ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΥΜΟΡΦΙΑΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 - ΓΛΩΣΣΑΡΙ

B.1
Προγραμματισμός & Οργάνωση διδακτέας ύλης
B.1.1.2
ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΙΔΙΚΗ
Επόπτρια:
ΜΑΚΡΗ ΔΗΜΗΤΡΑ
ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ Δ.Δ.Ε.Γ ΑΘΗΝΑΣ,
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ ΑΣΠΑΙΤΕ

Εκπονήτρια:
ΠΑΝΤΑΖΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ
ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ 4ΟΥ Γ.Ε.Λ. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ,
Σ.Ε.Π. ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ
 ΟΡΙΣΜΟΙ
• Γλωσσικές μειονότητες: Ιδιαίτερες κοινωνικές ομάδες βασιζόμενες στην
εσωτερική τους συνοχή και τους δεσμούς που συνδέουν τα μέλη με
πρωτεύοντα ρόλο να παίζει η μειονοτική γλώσσα. «Μη κυρίαρχες» κοινωνικά
ομάδες.

• Μειονοτική γλώσσα: Η γλώσσα που μιλιέται από λιγότερο από το 50% του
πληθυσμού ενός έθνους-κράτους.
Στην Ελλάδα: η Τουρκική, η Πομακική, η Εβραϊκή, η Αρμένικη, η Βλάχικη, η
Αρβανίτικη, η Ρομανί.
 ΟΡΙΣΜΟΙ
Γλώσσες χαμηλής βιωσιμότητας, με μεγάλες, δηλαδή, πιθανότητες
προσβολής της βιωσιμότητάς τους: η αρβανίτικη και η αρωμουνική ή
(κουτσο)βλαχική.

Γλώσσες μέσης βιωσιμότητας: η πομακική, η ελληνική ρομανί και η

σλαβομακεδονική.

Γλώσσες υψηλής βιωσιμότητας: η τουρκική

 ΤΥΠΟΙ ΔΙΓΛΩΣΣΙΑΣ

 Ισορροπημένη ή ισοβαρής διγλωσσία (balanced bilingual): Αφορά στο άτομο που διαθέτει
ισότιμη ικανότητα στις δύο γλώσσες.

 Ανισοβαρής διγλωσσία: Αφορά στο άτομο όταν γνωρίζει και χρησιμοποιεί τις γλώσσες σε
διαφορετικό επίπεδο.

 Κυρίαρχη διγλωσσία (dominant bilingual): Αφορά στο άτομο του οποίου η ικανότητα σε μια
από τις γλώσσες (ισχυρή γλώσσα), πολύ συχνά στη μητρική, υπερέχει της ικανότητάς του στην
άλλη.

 Αμφίδρομη διγλωσσία: Αφορά το άτομο το οποίο μπορεί να χρησιμοποιεί και τις δύο γλώσσες
σε όλες τις περιπτώσεις της καθημερινής του ζωής εξίσου καλά, χωρίς κάθε φορά να καταφεύγει
για βοήθεια στη μία ή την άλλη γλώσσα.
 ΤΥΠΟΙ ΔΙΓΛΩΣΣΙΑΣ
• Ταυτόχρονη νηπιακή διγλωσσία: Αφορά το άτομο που έχει δύο μητρικές
γλώσσες οι οποίες έχουν προκύψει από ανεπίσημη μάθηση.
• Διαδοχική παιδική διγλωσσία: Αφορά κυρίως παιδί από οικογένεια
μεταναστών και είναι το αποτέλεσμα σχολικής εκμάθησης ή δίγλωσσων
εκπαιδευτικών προγραμμάτων.
• Πρώιμη διγλωσσία : όταν η δεύτερη γλώσσα μαθαίνεται στην προεφηβική
ηλικία.
• Μεταγενέστερη διγλωσσία: όταν η δεύτερη γλώσσα μαθαίνεται κατά την
εφηβική ηλικία ή μετά από αυτή.
• Πολιτισμικά προσαρμοσμένη και πολιτισμικά μη προσαρμοσμένη
διγλωσσία.
 ΤΥΠΟΙ ΔΙΓΛΩΣΣΙΑΣ
• Παθητική διγλωσσία: Αφορά τα άτομα που κατανοούν τη δεύτερη γλώσσα
αλλά δεν μπορούν να τη χρησιμοποιήσουν.

• Αφανής διγλωσσία: Η απουσία κάθε γλώσσας εκτός της Ελληνικής ως

μέσου επικοινωνίας στο σχολικό πλαίσιο. (Τσοκαλίδου, 2012).
 ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΕΣ
ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ
• Ατομική διγλωσσία: περιλαμβάνει τις περιπτώσεις της διγλωσσίας όχι μόνο ενός
ατόμου αλλά και μιας οικογένειας ή μιας μειονοτικής ομάδας σε μια χώρα υποδοχής
(οι Αλβανοί στην Ελλάδα).

• Συλλογική ή κοινωνική διγλωσσία: αναφέρεται στη γλωσσική υπόσταση μιας

κοινωνίας στην οποία επικρατεί η χρήση δύο ή περισσοτέρων γλωσσών. Άλλη
γλώσσα ομιλείται στο σπίτι ή μεταξύ των γειτόνων και άλλη στις διάφορες κρατικές
υπηρεσίες (Ελβετία, Αφρική, Δυτική Θράκη).

• Ατομική διγλωσσία χωρίς κοινωνική διγλωσσία: Ενώ υπάρχουν άτομα ή

ομάδες που χρησιμοποιούν δύο γλώσσες, η κοινωνία και οι κοινωνικοί θεσμοί
λειτουργούν μονόγλωσσα. Απαντάται σε κοινωνίες που δέχονται μετανάστες.
 ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΕΣ
ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ
• Κοινωνική διγλωσσία χωρίς ατομική διγλωσσία: Οι γλωσσικές
κοινότητες μπορούν να είναι οργανωμένες στα πλαίσια του ίδιου κράτους
αλλά γλωσσικά να μη συνδέονται έτσι ώστε το κάθε άτομο να πρέπει να
κατέχει και τις δύο γλώσσες.
• Ελιτίστικη (αριστοκρατική) διγλωσσία: εκτός από τη μητρική του γλώσσα
το άτομο μαθαίνει και άλλες γλώσσες γιατί η εκμάθηση αυτή συνδέεται με
επαγγελματικούς λόγους, για να έρθει το άτομο σε επαφή με τους
πολιτισμούς των άλλων γλωσσών…
• Λαϊκή διγλωσσία: έχουν εκείνα τα άτομα που αναγκάζονται να κατακτήσουν
μια δεύτερη γλώσσα για να είναι σε θέση να ανταποκριθούν στις προκλήσεις
και απαιτήσεις της καθημερινής ζωής τους (Αθίγγανοι, μουσουλμανική
μειονότητα της Θράκης).
 Προσθετική και Αφαιρετική Διγλωσσία

• Προσθετική διγλωσσία αναπτύσσεται όταν η εισαγωγή της

δεύτερης γλώσσας(συνήθως αυτή του σχολείου) δεν ακυρώνει
την πρώτη γλώσσα του μαθητή (τη μειονοτική).

• Η Αφαιρετική διγλωσσία παραπέμπει στην ανάπτυξη μιας

γλώσσας εις βάρος μιας άλλης, ως αποτέλεσμα εκπαιδευτικών
παρεμβάσεων.

Η Αφαιρετική διγλωσσία οδηγεί στη διπλή ημιγλωσσία.

 ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΠΟΡΤΡΕΤΟ

Πρόκειται για παιδαγωγικό εργαλείο που προσφέρει στους/στις εκπαιδευτικούς μια

ακριβή εικόνα της γλωσσολογικής πραγματικότητας και του δίγλωσσου δυναμικού των
παιδιών με μεταναστευτικό υπόβαθρο.
Το γλωσσικό πορτρέτο εστιάζει στον πλούτο των γλωσσικών βιωμάτων των παιδιών
καθώς και στον τρόπο που μαθαίνουν τις γλώσσες τους και εισάγονται στον
γραμματισμό.

(Chumak-Horbatsch, 2018:25)
 ΤΟ ΟΚΤΑΠΛΕΥΡΟ ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΠΟΡΤΡΕΤΟ
Το γλωσσικό πορτρέτο καλύπτει 8 πτυχές των γλωσσικών περιστάσεων των παιδιών με μεταναστευτικό υπόβαθρο.
Περιλαμβάνει πληροφορίες για τις οικογενειακές γλώσσες των παιδιών, για τη διαδικασία εκμάθησης δύο ή περισσοτέρων
γλωσσών καθώς και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν στη μονόγλωσση σχολική τάξη.

Τα παιδιά με μεταναστευτικό υπόβαθρο είναι:

1. Εν δυνάμει δίγλωσσα
2. Έχουν γλωσσικά βιώματα εκτός τάξης
3. Μπορούν να επικοινωνήσουν σε δύο γλώσσες με επιτυχία
4. Έχουν γλωσσικές ιδιαιτερότητες και ανάγκες γραμματισμού σε δύο γλώσσες
5. Κινδυνεύουν να χάσουν τις οικογενειακές τους γλώσσες
6. Βιώνουν απομόνωση και μοναξιά
7. Βιώνουν γλωσσικό σοκ και παραμένουν σιωπηλά
8. Συχνά κρύβουν τις οικογενειακές τους γλώσσες

(Chumak-Horbatsch, 2018:26)
 ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ

Η Γλωσσικά Κατάλληλη Πρακτική (Linguistically Appropriate Practice) είναι μία ενταξιακή προσέγγιση που μπορεί να
εφαρμοστεί στην τάξη που φοιτούν μαθητές με μεταναστευτικό υπόβαθρο.

• Στηρίζεται στη δυναμική διγλωσσία.

• Αναγνωρίζει τις ανάγκες των μαθητών και στις δύο γλώσσες.
• Οικοδομεί συνεργασίες με τις οικογένειες των μαθητών.
• Αναγνωρίζει τη σημασία των οικογενειακών γλωσσών.
• Εμπλουτίζει τις ήδη υπάρχουσες εμπειρίες και γνώσεις των παιδιών στη γλώσσα και τον γραμματισμό.
• Ενθαρρύνει τη χρήση της οικογενειακής γλώσσας στο σχολείο.
• Ενθαρρύνει τη διαγλωσσικότητα.
• Βοηθά όλα τα παιδιά να κατανοήσουν και να αποδεχτούν τη γλωσσική ετερότητα.

(Chumak-Horbatsch, 2018:60)
 ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ

Είναι η κοινότητα των ανθρώπων που συμφωνούν για το πώς και

για ποιο σκοπό χρησιμοποιούν τη γλώσσα ή τις γλώσσες.
Συμφωνούν σε ένα σύνολο κανόνων που διέπουν τη χρήση της
γλώσσας.

• Σε πόσες γλωσσικές κοινότητες ανήκετε;

 ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΗ (language shift)

Είναι η διαδικασία που μπορεί να οδηγήσει σε μονογλωσσία.

Λόγοι που ευνοούν τη γλωσσική μετατόπιση:

1. Η εισβολή της πιο δυνατής γλώσσας σε παραδοσιακούς χώρους χρήσης της πιο
αδύνατης.
2. Οι δεσμοί που οι μετανάστες διατηρούν ή δε διατηρούν με τη χώρα καταγωγής
τους.
3. Οι απόψεις της πλειονότητας για τη γλώσσα της μειονότητας ή τις μειονοτικές
γλώσσες.
4. Η γλωσσική διμορφία/πολυμορφία στο πλαίσιο της μειονοτικής γλώσσας.
5. Ο ρόλος του σχολείου στην υποστήριξη ή όχι των γλωσσών των μαθητών.
 ΔΙΓΛΩΣΣΙΑ ΚΑΙ ΕΝΑΛΛΑΓΗ ΚΩΔΙΚΑ
(code switching)

Η εναλλαγή του κώδικα μπορεί να είναι διαπροτασιακή, ενδοπροτασιακή και

ενδολεξική.
• Είναι μια δεδομένη πρακτική στην επικοινωνία ανάμεσα σε δίγλωσσα άτομα, ενώ η
μεταφορά στοιχείων από τη μια γλώσσα στην άλλη είναι μια πρακτική των
δίγλωσσων ατόμων στην προσπάθειά τους να μάθουν τη γλώσσα-στόχο.
• Η εναλλαγή κώδικα έχει να κάνει και με την «κατάκτηση» της ταυτότητας του
δίγλωσσου μαθητή.
• Η εναλλαγή κώδικα υποδηλώνει ταύτιση και κοινές εμπειρίες με το συνομιλητή.
• Η ΕΚ συμβάλλει ουσιαστικά στη διατήρηση των ασθενών γλωσσών, οι οποίες μόνο
σε συνάρτηση με τις ισχυρές θα μπορέσουν να κληροδοτηθούν στις νεότερες γενιές.
 ΘΕΩΡΙΑ/ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΩΝ ΟΡΙΑΚΩΝ ΕΠΙΠΕΔΩΝ ή
ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΩΦΛΙΩΝ
(Thresholds Theory/Thresholds Level Hypothesis)

Το παιδί πρέπει να κατακτήσει ένα ελάχιστο επίπεδο γλωσσικής ικανότητας

έτσι ώστε να μην του παρουσιαστούν αρνητικές ή επιβλαβείς γνωστικές
συνέπειες.

Εάν ένα παιδί έχει χαμηλό επίπεδο ικανότητας στην πρώτη του γλώσσα (Γ1),
τότε ανάλογο χαμηλό επίπεδο θα παρουσιάζει και η δεύτερή του γλώσσα
(Γ2).
 ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΗΣ ΑΛΛΗΛΕΞΑΡΤΗΣΗΣ
ΤΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ
Αν αναπτυχθεί ακαδημαϊκή ικανότητα στη μειονοτική γλώσσα μέσω της διδασκαλίας
της στο σχολείο, αυτή η ικανότητα θα μεταφερθεί και στην πλειονοτική γλώσσα.

Οι γνώσεις και οι ικανότητες που έχουν αποκτήσει μέσω της Γ1 μεταφέρονται στη
Γ2. Αλλά μπορεί να συμβεί και το αντίστροφο. Οι έννοιες και οι δεξιότητες
γραμματισμού που τα παιδιά μαθαίνουν στην πλειονοτική γλώσσα μπορούν να
μεταφερθούν και στη γλώσσα του σπιτιού.

Έτσι οι δύο γλώσσες βρίσκονται σε αλληλεξάρτηση όσον αφορά τις έννοιες και τις
δεξιότητες σκέψης.
(Cummins, 2005)
 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

• Chumak-Horbatsch, R. (2018). Γλωσσικά Κατάλληλη Πρακτική. (Β. Κούρτη-

Καζούλλη, Επιμ.). Δίσιγμα.
• Cummins, J. (2005). Ταυτότητες υπό διαπραγμάτευση. (Ε. Σκούρτου, Επιμ.).
Gutenberg.
• Τσοκαλίδου, Ρ. (2012). Χώρος για δύο: Θέματα διγλωσσίας και εκπαίδευσης.
Ζυγός.