kryesore të diasporës shqiptare.
• Të përshkruajë rolin e diasporës për lëvizjen kombëtare.
• Të përshkruajë rrethanat e hapjes së Mësonjëtores shqipe të Korçës dhe të dallojë
karakterin që kishte ajo.
? Fjalë kyç: Komiteti i Stambollit, alfabeti i Sami Frashërit “Alfabeteria e gjuhës shqipe”, Shoqëria
e të Shtypurit Shkronja Shqip, Shoqëria e Stambollit, 7 Mars 1887 - hapja e
“Mësonjëtores”, Pandeli Sotiri, shkolla e parë për vajza - motrat Qiriazi, shoqëritë
shqiptare të diasporës.
? Mjetet dhe materialet: teksti dhe figura të rilindësve që kontribuan për zhvillimin e arsimit,
figura e “Mësonjëtores” në Korçë, por edhe figura të tjera që
tregojnë hapjen e shkollave shqipe në qytete të ndryshme.
47

Ndërtimi i njohurive Pema e mendjes dhe ditari dypjesësh

Mësuesi/ja shkruan ose vendos në tabelën e zezë këto fjali ose figura:
Vula e Shoqërisë
“Mësonjëtorja” Sami Frashëri Pandeli Sotiri së Stambollit

- Çfarë lidhjeje mund të kenë këto figura me mësimin e ditës?
Ndërtimi i njohurive: Pema e mendjes dhe ditari dypjesësh

Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin dhe të nënvizojnë pjesët kryesore, si dhe shkruan në tabelë
të zezëtogfjalëshin Komiteti i Stambollit.
1. caktoi alfabetin e
Alfabeti i Sami Frashërit
KOMITETI I krijoi Komisionin përbashkët
u botua
STAMBOLLIT e Posaçëm
“Alfabeteria e gjuhës shqipe”
2. formoi një shoqëri
thirri (rëndësia)
qendrore kulturore
Konferencë
- përhapjen e - leximin e
pa dallim pa dallim ideve kombëtare shkrimin e
krahine feje të Rilindjes gjuhës shqipe
kishte karakter kulturor e arsimor

Shoqëria e të
Shtypurit Shkronja synohej hapja e shkollave shqipe
Shqip (ose siç njihet
botimi i teksteve në gjuhën shqipe
Shoqëria e Stambollit)
hapja e shkollave në gjuhën shqipe

- Cila qe situata në prag të çështjes së shkollës së parë në gjuhën shqipe?
Mësuesi/ja ndërton në tabelën e zezë ditarin dypjesësh.
48
Fjalia Komenti
1. lëvizje e armatosur
ngritja e ndërgjegjes kombëtare
L.K.SH
2. lëvizje me karakter arsimor ngritja e shkollave kombëtare
(dy veçoritë)
zhvillimi i letërsisë kombëtare
Shkolla
e parë
shqipe
kryengritje në Kosovë
Porta e Lartë
lëshime në fushën arsimore e kulturore
“Mësonjëtorja” Motrat Qiriazi -

- 7 Mars 1887 shkollë për vajzat
- Shoqëritë vepronin ligjërisht dhe me kushte të mira ekonomike.
Rumani Bullgari Egjipt Amerikë
Bukuresht Sofje Vëllazëria e Bufalo

Shoqëritë shqiptarëve Nju-Jork
shqiptare “Drita” “Dituria” “Dëshira” Boston
në diasporë
Statusi dhe programet ngritjen e shtypshkronjave
botimin e teksteve shkollore të shkollës shqipe
nxjerrjen e gazetave shqiptare, për hapjen e shkollave
shqiptare
- shoqëritë shqiptare në Amerikë ruajtën rol për ngritjen e një Kishe Kombëtare
Autoqefale Shqiptare
Nxënësit plotësojnë rubrikën që ju pëlqen në Fletoren e punës, në faqen 24.
Mësimi 8
Tema. Lëvizja Kombëtare Shqiptare në vitet 1890-1908
?
Objektivat:

• Të tregojë kushtet që çuan në themelimin e Lidhjes së Pejës.
• Të listojë detyrat që nxori Lidhja e Pejës.
• Të tregojë çfarë ishin komitetet e fshehta.
? Fjalë kyç: çështja maqedonase, shqiptarët e Bukureshtit, Lidhja Shqiptare e Pejës, Haxhi Zeka,
Komiteti i Fshehtë i Manastirit, Bajo e Çerçiz Topulli, Mihal Grameno.
? Mjetet dhe materialet:
Struktura PNP
teksti dhe figura e Haxhi Zekës, figura e Kuvendit të Pejës dhe e Çerçiz Topullit.

49
Parashikimi: Parashikimi me terma paraprakë
Mësuesi/ja vendos në tabelën e zezë këto figura:
Harta e Maqedonisë Kuvendi i Pejës Haxhi Zeka Çerçiz Topulli Mihal Grameno

Mësuesi/ja udhëzon nxënësit që të lexojnë mësimin e ditës dhe të nënvizojnë pjesët kryesore, ndërkohë
që ndërton në tabelë ditarin dypjesësh.
Fjalia Komenti
Çështja maqedonase Elbasan

Pogradec
provinca autonome të Maqedonisë Korçë
(përfshinte territore shqiptare të Manastirit) Gostivar etj.
Qëndrimi që mbajtën ishin pro krijimit të provincës

Çështja
qarqet atdhetare ishin kundër përfshirjes së territoreve shqiptare
maqedonase
solli
dhe reagimi i
ringritjen e çështjes së autonomisë
shqiptarëve
solli
Memorandumin e bashkimin e 4 vilajeteve shqiptare në një të vetëm
shqiptarëve të Bukureshtit
përdorimin e gjuhës shqipe në shkolla dhe në administratë
Figurat e Kuvendit të Pejës dhe të Haxhi Zekës
- më 23-29 janar të vitit 1899 në Pejë u zhvillua një kuvend shqiptar
- morën pjesë delegatë nga krahinat e Kosovës dhe të Tetovës
- Lidhja Shqiptare e Pejës, Haxhi Zeka
- shpalli besën për një vit për mbrojtjen e territoreve nga copëtimi
Figurat e Bajo Topullit, Çerçiz Topullit dhe Mihal Gramenos
1. Ndërhyrje të Fuqive të Mëdha si Austro-Hungaria dhe Rusia

2. Komiteti i Fshehtë i Manastirit Bajo Topulli
qëllimi
të lidhej me shoqëritë patriotike të Bukureshtit dhe Sofjes
i dhanë rëndësi
lëvizjes çlirimtare bashkimit të vendit
Çështja
maqedonase krijimit të çetave
B. Topulli Ç. Topulli M. Grameno

Nxënësit punojnë me pyetjet e tekstit, në faqet 60-61.
50
KREU VII
LËVIZJA KOMBËTARE SHQIPTARE DHE TURQIT E RINJ
Mësimi 1
Tema. Politika e turqve të rinj ndaj shqiptarëve 1908-1911

? Objektivat:

• Të renditë synimet që kishin turqit e rinj dhe të shpjegojë se cili qe kontributi i shqiptarëve.
• Të tregojë cili qe ndikimi i Revolucionit Xhonturk në Lëvizjen Kombëtare Shqiptare.
• Të përcaktojë pasojat e ndryshimit të politikës së xhonturqve kundrejt Lëvizjes
Kombëtare Shqiptare.
• Të argumentojë përmbajtjen e Memorandumit të Greçës.
? Fjalë kyç: Revolucioni Xhonturk, kongrese kulturore, lëvizja e xhonturqve - lëvizja e turqve të rinj,
Kongresi i Manastirit, Mithat Frashëri, Gjergj Fishta, Ndre Mjeda, Kongresi i Dibrës,
Kongresi i Elbasanit, Shkolla Normale, shoqëria Përparimi, Ismail Qemali, Luigj Gurakuqi,
marrëveshja e Podgoricës, kryengritja e Malësisë së Madhe, Memorandumi i Greçës.
? Mjetet dhe materialet: teksti dhe figura të personazheve të kohës, si: Luigj Gurakuqi, Ismail Qemali,
Ndre Mjeda etj., hartë e Perandorisë Osmane dhe figura të shtëpive
ku u mblodhën kongreset.

Hapi I. Mësuesi/ja shkruan në tabelë të zezë togfjalëshin Lëvizja Kombëtare Shqiptare dhe kërkon nga nxënësit
të analizojnë rrugët që zgjodhën përfaqësuesit e kësaj lëvizjeje për mbrojtjen e interesave të popullit shqiptar.
të armatosur
Lëvizja Kombëtare ndoqën dy rrugë
përfaqësuesit
Shqiptare arsimore-kulturore
Hapi II. Plotësohet skema:
të armatosur
veprimtari Lidhja e Prizrenit dhe e Pejës
arsimore
Lëvizja Kombëtare
- Shoqëria e Stambollit;
Shqiptare krijimi i klubeve me qëllim
- “Mësonjëtorja”;
lëvrimin e gjuhës shqipe
- shoqëritë e diasporës etj.
Hapi III. Sot do të flasim për hapat e tjera në fushën arsimore që ndërmori Lëvizja Kombëtare Shqiptare.
Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin e ditës dhe të nënvizojnë pjesët kryesore, ndërkohë
vendos një hartë të Perandorisë Osmane, ku fillimisht rrethon kryeqendrën e saj, Stambollin, dhe kërkon nga
nxënësit ta lidhin me mësimin e ditës.
Lëvizja xhonturke ishte:
Figura
Harta e Perandorisë kundër absolutizmit të sulltanit lëvizje që reklamonte të drejta kombëtare
Osmane
shek. XX (mbështetjen e shqiptarëve ose të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare)
solli:
shpalljen e Kushtetutës (e cila garantonte barazi për të gjithë popujt e perandorisë)
51
Të njëjtën gjë bën edhe me Manastirin, Dibrën dhe Elbasanin.
Kongresi i Manastirit Kuvendi i Dibrës
shtroi nevojën e një alfabeti, dolën 2 alfabete: çështja e alfabetit
a. alfabeti latin b. alfabeti i - vendosi që - kongresi lejoi

- xhonturqit:
(shoqëria “Bashkimi”, Stambollit shqiptarët e çdo përdorimin e gjuhës
alfabeti
Shkodër) shqiptar të qyteti ta zgjidhnin shqipe në shkolla e në
ishte arab vetë alfabetin liturgjinë ortodokse.
Mësuesi/ja thekson se Kongresi i Dibrës u organizua nga xhonturqit dhe e nënvizon këtë fjalë.
Kongresi i Elbasanit
Shkollat shqipe kishin nevojë për mësues.

Për dy arsye u mbajt në Elbasan më 2-8 shtator një kongres
(Qëllimi)
hapja e shkollës “Normale” lejimin e një shoqërie, e cila do të merrej me
(përgatitja e mësuesve) përgatitjen e teksteve, shoqëria “Përparimi” (Korçë).
Rrjedhoja: ⇒ Shtysë e lëvizjes arsimore dhe kulturore:
1. u rrit numri 2. u rrit numri 3. u botuan revista 4. mësuesit filluan të

i klubeve i shkollave dhe gazeta të reja përgatiteshin në Shqipëri
Mësuesi/ja shkruan në tabelën e zezë dhe kërkon nga nxënësit që ky argument të qëndrojë dhe nxënësit plotësojnë.
Xhonturqit e ndryshuan politikën:
- nuk zbatuan politikën - filluan centralizimin - zgjedhjet e 1908-s filluat të zbatonin një politikë
për barazi e vëllazëri e pushtetit të ashpër ndaj atyre që i kishin mbështetur.
Mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetjen: - Cilat qenë rrjedhojat e kësaj politike?

- kryengritja e 1910-s (u shtyp)
- kryengritja e 1911-s
- 23 qershor 1911 Kuvendi i Greçës:
⇓
Memorandumi me 12 pika që u drejtohej Fuqive të Mëdha dhe Perandorisë Osmane:
a. autonomia territoriale administrative b. përdorimi i gjuhës shqipe c. nëpunës shqiptarë
U nënshkrua një marrëveshje në Podgoricë midis kryengritësve shqiptarë e Perandorisë Osmane.

Rëndësia: - hyri në bisedime me shqiptarët
- e bëri të njohur çështjen shqiptare te Fuqitë e Mëdha

Mësuesi/ja u kërkon nxënësve që të nxjerrin në pah anët negative dhe pozitive të tri kongreseve: të
Manastirit, të Dibrës dhe të Elbasanit. Zhvilloni në klasë detyrat e tekstit faqe 64.
52
vende e ngjarje” të Fletores së punës në faqen 26.
ORË NË DISPOZICION - MODEL
KONGRESI I MANASTIRIT DHE NJËSIMI I ALFABETIT

TË GJUHËS SHQIPE
Me rastin e 100-vjetorit të Kongresit të Manastirit
– Kongresi i alfabetit të gjuhës shqipe
1908 - 2008
14-22 nëntor 1908
NË NDER TË GJUHËS DHE KULTURËS SONË SHQIPE
Ftesa
Ftesa origjinale
Shoqëria e klubit “Bashkimi”
“Shoqëria e klubit “Bashkimi” me anë të pleqësisë së saj, merr nder
t’u ftojë të urdhëroni e të ndodheni në kongresin e përgjithshëm, i cili
do të hapet më i të vjeshtës së III në Manastir te klubi “Bashkimi”.
S’kemi dyshim se të gjithë mirëdashësit vëllezërit shqiptarë, si
dhe zotëria juaj, prej shumë kohësh e këtej do të kenë ndjerë nevojën e
madhe për t’i dhënë një fund çështjes së ABC-së…
Me vendim të shokëve, dhe me kujdes të pleqësisë së klubit
“Bashkimi”, u bë kjo ftesë, t’u dërgohet zotërisë suaj”.
Vula e Kongresit të Manastirit
Firmat e pjesëmarrësve.
53
Komisioni i hartimit të alfabetit:

- Kryetar i komisionit: Gjergj Fishta
- Nënkryetar: Mithat Frashëri
- Sekretar: Luigj Gurakuqi
- Anëtarët: Ndre Mjeda, Bajo Topulli, Sotir Peci, Gjergj Qiriazi,
Shahin Kolonja, Parashqevi Qiriazi, Grigori Cilka, Luigj Gurakuqi, Hilë
Mosi, Thoma Avrami, Fehim Zavalani, Nyzhet Vrioni, Bajo Topulli, Sotir
Peci, Gjergj Qiriazi, Mihal Gramano, Grigor Cilki, Sami Pojani,
Fillomena Bonati, Fineas Kenedi.
Ndërtesa e zhvillimit të
Kongresit të Manastirit Gjergj Fishta Mithat Frashëri Luigj Gurakuqi
ZHVILLIMI I PUNIMEVE
Mbledhja I dhe mbledhja II
Këto dy mbledhje do të jenë të lira, për shqiptarët dhe për çdo kombas, ku do të flitet vetëm për çështjen
e ABC-së dhe secili do të jetë i lirë të japë mendimin e vet në vështrimet e tij filologjike për këtë çështje.
Mbledhja III
Do të jetë vetëm ... vetëm për shqiptarët që kanë të drejtë të japin zë, të cilët, duke hyrë në mbledhje
janë të detyruar të tregojnë kartën dhe emrin.
Në këtë mbledhje do të zgjidhet pleqësia, e cila do të vendosë ABC-në kombëtare. Si të zgjidhet,
pleqësia do të japë besën se do të bëjë punë me ndërgjegje të pastër në çdo anë dhe të gjithë shqiptarët
do të japin besën, se do të zbatojnë vendimin e pleqësisë.
Ai që do të ketë mendje të ndryshme dhe do të punojë kundër këtij vendimi, do të quhet tradhtar i kombit shqiptar.
Mbledhja do të mbyllet me një fjalë këshillore, si për pleqësinë dhe për të gjithë shqiptarët nga një zotëri i shquar.
Mbledhja IV dhe V
Do të jenë të veçanta për pleqësinë.
Mbledhja VI
Do të jetë e lirë si për shqiptarët dhe për çdo kombas tjetër. Në këtë
mbledhje do të shpallet ABC-ja kombëtare.
Mbledhja VII
Kjo mbledhje do të jetë e lirë vetëm për shqiptarët, të cilët do të marrin
pjesë vetëm për dy çështje:
1. T’i bëhet një lutje zyrtarisht qeverisë për të mbajtur mësues të gjuhës
shqipe, midis mësuesve turq që gjenden në Shqipëri, për të mësuar në çdo
degë të diturisë.
2. Të njihet si qendër e shqiptarëve si pikë lidhjeje e bashkimi në çdo punë
dhe për çdo nevojë të përparimit të mëmëdheut tonë.
Mbledhja VIII
Do të bëhet vendimi për mbledhjen e sipërme.
Mbledhje IX
Luigj Gurakuqi,
Do të flitet nga secili vetëm për çështjen e gjuhës, duke qenë i lirë për këtë çështje.
Gjergj Fishta, Ndre Mjeda
54
DITA E PARË
Kryetari i klubit të Manastirit, Fehim be Zavalani
hapi kongresin. Pastaj zoti Gjerasim Qeriazi lexoi
emrat me radhë për të deleguarit, nga çdo vend ishin
thirrur nga dy delegatë, ndërsa ato vende që kishin
dërguar vetëm një, u vendos që ata delegatë të kenë
zëra (vota).
Delegatët zgjodhën në mënyrë të fshehtë, kryetarët
dhe shkronjësit.
Kryetar: Mit’hat be Frashëri
Nënkryetar: Luigj Gurakuqi dhe Gjergj Qiriazi
Shkronjës: Hilë Mosi, Thoma Abrami, Nyzhet bej
Vrioni
Në këtë mbledhje ishte dhe Valiu i Manastirit.
Selahedin Beu oficer kajmekam, që është shqiptar nga gjitha lehtësirat që ka ABC-ja e Stambollit dhe të gjithë
Prizreni dhe një nga të parët e Bashkimit dhe delegat dobinë që i ka sjellë kombit, duke qenë se është më i
i Manastirit, mbajti një fjalë ku rrëfeu gjithë rëndësinë përhapuri i ABC-ve në vendin tonë. Atë ditë, në mes
e kongresit. U vendos, që deri sa të vijë kryetari Mithat të natës erdhi Mithat Frashëri delegat i Selanikut dhe
Frashëri, Z. Gj. Qiriazi të drejtojë ai kongresin. Janinës, i cili u prit në stacion nga shokët e tij. Pas
Zoti Hilë Mosi, delegati i Shkodrës, lexon letrat mesit të natës në sallë të klubit, u mblodhën Hilë Mosi,
e dërguara nga shqiptarët e Italisë, të Bibë Dodë që lavdëroi punën e frashëllinjëve, ndërsa Mithati iu
Mirditës, të Primo Docit, Abatit të Mirditës dhe përgjigj për shërbimet që i ka bërë Shkodra gjuhës
prej jezuitëve të Shkodrës. Fjalët u mbyllën me shqipe dhe vlerën që kanë shkodranët, të cilët në një
thirrjet: “RROFTË SHQIPËRIA!” “RROFTË KOMBI kohë që gjuha jonë ishte e ndaluar dhe në asnjë vend
SHQIPTAR!” “RROFTË LIRIA!” nuk lexohej shqip, në Shkodër shqipja përdoresh prej
Z. Mjeda, delegat i shoqërisë “Agim” në Shkodër, një shumice të madhe.
rrëfeu ngjarjen që ka ABC-ja e Stambollit me të Pastaj kryetari foli për jetën e Shahin bej Kolonjës,
“Agimit”, meqenëse që të dyja kanë një shenjë të duke vlerësuar atë si një mëmëdhetar të madh që punoi
vetme për çdo zë. Z. G. Cilka, foli duke treguar të për zgjimin dhe për gjallërimin e dëshirës për gjuhë.
DITA E DYTË Pra, është më mirë, të merremi me një ABC të

HILË MOSI: “Se do të bëhet mirë, të bënte një vetme, pa hyrë në brendësi të gjuhësisë.
ABC të re, duke bashkuar tri ABC-të që janë sot SELAHADIN BEU, delegat i Manastirit, foli në
më të përdorura: “E Stambollit”, e “Agimit” dhe e turqisht, disa mendime të përgjithshme mbi ABC-në,
“Bashkimit”. të cilët u rikthehen shqip prej Bexhet Nepravishtës.
LUIGJ GURAKUQI, delegat i shqiptarëve të Italisë FEIT BEJ YPI, tha se: “Nuk është e drejtë t’i themi
dhe Shkodrës, tha se do të jetë më mirë të bëhet një ABC-së Frashërit asaj ABC-së Stambollit, sepse
ABC e re, për të mos thyer zemrën e askujt … kur u themelua më 1879 në Stamboll shoqëria e
MIHAL GRAMENO, delegat i Korçës, foli për shqiptarëve, përveç Sami bej Frashërit, ishin dhe
lehtësinë e ABC-së së Stambollit, dhe sesa e përhapur Vaso Pasha nga Shkodra, Kristoforidh Elbasani, Joan
ka qenë kjo ABC nëpër male e fshatra dhe njerëz, që Vreto Postenani, Tahsim Hoxha nga Filati dhe të tjerë
e patën mësuar shqipen me një dashuri të madhe pa zotërinj me vlerë”.
iu trembur syri nga shtrëngimet e qeverisë së parë. Në atë mbrëmje, AT GJERGJ FISHTA, delegat i
DHIMITRAQ BUDA, delegat i Elbasanit, tha se shoqërisë “Bashkimi” në Shkodër, mbajti një fjalë plot
qëllimi i kongresit nuk është të merret me filologji, se zjarr mbi vetitë e mira dhe mbi nevojat e shqiptarëve
këtë fuqi nuk e kanë delegatët. që gëzoi veshët e të gjithë gëzonjësve.
Ndre Mjeda Sotir Peci Parashqevi Qiriazi Hil Mosi Mihal Grameno
55
DITA E TRETË: Në fund u zgjodhën:

Pas shumë kuvendimesh, u vendos që të zgjidhet Bajram Topulli
një komision fuqiplotë prej 11 vetash. Ky komision të Dhimitraq Buda
Ligor Cilka
zgjidhesh në mënyrë të fshehtë dhe në vendimet e Gjergj Fishta
tij, të përfundojnë të gjitha germat (zërat). Delegatët Mithat Frashëri
të tërë janë të betuar që të bëjmë “kabu” se çdo të Ndre Mjeda
Myzhet Vrioni
vendosë komisioni.
Sotir Peci
Zgjidhja e komisionit u bë nga çdo klub, shoqëri e Gjergj Qiriazi
qytetit në dy zëra. Shahin Kolonja
Meqenëse se z. Fishta nga 52 zëra fitoi 49 u
zgjodh për kryetar. Atë ditë mori fjalën z. Nikollë Kaçorri, delegat i Durrësit. At Fishta tha se sa do që është
i dërguar prej shoqërisë “Bashkimi”, nuk ka ardhur për të mbrojtur atë ABC, po për të gjetur një mënyrë, që
të bashkohemi të tërë. Po atë ditë erdhi nga Korça me shkrim kërkesa për zgjedhjen e Shahin bej Kolonjës
si deputet. Në fund të darkës, Çeço Topulli me ca shokë, luajti një valle shqip, gëzoi veshët dhe sytë e të
gjithëve.
DITËT KATËR – PESË – GJASHTË

Komisioni punoi me dyer të mbyllura …
DITA E SHTATË
… Në ditën e shtatë komisioni mendohet se do të ishte shumë më mirë duke mbajtur
ABC-në e Stambollit me disa ndryshime të vogla, duke marrë një ABC thjesht latine me
25 shkronja dhe duke i bashkuar dy shkronja për ato zëra që nuk janë në atë ABC, por që
kanë nevojë të jenë në gjuhën shqipe. Kjo punë u pëlqye nga të gjithë shokët e komisionit
dhe u vendos që ABC-ja të botohet para delegatëve dhe shqiptarëve të tjerë”.
Para këtij përshkrimi, vjen edhe “vendimi i komisionit mbi çështjen e ABC-së”:
1. Pasi që u kënduan verbalët e ditëve tjera e më pas që e pamë
se punë që kishim bërë ishte mjaft e madhe, po ja aqë sa të na
kënaqte të gjithëve e t’i shërbente si përparimit të gjuhës si të
përhapurit të diturisë ndër ne; të shtyrë edhe nga disa shkaqe të
përjashtme u këthyëm prapa e më pëlqim të të gjithëve u vendos
që të mirret ABC-ja e Stambollit e më të bashkë edhe një ABC
fjesht latine, që të mësohen e të përdoren bashkërisht në mes të
shqiptarëve.
2. Mësimi në shkollë do të jetë i shtrënguar e i detyruar për të
dyja ABC-të.
Vendimi e komisionit e pëlqyen të gjithë delegatët, të cilët po
e nënshkruajmë duke dhënë besën se kanë për ta mbajtur. Në
vazhdim, kryetari i kongresit (Mithat Frashëri) tha që komisioni i
zgjedhur prej delegatëve mbaroi punën dhe vendosi ABC-në një zë
të përbashkët duke shprehur një bashkim të mbaruar .
Z.Luigj Gurakuqi zbuloi dërrasën ku ishte shkruar ABC-ja,
Z.Gjergj Fishta pasi shkoqiti ABC-në dhe tha se ABC-ja e
Stambollit është mjaft për nevojat e kombit, por, meqenëse shumë
herë për të shtypur libra jashtë Shqipërisë, kemi nevojë për një
ABC thjesht latine, komisioni u shtrëngua të marrë dy ABC, ashtu
siç ngjau për gjermanët, të cilët kanë ABC-në gotike dhe latine”.
56
Mësimi 2
Tema. Kryengritja e Përgjithshme e vitit 1912
?
Objektivat:

• Të shpjegojë shkaqet e shpërthimit të kryengritjeve të përgjithshme të vitit 1912
dhe të tregojë rëndësinë e tyre.
• Të përcaktojë masat që morën patriotët shqiptarë për kryengritje.
• Të tregojë për çaste të Kuvendit të Junikut dhe të Ferizajt.
? Fjalë kyç: kryengritjet e përgjithshme të vitit 1912, Marrëveshja e Podgoricës, Marrëveshja e

Prishtinës, Ismail Qemali, Hasan Prishtina, Myfit Libohova, Syrja Vlora, Kuvendi i
Junikut, Idriz Seferi, Bajram Curri, Isa Boletini, Kuvendi i Ferizajt.
? Mjetet: teksti.


Mësuesi/ja shkruan në tabelë fjalën Lëvizja Kombëtare Shqiptare dhe pret nga nxënësit fjalët për të
plotësuar skemën.
Kuvendi i Dibrës
Kongresi i Manastirit Lëvizja Kombëtare Memorandumi i Greçës

Shqiptare
xhonturqit Kongresi i Elbasanit

Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin dhe të nënvizojnë pjesët kryesore, ndërkohë që ndërton në
tabelë ditarin dypjesësh.
Fjala/fjalia Komenti
Kryengritja do të fillonte në Kosovë
Xhonturqit dhe Hasan Prishtina Myfit Libohova Ismail Qemali

Marrëveshja e (Kosovë) Syrja Vlora siguronte mbështetje
Podgoricës (jug) ndërkombëtare, armë
dhe të holla
- grupi i deputetëve shqiptarë do të ngrinte zërin në parlament
- zgjedhjet e vitit 1912 - xhonturqit siguruan mbështetjen e madhe në

parlament (gjë që u sigurua nëpërmjet dhunës policore, falsifikimeve etj.)
57
Kuvendi i Junikut
⇓
pranoi shpërthimin e Kryengritjes së Përgjithshme
⇓
njohjen e kombësisë shqiptare
Kuvendi i Junikut pranimin e gjuhës shqipe decentralizimin e

si gjuhë zyrtare Program qeverisë
nëpunës shqiptarë emërimin e një guvernatori

solli zgjerimin të përgjithshëm
e kryengritjes
vilajetin e Kosovës vilajetin e Shkodrës
- u zhvilluan luftime të ashpra midis ushtrisë së Perandorisë

Osmane dhe kryengritësve shqiptarë
- 21 korrik ra qeveria e xhonturqve

- pushoi konflikti i ushtrisë osmane dhe kryengritësve shqiptarë
Marrëveshja e - Hasan Prishtina kërkoi autonomi ⇔ komisioni qeveritar nuk pranoi
Prishtinës
- Memorandumi në Ferizajt ishte i njëjtë me atë të Junikut
- 18 gusht, Porta e Lartë i pranoi kërkesat me disa ndryshime
- Marrëveshja shqiptaro-osmane u nënshkrua në Prishtinë

Nxënësit punojnë më pyetjet e tekstit 1-5 të faqes 66. Nëse ka mbetur ende kohë nxënësit mund të
arsyetojnë mbi pyetjen 6 të po kësaj faqeje.
? Detyrë shtëpie. Plotësoni rubrikën që ju pëlqen të Fletores së punës, në faqen 27.
Mësimi 3
Tema. Kuvendi i Vlorës. Shpallja e Pavarësisë
?

Objektivat:

• Të përshkruajë situatën e territoreve shqiptare gjatë Luftës së Parë Botërore.
• Të përcaktojë masat që morën qarqet atdhetare shqiptare gjatë Luftës së Parë
Ballkanike.
• Të përshkruajë momentet kryesore të shpalljes së Pavarësisë.
? Fjalë kyç: Serbi, Mali i Zi, Bullgari, Greqi, Lufta e Parë Ballkanike, Perandoria Osmane, Ismail
Qemali, Luigj Gurakuqi, 28 Nëntor 1912, shpallja e Pavarësisë, monarki
kushtetuese.
? Mjetet: teksti i nxënësit dhe harta.

Parashikimi Parashikimi me terma paraprakë
Ndërtimi i njohurive Shkak-pasojë dhe punë në grupe
58
Parashikimi: Parashikimi me terma paraprakë
Përpara se mësuesi/ja të udhëzojë nxënësit që të lexojnë tekstin, mund tì drejtojë pyetjen: - Duke u nisur
nga mësimet e mëparshme, a ishin pjekur kushtet që vendi të shpallte pavarësinë nga Perandoria Osmane?
Hapi I. Në këtë pyetje mësuesi/ja duhet të ketë parasysh dy aspekte:

- Së pari, aspektin arsimor, ideologjik dhe atdhetar.
- Së dyti, aspektin ushtarak.
Rilindësit Aspektet
Alfabeti i Stambollit
Shkolla e parë shqipe Lidhja e Prizrenit
3 kongreset: Arsimor Ushtarak Lidhja e Pejës
Kongresi i Manastirit Kryengritjet e viteve 1910-1912
atdhetar
Kongresi i Dibrës pavarësi tërësi tokësore
Hapi II. Mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetjen: - A ishin shqiptarët të përgatitur për të shpallur shkëputjen
nga Perandoria Osmane?
Ose mësuesi/ja mund ta ndërtojë ndryshe këtë orë mësimore, duke shkruar në tabelën e zezë këto
togfjalësha dhe njëkohësisht duke drejtuar pyetjen: - Çfarë të përbashkëtash kanë?
Rilindësit shqiptarë
Alfabeti i Stambollit
Shkolla e parë shqipe
3 kongreset: Lëvizje me karakter arsimor - atdhetar
Kongresi i Manastirit
Kongresi i Dibrës
Mësuesi/ja drejton të njëjtën pyetje edhe për togfjalëshat:
Lidhja e Prizrenit
Lidhja e Pejës Lëvizje me karakter të armatosur dhe atdhetar
Kryengritjet e viteve 1910-1912
Ndërtimi i njohurive: Shkak-pasojë dhe punë në grupe

Mësuesi/ja e ndan klasën në grupe, nga ku i cakton secilit grup një pjesë të caktuar, duke u bazuar në
pyetjet që do tù drejtojë. Nisur nga objektivi 1, nxënësit duhet të kuptojnë situatën në të cilën duhet të
ndodhej Perandoria Osmane, por edhe shqiptarët që jetonin në këtë perandori.
Mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetjet:
- Çfarë po ndodhte me Perandorinë Osmane?
- Çfarë i sillnin këto Perandorisë Osmane?
1. Kryengritjet shqiptare
Vështirësi në Mësuesi/ja: - Cili Serbia
2. Lufta italo-turke
qeverisjen e vend u mundua Mali i Zi
3. Kryengritjet e popujve të tjerë brenda
Perandorisë të shfrytëzonte Bullgaria
Perandorisë Osmane
Osmane këtë rast? Greqi
59
⇒ Tetor më 1912 ⇒ Vendet ballkanike i shpallën luftë Perandorisë Osmane

⇒ Lufta e Parë Ballkanike
Mësuesi/ja: - Cili qe synimi kryesor i vendeve ballkanike?

Nxënësit: Ndarja e territoreve të Perandorisë Osmane pjesë e së cilës ishin edhe territoret e banuara nga
shqiptarët.
Mësuesi/ja: - Si do të realizohej ndarja e territoreve të banuara nga shqiptarët?
Ndarja e territoreve shqiptare midis vendeve ballkanike
Serbia Mali i Zi Greqia

Kosovën dhe viset e tjera Mbajti të rrethuar Në drejtim të
veriore, pa Shkodrën dhe deri Shkodrën dhe pushtoi viseve jugore
në Shqipërinë e Mesme viset rreth saj
Mësuesi/ja: - Cila është, pra, situata e Shqipërisë?

Nxënësit: 1. e copëtuar; 2. e pushtuar nga vendet fqinje
Mësuesi/ja: - Çfarë masash morën qarqet patriotike, duke parë situatën që ishte krijuar?
1. Ismail Qemali Bukuresht: autonomi - pavarësi

2. Luigj Gurakuqi Vjenë: Fuqitë e Mëdha → Itali - Austro-Hungari
→ Francë - Rusi
Mësuesi/ja sqaron se duke u nisur nga situata që qe krijuar, cili ishte hapi që vendos të ndërmerrte Ismail
Qemali dhe patriotët e tjerë shqiptarë.
Territoret e Shqipërisë së Mesme → 28 Nëntor 1912, → Shpallja e

që rrezikoheshin nga pushtimi Kuvendi i Vlorës Pavarësisë
serb shpallën Pavarësinë.
Mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetjen: - Çfarë veprimesh ndërmori Kuvendi i Vlorës?

QEVERIA Ismail Qemali
Institucionet
PLEQËSIA Vehbi Dibra
Kuvendi i Vlorës
Forma e regjimit MONARKINË KUSHTETUESE

Mësuesi/ja mund të diskutojë me nxënësit hapat që u ndërmorën për shpalljen e Pavarësisë, duke u
ndihmuar edhe nga filmi “Nëntori i dytë”.
? Detyrë shtëpie. Punoni pikën a të rubrikës “Të njohim personazhe,

60
KREU XVIII
SHQIPËRIA DHE VISET E TJERA SHQIPTARE (1912 - 1924)
Mësimi 1
Tema. Qeveria e Vlorës dhe Konferenca e Londrës
?
Objektivat:

• Të tregojë hapat e ndërmarrë nga qeveria e Vlorës për ngritjen e institucioneve arsimore.
• Të shpjegojë vështirësitë ekonomike, politike dhe ushtarake, me të cilat u detyrua
të përballet qeveria e Vlorës.
• Të argumentojë çështjen shqiptare në Konferencën e Londrës.
? Fjalë kyç: qeveria e Vlorës, Esat Pashë Toptani, Pleqësia e Shqipërisë së Mesme, Luigj
Gurakuqi, Konferenca e Londrës, Komisioni Ndërkombëtar i Kontrollit, kufij.
Struktura PNP
teksti dhe figura.

Mësuesi/ja shkruan në tabelën e zezë fjalën Shqipëri dhe e plotëson së bashku me nxënësit.
prapambetja ekonomiko-arsimore
vend i pushtuar Shqipëria 28 Nëntor 1912
Ismail Qemali

Mësuesi/ja udhëzon nxënësit që të lexojnë tekstin dhe, ndërkohë ndërton në tabelën e zezë ditarin dypjesësh.
Fjali Komenti
- Problemet 1. Ushtri pushtuese në vend;

administrative 2. Vorë - Berat - Lushnjë;
3. Esat Pashë Toptani
Qeveria e Pleqësia e Shqipërisë së Mesme.
Vlorës
1. Prapambetja ekonomike; 1. U mblodhën taksat;

- Problemet
ekonomike 2. Vendi i dëmtuar nga Lufta Ballkanike; ⇒ 2. Krijimi i Bankës
3. Vend feudalo-bujqësor. Kombëtare Shqiptare me
kapital austro-italian.
1. Gjuha shqipe u shpall e detyrueshme në administratën shoqërore.

- Arsimi 2. U morën masa për hapjen e shkollave, për përgatitjen e mësuesve.
3. Në shtator 1913 u hap viti shkollor.
4. U botua gazeta zyrtare “Përlindja e Shqipërisë”.
61
Fjali Komenti
→ U thirr për të diskutuar mbi problemet politike dhe kufijtë e rinj në Ballkan (17
dhjetor 1912).
Konferenca e → Drejtohej nga Eduard Grej – Ministër i Jashtëm i Anglisë.
Londrës → Shtetet ballkanike nuk kishin të drejtë vote, por vetëm paraqisnin kërkesat e tyre.
→ Qeveria e Vlorës dërgoi një delegacion prej anëtarësisë (Mehmet Konica, Filip
Nogo, Rasim Dino), i cili dorëzoi një memorandum.
- Në mbrojtje të çështjes shqiptare erdhi dhe një delegacion i diasporës shqiptare
në Amerikë.
Hapi I.
1. (17 dhjetor, 1912) – Shqipëri autonome pa u shkëputur nga Perandoria
Osmane dhe nën garancinë e Fuqive të Mëdha.
- Në rast lufte ajo do të ishte asnjanëse.
⇓
Statusi Humbja e Perandorisë Osmane në Shkodër – Janinë, pozita e Italisë dhe
Austro-Hungarisë.
⇓
Hapi II.
1. Shqipëria shpallej principatë e trashëgueshme e shkëputur nga Perandoria
Osmane. Ajo vihej nën mbrojtjen e Fuqive të Mëdha.
2. Komisioni Ndërkombëtar i Kufijve:
- financat
- administrata
3. Vendos një princ
1. Hapi i parë qe vendosja në parim që Shqipëria të kufizohej me Serbinë, Malin e

Kufijtë Zi, Greqinë.
2. mars ⇒ kufijtë veriorë – mbeti brenda Shkodra, ndërsa jashtë Kosova.
gusht ⇒ kufijtë jugorë – mbeti jashtë Çamëria.
3. Për përcaktimin në vend u krijuan dy komisione.

Mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetjen e mëposhtme dhe ata shprehin mendimin e tyre.
Po Pyetja Jo
A mund akuzohet qeveria e Vlorës për paaftësi në
mbrojtjen e çështjes shqiptare në Konferencën e
Londrës? Pse ?

62
Mësimi 2
Tema. Përpjekjet për çlirim e bashkim kombëtar në viset e pushtuara nga Serbia
dhe Mali i Zi (1912 - 1915)
?
Objektivat:

• Të tregojë qëndrimin e qeverisë së Vlorës ndaj ushtrive ballkanike.
• Të përcaktojë masat që morën Serbia dhe Mali i Zi ndaj popullsisë shqiptare.
• Të njohë reagimin e popullsisë shqiptare ndaj masave regresive që ndërmori
Serbia dhe Mali i Zi.
? Fjalë kyç: Qeveria e Vlorës, Fuqitë e Mëdha, Serbi, Mali i Zi, Lufta I Ballkanike, politikë
shkombëtarizuese, gjendje lufte, situatë terrori, Hasan Prishtina, Bajram
Curri, Qeveria e Përkohshme e Dibrës, Sejfedin Pustina, kryengritja e vitit 1913.
? Mjetet dhe materialet: teksti dhe figura (që paraqesin shpërnguljen e popullsisë shqiptare nga
vendbanimet e tyre).
Mësuesi/ja shkruan në tabelën e zezë fjalën Shqipëria:
Qeveria e Vlorës
Porta e Lartë Shqipëria Serbi
Fuqitë e Mëdha
Greqi
Mali i Zi

Mësuesi/ja e ndan klasën në tri grupe (një resht - një grup). Udhëzohen nxënësit që të lexojë pjesën e caktuar.
Grupi I. Duhet të përqendrohen te këto pyetje:
- Çfarë qëndrimi mbajti vendi ynë ndaj Luftës Ballkanike?
- Çfarë deklarate iu dorëzua Fuqive të Mëdha?
Hapi I. Mësuesi/ja shkruan në tabelë të zezë togfjalëshin Qeveria e Vlorës dhe e plotëson skemën:
vendet ballkanike
Qeveria e Vlorës Porta e Lartë
Fuqitë e Mëdha
63
Hapi II. Mësuesi/ja drejton pyetjen:

- Çfarë u deklaroi Qeveria e Vlorës këtyre vendeve?
1. asnjanësi në Luftën I Ballkanike

2. shpalljen e Pavarësisë
vendeve ballkanike:
3. largimin e trupave
4. marrëdhënie miqësore
Qeveria e
Portës së Lartë: 1. shpalljen e pavarësisë
Vlorës
Francë – Rusi
Fuqive të Mëdha:
Austro-Hungari – Itali
Mësuesi/ja u kujton nxënësve qëndrimet pro - kundër për njohjen e pavarësisë së Shqipërisë.
Hapi III. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të tregojnë se çfarë qëndrimi mbajtën vendet ballkanike dhe Fuqitë e Mëdha.

 Vendet ballkanike mbajtën trupat dhe nuk njohën pavarësinë.
 Fuqitë e Mëdha nuk njohën pavarësinë.
Grupi II. Nxënësit duhet të përcaktojnë masat që ndërmorën Serbia dhe Mali i Zi ndaj popullsisë së
Shqipërisë.
rrënime dhe djegie të fshatrave dhe qyteteve
vrasje të popullsisë U zbatua një
Serbia dhe Mali i Zi u vendos administrata ushtarake politikë terrori dhe
organe policore shkombëtarizuese.
largimin e popullsisë dhe ndryshimin e fesë
Grupi III. Nxënësit duhet të tregojnë reagimin e popullsisë vendase.
Bajram Curri
organizuan një kryengritje të përgjithshme ⇒ Qeveria e Përkohshme e Dibrës
Hasan Prishtina
Por, kjo kryengritje u shtyp.

Hapi I. Fillimisht nxënësit plotësojnë pyetjet e librit.
Hapi II. Të argumentojnë shkaqet e dështimit të kryengritjeve në Kosovë.
64
SKEMATIZIMI PËRFUNDIMTAR
H. 3
H. 1 H. 2
rrënime dhe djegie të fshatrave dhe
1. asnjanësi në Luftën I Ballkanike ⇒ nuk njohën pavarësinë qyteteve
2. shpalljen e Pavarësisë mbajtën trupat
vendeve
vrasje të popullsisë
ballkanike: 3. largimin e trupave
4. marrëdhënie miqësore u vendos administrata ushtarake
Qeveria e Portës organe policore

1. shpalljen e Pavarësisë
Vlorës së Lartë:
largimin e popullsisë dhe ndryshimin
Franca – Rusia nuk e mbështetën pavarësinë e fesë

Fuqive
të Mëdha: Austro-Hungaria – Italia e mbështetën pavarësinë
U zbatua një politikë terrori dhe

shkombëtarizuese.
U ndërmor një politikë asimiluese dhe
shkombëtarizuese.
H. 4 Rrjedhojë
Bajram Curri
Hasan Prishtina
⇓
organizuan një kryengritje të përgjithshme
⇓
Qeveria e Përkohshme e Dibrës
Kryengritja u shtyp

65
Mësimi 3
Tema. Principatat shqiptare nën drejtimin e Vilhelm Vidit (mars - shtator 1914)
?
Objektivat:

• Të përshkruajë situatën në Shqipëri në prag të ardhjes së Vidit.
• Të analizojë problemet me të cilat u përball Princ Vidi.
• Të dallojë qëndrimin që mbajti qeveria shqiptare ndaj Lëvizjes Vorio-epirote.
? Fjalë kyç: 22 janar 1914, Qeveria e Vlorës, Pleqësia e Shqipërisë së Mesme, K.N.K-ja, Lëvizja
Vorio-epirote, Autonomia e Vorio-epirit, princ Vilhelm Vidi, 7 mars 1914, Turhan
Pashë Përmeti, Statuti Organik, Protokolli i Korfuzit, Esat Pashë Toptani, kryengritja
e Shqipërisë së Mesme, 3 shtator 1914.
? Mjetet dhe materialet: teksti dhe figura të Princ Vidit, Esat Pashë Toptanit, forca të Lëvizjes Vorio-epirote.

Ndërtimi i njohurive Punë në grupe dhe ditari dypjesësh

Hapi I. Mësuesi/ja vendos figurat:
Qeveria e Vlorës – Fuqitë e Mëdha – Princ Vidi – Lëvizja Vorio-epirote – Esat Pashë Toptani
Hapi II. Në rast të mungesës së fotove mësuesi/ja i shkruan fjalët në tabelë.

Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit të thonë çfarë lidhjesh kanë këto figura me mësimet paraardhëse.
Nxënësit:
Qeveria e Fuqitë e
Mëdha Princ Vidi Lëvizja Vorio- Esat Pashë
Vlorës
epirote Toptani
- 28 nëntor 1912 - Ishin të ndara kontrollonte formonte
- Ismail Qemali ndaj statusit të - sulmuan Ishte
pushtetin
- Vështirësi Shqipërisë xhandarmërinë drejtues i
legjislativ pushtetin
ekonomiko- - Vendosën shqiptare në Pleqërisë së
(Asambleja ekzekutiv
politike për kufijtë Korçë Shqipërisë
Kombëtare) (Qeverinë)
- Drejtohej nga - më 17 maj u së Mesme
një princ nënshkrua
“Protokolli i
Korfuzit”
Hapi III. Mësuesi/ja pyet nxënësit se çfarë lidhjesh mund të kenë këto figura me mësimin e ditës dhe pret
sugjerime nga nxënësit, të cilat nuk i shkruan në tabelë.
Ndërtimi i njohurive: Punë në grupe dhe ditari dypjesësh

Mësuesi/ja krijon në çdo rresht të klasës një grup prej 3-4 nxënësish dhe i cakton çdo grupi që tì përgjigjet
pyetjeve. Udhëzohen nxënësit të lexojnë pjesën e caktuar.
66
Grupi I. Duhet të paraqesin situatën e Shqipërisë në prag të ardhjes së Vidit.

Hapi I. Nxënësit paraqetin strukturat qeverisëse në Shqipëri, të cilat ishin 3 dhe të vendosura në pjesë të
ndryshme të Shqipërisë.
Hapi II. Mësuesi/ja drejton pyetjen: - Cili e mori qeverisjen
- Qeveria e Vlorës e vendit?
- Pleqësia e Shqipërisë së Mesme ⇒ K.N.K.-ja
- Komisioni Ndërkombëtar i
Kontrollit (K.N.K.) Nxënësit sqarojnë se Qeveria e Vlorës dhe Pleqësia e
Shqipërisë së Mesme dhanë dorëheqjen.
Hapi III. Mësuesi/ja: - Çfarë ngjarjesh ndodhën në jug të vendit?
Lëvizja Vorio-epirote Autonomia Vorio-epiriote:

(pengimi i shtrirjes së shtetit - Gjirokastër - Që këto krahina
Përfshinte:
shqiptar në jug të vendit) - Himarë të gëzonin një
Kërkonte:
- Sarandë vetëqeverisje në
- Delvinë administratë, fe, e
- Përmet kulturë.
Hapi IV. Mësuesi/ja: Pra, cila qe gjendja në territorin shqiptar?
Nxënësit: 1. Drejtimin e vendit Princi do ta merrte nga K.N.K.-ja.
2. Në fillim do të përballej me një problem të rëndësishëm në jug të vendit.
Grupi II. Mësuesi/ja: - Kush qe princi që do të drejtonte Shqipërinë?

- Cilat qenë masat që mori ai?
Nxënësit: Princi që do të drejtonte Shqipërinë u caktua Princ Vidi (fisnik gjerman) dhe ishte
një sugjerim i Austro-Hungarisë dhe Italisë.
Vilhelm Vidi
1. u pa si një 2. Esat Pashë 3. Statuti organik 4. Fuqitë e Mëdha

simbol uniteti Toptani i dorëzoi ⇒ ligj themelor
kombëtar kurorën mbretërore (K.N.K.) – garantonin: a. Tërësinë tokësore
b. asnjanësinë e saj
- Principatë sovrane e trashëgueshme
Princ Vidi
kryetari më i lartë i administratës - ushtrisë
zgjedh kontrollon Ishin këto dy

faktorët që i jepnin
a. Qeverinë b. Asamblenë
dritën jeshile
(ekzekutiv) kombëtare
shtetit shqiptar të
(legjislativ)
funksiononte.
- gjuha zyrtare ishte shqipja
- garanton pronën private
- garanton ushtrimin e lirë të veprimtarisë
ekonomike-shoqërore-politike
67
Vilhelm Vidi
(largimi i tij)
2. Lëvizja e 3. Shpërthimi i
Grupi III. Mësuesi/ja u drejton pyetjen
Shqipërisë së Luftës I Botërore
nxënësve të grupit 3:
Mesme
- Çfarë masash u morën ndaj lëvizjes epirote
dhe a ndodhi ndonjë kryengritje tjetër?
Mësuesi/ja: - Çfarë sollën këto lëvizje?
Nxënësit: 1. Lëvizja Vorio-epirote: Protokolli
i Korfuzit:
Nxënësi: Në shtator 1914, Vidi të largohet.
a. Korçë - Gjirokastër - Administratë autonome
b. Himarë - i njiheshin privilegjet dhe të drejtat
e periudhës osmane
Nxënësit punojnë me detyrat e dhëna në tekst.

Mësimi 4
Tema. Shqipëria gjatë Luftës së Parë Botërore
?
Objektivat:

• Të përcaktojë në hartë zonat e pushtimit në Shqipëri.
• Të tregojë reagimin e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare.
• Të argumentojë masat që u ndërmorën nga qarqet patriotike për ngritjen e shtetit shqiptar.
? Fjalë kyç: Lufta e Parë Botërore, ushtria austro-hungareze, franceze, lëvizja kombëtare,
sigurimi i pavarësisë, rishikim i kufijve, forcat e Antantës, Konferenca e Paqes,
Traktati i Fshehtë i Londrës.
Struktura PNP
teksti dhe figura (hartë e zonave të pushtuara).

Ndërtimi i njohurive Di/ Dua të di/ Mësova dhe diagrami i Venit
Hapi I. Mësuesi/ja shkruan në dërrasën e zezë togfjalëshin Lufta e Parë botërore dhe kërkon nga nxënësit
të thonë çfarë mbajnë mend nga Historia 8.
- zgjati 4 vjet (1914 - 1918)
- dëme të mëdha
Lufta e Parë Botërore - Antanta
njerëzore e financiare
- Sarajevë - Blloku Qendror - asgjë të re nga Fronti

Perëndimor
68
Hapi II. Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit të dinë se cilat shtete përbëjnë këto dy grupime.
Nxënësit: Antanta ⇒ Angli - Francë - (më vonë) Itali - Rusi
Blloku Qendror: Austro-Hungari - Gjermani
Hapi III. Mësuesi/ja u drejton pyetje nxënësve dhe ata përgjigjen.

Mësuesi/ja: - A kishin dalë këto shtete garant për kufijtë e Shqipërisë?
Nxënësit: Po.
Mësuesi/ja: - Cili mund të jetë fati i kufijve të Shqipërisë, kur shtetet që kishin dalë garant janë në luftë me
njëri-tjetrin?
Por, për të dhënë përgjigje nxënësit duhet të lexojnë mësimin e ditës.
Ndërtimi i njohurive: Di/ Dua të di/ Mësova dhe diagrami i Venit

Mësuesi/ja ndërton në dërrasë të zezë tabelën Di/ Dua të di/ Mësova.
Di Dua të di Mësova
- Lufta I Botërore shpërthen - Cilat qenë ushtritë Itali ⇒ në jug
me vrasjen e princ Ferdinadit që erdhën në Austro-Hungari ⇒ veri - Shqipëri e Mesme
në Sarajevë Shqipëri? Francezët ⇒ Korçë
krahina
F
- ishin 2 blloqe: - Çfarë politike autonome Korçë
r
1. Blloku Qendror ndoqën ato? a
2. Antanta njohu n njohu Pavarësinë
antoniminë c e Shqipërisë
-Territoretshqiptareupërfshinë a
në Luftën I Botërore Austro-Hungaria Italia
- erdhën ushtri të huaja

(informacionet vijnë nga - organizuan një administratë civile me nëpunës shqiptarë
mësimet e klasës VIII) - lejuan ngritjen e flamurit
- hapen shkolla në gjuhën shqipe
- Traktati i Fshehtë i Londrës - zhvilluan infrastrukturën
- Çfarë ndodhi me - këto çështje u bënë qëllimi kryesor i qarqeve
pavarësinë dhe kufijtë politike
tanë, kur shtetet që - rol të rëndësishëm luajtën kolonitë shqiptare
kishin dalë garant jashtë Evropës
ishin në luftë me njëri- - hapësirat më të mëdha ku mund të vepronin
tjetrin? shqiptarët ishin në Korçë
- Cili qe roli i forcave - nuk u arrit të krijohej një organizatë
politike? mbarëkombëtare
Çfarë ndodhi me - në vend ishin trupat italiane: jugu - veri, francezët → Korçë
Shqipërinë pas - Traktati i Fshehtë i Londrës
përfundimit të Luftës - mungonte një qeveri qendrore
I Botërore?
Qeveri
Kongresi i Durrësit
Senat
Mbështeti vendimet e Konferencës së Londrës.

Nxënësit mund të diskutojnë materiale që flasin për gjendjen ekonomiko-shoqërore në të cilën gjendet
Shqipëria në këtë periudhë. Këto materiale nxënësi mund tì kërkojë në internet.
Diskutohet në klasë rreth pavarësisë së shpallur nga pushtuesit italianë.
69
Mësimi 5
Tema. Kosova dhe viset e tjera gjatë Luftës së Parë Botërore
? Objektivat:

 Të tregojë situatën në Kosovë gjatë Luftës së Parë Botërore.
 Të argumentojë veprimtarinë e Komitetit “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës”, si dhe
të partisë politike shqiptare “Xhemijeti”.
 Të analizojë situatën e popullit çam gjatë Luftës së Parë Botërore.
? Fjalë kyç: trupat austro-hungareze, trupat bullgare, Kosovë, Komiteti “Mbrojtja Kombëtare e
Kosovës” (K.N.K.), Kadri Prishtina, “Xhemijeti,” Nexhip Draga, Çamëri.
? Mjetet:
Struktura PNP
teksti, harta e Kosovës dhe Çamërisë.

Përforcimi Diskutim

Mësuesi/ja shkruan në tabelën e zezë fjalët Kosovë e Çamëri dhe pret sugjerime nga nxënësit.
Prizreni Gumenicë
Peja Dardania
Kosova Filat Çamëria Greqia
Prishtina Gjakova
e pavarur popullsi shqiptare

Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë tekstin dhe të nënvizojnë pjesët kryesore të mësimit, ndërkohë që
ndërton skemën në tabelë.
Lufta I Zona austro-

Botërore 1. u lejua përdorimi i hungareze 1. nuk mund
dhe flamurit dhe gjuhës shqipe të punohet në
Kosova në administratë administratë
2. pati keqkuptime
2. u hapën shkolla dhe u 3. mbi shqiptarët u
shpërndanë libra shqip vendos një sistem i
rëndë taksash
Zona bullgare
3. u kërkua çarmatosja
dhe u vendosën taksa të
Më 1918 trupat franceze ndihmuan
larta
trupat serbe të vendosen në Kosovë
70
Komiteti “Mbrojtja 1. organizimin e qëndresës së armatosur

Komiteti “Mbrojtja
Kombëtare e Kosovës” 2. çlirimin dhe bashkimin e viseve
Kombëtare e
Kosovës”
1. zhvilloi 2. hapi degët 3. mblodhi prova të dhunës 4. i dërguan një
një fushatë e veta së “Mbrojtjes Kombëtare të memorandum
sensibilizuese Kosovës” ndaj popullit shqiptar Fuqive të Mëdha
dhe ia dërgoi Fuqive të Mëdha
- Komiteti “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës” organizoi programin e kryengritjes
- “Xhemijeti” - parti politike që zhvilloi veprimtarinë e saj në parlament
- Popullsisë shqiptare në Çamëri i mohoheshin të drejtat kombëtare dhe fetare.
Çamëria - Në qershor, 1917 hynë trupat italiane - i siguruan popullsisë çame mjaft të drejta.
- Largimi i trupave italiane riktheu terrorin grek ndaj popullsisë shqiptare.
Nxënësit sjellin fakte, por edhe foto që dëshmojnë dhunën greke ndaj popullsisë shqiptare.
Mësimi 6
Tema. Kongresi i Lushnjës dhe lufta e Vlorës
? Objektivat:

 Të njohë rrethanat në të cilat u mbajt Kongresi i Lushnjës.
 Të argumentojë vendimet e Kongresit të Lushnjës.
 Të dallojë përpjekjet e qeverisë Sulejman Delvinës për të shtrirë pushtetin në tërë vendin.
? Fjalë kyç: Konferenca e Paqes në Paris, qeveria e Durrësit, Kongresi Kombëtar, Ahmet Zogu,
Kongresi i Lushnjës, Këshilli i Lartë, Këshilli Kombëtar, komiteti i fshehtë “Mbrojtja
Kombëtare”, Sulejman Delvina.
Struktura PNP
tekste, pamje e Konferencës së Paqes, harta e Shqipërisë.

Ndërtimi i njohurive Marrëdhëniet pyetje-përgjigje dhe puna me hartën
Mësuesi/ja vendos në tabelën e zezë këto figura:
Konferenca e Paqes në Paris 1919 Ahmet Zogu Sulejman Delvina Shtëpia ku u mblodh Kongresi
71
Mësuesi/ja u kërkon nxënësve që të gjejnë lidhjet ndërmjet fotove dhe mësimit të ditës.
Ndërtimi i njohurive: Marrëdhëniet pyetje-përgjigje dhe puna me hartën

Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin e ditës dhe të nënvizojnë pjesët kryesore, ndërkohë që vendos
figurën e Konferencës së Paqes së Parisit dhe përballë saj figurën e Shqipërisë.

- Cilat janë rreziqet që i kanoseshin Shqipërisë?
Mësuesi/ja nënvizon me të kuqe për të dalluar rrezikun që vinte nga vendimet e Konferencës së Paqes së
Parisit.
Hapi I.
Konferenca e Paqes
1. Fuqitë evropiane u 2. U shpreh kundër 3. Në fillim të 1920-s midis 4. Qeveria

shprehën në mbështetje pavarësisë së Shqipërisë. Anglisë, Francës, Italisë u arrit profashiste e
të Traktatit të Fshehtë të një kompromis për copëtimin e Durrësit.
Londrës. Shqipërisë midis vendeve fqinje.
Hapi II.
- Cili ishte organizimi i Kongresit të Lushnjës? (më 21 janar, 50 delegatë, Ahmet Zogu)
- Cilat janë vendimet e Kongresit të Lushnjës?
Vendimet e Kongresit të Lushnjës
1. Kundërshtonte planet e Konferencës së 2. Rrezohej qeveria 3.Tirana 4. Statuti i

Paqes Paris për copëtimin e Shqipërisë. U e Durrësit, u quajt u shpall Lushnjës
shpreh për pavarësinë e plotë të Shqipërisë antikombëtare. U kryeqytet. (bazë ligjore)
kundër protektoratit të huaj dhe për krijua qeveria e
mbrojtjen e tërësisë territoriale. Sulejman Delvinës.
Hapi III.
Në këtë fazë mësuesi/ja flet për monarkinë.
Monarki ⇒ Ansamble Kushtetuese
Këshilli i Lartë Këshilli Kombëtar
1. përbëhej nga 4 persona 1. zgjidhte anëtarët e Këshillit të Lartë

2. caktonte kryeministrin zgjidhte qeverinë 2. pushtetin legjislativ
3. ushtronte pushtetin ekzekutiv së bashku 3. miratonte qeverinë
me kryeministrin 4. kishte kompetenca ligjore dhe
4. kishte kompetenca të kufizuara ishte i pavarur nga Këshilli i Lartë
Mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetjen: - Cili qe reagimi i shqiptarëve? Dhe vendoset në tabelë figura e
Kongresit të Lushnjës.
Mësuesi/ja shpjegon që qarqet patriotike thirrën senatin dhe dhanë zgjidhjen e një qeverie të re. Për këtë ato
thirrën një kongres kombëtar.
72
Mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetjen: - Cilat ishin veprimet e qeverisë së Sulejman Delvinës?
Sulejman Delvina Presidenti trupat italiane tërhiqen nga pjesa më e

madhe me përjashtim të Vlorës
Uillson hodhi
u kërkoi trupave ⇓
ripërtëriu delegacionin poshtë u krijua komiteti “Mbrojtja kombëtare”, më 5
italiane të në Konferencën e marrëveshjen qershor 1920
largoheshin Paqes e vitit 1920
- në gusht 1920 u nënshkrua marrëveshja
midis Italisë dhe Shqipërisë
Përforcimi: Rrjeti i diskutimit - u larguan trupat malazeze nga territoret
Mësuesi/ja ndërton në tabelë rrjetin e diskutimit. Nxënësit veriperëndimore e lindore të Shqipërisë
ndahen në dy grupe sipas qëndrimeve që mbajnë. (komentoni hartën e tekstit, faqe 82).
Po Pyetja Jo
A janë vendimet e Kongresit të Lushnjës tregues për një
klasë politike të aftë për të mbrojtur interesat e vendit?
? Detyrë shtëpie. Punoni pikat a dhe b të rubrikës “Të njohim personazhe,

Mësimi 7
Tema. Shqipërua gjatë viteve 1920-1924
? Objektivat:

 Të shpjegojë strukturën e shtetit shqiptar.
 Të analizojë politikën e jashtme të Shqipërisë.
 Të listojë veçoritë e ekonomisë, arsimimit dhe shoqërisë shqiptare.
? Fjalë kyç: Partia Popullore, Partia Përparimtare, Këshilli Kombëtar, Fan Noli, Ahmet Zogu,
Statusi i Zgjeruar i Lushnjës, Asambleja Kushtetuese, njohja e pavarësisë
dhe tërësisë territoriale, Lidhja e Kombeve.
? Mjetet: teksti.

Ndërtimi i njohurive Harta e mendjes
Mësuesi/ja u tregon nxënësve katër shtyllat kryesore të një shteti, të cilat janë ato të politikës së brendshme,
politikës së jashtme, ekonomisë dhe arsimit. Gjithashtu u thotë nxënësve se do të mësojnë se çfarë tiparesh
kishin ato gjatë viteve 1920-1924.
73
Ndërtimi i njohurive: Harta e mendjes

Mësuesi/ja ndërton skemat e mëposhtme:
Hapi I. U drejtohet nxënësve pyetja:
- Cilat ishin karakteristikat e jetës politike të Shqipërisë gjatë viteve 1920-`24?
- 21 prill 1921 kishte 75

1. Këshilli Kombëtar
deputetë
Organet qeverisëse 2. Këshilli i Lartë - 2 grupime politike
3. Qeveria - dhjetor 1922, Statusi i

Jeta politike Zgjeruar i Lushnjës
(i përkohshëm) ⇒
Partitë politike Tiparet e jetës politike
- Asambleja Kushtetuese
Partia Partia luftë e ashpër për pushtet
Përparimtare Popullore ⇓
- kriza të vazhdueshme politike
- kishin Këshillin Kombëtar dhe paqëndrueshmëri politike
- nuk kishin program të qartë - 1920-1924 ⇒ 12 qeveri
- kishin elemente të shtresave
të ndryshme
- 1923 këto parti i shpërndanë
Hapi II. U drejtohet nxënësve pyetja:
- Si ishte situata e jashtme e Shqipërisë gjatë viteve 1920-`24?
1. Njohja e pavarësisë 2. - Konferenca e Ambasadorëve
Situata e jashtme të Fuqive të Mëdha
dhe tërësisë territoriale
- Lidhja e Kombeve
Më 9 dhjetor 1921 u pranua

Më 17 dhjetor 1920 Shqipëria
pavarësia territoriale e Shqipërisë
u pranua anëtare e Lidhjes së
me disa ndryshime: në veri
Kombeve (vendimet e Konferencës së
Londrës 1913).
U njoh qeveria dhe u vendosën
Hapi III. U drejtohet nxënësve pyetja: marrëdhënie diplomatike.
- Cila ishte situata ekonomike e Shqipërisë gjatë kësaj periudhe?
mungesa e një monedhe të vetme
Sistemi monetar
mungesa e një banke kombëtare
Industria Ekonomia Komunikacioni i dobët
industri e lehtë Bujqësia

(përpunim i lëndëve të
para dhe zejtari) fshatarësi pa tokë
industri nxjerrëse teknikë punuese shumë e vjetër
(kompanitë e huaja) taksa të larta
fshatarët vuanin nga uria
Hapi IV. - Cila ishte situata ekonomike e Shqipërisë gjatë kësaj periudhe?
U krijuan klube të ndryshme.
U krijuan shoqëri për
emancipimin e gruas. kombëtar
Arsimimi Reformë arsimore arsimi unik
U hapën shkolla të reja laik
fillore në zona të ndryshme,
si dhe shkolla profesionale.
74

Nxënësit krahasojnë Statutin e Lushnjës me Statutin e Zgjeruar të Lushnjës.
? Detyrë shtëpie. Plotësoni sipas dëshirës një nga pikat e rubrikës “Të njohim
personazhe, vende e ngjarje” të Fletores së punës në faqen 35.
Mësimi 8
Tema. Lëvizja e Qershorit të vitit 1924
?

Objektivat:

 Të shpjegojë situatën në Shqipëri në prag të Revolucionit të Qershorit.
 Të shpjegojë hapat e parë të Lëvizjes së Qershorit.
 Të analizojë programin e Qeverisë së Nolit dhe rëndësinë që pati ajo.
 Të tregojë kthimin e Ahmet Zogut në Shqipëri.
? Fjalë kyç: pakënaqësi ekonomike, pakënaqësi politike, Ahmet Zogu, Fan. S. Noli, Asambleja
Kushtetuese, Shefqet Vërlaci, Avni Rustemi, 24 maj 1924 – Lëvizja e Qershorit,
Revolucioni i Qershorit, Iliaz Vrioni, 24 dhjetor 1924.
? Mjetet: teksti, figura e Ahmet Zout dhe e Avni Rustemit.

Ndërtimi i njohurive Harta e mendjes dhe ditari dypjesësh
Mësuesi/ja vendos në tabelën e zezë figurat e mëposhtme dhe kërkon nga nxënësit të tregojnë se çfarë dinë
për këto figura.
Fan. S. Noli Ahmet Zogu Avni Rustemi Tirana
publicist, figurë e rëndësishme, krijoi “Lidhjen e Kryeqyteti i

politikan demokrat, politike, rinisë shqiptare”, Shqipërisë,
përkthyes, siguroi qetësinë në vrau në Paris Esat Xhamia e Et`hem
shkrimtar, Kongresin e Lushnjës, Pashë Toptanin, Beut,
drejtues i ortodoksisë mbret i shqiptarëve, u vra në Tiranë. Kisha e Shën Palit.
shqiptare në Amerikane, u largua nga Shqipëria
u bë kryeministër pas (7 prill 1939).
fitores së Revolucionit
të Qershorit (1924).
75
Pasi mësuesi/ja merr informacion nga nxënësit, i udhëzon ata të lexojnë mësimin.
Ndërtimi i njohurive: Harta e mendjes dhe ditari dypjesësh

Mësuesi/ja pasi ka udhëzuar nxënësit të lexojnë mësimin dhe të nënvizojnë pjesët kryesore të mësimit
shkruan në tabelën e zezë Pakënaqësi ekonomike dhe Pakënaqësi politike dhe pret që nxënësit t’i
plotësojnë nga ato që lexoi në libër.
moszbatimi i Asambleja Kushtetuese

Reformës Agrare
Ahmet Zogu Fan Noli
ushtarakët dhe Pakënaqësi tregtarët
Pakënaqësi
nëpunësit nuk ekonomike e mesëm
politike
ishin paguar paguanin taksa
buxheti atentat ndaj situatë politike
ndodhej në popullsia e
Ahmet Zogut e tensionuar
gjendje të vendit ishte
⇓ solli
mjerueshme goditur nga uria
dorëheqjen nga
qeveria
Mësuesi/ja: - Çfarë do tì bënte vrasja e Avni Rustemit

shpërthyese këto pakënaqësi? ⇓
u mblodh opozita në Vlorë dhe kërkoi arrestimin e vrasësve (më 2 maj)
⇓
24 maj 1924 filloi Lëvizja e Qershorit dhe më 10 qershor Ahmet Zogu
dhe mbështetësit e tij u larguan nga Shqipëria.
Mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetjen: - Çfarë detyrash i vuri qeveria e Nolit dhe cilat qenë hapat konkretë
që ndërmori ajo?
Gjithashtu u kërkon atyre që të plotësojnë skemën e tekstit në faqet 87.
Mësuesi/ja: - Cilat janë shkaqet e rrëzimit të Qeverisë së Nolit?
Figura Komenti
Figura e 1. mosnjohja e qeverisë në arenën ndërkombëtare;

Nolit
2. moszbatimi i reformave;
3. përçarja e grupit qeverisës;

Figura e 4. mbajtja e zgjedhjeve në një çast të pafavorshëm (pa konsideruar mirë situatën);
Ahmet Zogut
5. vendet fqinje (ndihmuan në mbrojtjen e Ahmet Zogut dhe e mbështetën për tù rikthyer).

Mësuesi/ja ndërton të tabelë të zezë rrjetin e diskutimit:
Po Pyetja Jo
A vlerësohet ardhja e Ahmet Zogut në pushtet nga
vendet fqinje si tradhti ndaj vlerave kombëtare, kur këto
vende kishin synime territoriale ndaj Shqipërisë?
? Detyrë shtëpie. Plotësoni rubrikën “Të njohim personazhe, vende e

76
KREU IX
SHQIPËRIA GJATË VITEVE 1925-1939
Mësimi 1
Tema. Republika shqiptare (1925-1928)
? Objektivat:

 Të argumentojë organizimin e shtetit shqiptar.
 Të përcaktojë masat që ndërmori Ahmet Zogu për të stabilizuar vendin.
 Të analizojë marrëdhëniet e Shqipërisë me Italinë.
? Fjalë kyç: 6 janar 1925, Republika Parlamentare, presidenti, pushteti legjislativ, pakti Italo-
shqiptar i miqësisë dhe bashkëpunimit, Pakti I i Tiranës, Pakti II i Tiranës.
? Mjetet:
Struktura PNP
teksti.


Kongresi i Lushnjës
Mësuesi/ja shkruan në tabelën e figurë që rrëzoi Ahmet Zogu politikan i zoti

zezë fjalën Ahmet Zogu dhe pret Revolucionin e Qershorit
sugjerime nga nxënësit.
ushtarak i zoti
Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin dhe të nënvizojnë pjesët kryesore, ndërkohë që ndërton
skemën në tabelë.
Republikë ⇒ ishte përcaktuar vetëm gjysma e formës së regjimit
e shpallte Shqipërinë por në të vërtetë

Asambleja Kushtetuese Statusin Themeltar Shqipëria qe Republikë
Republikë Parlamentare
Presidenciale
Republikë parlamentare
kryetar i qeverisë
kontrollon të gjitha pushtetet
Presidenti komandant i ushtrisë
Presidenti vendoste
Pushteti ekzekutiv Pushteti legjislativ Pushteti gjyqësor vetom për ligjet
Presidenti emërton dhe Presidenti emërtonte 6
shkarkon çdo ministër Senati
senatorë dhe gjyqtarë
12 vetë i emërton presidenti
Dhoma e deputetëve
57 deputetë miratonte ligje zgjidheshin me
votim të drejtpërdrejtë
1. Censurë Tiparet e regjimit 2. U eliminuan kundërshtarët politikë
77
Organizimi i republikës
vendosje e qetësisë dhe rendit
Republika
Pushtet i fortë ⇒ xhandarmëri efikase
shtrirjen e autoritetit të shtetit në tërë
Stabiliteti vendin
i vendit Zhvillimi i
ekonomisë Banka Kombëtare 1. emetonte monedhën
Politika e jashtme (qeveri shqiptare - qeveri 2. jepte kredi për zhvillimin e
italiane) ekonomisë
Itali thithja e investimeve të
huaja qeveria shqiptare mori kredi
Pakti I i Tiranës Pakti II i Tiranës - SVEA
nuk u arrit të krijohej një
Ndërhynte Kontroll më i madh i
administratë efikase.
në Shqipëri Italisë ndaj punëve
kur rrezikonte të brendshme të
pushtetin dhe kur Shqipërisë 20 vjet.
kishte lëvizje të
brendshme politike Përforcimi: Diskutim i lirë
që kërcënonin Nxënësit flasin për pyetjet 7-8 te rubrika “Arsyeto”.
qeverinë 5 vjet.
Mësimi 2
Tema. Monarkia shqiptare (1928-1939)
? Objektivat:

 Të përcaktojë hapat që ndërmori Ahmet Zogu për shpalljen e mbretërisë.
 Të listojë veçoritë e qeverisjes së mbretit Zog I.
 Të argumentojë marrëdhëniet italo-shqiptare.
? Fjalë kyç: monarki, Ansamble Kushtetuese, Zogu I, më 1 shtator u shpall monarkia, Koço Koto,
Statuti Themelor, ndihmë ekonomike, SVEA, Mehdi Frashëri.
? Mjetet dhe materialet: teksti dhe figura të Duçes, figura të Ahmet Zogut gjatë ceremonisë së
shpalljes mbret.

Ndërtimi i njohurive Di/ Dua të di/ Mësova (ose INSERT)
Parashikimi: Stuhi mendimesh marrëdhënie
Ahmet Zogu
kishte një
Mësuesi/ja pret sugjerime nga nxënësit. Shqipëria
me Italinë kuadër ligjor
formë qeverisjeje
78
Di Dua të di Mësova
1. vendet e Ballkanit kishin qeverisje monarkike
Nxënësi, di që: A ndryshoi 2. monarkia i siguronte Zogut një pushtet afatgjatë
forma e 3. monarkia i siguronte vendit një stabilitet politik që ndihmonte në zhvillimin ekonomik të vendit
Asambleja regjimit? ⇓
ndërton tabelën.
Kushtetuese Nëse po, tri arsyet e kalimit nga republika në monarki

në mars të çfarë e shtyu
vitit 1925 e Zogun të kalimi në
2 hapat që ndërmori Republikë Monarki
shpalli vendin ndryshojë Ahmet Zogu
Republikë dhe si e Plani i brendshëm
Parlamentare realizoi ai këtë Plani i jashtëm
ndryshim? Mbështetje popullore Statuti themelor
mbështetjen e madhe të Italisë
propagandë, thirri Asamblenë Kushtetuese ⇓
eliminim fizik i që votoi unanimisht shpalljen e Pasi Italia siguronte investimet e saj
kundërshtarëve monarkisë
Ndërtimi i njohurive: Di/ Dua të di/ Mësova
⇓
Zogu I
1 shtator 1928
Institucionet Çfarë Monarki ⇒ forma e regjimit

gjatë marrëdhëniesh u (demokratike-parlamentare-trashëgimtare)
republikës ishin vendosën pasi u
ndryshua forma e Statuti themelor ⇒ theksonte:
nën kontrollin 1. ndarjen e pushteteve
e plotë të regjimit?
2. lirinë e fjalës
Presidentit. 3. ndalonte krijimin e partive politike
Çfarë tiparesh
patën kontrollonte tërë pushtetet
institucionet Mbreti
shtetërore? pushteti i tij që i pakontrollueshëm
Pushteti legjislativ Pushteti ekzekutiv Pushteti gjyqësor Këshilli i shtetit
Dhoma e deputetëve Qeveria Organi i pavarur

civil
- një sërë kodesh: penal – konsultonte
tregtar etj. veprimtarinë ligjore
- ligji për divorcet dhe ekonomike të
- ligji për barazi gjinore vendit.
Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin e ditës dhe të nënvizojnë pjesët kryesore dhe ndërkohë
- heqja e perçeve (modernizimin e shoqërisë dhe shtetit

79
80
Si ishte
ekonomia
shqiptare në kriza ekonomike botërore zhvillimin e fshatit
Periudha I
këtë periudhë?
Reforma Agrare synonte të rriste prodhimet bujqësore
zbuste varësinë e Shqipërisë

ndaj ndihmës së huaj
u pengua – pronarët
Ekonomia e mëdhenj të tokave
3. përjashtoi sipërmarrësit nga taksat, kjo çoi në

dobësimin e arkës së shtetit dhe rritjen e varësisë
ndaj Italisë
zhvillimi i infrastrukturës
Periudha II
u zhvillua industria
Di që Italia Po tani që SVEA Faza I

nëpërmjet dy u ndryshua Pakti I i Tiranës
regjimi çfarë acarimi i marrëdhënieve
pakteve rriti Pakti II i Tiranës SVEA – Reforma arsimore
marrëdhëniesh u
ndikimin e saj në krijuan? Itali - Shqipëri Demonstrim –
Shqipëri. Forcë detare – krijimi i marrëdhënieve me vendet fqinje
Politika me Italinë
Faza II
përmirësimi i marrëdhënieve
më 1936-n Mehdi Frashëri siguron një hua nga Italia
Nxënësit arsyetojnë pyetjen 7 te rubrika “Arsyeto”.

Mësimi 3
Tema. Lëvizjet me karakter politik, shoqëror dhe kulturor
?
Objektivat:

• Të dallojë grupet shoqërore-politike që kundërshtonin regjimin autoritar të Zogut.
• Të përshkruajë veçoritë e arsimit dhe kulturës gjatë periudhës së monarkisë.
• Të analizojë veprimtaritë e lëvizjeve me karakter politik-shoqëror.
? Fjalë kyç: Ahmet Zogu - regjim autoritar, Fan Noli, Ali Këlcyra, konare - lëvizje me karakter
shoqëror, lëvizje me karakter politik, ligji për arsimin.
? Mjetet:
Struktura PNP
teksti.

Parashikimi Përshkrim me terma paraprakë

Mësuesi/ja vendos këto figura në tabelë ose shkruan emrat e tyre dhe kërkon nga nxënësit të lidhin figurat
me mësimin e ditës.
Ahmet Zogu F. Noli Mehdi Frashëri punëtorë Tefta Tashko Koço

Mësuesi/ja krijon në klasë 3 grupe dhe u ndan nga një pjesë, siç është dhe në libër.
Mësuesi/ja shkruan në tabelën e zezë togfjalëshin regjim autoritar dhe kërkon nga nxënësit të listojnë
arsyet e vendosjes së këtij regjimi, si dhe nga kush kërcënohej ky regjim.
Grupi I.
a. opozita ndaj qeverisë së Zogut: b. arsyet e regjimit autoritar:
- kundërshtarë politikë që ndodheshin në - ndërmori reforma për të krijuar

emigracion një shtet ligjor
- krerët e veriut -për të stabilizuar vendin
Regjim autoritar
- vendet fqinje - për të nxjerrë vendin nga
- intelektualët e rinj prapambetja
- vështirësitë ekonomike që
sillnin kryengritje
81
Grupi II. Mësuesi/ja shkruan përsëri togfjalëshin regjim autoritar dhe kërkon nga nxënësit e grupit të dytë
të tregojnë se çfarë lëvizjesh shkaktoi ky regjim.
a. lëvizje me karakter shoqëror: Regjim autoritar: b. lëvizje me karakter politik:
- përkrahësit - u krijuan dhe grupet

- probleme zhvillimi i industrisë e republikës e para komuniste
ekonomike (krijimin e një shtuese
shoqërore dhe organizimin - organizatë e fshehtë
(fshat, qytet) në sindikata “Puna”) në Tiranë (kryengritja
e Fierit)
Grupi III. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të evidentojnë arritjet në fushën e arsimit dhe kulturës gjatë viteve
1925-’59.
- u hapën shkolla fillore e të mesme, të

përgjithshme (“Normalja”, “Nëna Mbretëreshë”)
(Liceu Francez) e profesionale (“Harri Fultz”)
- ligji për arsimin Arsimi

- u hartuan
(arsimimi fillor ishte
tekste shkollore
i detyruar) Kultura
- u botuan mjaft
- u ndërtuan kinema
gazeta e revista
dhe shoqëri kulturore
e sportive

Mësuesi/ja u jep nxënësve për të diskutuar pyetjen 7 te rubrika “Arsyeto”. Mësuesi/ja duhet të rikujtojë se
nën çfarë regjimi sundoheshin vendet fqinje, si Jugosllavia dhe Greqia.

82
KREU X
GJENDJA E SHQIPTARËVE ETNIKË NË JUGOSLLAVI
Mësimi 1
Tema. Shqiptarët e Jugosllavisë në vitet 1925-1941
?
Objektivat:

• Të përshkruajë situatën e shqiptarëve të Jugosllavisë gjatë periudhës 1925-1941.
• Të argumentojë përmbajtjen dhe qëndrimin e Reformës Agrare.
• Të analizojë faktorët që ndikuan në dështimin e shpërnguljes dhe shkombëtarizimit
të shqiptarëve nga Kosova.
? Fjalë kyç: Kosova, Jugosllavia, Reforma Agrare, marrëveshja turko-jugosllave.
? Mjetet:
Struktura PNP
teksti, harta e Jugosllavisë të këtyre viteve.


Mësuesi/ja shkruan në tabelën e zezë fjalën Jugosllavi dhe kërkon nga nxënësit të kujtojnë se çfarë kanë
mësuar gjatë klasës VIII.
mbretëri
Konferenca e
përfshinte territore të ish- MSKS (Mbretëria
Paqes në Paris
Perandorisë Austro-Hungareze Serbo-Kroate-Sllovene)
Jugosllavi
Naçertania
përfshinte territoret e
Kosovës dhe Vojvodinës
Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin e ditës dhe të nënvizojnë pjesët kryesore. Kësaj radhe
shkrimin e lirë e drejton mësuesi/ja nëpërmjet pyetjeve dhe e realizon në tabelën e zezë.
1. Në cilin shtet bënte pjesë Kosova?

2. Si konsideroheshin shqiptarët?
3. Çfarë të drejtash siguronte ky status?
4. Po çfarë politike ndoqi në të vërtetë shteti MSKS?
5. Cili qe hapi i parë i Reformës Agrare?
6. Cili qe hapi II i Reformës Agrare?
7. Cilat kategori e fituan këtë tokë?
8. Cili qe qëllimi i marrëveshjes turko-jugosllave?
83
arsimin
siguronin
MSKS pakicë kombëtare përdorimin e gjuhës amtare
3
1 2 praktikimin e riteve fetare
Kosova të drejta politike
hapjen e shkollave shqipe
4
Mohimi i të drejtat si botimin e librave dhe revistave në gjuhën amtare
shqiptarët pakicë kombëtare
Pakicë Kombetare të drejtat politike
Hapi I. Mohimi i të drejtave kombëtare

5 Reforma Agrare (dy elemente) 6
Hapi II. shpronësim Hapi III. kolonizim
konfiskim i tokës 7 u vendosën sllavë me kombësi të ndryshme për të

ndryshuar përmbajtjen etnike të rajonit
Hapi IV. Marrëveshja turko-jugosllave
ata që kishin atyre që nuk kishin 8
luftuar kundër dokumente të shtetit jugosllav
popullsia shqiptare e Kosovës ishte e besimit islam dhe
shtetit MSKS (shqiptarëve nuk i jepej)
si e tillë ajo u quajt turke nga shteti i MSKS (shpërngulje)
Pra, nëpërmjet kësaj politike sigurohej mohimi kombëtar.
Mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetjen: - Cilat qenë 4 fazat që ndërmori qeveria e MSKS për largimin e
shqiptarëve nga trojet e tyre?
Hapi I. Mohimi i të drejtave si pakicë kombëtare; Hapi II. Shpronësimi; Hapi III. Kolonizim; Hapi IV. Shpërngulja.
Po Pyetja Jo
A buronte kjo dashakeqësi e shtetit të
MSKS-së ndaj popullsisë shqiptare për
faktin që ato ishin të besimit islam?
? Detyrë shtëpie. Plotësoni hartën e Fletores së punës në faqen 39 dhe pikën b

të rubrikës “Të njohim personazhe, vende e ngjarje” në faqen 40.
Mësimi 2
Tema. Shqiptarët e Çamërisë në vitet 1925-1941
?

Objektivat:

• Të përshkruajë situatën e shqiptarëve në Greqi.
• Të argumentojë marrëveshjen turko-greke.
• Të analizojë format e qëndresës së popullsisë çame ndaj politikave represive të
shtetit grek.
? Fjalë kyç: Çamëri, Greqi, lufta greko-turke, Marrëveshja e Lozanës, Lidhja e

Kombeve, Fan Noli, Mehdi Frashëri.
? Mjetet:
Struktura PNP
teksti dhe harta e Ballkanit.
Ndërtimi i njohurive Shkrim i lirë dhe marrëdhëniet pyetje-përgjigje
84

Mësuesi/ja shkruan në tabelën e zezë fjalën Greqi dhe pret sugjerime nga nxënësit.
Olimp
Athinë Greqi Megali Idea
Lojëra Olimpike
Ndërtimi i njohurive: Shkrim i lirë dhe marrëdhëniet pyetje-përgjigje

Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin dhe të nënvizojnë pjesët kryesore. Por mësimin e drejton
mësuesi/ja nëpërmjet pyetjeve dhe e shkruan në tabelën e zezë.
Mësuesi/ja u drejton nxënësve këto pyetjet:
1. Në cilin shtet bënte pjesë Çamëria? (Greqi ⇒ shqiptarët e Çamërisë)
2. Çfarë statusi gëzonin shqiptarët e Çamërisë? (Pakicë kombëtare)
3. Çfarë të drejtash i siguronte ky status? (e drejta për: arsimimin në gjuhën amtare, e drejta politike, për të
pasur objektet fetare dhe për të praktikuar rritet fetare, përdorimin e gjuhës amtare; por iu mohuan të drejtat
kombëtare)
4. Çfarë të drejtash u siguruan nga shteti grek? (asnjë e drejtë nuk u respektua)
5 . Çfarë përmbante marrëveshja greko-turke? (Marrëveshja e Lozanës – Zvicrës, turko-greke

- Shkëmbimi i popullsisë turke që jetonte në Greqi dhe popullsisë greke që jetonte në Turqi)
6. Çfarë deklarate nxori Lidhja e Kombeve për popullin shqiptar që jetonte në Turqi dhe Greqi? (Lidhja e
Kombeve - përjashtoheshin nga shkëmbimi shqiptarët myslimanë të Greqisë dhe shqiptarët ortodoksë të
Turqisë)
7. Çfarë pretekstesh dhe masash mori Greqia për ta detyruar popullsinë shqiptare ta quante veten turke?
I. Shtetëzimi i pasurisë.
Greqia: II. Presioni i vazhdueshëm ndaj popullsisë shqiptare për tù shpallur turq.
III. Të dokumentonin origjinën e tyre shqiptare.
8. Cilat ishin figurat historike që ngritën zërin në Lidhjen e Kombeve për çështjen çame?
Mehdi Frashëri ngritën zërin në Lidhjen Kombëtare për padrejtësitë e bëra

Fan. S. Noli ndaj popullsisë çame nga ana e qeverisë greke.
Mehmet Konica

Nxënësit sjellin fakte, të cilat dokumentojnë politikën shkombëtarizuese të Greqisë ndaj popullsisë çame.
Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të sjellin fakte dhe foto që dëshmojnë për hyrjen e trupave italianë në
territorin shqiptar.
85
KREU XI
SHQIPËRIA NË LUFTËN E DYTË BOTËRORE
Mësimi 1
Tema. Pushtimi i italian i Shqipërisë
? Objektivat:

 Të analizojë përgatitjet italiane për pushtimin e Shqipërisë.
 Të renditë masat që ndërmori Italia fashiste për pushtimin e Shqipërisë dhe
vendosjen e regjimit të pushtimit.
 Të flasë për qëndresën e shqiptarëve kundër pushtimit.
? Fjalë kyç: pushtim, mëkëmbës, sovranitet, Konti Çiano, projekt marrëveshje me 8 pika, Benito
Mussolini, Fuqitë e Mëdha, 7 prill 1939, Abaz Kupi, Mujo Ulqinaku, mëkëmbës
Françesko Jakomonit, Shefqet Vërlaci, Komitet qeveritar, Asambleja Kushtetuese.
? Mjetet dhe materialet: teksti, hartë e detit Adriatik ku tregohen dy shtet Itali - Shqipëri, figura e
Benito Musolinit (Duçes), figura e Kontit Çianos, figura e qytetit të Durrësit.

Mësuesi/ja vendos në tabelën e zezë, këto figura.
Hartë e rajonit të
Konti Çiano Figurë Torre
detit Adriatik ku Tirana
dhe Duçja e Durrësit
tregohet Italia -
Shqipëria
Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit që të kujtojnë mësimet e kaluara dhe të bëjnë një lidhje midis dijeve të
mëposhtme dhe figurave që kanë lidhje me mësimin e ditës.

Mësuesi/ja i ka udhëzuar nxënësit të kërkojnë në internet informacione mbi pushtimin e Shqipërisë nga
Italia. Ai udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin e ditës dhe të nënvizojnë gjërat kryesore, ndërkohë që
mësuesi/ja ndërton tabelën në tabelën e zezë.
86
√ + - ?
Nxënësit dinë Hapi I. Nxënësit duan të dinë se si u realizua plani për - Përse Italia
që: - Pakti I dhe pushtimin e Shqipërisë. dëshironte
Pakti II e rritën - Çfarë plani hartoi Italia për pushtimin e Shqipërisë? të pushtonte
mjaft ndikimin Shqipërinë?
italian në
Shqipëri. Figura e Konti Çianos 2 projektet - - Përse
traktatet dhe ultimatumi mbreti Zog
- njohin figurën nuk i rezistoi
e Musolinit (dije 1. Shpërthimi i një kryengritjeje në Shqipëri. pushtimit të
nga klasa VIII) 2. Konti Çiano i paraqiti Zogut (25 mars 1939) një projekt- Italisë?
marrëveshje me 8 pika (të cilat nëse pranoheshin e kthenin
- njohin që më Shqipërinë në koloni)
7 prill 1939 - 2 prill 1939 Musolini i paraqiti Zogut një projekt-traktat. Zogut
Italia sulmoi me 4 pika (formë ultimatumi)
dhe pushtoi - 6 prill 1939 Musolini i dërgoi një ultimatum zogut dhe
Shqipërinë (dije përgjigjja duhej të ishte deri në drekë.
nga klasa VIII)
Hapi II. Nxënësit duan të dinë se cilët e lajmëruan pushtimin
- Italia ishte një e Shqipërisë nga Italia. (emigrantët)
vend fashist - u hodhën në demonstrata, por më 6 prill Zogu njohu popullin
që i përkiste me ultimatumin e Italisë dhe qëndrimin e qeverisë.
ekstremit të - Zogu u largua në Greqi.
djathtë (klasa Mësuesi/ja vendos figura që tregojnë pushtimin e Shqipërisë
VIII) nga Italia.
7 prill 1939
⇓
Komitet Qeveritar
⇓ i la vendin
Asambleja Kushtetuese
1. U shfuqizua Statusi Themeltar 1928
2. U shpall bashkimi Shqipëri-Itali.
3. Kushtetutë e re
4. U zgjodh një përfaqësi për tì dërguar mbretit Viktor
Emanueli II kurorën shqiptare.
- Pushteti i mbretit në Shqipëri do të ushtrohej nga mëkëmbësi

Françesko Jakomonit.
- U krijua një qeveri me ministra shqiptarë dhe kryeministër
Shefqet Vërlacin. (Mësuesi/ja thekson se pranë çdo
ministrie qëndronin këshilltarë italianë me fuqi të madhe
vendimmarrëse.)
- Likuidimi i sovranitetit:
1. u likuiduan (Ministria e Jashtme)
2. u zëvendësuan Parlamenti-Këshilli i Lartë Korporativ
Fashist
3. u bashkuan ushtria-xhandarmëria.
- u ndryshua flamuri kombëtar shqiptar
- u përdor fort indoktrinomi:
1. Partia 2. u ndaluan 3. nëpunësit duhet të ishin

Fashiste botimet e anëtarë të Partisë Fashiste
italiane huaja italiane
- u bë bashkimi doganor
87

Pyetja
Po Mospërgatitja e qeverisë, por dhe e popullit për tì Jo
bërë qëndresë pushtimit të Italisë, ishte një njohje e
saktë e faktit që Shqipëria nuk mund ta përballonte
pushtimin apo ishte një shenjë dobësi e Zogut.
? Detyrë shtëpie. Punoni pikat a dhe b të rubrikës “Të njohim personazhe,

Mësimi 2
Tema. Qëndresa shqiptare kundër pushtimit italian (1939-1943)
?
Objektivat:

• Të tregojë për qëndresën shumëshekullore të popullit shqiptare kundër pushtimit.
• Të analizojë programin e PKSH-së.
• Të argumentojë vendimet e Konferencës së Pezës.
? Fjalë kyç: Vasil Laçi, Abaz Kupi, Myslym Peza, 14 nëntor, PKSH, Enver Hoxha, Qemal Stafa,
16 shtator 1942, Konferenca e Pezës, Fronti Antifashist Nacionalçlirimtar.
? Mjetet:
Struktura PNP
teksti.

Ndërtimi i njohurive Marrëdhëniet pyetje-përgjigje dhe punë në
grupe
Përforcimi Puna me hartën
Mësuesi/ja pasi rifreskon pushtimin e Shqipërisë nga Italia, u tregon nxënësve se mësimi i ditës ka të bëjë
me hapat e parë të qëndresës së shqiptarëve ndaj pushtuesve.
Ndërtimi i njohurive: Marrëdhëniet pyetje-përgjigje dhe punë në grupe

Mësuesi/ja shkruan në tabelën e zezë fjalën Italia dhe drejton pyetjet:
1. Çfarë propagandonin italianët?
2. Si u konsideruan nga populli shqiptar?
3. Çfarë ndikoi në etiketimin si pushtues?
4. Cilat qenë format e para të qëndresës së popullit shqiptar ndaj italianëve?
1. a. demonstratat
a.do të sillnin zhvillimin
ekonomik të vendit Italia: 2. pushtues b. Vasil Laçi
b. bashkimin e të gjitha c. krijimi i çetave

trojeve shqiptare në një 3. arsimi
shtet të vetëm
88
Për çështjet 2 dhe 3 mësuesi/ja krijon dy grupe.

Grupi I. Duhet të dallojë hapat që çuan në formimin e PKSH-së dhe programin e tyre.
1. Çfarë dukurie solli sulmi i Hitlerit ndaj BRSS-së? (I dha shtysë Lëvizjes Komuniste.)
2. Si u pasqyrua kjo lëvizje në Shqipëri? (U formua PKSH-ja më 8-14 nëntor të vitit 1941.)
3. Cilat qenë veçoritë e themelimit të PKSH-së?
PKSH
1. Përfaqësues së grupeve 2. Dy përfaqësues të Kominternit
komuniste të Korçës, Shkodrës që ishin anëtarë të Partisë
dhe të rinjtë e Tiranës. Komuniste Jugosllave.
4. Çfarë vendimesh mori Partia Komuniste e Shqipërisë?

U zgjodh Komiteti i Përkohshëm Qendror (Enver Hoxha))
II. Programi:
a. Organizim i luftës kundër pushtuesit dhe përfshirja në këtë luftë e të gjithë popullit.
b. Përgatitja e kushteve për revolucion popullor.
5. Me çfarë mjeti do tì realizonte PKSH-ja dy pikat e programit? (me njësitë guerile)
6. Cilat qenë tiparet e njësive guerile?
Njësitë guerile:
- vepronin në zhvillonin propagandë - kishin disiplinë

qytete dhe në male në të gjitha shtresat dhe bindje absolute
Grupi II. Mësuesi/ja u drejton nxënësve të grupit të parë pyetjen:

1. Cili e thirri Konferencën e Pezës dhe kush tjetër merrte pjesë? (PKSH-ja dhe shumë personalitete
nacionaliste, si: Abaz Kupi, Ndoc Coba.)
2. Si u quajt organizata që doli nga kjo konferencë? (Fronti Antifashist Nacionalçlirimtar - FANÇ: pa dallim
feje, krahine, bindjeje politike për një Shqipëri të lirë e demokratike.)
3. Cili qe organi më i lartë i Frontit? (Këshilli i Përgjithshëm)
4. Cila qe detyra dhe si do ta ushtronte veprimtarinë këshilli?
Këshilli i Përgjithshëm (8 vetë)
a. drejtimi i luftës (detyra) b. këshillave antifashistë nacionalçlirimtarë

(ushtronte veprimtarinë)
5. Cilat qenë rrjedhojat e Konferencës së Pezës?

1. Hap i rëndësishëm për bashkimin e të gjithë popullit dhe qëndresën kundër pushtuesve.
2. Qëndresa mori karakter të organizuar.
3. U formuan çetat e FANÇ-it.
4. PKSH-ja si forca e vetme filloi të shtrinte kontrollin e saj në Këshillin e Përgjithshëm.
Përforcimi: Puna me hartën

Nxënësit punojnë me plotësimin e hartës te Fletorja e punës, në faqen 41.

89
Mësimi 3
Tema. Zgjerimi i qëndresës shqiptare kundër pushtuesve
?
Objektivat:

• Të argumentojë programin e Ballit Kombëtar.
• Të listojë hapat e tjerë të qëndresës së popullit shqiptar.
• Të analizojë përmbajtjen e Mbledhjes së Mukjes.
? Fjalë kyç: nacionalistët - Balli Kombëtar, Mithat Frashëri, Aleatët e Kombeve të Bashkuara,
Shtabi i Përgjithshëm i Ushtrisë Antifashiste Nacionalçlirimtare, Spiro Moisiu, 1-2
gusht Mbledhja e Mukjes, 4-9 shtator - Labinot të Elbasanit.
? Mjetet: teksti dhe harta e Ballkanit.

Parashikimi Lexim i drejtuar
Ndërtimi i njohurive Hartë e mendjes dhe shkak-pasojë
Përforcimi Diagrami i Venit
Parashikimi: Lexim i drejtuar

Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin e ditës dhe të nënvizojnë pjesët kryesore.
Ndërtimi i njohurive: Hartë e mendjes dhe shkak-pasojë

Mësuesi/ja shkruan në tabelën e zezë togfjalëshin Balli Kombëtar, dhe u drejton nxënësve pyetjet dhe
formon skemën:
luftë të vazhdueshme krahas luftës të të ruhej popullsia civile

Qëndrimi dhe pasuria kombëtare
ndaj pushtuesve përdorej dhe politika
Organizimi Nacionalistë do të luftohej për:

- ishin më të hapura ⇓ flamurin kombëtar
Dekalogu
Balli Kombëtar të drejtat e popullit shqiptar
- pranonin mendime Çetat (program)
një Shqipëri të lirë, etnike,
të ndryshme
demokratike e moderne
- nuk dalloheshin për Komitet prej 5 vetash
Shqipëria e shqiptarëve,
disiplinë të hekurt - Mithat Frashëri
vdekje tradhtarëve
Mësuesi/ja vendos një hartë në tabelë dhe vë në dukje zonat kryesore ku u zhvilluan luftimet nga çetat e
Ballit dhe Frontit, kundër pushtuesve italianë, si dhe dallon formimin e Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë
Antifashiste Nacionalçlirimtare.
90
Hapi III. Shkak-pasojë
shkaku Rritja e qëndresës së shqiptarëve çoi në

nevojën e bashkimit për të luftuar pushtuesin.
pasoja Mbledhja e Mukjes (1-2 gusht)
- Çfarë veçorie pati u ndërmjetësua nga britanikët

mbledhja e Mukjes? dy ishin forcat kryesore, Balli dhe Fronti
1. Do të zhvillonin luftë të përbashkët kundër pushtuesve.

2. Krijimi i një Komiteti të Përbashkët për Shpëtimin e Shqipërisë, ku do të
- Cila qe përmbajtja e përfaqësoheshin në mënyrë të barabartë të dyja forcat.
Marrëveshjes së Mukjes? 3. Komiteti do të shndërrohej në qeveri të përkohshme.
4. U ra dakord të mbështetej ideja e një Shqipërie etnike.
5. Forma e regjimit do të vendosej me zgjedhje të lira dhe demokratike pas luftës.
shkaku Rrëzimi i qeverisë së Musolinit dhe kapitullimi i Italisë:
Çështja e ndarjes së pushtetit

pasoja dolën në pah këto dy çështje:
Shqipëria etnike
4-9 shtator Labinot të Elbasanit

pasoja
Këshilli i Përgjithshëm FANÇ hodhi poshtë marrëveshjen e Mukjes
Përforcimi: Diagrami i Venit

Mësuesi/ja nëpërmjet diagramit të Venit kërkon nga nxënësit që të nxjerrin të përbashkëtat dhe të veçantat
midis FANÇit dhe Ballit Kombëtar.
- përfaqësues të Partisë - Shqipëri etnike

Komuniste Jugosllave - nuk kishin disiplinë të hekurt
PKSH-ja Balli
- nuk u shprehën për dhe ishte më e hapur
FANÇ-i kombëtar
Shqipërinë etnike - krahas luftës të përdorej dhe
- kishin disiplinë të hekurt politika
Të përbashkëtat:
- luftë e vazhdueshme kundër
pushtuesve
- për një Shqipëri të lirë e
demokratike
- formuan çetat a tyre
91
Mësimi 4
Tema. Shqipëria nën pushtimin gjerman
?
Objektivat:

• Të analizojë pushtimin gjerman në Shqipëri dhe veçoritë e politikës së këtij pushtimi.
• Të tregojë qëndrimin e forcave politike ndaj pushtimit gjerman.
• Të përshkruajë operacionet luftarake të gjermanëve në dimër dhe në pranverë dhe
përfundimin e tij.
? Fjalë kyç: shtator 1943, Asamblja Kombëtare, Mehdi Frashëri, Komitet Kombëtar, Rexhep
Mitrovica, PKSH, FANÇ, Brigada III, Balli Kombëtar, Lëvizja e Legalitetit, Abaz Kupi,
Kongresi i Përmetit, Omer Nishani.
? Mjetet:
Struktura PNP

Ndërtimi i njohurive Hartë mendje dhe ditari dypjesësh
Mësuesi/ja vendos në tabelë figurat e mëposhtme ose shkruan fjalët, nëse nuk i mundëson figurat.
Harta e Figura e çetës së Figura e

Figura e
Ballkanit PKSH-së dhe e Kongresit të
Mehdi Frashërit
Ballit Kombëtar Përmetit
Mësuesi/ja u shpjegon nxënësve se mësimi i ditës do të lidhet me këto figura.
Ndërtimi i njohurive: Hartë mendje dhe ditari dypjesësh

Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin dhe të nënvizojnë pjesët kryesore të mësimit.
Hapi I. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të dallojnë se si e paraqitën veten gjermanët kur erdhën në Shqipëri,
cilat qenë vendimet e Asamblesë Kushtetuese dhe kush e kishte në të vërtetë pushtetin.
2. shtab qeverisjeje 3. shtator 1943
1. gjeneral gjerman 4. rikthyen pavarësinë e Shqipërisë

Ushtria gjermane
i plotfuqishëm
5. nuk kishin ardhur si pushtues, por për nevoja lufte
Asambleja Kushtetuese
a. pavarësinë dhe asnjanësimin e Shqipërisë

b. anuloi ligjet e miratuara nga pushtuesit italian
c. Këshilli i Regjencës – i përbërë nga 4 vetë që përfaqësonin 4 besimet fetare
– Mehdi Frashëri
d. Komiteti Kombëtar
e. Qeveria → Rexhep Mitrovica
92
Hapi II. Mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetjen: - Në çfarë situate ndodhen forcat politike shqiptare?
Mësuesi/ja u kujton nxënësve mbledhjen e Këshillit të Përgjithshëm në Labinot të Elbasanit.
- Çfarë qëndrimi do të mbajnë këto dy forca ndaj pushtuesve gjermanë?
- Çfarë pasojash dhe rrjedhojash sollën operacionet ushtarake të dimrit më 1943-in në Shqipëri?
- Cilat qenë vendimet e Kongresit të Përmetit?
Prishja e marrëveshjes së Mukjes 2. Balli kombëtar:
1. PKSH-ja
2 qëndrime
+ (forca të përçara politike)
FANÇ-i b. priste si do të
a. bashkëpunimin
ishin të vendosur ta zhvillohej situata
Forcat politike
në Shqipëri vazhdonin Luftën
tetor 1943 u ndërprenë sulmet ndaj
shpallën Ballin Kombëtar
gjermanëve
si kolaboracinostë
(luftë civile)
u urdhëruan të sulmonin janar 1944 në Berat Balli vendosi të luftonte
ato të Ballit kundër komunistëve e FANÇ-it
3. - Lëvizja e Legalitetit, Abas Kupi
- Shqipëri të lirë
- Rivendosja e Monarkisë së Ahmet Zogut
Qëllimi: shkatërrimi morën pjesë edhe xhandarmëria

Operacionet e i FANÇ-it shqiptare dhe çeta të Ballit
dimrit 1943-1944
UANÇl arriti të çlironte Operacionet e Luftimet u zhvilluan

disa qytete në jug dimrit 1943-1944 në jug e veri
Pranverë 1944 UANÇl UANÇl pësoi

ishte riorganizuar goditje të forta
1. Zgjodhi strukturat e përkohshme të pushtetit.
2. Këshillin Antifashist Nacionalçlirimtar – përkohësisht Parlament.

Kongresi
i Përmetit 3. Komitetin Antifashist Nacionalçlirimtar - qeveri e përkohshme (Enver Hoxha).
24-28 maj
1944 4. Mori vendimin e mosnjohjes së asnjë qeverie tjetër që mund të formohej
brenda dhe jashtë vendit.
5. Ndaloi kthimin e mbretit Zog.

Nxënësit punojnë pyetjet nga 1-5 të teksti në faqen 109.
93
Mësimi 5
Tema. Shqipëria në përfundim të Luftës së Dytë Botërore
?
Objektivat:

• Të përshkruajë operacionet luftarake vendimtare të luftës për çlirimin e Tiranës dhe
të gjithë Shqipërisë.
• Të analizojë karakterin e luftës së shqiptarëve kundër pushtuesve italianë e
gjermanë dhe për rezultatet e kësaj lufte.
? Fjalë kyç: 20-23 teto 1944 në Berat u zhvillua Mbledhja e dytë e Këshillit Antifashist
Nacionalçlirimtar, 28 nëntor 1944.
Struktura PNP
teksti dhe figura të qyteteve kryesore të Shqipërisë, hartë e Ballkanit.

Ndërtimi i njohurive Të nxënit në bashkëpunim
Mësuesi/ja vendos në tabelën hartën dhe fotot e mëposhtme:
Ushtria Antifashiste Populli

Hartë e Ushtria Qyteti i
Nacionalçlirimtare shqiptar në
Ballkanit gjermane Tiranës
(UANÇl) festime
Mbi bazën e këtyre figurave do të shpjegohet mësimi i ditës.
Ndërtimi i njohurive: Të nxënit në bashkëpunim

Hapi I. Mësuesi/ja udhëzon nxënësit që të lexojnë mësimin dhe të nënvizojnë pjesët kryesore. Gjatë
zhvillimit të mësimit, kësaj radhe mësuesi/ja bëhet aktori kryesor në zhvillimin e mësimit.
Në bazë të hartës së Ballkanit mësuesi/ja shpjegon cilat qenë veprimet kryesore që ndërmori ushtria
gjermane dhe cili qe kundërveprimi i forcave partizane.
Hapi II. Mësuesi/ja shpjegon dhe Mbledhjen II në Berat të Këshillit Antifashist Nacionalçlirimtar.
Mësuesi/ja vë në dukje dy fazat kryesore që çuan në çlirimin e Tiranës dhe data e çlirimit të Shqipërisë.
Për çështjen e tretë mund të përdoret metoda Pema e mendjes. Mësuesi/ja shkruan në tabelën e zezë
togfjalëshin Shqipëria dhe Lufta II Botërore.
- ajo u rreshtua krah aleatëve

të Kombeve të Bashkuara
- solli dëme të mëdha

Shqipëria dhe Lufta II Botërore
njerëzore dhe materiale
- u zhvillua edhe një luftë civile

Nxënësit plotësojnë pyetjet nga 1-5 dhe pyetjen 7 te rubrika “Arsyeto”.
94
Mësimi 6
Tema. Kosova gjatë Luftës së Dytë Botërore
?
Objektivat:

• Të përcaktojë masat e marra nga ushtria gjermane pasi u pushtua Jugosllavia, si
dhe Kosova si pjesë e saj.
• Të përshkruajë luftën antifashiste në Kosovë, duke nxjerrë në pah ndërhyrjen e
udhëheqjes jugosllave.
• Të renditë vendimet e Konferencës së Bujanit.
? Fjalë kyç: 17 prill 1941 pushtohet Jugosllavia nga Gjermania dhe Italia, Italia, dy rrymat politike,
nacionalist - komunist, Zejnel Ajdini - Shtabi Kryesor i Përkohshëm, Lidhja II e
Prizrenit, 31 dhjetor 1943 - 2 janar 1944 - Konferenca e Bujanit.
? Mjetet:
Struktura PNP

Mësuesi/ja shkruan në tabelën e zezë fjalën Kosova dhe pret nga nxënësit sugjerime.
Dardania
e pavarur Kosova NATO-ja
Trupat paqeruajtëse
Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin dhe të nënvizojnë pjesët kryesore të tij.
Jugosllavia ⇒ 17 prill 1941
të drejtën e administratës shqiptare
Gjermania e drejta e mësimit të gjuhës shqipe

Marrëveshja
e Vjenës u ndaluan nëpunës dhe mësues
të ardhur nga Shqipëria
Bullgaria gjendja e shqiptarëve mbeti e rëndë
bashkimi e territoreve me Shqipërinë
Italia Komisioni i Lartë Civil - Fejzi Alizoti 1. i afroi shqiptarët më shumë

administratë shqiptare me njëri-tjetrin
me nëpunës shqiptarë 2. i dha shtysë zhvillimit
disa të drejta kombëtare: të gjuhës shqipe
gjuhë e administratës
1 dhe 2 ⇒ qe fillimisht në fazat
ishte shqipja e para të pushtimit qëndresa
pasoja
u hapën shkolla shqipe të mos ishte e madhe
95
28 nëntor 1941: Prizren Lëvizja antifashiste

- Mitrovicë - Gjakovë, ⇓
protestat e para. Shtabi kryesor i Përkohshëm
⇓
I
pranverë 1943 u bë pjesë e ushtrisë Jugosllave dhe
pi
Ha
Komuniste u quajt shtabi kryesor i ushtrisë Nacionalçlirimtare të
Ha Jugosllavisë për Kosovën dhe Rrafshin e Dukagjinit
pi
2 rryma politike II
Konferenca e Parë Nacionalçlirimtare për Kosovën

dhe Rrafshin e Dukagjinit
Nacionalistët:
Konferenca e Bujanit
mbrojtjen e kufirit etnik, pra shqiptarët e Kosovës, të Plavës dhe Gucisë

bashkimit që qe arritur
nuk u thirrën shqiptarët e tjerë që ndodheshin
në Jugosllavi
Lidhja e Dytë e Prizrenit (1945)
rezolutë
1. Detyrat qenë të ngjashme me Lidhjen I. Vendosmëria e popullsisë shqiptare për
e Parë të Prizrenit (1878). të luftuar kundër gjermanëve.
2. Morën pjesë përfaqësues nga e II. Zgjidhja e çështjes kombëtare do të
gjithë Kosova dhe trojet shqiptare në bëhej bashkimi me Shqipërinë sipas parimit
Jugosllavi. të vetëvendosjes.
3. Do të luftonte për mbrojtjen e viseve
shqiptare, bashkimin e tyre në kufijtë etnikë.
4. Nuk do të bashkëpunonte as me lëvizjen
e qëndresës jugosllave as me partizanët
shqiptarë.

Nxënësit diskutojnë pyetjen 7 te rubrika “Arsyeto”, në faqen 114 të tekstit.
? Detyrë shtëpie. Plotësoni pikën a të rubrikës “Të njohim personazhe,

Mësimi 7
Tema. Shqiptarët e Çamërisë gjatë Luftës së Dytë Botërore
?
Objektivat:

• Të analizojë situatën e Çamërisë në prag të pushtimit dhe organizimin e ri që u
vendos pasi u pushtua nga Gjermania.
• Të analizojë luftën antifashiste në Çamëri dhe përpjekjet e grekëve për të pakësuar
këtë luftë.
• Të diskutojë mbi dëbimin e popullsisë çame nga Çamëria.
96
? Fjalë kyç: Greqi, Çamëri, Itali, Gjermani, prill 1941, çeta “Çamëria”, EDES (të djathtët),
EAM (të majtët), batalioni “Ali Demi”, Napoleon Zerva.
? Mjetet:
Struktura PNP
teksti dhe harta e Çamërisë.


Kostur
Mësuesi/ja shkruan në tabelën e zezë Lidhja e Çamëri Megal Idea

fjalën Çamëri dhe pret sugjerime nga nxënësit. Kombeve
Marrëveshja
greko-turke
Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin, si dhe të nënvizojnë pjesët kryesore.
Fjalia Komenti
prag lufte midis mobilizim i 1. të rinjtë çamë
mosbesim përdoreshin për
Greqisë dhe Italisë popullsisë shqiptare
në prag të
hapje të rrugëve
pushtimit
Çamëria
popullsia çame nuk u bë aleate me Italinë (që propagandonte

bashkimin e saj me Shqipërinë) 2. një numër
prill 1941 ajo pushtohet nga gjermanët. Do të administrohej nga Italia, burrash u internuan
por nuk do të bëhej bashkimi me Shqipërinë. dhe u burgosën
- dy 1. Partia çame u bë pjesë e qeverisjes me pushtuesit.

qëndrime:
2. Pjesa tjetër e popullsisë vendosi të luftonte kundër pushtuesve italianë-gjermanë.
Zhvillimi i ngjarjeve
1. EAM (të majtët) - çështja e kufijve do të diskutohej pas luftës.

- dy forca
politike:
2. EDES (të djathtët) - nuk pranonim të njihnin të drejtat kombëtare të popullsisë çame.
- Napoleon Zerva (EDES), verë 1944

Trupat e komanduara nga Napoleon Zerva me pretekstin e bashkëpunimit të
popullsisë shqiptare çame me gjermanët, kreu masakra ndaj kësaj popullsie, duke
e detyruar të largohet.
- EAM – FANÇ popullsia çame rikthehet në trojet pasi ky territor kontrollohej nga
forcat e EAM-së.
- Shkurt 1945, Çamëria bie në duart e EDES dhe popullsia çame largohet drejt Shqipërisë.

Nxënësit diskutojnë rreth pyetjes 6 te rubrika “Arsyeto”, në faqen 116 të tekstit.
? Detyrë shtëpie. Plotësoni sipas dëshirës një nga pikat e rubrikës

“Të njohim personazhe, vende e ngjarje” të Fletores së punës në faqen 46.
97
KREU XII
SHQIPËRIA GJATË REGJIMIT KOMUNIST
Mësimi 1
Tema. Vendosja e regjimit komunist

• Të listojë përmbajtjen e masave që u morën nga FANÇ-i në fushën politike,
ekonomike dhe të regjimit.
• Të analizojë zgjedhjet e 2 dhjetorit 1945 dhe shpalljen e RPSH-së.
• Të përshkruajë qëndresën e forcave demokratike dhe antidemokratike ndaj regjimit
komunist.
? Fjalë kyç: masa në fushën ekonomike, masa në fushën politike, Reforma Agrare, FANÇ - Fronti
Demokratik, Asamblja kushtetuese, Kuvend Popullor, Omer Nishani, Enver Hoxha,
forcat demokratike, forcat antikomuniste.
? Mjetet:
Struktura PNP
teksti.

Ndërtimi i njohurive Hartë e mendjes
Përforcimi Rrjeti i diskutimit dhe diskutim i lirë
Mësuesi/ja u shpjegon nxënësve dy synimet kryesore të FANÇ-it dhe veçanërisht të PKSH-së, por nxënësit
duhet të dallojnë vetë synimet dhe hapat që u ndërmorën, si dhe nëse ndaj këtyre masave pati qëndresë.
Më pas mësuesi/ja shpjegon se për vendosjen e regjimit komunist në Shqipëri u morën disa masa:
1. Masa në politikë, si: eleminimi i kundërshtarëve politikë, zgjerimi i pushtetit të FANÇI-t, u ndryshua
administrata shtetërore etj.
2. Masa në ekonomi, si: shtetëzimi i pronave, Ligji mbi Fitimet e Jashtëzakonshme të Luftës, u
krijuan komisionet e Asistencës Sociale etj.
Pra, mësuesi/ja i njeh nxënësit me atmosferën e përgjithshme të asaj kohe.
Ndërtimi i njohurive: Hartë e mendjes

Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin dhe të nënvizojnë pjesët kryesore, ndërkohë që skicon
pjesët kryesore të skemës në tabelë.
98
3. u krijuan grupe brenda Frontit që
1. qëndresë të 2. u bënë përpjekje për
kundërshtonin reformat me karakter
armatosur krijimin e partive politike
socialist e antidemokratik
4. zëra brenda Byrosë Politike
FANÇ = Fronti Demokratik: 1. eliminimi i një komision të veçantë

Qëndresa ndaj PKSH-së
kundërshtarëve politikë një gjykatë të veçantë
⇓
Paketë ligjore: Legjitimitet PKSH Fusha politike zbulimi dhe dënimi i
kriminelëve të luftës:
Fusha ekonomike 2. Zgjerimi i
- votonin të gjithë - përjashtoheshin ⇓
shtetasit shqiptarë dy synime: pushtetit 1- bashkëpunëtorët me
të gjithë të dënuarit
mbi 18 vjeç të FANÇ-it pushtuesit
për krime politike 1. eliminimin e dëmeve të
- u ngritën Këshilla 2- nacionalistë që nuk
shkaktuara nga lufta
Antifashistë - propagandën bashkëpunuan me FANÇ-in
2. përgatitja për vendosjen e
Nacionalçlirimtarë, - dhunën gjatë luftës
sistemit ekonomik-socialist
përdorën:
Asambleja zgjedhjet nuk u zhvilluan të lira 3. u morën masa
Kushtetuese Kuvendi popullor për ndryshimin e
organi më i lartë drejtues i vendit administratës
Detyrat: si u realizuan
dy synimet
1. Legjitimonte 2. Formën - të të arratisurve politikë
pushtetin e e regjimit I. shtetëzimi i pronave: - të huajve
FANÇ brenda
- Bankës Kombëtare
dhe jashtë a. Republikë Popullore
vendit (11 janar) II. ligji mbi fitimet e jashtëzakonshme të
Luftës
b. Figura kryesore qe
ajo e Enver Hoxhës III. u krijuan Komisionet e Asistencës
Sociale
IV. Reforma Agrare

99
Përforcimi: Diskutim i lirë dhe rrjeti i diskutimit

Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të diskutojnë pyetjen 7 te rubrika “Arsyeto”, në faqen 119 të tekstit.
Po Pyetja Jo
Duke u nisur nga përmbajtja e fragmentit në pyetjen
7, a krijohet ideja që PKSH-ja synonte drejt një sistemi
totalitar dhe se idealet e lirisë dhe demokracisë nuk
kishin rëndësi?
Mësuesi/ja shkruan në tabelë fjalët e mëposhtme, të cilat janë çelësi i mësimit tjetër.
- UNRRA
- Konferenca e Paqes në Paris - Shqipëri
- Josif Broz Tito - Shqipëri
- Jugosllavi - Shqipëri
- SHBA, Angli, Francë - Shqipëri
Gjithashtu kërkohet që nxënësit të kërkojnë materiale në internet.
? Detyrë shtëpie. Punoni pikën a të rubrikës “Të njohim personazhe, vende

e ngjarje” të Fletores së punës në faqen 46.
Mësimi 2
Tema. Marrëdhëniet e popullit shqiptar me jashtë

• Të argumentojë pozitën ndërkombëtare të Shqipërisë.
• Të argumentojë marrëdhëniet e Shqipërisë me Jugosllavinë dhe me shtetet
perëndimore.
• Të listojë arsyet e prishjes së marrëdhënieve mes Shqipërisë dhe Jugosllavisë.
? Fjalë kyç: aleatet e Kombeve të Bashkuara, Konferenca e San Franciskos, UNRA, Britania e
Madhe, SHBA-ja, Konferenca e Paqes në Paris, Jugosllavi – Josif Broz Tito, grupi i
Koçi Xoxës, grupi i Nako Spiros, Enver Hoxha, Bashkimi Sovjetik, incidenti
në Kanalin e Korfuzit, vend satelit.
? Mjetet dhe materialet: teksti, figura të OKB-së, figura të flamurit britanik, jugosllav, italian, grek, të
BRSS dhe SHBA-së.

Parashikimi Parashikimi me terma paraprakë

Në mësimin e kaluar, mësuesi/ja u ka dhënë nxënësve disa fjalë kyç, që kanë të bëjnë me mësimin e
ditës, si p.sh.: UNRRA – Konferenca e San Franciskos – OKB; Britani – SHBA – BRSS – Jugosllavi – Greqi;
Konferenca e Paqes në Paris; fjalë me të cilat nxënësit janë ndeshur dhe gjatë klasës VIII. Mësuesi/ja u
kishte kërkuar nxënësve që të nxirrnin informacion nga interneti, për këtë arsye kalohet në fazën II.
100

Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin e ditës dhe të nënvizojnë faktet e reja që ato nuk i dinë,
ndërkohë që ndërtohet skema në tabelë.
√ + - ?
OKB-ja Shqipëria
- nuk u ftua të merrte pjesë në Përse Shqipëria
⇓ nuk u ftua në
Qëllimi – forcimi dhe Konferencën e San Franciskos
Konferencën e San
sigurimi i Paqes Franciskos?
UNRRA - gjatë viteve 1945-`46 përfitoi nga
ndihma ekonomike Përse Enver Hoxha
Shërben për kapërcimin nuk u pozicionua
e gjendjes së qartë në luftën
jashtëzakonshme. Furnizoi midis dy grupeve
popujt e dëmtuar nga lufta (të Nako Spiros dhe
me barna e ushqime. - fillimisht u ftua të merrte pjesë si
“vëzhguese”, por më vonë u njoh si Koçi Xoxës)?
Konferenca e Paqes “fuqi shoqe”, pra si pjesë e koalicionit
fitues Përse Shqipëria
në Paris nuk u mundua
Morën pjesë shtetet fituese të krijonte
dhe humbëse. (Pse kishte rëndësi?)
marrëdhënie
U diskutua mbi çështjet diplomatike me
territoriale, por dhe SHBA-në dhe
dëmshpërblimet. - për pozitën - hidheshin poshtë
e saj pretendimet territoriale Anglinë?
ndërkombëtare të Greqisë
Harta e
Jugosllavisë - mundësohej marrja e
dëmshpërblimeve nga Gjermania
e Italia
U pushtua nga Gjermania.
Përfshinte shtetet, si: Mali
i Zi, Slloveni, Kroaci, Serbi, 1944-`48
Bosnje-Hercegovinë, Udhëheqësit shqiptarë të PK-
Maqedoni, Kosovë, së u vunë nën varësinë e PK-së
Vojvodinë. Jugosllave
U krijua si shtet pas - Jugosllavia vendosi marrëdhëniet
përfundimit të Luftës II diplomatike e para me Shqipërinë.
Botërore. 2 karakteristika:
Figura e Josif Broz 1. Në rang qeveritar:
Tito - u nënshkruan marrëveshje të
Udhëheqës i Partisë ndryshme midis dy qeverive në
fushat (ekonomike, politike e
ushtarake), shoqëri të përbashkët,
Komuniste në Jugosllavi. unifikim doganor, monedhë e
Në formimin e Partisë përbashkët.
Komuniste Shqiptare - u vu në rrezik pavarësia e vendit
erdhën emisione 2
përfaqësues të Partisë 2. dy qëndrime brenda udhëheqjes
Komuniste së PKSH-së:
jugosllave që i dhanë a. Grupi i Koçi Xoxës (Ministrit të
formën e Partisë Brendshëm):
Komuniste Jugosllave për të vazhduar dhe forcuar
(PKJ). marrëdhëniet me Jugosllavinë.
101
b. Grupi i Nako Spiros (Ministrit të

Ekonomisë):
- Shqipëria duhej të tregohej më e
kujdesshme në marrëdhëniet me
Jugosllavinë.
Enver Hoxha:
- mbante qëndrim të dyanshëm
⇓ rrjedhojë
- pranverë 1948
nga PK-ja e Bashkimit Sovjetik
vjen një letër ku njoftohet prishja e
marrëdhënieve me Jugosllavinë:
1. Shqipëria ndërpret marrëdhëniet
me Jugosllavinë:
- shpëtoi pozita e Enver Hoxhës
- shpëtuan pozitat e shtetit shqiptar
2. Shqipëria kthehet në “vend satelit”
i BRSS
U shpreh e gatshme të vendoste

Figura e flamurit marrëdhënie (1945)
të SHBA-së Kusht: njohje e marrëveshjeve që
Fituese e Luftës II Botërore
Ishte një superfuqi shteti shqiptar kishte lidhur me SHBA-
ekonomike, ushtarake e në në periudhën midis 2 luftërave.
politike.
Kongresin e Përmetit - qe vendosur
që të mos njihnin asnjë marrëveshje
të qeverive të mëparshme, që cenonin
pavarësinë e Shqipërisë.
- Qeveria shqiptare nuk pranoi kushte
nga SHBA-ja
Midis SHBA-së dhe Shqipërisë nuk u
Figura e Britanisë së vendosën marrëdhënie diplomatike.
Madhe
- U shpreh e gatshme për vendosjen e

marrëdhënieve diplomatike - Incidenti
Fituese e Luftës II i Korfuzit.
Botërore. Midis Anglisë dhe Shqipërisë nuk
Aleatja më e ngushtë e vendosën marrëdhënie diplomatike:
SHBA-së.
- gjatë kësaj kohe u tensionuan
marrëdhëniet me Greqinë.
- Franca ishte i vetmi vend perëndimor
që krijoi marrëdhënie me Shqipërinë.

Nxënësit diskutojnë rreth pyetjeve 6-7 në rubrikën “Arsyeto”, të faqes 121 të tekstit.

102
Mësimi 3
Tema. Zbatimi i modelit sovjetik në Shqipëri

• Të dallojë tiparet staliniste në organizimin shtetëror në Shqipëri.
• Të përshkruajë tiparet kryesore të ekonomisë shqiptare.
• Të analizojë tiparet e arsimit dhe të kulturës në vitet 1949-1960.
? Fjalë kyç: Partia e Punës së Shqipërisë (PPSH), kulti i individit, lufta e klasave, Stalini,
Hrushovi, Enver Hoxha, BRSS-ja, industrializimi, kolektivizimi i bujqësisë, arsimi,
shoqëria shqiptare, plani 5-vjeçar, arti dhe kultura.
? Mjetet:
Struktura PNP
teksti.

Ndërtimi i njohurive Hartë e mendjes dhe punë në grupe

Mësuesi/ja shkruan në tabelën e zezë togfjalëshin Shqipëria e pas luftës dhe pret sugjerime nga nxënësit:
BRSS
Jugosllavi UNRRA
Shqipëria e pas luftës

Pavarësi e
Shqipërisë Kursi stalinist
SHBA - Angli
Ndërtimi i njohurive: Hartë e mendjes dhe punë në grupe

Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin dhe të nënvizojnë pjesët kryesore. Krijohen tri grupe
me tre nxënës, ku secilit grup i cakton një pjesë të mësimit. Mësuesi/ja shkruan në qendër të tabelës:
Modeli stalinist, Shqipëria, si dhe pesë shtyllat e një vendi: sistemi politik, ekonomia, arsimi, shoqëria,
shëndetësia dhe i plotëson me ndihmën e nxënësve këto shtylla.
- zhvillimi i industrisë çoi në - u hodhën hapa në - u krijuan organizatat

rritjen e numrit të punëtorëve emancipimin e gruas e masave
Shoqëria shqiptare
103
- u shtua numri i mjekëve,

ambulancave, spitaleve
Fronti Demokratik
Modeli stalinist Sistemi
Shëndetësia = Partia e Punës së
- u zhdukën disa Shqipëria politik
Shqipërisë (PPSH)
sëmundje infektive
Reforma
a. arsimi fillor i Arsimi a. partia barazohej
Arsimore
detyrueshëm me shtetin (shteti
b. luftë analfabetizmit kontrollonte çdo fushë
Ekonomia
c. u rrit numri i shkollave të jetës)
të përgjithshme dhe b. kulti i individit
Planifikimi ⇒ 5-vjeçar
profesionale c. filloi lufta e klasave:
d. u bënë ndryshime në grupi 1 → kundër
Kolektivizimi Industrializimi
programe e tekste: ish-pronarëve dhe
bujqësisë i vendit
intelektualëve që ishin
rritja e - krijimi i kundër PPSH-së;
edukimi me - i dha rëndësi
nivelit kooperativave grupi 2 → u shtri dhe
ideologji industrisë së
shkencor bujqësore brenda radhëve të
komuniste rëndë
- eliminohet prona PPSH-së (u goditën
- u la mënjanë
private në fshat dhe mbështetësit e
industria e lehtë
- rritet kontrolli i Jugosllavisë
- u zhduk prona
shtetit në ekonomi d. orientimi drejt “Kursit
private
të Ri” të Hrushovit dhe
Plani II 5-vjeçar (1955-1960) më vonë braktisja ndaj
Arti
këtij kursi dhe rikthim
u zhvilluar, por u kthye në mjet a. zhvillimi i b. zhvillimi c. rritja e tek ai stalinist
propagande nga udhëheqja. industrisë i bujqësisë standardit të (shtet totalitar;
jetesës diktatorial)
Mësuesi/ja u drejton pyetjen: - Pse Shqipëria në kushtet e saj gjeografike e përqendroi ekonominë në
zhvillimin e industrisë së rëndë?
Nxënësit sjellin materiale mbi luftën e klasave të zhvilluar në Shqipëri dhe i diskutojnë në klasë.
personazhe, vende e ngjarje” të Fletores së punës në faqet 47-48.
Mësimi 4
Tema. Politika e jashtme e shtetit shqiptar

• Të argumentojë marrëdhëniet e Shqipërisë me BS-në dhe integrimin e saj në
Bllokun Komunist.
• Të analizojë marrëdhëniet e Shqipërisë me vendet fqinje.
• Të renditë dukuritë më tipike të politizimit dhe idealizimit të skajshëm të jetës së vendit.
? Fjalë kyç: Jugosllavi, Hrushov – Kursi i Ri, Lufta e Ftohtë, 1955 Shqipëria në OKB, sigurimi i
shtetit, boshte ekzistence paqësore midis dy blloqeve, Greqi, Itali, SHBA - Angli.
104
? Mjetet dhe materialet: teksti, figura e Hrushovit, hartë e Evropës ku theksohet prania e dy blloqeve.

Ndërtimi i njohurive INSERT dhe marrëdhëniet pyetje-përgjigje

Mësuesi/ja shkruan në tabelën e zezë togfjalëshin Marrëdhëniet e Jashtme të Shqipërisë dhe pret
sugjerime nga nxënësit.
Francë
të ftohta me Greqinë
Marrëdhëniet e
të ndërprera me Jugosllavinë
Jashtme të Shqipërisë
marrëdhënie me BRSS-në
të ndërprera me SHBA-në dhe Anglinë
Ndërtimi i njohurive: INSERT dhe marrëdhëniet pyetje-përgjigje

Mësuesi/ja përdor metodën e INSERT-it pasi nxënësi gëzon një informacion mbi marrëdhëniet e
Shqipërisë me vendet fqinje, por edhe me dy superfuqitë e kohës. Mësuesi/ja vendos hartën e viteve `45-`90
ku në të tregohet harta e Evropës, si dhe dy blloqet ushtarake.
Mësuesi/ja ndërton në tabelën e zezë, tabelën e INSERT-it, por kërkon që të jenë vetë nxënësit ata që do
ta plotësojnë.
√ + - ?
Nxënësi vendos hartën e Më 1953 vdes Stalini ⇒ Nikita Hrushov Çfarë ndodh në
Evropës, por veçon dhe “Kursi i Ri” BRSS pas vdekjes
hartën e Ballkanit. 1. ndërrimi i të gjithë udhëheqësve së Stalinit?
që kishin pasur mbështetjen e Stalinit
Pra, veçon hartën e (goditej kulti i individit)
Ballkanit dhe plotëson 2. zbutja e marrëdhënieve me
mbi dijet që ka për Jugosllavinë sillte për Shqipërinë rrezik
marrëdhëniet jugosllavo- për pavarësinë (kthehej rreziku për
shqiptare dhe rrjedhojat e pavarësinë e vendit)
marrëdhënieve jugosllave Mësuesi/ja: Po në fushën e brendshme,
me BRSS-në. si do të veprohej me grupin jugosllav
që qe goditur nga Enver Hoxha (grupi i
Koçi Xoxës)
Nxënësit: Udhëheqja e PPSH-së nuk
dëshironte të rehabilitonte njerëzit që ishin
goditur si bashkëpunëtorë të Jugosllavisë
Mësuesi/ja: A ishte kjo politikë rrezik

ndaj pushtetit të Enver Hoxhës?
- u prishën marrëdhëniet
me Jugosllavinë Nxënësit: Po, rrezikohej pushteti i
- u godit grupi projugosllav Enver Hoxhës
i Koçi Xoxës.
Mësuesi/ja: Çfarë politike ndoqi
Enver Hoxha?
105
Shpëtoi sovraniteti i vendit Nxënësit: Më 1960-n Enver Hoxha e Dalja nga Blloku
shkaku shkëput Shqipërinë nga KNER-i dhe Komunist nuk
⇓ Traktati i Varshavës dhe i shkëput do të thoshte një
Prishja e marrëdhënieve të marrëdhëniet me Bllokun Komunist dhe mundësi pushtimi
Jugosllavisë me BRSS-në. BRSS-n. të Shqipërisë nga
Anëtarët e KNER-it dhe BRSS-ja.
Traktatit të Varshavës:
⇓
- ndihma ekonomike dhe
ushtarake
- këshilltarë
- mundësi arsimimi
SHBA-ja - Shqipëria u përfshi në Bllokun

Anglia Komunist
marrëdhënie të ndërprera - SHBA-ja dhe Anglia bënë përpjekje
për shkëputjen e Shqipërisë nga
Blloku Sovjetik, duke dërguar në
Shqipëri grupe të përbëra nga
emigrantë politikë, me qëllim rrëzimin
e qeverisë komuniste dhe vendosjen
e një rendi demokratik, por këto
operacione dështuan
Jugosllavia – prishja - Jugosllavia nënshkroi marrëveshjen
e marrëdhënieve me me Greqinë dhe Turqinë ⇒ u krijua
Jugosllavinë 1949; përshtypja që pavarësia dhe tërësia
- goditja e grupit të territoriale qe në rrezik
Koci Xoxës si grupi pro - pati tensione në kufirin midis dy
jugosllav vendeve
- 1954 u vendosën marrëdhëniet
diplomatike, por që nuk qenë miqësore
1949 trupat qeveritare greke (të

djathtat) duke ndjekur trupat guerile të
së majtës, hynë në territorin shqiptar
Greqia
në Bilisht ⇒ luftime të ashpra midis
forcave greke e atyre partizane
Incidentet kufitare dhe pretendimet

territoriale sillnin një klimë të ashpër
marrëdhëniesh midis dy vendeve.
Italia Nënshkrimi i marrëveshjes së Paqes,

zbatimi solli tensionin midis dy vendeve.

Mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetjen: - Pse Shqipëria nuk pati të njëjtin fat si Hungaria më 1956-n?
106
Mësimi 5
Tema. Shqipëria gjatë viteve 1960-1985

• Të dallojë veçoritë e ekonomisë shqiptare gjatë viteve 1960-`85.
• Të argumentojë tiparet e shoqërisë shqiptare.
• Të analizojë marrëdhëniet diplomatike shqiptaro-kineze.
? Fjalë kyç: inflacion, ndalimi i fesë, dëmtimi i objekteve fetare, lufta e klasave, Kushtetuta 1976,
vend ateist, marrëdhënie me Kinën, prishja e marrëdhënieve me Kinën, izolim i
përgjithshëm ndërkombëtar.
? Mjetet: teksti, foto që dëshmojnë sulmin ndaj objekteve fetare, foto e ardhjes në Shqipëri të
Cu-En-Lai-t.


Mësuesi/ja vendos në tabelën e zezë këto foto:
Harta e Ballkanit Goditja ndaj Ardhja e Cu-En-

objekteve fetare Lait në Shqipëri
Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit të krijojnë lidhjen midis fotove dhe mësimit të ditës.

Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin dhe të nënvizojnë pjesët kryesore, ndërkohë që skicon
strukturën e skemës në tabelë.
(PPSH-ja ndërmori sulm ndaj ideologjive fetare.)
1. u morën masa për të 3. u ashpërsua lufta e klasave

për këtë 2. u luftua feja dhe
revolucionarizuar më deri në nivelet më të larta
arsye institucionet fetare.
tej jetën – ideologjia të PPSH-së. Kushtetuta e
1967 u ndalua feja
komuniste ishte e vetmja 1978-s sanksionoi vetizolimin
– Shqipëria vend ateist.
ideologji në vend e Shqipërisë që pati pasoja
tek ekonomia dhe shoqëria
shqiptare.
Shoqëria shqiptare
107
reformë
1. ndihmë
Marrëdhëniet monetare
ekonomike Shqipëria 1960-`85 Ekonomia Inflacioni
me Kinën
dhe ushtarake
regjimi i rreptë
2. vend i largët 3. 1970 Planifikimi kursimesh
komunist dhe u ftohën Arritje:
Industria Bujqësia
nuk ishte marrëdhëniet; - shtimi i tokës
superfuqi (nuk ’78 u larguan së punueshme
- industrializimi i - përfundoi
kërcënohej specialistët e - përdorimi i
mëtejshëm i vendit: kolektivizimi i
pavarësia, por fundit mekanikës
- zhvillimi i industrisë bujqësisë- “gjithçka
dhe pushteti) së rëndë (synimi 1) me forcat tona”
- elektrifikimi i vendit
1970 (synimi 2) solli
prishja e marrëdhënieve me Kinën çoi në
një izolim të përgjithshëm ndërkombëtar. - u rrit prodhimi i drithërave të bukës dhe
- ndërtimi i veprave bimëve industriale
të mëdha industriale - u la mënjanë blegtoria dhe produktet e
dhe hidrocentrale tjera bujqësore; mangësi të produkteve
(rrjedhojë) blegtorale
- më 1981-in u bë tufëzimi i blegtorisë
Nxënësit punojnë pyetjet 1-8 të tekstit, si dhe diskutojnë rreth pyetjes 9, në faqen 129.
KREU XIII
SHQIPTARËT NË JUGOSLLAVI DHE NË BOTË PAS LUFTËS II BOTËRORE
Mësimi 1
Tema. Kosova në vitet 1945-1948

• Të listojë masat shkombëtarizuese të qeverisë serbe ndaj popullsisë së Kosovës.
• Të përshkruajë gjendjen e popullit të Kosovës në fund të viteve `40.
• Të identifikojë mënyrat e qëndresës së popullsisë së Kosovës ndaj pushtetit jugosllav.
? Fjalë kyç: Lufta II Botërore, Kosova, Lidhja II e Prizrenit, Konferenca e Bujanit, Republika
Socialiste Serbe, Shtabi Suprem i Ushtrisë Jugosllave, krahinë autonome, pakicë
kombëtare, ONDSH, Besa Kombëtare.
? Mjetet: teksti.

108

Mësuesi/ja shkruan në tabelën e zezë fjalën Kosova dhe pret sugjerime nga nxënësit.
politikë
shkombëtarizuese
Konferenca
e Bujanit Kosova Lidhja II e Prizrenit
Naçertania
pjesë e shtetit
shqiptar nën
drejtimin italian
Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin dhe të nënvizojnë pjesët kryesore, ndërkohë ndërton
skemën e ditarit dypjesësh.
Fjalia Komenti
Pas luftës Kosova iu aneksua shtetit jugosllav si pjesë e Republikës Socialiste Serbe.
Dhuna:
- Shtabi Suprem i Ushtrisë jugosllave largoi nga Kosova repartet partizane kosovare,
Rivendosja duke i dërguar në veri të Jugosllavisë.
e pushtetit - Futja e trupave serbo-malazeze-maqedonase në Kosovë dhe vendosja me dhunë e
jugosllav pushtetit serb në Kosovë.
- U vendos Administrata Ushtarake (pengoi që shqiptarët të kërkonin të drejtat kombëtare).
Ana ligjore:
- Kryesia e Kuvendit të Serbisë shpalli aneksimin e Kosovës dhe sipas ligjit formohej
rajoni autonom i Kosovë-Metohisë brenda Republikës Federative Popullore të Serbisë.
Kushtetuta e Jugosllavisë:
- popullsia konsiderohej si pakicë kombëtare (Mësuesi/ja u kujton të drejtat që gëzon një
Pakice Kombëtare f.82)
- Kosova → rajon autonom
Rajon autonom:
- Kosova kishte detyrime ndaj Serbisë dhe ndaj qeverisë federale të Jugosllavisë.
Vendet e - Këshillit Popullor, që duhet të luante rolin e parlamentit, i ishin hequr të gjitha të drejtat
Kosovës legjislative. Ai lëshonte vetëm vendime administrative.
Pakicë kombëtare:
(Arsimi)
I. përmirësim të arsimit në shqip të popullsisë së Kosovës:
1. u hapën në gjuhën shqipe disa shkolla 7-vjeçare dhe një shkollë e mesme
2. u sollën nga Shqipëria mësues
3. u lejuan të botoheshin gazeta, revista në shqip
u ndërtua Biblioteka dhe Radiostacioni i Kosovës
II. Pas vitit 1947 këto të drejta (arsimi) erdhën duke u zvogëluar, në administratë nuk përdorej
gjuha shqipe.
III. Lejoi kthimin e koloneve sllav që ishin larguar gjatë luftës; politika ekonomike e
rekuizimeve.
109
Fjalia Komenti
Administrata ushtarake - u përdor një dhunë ndaj popullsisë së Kosovës në qytetet Ferizaj,
Gjilan, Gjakovë. Reagimi i popullsisë së Kosovës:
Organizimi i revoltave në dy grupe:

Qëndresa
shqiptare
Organizata Nacional-Demokratike “Besa Kombëtare”
kundër
Shqiptare (ONDSH) me tri qëllime:
vendosjes
së
pushtetit 1. të gjente 2. të luftonte për 3. bashkimin e
jugosllav njerëzit e çlirimin e Kosovës të gjitha viseve
zhdukur nga dhe viseve të tjera shqiptare me
dhuna serbe shqiptare nga Shqipërinë
Jugosllavia
Prizren
ONDSH-i krijoi dy komitete:
Shkup

Nxënësit plotësojnë pyetjet nga 1-7 në mënyrë të pavarur, si dhe diskutojnë rreth pyetjes 8 te rubrika
“Arsyeto”.
Mësimi 2
Tema. Shqiptarët në Kosovë në vitet 1949-1974

• Të përshkruajë situatën e popullsisë së Kosovës gjatë viteve `50.
• Të analizojë rëndësinë e Pleunumit të Brionëve për shqiptarët në Kosovë.
• Të argumentojë përmbajtjen e Kushtetutës së Kosovës së vitit 1974.
? Fjalë kyç: kolektivizim i bujqësisë, pabarazi etnike, papunësi, fushatë për çarmatimin e
popullsisë, shpërngulje e popullsisë, Këshilli Kombëtar i Kosovës më 1 korrik
1966 - Pleumi i Brionit, Kushtetuta e Kosovës 1974.
? Mjetet: teksti, hartë e Jugosllavisë.

Ndërtimi i njohurive Punë në grupe dhe kubimi
Përforcimi Përsëritje dhe kubimi
110
Mësuesi/ja u kujton nxënësve mësimin e kaluar dhe i udhëzon ata mbi mësimin e ditës nëpërmjet fjalëve
kyç, si: zhvillim i bujqësisë, masat represive të qeverisë jugosllave ndaj popullsisë së Kosovës, të drejtat
kombëtare; ndryshimet e papritura politike.
Ndërtimi i njohurive: Punë në grupe dhe kubimi

Mësuesi/ja i udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin e ditës dhe të nënvizojnë pjesët kryesore. Gjithashtu krijon
tri grupe me nga tre nxënës, ku secilit grup i caktohet një pjesë mësimi.
Grupi I të listojë masat shkombëtarizuese të qeverisë Jugosllave ndaj popullit të Kosovës, si dhe të analizojë
efektshmërinë e këtyre masave.
- kolektivizimi i ekonomisë bujqësore Masa ekonomike Ndryshim i përbërjes

- pabarazia etnike
Qëllimi etnike të rajonit dhe
popullimi i kësaj
- fushata për çarmatimin e popullsisë Masa represive – zone me etni sllave.
- shpërngulje e shqiptarëve nga territoret e dhunë e shpërngulje
tyre (trajtimi i popullsisë shqiptare si turq) e popullsisë
Efektshmëria e këtyre masave u zvogëlua për shkak të “lindshmërisë së lartë” të kësaj zone.
Grupi II të përshkruajë përmbajtjen e Kushtetutës së vitit 1968 dhe të argumentojë si përfituan disa të
drejta të shqiptarëve.
Më 1 korrik të vitit 1966, në Brion, u mbajt një mbledhje e organeve më të larta të komunistëve jugosllavë:
- u dënuan prirjet unitariste në lidhjen e komunistëve jugosllavë
- u kërkua një lloj decentralizimi:
Në vitin 1968 u zhvilluan demonstrata ku kërkohej:
1. shpallja e Kosovës Republikë
2. e drejta e vetëvendosjes
3. hapja e universitetit në gjuhën shqipe
pasojat:
Këto demonstrata u shtypën, por u siguruan amendamente kushtetuese nga Kuvendi Jugosllav që
lehtësuan anën juridike të Kosovës.
Grupi III të tregojë përmbajtjen e amendamenteve të Kuvendit Jugosllav, si dhe përfitimin e shqiptarëve.
1. u lejua të përdorej flamuri kombëtar të drejtat e Kuvendi i Kosovës miratoi Kushtetutën e

simboleve Krahinës Autonome Socialiste të Kosovës (1974).
2. u hap Universiteti i Prishtinës kombëtare - i dha Kuvendit të Kosovës një status më të
dhe të lartë juridik:
3. u nënshkrua marrëveshja midis drejtat a. miraton ligje
të drejtat ligjore:
Universitetit të Prishtinës dhe arsimore: b. territori nuk mund të ndryshojë pa pëlqimin

atij të Tiranës e Kuvendit
- Kosova kishte të drejtën e gjykatave dhe
Bankës
- në administrata shtetërore punonin shqiptarë
111
Përforcimi: Përsëritje dhe kubimit

Mësuesi/ja përsërit shkurtimisht idetë kryesore. Kubimi është një metodë që nxënësit të shikojnë pamjen
në këndvështrime të ndryshme. Mësuesi/ja ndërton një kub ku në faqet e tij ai shkruan fjalë si shqyrto
- analizo - argumento - trego - listo - përshkruaj dhe mësuesi/ja e hedh kubin dhe çfarë faqe bie nxënësit
duhet t’i përgjigjen. Mësuesi/ja i ndërton pyetjet me secilin nga këto fjalë.
Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të sjellin në klasë materiale mbi Kosovën 1981-2008.
- Sillni materiale për orën tjetër: Kosova në vitet 1981-2009.
Mësimi 3
Tema. Shqiptarët në Kosovë (1981-2008)

• Të renditë kërkesat e shqiptarëve në vitin 1981 për “Kosova Republikë” dhe të
përshkuajë forcimin e dhunës ndaj shqiptarëve.
• Të analizojë Lëvizjen Demokratike në Kosovë në vitet 1981-2008.
• Të tregojë për rivendosjen e autoritetit serb në Kosovë.
? Fjalë kyç: Kushtetuta e Kosovës 1974, 11 mars 1981, Sllobodan Millosheviç, Lidhja Komuniste
e Serbisë, minatorët e Trepçës, Lidhja Demokratike e Kosovës - Ibrahim Rugova,
Bujar Bukoshi, Ushtria Çlirimtare e Kosovës (UÇK), Konferenca e Rambujesë prill
1999, NATO, gjenocid, 17 shkurt 2008 pavarësia e Kosovës.
? Mjetet:
Struktura PNP

Ndërtimi i njohurive Të nxënit në bashkëpunim dhe marrëdhëniet
pyetje- përgjigje
Përforcimi Diskutim i lirë dhe ekspozitë

Mësuesi/ja shkruan ose vendos në tabelën e zezë këto fjalë ose figura dhe kërkon nga nxënësit të bëjnë
lidhjen e tyre me mësimin e ditës.
figurë e - figurë e
- figurë e - figurë e - figurë e - figurë e
përleshjeve të hyrjes së
Sllobodan Ibrahim emigrimit të Rambujesë
demonstruesve trupave të
Millosheviçit Rugovës popullsisë
me policinë NATO-së në
kosovare
1981 Kosovë.
Ashtu siç kemi theksuar, nxënësit duhet të kenë sjellë materiale për Kosovën nga viti 1981-2009.
112
Ndërtimi i njohurive: Të nxënit në bashkëpunim dhe marrëdhëniet pyetje-përgjigje

Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin e ditës dhe të nënvizojnë pjesët kryesore. Shkruhet në
tabelë fjala Kosova dhe drejtohen pyetjet:
- Cili qe shkaku i fillimit të protestave?
- Cilat ishin fazat më të larta të protestave?
- Çfarë qëndrimi mbajti policia?
- Cilat ishin rrjedhojat?
Hapi I.
Kosovë, 11 kushtet e këqija - arritën kulmin Policia përdori

mars 1981 të jetesës i çuan në mars-prill, ku dhunën për
studentët e u hodhën dhe ide shpërndarjen e tyre
Universitetit të politike
Prishtinës drejt - u përhapën në
protestave qytete, si: Podujevë,
Ferizaj, Mitrovicë
Pasojat:
- demonstratat u shtypën me dhunë
- u vranë dhe u burgosën mbi 1000 vetë
- u larguan nga administrata mjaft shqiptarë
- u mohuan të drejtat që ishin fituar në Kushtetutën e vitit 1974
Hapi II. Mësuesi/ja drejton pyetjen: - Si mund ta kuptojmë më qartë mohimin e të drejtave që ishin fituar
nga Kushtetuta e vitit 1974?
Kosova Kushtetuta e vitit 1974 Të drejtat e mohuara

- u hoqën simbolet kombëtare
Pra, mësuesi/ja 1. u lejua të përdorej flamuri kombëtar
krahason të
2. u hap Universiteti i Prishtinës - u përdor presion me qëllim frikësim ndaj
drejtat e fituara
300 intelektualëve
në Kushtetutën
3. u vendosën marrëdhënie midis - u ndërprenë lidhjet midis dy universiteteve
e vitit 1974
Universitetit të Prishtinës dhe atij të - u ndaluan librat që vinin nga Shqipëria
me pasojat e
Tiranës - mësuesit që nuk pranonin të punon me
shtypjes së
libra serbë u larguan nga puna
demonstratave
në vitin 1981. 4. Kuvendi i Kosovës me Kushtetutën e - (Sllobodan Millosheviç) u mbyll Kuvendi
1974-s fitoi një status më të lartë juridik i Kosovës
5. u krijuan organe të pavarura si gjykata - u mbyllën institucionet e pavarura
6. u pranuan shqiptarë në administratën - u larguan nga puna të gjithë nëpunësit

shtetërore shqiptarë, administrata u mbush me
Shpallja e pluralizmit politik në vendet e nëpunës serbë
Evropës Lindore
1. rriti shpresat e shqiptarëve për
mbrojtjen e interesave të tyre
2. mënyra paqësore
113

1. Çfarë solli pluralizmin politik i vendeve të Evropës Lindore në Kosovë?
Shpallja e pluralizmit politik në vendet e Evropës Lindore - rriti shpresat e shqiptarëve për mbrojtjen e
interesave të tyre
2. Çfarë rruge zgjodhi fillimisht Kosova?
3. Cilat janë elementet kryesore të rrugës paqësore?
Rruga paqësore
(Hapi I institucional)
- krijimi i partive politike; e para ishte Lidhja Demokratike e Kosovës - Ibrahim Rugova (1989)
- krijimi i partive të tjera - organizonte kundërshtimin paqësor të shqiptarëve
- të ndërkombëtarizonte çështjen e Kosovës
(Hapi II çasti i duhur)
- Miratimi i Kushtetutës së re serbe:
a. u shpall Kushtetuta e Kosovës
b. u zhvillua Referendumi - Republikë (forma e regjimit)
c. u zhvilluan zgjedhjet presidenciale e parlamentare (u krijua qeveria e re me kryeministër Bujar
Bukoshin dhe president Ibrahim Rugovën
4. Si veproi Serbia e Sllobodan Millosheviçit?
Serbia shtoi dhunën ndaj popullsisë së Kosovës deri në gjenocid etnik.
Rruga e armatosur
5. Çfarë ishte UÇK-ja?
U shfaq Ushtria Çlirimtare e Kosovës (UÇK).
Në një shtet të Evropës po ndërmerrej një gjenocid etnik:
- ndërhyn faktori ndërkombëtar
- faza I - rrugë paqësore nëpërmjet bisedimeve
6. Si veproi faktoi ndërkombëtar ndaj çështjes së Kosovës?
Marrëveshja e Rambujesë
- faza II - ndërhyrja ushtarake
prill 1999, NATO-ja sulmon ushtarakisht Kosovën
Shkurt 2007 Kosova shpall pavarësinë dhe njihet nga shtetet e botës.
Përforcimi: Diskutim i lirë dhe ekspozitë

Nxënësit krijojnë një ekspozitë me piktura ose foto të marra nga interneti mbi dhunën e ushtruar nga
ushtria serbe ndaj popullsisë së Kosovës, të sulmeve të NATO-s në Serbi, të hyrjes së trupave në Kosovë, të
UÇK-së, si dhe të ditës së pavarësisë.
Mësimi 4
Tema. Diaspora shqiptare pas Luftës II Botërore

• Të përmendë disa nga ngulimet e hershme të diasporës shqiptare.
• Të flasë për veprimtarinë e diasporës shqiptare në botë dhe për figurat më të
rëndësishme të saj.
• Të analizojë veprimtarinë që kryenin shoqatat e diasporës shqiptare.
114
? Fjalë kyç: arvanitas, arbëreshë, Aristidh Kolja, Antonio Belushi, Françesko Altimoni, diaspora në:
SHBA, Egjipt, Argjentinë, Rumani, vatra Shqipëria e Lirë, Blloku Kombëtar Dielli,
Vatra, Martin Camaj, Fan Noli, Elez Biberaj, Faik Konica.
Struktura PNP
teksti, hartë e Ballkanit, figura të Nolit, të Faik Konicës, harta e Botës.

Mësuesi/ja vendos në tabelë këto figura dhe kërkon nga nxënësit të gjejnë lidhjen e tyre me mësimin.
(Mësuesi/ja
nënvizon Italinë harta e Ballkanit - figurë e Nolit - hartë e botës - figurë e Konicës
e Jugut dhe
Greqinë.)

Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin dhe të nënvizojnë pjesët kryesore, ndërkohë që skicohet
skema e mëposhtme në tabelë.
Fillimet e diasporës shqiptare
1. shqiptarët kanë lënë trojet për
arsye ekonomiko-politike Diaspora
Harta Organizimi
Itali – shqiptare
2. shek. XIII - krijuan ngulimet arbëreshë
e para në Greqi për të ruajtur gjuhën,
Greqi Veprimtaria traditat, kulturën e të parëve
3. shqiptarët e Greqisë njihen – arvanitas e Diaspora
me emrin arvanitas: shoqata:
1. Diaspora i dha një
- janë asimiluar gjatë shekujve mbështjetje qeverisë SHBA, RFGJ, Argjentinë
- mjaft arvanitas kanë ruajtur në komuniste. - Vatra, Shqipëria e Lirë; Blloku
shpirt kulturën dhe zakonet e të - mbështetje ekon-pol-
Kombëtar Shpresa
parëve propagandiste
- Aristidh Kolja - dërgoi peticione në - kanë zhvilluar një punë
Pas pushtimit të Shqipërisë pati forume ndërkombëtare për për të rritur ndjeshmërinë
një lëvizje tjetër të popullsisë mbështetjen pol-territoriale ndërkombëtare si ndaj shkeljeve
drejt Italisë dhe këto u quajtën për Shqipërinë. të të drejtave të njeriut në
arbëreshë: Shqipëri, si dhe të drejtave
2. Pas viteve 90 - solli një
njerëzore e kombëtare të
- kanë ruajtur gjuhën, kulturën e rritje të diasporës.
zakonet shqiptarëve në Jugosllavi.
- kishat, shkollat ku flitet shqip 3. Vendosja dhe thellimi i - organet e këtyre shoqatave
- kanë shoqata rregjimit komunist largoi ishin: Dielli, Besa Shqiptare
- Antonio Belushi; Françesko Altimoni diasporën (diasporën - Nënë Tereza, Fan Noli, Faik
thellësisht anti komuniste.) Konica etj.
Mësuesi/ja përsërit shkurtimisht pjesët kryesore të mësimit.
? Detyrë shtëpie. Plotësoni rubrikën “Të njohim personazhe,

115
KREU XIV
RËNIA E REGJIMIT KOMUNIST. FITORJA E SISTEMIT DEMOKRATIK
Mësimi 1
Tema. Shembja e diktaturës komuniste dhe shpallja e pluralizmit politik

• Të përshkruajë disa nga momentet kryesore të shprehjes së pakënaqësisë
mbarëpopullore kundër diktaturës komuniste.
• Të analizojë disa nga tiparet e krizës ekonomike në bujqësi e industri.
• Të analizojë disa nga masat që mori qeveria komuniste kur ishte në fuqi.
? Fjalë kyç: 11 prill 1985 vdiq Enver Hoxha, Ramiz Alia, fillimi i vitit 1990, 11 janar 1990, 26
mars 1990 Kavajë, 2 korrik 1990 - ambasadat, 11 dhjetor 1990, 12 dhjetor 1990,
pluralizëm politik, Partia Demokratike, Azem Hajdari, protestat e 31 marsit
1991, zgjedhje parlamentare, Sali Berisha.
? Mjetet:
Struktura PNP
teksti.

Përforcimi Ekspozitë

Mësuesi/ja shkruan në tabelë fjalën Shqipëri dhe pret sugjerime nga nxënësit.
vend ateist
izolim ndërkombëtar
planifikimi 6-vjeçar Shqipëri

1985 krizë ekonomike
Enver Hoxha

Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë tekstin dhe të nënvizojnë pjesët kryesore, ndërkohë mësuesi/ja
ndërton në tabelë ditarin dypjesësh.
Figura/fjalia Komenti
Faza e parë:
Figura e - ai shfaqet vazhdues i trashëgimisë së Enver Hoxhës
Ramiz Alisë - ndryshimi qe vëmendja më e madhe ndaj industrisë së lehtë ushqimore
Faza e dytë:
4 fazat për - ekonomia - industria ishte vjetërsuar dhe prodhimi pati rënie
kapërcimin e - bujqësia dhe blegtoria ishin në krizë
krizës - kishte mungesë mallrash në treg
- papunësia u rrit; u morën masa për të zbutur krizën pa ndryshuar formën
e regjimit:
- u lejua ekonomia e vogël private fshatare
116
- u ndryshuan disa drejtues të vjetër të PPSH-së, duke u zëvendësuar me të rinj.

Faza e tretë:
gjysma e parë e 1989:
- u morën masa që preknin sistemin diktatorial
- u zbut “lufta e taksave”
- u ndaluan internimet për krime politike
- u hoq dënimi me vdekje për ata që u arratisën
Faza e katërt:
- në fushën e të drejtave të njeriut - u lejua ushtrimi i fesë, u rihap Ministria e
Shëndetësisë
- në fushën ekonomike - u lejua vet forcimi i ndërmarrjeve
- në fushën e politikës së jashtme - u bë një hapje e Shqipërisë, u vendosën
marrëdhënie me Greqinë, RFGj-në Kanadanë.
Dy shkaqet:
- shembja e komunizmit në vendet Lindore
- dështimi i reformave të ndërmarra nga udhëheqja komuniste
Pakënaqësia Shkodër, Kavajë, 2 korrik 1990 grup njerëzish kërkuan azil politik në
popullore ambasadat e huaja
⇓
Kjo ngjarje tërhoqi vëmendjen e ndërkombëtarëve, duke i ushtruar presion
qeverisë shqiptare.
Ramiz Alia takim me intelektualët shqiptarë:

Ramiz Alia - ndalohej dhuna policore ndaj popullsisë
- media të paraqiste protestat popullore
- plan pranimin e pluralizmin politik
- fillimi i lëvizjeve studentore në “Qytetin Studenti”
- 11 dhjetor u lejua krijimi i partive politike
- 12 dhjetor u krijua Partia Demokratike - Azem Hajdari
- filluan të zhvilloheshin protesta e manifestime ndaj regjimit
- 31 mars 1991 u zhvilluan zgjedhjet e para pluraliste ku fitoi PPSH-ja,
Partia Demokratike fitoi në qytetet e mëdha.
Përforcimi: Ekspozitë
Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të sjellin foto të kësaj periudhe dhe të krijojnë një ekspozitë.

Mësimi 2
Tema. Shqipëria nga vitet 1992 deri në vitet 2000

• Të përshkruajë situatën politike para zgjedhjeve të 22 marsit 1992.
• Të analizojë Shqipërinë gjatë viteve 1992-1997.
• Të analizojë Shqipërinë gjatë viteve 1997-2000.
? Fjalë kyç: PPSH, PDSH, Kuvendi i ri Popullor, ligji për dispozitat kryesore kushtetuese, Fatos
Nano, Partia Socialiste e Shqipërisë, qeveri koalicioni, ndihma humanitare, Ramiz
Alia, qeveria e Aleksandër Meksit, zgjedhjet e vitit 1996, shembja e firmave
piramidale, kriza politike, qyteti i Vlorës, vrasja e Azem Hajdarit.
? Mjetet dhe materialet: teksti dhe figura të periudhës në fjalë.
117

Përforcimi Ekspozitë
Mësuesi/ja shpjegon me pak fjalë mbi temën e ditës, si p.sh.: fitimi i demokracisë, kriza politike e vendit, si
dhe ndërmarrja e hapave për t’u bërë pjesë e strukturave ekonomike-ushtarake të Evropës Perëndimore.

Mësuesi/ja ndërton ditarin dypjesesh në bashkëpunim me nxënësit.
Zgjedhjet U krijua pluralizmi politik:

31 mars 1991 qeveri - opozitë
Kuvendi Popullor miratoi ligjin: për dispozitat kryesore kushtetuese
Kushtetutë e Përkohshme
- i dha fund diktaturës komuniste
- sanksionoi:
a. pluralizmin politik
b. pronën private
c. mbrojtjen e të drejtave të njeriut
vendi kalon krizë politike (prill ‘91 – mars ‘92) - u ndërruan qeveritë
- zbatimin e ekonomisë së tregut

Reformat për - u morën masa për të lehtësuar administratën burokratike komuniste
ndërtimin e shtetit - u morën masa për ndërtimin e institucioneve demokratike
demokratik - Shqipëria nënshkroi marrëveshje me vendet e BE-së dhe të NATO-s
Në vend filluan të shfaqeshin disa probleme si mosmiratimi i Kushtetutës së vitit 1994.
- zgjedhjet e vitit 1996 tensionuan jetën politike

- kriza e firmave piramidale
Kriza e vendit
- mungesa e kulturës demokratike për të zbatuar ndarjen e pushteteve,
mungesa e lirisë së medies:
- çuan vendin në konflikt të armatosur midis popullit dhe policisë

- ndërhyrjen e faktorit ndërkombëtar që dërgoi trupa paqeruajtëse
- zgjedhjet e vitit 1997 u fituan nga Partia Socialiste:

- u ringritën institucionet shtetërore
Zgjedhjet 1997 - u përmirësuan treguesit ekonomik
- u miratua Kushtetuta e vitit 1998
- u përballua kriza kosovare
Përforcimi: Ekspozitë
Nxënësit krijojnë ekspozitë mbi ngjarjet e ndodhura nga viti 1992-2000.

118
P Ë R M B A J T J A
KREU I PARAARDHËSIT E SHQIPTARËVE
1. Banorët e hershëm të vendit tonë 12
2. Ilirët 13
KREU II SHTETET ILIRE

1. Mbretëritë e para ilire 15
2. Shteti i Epirit dhe Mbretëria Dardane 17
3. Arti dhe kultura. Iliria në Perandorinë Romake 18
KREU III VISET ARBËRORE NËN PERANDORINË BIZANTINE

1. Viset arbërore në shekujt e parë të mesjetës. Principata e Arbrit 20
2. Principatat arbërore gjatë shek. XIV 21
3. Kultura, arti dhe feja në viset arbërore (shek. VII-XIV) 24
KREU IV EPOKA E GJERGJ KASTRIOT SKËNDERBEUT

1. Pushtimi i Ballkanit nga turqit osmanë dhe qëndresa e princërve arbërorë 26
2. Bashkimi i princërve arbërorë nën drejtimin e Gjergj Kastriotit, Skënderbeut 27
3. Lufta e Lidhjes Arbërore të Lezhës për mbrojtjen e lirisë 28
4. Viset arbërore pas vdekjes së Gjergj Kastriotit, Skënderbeut 30
KREU V VISET SHQIPTARE NËN PUSHTIMIN E PERANDORISË OSMANE (SHEK. XV-XIX)

1. Administrimi i territoreve shqiptare. Jeta ekonomike, kulturore e fetare 32
2. Lufta çlirimtare kundër sundimit osman në shek. XVII-XVIII 34
3. Pashallëku i Shkodrës dhe i Janinës 35
KREU VI RILINDJA KOMBËTARE SHQIPTARE (VITET `30-1908)

1. Tanzimati dhe kryengritjet e viteve ’30 të shek. XIX 38
2. Rilindja Kombëtare Shqiptare 39
3. Kriza Lindore. Rreziku i copëtimit të tokave nga fqinjët 41
4. Formimi i Lidhjes Shqiptare të Prizrenit 42
5. Lidhja Shqiptare e Prizrenit kundër copëtimit të viseve shqiptare 43
6. Përpjekjet e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit për formimin e shtetit autonom shqiptar 45
7. Lëvizja për shkollën kombëtare shqiptare 47
8. Lëvizja Kombëtare Shqiptare në vitet 1890-1908 49
KREU VII LËVIZJA KOMBËTARE SHQIPTARE DHE SHPALLJA E PAVARËSISË

1. Politika e turqve të rinj ndaj shqiptarëve, 1908-1911 51
Orë në dispozicion - model 53
2. Kryengritja e Përgjithshme e vitit 1912 57
3. Kuvendi i Vlorës. Shpallja e Pavarësisë së Shqipërisë 58
119
KREU VIII SHQIPËRIA DHE VISET E TJERA SHQIPTARE (1912- 1924)

1. Qeveria e Vlorës dhe Konferenca e Londrës 61
2. Përpjekjet për çlirim e bashkim kombëtar në viset e pushtuara nga Serbia dhe Mali i Zi (1912-1915) 63
3. Principata Shqiptare nën drejtimin e Vilhem Vidit (mars-shtator 1914) 66
4. Shqipëria gjatë Luftës së Parë Botërore 68
5. Kosova dhe viset e tjera shqiptare jashtë shtetit shqiptar (1914-1918) 70
6. Kongresi i Lushnjës dhe Lufta e Vlorës (1920) 71
7. Shqipëria gjatë viteve 1920-1924 73
8. Lëvizja e Qershorit e vitit 1924 75
Kreu IX Shqipëria gjatë viteve 1925- 1939

1. Republika shqiptare (1925-1928) 77
2. Monarkia shqiptare (1928-1939) 78
3. Lëvizjet me karakter politik, shoqëror dhe kulturor (1925-1939) 81
KREU X GJENDJA E SHQIPTARËVE ETNIKË NË JUGOSLLAVI DHE NË GREQI (1925- 1940)

1. Shqiptarët e Jugosllavisë në vitet 1925-1941 83
2. Shqiptarët e Çamërisë në vitet 1925-1941 84
KREU XI SHQIPËRIA NË LUFTËN E DYTË BOTËRORE

1. Pushtimi italian i Shqipërisë 86
2. Qëndresa shqiptare kundër pushtimit italian (1939-1943) 88
3. Zgjerimi i qëndresës shqiptare kundër pushtuesve 90
4. Shqipëria nën pushtimin gjerman 92
5. Shqipëria në përfundim të Luftës së Dytë Botërore 94
6. Kosova gjatë Luftës së Dytë Botërore 95
7. Shqiptarët e Çamërisë gjatë Luftës së Dytë Botërore 96
KREU XII SHQIPËRIA GJATË REGJIMIT KOMUNIST

1. Vendosja e regjimit komunist (1944-1948) 98
2. Marrëdhëniet e popullit shqiptar me jashtë (1944-1948) 100
3. Zbatimi i modelit sovjetik në Shqipëri (1949-1960) 103
4. Politika e jashtme e shtetit shqiptar (1949-1960) 104
5. Shqipëria gjatë viteve 1960-1985 107
KREU XIII SHQIPTARËT NË JUGOSLLAVI DHE NË BOTË PAS LUFTËS II BOTËRORE

1. Kosova në vitet 1945-1948 108
2. Shqiptarët në Kosovë në vitet 1949-1974 110
3. Shqiptarët në Kosovë (1981-2008) 112
4. Diaspora shqiptare pas Luftës II Botërore 114
KREU XIV RËNIA E REGJIMIT KOMUNIST. FITORJA E SISTEMIT DEMOKRATIK

1. Shembja e diktaturës komuniste dhe shpallja e pluralizmit politik 116
2. Shqipëria nga viti 1992 deri në vitin 2000 117
120

Udhezues Historia 9

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Udhezues Historia 9

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Libër mësuesi për tekstin

Botime shkollore Albas

© Albas, Tiranë 2009

Shtëpia Botuese Albas

Për t’u ardhur në ndihmë mësuesve të historisë, Shtëpia Botuese ALBAS, po ju vë

Ne mirëpresim çdo mendim, vërejtje dhe sugjerim nga ana juaj.

Ju urojmë vit të mbarë dhe suksese!

? Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë:

Struktura PNP Metoda, teknika e veprimtari Koha

Parashikimi: Stuhi mendimesh

Ndërtimi i njohurive: Strukturë e mendjes

Vendbanime shpella - kasolle e palafite

Vegla pune vegla kocke - vegla guri - vegla metali

100 mijë vjet Organizim shoqëror matriarkati - patriarkati

Veprimtari ekonomike bujqësi - blegtori - zbulime metalike

Lokalizim Xarë - Gajtan - Dajt

Ballkani Perëndimor Cili ishte vendbanimi i pellazgëve?

? Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë:

? Mjetet: teksti dhe harta e shtrirjes së ilirëve.

Struktura PNP Metoda, teknika e veprimtari Koha

Parashikimi: Parashikim me terma paraprakë

Teza Harta e Ballkanit Perëndimor Monedha ilire Liburna

P.sh.: Teza Harta e Ballkanit Perëndimor Monedha ilire

Nxënësit: Duhet të Nxënësit: Ilirët duhet të jenë Nxënësit: Forma e organizimit

Teza 1. Ilirët janë autoktonë, pasardhës të pellazgëve

1. Ballkani Perëndimor (nga Gadishulli Istra dhe lumenjtë Sava

1. Popull i qytetëruar dhe me virtyte të larta.

a. Krijuan b. Ndërtuan qytete c. Shtetet prenë e. Gruaja

Përforcimi: Diskutim i lirë, plotësimi i tekstit mësimor

? Detyrë shtëpie. Plotësoni hartën e Fletores së punës në faqen 6.

? Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë:

? Mjetet: teksti dhe hartë e shtrirjes së mbretërive ilire.

Struktura PNP Metoda, teknika e veprimtari Koha

Harta e Ilirisë Organizimi i brendshëm Mbretëria Ilire

Ndërtimi i njohurive: Rrjeti i merimangës

Hapi II. Mësuesi/ja u drejton nxënësve këto pyetje:

Glauku dhe Monumi

Në jugperëndim (Pirro Epirit) → preu monedha

Zhvilloi luftëra kundër Romës Shkodra (Skutari)

Shtrihu territorin e saj në tërë Ilirinë Jugore (nga

Agroni → krijoi një ushtri dhe flotë të rregullt;

Këshilli i Diplomatëve Këshilli Shtetëror nëpunës fiskalë administratë gjyqtarë

1. ishin monarki të trashëgueshme

Përforcimi: Diskutim i lirë

? Detyrë shtëpie. Vendosni diçiturat e Fletores së punës, në faqen 7.

? Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë:

? Mjete dhe materiale:

Metoda, teknika e veprimtari Koha

Ndërtimi i njohurive: Ditari dypjesësh dhe përmbledhje e strukturuar

1. (sot Kosova) në rrjedhën

Dardania 3. zonë e pasur

Mësuesi/ja e plotësin skemën, duke drejtuar pyetjet:

? Detyrë shtëpie. Punoni pikën b të rubrikës “Të njohim personazhe,

? Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë:

Struktura PNP Metoda, teknika e veprimtari Koha

- Arti prehistorik ilir qe dekorativ - Rënia e Mbretërisë Ardiane

Përforcimi: Punë e lirë

? Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë:

? Fjalë kyç: dyndjet sllave, pasoja, vazhdimësi iliro-arbërore-shqiptare, Principata e Arbrit,

Metoda, teknika e veprimtari Koha

Parashikimi: Njohja me temën e re

Ndërtimi i njohurive: Përmbledhje e strukturuar dhe ditari dypjesësh

5. dyndjet sllave (shek. VI-VII)

- vendosen në Ballkan - kolonizimi sllav - tërheqja e sllavëve - rrudhosja e Ilirisë