kritisch in de

samenleving

Maaike Quik
LLO 2C
2021-2022
1
Inhoud
Cultuur...................................................................................................................................................4
1. Cultuur, een complex begrip......................................................................................................4
2. Culturen: statisch of dynamisch?................................................................................................7
3. Intercultureel leren of cultureel toerisme?................................................................................7
4. Vooroordelen en discriminatie.......................................................................................................8
4.1. Categoriseren.........................................................................................................................8
4.2. Stereotypen en vooroordelen................................................................................................8
4.3. De invloed van ons referentiekader.......................................................................................8
5. Discriminatie...................................................................................................................................9
5.1. Positieve actie.........................................................................................................................9
6. Racisme........................................................................................................................................10
7. Inleiding: België, een land met vele gezichten..............................................................................11
7.1. België: een democratie.........................................................................................................11
7.2. Hoeveel regeringen en parlementen telt België?.................................................................11
7.3. Wat is het verschil tussen een regering en een parlement?.................................................12
7.4. Bij elk parlement hoort een regering....................................................................................12
7.5. België een ingewikkelde democratie....................................................................................12
8. De evolutie van het stemrecht: wie mag stemmen?....................................................................13
8.1. Cijnskiesrecht........................................................................................................................13
8.2. Algemeen meervoudig (mannen)stemrecht.........................................................................13
8.3. Algemeen enkelvoudig (mannen)stemrecht.........................................................................14
8.4. Stemrecht voor vrouwen......................................................................................................14
8.5. Stemgericht van 18 jaar........................................................................................................14
8.6. Wie komt/mag vandaag naar de stembus?..........................................................................14
(Urban) Education................................................................................................................................16
9. Diversiteitsmanagement..........................................................................................................16
9.1. Diversiteit in de klas en daarbuiten......................................................................................16
9.1.1. Vooraf een tip: werk vanuit je functie-zone..................................................................16
9.1.2. Etnische diversiteit.......................................................................................................16
9.1.3. Urban education...........................................................................................................17
10. Schoolsegregatie...................................................................................................................18
10.1. Vormen schoolsegregatie.................................................................................................18
10.2. Kan segregatie kwaad, geeft het verschil in schoolresultaten?........................................19
10.3. Maakt gekleurde schoolsegregatie een verschil (etnische breuklijn)?..............................19

2
 10.4. Sociaal-economische factoren: sociale breuklijn..............................................................20
10.5. Theorieën over oorzaken van ongelijkheid.......................................................................20
10.6. Voorwaarden tot succesvol contact.................................................................................21
10.7. Wat met schooltaal en thuistaal?.....................................................................................21
11. Kansarmoede............................................................................................................................22
11.1. Vzw De Link – Oorsprong..................................................................................................22
11.2. De Missing Link.................................................................................................................22
11.3. Web van armoede............................................................................................................23
11.4. De vijf kloven van armoede..............................................................................................24
12. Herinneringseducatie...............................................................................................................26
12.1. Memoryboom & performing the past..............................................................................26
12.1.1. Herdenkingsmanie........................................................................................................26
12.1.2. Performing the past......................................................................................................27
12.2. Het lichaam als een theater van herinneringen................................................................28
12.2.1. Tatoeagecultuur............................................................................................................28
12.2.2. Tatoeagecultuur in het verleden...................................................................................28
12.2.3. Herdenkingstatoeage....................................................................................................28
12.3. Het traumatische verbeelden (NIET KENNEN)..................................................................29
12.3.1. Holocaust......................................................................................................................29
12.3.2. Het traumatische verbeelden NIET KENNEN VOOR EXAMEN.......................................29
12.3.3. Nuit et Brouillard..........................................................................................................30
12.4. Herinneringseducatie in de lagere school.........................................................................31
12.4.1. Herinneringseducatie....................................................................................................31
12.4.2. Waarom herinneringseducatie in de lagere school?.....................................................31

3
Cultuur
1. Cultuur, een complex begrip
Cultuur = een intersubjectief symbolensysteem dat de mens een oriëntatie biedt ten aanzien van de
anderen, de dingen, zichzelf en het buitenmenselijke.
 Intersubjectief = gaat tussen mensen onderling, heeft te maken met mensen
 Dit symbolensysteem wordt van generatie op generatie overgeleverd en getransformeerd (=
er komen veranderingen in)
 Symbolensysteem = het geheel van tekens, waarmee de mens zijn kennen, kunnen en zijn
uitdrukt.
 Intersubjectief symbolensysteem = mensen weten hoe ze zich moeten gedragen
(bijvoorbeeld: kleren aandoen, …)
Symbolen
Helden
WaardenRituelen
en opvattingen

Motieven (prestatiemotief,
machtsmotief, sociale motief -
gezondheidsmotief)

Ons handelen – denken – willen is cultureel bepaald!

Wat denk je? ≠ iets weten, je weet niet wat erachter schuilt
Het onzichtbare ken je niet, vinden we raar  de achtergrond ken je niet

Symbolen
 Meest zichtbaar
 Oppervlakkigste
 Makkelijkst te veranderen
Waarden
 Minst zichtbaar
 Minst oppervlakkig
 Moeilijkste te veranderen

4
 Samenleving ≠ cultuur
 Een samenleving of groep deelt wel een cultuur
 In een samenleving kunnen er verschillende (deel)culturen zijn
 Individuen behoren tot verschillende groepen of culturen
o Cultuur is meer dan etnisch
o Lkr zijn ook een cultuur
o Blijven slapen bij iemand  je komt in een andere cultuur terecht
o Economische cultuur  lage klasse, middenklasse, hoge klasse (veel geld)
o Beroepscultuur  onderwijscultuur

Verdere verkenning van het begrip cultuur

 Cultuur biedt oriëntatie  nood aan kaders = mensen zoeken naar iets wat ze kennen,
nieuwe klas is onwennig
 Cultuur brengt rust  in onrustige situaties grijpen mensen terug naar hun cultuur, je weet
bij wie je op je gemak bent
 Culturen zijn rekbaar  hoe kleiner de groep, hoe meer cultuurverschillen aan de
oppervlakte komen (in Italië -> de Limburgers, in Hasselt -> de Oudsbergenaren, de
Genkenaren, …)
 Cultuur als natuur
Ontstaan culturele conflicten  kaders worden verinwendigd
Dimensies van cultuur
Cognitieve dimensie:
 Wat je kan denken of niet kan denken
 = wat het verstand kan bedenken  wij kunnen bedenken dat je gelovig en niet gelovig kan zijn

Evaluatieve dimensie:
 Wat zijn de regels en wat zijn de sancties van/door de in-group
 Wat de cultuur af- of goedkeurt (transformeert), hoeft niet wettelijk te zijn
 Polygamie mag niet in België
 Man die met 4 vrouwen woont, werd over gepraat, de bakker verkocht geen brood meer (cultuur
keurt bepaalde dingen af)

Affectieve dimensie:
 Cultuur ontstaat in de in-group en je past je vanuit deze dimensie aan aan de verwachtingen van de in-
group
 Wat je doet om bij een culturele groep te horen, om aansluiting te blijven vinden
 Je doet dingen om je ouders, … plezier te doen

Het internaliseren van waarden en normen door socialisatieprocessen

 Primaire socialisatie = je krijgt waarden en normen van thuis mee (beleefdheid 
aangeleerd, veiligheidsgordel aandoen  zien ze)
 Secundaire socialisatie = school, jeugdbeweging, … (organisatie, solidariteit, …)
 Tertiaire socialisatie = media
Bij kinderen waarbij primaire en secundaire socialisatie overeenkomen, heb je geen problemen
Separatie Integratie
 = afzonderen, je behoudt je eigen waarden en  Je behoudt voor een deel je eigen waarden en
normen normen, je neemt ook nieuwe waarden en
normen aan

5
  Media gebruikt altijd het woord integratie
(maar bedoelen assimilatie)
Marginalisatie Assimilatie
 Geen waarden en normen  Compleet waarden en normen van andere
 Weg naar de gevangenis cultuur overnemen
 Hebben geen eigen waarden en normen meer
 Mag niet zichtbaar zijn dat je van ergens
anders komt
Mogelijke strategieën bij “cultuurshock”
Wat bepaald de keuze van strategie? Financiële situatie, thuissituatie, …

DIMENSIES HOFSTEDE:
Cultuur ≠ beschaving

Mentale programmering = geheel van niet of nauwelijks bewust gehanteerde opvattingen over wat
in het sociale verkeer als normaal of abnormaal wordt beschouwd
 Wat mensen beschouwen als normaal (Heb je al warm gegeten?)

Dimensies Hofstede

Collectivisme Culturen waarbij meer gefocust wordt op de groep i.p.v. op het individu,
wat jij doet als individu, heeft effect op de hele groep
------------
 Uw broer doet iets, straalt gelijk op u af
 Schande maken -> jij maakt jezelf belachelijk, dus ook heel je
familie
Individualisme Er wordt gekeken naar het individu
------------
 Uw broer doet iets, wordt niet gelijk met u vergeleken
 Jij bent verantwoordelijk voor je daden, niemand anders
Machtsafstand Hoge machtsafstand = men accepteert dat superieuren (ouders,
docenten, leidinggevenden …) meer macht hebben
------------
 Je mag je mening geven, maar wel op een zeer respectvolle
manier
 Docenten niet met voornaam aanspreken, maar met mevrouw of
meneer
 In België  baas staat boven u en je durft minder in te gaan
tegen je eigen baas
----------------------------------------------------------------------------------------
Lage machtsafstand = mensen proberen macht gelijkmatig te verdelen
 Vragen om rechtvaardigheid als er ongelijkheden zijn op het
gebied van macht

Feminiteit Feminime waarden:

 Zorgen voor
 Je mag thuisblijven voor je kinderen
 In dialoog gaan

6
  …
Masculiniteit Masculine waarden:
 Prestatiedrang
 Het werk staat voorop
 …
Onzekerheidsvermeiding Hoge onzekerheidsvermeiding = wanneer er heel veel onzekerheid is in
een land (bij mensen, …)
------------
 In België is top qua onzekerheidsvermeiding, alles is verzekerd
 Studenten: moeten we dat kennen?
 Mensen in het algemeen: altijd een paraplu bij, … voor het geval
dat
------------------------------------------------------------------------------------------
Lage onzekerheidsvermeiding = een lage onzekerheidsvermeiding heeft
de volgende kenmerken:
 weinig regels
 Verschillen in meningen worden geaccepteerd
 Afwijkend of uniek gedrag wordt (tot op zekere hoogte)
gewaardeerd door de maatschappij
Langetermijngerichtheid Denken op lange termijn
------------
 Sparen
 Belgen denken op lange termijn (wat gaan we over 20 jaar)
Kortetermijngerichtheid Denken op korte termijn
------------
 Wat gaan we morgen doen?
 …

2. Culturen: statisch of dynamisch?

Statisch-traditioneel of onderhevig aan veranderingsprocessen
 Geen enkele cultuur is statisch, culturen veranderen (veranderingsproces)

3. Intercultureel leren of cultureel toerisme?

Volgende principes vormen de basis van een sociaal-cultureel bewustzijn dat uitgaat van een
dynamische visie op cultuur en sociaal-culturele identiteit:
 Er is geen checklist van gedragingen of overtuigingen die een bepaalde cultuur omvatten
 Elke persoon moet begrepen worden binnen zijn of haar unieke raamwerk/context
 Alle personen zijn een dynamische mix van meerdere rollen en sociaal-culturele groepen
waarmee ze zich identificeren

4. Vooroordelen en discriminatie
4.1. Categoriseren
Categoriseren (een “reflex”) = indrukken indelen in soorten
 Vaak generaliseren-veralgemenen (gevaar is dat categoriseren veralgemeend wordt)
 Bassie en …  iedereen antwoord dan automatisch Adriaan

7
Associëren = gebeurt spontaan (impulsief gedrag wordt niet aangestuurd door wat we “echt” vinden)

4.2. Stereotypen en vooroordelen

Stereotypen = veralgemeningen die men toekent aan groepen en aan individuen die bij die groepen
horen
 Vereenvoudigde beelden, denkbeelden gekoppeld aan sociale groepen
 We categoriseren voortdurend
 Bv. leerkrachten zijn geen makkelijke mensen  veralgemeningen die we aan de hele groep
plakken
 Dikke mensen zijn lui en dom. Maar wel gezellig …, personen met een handicap zijn
hulpeloos. Maar ze zijn erg lief

Vooroordelen = een oordeel gevormd over een individu op basis van een negatief gevoel, gekoppeld
aan een algemeen veralgemeende stereotype kennis, noemen we een vooroordeel
 Uitzonderingen bevestigen de regel?  Hassan komt poetsen (Marokkaanse poetsman) een
man, dat zal wel een uitzondering zijn
 Persoon voldoet niet aan stereotiep = uitzondering

4.3. De invloed van ons referentiekader

Wie je bent (je referentiekader) bepaalt wat je ziet!
 De kracht van ervaringen en normen, kennis, …
 Je kan je referentiekader niet uitzetten, maar je kan bewust nadenken vanuit je
referentiekader

8
 5. Discriminatie
De antidiscriminatiewet = veroordeelt elk discriminerend gedrag en steunt op het non-
discriminatieprincipe dat stelt dat iedereen gelijkwaardig is

Discriminatie = het ongelijk behandelen op basis van kenmerken van personen of groepen die in de
gegeven situatie niet relevant worden geacht
 Handelingen, gedrag

 Relevante kenmerken:
o Sollicitatie  niet aannemen vanwege gebrek aan ervaring, kennis, …
o Dingen die met de vaardigheden van

 Irrelevante kenmerken:
o Geslacht en afkomst
o Leeftijd
o Dingen die met de persoon zelf te maken hebben

5.1. Positieve actie

Voorrang aan minderheidsgroepen indien er aan de relevante kenmerken wordt voldaan
 Bepaalde groep voortrekken door het feit dat die altijd tot de minderheid hoort

MAAR:
Averechts effect Gevoel eigenwaarde
 Je zit hier niet omdat je goed bent, je zit hier  Bv: je bent extreem jong aangenomen bij een oud
omdat je een ander uiterlijk hebt bedrijf. Je voelt je hier niet op je plaat 
aangenomen omdat ik dat kenmerk heb (jonge
leeftijd) en niet vanwege mijn kunnen
 Er wordt soms NEGATIEF gereageerd op de positieve actie

Gedragskeuzes vloeien voort uit:

1) Attitude individu
2) Invloed van de heersende sociale normen

9
6. Racisme
Rassenleer = (gangbaar tot 1945) poging tot wetenschappelijke indeling op basis van ras
 Biologische kenmerken

Klassieke racisme  afgedaan, toch nog invloed

 Vaak genetische verklaringen ten nadele van sociologische

Wat norm was, werd attitude:

 Norm = je mag dat niet doen  maar door dingen af te straffen, gaan mensen het zien als
niet normaal als anderen het dan toch wel doen

10
7. Inleiding: België, een land met vele gezichten
7.1. België: een democratie
Democratie = het volk heerst
 Demos = volk
 Kratein = heersen

2 soorten democratie:
 Indirecte democratie = België, volksvertegenwoordigers (= mensen worden gekozen om het
volk te vertegenwoordigen)
 Directe democratie = de burgers mochten zelf beslissen

1830  België werd onafhankelijk

7.2. Hoeveel regeringen en parlementen telt België?

3 talen gemeenschap:
 In België worden officieel 3 talen gesproken, op basis van deze talen hebben we 3
gemeenschappen

1) Duitstalige Gemeenschap
2) Franstalige Gemeenschap
3) Vlaamse Gemeenschap
Elke gemeenschap heeft een parlement en een regering

3 grondgebieden gewesten:
 België is ingedeeld op basis van grondgebieden

1) Waals Gewest
2) Brussels Hoofdstedelijk Gewest
3) Vlaams Gewest
Elk gewest heeft een parlement en een regering

6 regeringen en parlementen:
1) België (federaal)
2) Vlaamse Gemeenschap en Vlaams gewest (samen, daardoor 1 parlement en 1 regering
minder)
3) Waals Gewest
4) Brussels Hoofdstedelijk Gewest
5) Franse Gemeenschap
6) Duitstalige Gemeenschap

11
 7.3. Wat is het verschil tussen een regering en een parlement?
Parlement = een parlement bestaat uit de volksvertegenwoordigers die door de burgers van een
democratische rechtsstaat gekozen zijn en samen met de regering het land besturen.
 Zetels  voor de ministers
 Minister moeten zich 1 keer per week komen verdedigen
 Parlementsleden zitten in parlement
 124 zitjes in Vlaams Parlement
o Helft parlementsleden stemt ja (63 ja-stemmen)  wet wordt ingevoerd

Oppositie = de partijen die tegen de uitvoerende macht zijn gekant, deze partijen worden de
oppositiepartijen genoemd

Regering = het staatshoofd (de koning) en de ministers vormen de regering.

7.4. Bij elk parlement hoort een regering

Koen Van den Heuvel vervangt Joke Schauvliege als minister

 Lydia Peeters  Open VLD

 Ben Weyts  minister van onderwijs + minister president  N-
VA
 Hilde Crevits  CD&V
 Zuhal Demir  N-VA
 Jan Jambon  minister president  N-VA
o N-VA, Open VLD en CD&V = coalitie

7.5. België een ingewikkelde democratie

Kiezen voor:
 De gemeente (om de 6 jaar)
 De provincie (om de 6 jaar)
 Het Vlaams parlement (om de 5 jaar)
 Het federale parlement (om de 5 jaar)
 Het Europese parlement (om de 5 jaar)
 Zie BlackBoard  documenten goed stemmen

Federale parlement:
150 zetels  76 ja-stemmen = wet gaat door

Open VLD, CD&V, SPA = Vooruit, Groen, PS  aanhanger SPA (Waalse socialisten), Ecolo 
aanhanger groen, MR

Alexander de Croo  eerste minister  Open VLD

Frank Vandenbroucke  vicepremier + minister van Volksgezondheid  SP.A (= nu Vooruit)
Sophie Wilmès  vicepremier + Minister van Buitenlandse Zaken  MR

12
Conner Rousseau  Vooruit
Bart De Wever  N-VA
Tom Van Grieken  Vlaams Belang
Meyrem Almaci  Groen
Joachim Coens  CD&V
Echbert Lachaert  Open VLD

=> Voorzitters van hun partij, toetsen af wie ze binnen hun partij als minister gaan afleveren
=> Belangrijk op moment dat er handelingen gebeuren

Democratische rechtsstaat = de burgers bepalen zelf hoe het land moet worden bestuurd, en door
wie. De bevolking heeft daar invloed op door te stemmen.

Scheiding van de machten:

 Wetgevende macht
 Uitvoerende macht
 Rechterlijke macht
 Media (vierde macht)

8. De evolutie van het stemrecht: wie mag stemmen?

8.1. Cijnskiesrecht
Cijnskiesrecht = belastingen, wie belastingen betaalde mocht stemmen
 1831  invoering cijnskiesrecht
 Enkel mannen vanaf 25 jaar mochten stemmen
o Enkel als ze belastingen betaalden

8.2. Algemeen meervoudig (mannen)stemrecht

 1893  invoering algemeen meervoudig (mannen)stemrecht
o Voor iedere man vanaf 25 jaar

 Één of twee bijkomende stemmen werden toegekend aan gezinshoofden, cijnsbetalers,

houders van diploma’s en bekleders van bepaalde functies
o Geen politieke gelijkheid. De arbeidersklasse krijgt wel stemrecht maar door
bepaalde groepen meer dan één stem te geven, verzwakt haar invloed. De stem van
een arme is niet gelijk aan de stem van een rijke.
o Opkomstplicht (werd ingevoerd) = je moet aanwezig zijn, maar je moet niet verplicht
stemmen

13
  Waarom?
o Mensen die belastingen betalen, bepaalde functies hebben, … krijgen meer stemmen
o Ingevoerd omdat er opstanden waren  rijken hebben het ingevoerd onder dwan
o Socialisten willen betere werkomstandigheden voor arbeiders  wetgeving nodig
o Socialisten  eis = wet veranderen, daarvoor moet je in het parlement zitten
 Stemrecht voor iedereen = belangrijkste eis
 Impact?
o Socialisten kwamen in het parlement
 Vertegenwoordigers die in het belang van de arbeiders gingen handelen
 Ze mogen hun stem laten horen

8.3. Algemeen enkelvoudig (mannen)stemrecht

 1919 (1921)  invoering algemeen enkelvoudig (mannen)stemrecht

Één man, één stem

 Mannen vanaf 21 jaar mochten gaan stemmen
 Sommige duidelijk omschreven groepen van vrouwen mochten ook gaan stemmen
o Bv. oorlogsweduwen  krijgen stemrecht van de man

 1919  einde Wereldoorlog 1, in de westhoek

o Arbeiders eerst als slaven in de fabrieken daarna, zaten ze in de loopgraven

 Elke man zijn stem is gelijk

o Er werd veel meer gestemd voor de socialisten, waardoor er een grote verschuiving
plaatsvond

8.4. Stemrecht voor vrouwen

 1948  invoering stemrecht voor vrouwen
o 1949  eerste verkiezingen met vrouwen
o Het aantal kiezers gaat fors omhoog, alle vrouwen mogen ook stemmen

8.5. Stemgericht van 18 jaar

Iedereen vanaf 18 jaar mag stemmen
 Je bent volwassen vanaf 18, je bent dan verantwoordelijk voor je eigen daden

8.6. Wie komt/mag vandaag naar de stembus?

 Mensen die een Belgische nationaliteit hebben
 Als je 18 wordt op de dag van de verkiezing MOET je gaan stemmen
 Als je bent ingeschreven in het bevolkingsregister van een gemeente van het kiesgebied
 Als je niet wordt uitgesloten wegens criminele feiten (mensen die in de gevangenis hebben
gezeten of geen burgerrecht hebben) of onbekwaam verklaard (mensen die verlengd
minderjarig zijn = syndroom van down, mensen met een zware verstandelijke beperking,
mensen die heel ziek zijn, … moeten een papiertje hebben)
 Als je echt niet kan, mag je volmacht geven aan iemand anders

14
Aanvulling voor de gemeenteraadsverkiezingen:
Voor de gemeenteraadsverkiezingen kunnen mensen die niet de Belgische nationaliteit bezitten
onder bepaalde voorwaarden ook stemmen. De niet-Belgen uit een ander EU-land moeten zich laten
inschrijven op de kiezerslijst van de gemeente waar ze wonen (1999). Voor wie de nationaliteit heeft
van een land van buiten de EU, geldt een bijkomende voorwaarde: kunnen bewijzen dan je al
minstens 5 jaar ononderbroken wettelijk verblijft in België (2006).
 Na aanvraag hebben ze nog steeds geen opkomstplicht
 2021: opkomstplicht voor gemeenteraadsverkiezingen is afgeschaft

!! EENS LEZEN !!

15
(Urban) Education
9. Diversiteitsmanagement
9.1. Diversiteit in de klas en daarbuiten
9.1.1. Vooraf een tip: werk vanuit je functie-zone
Ik-zone versus functie-zone

Bv: cipier in de gevangenis

 Wil geen eten geven aan pedofiel (emotioneel niveau), maar moet dit wel doen vanwege zijn
functie (rationeel niveau)

9.1.2. Etnische diversiteit

What’s the name?
 Gastarbeiders (instroom na tweede wereldoorlog)
o Na eerste wereldoorlog  veel gastarbeiders (Grieken, Italianen, Spanjaarden, …)
o Nederlanders = grootste instroom migranten in België

 Vreemdelingen (lijkt niet op “ons”)

o Slechte connotatie  wat doen die hier?

 Allochtonen (connotatie Turken-Marokkanen)

o Met allochtonen wordt de Turkse en Marokkaanse instroom bedoelt

Antidiscriminatiewet = ze mogen niet meer zeggen ‘geen vreemden toegestaan’

Veranderingen in het basispatroon van migratie:

 Aanvankelijk mensen uit beperkt aantal landen naar een klein aantal gastlanden
 Nu superdiversiteit: migraties uit de hele wereld (zie ook vluchtelingenstromen)
 Gekleurde armoede = de meerderheid van de mensen met een migratieachtergrond,
begeven zich heel vaak aan de onderkant van de ladder
o Mensen uit een niet-Europees land hebben meer kans om in armoede te leven

Was het nu integratie, segregatie of assimilatie?

 Alleen versus met 5000
o Het is een groot verschil als je alleen aankomt of met velen
o Immigreren = stresssituatie  vreemdelingen hokken samen, omdat het een veilig
gevoel geeft
 Wie in 1950 met “velen” migreert  microklimaat met shockmomenten
o Jaren 50-60 immigreren  mensen nemen beeld van thuisland mee
 Shockmoment = beeld van je thuisland is verandert

16
  Je bent geïmmigreerd en je ziet op tv een heel ander beeld, omdat
dat is verandert (gaat mee met de tijd)
Keuzependel: de ingroup versus de samenleving
 Ingroup = sociale groep met wie een persoon zich identificeert als lid; oftewel waaraan
iemand een sociale identiteit ontleent
o mensen hebben waarden en normen mee te neme, die anders zijn dan die van de
samenleving
o Keuzependel = kinderen met een migratieachtergrond in de klas moeten kiezen
tussen wat thuis verteld wordt of wat de samenleving zegt
 Vasten vanuit geloof  WO lessen meevolgen op school

 Cultuur versus persoonlijkheid

o Zwemmen op school: tijdens school niet meezwemmen, met vrienden wel
meezwemmen
 We denken snel dat iemand iets zegt in functie van hun cultuur, maar het
heeft vaak ook te maken met de persoonlijkheid (Wat wil ik?)

9.1.3. Urban education

Een grootstad = een stad met 600 inwoners/km 2 en met een hoge graad van voorzieningen
 Brussel, Antwerpen, Gent, Charleroi, Luik

Anderstalig = kind uit Turks gezin

Meertalig = kind uit Nederlands en Frans gezin

Typisch aan Urban education:

 Kansrijk:
o Cultureel en erfgoed (grootstad)
o Traditie van burgerschap
o Inbedding van verschillende talen en culturen (verrijking)

 Kansarm:
o Taal- en schoolachterstand
o Sociale en etnische polarisatie
 Sociale polarisatie = de verschillen tussen 2 groepen worden steeds
duidelijker
 Etnische polarisatie = het wij-zij-denken

o Vroegtijdige schooluitval

Doel Urban education:

 Bewustwording van de (grootstedelijke) omgeving waarin je lesgeeft
 Bewustwording van de impact die deze omgeving heeft op het leren en het lesgeven
 Omgaan met die omgeving en de diversiteit daarbinnen

17
10. Schoolsegregatie
Segregatie ≠ ongelijkheid
Ongelijkheid = een verticale vorm van scheiding van groepen
 Leerlingengroepen die ongelijk presteren op school

Segregatie = een horizontale vorm van scheiding van groepen

 Leerlingengroepen die naar verschillende scholen gaan

Hoe onevenredige verdeling over scholen?

 Volgens groepen:
o Etniciteit = verdeling op basis van kleur
 Witte en zwarte scholen

o Taal = verdeling op basis van de taal die ze spreken

 Brussel: scholen met overwegend Franse kinderen + scholen met
overwegend Nederlandse kinderen

o Sociaal-economisch =verdeling op basis van de klassen

 Scholen met kansarme kinderen

o Geslacht = verdeling op basis van het geslacht

 Jongens en meisjes apart (vroeger was dit standaard)

o Curriculum = verdeling op basis van intelligentie

 Scholen met enkel ASO, enkel TSO en enkel BSO richtingen

10.1. Vormen schoolsegregatie

Opgelegde (etnische) segregatie = gedwongen
 Historisch:
o Apartheidsregime
 vroeger mochten zwarte mensen niet naar een witte school en omgekeerd

 In Vlaanderen indirect:
o OKAN = onthaalklas voor anderstalige nieuwkomers
 Anderstalige nieuwkomer komt dus in OKAN klas terecht

o Gewoon en buitengewoon onderwijs = voor mensen met een beperking, bepaalde

stoornissen, … is het de beste oplossing om naar het buitengewoon onderwijs te
gaan

o Structuur secundair onderwijs = onderverdeling ASO, TSO, BSO

 Op 12 jaar moet je keuze maken  ouders hebben grote inspraak
 !!! Watervalsysteem NIET horen !!! ASO staat boven TSO  het
moet als gelijk gezien worden
 Kinderen uit hoge klassen  ASO
 Ouders die meer gericht zijn op werken  BSO

18
 o Impliciete uitsluiting = je mag niet helemaal jezelf zijn
o Je bent van etnische minderheid (hoofddoek)  je mag naar school komen, maar je
zet de hoofddoek niet op
 Ze worden uitgesloten en tegengehouden om de hoofddoek niet te dragen
 We zijn niet welkom, dus we zoeken een andere school  segregatie op
economisch of etnisch vlak

Spontane segregatie
 Woonsegregatie = verdeling op basis van de plaats waar mensen wonen
o School in wijk met arme mensen  veel kansarmere kinderen op school
o School in wijk met veel etnische verschillen  meer anderstaligen op die school
 Vlaanderen  mensen kiezen voor school die praktisch haalbaar is

 Aanbod = verdeling op basis van het aanbod dat ergens geboden wordt
o KSO volgen  gaat niet in elke school, mensen met bepaalde interesses of van
dezelfde plaats, komen samen

Vrijwillige segregatie = bewust kiezen

 Etnische minderheidsgroepen opteren zelf voor oprichting eigen onderwijsinstellingen
o Bewust kiezen voor een school
o België  veel religieuze scholen, hier ga je heen als je het echt wilt

10.2. Kan segregatie kwaad, geeft het verschil in schoolresultaten?

Intelligentie en schoolprestaties gaan hand in hand maar toch blijven resultaten allochtone of
kansarme lln onder de resultaten van autochtone/bemiddelde lln

Toetsen gaan over intelligentie (IQ)  IQ en prestaties = recht evenredig

 Hoe slimmer je bent, hoe beter je presteert
 Een slimme allochtoon presteert minder goed dan een slimme autochtoon

10.3. Maakt gekleurde schoolsegregatie een verschil (etnische breuklijn)?

Schoolprestaties:
 Volgens “gemiddelde” scoren “gekleurde” scholen lager
 Geen verschil op basis van leerwinst
o Kleur van school is niet gerelateerd aan leerwinst

 Bij blanke leerling ligt cijfer hoger dan bij allochtone leerling met zelfde IQ
o Leerwinst die blanke en allochtone leerling maakt is gelijk, maar punt van blanke zal
hoger liggen

19
 10.4. Sociaal-economische factoren: sociale breuklijn

1) Leerlingen van een hogere sociaaleconomische afkomst presteren veel beter in wiskunde dan
leerlingen van een lagere sociaaleconomische afkomst.
2) Het valt op dat kinderen die helemaal boven op de sociale ladder staan (wiens ouders
kaderfuncties bekleden of een vrij beroep hebben) tot anderhalf maal beter scoren in wiskunde
dan wiens ouders handenarbeid verrichten of (langdurig) werkloos zijn.

Gekleurde armoede = procentueel hebben mensen met een andere kleur meer kans om in armoede
te komen dan blanke mensen

10.5. Theorieën over oorzaken van ongelijkheid

1) Deficiet denken = ongelijkheden worden veroorzaakt door gebreken of achterstanden van
(etnische) minderheden.

Verschillende varianten:
 Economisch = als je een etnische minderheid bent leef je in armoede
 Biologisch = je gaat ervan uit dat kinderen minder presteren vanwege hun afkomst
 Cultureel = talige achterstand door de taal die ze spreken en het geloof

2) Model van structurele uitsluiting of systemische verklaring = oorzaak is achterstelling

(mechanismen in het onderwijs die “gekleurde” leerlingen benadelen)

Benadelen op:
 Macroniveau = schoolkeuze
 Mesoniveau = beleid school  als directeur allochtoon is, wordt de school lager ingeschat
 Microniveau = interactie leerling-leraar
o Als leerkracht slecht denkt over leerling, dan wordt dat ook werkelijkheid

20
 10.6. Voorwaarden tot succesvol contact
 Duurzaam contact
 Gemeenschappelijke doelen
 Samenwerking tussen groepen
 Gelijke status leerlingen
 Actieve steun overheid

Wat met ouderbetrokkenheid?

 Ouderbetrokkenheid  veel allochtone ouders zijn niet geëngageerd

10.7. Wat met schooltaal en thuistaal?

Assimilatieaanpak:
 Wat?
o Men gaat ervan uit dat religieuze tekenen niet neutraal zijn, omdat men denkt dat
leerlingen een andere taal gaan spreken.

 Gevolgen?
o Wanneer een school iemands taal, cultuur of religie verbiedt, dan zegt de school
eigenlijk dat identiteiten van een bepaalde leerling niet welkom zijn op school.
o Hoe meer assimilatie-aanpak, hoe minder leerlingen zich een deel voelen van een
school.

Kleurenblinde aanpak:
 Wat?
o Men probeert niet om verschillen te verbieden, maar men wil er vooral geen
aandacht aan geven, of het belang van diversiteit weg relativeren.
o De diversiteit mag er wel zijn, maar de verschillen gaan geen aandacht verdienen.

 Maar
o Kinderen zijn minder in staat om flagrante gevallen van racisme te herkennen, als we
hen vertellen dat etnische verschillen niet belangrijk zijn.
o Een kleurenblinde aanpak heeft negatieve gevolgen voor de kwaliteit van het
onderwijs, voor de schoolprestaties.

Interculturele aanpak:
 Wat?
o Het is de bedoeling diversiteit te waarderen en actief in te zetten in te zetten in het
onderwijs.
o Scholen bouwen verder op culturele voorkennis van de kinderen.
o Voorbeeld: Boeken in bib in moedertaal, les krijgen in moedertaal, …

 Voordelen?
o IEDEREEN hoort erbij, niet enkel bepaalde leerlingen
o Een interculturele aanpak resulteert in betere schoolprestaties
o Scholen en leraren die diversiteit als meerwaarde gebruiken, leveren betere
prestaties en genereren minder ongelijkheid

21
11. Kansarmoede
11.1. Vzw De Link – Oorsprong

11.2. De Missing Link

Er komt een kloof door onwetendheid

 Wederzijdse kloof

Evidenties = hoe kijk jij naar iets?

 Mensen in armoede denken over anderen dat ze een perfect leven lijden

22
 11.3. Web van armoede

Recht op onderwijs = velen komen terecht in het bijzonder onderwijs

Recht op huisvesting = ze wonen in ongezonde woningen, die dikwijls te duur zijn

Recht op gezin = kinderen worden vaker geplaatst, gezinsrelaties staan onder druk

Recht op gezondheid = ze leven 7 tot 8 jaar minder lang en hebben ernstige problemen (kanker,
long- hartaandoeningen, rugklachten, …)

Recht op maatschappelijke dienstverlening = ze hebben vaak contact met hulpverleners zonder het
gevoel te hebben echt geholpen te zijn

Recht op recht = ze komen meer in aanraking met het gerecht (bv. deurwaarders) en worden
zwaarder veroordeeld; kinderen komen vlugger bij de jeugdrechtbank

Recht op werk = ze leven vaak van vervanginkomens: door hun voorkomen en met een laag diploma
vinden ze moeilijk een job

Recht op cultuur = ze leven vaak verborgen in de marge, de basisrechten op zelfontplooiing en

deelname aan het culturele leven van de samenleving zijn onbereikbaar

Recht op bestaanszekerheid = dikwijls leven ze van een leefloon of vervangingsinkomen, soms

gekoppeld aan een collectieve schuldbemiddeling of aflossing van schulden

23
 11.4. De vijf kloven van armoede
1. De gevoelskloof
2. De kenniskloof
3. De vaardigheidskloof
4. De positieve krachtenkloof
5. De structurele kloof
TOEPASSING: Ik voel me zo verdomd alleen
De gevoelskloof:
Krijg toch allemaal de klere
Val voor mijn part allemaal dood
Ik heb geen zin om braaf te leren
Ik eindig toch wel in de goot
Kenniskloof:
Maar hoe, dat is een groot probleem
Vaardigheidskloof:
= het gevoel van permanente uitsluiting wordt dagelijks gevoed
en versterkt door de vele stuntelige en vooraf tot mislukken
gedoemde pogingen om aansluiting te zoeken bij de
samenleving.
 Streven naar gsm, dure merkkleding, …
Door uitsluitingsmechanismen worde de behoefte van armen
om erbij te horen nog feller aangewakkerd.
= armen kennen bijna niets van de wereld van de niet-armen.
Meestal zijn ze zich daarvan niet eens bewust. Ze weten niet
dat ze informatie missen, waardoor ze geen vragen kunnen
stellen.
 Als ze met problemen zitten, zoeken ze hulp in eigen
netwerken  vaak zelfde problemen
 Zien enkel fraaie buitenkant van de niet-arme
middenklasse
= mensen die in armoede leven hebben geleerd volgens een
patroon zonder vaardigheden te leven. Hun leven is
opgebouwd volgens een overlevingsstrategie, zonder de
vaardigheden die noodzakelijk zijn om zich in de samenleving te
kunnen handhaven.
 De oorzaak van het gebrek aan fundamentele
vaardigheden ligt in hun eigen kindertijd
= armen hebben veel meer positieve krachten. Ze hebben
doorgaans een grenzeloos solidariteitsgevoel. Armen hebben
een draagkracht om in onmogelijke omstandigheden te
overleven.
 Armen hebben sterk gevoel voor humor. De intensiteit
waarmee armen – ondanks hun eigen ellende – blijven
lachen en plezier maken is onvoorstelbaar
= armen worden systematisch uitgesloten van alle
maatschappelijke levensdomeinen: goede huisvesting, degelijk
onderwijs, gezondheidszorg, tewerkstelling en cultuur.
24
Schelden is alles wat ze doet

Positieve krachtenkloof:
Zegt ie nog eens “luister Cis”

Structurele kloof:
Ik voel me zo verdomd alleen

25
12. Herinneringseducatie
12.1. Memoryboom & performing the past

 Aanlagen op de TwinTowers

12.1.1. Herdenkingsmanie
Herdenkingsmanie = er worden herdenkingen georganiseerd.
 Bv. de herdenking van de eerste wereldoorlog, herdenking van de TwinTowers,…

Banalisering = er wordt zoveel herinnert en herdacht, dat het al snel banaal gaat worden. Het is niet
meer het herdenken op zich.

Ritualisering = dingen steeds op dezelfde manier herdenken.

 Optocht, kransen neerleggen, …

Identiteitsvorming = de identiteit van de persoon hangt nauw samen met een plek waar hij of zij
thuis hoort

Banalisering vs. Het traumatische

 Meestal is hetgeen wat herdacht wordt, iets traumatisch
 Herdenken lijdt vaak tot banalisering  willen we NIET
o Tegenstrijdigheid in, hetgeen wat we herdenken is iets traumatisch.
Moeilijkheid: iets traumatisch herdenken  leidt tot banalisering  dat willen we
niet, je moet het begrijpelijk maken

26
 12.1.2. Performing the past
Performing the past = het verleden doorvoelen (opvoeren, opnieuw naspelen) en er opnieuw
betekenis aan geven.
 Gaat over herdenkingen  opvoering van wat iets dat gebeurd is, het verleden opvoeren en
gaan naspelen  verleden krijgt nieuwe betekenis
 Lichamelijke uitvoeringen: om het verleden betekenis te geven en te herdenken
o Opvoeren theaterstuk
o Stille demonstratie
o Oorlogsfilm afspelen (verleden opnieuw beleven)  ingespeeld op de emotionaliteit

Waarom?
1) Je identiteit creëren/beleven of versterken
 Plaatsen van tatoeages, iets lichamelijks

2) Een vorm van sociaal protest

 Protest houden om ergens achter te komen (mannen vermist, vrouwen houden
protest om erachter te komen wat er gebeurd is)

3) Omgaan met het traumatische

 ?

27
 12.2. Het lichaam als een theater van herinneringen
12.2.1. Tatoeagecultuur
Tatoeage: gebruik van alle culturen, in alle tijden, onderdeel van je identiteit

Term “tatoeage” sinds 18de eeuw gangbaar in Europa

 James Cook  ontdekkingsreiziger
o Praktijk in Haïti tegengekomen, begrip meegenomen naar Europa

 Bezoek aan Haïti (tattowage)

Body-modification  het gaat om een ingreep in je eigen lichaam, soort esthetische ingreep

Diverse boodschappen: politieke betekenis, liefde voor iemand uiten, boodschap, geloof, …

12.2.2. Tatoeagecultuur in het verleden

Tatoeages: cultureel onbehagen in de Westerse cultuur
 Geassocieerd met een soort wilde, onbeschaafde toestand

Maar ook vaak een daad van verzet

 Vb. eerste christenen in Grieks-Romeinse oudheid

17de eeuw: ontdekkingsreizigers en zeevaarders

 Tatoeage geassocieerd met iets exotisch

19de eeuw: geassocieerd met mannelijkheid en mobiliteit

 Voornamelijk subculturen
(ppt dia 14-16 foto’s)

Vanaf 20ste eeuw:

 Uitdrukking van het individuele, iets intiems, iets eigen
 Lichaam als drager van onze identiteit
 Uitdrukking van ons karakter

Nu:
 Gecommercialiseerd
 Sociale acceptatie  niet meer iets van de lagere klasse

12.2.3. Herdenkingstatoeage
9/11-tatoeages
 Tatoeages die iets willen herinneren, herdenken

Herdenkingstatoeages: na 1911 ingevoerd

 Mensen die geliefde hebben verloren
 Uit sympathie (patriottische energie)
 Woede uiten

28
Beelden: volks repertoire
 Amerikaanse arend, Amerikaanse vlag, vlammen, bedden die brandweerlieden dragen, …
 Traditionele, eenvoudige vormentaal
 Teruggrijpen naar traditionele beeldtaal van de 19 de -eeuwse mannelijke subculturen
(vlammen, cijfers, vlaggen, … )

Waarom?
 Collega, vriend, familielid levendig houden
 Verschrikkelijkheid van de aanslagen markeren: mag nooit vergeten worden
 Tekens van uiterst pijnlijke herinneringen: letterlijk ook pijn (het plaatsen)
 Pijnlijke aangelegenheid, tonen van pijn
 Duurzaam: herinneringssite die onwisbaar is
 Registratie van afwezigheid: wie of wat er nu niet meer is, wordt nu getoond

De kracht van de herdenkingstatoeage

 Permanent karakter
 Zelf gekozen, geen oneer
 Het lichaam als plaats waar het traumatische wordt getoond

12.3. Het traumatische verbeelden (NIET KENNEN)

12.3.1. Holocaust

Tijdens overheersing Nazi-Duitsland

 Systematische jodenvervolging
 Antisemitische maatregelen door nazi’s
 Joden verdreven of in getto’s samengebracht en geëxecuteerd
 Zie “Endlossing”
o Vernietigingskampen vb. Auschwitz

! Auschwitz als symbool van een traumatische herinnering !

12.3.2. Het traumatische verbeelden NIET KENNEN VOOR EXAMEN

Al snel na Wereld Oorlog 2: pogingen om de gruwel van het kampleven filmisch te verbeelden

29
MAAR:
 Omdat het zo traumatisch is: moeilijk te verbeelden
 Enerzijds: verleden kenbaar maken
anderzijds: vrees dat het van haar uniciteit wordt ontdaan

 Kan je het traumatische wel verbeelden?

Centrale idee in verfilming: herinneringsplicht

 Vb.: “De laatste etappe” – Wanda Jakubowska
 Elementen die in volgende holocaustfilms terugkeren
o Donkere sfeer
o Sterk moraliserende benadering
o Duidelijk onderscheid daders – slachtoffers

Beeld als bewijs, bron

Rol beeldmateriaal in heropvoeding

12.3.3. Nuit et Brouillard

Franse film van Alain Resnais

Geen narratief
 Geen hoofdpersonage, geen zoeken naar verklaringen
 Een reflectie, uitnodiging tot nadenken
 Schokken van kijker

Geen emotionaliteit
 Geen dramatisering
 Geloof in de kracht van beelden

“L’universe concentrationnaire”
 Analyse van de wereld van het concentratiekamp
 Geperverteerde versie van de normale wereld

Verhouding heden verleden

Oproep aan de kijker

 Wie is er verantwoordelijk?
 Wie zegt dat het niet opnieuw gebeurt?

Mijlpaal in geschiedenis van de herinnering aan Wereld Oorlog 2

 Breken met narratief, emotionaliteit
 Geen ‘nationale herinnering’
 Toont aan dat de oorlog een verantwoordelijkheid is van iedereen
 Spreekt mensen aan op hun verantwoordelijkheid

Discussie: kan je gruwel wel in beeld brengen?

30
 12.4. Herinneringseducatie in de lagere school
12.4.1. Herinneringseducatie
Herinneringseducatie = een houding van actief respect in de huidige maatschappij, vanuit de
collectieve herinnering aan menselijk leed.
 Het gaat om leed dat veroorzaakt is door menselijke gedragingen zoals oorlog, intolerantie
of uitbuiting. M.a.w. leed dat niet vergeten mag worden.

LEREN UIT HET VERLEDEN?

“Het verleden herhaalt zich”?
 Het verleden kan zich niet herhalen
o Speelde zich af in andere kaders, in een andere tijd en maatschappij

Gelijkenissen zijn er wel:

 Uitsluiting
 Discriminatie en geweld
 Mensen op de vlucht voor oorlog en terreur
 De opkomst van autoritaire regimes die de democratische rechtsstaat ondermijnen
 …

Basisprincipes herinneringseducatie:
1) Kennis en inzicht
 Welk verhaal heeft zich hier afgespeeld?
 Historische context gaan onderzoeken

2) Empathie en betrokkenheid
 Gaat niet over gevoelens van medelijden
 Doelgroep confronteren met persoonlijke verhalen
 Perspectief innemen van zowel slachtoffers als daders  niet makkelijk

3) Reflectie en actie
 Welke lessen kunnen we hieruit halen?
 Herkennen we het vandaag de dag? (uitsluiting bv)

12.4.2. Waarom herinneringseducatie in de lagere school?

1) Herinneringsplicht
a. Sommige verhalen niet vergeten, verhalen doorgeven

2) Leerkans
a. Door verhalen te vertellen (persoonlijk) maak je bepaalde onderdelen van de
geschiedenis duidelijk  kapstokken

3) Sociale verantwoordelijkheid
a. Krijgen meer te maken met kinderen en jongeren die oorlog meemaken  komen in
klas terecht  ontstaan van vragen  als leerkracht op antwoorden (Verleden
aanhalen aan de hand van iets dat vroeger is gebeurd)

31
 4) Maatschappelijke opdracht
a. Hoe ontstaat zo een conflict: “wij-zij”  leidt dit naar haat, conflicten, discriminatie,
…

MAAR:
Specifieke uitdagingen:
 Gruwel van de oorlogsrealiteit
o Gruwel dat besproken wordt, kan je dat wel bespreken in de lagere school?

 Een goed ontwikkeld abstract denkvermogen is vereist

o Moeilijk  abstract denken

 Historische perspectiefname is een complexe vaardigheid

o Je kan makkelijk inbeelden hoe het slachtoffer was om het mee te maken, inleven in
dader is moeilijker

32