KRYMINOLOGIA

Wykład I – 7.10.2022

Literatura: „Kryminologia. Zarys systemu” Jan Widacki wyd. C. H. Beck

Większość zabójstw umyślnych w Polsce odbywa się z motywów ekonomicznych, a w drugiej
kolejności pod względem liczby to zabójstwa na tle emocjonalnym.
W II RP rocznie miało miejsce kilkukrotnie więcej zabójstw umyślnych niż obecnie.
W roku 2019 nietrzeźwi kierowcy spowodowali 9% wszystkich wypadków, w tym 11,2% wypadków
ze skutkiem śmiertelnym.
W Polsce współczynnik przestępstw na 100,000 mieszkańców jest niższa od średniej europejskiej,
natomiast prizonizacji wyższy.
Wykład II – 21.10.2022
Przedmiot badań kryminologii:
 Przestępstwo
 Przestępca
 Przestępczość
Przestępstwo  czyn ludzki zabroniony przez ustawę obowiązująca w chwili jego wykonania, o
stopniu społecznej szkodliwości wyższym niż znikomy, zawiniony [normatywne ujęcie przestępstwa]
 Czyn ludzki naruszający jeden z dwóch sentymentów: sentyment litości lub sentyment
uczciwości [naturalne ujęcie przestępstwa]
„Kryminologia jest sumą wiedzy dotycząca przestępczości i przestępstwa jako zjawiska społecznego”
– Edward Sutherland
Czym kryminologia ma się zajmować?
Kryminologia zajmuje się zjawiskami patologii społecznej.
Dewiacja społeczna – odchylenie od reguł działania społecznego, postępowanie niezgodnie z
normami przyjętymi w społeczeństwie lub danej grupie społecznej.
Przestępczość i przestępstwo ma kontekst kulturowy np. to co kiedyś nie było gwałtem dzisiaj jest,
mimo że znamiona tego czynu nie zmieniły się od ponad 100 lat.
Szczególnym rodzajem dewiacji jest przestępczość, czyli naruszenie norm prawa karnego.
Modele społeczeństw:
o Homogeniczne (jednolite) – wszyscy podobni kulturowo i etnicznie oraz o podobnej
moralności (np. Japonia)
o Pluralistyczne – różne etnicznie, kulturowo (np. USA), muszą zaistnieć porozumienia między
różnymi grupami społecznymi
o Konfliktowe – narzucanie przez ustawodawców określonych norm, zagrożonych sankcja, bez
porozumienia i uwzględnienia potrzeb grup społecznych
J. Makarewicz: „Przestępstwo jest to zachowanie się członka grupy danej grupy społecznej uznane
przez nią za dotkliwe w tym stopniu, że odpowiada przez wyrządzenie mu dolegliwości w sferze
jednego lub więcej dóbr”
Kryminologia współczesna na ogół zajmuje się przestępstwem traktowanym jako szczególna forma
zachowania dewiacyjnego, bada przestępczość jako zjawisko społeczne, zajmuje się osobą przestępcy
jako jednostki funkcjonującej w społeczeństwie, a jednocześnie posiadającej określone cechy
osobowości i inne właściwy osobnicze. Zajmuj się ofiarami przestępstw (wiktymologia) i ich rolą w
przestępstwie.
Przestępczość rzeczywista  zbiór wszystkich przestępstw rzeczywiście popełnionych w danym
czasie na danym obszarze.
Przestępczość rzeczywista – Prz
Przestępczość ujawniona -Pu
Przestępczość nieujawniona – Pnu
Prz=Pu + Pnu
Wszystkie statystyki i badania kryminologiczne dotyczą przestępczości ujawnionej.
Przestępczość ujawniona stanowi grupę reprezentatywną dla całej przestępczości.
Współczynnik przestępczości („crime rate”) [WSP]
liczba przestępstw stwierdzonych
WSP = ---------------------------------------------------------------------- x 100,000
Liczba mieszkańców
Przestępczość ujawniona w czasach stabilnych pozostaje w proporcji do przestępstw nieujawnionych.
W okresie transformacji w Europie wzrosła przestępczość ujawniona o kilkadziesiąt %. W państwach
demokratycznych przestępcom jest łatwiej działać, jednak nie wzrosła liczba przestępstw
rzeczywistych, a więc tylko wzrosła liczba przestępstw ujawnionych. Przyczyną tego jest m.in. wzrost
zaufania obywateli do państwa i organów ścigania.
Współczynnik przestępczości ma charakter orientacyjny.
Porównanie liczb bezwzględnych zabójstw:
Na początku XVI. Wieku (na 2/3 terytorium Polski (Korona)) – 957
W 2010 r. w Polsce było 680 zabójstw, a w 2004 980.
Współczynnik prizonizacji [WP]
Liczba osób osadzonych
WP = ----------------------------------------- x 100,000
Liczba mieszkańców
Międzynarodowa porównywalność statystyk
1. Ten sam czyn w jednym państwie może być legalny w innym może być przestępstwem
2. Przestępstwa o tej samej nazwie mogą być w różnych kodeksach karnych opisane przez inne
znamiona. W efekcie pod tą samą formalnie nazwą mogą się kryć inne zachowania.
W Polsce ok. 20 podmiotów uprawnionych do wydania mandatu w sprawie wykroczeń.
Kultura japońska nie odróżnia moralności od prawa, natomiast kultura muzułmańska nie odróżnia
religii od prawa.
Podręcznik str. 19- 46
Następny wykład: kontynuowanie statystyk kryminalnych
Wykład III – 28.10.2022
Im przestępstwo poważniejsze tym „ciemna liczba” przestępstw mniejsza.
Przestępczość ujawniona jest opisywana w statystykach kryminalnych, dawnych statystykach
moralnych.
Carl F. Gauss – słynna krzywa Gaussa
Andre – Michael Guerry
Adolphe Quetelet (1795 – 1874)
Statystyka pozwala na badanie zależności między przestępczością a różnymi zjawiskami społecznymi.
Statystyki kryminalne
 Policyjna
czas zgłoszenia, wszczęcia, wykrycia i stwierdzenia przestępstwa
Przedstawia dynamikę przestępczości.
Konsekwencją zgłoszenia jest albo wszczęcie, albo czynności sprawdzające.
Czynności sprawdzające – 30 dni, przyjmujący zgłasza się do zgłaszającego o przedstawienie
większej ilości argumentów, następnie wydanie postanowienie o wszczęciu postanowienia lub jego
brak. Jak postanowienie jest wszczęte a nie ma osoby podejrzanego
Postępowanie sprawne – np. w sprawie okoliczności zabójstwa (brak określenia sprawcy)
Po zidentyfikowaniu osoby sprawcy, toczy się postępowanie przeciwko niemu na podstawie aktu
oskarżającego.
Przestępstwo wykryte w statystyce policyjne to takie, w którym postanowiono zarzut.
Przestępstwo stwierdzone to takie, które zostało wykryte a postępowanie zostało zakończone, ale nie z
powodu umorzenia w wyniku innego czynu np. zabójstwo było jednak samobójstwem. Pojęcie
wprowadzone w latach 70. w Polsce – funkcjonuje do dziś.
To samo przestępstwo może być zgłoszone w innym roku niż zostało ono stwierdzone – wada
statystyki policyjnej.
 Sądowa (dotycząca sądów karnych)
Zbiorowości statystyczne: osadzenia, skazania, warunkowe umorzenie, odstąpienia od wymierzenia
kary, uniewinnienia, orzeczenia samoistne środków zabezpieczających.

 Penitencjarna
Zbiorowość osadzonych: tymczasowo aresztowanych, skazani, ukarani (areszt porządkowy
Współczynnik (wskaźnik)
Wskaźnik W = Fa/Fb
Współczynnik przestępstw
Liczba przestępstw stwierdzonych w danym roku
W= ------------------------------------------------------------ x100,000
Liczba mieszkańców w danym roku
Wykrywalność przestępstw:
o Kryminalne – 59,9%
o Gospodarcze – 87.6 %
o Drogowe – 98,6 %

Razem: 71,35 %
Łączna analiza statystyki policyjnej i penitencjarnej
Jeżeli współczynnik przestępstw na (100,000 mieszkańców) jest poniżej europejskiej średniej, a
współczynnik prizonizacji najwyższy w UE, to co należy sądzić o surowości prawa w Polsce i o
polityce kryminalnej?

Wykład IV – 04.11.2022

Im przestępstwo lżejsze tym mniejsza szansa, że będzie o nim wspomniane w mediach.

Porównywalność międzynarodowych statystyk kryminalnych

 International Crime Victimisation Survey, United Nations Surveys on Crime trends and
Operations, Eurostat, „crime index”, „safety index”
 Eurostat – próbuje ujednolicić statystyki w UE, w tym statystyki kryminalne.
 „Crime index” wg. NUMBEO:
Wenezuela  84,49
Tajwan  15,65
Polska  28,50

 Baza NUMBEO – baza czerpiąca informacje o tzw. odczuwalnym współczynnikiem

przestępstw; tworzony przez organizacje pozarządowe
100 – indeks przestępstw = indeks bezpieczeństwa

 „Crime index” wg. Neighbherhood Sout’s („współczynnik przemocy”)  szanse stania się
ofiarą przestępstwa: Detroit 1:50, Chicago 1: 148
Manipulowanie statystykami
 Prezentowanie uśrednionego współczynnika wykrywalności
 Prezentowanie danych z wybranych lat
  Wykazywanie spadków (lub wzrostów) liczby przestępstw spowodowanych zmianami
legislacyjnymi jako sukcesu walki z przestępczością
Statystyki kryminalne – podsumowanie
Przy wszystkich wadach urzędowych statystyki są najpełniejszym opisem przestępczości ujawnionej
Przy znajomości wad i niedoskonałości statystyk, mechanizmów i czynników wpływających na ich
kształtowanie pozwala na lepsze wykorzystywanie zawartych w niej danych
Liczba przestępstw nieujawnionych – „ciemna liczba przestępstw”
Twórca – Adolf Quetelet
Skąd się bierze?:
Źródła pierwszych informacji o przestępstwie:
o Zawiadomienia osób fizycznych (głownie pokrzywdzonych)
o Różne organy państwowe, w tym organy kontroli: NIK, Komisja Nadzoru Finansowego,
kontrola skarbowa)
o Własne źródła organów ścigania
o Wiadomości z mediów

Zgłoszenia osób fizycznych:

 Obowiązek społeczny – art. 304 § 1 k.p.k.
 Obowiązek prawny – art. 240 k.k. – np. umyślne zabójstwo – art. 148 k.k., przestępstwo
ludobójstwa – art. 118 k.k. [art. 240 k.k. -> przestępstwo nie denuncjacji]
Obowiązek denuncjacji lekarza -> art. 240 k.k. w zw. z art. 40 ust. 2 pkt 2-3 ustawy o
zawodzie lekarza i lekarza dentysty
Źródła własne organów ścigania:
 Informacje uzyskane przy okazji prowadzenia innych postępowań
 Patrole policyjne
 Czynności operacyjno-rozpoznawcze
Próby oszacowania:
Adolf Quetelet, który pierwszy użył terminu „ciemnej liczby”, twierdził, że liczba przestępstw
ujawnionych i nieujawnionych pozostaje w stałym stosunku, ale w czasach stabilnych.
Powody niezgłaszania przestępstw:

 Brak motywacji
 Nie wierzą w skuteczność służb
 Skomplikowana procedura
 Kompromitujący czyn
 Obawa przed odwetem sprawcy
W okresie transformacji zmalała „ciemna liczba”
Kurt Meyer obliczył, że w latach 1923 -1935 w Niemczech na jedno znane organom dzieciobójstwo
przypadało 10 nieznanych
Meyer wykazał, że z zasady im przestępstwo poważniejsze tym „ ciemna liczba” mniejsza
Robert Heindl
Lata 50. XX wieku – Leon Radzinowicz: organy ścigania wiedzą średnio o 15% wszystkich
przestępstw, ale % ten jest różny w różnych kategoriach przestępstw. Najniższy (ok. 5%) przy
przestępstwach seksualnych. Czyli przestępczość ujawniona stanowi jedynie 15% przestępczości
rzeczywistej.
Philip Ennis (USA) na podstawie badań przeprowadzonych. W latach 60. ustalił, że w zależności od
rodzaju przestępstwa zaledwie 1,3-13% pokrzywdzonych zgłasza popełnienie przestępstwa.
Reguły dotyczące „ciemnej liczby”
Przy przestępstwach, przy których pokrzywdzony z różnych względów nie chce przyznać się, że padł
ofiarą (przestępstwa seksualne, niektóre oszustwa) „ciemna liczba” jest większa.
„Ciemna liczba” przestępstw popełnionych przez „przestępców w białych kołnierzykach” („white
collar criminals”) jest wyższa – Edwin Sutherland – wielkość ciemnej liczby zależy też od statusu
społecznego i majątkowego sprawcy
Otto Pollak (USA) w oparcie o przeprowadzone badania ustalił, że „ciemna liczba” co najmniej
niektórych przestępstw jest większa, gdy są one popełnione przez kobiety.
W 2008 na zlecenie KGP ustalono, że 30% rozbojów nie zostało zgłoszonych. Badania potwierdziły,
że im przestępstwo lżejsze tym „ciemna liczba” większa.
Badanie „ciemnej liczby” wykorzystuje się wszystkie metody znane naukom społecznym, a więc:
wywiady, obserwacje, studia przypadków, panele eksperckie, techniki projekcyjne i kreatywne.
Podstawowe badania „ciemnej liczby”:
 Badania „self-report”
Badanych pyta się w anonimowej ankiecie, czy w podanym okresie czasu popełnili
jakiś czyn zabroniony przez prawo karne, o którym nie dowiedziały się organy
ścigania.
 Badania wiktymizacyjne
Badanych pyta się w anonimowych ankietach, czy padli ofiarą przestępstwa.
Badania mają swoje ograniczenia. Nie zbadamy nimi przestępstw bez ofiary lub jeżeli ofiara jest
rozmyta np. korporacje. Do niektórych środowisk jest ciężko dotrzeć np. do prostytutek lub
cudzoziemców-turystów, którzy są ofiarami przestępstwa.
„Ciemna liczba” opiera się na szacowaniu. Podstawowe wady metod badań „ ciemnej liczby”:
1. Opis przestępstwa w ankiecie musi być zgodny z opisem w kodeksie oraz zrozumiały dla
ankietowanych
2. Efekt teleskopowy – zdarzenia są źle umiejscowione w czasie przez ankietowanego
3. Nie obejmują cudzoziemców-turystów
4. Nie obejmują hermetycznych środowisk
5. Nie obejmują rzeczy przestępstw np. w porządku publicznym
Wykład V – 18.11.2022
Poprzednie zajęcia: opis i pomiar przestępczości,
II część kryminologii – dlaczego ludzie popełniają przestępstwa lub czemu ich nie popełniają?
XIX wiek  powstanie kryminologii, od zawsze próbowali sobie wytłumaczyć, dlaczego popełniane
są przestępstwa
 I. Kain zabija Abla – (cytat w książce), Księga Rodzaju 4, 409 – kompleks niższości, zazdrość
Tomasz Morus – ur. 1478 zm. 1535 – święty kościoła katolickiego – wydał prawdziwie złotą
książeczkę o najlepszym urządzeniu rzeczypospolitej i o nowej wyspie Utopii (1516) – idealna wyspa
Utopii, ludzie też popełniają tam przestępstwa (z czego się to bierze?) próbuje to wyjaśnić, dlaczego
na idealnej wyspie Utopii ludzie popełniają przestępstwa, z jednej strony ubóstwo, z drugiej strony
dostatek – różnica bogactwa i stosunkowo nielicznego, nierówność jest główną przyczyną
przestępczości.
Gall Anonim – Kronika, Kronika Galla Anonima, XI/XII wiek, dla niego przyczyną przestępstw jest
brak bojaźni bożej, nie odróżnia przestępstw i grzechu
Wincenty Kadłubek – zła natura ludzka, złe wychowanie, człowiek grzeszy i popełnia przestępstwa
Andrzej Frycz Modrzewski – tkwi to we właściwościach ludzkich i warunkach w jakich te jednostki
żyją, przyrodzona dzikość, lenistwo, próżniactwo, to popycha zbrodnia, uważa też, że nędza jest
przyczyną zbrodni, wymienia też łagodne kary, „O naprawie rzeczpospolitej”
Jan Osiecki – wygłaszał poglądy na wystąpieniach sejmowych, banda rozbójnicza – 12 letni chłopiec,
należy go wychować i pokazać mu co jest dobre, a co złe, 1501-1563
II. Przełom doby oświecenia
Oświecenie – epoka w dziejach ruchu intelektualnego całej Europy, obejmuje prawie cały XVIII
Do Polski oświecenie dotarło w drugiej połowie wieku XVIII, zaczęto patrzeć na świat przez pryzmat
nowożytnie pojmowanej nauki, rozdział religii i teologii od nauki, nauki społeczne powstaną w
wyniku kontynuacji tego procesu, racjonalizm i empiryzm stały się głównymi metodami poznania,
człowiek jest istotą rozumną, istotne jest poznawanie, edukacja i nauka to instrumenty rozwiązywania
wszelkich problemów społecznych i politycznych, to także czynnik eliminowania zła. Jak ludzie będą
wykształceni to nie będą popełniać przestępstw.
Monteskiusz – „dobry prawodawca nie będzie zwracał uwagi na to aby karać zbrodnie, ile by im
zapobiegać”; „O duchu praw Monteskiusza”
 „surowość kar, lepiej odpowiada despotyzmowi, którego zasadą jest groza, niż monarchii i
republice, których sprężynami jest honor i cnota”
 „we wszystkich państwach Europy, kary zaostrzały się lub zwiększały, gdy odchodzono od
wolności”; „doświadczenie uczy, że w krajach gdzie kary są łagodne, działają na obywateli
tak samo jak gdzie indziej wielkie, albowiem wyobraźnia oswaja się z tą wieloką karą, jak
oswoiła się z mniejszą”
Paul Holbach – „przyczynami zbrodni nie są żadne ułomności natury ludzkiej, le wadliwy wpływ
społeczeństwa na jednostkę”
Beccaria (1738 – 1764) – „O przestępstwach i karach”; pierwsze polskie tłumaczenie z
francuskiego przekładu dokonane przez Teodora Wagę, polskie – 1959,
 „lepiej zapobiegać przestępstwom niż za nie karać”; jednak czy można zapobiegać jakiemuś
zjawisku nie znając przyczyny? Nie, bo należy poznać przyczyny przestępczości
Recepcja Beccarii w Polsce: Sebastian Czochron – ksiądz, prawo kanoniczne, ale w zastępstwie
dostał wykład z prawa kryminalnego, autor „Nie jest sztuką karać za przestępstwo, sztuką jest im
zapobiegać”’ „Dysertacja o prawie kryminalnym”
Teodor Ostrowski – 1750 – 1805, ksiądz, wydał po Polsku prawo kryminalne angielskie, napisał na
wstępie, że nie tylko przestępca jest winien ale i społeczeństwo
Tadeusz Czacki – z czasem pojawiają się programu, pozwalające poznać przyczyny przestępstwa
III. Okres pre-pozytywizmu
Nowożytne nauki przyrodnicze w sposób oczywisty stoją na gruncie determinizmu, nauki społeczne
pojawiają się dopiero w czasach pozytywizmu, lekarze – pierwsi przyrodnicy, którzy poprzez udział w
charakterze biegłych mają do czynienia z fenomenem przestępcy i przestępstwa.
1532 – Konstytucja Carolina
Fizjonomika – Johann Caspar Lavater (1741 – 1801) – fragmenty fizjonomiki „Zurich”
Frenologia – Joseph Gall (1758-1823) – Austriak włoskiego pochodzenia, zaczął prace w Wiedniu, „
anatomia i fizjologia systemu nerwowego, a w szczególności mózgu” on zajmował się anatomią,
konsekwencje jego nauki były głownie kryminologiczne, kształt mózgu zdeterminowany jest
kształtem czaszki, „System Galla” – wypukłości i wklęsłości czaszki odpowiadają cechom mózgu,
Gall wydał dzieło w 1810-1811, w 1805 w „Dzienniku Wileńskim” ukazał się artykuł, Gall swoją
teorię wyłoży w liście dla arystokraty i było to opublikowane w gazecie, z kształtu mózgu można
wywnioskować skłonności danej osoby.
Kluczowe twierdzenie frenologii – skłonności przestępcy są wrodzone, są uwarunkowane
anatomiczną budową mózgu, zewnętrzne badanie czaszki pozwala na rozpoznanie kształtu mózgu i
rozpoznanie skłonności osoby, frenolodzy kolekcjonowali czaski, dokonywali pomiarów, (Anglia –
James Deville); Fryderyk Hefel – krakowski dyrektor medycyny sądowej; Frenologia była bardzo
popularna w USA (bracia Fowrelowie prowadzili badania nad kształtem czaszki, budową mózgu,
wyszukiwali skłonności)
Falsyfikacja franologii – sfalsyfikowano ją przez późniejsze badania empiryczne, Marie Jean Pierra
Floursen (1794-1867) uznał, że nie ma związku między kształtem czaszki a budową mózgu.
„Obłęd moralny” – Philippe Pinel – francuski lekarz, psychiatra zwany ojcem współczesnej
psychiatrii wyróżnił różne rodzaje manii „mania bez delirium” – klasztor na ul. Kopernika – Barbara
Ubyk – schizofreniczka, siostry zamurowały ją w celi, mieszkała tam kilkanaście lat, komisja śledcza
wkroczyła tam – sensacja Krakowa XIX wieku [„Stulecie krakowskich detektywów”]
Zaburzenia psychiczne: mania, idiotyzm, itd. – brytyjski psychiatra James Prichard w dziele: Londyn
1835 – wprowadził jednostkę chorobową – obłęd moralny, moral insanity jest wrodzone, ale czasem
nabywa się to z wiekiem – choroba, w której nie odróżnia się dobra i zła, jest samolubny, egoistyczny,
obłęd polega na tym, że nie ma poczucia moralnego – jak zestawi się to, to uzna się to z osobą o
cechach psychopatycznych, zaburzenia osobowości, osobowość dyssocjalna, asocjalna, później nie
dziwne, że mają wysokie statystyki psychopatów.
Psychopaci są nadreprezentowani w różnych przestępstwach agresywnych, w Polskiej populacji
męskiej, około 7% jest psychopatą, psychopaci są nadreprezentowani też wśród jednostek genialnych
– czasem są społecznie użyteczni, dziecko osobowości dyssocjalnej, jeżeli jest wychowywane w
dobrej rodzinie, może stać się wielką indywidualnością, w rodzinie patologicznej raczej na pewno
będzie przestępcą.
Da się zneutralizować te złe cechy wyróżniające się w społeczeństwie, zatem nie tylko właściwości
jednostki decydują, że jednostka jest przestępcą, pierwsze statystyki moralne tworzył Thomas
Malthus – pierwsze systematyczne systematyki moralne, on jako pierwszy zaczął tworzyć mapy
przestępczości, mapa uprzemysłowienia Francji pokrywa się z miejscami najbardziej narażonymi na
przestępstwa
IV. Pozytywizm
Powstają nauki społeczne, przyrodnicze ukształtowały się wcześniej – August Comte (1798-1857) –
twórca pozytywizmu, kurs filozofii pozytywnej, chciał oddzielić naukę od filozofii, wprowadził
oddzielenie nauki od metafizyki, wszystkie nauki powinny brać przykład z fizyki, poznanie dokonuje
się przez empirię, empiryzm i racjonalizm jako narzędzie poznania, wszystko polega ewolucji,
człowiek, przyroda- podlegają ewolucji, nie ma zjawisk bezprzyczynowych, pojęcie wolnej woli jest
metafizyczną konstrukcją.
John Stuart Mill (1803-1903) – Anglia, jego odmiana pozytywizmu jest nazywana empiryzmem
logicznym.
Herbert Spencer (1820-1903) – społeczeństwo też podlega ewolucji, stanowi pewien organizm, czy
można porównać to do dużego zwierzęcia?
Karol Darwin (1809-1892) – dzieło o pochodzeniu gatunków, ewolucja w przyrodzie
„wielkość uczonego mierzy się tym na ile wstrzymał rozwój własnej dyscypliny” – Edward
Krzymuski
V. Neopozytywizm
Włoska szkoła pozytywna – Cesare Lombroso (1835-1909) – z wykształcenia lekarz, miał ogromne
doświadczeniem przyjął założenia szkoły pozytywistycznej, „crimen” – czynić, kraść – odkładać na
później; okazuje się, że wszystkie czyny, które są przestępstwami teraz, kiedyś były czynami
legalnymi, odzywa się w tym nurt pozytywistyczny – społeczeństwo podlega ewolucji „Człowiek
zbrodniarz” – 1876 r, - dzieło miało dużo wydań, Lombroso zajmował się przestępcami
zapóźnionymi od strony antropologicznej, kulturowej, człowiek zapóźniony w ewolucji moralnej,
przestępcy, którzy wychowywali się wśród przestępców, wyróżniał zbrodniarzy o cechach
urodzonych, niektórzy zbrodniarze urodzeni są zbrodniarzami ukrytymi, chciał on też zbadać czy ci
przestępcy nie są odrębni, badał ich emocjonalność, odporność na ból, zbrodniarz z reguły ma
wysunięte czoło, mocno owłosiony, silnie rozwinięta żuchwa, Lambroso bardzo popularyzował swoje
myśli, najczęściej o teorii Lambrosa wypisują bzdury, zapóźnienie człowieka w sferze somatycznej.
Krytyka teorii Lombroso:
o Pozycja pozytywistycznej szkoły socjologicznej
o Pozycji marksistowskich*

Kobieta zbrodniarka – prostytutka, zapóźniona cywilizacyjnie, moralnie, antropologia kryminalna,

zwrócona ku człowiekowi, przestępca jako człowiek, nazwa kryminologia, wzięła się z tytułu dzieła
Garoffalo „Criminologia”
Rafael Garoffalo (1852-1934) – jemu zawdzięczamy nazwę kryminologia, w Polsce Ludwik
Krzywicki – 1888r. Garofalo jest autorem książki – pierwsze dzieło wiktymologiczne, „ofiara
przestępstwa” i jej udział w genezie przestępstwa
*jeżeli każemy przestępstwo, do 1932 roku obowiązywała ustawa karna austriacka, stała na gruncie
szkoły klasycznej, a nie przestępcę; w 1932 (Makarewicz) wchodzi w życie nowy kodeks – kary różne
stopniowalne, sankcje różne a nie ściśle oznaczone tak jak przed 1932r.
Szkoła klasyczna krytykowała determinizm, zakładała wyłącznie wolną wolę, była krytykowana z
pozycji pozytywistycznej, człowiek popełnia przestępstwa nie dlatego bo ma cechy definicji moralnej
tylko dlatego, że tak wychowywało go społeczeństwo
Charlse Goring – sprawdził teorie Lombroso – wziął głowy studentów, oficerów, itd. – brytyjski
przestępca niczym się nie różni niż normalny człowiek. „Angielski przestępca jest odzwierciedlenim
angielskiej populacji”
 Wykład VI– 25.11.2022
Data ukazania się dzieła Lombrosa: 1876r.
Data wydania dzieła „Cryminologia” Garoffalo: 1885r.
VI. Pokrewne pozytywistyczne teorie psychiatryczne
1. Teoria degeneracji - Benedict August Morel (1809-1873)
2. „Psychopatia sexualis” - 1896 - Richard von Krafft Ebing – 1840 – 1902 – tworzy w swoim
dziele pewne pojęcia „sadyzm” „masochizm” „der lutsmord” wprowadzone do medycyny
sądowej dzieło kryminologiczne adresowane do lekarzy i prawników, „Zarys psychologii
kryminalnej dla prawników” – szczególnie jako psychiatra interesował się „zboczeniami
seksualnymi” – parafiliami zarówno do aktu seksualnego, jaki i obiektu

VII. Nurt socjologiczny w kryminologii pozytywistycznej

Tzw. „szkoła francuska” – trzech przedstawiciel, stało na gruncie, że przyczyny przestępstwa tkwią
w społeczeństwie i są zjawiskiem w nim występującym
Emil Durkheim (1858-1917) – francuski filozof, jeden z twórców socjologii, autor fundamentalnych
dzieł socjologii i kryminologii, „Samobójstwo”; „świadomość zbiorowa”; wydarzenia kryzysowe, czy
transformacje zaburzają harmonię jedności społeczeństwa – anomię, funkcjonalizm – teorii
społeczeństwa, która koncentruje się na strukturach tworzących społeczeństwo i na tym, jak
społeczeństwo może pozostać stabilne.
Alexander Lacassange (1834-1924) - francuski medyk sądowy, jeden z najwybitniejszych
przedstawicieli medycy sądowej XIX wieku, znany z udziału w wielu głośnych procesów francuskich,
wprowadził szereg pionierskich metod w medycynie sądowej, doszedł do wniosku, że przestępczość
zdeterminowana jest warunkami życia, a skłonności indywidualne człowieka, jeżeli człowiek nie trafi
do danego środowiska nie zaowocują przestępstwem, „każde społeczeństwo ma taką przestępczość na
jaką zasługuje”, opublikował pracę o przestępstwach seksualnych na podłożu sadystycznym,
Gabriel Tarde (1843-1904) – prawnik i filozof z wykształcenia, prekursor socjologii i psychologii
społecznej oraz kryminologii, uważał, że przestępczość jest przede wszystkim determinowana
czynnikami społecznymi, „przestępczość jest determinowana przez czynniki społeczne” krytykował
Lombrosa; dwa czynniki decydują, czy ktoś popełnia przestępstwo lub mogą wstrzymać przed
popełnieniem przestępstwa: pozytywy obraz samego siebie – utrwalony i wyrazisty, niepodatny na
naśladownictwo zachowania, pokrewieństwo człowieka ze społeczeństwem – im więź silniejsza, tym
większa chęć naśladowania jednostek, z którymi ta więź człowiek łączy (w każdej grupie są
jednostki, znajdujące się wyżej w hierarchii, których zachowania mogą być naśladowane przez
jednostki), prekursor teorii

Franz von Liszt (1851-1919) – prawnik niemiecki węgierskiego pochodzenia, urodzony w rodzinie
prawniczej,
„program magurski” – przestępczość jest zdeterminowana przez czynniki społeczne
 Juliusz Makarewicz (1872-1955) – najwybitniejszy polski karnista wszystkich czasów, prawnik,
kryminolog, napisał pracę naukową pt. „Zbrodnia i kara”; w teoriach funkcjonalnych zdefiniował
przestępstwo „Przestępstwo jest to zachowanie członka danej grupy społecznej, uznane przez tą grupę
za dotkliwą dla grupy”
Każda teoria kryminologiczna wskazuje element, od którego uzależniona jest przestępczość i
który nie był wcześniej znany.
Wykład VII -02.12.2022
VIII. Marksistowska koncepcja kryminologii
W zakresie kryminologii marksizm był podobny do pozytywizmu, podobnie odrzucał metafizykę. To
co nazywamy kryminologią marksistowską jest zasadniczo konsekwencją poglądów Marksa i Engelsa
na państwo, społeczeństwo i ich uwarunkowania. Dla Marksa i Engelsa a nawet Lenina przestępstwo
było obiektywnym złem, godziło w jakiejś uniwersalne wartości chronione przez prawo, których
istnienia nie kwestionowali.
William Adriaan Bonger (1876-1940) – holenderski kryminolog, uważał, że przestępczość nie jest
tylko efektem nędzy, wytworzonej przez niewłaściwy układ stosunków społecznych, ale szerzej – jest
produktem całego systemu kapitalistycznego nastawionego na zysk, na zdobywanie dóbr, czego
efektem jest chciwość, egoizm i demoralizacja. Dostrzegał, także istnienie dodatkowych
indywidualnych skłonności tkwiących w ludziach.
Kryminologia marksistowska w Polsce:
Ludwik Krzywicki (1859-1941) jeden z twórców polskiej socjologii, pedagog, publicysta, działacz
społeczny, jako pierwszy użył w Polsce terminu „kryminologia”, krytykował szkołę Lombrosa i jego
szkołę za nieuwzględnianie czynników społecznych, a wśród nich przede wszystkim czynników
ekonomicznych.
Teoria reliktów- głosiła, że prawdziwe jest twierdzenie Marksa I Engelsa, iż przestępczość jest
wynikiem klasowej struktury społecznej, wyzyskiwania klasy robotniczej przez klasę kapitalistów.
IX. Pozytywistyczny multikauzalizm
Enrico Ferri (1856-1929) – przedstawiciel włoskiej szkoły pozytywnej w kryminologii, stał na gruncie
determinizmu. Uważał, że przyczyn przestępstwa i przestępczości należy szukać nie tylko we
właściwościach przestępcy, ale także wśród warunków, w których przestępca się wychowywał i w
których żyje. Twierdził, że przyczyn przestępczości jest wiele, że mają zarówno charakter
indywidualny związany z jednostką, jak i społeczny – MULTIKAUZUALIZM. Wydał dwa dzieła
„Zabójstwo-samobójstwo” oraz „Socjologia kryminalna”. Pogrupował czynniki przestępstwa:
1) Czynniki fizyczne  położenie geograficzne, klimat, rasa
2) Czynniki antropologiczne  wiek, płeć, kondycja psychiczna, ewentualne uszkodzenia
mózgu, schorzenia neurologiczne
3) Czynniki społeczne  pojęte bardzo szeroko, zarówno gęstość zaludnienia, panujące
zwyczaje, religię, organizacje państwa, stopień industrializacji i urbanizacji, warunki
ekonomiczne.
Podzielił na grupy również przestępców:
1) „przestępcy obłąkani” – u których o przestępstwie decydują czynniki a=natury
psychopatologicznej
2) „przestępcy z urodzenia” – tacy, którzy urodzili się z obciążeniami po rodzicach alkoholikach,
przestępcach, syfilitykach, opóźnionych w rozwoju, chorych psychicznie
 3) „przestępcy z namiętności” – tacy, którzy byli poddani długotrwałemu działaniu namiętności
(rozumianej jako afekt) i tych, którzy przestępstwo popełnili pod wpływem afektu, który
pojawił się nagle
4) „przestępcy okazjonalni” – będący wytworem rodziny i aktualnego otoczenia społecznego
bardziej niż swych indywidualnych właściwości
5) „przestępcy z nawyknienia” – popadający w nałóg przestępstwa, osobnicy często bez
wyksztalcenia, bez zawodu, opuszczeni przez rodziny
Leon Wachholz (1867-1942) – profesor medycyny Uniwersytetu Jagiellońskiego, stał na gruncie
determinizmu, wśród czynników biologicznych dostrzegał także czynniki środowiskowe: „jedynie
słuszne jest zdanie oparte na uwzględnieniu w równej mierze z wewnętrznych i zewnętrznych
przyczyn przestępstwa. Jedynie tedy słuszna jest teoria socjologiczno-biopsychologiczna, pojmująca
przestępstwo jako zjawisko biologiczne, względnie biopatologicznym a zarazem socjologiczne, a więc
zależne równocześnie od wpływów środowiska, społecznych i gospodarczych”
Wykład VIII – 09.12.2022
Nurt multikauzalny
Przestępstwo ma zarówno przyczyny indywidualne jak i przyczyny społeczne, zapoczątkował Enrico
Ferri- uczeń szkoły francuskiej, miał wpływ na prawo karne, pod wpływem tego nurtu powstają
kodeksy karne w XX. wieku, w tym samym nurcie mieści się Kodeks Makarewicza
Wszystkie nauki społeczne powstają tak naprawdę w dobie pozytywizmu. Wcześniej człowiekiem
zajmowała się filozofia społeczne i teologia.

X. Szkoła chicagowska
Szkoła Chicago’wska – fenomen na skalę światową, szkoła socjologiczna i kryminologiczna, odrzuca
wszystko to co nie jest możliwe do zbadania empirycznego, przyjmuje założenia ogólno-
pozytywistyczne, głównym przedmiotem ich badań było społeczeństwo dużego miasta. Chicago było
przedmiotem badań patologii społecznych. Istotnym wyróżnikiem tej szkoły jest grupowanie badaczy
skupionych wokół dwóch liderów – Robert E. Park i Ernest Br
Robert E. Park (1864-1944) – profesor uniwersytetu w Chicago. W 1915 r. ukazała się praca Roberta,,
„Miasto – wskazówka” , twórca teorii ekologii społecznej
Ernest Burgess (1886 – 1996)
„Wprowadzenie do nauki i socjologii” – dzieło Roberta E. Parka i Ernesta Burgessa
„The city” (1925r.) – dzieło…. przedstawienie miasta, w którym można wyróżnić koncentryczne
strefy; organizm wielkiego miasta nie jest jednolity i składa się z wielu dzielnic, które są
rozmieszczone koncentrycznie, dzielnice mają różne funkcje i zamieszkałe są przez różne
społeczności, różnią się one pod względem zamożności, panują w nich różne style i standardy życia, a
także różne zwyczaje, obyczaje; dzielnice ze swoimi społecznościami wykształcają swoje subkultury,
społeczność można klasyfikować pod względem rasowym, zamożności. W każdej dzielnicy utrwalone
zostały akceptowalne przez społeczeństwo wzorce zachowania i moralności. Dewiacje społeczne
wyróżnione w „The city”: demoralizacja i przestępczość.
Dalsze badania wykazywały, że w każdym większym mieście można wyznaczyć dzielnice i
społeczności tak samo jak w Chicago.
Przestępczość jest determinowana generalnie czynnikami społecznymi, a ściślej warunkami
ekologicznymi w rozumieniu ekologii miasta. Młody człowiek wychowywany się w warunkach
wytworzonych przez dzielnicę, w której mieszka wpływa na podejmowane przez niego decyzje,
obierane postawy i zachowania w przyszłym życiu.
Każda subkultura w takim społeczeństwie ma swoiste podejście do prawa i jego zakazów.
Metody badań społecznych:
o Studium przypadku
o Obserwacja (w tym obserwacja uczestnicząca)

Szkoła ta wykorzystała wszystkie metody badań społecznych. Narzuciła pewien paradygmat

socjologii i kryminologii, polegający na wykorzystywaniu metod empirycznych w badaniach
społecznych.
„biały kołnierzyk” – określenie człowieka pracującego umysłowo – Sutherland – zwrócił uwagę, że
także w wykształconych środowiskach występuje przestępczość, w szczególności przestępczość
gospodarcza.
Ze szkołą związany był William Thomas, który wraz z Florianem Zanieckim napisał działo „Chłop
polski w Ameryce i Europie”
Zdecydowana większość kryminologów amerykańskich stanowią socjologowie.
Nawiązują do niej wszyscy kryminologowie amerykańscy.
Do końca lat. 60 XX wieku, cała kryminologia amerykańska, jak i większość szkół europejskich,
działała na opartym paradygmacie polegającym na badaniu przestępczości determinowanej przez
społeczeństwo oraz uważała, że cechy jednostek podlegają wpływom społeczeństwa.
Kryminologia amerykańska w paradygmacie szkoły chicagowskiej, teorie…, kryminologia
europejska, kryminologia krytyczna,
Wykład XI– 16.12.2022
„Natura czy wychowanie?”
XI. Próba empirycznego rozstrzygnięcia problemu:
Metody:
o Badania genealogiczne:
o Badania bliźniąt, badania adopcyjne
o Badanie genealogii rodów
o Richard Dugdale (1841-1883) – socjolog samouk, doszedł do wniosku, że należy przebadać
życiorysy jakiegoś rodu i zauważyć czy przewijają się przez pokolenia cechy osobnicze. „The
Jukes. A study in crime, Pauperis, Disease and Heredity” (1877) W swoim dziele doszedł do
wniosku, że pewne dewiacje ulegają dziedziczeniu, co zostało skrytykowane przez innych
naukowców, że tematem jego badań był ród patologiczny (chociażby 11% mężczyzn tego
rodu dopuszczało się przestępstw, a większość kobiet w rodzie zajmowała się prostytucją)
o Henry Goddard (1866 – 1957) – psycholog, socjolog, organizator szkolnictwa dla dzieci
upośledzonych umysłowo w Stanach Zjednoczonych, badał przypadek Johna Wolvertona,
pochodzącego z dobrej rodziny, miał dziecko z nieprawego związku z średnio inteligentną
kobietą, z czego 30% przodków tego dziecka było upośledzonych umysłowo, 17% zmarło w
wieku dziecięcym, 90 % stanowili ludzie z marginesu społecznego, założył rodzinę z kobietą
z dobrego domu, z czego tylko 1% jego zstępnych stanowiło osoby z marginesu społecznego,
natomiast w pozostałej części występowali prawnicy, naukowcy, wojskowi. Na podstawie
swoich badań udowodnił, że upośledzenie umysłowe jest uwarunkowane genetycznie.
 o Badania bliźniąt – Johny Lange (1891-1938) „Crime as Destiny” – niemiecki psychiatra,
wziął 30 par dorosłych bliźniąt monozygotycznych, w tym jedna osoba z pary bliźniąt
odbywała karę w zakładzie karnym. 30-23 na 30 przypadków w 23 przypadkach (ok. 77%)
oboje z bliźniaków byli przestępcami. Grupa kontrolna – bliźnięta dwujajowe – tylko 12 %
takich przypadków, kolejna grupa kontrolna rodzeństwo, ale nie bliźniacy – 8%. Pracy
zarzucono, że bliźniacy wychowywali się w takich samych warunkach społecznych oraz, że
grupa badawcza stanowi mały przypadek. Następnie badania bliźniąt były kontynuowane w
Danii w latach 70. Karl O. Chisrtiansen zbadał 3000 par bliźniąt, na podstawie aktów stanu
cywilnego, a następnie sprawdził rejestr skazanych. Zgodność karalności u 35 % bliźniąt
monozygotycznych i 23% u diszygotycznych. Inni badacze: O.S. Dalgaard, E. Kringlen,
David C. Rove.
o Badania bliźniąt rozdzielonych – lata 60. XX wieku – James Shields (1918-1978) – jedyną
rzecz, którą udało mu się ustalić, to fakt, że dziedziczy się osobowość. Wynikiem badań jest
stwierdzenie, że dziedziczy się cechy osobowości w tym ekstrawersję – cechę, która częściej
występuje u agresywnych przestępców. Zarzucono mu wybranie grupy nad ekstrawertycznej o
czym świadczy fakt, że swoje ogłoszenie o poszukiwaniu osób ogłosił w telewizji.
o Badania adopcyjne – Sarnoff A. Mednick (1928-2005) – badania polegające na badaniu
rodzin, w których są adoptowane dzieci, czy te dzieci mają więcej cech rodziców adopcyjnych
czy rodziców biologicznych. Mednick – amerykański psychiatra, zajmował się szacowaniem
ryzyka schizofrenii, a także dziedziczeniem zaburzeń osobowości takich jak: osobowości
psychopatycznych, alkoholizmu, skłonności samobójczych. Jego badania adopcyjne
wykazały, że zgodność karalności biologicznych rodziców i jego dzieci jest nieznaczenie
statystycznie większa od karalności rodziców adopcyjnych i ich zaadoptowanych dzieci.
Pewne cechy osobowości, w szczególności zaburzenia asocjalne są podyktowane genetycznie,
a z kolei zaburzenia osobowości mogą sprzyjać popełnianiu przestępstw, ale nie muszą.
Badaniom zarzuca się pomijanie niebadanie przeszłości kryminalnej rodziców adopcyjnych.
o Wszystkim badaniom zarzuca się dokonywanie ich na małych populacjach, małych próbach.
o Wniosek: dziedziczy się niektóre cechy, które sprzyjają rozwojowi cech aspołecznych, czy
zaburzeń osobowości.

Wykład X – 13.01.2023
Egzamin: pisemny w formie testu, termin „0” – 27.01.2022 – z konsekwencjami
Kryminologia europejska zorientowana jest na przestępcę, nie jako zjawisko społeczne tak jak w
Stanach Zjednoczonych. W Europie kryminolodzy skupiają się na psychologii, psychiatrii,
seksuologii.
Zygmunt Freud (1856-1939) – urodził się w Czechach, był lekarzem praktykował jako neurolog i
psycholog w Wiedniu, jego życie zawodowe było związane z Wiedniem, wyemigrował do Anglii i
tam zmarł. „Wstęp do psychoanalizy”
Świadomość podświadomość – na całość ludzkiego życia psychicznego składają się zarówno zjawiska
świadome jak i nieświadome (podświadome). Podświadomość nie jest empiryczna, ale jej istnienie da
się wywnioskować z istnienia faktu świadomości. Przeżycia nieprzyjemne ulegają wyparciu przez
człowieka do podświadomości i w niej pozostają oraz przedostają się do świadomości.
Trójstopniowa struktura osobowości:
o Id (ja – biologiczne), odróżnia przyjemne - nieprzyjemne
o ego (ja - społeczne), odróżnia praktyczne - niepraktyczne
o superego (ja – moralne), odróżnia dobre (moralne) – złe (niemoralne)
 Funkcjonuje równocześnie, jeżeli człowiek jest zrównoważony psychicznie.
Najsilniejszym z ludzkich popędów jest popęd seksualny, który funkcjonuje na poziomie id, jest też
najsilniej kontrolowany przez ego i superego. Niezrealizowane potrzeby rodzą kompleksy, które
człowiek próbuje przełamać często przez dokonanie przestępstw.
XII. Nurt psychoanalityczny:
Najwybitniejszym kryminologiem tego nurtu jest Franz Alexander - amerykański psychiatra,
psychoanalityk
Psychoanalityczne próby wyjaśnienia przestępczych za
o Amerykanie: Franz Alexander, William Healy, Robert Linder
o Japończycy: K. Hoshina, A. Uchiyama, E. Hoshi

Wszyscy popełniając przestępstwo przełamują kompleks, zazwyczaj kompleks niższości.

Teoria psychoanalityczna uznawana jest za teorię nienaukową. Wiele przestępstw nie byłoby
możliwych do zbadania, gdyby nie psychoanaliza.
Uczuciowość wyższa – sumienie, niedorozwój uczuciowości wyższej – braki w superego.
Superego – jest niwelowane przez wyznawanie ideologii.
Teoria psychoanalityczna pozwala zrozumieć, trudne do zrozumienia fenomeny, bądź takie, których
innymi sposobami nie da się wytłumaczyć.
Przestępstwa są popełniane, gdy nie działają łącznie trzy osobowości.
Eseje kempińskiego, eichman w Jerozolimie, autobiografia Rudolfa h, wstep do jego autobiografii.

Wykład XI – 20.01.2023
Kryminologia amerykańska aż do czasu szkoły krytycznej działa w paradygmacie kryminologii
pozytywistycznej. Kryminologia europejska skupia się wokół przestępstwa a nie przestępcy.
Już od czasów starożytności mówiono o jedności psychiki i fizyczności człowieka, między związkiem
między soma a psyche.
Ernest Kretschmer (1888-1964) – niemiecki psychiatra, w czasach hitlerowskich uczestniczył w
segregacji ludzi, odpowiadał za sterylizację osób upośledzonych umysłowo. Twierdził, że każdy
człowiek należy do jakiegoś typu konstytucjonalnego:
o Typ asteniczny (leptosomatyk, astenik) – to osoba o budowie ciała wątłej i smukłej.
Przeciętna waga oraz miary obwodu i szerokości są poniżej ogółu dla danego wieku i płci.
Skóra sucha i blada, szczupłe ręce, słabo rozwinięte mięśnie i dłonie o delikatnych kostkach.
Długa i wąska klatka piersiowa, płaski brzuch.
o Typ pykniczny (pyknik) – to osoba o rozwiniętej głowie, klatce piersiowej i brzuchu. Ciało a
tendencje do rozkładania tłuszczu wokół tułowia. Średni wzrost zaokrąglona figura, szeroka
twarz na masywnej szyi, okazały, tłusty brzuch.
o Typ atletyczny (atletyk) charakteryzuje się silnie rozwiniętym kośćcem mięśni, a także skóry.
Silny brzuch i dobrze rozwinięta klatka piersiowa, silne nogi.
o Typ dysplastyczny (asymetryczny, dysplastyk), do którego zaliczają się te osoby, które
wyraźnie odbiegają od normy.
PSYCHOZY:
 Schizofrenia  nazwana tak w 1911 roku przez szwajcarskiego psychiatrę Eugeniusza
Bleulera
 Cyklofrenia  psychoza maniakalno-depresyjna, obecnie choroba dwubiegunowa,
psychoza afektywna dwubiegunowa (przecenianie lub niedocenianie własnych
możliwości)
Wśród pacjentów Ernesta najwięcej było schizofreników, a następnie cyklofreników. Wśród
schizofreników głównie występowały osoby typu atletycznego, natomiast pyknicy praktycznie nie
występowali. Stwierdził, że pyknicy cierpiący na schizofrenię nie popełniają przestępstw gwałtownie i
agresywnie, lecz raczej mniejszej wagi przestępstwa jak oszustwa, czy małe kradzieże. Zauważył, że
istnieje współzależność między typem konstytucjonalnym a psychozą. Należy zauważyć, że
przynależność konstytucjonalna zmienia się wraz z wiekiem.
Do teorii Kretschemera nawiązywał amerykański kryminolog William Scheldon (1893-1977).
Stwierdził, że temperament człowieka jest zdeterminowany typem konstytucjonalnym człowieka i u
każdego można znaleźć cechy każdego typu ze znaczącą przewagą jednego typu.
Podział konstytucjonalny według Scheldona:
o Typ mezomorficzny  odpowiedź typu atletycznego (mięśniówce)
o Typ endomorfika  odpowiadający typowi pyknicznemu
o Typ ektomorfika  odpowiadający typowi atletyka (mózgowce)

U przestępców dominują typy endomorficzne i ektomorficzne.

Koncepcja Scheldona: typu fizyczne a temperament:
o Endomorficzny  viscerotoniczny
o Mezomorficzny  somatoniczny
o Ektomorficzny  cerebrotoniczny

Poziom umysłowy
Inteligencja - zdolność przystosowania się do nowych wymagań przed odpowiednie wykorzystanie
środków myślenia; sprawność umysłowa przejawiająca się przede wszystkim w zdolności do
logicznego myślenia, umiejętność posługiwania się posiadaną wiedzą do rozwiązywania nowych
zadań oraz zdolności krytycznej oceny takich prób rozwiązań.
Iloraz inteligencji – Wilhelm Stern (1871 – 1938) (I.I. lub IQ)
wiek umysłowy
IQ = ------------------------- x 100
Wiek metryczny
Wiek umysłowy – inteligencja
Wiek metryczny – biologiczny
Około 80% populacji na świecie ma IQ na poziomie 90-109
Mniej niż 20 – idiotyzm
20-49 – imbecylizm
50-69 – debilizm
70-79 – ociężałość umysłowa – 7% populacji
80-89 – mniej niż przecięta – 16% populacji
Psychopata  to osoba nie licząca się z uczuciami innych osób, niepotrafiąca i niebojąca się daleko
idących w czasie konsekwencji swoich działań, gorzej przyjmująca normy społeczne oraz źle
funkcjonująca w społeczeństwie.
Psychopatia a przestępstwo:
DSM – IV  klasyfikacja zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego
ICD – 10  międzynarodowa kwalifikacja chorób według WHO
Hans Eysenk (1916-1977) – twierdził, że każdy człowiek może zostać zmierzony miarą ekstrawersji i
introwersji. Przy używania tej miary człowiek bierze się również pod uwagę neurostabilność
umysłową.
Wśród przestępców jest więcej ekstrawertyków niż introwertyków.
Typ osobowości determinowany jest budową neurobiologiczną umysłu. Człowiek uczy się zachowań
prospołecznych przez nabywanie nabywanie odruchu warunkowego. Ekstrawertycy gorzej uczą się
odruchów warunkowych.
ANOMALIE CHROMOSOMALNE JAKO CZYNNIK BYĆ MOŻE ISTOTNY W GENEZIE
PRZESTĘPCZOŚCI
W roku 1956 r. ustalono, że człowiek ma normalnie 46 chromosomów, w tym dwa chromosomy
płciowe.
Kobiety posiadają 2 chromosomy X – wzorzec XX
Mężczyźni jeden chromosom X i jeden Y – (wzorzec XY)
Zdarzają się patologiczne odchylenia od tego wzorca:
o U kobiet zamiast prawidłowego wzorca XX, zdarzają się wzorce XXX, XXXX lub XO
o U mężczyzn zamiast prawidłowego wzorca XY – zdarzają się wzorce: XXY, XXXY, XYY,
XXYY
Mężczyźni z dodatkowym chromosomem Y (o wzorcu XYY) kariotyp 47 XYY, cechy:
ponadprzeciętny wzrost, brak owłosienia twarzy, ograniczone owłosienie ciała, ginekomastia,
osteoporoza, kobieca sylwetka, małe jądra.
Osoby z dodatkowym chromosomem często są upośledzone umysłowo, co przekształca się na ich
dalsze funkcjonowanie w społeczeństwie, a to natomiast przekłada się na częstsze popełnienie
przestępstw przez takie osoby.
Robert K. Merton (1910-2003) – nawiązywał do teorii anomii. Twierdził, że każda kultura kreuje
cele, do których każdy dąży. Każda kultura określa akceptowalną drogę do osiągnięcia tych celów.
Człowiek popełnia przestępstwo, gdy akceptuje cele, ale nie przyswaja akceptowalnych dróg do nich i
stosuje nieakceptowalne  przestępstwo. – „teoria anomii”, „teoria napięcia”
„Teoria dezorganizacji społecznej” – Florian Zaniecki (1882 – 1958) i William Thomas (1863-
1947) – „Chłop polski w Europie i Ameryce”; studiowali pamiętniki i listy chłopów polskich
emigrujących do Stanów Zjednoczonych i Europy Zachodniej, chłopi wyrwani ze swojej
rzeczywistości, w której istniał określony zespół norm, uważany przez nich za uniwersalny, zderzali
się z zupełnie inną rzeczywistością i innymi zasadami uniwersalnymi, co również potrafiło
funkcjonować w społeczeństwie. Zaburzenie zasad uniwersalnych wśród chłopów po wyjeździe
odbywało się w dwóch krokach:
1. Najpierw nastąpiła destrukcja wartości
2. Następnie wybranie wygodnych elementów z obu systemów wartości
Między tymi następstwami istniał okres dezorganizacji społecznej, czyli okres w którym dochodzi
do popełnienia przestępstwa.
WSPÓŁCZESNE TEORIE KRYMINOLOGICZNE
„Teoria zróżnicowanych powiązań” – Edwin Sutherland (1883-1950) – zachowania przestępcze są
wyuczone, również w grupie pierwotnej, tzn. rodzinie, czy grupie, która tą rodzinę zastępuje. Grupa ta
ukierunkowuje motywy i akceptację norm, bądź ich odrzucenie.
Jest twórcą teorii „white-collar crime” – teorii białych kołnierzyków – teoria w przeciwstawieniu
do poglądów szkoły chicagowskiej, mówiąca, że również osoby o wysokiej pozycji społecznej
popełniają przestępstwa, zazwyczaj przestępstwa gospodarcze i finansowe.
Teoria kontroli społecznej, teorie krytyczne i stygmatyzacji, lęk przed przestępstwem i populizm
penalny

Teorie oddziaływań powstrzymujących:

 Walter Reckless (1899-1988) – amerykański kryminolog, wywodzący się ze szkoły
chicagowskiej. Jego zdaniem każde zachowanie jednostki, tak przestępcze (a także inne
dewiacyjne, nonkonformistyczne), jak i konformistyczne wobec norm, jest swoistą
wypadkową dwóch grup czynników: zewnętrznych presji oraz wewnętrznych potrzeb.
Według tej teorii człowiek nie popełnia przestępstwa, gdy powstrzymały go przed tym
czynniki zewnętrzne jak i wewnętrzne.
„Powstrzymanie zewnętrzne” – polega na presji, jaką na jednostkę wywierają grupy, których
jest członkiem, a więc rodzina, wspólnota religijna, czy też całe społeczeństwo jako całość i
jego polityczna organizacja jaką jest państwo. Presja tych grup wywierana na jednostkę
skierowana jest na wywołanie zachowań zgodnych z normami panującymi w grupie. Siła
presji jest zależna od siły więzi społecznych i emocjonalnych łączących jednostkę z grupą.
„Powstrzymanie wewnętrzne” – efekt samokontroli jednostki, który jest wypadkową kilku
elementów, w szczególności: pozytywnego obrazu samego siebie, zorientowania działań na
osiągnięcie jasno wytoczonych celów, realistycznego poziomu aspiracji, identyfikacji ze
społecznie uznanymi normami i zdolności do tolerowania frustracji. Tylko ostatni czynnik jest
zdeterminowany osobowością, pozostałe są ukształtowane w środowisku społecznym i w
różnym stopniu zależą pośrednio lub bezpośrednio od więzi łączących jednostkę ze
społeczeństwem.
 Do podobnych wniosków doszedł inny amerykański autor, Ivan Nye, który na podstawie
badań 780 nieletnich ze stanu Waszyngton ustalił, że chociaż wszyscy ludzie mają wrodzoną
tendencję do zachowań nonkonformistycznych, czyli niezgodnych z normami, to jednak
większość tych norm, szczególnie norm prawa karnego, nie łamie. Nie czyni tego, bowiem
jest poddana kontroli społecznej, która wzmacnia motywację do zachowań
konformistycznych przyjętych w grupach społecznych, do których jednostka należy i z
którymi jest powiązana więzami społecznymi. Brak kontroli lub nawet tylko jest osłabienie,
spowodowane osłabieniem więzi łączących jednostkę ze społeczeństwem, ułatwiają zejście na
drogę przestępstwa.
 Kontrola społeczna polega na tym, że jednostka widząc, że za łamanie norm spotka ją sankcja
grupy rozważa, czy popełnienie przestępstwa po prostu jej si opłaca.
Według Nyego grupą na silniej oddziałującą na jednostkę jest rodzina. Kontrolę podzielił na
kontrolę bezpośrednią (operującą karą i nagrodą) oraz pośrednią (emocjonalny związek z
postawami niekryminalnymi)
Teoria kontroli społecznej – najbardziej znanym przedstawicielem tego nurtu jest Travis Hirschi
(1935-2017) – amerykański kryminolog i socjolog. Jego zdaniem całe społeczeństwo uznaje w
zasadzie jeden wspólny system wartości i generalnie według tych samych kryteriów odróżnia
dobro i zło. Przestrzeganie tych norm jest konsekwencją powiązania jednostki ze
społeczeństwem. Powiązanie jednostki ze społeczeństwem może mieć różną siłę. Im siła jest większa
tym, a zatem związanie jednostki ze społeczeństwem jest silniejsze, tym bardziej jednostka stara się
postępować zgodnie z oczekiwaniami grup, do których należy, a zatem zgodnie z normami, które w
danej społeczności są przestrzegane. Ten związek ze społeczeństwem działa na jednostkę
powstrzymująco przed zachowaniami naruszającymi normy. Im silniejszy jest związek tym
silniejsza jest kontrola społeczna nad jednostką.
Jakość i siłę więzi społecznych wyznaczają zdaniem Hirschiego cztery elementy:
1) Więzi uczuciowe – powiązanie osobiste – na które składają się więzi z rodzicami, z rodzicami
szkołą, kolegami. Osłabienie lub zerwanie tych więzi powoduje, że jednostka nie czuje się
związana z grupą, a tym samym z obowiązującymi w grupie wzorcami.
2) Racjonalne zaangażowanie w działalność konformistyczną – zgodną z obowiązującymi
normami – im silniejsza jest motywacja jednostki do osiągnięcia sukcesu w życiu, tym
mniejsze jest prawdopodobieństwo, że zejdzie on na drogę przestępstwa. Im wyższy poziom
aspiracji do kulturowo usankcjonowanych celów, tym mniejsza szansa stania się przestępczą.
3) Rzeczywiste zaangażowanie w życie społeczne - zaabsorbowanie swoją pracą (zawodową
społeczną) – Jeśli jednostka jest zaabsorbowana swoją pracą zawodową, działalnością
społeczną, także uprawianiem jakiegoś sportu, realizacją jakiegoś hobby, czy pasji ma mniej
szans na popełnienie przestępstwa.
4) Osobiste przekonania i wierzenia jednostki – element wyznaczający jakość i siłę więzi
społecznych łączących ją ze społeczeństwem. Osobiste przekonania wyznaczająca jednostce
standardy moralne i łączą ją z innymi jednostkami o podobnych przekonaniach i wierzeniach,
a w konsekwencji wartościach.
Teorie kontroli społecznej nie pozostają w sprzeczności z większością teorii kryminologicznych,
można uznać, że są dla tych teorii komplementarne. We współczesnej kryminologii są ostro
krytykowane z pozycji kryminologów reprezentujących rozmaite, lewicowo na ogół zorientowane
teorie. Dla ich przedstawicieli teorie kontroli społecznej są konserwatywne i stanowią kontynuację
kryminologii pozytywistycznej, której założenia odrzucają.

Teoria stygmatyzacji – Edwin Lemert (1912-1996) – amerykański socjolog i kryminolog –

twierdził, że człowiek zostaje przestępcą, nie dlatego, że ma jakieś cechy osobnicze, ani dlatego, że
środowisko społeczne go do tego zdeterminowało, których to czynników poszukiwaniem zajmowała
się kryminologia pozytywistyczna, ale dlatego, że społeczeństwo uznało go za przestępcę i taką
„etykietę” mu przykleiło. „Przyklejenie” jakiejś osobie etykiety przestępcy stygmatyzuje ją w
środowisku, co powoduje, że osoba taka jest inaczej postrzegana i traktowana.
Każdemu w określonym splocie okoliczności społecznych, sytuacyjnych, kulturowych i
psychologicznych, może się zdarzyć, że naruszy zakaz prawa karnego, czyli popełni przestępstwo.
Zwykle splot tych czynników, w jaki sposób doszło do popełnienia przestępstwa, jest niepowtarzalny.
Pojedyncze złamanie zakazu prawa karnego jest -zdaniem Lemerta- dewiacją pierwotną. Dewiacja
pierwotna nie jest trwała. Problem zaczyna się, gdy jednostka po popełnieniu przestępstwa dostanie
się w tryby systemu sprawiedliwości karnej. Następuje wtedy dewiacja wtórna, o wiele groźniejsza
od pierwotnej. Dewiacja wtórna jest trwała i o wiele głębsza, ponieważ osoba taka zostaje wówczas
niejako urzędowo uznana za przestępcę, zmieniając obraz samej siebie, zmieniając jej priorytety,
aspiracje, itp. Dodatkowo jednostka taka zaczyna mieć poczucie wspólnoty ze światem przestępczym,
przyjmuje obowiązujące w nim normy postępowania, wzorce zachowań, subkulturę.

Teorie konfliktowe – prekursorzy:

 Williem Bonger (1876-1940) – pionier kryminologii konfliktowej, holenderski kryminolog
 Thorsten Sellin (1896-1994) – „Culture Conflict and Crime” – skoncentrował się na
konflikcie między kulturą dominującą i kulturami podporządkowanymi jako źródło
zrozumienia zachowań dewiacyjnych. Jako pierwszy potraktował normy prawa karnego nie
jako punkt odniesienia, ale przedmiot analizy. Uważał, że w centrum socjologii zachowań
przestępczych powinny się znaleźć przede wszystkim normy zachowania, a nie przestępstwa
zdefiniowane przez normy prawa karnego. O sile obowiązywania danej normy zachowania w
grupie świadczy tzw. potencjał oporu normy, czyli moc sankcji za naruszenie danej normy
przez jednostkę. Im surowsza sankcja, tym opór grupy za naruszenie normy jest większy. Trzy
stopnie oporu ze strony grupy: brak oporu ze strony grupy, zredukowany opór, całkowity opór
Konflikt kulturowy odnosi się do sytuacji, gdy jedno zachowanie jest regulowane odmiennie
przez różne systemy normatywne, zwłaszcza kulturę grupy dominującej oraz grupy, do
których należy jednostka. To co w jednej grupie jest traktowane jako zachowanie dewiacyjne,
w innej grupie jest zachowaniem tolerowanym, a często oczekiwanym i wymaganym od
jednostki. Koncepcja konfliktu grupowego i integrująca funkcja konfliktu dla danej grupy – w
wyniku konfliktu grupowego dochodzi do mobilizacji jednej grupy przeciwko drugiej. Grupa,
która ma lepszy dostęp do zasobów społecznych i władzy, uzyskuje większe wsparcie ze
strony aparatu państwa, a także większy wpływ na kształt przepisów prawa, tak by służyły
ochronie jej interesów i wartości.
Teoria kryminalizacji – Austin T. Turk –„Przestępczość i porządek prawny” – opiera się na
konfliktu wynikającego z nierównej dystrybucji władzy między poszczególnymi grupami. Uznał, że
dotychczasowa kryminologia nie jest w stanie wyjaśnić istotnych związków między wnioskami
wynikającymi ze statystyk kryminalnych a teoriami kryminologicznymi i pomija istniejące w
społeczeństwie amerykańskim konflikty społeczne i polityczne spory. Zachowania uchodzące za
przestępcze są emanacją pomiędzy statusem i rolami władzy - grupy dominującej - a statusem i rolami
poddanych – podporządkowanymi.
W oparciu o kryteria zorganizowania i wyrafinowanych grup Turk wyróżnił cztery rodzaje
konfliktów:
1) Zorganizowany i wyrafinowany (np. przestępczość gospodarcza)
2) Zorganizowany i niewyrafinowany (np. czyny młodocianych, działalność gangów)
3) Niezorganizowany i wyrafinowany (np. oszustwa)
4) Niezorganizowany i niewyrafinowany (np. kradzieże)
Uważał, że konflikt jest najbardziej prawdopodobny, gdy jednostki są wysoko zorganizowane i
relatywnie niewyrafinowane (jak działalność zorganizowana grup przestępczych), a najmniej gdy są
niezorganizowane i wyrafinowane (np. jak zawodowi oszuści)
Im większa różnica we władzy między grupą dominującą a podporządkowaną, tym większe
prawdopodobieństwo kryminalizacji określonych zachowań.
Teoria społecznej rzeczywistości przestępstwa – Richard Quinney – amerykański kryminolog i
socjolog. Widział przestępstwo jako pewną cechę nadaną określonemu zachowaniu przez osoby
trzecie, a nie jego cechę immanentną. Dzielił całe społeczeństwo na poszczególne segmenty, które są
pewnymi agregatami statystycznymi, do których należą osoby w podziale na płeć, wiek, klasę
społeczną, wykształcenie, pochodzenie etniczne czy wyznanie, które w domyśle mają wspólne
wartości i interesy. Opierała się na czterech powiązanych ze sobą założeniach:
1. przestępstwami określa się te zachowania, które w jakimś stopniu są sprzeczne z interesami
segmentów społecznych dysponujących władzą; treść prawa karnego jest skorelowana ze
strukturą tych interesów oraz ich ewolucją; prawdopodobieństwo kryminalizacji danego
zachowania jest tym większe im większy jest konflikt interesów między grupami
2. przedstawiciele segmentów dysponujących władzą w praktyce dokonują przypisania
odpowiedzialności karnej, czyli nadania jednostkom statusu przestępcy
3. zasadniczo ludzie starają się postępować zgodnie z systemem normatywnym ich grupy
społecznej, który w pewnych kwestiach może kolidować z normami narzuconymi przez prawo
4. opinia społeczna na temat przestępczości oraz polityka karna są uwarunkowane poglądami
klasy dominującej
Typologia przestępstw według Quinneya:
 przestępstwa dominacji – dokonywane przez członków grup dominujących
 przestępstwa adaptacyjne i oporu – przestępstwa pospolite popełniane zazwyczaj przez
członków segmentów pozbawionych władzy
 przestępstwa oporu – przestępstwa polityczne i terroryzm – skierowane przeciwko
porządkowi publicznemu.
William Chambliss (1933-2014) – amerykański kryminolog i socjolog, twierdził, że współczesny
kapitalizm pogłębia przepaść między proletariatem a burżuazją oraz że władza i prawo
odzwierciedlają nie interesy całego społeczeństwa, ale wyłącznie klasy posiadającej i służą do
utrzymania swojej dominacji nad innymi klasami. „Prawo, porządek i władza” wraz z Robertem
Seidmenem, gdzie zaproponowali biurokratyczne ujęcie modelu stosowania prawa, które sprowadza
się do stwierdzeń, że organy ścigania i wymiar sprawiedliwości są organizacjami biurokratycznymi,
które koncentrują swoją działalność na jednostkach politycznie nieistotnych, co prowadzi do
nadreprezentacji warstw niższych w statystykach przestępczości
Radykalna „nowa kryminologia” – Wielka Brytania, pod koniec lat 60. XX wieku. Najważniejszym
manifestem nurtu radykalnego w kryminologii jest opublikowana w 1973r. „Nowa kryminologii”
autorstwa: Iana Taylora, Paula Waltona, Jocka Young, której wydana po 2 latach kontynuacja –
„Kryminologia krytyczna” stała się określeniem obejmującym również inne nurty radykalne i
konfliktowe. „Nowa kryminologia” otwarcie zrywała z pozytywistycznym dziedzictwem – jego
pozorną neutralnością i obiektywizmem i przyjmowała podejście zaangażowanych nauk społecznych.
Charakteryzacja poglądów autorów „Nowej kryminologii”:
o Kryminologia powinna być nauką normatywną bądź polityczną w tym znaczeniu, że powinna
dążyć do politycznego celu walki z nierównościami społecznymi
o Jest możliwe stworzenie społeczeństwa całkowicie wolnego od przestępczości w obecnym jej
rozumieniu
o Kryminologia, chociaż antypozytywistyczna, powinna unikać również relatywizmu, którym
cechują się niektóre subiektywne opisy przestępczości
o Należy badać nie tylko aspekt klasowy funkcjonowania społeczeństwa, ale również
strukturalne ograniczenia i uwarunkowania ludzkich zachowań
o Analizując rolę państwa i najważniejszych instytucji społecznych, przestępstwo jawi się jako
racjonalna odpowiedź na społeczny porządek kapitalistycznej ekonomii politycznej.
Późniejsze nuty krytyczne:
 I. Nurty abolicjonistyczne – przestępczość jako społeczny konstrukt, na który jednakże nie
należy reagować środkami przymusu i cały systemem zbudowanym na punitywnym
wykluczeniu jednostek, ale na partycypacyjnym systemie opartym na idei zadośćuczynienia,
polityki społecznej, wzajemności i solidarności. W reakcji na przestępczość nie powinno
chodzić o odwet i przypisanie winy, lecz pojednanie i naprawienie szkód. Nils Christie
(1928-2015)– najbardziej znany abolicjonista – norweski kryminolog – postulował odebranie
rozwiązywania konfliktu publicznemu wymiarowi sprawiedliwości i oddanie do na powrót
zainteresowanym stronom, tak aby nabrał bardziej partycypacyjnego i konsensualnego
charakteru. Michel Foucault (1926-1984) – uznawany za jednego z ojców postmodernizmu,
autor „Nadzorować i karać. Narodziny więzienia” - analiza historii instytucji więzienia od
końca XVIII wieku oraz ewolucję funkcję kary kryminalnej. Dla Foucaulta instytucja
więzienia oraz kara kryminalna, w obliczu swojej tak oczywistej nieskuteczności w
przeciwdziałaniu przestępczości, muszą spełniać jakieś dodatkowe zakamuflowane cele.
II. Lewicowy realizm – podejście do przestępczości składało się z 4 elementów: sprawcy i ofiary
(po stronie samego czynu) oraz kontroli formalnej i nieformalnej (po stronie reakcji) – Elliot
Currie, Brina McLean, Roger Mathews, Martin Schwartz, Walter DeKeseredy.
III. Kryminologia feministyczna – skupienie się na wyjaśnieniu kobiecej przestępczości,
wiktymizacja kobiet, czy zbudowane na badaniu wyłącznie mężczyzn teorie męskiej
przestępczości można również zastosować wobec kobiet oraz odpowiedź na wyjaśnienie
dysproporcji płci – dlaczego kobiety są mniej skłonne niż mężczyźni, by angażować się w
działalność przestępczą? – Rita J. Simon, Freda Adler, Carol Smart
IV. Kultura Kontroli i funkcje kary w neoliberalnym ładzie – David Garland – „The Culture
of Control” – analizuje zmiany w polityce kryminalnej USA i Wielkie Brytanii od lat 70. XX
w. Scharakteryzował 12 zmian jakie nastąpiły w krajobrazie kulturowym oraz na polu polityki
kryminalnej krajów zachodnich i doprowadziłoby to do powstania „kultury kontroli”. Garland
utworzył termin na nowy ustrój polityk publicznych: penal-welfarism – który podkreśla, że
kara stała się jednym z głównych narzędzi polityki społecznej, która powinna też reformować
jednostki, jednak w istocie okazała się jeszcze bardziej dyskryminacyjna i represyjna wobec
określonych grup społecznych. Dotychczasowe tradycyjne zorganizowane państwo może
zapewnić swoim obywatelom karę, ale nie może zapewnić bezpieczeństwa.
Zygmunt Bauman – płynna nowoczesność
Ulrich Beck – społeczeństwo ryzyka
Garland – późna nowoczesność
Takie zmiany w porządku publicznym jak: zmiana struktury rodziny, społecznej kompozycji
miasta, rola mediów elektronicznych, wzrost demokratyzacji życia społecznego.

Lęk przed przestępstwem

Ludzie obawiają się, że oni sami lub ich najbliżsi mogą paść ofiarą przestępstwa i starają się temu
zapobiec. Starania te na ogół są proporcjonalne do wyobrażonego zagrożenia, rozumianego jako
prawdopodobieństwo, że takie przestępstwo rzeczywiście grozi. Zdarza się, że ta obawa przechodzi w
lęk czy strach niemający uzasadnienia w realnym zagrożeniu, gdy wyobrażenie zagrożenia jest
znacząco większe od realnego zagrożenia.
Większość społeczeństwa ma dwa podstawowe źródła o przestępczości i jej zagrożeniach: osobiste
doświadczenia i informacje medialne. To one kształtują obraz przestępczości i przekonanie o realności
grożenia nią.
Media z natury koncentrują się na przestępczości najcięższej albo z jakiegoś powodu aktualnie
ważnej.
Obecnie ok. 85% mieszkańców Polski uważa, że Polska jest bezpiecznym krajem, a 96% uważa że ich
okolica jest bezpieczna. W okresie transformacji gwałtowanie wzrosła liczba przestępczośc
ujawniona.
Lęk przed przestępstwem może być też celowo eskalowany przez politykę informacyjna władz w
celach politycznych.
Ludzie o wysokim poczuciu lęku przed przestępstwem rośnie podejrzliwość i brak zaufania do
obcych, co skutkuje często brakiem tolerancji, wzrastają postawy represyjne, rośnie punitywność, co
skutkuje brakiem akceptacji dla liberalnej polityki karnej, domaganiem się surowych kar, akceptacją
dodatkowych uprawnień policji kosztem praw i wolności obywatelskich. Wysokie poczucie
zagrożenia istotnie wzmacnia alienację polityczną (rozumianą jako przekonanie, że nie ma się
żądnego wpływu na to co się dzieje w kraju i nieangażowanie się w działania polityczne.
Populizm penalny
Jedna z form populistycznego oddziaływania na masy, szczególna forma manipulowania
społeczeństwem. Tym bardziej skuteczniejszy im wyższe jest poczucie zagrożenia (lęk przed
przestępstwem). Najłatwiejszy do realizacji w sytuacji paniki moralnej. Polega na irracjonalnych
zmianach prawa karnego, zwykle na jego zaostrzaniu, na dostosowywaniu prawa do pojedynczych, z
założenia nietypowych przypadków, na dostosowywaniu do nietypowych, ale drastycznych i
nagłośnionych przypadków polityki kryminalnej, co spotyka się z aprobatą objętego paniką moralną
społeczeństwa.
Panika moralna
Odczuwanie strachu przez wielu ludzi przekonanych, że jakieś zło zagraża ich społeczności. Tym
złem może być no. Zagrażające przestępstwo. Zjawisko znane od dawna, współcześnie istotną rolę w
wywoływaniu paniki moralnej odgrywają mass media, które są pierwszym i podstawowym źródłem
publicznej wiedzy o problemach społecznych i zagrożeniach.