Professional Documents
Culture Documents
Türk Edebiyatına Dair
Türk Edebiyatına Dair
Türk Edebiyatına Dair
HALK EDEBİYATI toplanır. Bunlara halk arasında sığır dili, dana dili de denil-
mektedir.
HALK EDEBİYATININ GENEL ÖZELLİKLERİ
lanılmıştır. (Öteki uyak/ayaklara da yer verilmiştir.) Halk şairleri, genel olarak gezicidirler. Karacaoğlan’ın her
• Doğaçlama söylemler önemlidir. şehirde, köyde bir sevgilisinin olduğu söylentisi düşünülürse bu ni-
• Ürünler, halkın ortak değerleri olmuştur. telik önemlidir.
• Ürünler, halkın ortak değerleri olduğu için genel- Eğer halk şâirleri gezici kişilerse;
likle anonimdir.
• Anonimleşmiş olması, eserlerin kulaktan kulağa ak- • Şairler, sazlarını omuzlarına alarak köy köy, kasaba ka-
tarılmasına neden olmuştur ve varyantlar (farklı saba, şehir şehir dolaşmışlardır
versiyonlar) ortaya çıkmıştır. • Halk dili, ustalıkla kullanılmıştır.
• Halk dili kullanıldığı için duru ve açıktır.
• Dili oldukça sade ve anlaşılırdır.
• Halk işin içerisinde olduğu için millî ölçü ve millî nazım bi-
Divan edebiyatına göre daha somut yapısı vardır. rimi kullanılmıştır.
• Gezici olunduğu için de yöresel nitelikler bulunabilir.
Somut bir yapısı varsa;
Çok okuyan mı bilir, çok gezen mi?
• Şairler, genellikle gördükleri bir şey üzerine şiirlerini
Eğer cevabınız çok gezen ise tam da âşıkları tanımlarsınız. Âşıklar,
söylemişlerdir. gezen kişiler olduğu için şiirlerini anlık olarak irticali/doğaçlama
• Mesela aşk şiiri varsa şair çeşme başında bir güzel şeklinde söylerler.
görmüştür ya da uçan bir kuş görmüşse buna dair
bir doğa şiiri söylemiştir. O halde gördükleri şeylere ve onların niteliklerine şiirler yaz-
mışlardır;
• Aşk, kahramanlık, sevgi, tabiat, ölüm, gurbet, edep
gibi halkın başından geçen şeyler ele alınmıştır. • Genel olarak somut bir edebiyattır.
• Aşk, güzellik, doğa, özlem gibi konular işlenmiştir.
Ezgiler ön plandadır.
Şiirler ezgilidir. Çünkü işin içinde saz vardır.
Ezgiler varsa;
• Ezginin var olması, kulak için kâfiye anlayışını doğurur.
• Musikinin önemli bir yeri vardır. • Söyleyen kişinin nefes alışverişi için şiirde hece, durak ile
• Sazın önemi büyüktür. bölünür. (6+5/4+4+3 vb.)
• Kulak için kâfiye ön plandadır.
O halde;
c) Koçaklama:
• Dörtlüklerden oluşur.
• Hece ölçüsü kullanılır. Kahramanlık ve savaş ön plandadır. Coşkuludur. Kö-
• Bu hece ölçüsü genellikle 11’lidir. roğlu ve Dadaloğlu bu türde önem arz eder.
Son dörtlükte söyleyenin adı geçer. (Tapşırma) Düşman geldi / tabur tabur / dizildi (a) 11’li / Dörtlük
Alnımıza kara yazı yazıldı (a)
Hece ölçüleri içerisinde 11’li daha büyük olduğundan koşu
Tüfek icat oldu mertlik bozuldu (a)
11 km/h ile yapılmıştır. ☺ (Çok mu absürt? ☺)
Eğri kılıç kınında paslanmalıdır (b)
(Köroğlu)
KOŞ – MA
d) Ağıt
Koşma nazım biçiminin, türleri de bulunur ve bunlar ezgileriyle de • Genellikle sevgi, doğa, güzellik gibi konular işlenir.
farklıdır: • Genellikle 3-5 dörtlükten meydana gelir.
• Söyleyenleri bellidir.
Türler konular olarak karşımıza çıkar.
• Uyak düzenleri aynıdır.
a) Güzelleme: • Hece ölçüsü kullanılır. (Aruzla yazılanı da vardır.)
Her diyarda bir sevgilisi olan Karacaoğlan bu türde öne çı- Koşma ile farkları:
kar. Güzellik varsa lirizm de vardır. Doğa sevgisi, at sevgisi an-
latılır. 8’li hece ölçüsü ile yazılır.
KÖROĞLU
• 16. yüzyıl şairidir.
ÂŞIK ÖMER
• 17. Yüzyılda Konya’nın Hadim ilçesinde yaşamış
olan ve “medrese” eğitimi almış “asker” bir şairimiz-
17. YÜZYIL
dir.
• Medrese eğitimi aldığını düşünecek olursak;
KARACAOĞLAN ✓ Eserlerinde Arapça ve Farsça kelimelere
yer verir.
• 2016 LYS sorusunda Karacaoğlan ile ilgili verilen bil-
✓ Dili diğer halk şairlerine göre daha ağırdır.
giler arasında kendisinin 16. ve 17. yüzyılda yaşadı-
✓ Aruz bilgisi vardır.
ğıdır. Bu kesin bir durum olmadığından net bir şe-
✓ Aruz ve heceyi beraber kullanmıştır.
kilde 17. yüzyıl demek yanlıştır ancak çoğu kaynak
✓ Koşma, semai, varsağı, destan türünde
17. yüzyıl olarak vermiştir.
yazdığı eserlerinin yanı sıra gazel, kaside,
• Kendisi tam anlamıyla bir halk şairidir.
murabba ve naatlarında Adlî mahlasını kul-
✓ Elinde sazıyla pek çok şehri gezmiştir.
lanmıştır.
✓ Musikiye ilgisi vardır.
Melih ÖZDAMAR – TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ÖĞRETMENİ
✓ Divanı vardır. ✓ Divan, gazel, kalenderi de yazmıştır.
✓ Şairnâme isminde bir eser vardır. ✓ Divanı vardır.
ERCİŞLİ EMRAH
SEYRANİ
• 17. yüzyılda Erciş ilçesinde yaşamıştır.
• 19. yüzyıl sanatçısıdır.
• Emrah ile Selvihan isimli halk hikâyesiyle tanınır.
• Kayseri’nin Everek ilçesinde doğduğu için Eve-
• Aruzu kullanmamıştır.
rekli Seyrani olarak da bilinir.
• Taşlamalarıyla tanınır. Hatta yöneticilere karşı
18. YÜZYIL
yaptığı sert hicivleri yüzünden İstanbul’dan
kaçmak zorunda kalmıştır.
LEVNÎ • Medrese eğitimi almıştır, o halde;
• 18. yüzyıl şairi olan Levnî’nin asıl adı Abdulcelil Çe- ✓ Tasavvufla da ilgilenmiştir.
lebi’dir. ✓ Aruz ve heceyi beraber kullanmıştır.
• Lale Devri sanatçısı olarak öne çıkar.
• Dönemin ressam şairlerindendir. DADALOĞLU
• Atasözlerini şiirle anlatma (nazma çekme) ile anılır. • Asıl adı Veli’dir. 19. yüzyıl şairimizdir.
• Hece ve aruzu beraber kullanmıştır. • Kendisi, devletin Türkleştirme çabaları sonucu
obanın iskan politikasında kullanılmasına karşı
19. YÜZYIL çıkmış ve “Ferman padişahınsa dağlar bizim-
dir.” Sözüyle tanınmıştır.
DERTLİ • Aruzu hiç kullanmamış, sadece heceyle yaz-
mıştır.
• Bolu, Geredeli olan şairimiz 18 ve 19. yüzyıl içeri-
• Savaşçı bir kişilik olmasına karşın aşk, sevgi vb.
sinde geçer.
gibi konuları da işlemiştir.
• Yaşamış olduğu çeşitli zorluklardan dolayı “Dertli”
mahlasını aldığı söylenir. Belimizde kılıcımız kirmani
• Onun en önemli özelliği İstanbul kahvehanelerin- Taşı deler mızrağımızın temreni
den birinde çözülemeyen bir muammayı çözmesi- Hakkımızda devlet etmiş fermanı
dir. Ferman padişahın dağlar bizimdir
• Aşk, doğa, tasavvuf ve talihten yakınma gibi konu-
larda şiirler söylemiş, yobazları eleştirmiştir.
• Arapça ve Farsça bilgisi vardır ve bunu şiirlerinde
kullanmasına rağmen samimi ve akıcı bir dili vardır.
• Aruz ve heceyi beraber kullanmıştır.
Melih ÖZDAMAR – TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ÖĞRETMENİ
BAYBURTLU ZİHNİ
• 19. yüzyıl şairlerinden olan ve asıl adı Mehmet
Emin olan Zihni; Erzurum, Trabzon’da medrese
eğitimi görmüştür. Sadece Hece ile Yazanlar: Aruz ve Heceyle Yazanlar:
• Bayburt’un Rus işgali altına girmesinden duy- Köroğlu Gevherî
duğu üzüntüyü anlattığı koşma tarzındaki ağı- Levnî
Karacaoğlan Dertlî
tıyla ünlüdür.
Kayıkçı Kul Seyranî
• Divan edebiyatı sanatçısı olma kaygısı sonu-
cunda bir Divan’a ve bir de Sergüzeştname adlı
Mustafa Bayburtlu Zihnî
Ruhsatî
esere sahiptir. Ercişli Emrah Sümmanî
• Hiciv yönü gelişmiştir. Dadaloğlu +
• Aruz ve heceyi birlikte kullanmıştır. Âşık Veysel Âşık Ömer
Erzurumlu Emrah
• Kitab-ı Hikâye-i Garibe romana geçiş niteliği ta-
şıyan bir eserdir.
Âşık Ömer ve Erzurumlu Emrah dışında -İ harfi ile bitenler
RUHSATİ hem hece hem de aruzla yazmıştır.
• 19. yüzyılda Sivas’ın Kangal ilçesinde doğmuş-
tur.
• İlk mahlasları Cehdi ve İcâdi’dir. NOT: SÜREKLİ GÜNCELLENECEKTİR.
• Saz çalmadan şiir söyleme geleneğini başlat-
mıştır. MELİH ÖZDAMAR
• Usta – çırak ilişkisi sayesinde Ruhsati koluna
mensup olmuştur. Telli sazdır bunun adı
• Aruzla şiirler yazmış, heceyi kullanmış, taşla- Ne ayet dinler , ne kadı
malarıyla tanınmıştır. Bunu çalan anlar kendi
Şeytan bunun neresinde?