ՔՐԻՍՏՈՆԵԱԿԱՆ ԵԿԵՂԵՑԻՆ XI–XIII ԴԱՐԵՐՈՒՄ
ԵԿԵՂԵՑՈՒ ՊԱՌԱԿՏՈՒՄԸ
Հռոմի պապերը և Կոստանդնուպոլսի պատրիարքները մրցում էին Եվրոպայի և
Արևելքի երկրների բոլոր եկեղեցիների նկատմամբ գերիշխանություն հաստատելու
համար: Երկու եկեղեցիների պայքարը հաճախ վերաճում էր փոխադարձ թշնամության:
Պայքարի բարձրակետը վրա հասավ 1054 թ.՝ Հարավային
Իտալիայի եկեղեցիների պատկանելության շուրջ ծագած վեճի
հետևանքով: Հռոմի պապ Լևոն IX–ի ներկայացուցիչները
Կոստանդնուպոլսի Ս. Սոֆիայի տաճարում տեղի ունեցող
արարողության ժամանակ հայտարարեցին պատրիարք Միքայելի
բանադրության և եկեղեցուց վտարման մասին: Վերջինս նույնը
հայտարարեց Հռոմի պապի նկատմամբ: Դրանից հետո երկու
եկեղեցիները խզեցին միմյանց հետ բոլոր կապերը: Այսպես
առաջացան կաթոլիկ և ուղղափառ եկեղեցիները: Միայն ինը դար
անց՝ 1965 թ. Վատիկանի ժողովում երկու եկեղեցիների
ղեկավարները համաձայնվեցին մոռացության տալու փոխադարձ
բանադրանքները:
ՀԵՐԵՏԻԿՈՍՆԵՐ
Պաշտոնապես ընդունված հավատի կանոններից որևէ շեղում համարվում էր
հերետիկոսություն: Հերետիկոսները մերժում էին խաչի պաշտամունքը,
հոգևորականների անհրաժեշտությունը, մարդու մեղսածին լինելու և եկեղեցու
միջնորդությամբ փրկվելու գաղափարը: Հերետիկոսական շարժումները մեծ տարածում
ստացան XII–XIII դարերում: Այդ ժամանակաշրջանի ամենատարածված
հերետիկոսություններից էին կատարները և վալդենսները: Նրանք լայն գործունեություն
էին ծավալել Հարավային Ֆրանսիայում: Եկեղեցին պետության հենարանն էր:
Եկեղեցու դեմ ուղղված որևէ շարժում ոտնձգություն էր համարվում պետության դեմ, ու
դրա նկատմամբ անխնա պայքար էր տարվում:
ԻՆԿՎԻԶԻՑԻԱ (ՀԱՎԱՏԱՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆ)
Պապականությունը հասկանում էր, որ միայն զենքով հնարավոր
չէ արմատախիլ անել հերետիկոսական գաղափարները: «Կեղծ
ուսմունքների դեմ» պայքարելու համար Լաթերանի եկեղեցական
ժողովի (1215 թ.) որոշմամբ ստեղծվեց ինկվիզիցիան: Այն հատուկ
դատարան էր, որը հետաքննում էր միայն հերետիկոսների
գործերը: Եպիսկոպոսական բոլոր թեմերում ստեղծվեցին
ինկվիզիցիայի դատարաններ, որոնք անմիջապես ենթարկվում
էին պապին: Հետաքննության ընթացքում տանջում և
խոշտանգում էին մարդկանց:Ինկվիզիցիան հատկապես լայն
գործունեություն ծավալեց XVI դարում Իսպանիայում և
Իտալիայում:
«ՄՈՒՐԱՑԻԿ» ՄԻԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
Հերետիկոսների դեմ արդյունավետ պայքարելու համար պապականությունը ստեղծեց
նաև «մուրացիկ» միաբանություններ: Իտալացի Ֆրանսիսկ Ասիզցին, ծանոթանալով
վալդենսների գաղափարներին, հրաժարվում է ընտանիքից, ունեցվածքից և իրեն
նվիրում է աղոթքների և քարոզչության: Նա իր կողմնակիցներից պահանջում էր, որ
նրանք առաքյալների նման աշխատեին հրաժարվել ունեցվածքից և ապրել սեփական
աշխատանքով: Մուրացիկ վանականները բոկոտն թափառում էին քաղաքներում ու
գյուղերում: Այդ պատճառով նրանք մեծ հարգանք ձեռք բերեցին ժողովրդի մեջ:
Ինոկենտիոս III պապը հասկացավ, որ կարող է նրանց օգտագործել եկեղեցու
խախտված հեղինակությունը բարձրացնելու համար: Նրա
ջանքերով ստեղծվեց Ֆրանսիսկյան միաբանությունը: Սրբերի
շարքին դասված Ֆրանսիսկ Ասիզցին համարվում է Իտալիայի
հովանավոր սուրբը: Մյուս «մուրացիկ» միաբանությունը
Դոմինիկյանն էր, որի հիմնադիրը իսպանացի Դոմինիկ դե
Գուսմանն էր: Նա հասկացել էր, որ հերետիկոսների դեմ
քարոզչական պայքար մղելու համար անհրաժեշտ են մարդիկ,
ովքեր նրանց չզիջեն ո՛չ սրբակյաց կյանքով և ո՛չ էլ
աստվածաբանական գիտելիքներով: Այս նպատակով նա
կազմակերպեց քարոզիչների միաբանություն: Դոմինիկյանները
պատրաստում էին բանիմաց և կրթված քարոզիչներ:
Միաբանության զինանշանի վրա պատկերված էր երախում ջահ
բռնած շուն: Դա կապված էր Դոմինիկ անվան բառախաղի հետ:
Լատիներեն այն նշանակում է «Տիրոջ գամփռ»: