Talanina Aleksandra

Saint-Petersburg Mining University

talanina_a@mail.ru

PRIMJENA STATISTIČKIH METODA U ISTRAŽIVANJU UČESTALOSTI

KORIŠĆENJA FRAZEMA

SAŽETAK
Članak je posvećen istraživanju učestalosti korišćenja frazeoloških jedinica s
komponentom boje sa primjenom statističkih metoda i korpusne lingvističke statistike.
Rezultatom provedenih istraživanja dolazi se do zaključka da frazeološke jedinice nisu samo
jedan od najbogatih izvora znanja o kulturi i istoriji, već i da se frazeme aktivno koriste u
govoru savremenog izvornog govornika.
Ključne rječi: frazema; lingvostatistika; statistika

Lingvistika kao nauka se neprestano razvija, povezujući nove metode istraživanja, koji
ranije nisu bili karakteristični za lingvistiku. Tako se pojavila lingvostatistika - upotreba
statističkih tehnika za proučavanje jezičkog sastava i distribucije jezičkih realija u tekstovima
i govoru. Ova studija odnosi se na lingvističku statistiku, kao i na korpusnu lingvostatistiku,
odnosno "studije provedene uz pomoć instrumenata slučaja” [1]. Cilj istraživanja je
identificija? modernih trendova u korišćenju hrvatskih/srpskih frazeoloških jedinica.
U ovom istraživanju „frazeologizam” (frazema) je „stabilna i ponovljiva posebno
formirana jedinica jezika koja se sastoji od komponenata i ima integralni (...) značenja i može
formirati kombinaciju sa drugim riječima” [2]. Da bi se ograničio broj frazema bilo je
potrebno uzeti u obzir samo frazeološke jedinice sa komponentom koja karakteriše boju. Boja
je znak koji u okviru svake kulture dobija simbolično tumačenje. Oznaka za boju često nije
jednostavna, ne samo u različitim kulturnim tradicijama, već i u okvirima iste kulture. U vezi
sa tim, proučavanje semantike boja, koja se odražava i u frazeologiji, važan je aspekat
lingvističkog istraživanja. Za potrebe ove studije izabrane su boje karakteristične za slovensku
kulturu: crna, bijela, plava (modra), crvena, zelena i žuta.
Podaci prikazani u članku dobijeni su anketom koja je sadržala frazeme odabrane iz
frazeoloških rječnika: Hrvatski Frazeološki Rječnik od Antice Menac, Zhelke Fink i
Radomira Venturina i, takođe, (? – možda Srpsko-hrvatsko-ruski ... to bi bilo pravilo
napisano) Srbo-hrvatski-ruski frazeološki rječnik od O. Trofimkine.
 Upitnik je sadržao 55 frazema-stimula. Vrijeme za popunjavanje ankete nije bilo
ograničeno. U istraživanju je učestvovalo 50 osoba, među kojima je 10 muškaraca i 40 žena.
Pored toga, bilo je važno odrediti nacionalnost ispitanika, te je među učesnicima bilo 3 osobe
koje se etnički izjašnjavaju kao: „bosanac / bosanka”, ali koji navode hrvatski ili srpski jezik
kao maternji. Ostatak učesnika izjasnio se kao Hrvat/Hrvatica (21 osoba) možeš da kažeš i:
ostatak učesnika izjasnio se kao pripadnik srpske nacionalnosti i pripadnik hrvatske
nacionalnosti i kao Srbin/Srpkinja (26 osoba). (zajebah broj možda, pogledaj koji tačno je bio,
pa ispravi) Pored nacionalnosti, ispitanici su naveli i godište, te nivo obrazovanja.
Intermedijarni izračuni nisu pokazali nikakav uticaj pola na učestalost korišćenja frazema, te
stoga nesrazmjernost broja učesnika muškog i ženskog pola nije uticao na rezultate upitnika.
Učesnici ankete nisu bili upoznati sa osobenostima predloženih stimula, kao ni sa
primarnom svrhom eksperimenta. Od ispitanika bilo je zatraženo da procijene svaku
frazeološku kombinaciju na Likertovoj ljestvici s granicama od -2 do +2, u zavisnosti od toga
koliko često ga subjekat koristi u svom govoru. Ocjene su imale sljedeću karakteristiku: +2 -
izraz se često koristi; +1 – izraz se ponekada koristi; 0 - izraz se rijetko koristi. Rezultat -1 bi
značio da je učesnik eksperimenta bio upoznat sa izrazom, ali ga nikada nije upotrebljavao.
Rezultat -2 bio je postavljen u slučaju da prezentovana fraza nije bila poznata učesnicima
ankete.
Za izračunavanje ocjena svakog izraza izabran je izračun medijana, kao pouzdaniji
parametar u poređenju sa aritmetičkom sredinom. Medijana je broj uzorka kod kojeg je
polovina vrijednosti uzorka veća od njega, a druga polovina je manja od onog [3]. Medijana
(ME) izračunava se pomoću formule: Me = (n (opšti broj svojstava) + 1) / 2.
Određeno je da Me = 2 označava visoku učestalost korišćenja frazeme i upoznatosti
izvornih govornika sa njom. Me = 1 predstavlja poznate i frekventne (ako si htjela da kažeš
česte, učestale izjave) izjave, medijan Me = 0 ukazuje na to da je frazema poznata izvornom
govorniku, ali postoji niska učestalost korišćenja. Frazeološke jedinice sa oznakom Me = -1
neupotrebljive su, ali su poznate većini izvornih govornika; oznaka Me = -2 upućuje na to da
ova frazeološka kombinacija nije uopšte poznata ili je veoma malo poznata.
Anketa je pokazala sljedeći rezultat:
Značenje Me ravno 2 - 1,5: crni humor, crven kao rak (1,5)
Značenje Me ravno 1: rad na crno, crno na belo/bijelo, gledati crno, crno ti se piše, crn kao
noć, beli svet / bijeli svijet, beli kao sneg / bijeli kao snijeg, beli kao sir / bijeli kao sir, princ
na belom/bijelom konju, crven kao paprika, nadrljati kao žuti, žut kao limun, dobiti/davati
zeleno svetlo/svijetlo, mlad i zelen, plava krv, plava kuverta/koverta, plav kao nebo, plav kao
more
Značenje Me ravno 0: crna točka/tačka, crni fond, crn crncat, crni štek, beli kao beli dan /
bijeli kao bijeli dan, gledati belo/bijelo nekoga, crven kao krv, crven kao rajčica/paradajz,
prostirati crveni sag/tepih, kao dukat žut, žut kao vosak, žut kao sunce, zelena
detelina/djetelina, zelen od besa/bijesa, obrati zelen bostan, doći na zelenu granu, biti zelen,
biti zelen od zavisti, zelen kao trava, plav kao šljiva
Značenje Me ravno -0,5 - -1: crven kao crvena jabuka (-0,5), crn kao ponoć, živjeti/živeti u
crno, princ u bijelom/belom dvoru, crven kao mak, crvena nit, biti žut oko kljuna, žut kao
Kurir, žut kao šafran, žuti se kao smilje, imati zelene prste, zelen kao bostan, vožnja u plavo,
plavi strah
Znaćenje Me ravno -2: pustiti crvenog pijetla/petla pod/na krov

Najčešće korišćene u srpskom i hrvatskom jeziku su bile fraze: crni humor i crven kao rak.
Ustanovljeno je da ne postoji značajna razlika između ocjena ispitanika koji su naveli srpski
jezik kao maternji i onih kojima je maternji jezik hrvatski (srpski: Me=2 i Me=2 / hrvatski:
Me=1 i Me=1).
Frazema pustiti crvenog pijetla pod/na krov dobila je negativne ocjene. Ovo daje osnova za
prepoznavanje ove frazeme kao slabo poznate i rijetko korišćene. Za govornike srpskog
jezika značenje medijane je -2, za govornike hrvatskog jezika -1.
Takođe, promatrane su polarne ocjene nekih frazeoloških jedinica. Tako frazema gledati
bijelo/belo nekoga ima ukupnu srednju ocjenu Me=0, međutim, medijana za govornike
srpskog jezika ravna je 1, a za govornike hrvatskog jezika Me=-1. Slična situacija se događa
i kod frazema: obrati zelen bostan (srednja Me ravna 0, Me za govornike srpskog ravna -1,
Me za govornike hrvatskog jezika ravna 1), doći na zelenu granu (srednja Me ravna 0, Me za
govornike srpskog ravna 0, Me za govornike hrvatskog jezika ravna 2). Takođe, kao
nepoznata većini govornika hrvatskog jezika, ispostavila se frazema crvena nit (Me = -2),
dok je, prema anketi, ona rijetko u upotrebi i u srpskom jeziku.
Dakle, tehnika koja je bila opisana u članku, odnosno razmatranje parametra učestalosti
upotrebe frazema uz lingvostatistiku tatistiku u korpusnu lingvostatistiku (ne znam šta si
htjela da kažeš ovim), može postati izvorom informacija o aktuelnim trendovima u korišćenju
frazema, ne samo u pisanom jeziku, već i u govoru. Pored toga, rezultati dobijeni u ovom
istraživanju opovrgavaju opšteprihvaćeno uvjerenje da govornici hrvatskog i srpskog jezika
ne koriste frazeme u svom govoru ili da njihova upotreba nije aktivna.