ZÖÏ `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<åflO?

–2

~À^Œã≤

S*ÏH± Jã≤"≥∂"£
J#∞"å^ŒO : _®II q. Nx"åãπ K«„Hõ=iÎ

[# q*Ï˝# "ÕkHõ =∞Oz ѨÙã¨ÎHõO

How Did We Find Out About Outer Space by Isaac Asimov
ZÖÏ `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<åflO?–2
~À^Œã≤
~°K«~Ú`« : S*ÏH± Jã≤"≥∂"£
J#∞"å^ŒO : _®II q. Nx"åãπ K«„Hõ=iÎ
„ѨK«∞~°} : Ѷ≤„|=i, 2007
„Ѩ`«∞Å ã¨OYº : 3000 q+¨Ü«∞ ã¨∂zHõ
"≥Å : ~°∂. 15/–
„ѨK«∞~°}, „Ѩ`«∞ʼnõΩ : 1. ZQÆ~°_»O ... 1
[# q*Ï˝# "ÕkHõ 2. â◊¥#ºO ... 8
l. =∂ÖϺ„k, Hõhfi#~ü, „ѨK«∞~°}Å qÉèÏQÆO 3. ~åÔH@∞¡ ... 15
WO\˜ <≥O. 8–1–6, ÉÏÖÏr~å=Ù ¿Ñ@,
`≥<åe–522 202 4. „^Œ=º WO^èŒ#Ѩ٠~åÔH@∞¡ ... 21
á¶È<£ : 94405 03061

=∞Oz ѨÙã¨ÎHõO
12–13–452, gkè <≥O.1,
`å~åflHõ, ã≤H˜O„^•ÉÏ^£–500 017.
ISBN 978–81–904518–1–9

=Ú„^Œ} : K«i`« WO„ÃÑ+¨<£û,

1–9–1126/a,
P*Ï=∂ÉÏ^£, ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£–20.
á¶È<£ : 040–2767 8411
 1. ZQÆ~°_»O
Éèí∂q∞ g∞^Œ XHõ KÀ\˜ #∞O_ç =∞~À KÀ\˜H˜ „Ѩܫ∂}˜OK«_®xH˜ =∞#∞+¨µÅ∞
#_»∞™êÎ~°∞, Ѩ~°∞ÔQ`«∞Î`å~°∞, ^Œ∞O‰õΩ`å~°∞, ÔQO`«∞`å~°∞, D^Œ∞`å~°∞, áê‰õΩ`å~°∞,
_Õ‰õΩ`å~°∞... QÆ=∞<åxH˜ "Õ~Ú q^è•<åÅ∞. HÍx D q^è•<åÅ∞ Jxfl\˜Ö’#∞
WOK«∞q∞OK«∞ ZšѨÙÊ_»∞ =∞#∞+¨µÅ∞ â◊s~åÅ∞ <ÕʼnõΩ JO@∞‰õΩ<Õ LO\Ï~Ú.
QÍeÖ’H˜ ÔQOu#ѨÙÊ_»∞ ‰õÄ_® H˘kÌ Hõ∆}ÏÅ ¿ãѨ٠=∂„`«"Õ∞ JÖÏ QÍeÖ’ LO_ç
uiy <ÕÅ g∞^ŒH˜ kQÆ∞`åO.
HÍx [O`«∞=ÙÅxfl\˜ q+¨Ü«∞OÖ’#∞ WÖÏ [~°QÆ^Œ∞. Ѩ‰õ∆ΩÅ∞, QÆaƒÖÏÅ∞,
DQÆÅ∞, `«∂hQÆÅ∞, QÍeÖ’ ZQÆ~°QÆÅ=Ù. Jq Ô~Hõ¯Å∞ JÖÏ¡~°∞ã¨∂Î QÍeÖ’ ã≤÷~°OQÍ
xÅ∞™êÎ~Ú. <ÕÅ =∞#‰õΩ ZÖÏ P^è•~°OQÍ xÅ∞ã¨∞OÎ ^À, QÍe "å\˜H˜ JÖÏ P^è•~°OQÍ
xÅ∞ã¨∞ÎOk.
ZQÆ~°_»OÖ’ Q˘Ñ¨Ê¿ãfiK«Ûù LOk. H˘O_»Å∞, q∞@ìÅ∞ ZHõ¯#Hõ¯ˆ~¡^Œ∞, #^Œ∞ÅH˜
Z^Œ∞s^Œ #Hõ¯ˆ~¡^Œ∞, |∞~°^ŒÖ’ á⁄~°¡#Hõ¯ˆ~¡^Œ∞. ǨÏ^ÕÌÖËx qâßÅ "åÜ«Ú g^èŒ∞ÅÖ’
Ǩ~ÚQÍ ã¨OK«iOK«=K«∞Û. KÕ`∞« Åx ~Ô Hõ¯ÖÏ¡ JÖÏ¡iÛ JÖÏ QÍeÖ’H˜ ZyiáÈ"åÅ#fl
=∞^èŒ∞~°"≥∞ÿ# TÇ¨Ï =∞#O^Œi =∞#ã¨∞ûÖ’¡#∞ ZHõ¯_À `«Ñ¨ÊHõ #H˜¯ LO@∞Ok.
"≥#Hõ\ ˜ ~ÀAÖ’¡ ‰õÄ_® ZQÆ~åÅ#fl Pâ◊ =∞#∞+¨µÖ’¡ |ÅOQÍ LO_Õk.
ZQÆ~°QÆeˆQ =∞#∞+¨µÅ QÆ∞iOz# QÍ^äŒÅ∞ Z<Àfl L<åfl~Ú. =∞O„`«O K≥a`Õ KåÅ∞
QÍÖ’¡H˜ z=Ùfi# ÖËKÕ u"åpÅ∞ LO_Õ=@! Ô~Hõ¯Å QÆ∞„~°"≥∞H˜¯ i=Ùfi# PHÍâ◊OÖ’H˜
^Œ∂ã¨∞‰õΩáÈÜÕ∞ g~°∞Å∞ LO_Õ"å~°@!
✤ ~À^Œã≤ ~À^Œã≤ ✤ 1
 ZQÆ~°_»O QÆ∞iOz F „Ѩã≤^Œú"≥∞ÿ# Hõ^äŒx 2500 Uà◊¡ „H˜`«O „w‰õΩÅ∞ K≥ѨÙʉõΩ<Õ
"å~°∞. _Õ_»Åãπ J<Õ „ѨuÉèÏâße J~Ú# F âß„ã¨Î"Õ`«Î LO_Õ"å_»@. J`«_ç H˘_»∞‰õΩ
WHõ~°ãπx „H©\òH˜ ^Œi^•Ñ¨ÙÖ’¡<Õ F nq g∞^Œ x~°ƒOkèOKå~°@. _Õ_»Åãπ =^ŒÌ Ѩ_»=
ÖË^Œ∞. Hõ#∞Hõ nfiѨO #∞O_ç `«Ñ≤ÊOK«∞HÀ_®xH˜ `«# HÀã¨O, `«# H˘_»∞‰õΩ HÀã¨O
K≥Hõ¯ Ô~Hõ¯Å∞ xi‡OKå_»∞. K≥Hõ¯`À `ÕeÔH·# ѨO[~°O ÖÏO\˜k xi‡OKå_»∞. ^•xH˜
"≥∞ÿ#Ѩ٠ѨÓ`« ѨÓã≤ JO^Œ∞Ö’ ѨH˜∆ DHõÅx QÆ∞KåÛ_»∞. JÖÏ Ô~Hõ¯Å∞ Hõ@∞ì‰õΩx `«#
H˘_»∞‰õΩ =^ŒÌ "åÖÏ_»∞. `«O„_ô H˘_»∞‰õΩÅ∞ W^Œ~Ì ∂° ~Ô Hõ¯Å∞ ‰õ@∞ì‰Ωõ x `«ÑÊ≤ OK«∞‰õΩ<åfl~°∞.
JHõ¯}∞‚Oz _Õ_Å» ãπ 805 H˜Ö’g∞@~°¡ ^Œ∂~°OÖ’ L#fl ã≤ãb≤ #QÆ~O° KÕ~∞° ‰õΩ<åfl_»∞.
HÍx WHõ~°ãπ Zyˆ~ L`åûǨÏOÖ’ JÖÏ ÃÑ· ÃÑ·H˜ ZQÆ∞~°∞`«∂ áÈÜ«∂_»∞. JÖÏ
ÃÑ÷ ÑH· ˜ ZQÆ∞~°∞`«∂ ã¨∂~°∞º}˜‚ ã¨g∞Ñ≤OK«QÍ P "Õ_Hç ˜ "≥∞#ÿ O HõiyáÈ™êyOk. ~Ô Hõ¯ÅH˜
JO\˜Oz# DHõÅ∞ T_ç <ÕÅ~åÅ™êQÍ~Ú. Éèí∂q∞ #∞O_ç =∞s Z`«∞ΉõΩ
ZQÆ~°É’~Ú# WHõ~°ãπ Éèí∂q∞x âßâ◊fi`«OQÍ q_çzÃÑ\Ïì_»∞.
J~Ú`Õ D Hõ^äŒ xã¨ûO^ÕǨÏOQÍ Jã¨OÉèí=O. ˆH=ÅO Ô~Hõ¯Å ã¨Ç¨Ü«∞O`À
ZQÆ~°ÖËO. P Ô~Hõ¯ÅH˜ DHõÅ∞ =Ù<åfl ‰õÄ_® ã¨iáÈ^Œ∞. P Ô~Hõ¯Åx JÖÏ¡~°∞ã¨∂Î
â◊s~åxfl QÍÖ’¡H˜ ÖËѨQÆÅ HõO_»Ñ¨Ù+≤ì LO^• ÖË^• J#fl^Õ „Ѩâ◊fl. [O`«∞=Ù |~°∞=Ù
Z‰õΩ¯= J=Ù`«∞#fl H˘nÌ, ^•xfl ÃÑ·ÔH`«ÎQÆÅ HõO_»Å|ÅO ‰õÄ_® Z‰õΩ¯"≥· LO_®e.
=∂=¸Å∞QÍ [O`«∞=ÙÅH˜ LO_Õ HõO_»|ÖÏxH˜ 22H˜Ö’ÅH˜ q∞Oz |~°∞=Ù#fl
[O`«∞=Ù QÍÖ’¡ ZQÆ~°ÖË^Œ∞.
~Ô Hõ¯Å∞ JÖÏ¡~∞° ã¨∂Î U =∞x+‘ QÍÖ’¡H˜ ZQÆ~Ö° _Ë ∞» . WHõ QÆ∞„~°O J~Ú`Õ ã¨¿ãq∞~å
ZQÆ~°ÖË^Œ∞.
J~Ú`Õ É’Öˇ_»∞ Ѩ‰õ∆ΩÅx F ~°^äŒO ÖÏO\˜ "åǨÏ<åxH˜ Hõ\ÁìK«∞Û. „Ѩf ѨH©∆ =∂O\òQÀeÊùÜ«∞~ü |∞_»QÆ, 1783
`«# ã¨fiO`« |~°∞=Ù`À áê@∞ =∞iHÍã¨Î |~°∞=Ù "≥∂Ü«∞QÆÅ^Œ∞. 1630ÅÖ’ „á¶êxûãπ
QÍ_çfi<£ J<Õ WOw¡+π ~°K«~Ú`« '=∂<£ W<£ ^Œ =¸<£— ('K«O„^Œ∞_çÃÑ· =∞x+≤—) J<Õ „ÃѶOKü ^Õâ◊ã¨∞÷_»∞ *’ÃãѶπ =∂O\òQÀeÊùÜ«∞~ü, J`«x `«=Ú‡_»∞ ZuÜ«∞<£,
Hõ^äŒ ~åâß_»∞. JO^Œ∞Ö’ F Ü«∂„u‰õΩ_»∞ É’Öˇ_»xfl ÃÑ^ŒÌ ÃÑ^ŒÌ ÉÏ`«∞Åx F ~°^ä•xH˜ F™êi =∞O@Ö’Oz ѨÙ\˜#ì á⁄QÆ ÃÑH· ᘠÈ`«∂ ^•O`À áê@∞ z#fl `ÕeHÔ #· =ã¨∞=Î ÙÅx
Hõ_»`å_»∞. P ÉÏ`«∞Å∞ ÃÑ·H˜ ZQÆ∞~°∞`«∂ ~°^ä•xfl, JO^Œ∞Ö’x =∞x+≤x ÃÑ·ÃÑ·H˜ "≥∂ã¨∞‰õΩáÈ=_»O QÆ=∞xOKå~°∞. JO>Ë K«ÅQ¡ Íe Hõ<åfl "Õ_ç QÍe `ÕeHÔ #· k (`«‰Ωõ ¯=
"≥∂ã¨∞‰õΩáÈ`«∂ K«O„^Œ=∞O_»ÖÏxH˜ "≥∂ã¨∞‰õΩáÈ`å~Ú. HÍx "åã¨Î=OÖ’ Ѩ‰õ∆ΩÅx ™êO„^Œ`« HõÅk) J#fl=∂@. h\’¡ q_çz# Hõ„~° ÃÑ·H˜ `Õe#@∞ì, K«Å¡ QÍeÖ’ "Õ_ç
~°^ä•xH˜ Hõ\ ˜ì ZQÆ~°Eã≤# g~°∞_≥=fi_»∂ ÖË_»∞! QÍe ÃÑ·H˜ Hõ^Œ∞Å∞`«∞Ok J#fl=∂@.
QÍ_çfi<£ `«# ѨÙã¨ÎHõO ~åã≤# 150 Uà◊¡ `«~°∞"å`« =∞x+≤ <ÕÅ q_çz QÍÖ’¡H˜ 1783Ö’, E<£ 5= <å_»∞, P J#fl^Œ=Ú‡Å∞ „á¶ê<£ûÖ’ `«=∞ ã¨fi„QÍ=∞O
ÖË=QÆeˆQ q^Œº <Õ~åÛ_»∞. Jk =∞O„`« `«O„`åÅ`À<À, Ô~Hõ¯Å∞ Hõ@∞ì‰õΩ<À HÍ^Œ∞. J~Ú# P<À<ÕÖ’, |@ì`À KÕã≤# F ã¨Ozx "Õ_çQÍe`À xOáê~°∞. "Õ_çQÍe ÃÑ·H˜
QÍÖ’¡ `ÕÅ∞`«∂ ÃÑ·H˜ ZQÆ~°QÆeQÍ_»∞. ÖËã¨∂Î ^•O`À áê@∞ ã¨Ozh "≥∂ã¨∞‰õΩáÈ~ÚOk. JÖÏ P "Õ_çQÍe xO_ç# ã¨Oz
2 ✤ ~À^Œã≤ ~À^Œã≤ ✤ 3
10 x=ÚëêÅÖ’ 2.4 H˜Ö’g∞@~°¡ ^Œ∂~°O „Ѩܫ∂}˜OzOk. `«fi~°Ö’<Õ "Õ_çQÍe
K«ÖÏ¡i P "≥Ú@ì"≥Ú^Œ\ ˜ QÍe |∞_»QÆ <ÕÅH˜ ky =zÛOk.
H“O\ò *ˇÃÑÊe<£ _çilaÖò
#=O|~üÖ’ P J#fl^Œ=Ú‡Å∞ `«=∞ "Õ_Qç Íe |∞_»QxÆ áêiãπÖ’ „Ѩ^iŒ ≈OKå~°∞.
P „Ѩ^Œ~°≈#Ö’ 3 ÅHõ∆Å [#O QÍÖ’¡H˜ ÖËz# QÍe|∞_»QÆx „Ѩ`«ºHõ∆OQÍ K«∂âß~°∞.
D ™êi QÍe |∞_»QÆ 9.6 H˜Ö’g∞@~°∞¡ QÍeÖ’ „Ѩܫ∂}˜OzOk.
P HÍÅOÖ’<Õ ÃÇ·Ï„_À[<£ J<Õ Ju `ÕeÔH·# "åÜ«Ú=Ù Hõ#∞HÀ¯|_çOk. Jk
"Õ_ç QÍe Hõ<åfl ‰õÄ_® KåÖÏ `ÕeÔH·#k. JѨÊ\˜H˜ `≥eã≤# "åÜ«Ú=ÙÅ∞ Jxfl\’¡H˜
Jk Ju`«‰õΩ¯= ™êO„^Œ`« HõÅk. „ÃѶOKü âß„ã¨Î"Õ`«Î *ÏH± KåÔ~¡ãπ QÍe|∞_»QÆÅx
"Õ_çQÍe`À HÍHõ ÃÇ·Ï„_À[<£`À xOáêÅx ã¨∂zOKå_»∞.
P ã¨∂K«# J=∞Å∞ J~ÚºOk. ÃÇ·Ï„_À[<£ xO_ç# QÍe|∞_»QÆÅ∞ ã¨OK«∞Å
Ö’#∞, QÆO_ÀÖÏÅÖ’#∞ ‰õÄ~°∞Û#fl =∞#∞+¨µÅx "≥∂ã¨∂Î QÍÖ’¡ „Ѩܫ∂}˜OKå~Ú.
ѨO^˘q∞‡^Œ= â◊`å|ÌѨ٠P~°OÉèíOÖ’ ZO`À =∞Ok JÖÏO\˜ |∞_»QÆÅÖ’
„Ѩܫ∂}˜OKå~°∞. "≥Ú@ì"≥Ú^Œ\ ˜™êiQÍ =∞#∞+¨µÅ∞ H˘xfl H˜Ö’g∞@~°¡ Z`«∞Î=~°‰õΩ
QÍÖ’¡H˜ áÈQÆeQÍ~°∞.
J~Ú`Õ D QÍe|∞_»QÆÅ∞ ˆH=ÅO QÍeÖ’ H˘@∞ì‰õΩáÈQÆÅ=Ù JO`Õ. JÖÏ
H͉õΩO_® ^•x |∞@ìÖ’ „á⁄ÃÑÅ¡~üx #_çÑ≤OK«QÆeˆQ F Ü«∞O„`åxfl J=∞i¿ãÎ? F_»
„á⁄ÃÑÅ¡~ü ^•xx h\˜ g∞^Œ Z@∞ HÍ"åÅO>Ë J@∞ ZÖÏ fã¨∞‰õΩáÈ`«∞O^À J^Õ
q^èŒOQÍ D „á⁄ÃÑÅ¡~ü QÍe|∞_»QÆx HÍ=Åã≤# kâ◊Ö’ fã¨∞‰õΩáÈ`«∞Ok. JÖÏ
„á⁄ÃÑÅ¡~ü KÕ`« „¿Ñ~ˆ Ñ≤OѨ|_Õ QÍe|∞_»QxÆ '_çilaÖò— (dirigible) JO\Ï~°∞. JO>Ë
XHõ „Ѩ`ÕºHõ kâ◊ (direction)Ö’ „¿Ñˆ~Ñ≤OѨ â◊Hõº"≥∞ÿ#k Jx J~°÷O.
4 ✤ ~À^Œã≤
"≥Ú@ì"≥Ú^Œ\ ˜ _çilaÖòx ÃѶi¤<åO_£ ^Œ *ˇÃÑÊe<£ J<Õ [~°‡<£ ^Õâ◊ã¨∞÷_»∞
xi‡OKå_»∞. J`«_»∞ QÍe|∞_»QÆx F ÉÏÔ~·#, á⁄QÆ K«∞@ì PHÍ~°O QÆÅ `ÕeHõ
֒ǨÏ"≥∞#ÿ JÅ∂ºq∞xÜ«∞O`À xi‡Oz# F ÃÑ· `˘_»∞QÆ∞Ö’ J=∞~åÛ_»∞. J@∞=O\˜
á⁄_»"≥·# PHõ$u QÍex ã¨∞ÅÉèíOQÍ KèÕkOK«QÆÅ^Œ∞. 1900 AÖˇ· 2 <å_»∞ "≥Ú@ì
"≥Ú^Œ\ ˜ _çilaÖò QÍÖ’¡H˜ ÖËzOk. =∞#∞+¨µÅH˜ "åà◊√¡ HÍ=Åã≤# kâ◊Ö’ „ѨÜ∂« }˜OKÕ
J=HÍâ◊O U~°Ê_çOk.
JѨÊ@∞flO_ç 40 Uà◊√§QÍ D _çilaÖòû WOHÍ WOHÍ ÃÑ^ŒÌ==Ù`«∂,
"≥∞~°∞QÆ=Ù`«∂ =KåÛ~Ú. HÍx "å\˜Ö’ xO¿Ñ ÃÇ·Ï„_À[<£ KåÖÏ „Ѩ=∂^ŒHõ~°"≥∞ÿ#k.
ÃÇ·Ï„_À[<£ [fiÅhÜ«∞"≥∞ÿ# "åÜ«Ú=Ù. xѨÙÊ JO@∞‰õΩO>Ë ¿ÑÅ∞`«∞Ok. ^•xH˜
|^Œ∞Å∞QÍ =∞~À "åÜ«Ú=Ù Ç‘ÏeÜ«∞"£∞ "å_˘K«∞Û. Jk ÃÇ·Ï„_À[<£ JO`« `ÕeÔH·#k
<å~üÎ HÍ~Àe<£, H˜\©ìǨH± =^ŒÌ Ô~·\ò ™È^Œ~°∞Å∞, 1903
HÍ^Œ∞ QÍx ZѨÙÊ_»∂ xѨÙÊ JO@∞HÀ^Œ∞. J~Ú<å D _çilaÖòû JO`« "ÕQÆOQÍ
Hõ^ŒÅQÆeˆQq HÍ=Ù. ÃÑ·QÍ `«∞á¶ê#∞Ö’¡ z‰õΩ¯‰õΩO>Ë ^èŒfiOã¨O J~ÚáÈÜÕ∞q.
J~Ú`Õ H˘xfl =ã¨∞Î=ÙÅ∞ ™êO„^Œ"≥∞ÿ#"Õ J~Ú<å QÍeÖ’ `ÕÅQÆÅ∞QÆ∞`å~Ú.
L^•Ç¨Ï~°}H˜ QÍeѨ@O QÍe Hõ<åfl ™êO„^Œ"≥∞ÿ#^Õ HÍx `ÕÅ∞`«∞Ok. ZO^Œ∞HõO>Ë
^•x LѨi`«Å "≥·âßźO Z‰õΩ¯=. z#fl QÍe ‰õÄ_® ^•xfl ÃÑ·ÔHuΠѨ@∞ìHÀQÆÅ^Œ∞.
=∞x+≤x "≥∂Ü«∞QÆey#O`« ÃÑ^ŒÌ QÍeѨ\Ïxfl xi‡¿ãÎ?
`ÕeÔH·# HõÅѨ`À Ѩ_»=ÖÏ¡O\˜ =ã¨∞Î=ÙÅx xi‡Oz "å\˜H˜ K≥Hõ¯`À KÕã≤#
~Ô Hõ¯ÖÏ¡O\˜ J=∞~åÛ~°∞. ~Ô Hõ¯ ZO`« ÃÑ^Œ^Ì ~Œ Ú`Õ Jk JO`« QÍex Ѩ@∞ì‰Ωõ O@∞Ok.
g\˜x QÔ _¡· ~» ûü JO\Ï~°∞. WÖÏO\˜ QÔ _¡· ~» x¡° F =∞x+≤ Ѩ>OìË `« ÃÑ^ŒqÌ QÍ xi‡OK˘K«∞Û.
g\˜x H˘O`« Z`«∞Î g∞^Œ #∞O_ç q_çzÃÑ_ç`Õ Jq JÖÏ QÍeÖ’ HÍ¿ãѨ٠uiy,
~À^Œã≤ ✤ 5
 `≥"≥∞‡~°Å g∞^Œ `å~å_ç, "≥∞Å¡QÍ H˜O^ŒH˜ kQÆ∞`å~Ú. 1890ÅÖ’ D ÔQ·¡_»~°¡
„áê=ÚYº`« ÉÏQÍ ÃÑiyOk.
"≥Ú@ì"≥Ú^Œ\ ˜ ÔQ·¡_»~°∞¡ ‰õÄ_® QÍe |∞_»QÆÅ ÖÏQÍ<Õ QÍe Z@∞ fã¨∞‰õΩáÈ`Õ
J@∞ áÈÜÕ∞q. HÍx "å<£ *ˇÃÑÊÖˇ<£ QÍe |∞_»QÆ g∞^Œ F „á⁄ÃÑÅ¡~üx J=∞iÛ#@∞ì
D ÔQ·¡_»~üH˜ ‰õÄ_® F „á⁄ÃÑÅ¡~ü J=∞i¿ãÎ?
J"≥∞iHÍÖ’, XÇ≤ÏÜ≥∂ ~å„+¨ìOÖ’, _Õ@<£ #QÆ~°OÖ’ PifiÖò Ô~·\ò, qŃ~ü
~Ô \· ò Jx W^Œ~Ì ∞° J#fl^Œ=Ú‡Å∞ LO_Õ"å~°∞. gà◊√§ ÃãH· à˜ √◊ § `«Ü∂« ~°∞ KÕã≤ J"Õ∞‡"å~°∞.
gà◊√¡ ÔQ·¡_»~°¡H˜ `ÕeÔH·# "≥∂@~°∞¡ J=∞iÛ J"Õ∞‡"å~°∞.
1903, _çÃãO|~ü 17<å_»∞ J"≥∞iHÍÖ’x <å~üÎ HÍ~Àe<å ~å„+¨Oì Ö’ H˜\ Çì© ¨ H±
#QÆ~°OÖ’, Ü«∞O„`«O `«yeOz# F ÔQ·¡_»~ü ã¨Ç¨Ü«∞O`À PifiÖò Ô~·\ò QÍÖ’¡H˜
ÖËKå_»∞. Jk "≥Ú@ì"≥Ú^Œ\ ˜ U~À¿Ñ¡<£. Jk QÍÖ’¡ ˆH=ÅO 2 x=ÚëêÖË xezOk.
260 g∞@~°∞¡ =∂„`«"Õ∞ „Ѩܫ∂}˜OzOk. HÍx F J`«ºO`« =ÚYº"≥∞ÿ# q+¨Ü«∞O
™ê^茺O Jx x~°∂Ñ≤OzOk.
WOHÍ ÃÑ^ŒÌ Ѩi=∂}OÖ’, "ÕQÍxfl ÃÑOKÕ ÃÑ^ŒÌ ÃÑ^ŒÌ Ü«∞O„`åÅ`À q=∂<åÅ∞
`«Ü«∂~°∞HÍ™êQÍ~Ú. q=∂#O ZO`« "ÕQÆOQÍ Hõke`Õ, q=∂#O Ô~Hõ¯Åx QÍe
JO`« |ÅOQÍ ÃÑ·H˜ Z`«∞Î`«∞Ok. JO`« |~°∞"≥·# q=∂<åxfl "≥∂ã¨∞ÎOk. 1908Ö’
PifiÖò Ô~·\ò WOK«∞q∞OK«∞ QÆO@¿ãѨ٠QÍÖ’¡ L<åfl_»∞. 1909Ö’ F q=∂#O
WOw¡+π Kå<≥Öò ^•\˜Ok. "≥Ú^Œ\ ˜ „ѨѨOK« Ü«Ú^ŒúOÖ’ q=∂<åÅ∞ ‰õÄ_®
áêÖÁæ<åfl~Ú. 1933Ö’ J"≥∞iHõ<£ "≥·=∂x‰õΩ_»∞ KåÔ~¡ãπ eO_£|~üæ XO@iQÍ
J\Ï¡O\˜H± =∞Ǩã¨=Ú„^ŒO g∞^Œ∞QÍ #∂ºÜ«∂~ü¯ #∞O_ç áêiãπH˜ KÕ~å_»∞. P
„Ѩܫ∂}O 33 QÆO@Å∞ Ѩ\ ˜ìOk.
D ~ÀAÖ’¡ q=∂<åÅ∞ ZO`« ÃÑ^ŒÌq JÜ«∂ºÜ«∞O>Ë =O^ŒÖÏk „Ѩܫ∂}©‰õΩ
Åx "≥∂ã¨∞‰õΩáÈQÆÅ∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. H˘xfl q=∂<åÅ∞ QÆO@H˜ 1600H˜Ö’g∞@~°¡
HõO>Ë "ÕQÆO`À „Ѩܫ∂}˜Oz J\Ï¡O\˜H± ã¨=Ú„^•xfl 3QÆO@ÅÖ’ ^•@∞`«∞<åfl~Ú.
q=∂<åÅ ~°OQƄѨ"Õâ◊O`À _çilaÖòû ѨÓiÎQÍ `«∞_çz ÃÑ@∞ì‰õΩáÈÜ«∂~Ú.
HÍx =∂=¸Å∞ "Õ_Qç Íe |∞_»QÅÆ x Éè∂í q∞H˜ ZO`À Z`«∞#Î "å`å=~°} Ѩiâ’^è#Œ
HÀã¨O "å_»∞`«∞<åfl~°∞. H˘xfl |∞_»QÅÆ x ã¨#flx, `ÕeHÔ #· áê¡ãHì≤ ± Ѩ^•~°O÷ `À `«Ü∂« ~°∞
Éèí∂q∞ "å`å=~°}O (8 H˜Ö’g∞@~°∞¡ ÖË^• 5 "≥∞ÿà◊√§) KÕ™êÎ~°∞. Wq Éèí∂q∞H˜ 50 H˜Ö’g∞@~°¡ Z`«∞Î^•Hõ ‰õÄ_® áÈQÆÅ∞QÆ∞`å~Ú.
6 ✤ ~À^Œã≤ ~À^Œã≤ ✤ 7

2. â◊¥#ºO
P q^èŒOQÍ |∞_»QÆÅ∞, q=∂<åÅ∞ =∞#∞+¨µÅx QÍÖ’¡ H˘xfl H˜Ö’g∞@~°¡
Z`«∞ΉõΩ fã¨∞HÀáÈQÆÅ∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú Hõ^•. =∞i QÍ_çfi<£ Hõ^äŒÖ’ÖÏ WOHÍ WOHÍ
ÃÑ·H˜ "≥o§ K«O„^Œ∞}˜‚ ZO^Œ∞‰õΩ KÕ~°∞HÀÖËO?
z‰õΩ¯ Uq∞@O>Ë QÍe |∞_»QÅÆ ∞, =∂=¸Å∞ q=∂<åÅ∞ QÍe g∞^Œ P^è•~°Ñ_¨ ç
ѨxKÕ™êÎ~Ú. |∞_»QÆÅ∞ QÍeÖ’ `ÕÅ∞`å~Ú. "ÕQÆOQÍ HõkÖË q=∂<åÅ∞ QÍeKÕ`«<Õ
ÃÑ·ÔH`«Î|_»`å~Ú. q=∂<åÅH˜ QÍeÖ’ PH˜û[<£ HÍ"åe. P PH˜û[<£x q=∂#OÖ’
LO_Õ WO^èŒ#O`À HõeÑ≤`Õ q=∂#OÖ’ WO*ˇ<£x #_çÑ≤OK«_®xH˜ HÍ=Åã≤# â◊H˜Î
ѨÙ_»∞`«∞Ok.
Hõ#∞Hõ QÍe ZO`« Z`«∞Î =~°‰õΩ LO@∞Ok J#fl „Ѩâ◊fl =ã¨∞ÎOk.
PHÍâ◊OÖ’ QÍe JÖÏ K«O„^Œ=∞O_»ÅO, `å~å=∞O_»ÅO =~°‰õΩ qã¨ÎiOz
LO@∞O^Œx „áêp#∞Å∞ J#∞‰õΩ<Õ"å~°∞. Éèí∂q∞ g∞^Œ J"≥∞iHÍ #∞O_ç Ü«¸~°ÑπH˜
ã¨=Ú„^•xfl ^•\˜#>Ëì Éèí∂q∞ #∞O_ç K«O„^Œ∞x =~°‰õΩ qã¨ÎiOz L#fl D QÍe
ã¨=Ú„^•xfl Ǩ~ÚQÍ ^•\ÁK«∞Û J#fl@∞ìQÍ ZO`À =∞Ok TǨQÍ<åÅ∞ KÕâß~°∞,
Hõ=∞‡x Hõ^äŒÅ∞ ~åâß~°∞.
QÍ_çfi<£ `«# ѨÙã¨ÎHõO ~åã≤# H˘<Õflà◊¡H˜ QÍe QÆ∞iOz Z<Àfl H˘`«Î Pq+¨¯~°}Å∞
[iy QÍe Ѩ@¡ =∞# J=QÍǨÏ#x ã¨=¸ÅOQÍ =∂iÛ"Õâß~Ú.
1643Ö’ Z"åO[e™êì \ÏiÃãb¡ J<Õ W\ÏeÜ«∞<£ âß„ã¨Î"Õ`«Î F K«Hõ¯x
„ѨÜ≥∂QÆO KÕâß_»∞. F 120 ÃãO\©g∞@~°¡ á⁄_»=ÙQÆÅ, XHõ ѨHõ¯ =¸ã≤ L#fl
8 ✤ ~À^Œã≤
QÍA <åàÏxfl áê^Œ~°ã¨O`À xOáê_»∞. `≥~°z =Ù#fl H˘ã¨H˜ =¸`«ÃÑ\˜ì P JOK«∞
áê^Œ~°ã¨O =Ù#fl F áê„`«Ö’ =ÚxˆQÖÏ <åàÏxfl x\Ï~°∞QÍ xÅɡ\Ïì_»∞. JÖÏ
xeáêHõ <åàÏxH˜ J_»∞QÆ∞# ÃÑ\˜ì# =¸`« f¿ãâß_»∞.
<åàÏxfl JÖÏ u~°ˆQã≤ Ѩ@∞ì‰õΩx =¸`« f¿ã¿ãΠ֒ѨŠL#fl áê^Œ~°ã¨O
JO`å H˜O^ŒH˜ *ÏiáÈ`«∞O^Œx J#∞‰õΩO\ÏO. áê^Œ~°ã¨O H˜O^ŒH˜ *ÏiOk HÍx
ѨÓiÎQÍ HÍ^Œ∞. áê„`«Ö’ L#fl áê^Œ~°ã¨O g∞^Œ ÃÑ·# L#fl QÍe Ñ‘_»#O <åà◊OÖ’
76ÃãO\©g∞@~°¡ áê^Œ~™° êxfl xeÑ≤Ok. Pq^èOŒ QÍ \ÏiÃãb¡ "≥Ú@ì"Ú≥ ^Œ\ ˜ ÉèÏ~°q∞u
(ÉÏ~Àg∞@~ü)x xi‡OKå_»∞. nx`À "åÜ«Ú Ñ‘_»#OÖ’ =∂~°∞ÊÅx H˘Å=_®xH˜
gÅ~ÚºOk.
~Ô O_»∞#fl~° ÃãO\©g∞@~°Å¡ "≥_Å» ∞Ê LO_ç ÃÑH· ˜ H˘O`« Z`«∞=Î ~°‰Ωõ ™êˆQ "åÜ«Ú
ã¨OÎ ÉèÏxfl TÇ≤ÏOK«∞HÀO_ç. =∞i ~Ô O_»∞#fl~° ÃãO\©g∞@~°¡ "≥_Å» ∞Ê, 76ÃãO\©g∞@~°¡
Z`«∞Î L#fl áê^Œ~°ã¨O ã¨ÎOÉèÏxfl "≥∂Ü«∞QÆÅQÍÅO>Ë P "åÜ«Úã¨ÎOÉèíO ZO`« Z`«∞Î
LO_®Ö’ TÇ≤ÏOK«∞HÀO_ç. áê^Œ~°ã¨O ™êO„^Œ`« QÍe ™êO„^Œ`« Hõ<åfl 10,500
~Ô @∞¡ Z‰õΩ¯=. JO>Ë QÍe ã¨OÎ ÉèOí Z`«∞Î áê^Œ~ã° O¨ ã¨OÎ ÉèOí Hõ<åfl 10,500H˜Ö’g∞@~°∞¡
JÜ«ÚºO@∞Ok.
x*ÏxH˜ "å`å=~°}Ѩ٠Z`«∞Î JO`«Hõ<åfl Z‰õΩ¯"Õ LO@∞Ok. "å`å=~°}OÖ’
H˜O^Œ á⁄~°Å, JO>Ë Éèí∂q∞ LѨi`«ÖÏxH˜ ^ŒQÆæ~°QÍ LO_Õ á⁄~°Å g∞^Œ ÃÑ· á⁄~°Å
XuÎ_ç |ÅOQÍ LO@∞Ok. JO>Ë ÃÑ· á⁄~°ÅÖ’ QÍe Hõ<åfl H˜Ok á⁄~°ÅÖ’ QÍe
™êO„^Œ`« Z‰õΩ¯=QÍ LO@∞Ok.
Hõ#∞Hõ ÃÑ·H˜ áÈ`«∞#fl H˘nÌ QÍe ™êO„^Œ`« `«QÆ∞æ`«∂ LO@∞Ok. ™êO„^Œ`«
`«QÆæ_»O JO>Ë J^Õ QÍe =∞iO`« Z‰õΩ¯= Ѷ¨∞#Ѩi=∂}Ïxfl P„Hõq∞™ÈÎOk J#fl
=∂@. JO>Ë Éèí∂q∞ LѨi`«ÅO g∞^Œ WOK«∞q∞OK«∞ 16H˜Ö’g∞@~°¡ =~°‰õΩ
"å`å=~°}O qã¨ÎiOz LO@∞Ok J#fl=∂@.
QÍe ѨÅK«# J=Ù`«∞#fl H˘nÌ ^•x LѨÜ≥∂QÆO `«QÆ∞æ`«∂ LO@∞Ok. 10
H˜Ö’g∞@~°¡ Z`«∞ÎÖ’ QÍe ѨÅK«# J~Úº TÑ≤i fã¨∞HÀ=_»O ‰õÄ_® Hõ+¨ìO
J=Ù`«∞Ok. WHõ 50 H˜Ö’g∞@~°¡ Z`«∞ΉõΩ áÈ`Õ |∞_»∞QÆ `ÕÅ^Œ∞, q=∂#O xÅ=^Œ∞.
JÖψQ 160 H˜Ö’g∞@~°¡ Z`«∞ÎH˜ áÈ`Õ QÍe ZO`« ѨÅK«# J=Ù`«∞O^ŒO>Ë ^•x
LxH˜x QÆ∞iÎOK«_»O ‰õÄ_®Hõ+¨ìO.
~À^Œã≤ ✤ 9

â◊¥#ºO
76 ÃãO\©g∞@~°∞¡
QÍe =uÎ_ç/Ñ‘_»#O
áê^Œ~°ã¨O
\ÏiÃãb¡ ÉèÏ~°q∞u
HÍx K«O„^Œ∞}˜‚ KÕ~°∞HÀ"åÅO>Ë 160H˜Ö’g∞@~°∞¡ Jã¨Å∞ XHõ ^Œ∂~°"Õ∞ HÍ^Œ∞.
K«O„^Œ„QÆǨÏO Éèí∂q∞ #∞O_ç 195,000 "≥∞ÿà◊§ ^Œ∂~°OÖ’ LOk. JO>Ë JO`«
^Œ∂~°=¸ QÍÖË ÖË^Œ#fl=∂@. QÍeÖËx JÖÏO\˜ MÏm „áêO`å<Õfl â◊¥#ºO
(vacuum) J<åfl~°∞.
qâ◊fiOÖ’ „Ѩf KÀ\Ï D â◊¥#ºO LO@∞Ok. „QÆǨÅ ^Œi^•Ñ¨ÙÖ’¡ QÍe
^˘~°∞‰õΩ`«∞Ok. H˘xfl™ê~°∞¡ Jk‰õÄ_® LO_»^Œ∞. L^•Ç¨Ï~°}H˜ K«O„^Œ∞_ç g∞^Œ
QÍe LO_»^Œ∞. K«O„^Œ∞_ç LѨi`«ÅO K«∞@∂ì â◊¥#º"Õ∞ LO@∞Ok.
Hõ#∞Hõ =∞# "å`å=~°}ÏxH˜ J=`«Å D â◊¥#ºO ÖË^• "Àº=∞O (outer
space) LO@∞O^Œx J#∞HÀ=K«∞Û. D "Àº=∂xfl Hõ#∞‰õΩ¯#fl "≥Ú@ì"≥Ú^Œ\ ˜ =ºH˜Î
\ÏiÃãb¡ Jx K≥ѨÙÊHÀ=K«∞Û. "åÜ«Ú=∞O_»ÅO Éèí∂q∞ #∞O_ç qâ◊fiO JOK«∞Å
=~°‰õΩ qã¨ÎiOz ÖË^Œx Jk Éèí∂q∞ ^Œi^•Ñ¨ÙÖ’¡ =∂„`«"Õ∞ LO^Œx "≥Ú@ì"≥Ú^Œ@
Hõ#∞‰õΩ¯#flk W`«_Õ.
JO>Ë QÍ_çfi<£ Hõ^ÖŒä ’ Hõ^•ä <åÜ«∞‰õΩ_çÖÏ Z=~°∂ K«O„^Œ∞_ç =~°‰Ωõ ZQÆ~Ö° ~Ë #° fl
=∂@. ÃÑ^ŒÌ ÃÑ^ŒÌ ÉÏ`«∞Å∞ ~°^ä•xfl ÖÏQÆQÆey<å Jq â◊¥#ºOÖ’ ZQÆ~°ÖË=Ù. Jq
10 ✤ ~À^Œã≤
â◊¥#ºOÖ’ QÍe ‰õÄ_® Ñ‘ÅÛÖË=Ù. =∞#∞+¨µÅ∞ ‰õÄ_® Ñ‘ÅÛÖË~°∞. â◊¥#ºOÖ’
QÍe|∞_»QÆÅ∞ `ÕÅ=Ù, q=∂<åÅ∞ ZQÆ~°ÖË=Ù.
|∞_»QÅÆ Ö’, _çilaÖòûÖ’, QÔ _¡· ~» Ö¡° ’, q=∂<åÖ’¡ =∞x+≤ ZQÆ~_° O» <Õ~∞° Û‰õΩ<åflHõ
‰õÄ_® Éèí∂q∞ #∞O_ç H˘kÌ H˜Ö’g∞@~°¡ Hõ<åfl Z`«∞ÎH˜ ZQÆ~°ÖËHõáÈÜ«∂_»∞.
=∞i K«O„^Œ∞}˜‚ KÕ~°∞‰õΩ<Õ^≥ÖÏ? â◊¥#ºOÖ’Oz „Ѩܫ∂}˜OK«QÆeˆQk U^≥·<å
LO^•?
XHõ ã¨∞ÅÉèí"≥∞ÿ# =∂~°æO qã¨~°_»O. |Oux QÍÖ’¡ qã≤i#ѨÙÊ_»∞ g∞ HõO_»Å∞
PáêkOz# "ÕQÍxH˜ Jk ÃÑ·H˜ ZQÆ∞~°∞`«∞Ok. P Hõ^ŒeHõH˜ QÍe`À ã¨O|O^èŒO
ÖË^Œ∞. x*ÏxH˜ QÍe P |Ou Hõ^ŒeHõx x~Àkèã¨∂Î â◊¥#ºOÖ’ |Ou HõkÖË^•x
Hõ<åfl <≥=∞‡kQÍ HõkÖË@∞ì KÕã¨∞ÎOk.
J~Ú`Õ JÖÏ qã≤i# |Ou ZO`À ^Œ∂~°O áÈ^Œ∞. QÆ∞~°∞`åfiHõ~°¬} ^•xfl
H˜O^ŒH˜ ÖÏQÆ∞`«∂ "ÕQÍxfl =∞O^ŒyOѨ KÕã¨∞ÎOk. HÍ¿ãѨܫ∂ºHõ "ÕQÆO ѨÓiÎQÍ
ã¨∞<åfl J=Ù`«∞Ok. XHõ¯ Hõ∆}O JÖÏ |Ou QÍÖ’¡ ã¨ÎOaèOKåHõ H˜O^Œ Ѩ_»_»O
P~°Oaèã¨∞ÎOk.
|Oux ZO`« QÆ\ ˜ìQÍ qã≤i`Õ "≥Ú^Œ\’¡ |Ou "ÕQÆO JO`« Z‰õΩ¯=QÍ
LO@∞Ok. "ÕQÆO ZO`« Z‰õΩ¯=QÍ LO>Ë QÆ∞~°∞`åfiHõ~°¬}H˜ |Ou "ÕQÍxfl
=∞O^ŒyOK«|_»_®xH˜, |Ou H˜O^ŒH˜ Ѩ_<» å~°OaèOK«_®xH˜ JO`«¿ãѨ٠Ѩ_∞» `«∞Ok.
|Oux JÖÏ WOHÍ WOHÍ QÆ\ ˜ìQÍ qã¨∞~°∞`«∞O>Ë Jk WOHÍ WOHÍ ÃÑ·ÃÑ·H˜
áÈ~Ú uiy H˜O^Œ Ѩ_»∞`«∞Ok. HÍx ZO`« QÆ\ ˜ìQÍ qã≤i<å Jk z=iH˜ Éèí∂q∞
g∞^ŒH˜ Ѩ_®eûO^Õ<å? P~°OÉèíOÖ’ "ÕQÆO ZO`« Z‰õΩ¯= L<åfl uiy Jk H˜O^ŒH˜
=ã¨∞ÎO^•?
Éèí∂q∞ LѨi`«ÅOÖ’ QÆ∞~°∞`åfiHõ~°¬} ZO`« |ÅOQÍ LO^À, Z`«∞ÎÖ’¡ ‰õÄ_®
JO`Õ |ÅOQÍ LO>Ë g∞~°∞ ZO`« |ÅOQÍ qã≤i<å |Ou uiy ZѨÙÊ_À JѨÙÊ_»∞
H˜O^Œ Ѩ_»=Åã≤O^Õ. HÍx Éèí∂q∞ #∞O_ç ^Œ∂~°O J=Ù`«∞#fl H˘nÌ QÆ∞~°∞`åfiHõ~°¬}
|ÅÇ‘Ï#O J=Ù`«∂ LO@∞Ok. L^•Ç¨Ï~°}H˜ Éèí∂q∞ #∞O_ç 2,500 H˜Ö’g∞@~°¡
^Œ∂~°OÖ’ LѨi`«ÅOÖ’ =Ù#fl QÆ∞~°∞`åfiHõ~°¬}H˜ ã¨QÆO |Å"Õ∞ LO@∞Ok.
Hõ#∞‰õ |Oux ZO`« QÆ\ ˜ìQÍ qã¨~åÅO>Ë |Ou "ÕQÆO ã¨QÆO JÜÕ∞º ã¨iH˜
Jk 2,500 H˜Ö’g∞@~°¡ Z`«∞HÎ ˜ áÈÜ«ÚO_®e. |Ou "ÕQOÆ ã¨QOÆ J~Ú<å QÆ∞~°∞`«fi
â◊H˜Î ‰õÄ_® ã¨QÆO J~ÚºOk Hõ#∞Hõ |Ou "ÕQÆO =∞s JO`« "ÕQÆOQÍ `«QÆæ_»O
~À^Œã≤ ✤ 11
ÖË^Œ#fl=∂@. |Ou "ÕQÆO „Hõ=∞OQÍ `«QÆ∞æ`«∂ L<åfl QÆ∞~°∞`«fi â◊H˜Î ‰õÄ_» `«QÆ∞æ`«∂ <ÒHõ JÖÏ "ÕQÆOQÍ Hõ^Œ∞Å∞`«∂ LO>Ë, `«fii`«O J=Ù`«∂ LO>Ë, P <ÒHõ
=ã¨∞ÎO@∞Ok. JO^Œ∞Ö’ L#fl q∞=∞‡efl ‰õÄ_® "ÕQÆOQÍ ÃÑ·H˜ `Àã¨∞ÎOk. QÆ\ ˜ìQÍ ã‘@∞H˜, ÖË^•
J@∞=O\˜ Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ |Ou JÖÏ ÃÑ÷ ÑH· ˜ áÈ`«∂<Õ =ÙO@∞Ok. WHõ Éè∂í q∞H˜ <ÕÅH˜ Z=~À Jkq∞#@∞ì ֒ѨŠ‰õÄ~°∞Û#fl g∞‰õΩ LO@∞Ok. D J#∞Éèí=O
uiy ~å^Œ∞. U P~°OÉèí"ÕQÆO`À qã≤i`Õ |Ou Éèí∂q∞ Ü≥ÚHõ¯ QÆ∞~°∞`åfiHõ~°¬}H˜ HÍ~°∞Ö’ „Ѩܫ∂}˜ã¨∞Î #flѨÙÊ_»∞ ‰õÄ_® HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok. HÍ~°∞ L#fl@∞¡O_ç =ÚO^Œ∞H˜
JO^Œ‰õΩO_® Éèí∂q∞x q_çz áÈ`«∞O^À P "ÕQÍxfl 'ѨÖÏÜ«∞# "ÕQÆO— (escape Hõke`Õ ã‘\’¡ "≥#‰õΩ¯ Jkq∞#@∞ì =∞#‰õΩ JxÑ≤ã¨∞ÎOk.
velocity) JO\Ï~°∞.
Éèí∂q∞ g∞^Œ ѨÖÏÜ«∞# "ÕQÆO ÃãHõ#∞H˜ 11.2H˜Ö’g∞@~°∞¡ JO>Ë QÆO@H˜
40,555 H˜Ö’g∞@~°∞¡. JO>Ë U =ã¨∞Î=Ù<≥·<å ÃãHõ#∞H˜ 11.2 H˜Ö’g∞@~°¡ "ÕQÆO`À
qã≤i`Õ Jk =∞m¡ Éèí∂q∞H˜ u~°y ~å^Œ∞. U^≥·<å J_»∞¤Ñ¨_ÕO`« =~°‰õΩ J^ŒÖÏ
áÈ`«∂<Õ =ÙO@∞Ok. ã¨Ô~·# kâ◊Ö’ qã≤i`Õ Jk K«O„^Œ∞}˜‚ KÕ~°∞‰õΩ<ÕO`« =~°‰õΩ
JÖÏ áÈ`«∂<Õ =ÙO@∞Ok.
Hõ#∞Hõ K«O„^Œ∞}˜‚ KÕ~åÅO>Ë ã¨∞ÅÉèí"≥∞ÿ# =∂~°æO Wn – Z=i<≥·<å QÆ\ ˜ìQÍ
qã¨~°=∞x J_»QÆ_»O!
HÍx =ÚYº"≥∞ÿ# q+¨Ü«∞O Uq∞@O>Ë ÃãHõ#∞H˜ 11.2 H˜Ö’g∞@~°¡ "ÕQÆO`À
Z=~°∂ |Oux qã¨~°ÖË~°∞. HÍx =∞x+≤ HõO_»Å Hõ<åfl â◊H˜Î=O`«"≥∞ÿ# ™ê^èŒ<åÅ∞
L<åfl~Ú.
L^•Ç¨Ï~°}H˜ Ѷ≤~°OyÖ’ ^Œ\ ˜ìOKÕ =∞O^Œ∞ áê`«~° Ѷ≤~°OyÖ’x QÆ∞O_»∞x U
=∞x+‘ qã¨~°ÖË#O`« "ÕQÆO`À qã¨~°QÆÅ^Œ∞. =∞Ô~·`Õ F "Àº=∞<ÒHõÖ’ =∞#∞+¨µefl
ÃÑ\˜ì ^•xfl K«O„^Œ∞x =^ŒÌ‰õΩ KÕˆ~ÖÏ qã¨~°QÆÅ=∂?
1865Ö’ EÖòû "≥~üfl J<Õ „ÃѶOKü HÍÅÊxH˜ q*Ï˝# (science fiction)
~°K«~Ú`« 'Éèí∂q∞ #∞O_ç K«O„^Œ∞_ç =^ŒÌ‰õΩ— (From the earth to the moon) J<Õ
#=Å ~åâß_»∞. JO^Œ∞Ö’ H˘O`«=∞Ok =º‰õΩÎÅx F ÃÑ^ŒÌ Ѷ≤~°Oy`À K«O„^Œ∞_ç
k‰õΩ¯QÍ qã≤ˆ~ã≤#@∞ì =i‚OKå_»∞.
q#_®xH˜ ÉÏQÍ<Õ LOk. HÍx WO^Œ∞Ö’ F u~°HÍã¨∞ LOk. HÍã¨Î
„Ѩ=∂^ŒHõ~°"≥∞ÿ# u~°HÍã¨∞.
L^•Ç¨Ï~°}H˜ Ѷ~≤ O° y J_»∞QÆ∞# "Àº=∞<ÒHõ K«Å#O ÖˉΩõ O_® LO^Œ#∞‰õΩO^•O.
H˜O^Œ =∞O^Œ∞áê`«~° ¿ÑÅQÍ<Õ <ÒHõ Ѷ≤~°Oy J=`«e H˘ã¨ #∞O_ç ÃãHõ#∞H˜ Hõhã¨O
11.2 H˜Ö’g∞@~°¡ "ÕQOÆ `À |Ü«∞\˜H˜ =ã¨∞OÎ k. JO>Ë Ñ¶~≤ O° y <À\˜x KÕ~∞° ‰õΩ<Õ@O`«
=º=kèÖ’ <ÒHõ ã¨∞<åfl "ÕQÆO #∞O_ç ÃãHõ#∞H˜ 11.2 H˜Ö’g∞@~°¡ "ÕQÍxH˜ 'Éèí∂q∞ #∞O_ç K«O„^Œ∞x =^ŒÌ‰õΩ— J#fl "≥~üfl ѨÙã¨ÎHõOÖ’x ÉÁ=∞‡
=ã¨∞ÎO^Œ#fl=∂@. WÖÏ "ÕQÆO ÃÑ~°QÆ_®<Õfl `«fi~°}O (accelaration) JO\Ï~°∞.
12 ✤ ~À^Œã≤ ~À^Œã≤ ✤ 13
 `«fi~°}O ZO`« Z‰õΩ¯=QÍ LO>Ë ã‘\’¡ JO`« QÆ\ ì̃QÍ Jkq∞#@∞ì J=Ù`«∞Ok.
xâ◊ÛÅ ã≤÷u #∞O_ç H˘kÌ¿ãѨ\’¡ ÃãHõ#∞H˜ 11.2 H˜Ö’g∞@~°¡ "ÕQÍxH˜ `«fi~°}O
K≥Ok`Õ P XuÎ_çH˜ ^ÕǨÏO #∞A˚ #∞A˚ J=Ù`«∞Ok.
Hõ#∞Hõ EÖòû "≥~üfl =i‚Oz#@∞ìQÍ Ñ¶≤~°Oy KÕ`« qã¨~°|_ç LO>Ë, P<ÒHõÖ’
„Ѩܫ∂}˜Oz# "å~°O`å =∞~°}˜OKÕ"åˆ~. HÍx =∞i JO`« "ÕQÆO LO>Ë QÍx
K«O^Œ=∂=∞ JO^Œ_»∞. "ÕQÍxfl ÃÑOKåe HÍx <≥=∞‡kQÍ ÃÑOKåe. ZÖÏ?
^•xH˜ ã¨=∂^è•#O „a\˜+π âß„ã¨Î"Õ`«Î S™êH± #∂º@<£ #∞O_ç =zÛOk.
3. ~åÔH@∞¡
„H©.â◊.1687Ö’ ~åã≤# F ѨÙã¨ÎHõOÖ’ #∂º@<£ QÆ∞~°∞`åfiHõ~°¬} ZÖÏ
ѨxKÕã¨∞ÎO^À =i‚OKå_»∞. P ѨÙã¨ÎHõOÖ’<Õ J`«_»∞ `«# '=¸_»∞ K«Å# ã¨∂„`åÅ—x
=i‚OKå_»∞. "å\˜Ö’ =¸_»= ã¨∂„`«O WÖÏ LO@∞Ok– ''„Ѩf K«~°ºH˜ ^•xH˜
ã¨=∂#"≥∞ÿ#, ^•xH˜ =ºuˆ~Hõ kâ◊Ö’ ѨxKտ㠄ѨuK«~°º XHõ\ ˜ =ÙO@∞Ok——.
L^•Ç¨Ï~°}H˜ g∞~°∞ #∞#∞ÃÑ·# Sã¨∞ QÆ_»¤g∞^Œ =Ù#fl F ÃÑ^ŒÌ JÅ∂ºq∞xÜ«∞O
Ñ¨à‹¡O g∞^Œ ‰õÄ~°∞Ûx L<åfl~°#∞‰õΩO^•O. P Ñ¨à‹§OÖ’ ÃÑ^ŒÌ ÃÑ^ŒÌ W#∞Ѩ QÀàÏÅ∞
L<åfl Ü«∞#∞‰õΩO^•O. g∞~°∞ "å\˜Ö’ F |Oux F „Ѩ`ÕºHõ kâ◊Ö’ qã≤~å~°∞. Wk
'K«~°º—.
g∞~°∞ |Ou qã¨~°QÍ<Õ P qã≤i# kâ◊H˜ =ºuˆ~Hõ kâ◊Ö’ Ñ¨à‹¡O Hõ^ŒÅ_»O
P~°Oaèã¨∞ÎOk. Wk '„ѨuK«~°º—. J~Ú`Õ |Ou Hõke#O`« "ÕQÆOQÍ Ñ¨à‹¡O
Hõ^ŒÅ^Œ#∞HÀO_ç. ZO^Œ∞HõO>Ë QÀà◊O |~°∞=Ù Ñ¨à‹¡O |~°∞=Ù Hõ<åfl KåÖÏ `«‰õΩ¯=.
HÍx Ñ¨à‹¡O |~°∞=Ùx ^•x "ÕQÆO`À QÆ∞}˜Oz# qÅ∞= QÀà◊O |~°∞=Ùx ^•x
"ÕQOÆ `À QÆ∞}˜Oz# qÅ∞=`À ã¨=∂#O J=Ù`«∞Ok. JO>Ë K«~º° H˜ „ѨuK«~º° ã¨=∂#O
J#fl=∂@.
g∞~°∞ JÖψQ =∞~À |Ou qã≤i`Õ P `åѨÙH˜ Ñ¨à‹§O "ÕQÆO =∞i H˘OK≥O
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok. g∞~°∞ JÖψQ =~°ã¨QÍ |O`«∞Å∞ qã¨∞~°∞`«∂ áÈ`Õ Ñ¨à‹¡O „Hõ=∞OQÍ
"ÕQÆO ѨÙOA‰õΩO@∂, `«y#O`« ÃÑ^ŒÌ Ñ¨à‹¡O LO^Œ#∞‰õΩO>Ë H˘O`«¿ãѨ\ ˜H˜ ÃãHõ#∞H˜
11.2 H˜Ö’g∞@~°¡ "ÕQÍxH˜ KÕ~°∞HÀQÆÅ^Œ∞. D Ѩ^ŒúuÖ’ J~Ú`Õ `«fi~°}O KåÖÏ
"≥∞Å¡QÍ „Hõ=∞OQÍ [~°∞QÆ∞`«∞Ok. „Ѩ=∂^ŒO LO_»^Œ∞.
14 ✤ ~À^Œã≤ ~À^Œã≤ ✤ 15
 D „Ѩ„H˜Ü∞« Ö’ QÍe`À „Ѩ"∞Õ Ü«∞O ÖË^∞Œ . Jã¨Å∞ QÍe ÖËHáõ È`Õ =∞s =∞Ozk.
Ñ¨à‹§O WOHÍ "ÕQÆOQÍ Hõ^Œ∞Å∞`«∞Ok. P Ñ¨à‹§"Õ∞ ~À^Œã≤Ö’ LO>Ë, K«∞@∂ì =\˜ì
â◊¥#º"Õ∞ LO>Ë D K«~°º–„ѨuK«~°º Ѩ^Œúu Éèí∂q∞ g∞^Œ Hõ<åfl WOHÍ ÉÏQÍ
ѨxKÕã¨∞ÎOk.
„H©.â◊.1891Ö’ ǨÏ~°‡<£ QÆxûfiO\ò J<Õ [~°‡#∞ âß„ã¨Î"Õ`«Î F "Àº=∞<ÒHõ
Ѷ≤~°OyÖ’ W#∞Ѩ |O`«∞Å∞ qã¨∞~°∞`«∂ =ÚO^Œ∞H˜ Hõ^ŒÅQÆÅ^Œx ã¨∂zOKå_»∞. D
Ѩ^ŒúuÖ’ `«fi~°}O KåÖÏ "≥∞Å¡QÍ [~°∞QÆ∞`«∞Ok Hõ#∞Hõ <ÒHõÖ’ Z=iH© „áê}
ÉèíÜ«∞O LO_»^Œ∞.
D q^èŒOQÍ Ñ¶≤~°Oy QÆ∞à◊§x ¿ÑÖËÛ Ñ¨^Œúu EÖòû "≥~üfl TÇ≤ÏOz# Ѩ^Œúu
Hõ<åfl "Õ∞Öˇ·#k. HÍx D Ѩ^Œúu =ÚO^Õ ~À^Œã≤Ö’H˜ „Ѩ"ÕtOz# <ÒHõ q+¨Ü«∞OÖ’
ÉÏQÍ Ñ¨xKÕã¨∞ÎOk. HÍx Éèí∂q∞ g∞^Œ L#fl "Àº=∞<ÒHõx ~À^Œã≤Ö’H˜ fã¨∞‰õΩ `˘_»∞QÆ∞
"≥à◊¡_®#H˜ QÆxûfiO\ò Ѩ^Œúu JO`« ã¨=Úz`«O HÍ^Œ∞.
Éèí∂q∞ g∞^Œ L#fl "Àº=∞<ÒHõ #∞O_ç Ѷ≤~°Oy QÆ∞O_»∞ H˜O^ŒH˜ ¿ÑeÛ#ѨÙÊ_»∞ =∞O_Õ Ñ¨^•~°÷O
<ÒHõ H˘kÌQÍ ÃÑ·H˜ Hõke<å QÆ∞~°∞`«fiO nxfl u~°y H˜O^ŒH˜ ÖÏQÆ∞`«∞Ok. Hõ#∞Hõ <ÒHõ
"ÕQÆO `«ˆQæ֒ѨÖË u~°y Ô~O_»= QÆ∞O_»∞ ¿ÑÖÏÛe. Hõ#∞Hõ Ѷ≤~°Oy QÆ∞à◊¡x ZO`« =∞O_»@O
"ÕQÆOQÍ "≥O@ "≥O@<Õ ¿ÑÖÏÛÅO>Ë =∂=¸Å∞ Ѷ≤~°Oy`À Jk gÅ∞Ѩ_»^Œ∞.
Jã¨Å∞ QÆ∞à◊§x ¿ÑÅÛ‰õΩO_® F ã≤~÷ "° ∞≥ #ÿ ^è•~°QÍ XHõ kâ◊Ö’ U^≥<· å Ѩ^•~å÷xfl |Ü«∞\˜H˜ =ã¨∞Î#fl
qã≤i`Õ JѨÙÊ_»∞ <ÒHõ JO^Œ∞‰õΩ =ºuˆ~Hõ kâ◊Ö’ "≥∞Å¡QÍ, ã≤÷~°"≥∞ÿ# `«fi~°}O`À "åÜ«Ú=ÙÅ∞
=∞O_ÕQÆk
Hõ^Œ∞Å∞`«∞Ok.
J~Ú`Õ ã¨Ô~·# Ѩ^Œúu Uq∞\’ QÆxûfiO\ò HÍÅOÖ’<Õ HÍHõ, JO`«‰õΩ =ÚO^Œ∞
EÖòû "≥~üfl HÍÅOÖ’, ^•xH˜ WOHÍ â◊`åÉÏÌÅ „H˜`«O ‰õÄ_® =∞#∞+¨µÅH˜ `≥Å∞ã¨∞. WѨÙÊ_»∞ =uÎH˜ xѨÙÊ JO\˜¿ãÎ =uÎ =∞O_»∞`«∂ „Hõ=∞OQÍ Ö’Ñ¨Å L#fl =∞O^Œ∞
P ã¨Ô~·# Ѩ^Œúu F ~åÔH\òx qxÜ≥∂yOK«_»O. áê`«~°H˜ xѨÙÊ JO@∞`«∞Ok. JѨÙÊ_»∞ Jk "ÕQÆOQÍ =∞O_»∞`«∂ ÃÑ^ŒÌ "≥∂`å^Œ∞Ö’
L^•Ç¨Ï~°}H˜ J@ì`À F Q˘\Ïìxfl `«Ü«∂~°∞KÕã≤ ^•x XHõ H˘ã¨ ѨÓ_®Û~°#∞ "åÜ«Ú=ÙÅx ZQÆl=Ú‡`«∞Ok. Q˘@ìOÖ’ =∞O^Œ∞QÆ∞O_»∞ =∞s |ÅOQÍ ^Œ\ ˜ì¿ãÎ
HÀO_ç. WѨÙÊ_»∞ JO^Œ∞Ö’H˜ =∞O^Œ∞áê`«~° ^Œ\ ˜ìOz, Ô~O_À H˘ã¨x ‰õÄ_® HÍã¨Î "åÜ«Ú=ÙÅ∞ "ÕQOÆ QÍ "åºÑ≤Oz ÃÑ^ŒÌ ¿ÑÅ∞_»∞ ã¨OÉèqí ã¨∞OÎ k. HÍx Q˘\ÏìxH˜ XHõÑH¨ ¯õ
ã¨O^Œ∞ LOz =¸ã≤, P ã¨O^Œ∞Ö’H˜ F =uÎx áÈx"åfie. JO>Ë =uÎ "≥·Ñ¨Ù XHõ"≥·Ñ¨Ù HÍã¨Î ã¨O^Œ∞ LOk Hõ#∞Hõ "åÜ«Ú=ÙÅ∞ JO^Œ∞Ö’Oz ãπ ãπ ãπ =∞#fl â◊|ÌO`À
=∞O^Œ∞áê`«~° ֒ѨeH˜ =ÙO_®e, ~Ô O_˘ "≥Ñ· Ù¨ |Ü«∞\˜H˜ =∞#O xѨÙÊ JO\˜OK«_®xH˜ "ÕQÆOQÍ "≥Å∞=_»`å~Ú. P ^è•\˜H˜ ~åÔH\ò =ºuˆ~Hõ kâ◊Ö’ Hõ^Œ∞Å∞`«∞Ok. P
gÅ∞QÍ LO_®e. D Q˘\ÏìxH˜ F á⁄_»"≥·# ѨÙÅ¡ Hõ_ç`Õ, Jk ZQÆ∞~°∞`«∞#flѨÙÊ_»∞ q^èOŒ QÍ "åÜ«Ú=Ù =ã¨∞#Î flO`« ¿ãѨ٠~åÔH\ò ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl "ÕQOÆ `À JÖÏ Hõ^∞Œ Å∞`«∂<Õ
ã≤÷~°"≥∞ÿ# kâ◊Ö’ Zyˆ~ÖÏ K«∂ã¨∞ÎOk. WÖÏO\˜ ~åÔH@¡<Õ =∞#O ÉÏ}Ïã¨OKåÖ’ LO@∞Ok. =∞O^Œ∞áê`«~° JO`å ǨÏiOK«∞‰õΩáÈÜÕ∞ ã¨iH˜ ^•x "ÕQOÆ QÆi+¨™ì ê÷~ÚH˜
HÍÅ∞™êÎO. =ã¨∞ÎOk. „Hõ"Õ∞Ñ‘ Jk "ÕQÆO `«yæ <ÕÅ ~åeáÈ`«∞Ok.
16 ✤ ~À^Œã≤ ~À^Œã≤ ✤ 17
 `«∞áêH˜ =∞O^Œ∞x Hõ#∞‰õΩ¯#flk phÜ«ÚÅ∞. „H©.â◊.1200ňH phÜ«ÚÅ∞
ÉÏ}Ïã¨OKå KÕ¿ã"å~°∞. ~åÔH@∞¡, "≥Ú^ŒÖˇ·# \áêã¨∞Å∞ HÍeÛ q<ÀkOKÕ"å~°∞.
Ü«Ú^ŒúOÖ’ â◊„`«∞=ÙÅx ÉèíÜ«∞ÃÑ@ì_®xH˜ ~åÔH@¡#∞ "å_»∞‰õΩ<Õ"å~°∞.
„H©.â◊.1200 HÍÅOÖ’ =∞O^Œ∞áê`«~°, ~åÔH@∞¡ g\˜x QÆ∞iOz# Ѩi*Ï˝#O
áêâßÛ`«ºOQÍ JO>Ë Ü«¸~°ÑπH˜ =∞o¡Ok. J~Ú`Õ Ü«¸~ÀÑ≤Ü«∞#∞¡ ™ê=∂#ºOQÍ
QÆ<£áœ_»~üx Ѷ≤~°OQÆ∞ÅÖ’ "å_Õ"å~°∞. ~åÔH@¡x =∂„`«O q<À^•xˆH "å_Õ"å~°∞.
„H©.â◊.1780ÅÖ’ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ „a\˜+π ¿ã#ÅH˜ ÉèÏ~°`« ¿ã#ÅH˜ =∞^茺
Ѷ¨∞~°¬} [iyOk. P Ѷ¨∞~°¬}Ö’ ÉèÏ~°fÜ«∞ ã≤áê~ÚÅ∞ ~åÔH@¡H˜ ~åà◊√¡ Hõ\ ˜ì „a\˜+π
¿ã#Å g∞^ŒH˜ qã≤ˆ~"å~°∞. „a\˜+π JkèHÍi J~Ú# qeÜ«∞"£∞ HÍO„w"£ g\˜x
QÆ=∞xOKå_»∞. ã¨iQÍæ xi‡Oz „ѨÜ≥∂y¿ãÎ D ~åÔH@¡ =Å¡ Ѷ≤~°Oy Hõ<åfl Q˘Ñ¨Ê
#+¨ì"Õ∞ "å\˜Å∞¡`«∞O^Œx QÆ∞iÎOKå_»∞.
J^Õq^èŒOQÍ J`«QÍ_»∞ WOHÍ "≥∞~°∞ÔQ·# ~åÔH@∞¡ ~°∂á⁄OkOKå_»∞.
„H©.â◊.1800Å P~°OÉèíOÖ’ „a\˜+π Ãã·xHõ, <ÒHÍ^ŒàÏÅ∞ D ~åÔH@¡x â◊„`«∞=ÙÅ
g∞^Œ „ѨÜ≥∂yOKå~Ú. P â◊„`«∞^ÕâßÖ’¡ XHõ\ ˜ Ü«Ú=^Õâ◊"≥∞ÿ# J"≥∞iHÍ.
„H©.â◊.1812–1814 Ö’ J"≥∞iHÍH˜ „a@<£H˜ =∞^茺 Ü«Ú^ŒúO [iyOk.
„H©.â◊.1814Ö’ "Õ∞sÖÏO_£ ~å„+¨ìOÖ’x ÉÏbì"≥∂~ü #QÆ~°Ñ¨Ù ˆ~=ÙÖ’ á¶È~üì =∞H˜h¡
g∞^Œ „a@<£ ^•_ç KÕã≤Ok.
^•_ç ~ˆ Ü«∞O`å H˘#™êyOk. P ^Œ$âߺxfl F „a\˜+π <å= g∞^Œ x~°ƒOkè`∞« _≥·
L#fl „á¶êxûãπ ™ê¯\òH© J<Õ F J"≥∞iHõ<£ Ãã·x‰õΩ_»∞ (W`«_»∞ J^Õ F_» g∞^Œ
x~°ƒOkè`«∞_≥· L#fl =∞~À J"≥∞iHõ<£x ~°Ç¨Ï㨺OQÍ q_çÑ≤OK«_®xH˜ =zÛ#"å_»∞)
K«∂âß_»∞. =∞~åfl_»∞ `≥ÖÏ¡ˆ~ã¨iH˜ J`«_çH˜ J"≥∞iHõ<£ *ˇO_® WOHÍ HÀ@ g∞^Œ
ZQÆ∞~°∞`«∂ HõxÑ≤OzOk. ^•_ç qѶ¨Å=∞~ÚºO^Œx J~°÷=∞~ÚºOk. P ã¨O`À+¨OÖ’
"The Star-spangled Banner" (`å~°Å∞ JkÌ# *ˇO_®) J<Õ Hõq`« ~åâß_»∞. P
Hõq`Õ `«^Œ#O`«~°O J"≥∞iHÍ ã¨OÜ«ÚHõÎ ~å„ëêìÅH˜ *ÏfÜ«∞ w`«O J~ÚºOk. P
w`«OÖ’ "≥Ú^Œ\ ˜ K«~°}OÖ’ J`«_»∞ XHõ KÀ@ WÖÏ =i‚™êÎ_»∞ – ''~åÔH@¡ Z„~°x
HÍOu, QÍeÖ’ ÉÏO|∞Å q™ÈÊù@O——.
HÍx JÖÏ ~åÔH@¡ qxÜ≥∂QÆO ZO`À HÍÅO ™êQÆÖË^Œ∞. Ѷ≤~°OQÆ∞Å∞ xi‡OKÕ
Ѩ^`úŒ ∞« Å∞ "≥∞~°∞QÆ∞ J=Ù`«∂ =KåÛ~Ú. D H˘`«Î Ѷ~≤ O° yÅ∞ =Ú#∞Ѩ\ ˜ Hõ<åfl |~°∞"≥#·
Ѷ≤~°Oy QÆ∞à◊§x WOHÍ "ÕQÆOQÍ qã¨~°QÆÅ∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú.
18 ✤ ~À^Œã≤
JÖÏQÆx Jã¨Å∞ ~åÔH@¡ qxÜ≥∂QÆO ѨÓiÎQÍ PyáÈ~ÚO^Œx HÍ^Œ∞.
„H©.â◊.1940Å `˘e ÉèÏQÆOÖ’ Ô~O_»= „ѨѨOK« Ü«Ú^ŒúOÖ’ =∞~À™êi ~åÔH@¡x
"å_®~° ∞ . |EHÍÅ<Õ Q˘\Ïì Å Ö’ 㨠O kè O z ~åÔ H @¡ x \ϺO‰õ Ω Å g∞^Œ
„ѨÜ≥∂yOKÕ"å~°∞.
Ô~O_»= „ѨѨOK«Ü«Ú^Œú HÍÅOÖ’<Õ ~åÔH\ò ã¨∂„`«O g∞^Œ ѨxKÕ¿ã q=∂<åÅ∞
‰õÄ_® ~°∂á⁄OkOK«|_®¤~Ú. q=∂<åÅ "≥#∞HõÉèÏQÆO #∞O_ç "Õ_ç"åÜ«Ú=ÙÅ ^è•~°
ÉÜ«∞\˜H˜ =ã¨∞ÎO>Ë q=∂#O â◊~°"ÕQÆO`À =ÚO^Œ∞‰õΩ ^Œ∂ã¨∞‰õΩáÈÜÕ∞k. 1952Ö’
JÖÏO\˜ *ˇ\ò q=∂<åÅx âßOuÜ«Ú`« „ѨÜ≥∂[<åÅH˜ "å_»_»O "≥Ú^ŒÖˇ\Ïì~°∞.
WѨÙÊ_»∞ =∞#∞+¨µÅ∞ *ˇ\ò q=∂<åÅÖ’ „ѨÑO¨ K«O #Å∞=¸ÅÅH© „ѨÜ∂« }˜ã∞¨ <Î åfl~°∞.
~åÔH@∞¡ QÍÖ’¡ Hõ<åfl â◊¥#ºOÖ’ ÉÏQÍ Ñ¨xKÕ™êÎ~Ú. =∞i JÖÏO@ѨÙÊ_»∞
~åÔH\ò QÆ=∞<åxH˜ P^è•~°OQÍ L#fl K«~°º–„ѨuK«~°º ã¨∂„`åxfl LѨÜ≥∂yOK«∞‰õΩx
Éèí∂q∞ #∞O_ç K«O„^Œ∞_ç =^ŒÌ‰õΩ ZO^Œ∞‰õΩ „Ѩܫ∂}˜OK«‰õÄ_»^Œ∞?
P ÉèÏ=# "≥Ú@ì"≥Ú^Œ@ „H©.â◊.1640Ö’ „ѨuáêkOK«|_çOk. Jk #∂º@<£
`«# K«~°º–„ѨuK«~°º ã¨∂„`åxfl „ѨѨOKåxH˜ Kå@_®xH˜ 40 Uà◊¡H˜ ѨÓ~°fiO. P
PÖ’K«# ã¨∂zOzOk „ÃѶOKü HÍÅÊxHõ "≥·*Ï˝xHõ ~°K«~Ú`« 'ã≤~å<À ^Œ ɡÔ~˚~åH±—.
W`«QÍ_»∞ Voyage to the Moon (K«O„^ŒÜ«∂#O) J<Õ Ñ¨Ùã¨ÎHõO ~åâß_»∞.
JO^Œ∞Ö’ K«O„^Œ∞}˜‚ KÕ~°∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ 7 qaè#fl Ѩ^Œú`«∞Å∞ ã¨∂zOKå_»∞. JO^Œ∞Ö’
6 Jã¨OÉèí="≥∞ÿ# Ѩ^Œú`«∞ÖË. HÍx U_»=k ~åÔH\ò Ѩ^Œúu. (D ã≤~å<ÀH˜ á⁄_»"å\˜
=Ú‰õΩ¯ LO_Õk. `«# =Ú‰õΩ¯x "≥H˜¯iOKÕ "åà◊¡g∞^Œ JHõ¯ã¨∞ f~°∞Û‰õΩ<Õ"å_»∞. J`«x
g∞^Œ F „ѨMϺu QÍOz# <å@HõO ‰õÄ_® LOk. D <å@HõO =Å# W`«QÍ_ç
=Ú‰õΩ¯ Q˘_»= QÆ∞iOz, ^•x =Å¡ =zÛ# Q˘_»=Å QÆ∞iOz áê~î°‰õΩÅH˜ `≥eã≤Ok
QÍx J`«_»∞ F HÍÅÊxHõ "≥·*Ï˝xHõ ~°K«~Ú`« Jx JO^Œ~°∂ =∞iÛáÈÜ«∂~°∞.)
Wk [iQÍHõ =∞m¡ 250 Uà◊¡ `«~°∞"å`Õ ~åÔH\ò ã¨Ç¨Ü«∞O`À YQÀà◊ Ü«∂„`«
QÆ∞iOz F âß„ã¨Î"Õ`«Î „Ѩ™êÎqOKå_»∞. P „Ѩ™êÎ=# `≥zÛ# "å_»∞ HÍO™êìO\˜<£ W
ã≤Ü≥∂Ö’¯q㑯 J<Õ ~°+¨º<£. W`«_»∞ ѨÙ\˜ìOk 1857, ÃãÃÑìO|~ü 17#. 9 ÜÕ∞à◊§
=Ü«∞ã¨∞Ö’ K≥qÖ’ ѨÓã≤# ѨÙO_»∞ =¸ÅOQÍ WOK«∞q∞OK«∞ K≥q\˜ "å_≥·#O`«
Ѩ#~ÚºOk. WÖÏO\˜ J=ã¨Ö÷ ’ ~°ëêºÖ’ JѨÊ\˜ Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ J`«_ç K«^∞Œ =Ù ÃÑ^ŒQÌ Í
™êQÆÖË^Œ∞.
~À^Œã≤ ✤ 19
 HÍx J`«_∞» `«#H˜ HÍ=Åã≤# q+¨Ü∂« Åhfl ѨÙã¨HÎ ÍÅ∞ K«kq `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<åfl_»∞.
™êfi^蕺ܫ∞O =Å¡ Jaƒ# „ѨuÉèí HÍ~°}OQÍ J`«_»∞ Z<Àfl q#∂`«fl ÉèÏ"åÅx
TÇ≤ÏOK«QÆeQÍ_»∞.
1895 #∞O_ç J`«_»∂ "Àº=∞<ÒHõÅ QÆ∞iOz ~°K«#Å∞ KÕÜ«∞™êQÍ_»∞. ã≤~å<À
ÖÏQÍ<Õ ã≤Ü≥∂Ö’¯q㑯 ‰õÄ_® ~åÔH@¡ KÕ`« KÀkOѨ|_Õ "Àº=∞<ÒHõÅx =i‚OKå_»∞.
J~Ú`Õ ã≤Ü≥∂Ö’¯q㑯 ~åÔH\’¡ =∞O^Œ∞áê`«~° "å_®Åx J#ÖË^Œ∞. „^Œ=º WO^èŒ<åÖˇ·#
áê~åѶ≤<£ #∂<≥ =O\˜ "å\˜ QÆ∞iOz K≥áêÊ_»∞. J@∞=O\˜ WO^èŒ<åÅH˜ =∞O^Œ∞
áê`«~° Hõ<åfl JkèHõ KÀ^ŒHõ |ÅO =ÙO@∞Ok. JO`Õ HÍHõ Jq „^Œ"åÅ∞ Hõ#∞Hõ "å\˜x
ã¨∞ÅÉèíOQÍ xÜ«∞O„uOK«=K«∞Û. P „^Œ=O =∞O_Õ „áêO`«OÖ’H˜ „^Œ=O „Ѩ"ÕtOKÕ
ˆ~@∞x xÜ«∞O„uã¨∂Î „^Œ=O =∞O_Õ ˆ~@∞x ‰õÄ_® gÅ∞QÍ xÜ«∞O„uOK«=K«∞Û.
D ~ÀAÖ’¡ =∞# "åǨÏ<åÖ’¡ KåÖÏ =∞@∞‰õΩ „^Œ=º WO^èŒ<åÅ<Õ "å_»`åO.
L^•Ç¨Ï~°}H˜ HÍ~°Ö¡ ’#∞, q=∂<åÅÖ’#∞ ÃÑ„\’Öò "å_»`åO. J~Ú`Õ â◊HΘ ѨÙ\ÏìÅO>Ë
ÃÑ„\’Öò PH˜û[<£`À HõÅ"åe. QÍeÖ’ ã¨OK«iOKÕ "åǨÏ<åÅH˜ Wk ÃÑ^ŒÌ q+¨Ü∞« "Õ∞g∞
HÍ^Œ∞.
HÍx "Àº=∞OÖ’, QÍeÖËx â◊¥#ºOÖ’ HõkÖË "åǨÏ<åÅH˜ W^ŒO`« ã¨∞ÅÉèíO
HÍ^Œ∞. K«∞@∂ìQÍe LO_»^Œ∞ Hõ#∞Hõ ~åÔH\ò ^•xH˜ HÍ=Åã≤# PH˜û[<£x Jk
"≥∂ã¨∞‰õΩáÈ"åe. `«‰õΩ¯= Ѷ¨∞#Ѩi=∂}OÖ’ Z‰õΩ¯= XkˆQÖÏ PH˜û[<£x
„^Œ=º~°∂ѨOÖ’H˜ =∂iÛ fã¨∞‰õΩáÈ"åe.
ã≤Ü≥∂Ö’¯q㑯 D q+¨Ü«∂xfl ÉÏQÍ J~°÷O KÕã¨∞‰õΩ<åfl_»∞. 1903Ö’ J`«_»∞
F "≥·=∂xHõ Ѩ„uHõÖ’ ~åÔH\ò âß„™êÎxH˜ ã¨O|OkèOz =~°ã¨QÍ H˘xfl "庙êÅ∞
~åâß_»∞. „^Œ=º WO^è<Œ åÅ∞, „^Œ=º PH˜û[<£ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ q+¨Ü∂« ÖË HÍHõ, "Àº=∞^Œ∞ã¨∞ÅÎ ∞
(space suits), ~À^Œã≤ Ü≥ÚHõ¯ =∂#"å„Hõ=∞}, "≥Ú^ŒÖˇ·# Z<Àfl JOâßÅ QÆ∞iOz
~åâß_»∞. `«# z=i ~ÀAÖ’¡ Outside the Earth (Éèí∂q∞H˜ ÉÏǨϺOQÍ) J#fl
ѨÙã¨ÎHõO ‰õÄ_® ~åâß_»∞.
~åÔH\ò Ѩxf~°∞ QÆ∞iOz ã≤Ü≥∂Ö’¯q㑯 qѨÙÅOQÍ ã¨∂„fHõiOz#ѨÊ\˜H©
~åÔH\ò x~å‡}ÏxH˜ =∂„`«O J`«_Ñ≥ Ù¨ Ê_»∂ ѨÓ#∞HÀÖË^∞Œ . J`«_∞» 1935Ö’ ÃãÃÑOì |~ü
19# =∞~°}˜OKå_»∞. ™ÈqÜ≥∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£Ö’ J`«_çH˜ Q˘Ñ¨Ê Q“~°=O ÅaèOz<å
™ÈqÜ«∞\ò |Ü«∞@ J`«_ç ¿Ñ~°∞ ÃÑ^ŒÌQÍ Z=iH© `≥b^Œ∞.
20 ✤ ~À^Œã≤
4. „^Œ=º WO^èŒ#Ѩ٠~åÔH@∞¡
„^Œ=º WO^è#Œ Ѩ٠~åÔH@∞ì#∞ x[OQÍ xi‡Oz# =ºH˜Î ~å|~üì ǨÏzÛOQ∑û QÀ_®~ü¤
J<Õ J"≥∞iHõ<£ âß„ãÎ̈"Õ`«Î. J`«_»∞ JHÀì|~ü 5, 1882Ö’ =∞™êK«∞Ãã\òû ~å„+ì̈OÖ’x
"ÀÔ~ûã¨ì~üÖ’ [x‡OKå_»∞.
z#fl`«#OÖ’ W`«xH˜ HÍÅÊxHõ q*Ï˝#O JO>Ë W+ì̈O LO_Õk. ÃÇÏKü.l."≥Öòû
~åã≤# 'War of the Worlds' (qâ◊fi Ѷ¨∞~°¬}) ѨÙã¨ÎHõO K«k"å_»∞. D ѨÙã¨ÎHõO
1898Ö’ JK«Û~ÚºOk. JO^Œ∞Ö’ =∂~üû „QÆǨÏO #∞O_ç =zÛ# „Ѩ*Ï˝=O`«∞Öˇ·#
r=ÙÅ∞ Éèí∂q∞ g∞^Œ ZÖÏ ^•_ç KÕã≤On =i‚OKå_»∞.
Jk K«kq# QÀ_®~ü¤ =∞#ã¨∞Ö’ ‰õÄ_® U"À H˘`«Î PÖ’K«#Å∞ "≥∞^ŒÅ™êQÍ~Ú.
J`«_»∞ HÍÖËrÖ’ K«^Œ∞=Ù‰õΩ<Õ ~ÀAÖ’¡ ''1950Ö’ „Ѩܫ∂} ™œHõ~åºÅ∞—— J<Õ
"åºã¨O ~åâß_»∞. ÃÑ^ŒÌ ÃÑ^ŒÌ JÜ«∞™ê¯O`åÅ KÕ`« KÀkOѨ|_»∞`«∂ QÍe f¿ãã≤#
™⁄~°OQÍÅ Ö’Oz ^Œ∂ã¨∞‰õΩáÈÜÕ∞ Ô~·à◊¡x =i‚OKå_»∞. JÖÏO\˜ Ô~·à◊√¡ ÉÏã¨ì<£ #∞O_ç
#∂ºÜ«∂~ü¯H˜ 10 x=ÚëêÖ’¡ „Ѩܫ∂}˜™êÎÜ«∞x TÇ≤ÏOKå_»∞. ^Œ∞~°^Œ$+¨ì=âß`«∞Î
1950H˜ J@∞=O\˜ ^ Õ g ∞ [~° Q Æ Ö Ë ^ Œ ∞ . JѨ Ê \˜ H © P Ô ~ O_» ∞ Tà◊ ¡ =∞^è Œ º
„Ѩܫ∂}˜OK«_®xH˜ 4 QÆO@Å∞ Ѩ>Ëìk.
"≥∞Å¡QÍ QÀ_®~ü¤ ^蕺㨠~åÔH@¡ g∞^ŒH˜ =∞o¡Ok. 1914 <å\˜Hˆ J`«_∞» ~åÔH@¡H˜
ã¨O|OkèOz Ô~O_»∞ ¿Ñ>ˇO@∞¡ fã¨∞‰õΩ<åfl_»∞. 1919Ö’ J`«_À z#fl ѨÙã¨ÎHõO
~åâß_»∞. 69 ¿ÑrŠѨÙã¨ÎHõOÖ’ ~åÔH@∞¡ ZÖÏ Ñ¨xKÕ¿ãn, "å\˜ ã¨Ç¨Ü«∞O`À
K«O„^Œ∞}˜‚ ZÖÏ KÕ~∞° ‰õΩ<Õn =i‚OKå_»∞. ã≤Ü∂« Ö’¯q㑯 PÖ’K«#ÅH˜ W`«_ç ÉèÏ"åÅH˜
=∞^茺 KåÖÏ áÈeHõ =ÙOk.
~À^Œã≤ ✤ 21
 QÀ_®~ü¤ ÃÑ„\’Öò g∞^Œ, „^Œ=º PH˜û[<£ g∞^Œ ѨxKÕ¿ã ~åÔH@¡ x~å‡}ÏxH˜
LѨ„Hõq∞OKå_»∞. =∂iÛ 16, 1926 <å_»∞ P|~üfl, =∞™êK«∞Ãã\òûÖ’ LO_Õ `«#
"Õ∞#`«Î á⁄ÅO #∞O_ç `«# "≥Ú@ì "≥Ú^Œ\ ˜ ~åÔH\òx „ѨÜ≥∂yOK«_®xH˜ JO`å
ã≤^ŒúO KÕâß_»∞. `«# ~åÔH\ò ѨHõ¯# #∞OK«∞x ÉèÏ~°º KÕ`« á¶È\’ ‰õÄ_®
f~ÚOK«∞‰õΩ<åfl_»∞. P ~ÀA KåÖÏ K«eQÍ =ÙOk. <ÕÅ g∞^Œ Z@∞ K«∂ã≤<å
=∞OK«∞. F=~ü HÀ@∞, |∂@∞¡ "Õã¨∞‰õΩx F z#fl "ÕkHõÖÏO\˜ ^•x ѨHõ¯# xOK«∞x
HõxÑ≤™êÎ_»∞ QÀ_®~ü¤ P á¶È\’Ö’. P "ÕkHõ g∞^Œ F ~åÔH\ò x\Ï~°∞QÍ xOK«∞x
LOk. ^•x á⁄_»=Ù 120 ÃãO\©g∞@~°∞¡, "≥_»Å∞Ê 15 ÃãO\©g∞@~°∞¡.
"Õ_»∞Hõ K«∂_»_®xH˜ Ѩ„uHÍ qÖËY~°∞Å∞ Z=~°∂ ÖË~°∞. Jã¨Å∞ Z=~°∂ ÖË~°∞.
Z=iH© Ѩ@ìÖË^Œ∞ ‰õÄ_®. J~Ú<å ‰õÄ_® QÀ_®~ü¤ ''~À^Œã‘ „ѨѨOK«OÖ’ H˘ÅO|ãπ——
JxÑ≤OK«∞‰õΩ<åfl_»∞. ~À^Œã≤Ö’H˜ áÈQÆÅ â◊H˜Î™ê=∞~å÷ºÅ∞ QÆÅ ~åÔH@¡ HÀ=H˜ K≥Ok#
"≥Ú@ì"≥Ú^Œ\ ˜ ~åÔH\òx P Hõ∆}O J`«_»∞ „ѨÜ≥∂yOK«É’`«∞<åfl_»∞.
=uÎH˜ xѨÙÊ JO\˜OKå_»∞ QÀ_®~ü¤. ~åÔH\ò 56 g∞@~°¡ Z`«∞ÎH˜ ZyiOk.
ÃãHõ#∞H˜ 96.5H˜Ö’g∞@~°¡ "ÕQÍxfl JO^Œ∞‰õΩOk. Wk ÃÑ^ŒÌ qâı+"¨ ∞Õ g∞ HÍHõáÈ=K«∞Û.
HÍx QÀ_®~ü¤ ~°∂á⁄OkOz# WO[<£ ѨxKÕã¨∞ÎO^Œx ~°∂_èç J~ÚºOk. WHõ
KÕÜ«∞=Åã≤O^ŒÖÏ¡ WOHÍ ÃÑ^ŒÌ ~åÔH@∞¡ xi‡OK«_»"Õ∞.
"å+≤OQÆì<£Ö’ ã≤‡`ÀûxÜ«∞<£ ã¨Oã¨÷ #∞O_ç ZÖÏQ˘ÖÏ H˘O`« _»|∞ƒ ~å|\Ïì_»∞
QÀ_®~ü.¤ =∞™êK«∞Ãã\òûÖ’ "ÀÔ~ûã¨~ì Öü ’ 1929 AÖˇÖ· ’ WOHÍ ÃÑ^ŒÌ ~åÔH\òx xi‡Oz
ã≤^ŒúO KÕâß_»∞. "≥Ú^Œ\ ˜ ^•xHõ<åfl Wk WOHÍ "ÕQÆOQÍ WOHÍ Z`«∞ÎH˜ "≥o¡Ok. F
ÉèÏ~°=∞u, F ^äŒ~å‡g∞@~°∞, F ÔH"Õ∞~å ‰õÄ_® D ~åÔH\ò "≥∂ã¨∞ÔHo¡Ok.
"å`å=~°}OÖ’ ÃÑ· á⁄~°Ö’¡ ZÖÏ LO@∞O^À ѨsH˜∆OK«_®xH˜ JÖÏO\˜ ™ê^èŒ<åÅ∞
"≥∂ã¨∞ÔHo§# "≥Ú^Œ\ ˜ ~åÔH\ò J^Õ.
J~Ú`Õ WÖÏO\˜ q[Ü«∂Å`À QÀ_®~ü¤ rq`«O ™êѶ‘QÍ ™êyáÈ~ÚOk „^Œ=º WO^èŒ#O`À ~å|~üì QÀ_®~ü¤ „ѨÜ≥∂yOz# "≥Ú^Œ\˜ ~åÔH@∞ì, 1926
J#_®xH˜ ÖË^Œ∞. U^À q_»∂¤~°O =∞x+≤ J#∞‰õΩ<åfl~°∞ JO`å. ~åÔH\’¡ =∞x+≤
K«O„^Œ∞}˜‚ KÕ~°∞HÀQÆÅ_»∞ JO>Ë #"åfi~°∞. #∂ºÜ«∂~ü¯ >ˇÿ"£∞û Ѩ„uHõÖ’ F WkÖÏ LO_»QÍ F ™êi QÀ_®~ü¤ „ѨÜ≥∂yOz# ~åÔH\ò ZQÆ~°É’ÜÕ∞ =ÚO^Œ∞
ã¨Oáê^ŒH©Ü«∞O D QÀ_®~ü¤H˜ HÍã¨Î Ñ≤K«Ûx, QÍeÖËx MÏm YQÀà◊OÖ’ ~åÔH@∞¡ Ѩx ÃÑ^ŒÌ â◊|ÌO KÕã≤Ok. W~°∞QÆ∞ á⁄~°∞QÆ∞ "å~°∞ J^Õ^À ÉÏO|∞ ¿ÑÅ∞_»∞ J#∞‰õΩx
K≥Ü«∞º=x H˘\ì̃ áêˆ~ã≤Ok. P ã¨Oáê^ŒH©Ü«∞O |\ì̃ P ~åã≤# "å_çH˜ J>Ëì `≥b^Œx, Jyfl=∂ѨHõ ^ŒàÏxH˜ Hõ|∞~°∞ÃÑ\Ïì~°∞. ^•O`À QÀ_®~ü¤ `«# ~åÔH\ò „ѨÜ≥∂QÍÖhfl
K«~°º–„ѨuK«~°ºÅ =∞^茺 ã¨O|O^èŒO ‰õÄ_® J`«_»∞ Z~°QÆ_»x `≥Å∞™ÈÎOk. xÅ∞Ѩ٠KÕÜ«∂eû =zÛOk.
22 ✤ ~À^Œã≤ ~À^Œã≤ ✤ 23
 QÀ_®~ü¤ J^Œ$+¨ìO ÉÏQÆ∞O_ç KåÔ~¡ãπ eO_£|~üæ J<Õ F "≥·=∂x‰õΩ_»∞ QÀ_®~ü¤ 1927Ö’ [~°‡hÖ’ ''~À^Œã‘Ü«∂# ã¨Oã¨÷—— XHõ\ ˜ ™ê÷Ñ≤OK«|_çOk. ^•x
„ѨÜ≥∂QÍÅ QÆ∞iOz q<åfl_»∞. `«# ѨÅ∞‰õΩ|_ç LѨÜ≥∂yOz ZÖÏQÀÖÏ QÀ_®~ü¤ „Ѩ„Ѩ^äŒ=∞ ã¨Éèí∞ºÅÖ’ 'qb¡ÖË— J<Õ ‰õΩ„~°"å_»∞ L<åfl_»∞. W`«QÍ_»∞ '"≥Ô~fl~ü á¶ê<£
„ѨÜ≥∂QÍÅ HÀã¨O H˘O`« _»|∞ƒ ã¨=∞‰õÄiÛ WKåÛ_»∞. P _»|∞ƒ`À #∂º"≥∞H˜ûHÀ „|=Ù<£— J<Õ =∞~À Ü«Ú=‰õΩ}˜‚ ‰õÄ_® ã¨Oã¨÷H˜ ѨiK«Ü«∞O KÕâß_»∞.
~å„+¨ìOÖ’ F „ѨÜ≥∂QÆâßÅ xi‡OK«∞‰õΩ<åfl_»∞. P MÏm Z_®i ~å„+¨ìOÖ’ `«#
~åÔH@¡ K«Ñ¨ÙÊ_»∞ =Å¡ WHõ Z=iH© W|ƒOk =ÙO_»^Œ∞.
WHõ¯_» WOHÍ ÃÑ^ŒÌ ÃÑ^ŒÌ ~åÔH@¡ x~å‡}ÏxH˜ ѨÓ#∞‰õΩ<åfl_»∞. ~åÔH\ò >ˇHÍflÅrH˜
ѨÙ<åk ~åà◊¡ÖÏO\˜ Z<Àfl =ÚYº"≥∞ÿ# Pq+¨¯~°}Å∞ KÕâß_»∞.
L^•Ç¨Ï~°}H˜ XHõ\ ˜ Hõ<åfl Z‰õΩ¯= ^Œâ◊Å∞ LO_Õ ~åÔH\òÅ qxÜ≥∂QÍxfl
J~°÷O KÕã¨∞‰õΩ<åfl_»∞. JÖÏO\˜ ~åÔH\’¡ J_»∞QÆ∞ÉèÏQÆO "≥Ú^Œ\ ˜ ^Œâ◊ J=Ù`«∞Ok.
JO^Œ∞Ö’ LO_Õ PH˜û[<£, WO^èŒ<åÅ ã¨Ç¨Ü«∞O`À ~åÔH\ò QÍÖ’¡ ZO`À Z`«∞ÎH˜
áÈ`«∞Ok. JO^Œ∞Ö’x WO^èŒ#O JO`å =∞O_çáÈÜ«∂Hõ, ÉèÏ~°"≥∞ÿ# "≥Ú^Œ\ ˜ ^Œâ◊
~åÔH\ò #∞O_ç "Õ~°∞Ѩ_ç H˜O^ŒH˜ ~åeáÈ`«∞Ok. WѨÙÊ_»∞ P "≥Ú^Œ\ ˜ ^Œâ◊ g∞^Œ
LO_Õ ~Ô O_»= ^ŒâÖ◊ ’ LO_Õ PH˜û[<£, WO^è<Œ åÅ∞ =∞O_»∞`«∂ ~åÔH\òx ÃÑH· ˜ `ÀÜ«∞_»O
P~°Oaè™êÎ~Ú.
Ô~O_»= ^Œâ◊: WѨÙÊ_»∞ ~åÔH\òx WOHÍ "ÕQÆOQÍ `Àã¨∞ÎO@∞Ok. ZO^Œ∞HõO>Ë
|~°∞"≥·# "≥Ú^Œ\ ˜ ^Œâ◊ WѨÙÊ_çHõ ÖË^Œ∞. JÖψQ Ô~O_»= ^Œâ◊ Ѩx J~ÚáÈÜ«∂Hõ,
JO^Œ∞Ö’x WO^èŒ#O JO`å J~ÚáÈÜ«∂Hõ Jk ‰õÄ_® Ѩ_çáÈ~Ú, =¸_»= ^Œâ◊
Ѩx „áê~°Oaèã¨∞ÎOk.
D q^èŒOQÍ ~åÔH\ò XˆH ÃÑ^ŒÌ ^Œâ◊Ö’ Hõ<åfl |Ǩïà◊ ^Œâ◊Å =Å¡ =∞iO`«
"ÕQÆOQÍ, =∞iO`« Z`«∞ÎH˜ áÈQÆÅ∞QÆ∞`«∞Ok.
P q^èŒOQÍ ~åÔH\ò >ˇHÍflÅrÖ’ QÀ_®~ü¤ Hõ$+≤ Ѷ¨e`«OQÍ 214 ¿Ñ>ˇO@∞¡
=KåÛ~Ú. 1930H˜ 1935H˜ =∞^躌 QÆO@H˜ 885 H˜Ö’g∞@~°¡ "ÕQOÆ `À „ѨÜ∂« }˜ã∂¨ ,Î
2.4 H˜Ö’g∞@~°¡ Z`«∞ÎH˜ KÕ~°∞HÀQÆÅ ~åÔH@∞¡ xi‡Oz „Ѩ^Œi≈OKå_»∞.
WO`« [~°∞QÆ∞`«∞<åfl QÀ_®~ü¤ Hõ$+≤ ÃÑ^ŒÌQÍ Z=ih PHõ@∞ìHÀÖË^Œ∞. Jã¨Å∞
JÖÏO\˜ Hõ$+≤ [~°∞QÆ∞`ÀO^Œ<Õ Z=iH© `≥b^Œ∞. J`«}‚˜ „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«_®xH˜ J"≥∞iHõ<£
„ѨÉèí∞`«fiO Ug∞ KÕÜ«∞ÖË^Œ<Õ K≥áêÊe.
HÍx JѨÙÊ_»∞ [~°‡hÖ’ Ѩiã≤÷`«∞Å∞ "Õ~°∞QÍ L<åfl~Ú. 1923Ö’ ~åÔH@¡
g∞^Œ ÃÇÏ~°‡<£ Fɡ~üÎ ~åã≤# ѨÙã¨ÎHõO`À JHõ¯_» ~åÔH\ò Ü«ÚQÆO P~°OÉèí=∞~ÚºOk.
W`«_ç ÉèÏ"åÅ∞ ‰õÄ_® ã≤Ü≥∂Ö’¯q㑯, QÀ_®~ü¤Å ÉèÏ"åÅH˜ ZO`À ã¨xflÇ≤Ï`«OQÍ
L<åfl~Ú. Ô~O_»∞ ^Œâ◊Å ~åÔH@∞ì
24 ✤ ~À^Œã≤ ~À^Œã≤ ✤ 25
 D ã¨Oã¨÷ „^Œ=º WO^èŒ#Ѩ٠~åÔH@∞¡ xi‡OK«™êyOk. JÖÏO\˜ 85 ~åÔH@∞¡
xi‡Oz „ѨÜ≥∂yOzOk. "å\˜Ö’ XHõ\ ˜ WOK«∞q∞OK«∞ 1.5 H˜Ö’g∞@~°¡ Z`«∞ÎH˜
ZyiOk. QÀ_®~ü¤Ö’ XHõ¯_»∂ ã¨fiâ◊H˜Î`À ™êkèOz# ^•O`À áÈe¿ãÎ D ã¨Oã¨÷
™êkèOzOk `«‰õΩ¯"Õ. HÍx `«fi~°Ö’<Õ P ã¨Oã¨÷H˜ ZO`À =ÚYº"≥∞ÿ# ã¨Ç¨Ü«∞O
XHõ\ ˜ ã¨=∞‰õÄiOk.
1933Ö’ J_®ÖòÊù Ç≤Ï@¡~ü [~°‡hH˜ Jkè<Õ`« JÜ«∂º_»∞. W`«_»∞ Ѩ~°=∞
H˜~å`«‰õΩ_»∞. [~°‡h ã¨O„QÍ=∞ â◊H˜Îx "Õ~ÚO`«Å∞ KÕã≤ W~°∞QÆ∞ á⁄~°∞QÆ∞ ^ÕâßÅx
P„Hõq∞OK«∞HÀ"åÅx W`«_ç Ѩ<åflQÆO. ~åÔH@∞¡ Q˘Ñ¨Ê Ü«Ú^Œú ™ê^èŒ<åÅx J`«_»∞
„QÆÇ≤ÏOKå_»∞. Hõ#∞Hõ ã¨Oã¨÷ KÕã¨∞Î#fl Hõ$+≤H˜ W`«_»∞ =∞^ŒÌ`«∞xã¨∞Î#fl ~åÔH\ò x~å‡}
Hõ$+≤H˜ W`«_»∞ =∞^ŒÌ`«∞ WKåÛ_»∞.
Ç≤Ï@¡~ü L^ÕÌâ◊O Uq∞\’ `≥Å∞ã¨∞Hõ#fl qb¡ÖË U=yOѨÙ`À [~°‡h =^Œe
"≥o¡áÈÜ«∂_»∞. "≥~°fl~ü á¶ê<£ „|=Ù<£ q∞yÖÏ_»∞. Ç≤Ï@¡~ü =∞^ŒÌ`«∞xã¨∞Î#fl ~åÔH\ò
x~å‡} Hõ$+≤H˜ W`«_»∞ <Õ`«$`«fiO =Ç≤ÏOKå_»∞.
1936Ö’ [~°‡h Dâß#º ÉèÏQÆOÖ’ ÉÏeìH± ã¨=Ú„^Œ f~°OÖ’ ~åÔH\ò
„ѨÜ≥∂QÍÅ HÀã¨O F ~°Ç¨Ï㨺 ™ê÷=~°O xi‡OK«|_çOk. „ѨÉèí∞`«fi =#~°∞Å JO_»
LO_»_»O`À "≥~°fl~ü á¶ê<£ „|=Ù<£ Ѩx K«∞~°∞QÍæ ™êyOk. 1938HõÖÏ¡ 17H˜Ö’g∞@~°¡
Z`«∞Î ZQÆ~°QÆeˆQ ~åÔH@∞¡ `«Ü«∂~°∞KÕÜ«∞QÆeQÍ_»∞.
P `«^Œ∞Ѩi U_Õ Ü«¸~°ÑπÖ’ Ô~O_»= „ѨѨOK« Ü«Ú^ŒúO P~°OÉèí=∞~ÚºOk.
á¶ê<£ „|=Ù<£ KÕ`« H˜∆Ѩ}∞Å∞ (misslies) xi‡OѨ*ËÜ«∂Åx Ç≤Ï@¡~ü PÖ’K«#. JO>Ë
=O^ŒÅ H˜Ö’g∞@~°¡ ^Œ∂~°OÖ’ â◊„`«∞™ê÷=~åÅx ÉèkË OK«QÅÆ , =∞O^Œ∞QÆ∞O_»∞ xO_ç#
~åÔH@∞¡ J#fl=∂@. Jq ZO`« "ÕQÆOQÍ Hõ^Œ∞ÖÏÎÜ«∞O>Ë Ü«Ú^Œú q=∂<åÅ∞ QÍx,
„Ѩu"≥·=∂xHõ `«∞áê‰õΩÅ∞ (anti-aircraft guns) QÍx "å\˜x ^èŒfiOã¨O KÕÜ«∞ÖË=Ù.
W@∞=O\˜ J„™êÎÅ HÀ=H˜ K≥Ok# "≥Ú^Œ\ ˜ ™ê^èŒ#O ''q–1—— J#|_Õ F
ã¨fiÜ«∞OKÀk`« q=∂#O. ''q—— J#fl JHõ∆~°O vergleitung (nxfl 'ÃѶ~üÔQ·¡@∞OQ∑—
J<åe) J#fl [~°‡<£ Ѩ^ŒO #∞O_ç =zÛOk. P Ѩ^•xH˜ J~°÷O 'ѨQÆ—. 1944ˆH
á¶ê<£ „|=Ù<£ JO`«H<õ åfl "≥∞~°∞QÔ #· , â◊|Ì "ÕQÍxfl q∞OK«QÅÆ ~åÔH\òx ~°∂á⁄OkOKå_»∞.
J^Õ ''q–2——.
[~°‡#∞¡ „ѨÜ∂≥ yOz# 4,300 q–2 ~åÔH@¡Ö’ 1230 ÅO_»<£ g∞^Œ Ѩ_®¤~Ú.
H˜∆Ѩ}∞Å ^•_»∞ÅÖ’ 2,511=∞Ok „a\˜+π "å~°∞ =∞~°}˜OK«QÍ, 5,869 =∞Ok
f„=OQÍ QÍÜ«∞Ѩ_®¤~°∞. Ö’HõO J^Œ$+¨ìO ÉÏQÆ∞O_ç P H˜∆Ѩ}∞Å∞ HÍã¨Î PÅ㨺OQÍ
~°OQƄѨ"Õâ◊O KÕâß~Ú. Jq Ç≤Ï@¡~üx P^Œ∞HÀÖËHõáÈÜ«∂~Ú. ~åÔH@∞¡ =KÕÛ@ѨÊ\˜ˆH
26 ✤ ~À^Œã≤
Ç≤Ï@¡~ü Ѩ`#« O "≥Ú^ŒÅ~ÚºOk. JѨÊ\˜Hˆ `«# K«∞@∂ì aQÆ∞ã¨∞‰õΩO@∞#fl â◊„`«∞¿ã#Å
LK«∞Û#∞O_ç Jq J`«}˜‚ `«Ñ≤ÊOK«ÖËHõáÈÜ«∂~Ú. 1945 "Õ∞ 8# [~°‡h ÖÁOy
áÈ~ÚOk.
q–2Å qÅÜ«∞qǨ~°O JO`å QÀ_®~ü¤ |uH˜ LO_»QÍ K«∂âß_»∞. PQÆã¨∞ì
10, 1945# J`«_»∞ =∞~°}˜OKå_»∞.
q–2Å ã¨`åÎ Uq∞\’ K«∂ã≤# J"≥∞iHÍ, ™ÈqÜ≥∞\ò ^ÕâßÅH˜ ~åÔH@¡ g∞^Œ
^蕺㨠=∞o¡Ok. D Ô~O_»∞ ^ÕâßÅ =∞^茺 LO_Õ Ñ¨~°ã¨Ê~° ÉèíÜ«∞O =Å¡ Ô~O_»∂
gÅ~Ú#xfl J„ã¨Îâ◊„™êÎÅx ã¨=∞‰õÄ~°∞ÛHÀ"åÅx K«∂ã¨∂Î =ÙO_Õq. JO^Œ∞ˆH Ô~O_»∞
^ÕâßÅ∞ gÖˇ#· O`« =∞Ok [~°‡<£ ~åÔH\ò xѨÙ}∞Åx Ѩ@∞ì‰Ωõ x ™êfinè#O KÕã∞¨ HÀ"åÅx
K«∂âß~Ú. á¶ê<£ „|=Ù<£ J"≥∞iHÍH˜ ^˘iHÍ_»∞.
WOHÍ WOHÍ ÃÑ^ŒÌ H˜∆Ѩ}∞Å∞ `«Ü«∂~°∞ KÕÜ«∞_®xH˜ Ô~O_»∞ ^ÕâßÅ∞ ZO`À
„â◊q∞OKå~Ú. H˘`«ÎQÍ xi‡`«=∞=Ù`«∞#fl D ~åHÍã≤ H˜∆Ѩ}∞Å`À áÈeÛ`Õ 1950Å
<å\˜ q–2Å∞ P@ÉÁ=∞‡ÖË. z=iH˜ Éèí∂q∞ g∞^Œ U „áêO`«O g∞^≥·<å QÆ∞iÃÑ\˜ì
„ѨÜ≥∂yOK«QÆÅ H˜∆Ѩ}∞Å∞ J"≥∞iHÍ, ™ÈqÜ≥∞\ò ^ÕâßÅ∞ `«Ü«∂~°∞ KÕÜ«∞QÆeQÍ~Ú.
JO`ÕHÍ^Œ∞ q–2Å ÖÏQÆ Wq "≥∂¿ãk =∂=¸Å∞ K«=ÙHõÉÏ~°∞ =∞O^Œ∞QÆ∞O_»∞
HÍ^Œ∞. Wq "å\˜ Hõ_»∞ѨÙÖ’ ^•K«∞‰õΩ#flk J}∞ÉÏO|∞Å∞!
Ô~O_»∞ ^ÕâßÅ∞ Ѩ~°ã¨Ê~° x~°∂‡Å<åxˆH HÍ^Œ∞ Ü«∂=`ü „ѨѨOK« q<åâ◊<åxH˜
HÍ=Åã≤#O`« q^èfiŒ Oã¨Hõ PÜ«Ú^è•Åx áÈQÆ∞KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~Ú. ã≤Ü∂≥ Ö’¯q㑯, QÀ_®~üŤ ∞
TÇ≤ÏOz# Ѩi}Ï=∞O Wk HÍ^Œ∞. "åà◊√¡ HõÅÅ∞ QÆ#flk ~åÔH@¡ ã¨Ç¨Ü«∞O`À
J#O`åHÍâ◊ ã¨OKå~°O.
J~Ú`Õ XHõ ѨHõ¯ Jk ‰õÄ_® [~°∞QÆ∞`ÀOk. [~°‡hx P„Hõq∞Oz#ѨÙÊ_»∞
J"≥∞iHÍ Z<Àfl q–2Åx ǨÏã¨QÎ `Æ O« KÕã∞¨ ‰õΩOk. "å\˜x =∞#∞+¨µÅ∞ LO_Õ #QÆ~åÅ
g∞^ŒH˜ =^ŒÅ‰õΩO_® <Õ~°∞QÍ PHÍâ◊OÖ’H˜ =kÖÏ~°∞. D q–2ÅÖ’ =∞O^Œ∞QÆ∞O_»∞
™ê=∂#∞H˜ |^Œ∞Å∞ "å`å=~°}Ѩ٠ÃÑá· ⁄~°Å QÆ∞iOz ã¨=∂Kå~°O ~å|@ìQÅÆ =∂Ѩ#
™ê^èŒ<åÅ∞ ѨOÑ≤OKå~°∞. D q–2ÅÖ’ XHõ\ ˜ 183.4 H˜Ö’g∞@~°¡ Z`«∞ÎH˜ "≥à◊¡
QÆeyOk. QÍe|∞_»QÆÅ∞, q=∂<åÅ∞ KÕ~°QÆÅ J`«∞º#fl`« Z`«∞ÎHõ<åfl Wk 4 Ô~@∞¡
Z‰õΩ¯=.
1950Å <å\˜H˜ J"≥∞iHÍ, ™ÈqÜ≥∞\òÅ∞ J`«ºO`« "ÕQÆO`À „Ѩܫ∂}˜OK«QÆÅ
~åÔH@∞¡ xi‡OK«QÆeQÍ~Ú. 1955Ö’ J"≥∞iHÍ F LѨ„QÆǨxfl HõHõ∆ ºÖ’ ÃÑ@ì
É’`«∞#fl@∞ì Kå\˜Ok. ™ÈqÜ≥∞\ò ‰õÄ_® J^Õ q^èŒOQÍ Kå@∞‰õΩOk.
~À^Œã≤ ✤ 27
 D áÈ\©Ö’ J"≥∞iHÍÜÕ∞ =ÚO^Œ∞ LO@∞Ok Jx J#∞‰õΩ#fl J"≥∞iHõ#¡H˜
x~åâı Z^Œ∞~°~ÚºOk. JHÀì|~ü 4, 1957Ö’ ™ÈqÜ≥∞\ò "≥Ú@ì"≥Ú^Œ\ ˜ Hõ$„u=∞
LѨ„QÆǨxfl ѨOÑ≤OzOk. ã≤Ü≥∂Ö’¯q㑯 [#‡k#O J~Ú# ÃãÃÑìO|~ü 17#,
J`«_ç â◊`«"åi¬HÀ`«û= ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ LѨ„QÆǨxfl ѨOÑ≤OKåÅx ™ÈqÜ≥∞\ò
`«ÅÃÑ\˜ìOk. HÍx H˘OK≥O PÅ㨺O J~ÚºOk. P q^èŒOQÍ JHÀì|~ü 4, 1957
~À^Œã‘ Ü«ÚQÍxH˜ <åOk J~ÚºOk.
ZH±ûáÈ¡l"£ Kèåi˚
ˆ~_çÜ≥∂ ѨiHõ~°O
`«fi~°Ö’<Õ J"≥∞iHÍ ‰õÄ_® `«# ã¨fiO`« LѨ„QÆÇ¨ Åx ѨOÑ≤OK«_O» P~°OaèOzOk.
1958 [#=i 31# á¶ê<£ „|=Ù<££ "≥Ú@ì"≥Ú^Œ\ ˜ J"≥∞iHõ<£ LѨ„QÆǨxfl HõHõ∆ ºÖ’
ÃÑ@ìQÆeQÍ_»∞. „Hõ=∞OQÍ Z<Àfl ^ÕâßÅ∞ =O^ŒÅ H˘nÌ LѨ„QÆǨÅx ~À^Œã≤Ö’H˜
ѨOÑ≤OKå~Ú.
D LѨ„QÆǨÅ∞ Éèí∂q∞ g∞^Œ Ѩiã≤÷`«∞Åx HõxÃÑ_»∞`«∂ LO\Ï~Ú. H˘xfl
LѨ„QÆǨÅ∞ PHÍâ◊O #∞O_ç Éèí∂q∞x á¶⁄\’Å∞ f™êÎ~Ú. P q^èŒOQÍ âß„ã¨Î"Õ`«ÎÅ∞
"Õ∞Ѷ¨∂Å PHÍ~åÅ |\˜ì "å`å=~°} Ѩi}Ï=∂Åx JOK«<å "ÕÜ«∞QÆÅ~°∞. ǨÏiˆH#¡
ѨÙ@ìHõ Ѩi}Ï=∂Åx xt`«OQÍ QÆ=∞xOK«QÆÅ~°∞.
=∞iH˘xfl LѨ„QÆǨÅ∞ Éèí∂q∞ g∞^Œ F ™ê÷#O #∞O_ç =zÛ# ã¨=∂Kå~åxfl
=∞~À ™ê÷<åxH˜ iÖË KÕÜ«∞QÆÅ=Ù. P q^èŒOQÍ Éèí∂q∞ g∞^Œ XHõ KÀ@ LO_Õ [#O
„ѨѨOK« "åºÑ¨ÎOQÍ [iˆQ ã¨OѶ¨∞@#Åx \©gÖ’ K«∂_˘K«∞Û.

PůǨÅ∞(WO^èŒ#) \ϺO‰õΩ
ZH±ûáÈ¡~°~ü 18
>ˇÿ~Àãπ 1
„^Œ=º PH˜û[<£ \ϺO‰õΩ
PůǨÅ∞ ã¨~°Ñ¶¨~å KÕ¿ã ÃѷѨÙ
>ˇÖò™êì~ü

Piƒ\˜OQ∑ ™ÈÖÏ~ü J|˚ˆ~fi@i

@~Àƒ ѨOѨÙ
ZH±ûáÈ¡~°~ü 17
=∞O_Õ QÆk
xO|ãπ 1

Ãã·¯ÖÏÉò
q–2 ~åÔH@∞ì P^èŒ∞xHõ LѨ„QÆǨÅ∞
28 ✤ ~À^Œã≤ ~À^Œã≤ ✤ 29
 HõHõ∆ ºÖ’ LѨ„QÆǨÏO ZÖÏ Hõ^Œ∞Å∞`«∞Ok J#fl^•x |\˜ì Éèí∂q∞ g∞^Œ qq^èŒ
„áêO`åÖ’¡ QÆ∞~°∞`åfiHõ~°¬} ZÖÏ =∂~°∞`«∞O^À J^茺ܫ∞#O KÕÜ≥ÚK«∞Û. P q^èŒOQÍ
Éèí∂q∞ PHõ$ux WOHÍ HõzÛù`«OQÍ wÜ«∞=K«∞Û!
H˘xfl LѨ„QÆÇ¨ Å∞ "å`å=~°}Ѩ٠ÃÑá· ⁄~°ÅÖ’H˜ K˘~°|_»ÖxË H˜~} ° ÏÅ QÆ∞iOz
ã¨=∂Kå~°O ~å|@ìQÆÅ=Ù. P H˜~°}ÏÅ∞ "åÜ«Ú=∞O_»ÖÏxfl KÕ~°∞HÀÉ’ÜÕ∞=ÚO^Õ
Wq QÆ∞~°∞ÎѨ@ìQÆÅ=Ù. ã¨∂~°∞º_ç #∞O_ç, ~À^Œã≤Ö’ W`«~° „áêO`åÅ #∞O_ç =KÕÛ
H˜~°}ÏÅx Wq QÆ∞iΙêÎ~Ú. P q^èŒOQÍ ~À^Œã≤ QÆ∞iOz, qâßfixfl QÆ∞iOz Z<Àfl
q+¨Ü«∂Å∞ `≥eâß~Ú.
H˘xfl LѨ„QÆǨÅ∞ "åÜ«Ú=∞O_»ÖÏxH˜ ZO`À Z`«∞Î# q^Œ∞º^•"Õâ◊O QÆÅ
J}∞~åâ◊√Åx QÆ∞iÎOKå~Ú. JÖÏO\˜ J}∞~åâ◊√Å =ÅÜ«∂Å∞ Éèí∂q∞ K«∞@∂ì
=Ù#fl@∞ì `≥eã≤Ok. g\˜ˆH '"å<£ JÖˇ<£ H˜~°} =ÅÜ«∂Å∞— Jx ¿Ñ~°∞ ÃÑ\Ïì~°∞. D
=ÖÜ«∂Å∞ Éèí∂q∞H˜ ZO`À Z`«∞Î# ã¨∂~°∞º_çH˜ =ºuˆ~Hõ kâ◊Ö’ `ÀHõÖÏ qã¨ÎiOz
L<åfl~Ú. Jã¨Å∞ J@∞=O\˜ =ÅÜ«∂Å∞ LO\ÏÜ«∞x âß„ã¨"Î `Õ ÅΫ ∞ TÇ≤ÏOK«<ÖÕ ^Ë ∞Œ .
LѨ„QÆǨÏO =∞i HÍã¨Î "ÕQÆOQÍ Hõke`Õ Éèí∂q∞x ѨÓiÎQÍ =keáÈ`«∞Ok.
ÃãHõ#∞H˜ 11.2 H˜Ö’g∞@~°∞¡ ѨÖÏÜ«∞# "ÕQÆO Jx QÆ∞~°∞ÎOK«∞HÀ"åe.
1959, [#=i 2# ™ÈqÜ≥∞\ò Ju "ÕQÆ=O`«"≥∞ÿ# LѨ„QÆǨxfl „ѨÜ≥∂
yOzOk. Jk K«O„^Œ∞_çH˜ ^ŒQÆæiQÍ áÈ`«∂, K«O„^Œ∞}˜‚ ^•\˜ ~À^Œã≤Ö’H˜ K˘K«∞Û‰õΩ
áÈ~ÚOk. Éèí∂q∞H˜ ZѨÙÊ_»∂ u~°y~åÖË^Œ∞. Jk ã¨∂~°∞º_ç K«∞@∂ì HõHõ∆Ö’H˜ „Ѩ"Õ
tOzOk. K«O„^Œ∞_ç QÆ∞iOz ZO`À ã¨=∂Kå~°O ¿ãHõiOz ~ˆ _çÜ∂≥ ^•fi~å Éè∂í q∞H˜
„Ѩ™ê~°O KÕã≤Ok. J^Õ "≥Ú@ì "≥Ú^Œ\ ˜ ''„áÈÉò—— (Probe).
1959, ÃãÃÑìO|~ü 12# ™ÈqÜ≥∞\ò =∞~À „áÈÉòx HõzÛ`«OQÍ QÆ∞iÃÑ\˜ì
=keOk, Jk ã¨iQÍæ K«O„^Œ∞x`À _èôH˘Ok. =∞~À „ѨѨOK«Ñ¨Ù LѨi`«ÅO g∞^Œ
~åe# "≥Ú@ì"Ú≥ ^Œ\ ˜ Hõ$„u=∞ =ã¨∞=Î Ù J^Õ<"Õ ∂≥ . 1959, JHÀì|~üÖ’ =∞m¡ ™ÈqÜ≥∞>Ë¡
ÔH"Õ∞~åÅ∞ L#fl „áÈÉòx K«O„^Œ∞_ç K«∞@∂ì uiˆQÖÏ Ñ¨OÑ≤OKå~°∞. K«O„^Œ∞_ç Ü≥ÚHõ¯
P=e"≥·Ñ¨Ù "≥Ú@ì"≥Ú^Œ\ ˜ z„`åÅ∞ JÖÏ =zÛ#"Õ. K«O„^Œ∞_»∞ ZѨÙÊ_»∂ Éèí∂q∞H˜
`«# Ü≥ÚHõ¯ XHõ =ÚMÏ<Õfl K«∂aã¨∂Î LO\Ï_»∞. J=`«e =ÚMÏxfl JO`«=~°‰õΩ
Éèí∂q∞ g∞^Œ Z=~°∂ K«∂_»ÖË^Œ∞.
P `«~°∞"å`« J"≥∞iHÍ ‰õÄ_® „áÈÉòÅ∞ ѨOѨ_»O „áê~°OaèOzOk. g\˜Ö’
H˘xfl K«O„^Œ∞_ç K«∞@∂ì HõHõ∆ ºÖ’H˜ "≥o¡ K«O„^Œ∞}˜‚ J}∞=}∞=Ó á¶È\’Å∞ fâß~Ú.
30 ✤ ~À^Œã≤
H˘xfl „áÈÉòÅ∞ K«O„^Œ„QÆÇϨ O g∞^Œ |^ŒÖÌ á·ˇ ȉõΩO_® ã¨∞xfl`«OQÍ kQÆQeÆ QÍ~Ú.
K«O„^Œ∞_ç LѨi`«ÖÏxfl KåÖÏ ã¨xflÇ≤Ï`«OQÍ z„`åÅ∞ fÜ«∞QÆeQÍ~Ú. K«O„^Œ∞_ç
LѨi`«ÅOÖ’ LO_Õ =∞\˜ì ~°™êÜ«∞xHõ ÅHõ∆}ÏÅx `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<Õ gÅ~ÚºOk.
J"≥∞iHõ#∞¡, ~°+¨º#∞¡ W=hfl ™êkèOz<å HÍÅ„Hõ"Õ∞}Ï J"≥∞iHõ#¡H˜ WOHÍ WOHÍ
"≥∞~°∞ÔQ·# Ѷ¨e`åÅ∞ ~å™êQÍ~Ú.
H˘xfl „áÈÉòÅ∞ WOHÍ ^Œ∂~°O "≥àÏ¡~Ú. H˘xfl J"≥∞iHõ<£ „áÈÉòÅ∞ g#ãπ (â◊√„Hõ)
„QÆǨÏO ^Œi^•Ñ¨ÙÅ #∞O_ç P „QÆǨÏOÖ’ Ѩiã≤÷`«∞Åx ѨijeOKå~Ú. J#∞‰õΩ#fl
^•x Hõ<åfl g#ãπ LëÈ‚„QÆ`« Z‰õΩ¯= Jx `≥eã≤Ok. =∞iH˘xfl J"≥∞iHõ<£ „áÈÉòÅ∞
=∂~üû (‰õΩA_»∞ ÖËHõ JOQÍ~°Hõ „QÆÇ¨ x)H˜, "≥∞~°∞¯ ºs (|∞^èŒ „QÆÇ¨ x)H˜ „ѨÜ∂« }˜OKå~Ú.
JHõ¯}˜‚Oz Z<Àfl á¶È\’Å∞ ѨOáê~Ú. P á¶È\’Å ã¨Ç¨Ü«∞O`À P „QÆǨÅ LѨi`«ÅO
QÆ∞iOz HõzÛù`«"≥∞ÿ# Ѩ\ÏÅ∞ `«Ü«∂~°∞ KÕÜ«∞_®xH˜ gÅ~ÚºOk.
"≥∞~°∞¯ ºsH˜ K«O„^Œ„QÆǨxH˜ Z<Àfl áÈeHõÅ∞ L<åfl~Ú. J^Õ q^èŒOQÍ =∂~üû
g∞^Œ ‰õÄ_® K«O„^Œ„QÆǨÏO g∞^Œ LO_Õ ÖÏO\˜ LÖϯaÖÏÅ∞ (craters) L<åfl~Ú.
=∂~üû LѨi`«ÅO g∞^Œ JyflѨ~°fi`åÅ∞, =∞ǨÖ’Ü«∞Å∞ (canyons) L<åfl~Ú.
JÖψQ ZO_çáÈ~Ú# #^Œ∞Åx (river beds) ã¨∂zOKÕ QÆ∞~°∞ÎÅ∞ ‰õÄ_® L<åfl~Ú.
1970ÅÖ’#∞, 1980Å P~°OÉèíOÖ’#∞ =∞iH˘xfl J"≥∞iHõ<£ „áÈÉòÅ∞ ÃÑ^ŒÌ
„QÆǨÖˇ·# EÑ≤@~ü (QÆ∞~°∞_»∞ ÖËHõ |$ǨÏã¨Êu), ™ê@~üfl (â◊x) „QÆǨÅx
^•\˜áÈÜ«∂~Ú. P „QÆǨÅ LѨ„QÆǨÅ á¶È\’Å∞ fâß~Ú. ZHõ¯_» K«∂ã≤<å
LÖϯaÖÏÅ∞ HõxÑ≤OKå~Ú. EÑ≤@~ü LѨ„QÆǨÏ"≥∞ÿ# HÍe™Èì #∞#∞ÃÑ·# =∞OK«∞`À
HõÑʨ |_ç LOk. =∞~À LѨ„QÆÇϨ "≥∞#ÿ JÜ≥∂ g∞^Œ Z<Àfl 㨄H˜Ü∞« "≥∞#ÿ JyflѨ~fi° `åÅ∞
HõxÑ≤OKå~Ú. ™ê@~üfl LѨ„QÆǨÏ"≥∞ÿ# >ˇÿ@<£ "å`å=~°}=∞O`å #„`«[x =∞Ü«∞"≥∞ÿ
LOk. ™ê@~üfl K«∞@∂ì LO_Õ =ÅÜ«∂ÅÖ’ „Ѩf =ÅÜ«∞O (ring) Ö’#∞ =∞Ô~<Àfl
LѨ=ÅÜ«∂Å∞ (sub rings) L#fl@∞ ì`ÕeOk.
J"≥∞iHÍ Ñ¨Ù~ÀQÆq∞Oz#O`«QÍ ~°+¨º<£ „áÈÉòÅ∞ q[Ü«∞=O`«O HÍÖË^Œ∞.
J~Ú`Õ H˘xfl ~°+¨º<£ „áÈÉòÅ∞ UHõOQÍ g#ãπ g∞^Œ ky JHõ¯_ç Ñ‘_»<åÅx,
LëÈ‚„QÆ`«#∞ #"≥∂^Œ∞ KÕâß~Ú.
JO`å ÉÏQÍ<Õ LOk QÍx =∞x+≤x HõHõ∆ ºÖ’ ÃÑ@ì_»O ™ê^茺=∂? =∞#∞+¨µefl
~À^Œã≤Ö’H˜ ѨOѨQÆÖ=∂? "ÕÅ Uà◊√§QÍ ~°K«~Ú`«Å∞, =∞#∞+¨µÅ∞ ~À^Œã≤Ö’
„Ѩܫ∂}˜ã¨∞Î #fl@∞ìQÍ TǨQÍ<åÅ∞ KÕã¨∂Î =KåÛ~°∞. Jk x[OQÍ ã¨OÉèí="Õ∞<å?
~À^Œã≤ ✤ 31
 ™ê^茺O HÍ^Œ#_®xH˜ |Å"≥∞ÿ# HÍ~°}ÏÖËg ÖË=Ù. J"≥∞iHÍ, ™ÈqÜ≥∞\òÅ∞
~Ô O_»∂ [O`«∞=ÙÅx ѨOÑ≤Oz K«∂âß~Ú. #=O|~°∞ 3, 1957Ö’ „ѨÜ∂≥ yOK«|_»¤
Ô~O_»= LѨ„QÆǨÏOÖ’ F ã¨r="≥∞ÿ# ‰õΩHõ¯x ѨOáê~°∞. HÍx ^•xfl uiy Éèí∂q∞H˜
`≥Ñ≤ÊOKÕ =∂~°æO ÖËHõáÈ=_»O KÕ`« ÉÏ^èŒÖˉõΩO_® q+¨O =Å# K«xáÈÜÕ∞ U~åÊ@∞
KÕâß~°∞.
QÆ∞~°∞„QÆǨxfl ã¨g∞Ñ≤ã¨∞Î#fl "åÜÕ∞[~ü 1
32 ✤ ~À^Œã≤
`«^Œ#O`«~°O [O`«∞=ÙÅx ~À^Œã≤Ö’H˜ ѨOÑ≤ ã¨∞~°H˜∆`«OQÍ Éèí∂q∞H˜ uiy
=KÕÛ@∞ì KÕâß~°∞. Ô~O_»∞ ^ÕâßÅ∞ "Àº=∞Ü«∂#O HÀã¨O =∞#∞+¨µÅH˜ `«sÊù^Œ∞
„áê~°OaèOKå~Ú. gix J"≥∞iHÍÖ’ J„™Èì<å\òÅ∞ J<Õ"å~°∞. ~°ëêºÖ’ gix
H͙ȇ<å\òÅ∞ J<Õ"å~°∞.
=∂#=Ù}˜‚ "≥Ú@ì"Ú≥ ^Œ@ HõH∆õ ºÖ’ ÃÑ\˜#ì Ѷ∞¨ #`« ™ÈqÜ≥∞\ò̂H ^ŒH¯˜ Ok. 1961
U„Ñ≤Öò 12<å_»∞ ™ÈqÜ≥∞\ò H͙ȇ<å\ò Ü«¸s QÆQÍi<£x HõHõ∆ ºÖ’ ÃÑ\˜ì, Éèí∂q∞x
F™êi K«∞\ì̃Oz, uiy Éè„í ^ŒOQÍ Éè∂í q∞H˜ fã¨∞‰õΩ=KåÛ~°∞. ~À^ŒãÖ≤ ’H˜ „Ѩ"tÕ Oz#
"≥Ú^Œ\ ˜ =∞x+≤ QÆQÍi<£. (Wk [iy# U_Õà◊¡H˜ J`«_»∞ q=∂# „Ѩ=∂^ŒOÖ’
=∞~°}˜OKå_»∞.)
~À^ŒãÖ≤ ’ „ѨÜ∂« }˜Oz# "≥Ú^Œ\ ˜ J"≥∞iHõ<£ *Ï<£ ÃÇÏKü. QÔ <¡ .£ W`«_ç Ü«∂#O
1962 Ѷ≤„|=i 20# [iyOk. W`«_»∞ Éèí∂q∞ K«∞@∂ì =¸_»∞™ê~°∞¡ „Ѩ^ŒH˜∆}
KÕã≤ Éèí„^ŒOQÍ Éèí∂q∞H˜ u~°y =KåÛ_»∞.
`«^Œ∞Ѩi ã¨O=`«û~åÅÖ’ J"≥∞iHÍ, ~°ëêºÅ∞ WOHÍ WOHÍ qt+¨ì"≥∞ÿ#,
=∞#∞+¨µefl "≥∂Ü«∞QÆÅ LѨ„QÆǨÅx `«Ü«∂~°∞KÕã¨∂Î =KåÛ~°∞. H˘xfl\’¡ W^ŒÌ~°∞,
=∞iH˘xfl\’¡ =ÚQÆ∞æ~°∞ ‰õÄ_® „Ѩܫ∂}˜OKå~°∞. 1963 E<£ 13# F ™ÈqÜ≥∞\ò
LѨ„QÆǨÏOÖ’ F „ã‘Î „Ѩܫ∂}˜OzOk.
~À^Œã≤Ö’ =∞#∞+¨µÅ∞ WOHÍ WOHÍ n~°…HÍÅO QÆ_»∞ѨÙ`«∂ =KåÛ~°∞. PkÖ’
QÆO@Å∞, `«~°∞"å`« ~ÀAÅ∞, "å~åÅ∞ ‰õÄ_® QÆ_»∞ѨÙ`«∂ =KåÛ~°∞. 1975Ö’
=ÚQÆ∞æ~°∞ P„™Èì<å\òÅ∞ ~À^Œã≤Ö’ L#fl Ãã·¯ÖÏÉò J<Õ ¿ãÊãπ ¿ãì+¨<£ =~°‰õΩ ~åÔH\’¡
"≥o¡ JHõ¯_» =¸_»∞ <≥ÅÅ áê@∞ LO_ç Éèí„^ŒOQÍ uiy =KåÛ~°∞.
1960ÅÖ’ LѨ„QÆÇ¨ Å∞ XHõq^è"Œ ∞≥ #ÿ ~åÔH\ò F_»ÖÏ¡ `«Ü∂« ~°Ü∂« º~Ú. "å\˜x
|Ü«∞\˜ #∞O_ç xÜ«∞O„uã¨∂Î HõHõ∆ ºÖ’ ÃÑ\˜ì uiy `≥K≥ÛÜ«∞º_»O HÍ^Œ∞. JO^Œ∞Ö’
„Ѩܫ∂}˜OKÕ =∞#∞+¨µÖË "å\˜x #_ç¿Ñ"å~°∞. Hõ^Œ∞Å∞`«∞#fl Ô~O_»∞ LѨ„QÆǨÅx
ã¨OkèOK«QÆeˆQ "å~°∞. XHõ LѨ„QÆǨÏO #∞O_ç =∞~À LѨ„QÆǨxH˜ =∞#∞+¨µÅ∞
=∂~°QÆeˆQ"å~°∞. ¿ãÊãπ ã¨∂\òÅ∞ ^èŒiOz, "Àº=∞OÖ’ "åºÇ¨ºoH˜ "≥o§ uiy
~åQÆeˆQ"å~°∞.
WÖÏO\˜ „ѨÜ∂≥ QÍÅÖ’ J"≥∞iHõ#H¡ ,˜ ~°+º¨ #¡H˜ =∞^躌 `Õ_® ÃÑ~°∞QÆ∞`«∂ =zÛOk.
1970 ֒ѨŠJ"≥∞iHõ#∞¡ JáÈÖ’ ~åÔH@¡ ã¨Ç¨Ü«∞O`À K«O„^Œ∞}˜‚ KÕ~°∞HÀ"åÅx
`«ÅÃÑ\Ïì~°∞.
~À^Œã≤ ✤ 33
 J~Ú`Õ „Ѩ=∂^ŒO [~°QƉõΩO_® P „Ѩܫ∞`«flO Ѷ¨eOK«ÖË^Œ∞. 1967 [#=i
27# <ÕÅ g∞^Õ JáÈÖ’ HÍѨÓûÖòÖ’ ѨsHõ∆Å∞ [~°∞ѨÙ`«∞O_»QÍ =ÚQÆ∞æ~°∞ J"≥∞iHõ<£
J„™Èì<å\òÅ∞ Jyfl„Ѩ=∂^ŒOÖ’ ^Œ∞~°‡~°}O áêÅÜ«∂º~°∞. K«O„^ŒÜ«∂#O "å~Ú^•
"ÕÜ∞« |_çOk. Jyfl „Ѩ=∂^ŒO [iˆQ J=HÍâ◊O ÖˉΩõ O_® LO_Õ ~åÔH@¡ ~°∂ѨHÅõ Ê#Ö’
xѨÙ}∞Å∞ x=∞QÆ∞flÅÜ«∂º~°∞.
™ÈqÜ«∞@¡H© HõëêìÅ∞ `«Ñ¨ÊÖË^Œ∞. 1967 U„Ñ≤ÖòÖ’ F H͙ȇ<å\ò Éèí∂q∞H˜
uiy =ã¨∞ÎO_»QÍ „Ѩ=∂^ŒOÖ’ =∞~°}˜OKå_»∞.
HÍx J"≥∞iHõ#¡ Hõ$+≤ PQÆÖË^Œ∞. 1968 _çÃãO|~üÖ’ JáÈÖ’ ~åÔH@¡ g∞^Œ
Ѩx KÕ¿ã F "Àº=∞<ÒHõ K«O„^Œ∞}˜‚ ã¨g∞Ñ≤Oz 112 H˜Ö’g∞@~°¡ Z`«∞ÎÖ’ K«O„^Œ∞_ç
K«∞@∂ì 10™ê~°∞¡ „ѨkHõ∆} KÕã≤ Éèí„^ŒOQÍ Éèí∂q∞H˜ uiy =zÛOk.
K«O„^Œ∞_çH˜ ã¨xflÇ≤Ï`«OQÍ =∞iH˘xfl ™ê~°∞¡ "≥àϧ~°∞. z=iH˜ 1969 AÖˇ·Ö’
JáÈÖ’ 11 ~åÔH\ò =ÚQÆ∞~æ ∞° =∞#∞+¨µÅ`À K«O„^Œ∞_ç =^ŒHÌ ˜ |Ü«∞Å∞^ÕiOk. "åiÖ’
XHõ =ºH˜Î K«O„^Œ∞_ç K«∞@∂ì „Ñ¨^ŒH˜∆} KÕã¨∂Î LO_çáÈÜ«∂_»∞. `«H˜¯# W^ŒÌ~°∂
"Àº=∞<ÒHõÖ’ XHõÉèÏQÆOÖ’ „Ѩܫ∂}˜ã¨∂Î K«O„^Œ∞_ç g∞^Œ kQÍ~°∞. 1969 AÖˇ·
20# hÖò P~ü‡„™êìOQ∑ =∞~À „ѨѨOK«O g∞^Œ HÍÅ∞ "≥∂Ñ≤# "≥Ú@ì"≥Ú^Œ\ ˜ =∞x+≤
JÜ«∂º_»∞. J`«_»∞ K«O„^Œ∞_ç g∞^Œ áê^ŒO "≥∂Ѩɒ`«∂ J#fl =∂@eq – ''=∞x+≤H˜
F z#fl J_»∞QÆ∞, =∂#=*ÏuH˜ =ÚO^Œ_»∞QÆ∞.——
Jk [iy# Ѩ~fi° k#O #∞O_ç Z<Àfl JáÈÖ’ <ÒHõÅ∞ K«O„^Œ∞_ç g∞^Œ kQÍ~Ú.
"å\˜Ö’ „Ѩf XHõ¯\˜ ^•x =ÚO^Œ∞ ^•x Hõ<åfl Z‰õΩ¯= ¿ãѨ٠K«O„^Œ∞_ç g∞^Œ
xeKå~Ú. "å\˜Ö’x ã≤|ƒOk JHõ¯_ç Ѩiã≤÷`«∞Åx ѨsH˜∆ã¨∂Î, „ѨÜ≥∂QÍÅ∞ KÕã¨∂Î
QÆ_çáê~°∞. „Ѩf <ÒHõ JO^Œ∞Ö’x ã≤|ƒOk`À, K«O„^Œ∞_ç #∞O_ç =∞\˜ì`À, ~åà◊¡`À
ã¨∞~°H˜∆`«OQÍ Éèí∂q∞H˜ uiy =zÛOk.
™ÈqÜ≥∞@∞¡ K«O„^Œ∞_ç g∞^ŒH˜ =∞#∞+¨µefl ѨOѨÖË^Œ∞. HÍx Ü«∞O„`åÅx ѨOÑ≤
JHõ¯}∞‚Oz =∞\˜ìx `≥Ñ≤ÊOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. JÖψQ ã¨fiÜ«∞OKÀk`«"≥∞ÿ# HÍ~°¡x ‰õÄ_®
K«O„^Œ∞_ç g∞^Œ kOáê~°∞. Jq K«O„^Œ∞_ç LѨi`«ÅO g∞^Œ H˘xfl "å~åÅ áê@∞
ã¨OK«iOz ZO`À ã¨=∂Kå~åxfl Éèí∂q∞H˜ „Ѩ™ê~°O KÕâß~Ú.
34 ✤ ~À^Œã≤
z=i JáÈÖ’ Ü«∂„`« _çÃãO|~ü 1972Ö’ [iyOk. J"≥∞iHÍÖ’ K«O„^Œ∞_ç
Ѩ@¡ "≥∂A `«yæOk. K«O„^Œ∞_ç =^ŒÌ‰õΩ =∞#∞+¨µefl ѨO¿Ñ L^ÕÌâ◊O ÖËHõáÈ~Ú<å
W`«~° ~°HÍÅ ~À^Œã‘ Ѩiâ’^èŒ#Å∞ ™êQÆ∞`«∂<Õ L<åfl~Ú.
K«O„^Œ∞xÃÑ· kˆQ "åǨÏ#O
JO>Ë WHõ =∞#∞+¨µÅ∞ ~À^Œã≤Ö’ „Ѩܫ∂}˜OK«ÖË~°<å?
㨿ãq∞~å HÍ^Œ∞. 1974Ö’ „Ñ≤<£ã¨ì<£ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞OÖ’ *ˇ~åàò¤ Ñ≤.FhÖò
J<Õ xѨÙ}∞_»∞ =∞#∞+¨µÅ∞ ~À^ŒãÖ≤ ’ Ѩ@} ì ÏÅ∞ xi‡OK«QÅÆ ~°x J<åfl_»∞. K«O„^Œ∞_ç
g∞^Œ QÆx `«=fiHÍÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOz K«O„^Œ∞_ç K«∞@∂ì HõHõ∆ ºÖ’ uiˆQ Ѩ@ì}ÏÖÏ¡O\˜
=∞Ǩ<ÒHõÅ∞ – QÍA`À KÕã≤#q, ֒ǨÏO`À KÕã≤#q, QÀàÏHÍ~°OÖ’, 'QÍÔ~—
PHÍ~°OÖ’ L#flq – xi‡OK«=K«Ûx *’㨺O K≥áêÊ_»∞. J@∞=O\˜ ~À^Œã≤ #QÆ~åÅÖ’
"ÕÅ=∞Ok, HÀ@¡=∞Ok rqOK«=K«Ûx K≥áêÊ_»∞.
P #QÆ~åÅÖ’ rqOKÕ =∞#∞+¨µÅ∞ ã¨∂~°º~°t‡x „QÆÇ≤ÏOK«QÆeˆQ ÃÑ^ŒÌ ÃÑ^ŒÌ
™ê^èŒ<åÅ∞ KÕã≤ JÖÏ ¿ãHõiOz# ã¨∂~°º~°t‡x Éèí∂q∞ g∞^ŒH˜ „Ѩã¨iOK«QÆÅ~°@.
JÖÏ JOk# â◊H˜Î`À Éèí∂q∞g∞^Œ K«=Ú~°∞, ÉÁQÆ∞æ "≥Ú^ŒÖˇ·# WO^èŒ<åÅhfl
ǨÏiOK«∞‰õΩáÈ~Ú<å =∞#∞+¨µÅ∞ rqOK«QÆÅ~°x K≥áêÊ_»∞.
x[OQÍ W^ŒO`« PÜÕ∞ºÑ¨<Õ<å? HÍ^Œx KåÖÏ=∞Ok JO\Ï~°∞. H˘kÌ HÍÅO
„H˜`«"Õ∞ K«O„^Œ∞_ç g∞^Œ #_»Hõ =\˜ì ѨQÆ\ ˜ HõÅ Jx #qfi# "åà◊√¡ WÖÏO\˜ "åàı¡.
~À^Œã‘ „Ѩܫ∂}OÖ’ J`«ºO`« Pâß^•Ü«∞Hõ"≥∞ÿ# Ѩi}Ï=∞O J"≥∞iHõ<£ ¿ãÊãπ
+¨\ Ö˜ ò HÍ~°º„Hõ=∞O. 1980Ö’ _çÃãO|~ü 29# "≥Ú@ì"Ú≥ ^Œ\ ˜ ¿ãÊãπ +¨\ Ö˜ ò Éè„í ^ŒOQÍ
xOyH˜ Zyã≤, Éèí∂q∞ K«∞@∂ì =¸_»∞™ê~°∞¡ „Ѩ^ŒH˜∆} KÕã≤, Éèí∂q∞ g∞^Œ kyOk.
~À^Œã≤ ✤ 35
"≥Ú@ì"≥Ú^Œ\ ˜™êiQÍ F "Àº=∞<ÒHõ ~À^Œã≤ #∞O_ç uiQ˘zÛ F q=∂#OÖÏ <ÕÅ
g∞^Œ ky, =∞m¡ Ü«∂„`«H˜ ã≤^ŒúOQÍ xezOk.
Éèíq+¨º`«∞ÎÖ’ W@∞=O\˜ +¨\ ˜à◊√¡ LѨ„QÆǨÅx "≥∂ã¨∞ÔHo¡ HõHõ∆ ºÖ’
ÃÑ@ìQÅÆ ∞QÆ∞`å~Ú. ÃÑ^ŒÌ ÃÑ^ŒÌ "Àº=∞<ÒHõÅ q_ç ÉèÏQÍÅ∞ JOK≥ÅOK≥Å∞QÍ "≥∂ã¨∞HÔ o§
HõH∆õ ºÖ’ u~°∞QÆ∞`«∂ "å\˜x F ã¨=∞„QÆ <ÒHõQÍ ¿Ñ~°ÛQÆÅ∞QÆ∞`å~Ú. `«~∞° "å`« WOlh~°∞¡
‰õÄ_® "≥#∞ˆH "≥o¡ JÖÏO\˜ q_ç ÉèÏQÍÅx Ѩ=~ü ¿ã+ì #¨ ∞¡QÍ#∞, „ѨÜ∂≥ QÆâßÅÅ∞QÍ#∞,
ã≤÷~°x"å™êÅ∞QÍ#∞ ‰õÄ~°ÛQÆÅ∞QÆ∞`å~°∞.
Jã¨Å∞ ~À^Œã≤Ö’ =∂#=ÙÅ ™êǨÏ㨠ܫ∂„`«Å∞ WѨÙÊ_çѨÙÊ_Õ "≥Ú^ŒÅ=Ù
`«∞<åflÜÕ∞"≥∂.

J"≥∞iHÍ ¿ãÊãπ +¨\˜Öò – H˘ÅOaÜ«∂, 1980

36 ✤ ~À^Œã≤ ~À^Œã≤ ✤ 31