Problemy środowiskowe współczesnego świata –

powtórzenie

Wprowadzenie
Przeczytaj
Grafika interaktywna
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Problemy środowiskowe współczesnego świata –
powtórzenie

Źródło: dostępny w internecie: pixy.org, domena publiczna.

Środowisko geograficzne nieustannie ewoluuje pod wpływem czynników naturalnych

i antropogenicznych. Współczesne środowisko przyrodnicze, na które składają się takie
sfery Ziemi jak litosfera, morfosfera, pedosfera, atmosfera, hydrosfera (w tym kriosfera) oraz
biosfera, ulega degradacji, czego przyczyn upatruje się w działalności człowieka. Zmiany te
są na tyle znaczące, że w obiegu naukowym pojawił się termin antropocen, który oznacza
epokę geologiczną charakteryzująca się znacznym wpływem człowieka na ekosystem
i geologiczny system Ziemi. Okres ten obejmuje co najmniej ostatnie dwa stulecia.

Do najważniejszych globalnych problemów środowiskowych antropocenu należy zaliczyć: 1)

zanieczyszczenie powietrza, wody i gleby (w tym jej degradację); 2) ocieplanie się klimatu,
które przyczynia się między innymi do szybkiego zaniku pokrywy lodowej; 3) zmiany
użytkowania terenu, w tym głównie deforestację, ograniczającą naturalne tereny
siedliskowe dla zwierząt. W efekcie negatywnych zmian znaczne obszary naszej planety
dotyka katastrofa ekologiczna.

Twoje cele

Omówisz główne problemy środowiskowe we współczesnym świecie.

Wskażesz zależności między zmianami klimatycznymi, zmianami pokrycia terenu
oraz przebiegiem zjawisk i procesów w przyrodzie.
Przeanalizujesz wybrane dane statystyczne dotyczące zanieczyszczenia środowiska
i zmian klimatycznych.
Dostrzeżesz zbyt dużą ingerencję człowieka w środowisko i potrzebę ochrony
zasobów środowiska przyrodniczego.
Przeczytaj

Antropocen

Problemy środowiskowe współczesnego świata wiążą się z coraz szybciej postępującą

ingerencją człowieka w środowisko naturalne. Ingerencja ta zaczęła uwidaczniać się od
początku neolitu (10 000–4 000 p.n.e), a znacznie przyspieszyła wraz z rewolucją
przemysłową od końca XVIII wieku. Zmiany środowiska naturalnego spowodowane
antropopresją są tak duże, że według większości badaczy na koniec XVIII wieku datuje się
początek nowej ery – antropocenu.

Działalność człowieka w antropocenie przejawia się głównie w negatywnych zmianach na

Ziemi. Najważniejsze problemy środowiskowe, jakie obserwujemy w antropocenie, można
rozpatrywać w trzech aspektach:

A. nadmiernego wykorzystywania zasobów przyrodniczych i obciążenia środowiska

spowodowanego wzrostem gospodarczym i wzrostem konsumpcji, czego efektem jest
zanieczyszczenie powietrza, wody i gleby (w tym jej degradacja) oraz problemy wynikające
z niewłaściwego użytkowania ziemi, takie jak degradacja pedosfery i hydrosfery, a także
wylesienie i pustynnienie;

B. zmian klimatu o charakterze globalnym, w tym głównie ocieplanie się klimatu,

ekstremalizacja zjawisk pogodowych i ich skutków;

C. utraty bogactwa różnorodności biologicznej.

A. Nadmierne wykorzystywanie zasobów przyrodniczych

i obciążenia środowiska

Jak zauważa Andrzej Kassenberg, wytwarzanie dóbr konsumpcyjnych, zwłaszcza

materialnych, prowadzi do coraz większego niszczenia zasobów przyrodniczych. Wiąże się
to z rosnącą liczbą ludności i rosnącą popularnością nadkonsumpcyjnego modelu życia.
W efekcie prowadzi to do degradacji środowiska.
ZANIECZYSZCZENIE POWIETRZA
Zanieczyszczenie powietrza bezpośrednio wiąże się z występowaniem w nim gazów,
cieczy i ciał stałych, niebędących jego naturalnymi składnikami lub występujących
w stężeniach nieodpowiadających naturalnemu składowi atmosfery ziemskiej. Ten rodzaj
zanieczyszczeń jest szczególnie niebezpieczny z uwagi na to, że jest niewidoczny i szybko
przemieszczający się na duże odległości. Do najbardziej szkodliwych substancji
znajdujących się w powietrzu zalicza się PM2,5 i PM10. PM2,5 to aerozole atmosferyczne
odpowiedzialne za liczne i poważne problemy zdrowotne. Ich średnica nie jest większa niż
2,5 mikrometra. PM10 to mieszanina zawieszonych w powietrzu cząsteczek, których
średnica nie przekracza 10 mikrometrów. Jest ona szkodliwa z uwagi na rakotwórcze
metale ciężkie (benzopireny, furany, dioksyny). Koncentrację PM2,5 i PM10 przedstawiają
ryciny 1 i 2.

Ryc. 1. Koncentracja PM2,5 na świecie w 2016 roku

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ryc. 2. Koncentracja PM10 na świecie w 2016 roku
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Zanieczyszczenie powietrza o dużym stężeniu pyłów PM2,5 i PM10 oraz gazów powoduje
zjawisko smogu. Słowo „smog” powstało na początku XX  w. i odnosiło się do tzw. mgły
grochowej – znanego i poważnego problemu w Londynie w okresie od XIX w. do połowy XX
w. (fot. 1). Ten rodzaj widocznego zanieczyszczenia powietrza składa się z tlenków azotu,
tlenków siarki, ozonu, dymu i innych cząstek stałych. Smog wytworzony przez człowieka
jest pochodną emisji ze spalania węgla w paleniskach domowych, emisji ze spalin pojazdów,
emisji pyłów przemysłowych, czasem pożarów lasów oraz reakcji fotochemicznych tych
emisji.

W zależności od okresu występowania smog klasyfikowany jest na letni lub zimowy. Letni
smog jest przede wszystkim związany z fotochemicznym tworzeniem się ozonu. W okresie
letnim, kiedy temperatury są wyższe i jest więcej światła słonecznego, dominującym
rodzajem powstającego smogu jest smog fotochemiczny (fot. 1). Do powstawania smogu
zimowego przyczyniają się niskie temperatury powietrza, które wiążą się z emisją pyłów,
głównie ze spalania węgla i innych paliw kopalnych do ogrzewania budynków.

Dodatkowym czynnikiem zwiększającym koncentrację pyłów w powietrzu są inwersje

atmosferyczne. Efekt smogu, najbardziej widoczny w obszarach mocno zurbanizowanych,
powoduje niszczenie elewacji budynków. Stanowi on także zagrożenie dla zdrowia,
wywołując reakcje alergiczne, astmę, niewydolność oddechową. Smog może prowadzić do
lokalnych opadów kwaśnego deszczu. Opady te zawierają trujące kwasy (siarkowy
i azotowy), powstałe z reakcji gazów wyemitowanych do atmosfery z wodą. Kwaśne deszcze
mają negatywny wpływ na środowisko, przyczyniając się do niszczenia lasów (fot. 2) oraz
zakwaszania gleby i wód.
Fot. 1. Smog westminsterski w Londynie
Źródło: G. Tsiagalakis, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.

Fot. 2. Drzewostan uszkodzony przez kwaśne deszcze w Czechach

Źródło: Lovecz, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, domena publiczna.

Poważny problem stanowi zanieczyszczenie powietrza w efekcie skażenia

promieniotwórczego. Powstaje ono w wyniku celowych wybuchów (testów atomowych) lub
awarii urządzeń w elektrowniach atomowych. Kompletną, chronologiczną listę wybuchów
jądrowych z uwzględnieniem bojowego użycia broni jądrowej podczas ataków na Hiroszimę
i Nagasaki można znaleźć tutaj. Wpływ tych wybuchów na przyszłe pokolenia ludzi i innych
organizmów pozostaje nieznany. O ich mocy i zagrożeniu, jakie spowodowały, może
świadczyć pierwszy test po II wojnie światowej. Wykonali go Amerykanie 30 czerwca 1946
roku na atolu Bikini w archipelagu Wysp Marshalla. Do dziś ewakuowana wówczas ludność
nie może powrócić na ten teren.

Natomiast spis ważniejszych awarii i katastrof jądrowych w elektrowniach można znaleźć

tutaj. Jedną z nich, najbardziej zagrażającą Polsce, była awaria w Czarnobylu w kwietniu
1986 roku (fot. 3).

Fot. 3. Elektrownia jądrowa w Czarnobylu na Ukrainie. Smugi pary wydostające się z reaktora po kilku dniach
od eksplozji
Źródło: dostępny w internecie: en.wikipedia.org, domena publiczna.

ZANIECZYSZCZENIE WODY

Do zanieczyszczenia wód dochodzi na wiele różnych sposobów. Należą do nich:

zrzuty ścieków komunalnych, przemysłowych i kopalnianych do rzek i zbiorników

wodnych;
spływ nawozów z pól;
katastrofy statków i platform wiertniczych;
podwodne składowiska odpadów radioaktywnych;
mikroplastik.

Problem zanieczyszczenia wody jest już powszechnie znany, a informacje na ten temat
znajdują się w grafice interaktywnej oraz w internecie (1 i 2).

Warto natomiast zwrócić uwagę, że współcześnie pojawił się problem zanieczyszczenia

wód mikroplastikiem (fot. 4). Dotyczy on w szczególności plastikowych śmieci w oceanach,
które trafiają tam przede wszystkim za pośrednictwem rzek. Mikroplastik powstaje poprzez
rozpad odpadów wykonanych z tworzyw sztucznych, takich jak butelki PET, słomki i torby
plastikowe. Rozpadają się one na coraz mniejsze elementy i nigdy nie ulegają całkowitej
degradacji. Z tego powodu olbrzymie ilości małych kawałków plastiku są obecnie rozsiane
po każdym zakątku naszej planety, a będzie ich więcej.

Fot. 4. Mikroplas ki w osadach z czterech rzek w Niemczech. Zwróć uwagę na różnorodne kształty oznaczone
białymi grotami strzałek (białe słupki przedstawiają 1 mm skali).
Źródło: dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY 4.0.

ZANIECZYSZCZENIE I EROZJA GLEB

Erozja gleb polega głównie na mechanicznym niszczeniu gleby przez różne czynniki
zewnętrzne (fot. 5). Problem ten wiąże się między innymi z:

wylesieniem,
pustynnieniem, 
zmianami klimatycznymi.

W wyniku erozji dochodzi do degradacji gleby, czyli zmian jej składu i właściwości, które
prowadzą do spadku jej żyzności. Erozji i związanej z nią degradacji żyznych gleb na
świecie, której uległo już około 25% ich całkowitej powierzchni, towarzyszy powstawanie
jałowych gleb preriowych i pustynnych. Przyczyny są zarówno naturalne, jak
i antropogeniczne, a do najpowszechniejszych z nich należą:

niewłaściwa gospodarka rolna, w tym intensywne rolnictwo, zły dobór roślin

uprawnych, nadmierny wypas zwierząt, nieprzystosowane uprawy do warunków
 lokalnych, prowadzące do erozji wietrznej i wodnej, stosowanie w nadmiarze  nawozów
sztucznych i pestycydów (fot. 5);
regulacja rzek i intensywna melioracja; 
wycinka drzew;
na żyznych glebach buduje się miasta, autostrady i obiekty przemysłowe. 

Szczególnie dotknięte degradacją gleby są Afryka i Azja.

Fot. 5. Erozja liniowa gleb na intensywnie użytkowanym rolniczo polu we wschodnich Niemczech
Źródło: K. Helming, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 1.0.

Wylesienie

Nie bez znaczenia dla funkcjonowania Ziemi jest proces wylesienia (deforestacji). Polega
on na wycinaniu drzew i zastępowaniu tej formy pokrycia terenu inną. Lasy zajmują około
30% powierzchni Ziemi. Miliony ludzi na całym świecie związane są zawodowo
i uzależnione funkcjonalnie od lasów. Jednakże lasy to przede wszystkim regulator klimatu
i CO2 oraz naturalne tereny siedliskowe dla zwierząt. Według niektórych danych co roku
z powierzchni Ziemi znikają lasy o powierzchni większej niż Polska. Inne źródła podają, że
w 2017 roku zniknęły z powierzchni Ziemi lasy tropikalne wielkości Bangladeszu.

Wylesianie ma dwojaki charakter – antropogeniczny i naturalny. Do jego głównych

przyczyn związanych z działalnością człowieka zalicza się: wzrost powierzchni pastwisk
i pól uprawnych, intensyfikację przemysłu wydobywczego, zapotrzebowanie na produkty
drzewne i papiernicze, budowę dróg i tam rzecznych. Natomiast za naturalne przyczyny
uznaje się głównie huragany (fot. 6), powodzie i pożary. Jedne i drugie wiążą się ze
zmianami klimatycznymi, a te z kolei spowodowane są między innymi zwiększoną emisją
CO2. W ten sposób mamy do czynienia ze sprzężeniem zwrotnym dodatnim.
Fot. 6. Wylesiony obszar po nawałnicy na Kaszubach
Źródło: A. Otrębski, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 4.0.

Pustynnienie

Pustynnienie jest procesem powodowanym przez czynniki naturalne (np. zmiany

klimatyczne) oraz przez działalność człowieka. Najbardziej na nie narażone są półpustynie
i obszary położone na obrzeżach pustyń (sawanny). Do głównych przyczyn procesu
pustynnienia zalicza się:

nadmierną eksploatację zasobów naturalnych;

nawet niewielkie zmiany klimatyczne, szczególnie zmniejszanie się sumy opadów;
niszczenie naturalnej pokrywy roślinnej, np. przez nadmierny wypas na stepach
i sawannach;
zaorywanie stepów pod zbyt intensywną uprawę roślin; 
nadmierne zużycie wody;
intensywne melioracje;
wylesianie;
górnictwo. 

W konsekwencji dochodzi do postępującej erozji, wzrostu zasolenia gleb oraz wzrostu

intensywności burz pyłowych. 

Obszary zagrożone pustynnieniem występują w:

Europie – na Półwyspie Iberyjskim, na Ukrainie i na Węgrzech, w pewnym stopniu

również w Polsce;
Azji – w pasie półpustyń i pustyń w środkowej części kontynentu, na Wyżynie Irańskiej,
Nizinie Indusu i w środkowej części Półwyspu Dekańskiego;
 Afryce – na obrzeżach Sahary (fot. 7), pustyni Namib i Kalahari;
Australii – obrzeża pustynnego wnętrza i południowo‐zachodnia część kontynentu;
Ameryce Północnej – śródgórska Wielka Kotlina i Wielkie Równiny u podnóża Gór
Skalistych;
Ameryce Południowej – północna Wyżyna Brazylijska i Patagonia.

Ogółem zagrożonych pustynnieniem jest 110 krajów na całym świecie. Proces ten wiąże się
z rozwojem gospodarczym i społecznym. Więcej informacji na ten temat znajduje się
w lekcji „Susze i pustynnnienie”.

Fot. 7. Skutki pustynnienia Sahelu w Afryce

Źródło: F. Reus, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 2.0.

B. Zmiany klimatu

GLOBALNE OCIEPLENIE

Globalnym ociepleniem nazywa się wzrost średniej globalnej temperatury Ziemi, co może
być rezultatem dopływu do Ziemi dodatkowego ciepła przechwyconego przez gazy
cieplarniane. Średnia globalna temperatura powierzchni oceanów i lądów wzrosła w latach
1901–2012 o około 0,89ºC. Wzrost temperatury jest prawdopodobnie skutkiem większego
niż przed erą przemysłową promieniowania zwrotnego atmosfery i obecnie szacuje się, że
za ten dodatkowy strumień promieniowania zwrotnego w 80% odpowiada dwutlenek
węgla emitowany przez człowieka. Skutkiem globalnego ocieplenia jest:
 topnienie lodowców (fot. 8), 
podniesienie poziomu morza,
intensyfikacja ekstremalnych zjawisk pogodowych (powodzie, tajfuny i in.).

Wzrost intensywności zjawisk ekstremalnych

Wśród wymienionych skutków zmian klimatycznych warto zwrócić uwagę na

intensyfikację ekstremalnych zjawisk pogodowych, która polega na wzroście liczby i siły
huraganów oraz sumy (ryc. 3) i intensywności opadów. Mają one katastrofalne skutki dla
środowiska i powodują wzrost liczby powodzi (ryc. 3).

Ryc. 3. Częstotliwość powodzi na wybrzeżach Stanów Zjednoczonych. Wykresy przedstawiają liczbę dni
z powodzią w podziale na lata 1950–1959 i 2010–2015.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

C. Utrata bogactwa różnorodności biologicznej

Zanieczyszczenie środowiska i zmiany klimatyczne przyczyniają się do zmniejszania się

bioróżnorodności. Prognostyczne badania naukowe wykazały, że nie mniej niż połowa
gatunków roślin i zwierząt na wielu obszarach tropikalnych jest zagrożona lokalnymi
wyginięciami do końca XXI wieku z powodu zmian klimatu:

do 90% płazów, 86% ptaków i 80% ssaków może potencjalnie wyginąć lokalnie w lasach
Miombo w Południowej Afryce;
 69% gatunków roślin może wyginąć w Amazonii;
60% wszystkich gatunków jest zagrożonych wyginięciem na Madagaskarze.

Ocieplenie klimatu ma coraz większy wpływ na to, że biomy przesuwają się od równika
w kierunku biegunów wraz z pewną liczbą gatunków, które jeszcze nadążają za szybko
zachodzącymi zmianami klimatu. Przesunięcia granicy występowania gatunków występują
na obszarach o wysokim tempie zmian klimatu.

Masowe wymieranie gatunków trwa od co najmniej lat 70. XX wieku. Rozrastająca się
populacja ludzka przyczynia się do kurczenia się liczby naturalnych ekosystemów,
zwłaszcza leśnych i bagiennych. Oprócz zanieczyszczenia środowiska i zmian
klimatycznych, do spadku bioróżnorodności przyczyniają się: degradacja siedlisk, zanikanie
korytarzy ekologicznych, napływ obcych gatunków inwazyjnych, zastępowanie gatunków
mniej odpornych bardziej odpornymi i nadmierna eksploatacja zasobów żywych.

Instytucje międzynarodowe próbują przeciwdziałać utracie bioróżnorodności. Do aktów

prawnych mających wspomóc walkę ze spadkiem różnorodności biologicznej w Unii
Europejskiej należą:

1. Dyrektywa w sprawie ochrony dzikiego ptactwa – ma na celu ochronę wszystkich 500

gatunków dzikiego ptactwa występujących naturalnie w UE;

2. Dyrektywa w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory –

zapewnia ochronę rzadkich, zagrożonych lub endemicznych gatunków zwierząt
i roślin, w tym około 200 rzadkich i charakterystycznych typów siedlisk;

3. Natura 2000 – program tworzący największą sieć obszarów chronionych na świecie,

z kluczowymi terenami rozrodu i odpoczynku dla rzadkich i zagrożonych gatunków
oraz rzadkimi typami siedlisk przyrodniczych;
4. Inicjatywa UE dotycząca owadów zapylających – ma na celu przeciwdziałanie spadkowi
liczebności zapylaczy w UE.

Słownik
antropocen

epoka geologiczna (oficjalnie nieuznawana, jednak postulowana przez środowiska

naukowe) charakteryzująca się dużym oddziaływaniem człowieka na geologiczny
i ekologiczny system Ziemi, jego efekty będzie można w przyszłości dostrzec w śladach
kopalnych

mikroplas ki

fragmenty dowolnego rodzaju tworzywa sztucznego o długości mniejszej niż 5 mm; do

naturalnych ekosystemów dostają się z różnych źródeł, w tym z kosmetyków, odzieży
i procesów przemysłowych

smog

(ang. smoke ‘dym’, fog ‘mgła’) mgła zawierająca zanieczyszczenia powietrza

atmosferycznego; na jego istnienie bezpośredni wpływ mają zanieczyszczenia powstałe
w efekcie działań człowieka
Grafika interaktywna

1 3 5
2 4 6
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Uzupełnij zdanie.

Masowe wymieranie gatunków trwa co najmniej od .

Ćwiczenie 2 輸

Zaznacz poprawną odpowiedź. Czy w Europie występuje proces pustynnienia?

 Nie

 Tak
Ćwiczenie 3 輸

Przeanalizuj ryc. 1. i 2. z części „Przeczytaj” i wśród wymienionych poniżej regionów świata

zaznacz dwa o największym zanieczyszczeniu powietrza pyłami PM2,5 i PM10.

 Stany Zjednoczone

 Europa Zachodnia

 Indie

 Chiny

 Europa Środkowa

 Azja Mniejsza
Ćwiczenie 4 輸

Przeanalizuj mapę i wpisz nazwę kontynentu, na którym występują największe zwarte

powierzchnie wylesiane oraz największe powierzchnie objęte pustynnieniem.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 5 輸

Oceń, czy poniższe stwierdzenie jest prawdziwe czy fałszywe.

Jedną z przyczyn zanieczyszczenia wód są podwodne składowiska odpadów nuklearnych.

 Fałsz

 Prawda
Ćwiczenie 6 醙

Zaznacz dwa kontynenty, na których najbardziej postępuje erozja gleb.

 Azja

 Ameryka Północna

 Ameryka Południowa

 Australia

 Europa

 Afryka
Ćwiczenie 7 醙

Przeanalizuj poniższy wykres i wpisz nazwę kraju, w którym prognozowana jest największa
emisja CO2 do atmosfery w 2025 roku.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 8 醙

Przeanalizuj wykres w ćwiczeniu 7. i wskaż, ile razy większa jest emisja CO2 w Chinach niż
w Indiach.

 4x

 5x

 1x

 2x

 3x
Dla nauczyciela

SCENARIUSZ LEKCJI

Autorzy Małgorzata Luc, Jacek Szmańda

Przedmiot: geografia

Temat zajęć: Problemy środowiskowe współczesnego świata – powtórzenie

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum/technikum, zakres podstawowy/rozszerzony,

klasa II/IV

Podstawa programowa

Zakres podstawowy

XIII. Człowiek a środowisko geograficzne – konflikty interesów: wpływ działalności

człowieka na atmosferę na przykładzie smogu, inwestycji hydrologicznych na środowisko
geograficzne, rolnictwa, górnictwa i turystyki na środowisko geograficzne, transportu na
warunki życia i degradację środowiska przyrodniczego, zagospodarowania miast i wsi na
krajobraz kulturowy, konflikt interesów człowiek – środowisko, procesy rewitalizacji
i działania proekologiczne.

Uczeń:

1) wykazuje na przykładzie wybranych miejscowości wpływ działalności człowieka na

powstawanie smogu typu londyńskiego i fotochemicznego oraz na podstawie dostępnych
źródeł podaje przyczyny i proponuje sposoby zapobiegania powstawaniu tego zjawiska;

8) identyfikuje konflikty interesów w relacjach człowiek – środowisko i rozumie potrzebę

ich rozwiązywania zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju oraz podaje własne
propozycje sposobów rozwiązania takich konfliktów;

10) przyjmuje postawę współodpowiedzialności za stan środowiska przyrodniczego Ziemi.

Zakres rozszerzony

VII. Współpraca i konflikty: sieć powiązań postkolonialnych, organizacje współpracy

politycznej, społecznej i gospodarczej, przyczyny i skutki konfliktów zbrojnych.

Uczeń:

3) wyjaśnia przyczyny współczesnych konfliktów zbrojnych w wybranych regionach świata

oraz ich wpływ na zmiany granic państw, migracje ludności, struktury społeczne,
gospodarkę i środowisko przyrodnicze.

XIX. Uwarunkowania przyrodnicze gospodarczej działalności człowieka na przykładzie

wybranych obszarów: związki rolnictwa z klimatem, ukształtowaniem powierzchni,
żyznością gleb i zasobami wodnymi, związek przemysłu i struktury towarowej handlu
zagranicznego z zasobami surowców mineralnych, sposoby pokonywania przez człowieka
przyrodniczych ograniczeń działalności gospodarczej, zmiany znaczenia środowiska
przyrodniczego w rozwoju społeczno‐gospodarczym regionów.

Uczeń:

4) przedstawia zmiany znaczenia czynników przyrodniczych w rozwoju

społeczno‐gospodarczym regionów w przeszłości i współcześnie oraz dyskutuje na temat
ich roli w przyszłości.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii,
kompetencje cyfrowe,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

nakreśla główne problemy środowiskowe współczesnego świata,

analizuje rozmieszczenie i przebieg zjawisk katastrofalnych,
uzasadnia potrzebę ochrony życia w obliczu geozagrożeń i postępującej degradacji
środowiska przyrodniczego.

Strategie nauczania: asocjacyjna, badawcza (problemowa)

Metody nauczania: analiza treści tekstu, tabel i wykresów, rozmowa kierowana, dyskusja
dydaktyczna

Formy zajęć: praca indywidualna, praca całego zespołu klasowego

Środki dydaktyczne: komputer z dostępem do internetu, e‐materiał

Materiały pomocnicze

Degradacja środowiska, tyflomapy.pl (dostęp 11.07.2021).

Czerniak‐Czyżniak M., Kałużyńska M., Wpływ zmiany klimatu na występowanie zjawisk

ekstremalnych, globalna.ceo.org.pl (dostęp 11.07.2021).
Holmlund E.S., Holmlund P., Constraining 135 Years of Mass Balance from Neural Network
Regression with Historic Structure‐from‐Motion Photogrammetry on Storglaciären,
„Geografiska Annaler. Series A. Physical Geography” 2019, vol. 101, iss. 3, s. 195–210.

Pogoda i klimat. Różnorodność jednorodności, open.uj.edu.pl (dostęp 11.07.2021).

PRZEBIEG LEKCJI

Faza wprowadzająca

Nauczyciel wprowadza uczniów w tematykę zajęć, wskazując na postępujący wpływ

człowieka na środowisko, który powoduje liczne konflikty na linii człowiek –
środowisko i problemy geośrodowiskowe na Ziemi.
Nauczyciel przedstawia cele lekcji.

Faza realizacyjna

Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z częścią „Przeczytaj” e‐materiału i grafiką

interaktywną.
Nauczyciel prowadzi z uczniami rozmowę kierowaną, starając się odpowiedzieć na
następujące pytania:
1. Od jakiego czasu obserwuje się szkodliwe skutki działalności człowieka? Czym
jest antropocen?
2. Jakie są skutki nadmiernego wykorzystywania zasobów przyrodniczych
i obciążenia środowiska?
3. W jaki sposób przejawiają się zmiany klimatyczne na świecie?
4. Jakie są przykłady zaniku różnorodności biologicznej?
Uczniowie z pomocą nauczyciela wymieniają główne problemy środowiskowe
współczesnego świata i wskazują na działania Unii Europejskiej im przeciwdziałające.
We wspólnej dyskusji uczniowie uzasadniają potrzebę ochrony bio-
i georóżnorodności. Wyjaśniają, co oznacza postawa współodpowiedzialności za stan
środowiska przyrodniczego Ziemi.

Faza podsumowująca

Uczniowie wykonują ćwiczenia z sekcji „Sprawdź się”. Nauczyciel czuwa nad

poprawnością wszystkich udzielanych odpowiedzi.
Nauczyciel przypomina cele lekcji.
Nauczyciel ocenia pracę uczniów podczas lekcji, biorąc pod uwagę ich zaangażowanie
i możliwości.

Praca domowa

Znajdź w internecie wiadomości na temat organizacji międzynarodowych

przeciwdziałających głównym problemom środowiskowym i wymień przykłady ich
 działań. Możesz skorzystać z e‐materiału „Przykłady działań organizacji
międzynarodowych i rządów państw w celu redukcji zanieczyszczeń atmosfery”.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium

Grafika interaktywna może zostać wykorzystana przy realizacji tematu „Wszyscy jesteśmy
odpowiedzialni za stan środowiska przyrodniczego Ziemi” (zakres podstawowy: XIII. 10).
Może zostać kontekstowo wykorzystana podczas zajęć poświęconych konieczności działań
na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego w Polsce (zakres podstawowy: XIV. 10), może
znaleźć zastosowanie także na lekcjach poświęconych problemom środowiskowym
współczesnego świata (zakres rozszerzony: XVIII. 6, XVIII. 10).