https://thanhpuskin.wordpress.

com/2017/02/26/am-nhac-hoc-la-gi-2/

Âm nhạ c họ c là gì?
Tác giả: Nguyễn Thanh Hà
http://www.vienamnhac.vn/bai-viet/nhac-moi/am-nhac-hoc-la-gi
Âm nhạc học (musicology) là kiến thức, là kết quả nghiên cứu âm nhạc và những vấn đề có
liên quan đến âm nhạc.
ở phương Tây, thuật ngữ âm nhạc học (musikwiseeschatft / musicology) đã được sử dụng từ
thế kỷ XVIII, tuy nhiên muố tìm hiểu sâu hơn về lịch sử và đối tượng nghiên cứu của ngành
khoa học này chúng ta cần quay ngược về với thời kỳ Hy Lạp cổ đại.
Nhân vật tiêu biểu của âm nhạc học phương Tây
Có thể nói nhà tư tưởng, nhà toán học vĩ đại Pythagoras (580-500 TCN) [1] là người đi tiên
phong trong việc nghiên cứu âm hưởng học, là ông Tổ của lĩnh vực nghiên cứu triết học âm
nhạc. Pythagoras còn đưa ra suy đoán về sự hòa hợp giữa con số và quãng, suy diễn ra giả
thuyết “lý luận hài hòa thiên thể”, ông dự định lấy giả thuyết này để chứng minh mối quan hệ
giữa âm nhạc và sự chuyển động của các vì sao trên vũ trụ, từ đó chứng minh bản chất của
thế giới.
Nhà lý luận âm nhạc Aristoxenos[2] (thế kỷ IV TCN) lại phản đối chủ trương: dựa vào số học để
giải thích âm nhạc của Pythagoras. Trong cuốn Hòa hợp luận của mình, ông đã đưa ra quan
điểm “lý luận tinh thần” như sau: âm nhạc là môn nghệ thuật chứa đựng tình cảm, âm nhạc có
hòa hợp với con người hay không là do khả năng và thói quen cảm thụ âm nhạc của mỗi
người, do chủ quan từng người suy xét. Một số triết học gia như Aristotle, Plato… đã đưa ra
“lý luận mỹ học và giáo dục”, xuất phát từ đạo đức nghề giáo của mỗi quốc gia để trình bày và
phân tích chức năng xã hội của âm nhạc.
Đối tượng và phạm vi nghiên cúu
Từ nửa trước của thế kỷ thứ XVIII, người châu Âu[3] đã rất quan tâm đến âm nhạc phương
Đông. Ghi chép, nghiên cứu âm nhạc Trung Quốc ở thời kỳ ấy điển hình có Jean – Baptiste
Du Hatde và Joseph Amiod; nghiên cứu âm nhạc Nhật Bản có Guillaume – André
Villoteau và Francis Taylor Piggot; âm nhạc ấn Độ có William Jones và Charles Russel Day [4]
…. Tuy nhiên, đến giữa thế kỷ XIX, cùng với sự ra đời của tạp chí âm nhạc học ở Đức số đầu
tiên, học giả người Đức: Friedrich Churysander (1826-1901) cho xuất bản Jahrbücher für
Musikalische Wissenschaft – 1863(Niên giám khoa học âm nhạc – năm 1863) thì âm nhạc
học mới thực sự được xem là một ngành nghiên cứu khoa học. Trong tiếng Đức, musik – âm
nhạc, wissenschaft – khoa học. Đặc biệt là 22 năm sau, khi Umfang, methode und ziel der
musikwissenschaft – 1885 (Phạm vi, phương pháp và mục tiêu nghiên cứu của âm nhạc học
– năm 1885) của nhà âm nhạc học người Đức – GuiDo Adler (1855-1941) xuất hiện thì những
vấn đề về vị trí mỹ học âm nhạc trong hệ thống âm nhạc học mới được đề cập và nghiên cứu
chỉnh thể. Tuy nhiên, điều này có chính xác và mang tính toàn diện hay không? Chúng ta
cùng nhìn lại về lịch sử phát triển và những định nghĩa về ngành khoa học còn non trẻ này.
Những năm 60 của thế kỷ XIX, một số học giả của Đức như Helm Holtz đã đưa ra ý kiến sau:
âm nhạc học cần lấy những nguyên liệu vật chất cấu thành nên âm nhạc và quá trình cảm thụ
nó làm đối tượng nghiên cứu chính. Nói cách khác, nghiên cứu âm nhạc lấy quá trình vật lý
của việc sinh ra và truyền bá âm nhạc cùng quá trình sinh lý mà con người cảm thụ được nó
làm đối tượng. Nói cách khác, đối tượng nghiên cứu của âm nhạc học là những hiện tượng
vật lý âm thanh và sinh lý học âm thanh, và như vậy âm nhạc học nghiễm nhiên đã trở thành
một bộ phận cấu thành của khoa học tự nhiên.
Cuối thế kỷ XIX, một số nhà nghiên cứu âm nhạc của phương Tây có quan niệm truyền thống
như sau: nghiên cứu âm nhạc học cần phải lấy lịch sử phát triển của âm nhạc hoặc nói chính
xác hơn là lấy lịch sử âm nhạc phương Tây làm trọng tâm nghiên cứu. Trong một giai đoạn
nào đó, họ đã coi nghiên cứu lịch sử âm nhạc phương Tây là âm nhạc học (musicology) đồng
thời lại gọi những nghiên cứu lịch sử âm nhạc khu vực ngoài châu Âu là âm nhạc học dân
tộc (ethnomusicology).
Đến năm 1980, trong mục “Âm nhạc học” cuốn 12 của Tân từ điển âm nhạc Grove và nhạc sĩ 
có viết: âm nhạc học“là lĩnh vực tri thức, lĩnh vực tri thức này xem nghệ thuật âm nhạc là một
hiện tượng vật lý, tâm lý, mỹ học và văn hóa, tất cả là đối tượng nghiên cứu của âm nhạc
học”. Có nghĩa là: lấy quy luật, tính chất nghệ thuật trong một chủ thể âm nhạc của toàn bộ
nhân loại làm đối tượng nghiên cứu.
Năm 1989, trong mục “Âm nhạc học” (do Liễu Nãi Hùng, La Truyền Khai biên soạn) của
cuốn Bách khoa toàn thư Trung Quốc – Vũ điệu âm nhạc cho rằng: âm nhạc học“chỉ việc
nghiên cứu những lý luận khoa học có trong âm nhạc”.
Vào năm 1997, trong mục “Âm nhạc học” của Tân từ điển âm nhạc xuất bản tại Nhật Bản có
viết: âm nhạc học“là một lĩnh vực học thuật nghiên cứu mọi thứ có liên quan đến âm nhạc và
được vận dụng mọi phương pháp khoa học tiên tiến để nghiên cứu (phương diện khoa học tự
nhiên, nhân văn và xã hội)”.
Nhiệm vụ chung của âm nhạc học là làm sáng tỏ bản chất cũng như quy luật của âm nhạc
thông qua những hiện tượng tự nhiên, xã hội và văn hóa có liên quan đến âm nhạc.
Nghiên cứu các lĩnh vực có liên quan như: mỹ học âm nhạc, âm luật học, nhạc khí học.
Nghiên cứu đặc điểm tư liệu vật chất của âm nhạc phải nghiên cứu cả âm thanh học, âm luật
học, nhạc cụ học…. Nghiên cứu hình thái âm nhạc và các bộ phận cấu thành, phải nghiên
cứu các lý luận kỹ thuật sáng tác như giai điệu, hòa âm, đối vị (phức điệu), phương pháp luận
nghiên cứu âm nhạc. Ngoài ra còn có những nghiên cứu từ lĩnh vực biểu diễn nghệ thuật, lý
luận biểu diễn, phương pháp chỉ huy[5].
Cũng vào năm 1997, trong cuốn Nhập môn âm nhạc học của tác giả Du Nhân Hào do nhà
xuất bản Âm nhạc nhân dân phát hành, có viết: “Đối tượng nghiên cứu của âm nhạc học là
những gì có liên quan đến âm nhạc, bao gồm toàn bộ các tác phẩm âm nhạc trước đây và
hiện nay cùng các hoạt động âm nhạc khác”[6].
Cùng năm 1989, trong mục “Âm nhạc học” của cuốn Từ điển bách khoa âm nhạc do Hà Càn
Tam biên soạn, có viết: âm nhạc học“là các lý luận đã có được từ việc nghiên cứu nghệ thuật
âm nhạc. Phạm vi nghiên cứu của âm nhạc học vô cùng rộng lớn – đề cập đến mọi hiện
tượng âm nhạc trong xã hội loài người. Âm nhạc học không chỉ nghiên cứu bản thân các tác
phẩm âm nhạc mà còn phải cân nhắc đến mối quan hệ giữa âm nhạc và những yếu tố có liên
quan”. Như vậy, âm nhạc học là môn khoa học yêu cầu chúng ta cần nghiên cứu từ mọi góc
độ như vật lý học, tâm lý học, mỹ học, xã hội học, lịch sử học, dân tộc học [7].
Nhìn lại những đối tượng và phạm vi nghiên cứu khoa học âm nhạc học đã được đề cập trên
cho thấy: mỗi thời kỳ, mỗi nhà nghiên cứu đều có những lý giải của riêng mình, trong đó vừa
thể hiện dấu ấn thời đại vừa đánh dấu sự phát triển của khoa học. Ví dụ: quan điểm của Helm
Holtz vào những năm 60 của thế kỷ XIX là lấy những thành quả nghiên cứu của khoa học tự
nhiên lúc bấy giờ làm nền tảng để phản ánh giới học thuật. Quan điểm này xuất phát từ các
thành tựu đạt được trong khoa học tự nhiên, hy vọng cũng có thể vận dụng được phương
pháp thực tiễn để tiến hành các nghiên cứu trong lĩnh vực khoa học nhân văn. Thậm chí cũng
đã xuất hiện quan điểm của Chrysander như sau: “Âm nhạc học nên có mối liên hệ với ‘khoa
học thực tiễn’ đương thời có xu hướng phát triển, cần phải trở thành một ngành khoa học
được tôn trọng, có ý nghĩa”. Còn trong Tân từ điển âm nhạc Grove và nhạc sĩ thì đối tượng
nghiên cứu khoa học âm nhạc được sự mở rộng trong phạm vi nghiên cứu âm nhạc của thời
đại, bao gồm nghiên cứu những hiện tượng vật lý, tâm lý, mỹ học, văn hóa, mặt khác tiến
hành nghiên cứu những giới hạn trong nghệ thuật âm nhạc và bản thể âm nhạc nhưng không
thích hợp với phương pháp nghiên cứu nhân loại học và dân tộc học.
Nhiệm vụ của âm nhạc học?
Nhiệm vụ của âm nhạc học là khai thác, thu thập, bảo tồn, chỉnh lý và nghiên cứu những gì có
liên quan đến âm nhạc, để trả lời câu hỏi “Âm nhạc là gì?”. Thứ tiếp là những hành vi âm
nhạc (gồm hoạt động sinh lý, hoạt động thẩm mỹ, hoạt động sáng tạo, hoạt động biểu diễn và
tiếp nhận hành vi) của các dân tộc, quốc gia cũng như cá nhân trước đây và hiện nay…
Âm nhạc học cần phải thông qua việc nghiên cứu những hành vi âm nhạc của bản thân con
người (cá nhân và cộng đồng) để giải thích nguyên nhân “vì sao những sản phẩm âm nhạc ra
đời?” và trả lời cho câu hỏi “vì sao âm nhạc này lại như thế này chứ không phải thế kia?”.
Tính chất khoa học
Về tính chất khoa học, hệ thống học thuật phương Tây thường coi âm nhạc học là một bộ
phận của khoa học nhân văn. Vì mục đích quan trọng của âm nhạc học là nghiên cứu ÂM
NHạC – một hoạt động tâm lý của con người. Nhưng khi đề cập đến các phân ngành khoa
học của âm nhạc học lại gặp phải vấn đề thuộc tính “song tầng” hoặc “đa tầng”. Ví dụ: thanh
nhạc học là sự kết hợp giữa âm nhạc học và vật lý học; nhạc luật học là sự kết hợp giữa âm
nhạc học, toán học và vật lý học; âm nhạc học sinh lý là sự kết hợp giữa âm nhạc học và sinh
lý học; âm nhạc công nghệ là sự kết hợp giữa âm nhạc học và khoa học công nghệ; âm nhạc
trị liệu là sự kết hợp giữa âm nhạc học và y học… Tất cả những phân ngành khoa học kể trên
hầu hết đều là những nghiên cứu về mối tương quan giữa âm nhạc học và lĩnh vực khoa học
tự nhiên.
Tiếp đó, âm nhạc học xã hội là sự kết hợp giữa âm nhạc học và xã hội học; âm nhạc học
quản lý là sự kết hợp giữa âm nhạc học và quản lý học; âm nhạc học giáo dục là sự kết hợp
giữa âm nhạc học và giáo dục học; âm nhạc học kinh tế là sự kết hợp giữa âm nhạc học và
kinh tế học; âm nhạc học dân tộc là sự kết hợp giữa âm nhạc học và dân tộc học…. Những
phân ngành khoa học này đều là những nghiên cứu về mối tương quan giữa âm nhạc học và
các lĩnh vực khoa học xã hội.
Triết học âm nhạc là những nghiên cứu về bản chất, chức năng và giá trị âm nhạc; âm nhạc
học lịch sử là những nghiên cứu về quy luật phát triển lịch sử của âm nhạc; âm nhạc hình
thái, âm nhạc học sáng tác, âm nhạc học nghệ thuật biểu diễn, âm nhạc học phê bình … đều
là những nghiên cứu về vấn đề âm nhạc thể hiện tinh thần, tình cảm của con người như thế
nào. Nói chung những nghiên cứu này đều là nghiên cứu về tính chất khoa học nhân
văn của âm nhạc.
Âm nhạc học thuộc về một ngành khoa học tổng hợp có trọng tâm là khoa học nhân văn.
Mặc dù những nghiên cứu âm nhạc học đều có liên quan đến lĩnh vực khoa học tự nhiên và
khoa học xã hội nhưng vẫn thể hiện bản chất: âm nhạc là biểu hiện tinh thần nhân văn. Từ
những yếu tố trên, chúng tôi cho rằng: âm nhạc học thuộc một ngành khoa học của phạm
trù khoa học nhân văn.
 

[1]. Nhà toán học vĩ đại Pythagoras (Pi-ta-go) (năm 580-500 TCN) là người đi tiên phong trong
việc nghiên cứu âm hưởng học.
[2]. Aristoxenus sinh ra tại Tarentum (La Mã cổ đại), là con trai của nhà âm nhạc học
Spintharus, và là học trò của Aristotle.
[3]. Họ không chỉ là những nhạc sỹ, những nhà khoa học mà còn có cả những nhà thám hiểm,
các Đạo sĩ truyền giáo…
[4]. – J. B. Du Halde (1735), Description de L’Empire  de la Chine.Paris.
– J. M. Amiot: Mémoire sur la musique des chinois tant anciens que moderns.Paris,
1779/R1973;
– W. Jones: On the Musical Model of the Hindoos , Asiatick Reseaches, iii(1972), 55-87; repr.
In S. M. Tagore: Hindu Music From Various Authors. Calcutta, 1875, 2/1882, in 2 prs., 3/1965;
– G. A. Villoteau: ‘De I’ étal actuel de I’art musical en Egypte’ and ‘Description Historique,
technique et littéraire des instrumens de musique de orientaux’.Description de L’Egypte: état
modern, I, ed. E. P. Jomard. Paris, 1809, 607-845, 846-1016;
– R. G. Kiesewetter (1842), Die Musik der Araber, Leipzig.
– F. T. Piggot (1893): The Music and Musical Instruments of Japan,.London.
– C. R. Day: The Music and Musical Instruments of Southern India and the Deccan. London
and New York, 1891/R1974.
[5]. ủy ban biên tập “Vũ điệu âm nhạc”, ủy ban tổng biên tập Đại bách khoa toàn thư Trung
Quốc, phòng biên tập Nhà xuất bản Đại bách khoa toàn thư Trung Quốc Đại bách khoa toàn
thư Trung Quốc (1989), Vũ điệu âm nhạc. Nhà xuất bản Đại bách khoa toàn thư Trung Quốc,
trang 817, 818.
[6]. Du Nhân Hào (1997), Khái luận về âm nhạc học. Nhà xuất bản Âm nhạc nhân dân, trang
7.
[7]. Mậu Thiên Thụy chủ biên (1998), Từ điển bách khoa âm nhạc. Nhà xuất bản Âm nhạc
nhân dân, trang 713.