Professional Documents
Culture Documents
ΔΙΠΟΛΙΚΟ ΤΡΑΝΖΙΣΤΟΡ
ΔΙΠΟΛΙΚΟ ΤΡΑΝΖΙΣΤΟΡ
ΔΙΠΟΛΙΚΟ ΤΡΑΝΖΙΣΤΟΡ
Το διπολικό τρανζίστορ είναι ένα ηλεκτρονικό εξάρτημα που κατασκευάζεται όπως και η δίοδος από
ημιαγωγούς πυριτίου ή γερμανίου με διαδικασία εμπλουτισμού των ανωτέρω στοιχείων με τρισθενή ή
πεντασθενή στοιχεία όπως π.χ.(Al Αργίλιο και P Φώσφορο). Ανάλογα με τον τρόπο εμπλουτισμού, τα
τρανζίστορ διακρίνονται σε δυο τύπους, το ΡΝΡ και το ΝΡΝ, όπου η σειρά των γραμμάτων εκφράζει τον
τύπο του ημιαγωγού κάθε περιοχής. Το τρανζίστορ δηλαδή αποτελείται από τρεις περιοχές σε αντίθεση με
την δίοδο που αποτελείται από δύο περιοχές.
Οι τρεις περιοχές ενός τρανζίστορ ονομάζονται, ανάλογα με τη λειτουργία τους, Εκπομπός (Emitter (Ε)),
Βάση (Base (Β)) και Συλλέκτης (Collector (C)). Ο εκπομπός είναι μια έντονα εμπλουτισμένη περιοχή,
[++]. Προορισμός του είναι να διοχετεύει φορτία προς τη βάση. Η βάση είναι μια περιοχή λιγότερο
εμπλουτισμένη, [+] και είναι πολύ λεπτή. Το λεπτό πάχος της βάσης επιτρέπει στα περισσότερα φορτία, τα
οποία διοχετεύονται από τον εκπομπό, να φθάνουν στο συλλέκτη όπου και ‘συλλέγονται’. Το επίπεδο
εμπλουτισμού του συλλέκτη είναι χαμηλότερο από αυτό του εκπομπού και από αυτό της βάσης.
Επιπλέον, επειδή στο συλλέκτη καταναλώνεται μεγαλύτερη ισχύς, από ότι στη βάση και τον εκπομπό, η
περιοχή την οποία καταλαμβάνει ο συλλέκτης είναι μεγαλύτερη.
Στο κυκλωματικό σύμβολο ενός τρανζίστορ ΡΝΡ και ενός ΝΡΝ ,το βέλος βρίσκεται πάντα στον εκπομπό
και δείχνει τη συμβατική φορά του ηλεκτρικού ρεύματος. Η φορά του βέλους δείχνει επίσης τον Ν-τύπου
ημιαγωγό. Έτσι στο ΡΝΡ το βέλος δείχνει προς τη βάση, η οποία είναι Ν-τύπου, ενώ στο ΝΡΝ το βέλος
δείχνει προς τον εκπομπό, ο οποίος είναι πάλι Ν-τύπου.
1
Η ΑΡΧΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΔΙΠΟΛΙΚΟΥ ΤΡΑΝΖΙΣΤΟΡ
Για να λειτουργήσει σωστά ένα τρανζίστορ πρέπει να πολωθούν σωστά οι δύο pn επαφές του με εξωτερικές
dc τάσεις πόλωσης.
Σε αμφότερες τις περιπτώσεις τρανζίστορς (npn και pnp), η επαφή βάσης-εκπομπού (BE) είναι ορθά
πολωμένη και η επαφή βάσης-συλλέκτη (ΒC) είναι ανάστροφα πολωμένη.
Οποιαδήποτε αναφορά στην αρχή λειτουργίας του τρανζίστορ, έχει να κάνει με τον τρόπο πόλωσης των
επαφών του. Όποιος και αν είναι ο τύπος του τρανζίστορ, το τμήμα Εκπομπού — Βάσης πολώνεται ορθά
και το τμήμα Βάση — Συλλέκτη ανάστροφα. Με δεδομένη αυτή την παραδοχή, σε ένα τρανζίστορ τύπου
ΝΡΝ, πρέπει η βάση να είναι θετικότερη του εκπομπού και αρνητικότερη του συλλέκτη. Το
αντίστροφο θα συμβαίνει για ένα τρανζίστορ τύπου ΡΝΡ.
Ή λειτουργία ενός τρανζίστορ, στην πλέον απλουστευμένη προσέγγιση της, βασίζεται στην εκπομπή
φορέων από τον εκπομπό και τη συλλογή τους από το συλλέκτη. Για να γίνει αυτό καλύτερα κατανοητό, θα
εξετάσουμε ένα τρανζίστορ τύπου ΝΡΝ, όπου θα χρησιμοποιήσουμε τη συμβατική φορά των ρευμάτων.
Αρχικά θεωρούμε, ότι η δίοδος εκπομπού είναι ορθά πολωμένη. Όταν η τάση βάσης - εκπομπού VBE είναι
μικρότερη από 0,7V (για τρανζίστορ πυριτίου) δεν διέρχεται πρακτικά ρεύμα από τη βάση προς τον
εκπομπό. Αν η τάση βάσης - εκπομπού ξεπεράσει τα 0,7V θα υπάρχει αισθητή ροή ελεύθερων
ηλεκτρονίων από τον εκπομπό προς τη βάση και ελεύθερων οπών από τη βάση προς τον εκπομπό.
Η βάση, όπως έχει ήδη αναφερθεί, αποτελείται από ένα λεπτό στρώμα ημιαγωγού τύπου - Ρ, το οποίο είναι
λιγότερο εμπλουτισμένο από ότι ο εκπομπός. Εξ' άλλου η επαφή του συλλέκτη, όπως φαίνεται στο σχήμα
είναι ανάστροφα πολωμένη και περιορίζει σημαντικά το εύρος της βάσης. Αυτά έχουν σαν αποτέλεσμα την
αύξηση του ποσοστού των ηλεκτρονίων τα οποία δεν θα παραμείνουν στο χώρο της βάσης, αλλά θα
εισέλθουν στο χώρο της επαφής του συλλέκτη. Το ηλεκτρικό πεδίο στην περιοχή φορτίου χώρου του
συλλέκτη έχει τέτοια φορά, ώστε να ωθεί τα ηλεκτρόνια τα οποία έχουν εισέλθει στη βάση, προς τον
συλλέκτη. Έτσι αυτά τα ηλεκτρόνια συλλέγονται από την επαφή του συλλέκτη και δίδουν το ρεύμα
συλλέκτη Ic.
Τα ελεύθερα ηλεκτρόνια, τα οποία παραμένουν στο χώρο της βάσης, μαζί με τις ελεύθερες οπές, οι οποίες
εισέρχονται στην περιοχή του εκπομπού, δίνουν το ρεύμα βάσης ΙΒ. Επειδή το ρεύμα αυτό προκύπτει από
εξουδετέρωση ελεύθερων ηλεκτρονίων με ελεύθερες οπές, ονομάζεται και ρεύμα επανασύνδεσης στα
διπολικά τρανζίστορ.
ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΡΕΥΜΑΤΩΝ ΣΤΟ ΤΡΑΝΖΙΣΤΟΡ
Θεωρώντας το τρανζίστορ ως κόμβο διαπιστώνουμε, από τον πρώτο νόμο του Kirchhoff, ότι το ρεύμα
εκπομπού είναι ίσο με το άθροισμα των ρευμάτων βάσης και συλλέκτη - σύμφωνα με τις κατευθύνσεις των
ρευμάτων.
ΙE = ΙB + IC
Εάν σε ένα τρανζίστορ αυξηθεί η τάση της διόδου εκπομπού του θα αυξηθεί το ρεύμα βάσης ΙΒ και αυτό
έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση του ρεύματος συλλέκτη Ic. Πειραματικά διαπιστώνεται, ότι υπάρχει σχέση
αναλογίας μεταξύ ρεύματος βάσης και ρεύματος συλλέκτη. Γι' αυτό το λόγο υπάρχει δυνατότητα ελέγχου
του ρεύματος συλλέκτη μέσω του ρεύματος βάσης. Ορίζεται ένας συντελεστής ο οποίος ονομάζεται
απολαβή ρεύματος β, ως το πηλίκο του ρεύματος συλλέκτη προς το ρεύμα βάσης: β = IC / ΙB. Για δεδομένο
ρεύμα βάσης ΙΒ, το ρεύμα συλλέκτη προκύπτει από τη σχέση: Ic = βΙΒ Ο συντελεστής β, για τρανζίστορ
χαμηλής ισχύος, έχει τιμές οι οποίες κυμαίνονται από 100 έως 300 ανάλογα το εξάρτημα. Για τρανζίστορ
ισχύος οι τιμές του κυμαίνονται από 30 έως 150 ανάλογα το εξάρτημα.
Το ποσοστό των ελεύθερων φορέων του εκπομπού, το οποίο φτάνουν στο συλλέκτη και δίνουν το ρεύμα
συλλέκτη Ic εκφράζεται από το συντελεστή α, ο οποίος ορίζεται ως το πηλίκο του ρεύματος του συλλέκτη
προς το ρεύμα του εκπομπού: α = Ic / ΙE Το α παίρνει τιμές 0<α<1. Όσο μεγαλύτερος είναι ο συντελεστής
α τόσο περισσότερα ηλεκτρόνια φθάνουν στο συλλέκτη και τόσο μικρότερο είναι το ρεύμα βάσης. Το
ρεύμα βάσης μπορεί να ελαττωθεί αν η βάση γίνει λεπτότερη και μειωθεί ο εμπλουτισμός της. Εκτελώντας
τις πράξεις, έχουμε:
I E IC I
IC
I
IC
IE
1
3
ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΛΟΓΙΕΣ ΤΟΥ ΤΡΑΝΖΙΣΤΟΡ
Ο όρος κοινός και στις τρεις συνδεσμολογίες του τρανζίστορ προσδιορίζει τον ακροδέκτη του τρανζίστορ,
ο οποίος είναι κοινός τόσο για το τμήμα εισόδου του τρανζίστορ, όσο και για το τμήμα εξόδου του
τρανζίστορ. Συνήθως ο κοινός ακροδέκτης ταυτίζεται με τη γείωση, αφού αποτελεί ακροδέκτη αναφοράς
για τους άλλους δύο.
Στην απλούστερη περίπτωση, για να πολωθεί ένα τρανζίστορ απαιτούνται δύο πηγές, μια για τον βρόχο
εισόδου, η οποία πολώνει το βρόχο ορθά και μια για το βρόχο εξόδου, η οποία πολώνει το βρόχο
ανάστροφα.
Η ΣΥΝΔΕΣΜΟΛΟΓΙΑ ΚΟΙΝΟΥ ΕΚΠΟΜΠΟΥ
5
DC Γραμμή Φορτίου Τρανζίστορ (DC Load Line)
DC γραμμή φορτίου ονομάζεται μια ευθεία γραμμή πάνω στις καμπύλες συλλέκτη που ενώνει τα
σημεία αποκοπής (VCE(αποκ) = VCC) και κορεσμού (IC(κορ) = VCC/RC)
Το τρανζίστορ λειτουργεί πάντα πάνω στη γραμμή φόρτου. Για κάθε τιμή του ρεύματος IB της βάσης, το
ρεύμα συλλέκτη IC δίνεται από το σημείο τομής της αντίστοιχης χαρακτηριστικής καμπύλης και της
γραμμής φορτίου.
Σημείο Q
Το σημείο στο οποίο η χαρακτηριστική καμπύλη που αντιστοιχεί στην πραγματική τιμή του ρεύματος βάσης
ΙΒ τέμνει τη γραμμή φορτίου ονομάζεται σημείο ηρεμίας (quiescent point) ή σημείο Q (Q-point) του
κυκλώματος
Οι συντεταγμένες του σημείου Q είναι οι τιμές του ρεύματος συλλέκτη, IC και της τάσης συλλέκτη-
εκπομπού, VCE, κατά τη λειτουργία του τρανζίστορ
ΒΑΣΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΟΛΩΣΗΣ ΤΟΥ ΤΡΑΝΖΙΣΤΟΡ
Με τον όρο πόλωση του τρανζίστορ εννοούμε την ανάπτυξη καταλλήλων συνεχών τάσεων στους τρεις
ακροδέκτες του τρανζίστορ, ούτως ώστε να υπάρχει συνεχή ροή ρεύματος στο συλλέκτη. Οι τιμές των
δυναμικών των ακροδεκτών του τρανζίστορ είναι:
Το απλό κύκλωμα πόλωσης του τρανζίστορ φαίνεται στην παρακάτω εικόνα και περιλαμβάνει:
Το τρανζίστορ, την. αντίσταση πόλωσης της βάσης RB του τρανζίστορ η οποία καθορίζει τo δυναμικό VB
της βάσης, το ρεύμα της βάσης ΙΒ και κατ' επέκταση το Ic του συλλέκτη, αφού Ic = βIB.
Την. αντίσταση πόλωσης του συλλέκτη Rc, η οποία καθορίζει το δυναμικό Vc του συλλέκτη, καθώς και
την τιμή του μεγίστου ρεύματος Icmax του συλλέκτη.
Την αντίσταση του εκπομπού RE, η οποία αποτρέπει την υπέρμετρη αύξηση του ρεύματος Ic του συλλέκτη.
Όταν το Ic αυξάνεται, συνεπάγεται και αύξηση του ΙΕ, αφού είναι περίπου ίσα και ταυτόχρονα αυξάνεται το
δυναμικό VRE. Επειδή το κάτω άκρο της αντίστασης βρίσκεται σε 0 Volt, η όποια αύξηση του δυναμικού
στα άκρα της μεταφέρεται αποκλειστικά στο άνω άκρο της, που είναι ο εκπομπός και προκαλεί αύξηση της
VE. Θεωρώντας το δυναμικό της βάσης σταθερό, αυξανομένου του δυναμικού του εκπομπού, η διαφορά
δυναμικού βάσης - εκπομπού μειώνεται, με επακόλουθο να μειωθεί και το ρεύμα της βάσης που
συνεπάγεται και μείωση του ρεύματος του συλλέκτη.
Οι εξισώσεις που διέπουν το απλό κύκλωμα πόλωσης είναι:
7
Για το κύκλωμα εισόδου:
V C C =I Β R Β + VB E +IΕ R Ε
Για τo κύκλωμα εξόδου:
R2
VB VR 2 VCC (1)
R1 R2
VB VBE I E RE (2)
R1 R2
RTh RB R1 / / R2 (1)
R1 R2
Ισχύει όμως:
I E ( 1) I B (4)
ETh VBE
IB (5)
RTh ( 1) RE
Για το κύκλωμα εξόδου:
VCE VCC I C ( RC RE ) (6)
9
ΑΣΚΗΣΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ ΜΕ ΠΟΛΩΣΗ ΤΡΑΝΖΙΣΤΟΡ ΜΕ ΔΙΑΙΡΕΤΗ ΤΑΣΗΣ
ΜΕΡΟΣ A
ΠΙΝΑΚΑΣ Α
R2 100 Ω 1ΚΩ 10ΚΩ 100ΚΩ
VB
VC
IE
IB
VE
1. Στο ίδιο κύκλωμα να προσθέσετε την αντίσταση RE και να επαναλάβετε την προηγούμενη διαδικασία
του ΜΕΡΟΥΣ Α συμπληρώνοντας τον Πίνακα Β
ΠΙΝΑΚΑΣ Β
11