EMOCJE

emocja - subiektywny stan psychiczny, uruchamiany przez priorytet związanego

z nią programu działania.

Emocja spowodowana jest zazwyczaj przez świadome lub nieświadome

wartościowanie przez podmiot jakiegoś zdarzenia jako istotnego dla jakiejś
ważnej dla niego sprawy (celu); emocja odczuwana jest jako pozytywna,
jeżeli wydarzenie sprzyja tej sprawie, a jako negatywna, jeżeli ją utrudnia.

Rdzeniem emocji jest gotowość do działania i podsuwania planów; konkretna

emocja nadaje priorytet jednemu lub kilku rodzajom działania, narzucając
poczucie ich pilności – może więc zakłócać alternatywne procesy umysłowe lub
działania albo rywalizować z nimi. Odmienne typy gotowości tworzą odmienne
wyjściowe zarysy relacji z innymi.

Konkretna emocja jest zazwyczaj doznawana jako odrębny typ stanu

umysłowego, któremu niekiedy towarzyszą lub następują po nim zmiany
somatyczne, akty ekspresji i działania (Oatley, Jenkins)

klasyfikacja emocji:
● każda emocja to odrębna jakość
● każdą emocję można sklasyfikować na 2 lub kilku wymiarach
● emocja to suma składowych (znak - walencja, intensywność i treść -
przyczyna)

wymiary emocji:
● znak - emocja nigdy nie jest neutralna
● intensywność - intensywność jest różnie odbierana, ciężko jest porównać
intensywność radości i odrazy
● treść - przedmiot emocji, obiekt, który daną emocję wywołuje; czasami ciężko
jest go świadomie określić (radość, smutek, gniew i strach), wtedy mówimy o
emocjach wolno bujających (częściej pojawiają się w niektórych zaburzeniach
i chorobach)

walencja - znak emocji (pozytywny-negatywny)

komponenty emocji:
● komponent poznawczo-doświadczeniowy
● komponent somatyczny (fizjologiczno-biochemiczny)
● komponent behawioralno-ekspresyjny

cechy emocji:
● nieostre granice - nie jesteśmy pewni czy określone przykłady emocji są lub
nie są egzemplarzami kategorii
● względność kategorii - kategorie emocjonalne np. miłość, duma, złość są
podobne, ale i odmienne w zależności
● skrypty (scenariusze) - powtarzalne zachowania

Funkcje emocji:
● interpersonalne
○ Levenson - emocje wpływają na tendencję do zbliżania się do
określonych osób lub do ich unikania. Wyrażanie emocji poprzez
mimikę, pantomimikę, ton głosu i gesty spełnia ważną funkcję
komunikowania naszych stanów emocjonalnych innym ludziom
○ Frijda, Scherer, Clark i Watson - ekspresja emocji informuje innych o
intencjach i motywach osoby i motywuje to różne działania
obserwatorów
○ Clore - dzięki ekspresji mimicznej i wokalnej emocje dostarczają
informacji innym, dzięki myślom i odczuciom dostarczają informacji
jednostce, która je przeżywa

● gotowość do działań
○ Clore - odrzuca ideę, że w emocje wpisana jest gotowość do
określonych działań, emocje zmieniają nasze motywacje i cele, a nie
konkretne zachowania, w które skłonni bylibyśmy się angażować
strach wzbudza motywację do uniknięcia straty czy szkody
○ Frijda - każda emocja owocuje wzrostem gotowości do pewnej
ograniczonej liczby określonych działań , funkcją emocji jest
sygnalizowanie zdarzeń istotnych dla interesów jednostki i
motywowanie wysiłków ukierunkowanych na poradzenie sobie
 ○ Clark i Watson - emocje służą jako wyraziste bodźce wewnętrzne,
wzbudzone wydarzeniami zewnętrznymi i uwrażliwiające organizm na
potrzebę dalszego zbierania informacji lub działania; specyficzne
rodzaje zdarzeń związane są z różnymi emocjami, np. strach
sygnalizuje organizmowi, by uciekał przed niebezpieczeństwem

● zmiany w aktywności poznawczej

○ Levenson - emocje umożliwiają „drogi na skróty” w przetwarzaniu
informacji (prostsze sposoby przystosowania, nie wymagające
planowania, rozmyślania)
○ Clore - emocje to podstawa do formułowania sądów i ocen
(pozytywna wzrost oceny obiektu, lęk przecenianie ryzyka),
przetwarzania informacji (afekt pozytywny bardziej pobieżne,
heurystyczne przetwarzanie informacji, posługiwanie się skryptami;
afekt negatywny bardziej systematyczne i analityczne przetwarzanie
informacji przy uwzględnieniu szczegółów),podstawa zmiany
hierarchii celów poznawczych (emocje ukierunkowują uwagę
człowieka na obiekty związane z celami, jednakże kompletne
pochłonięcie uwagi przez czynniki afektywne może doprowadzić do
zatracenia
perspektywy)

● wzbudzanie zmian fizjologicznych

○ Levenson - różne zachowania, takie jak wycofanie się, ucieczka, atak,
walka czy opieka, stawiają przed organizmem różne wymagania
fizjologiczne emocje wprowadzają organizm w stan, który wspiera
pożądaną reakcję
○ Clark i Watson - emocje wzbudzają zmiany fizjologiczne wspierające
zachowania, które bywały adaptacyjne dla danej sytuacji w
ewolucyjnej przeszłości gatunku (ucieczka atak)

Dysfunkcjonalność emocji
Frijda - stany emocjonalne krańcowo silne (fobie i ataki paniki, poczucie winy bez
wyraźnych powodów, stany paniki i przygnębienia w depresjach klinicznych,
bezpodstawne ataki zazdrości)
Clark i Watson - nie emocje same w sobie są dysfunkcjonalne, lecz tylko ich pewne
właściwości, jak nasilona częstość, natężenie i czas trwania emocji negatywnych,
bądź też osłabienie tych parametrów w wypadku emocji pozytywnych

Clore - reakcja uczuciowa funkcjonalna może okazać się dysfunkcjonalna, jeżeli jest
powtarzana wielokrotnie i przez dłuższy czas, zarówno ekspresja emocji, jak i jej
hamowanie mogą być dysfunkcjonalne nieprzerwana żałoba, myślenie bez przerwy
o traumatycznym wydarzeniu bądź nie myślenie

Model ABC Ellisa

● podkreślał wielokierunkowe zależności: myślenie - emocje - zachowanie -
objawy fizjologiczne
● Przekonania na temat siebie, innych ludzi, świata i reguł nim rządzących
● Irracjonalne (dysfunkcjonalne) przekonania mechanizm podtrzymujący
problem pacjenta (nie chodzi o „prawdziwość” i „fałszywość”, chodzi o
obiektywną rzeczywistość), „Jeśli ktoś mnie skrzywdzi, powinien zostać
ukarany”

Emocje a inne zjawiska afektywne

nastrój - stan afektywny o zazwyczaj niewielkiej intensywności, charakteryzujący
się określonym znakiem (pozytywny lub negatywny) i zawierający mniej lub
bardziej konkretne oczekiwania co do wystąpienia w przyszłości stanów zgodnych z
tym znakiem.

afekt - składowa emocji (i innych stanów afektywnych) wzbudzana wskutek

procesów nadawania afektywnego znaczenia (wartościowanie) bodźcom przez ciało
migdałowate

stany afektywne - szeroka kategoria zjawisk obejmująca emocje, nastroje i

wszystko to, co zawiera w sobie element wartościowania (nadawania znaczenia
afektywnego)

zaburzenia emocjonalne - stan patologiczny, subiektywnie nieprzyjemne

odczucia, trwające tygodniami, miesiącami, a niekiedy nawet latami,
przeszkadzające podmiotowi w efektywnym funkcjonowaniu. Do zaburzeń
emocjonalnych należą zaburzenia nastroju (depresja i mania) i zaburzenia lękowe.
depresja - dotyka 10% mężczyzn i 20% kobiet, uczucie ciągłego zmęczenia, kłopoty
z koncentracją, niemożność poprawnego ułożenia stosunków interpersonalnych z
otoczeniem. 15% chorych na depresję usiłuje popełnić samobójstwo. Częstsze
nieudane próby mają kobiety, natomiast mężczyźni robią to skuteczniej.

mania - mniej niż 1% populacji, za dużo energii, niebywałe zaangażowanie w

idee, sporo pomysłów, często niedorzecznych, działania mają charakter
chaotyczny i nieuporządkowany

zaburzenia lękowe - odczuwanie silnego lęku, nieadekwatnego do rzeczywistego

zagrożenia

do zaburzeń lękowych należą:

● fobie (klaustrofobia, agorafobia, akrofobia [lęk wysokości]), fobie społeczne -
lęk przed negatywną oceną innych ludzi)
● napady paniki - pojawiają się spontanicznie i bez wyraźnego powodu,
charakteryzują się uczuciem przerażenia trwającym od 15-30 minut
(Plutchik), układ współczulny wydziela hormony, które przypieszają pracę
serca, przez co pojawia się drżenie i pocenie się. Potęguje to doświadczanie
lęku, a w skrajnych sytuacjach rodzi przypuszczenia o nadchodzącej śmierci
czy chorobie psychicznej
● lęk uogólniony (GAD) - napięcie, wyraźne zdenerwowanie i irytacja bez
wyraźnego powodu

Różnice:
Richard J. Davidson
● emocje
○ modulują zachowanie
○ wzbudzane są najczęściej w sytuacjach wymagających działań
przystosowawczych
○ ich wzbudzeniu towarzyszy aktywność autonomicznego układu
nerwowego wspierająca działanie
○ można traktować jako chwilowe perturbacje pojawiające się na tle
nastroju
 ○ wydają się być konsekwencjami zdarzeń spostrzeganych jako
pojawiające się szybko i bez ostrzeżenia
○ mogą prowadzić do określonego nastroju
● nastrój
○ moduluje przetwarzanie informacji
○ nasila pamięciową dostępność pewnych treści i osłabia dostępność
innych
○ może wpływać na sposób przetwarzania treści (np. pozytywny nastrój
sprzyja twórczości)
○ jest stale obecny i nadaje afektywny koloryt wszystkiemu co robimy

Paul Ekman:
● nastrój można odróżniać od emocji pod względem przebiegu czasowego -
emocje mogą być krótkotrwałe, rzędu sekund lub minut; czas trwania
nastrojów sięga godzin lub dni.
● kiedy mówimy o emocjach trwających godzinami mamy na myśli sumowanie
powtarzających się, krótszych epizodów emocjonalnych. Jeśli jakiś stan trwa
tygodniami lub miesiącami należy mówić o zaburzeniach afektywnych, nie
nastroju.
● nastrój zdaje się obniżać próg pobudzenia tych emocji, które najczęściej im
towarzyszą
● nastrojowi nie towarzyszy specyficzny wyraz mimiczny, typowy dla
większości emocji
● ludzie częściej potrafią wskazać przyczyny emocji niż nastroju ●
przyczynami nastroju mogą być zmiany stanów neurohormonalnych lub
biochemicznych (np. brak snu lub pożywienia) oraz częste przeżywanie
powtarzających się emocji o dużej sile

Nico H.Frijda
● emocje (stany intencjonalne) mogą wynikać z relacji łączących człowieka z
jakimś obiektem; w umyśle istnieją stany afektywne i stany gotowości
związane z obiektami
● nastrój ma charakter nieintencjonalnego stanu afektywnego; ma swoje
przyczyny, ale to nie one są jego obiektem
Richard Lazarus
 ● znaczenie relacyjne - niezależnie od tego, czy jakaś emocja ma charakter
ulotny (stan), czy powtarzalny (cecha), jej pełna analiza wymaga rozważenia
relacji między osobowością a otoczeniem
● podstawowa różnica między emocjami a nastrojami zależy od motywacyjnych i
poznawczych warunków, które kształtują oceny owocujące każdym z tych
stanów
● emocje - ocena odnosi się do losów konkretnego, realizowanego przez
jednostkę celu czy bieżące warunki sytuacyjne zagrażają temu celowi, czy też
ułatwiają jego realizację
● nastrój - ocena odnosi się do egzystencjalnego tła naszego życia, tło dotyczy
tego, kim jesteśmy obecnie i w dalszej perspektywie, a także tego, jak
przebiega nasze życie

Pobudzenie fizjologiczne przyczyną czy przejawem emocji?

Teoria Jamesa-Langego

● działanie człowieka poprzedza odczucie stanu emocjonalnego ● “Moja

teza stwierdza, że zmiany fizjologiczne wynikają bezpośrednio ze
spostrzeżenia pewnego pobudzającego faktu i odczucie tych zmian jest
emocją”
● “jest nam przykro, ponieważ płaczemy, jesteśmy wściekli, ponieważ
uderzamy, boimy się, ponieważ drżymy”
● po odebraniu informacji na temat jakiegoś bodźca następuje jego
interpretacja. Później pojawia się pobudzenie OUN, które przekłada się na
pobudzenie AUN, sterującego pracą narządów wewnętrznych. Pobudzenie
AUN przejawia się w przyspieszeniu lub zwolnieniu akcji serca, we wzroście
ciśnienia krwi, w zmianach rytmu oddychania czy zmianach elektrycznego
przewodnictwa skóry. Po zarejestrowaniu i zinterpretowaniu tych wszystkich
zmian jednostka zaczyna doznawać specyficznych uczuć.
● dane potwierdzające teorię odnoszą się do bardzo specyficznych emocji - nie
do tych przeżywanych w warunkach naturalnych, ale do tych przeżywanych
przez aktorów szkolonych za pomocą metody Stanisławskiego
Teoria Cannona-Barda (wzgórzowa/talamiczna teoria emocji)

● siedliskiem emocji jest mózg, a nie AUN oraz narządy wewnętrzne ●

 eksperymentując na kotach (usunięcie kory mózgowej, po którym koty atakowały
nie tylko myszy, ale też ludzi) doszedł do wniosku, że kora mózgowa hamuje
reakcje emocjonalne, a ich źródłem jest wzgórze ● różne stany emocjonalne
wiążą się z tym samym pobudzeniem fizjologicznym ● (później badania pokazały
że poszczególne emocje łączą się z różnymi stanami pobudzenia fizjologicznego,
ale różnice te są niewielkie i pojawiają się w bardzo specyficznych warunkach)
● zmiany fizjologiczne pojawiają się z pewnym opóźnieniem w stosunku do
świadomego odczucia emocji
● w rzeczywistości trudno uzyskać analogiczną sekwencję czasową pobudzenia
fizjologicznego i odczucia emocji, jaka wynikałaby z teorii Jamesa-Langego ● jeśli
wywoła się u człowieka zmiany fizjologiczne charakterystyczne dla emocji, to
sama emocja wcale nie musi się pojawić

Dwuczynnikowa teoria emocji Schachtera i Singera

Trzem grupom badanych podano adrenalinę, mówiąc, że to preparat witaminowy,

natomiast czwartej grupie podano środek obojętny. Pierwszej grupie powiedziano o
skutkach ubocznych (odpowiednich dla adrenaliny), drugiej grupie nie powiedziano
nic, a trzeciej podano fałszywe informacje.

Następnie podzielono grupy i umieszczono w sytuacjach wywołujących gniew bądź

euforię. W sytuacji wywołującej gniew podstawiony badany wściekał się, darł
obraźliwy kwestionariusz, a ostatecznie wybiegał z pokoju. W sytuacji wywołującej
euforię opowiadał dowcipy i próbował rozbawić badanych.

Jeżeli badani znali prawdziwe skutki działania preparatu, ich reakcje były albo słabe,
albo w ogóle się nie pojawiały. Reakcje pojawiły się natomiast w dwóch pozostałych
grupach — niepoinformowanej oraz poinformowanej błędnie. Ich reakcje
odpowiadały rodzajowi sytuacji, w jakiej się znaleźli. W grupie, której podano
placebo, niespodziewanie, również pojawiły się stany emocjonalne.
Więc, według Schachtera i Singera, proces emocjonalny powstaje w trzech
krokach:

● podmiot musi się znaleźć w stanie pobudzenia;

● podmiot musi przypisać pojawienie się tego pobudzenia działaniu pewnych
czynników sytuacyjnych;
● podmiot musi werbalnie oznaczyć stan emocjonalny.
Czynniki wzbudzania emocji

Biologiczne:

Koncepcja Paula MacLeana

● w ludzkim mózgu można wyodrębnić trzy systemy zróżnicowane
autonomicznie i funkcjonalnie
● każdy z nich rozwijał się w innej fazie ewolucji, ale systemy starsze
ewoluowały cały czas, towarzysząc rozwojowi systemów młodszych
dzięki czemu struktury są ze sobą wzajemnie połączone.
● w odniesieniu do wszystkich kręgowców można mówić o trzech głównych
fazach ewolucji. Każda z nich dodała charakterystyczny dla gatunku repertuar
nowych funkcji.
● ewolucyjnie najstarszą częścią mózgu kręgowców jest mózg gadzi
zawierający prążkowie
● drugą częścią jest mózg paleossaków, zwany też mózgiem limbicznym. Do tej
części mózgu należy między innymi przegroda i ciało migdałowate ● najnowsza
ewolucyjnie część to mózg neossaków, na który składa się kora nowa
● części starsza znajdują się w wewnętrznej części mózgu, nowsze zaś - w
zewnętrznej
● mózg gadzi istnieje u gadów, ptaków i ssaków
● mózg gadzi odpowiada za zachowania umożliwiające codzienną egzystencję i
takie adaptacyjne zachowania, jak oznaczanie terytorium i jego obrona,
polowanie, migracje, defekacja, prosty sposób regulacji temperatury ciała -
wystawianie się na promienie słoneczne lub ich unikanie
● struktury układu limbicznego związane są ze sterowaniem zachowaniami
nastawionymi na przetrwanie jednostki i gatunku
● układ limbiczny ma bardzo rozbudowane połączenia z podwzgórzem, które
kontroluje funkcjonowanie AUN i system hormonalny poprzez gruczoł
przysadkowy
● ciało migdałowate - struktura odgrywająca kluczową rolę w sterowaniu
reakcjami emocjonalnymi
● ciało migdałowate otrzymuje impulsy z tych obszarów kory, które są
związane ze wzrokowym rozpoznawaniem obiektów i słuchowym
rozpoznawaniem dźwięków. Ma też rozległe połączenia z podwzgórzem -
 strukturą związaną z zachowaniami emocjonalnymi
● warunkowanie klasyczne u szczurów było możliwe po usunięciu kory, ale przy
zachowaniu ciała migdałowatego, a niemożliwe w sytuacji odwrotnej ● ciało
migdałowate jest, obok płatów czołowych, odpowiedzialne za przebieg procesu
oceny poznawczej
● kora nowa odgrywa istotną rolę we wzbudzaniu i koordynowaniu procesów
emocjonalnych u ludzi
● płaty czołowe mają bardzo wyraźne połączenia ze strukturami limbicznymi
● skrzyżowanie wstępujących dróg nerwowych sprawia, że informacje ze
świata zewnętrznego, uzyskiwane za pomocą analizatora wzrokowego,
docierają do tych obszarów mózgu, które znajdują się częściowo po
przeciwnej, a częściowo po tej samej
● prawa półkula mózgu jest ściślej związana z rozpoznawaniem emocji niż lewa
● obszary korowe znajdujące się po lewej stronie mają silniejsze połączenia z
ciałem migdałowatym niż analogiczne obszary znajdujące się w lewej półkuli ●
uprzywilejowana rola w dekodowaniu ekspresji emocjonalnych prawej półkuli
ogranicza się do emocji pozytywnych
● w przeciwieństwie do rozpoznawania emocji u innych ludzi doświadczenie i
ekspresja emocji nie wiążą się z większym zaangażowaniem prawej półkuli. ●
doświadczenie i ekspresja emocji pozytywnych - lewa półkula ● doświadczenie i
ekspresja emocji negatywnych - prawa półkula ● lewostronne uszkodzenia
płatów czołowych sprzyjają pojawieniu się depresji, uszkodzenia prawostronne -
manii

pień mózgu

● móżdżek;
● most (kontroluje stan pobudzenia umysłu, czuwania i przytomności, w
miejscu sinawym powstaje noradrenalina);
● twór siatkowany;
● rdzeń przedłużony (kontroluje funkcje odruchowe, jądra produkują
serotoninę).

serotonina — regulacja faz snu, nastroju, apetytu, odruchu wymiotnego, popędu

seksualnego, zachowań impulsywnych.
noradrenalina — przyspieszenie rytmu serca, przemiana glikogenu w glukozę,
wzrost napięcia mięśni, rozszerzenie źrenic. Podwyższona wrażliwość na jej
działanie w części podstawno-bocznej jąder migdałowatych jest odpowiedzialna za
stany lękowe wynikające ze stresu.

Pobudzenie regulowane jest przez populacje neuronów, które

uwalniają związki chemiczne - neuroprzekaźniki odpowiedzialne za sen,
czuwanie, czujność itd.

Układ limbiczny
funkcje:
● kontroluje AUN odpowiedzialny za zmiany somatyczne (tętno, pocenie się,
oddech)
● za pomocą gruczołu przysadkowego kontroluje system hormonalny
● u człowieka uczestniczy w subiektywnym odczuwaniu emocji

układ współczulny

● pobudzający
● działa dopamina i noradrenalina

układ przywspółczulny

● hamujący
● działa głównie acetylocholina

dopamina

● jądra podstawy mózgu (istota czarna) - napęd ruchowy, koordynacja oraz

napięcie mięśni
● układ limbiczny - emocje i mechanizm nagrody
● podwzgórze - reguluje wydzielanie hormonów
● jądro półleżące - wywołuje poczucie euforii

acetylocholina

● neuromodulator w obwodowym układzie nerwowym (OUN) ● w centralnym

układzie nerwowym CUN jako neuromodulator, pobudzająco, w procesach
 konsolidacji pamięci, regulacji cykli snu, inicjacji snu REM

podwzgórze

● kontrola zachowań obronnych

● rola w regulacji ważnych funkcji życiowych , np. pobieranie wody i pokarmu,
akcja serca, rozmnażanie, oraz reakcji emocjonalnych
● oś podwzgórze - przysadka nadnercza

oś podwzgórze - przysadka nadnercza

● system hormonalny pozostający w stałym sprzężeniu - podstawowa rola
adrenaliny i noradrenaliny
● efektem działania jest m.in. wydzielanie kortyzolu

adrenalina - ma znaczenie w wytwarzaniu reakcji na stres. Powoduje

przyspieszenie rytmu serca, podniesienie ciśnienia, rozszerzenie źrenic,
wzrost poziomu glukozy.

kortyzol — hormon, wytwarzany przez korę nadręczy, odpowiada za przygotowanie

organizmu do reakcji na stres (poziom glukozy we krwi, reakcja walcz-uciekaj),
nazywany hormonem stresu.

wzgórze - umożliwia szybkie instynktowne reakcje na zagrożenia bez świadomego

rozpoznania

ciało migdałowate

● analiza i integracja złożonych bodźców sensorycznych - pobudzenie

emocjonalne
● boczne pola ulegają długotrwałemu wzmocnieniu synaptycznemu, co
utrwala połączenia neuronów i prowadzi do uczenia się (łączenie bodźca z
lękiem)
● osoby z lękiem panicznym zwiększona aktywność prawego płata
skroniowego i ciała migdałowatego
● uszkodzenie ciała może wyeliminować reakcje lękowe = niezdolność do
nabywania warunkowej reakcji lękowej (Carvey, 1998)
● drażnienie wywołuje emocje, ich treść (np. lęk, przyjemność czy agresja)
 zależy od kontekstu sytuacji i przeszłych doświadczeń osoby

hipokamp
● konsolidacja informacji w pamięci jawnej
● testowanie rzeczywistości i hamowanie ciała migdałowatego
● kontekst w procesie zapamiętywania
● emocje. Na tym poziomie nie jest już potrzebny opis konkretnego człowieka w
konkretnej sytuacji.

Model warunkowania lęku Le Doux

????????????????????????????? 9. Warunkowanie lęku – koncepcja Le Doux, emocje

prekognitywne i postkognitywne, reprezentacja jawna i ukryta.

Aktywacyjne Teorie Emocji

● Emocje są stanem podwyższonego pobudzenia oznakowanego afektywnie
(dodatnio lub ujemnie)
● Za intensywność emocji odpowiada poziom pobudzenia OUN aktywacja) ●
Magda Arnold - w powstawanie emocji zaangażowany jest również proces
oceniania. Emocja nie powstaje od razu, a proces jej generowania składa się z
pięciu etapów:
● Neutralna recepcja (np. obraz na siatkówce);
● Ocena. W tej fazie pojawia się znak procesu emocjonalnego
(korzystny/niekorzystny);
● Uruchomienie tendencji do działania. W przypadku negatywnej oceny jest to
kierunek „od'', a w przypadku pozytywnej „do'';
● Wystąpienie emocji, czyli subiektywnego przeżycia;
● Pojawienie się działania sterowanego przez emocje.

Relacyjna koncepcja Lazarusa:

● emocje są procesami, które stanowią wynik specyficznej relacji między
organizmem (jego interesami) a środowiskiem
● zdarzenie może wywoływać emocję, kiedy dotyczy istotnych cech relacji
między organizmem a środowiskiem, kiedy zmieniają się warunki realizacji
jakiegoś celu (szkoda vs korzyść)
 ● na ocenę zdarzenia/obiektu składają się rzeczywiste właściwości środowiska
oraz cechy osoby, która dokonuje tej oceny
● ocena poznawcza to rozpoznanie określonego zdarzenia jako znaczącego z
punktu widzenia celów i interesów danej osoby.
● ocena pierwotna jest procesem determinującym to, czy emocja w ogóle się
pojawi. Jeśli tak, następuje jej walencja (negatywna czy pozytywna?). ● proces
oceny wtórnej polega na rozważeniu, w jaki sposób można się uporać z
problemem, a także z przeżywanymi emocjonalnymi konsekwencjami tego
problemu.

Funkcjonalistyczna koncepcja Frijdy

Frijda uważa, że emocje sygnalizują proces regulacji zachowania. Według niego
np. emocje negatywne sygnalizują konieczność podjęcia działań przywracających
dobrostan. Nadzieja podtrzymuje zachowanie nastawione na osiągnięcie celu,
smutek pozwala na pogodzenie się ze stratą, a strach umożliwia uniknięcie szkody
psychicznej lub fizycznej. Bardzo duże znaczenie przypisuje procesom oceny.
Klasyfikuje stany afektywne na dwa kryteria:
Rodzaj relacji między obiektem a sytuacją;
Czasowe właściwości danego stanu lub procesu.

Dziesięć praw emocji według Frijdy:

1. Prawo znaczenia sytuacyjnego;
2. Prawo zaangażowania;
3. Prawo bezpośrednio spostrzeganej rzeczywistości;
4. Prawo zmiany przyzwyczajenia i oczekiwania porównawczego;
5. Prawo hedonistycznej asymetrii;
6. Prawo zachowania emocjonalnego momentu;
7. Prawo zamknięcia się w sobie;
8. Prawo zważania na konsekwencje;
9. Prawo minimalnego obciążenia;
10.Prawo maksymalnego zysku.
Teoria ekspresyjnego sprężenia zwrotnego

Mimika i napięcia mięśni ekspresyjnych wywołują uczucia. Prawdą jednak jest, że

nie tyle wywołują prawdziwe emocje, ile ich namiastkę, bądź w późniejszym etapie
intensyfikują prawdziwe emocje.
Ile procesów poznawczych potrzeba do wzbudzenia emocji?
Gerald Clore
● Emocje są stanami umysłowymi - znaczny jest w nich udział procesów
poznawczych = emocje jako element szerszego systemu przetwarzania
informacji
● Aby stać się emocją, odczucie musi sygnalizować rezultaty jakiegoś procesu
oceny
● Warunkiem koniecznym powstania emocji jest pojawienie się sytuacji
spostrzeganej jako pozytywną lub negatywną z punktu widzenia kogoś
interesów
● Różne sytuacje wymagają różnej ilości przetwarzania informacji ● Szybkie
pojawianie się emocji przetwarzanie odbywa się poza świadomością człowieka
● Gdy oceny dokonywane są błyskawicznie, kiedy nie ma rozbudowanego
oddolnego przetwarzania informacji, wymagają one znacznej ilości
odgórnego przetwarzania danych (wiedza)

Nico Frijda
● Podstawowym wyznacznikiem większości emocji nie są obiektywne własności
zdarzeń, lecz ich znaczenie (implikacje zdarzeń dla dobrostanu oraz osiągania
celów wartości)
● Większość emocji nabiera pełnej postaci po uświadomieniu sobie przez
człowieka implikacji zdarzeń bodźcowych, wiele natychmiastowych emocji
jest przygotowanych przez uprzednie oczekiwania

Richard Lazarus
● Poznawcza treść znaczeń relacyjnych emocja zawsze odwołuje się do
pewnych istotnych cech relacji między człowiekiem a jego otoczeniem ●
Niezbędnym warunkiem powstania emocji jest wykrycie (świadome lub nie)
istotności zdarzenia z uwagi na cel
● Sprecyzowanie znaku emocji wymaga określenia, czy dane zdarzenie jest
zgodne z celem, czy też nie
● Precyzowanie treści emocji wymaga dalszych ocen poznawczych dotyczących
sposobu zaangażowania ego
Joseph Le Doux
● Odmienność obwodów neuronalnych odpowiedzialnych za poznanie i emocje
● Zawężenie poznanie do procesów korowo-hipokampalnych emocje mogą
pojawiać się nawet wtedy, gdy procesy poznawcze są całkowicie nieobecne ● Z
neuroanatomicznego punktu widzenia poznawcze wyznaczniki strachu mogą być
minimalne bądź złożone, bądź też równocześnie proste i złożone ● Istnieją
dwukierunkowe połączenia pomiędzy korą a ciałem migdałowatym (umożliwiają
modulację procesów korowych przez ciało migdałowate oraz wpływanie
procesów korowych na regulację emocji przez ciało migdałowate)

Emocje a pamięć
Bower
Zwracanie uwagi
● Zwracamy większą uwagę na bodźce emocjonujące, dzięki czemu lepiej je
pamiętamy
● Ważną funkcją emocji jest sygnalizowanie organizmowi istotnych
rozbieżności, które może zredukować dalszy proces uczenia się

Utrzymywanie przez emocję informacji w pamięci operacyjnej ● Wymusza jej

wielokrotne przetwarzanie, dzięki czemu powstaje silniejszy zapis owej
informacji w pamięci długotrwałej
● Polepsza się pamięć o centralnych elementach emocjonującego zdarzenia, ale
kosztem szczegółów o charakterze peryferycznym

Efekt zgodności nastroju

● Zwracanie większej uwagi na bodźce zgodne co do znaku z odczuwanym
nastrojem
● Odgrywa dużą rolę w podtrzymywaniu stanów patologicznych
Pamięć uzależniona od stanu emocjonalnego
● Łatwiej można przypomnieć sobie informacje, jeśli stan emocjonalny podczas
przypominania jest podobny do stanu podczas zapamiętywania ● Występuje
jednak tylko w ograniczonych warunkach

Le Doux
Emocje a uwaga
● Oddziaływania te są różnego rodzaju, od nieświadomych procesów
filtrowania napływającej informacji do świadomego zaabsorbowania, gdy się
czymś martwimy
● Lęk zwęża zakres uwagi - kiedy ludzie odczuwają lęk, to koncentrują się
głównie na tym, czego się boją, lub na sposobach zabezpieczenia się przed
tym

Koncepcje emocji podstawowych i złożonych

Jaak Panksepp twierdzi, że w mózgu znajduje się siedem obwodów sterujących
zachowaniami emocjonalnymi: poszukiwania, strachu, wściekłości, opieki,
żądzy, paniki i zabawy.

W ekspresji mimicznej też przedstawia się siedem jej rodzajów (Matsumoto i

Ekman). Są to ekspresje strachu, gniewu, pogardy, smutku, radości, wstrętu
i zaskoczenia.

Psychoewolucjonistyczna teoria emocji

Robert Plutchik wiązał pojawienie się emocji z uruchomieniem podstawowych

programów behawioralnych, zapewniających adaptację jednostki.

● włączanie, czyli wprowadzanie pokarmu albo innych korzystnych bodźców ze

świata zewnętrznego do organizmu jednostki;
● odrzucanie, czyli usuwanie wchłoniętych wcześniej bodźców, które okazały
się niekorzystne;
● ochrona, czyli zachowanie, którego celem jest uniknięcie szkód lub
niebezpieczeństw;
● destrukcja, czyli zniszczenie przeszkód uniemożliwiających zaspokojenie
własnych potrzeb;
● reprodukcja;
● reintegracja, czyli reakcja na stratę kogoś lub czegoś ważnego, jej główną
funkcją jest odzyskanie opiekuńczego kontaktu;
● orientacja;
● eksploracja.

Według Plutchika każda tendencja behawioralna ma swoje przeciwieństwo oraz

przypisane sobie emocje. Uważał również, że część emocji ma swoje
przeciwieństwa, a część bardzo podobne do siebie emocje. Stwierdził, że wszystkie
emocje można umieścić na kole lub stożku, jeśli wziąć pod uwagę ich
intensywność.

Połączenie emocji podstawowych (pierwszego rzędu) daje emocje złożone

(drugiego rzędu).

Ekspresja mimiczna emocji

Paul Ekman

● Emocje wytworzyły się w rozwoju ewolucyjnym gatunku (konteksty

wywołujące emocję mają pewne wspólne, niezmienne elementy pomimo
indywidualnych i kulturowych różnic w społecznym uczeniu się)
● Automatyczny mechanizm oceny (musi być skonstruowany w sposób
umożliwiający szybkie zwracanie uwagi na pewne bodźce i rozpoznanie, że
nie tylko dotyczą one emocji, ale także tego, jaka to emocja)
● Emocje występują też u innych naczelnych (jest możliwe, że pewne emocje
są specyficzne tylko dla ludzi, na razie brak na to przekonujących dowodów) ●
Szybkie wzbudzanie (ma kluczowe znaczenie dla ich adaptacyjnych funkcji,
ponieważ mobilizuje nas do szybkiego reagowania na ważne zdarzenia) ●
Krótkotrwałość (duża szybkość zmian stanu emocjonalnego, który z reguły nie
trwa zbyt długo, jeżeli nie zostanie ponownie wzbudzony)
● Powstawanie mimowolne (przeżywane są jako coś, czego sami nie
wybieramy)
● Zróżnicowanie wzorców reagowania fizjologicznego (określone wzorce
reagowania AUN rozwinęły się w trakcie ewolucji, ponieważ promowały one
wzorce reakcji motorycznych, związane z funkcją adaptacyjną każdej z
emocji i przygotowujące organizm do stosownych działań)
● Uniwersalny sygnał (ekspresja mimiczna) - emocje, dla których typowy jest
uniwersalny i im tylko właściwy sygnał, powinny się różnić od emocji
pozbawionych własnego sygnału
● Uniwersalności nie należy szukać na poziomie emocji złożonych, takich jak
poczucie winy, ponieważ sposób interpretacji wydarzeń w związku z nimi
może być zróżnicowany.
● Jest bardziej prawdopodobne, że to co wspólne znajduje się na poziomie
 emocji bardziej podstawowych, takich jak strach

Radość

● Kurczy się mięsień jarzmowy wielki;

● Wybrzusza się skóra poniżej oczu;
● Pojawiają się zmarszczki w zewnętrznych kącikach oczu;
● Napinają się malutkie mięśnie otaczające oczy.

Złość

● Opuszczenie brwi, które mogą też wędrować w górę;

● Rozszerzone nozdrza;
● Wargi najpierw są zwężone, a potem usta się rozchylają, widać, że ktoś
zaciska zęby;
● Zaczerwieniona twarz, ale tylko wtedy, gdy człowiek jest bliski wybuchu i nie
potrafi się kontrolować;
● Zaciśnięte pięści;
● Nieco wysunięta do przodu głowa;
● Pobudzenie kory podstawy płata czołowego po prawej stronie oraz przedniej
części obręczy.

Strach

● Podniesienie i ściągnięcie brwi do siebie, przez co są mniej zaokrąglone;

● Górne powieki się podnoszą, dolne napinają;
● Podłużne, dość krótkie zmarszczki nad brwiami i nosem;
● Oczy się zaokrąglają;
● Dość często ludzie cofają głowę, chowając ją w ramionach;
● Pobudzenie obszarów lewej części ciała migdałowatego.

Zaskoczenie

● Uniesione brwi;
● Podłużne zmarszczki na czole;
● Oczy stają się wytrzeszczone, ale dolna powieka jest rozluźniona;
● Usta przybierają owalny wygląd;
● Cała sylwetka nieco odchyla się do tyłu.
Smutek

● Opuszczenie kącików ust;

● Wewnętrzne końce brwi uniesione do góry;
● Zmarszczki na środku czoła;
● Spoglądanie w dół;
● Zgarbienie;
● Opuszczone ramiona;
● Pobudzenie lewej części ciała migdałowatego i prawego płata skroniowego.

Wstyd

● Na twarzy pojawia się rumieniec;

● Świadomość wyprzedza ekspresję.

Kulturowe formy ekspresji emocji

Emblematy
Świadomie wykonywane gesty, mające ściśle określone znaczenie w
poszczególnych kręgach kulturowych.

● Znak Victoria �� – radość (kultura euroamerykańska);

● Victoria do góry nogami – pogarda z konotacją seksualną (UK); ● Zaciśnięta
pięść z wysuniętymi palcami małym i wskazującym �� – pogarda
(mieszkańcy basenu Morza Śródziemnomorskiego);
● Zaciśnięta pięść z wystawionym środkowym palcem �� – pogarda
(USA); ● Zaciśnięta pięść z wystawionym kciukiem �� – pogarda z
konotacją seksualną (Australia).

Ilustratory

Towarzyszące wypowiedziom gesty, które zmieniają się wraz ze stopniem

pobudzenia emocjonalnego (zaciskanie pięści, machanie rękami).
Regulatory

Na przykład lekkie potakiwanie głową w celu podtrzymania rozmowy, wysłania

sygnału, że się słucha.
Okazywanie afektu

Ekspresje w rodzaju podnoszenia brwi, aby okazać zdziwienie, czy ich

marszczenia, co ma być oznaką zniecierpliwienia.

Adaptatory

Manipulacje cielesne związane z dotykaniem własnego ciała (pocieranie

dłoni, zasłanianie dłońmi oczu).

Ekspresyjne sprzężenie zwrotne

Ekspresja emocji intensyfikuje ją, ekspresją danej emocji można też wywoływać
jej ekspresję u innej osoby (uśmiech wywołuje uśmiech).

Fazy procesu emocjonalnego Frijdy i Mesquity

1. Zdarzenia poprzedzające emocje;

2. Kodowanie zdarzeń;
3. Ocena;
4. Wzorzec reakcji fizjologicznej;
5. Gotowość do działania;
6. Zachowania emocjonalne;
7. Regulacja.

Rozwój ekspresji emocjonalnej

● Płacz;
● Wstręt (aktywacja przedniej części wysepki i limbicznego obszaru
korowo-wzgórzowego);
● Między trzecim a czwartym tygodniem życia uśmiech + skupianie wzroku na
twarzach;
● Smutek i złość;
● Strach w wieku siedmiu miesięcy;
● W wieku dziewięciu miesięcy przejawy dostosowania ekspresji do innych
(matki głównie);
 ● Nieśmiałość około pierwszego roku życia;
● Wykorzystywanie mimiki innych do regulowania własnego zachowania.

Regulacja emocji - proces inicjujący, modelujący i podtrzymujący doświadczanie

emocji oraz operacji poznawczych i zachowań związanych z tym
doświadczeniem.

Automatyczna regulacja emocji

● Ssanie kciuka lub fiksowanie wzroku na wybranych elementach otoczenia;

● Płacz;
● Unikanie bodźców rodzących strach i ból, przybliżanie się do tych, które
wywołują pozytywne emocje;
● Snucie marzeń, rozmyślanie o rzeczach pozytywnych;
● Hamowanie emocji poprzez układ limbiczny;
● Mechanizm zaprzeczenia (denial);

Podmiotowa kontrola emocji

Czynności (reakcje) samokontroli to przejawiane przez podmiot zachowania zgodne

ze standardami akceptowanymi przez niego samego lub standardami społecznymi.

Procesy (mechanizmy) samokontroli to reakcje inicjowane przez podmiot, za

których pomocą osiąga on zbieżność między własnymi zachowaniami
emocjonalnymi, myślami i odczuciami afektywnymi a akceptowanymi
standardami.

Recepcja:

● Unikanie informacji, tabu;

● Kontrolowanie systemu poznawczego;
● Generowanie myśli, fantazji.

Procesy intrapsychiczne:

● Racjonalna analiza/pocieszenie samego siebie;

● Mechanizm izolacji od problemu;
● Próba wzbudzania innej emocji.
Ukierunkowanie ekspresji stanów emocjonalnych i stereotypizowanie:
 ● Reguły, nakazy, zasady;
● Uczenie dzieci, że emocje powinny być stonowane i oszczędne; ● Tłumienie
(wiąże się z negatywnymi konsekwencjami dla procesów pamięci); ● Zmiana
oceny poznawczej.

Psychiczna reprezentacja emocji

Kod obrazowy
● Informacje na temat wyrazów mimicznych, pantomimiki, pobudzenia
fizjologicznego
● Rejestracja, aktywizacja generowanie konkretnych informacji na temat
bodźca wywołującego emocję
● Obraz przedmiotu emocji
● Powstają prymitywne rozwiązania skryptopodobne , wypełnione
zindywidualizowaną treścią emocjonalną (wraz z rozwojem - skrypty)

Kod werbalny
● Pojawienie się etykiety werbalnej do opisu reprezentacji powstałej w kodzie
obrazowym
● Język jako struktura nieciągła - ułatwienie w różnicowaniu emocji ●
Emocje modalne - reprezentacja emocji najczęściej przeżywanych w
kontakcie z danym obiektem
● Na wstępnym etapie rozwoju: niewielka elastyczność
● Poziom kompetencji językowej i uczestnictwo w życiu społecznym decydują o
bogactwie tej warstwy reprezentacji

Kod abstrakcyjny
Najbogatsza i najbardziej ogólna reprezentacja emocji jako pojęcia

Zawiera wiedzę na temat:

● Pochodzenia danego stanu wewnętrznego
● Układu czynników sytuacyjnych odpowiedzialnych za ten stan ● Ekspresja -
wykorzystuje narzędzia komunikacji kulturowej (wiersze, muzyka, posługiwanie
się metaforą)
Kod obrazowy-werbalny
Werbalizacja:
 ● Początkowo wiąże się z opanowaniem języka
● Im więcej przeżyć, tym więcej określeń do opisu

Etapy:
● Opanowanie języka
● Trening społeczny
● Mechanizmy empatii
● Powielanie reakcji rodziców (co powinno się czuć, przeżywać)

Wizualizacja:
● Proces późniejszy, związany z opanowaniem etykiet werbalnych ● Można
odtwarzać elementy składające się na obrazowy aspekt reprezentacji emocji

Kod werbalny-abstrakcyjny
Semantyzacja:
● Uzyskanie dostępu do bogatej sieci pojęć określających pary: podobieństwa
różnice emocji (różnicowanie)
● Potoczne teorie emocji (wiedza na temat emocji przeżywanych przez innych,
sposobów rozpoznawania stanów emocjonalnych)
● Ułatwia zrozumienie własnych emocji
Desemantyzacja:
● Zmiana / weryfikacja uprzednio stworzonych znaczeń dla danej sekwencji
zdarzeń emocjonalnych ––„zmiana zakotwiczeń”
● Zapewnia rozwój i weryfikację doświadczeń emocjonalnych

Kod obrazowy-abstrakcyjny
Symbolizacja
Tworzenie metafor (połączenie nośnika i tematu) / symboli znaczeniowych
Desymbolizacja:
Zdolność do interpretacji komunikatów symbolicznych w kategoriach kodów
obrazowych
ALEKSYTYMIA
Zaburzenie orientacji we własnym życiu emocjonalnym, prowadzące do zaburzeń w
modulacji emocji. Charakteryzuje się więc deficytami w tworzeniu reprezentacji
emocji w sytuacji społecznej.

Objawy aleksytymii

● niezdolność do werbalizacji emocji

● niezdolność do odróżnienia pobudzenia fizjologicznego od emocji
● operacyjny sposób myślenia
● ubóstwo życia wyobrażeniowego
● Trudności w werbalizacji emocji
● Pobudzenie emocjonalne
● Niezróżnicowane
● Nie potrafi nazwać tego pobudzenia, ani określić jego źródeł co jest powodem
poczucia niemożności kontrolowania tego pobudzenia i tendencji do jego
tłumienia (trudności w kontroli emocji)
● Tłumienie emocji angażuje duże zasoby osobiste i utrudnia funkcjonowanie
twórcze
● Pobudzenie staje się źródłem negatywnych emocji, napięcie jest
wyładowywane w aktach agresji, zachowaniach kompulsywnych
(np. obżarstwie), autoagresja

Rozpoznawanie emocji
● Trudności w rozpoznawaniu emocji tak u siebie, jak i u innych ludzi - na
podstawie teorii ekspresyjnego sprzężenia zwrotnego
● Nie mają prawidłowego „wewnętrznego standardu”, który byłby wzorcem
przy rozpoznawaniu emocji

● Trudności w komunikowaniu emocji innym

Trudności w odróżnieniu pobudzenia fizjologicznego od emocji

● Modulowanie emocji przez procesy poznawcze

● Wnioskuje o przeżywanych emocjach na podstawie zmian fizjologicznych, co
hamuje funkcje sygnałowe emocji, np. może powodować uruchomienie
mechanizmów radzenia sobie z emocjami, gdy jest to zbędne
● Skupiania się na doznaniach cielesnych
● Szukając przyczyn przeżywanych emocji dokonują atrybucji zewnętrznej
 ● Reagują niezróżnicowaną mobilizacją fizjologiczną, bo nie są świadomi
istnienia złożonych doznań emocjonalnych w odpowiedzi na różne
znaczeniowo sytuacje
● Wiedza o emocjach opiera się na wskaźnikach zmian fizjologicznych i
konkretnych doświadczeniach

Operacyjny styl myślenia

● Funkcjonują poznawczo w sposób mało elastyczny
● Konkretność myślenia
● Zaabsorbowanie nieemocjonalnymi szczegółami wydarzeń (np. czas
zdarzenia) i zewnętrznymi procesami, a nie emocjami i przeżyciami
wewnętrznymi
● Gubią się w sytuacjach niestandardowych , które wymagają uwzględnienia
informacji z wielu źródeł

Ubóstwo życia wyobrażeniowego

Wyobrażenia
Zahamowania w tej sferze dotyczą przede wszystkim zdarzeń
pozytywnych, wyobrażenia związane z negatywnymi emocjami (np.
poczuciem winy) są uruchamiane łatwiej

Twórczość
● W sytuacji problemowej nie są zdolni do wygenerowania dużej ilości
pomysłów
● Te które powstają są hiperlogiczne i opierają się na zmodyfikowanych
dokonaniach innych ludzi
Aleksytymia a inne cechy
Aleksytymia koreluje pozytywnie:
● z neurotyzmem
● z introwersją i obniżonym poczuciem otwartości na doświadczenie

Aleksytymia związana jest z poziomem depresyjności (trudnościami w

identyfikowaniu własnych uczuć i trudnościami w komunikowaniu tych
uczuć innym)

Aleksytymia a inne zaburzenia

 ● Odgrywa rolę w zaburzeniach zarówno medycznych i psychicznych, jak i
psychosomatycznych - zaburzenia jedzenia, otyłość
● Wyższy poziom aleksytymii odnotowano u osób uzależnionych od konopi
indyjskich, alkoholu, leków

Aleksytymia a terapia
Poziom aleksytymii ma wpływ na leczenie przeciwdepresyjne, trudności w
identyfikacji uczuć mogą ograniczać umiejętności efektywnego wykorzystania
psychoterapii i być predyktorem utrzymywania się objawów depresji i lęku.

Etiologia
W czasie deprywacji potrzeb dziecko jest jakoby „przygniecione” afektem, którego
nie potrafi poznawczo opracować
Brak gratyfikujących doświadczeń ukierunkowuje system regulacji psychicznej na
zapobieganie przeżywania sytuacji afektywnych będących obciążeniem. Deficyty
w poznawczym opracowaniu doznań emocjonalnych nie są zależne od istnienia
intrapsychicznego konfliktu, ale są wynikiem nieprawidłowych wzorców relacji
afektywnych w okresie dzieciństwa
Relacje te mają wpływ na zakres i jakość kompetencji
emocjonalnych, czyli na umiejętność rozpoznawania,
ekspresji, oceny emocji u siebie i innych ludzi, kontrolowania
emocji.
Funkcjonalna Komisurotomia
● Aleksytymia wynika z zaburzeń w komunikacji między półkulami, które
utrudniają werbalizację emocji, tworzenie pełnej reprezentacji emocji oraz ich
kontrolę
● Pacjenci po komisurotomii są bardziej aleksytymiczni
● Między osobami aleksytymicznymi i niealeksytymicznymi występują różnice
pod względem poprawności komunikacji międzypółkulowej, dłuższy czas
transferu, mniejsza aktywność ciała modzelowatego w odpowiedzi na
emocjonalną stymulację

Model półkulowej lateralizacji

Aleksytymia wiąże się z deficytami w obszarze funkcji prawopółkulowych. Osoby
aleksytymiczne wykazują mniejszą aktywację prawej półkuli.
Zjawisko ślepowidzenia
● Podstawowym deficytem w aleksytymii jest ograniczona umiejętność
świadomego przeżywania emocji oraz zdolność rozumienia złożoności
własnego doświadczenia emocjonalnego i doświadczenia innych ludzi ●
Rola przedniej kory zakrętu obręczy (ACC świadomość)
● U aleksytymików wydarzenia wywołują reakcję emocjonalną, ale jej
świadomość jest zubożona (poza prymitywnymi formami doświadczenia
emocjonalnego, np. świadomością doznań cielesnych)

Czy aleksytymia może być skutkiem przeżytej traumy?

Trauma
● zmienia neurobiologiczne funkcjonowanie mózgu
● niektóre z tych zmian mogą tworzyć podstawę dla aleksytymii ● trauma
może być jednym z wielu czynników kształtującym aleksytymię

Cechy traumy:
● Chroniczne narażenie życia przy braku możliwości rozładowania napięcia
emocjonalnego;
● Brak poczucia kontroli;
● Brak perspektywy na poprawę sytuacji;
● Brak możliwości ucieczki z miejsca, w którym znajdują się stresory.
Aleksytymia
● Moderuje reakcję na traumę
● U osoby aleksytymicznej, która znajdzie się w sytuacji traumatycznej,
dezorientacja we własnych procesach emocjonalnych pogłębia się, ponieważ
nie potrafi stawić czoła traumie i radzić sobie z wyzwaniami adaptacyjnymi

Aleksytymia i PTSD
Istnieje pozytywna korelacja pomiędzy PTSD i poziomem
aleksytymii. ● fizyczna lub seksualną traumatyzacja
● obrzezanie
● gwałt
● przemoc domowa
● weterani wojenni
● ocaleni z Holokaustu
 ● uchodźcy
● ofiary wypadków samochodowych

Aleksytymia jest predyktorem objawów odrętwienia i zwiększonego pobudzenia, ale

nie objawów unikania lub ponownego doświadczania. Trudności w identyfikacji
uczuć najbardziej przyczyniają się do odrętwienia i zwiększonego pobudzenia.

STYLE PRZYWIĄZANIA
Przywiązanie - potrzeba więzi z osobnikiem tego samego gatunku

Dziecko po urodzeniu uruchamia system wyzwalaczy, które mają zwrócić uwagę na

jego potrzeby (zachowania przywiązujące - funkcja ochronna przed
niebezpieczeństwem, samotnością)

Behawioralny system przywiązania (ABS) - systemem tym dysponują wszyscy

jako częścią biologicznego wyposażenia; umożliwia dziecku uczenie się świata i
innych, uczenie się zaufania do drugiego człowieka

Przywiązanie ma charakter motywacyjny - motywuje niemowlę do poszukiwania

bliskości z opiekunem szczególnie w sytuacji zagrożenia ze strony środowiska
Style przywiązania
Ainsworth (1978) badania relacji dziecko rodzic
● opracowali standardową procedurę obserwacji niemowląt i matek tzw.
Procedurę Obcej Sytuacji
● POS polega na obserwacji zachowania dziecka w nowym otoczeniu podczas
krótkiej rozłąki z matką i po jej powrocie oraz obecności obcej osoby

Bezpieczny styl przywiązania (ufny)

Kiedy matka wychodzi podążają za nią lub przywołują ją. Ich niepokój jest
widoczny, wiele z nich zaczyna płakać. Po powrocie matki szukają bliskości. Obca
osoba nie jest w stanie ukoić dziecka podczas separacji z matką.

Zachowania obiektu przywiązania

● dostępność fizyczna i emocjonalna
 ● adekwatna reakcja na sygnały wysyłane przez dziecko
● reakcje płynne i spontaniczne, radość z obcowania z dzieckiem
● pełnienie funkcji tzw. „bezpiecznej bazy”

Zachowanie dziecka
● reakcje matki i dziecka są komplementarne, dziecko wyraźnie komunikuje
swoje potrzeby związane z ochroną i komfortem
● otwarta i elastyczna ekspresja emocji, przewaga afektu pozytywnego ●
dostęp do szerokiego spectrum własnych doświadczeń emocjonalnych

Wewnętrzny model roboczy opiekuna

jako osoby dostępnej fizycznie, emocjonalnie, wrażliwie reagującej na ich sygnały i
kochającej

Wewnętrzny obraz siebie

jako osoby wartościowej, skutecznej potrafiącej wpływać na innych ludzi, zdolnej do
sprawiania radości i dzielenia się z nią
Unikowy styl przywiązania
W sytuacji separacji okazywana reakcja jest niewielka. Dzieci te często sprawiają
wrażenie jakby w niewielkim stopniu zauważyły wyjście matki. Kontynuują swoją
aktywność eksploracyjną. Po powrocie matki niewielkie zmiany w zachowaniu, co
więcej dzieci unikają bliskości (wita matkę w przelocie, unikaj kontaktu
wzrokowego, fizycznego). Jeśli odczuwają dystres przyjmują pocieszenie od obcej
osoby.

Zachowania obiektu przywiązania

● sposób interakcji zawiera się w przekazie, że dzieci muszą sobie radzić same
● mniejsza gotowość do reagowania na sygnały dziecka, potrzeby ● widoczne
syndromy odrzucenia (awersja do kontaktu cielesnego, sztywność reakcji
emocjonalnych)
● często intruzywność (sam decyduje, jakie potrzeby należy w tym momencie
zaspokoić, nadmierna kontrola, blokowanie zachowań przywiązaniowych
dziecka (bo kontakt z nim często nie jest przyjemny)

Zachowanie dziecka
 ● eksploracja otoczenia ma charakter obronny (sprowadza się do unikania
matki, unikanie bliskiego kontaktu jako forma ochrony przed zranieniem ●
maskowanie negatywnego afektu emocje, szczególnie te negatywne, są
nieefektywny sygnałem w oczekiwaniu wsparcia od opiekunów ●
komunikowanie się z obiektem przywiązania tylko, gdy są spokojne

Wewnętrzny model roboczy opiekuna

jako osoby niedostępnej, często niereagującej

Wewnętrzny obraz siebie

poczucie braku skuteczności, małej sprawczości i niska samoocena, poczucie
narażenia na niepowodzenie i frustracje w kontaktach z otoczeniem

Styl przywiązania lękowo-ambiwalentny

Podczas rozłąki z matką przejawiają oznaki silnego dystresu, ale raczej sygnalizują
swój protest niż aktywnie poszukują matki. W niewielkim stopniu eksplorują
otoczenie, widoczne rozdrażnienie i bierność. Po powrocie widoczne zarówno
dążenie do bliskości jak i opieranie się kontaktowi (np. połączenie dramatycznych
próśb o wzięcie na ręce równoczesnym wyrywaniem się i domaganiem się, by je
postawić). Dzieci te nie dają się łatwo uspokoić po powrocie opiekuna.
Zachowania obiektu przywiązania
● niespójność, nieprzewidywalność w sposobie reagowania na sygnały dziecka
● sygnały o dużym natężeniu mają większe szanse na wywołanie odpowiedzi ze
strony rodzica
● brak przewidywalności działań
● intruzywność rozumiana jako podporządkowanie dziecka własnemu tempu

Zachowanie dziecka
● poczucie własnej bezradności i niestałości w przywoływaniu opiekuna
● wzmożona ekspresja afektu negatywnego
● silny konflikt między potrzebą bliskości a złością związaną z nieprawidłowymi
reakcjami opiekuna
● stała aktywacja systemów przywiązaniowych (konsekwencja

Wewnętrzny model roboczy opiekuna

jako mało przewidywanego, niespójnego w sposobie reagowania na sygnały
dziecka, często niedostępnego emocjonalnie i niereagującego na ich sygnały

Wewnętrzny obraz siebie

jako osoby mało skutecznej, która ma niewielkie możliwości wpływania na innych i
której potrzeby emocjonalne nie zawsze są zaspokajane

Style więzi

Bezpieczny - model umysłowy opierający się o ten typ relacji: Kiedy jestem w
niebezpieczeństwie mogę ufać, że rodzice mnie ochronią

Unikający - model umysłowy opierający się o ten typ relacji: Kiedy jestem w
niebezpieczeństwie muszę polegać na sobie i muszę być ostrożna/y

Ambiwalentny - model umysłowy opierający się o ten typ relacji: Kiedy jestem w
niebezpieczeństwie nie wiem co się dzieje i komu mam ufać
Style przywiązania w okresie dorosłości
● Romantyczne relacje są kierowane przez podobne mechanizmy jak u
niemowląt
● Dorośli najczęściej odczuwają poczucie bezpieczeństwa czy pewność siebie,
gdy ich partnerzy są w pobliżu są osiągalni i wrażliwi na wysyłane sygnały

Styl przywiązania bezpieczny

doświadczanie szczęścia, przyjaźni, zaufania

Model umysłowy romantycznej miłości - coś trwałego, choć mającego swoje

wzloty i upadki
● odczuwanie satysfakcji z bliskich relacji, z relacji z partnerem
● pozytywne odczuwana obustronna zależność
● akceptacja zachowań zmierzających do większej bliskości
● wzajemne okazywanie uczuć
● brak oporu przed odkrywaniem się
● oparty na przeświadczeniu o dostępności partnera w sytuacjach trudnych,
kryzysowych, ważnych
 ● komunikacja oparta na wzajemnym zaufaniu, otwartości, przeświadczeniu, że
jest się chętnie wysłuchiwanym i życzliwie wspieranym
● odczuwanie poczucia bezpieczeństwa

Styl przywiązania unikowy

lęk przed bliskością, zazdrość, doświadczanie na przemian skrajnych uczuć radości
i bólu
Model umysłowy romantycznej miłości - sceptyczni co do trwałości
romantycznej miłości i uważają, że trudno znaleźć osobę w której warto się
zakochać ● odczuwanie braku komfortu z bycia w bliskości z partnerem ● brak
tendencji do nawiązywania z partnerem bliskich, otwartych relacji ● ujawnianie
się trudności przejawianiu pełnego zaufania
● brak wewnętrznej zgody na zależność od partnera
● zmierzanie partnera do bliskości, większej intymności budzi opór i
nerwowość, zażenowanie
● lepsze samopoczucie, gdy między osobą a partnerem są wyraźne granice -
przekraczanie ich jest dla tej osoby irytujące
● brak wyraźnej tendencji do zwierzeń, jeśli się pojawia to są one racjonalnie
kontrolowane (brak otwartości na intymny dialog)

Styl przywiązania ambiwalentny

obsesyjne zainteresowanie drugą osobą, pragnienie całkowitego zjednoczenia, silne
pożądanie seksualne, skrajność uczuć, zazdrość

Model umysłowy romantycznej miłości - zakochać się bardzo łatwo, ale trudno
znaleźć prawdziwą miłość

● poczucie, że partner nie wykazuje dostatecznej gotowości do wchodzenia w

oczekiwane bliskie relacje, co jest powodem zdenerwowania, braku
przekonania co do faktycznych uczuć partnera i chęci bycia w bliskości ● obawa
przed utratą partnera, wzmożona czujność
● niepokój nasila się, gdy partner nie zachowuje się zgodnie z oczekiwaniami
np. nie jest wystarczająco czuły
● obawy nie muszą mieć obiektywnego uzasadnienia - wynikają z obniżonego
poczucia bezpieczeństwa
 ● zamartwianie się, że związek może nie być dla partnera atrakcyjny, że może
poszukać alternatywnych relacji
● przez niejednoznaczne zachowania mogą powodować dystansowanie się
partnera co zwiększa ich lęk
EMPATIA
Termin „empatia” jest zwyczajowo używany w odniesieniu do dwóch wyraźnie
różniących się zjawisk: związanego z procesem poznania przyjmowania ról oraz
afektywnego reagowania na sytuację innych. (Davis, 2001)

Definicja empatii
Baron Cohen, 2014

● Empatia występuje wtedy, gdy zawieszamy jednoogniskową (single minded)

koncentrację uwagi (myślimy wyłącznie o własnym umyśle, o naszych
aktualnych myślach i spostrzeżeniach) przyjmujemy perspektywę
dwuogniskową double minded) mamy także na względzie umysł innej osoby
● To zdolność rozpoznawania myśli lub uczuć innej osoby oraz reagowania na
jej myśli i uczucia odpowiednią emocją
● Jesteśmy w stanie zrozumieć położenie drugiej osoby, postawić się w jej
sytuacji

Erozja empatii
Martin Buber
● U podłoża tkwi traktowanie ludzi jak przedmioty
● Relacja ja-ty (kontakt jest celem samym w sobie) a relacja ja-to (wchodzimy
w kontakt z osobą, by wykorzystać ją do swoich celów - jest poniżający) ●
Działanie w trybie ja - wchodzimy w kontakt tylko z przedmiotem lub osobami
traktowanymi jak przedmioty, nie widzimy drugiego człowieka - ty mającego
swoje myśli i uczucia lub skupiamy się tylko na realizacji celu (ignorując emocje
innych)
Krzywa empatii
Baron Cohen, 2014
● Każdy z nas znajduje się na kontinuum empatii
● Pomiar empatii - skala Współczynnik empatii ( Emphaty Quotient EQ) -
pytania odnoszą się do składowych empatii: rozpoznania (np. Z łatwością
 zauważam, że ktoś chce się przyłączyć do rozmowy ) i reakcji (np. Często nie
wiem co zrobić w sytuacji społecznej)
● EQ dla dorosłych nieco wyższe wyniki - studenci nauk humanistycznych,
kobiety
● EQ dla dzieci - nieco wyższe wyniki dziewczynki

Rodzaje empatii
Empatia afektywna
empatia jako reakcja emocjonalna
● Reagowanie emocjonalne obserwatora spowodowane odczuciem, że ktoś
inny doświadcza lub jest na drodze do doświadczania jakiegoś rodzaju
emocji” (Stotland)
● Afektywna odpowiedź na emocjonalny stan lub sytuację innej osoby, która
powstaje wskutek spostrzeżenia lub zrozumienia tego stanu lub sytuacji i jest
podobna do tego, co czuje lub może czuć ta osoba w danej sytuacji”
(Eisenberg)
● Reakcja emocjonalna odnosząca się w większym stopniu do sytuacji innego
człowieka niż do własnej” (Hoffman)

Empatia jako analogiczna reakcja emocjonalna:

● Analogiczna reakcja emocjonalna polega na przeżywaniu emocji
identycznych lub podobnych do tych, które przeżywa obserwowana osoba ●
Wzbudzenie emocji analogicznych nie wymaga angażowania
zaawansowanych procesów poznawczych oraz zawartości wiedzy ● Reakcje
tego typu mogą pojawić się przy minimalnym zaangażowaniu procesów
poznawczych, np. w wyniku nieświadomego naśladowania ekspresji emocji
obserwowanej osoby i następnie jej wzbudzania u obserwatora w procesie
sprzężenia zwrotnego
Empatia jako reaktywna reakcja emocjonalna:
● Reakcje reaktywne są bezpośrednią odpowiedzią afektywną na sytuację
osoby, ale różnią się one od przeżywanych przez nią emocji (np. empatyczny
gniew)
● Występują wtedy, gdy przeprowadzona zostanie poznawcza analiza sytuacji
osoby, włącznie z oceną danych kontekstowych dotyczących ogólnej
sytuacji życiowej tej osoby, a także wyobrażaniem sobie jej sytuacji z
perspektywy przyjęcia jej roli
 ● Emocje reaktywne, takie jak litość, powstawać mogą w wyniku skupienia się
w trakcie oceny sytuacji osoby na konsekwencjach zdarzeń dla tej osoby, lub
też koncentracji na działaniach tej osoby

Empatia poznawcza
Empatia jako rozumienie innej osoby
● Intelektualne lub wyobrażeniowe zrozumienie sytuacji innej osoby lub stanu
jej umysłu, pozbawione doświadczania uczuć tej osoby (Hogan) ● Empatyczne
rozumienie - w procesie terapeutycznym polega na prawidłowym odbieraniu
uczuć i osobistych przeżyć klienta, ale nie ich przeżywaniu (Rogers)
● Proces, w którym jedna osoba próbuje trafnie i bez uprzedzeń zrozumieć
podmiotowość (odrębność) innej osoby (Wispé)

Tak rozumiana empatia prowadzi do właściwego zrozumienia innej osoby, a nie, co

jest zadaniem sympatii, nawiązania relacji z tą osobą. Jej celem jest uzyskanie
wiedzy o osobie, a nie zbudowanie poczucia wspólnoty z tą osobą.
STRES
Stres psychologiczny - złożona reakcja emocjonalno-behawioralna, która pojawia
się gdy wymagania sytuacji przewyższają możliwości osoby.

Lazarus i Folkman
● Stres to relacja między osobą a otoczeniem, która oceniana jest jako
obciążająca lub przekraczająca zasoby danej osoby.
● Ocena poznawcza:
● Strata/krzywda (smutek, żal, poczucie winy, rozpacz, złość);
● Zagrożenie (strach, lęk, irytacja);
● Wyzwanie (podniecenie, nadzieja, niepokój);
● Ocena wtórna/radzenie sobie:
● Skoncentrowanie na problemie – poprawa relacji między wymaganiami a
możliwościami, ocena zasobów osobistych i środowiskowych;
● Skoncentrowanie na emocjach – obniżanie napięcia, wzrost pobudzenia,
działanie;
● Wynik wydarzenia, emocje:
● Korzystny – emocje przyjemne;
● Niekorzystny – dystres;
Teoria zastosowania zasobów Hobfolla
● Ludzie dążą do uzyskania, utrzymania i ochrony tego, co dla nich cenne;
● Ludzie starają się dbać o to, co jest dla nich cenne;
● Stres:
● Groźba utraty zasobów;
● Faktyczna utrata zasobów;
● Zainwestowanie znacznej ilości zasobów nie przynosi oczekiwanego zysku;

ZASOBY:
● Materialne;
● Osobiste;
● Energii;
● Warunki (zdrowie itp.);
Spirale zasobów i powiązania
● Więcej zasobów — mniejsza szansa na ich utratę i większa szansa na zysk. ●
Pozbawienie zasobów — większe narażenie na skrajne konsekwencje straty. ●
Niedostatek zasobów — początkowa strata pociąga za sobą kolejne. ● Ludzie
posiadający zasoby — większa zdolność do osiągania zysków. ● Ludzie
pozbawieni zasobów — skłonność przyjmowania postawy defensywnej i
chronienia tego, co już posiadają.

Radzenie sobie ze stresem (coping)

Stale zmieniające się (dynamiczne), poznawcze i behawioralne wysiłki mające na
celu opanowanie określonych zewnętrznych wymagań, ocenianych przez osobę jako
obniżające lub przekraczające jej zasoby.
● Styl — trwała, osobowościowa dyspozycja jednostki do określonego
zmagania się z sytuacjami stresowymi.
● Strategia — poznawcze i behawioralne wysiłki, jakie jednostka podejmuje w
konkretnej sytuacji stresowej.
● Proces — ciąg zmieniających się w czasie strategii, związanych ze zmianami
sytuacji i zmianami stanu psychofizycznego jednostki.

Style radzenia sobie (CISS)

Nastawiony na problem (zadaniowy)

Tendencja do podejmowania wysiłków zmierzających do rozwiązania problemu
poprzez poznawcze przekształcenia lub próby zmiany sytuacji. Główny nacisk na
zadanie lub planowanie rozwiązania problemu.

Nastawiony na emocje
Tendencja do koncentracji na sobie, na własnych przeżyciach emocjonalnych, takich
jak złość, poczucie winy, napięcie. Również tendencja do myślenia życzeniowego i
fantazjowania. Działania takie mają na celu zmniejszenie napięcia emocjonalnego
związanego z sytuacją stresową, czasami mogą jednak zwiększać poczucie stresu,
powodować wzrost napięcia lub przygnębienie.
Nastawiony na unikanie
Tendencja do wystrzegania się myślenia, przeżywania i doświadczania tej
sytuacji. Styl ten może przyjmować dwie formy:
● angażowanie się w czynności zastępcze;
● poszukiwanie kontaktów towarzyskich.

MECHANIZMY ROZWOJU EMOCJI DESTRUKCYJNYCH

Motywacje do zachowań społecznych
● Śmierć;
● Wolność;
● Samotność;
● Sens i bezsens życia.

Odpowiedzialność (wolność)
● Za świat, za nadawanie temu światu znaczenia;
● Za sposób życia, za działania i zaniechanie ich;
● Jeśli osoba nie jest wolna by konstytuować świat, pojęcie odpowiedzialności
nie ma sensu.
● Szukamy struktury, autorytetu, magii, czegoś silniejszego od nas, pragniemy
granic i udowodnienia, że świat od nas nie zależy.

Samotność (izolacja)
● Izolacja egzystencjalna: trwa mimo zadowalających relacji z ludźmi, znajomości
siebie i zintegrowania. Oznacza nieprzekraczalną przepaść między jednostką
a inną istotą ludzką i oddzielenie tej jednostki od świata (lęk, bezradność);
 ● Umieranie jako najbardziej samotne doświadczenie człowieka; ● Rozwój:
proces separacji, stawania się odrębną istotą. Ceną jest izolacja, mierzenie
się z samotnością.

Sens i jego brak

Człowiek potrzebuje sensu (spójności), jego brak wywołuje cierpienie; Wolność =
brak absolutu, człowiek tworzy siebie i świat i wszelkie wskazówki jak żyć;
Sens kosmiczny — czy życie pasuje do jakiegoś powszechnego, spójnego wzorca
(magiczny, duchowy porządek).

Sens ziemski — życie ma cel, który musi zostać wypełniony (bardziej

osobisty). Sens życia:

Sens życia - Frankl, 2009

● Głównym motywem w życiu człowieka jest dążenie do wypełnienia sensem
swojego życia (wola sensu);
● Wynika z osiągania stawianych sobie celów;
● Wypracowanie postawy akceptującej niekorzystne sytuacje życiowe; ●
Cierpienie i choroba mogą się przyczyniać do zwiększenia poczucia wartości i
sensowności własnego istnienia;

Lęk przed śmiercią

● Mieszanina mniejszych, odrębnych strachów (Jacques Choron);
● Co będzie po śmierci?
● Moment umierania.
● To, że przestanie się być.

● Pierwotny lęk przed śmiercią zwykle jest rzadko spotykany w pracy klinicznej
(Yalom, 2008)
● Ukryty przez różne obrony, zamieniony na coś mniej toksycznego —
przejawia się jako np. pragnienie bycia wiecznie kochanym, pamiętanym,
pragnienie zamrożenia czasu, wiara w osobistą nietykalność, pragnienie, by
się złączyć z innym człowiekiem w jedno;

Badanie na poziomie świadomym, poziomie fantazji i poniżej poziomu

świadomości (Yalom, 2008):
● Czy boisz się śmierci? (poziom świadomy) — ponad 70% zaprzeczało lękowi
przed śmiercią;
● Jakie obrazy ci przychodzą do głowy, gdy myślisz o swojej śmierci? (poziom
fantazji) — 27% zaprzeczało, 62% odpowiedzi ambiwalentne, 11% objawy
lęku;
● Czas reakcji na słowa związane ze śmiercią (poniżej świadomości) — u
większości zaobserwowano lęk.
Lęk przed śmiercią w 29% snów pojawia się jako umieranie, bycie mordowanym lub
obserwowanie czyjejś śmierci.

TMT
● Instynkt samozachowawczy - minimalizowanie zagrożeń życia,
optymalizowanie szans przetrwania oraz maksymalizacja szans zachowania
gatunku;
● Człowiek jako istota zdolna do autorefleksji, myślenia abstrakcyjnego,
przyczynowego i przewidywania przyszłych wydarzeń — jest świadomy
braku możliwości kontroli wydarzeń;
● Świadomość, że życie się skończy;
● Paraliżujący lęk/trwoga (pierwotny rodzaj lęku);
● Latentny lęk (uruchamiany przez kontakt dosłowny i symboliczny);
● Potrzeba opanowania trwogi;

Mechanizmy opanowywania trwogi

● Procesy bezpośrednie — racjonalne próby usunięcia myśli o śmierci z
centrum uwagi (zaprzeczanie, wypieranie).
● Procesy symboliczne — oparte na modyfikowaniu percepcji siebie i świata,
specyficznych zachowaniach.
● Kultura;
○ Wzrost potrzeby potwierdzania słuszności systemu chroniącego (np.
wzrost negatywnego stosunku do dewiantów)
○ Surowsza ocena łamania zasad moralnych, dotyczących wartości
centralnych światopoglądu (Rosenblatt , Greenberg i in., 1989)
○ Badani narodowości amerykańskiej przychylniej oceniali osobę
chwaląca kulturę i system polityczny USA niż osobę nieprzychylną
 (Greenberg i in., 1990)
○ Osoby reprezentujące wyznanie chrześcijańskie pozytywniej oceniały
osobę tego samego wyznania niż pochodzenia żydowskiego (
Greenberg i in., 1990)
○ Negatywne nastawienie i dystansowanie się Niemców wobec osób
tureckiego pochodzenia (Martens, Goldenberg , Greenberg, 2005) ○ U
młodych ludzi negatywny stosunek do ludzi starych, przekonanie o
większej odmienności od starszych, a także większy dystans społeczny
wobec nich (Martens)
● Samoocena;
○ Publicznie poniesiona porażka powoduje kompensacyjne zawyżanie
samooceny w dziedzinach innych niż ta, której dotyczyło
niepowodzenie ( Greenberg, Pyszczyński, 1985)
○ Obronne zniekształcenia poznawcze -opis cech osoby chorej na raka a
potem osoby miały opisać własną osobowość = robili to tak, by nasilić
różnicę między nimi a osobą chorą na raka (nie ze zwichnięta kostką)
Pyszczyński (1993)
○ Reakcje na myślenie o śmierci -lęk deklarowany, pobudzenie
fizjologiczne, zaprzeczenia niższe w grupie z wysoka samooceną
(Greenberg i in., 1993)
○ Podniesienie samooceny osłabia potrzebę stosowania mechanizmów
opartych na własnym światopoglądzie ( Harmon Jones i in., 1997) ○
Poczucie własnej atrakcyjności, jest bardzo silnym buforem
zabezpieczającym (Goldenberg )
○ element samooceny (ryzykowna jazda samochodem, poszukiwanie
władzy Łukaszewski)

● Bliskie związki.
○ Zwiększa się intymność w związku, chęć zaangażowania w bliski
związek (Forian, Mikulincer, Hirschberger)
○ Pozostawanie w silnie nasyconym emocjami bliskim związku zmniejsza
lęk przed śmiercią (Mikulincer, Śmieja, Kałaska, Adamczyk)
○ Większa gotowość do obniżenia wymagań wobec potencjalnych
partnerów (przejaw dążenia do nawiązania bliskich relacji)
○ Aktywizowanie refleksji o problemach w związku powodowało
 zwiększenie dostępności myśli o śmierci (Florian i in., 2002)

Kruchość losu a kryzys

● Poczucie kruchości własnego losu, (jego szczególna formą jest lęk przed
własną śmiertelnością) zwiększa motywację do zbudowania „nowego
ładu” Greenberg i Pyszczynski
● Człowiek odczuwa lęk przed kruchością, w sytuacjach, takich jak ruina kariery,
śmierć bliskiej osoby, poważne zagrożenie zdrowia, zerwanie ważnego
związku
Sytuacje takie wyzwalają silny motyw ucieczki przed lękiem poprzez zanegowanie
„śmierci i bezsensu życia”

Można sądzić, że formą tej ucieczki od lęku, zwłaszcza w sytuacjach kryzysu jest nie
tyle obrona ładu istniejącego, co poszukiwanie i budowania nowego ładu

Obszary kryzysów
● Rozwojowe — zachodzące w toku rozwoju, które powodują gwałtowną
zmianę lub zwrot życiowy, wywołujące nagłą reakcję.
● Sytuacyjne — powstają w wyniku rzadkich i nadzwyczajnych zdarzeń,
których nie jesteśmy w stanie przewidzieć lub kontrolować.
● Egzystencjalne — wewnętrzne konflikty i lęki, związane z ważnymi dla ludzi
sprawami.
● Środowiskowe — naturalne lub spowodowane przez człowieka, pochodzenia
politycznego, biologicznego, gospodarczego.

Zdarzenia — wzrost
Metafora trzęsienia ziemi (seismic event) — w wyniku zdarzenia zburzony zostaje
dotychczasowy ład i poruszone zostają podstawy fundamentalnych przekonań
człowieka. Również wydarzenie wymagające przystosowania i zmian życiowych.

Proces wzrostu potraumatycznego:

● Zdarzenie o wstrząsowym charakterze.
● Podważenie podstawowych schematów świata i przekonań osoby na temat
siebie oraz sensu swojej egzystencji.
 ● Mogą zostać zbudowane nowe schematy, gdy osoba zaangażuje się
poznawczo i przemyśli swoje aktualne cele życiowe.
● Rekonstrukcja autonarracji, by obejmowała ona wydarzenie wstrząsowe.

TRAUMA
PTSD jest odpowiedzią organizmu ma nadmiernie stresujące wydarzenie
wywołujące przerażenie, szok emocjonalny (…) jest reakcją niespecyficzną, gdyż
stresory różnią się rodzajem i siłą, a ludzie wystawieni na ich działanie mogą
być mniej lub bardziej odporni na jej występowanie …”
Horowitz(1986)
Kryterium A
Konfrontacja ze zdarzeniem, w którym ktoś poniósł śmierć, wystąpiło zagrożenie
życia, poważny uraz lub przemoc seksualna, w przynajmniej jeden z następujących
sposobów:

1. Osoba przeżyła traumatyczne doświadczenie/a.

2. Osoba była świadkiem wydarzenia/wydarzeń, które dotyczyły innych osób. 3.
Osoba dowiedziała się o traumatycznym wydarzeniu/wydarzeniach, które zdarzyło/y
się bliskiemu członkowi rodziny lub przyjacielowi. Jeśli wydarzeniem tym jest śmierć
lub zagrożenie życia członka rodziny lub przyjaciela musi być gwałtowna lub
wskutek wypadku.
4. Osoba wielokrotnie lub bardzo intensywnie doświadczała szczególnie
awersyjnych aspektów zdarzeń traumatycznych (np. pracownicy służb zbierających
ludzkie szczątki, policjanci konfrontowani z drastycznymi szczegółami dotyczącymi
przemocy wobec dzieci).

Uwaga: Kryterium A4 nie dotyczy konfrontacji z wydarzeniami poprzez media

elektroniczne, telewizję, filmy lub zdjęcia, chyba że konfrontacja ta jest związana z
wykonywanym zawodem.

Konsekwencje bezpośredniej i pośredniej ekspozycji na traumatyczne

Częstość występowania:
● PTSD
○ około 8 % populacji doświadcza konsekwencji zdarzenia
traumatycznego
○ 15% pracowników służb medycznych i innych instytucje zajmujących
się zdrowiem i praca w obszarze socjalnym spełnia kryteria
diagnostyczne tego zaburzenia
● Wtórny stres traumatyczny
○ 15,2% pracowników socjalnych
○ 19,2% służba zdrowia
○ 39% wymiar sprawiedliwości
● Wypalenie zawodowe
○ 67% pracowników służba zdrowia

Powstanie PTSD a trzy okresy

Okres przedtraumatyczny
Obejmuje dwie grupy czynników. Cechy osobowościowe, które powodują określone
reakcje i wyznaczają subiektywną ocenę danej sytuacji, oraz specyficzny stan, w
którym znajdowała się osoba przed skonfrontowaniem z traumą.

Okres traumy
Siła doznań, będących konsekwencją zdarzenia traumatycznego, a także
znaczenie, jakie owemu zdarzeniu nada jednostka. Reprezentacje bodźców kodują
się w pamięci ikonicznej i często powracają jako natrętne wspomnienia.

Okres potraumatyczny
Próby unikania natrętnych wspomnień, asymilacja zdarzenia i próba zrozumienia
sytuacji oraz swojego miejsca w niej (strategie zaradcze). Dużą rolę odgrywają
emocje, a także poziom przetworzenia reprezentacji zdarzenia traumatycznego.
Kluczowy okazuje się też kontekst społeczny.

Diagnostyka
Według DSM-5 (APA, 2013. Z pominięciem szczegółów, za dużo notatek) ●
Narażenie na śmierć lub groźbę śmierci, poważny uraz lub przemoc seksualną
(również bycie świadkiem lub dowiedzenie się o takich przeżyciach kogoś
bliskiego), w jeden (lub większą liczbę) spośród wymienionych sposobów;
● Obecność jednego (lub większej liczby) spośród podanych niżej natrętnych
objawów, związanych z traumatycznym wydarzeniem (wydarzeniami),
występujących po raz pierwszy po doświadczeniu traumatycznego przeżycia
(przeżyć);
● Utrwalone unikanie bodźców związanych z traumą, niewystępujące przed
traumatycznym wydarzeniem (wydarzeniami);
● Niekorzystne zmiany w zakresie zdolności poznawczych i w nastroju,
związane z traumatycznym wydarzeniem (wydarzeniami), doświadczane po
raz pierwszy lub nasilające się po nim;
● Wyraźne zmiany w zakresie pobudliwości;
● Czas trwania kryteriów B, C, D i E wynosi więcej niż miesiąc; ●
Zakłócenie powoduje znaczące kliniczne cierpienie lub upośledzenie
funkcjonowania w sferze społecznej, zawodowej i w innych ważnych
obszarach.

Dysocjacja
Orbach (1995) definiuje dysocjację jako czasowe zwężenie strumienia
świadomości obejmujące trzy poziomy:
● poziom poznawczy (zmienna percepcja siebie i otoczenia),
● poziom emocjonalny (poczucie obcości i obojętność wobec otoczenia lub/i
 samego siebie) oraz
● poziom fizjologiczny (podwyższony próg wrażliwości).

Dysocjacja jest też rozumiana jako sposób radzenia sobie ze stresem

indukowanym przez czynniki zewnętrzne lub wewnętrzne polegającym na zmianie
zachodzącej w integrującej funkcji tożsamości lub świadomości (Horowitz i in.,
1990).

Objawy dysocjacji:
● Depersonalizacja — przewlekłe lub nawracające wrażenie bycia oddzielonym
od siebie, dające się porównać z poczuciem bycia zewnętrznym
obserwatorem własnych procesów myślowych lub swojego ciała.
● Derealizacja — przewlekłe lub nawracające poczucie nierealności otoczenia
(świat wydaje się odrealniony, odległy, podobny do snu).
Osiowe objawy zaburzeń pourazowych
● Nadmierne pobudzenie (arousal);
● Ponowne przeżywanie (intrusive re-expierencing);
● Unikanie (avoidance);
● Zmiany w procesach poznawczych i nastroju;

Trauma a mózg
● Kortyzol
● Glikokortykoidy
○ Hormony wydzielane przez nadnercza w odpowiedzi na stres
○ Biorą udział w reakcji walki lub ucieczki
○ Pobudzają rozpad złożonych substancji na podstawowe kwasy
tłuszczowe i aminokwasy, które mogą być wykorzystywane jako
natychmiastowe źródło energii

Kortyzol - uraz
● Bezpośrednim następstwem ekspozycji na traumę jest zwykle wzrost
poziomu kortyzolu
● Przewlekła ekspozycja na działanie hormonów stresowych uszkadza neurony
hipokampa, co u szczurów daje w efekcie deficyty pamięci
● Kortyzol zmienia budowę synaps i strukturę dendrytów hipokampa,
 powodując tym samym rzeczywiste zmiany w jego ogólnej strukturze
i objętości (obniża jego rolę hamującą)
● Do niewielkiego uszkodzenia neuronów dochodzi, jeśli stres trwa tylko kilka
dni, jednak gdy glikokortykoidy krążą przez kilka tygodni rozpoczyna się
atrofia neuronów

Noradrenalina
● W czasie traumy uruchomienie miejsca sinawego wzmacnia pamięć
niebezpieczeństwa i stanowi rodzaj komendy „drukuj” dla obwodów
pamięci ciała migdałowatego - jądra podstawno-boczne
● Utrwala się traumatyczne wspomnienie, te szlaki uruchamiają się łatwiej pod
wpływem późniejszych słabszych stresorów - dopływ noradrenaliny w
okresie spokoju może spowodować, że dawne traumatyczne skojarzenia
dotrą do świadomości i przesłonią teraźniejsze doświadczenia

Serotonina
● Moduluje reaktywność noradrenargiczną oraz pobudzenie
● Spadek poziomu serotoniny
● Niezdolność modulacji pobudzenia, np. wzmożona reakcja przestrachu,
zwiększone pobudzenie w reakcji na bodźce nowe lub ból - nadmierna
drażliwość , nadmierna pobudliwość i nadmierna wrażliwość, wybuchy
agresji

Opiaty endogenne
● Wzrost wydzielania endogennych opioidów z dużym prawdopodobieństwem
może prowadzić do amnezji
● Łagodzą ból w sytuacji walki i ucieczki
● powodują znieczulenie i stępienie emocji
● pozwalają jednocześnie na „beznamiętny zapis” - brakuje interpretacji i
znaczenia zapamiętywanej sytuacji
Dopamina
Układ współczulny Układ przywspółczulny

● pobudzający
● hamujący
● działa dopamina i adrenalina
● działa głównie acetylocholina
 ● Wzrost dopaminy pobudza korę czołową
● Nadmierna czujność, paranoja i zaburzenia postrzegania pod wpływem
stresu

Acetylocholina
● Neuromodulator w obwodowym układzie nerwowym
● W CUN jako neuromodulator , pobudzająco, w procesach konsolidacji
pamięci, regulacji cykli snu, inicjacji snu REM

Oś podwzgórze - przysadka - nadnercza (HPA)

● System hormonalny pozostający w stałym sprzężeniu - podstawowa rola

adrenaliny i noradrenaliny
● Hormony kortykotropowe (kortykoliberyna - CRH) z podwzgórza stymulują
komórki przedniego płata przysadki mózgowej wydzielają hormon
adrenokortykotropowy (kortykotropina - ACTH) do układu krążenia
● ACTH trafia do kory nadnerczy, pobudzając ten organ do wydzielania
glikokortykoidów do układu krążenia (hormonu glikokortykoidowego -
kortyzolu)

Trauma a procesy poznawcze, emocje

Schematy:
● Skrajnie pozytywne (trudności z przetwarzaniem informacji traumatycznej z
powodu dużej rozbieżności)
● Skrajnie negatywne (negatywne schematy wzmocnią emocje doświadczane
podczas traumy zwłaszcza z patologicznym obrazem traumy)

Model procesów prowadzących do rozwoju PTSD

Model procesu wychodzenia z traumy

Teoria Horowitza
● Osoba doświadczająca traumy posługuje się utrwalonymi schematami
dotyczącymi oczekiwań związanych z przyszłością wynikającymi z jej
doświadczeń
● Zdarzenia traumatyczne dostarczają zbyt wielkich ilości płynących z wnętrza i
z zewnątrz - informacji, z których ogromna część nie pasuje do schematów
poznawczych jednostki z uwagi na to, że są one poza zakresem normalnego
ludzkiego doświadczenia
● Osoba nie może przetworzyć informacji, więc pozostają one oddzielone od
świadomości przy pomocy zaprzeczania i odrętwienia
 ● Traumatyczna informacja czasem staje się jednak świadoma jako część
procesu przetwarzania informacji dzięki intruzji (wdzieraniu się)

Model rozprzestrzeniania się pobudzenia

● Pobudzenie jednego węzła (pojęcia) w sieci powoduje pojawienie się
pobudzenia wśród węzłów sąsiednich
● Im bliżej położone są węzły sąsiednie, tym silniejsze będzie ich pobudzenie -
do odległych dociera pobudzenie osłabione
● Ważna jest bliskość semantyczna (bliskość znaczenia) lub bliskość
skojarzenia

SIEĆ STRACHU
Teoria przetwarzania emocjonalnego (Foa i Kozak, 1986)
● Po wydarzeniu traumatycznym tworzy się sieć strachu gromadzi informacje o
tym co zagrażające
● Bodźce związane z urazem są reprezentowane silnie w sieci = są łatwiej
aktywowane przez wiele impulsów zewnętrznych i wewnętrznych
Plastyczność mózgu - wychodzenie z traumy

Terapia metodą przedłużonej ekspozycji (PE) Edna Foa

TF CBT zorientowana na Traumę Terapia poznawczo behawioralna

● 10 12, cotygodniowych, 90 minutowych sesji

Kryzys utraty i żałoby – model Kubler-Ross

Żałoba jest procesem trwającym w czasie, którego istotą jest zmaganie się z bólem
i cierpieniem po stracie.

Syndrom ocalałego – poczucie winy w obliczu śmierci bliskiej osoby. Utrata

zainteresowania światem, wycofanie się.

Etapy utraty:
● Zaprzeczenie i izolacja
● Odrętwienie, negacja śmierci.
● Złość
● Przeżywanie silnych, często sprzecznych uczuć. Poszukiwanie winnego i
poczucie winy. Zwrócenie uwagi na siebie, dążenie do zrozumienia. ●
Targowanie się
● Poszukiwanie rozwiązania, zawieranie układów z lekarzami, z Bogiem o
jeszcze jedną szansę. Składanie obietnic i przyrzeczeń.
● Depresja
● Dominujące uczucie straty, smutku, wyciszenia się i przygotowania do straty.
● Akceptacja
● Etap równowagi, wewnętrznego spokoju.
Cechy żałoby:
 ● Uniwersalność;
● Przewidywalność;
● Brak kontroli zachodzących procesów, które tworzą sytuację obciążenia;

Cechy patologicznej żałoby:

● Dążenie do przerwania cierpienia przez wycofanie się z kontaktów z
otoczeniem lub śmierć;
● Odroczenie procesu żałoby (żałoba odroczona);
● Nadmierna aktywność przy braku poczucia straty, aktywność awanturnicza; ●
Objawy psychosomatyczne lub symptomy choroby, która stała się przyczyną
śmierci bliskiej osoby;
● Okazywanie wrogości krewnym, zachowania autodestrukcyjne;
● Lękowe unikanie bodźców związanych ze stratą;
● Idealizacja zmarłej osoby;
● Natrętne sny o zmarłym;

Parkes:

Żałoba chroniczna – przedłużająca się reakcja na stratę, nie przynosząca

satysfakcjonującego zakończenia. Może trwać kilka lat.

Żałoba zahamowana – nie przeżywa się utraty w sposób

otwarty. Charakterystyczne dla okresu dzieciństwa.

Żałoba opóźniona – ekspresja przeżyć jest opóźniona.

Żałoba wyolbrzymiona – zbyt intensywna odpowiedź na stratę, może prowadzić do

zaburzeń.

Żałoba maskowana – symptomy i trudności w funkcjonowaniu nie są przypisywane

stracie.
MOTYWACJA
Motywacja - wszelkie mechanizmy odpowiedzialne za uruchomienie,
ukierunkowanie, podtrzymanie i zakończenie zachowania. Pojęcia motywacji używa
się zarówno w odniesieniu do stanów, w których organizm podejmuje działania
ukierunkowane na uzyskanie jakiegoś elementu niezbędnego do normalnego
funkcjonowania, jak i wtedy, gdy niczego, co niezbędne do życia, mu nie brakuje. W
tym drugim wypadku jednostka stawia sobie nowe cele i chce osiągnąć stan
subiektywnie lepszy od istniejącego.

Pytania, na które każda teoria motywacji powinna udzielić odpowiedzi: ●

Dlaczego spośród wielu możliwych sposobów podmiot wybrał ten, a nie inny?
(Co decyduje o wyborze formy aktywności, kierunku zachowania itp.?) ● Co
sprawia, że działanie jest kontynuowane? (Mechanizmy podtrzymujące
aktywność)
● Co sprawia, że aktywność zostaje zaniechana przed osiągnięciem celu?
(Mechanizmy warunkujące zaniechanie zachowania, np. wyczerpanie,
zniechęcenie itp.)
● Co sprawia, że zachowanie zostaje ustane za zakończone? (Mechanizmy
rozpoznawania wyniku czynności)

Motyw - proces, bodziec wewnętrzny lub zewnętrzny, który popycha

jednostkę do podjęcia pewnego działania

Popęd - odnosi się tylko do takich procesów, które mają wyraźnie określone podłoże
fizjologiczne, niezaspokojenie rodzi poważne konsekwencje dla integralności
organizmu, motyw o charakterze biologicznym

Potrzeba - stan lub proces pobudzający do działania, związany z homeostazą

psychologiczną

Funkcje procesów motywacyjnych

● Wzbudzanie energii, aktywizacja - poziom pobudzenia człowieka zmienia się
na kontinuum, poczynając od bardzo niskiej aktywacji, charakterystycznej dla
stanu snu, a kończąc na bardzo wysokiej, typowej dla bardzo silnej
motywacji, czy wręcz afektu. Im silniejsza aktywizacja, tym większa ilość
energii wydatkowanej do realizacji jakiegoś działania
● Funkcja ukierunkowująca - dzięki niej nasze zachowanie nastawione jest na
osiągnięcie pewnego celu. Motywacja sprawia, że nasze dążenia do celu
cechują się pewną stałością i w trakcie dążenia do celu nie jesteśmy
 rozpraszani przez rozmaite czynniki uboczne
● Podtrzymywanie działania - kiedy zostanie uruchomione pewne działanie
motywowane, trwa ono tak długo dopóki jednostka nie osiągnie stojącego
przed nią celu. Człowiek o silnej motywacji potrafi dążyć do celu pomimo
istnienia przeszkód czy czynników, które uniemożliwiają realizację celu w
danym momencie
● Wartościowanie - w otoczeniu jednostki znajduje się wiele potencjalnych
celów, które można by osiągnąć. Motywacja (w sensie dyspozycyjnym)
decyduje o tym, które cele zostaną uznane za ważne, a które za
drugoplanowe
● Selekcjonowanie dostępnych informacji -do człowieka dociera olbrzymia ilość
informacji. Selekcja “uwagowa ” opiera się w znacznym stopniu na fizycznych
właściwościach informacji. Natomiast motywacja selekcjonuje informacje ze
względu na aktualnie realizowane cele działania. Ta selekcja jest już bardziej
elastyczna niż selekcja ze względu na cechy fizyczne
● Organizowanie pojedynczych reakcji w globalne i uporządkowane struktury -
dzięki motywacji pojedyncze reakcje integrowane są w zorganizowane zespoły
pozwalające na bardziej sprawne osiąganie pewnych celów
Ewolucyjne podejście do motywacji
Teorie instynktów
Motywacja jako gotowość do wykonania utrwalonych wzorców zachowania

Instynkt (popęd) - biologicznie ukształtowany stereotypowy wzorzec postępowania

(instynkt rodzicielski, rozrodczy, migracji itp)

● Wrodzony mechanizm wyzwalania nie wymagający uczenia się bodziec lub

zespół bodźców stanowiący konieczny i wystarczający warunek wystąpienia
zachowania instynktownego
● bodźce wyzwalające: kształt, barwa, zapach, kierunek ruchu itp.
● Nawet silny instynkt sam w sobie nie uruchamia zachowania ●
konieczny jest bodziec wyzwalający
Zasada podwójnej kwantyfikacji: uruchomienie zachowania jest efektem
interakcji siły działania popędu i siły działania bodźca wyzwalającego:
 ● przy silnym popędzie wystarcza słaby bodziec wyzwalający, aby uruchomić
zachowanie
● przy słabym popędzie do uruchomienia zachowania konieczny jest silny
bodziec wyzwalający

Zarówno nurt etologiczny, jak i socjobiologiczny wywodzą się od Karola Darwina.

Nurt etologiczny
Konrad Lorenz, Nikolas Tinbergen, Irenaus Eibi-Eibenfeldt.

● Motywacja jako gotowość do wykonania ewolucyjnie utrwalonego wzorca:

● Instynkt (popęd), m.in.:
● Rodzicielski;
● Rozrodczy;
● Migracji;

Instynkty mają strukturę hierarchiczną.

● Aktywność sterowana instynktem składa się z trzech różnych etapów:
● Etap narastania instynktu.
● Etap apetytywny, charakteryzujący się rosnącym niespecyficznym i
specyficznym pobudzeniem organizmu.
● Etap konsumacyjny (zachowania spełniające), kończący się rozładowaniem
instynktu.

Sam instynkt nie wystarcza, decydujące znaczenie mają mechanizmy i bodźce

wyzwalające.
● Kształt;
● Barwa;
● Zapach;
● Kierunek ruchu;
Jeśli instynkt jest bardzo silny, a brakuje bodźców wyzwalających, to może
dochodzić do aktywności jałowej (vacuum activity), ukierunkowanej na
rozładowanie instynktu.
Koncepcje etologiczne nie wyjaśniają na przykład zaprzestania pewnych zachowań
jeszcze przed fazą konsumacyjną, ponawiania zachowań (odbudowa zniszczonego
gniazda), kompulsywnego powtarzania czynności czy złożonych, długoterminowych
form ludzkiego działania.

Nurt socjobiologiczny
● Wrodzony charakter zachowań (Dawkins, Wilson);
● Podstawowym motywem do wszelkich działań jest rozpowszechnianie
własnych genów;
● Niektóre strategie rozpowszechniania genów:
● Agresja;
● Dobór partnera_ki;
● Altruizm;
● Terytorialność;
● Dominacja samców;

Socjobiologia nie dostarcza odpowiedzi na podstawowe pytanie, dotyczące wyboru

jednego spośród wielu możliwych zachowań. Dodatkowo, odwołując się do tych
samych założeń, koncepcje socjobiologiczne wyjaśniają i wegetarianizm, i
kanibalizm. Teoria wyjaśniająca wszystko nie poddaje się falsyfikacji, traci zatem
status teorii naukowej. Ponadto teorie socjobiologiczne słabo przewidują
zachowania złożone, a przewidywania te są tym słabsze, im bardziej zaawansowany
ewolucyjnie organizm.

Psychodynamiczna teoria motywacji

● Źródłem wszelkich zachowań jest energia psychiczna
● Mechanizmem motywacyjnym jest redukcja napięcia
● Zachowania są ukierunkowane przez wrodzone popędy: popęd życia (czyli
popęd seksualny) oraz popęd przeżycia (np. głód), popęd śmierci ● Motywy
ludzkiego zachowania mają charakter nieświadomy ● Konflikt - id, ego i
superego pozostają w nieustannym konflikcie, bo konfliktowe są ich motywy
i cele

Cztery kryteria popędów:

● Źródło popędu — stałe lub odnawialne;
● Impet popędu — wielkość działającego napięcia;
● Przedmiot popędu — stan organizmu lub obiekt, który redukuje napięcie;
● Zaspokojenie popędu — usunięcie napięcia.
Jednak zbyt wąska klasyfikacja popędów teorii freudowskiej nie wyjaśniała wielu
zachowań.

Nurt kulturowy
● Zasadniczo nieświadoma motywacja;
● Rozszerzenie popędów ze stanowiska Freuda;

Mechanizmy motywacyjne według Karen Horney:

● Potrzeba bezpieczeństwa i lęk podstawowy jako konsekwencja braku jej
zaspokojenia;
● Wyidealizowany obraz własnej doskonałości (Ja idealnego), który pozostaje
w konflikcie z Ja realnym.

Prekursor humanistycznej teorii motywacji — Erich Fromm:

● Integralność własnej osoby;

Harry Sullivan:
● Potrzeba przyjemności;
● Potrzeba bezpieczeństwa.

Cofer i Appley — podsumowanie stanu psychodynamicznej teorii

motywacji: ● Energia — biologiczne stany organizmu.
● Geneza zachowania — popędy (potrzeby, instynkty).
● Samokontrola motywacji — motywacja najczęściej nieświadoma.
● Mechanizm motywacyjny — redukcja napięcia.

Behawiorystyczna teoria motywacji

Koncepcja empiryczna;
Siłę motywacji, jej ukierunkowanie ocenia się po liczbie prób, po wielkości
włożonego wysiłku, po pokonanych przeszkodach, uzyskanych wzmocnieniach.
Popęd - wielkość deficytu jakiegoś ważnego dla organizmu czynnika pozytywnego
lub siła oddziaływania czynnika negatywnego. Jest to mniej lub bardziej specyficzne
napięcie, uruchamiające czynności zmierzające do usunięcia tego napięcia.
Do wystąpienia zachowania nie wystarczy jednak sam popęd, niezbędny
jest czynniki mogący zredukować ów popęd.

popędy pierwotne - nie wymagają uczenia się (np. głód)

popędy wtórne - wymagają uczenia się (np. głód nikotynowy)

Pobudka (przynęta) - to obiekt lub stan mający zdolność redukowania lub

zmniejszania wielkości popędu.

Wzmocnieniem pozytywnym jest każdy obiekt lub stan rzeczy, który zwiększa
prawdopodobieństwo powtórzenia reakcji wywołanej działaniem danego bodźca.
Czasem wzmocnienie może być pobudką, czasem pobudka dostarcza
wzmocnienie.

Wielkość wzmocnienia, odstęp czasowy między reakcją a wzmocnieniem, częstość

wzmocnień i ich regularność decydują o prawdopodobieństwu wykonywania
reakcji. ● Brak oczekiwanego wzmocnienia pozytywnego spełnia funkcję kary; ●
Brak oczekiwanego wzmocnienia negatywnego spełnia funkcję nagrody;

Warunkowanie instrumentalne - nagroda/kara

Clark Hull
● Motywacja ma źródła w walce o byt;
● Deficyt obiektów pozytywnych lub nadmiar obiektów negatywnych
uruchamia popęd;
● Popędy uruchamiają zachowania, te z kolei przynoszą wzmocnienia;
● Potencjał pobudzeniowy = nawyk*popęd

Teoria Potrzeb i psychologia humanistyczna

● Wszystkie ludzkie działania można wyjaśnić przy pomocy ograniczonej ilości
potrzeb:
○ niedoboru (np. podstawowe potrzeby)
○ wzrostu (rozwoju)
● Ludzie są z natury dobrzy i mają wrodzoną (biologiczną) skłonność do
rozwoju i dojrzewania
 ● Ludzie dążąc do zaspokojenia swoich potrzeb i rozwoju potrafią ocenić, co
jest dla nich dobre, a co złe - a zatem to, do czego dążymy, zależy od naszej
oceny korzyści
Teoria motywacji Maslowa
● Potrzeby niedoboru (D-needs);
○ Fizjologiczne;
○ Bezpieczeństwa;
○ Przynależności i miłości;
○ Szacunku.
● Potrzeby wzrostu (B-needs);
○ Samoaktualizacja (B-needs)
○ Pełne wykorzystanie własnych możliwości, pełny rozwój własnych
zdolności.
○ Potrzeba samoaktualizacji motywuje do spełniania potrzeb wyższych.

Maslow: samorealizacja to wewnętrzny „popęd'' (drive)

Motywacja istnienia — im więcej się spełniamy w jakimś kierunku, tym więcej tego
pragniemy.

Doświadczenia szczytowe — chwile intensywnego szczęścia.

Wątpliwości
Założenia tej teorii są tak skonstruowane, że można wyjaśnić nimi nawet sprzeczne
wzajemnie fakty. Krytykuje się również założenie o hierarchicznej naturze potrzeb.
Motywacja braku — niezaspokojone potrzeby podstawowe mogą zdominować
dążenia człowieka.

Potrzeby podstawowe:
● stałość przejawiała się u różnych jednostek
● mają szczególne znaczenie dla funkcjonowania człowieka - ich
niezaspokojenie prowadzi do patologii
● są wrodzone, a jedynie ich sposób przejawiania się jest warunkowany
kulturowo
● ułożone są w naturalną hierarchię, od potrzeb o większym znaczeniu
 biologicznym, do potrzeb „wyższych” - specyficznie ludzkich
● potrzeby niższe dysponują większą siłą motywacyjną - potrzeby mniej
podstawowe biologicznie dochodzą do głosu tylko wtedy, gdy nie są
„zagłuszane” przez bardziej podstawowe
● przy niewystarczającym zaspokojeniu potrzeba nie blokuje pojawienia się
potrzeby wyższej, lecz nadal pozostaje aktywnym wyznacznikiem
zachowania

Motywacja braku vs motywacja wzrostu

Motywacja homeostatyczna - motywacja braku

Gdy potrzeby są niezaspokojone, rodzi się napięcie energetyczne
wywołujące negatywne emocje, co prowadzi do podjęcia działań
prowadzących do odzyskania równowagi wewnętrznej
(homeostazy)

Motywacja heterostatyczna - motywacja wzrostu

Dotyczy takich motywów, jak dążenie do sensu życia, potrzeba
samorealizacji, czy żądza władzy nie podlegają one prawom „napięcie
ulga”, ale działają według zasady „apetyt rośnie w miarę jedzenia”
Motywacja do rozwoju - potrzeba sensu życia
Logoterapia
● Trzecia wiedeńska szkoła psychoterapeutyczna (za pierwszą uważa się
psychoanalizę Freuda, za drugą psychologię indywidualną Adlera)
● Logos - słowo/sens (skupia się na sensie ludzkiej egzystencji i na
poszukiwaniu sensu przez człowieka)
● Skupia się na przyszłości do czego ma pacjent w swoim życiu dążyć i na
uświadomieniu mu wymiaru jego odpowiedzialności (np. terapeuta nie
osądza, bo nie bierze odpowiedzialności osądzania)
● Zawsze zostawia pacjentowi decyzję zarówno co do tego, co jest sensowne, a
co nie, jak i co do tego, co jest dobre, a co nie
● Zadanie : pomoc w odnalezieniu sensu życia
● Rozszerza świadomość pacjenta, po to, by ten zdał sobie sprawę z istnienia
szerokiego spektrum potencjalnego sensu

Wola sensu
● Dążenie do znalezienia sensu jest najpotężniejszą siła motywującą (wola
sensu - konkretny sens własnej egzystencji)
● Sumienie jest organem sensu, wartości Frankl wskazuje jako nośniki sensu
 ● Sens jest unikatowy - tylko człowiek może go wypełnić
● Sens nie może być człowiekowi dany przez drugiego człowieka, terapeutę czy
jakiegoś guru, nie może być wymyślony ani też wytworzony, musi być
odnaleziony przez konkretną osobę w jej konkretnym życiu i w jej konkretnej
sytuacji

Proaktywność
● Ludzie mają zdolność do motywowania siebie, wyznaczania celów,
planowania strategii, oceniania i modyfikowania swojego bieżącego
zachowania zgodnie ze standardami
● Przewidują wyniki działania i planowanie zgodnie z tym co jest motywujące
● Są proaktywni a nie reaktywni (ustalają standardy i cele a nie reagują tylko
na wymagania otoczenia)

Determinizm genetyczny - to przez moich dziadków, np odziedziczona porywczość

Determinizm psychologiczny - to przez moich rodziców, np. strach przed
występami publicznymi

Determinizm środowiskowy - to przez mojego szefa, np. nie dostałem awansu bo

szef mnie nie lubi

PROAKTYWNOŚĆ = ODPOWIEDZIALNOŚĆ
 ● bez względu na sytuację mam wolność wyboru
● decyduję o swoim wnętrzu, jak wszystko co przeżywam wpływa na mnie,
nadaję sens i znaczenie

Zdrowie psychiczne
● Podstawą zdrowia jest pewien stopień napięcia - rozdźwięk pomiędzy tym, co
już osiągnęliśmy a co jeszcze musimy osiągnąć, między tym kim jesteśmy a
kim powinniśmy być bo to cecha natury ludzkiej, zawsze możliwa do
zmniejszenia
● wola sensu może ulec frustracji -> frustracja egzystencjalna (sama w sobie
nie jest patogenna) -> nerwica noogenna (wynik problemów
egzystencjalnych) -> zadanie: przeprowadzenie pacjenta przez kryzys
egzystencjalny i wskazanie mu dróg rozwoju (wskazanie potencjalnego sensu
by wzbudzić wolę sensu)

Egzystencjalna pustka
● Poczucie całkowitego braku sensu życia
● Brak świadomości celu, dla którego warto byłoby żyć
● Poczucie wewnętrznej pustki, życie na duchowej pustyni
● Przejaw stan permanentnego znudzenia
● Sfrustrowana wola sensu jest kompensowane przez wolę mocy, pieniędzy,
przyjemności, zachowania seksualne
Motywacja w psychologii poznawczej
Poznawcze mechanizmy motywacyjne
● Ciekawość poznawcza - ciekawość i uruchamiane przez nią dążenia często
mają większe oddziaływanie motywacyjne niż podstawowe potrzeby ●
Oczekiwania - im wyższe oczekiwania, tym wyższa motywacja i lepsze
osiągane wyniki
● Niezgodność poznawcza - sytuacja, w której następuje niezgodność
poznawcza, jest przykra

Koncepcja dysonansu poznawczego

Leon Festinger — uczeń Kurta Lewina, współtworzył topologiczną teorii
motywacji, stworzył koncepcję dysonansu poznawczego.
Założenia:
● Ludzie gromadzą dane poznawcze, stanowiące fragment całej wiedzy;
● Dane te można ze sobą porównywać;
● Wynikiem porównania danych może być ustalenie jednej z trzech relacji
pomiędzy nimi: konsonansu, dysonansu lub braku związku;
● Wielkość dysonansu/konsonansu zakłada, że dysonans lub konsonans jest
tym większy, im ważniejsze są dane poznawcze;
● Całkowita wielkość dysonansu jest tym większa, im korzystniejsza jest
proporcja relacji dysonansowych do wszystkich relacji znaczących; ● Brak
związku jest motywacyjnie obojętny.

Konsonans pojawia się wtedy, gdy z treści jednego elementu wynika treść
drugiego. Jest stanem pozytywnym, jednostka chce go podtrzymać, a jeśli
został zaburzony to przywrócić.

Dysonans pojawia się wtedy, gdy z treści jednego elementu wynika psychologiczne
przeciwstawienie lub zaprzeczenie drugiego. Uruchamia działania zmierzające do
usunięcia sprzeczności.

Sposoby redukowania dysonansu:

● Operacje poznawcze, zmiana treści jednego z elementów, zmiana przekonań;
 ● Dodanie danych konsonansowych wobec jednego z przekonań, ● Niekiedy do
usunięcia dysonansu konieczna jest najpierw zmiana
rzeczywistości zewnętrznej (mocne zakotwiczenie poznawcze utrwalonych
reprezentacji rzeczywistości);

Wielkość dysonansu poznawczego zależy od:

● wielkości różnicy między danymi poznawczymi
● stopnia ważności niezgodnych danych
● stopnia usuwalności niezgodności

Daniel Berlyne
Kanadyjski behawiorysta, zajmujący się zagadnieniami eksploracji i
ciekawości poznawczej.

● Konflikt poznawczy (niezgodność informacyjna) jest czynnikiem negatywnym,

zakłócającym normalne funkcjonowanie człowieka;
● Konflikt wywołuje pobudzenie wymagające redukcji;
● Uruchomienie ciekawości oraz myślenia ukierunkowanego na rozwiązanie
problemu rodzi motywację do działania;

Deprywacja sensoryczna — ograniczenie dopływu lub prawie całkowite

pozbawienie bodźców.

Cztery rodzaje deprywacji sensorycznej:

● Zaburzenia percepcji.
● Zaburzenia procesów myślowych, zaburzenia pamięci, zaburzenia
wykonywania czynności (np. pisania).
● Przeżywanie halucynacji.
● Przeżywanie negatywnego napięcia, silnych lęków.

Psychologia topologiczna
● Autorem jest Kurt Lewin.
 ● Dynamika zjawisk psychicznych i ich duża zmienność w czasie;
● Systemowy charakter zjawisk i procesów psychicznych;
● Ukierunkowany charakter ludzkiego zachowania;

Te trzy fakty tworzą podstawę koncepcji przestrzeni życiowej. Przestrzeń (pole

psychologiczne) tworzy człowiek i jego środowisko jako całość, z kolei pole
psychologiczne jako całość wyznacza zachowanie, które jest w całości wyznaczone
przez pole psychologiczne.

Efekt Blumy Zeigarnik — lepsze zapamiętywanie zdań niedokończonych. Efekt

Marii Owsiankiny — spontaniczna tendencja do dokańczania rozpoczętych i
przerwanych zdań.

Siły w polu psychologicznym są aktywnym modyfikatorem

zachowania. ● Siły pozytywne, wywołują dążenie;
● Siły negatywne, wywołują unikanie;
Systematyzacja

Cztery różne modele według Kristena Madsena:

● Model homeostatyczny: źródłem motywacji jest zaburzenie homeostazy
organizmu.
● Model podnietowy: źródłem motywacji zachowania jest bodziec i jego
działanie. Bodziec uruchamia odpowiednie procesy energetyczne. ●
Model poznawczy: bodźce uruchamiają procesy poznawcze, te zaś
uruchamiają procesy energetyczne i kształtują reakcję.
● Model humanistyczny: źródło zachowań jest wewnętrzne (bez bodźców), a
reakcje kształtowane są przez wewnętrzne procesy poznawcze i wewnętrzne
procesy energetyczne. Sytuacja zewnętrzna nie ma wpływu na kształtowanie
motywacji, co najwyżej na przebieg zachowania.

Społeczno-poznawcza teoria Bandury

Modelowanie społeczne - ludzie uczą się przez obserwację , aktywnie poszukując
wiedzy o zachowaniach innych ludzi powtarzając w swoim zachowaniu to, co
widzieli u innych, albo słyszeli

Niezbędne elementy modelowania to:

Zaobserwowanie wzorca - w polu uwagi pojawiają się zwłaszcza zachowania
zauważane u osób bliskich lub te, które nam imponują
Przechowanie - aby wzorzec został właściwie zapamiętany, dane zachowanie
musi zostać zrozumiane
Zdolność do powtórzenia czynności - przez modelowanie uczymy się zachowań,
których możliwościami wykonania dysponujemy
Motywacja - chęć powtórzenia danego zachowania (gdy nie ma takiej
chęci, zachowanie nie zostanie zapamiętane to stanie się „biernym wzorcem
kognitywnym”)

Właściwości aktywności człowieka

Rdzenne właściwości aktywności ludzkiej:
● Intencjonalność - zdolność podejmowania działań wypływających z
wewnętrznej aktywności poznawczej
● Dalekowzroczne przewidywanie - obejmuje nie tylko przewidywanie
bliskich i odległych skutków danego zachowania, ale też ocenę ich
różnorodnych konsekwencji
● Samoregulacja - kierowanie własnym działaniem za pośrednictwem
standardów osobistych, autorefleksja, cele zakorzenione w systemie
wartości i poczuciu tożsamości osobistej
● Autorefleksyjność - osoba nie tylko wie, że coś może zrobić, ale też ile
wysiłku włożyła w daną aktywność i jakich (czy właściwych?) środków użyła

Intencjonalność i dalekowzroczne przewidywanie nadają życiu

cel i sens

Cel:
● Pobudza do wysiłku
● Wzmaga wytrwałość
● Ukierunkowuje
● Skłania do opracowywania strategii
(Bandura, 1991;Locke, Latham, 1990)

Zgodnie z poznawczą teorią motywacji wybór najlepszej drogi

wymaga naszej aktywnej postawy. Musimy bowiem zebrać potrzebne
informacje, uzmysłowić sobie wszystkie możliwości, sporządzić plany

Cele
Podstawą utrzymania wysokiej motywacji (Bandura) jest:
● wyznaczanie celów jasnych, trudnych, ale możliwych
● informacja zwrotna
● cele wyznaczane przez osobę (optymalny cel + zaangażowanie w działanie)
● poczucie kompetencji zaangażowanie
● poczucie własnej skuteczności

Cel motywujący do działania musi powodować rozdźwięk

zadanie musi być wyzwaniem, ale i musi powodować nadzieje, że można je wykonać

Rola wyobraźni w dążeniu do celu

symulacja umysłowa działania (proces a nie wynik)

Cele - bliskie i dalekie

Przekonanie o własnej skuteczności

Przekonanie o:
● możliwości prowadzenia skutecznego działania
● w nowych niejednoznacznych, nieprzewidywalnych, czasem stresujących
sytuacjach
● „wiara w siebie”, przekonanie „poradzę sobie” nawet w nie do końca znanych
warunkach

Teoria ukierunkowań ja (Hoggins)

Ja realne - koncepcja siebie formułowana wokół pytania: jaki jestem? Ja

idealne - koncepcja Ja formułowana wokół pytania: jaki chciałbym być?

Zawiera pożądane standardy idealne formułowane z perspektywy

osobistej lub „cudzej” - zinternalizowanych standardów osób znaczących

Ja powinnościowe - koncepcja siebie wokół pytania: jaki powinienem być?

Zawiera pożądane standardy powinnościowe formułowane z perspektywy
osobistej lub „cudzej” - zinternalizowanych standardów pochodzących od
zewnętrznego autorytetu

Motywacja
Człowiek stara się minimalizować uczucia negatywne (np. lęku ) oraz dąży do uczuć
pozytywnych, dlatego też podejmuje działania zmierzające do redukowania
rozbieżności w systemie Ja

Zmniejszanie rozbieżności w systemie Ja powoduje pojawienie się pozytywnych

uczuć:
● radości, satysfakcji, zapału, triumfu, dumy - w przypadku zmniejszania
rozbieżności między Ja realnym a Ja idealnym
● spokoju, ulgi, ukojenia, swobody - w przypadku zmniejszania rozbieżności
między Ja realnym a Ja powinnościowym

Teoria ukierunkowań ja
Procesy dążenia i unikania (Carver i Scheier)
Teoria czasu Zimbardo
● Trzy subiektywne, psychologiczne strefy czasowe: przeszłość, teraźniejszość i
przeszłość;
● Podejmowane decyzje są w dużym stopniu uwarunkowane przyjmowaną
indywidualną perspektywą czasu;
Główne perspektywy czasu
Pozytywna przeszłość
● Koncentracja na starych, dobrych czasach;
● Przechowywanie albumów, zdjęć, celebrowanie tradycyjnych świąt, rocznic;
● Decyzje oparte na wspomnieniach;
● Pozytywne nastawienie, nawiązywanie do szczęśliwych wspomnień;

Negatywna przeszłość
● Nieważne, co zrobię, moje życie nigdy się nie zmieni;
● Decyzje oparte na wspomnieniach;
● Niekończące się odtwarzanie przykrych wydarzeń, przekonanie, że ich życie
wypełniają same negatywne sytuacje;

Hedonistyczna teraźniejszość
● Raz się żyje;
● Gonienie za przyjemnościami, nowinkami, sensacjami;
● Unikanie przykrości;
● Decyzje oparte na doświadczanej sytuacji;
● Działanie pod wpływem chwili, chęć zaspokojenia swoich potrzeb mimo
możliwych konsekwencji;

Fatalistyczna teraźniejszość
● Co ma być, to będzie;
● Przekonanie, że decyzje mają nikłe znaczenie, a życiem kieruje los (lub fatum);
● Decyzje oparte na doświadczanej sytuacji;
● W pewnym sensie wegetacja za aktywnego życia;

Przyszłość
● Podjęte decyzje przynoszą rezultaty;
● Robienie planów, wyznaczenie sobie celów;
● Decyzje oparte na spodziewanych konsekwencjach;
● Znaczenie ma przyszłość moja i mojej rodziny (spadek po mnie itd);

Przyszłość transcendentalna
● Lepszym życiem będzie to po śmierci;
● Przygotowywania do tego, co będzie po śmierci;
● Decyzje oparte na spodziewanych konsekwencjach;
● Znaczenie ma wieczność, los pokoleń;