Professional Documents
Culture Documents
Kryminologia Wykład
Kryminologia Wykład
Wykład I – 7.10.2022
Penitencjarna
Zbiorowość osadzonych: tymczasowo aresztowanych, skazani, ukarani (areszt porządkowy
Współczynnik (wskaźnik)
Wskaźnik W = Fa/Fb
Współczynnik przestępstw
Liczba przestępstw stwierdzonych w danym roku
W= ------------------------------------------------------------ x100,000
Liczba mieszkańców w danym roku
Wykrywalność przestępstw:
o Kryminalne – 59,9%
o Gospodarcze – 87.6 %
o Drogowe – 98,6 %
Razem: 71,35 %
Łączna analiza statystyki policyjnej i penitencjarnej
Jeżeli współczynnik przestępstw na (100,000 mieszkańców) jest poniżej europejskiej średniej, a
współczynnik prizonizacji najwyższy w UE, to co należy sądzić o surowości prawa w Polsce i o
polityce kryminalnej?
Wykład IV – 04.11.2022
International Crime Victimisation Survey, United Nations Surveys on Crime trends and
Operations, Eurostat, „crime index”, „safety index”
Eurostat – próbuje ujednolicić statystyki w UE, w tym statystyki kryminalne.
„Crime index” wg. NUMBEO:
Wenezuela 84,49
Tajwan 15,65
Polska 28,50
„Crime index” wg. Neighbherhood Sout’s („współczynnik przemocy”) szanse stania się
ofiarą przestępstwa: Detroit 1:50, Chicago 1: 148
Manipulowanie statystykami
Prezentowanie uśrednionego współczynnika wykrywalności
Prezentowanie danych z wybranych lat
Wykazywanie spadków (lub wzrostów) liczby przestępstw spowodowanych zmianami
legislacyjnymi jako sukcesu walki z przestępczością
Statystyki kryminalne – podsumowanie
Przy wszystkich wadach urzędowych statystyki są najpełniejszym opisem przestępczości ujawnionej
Przy znajomości wad i niedoskonałości statystyk, mechanizmów i czynników wpływających na ich
kształtowanie pozwala na lepsze wykorzystywanie zawartych w niej danych
Liczba przestępstw nieujawnionych – „ciemna liczba przestępstw”
Twórca – Adolf Quetelet
Skąd się bierze?:
Źródła pierwszych informacji o przestępstwie:
o Zawiadomienia osób fizycznych (głownie pokrzywdzonych)
o Różne organy państwowe, w tym organy kontroli: NIK, Komisja Nadzoru Finansowego,
kontrola skarbowa)
o Własne źródła organów ścigania
o Wiadomości z mediów
Brak motywacji
Nie wierzą w skuteczność służb
Skomplikowana procedura
Kompromitujący czyn
Obawa przed odwetem sprawcy
W okresie transformacji zmalała „ciemna liczba”
Kurt Meyer obliczył, że w latach 1923 -1935 w Niemczech na jedno znane organom dzieciobójstwo
przypadało 10 nieznanych
Meyer wykazał, że z zasady im przestępstwo poważniejsze tym „ ciemna liczba” mniejsza
Robert Heindl
Lata 50. XX wieku – Leon Radzinowicz: organy ścigania wiedzą średnio o 15% wszystkich
przestępstw, ale % ten jest różny w różnych kategoriach przestępstw. Najniższy (ok. 5%) przy
przestępstwach seksualnych. Czyli przestępczość ujawniona stanowi jedynie 15% przestępczości
rzeczywistej.
Philip Ennis (USA) na podstawie badań przeprowadzonych. W latach 60. ustalił, że w zależności od
rodzaju przestępstwa zaledwie 1,3-13% pokrzywdzonych zgłasza popełnienie przestępstwa.
Reguły dotyczące „ciemnej liczby”
Przy przestępstwach, przy których pokrzywdzony z różnych względów nie chce przyznać się, że padł
ofiarą (przestępstwa seksualne, niektóre oszustwa) „ciemna liczba” jest większa.
„Ciemna liczba” przestępstw popełnionych przez „przestępców w białych kołnierzykach” („white
collar criminals”) jest wyższa – Edwin Sutherland – wielkość ciemnej liczby zależy też od statusu
społecznego i majątkowego sprawcy
Otto Pollak (USA) w oparcie o przeprowadzone badania ustalił, że „ciemna liczba” co najmniej
niektórych przestępstw jest większa, gdy są one popełnione przez kobiety.
W 2008 na zlecenie KGP ustalono, że 30% rozbojów nie zostało zgłoszonych. Badania potwierdziły,
że im przestępstwo lżejsze tym „ciemna liczba” większa.
Badanie „ciemnej liczby” wykorzystuje się wszystkie metody znane naukom społecznym, a więc:
wywiady, obserwacje, studia przypadków, panele eksperckie, techniki projekcyjne i kreatywne.
Podstawowe badania „ciemnej liczby”:
Badania „self-report”
Badanych pyta się w anonimowej ankiecie, czy w podanym okresie czasu popełnili
jakiś czyn zabroniony przez prawo karne, o którym nie dowiedziały się organy
ścigania.
Badania wiktymizacyjne
Badanych pyta się w anonimowych ankietach, czy padli ofiarą przestępstwa.
Badania mają swoje ograniczenia. Nie zbadamy nimi przestępstw bez ofiary lub jeżeli ofiara jest
rozmyta np. korporacje. Do niektórych środowisk jest ciężko dotrzeć np. do prostytutek lub
cudzoziemców-turystów, którzy są ofiarami przestępstwa.
„Ciemna liczba” opiera się na szacowaniu. Podstawowe wady metod badań „ ciemnej liczby”:
1. Opis przestępstwa w ankiecie musi być zgodny z opisem w kodeksie oraz zrozumiały dla
ankietowanych
2. Efekt teleskopowy – zdarzenia są źle umiejscowione w czasie przez ankietowanego
3. Nie obejmują cudzoziemców-turystów
4. Nie obejmują hermetycznych środowisk
5. Nie obejmują rzeczy przestępstw np. w porządku publicznym
Wykład V – 18.11.2022
Poprzednie zajęcia: opis i pomiar przestępczości,
II część kryminologii – dlaczego ludzie popełniają przestępstwa lub czemu ich nie popełniają?
XIX wiek powstanie kryminologii, od zawsze próbowali sobie wytłumaczyć, dlaczego popełniane
są przestępstwa
I. Kain zabija Abla – (cytat w książce), Księga Rodzaju 4, 409 – kompleks niższości, zazdrość
Tomasz Morus – ur. 1478 zm. 1535 – święty kościoła katolickiego – wydał prawdziwie złotą
książeczkę o najlepszym urządzeniu rzeczypospolitej i o nowej wyspie Utopii (1516) – idealna wyspa
Utopii, ludzie też popełniają tam przestępstwa (z czego się to bierze?) próbuje to wyjaśnić, dlaczego
na idealnej wyspie Utopii ludzie popełniają przestępstwa, z jednej strony ubóstwo, z drugiej strony
dostatek – różnica bogactwa i stosunkowo nielicznego, nierówność jest główną przyczyną
przestępczości.
Gall Anonim – Kronika, Kronika Galla Anonima, XI/XII wiek, dla niego przyczyną przestępstw jest
brak bojaźni bożej, nie odróżnia przestępstw i grzechu
Wincenty Kadłubek – zła natura ludzka, złe wychowanie, człowiek grzeszy i popełnia przestępstwa
Andrzej Frycz Modrzewski – tkwi to we właściwościach ludzkich i warunkach w jakich te jednostki
żyją, przyrodzona dzikość, lenistwo, próżniactwo, to popycha zbrodnia, uważa też, że nędza jest
przyczyną zbrodni, wymienia też łagodne kary, „O naprawie rzeczpospolitej”
Jan Osiecki – wygłaszał poglądy na wystąpieniach sejmowych, banda rozbójnicza – 12 letni chłopiec,
należy go wychować i pokazać mu co jest dobre, a co złe, 1501-1563
II. Przełom doby oświecenia
Oświecenie – epoka w dziejach ruchu intelektualnego całej Europy, obejmuje prawie cały XVIII
Do Polski oświecenie dotarło w drugiej połowie wieku XVIII, zaczęto patrzeć na świat przez pryzmat
nowożytnie pojmowanej nauki, rozdział religii i teologii od nauki, nauki społeczne powstaną w
wyniku kontynuacji tego procesu, racjonalizm i empiryzm stały się głównymi metodami poznania,
człowiek jest istotą rozumną, istotne jest poznawanie, edukacja i nauka to instrumenty rozwiązywania
wszelkich problemów społecznych i politycznych, to także czynnik eliminowania zła. Jak ludzie będą
wykształceni to nie będą popełniać przestępstw.
Monteskiusz – „dobry prawodawca nie będzie zwracał uwagi na to aby karać zbrodnie, ile by im
zapobiegać”; „O duchu praw Monteskiusza”
„surowość kar, lepiej odpowiada despotyzmowi, którego zasadą jest groza, niż monarchii i
republice, których sprężynami jest honor i cnota”
„we wszystkich państwach Europy, kary zaostrzały się lub zwiększały, gdy odchodzono od
wolności”; „doświadczenie uczy, że w krajach gdzie kary są łagodne, działają na obywateli
tak samo jak gdzie indziej wielkie, albowiem wyobraźnia oswaja się z tą wieloką karą, jak
oswoiła się z mniejszą”
Paul Holbach – „przyczynami zbrodni nie są żadne ułomności natury ludzkiej, le wadliwy wpływ
społeczeństwa na jednostkę”
Beccaria (1738 – 1764) – „O przestępstwach i karach”; pierwsze polskie tłumaczenie z
francuskiego przekładu dokonane przez Teodora Wagę, polskie – 1959,
„lepiej zapobiegać przestępstwom niż za nie karać”; jednak czy można zapobiegać jakiemuś
zjawisku nie znając przyczyny? Nie, bo należy poznać przyczyny przestępczości
Recepcja Beccarii w Polsce: Sebastian Czochron – ksiądz, prawo kanoniczne, ale w zastępstwie
dostał wykład z prawa kryminalnego, autor „Nie jest sztuką karać za przestępstwo, sztuką jest im
zapobiegać”’ „Dysertacja o prawie kryminalnym”
Teodor Ostrowski – 1750 – 1805, ksiądz, wydał po Polsku prawo kryminalne angielskie, napisał na
wstępie, że nie tylko przestępca jest winien ale i społeczeństwo
Tadeusz Czacki – z czasem pojawiają się programu, pozwalające poznać przyczyny przestępstwa
III. Okres pre-pozytywizmu
Nowożytne nauki przyrodnicze w sposób oczywisty stoją na gruncie determinizmu, nauki społeczne
pojawiają się dopiero w czasach pozytywizmu, lekarze – pierwsi przyrodnicy, którzy poprzez udział w
charakterze biegłych mają do czynienia z fenomenem przestępcy i przestępstwa.
1532 – Konstytucja Carolina
Fizjonomika – Johann Caspar Lavater (1741 – 1801) – fragmenty fizjonomiki „Zurich”
Frenologia – Joseph Gall (1758-1823) – Austriak włoskiego pochodzenia, zaczął prace w Wiedniu, „
anatomia i fizjologia systemu nerwowego, a w szczególności mózgu” on zajmował się anatomią,
konsekwencje jego nauki były głownie kryminologiczne, kształt mózgu zdeterminowany jest
kształtem czaszki, „System Galla” – wypukłości i wklęsłości czaszki odpowiadają cechom mózgu,
Gall wydał dzieło w 1810-1811, w 1805 w „Dzienniku Wileńskim” ukazał się artykuł, Gall swoją
teorię wyłoży w liście dla arystokraty i było to opublikowane w gazecie, z kształtu mózgu można
wywnioskować skłonności danej osoby.
Kluczowe twierdzenie frenologii – skłonności przestępcy są wrodzone, są uwarunkowane
anatomiczną budową mózgu, zewnętrzne badanie czaszki pozwala na rozpoznanie kształtu mózgu i
rozpoznanie skłonności osoby, frenolodzy kolekcjonowali czaski, dokonywali pomiarów, (Anglia –
James Deville); Fryderyk Hefel – krakowski dyrektor medycyny sądowej; Frenologia była bardzo
popularna w USA (bracia Fowrelowie prowadzili badania nad kształtem czaszki, budową mózgu,
wyszukiwali skłonności)
Falsyfikacja franologii – sfalsyfikowano ją przez późniejsze badania empiryczne, Marie Jean Pierra
Floursen (1794-1867) uznał, że nie ma związku między kształtem czaszki a budową mózgu.
„Obłęd moralny” – Philippe Pinel – francuski lekarz, psychiatra zwany ojcem współczesnej
psychiatrii wyróżnił różne rodzaje manii „mania bez delirium” – klasztor na ul. Kopernika – Barbara
Ubyk – schizofreniczka, siostry zamurowały ją w celi, mieszkała tam kilkanaście lat, komisja śledcza
wkroczyła tam – sensacja Krakowa XIX wieku [„Stulecie krakowskich detektywów”]
Zaburzenia psychiczne: mania, idiotyzm, itd. – brytyjski psychiatra James Prichard w dziele: Londyn
1835 – wprowadził jednostkę chorobową – obłęd moralny, moral insanity jest wrodzone, ale czasem
nabywa się to z wiekiem – choroba, w której nie odróżnia się dobra i zła, jest samolubny, egoistyczny,
obłęd polega na tym, że nie ma poczucia moralnego – jak zestawi się to, to uzna się to z osobą o
cechach psychopatycznych, zaburzenia osobowości, osobowość dyssocjalna, asocjalna, później nie
dziwne, że mają wysokie statystyki psychopatów.
Psychopaci są nadreprezentowani w różnych przestępstwach agresywnych, w Polskiej populacji
męskiej, około 7% jest psychopatą, psychopaci są nadreprezentowani też wśród jednostek genialnych
– czasem są społecznie użyteczni, dziecko osobowości dyssocjalnej, jeżeli jest wychowywane w
dobrej rodzinie, może stać się wielką indywidualnością, w rodzinie patologicznej raczej na pewno
będzie przestępcą.
Da się zneutralizować te złe cechy wyróżniające się w społeczeństwie, zatem nie tylko właściwości
jednostki decydują, że jednostka jest przestępcą, pierwsze statystyki moralne tworzył Thomas
Malthus – pierwsze systematyczne systematyki moralne, on jako pierwszy zaczął tworzyć mapy
przestępczości, mapa uprzemysłowienia Francji pokrywa się z miejscami najbardziej narażonymi na
przestępstwa
IV. Pozytywizm
Powstają nauki społeczne, przyrodnicze ukształtowały się wcześniej – August Comte (1798-1857) –
twórca pozytywizmu, kurs filozofii pozytywnej, chciał oddzielić naukę od filozofii, wprowadził
oddzielenie nauki od metafizyki, wszystkie nauki powinny brać przykład z fizyki, poznanie dokonuje
się przez empirię, empiryzm i racjonalizm jako narzędzie poznania, wszystko polega ewolucji,
człowiek, przyroda- podlegają ewolucji, nie ma zjawisk bezprzyczynowych, pojęcie wolnej woli jest
metafizyczną konstrukcją.
John Stuart Mill (1803-1903) – Anglia, jego odmiana pozytywizmu jest nazywana empiryzmem
logicznym.
Herbert Spencer (1820-1903) – społeczeństwo też podlega ewolucji, stanowi pewien organizm, czy
można porównać to do dużego zwierzęcia?
Karol Darwin (1809-1892) – dzieło o pochodzeniu gatunków, ewolucja w przyrodzie
„wielkość uczonego mierzy się tym na ile wstrzymał rozwój własnej dyscypliny” – Edward
Krzymuski
V. Neopozytywizm
Włoska szkoła pozytywna – Cesare Lombroso (1835-1909) – z wykształcenia lekarz, miał ogromne
doświadczeniem przyjął założenia szkoły pozytywistycznej, „crimen” – czynić, kraść – odkładać na
później; okazuje się, że wszystkie czyny, które są przestępstwami teraz, kiedyś były czynami
legalnymi, odzywa się w tym nurt pozytywistyczny – społeczeństwo podlega ewolucji „Człowiek
zbrodniarz” – 1876 r, - dzieło miało dużo wydań, Lombroso zajmował się przestępcami
zapóźnionymi od strony antropologicznej, kulturowej, człowiek zapóźniony w ewolucji moralnej,
przestępcy, którzy wychowywali się wśród przestępców, wyróżniał zbrodniarzy o cechach
urodzonych, niektórzy zbrodniarze urodzeni są zbrodniarzami ukrytymi, chciał on też zbadać czy ci
przestępcy nie są odrębni, badał ich emocjonalność, odporność na ból, zbrodniarz z reguły ma
wysunięte czoło, mocno owłosiony, silnie rozwinięta żuchwa, Lambroso bardzo popularyzował swoje
myśli, najczęściej o teorii Lambrosa wypisują bzdury, zapóźnienie człowieka w sferze somatycznej.
Krytyka teorii Lombroso:
o Pozycja pozytywistycznej szkoły socjologicznej
o Pozycji marksistowskich*
Franz von Liszt (1851-1919) – prawnik niemiecki węgierskiego pochodzenia, urodzony w rodzinie
prawniczej,
„program magurski” – przestępczość jest zdeterminowana przez czynniki społeczne
Juliusz Makarewicz (1872-1955) – najwybitniejszy polski karnista wszystkich czasów, prawnik,
kryminolog, napisał pracę naukową pt. „Zbrodnia i kara”; w teoriach funkcjonalnych zdefiniował
przestępstwo „Przestępstwo jest to zachowanie członka danej grupy społecznej, uznane przez tą grupę
za dotkliwą dla grupy”
Każda teoria kryminologiczna wskazuje element, od którego uzależniona jest przestępczość i
który nie był wcześniej znany.
Wykład VII -02.12.2022
VIII. Marksistowska koncepcja kryminologii
W zakresie kryminologii marksizm był podobny do pozytywizmu, podobnie odrzucał metafizykę. To
co nazywamy kryminologią marksistowską jest zasadniczo konsekwencją poglądów Marksa i Engelsa
na państwo, społeczeństwo i ich uwarunkowania. Dla Marksa i Engelsa a nawet Lenina przestępstwo
było obiektywnym złem, godziło w jakiejś uniwersalne wartości chronione przez prawo, których
istnienia nie kwestionowali.
William Adriaan Bonger (1876-1940) – holenderski kryminolog, uważał, że przestępczość nie jest
tylko efektem nędzy, wytworzonej przez niewłaściwy układ stosunków społecznych, ale szerzej – jest
produktem całego systemu kapitalistycznego nastawionego na zysk, na zdobywanie dóbr, czego
efektem jest chciwość, egoizm i demoralizacja. Dostrzegał, także istnienie dodatkowych
indywidualnych skłonności tkwiących w ludziach.
Kryminologia marksistowska w Polsce:
Ludwik Krzywicki (1859-1941) jeden z twórców polskiej socjologii, pedagog, publicysta, działacz
społeczny, jako pierwszy użył w Polsce terminu „kryminologia”, krytykował szkołę Lombrosa i jego
szkołę za nieuwzględnianie czynników społecznych, a wśród nich przede wszystkim czynników
ekonomicznych.
Teoria reliktów- głosiła, że prawdziwe jest twierdzenie Marksa I Engelsa, iż przestępczość jest
wynikiem klasowej struktury społecznej, wyzyskiwania klasy robotniczej przez klasę kapitalistów.
IX. Pozytywistyczny multikauzalizm
Enrico Ferri (1856-1929) – przedstawiciel włoskiej szkoły pozytywnej w kryminologii, stał na gruncie
determinizmu. Uważał, że przyczyn przestępstwa i przestępczości należy szukać nie tylko we
właściwościach przestępcy, ale także wśród warunków, w których przestępca się wychowywał i w
których żyje. Twierdził, że przyczyn przestępczości jest wiele, że mają zarówno charakter
indywidualny związany z jednostką, jak i społeczny – MULTIKAUZUALIZM. Wydał dwa dzieła
„Zabójstwo-samobójstwo” oraz „Socjologia kryminalna”. Pogrupował czynniki przestępstwa:
1) Czynniki fizyczne położenie geograficzne, klimat, rasa
2) Czynniki antropologiczne wiek, płeć, kondycja psychiczna, ewentualne uszkodzenia
mózgu, schorzenia neurologiczne
3) Czynniki społeczne pojęte bardzo szeroko, zarówno gęstość zaludnienia, panujące
zwyczaje, religię, organizacje państwa, stopień industrializacji i urbanizacji, warunki
ekonomiczne.
Podzielił na grupy również przestępców:
1) „przestępcy obłąkani” – u których o przestępstwie decydują czynniki a=natury
psychopatologicznej
2) „przestępcy z urodzenia” – tacy, którzy urodzili się z obciążeniami po rodzicach alkoholikach,
przestępcach, syfilitykach, opóźnionych w rozwoju, chorych psychicznie
3) „przestępcy z namiętności” – tacy, którzy byli poddani długotrwałemu działaniu namiętności
(rozumianej jako afekt) i tych, którzy przestępstwo popełnili pod wpływem afektu, który
pojawił się nagle
4) „przestępcy okazjonalni” – będący wytworem rodziny i aktualnego otoczenia społecznego
bardziej niż swych indywidualnych właściwości
5) „przestępcy z nawyknienia” – popadający w nałóg przestępstwa, osobnicy często bez
wyksztalcenia, bez zawodu, opuszczeni przez rodziny
Leon Wachholz (1867-1942) – profesor medycyny Uniwersytetu Jagiellońskiego, stał na gruncie
determinizmu, wśród czynników biologicznych dostrzegał także czynniki środowiskowe: „jedynie
słuszne jest zdanie oparte na uwzględnieniu w równej mierze z wewnętrznych i zewnętrznych
przyczyn przestępstwa. Jedynie tedy słuszna jest teoria socjologiczno-biopsychologiczna, pojmująca
przestępstwo jako zjawisko biologiczne, względnie biopatologicznym a zarazem socjologiczne, a więc
zależne równocześnie od wpływów środowiska, społecznych i gospodarczych”
Wykład VIII – 09.12.2022
Nurt multikauzalny
Przestępstwo ma zarówno przyczyny indywidualne jak i przyczyny społeczne, zapoczątkował Enrico
Ferri- uczeń szkoły francuskiej, miał wpływ na prawo karne, pod wpływem tego nurtu powstają
kodeksy karne w XX. wieku, w tym samym nurcie mieści się Kodeks Makarewicza
Wszystkie nauki społeczne powstają tak naprawdę w dobie pozytywizmu. Wcześniej człowiekiem
zajmowała się filozofia społeczne i teologia.
X. Szkoła chicagowska
Szkoła Chicago’wska – fenomen na skalę światową, szkoła socjologiczna i kryminologiczna, odrzuca
wszystko to co nie jest możliwe do zbadania empirycznego, przyjmuje założenia ogólno-
pozytywistyczne, głównym przedmiotem ich badań było społeczeństwo dużego miasta. Chicago było
przedmiotem badań patologii społecznych. Istotnym wyróżnikiem tej szkoły jest grupowanie badaczy
skupionych wokół dwóch liderów – Robert E. Park i Ernest Br
Robert E. Park (1864-1944) – profesor uniwersytetu w Chicago. W 1915 r. ukazała się praca Roberta,,
„Miasto – wskazówka” , twórca teorii ekologii społecznej
Ernest Burgess (1886 – 1996)
„Wprowadzenie do nauki i socjologii” – dzieło Roberta E. Parka i Ernesta Burgessa
„The city” (1925r.) – dzieło…. przedstawienie miasta, w którym można wyróżnić koncentryczne
strefy; organizm wielkiego miasta nie jest jednolity i składa się z wielu dzielnic, które są
rozmieszczone koncentrycznie, dzielnice mają różne funkcje i zamieszkałe są przez różne
społeczności, różnią się one pod względem zamożności, panują w nich różne style i standardy życia, a
także różne zwyczaje, obyczaje; dzielnice ze swoimi społecznościami wykształcają swoje subkultury,
społeczność można klasyfikować pod względem rasowym, zamożności. W każdej dzielnicy utrwalone
zostały akceptowalne przez społeczeństwo wzorce zachowania i moralności. Dewiacje społeczne
wyróżnione w „The city”: demoralizacja i przestępczość.
Dalsze badania wykazywały, że w każdym większym mieście można wyznaczyć dzielnice i
społeczności tak samo jak w Chicago.
Przestępczość jest determinowana generalnie czynnikami społecznymi, a ściślej warunkami
ekologicznymi w rozumieniu ekologii miasta. Młody człowiek wychowywany się w warunkach
wytworzonych przez dzielnicę, w której mieszka wpływa na podejmowane przez niego decyzje,
obierane postawy i zachowania w przyszłym życiu.
Każda subkultura w takim społeczeństwie ma swoiste podejście do prawa i jego zakazów.
Metody badań społecznych:
o Studium przypadku
o Obserwacja (w tym obserwacja uczestnicząca)
Wykład X – 13.01.2023
Egzamin: pisemny w formie testu, termin „0” – 27.01.2022 – z konsekwencjami
Kryminologia europejska zorientowana jest na przestępcę, nie jako zjawisko społeczne tak jak w
Stanach Zjednoczonych. W Europie kryminolodzy skupiają się na psychologii, psychiatrii,
seksuologii.
Zygmunt Freud (1856-1939) – urodził się w Czechach, był lekarzem praktykował jako neurolog i
psycholog w Wiedniu, jego życie zawodowe było związane z Wiedniem, wyemigrował do Anglii i
tam zmarł. „Wstęp do psychoanalizy”
Świadomość podświadomość – na całość ludzkiego życia psychicznego składają się zarówno zjawiska
świadome jak i nieświadome (podświadome). Podświadomość nie jest empiryczna, ale jej istnienie da
się wywnioskować z istnienia faktu świadomości. Przeżycia nieprzyjemne ulegają wyparciu przez
człowieka do podświadomości i w niej pozostają oraz przedostają się do świadomości.
Trójstopniowa struktura osobowości:
o Id (ja – biologiczne), odróżnia przyjemne - nieprzyjemne
o ego (ja - społeczne), odróżnia praktyczne - niepraktyczne
o superego (ja – moralne), odróżnia dobre (moralne) – złe (niemoralne)
Funkcjonuje równocześnie, jeżeli człowiek jest zrównoważony psychicznie.
Najsilniejszym z ludzkich popędów jest popęd seksualny, który funkcjonuje na poziomie id, jest też
najsilniej kontrolowany przez ego i superego. Niezrealizowane potrzeby rodzą kompleksy, które
człowiek próbuje przełamać często przez dokonanie przestępstw.
XII. Nurt psychoanalityczny:
Najwybitniejszym kryminologiem tego nurtu jest Franz Alexander - amerykański psychiatra,
psychoanalityk
Psychoanalityczne próby wyjaśnienia przestępczych za
o Amerykanie: Franz Alexander, William Healy, Robert Linder
o Japończycy: K. Hoshina, A. Uchiyama, E. Hoshi
Wykład XI – 20.01.2023
Kryminologia amerykańska aż do czasu szkoły krytycznej działa w paradygmacie kryminologii
pozytywistycznej. Kryminologia europejska skupia się wokół przestępstwa a nie przestępcy.
Już od czasów starożytności mówiono o jedności psychiki i fizyczności człowieka, między związkiem
między soma a psyche.
Ernest Kretschmer (1888-1964) – niemiecki psychiatra, w czasach hitlerowskich uczestniczył w
segregacji ludzi, odpowiadał za sterylizację osób upośledzonych umysłowo. Twierdził, że każdy
człowiek należy do jakiegoś typu konstytucjonalnego:
o Typ asteniczny (leptosomatyk, astenik) – to osoba o budowie ciała wątłej i smukłej.
Przeciętna waga oraz miary obwodu i szerokości są poniżej ogółu dla danego wieku i płci.
Skóra sucha i blada, szczupłe ręce, słabo rozwinięte mięśnie i dłonie o delikatnych kostkach.
Długa i wąska klatka piersiowa, płaski brzuch.
o Typ pykniczny (pyknik) – to osoba o rozwiniętej głowie, klatce piersiowej i brzuchu. Ciało a
tendencje do rozkładania tłuszczu wokół tułowia. Średni wzrost zaokrąglona figura, szeroka
twarz na masywnej szyi, okazały, tłusty brzuch.
o Typ atletyczny (atletyk) charakteryzuje się silnie rozwiniętym kośćcem mięśni, a także skóry.
Silny brzuch i dobrze rozwinięta klatka piersiowa, silne nogi.
o Typ dysplastyczny (asymetryczny, dysplastyk), do którego zaliczają się te osoby, które
wyraźnie odbiegają od normy.
PSYCHOZY:
Schizofrenia nazwana tak w 1911 roku przez szwajcarskiego psychiatrę Eugeniusza
Bleulera
Cyklofrenia psychoza maniakalno-depresyjna, obecnie choroba dwubiegunowa,
psychoza afektywna dwubiegunowa (przecenianie lub niedocenianie własnych
możliwości)
Wśród pacjentów Ernesta najwięcej było schizofreników, a następnie cyklofreników. Wśród
schizofreników głównie występowały osoby typu atletycznego, natomiast pyknicy praktycznie nie
występowali. Stwierdził, że pyknicy cierpiący na schizofrenię nie popełniają przestępstw gwałtownie i
agresywnie, lecz raczej mniejszej wagi przestępstwa jak oszustwa, czy małe kradzieże. Zauważył, że
istnieje współzależność między typem konstytucjonalnym a psychozą. Należy zauważyć, że
przynależność konstytucjonalna zmienia się wraz z wiekiem.
Do teorii Kretschemera nawiązywał amerykański kryminolog William Scheldon (1893-1977).
Stwierdził, że temperament człowieka jest zdeterminowany typem konstytucjonalnym człowieka i u
każdego można znaleźć cechy każdego typu ze znaczącą przewagą jednego typu.
Podział konstytucjonalny według Scheldona:
o Typ mezomorficzny odpowiedź typu atletycznego (mięśniówce)
o Typ endomorfika odpowiadający typowi pyknicznemu
o Typ ektomorfika odpowiadający typowi atletyka (mózgowce)
Poziom umysłowy
Inteligencja - zdolność przystosowania się do nowych wymagań przed odpowiednie wykorzystanie
środków myślenia; sprawność umysłowa przejawiająca się przede wszystkim w zdolności do
logicznego myślenia, umiejętność posługiwania się posiadaną wiedzą do rozwiązywania nowych
zadań oraz zdolności krytycznej oceny takich prób rozwiązań.
Iloraz inteligencji – Wilhelm Stern (1871 – 1938) (I.I. lub IQ)
wiek umysłowy
IQ = ------------------------- x 100
Wiek metryczny
Wiek umysłowy – inteligencja
Wiek metryczny – biologiczny
Około 80% populacji na świecie ma IQ na poziomie 90-109
Mniej niż 20 – idiotyzm
20-49 – imbecylizm
50-69 – debilizm
70-79 – ociężałość umysłowa – 7% populacji
80-89 – mniej niż przecięta – 16% populacji
Psychopata to osoba nie licząca się z uczuciami innych osób, niepotrafiąca i niebojąca się daleko
idących w czasie konsekwencji swoich działań, gorzej przyjmująca normy społeczne oraz źle
funkcjonująca w społeczeństwie.
Psychopatia a przestępstwo:
DSM – IV klasyfikacja zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego
ICD – 10 międzynarodowa kwalifikacja chorób według WHO
Hans Eysenk (1916-1977) – twierdził, że każdy człowiek może zostać zmierzony miarą ekstrawersji i
introwersji. Przy używania tej miary człowiek bierze się również pod uwagę neurostabilność
umysłową.
Wśród przestępców jest więcej ekstrawertyków niż introwertyków.
Typ osobowości determinowany jest budową neurobiologiczną umysłu. Człowiek uczy się zachowań
prospołecznych przez nabywanie nabywanie odruchu warunkowego. Ekstrawertycy gorzej uczą się
odruchów warunkowych.
ANOMALIE CHROMOSOMALNE JAKO CZYNNIK BYĆ MOŻE ISTOTNY W GENEZIE
PRZESTĘPCZOŚCI
W roku 1956 r. ustalono, że człowiek ma normalnie 46 chromosomów, w tym dwa chromosomy
płciowe.
Kobiety posiadają 2 chromosomy X – wzorzec XX
Mężczyźni jeden chromosom X i jeden Y – (wzorzec XY)
Zdarzają się patologiczne odchylenia od tego wzorca:
o U kobiet zamiast prawidłowego wzorca XX, zdarzają się wzorce XXX, XXXX lub XO
o U mężczyzn zamiast prawidłowego wzorca XY – zdarzają się wzorce: XXY, XXXY, XYY,
XXYY
Mężczyźni z dodatkowym chromosomem Y (o wzorcu XYY) kariotyp 47 XYY, cechy:
ponadprzeciętny wzrost, brak owłosienia twarzy, ograniczone owłosienie ciała, ginekomastia,
osteoporoza, kobieca sylwetka, małe jądra.
Osoby z dodatkowym chromosomem często są upośledzone umysłowo, co przekształca się na ich
dalsze funkcjonowanie w społeczeństwie, a to natomiast przekłada się na częstsze popełnienie
przestępstw przez takie osoby.
Robert K. Merton (1910-2003) – nawiązywał do teorii anomii. Twierdził, że każda kultura kreuje
cele, do których każdy dąży. Każda kultura określa akceptowalną drogę do osiągnięcia tych celów.
Człowiek popełnia przestępstwo, gdy akceptuje cele, ale nie przyswaja akceptowalnych dróg do nich i
stosuje nieakceptowalne przestępstwo. – „teoria anomii”, „teoria napięcia”
„Teoria dezorganizacji społecznej” – Florian Zaniecki (1882 – 1958) i William Thomas (1863-
1947) – „Chłop polski w Europie i Ameryce”; studiowali pamiętniki i listy chłopów polskich
emigrujących do Stanów Zjednoczonych i Europy Zachodniej, chłopi wyrwani ze swojej
rzeczywistości, w której istniał określony zespół norm, uważany przez nich za uniwersalny, zderzali
się z zupełnie inną rzeczywistością i innymi zasadami uniwersalnymi, co również potrafiło
funkcjonować w społeczeństwie. Zaburzenie zasad uniwersalnych wśród chłopów po wyjeździe
odbywało się w dwóch krokach:
1. Najpierw nastąpiła destrukcja wartości
2. Następnie wybranie wygodnych elementów z obu systemów wartości
Między tymi następstwami istniał okres dezorganizacji społecznej, czyli okres w którym dochodzi
do popełnienia przestępstwa.
WSPÓŁCZESNE TEORIE KRYMINOLOGICZNE
„Teoria zróżnicowanych powiązań” – Edwin Sutherland (1883-1950) – zachowania przestępcze są
wyuczone, również w grupie pierwotnej, tzn. rodzinie, czy grupie, która tą rodzinę zastępuje. Grupa ta
ukierunkowuje motywy i akceptację norm, bądź ich odrzucenie.
Jest twórcą teorii „white-collar crime” – teorii białych kołnierzyków – teoria w przeciwstawieniu
do poglądów szkoły chicagowskiej, mówiąca, że również osoby o wysokiej pozycji społecznej
popełniają przestępstwa, zazwyczaj przestępstwa gospodarcze i finansowe.
Teoria kontroli społecznej, teorie krytyczne i stygmatyzacji, lęk przed przestępstwem i populizm
penalny