PANAHON NG MGA HAPONES

✓ KALIGIRANG PANGKASAYSAYAN
Ang Panitikang Filipino sa wikang Ingles sa pagitan ng taong 1941-1945 ay nabalam sa
kaniyang tuloy-tuloy na sanang pag-unlad nang muli tayong sakupin ng isa na namang
dayuhang mapaniil - ang mga hapones. Sinakop ng mga Hapones ang Pilipinas dahil ito
ay nasa isalalim ng kolonya ng Estados Unidos. Ngunit para sa karamihang manunulat
na Pilipino, isang biyaya sa larangang panitikan ng bansa ang pangyayaring ito. Sumibol
nang lubos ang panitikan ng bansa sa panahong ito dahil ipinagbawal ng namumunong
Hapon ang paggamit ng wikang Ingles at itinaguyod ang pagpapayaman sa panitikan
gamit ang mga katutubong wika sa bansa. Maliban sa Tribune at Philippine Review, ang
lahat halos ng pahayagan sa Ingles ay pinatigil ng mga Hapones.
Sinunog din ang mga aklat na nasusulat sa Ingles upang masigurong hindi
mababahiran ng kanluraning ideya ang panitikang nililikha. Ang panahong ito sa
kasaysayan ng bansa at ng panitikan ang tinaguriang Gintong Panahon ng Panitikang
Filipino dahil higit na malaya ang mga Pilipino (kaysa noong sa Amerikano) sa pagsulat
ng panitikan at pagsanib ng kultura, kaugalian at paniniwalang Pilipino sa mga ito.
Sa panahon ding ito kinilala ang mga manunulat na babaeng Pilipino sa pangalan nina
Liwayway A. Arceo at Genoveva Edroza-Matute dahil sa mga makintal na maka-
feministang maikling-kwento.
➢ Ang isang manunulat ay likas na manunulat.
➢ Nabigyang sigla ang Wikang Pambansa.
➢ Binigyan pa nila ng pagkakataon ang isang Pilipino, si Jose P. Laurel upang
mangulo sa bayan sa kanilang “pamatnubay.”
Sa madaling salita, nabigyan ng puwang ang Panitikang Tagalog nang panahong
ito. Marami ang mga nagsisulat ng dula, tula, maikling kwento, at iba pa. Ang mga
paksain ay pawing natutungkol sa buhay lalawigan.

✓ ANG MGA TULA SA PANAHONG ITO (PANULAAN)

Ang karaniwang paksa ng mga tula noong Panahon ng Hapon ay tungkol sa
bayan o sa pagkamakabayan, pag-ibig, kalikasan buhay lalawigan o nayon,
pananampalataya, at sining.

Tatlong uri ng tula ang lumaganap sa panhong ito. Kinabibilangan ito ng:

a. Haiku
- Isang tulang may malayang taludturan na kinagigiliwan ng mga Hapones. Ito’y
binubuo ng labimpitong pantig na nahahati sa tatlong taludtod. Ang unang
taludtod nito ay may limang pantig, ang ikalawa ay pitong pantig, at ang ikatlo
ay limang pantig (5,7,5). Maikli lamang ang haiku ngunit nagtataglay ng
masaklaw at matalinhagang kahulugan.

Halimbawa:

TUTUBI
Ni Gonzalo K.
Flores
 Hila mo’y tabak ….
Ang
bulakl
ak
nangin
ig, Sa
paglap
it mo.

LAHAT NG ORAS

Ang kaibigan,
Iyong
maaasahan
Sa kagipitan

TAPAT

Kung
maghahanap
Iibi
gin
g
ka
us
ap
Da
pat
ay
tap
at.

b. Tanaga
- Tulad ng Haiku, ito’y maikli ngunit may sukat at tugma. Ang bawat taludtod ay
may pitong pantig. Nagtataglay
din ng mga matatalinhagang kahulugan.

Halimbawa:

PALAY
Ni Ildefonso
Santos
Palay siyang
matino,
Nang
humangi’y
yumuko,
Nguni’t
muling
tumayo,
Nagkabung
a ng ginto.

PA
G-
IBI
G
ni
Em
elit
a
Per
ez
Ba
es

W
ala
iya
n
sa
pa
bal
at
at
sa
pu
so
na
kat
ata
k,
na
da
ra
ma
’t
nal
ala
sa
p
ang pag-ibig na matapat.

K
A
B
I
B
I
n
i
Il
d
e
f
o
n
s
o

S
a
n
t
o
s

Kabibi, ano ka ba?

May perlas, maganda ka;
Kung idiit sa taynga,
Nagbubunitunghininga!

T
A
G
-
I
N
I
T

n
i
Il
d
e
f
o
n
s
 o

S
a
n
t
o
s

Alipatong lumapag
Sa lupa – nagkabitak,
Sa kahoy nalugayak,
Sa puso – naglagablab!

c. Karaniwang Anyo
- Ang katangian nito ay natalakay na sa panimulang pag-aaral ng aklat na ito.

Halimbawa:

PAG-IBIG
Ni Teodoro Gener

Umiibig
ako, at ang
iniibig ay
hindi ang
dilag na
kaakit-akit
pagka’t kung talagang ganda lang ang nais,
hindi ba’t nariyan ang nunungong langit?

Lumiliyag ako,
at ang nililiyag
ay hindi ang
yamang
pagkarilag-rilag
pagka’t kundi totoong
perlas lang ang hangad
di ba’t masisisid ang
pusod ng dagat?

Umiibig ako’t
sumisintang
tunay, di sa
ganda’t hindi 8ag
into ni yaman…
 Ako’y umiibig,
sapagkat may
buhay na di
nagtitikim ng
kaligayahan…

Ang
kaligayahan ay
wala sa langit
wala rin sa
dagat ng
hiwang tubig…
ang
kaligayaha’y
nasa iyong
dibdib
na inaawitan ng aking pag-ibig…

✓ ANG MGA DULA SA PANAHONG ITO

Nagkaroon ng puwang ang dulang tagalog nang Panahon ng Hapon dahil napinid ang
mga sinehang nagpapalabas ng mga pelikulang Amerikano. Ang mga malalaking
sinehan ay ginawa na lamang tanghalan ng mga dula. Karamihan sa mga dulang
pinapalabas ay salin sa Tagalog mula sa Ingles. Ang mga nagsipagsalin ay sina
Francisco Rodrigo, Alberto Cacnio, at Narciso Pimental. Sila rin ay nagtatag ng isang
samahan ng mga mandudulang Pilipino na pinangalanan nilang “Dramatic Philippines”.
Sa mga dula karaniwan tumatalakay sa buhay ng mga Pilipino, buhay lungsod o nayon,
at karaniwang ugali ng mga Pilipino. Maraming pagtatanghal ang may mga paksang
katawa-tawa upang ikubli ang mga kapintasan ng mga hapones tulad ng pangunguha ng
ari-arian sa mga Pilipinong nabibilang o nangungurakot.
Nangangailangan ng aliwan ang libu-libong mamamayang naggala sa
lansangan, paglilibang upang malimutan ang mga pangamba, pag-aalaala at
iba’t ibang emosyong sumasanib sa kanilang tauhan. Nagkaroon ng puwang sa lipunan at
nangako ng magandang hinaharap.

Ilan sa mga nagsisulat ng dula ay ang mga sumusunod:

1. Jose Maria Hernandez – sumulat ng “Panday Pira”

2. Francisco Rodrigo – sumulat ng “Sa Pula, Sa Puti”
3. Clodualdo del Mundo – sumulat ng “Bulaga”
4. Julian Cruz Balmaceda – sumulat ng “Sino ba Kayo?”, “Dahil sa Anak” at “Higanti
ng Patay”.

✓ ANG MGA MAIKLING KWENTO SA PANAHONG ITO

Naging maunlad ang larangan ng maikling kwento noong panahon ng Hapon. Maraming
mga nagsisulat ng maikling kwento. Kabilang dito sina Brigido Batungbakal, Macario
Pineda, Serafin Guinigundo, Liwayway Arceo, Narciso Reyes, NVM Gonzales, Alicia
Lopez Lim, Ligaya Perez, Gloria Guzman at iba pa.
Ang pinakamahusay na akda ng taong 1945 ay pinili ng lupon ng mga inampalan na
binubuo ni Francisco Icasiano, Jose Esperanza Cruz, Antonio Rosales, Clodualdo del
Mundo, at Teodor Santos. At ang 25 maikling kwentong pinili ay pinasuri naman kina
Lope K. Santos, Julian Cruz Balmaceda, at Inigo Ed. Regalado. Ang kinawakasan ng
pagsusuri ay nagsasabing ang mga sumusunod ang nagkamit ng unang tatlong
gantimpala:

➢ Unang Gantimpala: “Lupang Tinubuan” ni Narciso Reyes

- Ang kwentong Lupang Tinubuan nabuo tungo sa karanasan sa buhay ng
awtor. Pinapakita din dito ang kasaysayan ay bahagi ng pagkahubog at
bahagi ng buhay ng tao at ng mundo.
- Nagpapahiwatig sa bawat tauhan sa kwentong Lupang Tinubuan na dapat
balikan mo ang lugar kung saan ka ipinanganak at nagkamulat. Ang mga
tauhan sa kwento ay si Danding, Tiya Juana, Tiyo Gorio, Tata Inong at Lolo
Tasyo.
- Ang pamilya ang pinaka-ugat ng isang komunidad at mahalaga ang pamilya
sa pagbuo ng sambayanan at ang magkaroon ka ng isang tunay na pamilya
na may pagmamahalan ay napakalaking nang kayamanan na maituturing.
- Sa kabuuan ng kwento na dapat kung saan tayo pinanganak, saan tayo
namuhay at nakaranas ng ating pagkabata ay dapat balikan natin ito at
huwag natin kalimutan.

➢ Ikalawang Gantimpala: “Uhaw ang Tigang na Lupa” ni Liwayway Arceo

- Ang kwentong ito ay tungkol sa dalagitang nagkaroon ng mga magulang na
kailanman ay hindi kakikitaan ng paglalambing sa isa`t isa. Para bang walang
namamagitang pag-ibig ang pagsasama. Hanggang isang araw,natuklasan
nito na may mahal palang iba ang ama at matagal na nitong nililihim sa
pamilya . Ito ay nang mabasa ng dalagita ang talaarawan ng ama at makita
ang isang larawan ng isang babae.
- Ngunit ang ina ay patuloy na nag-aalaga sa kanyang ama ng naratay ito sa
kabila ng katotohanang pagtataksil . At bago ito malagutan ng hininga’y
hiniling nito ang pagsang-ayon ng kaniyang kalaguyo sa bagong pagsasama.
Sumagot ang kabiyak at nagkunwang kalaguyo—at pinagbigyan kahit
napakasakit pakinggan ang gayong pagtataksil ng kaniyang asawa o bana.

➢ Ikatlong Gantimpala: “Lungsod, Nayon at Dagat-dagatan” ni Nestor Vicente

Madali Gonzales
 PANITIKAN SA PANAHON NG ISINAULING KALAYAAN

✓ KALIGIRANG PANGKASAYSAYAN
Ang paghihintay ng mga Pilipino sa pangakong pagbabalik ng mga Amerikano ay
natupad noong 1945. Nagdiwang ang mga Pilipino at ang mga namundok na gerilya
nang may higit na tatlong taon ay kasa-kasama na ng mga hukbong mapagpalaya ng
mga Amerikano.
Naging makasaysayan sa ating mga Pilipino ang ika-4 ng Hulyo, 1946 sapagkat dito
isinauli ang Kalayaan. Ibinaba sa tagdan ng bandilang amerikano at mag-isang
winagayway ang bandilang Pilipino. Nawala ang tanikala, Nawala ang gapos. Sa unang
pagkakataon ay nagging Malaya sa turing ang mga Pilipino.
Tulad ng sinaunang may katuwaang biglang mag-iisa, naging napakabigat para sa mga
Pilipino ang naging labi ng digmaan. Marahil, kung hindi nagkadigma, naging maganda
sana kaagad ang pagsasarili ng Pilipinas.
Maraming mabigat na suliranin ang iniwan ng digmaan sa nagsasariling Pilipinas. Ang
ekonomiya ng bansa ay humantong sa kababaan.
May mga salaping ipinamudmod sa mga gerilya bilang gantimpala ng kagitingan at
pagkamakabayan, subalit walang pag-uukol ng pansing ginawa sa kabuhayang bansa.
Walanag puhunang ibinigay sa mga pangunahing Gawain tulad ng pagsasaka,
pangingisda, pag-aalaga ng hayop, at pagtatatag ng mga pabrika o pagawaan. Sa
madaling salita, walang naging balangkas sa ekonomiya ng bansa bago ito pinalaya.
Ang Hukbalahap (Hukbong Bayan Laban sa Hapon) na binubuo ng pangkat ng mga
gerilyang may pagkiling sa komunismo, ay isa pang pamana ng digmaan na naging
malaking sagabal sa pambansang kaunlarang pang-ekonomiko. Maraming bayan sa
gitnang Luzon noong 1950 ang may “tagong pamahalaan ng huk” na nakapaniningil ng
buwis, nakapagpapakalat ng mga kautusan, nakapagpapataw ng parusa laban sa
sariling paglilitis. Maraming mga naging tiwangwang na bukirin sa mga bayang
nalaganapan ng mga huk. Ngunit ang pakikipaglaban ng mga Huk ay naging daan ng
maraming pagbabago para sa mabuting pamumuhay ng mga mamamayan. Nakakilala
ng kahit bahagyang katarungan ng mga dukha.

✓ ANG KALAGAYAN NG PANITIKAN NG PANAHONG ITO

Tila naging mapanghangad sa makukuhang gantimpala ang mga manunulat ng
panahong ito sapagkat bago pa sumulat ng anumang akda ay inaalam muna kung aling
pahayagan kaya ang magbabayad dito ng malaking halaga. Isa sa naging kapansin-
pansing pangyayari sa panitikang Pilipino sa panahong ito ay ang pagsulpot ng mga
kabataang mag-aaral sa larangan ng panulat.
Naging Ulirang Manunulat na Amerikano sa Mahusay na Teknisismo.
• Ernest Hemingway
• William Saroyan
• John Steinbeck
Ang mga manunulat sa estilo ng taatlong maanunulat na Amerikanong nabanggit ang
nagbigay ng diwang mapanghimagsik at kapangahasan sa panitikang Tagalog at Ingles.

✓ ANG BAGONG PANITIKAN SA TAGALOG NG PANAHONG ITO

 Muling sumigla ang panitik ng mga Pilipino nang panahong ito. Ang halos naging paksa
ng mga akda ay patungkol sa kalupitan ng mga Hapones, ang kahirapan ng pamumuhay
sa ilalim ng pamamahala ng mga Hapones, at kabayanihan ng mga gerilya at iba pa.
Nabuksang muli ang mga palimbagan ng mga pahayagan at mga magasin tulad ng
Liwayway, Bulaklak, Ilang-ilang, Sinag tala, atbp. Nagkaroon ng “laman” at hindi salita’t
tugma lamang ang mga tulang tagalog. Nagtataglay na nang mabutibuting tauhan, mga
pangyayaring batay sa katotohanan at mga paksaing may kahulugan ang mga maikling
kuwento. May mga nobela ring namamalasak subalit binabasa ng mga tao bilang
libangan lamang. Ang pagkagiliw ng mga tao sa pakikinig sa bigkasan ng tula ay higit
kaysa rati at pinagdadayo ng pulu-pulutong na mga tao ang pakikinig sa sinumang
mambibigkas.
Mga Aklat na Nalimbag Sa Panahong Ito:
• Mga Piling Katha (1947-48) ni Alejandro Abadilla
• Mga Maikling Kwentong Tagalog (1886-1948) ni Teodoro Agoncillo
• Ako’y Isang Tinig (1952) – Katipunan ng mga tula at sanaysay ni
Genoveva Edroza Matute
• Mga Piling Sanaysay (1952) ni Alejandro Abadilla
• Maikling Katha ng Dalawampong Pangunahing Autor (1962) nina A.G.
Abadilla at Ponciano B.P. Pineda
• Parnasong Tagalog (1964) Katipunan ng mga piling tula mula kina
Huseng Sisiw at Balagtas na tinipon ni A.G. Abadilla
• Sining at Pamamaraan ng Pag-aaral ng Panitikan (1965) ni Rufino
Alejandro, inihanda niya ang aklat na ito bilang panturo sa pamumuno o
pagpapahalaga sa tula, dula, maikling kwento at nobela
• Manlilikha, Mga Piling Tula (1961-1967) ni Rogelio G. Mangahas
• Mga Piling Akda ng Kadipan (Kapisanang Aklat ng Diwa at Panitik) (1965)
ni Efren Abueg
• Makata (1967) ito ang kauna-unahang tulung-tulong na pagsasaaklat ng
mga tula ng may 16 na makata sa wikang Pilipino
• Pitong Dula (1968) ni Dionisio Salasar
• Manunulat: Mga Piling Akdang Pilipino (1970) ni Efren Abueg. Sa aklat na
ito naipakita ni Abueg na “Posible ang pambansang integrasyon ng mga
kalinangang etniko sa ating bayan.”
• Mga Aklat ni Rizal Sa panahong ito lumabas ang maraming aklat tungkol
kay Rizal. Ang batas na nag- aatas na pandaragdag ng pag-aaral sa
buhay ni Rizal ay nakatulong nang malaki sa sigla ng ating mga
manunulat na makasulat ng aklat tungkol kay Rizal. Kabilang ay ang mga
sumusunod:
o Nang Musmos pa si Rizal o Ulirang Mag-aaral si Rizal o
Ang Buhay at mga Akda ni Rizal ni Ben C. Ungson o Rizal,
ang Bayani at Guro nina Domingo Landicho atbp o Gabay
sa Pag-aaral ng Noli o Gabay sa Pag-aaral ng Fili Isinulat
ni Diosdado Capino Isinulat nina Efren Abueg atbp
✓ ANG MULING PAGSIGLA NG PANITIKAN SA INGLES
Maraming pahayagang Ingles ang lumabas tulad ng: a. Philippines Free Press, b.
Morning Sun nina Sergio Osmeña, Sr., c. Daily News nina Ramon Roses, d. Philippines
Herald ng mga Soriano, e. Chronicle ng mga Lopez at ang Bulletin ni Menzi.
Mga Mamahaling Aklat na Inilimbag ng mga manunulat sa Ingles:
• Heart of the Islands (1974) ni Manuel Viray – Itoy kalipunan ng mga tula
• Phil. Cross-Section (1950) nina Maximo Ramos at Florentino Valeros –
Ito’y kalipunan ng mga tula at tuluyan
• Prose and Poems (1952) ni Nick Joaquin
• Phil. Writing (1953) ni T.D. Agcaoli
• Phil. Harvest (1953) nina Maximo Ramos at Florentino Valeros
• Horizons East (1967) nina Artemio Patacsil at Silverio Baltazar.

✓ ANG TIMPALAK - PALANCA

Isa ring nakapagpasigla sa ating mga manunulat na Pilipino ang pagkakalunsad ng
Timpalac – Palanca o Palanca Memorial Awards for Literature na pinamunuan ni
Ginoong Carlos Palanca, Sr. noong 1950. Magpahanggang ngayon ay patuloy pa rin sa
pagbibigay ng gantimpala ang timpalac na ito bagamat ang tumatag ay yumao na. Ang
larangang pinagkakalooban dito ay ang maikling kwento, dula at tula.
Mga nagwagi sa Unang Taon ng Timpalak:
• Unang gantimpala – “Kwento ni Mabuti” ni Genoveva Edroza
• Ikalawang Gantimpala – “Mabangis na Kamay… Maamong Kamay” ni
Pedro S. Dandan
• Ikatlong Gantimpala – “Planeta, Buwan at mga Bituin” ni Elpidio P.
Kapulong

✓ DULANG UNANG NAGKAMIT NG GANTIMPALA SA TIMPALAK - PALANCA

Sinimulan noon (1953-1954) ng Timpalak-Palanca ang pagpili sa pinakamahusay na
dula – at ang nagwagi ng unang gantimpala ay ang Hulyo 4, 1954 A.D. ni Dionisio
Salazar. Ang dulang ito ay naglalahad ng pagsasagawa ng isang panganib at madugong
misyon ng Hukbong Mapagpalaya ng Bayan (HMB) na ibagsak ang pamahalaang
Pilipino noong Panahon ni Pangulong Magsaysay.

✓ TULANG UNANG NAGKAMIT NG GANTIMPALA SA TIMPALAK-PALANCA

Ang pagsisimula naman ng Timpalak-Palnca sa pagpili ng pinakamahusay na tula ay
ginawa noong 1963-1964. At ang nagkamit ng unang gantimpala ay “Ang Alamat ng
Pasig” ni Fernando B. Monleon.
 PANITIKAN SA PANAHON NG AKTIBISMO

✓ KALIGIRANG PANGKASAYSAYAN
Ang panahon ng aktibismo ay uminit noong 1970-1972. Maraming kabataan ang mga
naging aktibista upang humingi ng pagbabago sa pamahalaan. Karamihan sa mga
kabataang ito ay mga mag-aaral ng Unibersidad Ng Pilipinas.

Sa masusing pagmamasid at pag-aaral sa takbo ng pamahalaan, marami sa kabataan

ang naniniwalang di na “demokratiko” kundi isa nang “gobyernong Kapitalista” ang
umiiral sa ating bayan sapagkat damang-dama raw nila ang lalong paghihirap ng mga
mahihirap at lalong pagyaman ng mga mayayaman. Ang iba naman ay patuloy na
nanalig na matatag ang pamahalaang demokratiko at mga tao lamang na nagpapatakbo
ng pamahalaan ang mga kakulangan. At ang iba naman may paniniwalang dapat nang
palitan ng “sosyalismo” o “kumunismo” ang bulok na pamahalaan. Iba’t ibang samahan
ang naitatag at nasapian ng ating mga kabataan ng panahong ito. May mga kabataang
napabilang sa bagong hukbo ng bayan (New People’s Army), may mga naging “Burgis”
radikal o rebelde at mayroon ding mga nananatiling parang mga walang pakialam sa
takbo ng pamahalaan.

Sa kalahatan, maraming mga kabataan ang naging aktibista upang humingi ng

pagbabago sa takbo ng pamahalaan. Subalit sa kanilang pamamahayag hinggil sa
pagbabagong ito na dala na rin marahil ng matinding damdaming Makabayan upang
mabigyang diin na rin ang kahalagahan ng kanilang kahiligan ay naging matalim at
mabalasik ang panunulat ang ilan nating kabataan. At dahil dito, kasama ng ilang
rebeldeng manunulat, marami sa kanila ang nangapiit sa mga kampong militar ng
bansa.

Marami ring akda ang naisulat sa panahong ito ngunit dahil sa ang mga akda’y mahigpit
na ipinagbawal sa una palang na paglalathala at karamihan sa mga umakda’y
kailangang lapitan pa’t makapanayam, ang pangangalapa at pagpapahalaga ng mga
akdang ito ay ipinauubaya na ng mga naghanda ng aklat na ito sa mga mananaliksik at
palaaral.

✓ ANG BINHI NG AKTIBISMO

Humantong sa pagkaka”deklara” ng Batas Militar (Martial Law) noong 1972 ang binhi ng
aktibismo. Ngunit masasabing ang binhi ay naihasik na sa mga kabataan maging noong
mga panahon pa nina LapuLapu, Lakandula, Rizal, at iba pa. Sadya paring masasabi na
monopolohiya ng kabataang may init ng dugong dumadaloy sa kanilang ugat ang
dahilan ng paghihimagsik laban sa makapangyayaring lakas ng Pilipinas. Kaya’t balido
ang sinabi ni Rizal na ang mga kabataan ang pag-aasa ng Bayan.

✓ PANAHON NG DUGUANG PLAKARD

Wika ni G. Ponciano Pineda sa kaniyang aklat na pinamagatang ang “Panitikang
Pilipino sa Kaunlaran nang Bansa”, ito ang panahong minsan pang pinatunayan ng
 kabataang Pilipino na hindi laging pagyuyuko ng ulo at pag-ilag sa hangin ang bumubuo
ng kanyang pagkalahi at pagkabansa.

May sukdulan ang kaniyang pagtitimpi, sumasabog parang Taal, kung puno na sa
ngitngit ang matimping kalooban.

DUGO? Ano ang dugo ng isang tao kung ihahambing sa Dugong ibinuo upang ikulay sa
pula ang ating bandila?

BUHAY? Ano ang buhay kung itatapat sa habang panahong hintutrong nakatundos sa
mukha ng isang duwag at di magkaroon ng paninindigan para sa sarili at gayun din sa
kasunduan na sanlahi?

Sa kabuuan, maraming kabataan ang nagbuwis ng buhay, nagpamalas ng buong giting

sa pagtatanggol ng Karapatan ng masang Pilipino, walang takot na suungin ang
kamatayan basta maipaglaban lamang ang mga prinsipyo at tunay na Karapatan.

3 salita na isinisigaw ng mga mag-aaral ng Unibersidad ng Pilipinas tuwing nag-ra-rally.

1. Imperyalismo
- ang pagpapalawak ng lakas o impluwensya
2. feudalism
- mga suliranin sa pagmamay-ari ng mga lupang sakahan
3. facismo
- ang pagiging diktador o paggamit ng kamay na bakal at hindi
paggalang sa karapatan ng kapwa

✓ ANG KALAGAYAN NG PANITIKAN

Ang mga kabataan ay nagpahayag ng damdaming punong-puno ng paghihimagsik.
Maliban sa makinilya ay gumamit din sila ng pisel at isinulat sa PLAKARD, sa PULANG
PINTURA ang mga kaugnay na salitang nagpapahayag ng karaingan at pikikibaka.

Tinalakay nila ang kaabulukan ng lipunan at pulitika. Ang alimnmang establisimento ay

naging sagisag ng kabulukang dapat baguhin. Madarama sa simbahan, sa paaralan, at
maging sa tahanan ang lason ng kawalang pag-asa ng mga kabataan sa pamahalaan.
Maging ang mga pari, mga guro, at mga magulang bilang awtoridad o mga dapat
iagalang ay niyanig ng mga kabataang radikal bilang kalaban na pabigat sa hinihingi
nilang pagbabago.

Humangga ang panitikang ito ng mga aktibista sa pagsasaad ng dapat gawin

upang lutasin ang suliranin. Ilan sa mga kabataang bumandila sa Panitikang
Rebulusyonaryo:
• Rolando Tinio
• Rogelio Mangahas
• Efren Abueg
 • Rio Alma
• Clemante Bautista, atbp.

✓ PANULAANG FILIPINO SA PANAHON NG AKTIBISMO

Masasabing haalos nagtataglay ng tatlong katangian ang mga tulang naisulat ng mga
batang makata at mananalumpati sa panahong ito ng aktibismo.
1.Pagmamasid at pagsusuri sa kalagayan ng bayan.
2.Pagsisiwalat ng katangian at dayukdok ng pagpapasasang mga nanunungkulan.
3.Tahasang masasabing labag sa kagandahang-asal ng panunungayaw at karahasan
sa pananalita.

Ang mga sumusunod ay ilan lamang sa naging akda sa panahon ng aktibismo.

Tunghayan natin ang ilang saknong mula sat ula ni Rio Alma na nagpapahayag ng
matimping pagngangalit ng damdamin.

“Marahil madahop ang diwa ko upang isaulo’t ipaliwanag. Ang panaginip at kamatayan ng
sanlaksang anak-pawis”

“Saksi ako sa palahaw ng mga dalagitang tila kinakatay na babaoy habang ginagahasa ng mga
hayok na pulitiko’t negosyante”

“Sa sabuyan ng putik ng mga kongresistang pagkuwan, kapiling ang kani-kanyang alipures at
tagapayong Puti ay nag-uunahang ibenta
ang bayan.”

“Ano ang silbi ng kabayanihan? Ng limos na laurel at ginto? Ipangalan sa iyo’y isang kalyeng
baku-bako o kaya’y lumuting monumentong
ihian ng mga lasenggo.”

Nagwagi ng Gantimpalang Planca sa Tula (1970-71)

1.Mga Duguang Plakard at Iba pang mga Tula (Rogelio Mangahas)
2.Tatlong Awit ng Pagpuksa (Lamberto Antonio)
3.Dalawang Tula (Cirilo F. Bautista)
May mga Katipunan din ng mga tula aang naisa aklat nang panahong ito ng
aktibismo. Ilan sa mga ito ay ang mga sumusunod:
1.Mga A! ng Panahon (1970) – Alejandro Perez
2.Kalikasan (1970) – Aniceto Silvestre
3.Peregrinasyon at Iba Pang Tula (1970) – Rio Alma
4.Mga Tula ng Bayan Ko at Iba Pa (1972) – V. G. Suarez
5.Sitsit sa Kuliglig (1972) – Rolando Tinio
6.Mga gintong Kaisipan (1972) – Segundo Esguerra

✓ ANG DULA, MAIKLING KWENTO AT NOBELA SA PANAHONG ITO

 Labis na naging mapangahas ang mga manunulat ng dula, maikling kwento, o
maging nobela sa panahong ito, hindi lamang sa paksa kundi maging sa usapan o
salitaan ng kanilang mga tauhan sa akda.

Payak ngunit makatotohanan ang salitaan o lengguwaheng ginagamit nila ngunit

kadalasa’y ang payak at makatotohanang usapan o lengguwaheng ito, bagamat nasa
makabagong panahon na ay hindi parin makayanang basahin nang hindi pamumulahan
ng mukha ng mga babaeng may bakas pa ni Maria Clara, lalo’t ang usapan ay usapang
lalaki o ginagamit sa tagpo sa pagtatalik.

✓ ANG MGA PELIKULA AT KOMIKS

Nang panahon ding ito ng aktibismo, nagsimulang napanood ang mga pelikulang
malalaswa na nakasisira sa kaugaliang silanganin – ang tinatawag na mga Pelikulang
Bomba.

Dito rin dumagsa ang mga komiks at iba pang babasahin na ang mga larawang
iginuhit ay walang mga saplot sa katawan.
 PANAHON NG BAGONG LIPUNAN

✓ KALIGIRANG KASAYSAYAN
Nagsimula ang Panahon ng Bagong Lipunan noong ika-21 ng Setyembre, 1972.
Nagpatuloy pa rin ang Gawad Carlos Palanca sa pagbibigay ng patimpalak.

Halos tungkol sa ikauunlad ng bayan ang naging karaniwang paksain ng mga akda
tulad ng Luntiang Rebolusyon (Green Revolution), pagpaplano ng pamilya, wastong
pagkain (nutrition), “drug addiction,” polusyon, at iba pa. Pinagsikapan ng Bagong
Lipunan na maputol ang mga malalaswang babasahin, gayundin ang mga akdang
nagbibigay ng masamang impluwensiya sa moral ng mga mamamayan. Ang lahat ng
pahayagang pampaaralan ay pansamantalang pinahinto, at maging ang mga samahang
pampaaralan.

Nagtatag ang Pamahalaang Militar ng bagong kagawaran na tinawag na “Ministri ng

Kabatirang Pangmadla” upang siyang mamahala at sumubaybay sa mga pahayagan,
aklat, at mga iba pang babasahing panlipunan.

Muling ibinalik ng Unang Ginang Imelda Romualdez Marcos sa pagpapanibagong-

buhay ang ating mga sinaunang dula tulad ng Senakulo, Sarsuela, Embayoka ng mga
Muslim at iba pa. Ipinatayo niya ang Cultural Center of the Philippines, Folk Arts
Theatre, at maging ang Metropolitan Theater ay muli rin niyang ipinagawa upang
mapagtanghalan ng mga dulang
Pilipino.

Naging laganap din ang pag-aawit noon sa wikang Pilipino. Maging ang mga
ipinadadala sa ibang bansa ay awiting Pilipino rin ang inaawit. Ang mga lingguhang
babasahin tulad ng Kislap, Liwayway, at iba pa ay malaki ang naitulong sa
pagpapaunlad ng panitikan. Naging lagusan ito ng manunulat upang mailathala ang
kanilang mga akda. Tahasang masasabi na naging maningning ang Panitikang Filipino
sa panahong ito.

✓ ANG PANULAANG TAGALOG SA PANAHON NG BAGONG LIPUNAN

Ilang buwan ang nakalipas pagkatapos ideklara ang Batas Militar, ang mga sumusunod
ang naging “Islogan” ng Bagong Lipunan ay nabasa at narinign ng mga mamamayan:
1. “Sa ikauunlad ng bayan Disiplina ang kailangan.”
2. “Tayo’y kumain ng gulay Upang humaba ang buhay.”
3. “Magplano ng pamilya Nang ang buhay ay lumigaya.”
4. “Ang pagsunod sa magulang Tanda ng anak na magalang.”
5. “Tayo’y magtanim Upang mabuhay.”
6. “Tayo’y magbigayan at huwag magsikisikan.”
 Naging paksa rin ng tula ang pagkakaisa, tiyaga, pagpapahalaga sa pamnasang
kultura, ugali, kagandahan ng kapaligiran, at iba pa. Kabilang sa mga nagsisulat ng tula
nang panahong ito sina Ponciano Pineda, ang kasalukuyang direktor ng SWP, Aniceto
Silvestre, Jose Garcia Relevo, Bienvenido ramos, Vicente Dimasalang, Cir Lopez
Francisico, Pelagio Sulit Cruz, at iba pa.

✓ AWITIN SA PANAHON NG BAGONG LIPUNAN

Noong 1975, nagbago ang takbo ng kasaysayan ng awitinng Pilipino nang ang “TL Ako
Sa Iyo” ay awitin ng pangkat Cinderella. Ang awiting ito ay naging popular sa tawag na
himig-Maynila. Binubuo ito ng ilang “balbal” na Pilipino na may kakaibang kumpas kaya
mabilis na tinanggap ng mga tao.

Naging tanyag din si Rico J. Puno sa pag-awit ng himig Maynila tulad ng

kanyang “The Way We Were.” Kabilang din sina: Freddie Aguilar – Anak, Florante –
Ako’y Pinoy, Jose Mari Chan,Tito, Vic at Joey

✓ DULA SA PANAHON NG BAGONG LIPUNAN

Nabuhay muli ang mga sinaunang dula tulad ng Sarsuela ng mga Tagalog, Senakulo, at
Embayoka ng mga Muslim na pawang itinanghal sa ipinakumpuning Metropolitan
Theater at ipinatayong Folk Arts Theater at Cultural Center of the Philippines. Marami
ring mga paaralan at samahan ang nagtanghal ng naiibang dula.
1. Mindanao State University – Sining Kambayoka
2. PETA – nina Cecile Guidote Alvarez at Lino Brocka
3. Repertory Philippines – nina Rebecca Godines at Zenaida Amador
4. UP Repertory – ni Behn Cervantes
5. Teatro Filipino – ni Rolando Tinio

Itinanghal din ang “Tales of Manuvu” na isang makabago o istilong rock na operang
ballet at ` nakadagdag din sa dulaang Pilipino noong 1977. Ito’y tinampukan nina
Celeste Legazpi, Leah Navarro, Hajji Alejandro, Boy Camara, Anthony Castelo, Rey
Dizon, Gina Mariano, at iba pa. Sinulat ito ni Bienvenido Lumpera.

Si Imee Marcos na anak ng ating ng Pangulo ng bansa ay isa ring artista ng dulaan sa
kanyang pagkakaganap bilang pangunahing papel sa “Santa Juana ng Koral” at “The
Diary of Anne Frank.

✓ ANG RADYO AT TELEBISYON

Ang radyo ay patuloy pa ring tinatangkilik nang panahong ito. Ang kanyang dugtungang
“Si Matar”, “Dahlia”, “Ito ang Palad Ko,” at “Mr. Lonely,” at iba pa ang naging pampalipas
oras o libangang pakinggan ng ating mga kabataan.
 Subalit di maikakaila na maraming artista sa radyo na lumipat sa telebisyon sa dahilang
mas malaki ang bayad ng pagganap sa telebisyon kaysa sa radyo. Ilan dito ay sina
Augusto Victa, Gene Palomo, Mely Tagasa, Lina Pusing, Ester Chavez, Luz Fernandez,
at iba pa.

Ang mga dula sa telebisyon nang panahong ito na labis na tinagkilik ng marami ay ang
Gulong ng Palad, Flor de Luna, Anna Liza at iba pa.

Ang “Superman” at “Tarzan” ay kinagiliwan ng mga bata nang panahong ito.

✓ ANG PELIKULANG PILIPINO

Nagkaroon ng Pista ng mga Pelikulang Pilipino sa panahong ito. Sa ganitong
kapistahan ay pawang mga pelikulang Pilipino ang ipinalalabas sa mga sinehan sa
Metro Manila. Ginagawaran ng gantimpala at pagkilala ang nagwawaging mga pelikula
at artista. Nagsilabas sa panahong ito ng Bagong Lipunan hanggang 1979 ang mga
pelikulang walang romansa o seks subalit tinangkilik dahil sa kakaibang kayarian nito.

MGA PELIKULA:
1. “Maynila…Sa mga Kuko ng Liwanag”
- sinulat ni Edgardo Reyes. Isinapelikula sa direksyon ni Lino Brocka sa
pangunguna ni Bembol Roco.

2. “Minsa’y Isang Gamu-gamo”

- ang pangunahing bituin dito ay si Nora Aunor.

3. “Ganito Kami Noon…Paano Kayo Ngayon”

- pinangunahan nina Christopher de Leon at Gloria Diaz.

4. “Insiang”
- pinangunahan ni Hilda Coronel

5. “Aguila”
- pinangunahan ni Fernando Poe Jr., Jay Ilagan, at Christopher de Leon.
Ngunit hindi pa rin napahindian nang panahong ito ang mga pelikulang nahihinggil sa
seks na kinagiliwan ng mga tao. Mula sa mga inangkat na pelikula sa ibang bansa na
natutungkol dito at maging ang mga pelikulang Pilipino ay ito ang naging kasangkapan
ng mga prodyuser sa pagkita ng salapi mula sa takilya.

✓ ANG PAHAYAGAN, KOMIKS, MAGASIN, AT IBA PANG BABASAHIN

Sa panahong ito ng Bagong Lipunan, nagbihis ng panibagong anyo ang nilalaman ng
mga pahayagan. Ang mga balitang dati’y naglalahad ng karahasan tulad ng patayan,
nakawan, panggagahasa, at iba ay napalitan ng mag balitang pangkaunlaran,
pangekonomiko, disiplina, pangkultura, turismo at iba pa.
 MGA PAHAYAGAN:
1. Bulletin Today
2. Pilipino Express
3. Times Journal
4. Phil Daily Express
5. Peolple’s Journal
6. Evening Express
7. Balita
8. Evening Post

Sadyang nakahiligan nang basahin ng mga mamamayang Pilipino ang magasing

Liwayway simula noong 1922. Bukod sa Liwayway, ang ilan pang magasing mababasa
nang panahong ito ay ang:
1. Kislap
2. Bulaklak
3. Extra Hot
4. Jingle Sensation

Bukod sa mga magasin, para namang mga kabuteng nagsisulpot ang mga komiks na
siyang kinagigiliwang basahin ng marami. Kabilang dito ang mga sumusunod:
1. Pilipino
2. Klasik
3. Hiwaga
4. Espesyal 5. Love Life

Sa kabuuang tanaw, masasabing ang sangay ng Panitikang Pilipino na nanaluktok sa

Bagong Lipunan ay ang mga sanaysay, mga talumpati at tula.