Ankara Üniversitesi

Mühendislik Fakültesi, Fizik Mühendisliği Bölümü

FZM207

Teknik Elektrik-I

Prof. Dr. Hüseyin Sarı

 Ders Planı
A.Ü. Mühendislik Fakültesi
Fizik Mühendisliği Bölümü

Güz Dönemi

FZM207 Teknik Elektrik-I

Ders Sorumlusu: Prof. Dr. Hüseyin Sarı
A.Ü. Müh. Fakültesi, Fizik
Müh. Bölümü

Ofis: A.Ü. Fizik Müh. Bölümü, B-Blok, Oda:105

Tel: (312) 203 3424 (ofis) ● 536 295 3555 (cep)
eposta: hsari100@gmail.com ● hsari@eng.ankara.edu.tr
web: www.huseyinsari.net.tr
2
 Ders Planı
Dersin Kredisi: Ulusal (3) - AKTS (5)
Ders Saati: Teorik: 3 saat
Uygulama: 0
Lab: 0
Ders Saatleri/Yeri: Cuma 13:30-16:15 (3 Saat)
Küçük Fizik Anfi (KFA)
Görüşme Saatleri: Cuma 11:00-12:00
Devam Zorunluluğu: Var
Ders Geçme Notu:
Ara sınav (Bir ara sınav) % 30
Final sınavı % 80
Başarı notu: 60 ve üzeri
3
 Ders Malzemeleri

Takip edilecek kitap:

Temel Elektrik Mühendisliği,
Cilt 1, Fitzgerald. A. E. Higginbotham D. E.,Grabel A.
(Çeviri Editörü: Prof. Dr. Kerim Kıymaç, 3. Baskı)

4
 Ders Malzemeleri
Tavsiye edilen diğer yardımcı kitaplar-1:
Doğru Akım Devreleri ve Problem Çözümleri
Mustafa Yağımlı-Feyzi Akar
Beta Yayınları,6. Baskı, 2010.

5
 Ders Malzemeleri
Tavsiye edilen diğer yardımcı kitaplar-2:

Elektrik Devreleri Elektrik Devreleri Elektrik Devreleri-I

James W. Nilsson, (Ders Kitabı) - Teori ve Çözümlü
Susan Riedel Problem Çözümleri Örnekler
Palme Yayınevi Turgut İkiz, Ali Bekir Yıldız
Papatya Bilim Yayınları Volga Yayıncılık

6
 Dersin Amacı

Bu derste,
• Devre analizi için gerekli olan temel kavramlar
tanımlacak,
• Elektrik devre elemanlarının (direnç, sığa,
bobin ile güç kaynakları) davranışları
incelenecek,
• Elektrik devrelerinin analizi için gerekli teori
ve yöntemler öğrenilecektir…

7
 Elektrik-Mekanik

L m

I
+
V R h
-
C

V, I h, m

8
 Motivasyon
Elektrik devrelerini en basitinden (evlerimizdeki elektrik hatları)
en karmaşığına (radyo alıcı-vericisi, radar, robot, cep telefonu,
bilgisayarlar) kadar çevremizde her yerde görebiliriz.

220V

9
 Motivasyon

Aşağıdaki devrede dolanan akım

nedir?

I=?
+ +
30V 3W
- -

V  IR

V 30V
I   10 A
R 3W
10
 Motivasyon
Çok karmaşık işleri yapan çok karmaşık elektronik devreler vardır.

11
 Motivasyon
Aşağıdaki devrede A ve B noktaları arasındaki gerilim (V=?) ve 10W‘luk direnç
üzerinden geçen akım (I=?) nedir?
10W

I=?
6W 2W
2W 1W
A
+

+ 4W 5W 7W 4W 2A
30V
-
2W V=?
-
B

Bu devreyi çözmek göründüğü kadar kolay değildir!

12
 Motivasyon
Devrelerin işlevselliğini arttırmak ve çeşitlendirmek için yeni devre elemanları
(bobin, sığa, bağımlı güç kaynakları vb) eklemek gerekir.
10W

I=?
6W 2W
2W C
A
+

4W 5W 7W L 2A
e(t)

2W V=?
-
B

Devre ne kadar karmaşık olursa olsun, sistematik bir yol izleyerek

devrenin analizini basitleştirebilir miyiz? 13
 Motivasyon
Devreleri analiz etmek için birçok yazılım vardır.
SPICE simulation
CircuitLab: Online circuit simulator & schematic editor
• EasyEDA electrionic circuit design, circuit
simulation and PCB design
• Circuit Sims
• DcAcLab
• DoCircuits
• PartSim
• 123D Circuits
• TinaCloud
• Computer softwares for circuit simulation
• Qucsis
• LT Spice Simulator
• Ngspice
• MultiSim National Instruments
• Proteus
• CircuitLogix
14
• XSPICE
 Motivasyon
Neredeyse bütün fiziksel nicelikleri (kuvvet, ışık, sıcaklık, basınç,
kütle, hız, ivme, gravitasyonel dalgalar vb) elektrik sinyallerine
(akım veya gerilim) dönüştürerek ölçeriz.

Kuvvet
Işık
Sıcaklık Akım
0101110
Basınç Gerilim
Kütle
Hız

Dış Dünya Ölçüm Bilgi

15
 Motivasyon
İletişimde ve bilgi işlemede elektronik teknolojisinden
faydalanırız.

İletim Ortamı
Bilgi Bilgi
Akım Akım
0101110 0101110
Gerilim Gerilim

Elektrik Elektrik
devreleri devreleri

16
 Derste Neler Görülecek
• Derste sadece direnç, bobin ve sığadan (kapasitör) oluşan
devrelerle ilgileneceğiz.
• Devrede güç kaynaklarının Doğru (DC) veya Alternatif
(AC) olduğu durumlara bakacağız
L

I
+
V R R
-
C

V, I
• Diyot ve transistör içeren devrelerle ilgilenMEyeceğiz!
17
 Derste Neler Görülecek
• Ohm ve Kirchhoff Yasalarını kullanılarak bütün devreler
bu (sadece iki yasa kullanılarak) analiz edilebilir.
L

I
+
V R R
-
C

V, I
• Önce bu yasaları her devre için açık açık yazıp çözümler
üreteceğiz.
• Daha sonra (Ohm ve Kirchhoff Yasalarına dayanan) sistematik
yöntemler (Düğüm Gerilimi ve İlmek Akım Yöntemleri)
geliştireceğiz. 18
 Kazanımlarınız Ne Olacak?

• Direnç, bobin ve sığa içeren karmaşık devreleri analiz

edilebileceksiniz,
• Fonksiyonel basit devreler yapabileceksiniz,
• Evinizde sigortalar atarsa bunu tamir edebileceksiniz 
• Şehir elektrik şebekesinin niye alternatif akım/gerilim
olduğunu anlayabileceksiniz.

19
 Öğrenilecek Temel Kavramlar
• Akım ve Gerilim
• Doğru (Akım ve Gerilim) ve Alternatif (Akım ve Gerilim)
• Her devre elemanının (Direnç, bobin ve sığa) Akım-Gerilim
özellikleri
• Ohm ve Kirchhoff Yasaları
• İlmek Akım ve Düğüm Noktası Gerilim Yöntemleri
• Devrelerin Geçici ve Kararlı durumları
• Elektriksel Enerji, Güç ve Etkin Değer

20
 Ders için Gerekli Matematik
Cebirsel Denklemler?

Bir bilinmeyenli denklem: ax  b  0 x=?

İki bilinmeyenli denklem: a1 x1  a2 x2  b1 x1  ?

a3 x1  a4 x2  b2 x2  ?

a1 x1  a2 x2  0 a1 a2
det 0
a3 x1  a4 x2  0 a3 a4

21
 Ders için Gerekli Matematik

Üç bilinmeyenli denklem: a11 x1  a12 x2  a13 x3  b1 x1, x2, x3 =?

a21 x1  a22 x2  a23 x3  b2
a31 x1  a32 x2  a33 x3  b3

b1 a12 a13 a11 b1 a13 a11 a12 b1

b2 a22 a23 a21 b2 a23 a21 a22 b2
b a32 a33 a b3 a33 a a32 b3
x1  3 x2  31 x3  31
a11 a12 a13 a11 a12 a13 a11 a12 a13
a21 a22 a23 a21 a22 a23 a21 a22 a23
a31 a32 a33 a31 a32 a33 a31 a32 a33

22
 Ödev-0
Ödev-0.1: 3x  y  1 x, y=?
x y 3

Ödev-0.2: x  2y  5 x, y=?
2 x  4 y  10

Ödev-0.3: 2 x  y  0 x, y=?
4x  2 y  0

Ödev-0.4: 3x  y  z  4 x, y, z=?
x yz 0
x  2 y  3z  4
23
 Çözümler-Ödev-0
Çözüm-Ödev-0.1: 3x  y  1 x, y=?
x y 3
1 1 3 1
3 1 3 1 1.1  (1).3 4 1 3 3.3  1.1 8
det  3.1  (1).1  4 x   1 y   2
1 1 3 1 4 4 3 1 4 4
det det
1 1 1 1

Çözüm-Ödev-0.2: x  2 y  5 x, y=?
2 x  4 y  10
5 2 1 5
1 2 10 4 5.4  2.10 0 2 10 1.10  2.5 0
det  1.4  2.2  0 x   ? y   ?
1 2 0 0 1 2 0 0
2 4 det det
2 4 2 4

Çözüm-Ödev-0.3: 2 x  y  0 x, y=?
4x  2 y  0
0 1 2 0
2 1 0 2 0.(2)  1.0 0
det   2  .  2   1.4  0 x   ? y
4 0

2.0  4.0 0
 ?
4 2 det
2 1 0 0
det
2 1 0 0
4 2 4 2
24
 Ödev-0.1
Çözüm-Ödev-0.4: 3x  y  z  4 x, y, z=?
x yz 0
x  2 y  3z  4
3 1 1
det 1 1 1  3.1.(3)  (1).2  (1).1.(3)  (1).1  1. 1.2  1.1  4
1 2 3
4 1 1
0 1 1
4 2 3 4.1.(3)  (1).2  (1). 0.(3)  (1).(4)  1. 0.2  1.(4)  4
x   1
3 1 1 4 4
det 1 1 1
1 2 3
3 4 1
1 0 1
1 4 3 3. 0.(3)  (1).(4)   (4).1.(3)  (1).1  1.1.(4)  1.0 8
y   2
3 1 1 4 4
det 1 1 1
1 2 3

3 1 4
1 1 0
1 2 4 3.1.(4)  0.2  (1).1.(4)  0.1  4.1.2  1.1 12
z   3
3 1 1 4 4
det 1 1 1 25
1 2 3
 Türev
Türev işlemini fizikte çok kullanırız. Türev, bir fonksiyonun değerinden ziyade
fonksiyonun (değişkene göre) değişimini verdiği ve fizikte değişim içeren
formüller (hız: konumun zamana göre değişimi, ivme: hızın zamana göre
değişimi) bulunduğu için çok faydalıdır ve yaygın olarak kullanılır. Fizik, aslında
niceliklerden ziyade evreni değişimlere dayalı anlamaya odaklanır ve bu
değişimleri diferansiyel denklemlerle ifade ederiz.
dy(t )
y(t )  Ae bt
  Abebt  by(t )
dt
Trigonometrik fonksiyonların türevi:
dy (t )
y (t )  sin t   cos t
dt
dy (t )
y (t )  cos t    sin t
dt
Zamana göre türev aşağıdaki gibi de gösterilir:
dx(t )
 x(t )  v
dt
d 2 x(t )
2
 x(t )  a 26
dt
 Diferansiyel Denklemler - Hatırlatma
Diferansiyel denklemler cebirsel denklemlerden farklı olarak denklemde
bilinmeyeni (x) değil, türev (değişim) (dx/dt) bilinmiyenini içeren denklemlerdir.
Diferansiyel denklemin derecesini, fonksiyonun türev derecesi belirler. Türevli
terimin üssü ise denklemin doğrusal olup olmadığını belirler…
dx(t )
a  bx(t )  0 1. dereceden (dx/dt) ,
dt doğrusal ve homojen (=0)

d 2 x(t ) dx(t ) 2. dereceden,

a 2
 b  cx(t )  0 doğrusal ve homojen
dt dt

d 2 x(t ) dx(t ) 2. dereceden, doğrusal

a 2
 b  cx(t )  f sin t  ve homojen olmayan
dt dt

 d x(t ) 
2 2
dx(t ) 2. dereceden, doğrusal
a 2   b  cx(t )  f sin t  olmayan ve homojen
 dt  dt olmayan
27
 Diferansiyel Denklemler-Hatırlatma
d 2 x(t ) dx(t )
a 2
b  cx(t )  0 ax  bx  cx  0
dt dt
dx(t )
 sAe st
Çözüm Önerisi: x(t )  Aest dt
d 2 x(t )
2
 s 2 Ae st
dt

 as 2
 bs  c  Aest  0 Aest  0   as 2  bs  c   0
Diferansiyel denklem
cebirsel denklem denkleme as 2  bs  c  0
indirgenir
b  b 2  4ac
 b 2  4ac
b  b  4ac
2
2a
s    i b 2  4ac
2a  b 2  4ac
2a

i) b=0 durumunda s=i kökler sanal sayı:

d 2 x(t ) dx(t )
a
dt 2
 b
dt
 cx(t )  0 x(t )  eit
ii) b≠0 durumunda s=+i kökler karmaşık sayı:
( i ) t  t it 28
a
d 2 x(t )
dt 2
 b
dx(t )
dt
 cx(t )  0 x(t )  e e e
 Periyodik bir Fonksiyonun Üstel Fonksiyonlarla İfadesi
i) b=0 durumunda s=i sanal sayı: a
d 2 x(t )
 b
dx(t )
 cx(t )  0
2
x(t) dt dt

d 2 x(t )
A a 2
 cx(t )  0
dt
t
x(t )  Aeit
-A
x(t )  A cos(t   )

ii) b≠0 durumunda s=+i karmaşık sayı:

x(t) d 2 x(t ) dx(t )
a  b  cx(t )  0
dt 2 dt
A
x(t )  Ae( i )t  Aet eit

x(t )  Aet eit  ( Ae at ) cos(t )

-A
 Üstel Fonksiyon

x(t)

Aet Aet
 it
Ae
t

Üstel fonksiyon, değişgenin gerçek, sanal ve karmaşık sayı

oluşuna bağlı olarak davranışı farklıdır.
30
 Dönemlik Ders İçeriği
• Bölüm-0: Motivasyon (Bu Ders)
• Bölüm-1: Elektriksel Öğeler ve Devreler
• Bölüm-2: Dirençli Devreler
• Bölüm-3: Temel Devre Tepkileri
• Bölüm-4: Üstel Uyarım ve Dönüşmüş Devreler
• Bölüm-5: Kararalı Durumlu A. A. Devreleri
• Bölüm-6: Daha Karmaşık Uyarmalara Karşı Devre Tepkileri

31