4.8.

LYÙ LUAÄN PHAÙT TRIEÅN THAØNH PHOÁ THEO ÑÔN VÒ

Ñôn vò ôû laùng gieàng cuûa Clarence Perry:
Thieát keá ñoâ thò hieän ñaïi theá giôùi ngaøy nay ñöôïc ñaëc tröng baèng vieäc chia ñoâ thò thaønh
caùc vuøng quy hoaïch, caùc khu nhaø ôû vaø caùc tieåu khu nhaø ôû. Ñoù laø moät ñoùng goùp quan
troïng vaøo neàn vaên hoùa xaây döïng ñoâ thò hieän ñaïi, khai thoâng moät höôùng phaùt trieån ñoâ thò
hôïp lyù môùi, luaän thuyeát cuûa Perry thöïc söï ñaõ gaây moät chaán ñoäng trong dö luaän caùc giôùi
chuyeân moân vaø coâng chuùng.
Lyù luaän Ñôn vò laùng gieàng cuûa C. Perry ñeà xuaát (1939) döïa vaøo moái quan heä cô baûn
nhaát cuûa coäng ñoàng khu vöïc: chöùc naêng phuïc vuï giaùo duïc. Quy moâ cuûa ñôn vò laùng gieàng
ñöôïc xaùc ñònh döïa vaøo löôïng daân cö (6000-12000 ngöôøi) töông ñöông vôùi löôïng hoïc sinh
ñeå hình thaønh tröôøng phoå thoâng cô sôû. Trong cô caáu cuûa Ñôn vò laùng gieàng, quan ñieåm
cuûa C. Perry veà vuøng phuïc vuï khu vöïc cuûa caùc coâng trình trung taâm dòch vuï coâng coäng laø
khoâng beàn chaët. Vì vaäy caùc coâng trình trung taâm dòch vuï coâng coäng ñöôïc ñaåy ra bieân,
giaùp ranh vôùi caùc truïc giao thoâng beân ngoaøi ñôn vò laùng gieàng. Cuõng töø ñaây trong lyù
thuyeát ñoâ thò, caùc khaùi nieäm: phuïc vuï taïi choã vaø khoâng chæ phuïc vuï taïi choã ñöôïc hình
thaønh. Khaùi nieäm phuïc vuï taïi choã laø chæ moái quan heä vuøng phuïc vuï beàn chaët, coøn khaùi
nieäm khoâng chæ phuïc vuï taïi choã ñeå noùi veà söï khoâng beàn chaët cuûa vuøng phuïc vuï.
Nhöõng nguyeân taéc cô baûn cuûa vieäc toå chöùc xaây döïng ñoâ thò theo ñôn vò ôû laùng gieàng
nhö: Ñôn vò ôû laùng gieàng ñöôïc bao quanh bôûi nhöõng tuyeán giao thoâng chính, beân trong
Ñôn vò ôû laùng gieàng laø ñöôøng noäi boä taïo thaønh maïng löôùi noái keát töø caùc tuyeán giao thoâng
beân ngoaøi vaøo caùc khu nhaø ôû vaø caùc coâng trình phuïc vuï coâng coäng khu ôû. Vieäc boá trí vaø
söû duïng hôïp lyù caùc coâng trình dòch vuï; tröôøng hoïc ñaët gaàn vôùi loõi khoâng gian caây xanh,
tröôøng hoïc vaø nhaø treû noái lieàn vôùi caùc ñöôøng ñi boä, caùch ly hoaøn toaøn vôùi ñöôøng lôùn… Caùc
cöûa haøng ñöôïc ñaët ôû vaønh ngoaøi ñôn vò ôû laùng gieàng, gaàn caùc beán giao thoâng coâng coäng.
Taïi Lieân Xoâ cuõ vaø caùc nöôùc xaõ hoäi
chuû nghóa Ñoâng Aâu sau chieán tranh
theá giôùi thöù II ñaõ phaùt trieån caùc moâ
hình ôû daïng tieåu khu nhaø ôû. Tieåu khu
nhaø ôû döïa vaøo nguyeân taéc toå chöùc
cuûa ñôn vò ôû laùng gieàng vaø phaùt trieån
theâm moät soá nguyeân taéc, höôùng ñeán
söï phuïc vuï toái öu nhaát ñieàu kieän ôû
nhö: giao thoâng khu vöïc ñöôïc toå chöùc
laø caùc ñöôøng cuït, khoâng xuyeân qua
tieåu khu nhaø ôû; trong tieåu khu nhaø ôû
chia theâm caáp phuïc vuï nhoùm ôû vôùi
trung taâm laø coâng trình Maãu giaùo-
Nhaø treû; nhaø ôû trong tieåu khu nhaø ôû
chuû yeáu laø nhaø chung cö coù khoaûng
khoâng gian caây xanh vaø vöôøn treû…

Hình 4.9: ñôn vò ôû laùng gieàng cuûa

 C.Perry

Hình 4.10: Caùc sô ñoà caáu truùc ñoâ thò taàng baäc vôùi tieåu khu nhaø ôû laø ñôn vò cô sôû taïi caùc
nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa Ñoâng aâu vaø Lieân xoâ cuõ.

4.9. LYÙ LUAÄN VEÀ”CAÁU TRUÙC TAÀNG BAÄC VAØ PHI TAÀNG BAÄC”TRONG QUY
HOAÏCH XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ

4.9.1. Lyù luaän veà thaønh phoá Harlow - F. Gibber

Moâ hình caáu truùc taàng baäc ñöôïc ñeà caäp ñaàu tieân trong lyù luaän thaønh phoá Harlow cuûa
kieán truùc sö ngöôøi Ñöùc F. Gibber. Thaønh phoá Harlow ñöôïc toå chöùc vôùi moät Heä thoáng
trung taâm phuïc vuï coâng coäng theo caáu truùc taàng baäc. Bao goàm 1 trung taâm chính, 3 trung
taâm khu vöïc vaø 15 trung taâm ñôn vò ôû. Trung taâm khu vöïc coù quy moâ phuïc vuï khoaûng 20
ñeán 35 ngaøn ngöôøi, coøn trung taâm ñôn vò ôû coù quy moâ phuïc vuï töø 5 ñeán 12 ngaøn ngöôøi.
Nhöõng trung taâm ñôn vò ôû ñaõ ñöôïc xaây döïng loaïi hình thöông maïi môùi: sieâu thò nhoû
(supermarket).

Hình 4.11: Thaønh

phoá Harlow- F.
Gibber
Trong lyù luaän
thaønh phoá Harlow,
vuøng phuïc vuï cuûa
heä thoáng trung taâm
phuïc vuï coâng coäng
ñoâ thò ñöôïc xaùc
ñònh theo quy moâ
caùc khu vöïc ñoâ thò.
Caùc trung taâm khu
vöïc coù vuøng phuïc
vuï ñöôïc giôùi haïn
bao quanh laø ranh giôùi phaân bieät cuûa caùc ñôn vò ñoâ thò. Vò trí trung taâm ñöôïc xaùc ñònh taïi
khu vöïc trung taâm ñôn vò ñoâ thò (trung taâm vuøng phuïc vuï). Töông töï, caùc trung taâm caáp
cao hôn ñeàu coù vuøng phuïc vuï töông öùng lôùn hôn vaø vò trí taïi trung taâm vuøng phuïc vuï ñoù.
Trong lyù luaän naøy, Gibber cuõng ñöa ra nguyeân taéc: tính beàn chaët cuûa vuøng phuïc vuï caáp
khu vöïc vaø tính töông ñoái cuûa vuøng phuïc vuï caáp cao hôn. Quan nieäm veà söï beàn chaët cuûa
vuøng phuïc vuï caáp khu vöïc cuûa Gibber chòu söï chi phoái cuûa caùc lyù luaän ñi tröôùc nhö: Moâ
hình ôû “Coâng xaõ”theo kieåu töï cung töï caáp cuûa caùc nhaø Xaõ hoäi khoâng töôûng, hay caáu truùc
ñoâ thò ñöôïc chia thaønh saùu phaàn baèng nhau theo kieåu quaân bình trong lyù luaän thaønh phoá
Vöôøn cuûa E. Howard.
Moâ hình ñoâ thò trong lyù luaän Tp. Harlow ñöôïc ñeà caäp khoâng chæ toå chöùc heä thoáng trung
taâm phuïc vuï coâng coäng ñoâ thò theo taàng baäc maø coøn ñöa ra nguyeân taéc toå chöùc giao thoâng
ñoâ thò theo caùc caáp töông öùng vôùi söï phaân chia ñoâ thò theo caùc quy moâ phuïc vuï töø cao ñeán
thaáp (ñoâ thò-khu daân cö-ñôn vò ôû).
TOÅ CHÖÙC HEÄ THOÁNG TAÀNG BAÄC TRONG ÑOÂ THÒ TP. HARLOW CUÛA F.
GIBBER
STT Caáp Phaân chia quy Heä thoáng trung taâm Giao thoâng ñoâ thò
phuïc moâ phuïc vuï phuïc vuï coâng coäng
vuï
1 Caáp I Ñoâ thò Trung taâm ñoâ thò Ñöôøng cao toác
Ñöôøng truïc chính
2 Caáp II Khu daân cö Trung taâm khu daân cö Ñöôøng truïc phuï
Ñöôøng löu thoâng khu daân cö
3 Caáp III Ñôn vò ôû Trung taâm ñôn vò ôû Ñöôøng khu vöïc
Ñöôøng tieáp caän

4.9.2. W. Christaller vaø lyù thuyeát vò trí ñieåm trung taâm

Lyù thuyeát vò trí trung taâm (Central place theory), laø caùc keát quaû “ñoäc laäp” phaùt trieån
cuûa nhaø ñòa lyù Walter Christaller (1933) vaø nhaø kinh teá hoïc August Lörch (1939). Caùc
nghieân cöùu cuûa hoï ñeàu döïa vaøo quan heä cung caàu, töø ñoù xaùc ñònh caùc ñieåm daân cö ñöôïc
phaân boá coù moái quan heä khaêng khít vôùi caùc vuøng phuïc vuï töông öùng bao quanh chuùng
theo nguyeân taéc kinh teá xaõ hoäi maø khoâng phuï thuoäc vaøo ñòa ñieåm vaø thôøi gian. Hoï ñaõ
phaùt trieån nghieân cöùu baèng ñeà xuaát caáu truùc phaân caáp taàng baäc trong vuøng heä thoáng ñieåm
daân cö, ñöôïc goïi laø lyù luaän phaân boá ñieåm daân cö. W. Christaller khi xaây döïng lyù thuyeát vò
trí trung taâm ñaõ giaû ñònh moät soá nhöõng ñieåm sau: Coù nhieàu ngöôøi baùn chung nhöõng loaïi
haøng hoùa. Caùc ñieåm baùn ñöôïc ñònh vò chung treân moät maïng tam giaùc. Vuøng thò tröôøng
xung quanh laø ñaúng höôùng. Khaùch haøng chi traû chi phí giao thoâng. Coù nhöõng quy moâ kinh
teá khaùc nhau trong quaù trình saûn xuaát. Khoâng gian kinh teá laø ñoàng tính.
Ñeå xaây döïng lyù thuyeát vò trí trung taâm, W. Christaller ñaõ ñi saâu vaøo giaûi thích nhöõng
moái quan heä giöõa giaù caû, löôïng tieâu thuï haøng hoùa vaø chi phí giao thoâng. Nhö vaäy vuøng thò
tröôøng ôû ñaây laø ranh giôùi phuï thuoäc vaøo 2 thaønh toá: Thöù nhaát laø ranh giôùi xa nhaát maø ôû ñoù
khaùch haøng chaáp nhaän chi phí giao thoâng ñeán trung taâm mua moät loaïi saûn phaåm. Hai laø
ranh giôùi naøo maø trong khu vöïc ñoù coù löôïng khaùch haøng tieâu thuï cuûa trung taâm, ñaûm baûo
duy trì söï hoaït ñoäng cuûa trung taâm. OÂng ñaõ ñöa ra 2 khaùi nieäm: “ngöôõng”(threshold) vaø
“phaïm vi”(range), maø trong ñoù: Khaùi nieäm ngöôõng chæ möùc ñoä toái thieåu veà nhu caàu ñeå
duy trì moät loaïi dòch vuï. Khaùi nieäm phaïm vi chæ khoaûng caùch toái ña maø moät ngöôøi mua coù
theå chaáp nhaän traû chi phí cho caùc dòch vuï keå caû chi phí giao thoâng.
Giaù taïi moät cöûa haøng cuûa moät haøng hoùa laø Ps vaø chi phí giao thoâng cuûa khaùch haøng laø
Pd thì giaù thöïc mua cuûa khaùch haøng phaûi traû cho haøng hoùa ñoù (P) laø: P = Ps Pd (Hình a).
Töø ñoù cho thaáy moái quan heä tæ leä nghòch giöõa löôïng (quantity) yeâu caàu vaø söï thay ñoåi cuûa
giaù haøng hoùa taïi cöûa haøng (store price). Neáu giaù taêng thì löôïng yeâu caàu seõ giaûm vaø ngöôïc
laïi (Hình b). Khaùch haøng ôû gaàn keà cöûa haøng seõ khoâng phaûi chi traû phí giao thoâng (Pd=0),
seõ tieâu thuï moät löôïng haøng hoùa laø Qs. Neáu gia taêng giaù Ps ñeán A, cuõng nhö gia taêng chi
phí giao thoâng Pd, thì Löôïng tieâu thuï haøng hoùa Qs seõ giaûm ñeán 0. Neáu giaù Ps khoâng ñoåi,
maø taêng khoaûng caùch (distance) cuõng coù nghóa laø taêng Pd seõ taùc ñoäng giaûm löôïng tieâu thuï
haøng hoùa cuûa cöûa haøng.
Vì vaäy ngöôõng chính laø vuøng thò tröôøng tieâu thuï cuûa cöûa haøng cho pheùp cöûa haøng baùn
ñöôïc löôïng haøng hoùa toái thieåu ñeå toàn taïi. Phaïm vi laø ranh giôùi haïn toái ña maø ôû ñoù khaùch
haøng chaáp nhaän ñeán cöûa haøng ñeå mua haøng hoùa taïi cöûa haøng neân coøn goïi laø vuøng phuïc
vuï*.
Moái quan heä giöõa ngöôõng (N) vaø phaïm vi (PV) cuûa moät cöûa haøng ñöôïc theå hieän ôû 3
traïng thaùi: a- N>P, b- N<PV vaø c- N=PV. ÔÛ traïng thaùi a, ngöôõng lôùn hôn phaïm vi thì cöûa
haøng seõ maát khaû naêng kinh doanh do vuøng thò tröôøng lôùn hôn vuøng phuïc vuï (Hình i). ÔÛ
traïng thaùi nhö Hình c vaø Hình d thì cöûa haøng coù theå hoaït ñoäng kinh doanh toát vì vuøng thò
tröôøng nhoû hôn hoaëc baèng vuøng phuïc vuï.
Khi Ngöôõng truøng vôùi Phaïm vi ta coù ranh ñöôøng troøn cuûa vuøng thò tröôøng vôùi baùn kính
lôùn nhaát. Trong thöïc teá, raát ít khi coù söï toàn taïi ñôn leû moät cöûa haøng, thöôøng thì chuùng toàn
taïi trong moái quan heä caïnh tranh cuûa nhieàu cöûa haøng. W. Christaller ñaõ nghieân cöùu vaø ñeà
ra nhöõng moái quan heä vò trí cuûa 2 ñeán nhieàu cöûa haøng trong moái quan heä caïnh tranh vuøng
thò tröôøng.
Tröôøng hôïp Hình f, laø giaû thieát 3 vuøng thò tröôøng cuûa 3 trung taâm vôùi 3 ñöôøng troøn tieáp
caän nhau, nhö vaäy seõ xuaát hieän khu vöïc ôû giöõa khoâng naèm trong moät vuøng thò tröôøng naøo
caû. Ñieàu naøy traùi vôùi thöïc teá.
Theo W. Christaller neáu coù moät trung taâm môùi vôùi moät vuøng thò tröôøng môùi thì 2 vuøng
thò tröôøng seõ giao nhau nhö hình Hình g. Ñöôøng caùt tuyeán seõ phaân ñònh laïi ranh cuûa 2
vuøng thò tröôøng. Nhö vaäy, trong moät maïng löôùi trung taâm ñaúng höôùng caùc vuøng thò tröôøng
seõ laø caùc luïc giaùc ñeàu (Hình h, j, k).

Hình 4.12: Giaù phaân phoái haøng hoùa. Hình4.13: Quan heä giöõa löôïng yeâu caàu vaø giaù taïi
moät cöûa haøng.
 Caùc hình töø a ñeán x: caùc hình minh hoïa veà ngöôõng, phaïm vi cuûa moät vò trí trung taâm
vaø heä thoáng caùc vò trí trung taâm theo caùc nguyeân taéc thò tröôøng, giao thoâng vaø haønh chính.
Caùc phöông phaùp xaùc ñònh vò trí cuûa caùc trung taâm theo 3 nguyeân taéc treân.

a/ b/

c/ d/ e/

f/ g/ h/

Nguyeân taéc thò tröôøng (heä thoáng trung taâm 3’s)

j/ i/ k/
 l/ m/
Nguyeân taéc giao thoâng
Quan heä giao thoâng theo nguyeân taéc tuyeán, cho neân theo hình (m/) ta coù sô ñoà maïng
löôùi trung taâm theo nguyeân taéc giao thoâng 4’s. Trong ñoù:
K=1/21/21/21/21/21/21=6/21=4

n/ o/

p/ q/
Nguyeân taéc haønh chính
Nguyeân taéc haønh chính döïa treân söï ngaên chia rieâng bieät giöõa caùc vuøng coù ranh haønh
chính khaùc nhau. Trong moái quan heä höôùng noäi chieám öu theá hôn höôùng ngoaïi. Nhö vaäy,
vôùi nguyeân taéc haønh chính seõ coù k=7. (r)
 r/ s/
Khoaûng caùch giöõa caùc vò trí trung taâm ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc:
b=a√k
ÔÛ ñoù:
b = khoaûng caùch giöõa caùc vò trí trung taâm coù cuøng kích côõ
a = khoaûng caùch giöõa caùc vò trí trung taâm nhoû nhaát
k = soá löôïng caùc vò trí trung taâm nhoû tieáp theo

t/ u/

v/ x/
Söï ñeà xuaát quan troïng trong lyù thuyeát vò trí trung taâm laø ñeà ra ñöôïc nguyeân taéc taàng
baäc cuûa maïng löôùi trung taâm haøng hoùa. Moät vaøi chöùc naêng phuïc vuï haøng hoùa taïi vò trí
trung taâm xaùc ñònh kích côõ cuûa trung taâm ñoù, vôùi nhieàu chöùc naêng phuïc vuï haøng hoùa hôn
thì kích côõ cuûa trung taâm cuõng lôùn hôn. Töông ñöông vôùi chuùng laø vuøng thò tröôøng cuõng
lôùn hôn vaø ñöôïc xaùc ñònh bôûi caùc ngöôõng töông öùng. Moái quan heä cuûa maïng löôùi trung
taâm ñöôïc phaân tích treân 3 nguyeân taéc cô baûn: Nguyeân taéc thò tröôøng, nguyeân taéc giao
thoâng vaø nguyeân taéc haønh chính.
- Nguyeân taéc thò tröôøng (heä thoáng trung taâm 3’s): Trong thöù töï cuûa maïng löôùi tam giaùc
(Hình i) choã cuûa vò trí trung taâm coù moái quan heä cuûa 6 choã vò trí trung taâm nhoû nhaát seõ
hình thaønh moät trung taâm lôùn hôn theo nguyeân taéc:
k=1/31/31/31/31/31/31=6/31=3 (Hình j). Nhö vaäy, hình thaønh moät maïng löôùi trung taâm
theo nguyeân taéc thò tröôøng vôùi k=3.
Heä soá k nguï yù laø cöù coù 3 trung taâm cuøng kích côõ nhôû nhaát tieáp theo lieân quan ñeán moät
choã trung taâm lôùn hôn. Tieáp tuïc, neáu xeùt tieáp theo nguyeân taéc treân ta thu ñöôïc maïng löôùi
trung taâm coù kích côõ lôùn hôn vôùi ngöôõng laø hình luïc giaùc ñeàu coù caùc ñænh laø caùc trung taâm
kích côõ caáp nhoû hôn (Hình m).
- Nguyeân taéc giao thoâng: Quan heä giao thoâng theo nguyeân taéc tuyeán, cho neân theo
hình 3. 5 m, ta coù sô ñoà maïng löôùi trung taâm theo nguyeân taéc giao thoâng 4’s. Trong ñoù:
k=1/21/21/21/21/21/21=6/21=4 (Hình n).
So saùnh 2 ngöôõng vuøng thò tröôøng cuûa hai heä thoáng 3’s vaø 4’s cho thaáy, vuøng thò tröôøng
theo nguyeân taéc giao thoâng lôùn hôn vuøng thò tröôøng theo nguyeân taéc thò tröôøng. Hay noùi
caùch khaùc, theo nguyeân taéc thò tröôøng, maät ñoä phaân boá caùc trung taâm cao hôn. Caùc hình
tieáp theo trong Hình p vaø q laø caùc maïng löôùi trung taâm caáu truùc taàng baäc theo nguyeân taéc
giao thoâng.
- Nguyeân taéc haønh chính: Nguyeân taéc haønh chính döïa treân söï ngaên chia rieâng bieät giöõa
caùc vuøng coù ranh haønh chính khaùc nhau. Vì theá, moái quan heä höôùng noäi chieám öu theá hôn
höôùng ngoaïi. Nguyeân taéc haønh chính seõ coù:
k=(111111)1= 6x11=7 (v) (Hình 3. 8b).
Nhö vaäy khoaûng caùch giöõa caùc vò trí trung taâm trong caùc heä thoáng theo 3 nguyeân taéc
thò tröôøng, giao thoâng vaø haønh chính ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc:

Trong ñoù b: khoaûng caùch giöõa caùc vò trí trung taâm coù cuøng kích côõ;
a: khoaûng caùch giöõa caùc vò trí trung taâm nhoû tieáp theo;
k: soá löôïng caùc vò trí trung taâm nhoû tieáp theo.
Nhö vaäy, khoaûng caùch cuûa 2 trung taâm cuøng kích côõ theo nguyeân taéc thò tröôøng thì k=3,
theo nguyeân taéc giao thoâng k=4 vaø theo nguyeân taéc haønh chính k=7.
Nhöõng ñoùng goùp quan troïng cuûa lyù thuyeát vò trí trung taâm
Lyù thuyeát vò trí trung taâm ñöôïc hình thaønh töø cuoái thaäp nieân 30, tröôùc chieán tranh theá
giôùi thöù II, khi maø boái caûnh kinh teá xaõ hoäi toaøn caàu chöa bieán ñoäng saâu saéc nhö hieän taïi.
Vì vaäy caùc yeáu toá giaû ñònh ñoàng nhaát veà khoâng gian kinh teá, vò trí phaân boá maïng löôùi
trung taâm ñoàng ñeàu vaø vuøng thò tröôøng xung quanh ñaêûng höôùng… laø hoaøn toaøn khaùch
quan. Tuy nhieân, cho ñeán nay nhöõng ñeà xuaát cuûa lyù thuyeát laø raát quan troïng, vaãn laø cô sôû
cho lyù luaän vaø öùng duïng trong lónh vöïc toå chöùc khoâng gian ñoâ thò vaø kinh teá thöông maïi
ñoâ thò. Nhöõng ñoùng goùp cuï theå cuûa lyù thuyeát vò trí trung taâm nhö sau:
Thöù nhaát, W. Christaller ñaõ phaùt trieån moâ hình 7 loaïi ñieåm trung taâm (ñieåm daân cö)
theo hình luïc giaùc taïi mieàn nam nöôùc Ñöùc. Moãi moät ñieåm daân cö ñeàu coù vuøng aûnh höôûng
qua laïi giöõa chuùng vaø moãi moät ñieåm daân cö caáp thaáp ñeàu coù moät ñieåm daân cö caáp cao
hôn cuøng vuøng cuûa noù chi phoái aûnh höôûng. Quan ñieåm quy hoaïch heä thoáng ñieåm daân cö
naøy ñaõ ñöôïc öùng duïng vaø phaùt trieån trong coâng taùc quy hoaïch vuøng taïi caùc quoác gia, ñaëc
bieät caùc nöôùc Xaõ hoäi Chuû nghóa Ñoâng AÂu vaø Lieân Xoâ cuõ.
Thöù hai, hai phaïm truø ngöôõng vaø phaïm vi cuûa moät trung taâm mua saém hieän nay vaãn
coøn nguyeân giaù trò vaø laø cô sôû lyù luaän vaø öùng duïng cho caùc baøi toaùn toå chöùc heä thoáng
trung taâm dòch vuï coâng coäng noùi rieâng vaø heä thoáng trung taâm dòch vuï coâng coäng ñoâ thò
beân trong laõnh thoå ñoâ thò lôùn.
Thöù ba, lyù thuyeát vò trí ñieåm trung taâm ñeà xuaát taùch bieät 3 nguyeân taéc quan heä: thöông
maïi, giao thoâng, haønh chính cuûa moät trung taâm mua saém. Khi maø hieän nay, caùc moái quan
heä naøy thöôøng xuaát hieän ñoàng thôøi vôùi nhöõng möùc ñoä aûnh höôûng khaùc nhau ñeán yeáu toá
vuøng phuïc vuï cuûa caùc trung taâm mua saém trong laõnh thoå ñoâ thò. Tuy nhieân moái quan heä
aûnh höôûng giöõa caùc trung taâm phuïc vuï coâng coäng ñoâ thò trong quy luaät thò tröôøng hieän nay
(söï caïnh tranh, quy luaät cung caàu…) cuõng khoâng khaùc nhieàu thì nhöõng ñeà xuaát veà quan heä
hình thaønh caùc trung taâm mua saém lôùn hôn vaø coâng thöùc tính toaùn vò trí giöõa caùc trung
taâm mua saém vaãn laø cô sôû ñeå caân nhaéc aùp duïng trong caùc baøi toaùn veà söï ñònh vò vò trí caùc
coâng trình trung taâm dòch vuï coâng coäng ñoâ thò hieän taïi.

4.10. XU THEÁ PHAÙT TRIEÅN CUÛA QUY HOAÏCH ÑOÂ THÒ TREÂN THEÁ GIÔÙI
Thôøi kyø sau chieán tranh theá giôùi II ñeán nay, boái caûnh chung cuûa theá giôùi coù nhöõng bieán
ñoåi to lôùn veà khoa hoïc kyõ thuaät, kinh teá, chính trò xaõ hoäi. Söï hình thaønh vaø phaùt trieån ñoâ
thò thôøi kyø naøy gaén lieàn vôùi caùc döï aùn quy hoaïch caûi taïo vaø ñònh höôùng phaùt trieån khoâng
gian ñoâ thò taïi caùc quoác gia, ñaëc bieät laø caùc quoác gia phaùt trieån Chaâu Aâu vaø Baéc Myõ.

4.10.1. Xu theá phaùt trieån QHÑT taïi caùc nöôùc phaùt trieån Chaâu Aâu vaø Baéc Myõ

4.10.1.1. Taïi caùc nöôùc Chaâu Aâu

Taïi Anh, Töø naêm 1946 ñeán 1966 (20 naêm) ñaõ xaây döïng 21 thaønh phoá môùi. Rieâng
trong boán naêm töø 1946 ñeán 1950 ñaõ coù 14 thaønh phoá môùi ñöôïc xaây döïng, trong ñoù 8
thaønh phoá naèm xung quanh London (Hình 4-14)vaø saùu thaønh phoá coøn laïi naèm xung quanh
caùc thaønh phoá lôùn khaùc nhö Glazgow, Edinburg. Thöôøng khoaûng caùch xa nhaát cuûa caùc
thaønh phoá môùi so vôùi thaønh phoá “meï”laø 40km, ñaây chính laø khoaûng caùch ñuû ñeå baûo toàn
moái quan heä vôùi ñoâ thò meï. Quy moâ daân soá cuûa caùc ñoâ thò môùi naøy luùc ñaàu khoaûng töø 20
ñeán 60 ngaøn ngöôøi, nhöng moät vaøi ñoâ thò nhö Harlow hay Cumbernauld ñaõ vöôït treân 70
ngaøn ngöôøi. Taát caû caùc ñoâ thò môùi thôøi kyø naøy ñieàu coù quy moâ daân soá nhoû laø töông thích
vôùi heä thoáng thöông maïi dòch vuï.
 Ñaëc bieät nhaát laø söï hình thaønh caáu
truùc cuûa hai ñoâ thò môùi taïi Anh: Thaønh
phoá Hook vaø Cumbernaud vôùi caáu truùc
ñaëc bieät, ñoâ thò moät trung taâm. Nhöõng
ñoâ thò môùi taïi Anh ñöôïc xaây döïng ôû
nhöõng thaäp nieân tieáp theo ñeàu mang
moät ñaëc ñieåm chung laø coù quy moâ daân
soá lôùn ñeán 250. 000 ngöôøi. Moät trong
nhöõng muïc ñích xaây döïng nhöõng ñoâ thò
môùi coù quy moâ lôùn hôn caùc ñoâ thò ve
tinh tröôùc ñoù laø hoã trôï xaây döïng khu
TTPVCC coù quy moâ vaø chaát löôïng dòch
vuï cao.

Hình 4-14: Vuøng ñoâ thò London

Hình 4.15: Thaønh phoá Hook vaø Thaønh phoá Cumbernauld - Ñoâ thò moät trung taâm
Trong caùc ñoâ thò daïng naøy phaûi keå ñeán thieát keá cuûa thaønh phoá Nort Back. Thaønh phoá
naøy coù moät trung taâm chính phaùt trieån daïng tuyeán keùo daøi treân truïc giao thoâng chính cuûa
ñoâ thò, vuoâng goùc vôùi caùc truïc vaø höôùng phaùt trieån cuûa caùc khu daân cö. Khu daân cö phaùt
trieån veà hai phía cuûa trung taâm ñoâ thò ñöôïc chia thaønh boán daûi phaân caùch vôùi nhau bôûi caùc
truïc giao thoâng khu vöïc vaø hai daûi caây xanh. Taïi ñaây ngoaøi giao thoâng boä coøn ñöôïc thieát
keá tuyeán ñöôøng saét treân cao phuïc vuï cho nhu caàu giao thoâng thuaän tieän. Taïi caùc khu vöïc
traïm döøng cuûa tuyeán ñöôøng saét ñöôïc boá trí caùc trung taâm dòch vuï coâng coäng caáp 2.
 Hình 4.16: Thaønh phoá North Back
(Bletchley)-Anh
1-Khu coâng nghieäp; 2-Daûi xanh; 3-
Khu daân cö hieän höõu; 4-Tuyeán bao; 5-
Beán, traïm vaø TTPVCC caáp 2; 6-Tuyeán
monorail; 7-Trung taâm Thaønh phoá.
Taïi caùc nöôùc Baéc Aâu, söï phaùt trieån
xaây döïng caùc ñoâ thò môùi cuõng dieãn ra
vôùi toác ñoä nhanh khoâng keùm söï gia
taêng daân soá taïi caùc thuû ñoâ. Vôùi ñieàu
kieän khí haäu khaéc nghieät nôi ñaây, caùc
ñoâ thò taïi vuøng Baéc AÂu ñeàu phaùt trieån nhanh caùc loaïi hình giao thoâng ñöôøng saét coâng
coäng, ñaëc bieät laø meùtro. Caùc khu ñoâ thò hoaëc ñoâ thò môùi ñöôïc phaùt trieån xung quanh caùc
ñoâ thò lôùn vaø coù vò trí quan heä maät thieát vôùi heä thoáng ñöôøng saét. So vôùi caùc ñoâ thò cuûa
Anh thì qui moâ caùc ñoâ thò taïi caùc nöôùc naøy thöôøng nhoû hôn khoaûng 20-60 ngaøn ngöôøi.
Trung taâm dòch vuï coâng coäng cuûa caùc khu vaø ñoâ thò môùi naøy ñeàu ñöôïc xaây döïng taïi caùc
beán, traïm cuûa caùc tuyeán ñöôøng saét hoaëc meùtro. Caùc khoái nhaø ôû ñöôïc xaây döïng theo
daïng chung cö vôùi soá taàng cao töø 7- 12 taàng taïi caùc khu vöïc trung taâm vaø thaáp daàn ñeán
2-3 taàng ra ranh giôùi cuûa khu ôû vaø khoaûng caùch naøy thöôøng laø 500m, ñaây laø khoaûng
caùch ñöôïc tính ñeán ñieàu kieän ñi boä coù theå ñöôïc trong ñieàu kieän thôøi tieát khaéc nghieät
treân.
Caùc ví duï veà söï phaùt trieån cuûa caùc ñoâ thò Baéc AÂu ñeàu boá trí theo caùc tuyeán giao
thoâng chính cuûa ñoâ thò ñoù (ñöôøng boä, ñöôøng saét). Cô caáu phaùt trieån cuûa Thuû ñoâ Thuïy
ñieån Stokholm baùm theo heä thoáng giao thoâng ñöôøng saét. Caùc ñoâ thò veä tinh bao xung
quanh Stokholm vôùi caùc trung taâm thöông maïi dòch vuï laøm haït nhaân.
Hình 4.17: Maët baèng phaân boá cuûa heä
thoáng ñoâ thò Stokholm vôùi caùc ñoâ thò
veä tinh bao quanh.
1-Trung taâm cuõ; 2-Velingbur; 3-Erva;
4-Fasta; 5-Sherkholmen

Naêm 1946, taïi Thuïy ñieån ñaõ ñeà ra Sô ñoà nguyeân taéc cho heä thoáng TTPVCC taïi caùc
ñoâ thò veä tinh xung quanh Stokholm theo 4 loaïi: A- taïi ñoâ thò cuõ; B, C, D taïi caùc ñoâ thò
môùi töông öùng vôùi qui moâ phuïc vuï 30, 8, 3 ngaøn ngöôøi.
 Hình 4.18: Sô ñoà nguyeân taéc
maïng löôùi TMDV taïi caùc
thaønh phoá môùi xung quanh
Stokholm. B, C, D – trung
taâm TMDV phuïc vuï töông
öùng 30, 8, 3 ngaøn ngöôøi.

Tuy vaäy, môùi chæ cuoái nhöõng naêm 50, caùc trung taâm dòch vuï coâng coäng loaïi D ñaõ
khoâng ñöôïc xaây döïng ñaày ñuû vì caùc trung taâm loaïi B lieân tuïc phaùt trieån hôn caû qui moâ
döï tính phuïc vuï vaø nhaát laø loaïi C ñaõ phaùt trieån leân qui moâ phuïc vuï 15000 ngöôøi. Coù theå
xem ví duï thöïc teá cuûa trung taâm dòch vuï coâng coäng Velingbur.

Hình 4.19: Sô ñoà

heä thoáng thöông
maïi dòch vuÏ thaønh
phoá Velingbur-
Thuïy ñieån.
 Hình 4.20: Sô ñoà heä thoáng thöông maïi dòch vuï Thaønh phoá Compenhagen. Sô ñoà 5
ngoùn tay noåi tieáng phaùt trieån cuûa Compenhagen.
Taïi Ñan maïch naêm 1947 ñaõ hoaøn thaønh xong sô ñoà ñònh höôùng phaùt trieån
Compenhagen theo 5 höôùng truïc ñöôøng saét vaø noù raát noåi tieáng vôùi teân goïi “Sô ñoà 5
ngoùn tay”. Theo 5 truïc giao thoâng ñöôøng saét, seõ ñònh höôùng xaây döïng caùc khu ñoâ thò
môùi theo daïng töøng cuïm laàn löôït vaø coù heä thoáng thöông maïi dòch vuï töông öùng vôùi qui
moâ leân ñeán 250 ngaøn ngöôøi. Heä thoáng ñöôøng saét ñaõ taïo ñieàu kieän taêng khaû naêng löïa
choïn caùc nhu caàu veà thöông maïi vaø dòch vuï moät caùch töï do.

Hình 4.21: Sô ñoà thaønh phoá Pampus. Haø lan

Haø lan laø moät trong caùc quoác gia coù maät ñoä daân cö cao nhaát theá giôùi 375ngöôøi/km2
vaø laø quoác gia duy nhaát laán bieån ñeå môû roäng laõnh thoå. Vieäc xaây döïng caùc ñoâ thò môùi laø
ñaëc bieät quan troïng vaø ñöôïc tieán haønh ngay sau theá chieán thöù II. Thaønh phoá Pampus laø
moät ñoâ thò môùi keùo daøi cuûa Amsterdam veà phía ñoâng döïa treân 4 hoøn ñaûo. Noù coù caáu
truùc bao goàm trung taâm chính vaø caùc trung taâm phuï boá trí theo moät truïc laàn löôït caùch
nhau 800m. Xung quanh caùc truïc caùc coâng trình ôû cao taàng vaø caùc nhaø ôû thaáp taàng vôùi
baùn kính xa nhaát töø 500-800 m. Qui moâ ñoâ thò ñaït 350000 ngöôøi. Tuyeán chính cuûa ñoâ thò
coù caáu truùc keát hôïp ñöôøng saét noäi thò vaø truïc cao toác taïo moái quan heä giöõa ñoâ thò
Pampus maät thieát vôùi Thuû ñoâ.
 Taïi Phaùp, naêm 1965 ñaõ tieán haønh döï aùn phaùt trieån “Paris lôùn”, sau khi thoâng qua
tröng caàu yù kieán cuûa quaàn chuùng. Trong döï aùn naøy, ñaõ ñeà xuaát xaây döïng 5 khu trung
taâm thöông maïi dòch vuï lôùn xung quanh Paris, töø ñoù laøm cô sôû ñeå xaây döïng caùc quaàn
theå daân cö coù daïng nhö khu hoaëc ñoâ thò môùi. Ñoù laø: Evry; Marne- La-Valeùe; Cergy-
Pontoise; Saint-Quentinen-Yveline vaø Melun-Seùnart. Daân soá caùc ñoâ thò môùi naøy ñaõ
trong döï kieán qui hoaïch, moät trong nhöõng ñoâ thò lôùn nhaát coù daân soá lôùn nhaát 500 ngaøn
daân ñoù laø Evry.
Moät trong nhöõng lyù do maø döï kieán soá daân cuûa Evry chính laø söï hình thaønh hôïp lyù,
thuaän tieän cuûa trung taâm haønh chính, vaên hoùa, ñaëc bieät laø trung taâm thöông maïi dòch vuï
vaø nhaát laø moái quan heä maät thieát vôùi Paris. Evry naèm caùch Paris 30 km veà höôùng
Ñoâng–Nam. Coù moái quan heä tröïc tieáp vôùi Paris baèng moät tuyeán meùtro vaø 2 tuyeán giao
thoâng cao toác. Tuyeán meùtro coù 3 beán trong laõnh thoå cuûa Evry vaø xung quanh beán meùtro
giöõa chính laø trung taâm chính cuûa thaønh phoá Evry. Coøn 2 beán meùtro coøn laïi laø 2 khu vöïc
quaûng tröôøng coù caùc coâng trình thöông maïi dòch vuï. Ñeán naêm 1976 ñoâ thò Evry ñaõ phaùt
trieån leân khoaûng 150 ngaøn ngöôøi.
 Hình 4.-22: Hình aûnh veà trung taâm La Deùfense.
Cuøng moät luùc vôùi 5 thaønh phoá môùi ñöôïc
hình thaønh, trong döï aùn “Paris lôùn”coøn ñeà
xuaát xaây döïng 7 trung taâm thöông maïi dòch
vuï trong caùc khu vuøng ven cuûa Paris vôùi söï
hoaøn thieän veà nhu caàu phuïc vuï coâng coäng
cuûa cö daân Paris traùnh quaù taûi cho trung taâm
noäi oâ cuõng nhö heä thoáng giao thoâng chung
cuûa ñoâ thò. Lôùn nhaát trong 7 trung taâm
thöông maïi dòch vuï laø La Deùfense.

Taïi caùc nöôùc Ñoâng AÂu vaø Lieân xoâ cuõ, toå chöùc phaùt trieån caùc ñoâ thò trong caùc nöôùc
Xaõ hoäi Chuû nghóa tröôùc ñaây chuû yeáu theo hai höôùng cô baûn:
- Xaây döïng caùc ñoâ thò môùi;
- Môû roäng vaø caûi taïo caùc ñoâ thò cuõ.
Taïi Lieân xoâ, töø sau cuoäc Caùch maïng vó ñaïi Thaùng 10 ñeán nay ñaõ xaây döïng treân
1.000 thaønh phoá môùi, trong ñoù 1/3 ñöôïc xaây döïng hoaøn toaøn treân ñòa hình môùi, coøn laïi
ñeàu ñöôïc xaây döïng vaø môû roäng treân caùc ñieåm daân cö nhoû, cuõ. Chæ rieâng giai ñoaïn 1970-
1975 taïi Lieân xoâ ñaõ xaây döïng ñöôïc 70 thaønh phoá môùi vaø treân 170 ñieåm daân cö coù daïng
ñoâ thò. Phaàn lôùn trong soá caùc ñoâ thò ñoù ñöôïc hình thaønh trong moái quan heä vôùi söï hình
thaønh cuûa caùc trung taâm thuûy ñieän Krasnoâiarska vaø Konakovska, caùc trung taâm ñieän
nguyeân töû doïc theo caùc bôø soâng Voânga vaø Kama... cuõng nhö söï phaùt trieån cuûa Xibeâri
vôùi cô sôû cuûa coâng nghieäp khai thaùc daàu khí hoaëc caùc vuøng “phöông ñoâng xa xoâi”trong
moái quan heä cuûa truïc quoác loä “Baikalo-Amur”. (Nguoàn: ТЬРГОВСКИ ЦЕНТРОВЕ -
ИВАН НИКИФОРОВ)
Naêm 1962, trong döï aùn quy hoaïch thaønh phoá Zelenograd ñaõ ñeà xuaát cô sôû hình thaønh
caáu truùc ñoâ thò theo heä thoáng thöông maïi dòch vuï taàng baäc. “Tieåu khu nhaø ôû”vôùi daân
soá töø 6 ñeán 8 ngaøn ngöôøi vaø baùn kính
phuïc vuï laø 500m, coøn khu daân cö co
qui moâ phuïc vuï laø 25 ñeán 30 ngaøn
ngöôøi vôùi baùn kính phuïc vuï xa nhaát
laø 1.000m. Heä thoáng thöông maïi dòch
vuï taàng baäc ñöôïc boá trí theâm caáp –
phuïc vuï taïi choã treân cô sôû quy mo
phuïc vuï 2.000 ngöôøi “Nhoùm ôû”.
Hình 4.23: Sô ñoà Heä thoáng TMDV
thaønh phoá Zelenograd. CCCP
1- Nhoùm TMDV phuïc vuï taïi choã;
2-Trung taâm Tieåu khu nhaø ôû; 3-
Nhoùm TMDV khu vöïc; 4-Trung taâm
chính-ñoâ thò; 5-Vuøng phuïc vuï;
Moät ví duï ñaëc tröng trong nhöõng
naêm 60, laø söï hình thaønh cuûa khu daân cö môùi Kursk. (hình 4. 24). Khu daân cö ñöôïc qui
hoaïch cho 30.000 ngöôøi vôùi 5 tieåu khu nhaø ôû trung bình 6. 000 ngöôøi. Vôùi 1 trung taâm
khu daân cö ñöôïc boá trí ôû giöõa raát hôïp lyù cho baùn kính phuïc vuï khoâng quaù 700 m vaø
töông öùng 5 trung taâm tieåu khu nhaø ôû vôùi baùn kính phuïc vuï toái ña 400 m.
Trong nhöõng naêm 70, ñaõ thöïc hieän sô ñoà heä thoáng TMDV cuûa thaønh phoá 350 ngaøn
daân Naberegie Trelny. Heä thoáng trung taâm TMDV ñöôïc toå chöùc thaønh 2 caáp phuïc vuï:
caáp ñoâ thò vaø caáp tieåu khu nhaø ôû. Trong ñoù caáp ñoâ thò ñöôïc toå chöùc thaønh 1 chính, 2 phuï
vaø moät naèm theo höôùng khu coâng nghieäp.
Hình 4.24: Sô ñoà Heä thoáng TMDV khu daân cö
Kursk. CCCP
1-Trung taâm TMDV khu daân cö; 2-Trung taâm
TMDV Tieåu khu; 3-Caùc nhoùm daân cö; 4-Caây
xanh khu daân cö; 5-Ñöôøng ñoâ thò; 6-Cuïm coâng
trình bôi loäi; 7-Saân baõi theå thao.
 Hình 4-25: Sô ñoà heä thoáng
TMDV thaønh phoá môùi
Nabelegie Trelny. CCCP
1-Trung taâm tieåu khu nhaø ôû;
2-Trung taâm thöông maïi; 3-
Trung taâm dòch vuïï; 4-Trung
taâm phuï vaø trung taâm khu
coâng nghieäp; 5-Trung taâm
vaên hoùa; 6-Nhaø haùt; 7-Tröôøng
hoïc; 8-Trung taâm theå thao; 9-
Trung taâm haønh chính; 10-
Beänh vieän.

Taïi caùc nöôùc Ñoâng AÂu quaù trình ñònh höôùng phaùt trieån caùc ñoâ thò lôùn cuõng dieãn ra
ngay sau keát thuùc chieán tranh theá giôùi thöù II. Thuû ñoâ Praha vôùi döï aùn phaùt trieån ñoâ thò
theo höôùng phaùt trieån nhöõng khu daân cö môùi treân 100.000 ngöôøi vôùi heä thoáng trumg taâm
TMDV töông öùng taïi caùc vuøng ven ñoâ. Ñoà aùn ñònh höôùng phaùt trieån ñoâ thò Praha ñaõ ñeà
xuaát moät höôùng môùi: phaùt trieån caùc chöùc naêng trung taâm coâng coäng ñoâ thò ra caùc khu
vöïc daân cö môùi, moät maët hoaøn thieän chöùc naêng cuûa trung taâm ñoâ thò khi quy moâ ñoâ thò
phaùt trieån, maët khaùc caùc khu chöùc naêng coâng coäng ñoâ thò naøy seõ keát hôïp hoã trôï caùc
trung taâm TMDV khu daân cö môùi hoaëc trôû thaønh caùc cöïc huùt söï phaùt trieån cuûa khu ñoâ
thò môùi.
Hình 4-26: Sô ñoà phaân boá heä
thoáng TMDV vôùi chöùc naêng ñoâ thò
taïi Praha.
1-Khu trung taâm chính ñoâ thò;
2-Trung taâm caùc khu daân cö ñònh
höôùng qui hoaïch; 3-Laõnh thoå cuûa
trung taâm coâng coäng ñoâ thò.
 Hình 4.27: Sô ñoà heä thoáng trung taâm TMDV taïi khu daân cö môùi Taây-Nam Praha. 1-
Trung taâm chính; 2-Trung taâm hoã trôï; 3-Trung taâm khu vöïc; 4-Caùc trung taâm khu vöïc
thöù caáp; 5-Meùtro; 6-Ñöôøng saét chaïy nhanh; 7-Beán meùtro; 8-Beán oâ toâ buyùt; 9-Baùn
kính phuïc vuï toái ña; 10-Ñöôøng cao toác ñoâ thò.
Moät trong nhöõng khu daân cö môùi, Khu daân cö Taây Nam Praha, coù qui moâ 120.000
daân phaân boá bao quanh heä thoáng trung taâm TMDV. Heä thoáng trung taâm TMDV naøy coù
moät trung taâm chính vaø vaøi trung taâm khu vöïc keát noái thaønh chuoãi theo heä thoáng giao
thoâng ñöôøng boä vaø ñöôøng saét cao toác hieän ñaïi cuûa ñoâ thò.
Taïi Balan, caùc ñoâ thò haàu nhö bò taøn phaù nhieàu nhaát sau theá chieán thöù II so vôùi caùc ñoâ
thò khaùc taïi Chaâu Aâu, ñaõ aùp duïng caáu truùc taàng baäc cho caùc sô ñoà ñònh höôùng phaùt trieån
khoâng gian ñoâ thò. Ñôn vò daân cö nhoû nhaát vôùi daân soá 1500 ngöôøi bao quanh maãu giaùo
nhaø treû, vaøi ba ñôn vò goäp thaønh moät ñôn vò daân cö coù daân soá 5000 ngöôøi trong ñoù coù
tröôøng phoå thoâng cô sôû vaø trung taâm thöông maïi dòch vuï khu vöïc caáp 1. Vaøi ba ñôn vò
nhö vaäy hôïp thaønh Tieåu khu nhaø ôû coù trung taâm TMDV coâng coäng vaø tröôøng trung hoïc
cô sôû. Nhieàu Tieåu khu nhaø ôû hôïp thaønh Khu daân cö vaø coù trung taâm TMDV töông öùng.
cho thaáy söï öùng duïng caáu truùc taàng baäc treân cho sô ñoà phaùt trieån heä thoáng thöông maïi
dòch vuï thaønh phoá Liubliana. Tuy nhieân, thöïc teá taïi Balan nhöõng thaäp nieân tieáp theo ñaõ
thaáy nhöõng nhöôïc ñieåm cuûa heä thoáng phaân caáp taàng baäc theo 4 caáp phuïc vuï khoâng
mang laïi hieäu quaû. Raát nhieàu trung taâm ñaõ khoâng hoaït ñoäng heát naêng suaát theo döï kieán.
Khuynh höôùng taäp trung vaø qui moâ hoùa heä thoáng trung taâm TMDV baét ñaàu ñöôïc theå
hieän taïi caùc ñoâ thò Balan.

75
 Hình4.28: Sô ñoà heä thoáng
trung taâm TMDV caáp ñoâ thò,
khu daân cö, caáp ñôn vò ñoâ thò
taïi thaønh phoá Liublina-Balan.

Khu daân cö môùi Brodno taïi thaønh phoá Warshawar ñöôïc toå chöùc vôùi 9 Tieåu khu nhaø ôû
trung bình töø 8 ñeán 9 ngaøn ngöôøi. Heä thoáng trung taâm TMDV cuõng ñöôïc boá trí 1 trung
taâm chính vaø 9 trung taâm caáp Tieån khu. Ñieàu ñaëc bieät ôû ñaây laø caùc trung taâm caáp Tieåu
khu ñöôïc boá trí taïi tieáp caän vôùi caùc tuyeán giao thoâng bao quanh deã daøng quan heä vôùi
giao thoâng coâng coäng ñoâ thò.
Hình 4.29: Khu daân cö môùi
Brodno taïi Varshawar.
I-IX –Caùc tieåu khu nhaø ôû; Ц-
Trung taâm khu daân cö; Р-Coâng
vieân khu daân cö; Б-Beänh vieän; П-
Dòch vuï coâng nghieäp.

Moät ví duï tieâu bieåu cho qui moâ hoùa heä thoáng trung taâm TMDV laø ñeå xuaát veà moâ
hình caáu truùc phuïc vuï ñôn vò ñoâ thò Balan cuûa kieán truùc sö S. Kozinski. Theo moâ hình
cuûa oâng, ñôn vò ñoâ thò chính (khu daân cö) coù qui moâ 40.000 ngöôøi vaø trung taâm TMDV
cuûa noù nhö vaäây seõ phuïc vuï hieäu quaû hôn. Qui moâ caáp tieåu khu lôùn hôn laø 10.000 ngöôøi.
Cô caáu cuûa khu daân cö ñöôïc ñeà xuaát baùm 2 beân caùc truïc löu thoâng theo daïng tuyeán vöøa
quan heä toát vöøa phuïc vuï toát nhaát laø khi ñieàu kieän cuûa giao thoâng ñoâ thò cô giôùi hoùa cao.

76
 Hình 4-30: Caáu truùc ñôn vò
qui hoaïch ñoâ thò (40.000
ngöôøi) cuûa S. Kozinski.
Balan

Taïi Bulgaria nhöõng thaäp nieân töø naêm 1950 ñeán 1970 ñaõ phaùt trieån nhanh choùng caùc
khu daân cö môùi ra caùc khu vöïc troáng ngoaïi vi cuûa caùc ñoâ thò nhö Burgas, Varna, Plopdiv
vaø ñaëc bieät laø thuû ñoâ Sofia. Cô caáu caùc khu daân cö môùi naøy ñöôïc toå chöùc theo caáu truùc
taàng baäc nhö caùc ñoâ thò XHCN khaùc thôøi kyø naøy. Cuõng gioáng nhö taïi Balan, xu höôùng
taäp trung vaø qui moâ hoùa heä thoáng trung taâm TMDV cuõng dieãn ra trong lyù luaän vaø öùng
duïng xaây döïng caùc ñôn vò ñoâ thò môùi taïi ñaây. Ñaëc bieät, trong quaù trình toå chöùc heä thoáng
trung taâm TMDV taïi caùc khu daân cö môùi ñaõ chuù troïng nhieàu ñeán vò trí caùc coâng trình
TMDV vaø moái töông quan baùn kính vaø qui moâ phuïc vuï phuïc vuï cuûa chuùng. Caùc hình
minh hoaï cho thaáy söï phaân boá cuûa heä thoáng TTDVCC töø choã phaân taùn ñeàu khaép (Khu
daân cö Mikhailov-Sofia) ñeán toå chöùc caùc trung taâm thöù caáp hoã trôï (Khu daân cö
Slaveikov-Burgas) vaø phaân vuøng phuïc vuï vôùi qui moâ phuïc vuï hôïp lyù cuûa (tieåu khu nhaø
ôû Izgrev-Burgas). Baùn kính phuïc vuï ñöôïc ñeà xuaát töø 800m ñeán 1200m ñoái vôùi qui moâ
phuïc vuï khu daân cö vaø 250 ñeán 400m ñoái vôùi qui moâ phuïc vuï tieåu khu nhaø ôû.
Hình 4-31: Khu daân cö Mikhailov-Sofia Hình4-32 Khu daân cö Slaveikov – Burgas.
Bulgaria

77
 4. 10. 1. 2. Taïi caùc nöôùc Baéc Myõ
Taïi Myõ cuõng töø thôøi gian naøy, söï phaùt trieån caùc loaïi hình TTDVCC môùi phaùt trieån
maïnh. Loaïi hình TTDVCC ven ñoâ thò phaùt trieån maïnh meõ. Naêm 1949 taïi caùc ñoâ thò Myõ
ñaõ coù 49 TTTMD ven ñoâ thò. Con soá naøy nhanh choùng phaùt trieån leân 11.000 TTDVCC
ven ñoâ thò naêm 1965 vaø 15000 naêm 1972. Trong thaäp kyû 70 loaïi hình TTDVCC ven ñoâ
thò ñaõ chieám 50% toång giaù trò giao dòch haøng hoùa cuûa ngaønh TMDV toaøn nöôùc Myõ.
Nhöõng nguyeân nhaân daãn ñeán hieän töôïng buøng phaùt cuûa loaïi hình TTDVCC ven ñoâ thò
taïi Myõ laø:
- Söï phaùt trieån nhanh choùng cuûa phöông tieän giao thoâng hieän ñaïi, ñaëc bieät laø giao thoâng
caù nhaân (oâ toâ con), chieám tæ troïng lôùn trong vaän chuyeån ngöôøi trong ñoâ thò. Ngöôøi Myõ
öa thích ñi laïi trong ñoâ thò baèng phöông tieän oâ toâ caù nhaân hôn giao thoâng coâng coäng.
Hieän nay coù khoaûng 600 oâtoâ con treân 1000 daân taïi nöôùc Myõ so vôùi 100 ñeán 200 oâtoâ con
treân 1000 daân taïi caùc nöôùc ñang phaùt trieån hay 200 ñeán 300 oâtoâ con treân 1000 daân taïi
caùc nöôùc phaùt trieån chaâu AÂu (Hình 2. 1a).
- Maät ñoä phaân boá daân cö cuûa nöôùc Myõ thaáp (22 ngöôøi/km2) so vôùi Anh laø 352ngöôøi/km2;
Ñöùc laø 239 ngöôøi/km2; Phaùp laø 93 ngöôøi/km2. Noùi caùch khaùc, nöôùc Myõ ñaát roäng ngöôøi
thöa neân hình thöùc ôû theo daïng nhaø vöôøn raát phaùt trieån trong caùc khu ñoâ thò môùi hay caùc
khu ngoaïi vi ñoâ thò. Trong nhöõng naêm naøy vuøng ngoaïi vi caùc ñoâ thò Myõ taêng nhanh.
- Trong nhöõng naêm 1950 ñeán 1954 taïi caùc ñoâ thò Myõ, dieän tích caùc vuøng ngoaïi vi gia
taêng baåy laàn so vôùi khu vöïc trung taâm ñoâ thò. Do söï phaùt trieån raát ñaëc tröng cuûa vuøng
ngoaïi vi caùc ñoâ thò Myõ, Victor Gruen ñaõ nhaän xeùt trong “Shopping Towns USA” nhö
sau: Caùc vuøng ngoaïi vi hieän ñaïi khoâng coøn coù caùc giaù trò cuûa moät coäng ñoàng daân cö
noâng thoân vaø moâi tröôøng hieän ñaïi cuûa ñoâ thò. (Vuøng ngoaïi vi laø nhöõng vuøng ñaát “khoâ
caèn”, cö daân chuû yeáu laø phuï nöõ vaø treû em soáng trong nhöõng khu vöïc ñöôïc phaân chia bôûi
möùc thu nhaäp gia ñình, xaõ hoäi, toân giaùo tín ngöôõng…).
- Lôïi nhuaän cao vaø hieäu quaû ñaàu tö laø caùc yeáu toá öu tieân haøng ñaàu cuûa kinh teá Tö baûn,
vì vaäy caùc trung taâm trong khu ñoâ thò cuõ khoâng ñöôïc chuù troïng caûi taïo hoaëc xaây döïng
môùi trong thôøi gian naøy vì chi phí toán keùm cho giaûi toûa ñeàn buø cuõng nhö giaù ñaát quaù cao.
Vò trí caùc trung taâm ven ñoâ thò thöôøng ñöôïc xaây döïng taïi caùc khu vöïc ven ñoâ thò hoaëc
caùch xa ñoâ thò trong voøng 30-40 km. Caùc TTPVCC ven ñoâ thò naøy thöôøng coù moái lieân
heä maät thieát (naèm keá caän) caùc tuyeán giao thoâng cao toác ñoâ thò. Hình beân laø ví duï cuûa 2
trong nhieàu TTPVCC ven ñoâ thò ñieån hình taïi thôøi kyø naøy.
Coù theå phaân söï phaân boá laõnh thoå cuûa heä thoáng TTPVCC khu vöïc naøy thaønh boán giai
ñoaïn ñaëc tröng:
Thaäp nieân 50-60, caùc khu trung taâm thöông maïi ñöôïc xaây döïng taïi caùc khu vöïc ñaõ
hình thaønh caùc ñieåm daân cö. Caùc khu trung taâm naøy thöôøng nhoû phaùt trieån ñoäc laäp vôùi
nhau vaø tæ leä vôùi söï phaùt trieån cuûa cö daân khu vöïc. Naêm 1954 Northland Center ñöôïc
xaây döïng taïi ngoaïi vi Detroit, khoâng laâu sau ñoù laø Southdale Center taïi Minneapolis.
Trong khi ñoù caùc khu vöïc noäi ñoâ khoâng ñöôïc chuù troïng ñaàu tö xaây döïng.

78
 Hình 4-32: Trung taâm Southdale Mall ngoaïi vi thaønh phoá Minneapolis
Thaäp nieân 60 ñöôïc coi nhö laø söï ñoàng thôøi cuøng moät luùc cuûa söï phaùt trieån caùc khu
TTTM vôùi caùc khu daân cö. Caùc döï aùn qui hoaïch phaùt trieån caùc ñieåm daân cö ñaõ coù ñònh
höôùng phaùt trieån caùc TTTM phuïc vuï coäng ñoàng. Moái quan heä song phöông giöõa khu
daân cö vaø TTTM ñaõ hoã trôï cho nhau cuøng phaùt trieån, moái quan heä naøy ñöôïc bieåu hieän
moät maët laø söï phaùt trieån maïnh meõ caùc khu daân cö môùi taïi caùc vuøng ven caùc ñoâ thò vaø
maët khaùc söï lôùn maïnh vaø baønh tröôùng cuûa caùc coâng ty thöông maïi lôùn nhö DeBartolo
vaø Melvin & Associates. Moái quan heä naøy cuõng taïo ñieàu kieän cho caùc TTTM phaùt trieån
tuøy theo kích côõ: TTTM Vuøng hay laø TTTM nhoû trong khu vöïc trung taâm cuûa Ñôn vò ôû
hay coäng ñoàng. Trong thôøi gian naøy, söï phaùt trieån caùc khu TTTM ñaõ trôû thaønh theå cheá
vôùi nhöõng chính saùch vaø thuû tuïc cuï theå, roõ raøng… vaø ñöôïc coi nhö laø khu caàn thieát cuûa
coäng ñoàng(community) (Nguoàn: Retail Environment)
Thaäp nieân 70, giai ñoaïn ñaëc tröng thöù 3 cuûa söï phaùt trieån vaø phaân boá heä thoáng trung
taâm thöông maïi dòch vuï taïi Baéc Myõ. Caùc TTPVCC chuyeån höôùng xaây döïng tröôùc taïi
nhöõng khu vöïc döï kieán phaùt trieån daân cö töông lai. Caùc TTPVCC naøy ñöôïc khuyeán
khích xaây döïng nhö nhöõng cöïc taêng tröôûng cho caùc ñoâ thò. Moät trong nhöõng tröôøng hôïp
tieâu bieåu, moät trung taâm sieâu vuøng (super-regional shopping center) ñaõ ñöôïc xaây döïng
taïi “caùnh ñoàng xanh”(green field) taïi nôi giao nhau cuûa 2 tuyeán cao toác, nôi seõ döï kieán
xaây döïng phaùt trieån khu ñoâ thò môùi trong thôøi gian töø 3 ñeán 5 naêm tôùi. Söï haáp daãn chính
laø kích thöôùc cuûa caùc trung taâm naøy thöôøng 2 laàn lôùn hôn caùc trung taâm cuøng loaïi, theo
quan ñieåm trieát lyù “caøng lôùn thì caøng toát hôn”cuûa caùc nhaø hoaïch ñònh thöông maïi Baéc
Myõ trong giai ñoaïn naøy. Vaøo cuoái nhöõng naêm 70, söï phaùt trieån laõnh thoå cuûa heä thoáng
TTPVCC ñaõ trôû neân baõo hoøa, ngoaïi tröø nhöõng thaønh phoá taêng tröôûng cao cuûa “Vaønh ñai
Maët trôøi”(Sun Belt-Hình). Xu theá phaùt trieån TTPVCC luùc naøy laïi quay trôû laïi nhöõng
khaû naêng sau: Moät laø naâng caáp hoaøn thieän caùc trung taâm cuõ, xaây döïng trong thaäp nieân
60, ñeå taêng khaû naêng kinh doanh. Hai laø xaây döïng caùc trung taâm laáp ñaày nhöõng khu vöïc
ven ñoâ thò. Ba laø phaùt trieån caùc trung taâm noái daøi treân caùc truïc huyeát maïch höôùng taâm.

79
 Hình 4-33: Caùc khu vöïc phaùt trieån cuûa caùc ñoâ thò Myõ. Ñaëc bieät laø Chuoãi ñoâ thò “Vaønh
ñai Maët trôøi”Boston-NewYork-Philadelphia-Washington.
Cuoái cuøng, vaøo thaäp nieân 80 ñaõ xuaát hieän maãu daïng thöù 4 cuûa söï phaùt trieån trung
taâm phuïc vuï coâng coäng. Ñaây laø daïng coù qui moâ lôùn nhaát vôùi ña chöùc naêng keát hôïp nhö
trung taâm vui chôi giaûi trí vaø ñöôïc toå chöùc qui hoaïch vôùi haøng taù caùc loaïi hình sinh hoaït
haáp daãn loâi cuoán khaùch du lòch. Ví duï ñieån hình nhaát laø 3800000 feet vuoâng (khoaûng 6
km2) West Edmonton Mall (WEM). Ñöôïc xaây döïng vaøo naêm 1980 taïi vuøng phía taây
Canada taïi ngoaïi vi cuûa thaønh phoá Edmonton, WEM coù hôn 600 cöûa haøng lôùn nhoû traûi
treân moät dieän tích 3, 5 trieäu fit vuoâng, ñaây laø trung taâm thöông maïi dòch vuï lôùn nhaát
Baéc Myõ. Dieän tích cuûa WEM lôùn gaáp 2 laàn dieän tích vuøng trung taâm thaønh phoá
Edmonton vaø coù heä thoáng ñieàu hoøa khí haäu nhaân taïo. Khi môùi ñöôïc hình thaønh, ñaõ coù
bieát bao cuoäc tranh luaän lan roäng veà qui moâ quaù lôùn cuûa noù, veà khaû naêng soáng ñöôïc
kinh teá cuûa noù, vaø taùc ñoäng cuûa noù treân phaàn coøn laïi cuûa thaønh phoá. Tuy vaäy, vôùi söï keát
hôïp phong phuù vaø ñoäc ñaùo caùc loaïi hình sinh hoaït vui chôi giaûi trí (1, 4 trieäu fit vuoâng),
WEM ñaõ haáp daãn haàu heát cö daân Canada vaø caùc khaùch du lòch boán phöông. Moïi ngöôøi
ñeán töø Nhaät, Anh, Colombia…baèng moïi phöông tieän maùy bay, taøu thuûy… ñeå khaùm phaù
Fantasyland, Phieâu löu bieån saâu, Saân Hockey Quoác gia …vaø mua saém, giaûi quyeát nhu
caàu dòch vuï.

80
 Hình 4-34: Maët baèng West Edmonton Mall (WEM)

Hình 4-35: Sô ñoà quan heä vò trí cuûa WEM vôùi thaønh phoá Edmonton-Canada.
Manhattan laø ví duï thöù 2 ñaëc tröng cho caùc maãu daïng trung taâm thöông maïi dòch vuï
giai ñoaïn naøy. Phaùt trieån qui moâ trung taâm ngay trong khu vöïc trung taâm cuõ (Downtown)
baèng caùch thöông maïi hoùa caùc khoâng gian chöùc naêng cuûa khu trung taâm New York. Coù
theå noùi khoâng moät thaønh phoá naøo cuûa nöôùc Myõ saùnh baèng New York veà söï phong phuù
nhaát caùc loaïi hình thöông maïi dòch vuï vaø cöôøng ñoä cuûa söï chuyeân doanh baùn leû, maø
trong New York thì hoøn ñaûo Manhattan laø ñieån hình nhaát. Beân trong cuûa khu ñaát
khoaûng 16 km2 (10 daëm vuoâng) laø hình thaønh haàu nhö ñaày ñuû caùc loaïi hình thöông maïi
dòch vuï khaùc nhau. Töø nhöõng hình thöùc kinh doanh tinh teá, sang troïng beân trong nhöõng
khoâng gian qui moâ hoaøn thieän nhaát ñeán caùc khu vöïc mua baùn ñôn giaûn nheách nhaùc
(sleaze) trong caùc khu vöïc leà ñöôøng ngoõ phoá … Coù nhöõng khu vöïc chuyeân doanh theo
saéc toäc: Ñöôøng thöù 47 – khu kinh doanh vaøng baïc ñaù quí cuûa ngöôøi Do thaùi, coù nhöõng
ñöôøng phoá giao tieáp baèng tieáng Trung hoa, Hy laïp, Ruerto Rican…Coù nhöõng ñaïi loä kinh
doanh theo möùc ñoä tieän nghi sang troïng, vôùi haøng hoùa chaát löôïng, thôøi trang, nhaõn

81
hieäu…vaø giaù caû cao nhaát: Ñöùng ñaàu laø ñöôøng thöù 57 – ñöôïc coi laø ñöôøng phoá mua baùn
ñaét nhaát theá giôùi, keá ñeán laø ñaïi loä thöù 5, tieáp theo laø Ñaïi loä Madison. Ñaïi loä Macy coù
baùch hoùa toång hôïp lôùn nhaát theá giôùi…

Hình 4-36: Phoái caûnh toaøn khu Manhattan vaø caûnh giao tieáp
thöông maïi dòch vuï theo caùc truïc ñöôøng phoá.
Hình4-37: Baûn ñoà
Manhattan
Hình4-38: Phoái
caûnh hoøn ñaûo
Manhattan

Vì vaäy Manhattan ñöôïc meänh danh laø “Thung luõng nôû hoa”, kyù hieäu quoác teá cho söï
doài daøo nöôùc cuûa nöôùc Myõ. Khu Downtown Manhattan, vôùi söï taäp trung caùc loaïi hình
thöông maïi dòch vuï coù theå coi nhö laø moät trung taâm lôùn nhaát theá giôùi coù doanh thu naêm
1982 laø 4, 6 tyû USD, lôùn hôn caû vuøng Omaha hoaëc Las Vegas. Phaàn lôùn söï mua baùn taïi
ñaây laø haøng hoùa (708 trieäu USD – vaøng baïc ñaù quí, 827 trieäu USD-quaàn aùo may maëc,
nhöng ñaùng keå nhaát laø 3 trieäu USD-xaêng daàu)
Keát luaän
Qua khaùi quaùt dieãn bieán hình thaønh vaø phaân boá caáu truùc laõnh thoå caùc ñoâ thò treân theá
giôùi ñaëc bieät taïi caùc nöôùc coâng nghieäp phaùt trieån Aâu Myõ cuõng nhö caùc nöôùc XHCN coù
moät soá neùt ñaëc tröng sau:
Theo tieán trình lòch söû ñoâ thò, caáu truùc laõnh thoå heä thoáng trung taâm thöông maïi dòch
vuï thì töø 2 thaäp nieân ñaàu cuûa theá kyû XX trôû veà tröôùc khoâng coù gì bieán ñoåi lôùn. Caùc

82
TTPVCC vôùi moïi loaïi hình khaùc nhau ñeàu coù caáu truùc laõnh thoå beân trong khu vöïc ñoâ thò
vaø chuû yeáu taïi khu vöïc trung taâm ñoâ thò. Caùc trung taâm TMDV ñeàu laø nôi dieãn ra caùc
hoaït ñoäng giao tieáp thöông maïi dòch vuï vaø sinh hoaït coäng ñoàng cuûa cö daân ñoâ thò. Moät
trong nhöõng lyù do cô baûn khoâng coù söï bieán ñoäng veà caáu truùc laõnh thoå ñoâ thò laø kinh teá
ñoâ thò chöa phaùt trieån, bieåu hieän ôû: qui moâ ñoâ thò khoâng lôùn vaø chöa coù heä thoáng giao
thoâng ñoâ thò hieän ñaïi. Caùc loaïi hình thöông maïi dòch vuï hình thaønh, phaùt trieån maïnh veà
soá löôïng vaø chaát löôïng taïi nhöõng thaäp nieân ñaàu cuûa theá kyû XX.
Töø thaäp nieân 30 cuûa theá kyû XX, ñaëc bieät töø sau chieán tranh theá giôùi laàn II, Caáu truùc
laõnh thoå ñoâ thò ñaõ bieán ñoåi maïnh meõ trong caùc ñoâ thò treân theá giôùi. Söï bieán ñoåi caáu truùc
caùc ñoâ thò coù nhieàu ñieåm gioáng nhau vì ñeàu coù moái quan heä maät thieát vôùi söï phaùt trieån
nhanh choùng veà qui moâ daân soá, laõnh thoå vaø giao thoâng cuûa caùc ñoâ thò. Moät soá neùt ñaëc
tröng sau:
- Söï phaân boá cuûa caùc TTPVCC khoâng nhöõng gia taêng trong caùc khu vöïc ñoâ thò maø coøn
ra vuøng ven ñoâ thò hoaëc vöôït ra ngoaøi laõnh thoå ñoâ thò trong caùc khu hoaëc ñoâ thò môùi.
- Söï hình thaønh caùc TTPVCC quan heä maät thieát vaø phuï thuoäc vôùi giao thoâng ñoâ thò.
- Vai troø cuûa caùc TTPVCC khoâng chæ thöïc hieän chöùc naêng giao tieáp thöông maïi dòch vuï,
maø coøn laø ñoäng löïc cho söï hình thaønh vaø phaùt trieån caùc khu hoaëc ñoâ thò môùi.
- Toå chöùc caùc khu TTPVCC trong khu vöïc ñoâ thò ñaõ hình thaønh nhöõng nguyeân taéc qui
hoaïch ñoâ thò, phoå bieán nhaát laø söï hình thaønh caáu truùc ñoâ thò theo taàng baäc. Caùc nguyeân
taéc qui hoaïch veà vò trí vaø vuøng phuïc vuï cuûa heä thoáng trung taâm PVCC ñoâ thò cuõng ñaõ
hình thaønh vaø hoaøn thieän trong lyù luaän cuõng nhö thöïc tieãn. Ñaëc bieät laø caùc lyù luaän vaø
thöïc tieãn cuûa caùc moâ hình ñôn vò ñoâ thò nhö ñôn vò ôû, tieåu khu nhaø ôû…
Tuy nhieân, söï hình thaønh caáu truùc laõnh thoå ñoâ thò raát khaùc nhau taïi moãi ñoâ thò, quoác
gia vaø chaâu luïc. Lyù do cuûa söï khaùc bieät naøy chính laø söï khaùc bieät veà lòch söû hình thaønh
ñoâ thò, ñieàu kieän töï nhieân, kinh teá xaõ hoäi vaø ñaëc bieät laø yeáu toá chuû quan ñoái töôïng phuïc
vuï. Nhöõng neùt khaùc bieät tieâu bieåu:
- Caáu truùc laõnh thoå cuûa trung taâm PVCC taïi caùc nöôùc tö baûn chaâu Aâu phaùt trieån ñoàng
thôøi trong ñoâ thò: taïi caùc khu ñoâ thò môùi, taïi vuøng ven ñoâ thò vaø taïi khu vöïc ñoâ thò cuõ.
Coøn taïi Myõ tieán trình naøy theo thöù töï: Vuøng ven – Ñoâ thò môùi – trong khu vöïc ñoâ thò.
- Söï phaân boá caùc trung taâm TMDV taïi caùc ñoâ thò Chaâu Aâu gaén keát vôùi giao thoâng huyeát
maïch cuûa ñoâ thò ñaëc bieät laø giao thoâng coâng coäng hieän ñaïi. Caùc Trung taâm TMDV phaùt
trieån nhö nhöõng haït nhaân taäp trung caùc khu hoaëc ñoâ thò môùi vôùi maät ñoäâ cao vaø baùn kính
phuïc vuï phuø hôïp. Coøn taïi Myõ, caùc trung taâm TMDV phaân boá roäng khaép trong vaø ngoaøi
laõnh thoå cuûa ñoâ thò vôùi moïi maãu daïng, qui moâ … vaø khoâng coù söï gaén keát khoâng gian
chaët cheõ giöõa caùc TTPVCC vôùi caùc khu vöïc daân cö ñoâ thò laân caän, cuõng nhö khoâng theo
nguyeân taéc baùn kính phuïc vuï. Moái lieân heä taïi caùc trung taâm TMDV taïi caùc ñoâ thò Myõ
theo nguyeân taéc vuøng phuïc vuï, chuù troïng yeáu toá hieäu quaû vôùi neùt ñaëc tröng öu theá cuûa
phöông tieän oâ toâ caùc nhaân vaø maïng ñöôøng oâ côø roäng khaép.

83
 - Trong ñoâ thò caùc nöôùc XHCN vôùi moâ hình kinh teá nhaø nöôùc taäp trung, cô caáu laõnh thoå
cuûa heä thoáng trung taâm TMDV ñöôïc öùng duïng theo caáu truùc taàng baäc treân caùc lónh vöïc
nghieân cöùu lyù luaän cuõng nhö thöïc tieãn. Toå chöùc heä thoáng trung taâm thöông maïi dòch vuï
ñoâ thò ñöôïc ñeà xuaát ngay trong coâng taùc qui hoaïch ñònh höôùng phaùt trieån khoâng gian ñoâ
thò. Söï phong phuù veà toå chöùc caùc ñôn vò ñoâ thò theo moâ hình Tieåu khu nhaø ôû vaø moái
quan heä cuûa chuùng ñeán vò trí, qui moâ laõnh thoå cuûa caùc trung taâm TMDV bieåu hieän ñaäm
neùt yeáu toá phuïc vuï coâng coäng ñoâ thò vaø yeáu toá xaõ hoäi cao.

CHÖÔNG 9: QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG KHU TRUNG TAÂM ÑOÂ THÒ VAØ HEÄ THOÁNG
TRUNG TAÂM DÒCH VUÏ COÂNG COÄNG ÑOÂ THÒ

9.1. KHAÙI QUAÙT VEÀ KHU TRUNG TAÂM VAØ HEÄ THOÁNG TRUNG TAÂM DÒCH
VUÏ COÂNG COÄNG ÑOÂ THÒ

9.1.1. Khaùi quaùt

9.1.1.1. Quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa khu trung taâm ñoâ thò vaø heä thoáng
dòch vuï coâng coäng.
Ñoâ thò tieàn coâng nghieäp
Döôùi thôøi kyø phong kieán, khu trung taâm cuûa ñoâ thò chính laø khu vöïc thaønh trì cuûa giai
caáp thoáng trò. Töø ñoù caùc khu vöïc laân caän ñöôïc keát hôïp vaø phaùt trieån theâm nhö caùc chöùc
naêng buoân baùn, saûn xuaát tieåu thuû coâng. Khu trung taâm ñoâ thò trong thôøùi gian naøy mang
tính taäp trung raát cao, cô caáu toå chöùc vaø caùc thaønh phaàn chöùc naêng raát ñôn giaûn.
Ñoâ thò thôøi kyø coâng nghieäp
Trong giai ñoaïn naøy caùc hoaït ñoäng coâng nghieäp taäp trung chuû yeáu caùc ñoâ thò. Ñeå hoã
trôï vaø phuïc vuï cho caùc hoaït ñoäng coâng nghieäp naøy moät soá chöùc dòch vuï, taøi chính ñaõ
xuaát hieän beân caïnh caùc coâng trình haønh chính vaø coâng nghieäp. Cuøng vôùi söï taäp trung
cuûa caùc hoaït ñoäng coâng nghieäp laø söï taäp trung vaø gia taêng daân soá. Töø ñoù xuaát hieän
theâm caùc nhu caàu dòch vuï môùi vaø caùc chöùc naêng phuïc vuï ngaøy caøng ña daïng. Qui moâ
cuûa khu trung taâm ñoâ thò phaùt trieån hôn, caùc khu chöùc naêng baét ñaàu hình thaønh nhöng
chöa roõ reät.
Ñoâ thò thôøi kyø haäu coâng nghieäp
Ñeán giai ñoaïn naøy, caùc hoaït ñoäng saûn xuaát coâng nhieäp ñöôïc saép xeáp ra vuøng ngoaïi
vi cuûa ñoâ thò. Cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa neàn kinh teá vaø söï tieán boä veà khoa hoïc kyõ thuaät
trong moïi lónh vöïc, khu trung taâm ñoâ thò trôû neân moät thaønh phaàn ña chöùc naêng, phuïc vuï
caùc nhu caàu veà moïi maët trong cuoäc soáng cuûa ngöôøi daân. Do qui moâ vaø möùc ñoä phuïc vuï
ngaøy caøng taêng. Trung taâm ñoâ thò ngaøy caøng phaùt trieån. Caùc khu chöùc naêng ngaøy caøng
ñöôïc phaân bieät roõ raøng hôn.

9.1.1.2. Kinh nghieäm veà toå chöùc quy hoaïch kieán truùc trung taâm phuïc vuï coâng coäng
taïi caùc quoác gia phaùt trieån treân theá giôùi

84
 Sau theá chieán thöù II, vieäc xaây döïng laïi ñoâ thò taïi caùc nöôùc Chaâu Aâu dieãn ra ñoàng thôøi
vaø maïnh meõ töø thaäp nieân 50. Ngoaøi caùc coâng taùc caûi taïo, xaây döïng haøn gaén vieát thöông
chieán tranh, coâng taùc quy hoaïch xaây döïng phaùt trieån ñoâ thò noùi chung vaø xaây döïng heä
thoáng caùc coâng trình trung taâm thöông maïi dòch vuï ñoâ thò noùi rieâng ñöôïc truù troïng trong
caùc döï aùn quy hoaïch ñònh höôùng phaùt trieån khoâng gian ñoâ thò vaø coâng taùc ñaàu tö xaây
döïng thöïc tieãn. Coù theå noùi giai ñoaïn thaäp nieân 1950 ñeán 1980, laø thôøi kyø nôû roä cuûa caùc
loaïi hình trung taâm thöông maïi dòch vuï ñoâ thò. Trong ñoù nhöõng kinh nghieäm vaø thöïc
tieãn xaây döïng caùc loaïi hình trung taâm phuïc vuï coâng coäng ñoâ thò (TTPVCCÑT) taïi caùc
caùc ñoâ thò caùc quoác gia phaùt trieån Chaâu Aâu vaø Baéc Myõ laø phong phuù nhaát, trong 3 loaïi
hình sau:
- Caùc trung taâm xaây döïng taïi caùc khu vaø ñoâ thò môùi
- Caùc trung taâm xaây döïng taïi ven hoaëc ngoaøi ñoâ thò
- Caùc trung taâm xaây döïng trong noäi ñoâ
Caùc trung taâm xaây döïng taïi caùc khu vaø ñoâ thò môùi
Caùc trung taâm trong nhöõng ñoâ thò môùi ñaàu tieân taïi Anh vaø caùc nöôùc Scandinavy nhö:
Stevenage, Harlow, Basilden…Venlingbur, Fasta, …coù cô caáu töông töï nhau vaø coù theå
coi nhö laø daïng ñaàu tieân veà cô caáu TTPVCCÑT. Nhöõng ñaëc tröng boá cuïc maët baèng caùc
trung taâm naøy ñeàu coù daïng caùc coâng trình thöông maïi dòch vuï moät taàng boá trí xung
quanh moät hoaëc vaøi truïc ñi boä ngoaøi trôøi. Giao thoâng cô giôùi ñöôïc daãn daét ñeán khu vöïc
bieân cuûa trung taâm vaø coù baõi xe lôùn. Baõi xe ñöôïc lieân heä tröïc tieáp vaøo caùc tuyeán ñi boä.
Caùc luoàng giao thoâng haøng hoùa, kyõ thuaät, raùc… cuõng töø phía beân ngoaøi caùc coâng trình
thöông maïi dòch vuï. Thôøi kyø môùi phaùt trieån caùc ñoâ thò thöôøng coù quó ñaát töông ñoái roäng
vaø kinh phí ñaàu tö coøn haïn heïp cho neân giaûi phaùp cuøng coát treân maët ñaát cho caùc luoàng
löu thoâng chöùc naêng laø phoå bieán.

Hình 9.1- Trung taâm ñoâ thò môùi

Stevenage – Anh.
1-Caùc coâng trình thöông maïi dòch vuï; 2-
Kho baõi; 3-Böu ñieän; 4-Nhaø haøng vaø
khieâu vuõ; 5-Giaët uûi; 6-Thö vieän; 7-
Trung taâm y teá; 8-Raïp chieáu phim; 9-Ga
xe buyùt; 10-Nhaø ñeå xe; 11-Vaên phoøng;
12-Ga ñöôøng saét; 13-Khaùch saïn; 14-
Nhaø thôø; I-Quaûng tröôøng thöông maïi
chính; II- truïc, phoá ñi boä thöông maïi;
III-Khu chôï ngoaøi trôøi; IV-Saân phuïc vuï;
V-Baõi xe; VI- Traïm xe Buyùt.

85
 Trung taâm ñöôïc boá trí treân khu ñaát gaàn 7 ha vaø döï tính coù qui moâ phuïc vuï cho 70000
ngöôøi. Heä thoáng truïc ñi boä ñöôïc toå chöùc thaønh nhieàu truïc vuoâng goùc vôùi nhau vaø 2 beân
truïc boá trí laàn löôït caùc cöûa haøng thöông maïi vaø dòch vuï. Luoàng cô giôùi ñöôïc daãn daét bôûi
4 tuyeán ñöôøng cuït keát thuùc taïi 4 goùc cuûa trung taâm. Taïi ñaây toå chöùc 4 baõi xe lôùn toång
coäng cho 3000 xe con. Xung quanh khu vöïc trung taâm naøy laø caùc khu ñaát chöùc naêng
trung taâm coâng coäng khaùc nhö vaên hoùa, haønh chính… cuûa ñoâ thò. Khaùc vôùi Stevenage,
trung taâm thaønh phoá Harlow tröïc tieáp quan heä vôùi caùc khu trung taâm coâng coäng khaùc
nhö haønh chính vaø vaên hoùa cuûa ñoâ thò trong cuøng moät khu vöïc. Vôùi söï keát hôïp naøy maø
trung taâm thaønh phoá Harlow hoaøn thieän hôn chöùc naêng phuïc vuï coâng coäng ñoâ thò. Tuy
vaäy, toå chöùc tuyeán giao thoâng cô giôùi tieáp caän lieân heä vôùi nhau chia caét trung taâm thaønh
nhöõng oâ nhoû. Caùc truïc ñi boä khoâng ñöôïc phaân taùch vôùi cô giôùi vaø nguoàn oàn trieät ñeå.

Hình 9.2- Trung taâm cuûa thaønh phoá môùi Harlow-

Anh.
1-Caùc cöûa haøng thöông maïi vaø dòch vuï; 2-Baùch
hoùa toång hôïp; 3-Taïp hoùa ; 4-Böu ñieän; 5-Raïp
chieáu phim; 6- Caâu laïc boä; 7-Thö vieän; 8-Nhaø
thôø; 9-Nhaø haùt; 10-Nhaø haøng; 11-Baûo taøng; 12-
Toaø nhaø haønh chính; 13-Coâng an vaø toøa aùn; 14
Khaùch saïn; 15-Traïm xaêng; 16-Tröôøng hoïc; 17-
Beán xe buyùt; I-Quaûng tröôøng hoïp chôï; II-Phoá ñi
boä thöông maïi chính; III-Quaûng tröôøng chính cuûa
thaønh phoá; IV- baõi xe oâ toâ; V-baõi xe ñaïp; VI-
Coâng vieân; VII-Nhaø ôû.

Naêm 1954 ñaõ khaùnh thaønh trung taâm ñoâ thò môùi Velingbur – Thuïy Ñieån. Caùch toå
chöùc maët baèng qui hoaïch vaø khoái kieán truùc khaùc vôùi trung taâm caùc ñoâ thò môùi cuûa Anh ôû
treân. Taïi Trung taâm Velingbur ñaõ toå chöùc 2 taàng cuûa khoái caùc cöûa haøng thöông maïi dòch
vuï trung taâm goàm 45 coâng trình vôùi dieän tích leân ñeán 16000m2 vaø 2 taàng haàm phuïc vuï
cho gara, kho, vaø caùc dieän tích kyõ thuaät.
Söï keát hôïp caùc khoái ôû cao taàng cuõng nhö caùc daõy nhaø ôû ñôn nguyeân ñaõ taïo ñieåm
nhaán vaø phong phuù cho khoâng gian khu trung taâm ñoâ thò Velingbur. Maët khaùc, taäp trung
daân cö vaøo khu trung taâm cuõng giaûi quyeát phuïc vuï tröïc tieáp vaø hieäu quaû caùc nhu caàu
thöông maïi dòch vuï trong ñieàu kieän thôøi tieát khaéc nghieät.

86
 Hình 9.3- Trung taâm chính thaønh phoá môùi
Velingbur- Thuïy ñieån.
a/Maët baèng toång theå; 1-Baùch hoùa vaø nhaø
haøng; 2-Caùc cöûa haøng thöông maïi vaø dòch
vuï; 3-Coâng trình haønh chính; 4-Traïm
Meùtro; 5-Nhaø vaên hoùa; 6-Raïp chieáu phim;
7-Hoäi tröôøng ña naêng; 8-Nhaø thôø; 9-Gara
cao taàng; 10-Nhaø ôû cao taàng; 11-Nhaø ôû
chung cö ñôn nguyeân; 12-Khoái dòch vuï; 13-
Tuyeán Meùtro. b/Maët baèng treät cuûa khoái
thöông maïi chính; 1-Thöông maïi baùn leû; 2-
Baùch hoùa; 3-Sieâu thò; 4-Caùc khu chuyeân
doanh; 5-Ñoà noäi thaát; 6- Saùch baùo vaø aên
uoáng.

Yeáu toá thaønh coâng nhaát cuûa trung taâm Velingbur laø gaén keát vaø ñöa ñaàu moái giao
thoâng coâng coäng ñoâ thò meùtro tham gia nhö boá cuïc chính trong trung taâm ñaõ huùt haàu heát
söï tieáp caän deã daøng khoâng nhöõng cuûa cö daân ñoâ thò Velingbur maø coøn caùc cö daân caùc
ñoâ thò laân caän vaø ngay caû cö daân trong thuû ñoâ Stokholm.
Vaøo nhöõng thaäp nieân 60 cuûa theá kyû XX, vieäc xaây döïng caùc trung taâm taïi caùc ñoâ thò
hoaëc khu daân cö môùi taïi caùc nöôùc Chaâu Aâu phaûi ñoái maët vôùi nhöõng yeáu toá môùi maø 2
thaäp nieân tröôùc chöa phaûi laø nhöõng vaán ñeà böùc xuùc: Söï phaùt trieån cuûa phöông tieän giao
thoâng cô giôùi ñaëc bieät laø oâ toâ caù nhaân trôû thaønh thoùi quen vaø laø phöông tieän giao thoâng
chieám tæ troïng lôùn trong caùc ñoâ thò. Nhu caàu giao tieáp thöông maïi dòch vuï cuûa cö daân ñoâ
thò ñoûi hoûi chaát löôïng phuïc vuï ngaøy caøng cao… Maët khaùc, söï aûnh höôûng cuûa hình thöùc
boá cuïc khoâng gian vaø toå chöùc kieán truùc maët baèng cuûa caùc trung taâm ven ñoâ thò Myõ moâ
hình”OÁc Ñaûo” vôùi söï öu tieân cho tieáp caän vaø baõi xe cho caùc phöông tieän oâ toâ caù nhaân
ñaõ phaàn naøo taùc ñoäng ñeán söï thay ñoåi toå chöùc trung taâm taïi caùc ñoâ thò Chaâu Aâu thôøi kyø
naøy.
Naêm 1961 taïi Ñöùc ñaõ toå chöùc cuoäc thi veà toå chöùc trung taâm khu daân cö môùi
Nordverstats naèm veà phía taây baéc ngoaïi vi thaønh phoá Franfurt am Main, vôùi qui moâ
phuïc vuï 40000 ngöôøi taïi khu vöïc daân cö hieän höõu vaø khoaûng 80000 ngöôøi ôû caùc khu vöïc
daân cö laân caän. Phöông aùn Trung taâm ñöôïc choïn coù hình chöõ nhaät 230x365m taäp trung
caùc coâng trình trung taâm phuïc vuï coâng coäng caáp khu vöïc vaø ñöôïc phaân theo 4 taàng chöùc
naêng chính. Thaáp nhaát laø taàng tröïc tieáp vôùi ga ñöôøng saét ñoâ thò vaø gara daønh cho 2000
xe con. Tieáp theo laø taàng maët ñaát daønh cho caùc dieän tích kyõ thuaät, veä sinh, kho baõi vaø
beán xe buyùt coâng coäng cuøng vôùi gara cho khoaûng 200 xe con. 2 taàng phía treân daønh cho
caùc dieän tích boá trí caùc coâng trình vaø caùc chöùc naêng coâng coäng khaùc. Taïi 2 taàng chöùc
naêng chính naø, heä thoáng ñi boä ñöôïc toå chöùc nhö laø boá cuïc chính, quan heä hôïp lyù vaø deã
daøng ñeán töøng khu vöïc vaø trung taâm dòch vuï coâng coäng khaùc. Hoã trôï cho heä thoáng ñi boä

87
naøy laø caùc heä thoáng caàu thang, thang cuoán, thang maùy vaø coù nhöõng khoâng gian passo
troáng taïo söï ñònh höôùng deã daøng cuõng nhö taïo khoâng giao noäi thaát linh hoaït.

Hình 9.4- Trung taâm khu daân cö

Nordverstats, Franfurt am Main
Ngoaøi vieäc toå chöùc ñieàu kieän tieáp
caän baèng caùc hình thöùc phöông tieän cô
giôùi hieän ñaïi, trung taâm khu daân cö
Nordverstats coøn chuù yù ñeán söï phaân
taùch vaø an toaøn cho tieáp caän cuûa giao
thoâng boä bôûi nhöõng caàu vöïôt töõ phía
caùc khu khu vöïc daân cö laân caän. Vieäc
phaân taùch caùc taàng chöùc naêng theo
chieàu ñöùng moät maët trung taâm vaãn giöõ ñöôïc moái quan heä tröïc tieáp vôùi giao thoâng coâng
coäng hieän ñaïi cuûa ñoâ thò vaø taän duïng ñöôïc raát nhieàu dieän tích cho caùc chöùc naêng kyõ
thuaät, kho baõi… maët khaùc, vöøa ñaûm baûo phaân taùch khoâng gian kyõ thuaät, giao thoâng luoân
oâ nhieãm maø vaãn giöõ ñöôïc moái quan heä maät thieát giöõa chuùng vôùi khoâng gian phía treân,
khoâng gian giao tieáp thöông maïi dòch vuï. Ñaây laø öu ñieåm maø caùc trung taâm toå chöùc
theo giaûi phaùp cuøng coát treân maët ñaát tröôùc ñoù khoâng giaûi quyeát ñöôïc. (Nhö trung taâm
thaønh phoá Harlow, Stevenage…)
Cuõng cuøng moät giaûi phaùp töông töï, taïi Anh ñaõ xaây döïng 2 trung taâm cuûa 2 thaønh phoá
Hook vaø Cumbernauld noåi tieáng vôùi caáu truùc ñoâ thò moät trung taâm.
Trung taâm thaønh phoá Cumbernauld Anh. Trung taâm naøy ñöôïc xaây döïng treân moät ñòa
hình phöùc taïp coù ñoä doác vôùi maët baèng hình chöõ nhaät kích thöôùc 800/180 m. Trung taâm
cuõng ñöôïc toå chöùc thaønh nhieàu taàng chöùc naêng theo ni-voâ, trong ñoù coù moät soá khu vöïc
coù caùc ni-voâ ñaït ñeán 8 taàn. Tieáp caän trung taâm ñöôïc daãn daét bôûi heä thoáng truïc, tuyeán ñi
boä hoaøn toaøn caùch li vôùi heä thoáng giao thoâng cô giôùi. Hình daùng cuûa trung taâm ñöôïc
thieát keá theo daïng tuyeán daøi taïo khaû naêng cho khoaûng 70% löôïng daân cö tieáp caän tröïc
tieùp trung taâm baèng caùc heä thoáng ñi boä khoâng xa quaù 500m. Chính boá cuïc theo chieàu
daøi cho pheùp trung taâm coù khaû naêng hôïp lí trong giaûi phaùp phaân ñôït xaây döïng. Taàng
döôùi tieáp caän tröïc tieáp heä thoáng giao thoâng cao toác vaø heä thoáng beán baõi gara, kho taøng.
Taàng treân laø khoâng gian daønh rieâng cho ñi boä vaø truïc caûnh quan tieáp caän tröïc tieáp caùc
coâng trình thöông maïi dòch vuïï, vaên hoùa,haønh chính… Taàng thaáp nhaát ñöôïc thieát keá cho
caùc baõi xe vôùi coâng xuaát 5000 chieác. Coøn taàng cao nhaát phuïc vuï cho heä thoáng ñi boä,
tieáp caän tröïc tieáp vôùi khoâng gian thoaùng töï nhieân
1-Caàu daãn ñi boä; 2-Böu ñieän; 3-Khaùch saïn; 4-Khu thöông maïi vôùi 2 taàng; 5-Baùch
hoùa; 6-Saûnh chính; 7-Nhaø thôø; 8-Dieän tích môû roäng cuûa thöông maïi; 9-Truïc phoá
chính; 10-Beán xe buyùt; 11-Khoái dòch vuï; 12-Nhaø haøng vaø dòch vuï aên uoáng; 13-Thang
maùy xuoáng gara; 14-Loái haønh lang xuoáng gara.

88
 Hình 9.4- Maët baèng moät taàng vaø maët caét ngang -Trung taâm Cumbernauld
1-Khu haønh chính; 2-Khu thöông maïi; 3-Khu thöông maïi dòch vuï noái daøi; 4-Khu theå
thao vaø giaûi trí; 5-Baõi xe;
Hình 9.5- Maët baèng khoái vaø heä thoáng ñi boä cuûa trung taâm Cumbernauld.

La Deùfense, moät trung taâm môùi hieän ñaïi cuûa thuû ñoâ Pari ñöôïc toå chöùc naèm ngay treân
truïc giao thoâng cao toác cuûa ñoâ thò vaø heä thoáng Meùtro. Trung taâm La Deùfense coù 7 taàng
chöùc naêng chính. Taàng thaáp nhaát noái tröïc tieáp vôùi heä thoáng giao thoâng hieän ñaïi cuûa ñoâ
thò vaø heä thoáng baõi xe. Phía treân laø quaûng tröôøng lôùn daønh cho ñi boä vôùi khoâng gian lôùn
keát hôïp vôùi caùc coâng trình kieán truùc ña chöùc naêng coâng coäng ñoâ thò. Vôùi boá cuïc khoâng
gian hoaønh traùng cuûa truïc ñi boä mang yù nghóa veà khoâng gian caûnh quan nhieàu hôn laø
khoâng gian giao tieáp thöông maïi.
Hình 9.5- Hình aûnh veà trung taâm La Deùfense. Hoïa ñoà vò trí cuûa khu trung taâm trong
TP. Pari (Phaùp). Phoái caûnh toaøn khu. Maët baèng toång theå vaø maët baèng taàng haàm khu
trung taâm.

89
Chuù thích:
1-Cung hoäi chôï trieån laõm; 2-
Toøa nhaø haønh chính; 3-
Khaùch saïn; 4- Trung taâm
thöông maïi;5- Nhaø ôû cao
taàng - Phía döôùi laø trung taâm
dòch vuï; 6- Chôï coù maùi che;
7- Truïc ñi boä trung taâm; 8-
Traïm taàu ñieän gaàm vaø khu
trung taâm lieân hôïp thöông
maïi dòch vuïï ngaàm; 9-Baõi xe
ngaàm.10- heä thoáng giao
thoâng cao toác quoác gia; 11-
Heä thoáng giao thoâng cao toác
ñoâ thò; 12- Caùc tuyeán giao
thoâng phuïc vuï; 13-Meùtro;
14-Beán meùtro; 15-Soâng Sein.

90
 Hình 9.7- Moät vaøi hình aûnh veà trung taâm La Deùfense.
Ví duï ñieån hình veà trung taâm trong caùc ñoâ thò môùi taïi Phaùp laø trung taâm ñoâ thò môùi
Evry. Cuõng gioáng nhö La Deùfense, trung taâm Evry toå chöùc moät boá cuïc coù söï keát hôïp
caùc chöùc naêng coâng coäng ñoâ thò khoâng nhöõng chæ caùc khu chöùc naêng vaên hoùa maø coøn
gaén keát khu haønh chính coâng quyeàn trong moät theå thoáng nhaát. Beân caïnh ñoù, khoâng gian
khu thöông maïi dòch vuï coøn ñöôïc söû duïng khoâng gian thöông maïi truyeàn thoáng coå ñieån
(Agora) vôùi giaûi phaùp keát caáu kieán truùc hieän ñaïi coù vaø khoâng coù maùi che taïi phong phuù
khoâng gian giao tieáp thöông maïi dòch vuï.

91
 Hình 9.8- Trung taâm Evry
1-Toøa haønh chính TP. 2- Hoäi ñoàng tö vaán. 3- Toøa aùn. 4,5- Vaên phoøng.6- Trung taâm
vaên hoùa-Caùc cung hoäi nghò, nhaø haùt ….7- Trung taâm böu ñieän.8- trung taâm dòch vuï. 9-
Sieâu thò. 10 - Trung taâm thöông maïi “Evrri-2“.11- Traïm meùtroâ. 12-Trung taâm mua
baùn vaø dòch vuï. 13,14,15- baõi gara oâtoâ. 16- Nhaø ôû cao taàng. 17- Vaên phoøng giao dòch.
18- Quaûng tröôøng trung taâm.
Trung taâm Evry ñöôïc toå chöùc vôùi 2 taàng ñi boä phía treân maët ñaát. Taàng maët ñaát daønh
cho heä thoáng kho baõi, kyõ thuaät, haøng hoùa. Quan heä cuûa heä thoáng ñi boä tröïc tieáp vôùi caùc
luoàng giao thoâng chính ñoâ thò. Söï keát hôïp ña chöùc naêng hôïp lyù cuûa trung taâm Evry cho
thaáy giaù trò cuaû khoâng gian Trung taâm khoâng chæ mang chöùc naêng giao tieáp thöông maïi
dòch vuï, vui chôi giaûi trí thuaàn tuyù, maø coøn mang giaù trò cuûa khoâng gian giao tieáp coäng
ñoàng ñoâ thò.
Cuõng baèng giaûi phaùp töông töï ñoái vôùi trung taâm TP. Scopie - Nam tö.Trung taâm naøy
ñöôïc toå chöùc vôùi moät nguyeân taéc taäp trung caùc coâng trình thöông maïi dòch vuïï daày ñaëc
baùm theo heä thoáng giao thoâng boä vuoâng goùc vôùi nhau vaø lan roäng leân 3 taàng laàu. Hai
taàng ngaàm vôùi moät daønh cho baõi xe vaø heä thoáng kho, kó thuaät. Coøn taàng ngaàm thöù 2 ñaõ
ñöôïc söû duïng cho muïc ñích thöông maïi. Ñaây laø moät trung taâm ñaëc tröng vôùi 4 taàng cuûa
heä thoáng giao thoâng boä.

92
 Hình 9.9- Trung taâm Scopie-Nam Tö.
Caùc trung taâm ven hoaëc ngoaøi ñoâ thò
Caùc trung taâm ven ñoâ thò laø nhöõng loaïi hình ñaëc tröng hình thaønh ñaàu tieân taïi caùc ñoâ
thò Myõ vaø phaùt trieån nhanh choùng veà soá löôïng nhöõng thaäp nieân 50-60 cuûa theá kyû XX.
Caùc trung taâm ven ñoâ thò ñöôïc xaây döïng nhöõng thaäp nieân naøy ñeàu coù nhöõng giaûi phaùp
toå chöùc kieán truùc qui hoaïch gioáng nhau theo daïng “OÁc ñaûo”. Nhöõng ñaëc ñieåm gioáng
nhau cuûa caùc trung taâm naøy laø:
- Maät ñoä xaây döïng caùc coâng trình thöông maïi dòch vuï thaáp, chieám khoaûng töø 25% ñeán
30%. Coøn laïi laø baõi troáng toái ña cho dieän tích ñaäu xe.
- Caùc trung taâm ñeàu coù vò trí quan heä vaø toå chöùc tröïc tieáp thuaän tieän cho vieäc tieáp caän
töø heä thoáng giao thoâng cao toác.
- Luoàng giao thoâng haøng hoùa tieáp caän töø maët ngoaøi.
- Coâng trình thöông maïi dòch vuï thöôøng laø 1 taàng ñöôïc boá trí taäp trung lieân tuïc 2 beân
caùc truïc ñi boä. Maët chính cuûa caùc coâng trình thöông maïi höôùng vaøo phía beân trong - truïc
ñi boä, coøn phía ngoaøi thöôøng laø caùc quaày tröng baày hoaëc ñoùng kín. Thoâng thoaùng, ñieàu
hoøa vaø aùnh saùng caùc cuûa haøng ñeàu söï duïng naêng löôïng nhaân taïo. Caùc coâng trình thöông
maïi dòch vuï thöôøng laø caùc daïng keát hôïp hoaëc chuyeân doanh vaø coù qui moâ, chöùc naêng ña
daïng caùc loaïi hình thöông maïi lôùn nhö: Baùch hoùa toång hôïp, TT thöông maïi lôùn, sieâu thò
hoaëc nhaø haøng…, nhoû nhö: caùc cöûa haøng chuyeân doanh, dòch vuï, thôøi trang…
- Caùc truïc ñi boä thöôøng heïp vaø daøi coù daïng chöõ nhö: I, L, T, U... Luùc ñaàu trong nhöõng
thaäp nieân 50-60 caùc truïc ñi boä naøy thöôøng loä thieân vaø toå chöùc ñôn giaûn nhö nhöõng
khoâng gian ñôn thuaàn ñi boä. Töø nhöõng thaäp nieân 70 trôû laïi ñaây caùc truïc ñi boä thöôøng
ñöôïc truù troïng toå chöùc veà khoâng gian thaåm myõ vaø coù caùc maùi tre vôùi nhöõng keát caáu ña
daïng vaø chieáu saùng töï nhieân.

93
- Caùc coâng trình trong ñoù coù moät soá coâng trình thöông maïi qui moâ lôùn laøm trung taâm boá
cuïc.
- Ña phaàn dieän tích cuûa toång maët baèng ñeå toå chöùc baõi xe oâ toâ con. Baõi xe bao quanh
khoái coâng trình thöông maïi dòch vuï nhö moät oác ñaûo
Tuy vaäy, caùc trung taâm ven ñoâ thò cuûa Myõ coù theå phaân bieät chuùng ôû moät trong 4
daïng cô baûn veà nguyeân taéc toå chöùc boá cuïc haønh lang ñi boä vôùi söï boá trí caùc coâng trình.
Trung taâm Shopper’ World caïnh ñoâ thò Framingham ñöôïc coi laø trung taâm moät cöïc
huùt (Mall center with one magnet). “Cöïc huùt” ôû ñaây aùm chæ trong caùc cöûa haøng trung
taâm coù moät coâng trình thöông maïi lôùn nhö Baùch hoùa toång hôïp, Trung taâm thöông maïi
hay Sieâu thò… ñöôïc boá trí nhö trung taâm boá cuïc vaø taïo söï ñònh höôùng cuûa khaùch haøng
Hình 9.10- Trung taâm Supper’ World -

a/Maët baèng khoái cuûa trung taâm

TMDV supper’ World.
b/Sô ñoà trung taâm moät cöïc huùt

c/Phoái caûnh trung taâm

TMDV Supper’ World.
Framingham.

Trung taâm Glendale center ñöôïc xaây döïng ngoaïi vi thaønh phoá Indianapolis laø daïng
ñaëc tröng cho loaïi trung taâm coù 2 cöïc huùt. 2 coâng trình thöông maïi lôùn laø Baùch hoùa vaø
sieâu thò ñöôïc ñaët taïi hai ñaàu haønh lang ñi boä. Doïc 2 beân haønh lang ñi boä laàn löôït boá trí
caùc coâng trình lôùn nhoû
Trung taâm Northgate ñöôïc xaây döïng caïnh ñoâ thò Seattle-Washington. Taïi ñaây, baùch
hoùa toång hôïp laø coâng trình ñöôïc boá trí nhö trung taâm boá cuïc cuûa toaøn khu trung taâm vaø
ñöôïc ñaët ngay ôû giöõa. Ngoaøi moät truïc haønh lang ñi boä chính, trung taâm ñaõ toå chöùc caùc

94
truïc phuï giao vôùi truïc chính nhaèm deã daøng ñònh höôùng tieáp caän vaøo cuûa khaùch haøng töø
caùc baõi xe xung quanh. Ngoaøi ra caùc coâng trình coøn ñöôïc boá trí töï do khoâng tröïc tieáp
vôùi haønh lang ñi boä chính cuûa khu trung taâm. Baõi xe bao quanh coù qui moâ hôn 2500 xe.
Ñaây laø daïng coù sô ñoà cô caáu coù moät cöïc huùt ñöôïc ñaët taïi truïc trung taâm haønh lang ñi boä.

Hình 9.11- Trung taâm TMDV

Glendale. Indianapolis
a/Maët baèng khoái cuûa trung taâm.

b/Sô ñoà trung taâm coù hai cöïc huùt

c/Phoái caûnh coâng trình trung taâm
TMDV Glendale center.
Indianapolis

Baõi xe bao quanh trung taâm coù coâng suaát hôn 3200 xe con.
Daïng thöù tö cuûa trung taâm ven ñoâ thò Myõ laø daïng kheùp kín trong ñoù Coâng trình coù
qui moâ lôùn laøm trung taâm boá cuïc ñöôïc ñaët taïi vò trí trung taâm, hoaëc naèêm cuøng daõy- caùc
coâng trình thöông maïi khaùc bao kín xung quanh. Ñaây laø daïng trung taâm haïn cheá söï phaùt
trieån qui moâ töông lai so vôùi nhöõng daïng môû ôû treân nhöng laïi coù khoâng gian truïc ñi boä
phong phuù Trung taâm Northland center gaàn ñoâ thò Detroit.
Trong 2 trung taâm daïng kheùp kín treân, coâng trình thöông maïi lôùn naèm taùch bieät vôùi
söï tieáp caän cuûa cô giôùi, vì theá caû hai trung taâm naøy ñeàu toå chöùc theâm taàng haàm phuïc vuï
cho nhaäp haøng hoùa, veä sinh vaø kyõ thuaät cuõng nhö taêng dieän tích baõi xe.

95
 Hình 9.12- Trung taâm
TMDV Northgate
a/Maët baèng khoái cuûa trung
taâm

b/Sô ñoà trung taâm coù moät cöïc

huùt laøm trung taâm boá cuïc
c/Toaøn caûnh cuûa trung taâm
TMDV Northgate. Seattle-
Washington

a/Maët baèng khoái trung

taâm
b/Sô ñoà cô caáu trung
taâm coù cöïc huùt laøm
trung taâm boá cuïc

c/Toaøn caûnh trung taâm ven ñoâ thò Northland gaàn ñoâ thò Detroit.
Hình 9.13- Trung taâm ven ñoâ thò Southdale gaàn ñoâ thò Minneapolis

96
 a/Maët baèng khoái trung taâm
b/Sô ñoà trung taâm kheùp kín coù
cöïc huùt naèm cuøng daãy caùc cöûa
haøng TMDV khaùc

c/Toaøn caûnh trung taâm

Southdale Shopping Center gaàn
Minneapolis

Töø thaäp nieân 70 ñeán nay, chính xaùc laø vaøo cuoái thaäp nieân 70, khi maø söï phaùt trieån
cuûa caùc trung taâm ven ñoâ thò cuûa Myõ ñi vaøo giai ñoaïn baõo hoøa. Ñeå haáp daãn loâi cuoán
khaùch haøng, caùc trung taâm ven ñoâ thò Myõ baét ñaàu moät söï thay ñoåi veà chaát. Haøng loaït
caùc trung taâm ven ñoâ thò ñöôïc caûi taïo veà noäi thaát, môû roäng caùc khoâng gian ñi boä, taïo
maùi che vaø truù troïng nhieàu ñeán khoâng gian thaåm myõ. Caùc cöûa haøng ñöôïc môû roäng hôn
trang bò tieän nghi vaø nhaát laø daàn daàn coù theâm nhöõng coâng trình ngoaøi thöông maïi dòch
vuï tham gia vaøo caùc trung taâm: caùc coâng trình vui chôi giaûi trí, caùc coâng trình dòch vuï veà
thoâng tin, böu ñieän, tieàn teä, caùc coâng trình vaên hoùa, bieåu dieãn…Söï thay ñoåi maïnh meõ veà
chaát ñaõ bieán ñoåi laøm phong phuù chöùc naêng caùc trung taâm ven ñoâ thò Myõ. Khaùch haøng
ñeán caùc trung taâm naøy khoâng chæ coøn duy nhaát muïc ñích thöông maïi.
Chula Vista Center naèm taïi 555 Broadway Suite 1019 ñoâ thò Chula Vista thuoäc
California laø moät ví duï cuûa thôøi kyø thay ñoåi veà chaát cuûa caùc trung taâm ven ñoâ thò Myõ.
Ñöôïc caûi taïo töø trung taâm cuõ naêm 1988, dieän tích cuûa trung taâm ñaït 16573 m2 vôùi söï
xaây döïng môùi moät soá coâng trình thöông maïi qui moâ lôùn. (3 baùch hoùa toång hôïp coù dieän
tích xaây döïng 6000 feet vuoâng) YÙ töôûng caûi taïo khu trung taâm naøy taïo ñieåm nhaán
khoâng gian giao tieáp xaõ hoäi cho ñoâ thò Chula Vista. Chuû yeáu yù töôûng naøy ñöôïc trong
vieäc toå chöùc thieát keá truïc ñi boä chính cuûa trung. Truïc ñi boä vaãn theo 1 truïc nhöng ñaõ
ñöôïc phaân chia thaønh nhöõng ñoaïn coù khoâng gian khaùc nhau vaø noái tröïc tieáp baèng nhieàu
höôùng töø khoâng gian tieáp caän beân ngoaøi. Maùi cuûa truïc ñi boä taïo daùng khoâng gian vôùi
nhöõng voøm söôøn kim loaïi ñöôïc che phuû lôùp mica trong, ñieàu naøy vaãn giöõ ñöôïc moái quan
heä cuûa khoâng gian truïc ñi boä truyeàn thoáng –söû duïng thoâng thoaùng vaø aùnh saùng töï
nhieân.Trung taâm ñöôïc coøn toå chöùc moät soá coâng trình thöông maïi 2 taàng vaø coù caàu thang
cuõng nhö haønh lang laàu taïo ra nhieàu höôùng nhìn khoâng gian.

97
 Hình 9.14- Trung taâm Chula Vista
a/Maët baèng khoái; b/Maët baèng taàng treät;

c/Goùc nhìn moät soá khoâng gian tieâu bieåu.

Superstition Spring Center laø trung taâm ven ñoâ thò Phoenix veà phía taây. Trung taâm coù
5 baùch hoùa toåâng hôïp lôùn cuûa caùc coâng ty thöông maïi: Sears, Broadway, J.C.Penney’s
Dillards vaø Mervyns. Ñaây laø trung taâm ven ñoâ thò lôùn thöù 2 taïi khu vöïc coù dieän tích toång
coäng 610000 feet vuoâng. Toång maët baèng cuûa trung taâm vaãn theo daïng truyeàn thoáng cuûa
nhöõng thaäp nieân 50-70, caùc coâng trình thöông maïi boá trí taäp trung xung quanh moät truïc
ñi boä vaø dieän tích xung quanh roäng lôùn daønh cho baõi xe con. Ñieàu ñaëc bieät ôû ñaây laø truïc
ñi boä trung taâm ñöôïc uoán cong vaø môû roäng beà ngang ñöôïc toå chöùc nhö daïng coâng vieân
nhoû cuõng nhö môû lôùn khoâng gian ñi boä beân trong vôùi khoâng gian beân ngoaøi vöøa taïo moái
quan heä loâi cuoán, haáp daãn vaøo beân trong khu trung taâm vöøa taïo ñöôïc söï phong phuù cuûa
caùc khoâng gian veà kích côõ, hình daùng vaø maøu saéc aùnh saùng. Trung taâm coøn toå chöùc
theâm 2 taàng laàu ñeå taêng dieän tích cho thöông maïi vaø caùc coâng trình dòch vuï khaùc. Heä
thoáng caàu thang, thang cuoán, haønh lang… laøm phong phuù khoâng gian ñi boä cuûa trung taâm.
Nhöõng coâng trình vui chôùi giaûi trí ñöôïc toå chöùc phuïc vuï cho moïi ñoái töôïng: vöôøn thuù moâ

98
hình, nhaø haùt ngoaøi trôøi. Caùc khu vui chôi ñieän töû…Moät trong nhöõng söï khaùc bieät nöõa so
vôùi caùc trung taâm ven ñoâ thò truyeàn thoáng, taïi trung taâm Supertition Spring ñaõ chuù yù ñeán
toå chöùc khoâng gian beân ngoaøi.

Hình 9.15- Supertition Spring center. a/Maët baèng khoái; b/Maët baèng laàu 1; c/Maët baèng
laàu 2; d/Moät soá hình aûnh khoâng gian noäi ngoaïi thaát cuûa trung taâm.

a/ b/

c/ d/
Taïi Chaâu AÂu giöõa thaäp nieân 60 caùc trung taâm ven ñoâ thò baét ñaàu ñöôïc xaây döïng. Nhö
ñaõ phaân tích taïi muïc 1.1.1, söï aùp duïng xaây döïng caùc loaïi trung taâm ven hoaëc ngoaøi ñoâ
thò cuûa Myõ taïi chaâu Aâu coù nhöõng lyù do sau:
Söï quaù taûi cuûa caùc trung taâm trong ñoâ thò khi ñoâ thò phaùt trieån. Vieäc xaây döïng caùc
trung taâm ven ñoâ thò seõ taïo löïc huùt ly taâm caùc nhu caàu dòch vuï thöông maïi cuûa cö daân
trong caùc ñoâ thò lôùn.
Ñaùp öùng vaø naâng cao chaát löôïng phuïc vuï thöông maïi cuûa coäng ñoàng daân cö vuøng
ven ñoâ thò.
Taïo löïc huùt giaõn daân trong khu vöïc noäi oâ taïi caùc ñoâ thò lôùn, ñoàng thôøi ñònh höôùng
hình thaønh caùc khu hoaëc ñoâ thò môùi.

99
 Moät trong nhöõng trung taâm ñaàu tieân ñöôïc xaây döïng laø Mainz-Tornesch caùch
Frankfurt am Main 15 km, ngay gaàn nuùt giao thoâng cuûa 2 tuyeán cao toác. Maët baèng toång
theå cuûa trung taâm hoaøn toaøn gioáng vôùi caùc daïng trung taâm ven ñoâ thò truyeàn thoáng cuûa
Myõ. Caùc coâng trình thöông maïi taäp trung hai beân moät truïc ñi boä heïp vaø daøi ñeán 350 m.
Taïi giöõa truïc ñi boä, ñöôïc môû roäng 12m, laø coâng trình baùch hoùa toång hôïp lôùn. Taïi hai
ñaàu truïc ñi boä ñöôïc boá trí 1 baùch hoùa vaø moät sieâu thò lôùn. Hai beân truïc ñi boä bao goàm 67
cöûa haøng thöông maïi chuyeân doanh lôùn nhoû, trong ñoù coù caû caùc cöûa haøng dòch vuï, ñaëc
bieät laø caùc dòch vuï aên uoáng, giaûi trí vaø vaät lyù trò lieäu.

Hình 9.16- Trung taâm Mainz-Tornesch. Frankfurt am Main

1,2- Baùch hoùa toång hôïp; 3-Truïc ñi boä; 4-Caùc cöûa haøng thöông maïi chuyeân doanh vaø
dòch vuï
Taïi Phaùp, Parli-2 ñöôïc xaây döïng naêm 1969 caùch Pari 20 km veà höôùng Taây. Trung
taâm naøy toå chöùc truïc ñi boä coù maùi che vaø ñöôïc xaây döïng vôùi 2 taàng laàu. Cuõng coù 2 trung
taâm thöông maïi lôùn ôû 2 ñaàu truïc ñi boä nhö caùc daïng quen thuoäc cuaû Myõ, chæ khaùc laø qui
moâ dieän tích thöông maïi (50000 m2) nhoû hôn 2 laàn dieän tích thöông maïi taïi caùc trung
taâm ven ñoâ thò Myõ (100000 m2).
Cuõng töông töï nhö caùc trung taâm ven ñoâ thò taïi Ñöùc vaø Phaùp, taïi Ñan Maïch, trung
taâm Rozengard ñöôïc xaây döïng ven ñoâ thò Odens.

Hình 9.17- Trung taâm thöông

maïi ven ñoâ thò Pari, Parli-2.
1, 2, 3, 5, 6-Baùch hoùa vaø caùc cöûa
haøng thöông maïi lôùn; 4- Thang
cuoán;7- Cafeâ; 8-Truïc ñi boä; 9-
Caùc cöûa haøng chuyeân doanh;
10- Caùc loái vaøo; 11- Baõi xe; 12-
Loái xuoáng taàng phuïc vuï ngaàm.

100
 Hình 9.18- Trung taâm
Rozengard 1- Truïc ñi boä coù maùi
che; 2-Sieâu thò thöïc phaåm; 3-Hoà
nöôùc voøi phun; 4-Baùch hoùa toång
hôïp; 5-Giaûi khaùt; 6-Caùc
Kiosque; 7-Caùc cöûa haøng; 8-Saân
ngoaøi trôøi.

Ñaëc bieät taïi Ñöùc, nhöõng naêm 1972-1973 Trung taâm ven ñoâ thò coù maùi che truïc ñi boä
vaø nhieàu taàng ñöôïc xaây döïng gaàn ñoâ thò Kouly. Ñoù laø trung taâm Vaiden. Dieän tích cuûa
trung taâm ñaït 80000 m2 vaø coù chieàu daøi cuûa tuyeán ñi boä laø 280 m. Tuy chòu aûnh höôûng
cuûa trung taâm ven ñoâ thò Myõ, nhöng caùc trung taâm ven ñoâ thò Chaâu Aâu, ñaëc bieät taïi Ñöùc,
thöôøng coù daïng nhieàu taàng, coù baõi xe ngaàm vaø keát hôïp vôùi caû caùc khoái nhaø ôû.
Taïi caùc trung taâm naøy, daây chuyeàn chöùc naêng trung taâm ñöôïc toå chöùc khaù hoaøn thieän
(Loái nhaäp haøng ñöôïc toå chöùc rieâng vaø coù caùc dieän tích phuï trôï caàn thieát).
Hình 9.19- Trung taâm Vaiden ven ñoâ thò Kouly

1-Loái vaøo; 2-Baùch hoùa; 3-

Loái nhaäp haøng; 4-Dieän tích
phuï trôï; 5-Caùc cöûa haøng; 6-
Loái vaøo baõi xe;7- Truïc ñi boä;
8-Khoái nhaø ôû; 9-Loái ra baõi
xe.

Caùc trung taâm trong khu vöïc ñoâ thò

Vieäc xaây döïng laïi caùc thaønh phoá sau chieán tranh theá giôùi laàn II taïi caùc ñoâ thò chaâu
Aâu dieãn ra ñoàng thôøi haøng loaït. Tuyeán ñi boä trung taâm chính laø daïng ñieån hình ñeå toå
chöùc phuïc hoài, caûi taïo hoaëc xaây döïng môùi caùc trung taâm trong khu vöïc trung taâm cuõ
cuûa caùc ñoâ thò. Thöôøng caùc tuyeán ñi boä trung taâm hình thaønh coù caùc ñaëc ñieåm sau:

101
 Döïa vaøo ñaëc ñieåm hieän traïng cuûa khu trung taâm cuõ
Trieät ñeå taän duïng caùc coâng trình trung taâm cuõ coøn phuïc hoài ñöôïc
Tuyeán ñi boä coù theå töø moät, hai hoaëc nhieàu nhaùnh treân cuøng moät coát hay nhieàu coát
khaùc nhau ñan xen thaønh heä thoáng ñi boä vaø xuaát phaùt töø nhöõng khu vöïc coù caùc luoàng
giao thoâng, ñaëc bieät laø caùc ñaàu moái giao thoâng coâng coäng cuûa ñoâ thò.
d. Caùc trung taâm xaây môùi
Taïi Anh, Vieäc xaây döïng môùi khu trung taâm taïi khu vöïc trung taâm cuõ cuûa thaønh phoá
Conventry döïa vaøo 2 tuyeán ñi boä chính giao nhau coù chieàu daøi töông öùng 300-500 m.
Doïc theo 2 tuyeán ñi boä naøy ñöôïc xaây döïng caùc coâng trình thöông maïi dòch vuï töø 1 ñeán 2
taàng. Boán choã ñaäu xe ñöôïc boá trí taïi khu vöïc 4 ñaàu cuûa heä thoáng tuyeán ñi boä vôùi coâng
xuaát 6000 xe. Moät trong 4 choã ñaäu xe laø baõi xe loä thieân, coøn laïi laø 2 gara cao taàng vaø
moät baõi xe treân maùi cuûa caùc cöûa haøng thöông maïi dòch vuï. Taïi caùc ñaàu cuûa tuyeán ñi boä
coù heä thoáng ñöôøng ngaàm noái vôùi caùc khu vöïc xung quanh cuûa trung taâm.

Hình 9.20- Trung taâm taïi khu vöïc trung taâm cuõ thaønh phoá Conventry.
Taïi thaønh phoá Chester cuûa Anh, naêm 1965 ñaõ phuïc hoài laïi phaàn trung taâm coå nhaát
maø heä thoáng ñöôøng phoá taïi khu vöïc ñaõ hình thaønh töø thôøi La maõ. Söû duïng vaø bieán ñoåi
moät soá ñöôøng thaønh moät tuyeán ñi boä hình zíc zaéc vôùi söï xaây döïng môùi vaø caûi taïo chöùc
naêng caùc coâng trình coå 2 beân thaønh caùc cöûa haøng thöông maïi thaáp taàng hoaëc 2 taàng.
Moät soá khu vöïc coù coâng trình 2 ñeán 3 taàng ñöôïc toà chöùc theâm taàng 2 cho truïc ñi boä.

102
 Hình 9.21- Trung taâm thöông maïi taïi khu trung taâm coå thaønh phoá Chester-Anh

a-Maët baèng taàng treân; b-Maët baèng

taàng döôùi. 1-Khaùch saïn; 2-Baùch hoùa;
3,4- Nhaø thôø; 5-Caùc cöûa haøng; 6-
Ñöôøng phuïc vuï taàng döôùi; 7-Loái vaøo
khaùch saïn taàng treân; 8-Loái vaøo baùch
hoùa taàng treân; 9-Loái vaøo Caùc cöûa
haøng thöông maïi taàng treân; 10-Quaûng
tröôøng trung taâm; 11- Caùc cöûa haøng;
12,13-Caùc caàu ñi boä.

Cuøng thôøi gian naøy, trung taâm khu vöïc Taây Beclin ñaõ xaây döïng laïi môùi moät trung
taâm thöông maïi treân khu phoá trung taâm ñaõ ñoå naùt: Trung taâm Chaâu Aâu. Treân moät khu
ñaát roäng 2 ha ñaõ ñöôïc xaây döïng treân 20000 m2 dieän tích cho khu thöông maïi, trong ñoù
coù 2 khaùch saïn keát hôïp vôùi raïp chieáu phim vaø moät cao oác vaên phoøng lôùn 22 taàng. Ñaây
laø khu trung taâm coù daïng keát hôïp chöùc naêng coâng coäng qui moâ lôùn ñaàu tieân taïi chaâu Aâu.
Ñeå ñaûm baûo söï hoaït ñoäng cho trung taâm, toaøn boä dieän tích khu ñaát ñöôïc söû duïng trieät
ñeå vôùi 3 taàng ngaàm vaø 2 taàng treân cao. Taát caû caùc coâng trình thöông maïi boá trí treân caùc
taàng phía treân maët ñaát vôùi heä thoáng thoáng ñi boä heïp vaø quaûng tröôøng nhoû coù maùi che vaø
ñieàu hoøa khoâng khí nhaân taïo. Caùc taàng ngaàm ñöôïc söû duïng cho baõi xe, kho maø heä
thoáng kyõ thuaät, veä sinh.

a-Maët baèng khoái khu trung taâm.

b-Maët baèng taàng ngaàm ñieån hình.
Hình 9.22- Trung taâm Chaâu Aâu-Taây
Beclin.

103
 Taïi caùc nöôùc XHCN chaâu Aâu, vieäc xaây döïng vaø caûi taïo caùc trung taâm taïi khu vöïc
trung taâm cuõ cuûa ñoâ thò cuõng dieãn ra töông töï nhö caùc ñoâ thò cuûa caùc nöôùc Taây Aâu. Caùc
trung taâm ñöôïc xaây döïng môùi hoaëc caûi taïo ñeàu laáy truïc ñi boä laøm cô sôû ñeå hình thaønh
cô caáu boá cuïc. Ñaëc bieät söï hình thaønh caùc khu daân cö môùi, ñôn vò ñoâ thò theo daïng tieåu
khu nhaø ôû vaø caùc trung taâm thöông maïi dòch vuï töông öùng phaùt trieån raát maïnh taïi ñoâ thò
caùc nöôùc XHCN.
Nhöõng thaäp nieân 50 ñaõ xaây döïng môùi quaàn theå trung taâm taïi trung taâm thaønh phoá
Dresden thuoäc Ñoâng Ñöùc. Sau theá chieán thöù II, thaønh phoá Dresden ñaõ bò phaù huûy hôn
nöûa dieän tích, phaàn chöa bò phaù huûy toàn taïi ôû khu vöïc phía baéc cuûa khu trung taâm cuõ
trong ñoù coù khu baøng taøng lôùn Svinger. Taïi Dresden cuõng nhö haàu heát caùc ñoâ thò khaùc
cuûa Ñöùc ñeàu coù giao thoâng ñöôøng saét raát phaùt trieån. Tuyeán ñöôøng saét lieân vaän caét
ngang qua ñoâ thò vaø tieáp caän tröïc tieáp qua nhaø ga taïi ngay khu vöïc phía Nam trung taâm
thaønh phoá. Khu trung taâm Dresden ñöôïc hình thaønh döïa treân tuyeán ñi boä lôùn theo höôùng
baéc nam noái lieân ga ñöôøng saét trung taâm vôùi khu baûo toàn cuõ cuûa ñoâ thò taïi phía baéc. Hai
beân truïc ñi boä ñöôïc toå chöùc caùc coâng trình thöông maïi dòch vuï vaø chöùc naêng coâng coäng
khaùc coù hình daùng hieän ñaïi hoaønh traùng. Caùc khoái nhaø ôû ñöôïc toå chöùc tham gia vaøo
trung taâm vöûa taïo boá cuïc khoâng gian khu trung taâm vöøa giaûi quyeát nhu caàu ôû thuaän tieän
cho cö daân ñoâ thò. Giao thoâng cô giôùi ñöôïc tieáp caän song song töø hai beân. (Hình: 1.75)

a/ b/

a/Maët baèng toång theå khu trung taâm;

b/Truïc ñi boä beân ngoaøi; c/Phoái caûng
toång theå khu trung taâm;
d/Truïc ñi boä beân trong;
e/Phoái caûnh höôùng nhìn töø phía baéc;

c/

104
 d/ e/
Hình 9.23- Trung taâm thaønh phoá Dresden DDR.
Cuøng moät giaûi phaùp töông töï, trung taâm thaønh phoá Magdeburge ñöôïc hình thaønh döïa
theo tuyeán ñi boä, chuyeån ñoåi chöùc naêng töø giao thoâng cô giôùi. Khaùc vôùi trung taâm
Dresden, hai beân tuyeán ñi boä laø caùc coâng trình ôû cao taàng keát hôïp vôùi khoâng gian
thöông maïi dòch vuï taïi taàng treät vaø laàu moät. Tuyeán ñi boä loä thieân ñöôïc toå chöùc chi tieát
veà caùc yeáu toá caûnh quan: hoà phun nöôùc, caùc thaûm hoa,gheá ngoài …Taïo khoâng gian giao
tieáp xaõ hoäi cho khu vöïc trung taâm(Hình: 1.76).

Hình 9.24- Trung taâm thaønh phoá

Magdeburge DDR
Taïi Balan, trung taâm thöông maïi môùi
ñöôïc xaây trung khu vöïc khu daân cö môùi
“Böùc töôøng phía ñoâng” taïi thaønh pho
Washawas döôïc toå chöùc theo tuyeán ñi boä daøi
song song veà moät phía cuûa truïc giao thoâng chính cuûa ñoâ thò vaø caùch ly vôùi tuyeán cô giôùi
naøy bôûi daõy chung cö cao taàng. Maët baèng boá trí naøy cho pheùp moái quan heä tröïc tieáp töø
giao thoâng ñoâ thò vôùi khu trung taâm vaø caùch ly chuùng khoâng aûnh höôûng vôùi nhau.
Trung taâm thöông maïi dòch vuï cuûa tieåu khu nhaø ôû Smarl taïi thaønh phoá Rostock DDR
coù qui moâ phuïc vuï 18000 daân laø moät trong nhöõng ví duï veà qui moâ hoùa taäp trung ñôn vò

105
ñoâ thò lôùn töø 2 ñeán 3 laàn tieåu khu nhaø ôû cuûa Balan. Khoâng gian boá cuïc cuûa khu trung
taâm ñöôïc giôùi haïn bôûi caùc coâng trình nhaø ôû chung cö ñôn nguyeân cao 4 taàng bao xung
quanh, taïo khu trung taâm thaønh moät khoâng gian kheùp kín vaø coù 4 truïc ñi boä noái khu
trung taâm vôùi caùc tuyeán ñi boä töø caùc nhoùm nhaø ôû bao quanh vaø cuõng taïi ñaây trung taâm
tieáp caän vôùi heä thoáng giao thoâng coâng coäng ñoâ thò. Thôøi kyø naøy taïi Ñoâng Ñöùc cuõng nhö
caùc nöôùc XHCN khaùc coù neàn kinh teá taäp trung do nhaø nöôùc toå chöùc quaûn lyù vaø ñieàu
phoái, vì vaäy caùc loaïi chöùc naêng phuïc vuï coâng coäng mang yeáu toá xaõ hoäi cao. Trong khu
trung taâm chieám dieän tích toái ña cho tröôøng hoïc(Phoå thoâng Cô Sôû) vaø haøng loaït caùc
coâng trình phuïc vuï cho giaùo duïc nhö: Nhaø aên taäp theå, Caâu Laïc boä sinh hoaït vaên hoùa,
TDTT, Thö vieän, Phoøng khaùm vaø ñieàu trò beänh…Caùc coâng trình chöùc naêng thöông maïi
bao goàm: Sieâu thò lôùn, Nhaø haøng, Vaø khoái caùc coâng trình dòch vuï toång hôïp cho nhu caàu
cuûa ngöôøi daân.(Hình: 1.78)
Hình 9.26- Trung taâm Tieåu khu nhaø ôû Smarl thaønh phoá Rostock. DDR

1-Tröôøng hoïc; 2-Sieâu thò; 3-Nhaø aên

taäp theå cho hoïc sinh; 4-Khu y teá
khaùm vaø ñieàu trò ; 5-Nhaø haøng, thö
vieän, caâu laïc boä; 6-Böu ñieän; 7-Coâng
trình dòch vu toång hôïpï; 8-Cöûa haøng
may maëc; 9-Dòch vuï khaùc.

Hình 9.27- Trung taâm Tieåu khu nhaø ôû Smarl thaønh phoá Rostock. DDR
Taïi Lieân xoâ, caùc ví duï vaø kinh nhieäm thöïc tieãn veà toå chöùc caùc trung taâm thöông maïi
dòch vuï trong caùc Tieåu khu nhaø ôû, khu daân cö vaø ñoâ thò môùi raát phong phuù. Ñaëc bieät caùc
khu trung taâm chöùc naêng khu daân cö vaø ñoâ thò môùi ñöôïc toå chöùc coù moái quan heä chaët
cheõ vôùi heä thoáng giao thoâng cô giôùi cuûa ñoâ thò. Maët baèng phaân boá chöùc naêng caùc coâng
trình trung taâm thöông ôû daïng hôïp khoái qui moâ lôùn vaø keát hôïp vôùi caùc chöùc naêng vaên
hoùa, bieåu dieãn, haønh chính, giaùo duïc…Heä thoáng giao thoâng boä thöôøng ñöôïc môû roäng nhö
nhöõng truïc khoâng gian lôùn ñöôïc toå chöùc trang trí vôùi caùc loaïi hình kieán truùc trang trí nhoû,
bieåu töôïng, töôïng ñaøi, thaûm hoa, coû, hoà nöôùc coù voøi phun…vaø keát hôïp haøi hoøa vôùi caùc
coâng trình kieán truùc thaønh quaàn theå thoáng nhaát. Caùc tuyeán ñi boä taïi ñaây coù 2 chöùc naêng
cô baûn: Moät maët daãn daét luoàng ngöôøi töø caùc ñaàu moái giao thoâng coâng coäng, baõi xe caùc
nhaân hoaëc caùc tuyeán ñi boä laân caän vaøo caùc coâng trình cuûa khu trung taâm, maët khaùc laø
nôi, choã nghæ ngôi, giaûi trí vaø giao tieáp xaõ hoäi.
Moái quan heä maät thieát cuûa trung taâm thöông maïi vôùi giao thoâng ñöôïc theå hieän ôû
nhöûng ví duï sau:

106
 Trung taâm ñöôïc xaây döïng hai beân truïc giao thoâng chính cuûa ñoâ thò tieâu bieåu laø trung
taâm thöông maïi dòch vuï caáp ñoâ thò ñöôïc toå chöùc 2 beân ñaïi loä Kalinin taïi thaønh phoá
Moscow. Vôùi moät khu ñaát hình chöõ nhaät kích öôùc 150/500 m naèm 2 beân ñaïi loä Kalinin,
trung taâm caáp ñoâ thò ñöôïc xaây döïng taïi ñaây vaøo giöõa thaäp nieân 60. Trung taâm coù 2 taàng
ngaàm vaø 2 taàng treân maët ñaát toå chöùc caùc chöùc naêng thöông maïi dòch vuï, böu ñieän, vaên
hoùa, bieåu dieãn, nhaø haøng…Phía treân laø caùc coâng trình cao taàng coù chöùc naêng ôû, dòch vuï
khaùch saïn, haønh chính vaø caùc loaïi hình dòch vuï vaên phoøng. Heä thoáng ñi boä ñöôïc phuû
xanh toái ña taïo ñieàu kieän caùch ly toát vôùi giao thoâng cô giôùi vaø quan heä hai beân baèng 3
loái ñi boä ngaàm. Tuy nhieân, vôùi chieàu daøi 500m tuyeán ñi boä khoâng theå ñoùng vai troø tieáp
caän haàu heát caùc coâng trình thöông maïi cuõng nhö khoaûng caùch 2 beân ñöôøng quaù xa treân
50m taïo khoù khaên cho moái quan heä luoàng ngöôøi giöõa beân naøy vaø beân kia nhaát laø trong
ñieàu kieän khí haäu noåi tieáng khaéc nghieät taïi Moscow. Duø sao ñaây cuõng laø moät trong
nhöõng giaûi phaùp thaønh coâng cho caùc daïng trung taâm trong nhöõng ñieàu kieän töông töï.
Hình 9.28- Ñaïi loä Kalinin thaønh phoá Moscow

1-Cöûa haøng aên uoáng giaûi khaùt. 2-Sieâu thò. 3-Aên nheï. 4-Cöûa haøng quaàn aùo may saün. 5-
Mó vieän. 6-Hieäu aûnh. 7-Ñoà trang söùc. 8-Aên uoáng. 9-Quaø taëng-löu nieäm. 10,11-Aên ñaëc
saûn. 12-Taïp hoùa. 13-Chieáu fim. 14-Coffe. 15-Hieäu thuoác. 16-Nhaïc. 17-Nhaø haùt. 18-Mó
faåm. 19-Baùnh keïo. 20-Tunel ngaàm ñi boä.
Trung taâm thaønh phoá Toliati Lieân xoâ cuõ ñöôïc toå chöùc phía treân 2 truïc giao thoâng
chính cuûa ñoâ thò. Quaûng tröôøng vaø tuyeán giao thoâng ñi boä naèm treân moät coát so vôùi maët
ñaát vaø noái 2 phaàn cuûa khu trung taâm thaønh moät quaàn theå thoáng nhaát. Khoái beân phaûi laø
quaàn theå caùc coâng trình haønh chính coâng quyeàn, Vaên hoùa bieåu dieãn, giaùo duïc, theå thao
vaø coâng vieân caây xanh. Khoái beân traùi laø trung taâm thöông maïi taäp trung. Coâng trình
trung taâm ñöôïc toå chöùc 1 taàng ngaàm cho kho baõi kyõ thuaät, 1taàng maët ñaát cho gara. Coøn
2 taàng treân laø dieän tích cho dòch vuï thöông maïi. Ñaây laø khu trung taâm coù khoâng gian môû
hoaønh traùng, mang yù nghóa giao tieáp xaõ hoäi hôn laø thöông maïi dòch vuï. Vò trí laõnh thoå
cuûa trung taâm coù öu theá veà ñònh höôùng vaø tieáp caän trong ñieàu kieän giao thoâng coâng
coäng phaùt trieån.

107
 a/Maët baèng khoái khu trung taâm Toliati; 1-Töôïng ñaøi V.I.Lenin; 2-Cung hoäi nghò; 3-
Khoái haønh chính, Ñaûng; 4-Cung höõu nghò; 5-Cung vaên hoùa; 6-Thö vieän; 7-Nhaø haùt;
8-Trung taâm thöông maïi;9-Beán giao thoâng coâng coäng; 10-Baõi xe; b/Phoái caûnh khu
trung taâm.
Hình 9.29- Khu trung taâm ñoâ thò Totiati CCCP
Ví duï thöù 3 veà toå chöùc trung taâm thöông maïi dòch vuï coù moái quan heä maät thieát vôùi
giao thoâng taïi Lieân xoâ cuõ laø trung taâm cuûa thaønh phoá Naberegni Cheli. Trung taâm ñöôïc
boá trí naèm treân nuùt giao thoâng chính cuûa ñoâ thò.

Hình 9.30- Trung taâm thaønh phoá

Naberegni Cheli CCCP.
1-Caáu truùc Ñoâ thò; 2-Maët baèng taàng
ñi boä; 3-Maët ñöùng; 4-Phoái caûnh; 5-
Maët baèng taàng maët ñaát

Caùc trung taâm coù vò trí quan heä maät thieát vôùi giao thoâng ñoâ thò trong 3 tröôøng hôïp
tieâu bieåu treân taïi caùc ñoâ thò cuûa Lieân xoâ cuõ ngoaøi muïc ñích taïo ñieàu kieän toát nhaát veà
ñònh höôùng vaø tieáp caän trung taâm, coøn vì caùc trung taâm chöùc naêng ñoâ thò hoaëc khu daân
cö ñeàu coù daïng keát hôïp ña chöùc naêng, ñaëc bieät laø caùc coâng trình vaên hoùa, bieåu dieãn, thi
ñaáu… ñoøi hoûi caùc dieän tích lôùn cho giao thoâng tieáp caän.
e. Caùc trung taâm caûi taïo vaø phuïc hoài trong khu vöïc trung taâm cuõ cuûa ñoâ thò
Coâng vieäc phuïc hoài vaø caûi taïo caùc trung taâm trong khu vöïc trung taâm cuõ cuûa ñoâ thò
ñaõ dieãn ra ñoàng thôøi vôùi coâng vieäc qui hoaïch phaùt trieån caùc ñoâ thò thôøi kyø Ñoâ thò coâng

108
nghieäp. Tuy nhieân, coâng vieäc caûi taïo vaø phuïc hoài chæ dieãn ra mang tính ñôn leû, cuïc boä
taïi töøng coâng trình, oâ phoá, tuyeán ñöôøng vì nhöõng lyù do tröôùc maét nhö coâng trình xuoáng
caáp, xaây môùi ñeå môû roäng khoâng gian hoaëc thay ñoåi coâng naêng, hay söï uøn taéc giao
thoâng… Trong nhöõng thaäp nieân sau theá chieán thöù 2 Söï caûi taïo vaø phuïc hoài caùc trung taâm
trong khu trung taâm cuûa ñoâ thò cuõ baét ñaàu dieãn ra maïnh hôn vì yù nghóa kinh teá öu theá
cuûa chuùng so vôùi caùc trung taâm thöông maïi dòch vuï khaùc trong ñoâ thò. Tuy nhieân, chæ
ñeán nhöõng thaäp nieân 70 trôû laïi ñaây, caûi taïo vaø phuïc hoài caùc trung taâm trong khu vöïc
trung taâm cuõ cuûa ñoâ thò môùi thöïc söï coi laø toaøn dieän vaø thöïc söï quan troïng caàn thieát
trong coâng taùc qui hoaïch phaùt trieån ñoâ thò taïi caùc ñoâ thò treân theá giôùi. Giaù trò cuûa caùc
trung taâm trong khu vöïc trung taâm cuûa ñoâ thò cuõ ñaõ ñöôïc nhìn nhaän khoâng chæ laø giaù trò
kinh teá maø coøn laø giaù trò xaõ hoäi, giaù trò bieåu tröng cuûa moãi ñoâ thò maø caùc trung taâm xaây
döïng môùi khoâng theå thay theá ñöôïc.
Nhöõng kinh nghieäm veà toå chöùc caûi taïo vaø phuïc hoài caùc trung taâm trong khu vöïc trung
taâm cuõ cuûa ñoâ thò trong caùc ñoâ thò treân theá giôùi cuõng xuaát phaùt töø söï hoaøn thieän chöùc
naêng cuûa trung taâm: hình thaønh caùc tuyeán ñi boä laø cô sôû quan troïng cuûa caùc trung taâm.
Taïi Baéc Myõ, caùc ñoâ thò taïi Canada laø ví duï tieâu bieåu veà quaù trình hình thaønh caùc
trung taâm trong khu vöïc trung taâm cuõ cuûa ñoâ thò. Naêm 1959, taïi thaønh phoá Toledo,
chính quyeàn thaønh phoá ñaõ phaûi ñeà ra nhieàu bieän phaùp ñoái phoù vôùi tình traïng keït xe
nghieâm troïng trong khu vöïc trung taâm ñoâ thò: Caám löu thoâng cô giôùi 110 ngaøy taïi caùc
ñöôøng phoá thöông maïi vaø keát quaû thu ñöôïc cuõng raát khaùc nhau. Vaøi naêm sau, taïi ñaây laïi
caám löu thoâng cô giôùi 20 tuaàn. Cuoái cuøng chính quyeàn thaønh phoá quyeát ñònh caám hoaøn
toaøn löu thoâng cô giôùi taïi khu vöïc naøy vaø cho xaây döïng phaùt trieån, caûi taïo thaønh khu
trung taâm. Cuõng töông töï, söï hình thaønh phoá Sporks taïi Otava, Canada naêm 1961. Taïi
ñaây khoâng chæ caám löu thoâng cô giôùi maø hoaøn thieän truïc phoá thaønh truïc ñi boä vôùi vieäc
boá trí caùc thaûm hoa, caây xanh, hoà nöôùc vaø gheá ngoài
nghæ ngôi.
Döï aùn ñaàu tieân veà caûi taïo vaø phuïc hoài toaøn dieän
trung taâm thöông maïi dòch vuï trong khu vöïc trung taâm
cuõ laø trung taâm thaønh phoá Fresno taïi Caliphornia.
Nhöõng noäi dung chính cuûa döï aùn laø:
- Taïo söï tieáp caän deã daøng nhaát cuûa khaùch haøng vôùi
phöông tieän giao thoâng caù nhaân taïi caùc baõi xe caïnh caùc
truïc phoá thöông maïi.
- Caûi taïo chöùc naêng caùc coâng trình 2 beân truïc phoá
thaønh caùc daõy cöûa haøng lieân tuïc vaø phong phuù veà chöùc
naêng thöông maïi dòch vuï.
- Caûi taïo khoâng gian truïc phoá ñi boä vôùi caùc yeáu toá kieán
truùc caûnh quan.
Hình 9.31- Caûi taïo vaø chuyeån ñoåi chöùc naêng truïc phoá
chính cuûa thaønh phoá Fresno California Myõ.

109
 Tuy nhieân taïi Myõ, do ñaëc ñieåm hình thaønh maïnh meõ cuûa heä thoáng trung taâm taïi khu
vöïc cöûa ngoõ vaø vuøng ven neân söï hình thaønh caùc truïc phoá thöông maïi dòch vuï trong khu
vöïc trung taâm cuõ phaùt trieån chaäm. Thaäp nieân 70 môùi chæ coù 21 trung taâm daïng naøy ñöôïc
xaây döïng caûi taïo trong caùc ñoâ thò Myõ. Trong khi ñoù taïi caùc ñoâ thò taïi caùc nöôùc Chaâu Aâu
phaùt trieån maïnh hôn. Taïi Taây Ñöùc laø 50 trung taâm, Phaùp-20, Ñan maïch-15, Anh-12,
Thuïy Ñieån-7, YÙ- 6, Aùo-4.(Theo Les zones píetonieøres dans les centres des villes.Paris,
1972). Ngoaøi ñaëc ñieåm cuûa söï hình thaønh heä thoáng taïi nöôùc Myõ, söï phaùt trieån caùc trung
taâm trong caùc khu vöïc trung taâm ñoâ thò taïi Chaâu Aâu phaùt trieån hôn vì caùc coâng trình
kieán truùc lòch söû vaø ñaëc ñieåm lòch söû trung taâm cuûa caùc ñoâ thò Chaâu Aâu ñoùng vai troø
quan troïng trong vieäc hình thaønh giaù trò xaõ hoäi vaø bieåu tröng cuûa caùc truïc phoá thöông
maïi dòch vuï.
Taïi Anh, Trung taâm thaønh phoá coå Northwiche ñöôïc qui hoaïch caûi taïo vaø phuïc hoài
trong moät quaù trình daøi. Thaønh phoá coå Northwiche coù maët baèng toång theå coøn giöõ
nguyeân heä thoáng ñöôøng phöùc taïp cuûa thôøi kyø trung coå. Taïi khu vöïc trung taâm coù thaønh
coå, nhaø thôø lôùn Gotic quaûng tröôøng nhoû vaø truïc ñöôøng chính heïp (15m). Ñeán naêm 1965,
chính quyeàn thaønh phoá ñaõ caáâm löu thoâng cô giôùi treân truïc ñöôøng chính naøy vaø ñeán naêm
67-68 khu trung taâm baét ñaàu ñöôïc qui hoaïch caûi taïo vaø phuïc hoài. Khu trung taâm thöông
maïi naèm trong khu vöïc naøy vaø coù qui moâ phuïc vuï 120000 ngöôøi daân taïi ñoâ thò vaø coøn
phuïc vuï cho caû caùc cö daân vuøng ven, taát caû leân tôùi 350000 ngöôøi. Döï aùn ñaõ thöïc hieän
khoanh khu vöïc trung taâm coå vaø chuyeán ñoåi caùc ñöôøng phoá thaønh phoá ñi boä. Caûi taïo,
naâng caáp vaø xaây döïng môùi caùc coâng trình thöông maïi dòch vuï. Quan troïng nhaát cuûa döï
aùn laø taïo tuyeán giao thoâng cao toác hieän ñaïi tieáp caän beân ngoaøi khu trung taâm vaø heä
thoáng ñöôøng daãn khaéc coát vaøo khu vöïc trung taâm.
Hình 9.32- Trung taâm coå cuûa thaønh phoá Northwiche Anh
Taïi caùc khu vöïc ven trung taâm ñöôïc giaûi toûa
daøng cho baõi xe vaø xaây döïng caùc gara cao taàng
coù qui moâ 8000 xe.
Ví duï thöù 2 taïi Anh veà caûi taïo truïc phoá trung
taâm cuõ Haitstreet thaønh phoá Eatfford. Thaønh
phoá naøy coù daân soá 80000 ngöôøi vaø trung taâm
thöông maïi phuïc vuï coù qui moâ phuïc vuï keå caû
khu vöïc vuøng ven ñoâ thò leân ñeán 360000 ngöôøi.
Naêm 1962-1973 laø
quaù trình daøi ñeå hoaøn
thaønh vieäc caûi taïo
chuyeån truïc phoá trung
taâm naøy thaønh truïc ñi
boä thöông maïi. Heä thoáng giao thoâng cô giôùi ñöôïc môû roäng va
toå chöùc song song 2 beân, töø ñoù toå chöùc caùc baõi xe, gara cao
taàng.
Hình 9.33- Caûi taïo trung taâm thaønh phoá Eatfford Anh

110
 Coâng vieäc caûi taïo vaø phuïc hoài caùc trung taâm taïi caùc khu vöïc trung taâm ñoâ thò cuõ cuûa
Taây Ñöùc dieãn ra haøng loaït vaøo nhöõng naêm sau theá chieán thöù 2. Ñeán naêm 1974 haàu nhö
caùc ñoâ thò coù soá daân treân 100000 ngöôøi ñaõ coù truïc phoá ñi boä thöông maïi dòch vuï trong
khu trung taâm cuõ. Nguyeân taéc toå chöùc caûi taïo truïc phoá ñi boä thöông maïi dòch vuï cuõng
gioáng nhö caùc ñoâ thò taïi Anh, tuy nhieân moãi ñoâ thò ñeàu coù söï khaùc bieät do yeáu toá hieän
traïng lòch söû khu trung taâm cuûa mình. Söï khaùc bieät roõ neùt nhaát giöõa Anh vaø Ñöùc veà toå
chöùc truïc phoá ñi boä thöông maïi dòch vuï taïi khu vöïc trung taâm cuõ laø taïi Ñöùc caùc tuyeán
phoá ñi boä thöôøng nhieàu nhaùnh keát hôïp thaønh moät heä thoáng ñi boä lan roäng ra caû khu daân
cö xung quanh vaø ñöôïc goïi laø vuøng ñi boä. Caùc ví duï nhö: Vuøng ñi boä taïi trung taâm thaønh
phoá Keoln; Thaønh phoá Eson; Thaønh phoá Bon; Thaønh phoá Franfurt am Main vaø raát nhieàu
thaønh phoá khaùc.

Hình 9.34- Trung taâm thaønh phoá Keoln Hình: Trung taâm thaønh phoá Eson. Taây Ñöùc.
1- Baõi xe; 2-Beán xe giao thoâng coâng coäng; 3-Truïc phoá ñi boä.

Hình 9.35- Vuøng ñi boä thaønh phoá Bon. Taây Ñöùc

Hình 9.36- Caùc döï aùn tham gia cuoäc thi

Truïc phoá ñi boä thöông maïi dòch vuï taïi khu
vöïc trung taâm cuõ thaønh phoá Frankfurt am
Main. Taây Ñöùc
Moät trong nhöõng ví duï tieâu bieåu vaø thuù vò
nhaát laø söï hình thaønh cuûa truïc phoá ñi boä taïi
thaønh phoá Miukhen. YÙ töôûng hình thaønh döï aùn
naøy ñaõ ñöôïc hình thaønh vaøo naêm 1953 khi maø thaønh phoá ñaõ hoaøn thaønh xong sô ñoà ñònh

111
höôùng phaùt trieån ñoâ thò. Tuy nhieân maõi ñeán naêm 1968 döï aùn caûi taïo truïc ñi boä naøy môùi
baét ñaàu ñöôïc thöïc hieän thoâng qua cuoäc thi tìm yù.
Coù 51 döï aùn tham gia cuoäc thi vaø maëc duø Ñöùc laø nöôùc coù nhieàu kinh nghieäm trong
lónh vöïc naøy, keát quaû cuõng khoâng coù giaûi nhaát. Caùc nhaø chuyeân gia Ñöùc thôøi kyø naøy
nhaän xeùt chung cuûa caùc döï aùn tham gia cuoäc thi chæ quan taâm ñeán khía caïnh thaåm myõ
cuûa khoâng gian ñi boä maø chöa ñeà ra vaø giaûi quyeát ñöôïc nhöõng nhu caàu böùc thieát cuûa
khu trung taâm, cuûa caùc coâng trình phuïc vuï coâng coäng khaùc trong khu vöïc, cuûa cö daân
soáng vaø laøm vieäc taïi ñoâ thò vaø v.v…
Cuoäc thi phaûi toå chöùc theâm voøng hai sau moät thôøi gian coù tö vaán nhieäm vuï, muïc ñích
ñaït ñöôïc cuûa ñoà aùn hieän thöïc vaø cuoái cuøng cuõng choïn ñöôïc döï aùn ñeå thöïc hieän. Qua ví
duï cuoäc thi caøng cho thaáy coâng vieäc toå chöùc caûi taïo phuïc hoài trung taâm trong khu vöïc
trung taâm cuõ cuûa ñoâ thò laø ñaëc bieät quan troïng vì khoâng chæ laø vaán ñeà ñôn thuaàn veà
khoâng gian coâng naêng, thaåm myõ ñoâ thò maø coøn laø vaán ñeà taùc ñoäng ñeán yeáu toá xaõ hoäi,
giao tieáp sinh hoaït truyeàn thoáng vaø ñaëc bieät laø giaù trò khoâng gian bieåu tröng lòch söû cuûa
trung taâm ñoâ thò.
Döï aùn ñöôïc choïn xuaát phaùt töø vieäc oâm troïn quaûng tröôøng ga ñöôøng saét trung taâm
Stakhuc, phaàn truïc chính keùo daøi 840 m ñöôïc (2 beân laø caùc coâng trình vaø hoãn hôïp vôùi
caùc chöùc naêng coâng coäng khaùc) bao goàm caùc quaûng tröôøng coù chöùc naêng khaùc nhau nhö
quaûng tröôøng haønh chính phía tröôùc toøa thò chính thaønh phoá, quaûng tröôøng nhaø thôø lôùn.
Toång dieän tích cuûa khu vöïc trung taâm taâm chieám 140 ha (Hình: 1.90). Noäi dung cuï theå
cuûa truïc ñi boä thöïc hieän:
Caùc coâng trình ñöôïc caûi taïo trieät ñeå hoaëc töøng phaàn: 1 baùch hoùa toång hôïp ñöôïc xaây
döïng môùi, chænh trang moät soá cöûa haøng thöông maïi dòch vuï, phuïc cheá laïi caùc coâng trình
coù kieán truùc coå…
Caûi taïo vaø laøm môùi laïi toaøn boä maët laùt cuûa tuyeán ñi boä, toå chöùc theâm caùc thaûm coû
boàn hoa, hoà nöôùc voøi phun, caây xanh vaø keå caû caùc töôïng ñaøi trang trí. Moät soá khu vöïc
ñöôïc phuû maùi che vôùi aùnh saùng nhaân taïo.
Moät soá quaûng tröôøng nhoû coù phuû maùi taïo choã cho giaûi khaùt aên uoáng ngoaøi trôøi hoaëc
buoân baùn ngoaøi trôøi raát ña daïng…ñaëc bieät laø taïo rieâng moät khu vöïc baùn hoa töôi gioáng
nhö khu hoäâi chôï.
Hình 9.37- Phöông aùn xaây döïng taïi trung taâm Miukhen

112
 Söï phong phuù cuûa caùc hình thöùc thöông maïi dòch vuï vôùi söï keát hôïp chöùc naêng vôùi
caùc loaïi hình coäng coäng khaùc, söï ña daïng ñan xen cuûa quaàn theå kieán truùc giöõa hieän ñaïi
vaø coå kính, cuõng nhö söï pha troän cuûa maøu saéc, aùnh saùng … taïo cho truïc ñi boä haáp daãn,
loâi cuoán trong moái quan heä khoâng chæ vôùi cö daân ñoâ thò maø coøn laø khoâng gian mang
chöùc naêng xaõ hoäi cuûa ñoâ thò.(Hình: 1.91)
Hình 9.38- Vuøng ñi boä taïi trung taâm thaønh phoá Miukhen. Taây Ñöùc

1- Ga ñöôøng saét trung

taâm; 2-Toøa thò chính
thaønh phoá; 3-toøa aùn; 4-
Nhaø thôø; 5-Nhaø haùt, raïp
chieáu phim; 6-phoøng
tröng baøy tranh; 7- Vöôøn
Anh; 8-khu thöông maïi
dòch vuï.

Vieäc caûi taïo vaø phuïc hoài caùc truïc phoá ñi boä taïi khu vöïc trung taâm caùc thaønh phoá taïi
Phaùp dieãn ra chaäm hôn taïi Ñöùc. Ñaàu tieân vaøo naêm 1970 taïi trung taâm thaønh phoá Royan
vôùi qui moâ daân soá 129000 ngöôøi. Truïc phoá ñi boä thöông maïi dòch vuï chính (GoroOrloge)
ñöôïc toå chöùc töø khu vöïc quaûng tröôøng chôï cho ñeán quaûng tröôøng nhaø thôø lôùn. Doïc theo
truïc ñi boä naøy caùc coâng trình ñöôïc caûi taïo vaø xaây döïng môùi. Cuõng töông töï, caùc trung
taâm taïi caùc thaønh khaùc cuûa Phaùp laàn löôït caûi taïo laïi khu vöïc trung taâm cuõ nhö:
Benzancon,Pil salon,Nancy.
Taïi caùc khu trung taâm cuûa Phaùp vieäc caûi taïo dieãn ra ñoàng boä khoâng chæ taïi truïc phoá
thöông maïi dòch vuï.
Naêm 1971 Haø lan baét ñaàu caûi taïo vaø xaây döïng môùi khu vöïc trung taâm caùc ñoâ thò nhö
caûi taïo truïc phoá trung taâm chính Kalverstse taïi Amsterdam. Ñeán naêm 1973 taïi khu vöïc
trung taâm cuõ ñaõ hình thaønh maïng löôùi truïc phoá ñi boä thöông maïi dòch vuï coù toång chieàu
daøi leân ñeán 3 Km.

Hình 9.39- Vuøng ñi boä trong trung Hình 9.40- Vuøng ñi boä trong trung
taâm Royan. Phaùp taâm thaønh phoá Benzancon. Phaùp

113
 Hình 9.41- Vuøng ñi boä trong trung Hình 9.42- Vuøng ñi boä trong trung
taâm thaønh phoá Pil salon. Phaùp taâm Nancy. Phaùp

a/ b/
Hình a: Khu ñi boä “Stoletsnikov Pereulok” taïi thaønh phoá Moscow. 1-Truïc ñi boä; 2-
Khaùch saïn Moscow; 3-Nhaø haøng Petrovski; 4-Cöûa haøng ñóa nhaïc Melodia; 5-Phuïc
hoài caùc phoá cuõ; 6-Thö vieän; 7- Trieån laõm vaø Chieáu phim;
Hình b: Khu ñi boä taïi trung taâm coå thaønh phoá Erevan CCCP.[107]
Taïi thaønh phoá Moscow khi hoaøn thaønh sô ñoà ñònh höôùng phaùt trieån khoâng gian ñoâ thò
cuõng ñoàng thôøi qui hoaïch chi tieát caûi taïo caùc khu trung taâm cuõ nhaát laø caùc khu phoá coå
thöông maïi dòch vuï.Moät trong nhöõng khu vöïc caûi taïo phaûi keå ñeán truïc phoá thöông maïi
coå “Stoletsnikov Pereulok”. Truïc phoá coù chieàu daøi 500 m, ñöôïc chia thaønh nhöõng khu
coù chöùc naêng nhö: khu töôûng nieäm (quaûng tröôøng töôïng Puskin), khu vaên hoùa coù raïp
chieáu phim, thö vieän, khu thöông maïi dòch vuï coù khaùch saïn, caùc coâng trình thöông
maïi dòch vuï ña daïng. Caùc truïc phoá ñi boä cuõng ñöôïc toå chöùc phuø hôïp veà khoâng gian
vôùi chöùc naêng cuûa töøng khu vöïc.
Cuõng töông töï theo nguyeân taéc nhö caûi taïo khu phoá coå taïi Moscow, trung taâm coå
thaønh phoá Erevan ñöôïc caûi taïo bôûi 2 truïc phoá coå lôùn vuoâng goùc vôùi nhau taïi quaûng
tröôøng trung taâm cuûa ñoâ thò

114
 9.1.2. Ñònh nghóa heä thoáng trung taâm dòch vuï coâng coäng
Cuïm töø “city center, downtown” laø chæ khu vöïc trung taâm haït nhaân cuûa ñoâ thò,
thöôøng ñöôïc goïi taét laø khu trung taâm ñoâ thò, ñöôïc hieåu raát nhaäp nhaèng trong tieáng Vieät.
Khu trung taâm ñoâ thò vöøa coù nghóa laø khu vöïc trung taâm, loõi cuûa ñoâ thò (downtown) laïi
vöøa coù theå hieåu laø khu trung taâm phuïc vuï coâng coäng ñoâ thò hay khu TTPVCC ñoâ thò
(CBD). Ngay trong tieáng Anh, cuïm töø CBD (central business district) cuõng ñöôïc duøng
theo nhöõng nghóa khaùc nhau taïi nhieàu taøi lieäu cuûa nhieàu nöôùc. CBD vöøa coù nghóa laø khu
vöïc trung taâm taøi chính - thöông maïi - dòch vuï taäp trung cuûa ñoâ thò lôùn vaø cöïc lôùn, laø
moät trong nhöõng loaïi hình TTPVCC ñoâ thò hieän ñaïi ñoùng vai troø quan troïng trong ñònh
höôùng phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi vaø khoâng gian ñoâ thò, CBD cuõng ñöôïc hieåu theo nghóa
roäng laø khu chöùc naêng phuïc vuï coâng coäng ñoâ thò, trong ñoù chöùc naêng TMDV laø chính,
khi baøn veà heä thoáng trung taâm phuïc vuï coâng coäng ñoâ thò.[18]
Khaùi nieäm “khu Trung taâm ñoâ thò” coù tính chaát chæ vò trí khu ñaát trung taâm ñoâ thò, nôi
keát thöøa caùc di tích lòch söû hình thaønh ñoâ thò, nôi coù maät ñoä xaây döïng taäp trung cao veà
nhaø ôû coù trang thieát bò hieän ñaïi vôùi caùc coâng trình coâng coäng veà haønh chính, vaên hoùa,
thöông maïi, dòch vuï coâng coäng, v.v… Coøn khaùi nieäm veà “Trung taâm dòch vuï coâng coäng
ñoâ thò” coù yù nghóa heïp hôn, nhaèm chæ khu ñaát trung taâm ñoâ thò daønh cho vieäc xaây döïng
caùc coâng trình phuïc vuï coâng coäng veà caùc maët kinh teá, vaên hoùa, xaõ hoäi, thöông maïi vaø
ñaëc bieät laø haønh chính, nôi taäp trung caùc cô quan ñaàu naõo cuûa thaønh phoá, quoác gia hay
quoác teá.
Ñaëc ñieåm cô baûn cuûa khu Trung taâm ñoâ thò laø nôi buoân baùn luoân luoân coù khoâng khí
taáp naäp, nhoän nhòp do taäp trung nhieàu chöùc naêng vaø heä thoáng chöùc naêng phuïc vuï coâng
coäng cuûa ñoâ thò veà haàu heát caùc maët. ÔÛ ñaây khoâng nhöõng chæ xaây döïng caùc coâng trình
mang tính chaát haønh chính cuûa thaønh phoá, caùc coâng trình vaên hoùa, giaùo duïc, caùc coâng
trình khoa hoïc vaø caùc truï sôû gia dòch, ngaân haøng, caùc cöûa haøng dòch vuï thöông maïi
khaùch saïn du lòch, v.v… maø coøn coù caû caùc coâng trình nhaø ôû cuõ vaø môùi xaây döïng cuøng vôùi
heä thoáng caây xanh caûnh quan ñoâ thò taïo neân moät khoâng khí ñoâ thò, thaäm chí hoaït ñoäng
lieân tuïc caû ngaøy ñeâm.

9.1.3. Söï phaân caáp cuûa heä thoáng trung taâm dòch vuï coâng coäng
Yeáu toá hình thaùi hoïc khoâng gian (morphology) ñöôïc ñeà caäp nhieàu nhaát trong lyù
thuyeát ñoâ thò, trong ñoù bao goàm nhöõng moái quan heä giöõa hình thaùi khoâng gian vôùi quy
moâ, chöùc naêng phuïc vuï, ñaëc ñieåm nhu caàu phuïc vuï, hình daïng, ranh giôùi cuûa TTPVCC,

115
vaø vò trí hình thaønh… Ñaëc ñieåm xuaát hieän nhu caàu phuïc vuï cuûa cö daân ñoâ thò ñöôïc chia
thaønh ba loaïi: xuaát hieän thöôøng kyø (haøng ngaøy); xuaát hieän ñònh kyø (haøng thaùng), xuaát
hieän baát kyø (haøng naêm). Töông öùng vôùi 3 loaïi hình nhu caàu phuïc vuï laø 3 loaïi hình
TTPVCC ñoâ thò töông öùng theo nguyeân taéc taàng baäc: trung taâm caáp ñôn vò ñoâ thò, trung
taâm caáp khu daân cö vaø trung taâm caáp ñoâ thò. Nhöõng loaïi hình TTPVCC thöôøng thay ñoåi
theo quy moâ vaø chöùc naêng. Nhöõng Trung taâm nhoû phuïc vuï cho nhöõng dòch vuï thöôøng
ngaøy trong phaïm vi khu phoá, trong khi nhöõng trung taâm lôùn phuïc vuï cho nhöõng nhu caàu
mua saém cao hôn vôùi quy moâ daân soá lôùn hôn.
Sôû nhaø ñaátù UÙc (The Property Council of Australia) söû duïng caùch phaân loaïi trung taâm
döïa treân quy moâ vaø chöùc naêng. Söï phaân caáp cuûa moät trung taâm töø lôùn ñeán nhoû nhö sau:
-Trung taâm chính cuûa thaønh phoá (major regional centre);
-Trung taâm quaän-khu daân cö (regional centre);
-Trung taâm phöôøng (subregional centre);
-Trung taâm khu phoá, ñôn vò ñoâ thò (neighbourhood centre).
Taïi Vieät nam phaân chia theo 3 caáp:
-Trung taâm chính cuûa thaønh phoá (major regional centre);
-Trung taâm quaän-khu daân cö (regional centre);
-Trung taâm phöôøng – lieân phöôøng (subregional centre); (neighbourhood centre).

9.2. CAÙC LOAÏI HÌNH CHÖÙC NAÊNG VAØ NGUYEÂN TAÉC TOÅ CHÖÙC

9.2.1. Nguyeân taéc phaân loaïi vaø phaân nhoùm chöùc naêng
Coù raát nhieàu caùch ñeå phaân loaïi caùc loaïi hình chöùc naêng

9.2.1.1.. Theo saùch “QH XD PT ÑT” cuûa GS Nguyeãn Theá Baù, trung taâm ñoâ thò bao
goàm 10 chöùc naêng sau:
1. Haønh chính, chính trò
2. Vaên hoaù ngheä thuaät
3. Giaùo duïc vaø ñaøo taïo
4. Thöông nghieäp
5. Dòch vuï
6. Taøi chính tín duïng
7. Y teá, baûo veä söùc khoeû
8. Nghæ ngôi du lòch
9. Thoâng tin lieân laïc
10. Theå thao

116
 9.2.1.2. Theo “garden cities 21”: trung taâm thaønh phoá ñöïôc xem nhö moät CBD, bao
goàm 6 chöùc naêng:
1. Khu haønh chính (Governmental): bao goàm truï sôû haønh chính, bang, toaø thò chính,
böu ñieän, thueá, nhöõng dòch vuï tö vaán.
2. Trung taâm caùc vaên phoøng ñoaøn theå (Coporate office center): truï sôû caùc Ñoaøn theå
vaø nhöõng vaên phoøng phuï trôï.
3. Khu taøi chính (Financial district): Trao ñoåi coå phieáu, coâng ty moâi giôùi, ngaân haøng,
baûo hieåm vaø caùc coâng ty ñaàu tö.
4. Trung taâm vaên hoaù (Cultural center): Khaùn phoøng thaønh phoá, trung taâm hoäi nghò,
ngheä thuaät bieåu dieãn, thö vieän, baûo taøng, trieån laõm, vieän toân giaùo vaø giaùo duïc.
5. Giaûi trí (Entertainment): Theå thao, nhaø haùt, phoøng hoaø nhaïc, nhaø haøng, bar.
6. Trao ñoåi thöông maïi (Regional transit interchange): bao goàm nhöõng coâng trình
phöùc hôïp. Nhöõng coâng trình thöông maïi chính, cöûa haøng baùch hoaù, khaùch saïn, trung taâm
hoäi nghò, trung taâm thôøi trang, hoäi chôï thöông maïi, nhöõng vaên phoøng chuyeân bieät.

9.2.1.3. Toång hôïp chung

Vieäc xaùc ñònh vaø phaân loaïi caùc loaïi hình chöùc naêng trung taâm phuïc vuï coâng coäng
trong lyù thuyeát ñoâ thò phuï thuoäc vaøo quy moâ, tính chaát, caùc ñieàu kieän khaùc bieät veà kinh
teá xaõ hoäi, ñieàu kieän töï nhieân, lòch söû hình thaønh…. cuûa töøng ñoâ thò.
Vì vaäy, caùch phaân loaïi bao quaùt coù theå nhö sau: caùc loaïi hình chöùc naêng trong trung
taâm ñoâ thò ñöôïc chia ra laøm 2 nhoùm vôùi 6 chöùc naêng chính:
Nhoùm chuyeân naêng:
1. Haønh chính:
2. Giaùo duïc:
3. Y teá
Nhoùm khoâng chuyeân naêng:
1. Thöông maïi dòch vuï
2. Vaên hoaù
3. Caây xanh- TDTT
Caùch phaân chia naøy laø phuø hôïp nhöõng ñoâ thò nhoû vaø trung bình
Ñoái vôùi caùc ñoâ thò lôùn vaø cöïc lôùn, caùc loaïi hình chöùc naêng seõ phaùt trieån thaønh nhöõng
khu chöùc naêng chuyeân bieät tuyø theo tieàm naêng vaø ñieàu kieän phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi
cuûa moãi ñoâ thò. VD: Tp. Hoà Chí Minh khu chöùc naêng TMDV coù theå chia thaønh caùc khu
chöùc naêng rieâng bieät: thöông maïi, dòch vuï, taøi chính…
Vieäc phaân chia caùc khu chöùc naêng trung taâm phuïc vuï coâng coäng ñoâ thò thaønh 2 nhoùm
vì caùc khu chöùc naêng trong 1 nhoùm ñeàu coù ñaëc ñieåm, nguyeân taéc toå chöùc, söï hoaït ñoäng
chöùc naêng coù nhöõng ñieåm töông ñoàng.

117
 Nhoùm chuyeân naêng:
Chöùc naêng chuyeân naêng-chuyeân bieät: Bao goàm caùc chöùc naêng: haønh chính, giaùo duïc, y teá
coù ñaëc ñieåm:
- Laø nhöõng khu vöïc chöùc naêng phuïc vuï chuyeân naêng, thöôøng khoâng keát hôïp vôùi caùc chöùc
naêng khaùc. Khi vaø chæ khi chuyeân bieät chöùc naêng thì caùc khu chöùc naêng naøy môùi hoaït ñoäng
chöùc naêng toát.
- Phuïc vuï cho moät soá ñoái töôïng cuï theå.
- Caùc coâng trình thöôøng coù töôøng raøo bao boïc, loái vaøo rieâng, coù baûo veä…
Nhoùm khoâng chuyeân naêng:
Bao goàm caùc chöùc naêng: thöông maïi dòch vuï, caây xanh TDTT, vaên hoaù coù ñaëc ñieåm:
- Phuïc vuï cho moïi ñoái töôïng trong ñoâ thò.
- Khoâng gian khoâng coá ñònh, mang tính linh hoaït, caùc chöùc naêng coù theå ñan xen vaøo nhau,
keát hôïp vôùi nhau (vì chæ coù keát hôïp laïi thì môùi môùi phuïc vuï hieäu quaû nhaát)coù söï giôùi haïn veà
maët khoâng gian baèng nhöõng hình thöùc nhö töôøng raøo,…

9.2.1.4. Nguyeân taéc boá trí caùc khu chöùc naêng theo nhoùm chöùc naêng
Khi toå chöùc caùc khu chöùc naêng trong moät khu trung taâm (Boá cuïc taäp trung) neân toå chöùc:
- Taäp trung caùc chöùc naêng nhoùm khoâng chuyeân naêng
- Phaân taùn 3 chöùc naêng cuûa nhoùm chuyeân naêng naèm chung quanh
Öu ñieåm: traùnh ñöôïc söï chia caét khoâng gian trong trung taâm ñoâ thò, do caùc khoâng gian cuûa
caùc khu chöùc naêng khoâng chuyeân naêng coù söï linh hoaït vaø ñan xen neân loõi trung taâm seõ khoâng
bò ngaên caùch

CHUYEÂN
CHUYEÂN
NAÊN G
NAÊN G

KHOÂN G
CHUYEÂN
NAÊN G

CHUYEÂN
NAÊN G

118
 9.2.2. Nguyeân taéc boá cuïc khoâng gian heä thoáng TTPVCCÑT
Boá cuïc khoâng gian trung taâm ñoâ thò coù vò trí ñaëc bieät quan troïng caàn ñöôïc nghieân cöùu kóõ
löôõng bôûi vì ñaây laø nôi theå hieän boä maët kieán truùc cuûa thaønh phoá. Nghieân cöùu boá cuïc khoâng
gian trung taâm caàn chuù yù caùc yeáu toá sau:
- Theå hieän noåi baät nhieäm vuï chính trò, kinh teá, xaõ hoäi vaø tính chaát cuûa ñoâ thò.
- Keát hôïp khai thaùc caùc giaù trò tích cöïc cuûa ñòa hình, caûnh quan töï nhieân nhaèm taïo söï haøi hoaø
giöõa coâng trình kieán truùc vôùi veû ñeïp töï nhieân taïo ñöôïc nhieàu ñieån hình ñieån hình coù giaù trò,
nhaát laø caùc hình aûnh veà ñoài nuùi, soâng ngoøi, hoà nöôùc.
- Caùc di tích lòch söû kieán truùc, vaên hoaù aûnh höôûng ñeán hình thöùc boá cuïc khoâng gian trung taâm
thaønh phoá. Caàn khai thaùc caùc giaù trò tích cöïc cuûa hieän trnaïg ñoù vaøo yù ñoà chung trong boá cuïc,
ñaëc bieät chuù yù söï haøi hoaø giöõa caùc coâng trình cuõ vaø môùi.
- Thuaän tieän vaø an toaøn cho ngöôøi söû duïng.
Hình thöùc boá cuïc khoâng gian trung taâm laø keát quaû cuaû quaù trình saùng taïo trong vieäc boá trí
caùc coâng trình ôû trung taâm. Trong thöïc teá coù nhieàu hình thöùc boá cuïc trung taâm khaùc nhau
nhaèm taïo neân moät söï haøi hoaø vaø thoáng nhaát veà tyû leä, taàm nhìn vaø hình khoái kieán truùc cuûa caùc
coâng trình.
Trong quy hoaïch caùc thaønh phoá lôùn thöôøng gaëp 3 daïng boá cuïc trung taâm sau:

9.2.2.1. Boá cuïc taäp trung-CBD

Laø daïng boá cuïc maø caùc coâng trình chöùc naêng ñöôïc toå chöùc taäp trung treân moät khu ñaát.
Daïng boá cuïc naøy thöôøng gaëp ôû trung taâm caùc thaønh phoá nhoû vaø trung bình, soá löôïng caùc coâng
trình trong trung taâm khoâng nhieàu.

9.2.2.2. Boá cuïc theo tuyeán-Mainstreet

Boá cuïc theo tuyeán: Laø daïng boá cuïc maø caùc coâng trình trung taâm ñöôïc toå chöùc thaønh nhöõng
daûi daøi theo tuyeán giao thoân chính (ñöôøng phoá hoaëc tuyeán ñi boä chính). Daïng boá cuïc naøy
ñöôïc söû duïng phoå bieán trong nhieàu thaønh phoá (ñaëc bieät thaønh phoá lôùn) vì nhanh choùng taïo
ñöôïc boä maët ñöôøng phoá vaø söû duïng töông ñoái thuaän tieän.

9.2.2.3. Boá cuïc phaân taùn

Boá cuïc phaân taùn: Laø daïng boá cuïc maø nhöõng coâng trình vaø caùc khu chöùc naêng cuûa trung
taâm ñöôïc toå chöùc phaân taùn ôû nhieàu vò trí trong thaønh phoá. Daïng boá cuïc naøy thöôøng gaëp ôû caùc
thaønh phoá lôùn vaø thaønh phoá cuõ caûi taïo. Trung taâm cuûa nhöõng thaønh phoá lôùn thöôøng coù cô caáu
phöùc taïp vôùi nhieàu coâng trình taïo thaønh nhöõng trung taâm coù chöùc naêng rieâng nhö: Trung taâm
chính trò, trung taâm thöông nghieäp dòch vuï, trung taâm vaên hoaù v. v...

9.2.2.4. Boá cuïc ven hoaëc ngoaøi ñoâ thò-Out of town

119
 Trong kinh nghieäm xaây döïng ñoâ thò taïi caùc quoác gia phaùt trieån Chaâu Aâu vaø Baéc Myõ, raát
nhieàu trung taâm ven hoaëc ngoaøi ñoâ thò ñöôïc xaây döïng nhö nhöõng cöïc taêng tröôûng taïo söï phaùt
trieån coù kieåm soaùt cuûa caùc ñoâ thò lôùn vaø cöïc lôùn. Taïi Vieät nam caùc loaïi hình trung taâm ven ñoâ
thò cuõng ñaõ ñöôïc xaây döïng nhö taïi Tp. Hoà Chí Minh vaø Haø Noäi.
Trung taâm ven ñoâ thò laø xu theá phaùt trieån taïi caùc ñoâ thò lôùn vaø cöïc lôùn hieän nay, laø cô sôû
hình thaønh heä thoáng ña haït nhaân trung taâm, moät trong nhöõng moâ hình ñoâ thò ñöôïc löïa choïn laø
giaûi phaùp phuø hôïp nhaát.

9.2.3. Döï baùo qui moâ heä thoáng TTPVCCÑT

9.2.3.1. Döï baùo theo nguyeân taéc phuïc vuï

Trong lyù thuyeát ñoâ thò, heä thoáng trung taâm phuïc vuï coâng coäng (TTPVCC) ñoâ thò ñöôïc hình
thaønh theo ba caáp töông öùng vôùi ba loaïi hình nhu caàu phuïc vuï: trung taâm caáp khu vöïc, trung
taâm caáp khu daân cö vaø trung taâm caáp ñoâ thò, cuøng vôùi heä thoáng giao thoâng ñoâ thò ñöôïc phaân
caáp töông öùng hình thaønh neân caáu truùc ñoâ thò taàng baäc. Nhö vaäy, vuøng phuïc vuï ñöôïc xaùc ñònh
tröôùc trong baøi toaùn toå chöùc khoâng gian ñoâ thò, töông öùng vôùi nhöõng quy moâ: ñôn vò ôû, khu
daân cö vaø ñoâ thò. Trong lyù thuyeát ñoâ thò, khoâng phaân bieät raønh maïch vuøng phuïc vuï cuûa caùc
chöùc naêng phuïc vuï coâng coäng (haønh chính, vaên hoùa, TMDV…). Vieäc aán ñònh vuøng phuïc vuï
theo caùc quy moâ khu vöïc ñoâ thò laø nhieäm vuï quan troïng cuûa coâng taùc toå chöùc khoâng gian phaùt
trieån ñoâ thò, vaø coù yù nghóa khoa hoïc thieát thöïc trong lónh vöïc phuïc vuï ñoâ thò.
Caùc lyù luaän veà ñoâ thò nhö lyù luaän veà ñôn vò ôû laùng gieàng (neighbourhood unite) cuûa
Clarence Perry (1939), khaùi nieäm veà baùn kính phuïc vuï ñaõ ñöôïc ñeà caäp. ÔÛ ñaây, baùn kính phuïc
vuï laø vuøng phuïc vuï toái öu nhaát cuûa coâng trình phuïc vuï coâng coäng. Trong caùc lyù luaän veà toå
chöùc khoâng gian ñoâ thò khaùc, nhö Thaønh phoá vöôøn E. Howard, Thaønh phoá daûi cuûa Miliutin,
Thaønh phoá Harlow cuûa F. Gibber…tuy khoâng ñeà caäp tröïc tieáp ñeán khaùi nieäm vuøng phuïc vuï,
nhöng trong caùc lyù luaän naøy ñeàu giaûi quyeát moái quan heä giöõa quy moâ trung taâm phuïc vuï coâng
coäng töông thích vôùi quy moâ khu vöïc phuïc vuï ñoâ thò, ñaõ giaùn tieáp ñeà xuaát nguyeân taéc veà vuøng
phuïc vuï ñoâ thò.
Hieän nay, vieäc döï baùo quy moâ ñaát ñai cuûa trung taâm vuïc vuï coâng coäng ñoâ thò taïi Vieät nam
ñeàu döïa vaøo chæ tieâu theo Quy chuaån Xaây döïng Vieät nam.
Caùc tieâu chuaån tính toaùn qui moâ ñaát ñai cho khu trung taâm
Dieän tích ñaát cho trung taâm coù tæ leä töø 2-5% toång soá ñaây xaây döïng cuûa ñoâ thò. Tính theo
ñaàu ngöôøi coù theå vaän duïng chæ tieâu sau:
Döôùi 25.000 ngöôøi : 5 m2/ngöôøi.
25.000  50.000 ngöôøi : 4 m2/ngöôøi.
50.000  150.000 ngöôøi : 3 m2/ngöôøi.
Treân 150.000 ngöôøi : 2 m2/ngöôøi.

120
 Ngoaøi ra caàn döï tính ñaát phaùt trieån cuûa khu trung taâm ñoâ thò phaùt trieån môû roäng, sao cho cô
caáu quy hoaïch vaãn oån ñònh vaø thoáng nhaát, quan heä giöõa trung taâm vaø caùc khu chöùc naêng khaùc
cuûa ñoâ thò vaãn thuaän lôïi.

9.2.3.2. Döï baùo theo nguyeân taéc kinh teá

Hieän nay, kinh teá thò tröôøng vôùi söï tham gia cuûa caùc thaønh phaàn kinh teá hoãn hôïp trong lónh
vöïc thöông maïi dòch vuï (TMDV) laø moät trong nhöõng nhaân toá taùc ñoäng söï hình thaønh vaø phaùt
trieån heä thoáng trung taâm ñoâ thò phong phuù, ña daïng veà loaïi hình vaø phaân boá vöôït ra ngoøai quy
luaät cuûa toå chöùc khoâng gian ñoâ thò.
Trong thôøi kyø kinh teá chuyeån ñoåi,ï söï nhìn nhaän vaø ñaùnh giaù söï taùc ñoäng bôûi caùc caùc yeáu
toá kinh teá thò tröôøng leân toå chöùc kieán truùc qui hoaïch heä thoáng TTPVCC taïi caùc ñoâ thò laø caáp
thieát.
Vieäc döï baùo theo nguyeân taéc kinh teá (coøn goïi laø nguyeân taéc thò tröôøng) ñaõ ñöôïc nghieân
cöùu ñeà xuaát trong nhieàu lónh vöïc khoa hoïc nhö lónh vöïc ñòa lyù kinh teá hoaëc kinh teá xaõ
hoäi..moät soá lyù thuyeát tieâu bieåu nhö:
Moâ hình khu vöïc höôùng taâm cuûa Ernest W.Burgess (naêm 1925), Moâ hình Khu vöïc chöùc
naêng cuûa Homer Hoyt (naêm 1939), hay Moâ hình Ña haït nhaân trung taâm ñöôïc xaây döïng bôûi
Chauncey Harris vaø Edward Ullman (naêm 1945)…ñaõ ñeà caäp ñeán quan heä giöõa heä thoáng caùc
coâng trình TTDV ñoâ thò vôùi giaù trò ñaát ñoâ thò, caùc thuoäc tính kinh teá xaõ hoäi cuûa coäng ñoàng daân
cö nhö: thu nhaäp, loái soáng, tín ngöôõng, saéc toäc…
Trong lónh vöïc ñòa lyù kinh teá nhö Lyù thuyeát vò trí trung taâm lyù thuyeát vò trí trung taâm
(central place theory) cuûa Walter Christaller (1933) vaø August Lörch (1939) ñöôïc xem laø lyù
thuyeát ñòa lyù kinh teá coå ñieån; trong caùc lyù thuyeát veà moâ hình haáp daãn (Gravity models) cuûa
caùc nhaø khoa hoïc William Reilly (1930), Davies (1976), Huff (1980). Höôùng nghieân cöùu cuûa
caùc lyù thuyeát naøy ñeàu mong muoán tìm ra quy luaät quan heä giöõa vò trí, quy moâ cuûa trung taâm
vôùi vuøng thöông maïi aûnh höôûng, trong ñoù coù tính ñeán caùc yeáu toá taùc ñoäng ñeán moái quan heä
naøy töø caùc vaät caûn ñòa lyù töï nhieân hay nhaân taïo hoaëc caùc yeáu toá taâm lyù khaùch haøng aûnh
höôûng ñeán söï thay ñoåi quyeát ñònh mua haøng.
Trong thöïc tieãn döï baùo quy moâ caùc coâng trình vaø loaïi hình trung taâm PVCC ñoâ thò taïi Vieät
nam, sau khi tích toaùn ñaát ñai theo quy chuaån caàn thieát phaûi caân ñoái ñieàu chænh theo nguyeân
taéc thò tröôøng.

9.3. QUI HOAÏCH CHI TIEÁT CAÙC KHU CHÖÙC NAÊNG TTPVCCÑT

9.3.1. Khu haønh chính

9.3.1.1. Caùc coâng trình

121
 Vai troø vaø chöùc naêng: Laø khu vöïc taäp trung caùc coâng trình mang chöùc naêng haønh chính,
caùc cô quan haønh chính ñòa phöông vaø caáp cao; caùc cô quan an ninh vaø phaùp cheá; caùc cô quan
chính trò, ñaûng phaùi vaø toå chöùc quaàn chuùng, xaõ hoäi cuûa ñoâ thò.
Caùc coâng trình: Uûy ban nhaân daân, hoäi ñoàng nhaân daân, Ñaûng uûy, vaên phoøng caùc sôû ban
ngaønh, toaø aùn, vieän kieåm soaùt, truï sôû coâng an…v.v.

9.3.1.2. Nguyeân taéc toå chöùc

Qui moâ:
Kích thöôøc tuyø thuoäc vaøo quy moâ ñoâ thò
Ñoâ thò lôùn: 1-3 ha
Ñoâ thò trung bình: 0,7- 1 ha
Ñoâ thò nhoû: < 0,5 ha
Nöôùc ta laø moät trong nhöõng quoác gia phaân chia ranh giôùi ñoâ thò theo nguyeân taéc toå chöùc
haønh chính.
Boá cuïc khoâng gian thöôøng ñöôïc boá cuïc hoaønh traùng, ñaêng ñoái.
Trung taâm cuûa khu haønh chính thöôøng ñöôïc xaùc ñònh bôûi quaûng tröôøng trung taâm. Quaûng
tröôøng naøy gaén lieàn vôùi caùc coâng trình chính cuûa khu haønh chính nhö Uyû ban nhaân daân, Ñaûng
uyû. Caùc coâng trình haønh chính trung taâm phaûi coù höôùng nhìn ñoùn naéng buoåi saùng (höôùng
Ñoâng, Ñoâng nam, Nam)
Khu haønh chính chính trò neân ñöôïc choïn ôû vò trí trung taâm, coù yù nghóa veà maët lòch söû, chính
trò. Caùc cô quan coù yù nghóa lôùn veà maët lòch söû, chính trò. Caùc cô quan coù yù nghóa lôùn veà chính
trò laø nhöõng coâng trình troïng ñieåm caàn ñaët ôû vò trí chuû ñaïo, trang nghieâm, tröôùc quaûng tröôøng
chính vaø ôû vò trí cheá ngöï (ñieåm nhaán) trong boá cuïc khoâng gian trung taâm.

9.3.2. Khu giaùo duïc

9.3.2.1. Caùc coâng trình

Bao goàm caùc tröôøng hoïc, nhaø treû, maãu giaùo, trung taâm höôùng nghieäp-ñaøo taïo, tröôøng daïy
ngheà, tröôøng cao ñaúng, ñaïi hoïc, thöï vieän, caùc tröôøng chính trò...

9.3.2.2. Nguyeân taéc toå chöùc

- Phaân boá theo baùn kính phuïc vuï vaø Nguyeân taéc phuïc vuï
- Vò trí:
+ Coù moâi tröôøng yeân tónh, khoâng oâ nhieãm
+ Traùnh keá caän nhöõng nguoàn oàn

122
 + Traùnh tieáp caän tröïc tieáp caùc ñöôøng löu thoâng ñoâ thò.
+ Tröôøng hoïc phaûi coù khoaûng caùch hôïp lyù so vôùi chôï, coâng trình thöông maïi lôùn.
- Ñöôïc phaân theo caùc caáp:
+ Maãu giaùo, nhaø treû: phaân theo nhoùm, cuïm daân cö (qui moâ  4000 daân)
+Tröôøng PTCS (caáp I): phuïc vuï cho 6000 – 12000 daân. Thuoäc caáp ñôn vò ñoâ thò (Ñôn vò ôû,
tieåu khu ôû)
+ Tröôøng THCS (caáp II): phuïc vuï cho cuïm töø 3-5 ñôn vò ñoâ thò
+ Tröôøng PTTH (caáp III): phuïc vuï cho quy moâ 20.000-30.000 daân
- Toå chöùc toång maët baèng cuûa caùc tröôøng phaûi theo nguyeân taéc ñoùn gioù vaø traùnh naéng.
- Toå chöùc ñaày ñuû caùc khoâng gian troáng, caây xanh vaø caùc dieän tích phuï trôï.
- Coång tröôøng phaûi ñaûm baûo tieáp caän thuaän tieän khoâng aûnh höôûng ñeán giao thoâng beân
ngoaøi.

9.3.3. Khu y teá vaø baûo veä söùc khoûe

9.3.3.1. Caùc coâng trình

Bao goàm caùc coâng trình beänh vieän, phoøng khaùm beänh, traïm xaù, nhaø an döôõng-ñieàu döôõng,
nhaø thuoác, trung taâm phuïc hoài chöùc naêng…

9.3.3.2. Nguyeân taéc toå chöùc

Caùc phoøng khaùm, nhaø thuoác caáp khu vöïc boá trí trong khu daân cö, vò trí thoaùng, yeân tónh vaø
saïch seõ.
Caùc beänh vieän lôùn, beänh vieän chuyeân khoa phaûi ñaët ôû vò trí ñöôïc caùch ly vôùi khu daân cö
baèng caây xanh.

9.3.4. Khu thöông maïi-dòch vuï

9.3.4.1. Caùc coâng trình

Caùc coâng trình thuoäc chöùc naêng Thöông maïi: chôï, sieâu thò, cöûa haøng baùch hoaù, trung taâm
chuyeân doanh, trung taâm thöông maïi...
Bao goàm caùc caáp ñoä:
- Phuïc vuï cho ñôn vò ñoâ thò: cöûa haøng, chôï thöïc phaåm, sieâu thò mini
- Phuïc vuï caáp phöôøng, quaän, ñoä thò..: chôï baùch hoaù, sieâu thò
Caùc coâng trình thöông maïi chuyeân doanh thuoäc caáp ñoâ thò: chôï chuyeân doanh, baùn sæ, sieâu
thò ñaàu moái, sieâu thò keát hôïp saûn xuaát
Trung taâm thöông maïi: laø söï toå hôïp raát nhieàu hình thöùc höông maïi dòch vuï

123
 Caùc coâng trình thuoäc chöùc naêng Dòch vuï: Vaên phoøng laøm vieäc, caùc coâng trình tín duïng tieàn
teä nhö ngaân haøng, kho baïc, thò tröôøng chöùng khoaùn.., böu ñieän, nhaø haøng, dòch vuï aên uoáng,
khaùch saïn...

9.3.4.2. Nguyeân taéc toå chöùc

Vò trí: neân ôû vò trí coù luoàng ngöôøi qua laïi lôùn vaø thuaän tieän veà giao thoâng.
Moät soá daïng moâ hình trung taâm TMDV
- Taäp trung coâng trình trong 1 khu ñaát.
- Tuyeán: keùo daøi theo 2 truïc giao thoâng cuûa ñoâ thò
Döïa vaøo ñieàu kieän hieän traïng
- Trung taâm xaây döïng môùi:
Phaân boá coâng trình trung taâm theo caùc truïc ñi boä (truïc caûnh quan)
Phaân taùch luoàng giao thoâng boä vaø giao thoâng cô giôùi
- Trung taâm caûi taïo toå chöùc taäp trung
Phuï thuoäc vaøo ñieàu kieän hieän traïng
Chuyeån chöùc naêng caùc ñöôøng giao thoâng: cô giôùi-ñi boä
Toå chöùc ñöôøng bao quanh trung taâm
Toå chöùc nhöõng höôùng tieáp caän
Caûi taïo coâng trình trung taâm, hoaøn thieän coâng naêng, khoâng gian...
- Trung taâm caûi taïo toå chöùc theo tuyeán
Thöôøng thaày ôû nhöõng ñoâ thò trung bình vaø nhoû
Nguyeân taéc: phaûi toå chöùc ñöôøng cô giôùi tieáp caän vaøo töøng coâng trình
Khu TTTMDV ñoâ thò thöôøng keát hôïp vôùi caùc chöùc naêng vaên hoùa, caây xanh _ TDTT vaø moät
soá coâng trình haønh chính, toân giaùo tín ngöôõng theo moät maïng löôùi giao thoâng ñi boä, truïc caûnh
quan … hình thaønh caùc khoâng gian coù chöùc naêng giao tieáp vaø boä maët cuûa ñoâ thò.

9.3.5. Khu vaên hoùa

9.3.5.1. Caùc coâng trình

Vai troø vaø chöùc naêng: Laø khu vöïc taäp trung caùc coâng trình mang chöùc naêng vaên hoùa cuûa ñoâ
thò.
Caùc coâng trình: caùc nhaø vaên hoùa, baûo taøng, cung thieáu nhi, nhaø haùt, caâu laïc boä; caùc thö
vieän nhaân daân; caùc raïp chieáu phim, video; caùc nhaø haùt; caùc phoøng hoøa nhaïc; caùc phoøng bieåu

124
dieãn ña naêng; caùc cung ñaïi hoäi; caùc phoøng trieån laõm, baûo taøng, töôïng ñaøi, di tích lòch söû vaø
vaên hoùa…v.v.

9.3.5.2. Nguyeân taéc toå chöùc

Boá cuïc khoâng gian: coù daïng khoâng gian tónh vaø khoâng gian ñoäng, ñöôïc boá cuïc linh hoaït
taïo neân caùc khoâng gian ña daïng, thöôøng keát hôïp vôùi khu haønh chính hay giaùo duïc.
Khu vaên hoaù neân ñöôïc choïn ôû vò trí thuaän tieän giao thoâng, coù khaû naêng khai thaùc giaù trò
cuûa ñòa hình, caûnh quan töï nhieân. Khi choïn vò trí cuûa caùc coâng trình caàn caên cöù vaøo vaøo yeâu
caàu cuï theå ñeå boá trí sao cho hôïp lí. Ví duï, thö vieän caàn coù vò trí yeân tónh, gaàn caây xanh. Raïp
chieáu phim caàn coù vò trí trung taâm, nôi gaàn nôi taäp trung ñoâng ngöôøi, caàn coù toå chöùc giao
thoâng toát ñeå thoaùt ngöôøi.

9.3.6. Khu caây xanh-TDTT

Khu chöùc naêng caây xanh trong khu TTPVCC ñoâ thò chuû yeáu laø caùc loaïi hình caây xanh
trang trí, vöôøn hoa… ñöôïc boá trí trong caùc khoâng gian troáng trong caùc quaûng tröôøng, truïc ñi boä
caûnh quan hoaëc tröôùc caùc coâng trình trung taâm coù quy moâ lôùn.
Caùc coâng trình TDTT ñöôïc phaân chia thaønh 3 nhoùm chöùc naêng: Thi ñaáu, taäp luyeän, chôi.
Caùc coâng trình thi ñaáu vaø taäp luyeän caàn coù tính toaùn vaø toå chöùc theo quy chuaån veà kích
thöôùc saân baõi, coâng trình. Caùc coâng trình chôi vaø taäp luyeän TDTT caàn toå chöùc theo nguyeân
taéc toå chöùc cuûa ñôn vò ôû ñoâ thò.

125