TS en ISO 6892-1 Çekme Testi

TÜRK STANDARDI
TURKISH STANDARD
TS EN ISO 6892-1
Mart 2011
ICS 77.040.10
METALİK MALZEMELER - ÇEKME DENEYİ -

BÖLÜM 1: ODA SICAKLIĞINDA DENEY METODU
Metallic materials - Tensile testing - Part 1: Method of test at
room temperature
TS EN ISO 6892-1 (2011) standardı, EN ISO 6892-1 (2009) standardı ile birebir aynı olup, Avrupa
Standardizasyon Komitesi’nin (CEN, Avenue Marnix 17 B-1000 Brussels) izniyle basılmıştır.
Avrupa Standardlarının herhangi bir şekilde ve herhangi bir yolla tüm kullanım hakları Avrupa
Standardizasyon Komitesi (CEN) ve üye ülkelerine aittir. TSE kanalıyla CEN’den yazılı izin alınmaksızın
çoğaltılamaz.
TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
ÇiMTAS'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 27.02.2012
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
− Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak
gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın
uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz.
− Bu standardı oluşturan İhtisas Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini
bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını
şükranla anarız.
Kalite Sistem Belgesi

İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite
Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir.
Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası)

TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun
olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün
garantisi altında olduğunu ifade eder.
TSEK
Kritere Uygunluk Belgesi (TSEK Markası Kullanma Hakkı)
Kritere Uygunluk Belgesi; Türk Standardları bulunmayan konularda firmaların ürünlerinin ilgili uluslararası
standardlar, benzeri Türk Standardları, diğer ülkelerin milli standardları, teknik literatür esas alınarak Türk
Standardları Enstitüsü tarafından kabul edilen Kalite Faktör ve Değerlerine uygunluğunu belirten ve
akdedilen sözleşme ile TSEK Markası kullanma hakkı verilen firma adına düzenlenen ve üzerinde TSEK
Markası kullanılacak ürünlerin ticari Markası, cinsi, sınıfı, tipi ve türünü belirten geçerlilik süresi bir yıl olan
belgedir.
DİKKAT!
TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun
üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir
garanti söz konusu değildir.
Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir.
TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.
ICS 77.040.10 TÜRK STANDARDI TS EN ISO 6892-1/Mart 2011
Ön söz
− Bu standard, CEN tarafından kabul edilen EN ISO 6892-1 (2009) standardı esas alınarak TSE Metalurji
İhtisas Grubu’nca hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu’nun 29 Mart 2011 tarihli toplantısında Türk
Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir.
− Bu standard TS 138 EN 10002-1 (1996) standardının yerine geçmiştir.
− Bu standardda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent
hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.
İçindekiler
1 Kapsam..................................................................................................................................................... 1
2 Atıf yapılan standardlar ve/veya dokümanlar ....................................................................................... 1
3 Terimler ve tarifler ................................................................................................................................... 1
3.1 Ölçü uzunluğu...........................................................................................................................................1
3.2 Gövde uzunluğu ......................................................................................................................................2
3.3 Uzama ......................................................................................................................................................2
3.4 Yüzde uzama............................................................................................................................................2
3.5 Ektansiyometre ölçü uzunluğu .................................................................................................................2
3.6 Uzama (ektansometreyle ölçülen)............................................................................................................3
3.7 Deney hızı ................................................................................................................................................3
3.8 Yüzde kesit daralması ............................................................................................................................4
3.9 Azami yük .................................................................................................................................................4
3.10 Gerilme ...............................................................................................................................................4
3.11 Kopma.................................................................................................................................................5
4 Terimler ve semboller.............................................................................................................................. 6
5 Prensip...................................................................................................................................................... 7
6 Deney parçası ......................................................................................................................................... 7
6.1 Şekil ve boyutlar .......................................................................................................................................7
6.2 Tipler........................................................................................................................................................8
6.3 Deney parçalarının hazırlanması .............................................................................................................8
7 İlk kesit alanının tayini............................................................................................................................. 8
8 İlk ölçü uzunluğunun işaretlenmesi....................................................................................................... 8
9 Deney cihazının doğruluğu..................................................................................................................... 8
10 Deney şartları ....................................................................................................................................... 9
10.1 Sıfır yük noktasının ayarlanması .......................................................................................................9
10.2 Kavrama metodu ................................................................................................................................9
10.3 Gerinme hızı kontrolüne dayalı deney hızı (Metot A)........................................................................9
10.4 Gerilme hızına dayalı deney hızı (Metot B).....................................................................................11
10.5 Metot ve hız seçimi ..........................................................................................................................12
10.6 Seçilen deney şartlarının dokümante edilmesi ...............................................................................12
11 Üst akma dayanımının tayini ............................................................................................................ 12
12 Alt akma dayanımının tayini ............................................................................................................. 12
13 Deneme dayanımının tayini, plastik uzama..................................................................................... 13
14 Deneme dayanımının tayini, toplam uzama .................................................................................... 13
15 Kalıcı deformasyon dayanımını doğrulama metodu ...................................................................... 13
16 Yüzde akma sınırı uzamasının tayini ............................................................................................... 14
17 Azami yükte yüzde plastik uzama tayini ......................................................................................... 14
18 Azami yükte yüzde toplam uzama tayini ......................................................................................... 14
19 Kopmadaki yüzde toplam uzamanın tayini ..................................................................................... 14
20 Kopmadan sonraki yüzde uzamanın tayini ..................................................................................... 15
21 Yüzde kesit daralmasının tayini ....................................................................................................... 15
22 Deney raporu...................................................................................................................................... 16
23 Belirsizliğin ölçülmesi ....................................................................................................................... 16
23.1 Genel ................................................................................................................................................16
23.2 Deney şartları ...................................................................................................................................16
23.3 Deney sonuçları................................................................................................................................16
Ek A (Bilgi için) Bilgisayar kontrollü çekme deneyi cihazlarıyla ilgili tavsiyeler .................................. 29
Ek B Kalınlığı 0,1 mm ile 3 mm arasında olan saclar, şeritler ve yassı mamullerden hazırlanan
deney parçası tipleri............................................................................................................................ 35
Ek C Çapı veya kalınlığı 4 mm’den az olan tel, çubuk ve profiller için kullanılan deney parçası
tipleri .................................................................................................................................................... 37
Ek D Kalınlığı 3 mm veya daha fazla saclar ve yassı mamullerle kalınlığı 4 mm veya daha
fazla tel, çubuk ve profiller için kullanılacak deney parçası tipleri................................................. 38
Ek E Borular için kullanılacak deney parçalarının tipi ......................................................................... 41
Ek F (Bilgi için) Deney cihazının rijitliği (veya esnekliği) göz önüne alınarak hareketli çene
ayrılma hızı değerlendirmesi ............................................................................................................... 43
Ek G (Bilgi için) Belirtilmiş değer % 5’ten azsa kopmadan sonraki yüzde uzamanın ölçülmesi ........ 44
Ek H (Bilgi için) İlk ölçü uzunluğunun alt bölümlere ayrılmasıyla kopmadan sonraki yüzde
uzamanın ölçülmesi ........................................................................................................................... 45
Ek I (Bilgi için) Çubuklar, teller, tellik çubuklar gibi uzun mamuller için boyun oluşmadan
yüzde plastik uzamanın, Awn, tayini .................................................................................................... 47
Ek J (Bilgi için) Ölçüm belirsizliği tahmini ................................................................................................ 48
Ek K (Bilgi için) Çekme deneyinin kesinliği – Laboratuvarlar arası programlardan elde
edilen sonuçlar .................................................................................................................................... 52
Kaynaklar........................................................................................................................................................ 57
Metalik malzemeler - Çekme deneyi -

Bölüm 1: Oda sıcaklığında deney metodu
0 Giriş
ISO 6892:1998 hazırlanırken deney hızına ilişkin tartışmalar sırasında, ileride yapılacak revizyonlarda
gerinme hızı kontrolünün kullanılmasının tavsiye edilmesine karar verilmiştir.
ISO 6892’nin bu bölümünde iki deney hızı metodu bulunmaktadır. Birincisi olan Metot A, (hareketli çenelerin
ayrılma hızı dâhil) gerinme hızlarını esas alır, ikinci Metot B ise gerilme hızlarını esas alır. Metot A’nın amacı,
gerinme hızına duyarlı parametreler tayin edilirken ve deney sonuçlarınının belirsizliğini ölçerken deney
hızlarında meydana gelen değişiklikleri en aza indirmektir.
1 Kapsam
Bu standard, metalik malzemelerin çekme deneyi metodunu ve oda sıcaklığında tayin edilebilecek
mekanik özellikleri kapsar.
Not – Ek A, bilgisayar kontrollü deney cihazları için tamamlayıcı tavsiyeleri vermektedir.
2 Atıf yapılan standardlar ve/veya dokümanlar

Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standardlara ve/veya dokümanlara atıf
yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste hâlinde verilmiştir. Tarih
belirtilen atıflarda daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon
yapılması şartı ile uygulanır. Atıf yapılan standard ve/veya dokümanın tarihinin belirtilmemesi hâlinde ilgili
standardın en son baskısı kullanılır.
EN, ISO, IEC Adı TS No1 Adı

vb. No. (İngilizce) (Türkçe)
ISO 377 Steel and steel products – Location TS EN ISO 377 Çelik ve çelik mamulleri - Mekanik
and preparation of samples and test deneyler için numunelerin ve
pieces for mechanical testing deney parçalarının alınması ve
hazırlanması
ISO 2566-1 Steel – Conversion of elongation TS 2023-1 EN Çelikler – Uzama değerlerinin
values - Part 1: Carbon and low alloy ISO 2566-1 çevrimi - Bölüm 1: Karbonlu ve az
steels alaşımlı çelikler
ISO 2566-2 Steel – Conversion of elongation TS 2023-2 EN Çelikler – Uzama değerlerinin
values - Part 2: Austenitic steels ISO 2566-2 çevrimi - Bölüm 2: Östenitik çelikler
ISO 7500-1 Metallic materials - Verification of TS EN ISO Metal malzemeler – Tek eksenli
static uniaxial testing machines – Part 7500-1 statik deney makinalarının
1: Tension/compression testing doğrulanması – Bölüm 1:
machines – Verification and calibration Çekme/basma deney makinaları –
of the force-measuring system Kuvvet ölçme sisteminin
doğrulanması ve kalibrasyonu
ISO 9513 Metallic materials – Calibration of TS EN ISO Metalik malzemeler-Tek eksenli
extensometers used in uniaxial testing 9513 deneylerde kullanılan
ekstensometrenin kalibrasyonu
3 Terimler ve tarifler
Bu standardın amaçları bakımından aşağıdaki terimler ve tarifler geçerlidir.
3.1 Ölçü uzunluğu

L
Deney parçasının, deney sırasında herhangi bir anda üzerinde uzama ölçümü yapılan paralel kısmının
uzunluğu
[ISO/TR 25679:2005[3]]
1
TSE Notu: Atıf yapılan standardların Türkçe adı ve TS numarası 3. ve 4. kolonda verilmiştir. * işaretli
olanlar bu standardın hazırlandığı tarihte İngilizce metin olarak yayımlanmış olan Türk standardlarıdır.
1
3.1.1 İlk ölçü uzunluğu

L0
Deneye başlamadan önceki ölçü uzunluğu (Madde 3.1) işaretleri arasındaki mesafe
Not - ISO/TR 25679:2005[3]’ten uyarlanmıştır.
3.1.2 Kopmadan sonraki son ölçü uzunluğu

Kırılmadan sonraki son ölçü uzunluğu
Lu
Oda sıcaklığında, kopmadan sonra, iki parça eksenleri aynı doğru üzerinde olacak şekilde dikkatle
yeniden bir araya getirildikten sonra ölçülen ölçü uzunluğu (Madde 3.1) işaretleri arasındaki mesafe
3.2 Gövde uzunluğu

Lc
Deney parçasının kesiti daralmış kısmının uzunluğu
[ISO/TR 25679:2005[3]]
Not – İşlenmemiş deney parçalarında “gövde uzunluğu” kavramının yerini “kavrama noktaları arasındaki
mesafe” kavramı alır.
3.3 Uzama
Deney sırasındaki herhangi bir anda ilk ölçü uzunluğundaki (Madde 3.1.1) artış
3.4 Yüzde uzama

İlk ölçü uzunluğunun (Madde 3.1.1) yüzdesi olarak ifade edilen uzama
[ISO/TR 25679:2005[3]]
3.4.1 Yüzde kalıcı uzama

Bir deney parçası üzerindeki belirtilmiş kuvvetin kaldırılmasından sonra ilk ölçü uzunluğu Lo’da ilk ölçü
uzunluğu’nun (Madde 3.1.1) yüzdesi olarak ifade edilen artış
[ISO/TR 25679:2005[3]]
3.4.2 Kopmadan sonraki yüzde uzama

A
İlk ölçü uzunluğu L0’ın yüzdesi olarak ifade edilen, kopmadan sonraki ölçü uzunluğunun kalıcı uzaması, (Lu
– L0)
[ISO/TR 25679:2005[3]]
Not – Orantılı deney parçalarında ilk ölçü uzunluğu 5,65 S o ’a2) eşit değilse (burada S0 ilk kesit alanıdır), A
sembolünün yanına kullanılan orantı katsayısı alt indis olarak eklenir. Örneğin, A11,3 ibaresi,
A11,3 = 11,3 S o ölçü uzunluğunun uzama yüzdesini ifade eder.
Orantısız deney parçalarında (bk. Ek B) A sembolü, alt indis olarak yanına yazılan mm cinsinden ilk
ölçü uzunluğuyla tamamlanır. Örneğin, A80mm ibaresi, 80 mm uzunluğundaki bir Lo ölçme uzunluğunun
uzama yüzdesini ifade eder.
3.5 Ektansiyometre ölçü uzunluğu

Le
Uzamanın bir ektansiyometre ile ölçülmesinde kullanılan ilk ektansiyometre ölçü uzunluğu
Not 1 – ISO/TR 25679:2005[3]’ten uyarlanmıştır.
2)
5,65 S o = 5 (4So /π )
2
Not 2 – Akma dayanımı ve kopmadaki kalıcı gerilme parametrelerinin ölçümü için Le mümkün olduğunca
deney parçasının gövde uzunluğunu kapsamalıdır. İdeal olarak, en küçük Le, 0,50 Le’den büyük,
ancak yaklaşık 0,9 Lc’den küçük olmalıdır. Bu, deney parçasında meydana gelen bütün akma
olaylarını ektansiyometrenin tespit etmesini sağlar. Bundan başka, azami kuvvette veya azami
kuvvete ulaşıldıktan sonra parametrelerin ölçülmesi için Le yaklaşık olarak Lo’ya eşit olmalıdır.
3.6 Uzama (ektansometreyle ölçülen)

Deneyin herhangi bir anında ölçülen ektansiyometre ölçü uzunluğundaki (Le) artış
[ISO/TR 25679:2005[3]]
3.6.1 Yüzde uzama

“gerinme”
Ektansiyometre ölçü uzunluğu (Madde 3.5) Le’deki yüzde olarak ifade edilen uzama
3.6.2 Yüzde kalıcı uzama

Belirtilmiş yükün deney parçası üzerinden kaldırılmasından sonra ölçülen ve ektansiyometre ölçü
uzunluğu (Madde 3.5) Le’nin yüzdesi olarak ifade edilen ektansiyometre ölçü uzunluğundaki artış
[ISO/TR 25679:2005[3]]
3.6.3 Yüzde akma sınırı uzaması

Ae
Süreksiz akan malzemelerde, ektansiyometre ölçü uzunluğu (Madde 3.5) Le’nin yüzdesi olarak ifade
edilen, akmanın başladığı nokta ile homojen çalışma sertleşmesinin başladığı nokta arasındaki uzama
Not – ISO/TR 25679:2005[3]’ten uyarlanmıştır.
Bk. Şekil 7.
3.6.4 Azami yükte yüzde toplam uzama

Agt
Uygulanan azami yükte ektansiyometre ölçü uzunluğu (Madde 3.5) Le’nin yüzdesi olarak ifade edilen
toplam uzama (ekstansiyometre ile ölçülen elastik uzama + plastik uzama)
Bk. Şekil 1.
3.6.5 Azami yükte yüzde plastik uzama

Ag
Uygulanan azami yükte ektansiyometre ölçü uzunluğu (Madde 3.5) Le’nin yüzdesi olarak ifade edilen
plastik uzama
Bk. Şekil 1.
3.6.6 Kopmada yüzde toplam uzama

At
Kopma anındaki, ektansiyometre ölçü uzunluğu (Madde 3.5) Le’nin yüzdesi olarak ifade edilen toplam
uzama (ekstansiyometre ile ölçülen elastik uzama + plastik uzama)
Bk. Şekil 1.
3.7 Deney hızı
3.7.1 Gerinme hızı

e&Le
Bir ektansiyometre ile ölçülen, birim zamandaki, ektansiyometre ölçü uzunluğu (Madde 3.5) Le’deki
gerinme artışı
Not – Bk. Madde 3.5
3.7.2 Gövde uzunluğu boyunca tahmin edilen gerinme hızı

e&Lc
Kavrama çenelerinin ayrılma hızı (Madde 3.7.3) ve deney parçasının gövde uzunluğu temelinde,
deney parçasının gövde uzunluğu (Madde 3.2), Lc, boyunca birim zamandaki gerinme değeri artışı
3.7.3 Hareketli çenelerin ayrılma hızı

νc
Hareketli çenelerin birim zamandaki yer değiştirme miktarı
3.7.4 Gerilme hızı

R&
Birim zamandaki gerilme artışı
Not – Gerilme hızı sadece deneyin elastik kısmında kullanılmalıdır (Metot B).
3.8 Yüzde kesit daralması

Z
Deney sırasında meydana gelen ve ilk kesit alanı So’nun yüzdesi olarak ifade edilen azami kesit alanı
değişikliği (So – Su):
S o − Su
Z= x 100
So
3.9 Azami yük

Not – Süreksiz akma gösteren, ancak çalışma sertleşmesine uğramayan malzemeler için Fm bu standardda tarif
edilmemiştir [bk. Şekil 8 c) Dipnot].
3.9.1 Azami yük

Fm
(Süreksiz akma göstermeyen malzemeler için) azami yük, deney sırasında deney parçasının dayandığı azami
yüktür.
3.9.2 Azami yük

Fm
(Süreksiz akma gösteren malzemeler için) azami yük, deney sırasında, çalışma sertleşmesinin başlamasından
sonra deney parçasının dayandığı azami yüktür.
Not – Bk. Şekil 8 a) ve b).
3.10 Gerilme
Deneyin herhangi bir anında, yükün deney parçasının ilk kesit alanı So’ya oranı
Not 1 – ISO/TR 25679:2005[3]’ten uyarlanmıştır.
Not 2 – Bu standardda gerilmeye yapılan bütün atıflar mühendislik gerilmeyesiyle ilgilidir.
Not 3 – Bu standardda bu noktadan itibaren “yük” ve “gerilme” veya “uzama”, ” yüzde uzama” ve “gerinme”
ifadeleri çeşitli vesilelerle (şekillerin eksenlerini tanımlarken veya çeşitli özellikleri açıklamak için) sırasıyla
kullanılmıştır. Bununla birlikte, bir eğri üzerindeki iyi tanımlanmış bir noktanın genel tanımı için “yük” ile
“gerilme” veya “uzama”, ”yüzde uzama” ile “gerinme” ifadeleri birbirinin yerine kullanılabilir ifadelerdir.
3.10.1 Çekme dayanımı
Rm
Azami yük, Fm’e karşılık gelen gerilme
[ISO/TR 25679:2005[3]]
3.10.2 Akma dayanımı

Metalik malzemede bir akma görüldüğünde, deney esnasında kuvvette herhangi bir artış olmaksızın
plastik deformasyona ulaşılan noktaya karşılık gelen gerilme
3.10.2.1 Üst akma dayanımı

ReH
Yükteki ilk düşüşün görülmesinden önceki azami gerilme (Madde 3.10) değeri
Bk. Şekil 2.
3.10.2.2 Alt akma dayanımı

ReL
Geçici başlangıç etkileri dikkate alınmaksızın, plastik akma sırasındaki en düşük gerilme (Madde 3.10)
değeri
[ISO/TR 25679:2005[3]’]
Bk. Şekil 2.
3.10.3 Deneme dayanımı, plastik uzama

Rp
Plastik uzamanın ektansiyometre ölçü uzunluğu (Madde 3.5), Le’nin belirtilmiş yüzdesine eşit olduğu
gerilme
Not 1 – ISO/TR 25679: 2005, “deneme dayanımı, orantısız uzama”dan uyarlanmıştır.
Not 2 – Belirtilen yüzdeyi göstermek üzere alt indise bir sonek ilave edilir, örneğin, Rp0,2.
Bk. Şekil 3
3.10.4 Deneme dayanımı, toplam uzama

Rt
Toplam uzamanın (elastik uzama + plastik uzama) ektansiyometre ölçü uzunluğu (Madde 3.5), Le’nin
belirtilmiş yüzdesine eşit olduğu gerilme
Not 1 – ISO/TR 25679: 2005[3]’ten uyarlanmıştır.
Not 2 – Belirtilen yüzdeyi göstermek üzere alt indise bir sonek ilave edilir, örneğin, Rt0,5.
Bk. Şekil 4.
3.10.5 Kalıcı deformasyon dayanımı

Rr
Yükün kaldırılmasından sonra, sırasıyla ilk ölçü uzunluğu (Madde 3.1.1) Lo’nun veya ektansiyometre ölçü
uzunluğu (Madde 3.5) Le’nin yüzde olarak ifade edilen belirtilmiş kalıcı uzamasının veya ekstansiyometre ile
ölçülen uzamanın aşılmadığı gerilme
[ISO/TR 25679: 2005[3]].
Bk. Şekil 5.
Not – İlk ölçü uzunluğu Lo’nun veya ektansiyometre ölçü uzunluğu Le’nin belirtilen yüzdesini göstermek
üzere alt indise bir sonek ilave edilir, örneğin, Rr0,2.
3.11 Kopma
Deney parçasının tam ayrılması gerçekleştiğinde oluştuğu varsayılan olgu
Not – Bilgisayar kontrollü deneylerde kullanılabilecek kopma kriterleri Şekil A.2’de verilmiştir.
4 Terimler ve semboller
Bu standardda kullanılan semboller ve anlamları Çizelge 1’de verilmiştir.
Çizelge 1 – Semboller ve anlamları
Sembol Birim Anlamı

Deney parçası
A0, Ta mm Yassı deney parçasının başlangıçtaki kalınlığı veya bir borunun et kalınlığı
b0 mm Yassı deney parçasının başlangıçtaki gövde uzunluğu genişliği veya borudan alınan
uzunluğuna şeridin ortalama genişliği ya da yassı telin genişliği
d0 mm Yuvarlak deney parçasının başlangıçtaki gövde uzunluğu çapı veya yuvarlak telin
çapı ya da borunun iç çapı
D0 mm Bir borunun başlangıçtaki dış çapı
Lo mm İlk ölçü uzunluğu
mm Awn’nin (bk. Ek l) tayini için ilk ölçü uzunluğu
L0′
Lc mm Gövde uzunluğu
Le mm Ektansiyometre ölçü uzunluğu
Lt mm Deney parçasının toplam uzunluğu
Lu mm Kopmadan sonraki son ölçü uzunluğu
Lu′ mm Awn’nin (bk. Ek l) tayini için kopmadan sonraki son ölçü uzunluğu
So mm2 Gövde uzunluğunun başlangıçtaki kesit alanı

Su mm2 Kopmadan sonraki asgari kesit alan
k - Orantı katsayısı (bk. Madde 6.1.1)
Z % Yüzde kesit daralması
Uzama
A % Kopmadan sonraki yüzde uzama (bk. Madde 3.4.2)
Awn % Boyun oluşmaksızın (bk. Ek l) yüzde plastik uzama
Uzama (ektansiyometreyle ölçülen)
Ae % Yüzde akma sınırı uzaması
Ag % Azami yük Fm’de yüzde plastik uzama
Agt % Azami yük Fm’de yüzde toplam uzama
At % Kopmadan sonraki yüzde toplam uzama
∆Lm mm Azami yükte uzama
∆Lf mm Kopmadan sonraki uzama
Hızlar
s-1 Gerinme hızı
e& L
e
e& L s
-1
Gövde uzunluğu boyunca tahmin edilen gerinme hızı
c
R& MPa s-1 Gerilme hızı
-1
νc mm s Çene ayrılma hızı
Yük
Fm N Azami yük
Akma dayanımı – Deneme dayanımı – Çekme dayanımı
E MPa b Elastiklik modülü
m MPa Deneyin herhangi bir anında gerilme-yüzde uzama eğrisinin eğimi
mE MPa Gerilme-yüzde uzama eğrisinin elastik kısmının eğimi c
ReH MPa Üst akma dayanımı
ReL MPa Alt akma dayanımı
Rm MPa Çekme dayanımı
Rp MPa Deneme dayanımı, plastik uzama
Rr MPa Belirtilmiş kalıcı deformasyon dayanımı
Rt MPa Deneme dayanımı, toplam uzama
a
Çelik boru standardlarında kullanılan sembol
b
1 MPa = 1 N/mm2
c
Gerilme-yüzde uzama eğrisinin elastik kısmında, eğim değeri mutlaka elastiklik modülünü temsil etmeyebilir. Bu
değer, eğer optimal şartlar (yüksek çözünürlük, çift taraflılık) , ortalama alabilen ektansiyometre, deney parçalarının tam
olarak hizalanması, vb.) kullanılırsa elastiklik modülü değerine yaklaşabilir.
UYARI – Yüzde değerler kullanılırsa 100 faktörü gereklidir.
5 Prensip
Deney, Madde 3’te tarif edilen mekanik özelliklerden bir veya birkaçının tayini amacıyla bir deney parçasının
çekme kuvvetiyle, genellikle kırılıncaya kadar, gerinmesini içerir.
Deney, aksi belirtilmedikçe, 10 °C ile 35 °C arasında bir sıcaklıkta oda sıcaklığında yapılır. Kontrollü şartlar
altında yürütülen deneyler 23 °C ± 5 °C’da yapılmalıdır.
6 Deney parçası
6.1 Şekil ve boyutlar
6.1.1 Genel
Deney parçalarının şekil ve boyutları numunelerin alındığı metalik mamulün şekil ve boyutları nedeniyle
kısıtlanabilir.
Deney parçaları genellikle mamulden alınan bir numuneden veya preslenmiş bir talaktan ya da
dökümden tezgahta işlenerek elde edilir. Bununla birlikte, sabit kesitli mamuller (profiller, çubuklar, teller,
vb.) ve ham döküm deney parçaları (örneğin, dökme demirler, demir dışı alaşımlar, vb.) tezgahta
işlenmeden deneye tabi tutulabilir.
Deney parçalarının kesitleri dairesel, kare, dikdörtgen, halka şeklinde veya özel durumlarda daha başka
geometrik şekillerde olabilir.
Tercih edilen deney parçalarının ilk ölçü uzunluğu, Lo, ve ilk kesit alanı So’yla Lo = k S o formülüyle
ifade edilen (k, orantı katsayısıdır) doğrudan bir ilişkisi vardır ve bu deney parçalarına orantılı deney
parçaları denir. k'nın dünyaca benimsenen değeri 5,65’tir. Orantılı deney parçalarının ilk ölçü uzunluğu
15 mm’den küçük olmamalıdır. Deney parçasının kesit alanı, k = 5,65 değeriyle bu şartı
karşılayamayacak kadar küçükse, daha yüksek bir k değeri (tercihen 11,3) veya orantısız bir deney
parçası kullanılabilir.
Not – 20 mm’den küçük bir ilk ölçü uzunluğu kullanıldığında, ölçme belirsizliği artar.
Orantısız deney parçalarında ilk ölçü uzunluğu, Lo, ilk kesit alanı, So’dan bağımsızdır.
Deney parçalarının boyut toleransları Ek B – Ek E’de verilen toleranslara uygun olmalıdır (bk. Madde
6.2).
Müşteriyle yapılan anlaşmayla ilgili mamul standadlarında veya ulusal standardlarda, örneğin, ISO 3183[1]
(API 5L), ISO 11960[2] (API 5CT), ASTM A370[6], ASTM E8M[7], DIN 50125[10], IACS W2[13] ve JIS Z2201[14]’de
belirtilen daha başka deney parçaları da kullanılabilir.
6.1.2 İşlenmiş deney parçaları

İşlenmiş deney parçalarında, kavrama uçları ile gövde uzunluğu arasına, bunların boyutları farklıysa bir
geçiş kavisi verilir. Bu kavisin boyutları önemlidir ve ilgili ekte belirtilmemişse (bk. Madde 6.2) malzeme
şartnamesinde belirtilmelidir.
Deney parçasının kavrama uçları, deney cihazının hareketli çenelere uygun herhangi bir şekilde olabilir.
Deney parçasının ekseni yük uygulama ekseniyle aynı olmalıdır.
Gövde uzunluğu Lc, veya deney parçasında herhangi bir geçiş kavisi yoksa, kavrama uçları arasındaki
mesafe, her zaman ilk ölçü uzunluğu Lo’dan büyük olmalıdır.
6.1.3 İşlenmemiş deney parçaları

Deney parçası mamulün işlenmemiş bir uzunluğundan veya işlenmemiş bir deney çubuğundan
ibaretse, kavrama uçları arasındaki mesafe, kavrama işaretlerinin hareketli çenelerden makul bir
uzaklıkta bulunmasına yeterli olmalıdır (bk. Ek B – Ek E).
Ham döküm deney parçalarında kavrama uçları ile gövde arasına bir geçiş kavisi verilmelidir. Bu geçiş
kavisinin boyutları önemlidir ve mamul standardında belirtilmesi tavsiye edilir. Deney parçasının
kavrama uçları deney cihazının hareketli çenelere uygun herhangi bir şekilde olabilir. Gövde uzunluğu,
Lc, her zaman ilk ölçü uzunluğu, Lo’dan büyük olmalıdır.
6.2 Tipler
Ana deney parçası tipleri, Ek B'den Ek E'ye kadar ve Çizelge 2'de gösterildiği gibi şekil ve tiplerine göre
tanımlanmıştır. Daha başka tipte deney parçaları mamul standardlarında belirtilebilir.
Çizelge 2 – Mamul tipine göre ana deney parçası tipleri

Ölçüler mm’dir
Mamul tipi Karşılık gelen
Ek
Saclar – Levhalar - Yassılar Teller – Çubuklar – Profiller
Kalınlık Çap veya kenar

a
0,1 ≤ a < 3 – B
– <4 C
a≥3 ≥4 D
Borular E
6.3 Deney parçalarının hazırlanması

Deney parçaları çeşitli malzemeler için ilgili uluslararası standardların (örneğin ISO 377) hükümlerine
göre alınmalı ve hazırlanmalıdır.
7 İlk kesit alanının tayini

Deney parçasının ilgili boyutları, deney parçasının gövde uzunluğunun orta bölümünde, boyuna
eksenine dik, yeterli büyüklükte bir kesitte ölçülmelidir.
En az üç kesit tavsiye edilir.
İlk kesit alanı So, ortalama kesit alanıdır ve uygun boyutlardan alınan ölçümlerle hesaplanır.
Bu hesabın doğruluğu deney parçasının şekline ve niteliğine bağlıdır. Ek B – Ek E, değişik deney

parçaları için So’yu değerlendirme metotlarını tanımlar ve ölçme doğruluğu için teknik şartları içerir.
8 İlk ölçü uzunluğunun işaretlenmesi

İlk ölçü uzunluğu Lo’nun her iki ucu vaktinden önce kopmaya neden olabilecek çentiklerle değil, ince
işaret veya çiziklerle işaretlenir.
Orantılı deney parçalarında, hesaplanan ilk ölçü uzunluğu değeri, hesaplananla işaretlenen ölçü
uzunlukları farkının ilk ölçü uzunluğu Lo’nun % 10'undan düşük olması şartıyla en yakın 5 mm'nin
katlarına yuvarlatılır. İlk ölçü uzunluğu ± % 1 doğrulukla işaretlenmelidir.
Gövde uzunluğu Lc, örneğin, işlenmemiş deney parçalarındaki gibi, ilk ölçü uzunluğundan çok fazla
büyükse, üst üste binen bir dizi ölçü uzunluğu işaretlenebilir.
Bazı durumlarda deney parçasının yüzeyine, işaretlenen ölçü uzunlukları boyunca, uzunluk eksenine
paralel bir doğru çizilmesi yararlı olabilir.
9 Deney cihazının doğruluğu

Deney cihazının kuvvet ölçme sistemi ISO 7500’e uygun olarak Sınıf 1 veya daha iyi kalibre edilmelidir.
Deneme dayanımının (plastik veya toplam uzma) tayininde kullanılan ektansiyometre ISO 9513’e göre,
ilgili aralıkta Sınıf 1 veya daha iyi olmalıdır. Diğer (daha yüksek uzamalı) özellikler için ilgili aralıkta ISO
9513 Sınıf 2 ekstensometre kullanılabilir.
10 Deney şartları
10.1 Sıfır yük noktasının ayarlanması
Kuvvet ölçme sisteminin, deney cihazının yükleme takımının monte edilmesinden sonra ancak deney
parçası her iki ucundan kavranmadan önce sıfır ayarı yapılmalıdır. Sıfır ayarı yapıldıktan sonra kuvvet
ölçme sistemi deney sırasında hiçbir şekilde değiştirilemez.
Not - Bu metodun kullanılması bir yandan kuvvet ölçümünde kavrama sisteminin ağırlığının telafi
edilmesini sağlar, diğer yandan sıkıştırma işleminden kaynaklanan herhangi bir kuvvetin ölçümü
etkilememesini sağlar.
10.2 Kavrama metodu

Deney parçaları; kamalar, vidalı kıskaçlar, paralel yüzlü çeneler veya çengelli tutucular gibi uygun araçlarla
kavranmalıdır.
Eğilmeyi en aza indirmek amacıyla (daha fazla bilgi, örneğin ASTM E 1012[8]’de verilmiştir) yükün mümkün
olduğunca eksenel olarak uygulanmasını sağlayacak şekilde deney parçalarının tutulması için gerekli
önlemler alınmalıdır. Kırılgan malzemeler deneye tabi tutulacağı veya deneme dayanımı (plastik uzama),
deneme dayanımı (toplam uzama) ya da akma dayanımı tayin edileceği zaman bu husus özellikle
önemlidir.
Doğru bir deney parçası elde etmek ve deney parçasıyla kavrama düzeneğinin hizalanmasını sağlamak
için beklenen akma dayanımının % 5’ine karşılık gelen değeri aşmamak kaydıyla bir ön kuvvet uygulaması
yapılabilir.
Ön kuvvet uygulamasının etkilerini dikkate almak üzere uzamada bir düzeltme yapılmalıdır.
10.3 Gerinme hızı kontrolüne dayalı deney hızı (Metot A)
10.3.1 Genel
Metot A’da gerinme hızına duyarlı parametrelerin tayin edileceği anda deney hızındaki değişiklik ve deney
sonuçlarıyla ilgili ölçme belirsizliğinin en aza indirilmesi amaçlanmıştır.
Bu bölümde iki farklı tipte gerinme hızı kontrolü tanımlanmıştır. Birincisi bir ektansiyometreden elde edilen
verilerin geri beslenmesine dayanan, gerinme hızının kendisinin ( e& ) kontrolüdür. İkincisi, istenen
Le
gerinme hızının gövde uzunluğuyla çarpımına eşit bir hareketli çene ayrılma hızının kontrolüyle ulaşılan,
gövde uzunluğu boyunca tahmin edilen gerinme hızı kontrolüdür ( e& ).
Lc
Malzeme homojen deformasyon davranışı gösteriyor ve yük esas olarak sabit kalıyorsa gerinme hızı
( e& ) ve gövde uzunluğu boyunca tahmin edilen gerinme hızı ( e& ) yaklaşık olarak eşittir. Malzeme
Le Lc
süreksiz bir akma veya eğrisi testere dişine benzer bir akma gösteriyorsa (örneğin, akma sınırı uzama
aralığındaki bazı çelikler ve AlMg alaşımları ya da Portevine-Le Chatelier etkisi gibi testere dişine benzer
akma gösteren malzemeler) ya da boyun oluşuyorsa bu gerinme hızlarında faklılıklar ortaya çıkar. Kuvvet
uygulama hızı arttığında, tahmin edilen gerinme hızı, deney cihazının uygunluğu nedeniyle hedef gerinme
hızının epeyce altında olabilir.
Deney hızı aşağıdaki şartlara uygun olmalıdır:
a) ReH, Rp veya Rt tayini aralığına kadar ve tayin aralığı dâhil belirtilmiş gerinme hızı ( e& ) (bk. Madde
Le
3.7.1) uygulanmalıdır. Bu aralıkta, çekme deneyi cihazının uygunluğunun etkisini yok etmek üzere,
gerinme hızını hassas bir şekilde kontrol etmek için deney parçası üzerine sıkıca bağlanmış bir
ektansiyometre kullanılması gereklidir (Gerinme hızıyla kontrol edilemeyen deney cihazlarında, gövde
uzunluğu boyunca tahmin edilen gerinme hızıyla kontrolü ( e& ) dayanan bir işlem uygulanabilir).
Lc
b) Süreksiz akma sırasında, gövde uzunluğu boyunca tahmin edilen gerinme hızı e& , (bk. Madde 3.7.2)
Lc
uygulanmalıdır. Bu aralıkta, yerel akmanın ektansiyometre ölçü uzunluğu dışında meydana
gelebilecek olması nedeniyle, deney parçası üzerine bağlanmış bir ektansiyometre kullanılmasıyla
gerinme hızını kontrol etmek mümkün değildir. Gerekli olan gövde uzunluğu boyunca tahmin edilen
gerinme hızı bu aralıkta sabit bir hareketli çene ayrılma hızı νc (bk. Madde 3.7.3) kullanılarak yeterince
hassas bir şekilde korunabilir;
νc = Lc e& (1)
Lc
Burada;
e& L :Gövde uzunluğu boyunca tahmin edilen gerinme hızı;

c
Lc :Gövde uzunluğudur.
c) Rp veya Rt’yi ya da akma (bk. Madde 3.7.2) sonunu takip eden aralıkta e& veya e& kullanılabilir.
Le Lc
ektansiyometre ölçü uzunluğu dışında boyun oluşursa, ortaya çıkabilecek sorunlardan kaçınmak için
e& L ’nin kullanılması tavsiye edilir.
c
Madde 10.3.2, Madde 10.3.3 ve Madde 10.3.4’te belirtilen gerinme hızları ilgili malzeme özelliğinin tayini
sırasında korunmalıdır (ayrıca bk. Şekil 9).
Başka bir gerinme hızına veya başka bir kontrol moduna geçilmesi sırasında gerilme-gerinme eğrisinde
Rm, Ag veya Agt değerlerini (bk. Şekil 10) saptıracak bir süreksizliğe yol açılmamalıdır. Bu etki, hızlar
arasında uygun bir hızla kademeli olarak ve yavaş yavaş geçiş yapılarak azaltılabilir.
Çalışma sertleşmesi aralığında gerilme-gerinme eğrisinin biçimini gerinme hızı da etkiler. Deney hızı
dokümante edilmelidir (bk. Madde 10.6).
10.3.2 Üst akma dayanımı ReH, veya deneme dayanımı özellikleri Rp ve Rt’nin tayini için
gerinme hızı
Gerinme hızı e& , ReH veya Rp ya da Rt tayininine kadar (dâhil) mümkün olduğunca sabit tutulmalıdır. Bu
Le
malzeme özelliklerinin tayini sırasında gerinme hızı e& , aşağıdaki belirtilmiş aralıklardan birinde olmalıdır
Le
(bk. Ayrıca Şekil 9).
-1
Aralık 1: e& L = 0,000 07 s , ± % 20 toleransla
e
-1
Aralık 2: e& L = 0,000 25 s , ± % 20 toleransla (başka türlü belirtilmemişse tavsiye edilir)
e
Deney cihazı gerinme hızını doğrudan kontrol edemiyorsa, gövde uzunluğu boyunca tahmin edilen
gerinme hızı e& , başka bir deyişle sabit bir hareketli çene ayrılma hızı kullanılmalıdır. Bu hız Eşitlik (1)
Lc
kullanılarak hesaplanabilir.
Deney parçası üzerinde ortaya çıkan gerinme hızı, deney cihazı uygunluğunun hesaba katılmaması
nedeniyle belirtilmiş gerinme hızından daha düşüktür. Bununla ilgili bir açıklama Ek F’de verilmiştir.
10.3.3 Alt akma dayanımı ReL, ve yüzde akma sınırı uzaması Ae’nin tayini için gerinme hızı
Üst akma dayanımının (bk. Madde A.4.2) tayininin ardından, gövde uzunluğu boyunca tahmin edilen
gerinme hızı e& , süreksiz akma sona erinceye kadar aşağıdaki belirtilmiş aralıklardan birinde olmalıdır
Lc
(bk. Ayrıca Şekil 9).
10
-1
Aralık 2: e& L = 0,000 25 s , ± % 20 toleransla (ReL tayin edildiğinde tavsiye edilir)
c
-1
Aralık 3: e& L = 0,002 s , ± % 20 toleransla
c
10.3.4 Çekme dayanımı Rm, kopmadan sonraki yüzde uzama A, azami yükte yüzde toplam
uzama Agt, azami yükte yüzde plastik uzama Ag ve yüzde kesit daralması Z’nin tayini için
gerinme hızı
Gerekli akma/deneme dayanımı özelliklerinin tayininin ardından, gövde uzunluğu boyunca tahmin edilen
gerinme hızı e& , aşağıdaki belirtilmiş aralıklardan birinde olmalıdır (bk. Şekil 9).
Lc
-1
Aralık 2: e& L = 0,000 25 s , ± % 20 toleransla
c
-1
Aralık 3: e& L = 0,002 s , ± % 20 toleransla
c
-1
Aralık 4: e& L = 0,006 7 s , ± % 20 toleransla (± % 20 toleransla 0,4 min-1) (aksi belirtilmedikçe
c
tavsiye edilir).
Çekme deneyinin amacı sadece çekme dayanımını tayin etmekse, o zaman bütün deney süresince Aralık
3 veya Aralık 4’e göre gövde uzunluğu boyunca tahmin edilen gerinme hızı uygulanabilir.
10.4 Gerilme hızına dayalı deney hızı (Metot B)
10.4.1 Genel
Deney hızları, malzemenin niteliğine bağlı olarak aşağıdaki şartlara uygun olmalıdır. Aksi belirtilmedikçe,
belirtilmiş akma dayanımının yarısına eşit bir gerilmeye kadar uygun herhangi bir deney hızı kullanılabilir.
Bu noktanın üzerindeki deney hızları aşağıda belirtilmiştir.
10.4.2 Akma ve deneme dayanımları
10.4.2.1 Üst akma dayanımı, ReH

Deney cihazının hareketli çene ayrılma hızı, mümkün olduğunca sabit ve Çizelge 3’teki gerilme hızlarına
karşılık gelen sınırlar içinde tutulmalıdır.
Not – Bilgi için; elastiklik modülü 150 000 MPa’nın altındaki tipik malzemeler arasında magnezyum,
alüminyum alaşımları, pirinç ve titanyum sayılabilir. Elastiklik modülü 150 000 MPa’nın üstündeki
tipik malzemeler arasında ise dökme demir, çelik, tungsten ve nikel esaslı alaşımlar sayılabilir.
Çizelge 3 –Gerilme hızı
Malzemenin elastiklik modülü Gerilme hızı

E &
R
MPa MPa s-1
En az En çok
< 150 000 2 20
≥ 150 000 6 60
10.4.2.2 Alt akma dayanımı, ReL

Sadece alt akma dayanımı belirlenecekse, deney parçasının gövde uzunluğu boyunca akma sırasında
meydana gelen gerinme hızı 0,00025 s-1 ile 0,0025 s-1 arasında olmalıdır. Gövde uzunluğu boyunca
gerinme hızı mümkün olduğunca sabit tutulmalıdır. Bu hız doğrudan düzenlenemiyorsa, akma
başlamadan hemen önceki gerinme hızı düzenlenmeli ve akma tamamlanıncaya kadar deney cihazının
ayarları değiştirilmemelidir.
Elastik bölgedeki gerinme hızı hiçbir durumda Çizelge 3'te verilen azami değerleri geçemez.
11
10.4.2.3 Üst ve alt akma dayanımları, ReH ve ReL

Aynı deneyde hem alt hem üst akma dayanımları tayin edilecekse, alt akma dayanımının tespiti için
şartlar Madde 10.4.2.2'ye uygun olmalıdır.
10.4.2.4 Deneme dayanımı (plastik uzama) ve deneme dayanımı (toplam uzama), Rp ve Rt

Cihazın hareketli çenelerinin birbirinden ayrılma hızı elastik aralıkta Çizelge 3'te verilen gerilme
hızlarına karşılık gelen sınırlar içinde mümkün olduğunca sabit tutulmalıdır.
Plastik aralıkta deneme dayanmasına kadar ve deneme dayanmasında (plastik uzama veya toplam
uzama), gerinme hızı 0,0025 s-1 değerini geçmemelidir.
10.4.2.5 Hareketli çene ayrılma hızı

Deney cihazı gerinme hızını ölçemiyor ya da kontrol edemiyorsa, akma tamamlanıncaya kadar Çizelge 3’te
verilen gerilme hızına eşit bir hareketli çene ayrılma hızı kullanılmalıdır.
10.4.2.6 Çekme dayanımı Rm, kopmadan sonraki yüzde uzama A, azami yükte yüzde
toplam uzama Agt, azami yükte yüzde plastik uzama Ag ve yüzde kesit daralması Z
Gerekli akma/deneme dayanımı özelliklerinin tayininin ardından, deney hızı 0,008 s-1’i aşmayan bir
gerinme hızına (veya eş değeri hareketli çene ayrılma hızına) yükseltilmelidir.
Malzemenin sadece çekme dayanımı tayin edilecekse, bütün deney boyunca 0,008 s-1’i aşmayan tek
gerinme hızı kullanılabilir.
10.5 Metot ve hız seçimi

Aksine bir anlaşma yapılmadıkça, metot (A veya B) ve deney hızı seçimi, bu standardın şartlarına uygun
olması şartıyla, imalatçıya veya imalatçı tarafından yetkili kılınan deney laboratuvarının tercihine bırakılmıştır.
10.6 Seçilen deney şartlarının dokümante edilmesi

Deney kontrol modunu ve deney hızlarını kısaltılmış bir formda rapor etmek için, aşağıdaki kısaltma sistemi
kullanılabilir:
ISO 6892 Annn, veya ISO 6892 Bn
Burada, ‘A’, Metot A’nın (gerilme hızı kontrolü) ve ‘B’, Metot B’nin (gerilme hızını esas alan metot)
kullanıldığını anlatır. ‘nnn’ sembolleri Şekil 9’da tanımlandığı gibi, deneyin her aşaması boyunca kullanılan
hızları belirten 3 karaktere kadar bir seridir ve elastik yükleme sırasında seçilen gerilme hızını (MPa s-1
cinsinden) göstermek üzere ‘n’ ilave edilebilir.
ÖRNEK 1- TS ISO 6892-1: 2009 A224, Aralık 2, 2, 4’ü kullanan, gerinme kontrolüne dayanan bir deneyi
tanımlar.
ÖRNEK 2- TS ISO 6892-1: 2009 B30, 30 MPa s-1 lik anma gerilme hızında yapılan, gerinme hızına dayanan
bir deneyi tanımlar.
ÖRNEK 3- TS ISO 6892-1: 2009 B, Çizelge 3’e uygun anma gerilme hızında yapılan, gerinme hızına
dayanan bir deneyi tanımlar.
11 Üst akma dayanımının tayini

ReH yük-uzama eğrisinden veya tepe yükü göstergesinden tayin edilebilir ve yükteki ilk düşüşten önceki
azami gerilme değeri olarak tanımlanır. Azami gerilme değeri, yükün deney parçasının ilk kesit alanı S0’ya
bölünmesi suretiyle elde edilir (bk. Şekil 2).
12 Alt akma dayanımının tayini

ReL yük-uzama eğrisinden tayin edilir ve başlangıçtaki geçici etkiler ihmal edilerek, plastik akma sırasındaki
en düşük gerilme değeri olarak tanımlanır. En düşük gerilme değeri, yükün deney parçasının ilk kesit alanı
S0’ya bölünmesi suretiyle elde edilir (bk. Şekil 2).
Deney performansı için ReL, başlangıçtaki geçici etkiler ihmal edilerek ReH’den sonraki ilk % 0,25 gerinme
içindeki en düşük gerilme olarak rapor edilir. ReL’nin tayininden sonra bu metotla deney hızı Madde 10.3.4’e
uygun olarak artırılır. Bu daha kısa metodun kullanıldığı deney raporunda belirtilmelidir.
12
Not – Bu Madde sadece akma gösteren malzemelere ve Ae tayin edilmeyecekse uygulanır.
13 Deneme dayanımının tayini, plastik uzama

13.1 Rp, yük-uzama eğrisinden, eğrinin doğrusal kısmına bir paralel çizilerek ve önceden saptanmış
plastik yüzde uzamaya, örneğin % 0,2’ye eş değer bir mesafede tayin edilir. Bu doğrunun eğriyi kestiği nokta
istenen deneme dayanımı plastik uzamasına karşılık gelen yükü verir. Bu sonuncusu, yükün deney
parçasının ilk kesit alanı So’ya bölünmesi suretiyle elde edilir (bk. Şekil 3).
Yük-uzama eğrisinin düz kısmı açıkça tanımlanamıyor, dolayısıyla yeterli kesinlikte paralel çizgi
çizilemiyorsa, aşağıdaki yöntemin kullanılması tavsiye edilir (bk. Şekil 6).
Yük, varsayılan deneme dayanımı aşıldığında, elde edilen yükün % 10’una eşit bir değere düşürülür. Bundan
sonra, ilk elde edilen değer aşılıncaya kadar yeniden artırılır. İstenen deneme dayanımını tayin etmek için
histerezis çevrimi içinden bir doğru çizilir. Sonra, eğrinin düzeltilmiş orijininden, apsis üzerinde ölçüldüğünde
belirtilmiş plastik yüzde uyamaya eşit bir mesafeden buna paralel ikinci bir doğru çizilir. Bu paralel doğruyla
yük-uzama eğrisinin kesiştiği nokta deneme dayanımına karşılık gelen yükü verir. Bu sonuncusu, yükün
deney parçasının ilk kesit alanı So’ya bölünmesi suretiyle elde edilir (bk. Şekil 6).
Not 1 – Yük-uzama eğrisinin düzeltilmiş orijinini tarif etmek için birçok metot kullanılabilir. Bu metotlardan
birisi, histerezis çevrimiyle tayin edilen doğruya yük-uzama eğrisine teğet geçecek şekilde bir
paralel doğru çizmektir. Bu doğrunun apsisi kestiği nokta yük-uzama eğrisinin düzeltilmiş orijinidir
(bk. Şekil 6).
Not 2 – Yükteki düşüşün başlama noktasında plastik gerinme, belirtilmiş plastik uzama Rp’nin çok az
üstündedir. Daha yüksek gerinme değerlerindeki başlama noktaları histerezis çevriminden geçen
doğrunun eğimini azaltır.
Not 3 – Mamul standardında belirtilmemiş ya da müşteriyle üzerinde anlaşmaya varılmamışsa, süreksiz

akmadan sonra denem dayanımının tayin edilmesi uygun olmaz.
13.2 Bu özellik yük-uzama eğrisi çizmeksizin, otomatik cihazlar (mikroişlemci, vb.) kullanılarak elde
edilebilir. Bk. Ek A.
Not – Bir başka işe yara metot GB/T 228[12]’de tarif edilmiştir.
14 Deneme dayanımının tayini, toplam uzama

14.1 Rt, yük-uzama eğrisinin üzerinde, Madde 10.2 dikkate alınmak suretiyle, önceden saptanmış toplam
yüzde uzamaya eş değer bir mesafeden ordinat eksenine (yük ekseni) bir paralel çizilerek tayin edilir. Bu
doğrunun eğriyi kestiği nokta istenen deneme dayanımına karşılık gelen yükü verir. Bu sonuncusu, yükün
deney parçasının ilk kesit alanı So’ya bölünmesi suretiyle elde edilir (bk. Şekil 4).
14.2 Bu özellik yük-uzama eğrisi çizmeksizin, otomatik cihazlar (mikroişlemci, vb.) kullanılarak elde
edilebilir (Bk. Ek A).
15 Kalıcı deformasyon dayanımını doğrulama metodu

Deney parçası 10 s – 12 s süreyle belirtilmiş bir gerilmeye karşılık gelen yüke maruz bırakılır. Bu yük,
belirtilmiş gerilmenin deney parçasının ilk kesit alanı So’yla çarpılmasıyla bulunur. Yükün kaldırılmasından
sonra, kalıcı deformasyon uzamasının ilk ölçü uzunluğu için belirtilmiş yüzdeden fazla olmadığı doğrulanır,
bk. Şekil 5.
Not – Bu husus, normal olarak standart bir çekme deneyinin parçası olarak yapılmayan bir geçer/geçmez
deneyidir. Deney parçasına uygulanacak yük ve kabul edilebilir kalıcı deformasyon uzaması ya
mamul şartnamesi ya da deneyi isteyen kişi tarafından belirlenir. Örnek: “Rr0,5 = 750 MPa Geçer”
ibaresi, deney parçasına 750 MPa değerinde bir gerilme uygulandığını ve sonuçta ortaya çıkan kalıcı
deformasyonun % 0,5 veya daha az olduğu anlamına gelir.
13
16 Yüzde akma sınırı uzamasının tayini

Süreksiz akma gösteren malzemelerde Ae değeri yük-uzama eğrisinden, ReH’deki uzamayı homojen çalışma
sertleşmesinin başlangıcındaki uzamadan çıkarmak suretiyle tayin edilir. Homojen çalışma sertleşmesinin
başlangıcındaki uzama son lokal asgari noktadan geçen yatay bir çizgi ile veya homojen çalışma
sertleşmesinden önceki akma aralığından geçen bir regresyon doğrusu ile homojen çalışma sertleşmesinin
başlangıcında oluşan eğrinin azami eğimine karşılık gelen doğrunun kesişim noktası olarak tarif edilir (bk.
Şekil 7). Bu, ektansiyometre ölçü uzunluğu Le’nin bir yüzdesi olarak ifade edilir.
Kullanılan metot [bak. Şekil 7 a) veya b)] deney raporunda dokümante edilmelidir.
17 Azami yükte yüzde plastik uzama tayini

Metot, bir ektansiyometre ile elde edilmiş yük-uzma eğrisi üzerinde azami yükteki uzamayı tayin etmekten ve
bu değerden elastik gerinmeyi çıkarmaktan ibarettir.
Azami yükteki yüzde plastik uzama Ag, Eşitlik 2’den hesaplanır:
 ∆L m Rm 
Ag =  − x 100  (2)
 L mE 
 e 
Burada;
Le :Ektansiyometre ölçü uzunluğu;
mE :Gerilme-yüzde uzama eğrisinin elastik kısmının eğimi;
Rm :Çekme dayanımı;
∆Lm :Azami yükteki uzama
dır.
Not – Azami yükte gerilme-uzama eğrisinin düzlük gösterdiği malzemelerde, azami yükteki yüzde plastik
uzama düzlüğün orta noktasındaki uzamadır, bk, Şekil 1.
18 Azami yükte yüzde toplam uzama tayini

Metot, bir ektansiyometre ile elde edilmiş yük-uzma eğrisi üzerinde azami yükteki uzamayı tayin etmekten
ibarettir.
Azami yükteki yüzde plastik uzama Agt, Eşitlik 3’ten hesaplanır:
∆L m
A gt = x 100 (3)
Le
Burada;
∆Lm :Azami yükteki uzama
dır.
Not – Azami yükte gerilme-uzama eğrisinin düzlük gösterdiği malzemelerde, azami yükteki yüzde toplam
uzama düzlüğün orta noktasındaki uzamadır, bk, Şekil 1.
19 Kopmadaki yüzde toplam uzamanın tayini

Metot, bir ektansiyometre ile elde edilmiş yük-uzama eğrisi üzerinde kopmadaki uzamayı tayin etmekten ibarettir.
Kopmadaki yüzde toplam uzama At, Eşitlik 4’ten hesaplanır:
∆L f
At = x 100 (4)
Le
Burada;
∆Lf :Kopmadaki uzama
dır.
14
20 Kopmadan sonraki yüzde uzamanın tayini

20.1 Kopmadan sonraki yüzde uzama, Madde 3.4.2’de verilen tarife göre tayin edilmelidir.
Bu amaçla, deney parçasının kırılmış iki parçası eksenleri aynı doğrultuda olacak şekilde dikkatle yeniden bir
araya getirilir.
Son ölçü uzunluğu ölçülürken kırık deney parçalarını uygun bir şekilde bir araya getirmek için özel önlemler
alınmalıdır. Kesiti küçük ve uzama değerleri düşük deney parçalarında bu özellikle önemlidir.
Kopmadan sonraki yüzde uzama A, Eşitlik (5)’ten hesaplanır:

L − Lo
A= u x 100 (5)
Lo
Burada;
LO :İlk ölçü uzunluğu;
Lu :Kopmadan sonraki son ölçü uzunluğu
dur.
Kopmadan sonraki uzama, Lu – Lo, yeterli çözünürlüğe sahip bir ölçüm cihazı kullanılarak en yakın 0,25 mm
veya daha iyi bir yaklaşımla tayin edilmelidir.
Belirtilmiş asgari yüzde uzama % 5’ten küçükse, özel önlemlerin alınması tavsiye edilir (bk. Ek G). Bu tayinin
sonucu sadece kırıkla en yakın ölçü işareti arasındaki mesafe Lo/3’ten küçükse geçerlidir. Bununla birlikte,
kopmadan sonraki uzama belirtilmiş değere eşit veya daha büyükse, ölçüm, kırığın konumundan bağımsız
olarak geçerlidir.
20.2 Kopmadaki uzama bir ektansiyometre kullanılarak ölçüldüğünde, ölçü uzunluklarını işaretlemek
gerekmez. Uzama, kopmadaki toplam uzama olarak ölçülür, dolayısıyla kopmadan sonraki yüzde uzamayı
elde etmek için elastik uzamayı bu değerden çıkarmak gerekir. Manuel metotla elde edilen sonuçlarla
karşılaştırılabilir sonuçlar elde etmek için ilave ayarlamalar (örneğin, daha yüksek ektansiyometre bant
genişliği, bk. Madde A.3.2) yapılabilir.
Bu tayinin sonuçları ancak kopma ve lokal uzama (boyun oluşumu) ektansiyometre ölçü uzunluğu Le,
sınırları içinde meydana gelirse geçerlidir. Kopmadan sonraki uzama belirtilmiş değere eşit veya daha
büyükse, ölçüm, kırığın konumundan bağımsız olarak geçerlidir.
Mamul standardı kopmadan sonraki yüzde uzama tayinini belirli bir ölçü uzunluğu için tanımlıyorsa,
ektansiyometre ölçü uzunluğu bu uzunluğa eşit olmalıdır.
20.3 Uzama, sabit bir uzunluk üzerinde ölçülürse, bu uzunluk, deneylerin başlamasından önce anlaşmaya
varıldığı gibi (örneğin, ISO 2566-1 ve ISO 2566’daki gibi) çevrim formülleri veya çizelgeleri kullanılarak
orantılı ölçü uzunluğuna çevrilebilir.
Not – Yüzde uzama karşılaştırmaları ancak ölçü uzunluğu veya ektansiyometre ölçü uzunluğu, deney
parçasının biçimi ve kesit alanı aynı olduğunda veya orantı katsayısı k, aynı olduğunda mümkündür.
21 Yüzde kesit daralmasının tayini

Yüzde kesit daralması Madde 3.8’de verilen tarife göre tayin edilmelidir.
Gerekliyse, deney parçasının kırılmış iki parçası eksenleri aynı doğrultuda olacak şekilde dikkatle yeniden bir
araya getirilir.
15
Yüzde kesit daralması, Z, Eşitlik 6’dan hesaplanmalıdır:
S o − Su
Z= x 100 (6)
So
Burada;
So :Gövdenin ilk kesit alanı;
Su :Kopmadan sonraki asgari kesit alanı
dır.
Su ± % 2 doğrulukla ölçülmelidir (bk. Şekil 13).
Not – Küçük çaplı yuvarlak deney parçalarında veya daha başka geometrilere sahip deney parçalarında
Su’nun ± % 2 doğrulukla ölçülmesi mümkün olmayabilir.
22 Deney raporu
Deney raporu, taraflar arasında başka türlü bir anlaşmaya varılmadıkça, en azından aşağıdaki bilgileri
içermelidir:
a) Bu standarda, Madde 10.6’da belirtilen deney şartları bilgisiyle genişletilmiş atıf, örneğin TS ISO 6892-1:
2009 A224;
b) Deney parçasının tanıtılması;
c) Belirtilmiş malzeme, biliniyorsa;
d) Deney parçasının tipi;
e) Deney numunesinden alınan deney parçasının yeri ve yönü, biliniyorsa;
f) Deney kontrol modu/modları veya deney hızı aralığı/aralıkları, tavsiye edilen metotlardan ve Madde 10.3
ve Madde 10.4’te verilen değerlerden farklıysa (bk. Madde 10.6);
g) Deney sonuçları.
Mamul standardlarında aksi belirtilmemişse, sonuçlar aşağıdaki veya daha iyi hassasiyetlerle
yuvarlatılmalıdır:
– Dayanım değerleri, megapascal cinsinden, en yakın tam sayıya;
– Yüzde akma sınırı uzama değerleri Ae, en yakın % 0,1’e;
– Bütün diğer yüzde uzama veya uzama değerleri en yakın % 0,5’e;
– Yüzde kesit daralması Z, en yakın % 1’e.
23 Belirsizliğin ölçülmesi
23.1 Genel
Ölçme belirsizliğinin analizi, ölçülen değerlerin ana tutarsızlık nedenlerini belirlemek için çok yararlıdır.
Mamul standardları ve malzeme özelliği veri tabanları bu standardı esas almaktadır ve bu standardın daha
önceki baskıları ölçme belirsizliği analizlerinden çok yararlanmıştır. Bu yüzden ölçme belirsizliği için daha ileri
ayarlamalar uygulamak ve uyumlu mamullerin reddedilmesi riskine girmek yersiz olacaktır. Bu nedenle, bu
işlemi izleyerek elde edilen belirsizlik tahminleri, müşteri tarafından özellikle başka türlü talimat verilmedikçe,
sadece bilgi amaçlıdır.
23.2 Deney şartları

Bu standardda tanımlanan deney şartları ve sınırları, müşteri tarafından aksine bir talimat verilmedikçe,
ölçme belirsizliğini hesaba almak üzere ayarlanmamalıdır.
23.3 Deney sonuçları

Tahmin edilen ölçme belirsizlikleri, müşteri tarafından aksine bir talimat verilmedikçe, mamul şartnamesine
uygunluğu değerlendirmek amacıyla, ölçülen sonuçlarla birleştirilmemelidir..
Belirsizlik hususunda, metrolojik parametrelere ve bir grup çelik ve alüminyum alaşım üzerinde laboratuvarlar
arası deneylerden elde edilen sonuçlarla ilgili belirsizlik tayini için bir kılavuz sağlayan Ek J ve Ek K’ya
bakılmalıdır.
16
Açıklama
A :Kopmadan sonraki yüzde uzama [ektansiyometre sinyalinden veya doğrudan deney parçasından tayin
edilen (bk. Madde 20.1)]
Ag :Azami yükte yüzde plastik uzama
Agt :Azami yükte yüzde toplam uzama
At :Kopmadan sonraki yüzde toplam uzama
e :Yüzde uzama
mE :Yük-yüzde uzama eğrisinin plastik kısmının eğimi
R :Gerilme
Rm :Çekme dayanımı
∆e :Düz kısmın uzunluğu (Ag’nin tayini için bk. Madde 17; Agt tayini için bk. Madde 18)
Şekil 1 – Uzama tarifleri
17
Açıklama
e Yüzde uzama
R Gerilme
ReH Üst akma dayanımı
ReL Alt akma dayanımı
a Başlangıç geçiş etkisi
Şekil 2 – Farklı eğri tipleri için üst ve alt akma dayanım örnekleri
18
Açıklama
e Yüzde uzama
ep Belirtilmiş yüzde plastik uzama
R Gerilme
Rp Deneme dayanımı, plastik uzama
Şekil 3 – Deneme dayanımı, plastik uzama, Rp (bk. Madde 13.1)
Açıklama
e Yüzde uzama
et Yüzde toplam uzama
R Gerilme
Rt Deneme dayanımı, toplam uzama
Şekil 4 – Deneme dayanımı, toplam uzama Rt
19
Açıklama
e Yüzde uzama
er Yüzde kalıcı deformasyon uzaması
R Gerilme
Rr Belirtilmiş kalıcı deformasyon dayanımı
Şekil 5 – Kalıcı deformasyon dayanımı Rr
Açıklama
e Yüzde uzama
ep Belirtilmiş yüzde plastik uzama
R Gerilme
Rp Deneme dayanımı, plastik uzama
Şekil 6 – Deneme dayanımı, plastik uzama Rp, alternatif metot (bk. Madde 13.1)
20
a) Yatay çizgi metodu b) Regresyon metodu
Açıklama
Ae Yüzde akma sınırı uzaması
e Yüzde uzama
R Gerilme
a Homojen çalışma sertleşmesinin başlamasından önce son lokal asgari noktadan geçen yatay doğru.
b Homojen çalışma sertleşmesinin başlamasından önce akma aralığından geçen regresyon doğrusu.
c Homojen çalışma sertleşmesinin başlangıcında oluşan eğrinin en yüksek eğimine karşılık gelen
doğru.
Şekil 7 – Yüzde akma sınırı uzaması Ae, için çeşitli değerlendirme metotları
21
c) Özel gerilme-yüzde uzama davranışı durumu a

Açıklama
e Yüzde uzama
R Gerilme
Rm Çekme dayanımı
a
Bu davranışı gösteren malzemeler için bu standarda göre bir çekme dayanımı tarif edilmemiştir.
Gerekliyse, ilgili taraflar arasında özel anlaşmalar yapılabilir.
Şekil 8 – Çekme dayanımı Rm, için çeşitli gerilme-uzama eğrisi tipleri
22
a) Metot A b) Metot B
Açıklama
ė Gerinme hızı
Ŕ Gerilme hızı
t Çekme deneyi zaman ilerleyişi
tc Hareketli çene kontrol süresi
tec Ektansiyometre kontrol süresi veya hareketli çene kontrol süresi
tel Listelenmiş parametrelerin tayini için zaman aralığı (elastik davranış) (parametrelerin anlamları için
bk. Çizelge 1)
tf Listelenmiş parametrelerin tayini için zaman aralığı (genellikle kopmaya kadar) (parametrelerin
anlamları için bk. Çizelge 1)
tpl Listelenmiş parametrelerin tayini için zaman aralığı (plastik davranış) (parametrelerin anlamları için
bk. Çizelge 1)
1 Aralık 1: ė = 0,000 07 s-1, ± % 20’lik göreceli toleransla
2 Aralık 2: ė = 0,000 25 s-1, ± % 20’lik göreceli toleransla
3 Aralık 3: ė = 0,002 s-1, ± % 20’lik göreceli toleransla
4 Aralık 4: ė = 0,006 7 s-1, ± % 20’lik göreceli toleransla (0,4 min -1, ± % 20’lik göreceli
toleransla)
a
Tavsiye edilen
b
Deney cihazı gerinme hızını ölçemiyor ya da kontrol edemiyorsa, düşük hızlara genişletilmiş aralık
(bk. Madde 10.4.2.5)
Not – Metot B için elastik aralıktaki gerinme hızı 210 000 MPa’lık bir Young modülü (çelik) kullanılarak
hesaplanır.
Şekil 9 - Çekme deneyi sırasında kullanılacak gerinme hızlarının açıklaması,

ReH, ReL, Rp, Rt, Rm, Ag, Agt, A, At ve Z tayin ediliyorsa
23
Açıklama
ė Gerinme hızı
R& Gerilme hızı
a
Ani gerinme hızı artışından kaynaklanan sahte değer
b
Gerinme hızı ansızın yükseldiğinde gerilme-gerinme davranışı
Not – Parametrelerin tarifleri için bk. Çizelge 1.
Şekil 10 – Gerilme-gerinme eğrisinde kabul edilemez süreksizliğin açıklaması
a) Deneyden önce
b) Deneyden sonra
Açıklama
ao Yassı bir deney parçasının ilk kalınlığı veya bir borunun ilk et kalınlığı
bo Yassı bir deney parçasının ilk gövde genişliği
Lc Gövde uzunluğu
Lo İlk ölçü uzunluğu
Lt Deney parçasının toplam uzunluğu
Lu Kopmadan sonraki son ölçü uzunluğu
So Gövdenin ilk kesit alanı
1 Kavranman uçlar
Not – Deney parçası kafalarının şekilleri sadece yol gösterme amaçlı verilmiştir.
Şekil 11 – Dikdörtgen kesitli, makinede işlenmiş deney parçaları (bk. Ek B ve Ek D)
24
Açıklama
So İlk kesit alanı
Şekil 12 – Makinede işlenmemiş bir kısım içeren deney parçaları (bk. Ek C)
25
a) Deneyden önce
b) Deneyden sonra
Açıklama
do Yuvarlak kesitli bir deney parçasının ilk gövde çapı
Lc Gövde uzunluğu
Su Kopmadan sonraki en küçük kesit alanı
Şekil 13 – Yuvarlak kesitli, makinede işlenmiş deney parçaları (bk. Ek D)
26
a) Deneyden önce
b) Deneyden sonra
Açıklama
ao Borunun ilk et kalınlığı
Do Borunun ilk dış çapı
1 Kavranmış uçlar
Şekil 14 – Bir boy boru içeren deney parçaları (bk. Ek E)
27
a) Deneyden önce
b) Deneyden sonra
Açıklama
ao Borunun ilk et kalınlığı
bo Borudan uzunlamasına alınmış şeridin ilk ortalama genişliği
Lc Gövde uzunluğu
1 Kavranan uçlar
Şekil 15 – Bir borudan kesilmiş deney parçası (bk. Ek E)
28
Ek A
(Bilgi için)
Bilgisayar kontrollü çekme deneyi cihazlarıyla ilgili tavsiyeler
A.1 Genel
Bu ek, bilgisayar kontrollü bir çekme deneyi cihazı kullanarak mekanik özelliklerin tayini hususunda ilave
tavsiyeler içerir. Özellikle, yazılım programları ve deney şartlarında dikkate alınması gereken tavsiyeleri
kapsar.
Bu tavsiyeler tasarımla, cihazda kullanılacak yazılımla, yazılımın geçerli kılınmasıyla ve çekme deneyinin
yapılış şartlarıyla ilgilidir.
A.2 Terimler ve tarifler

Bu ekin amaçları bakımından aşağıdaki tarif geçerlidir.
A.2.1 Bilgisayar kontrollü çekme deneyi cihazı

Deneyin kontrolünün, izlenmesinin, ölçmelerin ve veri işlenmesinin bir bilgisayarla yapıldığı cihaz
A.3 Çekme deneyi cihazı
A.3.1 Tasarım
Cihaz, yazılım tarafından işlenmemiş analog sinyaller veren çıktılar sağlayacak şekilde tasarımlanmıştır.
Böyle çıktılar temin edilmezse, cihazın imalatçısı ham dijital verileri ve bu verilerin nasıl alınıp, yazılım
tarafından nasıl işlendiğine ilişkin bilgi vermelidir. Yük, uzama, hareketli çenelerin ayrılma hızı, zaman ve
deney parçası boyutlarına ilişkin veriler temel SI birimleri cinsinden verilmelidir. Uygun veri dosyalarının
formatına ilişkin bir örnek Şekil A.1’de verilmiştir.
29
Açıklama
A Başlık
B Deney parametreleri ve numune boyutları
C Veriler
Şekil A.1 – Uygun veri dosyalarının formatına ilişkin örnek
A.3.2 Veri alma sıklığı

Ölçme kanallarının her birinin frekans bant genişliği ve veri alma sıklığı ölçülecek malzeme özelliklerini
kaydetmek için yeterince yüksek olmalıdır. Örneğin, ReH’yi elde etmek üzere, asgari numune alma sıklığını
(fenaz) s-1 cinsinden tayin etmek için Eşitlik (A.1) kullanılabilir.
e& E
fenaz = x 100 (A.1)
R eHq
Burada;
ė Gerinme hızı, s-1;
E Elastiklik modülü, MPa;
ReH Üst akma dayanımı, MPa;
q Deney cihazının göreceli kuvvet ölçme doğruluğunun hatası (ISO 7500-1’e göre), %
dir.
30
Eşitlik (A.1)’de ReH’nin seçimi, onun deney sırasında geçici bir özelliğe karşılık geliyor olması gerçeğinden
kaynaklanır. Deneye tabi tutulan malzeme akma göstermiyorsa deneme dayanımı Rp0,2 kullanılmalıdır.
Gerekli asgari numune alma sıklığı bu durumda yarıya indirilebilir.
Metot B (gerilme hızını esas alan) kullanılıyorsa, asgari numune alma sıklığı Eşitlik (A.2) kullanılarak
hesaplanmalıdır.
R&
fenaz = x 100 (A.2)
R eHq
& saniyede megapascal cinsinden gerilme hızıdır.
Burada, R
A.4 Mekanik özelliklerin tayini
A.4.1 Genel
Cihazın yazılım programı ile ilgili aşağıdaki şartlar dikkate alınmalıdır.
A.4.2 Üst akma dayanımı

ReH (Madde 3.10.2.1) yükün en azından % 0,5 azalmasından ve ardından % 0,05’ten az olmayan bir
gerinme aralığında daha önceki azami yükü aşmadığı bölgeden önceki en yüksek yük değerine karşılık
gelen gerilme olarak kabul edilir.
A.4.3 Plastik uzamadaki deneme dayanımı ve toplam uzamadaki deneme dayanımı

Rp (Madde 3.10.3) ve Rt (Madde 3.10.4) eğri üzerindeki komşu noktalar arasında enterpolasyon yapılarak
tayin edilebilir.
A.4.4 Azami yükteki yüzde toplam uzama

Agt (bk. Madde 3.6.4 ve Şekil 1) akma olayından sonra gerilme-gerinme eğrisinin en yüksek değerine karşılık
gelen toplam uzama olarak kabul edilmelidir.
A.4.5 Azami yükteki yüzde plastik uzama

Rg (bk. Madde 3.6.5 ve Şekil 1) akma olayından sonra gerilme-gerinme eğrisinin en yüksek değerine karşılık
gelen plastik uzama olarak kabul edilmelidir.
Bazı malzemeler için, çok terimli regresyon tavsiye edilen durumda gerilme-gerinme eğrisinin yumuşatılması
gereklidir. Yumuşatma aralığı sonuç üzerinde etkili olabilir. Yumuşatılmış eğri, orijinal gerilme-gerinme
eğrisinin ilgili kısmını makul bir şekilde temsil etmelidir.
A.4.6 Kopmadaki yüzde uzama
A.4.6.1 At, Şekil A.2’deki kopma tarifine başvurularak tayin edilir.
Kopmanın, art arda gelen iki nokta arasındaki yük azaldığında meydana geldiği kabul edilir:
a) Daha önceki iki noktanın değerleri arasındaki fark, beş defadan fazla azami çekme dayanımının
% 2’sinden fazla düşüş gösterdiğinde;
b) Azami çekme dayanımının % 2’sinden daha düşük olduğunda.
Deney parçasının koptuğunu anlamanın bir başka uygun yolu deney parçasından geçen gerilimin veya
elektrik akımının izlenmesidir. Akımın kesilmesinden hemen önce ölçülen değerler kopma değerleri olarak
alınır.
31
Açıklama
F Yük
Fm Azami yük
Fn+1 Ölçme noktası n+1’deki yük
∆Fn,n-1 Ölçme noktası n ile n-1 arasındaki yük farkı
∆Fn+1,n Ölçme noktası n+1 ile n arasındaki yük farkı
t Zaman
1 Kopma
○ Veri noktası
Kopma kriteri
∆Fn+1,n > 5 ∆Fn,n−1
ve/veya
Fn+1 < 0,02Fm
Şekil A.2 – Deney parçasınının kopmasının tarifi için grafiksel gösterim
A.4.6.2 Ektansiyometre kullanılırken ve kopma meydana gelinceye kadar uzama ölçülürse, değerlendirme
Şekil A.2’deki 1 noktasında yapılır.
A.4.6.3 Ektansiyometre kaldırılır ve/veya uzama ölçümü kopma olmadan önce ancak azami yük Fm’ den
sonra kesintiye uğrarsa, ektansiyometrenin kaldırılmasıyla kopma arasındaki ilave uzamanın tayini için
hareketli çenelerin ayrılma hızının kullanılması kabul edilebilir. Kullanılan metot doğrulanabilmelidir.
A.4.7 Eğri eğiminin elastik aralıkta ölçülmesi

Bilinmeyen özellikteki deney parçaları için geçerli olabilmesi için, kullanılan metot, gerilme sınırı mamul
standardında tanımlanmış veya deneyin tarafları arasında anlaşmayla belirlenmiş olmadıkça önceden
belirlenmiş bir gerilme sınırına dayanmamalıdır.
Değişken eğimli bölüm hesaplamalarının dayandığı metotlar en elverişli metotlardır. Parametreler şunlardır:
a) Değişken bölümün uzunluğu (kullanılan noktaların sayısı);

b) Eğrinin eğimini tayin etmek için referans olarak seçilen eşitlik.
Elastik aralıkta eğrinin eğimi aşağıdaki şartlar yerine getirildiğinde aralığın ortalama eğimine karşılık gelir:
c) Değişken bölümün eğimi sabittir;

32
d) Seçilen aralık temsili niteliktedir.
Her halükarda, elastik aralıkta eğrinin eğimini temsil etmeyen değerlerin seçilmesini ihtimal dışı bırakmak için
ilgili aralık sınırlarını kullanıcının seçmesi tavsiye edilir.
Bu metoda ve diğer kabul edilebilir metotlara yapılan atıflar [5], [17], [18], [19 ] nolu referanslarda verilmiştir.
Rp0,2’nin değerlendirilmesi için tavsiye edilen elastik çizginin eğimini tayin metodu (Referans [20]):
– Doğrusal aralığın doğrusal regresyonu;

– Alt limit: Rp0,2’nin - % 10’u;
– Üst limit: Rp0,2’nin - % 50’si;
– Rp0,2 için daha kesin veri elde etmek için, elastik çizgi kontrol edilmeli ve gerekirse daha başka limitlerle
yeniden hesaplanmalıdır.
A.5 Çekme özelliklerinin tayini için yazılımın onaylanması

Çeşitli malzeme özelliklerini tayin etmek için deney sisteminde kullanılan metotların etkinliği analog veya
sayısal veriler kullanılarak yapılan çizimlerden inceleme/hesaplama yoluyla geleneksel bir şekilde tayin
edilen sonuçların karşılaştırılmasıyla kontrol edilebilir. Doğrudan cihazın transdüserlerinden veya
yükselticilerinden elde edilen veriler frekans bant genişliği, veri alma sıklığı ve belirsizliği en azından
bilgisayarla hesaplanan sonuçlarda kullanılanlara eşit bir cihaz kullanılarak toplanmalı ve işlenmelidir.
Bilgisayarla belirlenen değerle aynı deney parçası üzerinde manuel olarak tayin edilen değer arasındaki fark
küçükse bilgisayarla işlemenin doğruluğuna güvenilebilir. Bu farkların kabul edilebilirliğini değerlendirme
amacı bakımından benzer beş deney parçası deneye tabi tutulmalı ve ilgili her özellik için ortalama fark
Çizelge A.1’de gösterilen limitler dâhilinde olmalıdır.
Not 1 – Bu işlem, sadece cihazın belirli bir deney parçası biçimi, malzeme ve deney şartları için malzeme
özelliklerini bulduğunu doğrular. Deneye tabi tutulan malzemenin özelliklerinin doğru ya da amaca
uygun olduğu hususunda güven sağlamaz.
Başka metotlar, örneğin kabul edilebilir bir güvenilirlik seviyesiyle bilinen bir malzemeden elde edilen
önceden belirlenmiş bir dizi veri dâhil ediliyorsa, bunlar yukarıda sözü edilen ve Çizelge A.1’de verilen
şartları karşılamalıdır.
Not 2 – AB’nin desteklediği TENSTAND projesinin (GBRD-CT-2000-00412) bir parçası olarak, yazılımın
onaylanmasında kullanılabilecek üzerinde anlaşmaya varılmış çekme özelliği değerlerini sağlayan
ASCII veri dosyaları üretilmiştir. [Bunlar http://www.npl.co.uk/tenstand (2009-07-23)’de mevcuttur]
Daha fazla ayrıntı Referans [21] ve Referans [22]’de verilmiştir.
33
Çizelge A.1 – Bilgisayarla ve manuel olarak elde edilen sonuçlar arasındaki kabul edilebilir azami farklar
Da sb
Parametre c c c
Göreceli Mutlak Göreceli Mutlak c
Rp0,2 ≤ % 0,5 2 MPa ≤ % 0,35 2 MPa
Rp1 ≤ % 0,5 2 MPa ≤ % 0,35 2 MPa
ReH ≤%1 4 MPa ≤ % 0,35 2 MPa
ReL ≤ % 0,5 2 MPa ≤ % 0,35 2 MPa
Rm ≤ % 0,5 2 MPa ≤ % 0,35 2 MPa
A – ≤%2 – ≤%2
a 1 n
D= ∑D
n i =1 i
b
s=
1 n
(
∑ Di − D
2
)
n − 1 i=1
Burada;
Di Bir deney parçası için manuel değerlendirme Hi, ile bilgisayar değerlendirmesi Ri, arasındaki
farktır (Di = Hi – Ri).
n Bir deney numunesinden alınan benzer deney parçalarının sayısı (≥ 5).
c
Dikkate alınması gereken göreceli ve mutlak değerlerin en yükseği.
34
Ek B
Kalınlığı 0,1 mm ile 3 mm arasında olan saclar, şeritler ve yassı
mamullerden hazırlanan deney parçası tipleri
Not – Kalınlığı 0,5 mm’ den az olan ürünler için özel önlemler gerekebilir.
B.1 Deney parçasının şekli

Genellikle, deney parçasının kavrama uçlarının uzunluğu gövde uzunluğundan daha büyüktür. Gövde
uzunluğu, Lc, uçlara yarıçapı en az 20 mm olan geçiş kavisleriyle bağlanmalıdır. Bu uçların genişliği
≥ 1,2 bo olmalıdır (burada bo ilk genişliktir).
Anlaşmayla, deney parçası paralel kenarlı bir şeritten ibaret olabilir (paralel kenarlı deney parçası).
Genişliği 20 mm veya daha küçük olan numunelerde, deney parçasının genişliği mamulle aynı olabilir.
B.2 Deney parçasının boyutları

Üç farklı orantısız deney parçası geometrisi yaygın bir şekilde kullanılır (bk. Çizelge B.1).
Gövde uzunluğu Lo + bo/2’den küçük olmamalıdır.
Anlaşmazlık durumunda, malzeme yetersiz olmadıkça, Lo + 2bo uzunluğu kullanılmalıdır.
Genişliği 20 mm'nin altında olan paralel kenarlı deney parçalarında, mamul standardında
belirtilmemişse, ilk ölçü uzunluğu Lo, 50 mm olmalıdır. Bu tip deney parçalarında kavrama uçları
arasındaki mesafe Lo+3bo’ya eşit olmalıdır.
Her deney parçasının boyutları ölçülürken Çizelge B.2'de verilen şekil toleransları uygulanır.
Deney parçasının genişliğinin mamul genişliğine eşit olduğu durumlarda, ilk kesit alanı So, deney
parçasının ölçülen boyutları esas alınarak hesaplanmalıdır.
Deney parçasının genişliğini deney sırasında ölçmekten kaçınmak için, işleme toleransları ve şekil
toleransları Çizelge B.2'de verilen değerlere uymak şartıyla, anma genişliği kullanılabilir.
Çizelge B.1 – Deney parçalarının boyutları

Ölçüler mm’dir
Deney İlk ölçü Gövde uzunluğu Paralel kenarlı deney

Genişlik
parçasının uzunluğu Lc parçaları için kavrama
bo
tipi Lo Asgari Tavsiye edilen uçları arasındaki mesafe
1 12,5 ± 1 50 57 75 87,5
2 20 ± 1 80 90 120 140
3 25 ± 1 50 a 60 a – Tanımlanmamış
a
Tip 3 deney parçasının Lo/bo ve Lc/bo oranları Tip 1 ve Tip 2’nin oranlarına göre çok düşüktür.
Sonuç olarak, bu deney parçasıyla ölçülen özellikler, özellikle kopmadan sonraki uzama (mutlak
değer dağılım aralığı) diğer tip deney parçalarıyla ölçülenlerden farklı olacaktır.
Çizelge B.2 – Deney parçalarının genişlik toleransları

Ölçüler mm’dir.
Deney parçasının anma genişliği İşleme toleransı a Şekil toleransı b

12,5 ± 0,05 0,06
20 ± 0,10 0,12
25 ± 0,10 0,12
a
Bu toleranslar, eğer ilk kesit alanı So’nun anma değeri, kesit alanı ölçülmeksizin hesaba dâhil
edilecekse uygulanabilir.
b
Deney parçası gövde uzunluğu Lc’nin tamamı boyunca alınan genişlik ölçümlerindeki azami
sapma.
35
B.3 Deney parçalarının hazırlanması

Deney parçaları, metalin özelliklerini etkilemeyecek şekilde hazırlanmalıdır. Deney parçası hazırlanırken
kesmeden veya preslemeden dolayı meydana gelen sertleşmiş bölgeler işlenmek suretiyle giderilmelidir.
Bu deney parçaları ağırlıklı olarak sac veya şeritten hazırlanır. Mümkünse, haddelenen yüzey muhafaza
edilmelidir.
Not – Bu deney parçalarının zımbalanarak hazırlanması malzeme özelliklerinde, özellikle de (çalışma

sertleşmesi nedeniyle) akma/deneme dayanımında önemli değişikliklere yol açar. Yüksek çalışma
sertleşmesi gösteren malzemeler genellikle frezelenerek, taşlanarak, vb. hazırlanmalıdır.
Çok ince malzemelerde, eşit genişlikte şeritler kesilmeli ve kesilen şeritler aralarına kesme yağına karşı
dayanıklı kâğıtlar konarak bir demet halinde toplanmalıdır. İnce şerit demetleri son boyutlarına işlenmeden
önce, her iki tarafına daha kalın birer şerit konarak bir araya toplanmalıdır.
Çizelge B.2’de verilen tolerans, örneğin 12,5 mm anma genişliği için ± 0,05 mm, ilk kesit alanı, So’nun anma
değeri, kesit ölçülmeksizin hesaba dâhil edilecekse, hiçbir deney parçasının genişliğinin aşağıda verilen iki
değerin dışında olamayacağı anlamına gelir.
12.5 mm + 0,05 mm = 12,55 mm
12.5 mm – 0,05 mm = 12,45 mm
B.4 İlk kesit alanının tayini

So, deney parçasının boyut ölçümleriyle hesaplanmalıdır.
Kesit alanının tayinindeki hata ± % 2'den çok olmamalıdır. Bu hata esas olarak deney parçasının kalınlığının
hatalı ölçülmesinden meydana gelmektedir. Genişlik ölçümündeki hata ± % 2'den çok olmamalıdır.
Ölçme belirsizliği düşük olan deney sonuçları elde etmek için, ilk kesit alanının ± % 1 veya daha iyi bir
doğrulukla tayin edilmesi tavsiye edilir. İnce malzemeler için özel ölçüm teknikleri gerekebilir.
36
Ek C
Çapı veya kalınlığı 4 mm’den az olan tel, çubuk ve profiller için
kullanılan deney parçası tipleri
C.1 Deney parçasının şekli

Deney parçası, genellikle, mamulün işlenmemiş bir bölümünden ibarettir (bk. Şekil 12).
C.2 Deney parçasının boyutları

İlk ölçü uzunluğu 200 mm ± 2 mm veya 100 mm ± 1 mm olarak alınmalıdır. Deney cihazının kavrama
çeneleri arasındaki mesafe Lo +20 mm’den hiçbir şekilde küçük olmamak üzere Lo+ 3bo olmalıdır.
Kopmadan sonraki yüzde uzama tayin edilmeyecekse, kavrama çeneleri arasında en az 50 mm’lik bir
mesafe kullanılır.
C.3 Deney parçalarının hazırlanması

Mamul rulo halinde teslim edilmişse, onu doğrultmak için gereken özen gösterilmelidir.
C.4 İlk kesit alanının hesaplanması

So ± % 1 doğrulukla hesaplanmalıdır.
Dairesel kesit alanlı mamullerde, ilk kesit alanı, birbirine dik iki yönde yapılan ölçümlerin aritmetik
ortalamasından hesaplanır.
İlk ölçü uzunluğu So, bilinen uzunluktaki bir deney parçasının kütlesinden ve yoğunluğundan Eşitlik
(C.1) kullanılarak hesaplanabilir:
1000 m
So = (C.1)
ρL t
Burada;
m Deney parçasının kütlesi, g;

Lt Deney parçasının toplam uzunluğu, mm;
ρ Deney parçası malzemesinin yoğunluğu, g/cm3
dur.
37
Ek D
Kalınlığı 3 mm veya daha fazla saclar ve yassı mamullerle kalınlığı 4 mm
veya daha fazla tel, çubuk ve profiller için kullanılacak deney parçası
tipleri
D.1 Deney parçasının şekli

Genel olarak, deney parçası işlenmeli ve gövde, deney cihazının kavrama çenelerine uygun herhangi
bir şekle sahip kavrama uçlarına bir kavisle bağlanmalıdır (bk. Şekil 13). Kavrama uçlarıyla gövde
arasındaki geçiş bölgesi kavisinin asgari yarı çapı aşağıdaki gibi olmalıdır:
a) 0,75 do, burada do silindirik deney parçaları için gövde çapıdır;

b) Diğer deney parçalan için 12 mm.
Gerekirse, profiller, çubuklar, vb işlenmeden kullanılabilir.
Deney parçasının kesiti daire, kare, dikdörtgen veya özel durumlarda başka bir şekilde olabilir.
Dikdörtgen kesitli deney parçalarında, genişliğin kalınlığa oranı 8:1'i geçmemelidir.
Genel olarak, işlenmiş silindirik deney parçasının gövde çapı 3 mm'den küçük olmamalıdır.
D.2 Deney parçasının boyutları
D.2.1 İşlenmiş deney parçasının gövde uzunluğu

Gövde uzunluğu, Lc en azından aşağıda verilenlere eşit olmalıdır:
a) Silindirik deney parçaları için Lo + (do/2);

b) Diğer deney parçaları için Lo + So
Anlaşmazlık durumunda, yeterli malzeme varsa, deney parçasının tipine bağlı olarak, Lo+2do veya
L0+2 √S0 uzunluğu kullanılmalıdır.
D.2.2 İşlenmemiş deney parçasının uzunluğu

Deney cihazının kavrama çeneleri arasındaki mesafe, ölçü işaretlerinin bu kavrama çenelerinden en
azından S o uzaklıkta olmasına yetmelidir.
D.2.3 İlk ölçü uzunluğu
D.2.3.1 Orantılı deney parçaları

Genel bir kural olarak, orantılı deney parçaları Eşitlik (D.1) yoluyla ilk ölçü uzunluğu Lo’nun ilk kesit alanı
So arasında bir bağ kurulabildiğinde kullanılır.
L0=k So (D.1)
Burada, k = 5,65'e eşittir.
Alternatif olarak k değeri için 11,3 kullanılabilir.
Dairesel kesitli deney parçaları tercihen Çizelge D.1'de verilen boyutlardan birine sahip olmalıdır.
38
Çizelge D.1 – Daire kesitli deney parçaları
Çap İlk ölçü uzunluğu En küçük gövde

uzunluğu
Orantı katsayısı d Lo= k So Lc
mm mm mm
20 100 110
14 70 77
5,65
10 50 55
5 25 28
D.2.3.2 Orantısız deney parçaları

Orantısız deney parçaları mamul standardında belirtilmişse kullanılabilir.
Gövde uzunluğu (Lo), Lo +bo/2’den küçük olmamalıdır. Anlaşmazlık hâlinde, malzeme yetersiz olmadıkça,
Lc = Lo +2bo gövde uzunluğu kullanılmalıdır.
Çizelge D.2 tipik bazı deney parçası boyutlarını vermektedir.
Çizelge D.2 – Tipik yassı deney parçası boyutları

Ölçüler mm’dir
Genişlik İlk ölçü uzunluğu En küçük gövde uzunluğu Yaklaşık toplam uzunluk
bo Lo Lc Lt
40 200 220 450
25 200 215 450
20 80 90 300
D.3 Deney parçalarının hazırlanması
D.3.1 Genel
İşlenmiş deney parçalarının enine boyut toleransları Çizelge D.3'te verilmiştir.
Bu toleransların uygulanmasına bir örnek Madde D.3.2 ve Madde D.3.3’te verilmiştir.
D.3.2 İşleme toleransları

Çizelge D.3'te verilen değer, örneğin, 10 mm’lik bir anma çapı için ± 0,03 mm’nin anlamı, ilk kesit alanı
ölçülmeksizin ilk kesit alanı So’nun anma değeri hesaba katılacaksa, hiçbir deney parçasının çapının
aşağıda verilen iki değerin dışında olamayacağıdır.
10 mm + 0,03 mm = 10,03 mm
10 mm - 0,03 mm = 9,97 mm
D.3.3 Şekil toleransları

Çizelge D.3'te verilen değer, yukarıda verilen işleme şartlarını karşılayan 10 mm’lik anma çaplı bir dene
parçası için ölçülen en küçük ve en büyük çaplar arasındaki farkın 0,04 mm’yi aşmaması gerektiği
anlamına gelir.
Sonuç olarak, bu deney parçasının en küçük çapı 9,99 mm ise, en büyük çapı 9,99 mm + 0,04 mm =
10,03 mm’yi geçmemelidir.
39
Çizelge D.3 – Deney parçasının enine boyutlarına ilişkin toleranslar

Ölçüler mm’dir
Enine anma Anma boyutu Şekil
Açıklama
boyutu işleme toleransı a toleransı b
≥3
± 0,02 0,03
≤6
Daire kesitli işlenmiş deney parçalarının >6
± 0,03 0,04
çapı ve dört tarafından işlenmiş ≤ 10
dikdörtgen kesitli deney parçalarının > 10
± 0,05 0,04
enine boyutları ≤ 18
> 18
± 0,10 0,05
≤ 30
≥3
± 0,02 0,03
≤6
>6
± 0,03 0,04
≤ 10
Sadece karşılıklı iki tarafından işlenmiş
> 10
dikdörtgen kesitli deney parçalarının ± 0,05 0,06
≤ 18
enine boyutları
> 18
± 0,10 0,12
≤ 30
> 30
± 0,15 0,15
≤ 50
a
Bu toleranslar, sadece ilk kesit alanı So’nun anma değeri ölçülmeksizin hesaba dahil edilecekse
uygulanır. Bu işleme toleransları karşılanmazsa, her deney parçasının ölçülmesi esastır.
b
Deney parçasının belirtilmiş gövde uzunluğu Lc’nin tamamı boyunca ölçümler arasındaki azami
sapma.
D.4 Kesit alanının tayini

Anma çapları, Çizelge D.3'te verilen toleranslara uygun olmak şartıyla dört tarafından işlenmiş daire ve
dikdörtgen kesitli deney parçalarında So’nun hesaplanmasında kullanılabilir. Başka şekillerdeki deney
parçalarının ilk kesit alanları, ± % 0,5’i geçmeyen hata paylarıyla ölçülen uygun boyutlardan
hesaplanmalıdır.
40
Ek E
Borular için kullanılacak deney parçalarının tipi
E.1 Deney parçasının şekli
Deney parçası belirli bir uzunlukta kesilmiş bir boru parçası veya borunun tüm et kalınlığından boyuna
veya enlemesine olarak çıkarılan bir şerit (bk. Şekil 14 ve Şekil 15) ya da borunun et kalınlığı boyuna
işlenerek elde edilmiş yuvarlak kesitli bir parça olabilir.
İşlenmiş enine, boyuna ve daire kesitli deney parçaları, 3 mm’den küçük et kalınlıkları için Ek B’de,
3 mm’ye eşit veya daha büyük et kalınlıkları için Ek D’de verilmiştir. Boyuna çıkarılan şeritler genelde et
kalınlığı 0,5 mm'den daha büyük borular için kullanılır.
E.2 Deney parçasının boyutları
E.2.1 Boru uzunluğu

Borunun her iki ucu kör tapayla kapatılmalıdır. Tapalarla en yakın ölçü işareti arasındaki mesafe
Do/4’ten büyük olmalıdır. Anlaşmazlık hâlinde, yeterince malzeme varsa, Do değeri kullanılmalıdır.
Tapanın ölçü işaretleri yönünde kavrama çenelerini aşan uzunluğu Do’dan büyük olmamalı ve şekli ölçü
uzunluğunun deformasyonunu etkilememelidir.
E.2.2 Boyuna veya enine şerit

Boyuna şeritlerin gövde uzunluğu, Lc, yassıltılmamalıdır, ancak uçlar deney cihazının kavrayabilmesi
için yassıltılabilir.
Ek B ve Ek D'de verilenler dışındaki boyuna veya enine deney parçası boyutları mamul standardında
belirtilebilir.
Enine deney parçaları düzleştirilirken özel önlemler alınmalıdır.
E.2.3 Boru et kalınlığında işlenen daire kesitli deney parçası

Deney parça numunesi alma işlemi mamul standardında belirtilmiştir.
E.3 İlk kesit alanının tayini

Borulardan hazırlanan deney parçasının ilk kesit alanı So, ± % 1 veya daha büyük bir doğrulukla tayin
edilmelidir.
Boru parçasının, enine veya boyuna şeridin ilk kesit alanı So, Eşitlik (E.1) kullanılarak deney parçasının
kütlesinden, ölçülen uzunluğundan ve yoğunluğundan tayin edilebilir.
1000 m
So = (E.1)
ρ Lt
Burada;
m Deney parçasının kütlesi, g;
Lt Deney parçasının toplam uzunluğu, mm;
ρ Deney parçasının malzeme yoğunluğu, g/cm3
dur.
Boyuna bir şeritten ibaret bir deney parçasının ilk kesit alanı, So, Eşitlik (E.2)’ye göre hesaplanmalıdır.
[( ]
2 2
 bo  bo  bo 
( )  Do 
1/2
2 1/2 D o − 2α o
So =
bo 2
Do − bo + arcsin
D  − D o − 2α o )
2 2
− bo −  arcsin
 D − 2α  (E.2)
4 4  o  4  2   o o 
Burada;
ao Borunun et kalınlığı;
bo Şeridin ortalama genişliği;
Do Borunun dış çapı
41
dır.
Uzunluğuna deney parçaları için basitleştirilmiş Eşitlik (E.3) kullanılabilir:
bo  b o2 
< 0,25 İse S o = a ob o 1 + 
Do  6Do (Do − 2a o )
(E.3)
bo S o = a ob o
< 0,10 ise
Do
Boru parçası için ilk kesit alanı So, Eşitlik (E.4)’ten hesaplanmalıdır:
S o = πa o (Do − a o ) (E.4)
42
Ek F
(Bilgi için)
Deney cihazının esnemezliği (veya esnekliği) göz önüne alınarak
hareketli çene ayrılma hızı değerlendirmesi
Eşitlik (F1) deney cihazının (çerçeve, yük hücresi, kavrama çenesi, vb.) herhangi bir elastik
deformasyonunu dikkate almaz. Bu, deformasyonun deney cihazının elastik deformasyonu ve deney
parçasının deformasyonu diye ikiye ayrılabileceği anlamına gelir. Hareketli çene ayrılma hızının sadece
bir kısmı deney parçasına aktarılır. Sonuçta deney parçasında s-1 cinsinden ortaya çıkan gerinme hızı,
ėm, Eşitlik (F1)’le bulunur (bk. Referans [39]):
νc
e& m = (F.1)
 mS o 
 + Lc 
 C 
 M 
Burada;
CM Deney cihazının rijitliği (rijitlik doğrusal değilse, örneğin kama düzenli kavrama mekanizması
kullanıldığında, Rp0,2 gibi ilgilenilen nokta civarında), N/mm;
Lc Deney parçasının gövde uzunluğu, mm;
m Belirli bir anda gerilme-yüzde uzama eğrisinin eğimi (örneğin, Rp0,2 gibi ilgilenilen nokta
civarında), MPa;
So İlk kesit alanı, mm2;
νc Hareketli çene ayrılma hızı, mm.s-1
dır.
Not – Gerilme/gerinme eğrisinin doğrusal kısmından elde edilen m ve Cm değerleri kullanılamaz.
Eşitlik (F1) esneklik etkilerini (bk. Madde 10.3.1) gidermez. Deney parçası üzerinde ilgilenilen nokta
civarında gerekli gerinme hızını (ėm) oluşturmak için hareketli çene ayrılma hızına (νm) mm/s cinsinden
daha iyi bir yaklaşım Eşitlik (F.2)’yle sağlanabilir (bk. Referans [40]):
 mS o 
ν c = e& m  + Lc  (F.2)
 C 
 M 
43
Ek G
(Bilgi için)
Belirtilmiş değer % 5’ten az olduğunda kopmadan sonraki yüzde
uzamanın ölçülmesi
Belirtilmiş değer % 5’ten az ise kopmadan sonraki yüzde uzamayı ölçerken önlemler alınmalıdır.
Tavsiye edilen metotlardan birisi aşağıdaki gibidir.
Deneye başlamadan önce gövde uzunluğunun her iki ucuna çok küçük birer işaret yapılmalıdır. İğne uçlu bir
pergel kullanılarak işaret merkez alınıp bir yay çizilir. Kopmadan sonra, kırık parçalar bir düzenek içine
yerleştirilip, ölçüm sırasında parçaların sıkı sıkıya bir arada bulunması için üzerlerine, tercihen bir vida
vasıtasıyla, eksenel kuvvet uygulanmalıdır. Aynı yarıçaplı ikinci bir yay kırığa yakın ilk merkezden çizilir ve bir
ölçme mikroskopu veya uygun başka bir cihaz vasıtasıyla iki çizik arasındaki mesafe ölçülür. Daha kolay
görülür çizikler yapmak için deneyden önce deney parçasına uygun bir boya film tabakası uygulanabilir.
Not – Başka bir metot Madde 20.2’de tarif edilmiştir (bir ektansiyometre kullanılarak kopmadaki uzamanın
ölçülmesi).
44
Ek H
(Bilgi için)
İlk ölçü uzunluğunun alt bölümlere ayrılmasıyla kopmadan sonraki
yüzde uzamanın ölçülmesi
Kopma pozisyonu Madde 20.1'e uygun olmadığında deney parçalarını reddetmekten kaçınmak için,
anlaşmayla, aşağıdaki metot uygulanabilir:
a) Deneye başlamadan önce, ilk ölçü uzunluğu (Lo) 5 mm (tavsiye edilen) ile 10 mm arasında değişen
uzunluklarda N sayıda eşit parçaya bölünür.
b) Deneyden sonra, kısa parçanın ölçü işaretini göstermek için X sembolü, kırıktan X işaretiyle aynı
mesafede uzun parçanın ölçü işaretini göstermek için Y sembolü kullanılır.
X ve Y arasındaki aralıkların sayısı n ise, kopmadan sonraki uzama aşağıdaki şekilde hesaplanır:
1) N-n çift sayı ise [bk. Şekil H.1a)] X ve Y arasındaki mesafe (lXY) ve Y’den (Y’nin ötesinde (N – n)/2
aralık mesafede yer alan) bölümleme işareti Z’ne kadar olan mesafe (lYZ) ölçülür.
Kopmadan sonraki yüzde uzama A, Eşitlik (H.1) kullanılarak hesaplanır:
l + 2l YZ − L o
A = XY x 100 (H.1)
Lo
2) N – n tek sayı ise ([bk. Şekil H.1b)] X ve Y arasındaki mesafe ve Y ′ ’nden bölümleme işareti Z′ ve
bölümleme işareti Z′′ ’ne kadar olan mesafe lYZ’ ve lYZ’’ ölçülür [( Z ′ ve Z′′ ) işaretleri Y’den (N – n – 1)/2
ve (N – n +1)/2 aralık mesafede yer alır)].
Kopmadan sonraki yüzde uzamayı hesaplamak için aşağıdaki formül kullanılır:
l XY + l YZ ′ + l − Lo
A= YZ ′′ x 100 (H.2)
Lo
45
a) N – n çift sayıysa
a) N – n tek sayıysa
Açıklama
n X ve Y arasındaki aralıkların sayısı
N Eşit mesafelerin sayısı
X Deney parçasının kısası üzerindeki ölçü işareti
Y Deney parçasının uzunu üzerindeki ölçü işareti
Z, Z’, Z” Ölçü işaretleri
Not – Deney parçası uçlarının şekli sadece kılavuz olarak verilmiştir.
Şekil H.1 – Kopmadan sonraki yüzde uzama ölçümüne örnekler
46
Ek I
(Bilgi için)
Çubuklar, teller, tellik çubuklar gibi uzun mamuller için boyun

oluşmadan yüzde plastik uzamanın Awn, tayini
Bu metot, kırılmış çekme deneyi parçasının uzun kısmı üzerinde uygulanır.
Deneye başlamadan önce, ölçü uzunluğu üzerinde eşit mesafeli işaretler yapılır; art arda iki işaret arasındaki
mesafe ilk ölçü uzunluğu, L’o nun belirli bir kesrine eşittir. İlk ölçü uzunluğu, L’o, ± 0,5 mm doğrulukla
işaretlenmelidir. Kopmadan sonraki son ölçü uzunluğu, L’u, deney parçasının uzun kırık parçası üzerinde ±
0,5 mm doğrulukla ölçülür.
Ölçmenin geçerli olması için, aşağıdaki şartların karşılanması gerekir:
a) Ölçme bölgesinin sınırları kırıktan en az 5 do ve kavrama çenesinden 2,5 do mesafede olmalıdır.
b) Ölçülen ölçü uzunluğu en azından mamul standardında belirtilen değere eşit olmalıdır.
Boyun oluşmadan yüzde plastik uzama Eşitlik (I.1)’le hesaplanabilir.

L ′ − L ′o
A wn = u x 100 (I.1)
L ′o
Not – Birçok metalik malzemede azami yük boyun oluşmasının başladığı aralıkta oluşur. Bu malzemeler için
Ag ve Awn değerlerinin neredeyse eşit olacağı anlamına gelir. Çift haddelenmiş teneke levha gibi aşırı
soğuk deformasyon uygulanmış malzemelerde, ışınlanmış yapı çelikleri ve yüksek sıcaklıklarda
yapılan deneylerde bu değerler arasında büyük farklar ortaya çıkar.
47
Ek J
(Bilgi için)
Ölçüm belirsizliği tahmini

J.1 Giriş
Bu ek, bu standarda göre tayin edilen değerlerin belirsizliğinin nasıl tahmin edileceğine ilişkin bir kılavuzu
kapsar. Belirsizlik ifadesine hem malzemeye bağlı hem malzemeden bağımsız katkılar olması nedeniyle, bu
deney metodu için mutlak bir belirsizlik ifadesi vermenin imkansızlığı gözden uzak tutulmamalıdır. ISO/IEC
Guide 98-3[4] çeşitli kaynaklardan gelen belirsizliklerin toplanması için özenli istatiksel metolara dayalı 90
sayfayı aşkın kapsamlı bir dokümandır. Bu dokümanın karmaşıklığı çok sayıda organizasyonu bu metodun
daha basitleştirilmiş versiyonlarını ortaya çıkarmaya sevk etmiştir (bk. NIS 80[15], NIS 3003[16], Referans[23]).
Bu dokümanların hepsi “belirsizlik bütçesi” kavramına dayalı ölçüm belirsizliğinin nasıl tahmin edilececeği
hususunda bir kılavuz vermektedir. Ayrıntılı tanımları için bk. EN 10291[11] ve Referans [24]. Belirsizlik
tahmini üzerine ilave bilgi Referans [25] ve Referans [26]’da mevcuttur. Burada verilen ölçüm belirsizliği,
örneğin, partiden, ekstrüzyonla üretilmiş bir profilin veya bir rulonun başından ve sonundan ya da döküm
içerisindeki farklı konumlardan gelen malzeme homojensizliğinden kaynaklanan dağılımı tanımlamaz.
Belirsizlik ideal homojen bir malzemeyle yapılan farklı deneylerden, farklı cihazlardan veya farklı
laboratuvarlardan elde edilen verilerin dağılımından kaynaklanır. Aşağıda, farklı etkiler tanımlanmış ve
belirsizliklerin tayini için kılavuz verilmiştir.
Not – Çizelge J.2, Çizelge J.3 ve Çizelge J.4’te verilen değerlerin uyarlığı ISO/IEC Guide 98-3[4]’e göre yarı
genişlikte aralıklardır ve artı eksi (±) dağılım toleransı değeri olarak yorumlanmalıdır.
J.2 Belirsizlik tahmini
J.2.1 Genel
Bir parametre değerinin standart belirsizliği, u, iki şekilde hesaplanabilir.
J.2.2 Tip A – Tekrarlanan ölçümle

s
u= (J.1)
n
Burada;
s Ölçümlerin standart sapması

n Normal şartlarda ölçümlerin sonucu olarak bildirilecek ortalaması alınmış gözlemlerin sayısı
dır.
J.2.3 Tip B – Başka bir kaynaktan, örneğin, kalibrasyon sertifikaları veya toleranslar
Burada gerçek değer, belirtilmiş aralık içinde, dağılımın dikdörtgensel veya homojen olarak tanımlanabileceği
herhangi bir yerde de oluşabilir. Burada standart belirsizliği veren Eşitlik (J.2)’dir:
a
u= (J.2)
3
Burada a, miktarın var olduğu varsayılan aralığın yarı genişliğidir.
Çoğukez bir miktarın tahmini, y, diğer miktarların ölçümünü gerektirir. y’de belirsizlik tahmini bütün bu
ölçümlerdeki belirsizlik katkılarını hesaba katmalıdır. Bu şekilde bulunan belirsizlik birleşik belirsizlik olarak
bilinir. Hesaplama sadece bir dizi ölçümün, x1, x2, ... xn, ilavesini veya çıkarılmasını içeriyorsa, o zaman
y’deki birleşik belirsizlik, u(y)’yi Eşitlik (J.3) verir:
u(y) = ((
u x1 )2 + u (x 2 )2 + ...u (xn )2 ) (J.3)
Burada, u(x1) parametre x1’in belirsizliği, u(x2) de parametre x2’nin belirsizliğidir, vb. dir.
48
u(y)’nin hesaplanması diğer miktarların çarpılmasını gerektiriyorsa, o zaman bileşen değerler ve belirsizlik
için yüzde olarak hesaplanan göreceli değerlerle çalışmak daha kolaydır.
J.3 Deney sonuçlarının belirsizliğine donanım parametrelerinin etkisi

Bir çekme deneyi ile tayin edilen sonuçların belirsizliği, kullanılan donanımdan ileri gelen bileşenler içerir.
Çeşitli deney sonuçları, tayin ediliş şekillerine bağlı olarak, belirsizliğe farklı katkılarda bulunur. Çizelge J.1,
bir çekme deneyinde tayin edilen bazı malzeme özellikleri için hesaba katılması gereken donanım belirsizliği
katkılarını göstermektedir. Bazı deney sonuçları diğerlerine göre daha düşük bir belirsizlikle tayin edilebilir;
örneğin üst akma dayanımı ReH, sadece yük ve kesit alan ölçümünün belirsizliklerine bağlıyken, deneme
dayanımı Rp, yük, uzama, ölçü uzunluğu ve kesit alanına bağlıdır. Kesit daralması Z, için hem kopmadan
önceki, hem kopmadan sonraki ölçüm belirsizliklerinin hesaba katılması gerekir.
Çizelge J.1 – Deney sonuçlarına belirsizlik katkıları
Deney sonuçları
Parametre
ReH ReL Rm Rp A Z
Yük x x x x – –
Uzama – – – x x –
Ölçü uzunluğu – – – x x –
So x x x x – x
Su – – – – – x
Not
X İlgili
– İlgisiz
Çizelge J.1’de verilen deney sonucu belirsizliği, kullanılan deney cihazının kalibrasyon sertifikasından elde
edilebilir. Örneğin, sertifikalı belirsizliği % 1,4 olan bir cihaz kullanan yük parametresi için standart belirsizlik
değeri 1,4/2 yani % 0,70 olacaktır. Çekme deneyi cihazı veya ektansiyometre için Sınıf 1.0 sınıflandırmanın
mutlaka % 1 belirsizlik anlamına gelmeyeceği de unutulmamalıdır. Belirsizlik önemli ölçüde daha yüksek
veya daha düşük olabilir (bunun için bk. örneğin ISO 7500-1); donanımın sertifikasına bakılmalıdır.
Kalibrasyon ve deney cihazının farklı şartlar altında kullanılması gibi faktörlere bağlı belirsizlik katkıları da
ayrıca dikkate alınmalıdır.
Yük veya ektansiyometre ölçümlerindeki belirsizlikler dikkate alınarak Eşitlik (J.3)’e göre örneğe devam
edilirse, ReH, ReL, Rm ve A için deney sonuçlarının birleşik belirsizliği, kareler toplamının kare kökü
yaklaşımını
kullanarak (1,4 / 2) 2
+ 1 / 3) 2 = 0,70 2 + 0,58 2 = 0,91’dir.
Rp belirsizliğini tahmin ederken, sadece ölçüm cihazlarının sınıflandırılmasından elde edilen belirsizlik
bileşenlerini toplamak yerinde değildir. Yük-uzama eğrisi incelenmelidir. Örneğin, Rp tayini yük-uzama eğrisi
üzerinde, yük göstergesinin uzama ölçüm belirsizliği aralığında değişmediği bir noktada yapıldığında, uzama
ölçüm cihazına bağlı yük gösterim belirsizliği önemsizdir. Diğer taraftan, Rp tayini yük-uzama eğrisi üzerinde,
uzamayla ilgili olarak yük göstergesinin büyük ölçüde değiştiği bir noktada yapıldığında, rapor edilen yükün
belirsizliği cihaz sınıflandırmasına bağlı belirsizlik bileşeninden çok daha büyük olabilir. İlaveten, gerilme-
yüzde uzama eğrisinin elastik kısmının eğimi mE, eğri bu aralıkta ideal bir doğru değilse, Rp sonucunu
etkileyebilir.
Çizelge J.2 – Ölçüm cihazlarına bağlı olarak farklı deney sonuçları için belirsizlik katkılarına örnekler
Belirsizlik katkısı a
Parametre %
ReH ReL Rm A Z
Yük 1,4 1,4 1,4 – –
Uzama – – – 1,4 –
Ölçü uzunluğu, Le, Lo – – – 1 –
So 1 1 1 – 1
Su – – – – 2
a
Değerler sadece bilgi amacıyla verilmiştir.
49
Z için yüzde olarak ifade edilen birleşik belirsizlik uZ, Eşitlik (J.4)’le bulunur:
2 2 2 2
a  a   1   2 
u Z =  So  +  Su  =   +   = 0,577 2 + 1,155 2 = 0,33 + 1,33 = 1,29 (J.4)
 3  3  3  3
Benzer bir yaklaşım kullanılarak, bir dizi deney sonucu için birleşik standart belirsizlik örnekleri Çizelge J.3’te
gösterilmiştir.
Çizelge J.3 – Birleşik belirsizlik örnekleri
Farklı parametreler için birleşik belirsizlik

ReH ReL Rm A Z
0,91 0,91 0,91 0,91 1,29
ISO/IEC Guide 98-3[4]’e uygun olarak, toplam genişletilmiş belirsizlik birleşik standart belirsizlikler, bir
kapsama fonksiyonuyla çarpılarak elde edilir. % 95 güvenilirlik seviyesi için, k = 2’dir.
Çizelge J.4 – % 95 güvenilirlik seviyesi, k = 2 için örnekler (Çizelge J.3 esas alınarak)
Farklı parametreler için % 95 güvenilirlik seviyesi, k = 2

ReH ReL Rm A Z
1,82 1,82 1,82 1,82 2,58
Sadece aynı birimli belirsizlik katkıları gösterilen hesaplamada birbirine eklenebilir. Çekme deneyiyle ilgili
daha fazla bilgi ve ölçüm belirsizliği hakkında daha fazla ayrıntı için bk. CWA 15261-2[9] ve Referans [27].
Programlı periyodik numune deneylerinin yapılması ve belirli bir malzeme deneyine ilişkin sonuçlardaki
standart sapma grafiğinin çizilmesi şiddetle tavsiye edilir. Zaman içerisinde yapılan numune deneylerinden
elde edilen verilerin standart sapması, deney verilerinin belirsizliğinin beklenen sınırlar içinde olup olmadığı
hususunda iyi bir gösterge olabilir.
J.4 Malzemeye ve/veya deney işlemine bağlı parametreler

Bir çekme deneyiyle elde edilen sonuçların kesinliği deneye tabi tutulan malzemeye, deney cihazına, deney
işlemine ve belirtilen malzeme özelliklerini hesaplamada kullanılan metotlara bağlıdır. İdeal olarak aşağıdaki
bütün faktörler göz önünde bulundurulmalıdır:
a) Deney sıcaklığı;
b) Deney hızları;
c) Deney parçasının geometrisi ve işleme;
d) Deney parçasını kavrama metodu ve yük uygulama yardımcı cihazları;
e) Deney cihazının özellikleri (esnemezlik, tahrik ve kontrol modu);
f) Çekme özelliklerinin tayiniyle ilgili insan ve yazılım hataları;
g) Ektansiyometre montaj geometrisi.
Bu faktörlerin etkisi özel malzeme davranışlarına bağlıdır ve tanımlı bir değer olarak verilemez. Etki
biliniyorsa, Madde J.3’te gösteridiği gibi belirsizlik hesaplarında dikkate alınmalıdır. Genişletilmiş ölçüm
belirsizliğinin tahminine daha başka belirsizlik kaynaklarını da dâhil etmek mümkündür. Bu, aşağıdaki
yaklaşım kullanılarak yapılabilir:
1) Kullanıcı, tayin edilecek deney parametreleri üzerinde dolaylı ve dolaysız olarak etkili olabilecek olası
bütün ilave kaynakları tanımlamalıdır.
2) Göreceli katkılar deneye tabi tutulan malzemeye ve özel deney şartlarına göre değişiklik gösterebilir.
Tek tek laboratuvarlar olası belirsizlik kaynaklarının bir listesini yapması ve bunların sonuç üzerine
etkilerini değerlendirilmesi için teşvik edilmiştir. Önemli bir etki tespit edilirse, bu ui belirsizliği,
hesaplamaya dâhil edilmelidir. Belirsizlik ui, kaynak i’nin Eşitlik (J.3)’te gösterildiği gibi yüzde olarak tayin
edilecek değer üzerindeki belirsizliğidir. ui için özel parametrenin dağılım fonksiyonu (normal,
dikdörtgensel, vb.) belirlenmelidir. Sonra, sonuç üzerine etkisi, sigma seviyesinde tayin edilmelidir. Bu
standart belirsizliktir.
50
Sanayi tipi laboratuvarlardakilere yakın şartlar altında sonuçların toplam belirsizliğini tayin etmek için
laboratuvarlar arası deneyler kullanılabilir, yalnız bu deneyler malzemelerin heterojenliğinden kaynaklanan
etkileri deney metoduna atfedilebilecek olanlardan ayırt etmez, bk. Ek K.
Piyasada bulunan uygun sertifikalı referans malzemelerin, şu anda nicel olarak ölçülmesi zor olan kavrama
çenesi, eğilme, vb etkileri de dâhil herhangi bir deney cihazının ölçüm belirsizliğini tahmin etmekte yararlı bir
araç görevi göreceği göz ardı edilmemelidir. Sertifikalı referans malzemeye bir örnek IRMM’den (bk. CWA
15261-2[9]) elde edilebilecek BCR-661 (Nimonic 75) dir.
Alternatif olarak, özelliklerinde düşük düzeyde dağılım gösteren malzemeler (sertifikasız referans
malzemeler) üzerinde kalite kontrol amacıyla düzenli “kurum içi” deneyler yapılması tavsiye edilir, bk.
Referans [28].
Referans malzeme olmaksızın kesin belirsizlik değerleri vermenin çok güç olduğu bazı örnekler mevcuttur.
Güvenilir belirsizlik değerleri önemli olduğunda, bazı durumlarda, ölçümlerin belirsizliğini doğrulamak için
sertifikalı bir referans malzemenin veya sertifikasız bir referans malzemenin kullanılması tavsiye edilir. Hiçbir
referans malzeme kullanılamıyorsa, uygun döngülü-karşılaştırma alıştırmalarının yapılması gerekir, bk.
Referans [21] ve Referans [30].
51
Ek K
(Bilgi için)
Çekme deneyinin kesinliği – Laboratuvarlar arası programlardan elde

edilen sonuçlar
K.1 Laboratuvarlar arası dağılım
Bir laboratuvarda yapılan, hem malzeme dağılımı hem ölçüm belirsizliği içeren döngülü-karşılaştırma
alıştırması sırasında çeşitli malzemeler için bildirilen çekme deneyi sonuçlarındaki tipik bir dağılım göstergesi
Çizelge K.1 – Çizelge K.4’te gösterilmiştir. Yüzde olarak ifade edilen uyarlık sonuçları ilgili parametrenin,
örneğin Rp, Rm, Z ve A’nın standart sapmasını 2 ile çarpıp, parametrenin ortalama değerine bölmek suretiyle
hesaplanır, böylece ISO/IEC Guide 98-3[4]’te verilen tavsiyelere uygun ve alternatif metotlarla elde edilen
genişletilmiş belirsizlik değerleriyle doğrudan karşılaştırılabilecek % 95 güvenilirlik seviyesini temsil eden
uyarlık değerleri bulunmuş olur.
Çizelge K.1 – Akma dayanımları (% 0,2 deneme dayanımları veya üst akma dayanımları) – Laboratuvarda
yapılan döngülü-karşılaştırma alıştırmalarından bulunan uyarlık (Değerlerin grafik gösterimi Şekil K.1’de
verilmiştir)
Uyarlık
Akma dayanımı
Malzeme Kod ± Referans
MPa
%
Alüminyum
Sac AA5754 105,7 3,2 [31]
Sac AA5182-0 126,4 1,9 [20]
Sac AA6016-T4 127,2 2,2 [20]
EC-H 19 158,4 4,1 [33]
2024-T 351 362,9 3,0 [33]
Çelik
Sac DX56 162,0 4,6 [31]
Düşük karbonlu, levha HR3 228,6 8,2 [34]
Sac ZstE 180 267,1 9,9 [31]
AISI 105 P245GH 367,4 5,0 [34]
C22 402,4 4,9 [33]
Levha S355 427,6 6,1 [31]
Ostenitik paslanmaz çelik SS316L 230,7 6,9 [31]

Ostenitik paslanmaz çelik X2CrNi18-10 303,8 6,5 [34]
Ostenitik paslanmaz çelik X2CrNiMo18-10 353,3 7,8 [34]
AISI 316 X5CrNiMo17- 480,1 8,1 [33]
12-2
Martensitik paslanmaz çelik 967,5 3,2 [33]
Yüksek dayanımlı X12Cr13 1039,9 2,0 [34]
30NiCrMo16
Nikel alaşımları
Inconel 600 NiCr15Fe8 268,3 4,4 [33]
Nimonic 75 (BCR-661) 298,1 4,0 [29]
Nimonic 75 (BCR-661) 302,1 3,6 [31]
52
Açıklama
Rp Deneme dayanımı
Rpr Uyarlık
Şekil K.1 – Çizelge K.1’de verilen değerlerin gösterilişi
Çizelge K.2 – Çekme dayanımları, Rm – Laboratuvar döngülü-karşılaştırma alıştırmalarından bulunan uyarlık

(Değerlerin grafik gösterimi Şekil K.2’de verilmiştir)
Uyarlık
Çekme dayanımı
Malzeme Kod ± Referans
MPa
%
Alüminyum
Sac AA5754 212,3 4,7 [31]
Sac AA5182-0 275,2 1,4 [20]
Sac AA6016-T4 228,3 1,8 [20]
EC-H 19 176,9 4,9 [33]
2024-T 351 491,3 2,7 [33]
Çelik
Sac DX56 301,1 5,0 [31]
Sac ZstE 180 315,3 4,2 [31]
AISI 105 Fe510C 552,4 2,0 [34]
C22 296,9 2,8 [33]
Levha S355 564,9 2,4 [31]

AISI 316 X7CrNiMo17-12-2 694,6 2,4 [33]
Martensitik paslanmaz çelik X12Cr13 1253,0 1,3 [33]

Yüksek dayanımlı 30NiCrMo16 1167,8 1,5 [34]
Nikel alaşımları
Inconel 600 NiCr15Fe8 695,9 1,4 [33]
Nimonic 75 (BCR-661) 749,6 1,9 [29]
Nimonic 75 (BCR-661) 754,2 1,3 [31]
53
Açıklama
Rm Çekme dayanımı
Rpr Uyarlık
Şekil K.2 – Çizelge K.2’de verilen değerlerin gösterilişi
Çizelge K.3 – Kopmadan sonraki uzama – Laboratuvar döngülü-karşılaştırma alıştırmalarından bulunan

uyarlık (Değerlerin grafik gösterimi Şekil K.3’te verilmiştir)
Kopmadan Uyarlık
sonraki uzama ±
Malzeme Kod Referans
A
a
% %
Alüminyum
Sac AA5754 27,9 13,3 [31]
Sac AA5182-0 26,6 (A80mm) 10,6 [20]
Sac AA6016-T4 25,9 (A80mm) 8,4 [20]
EC-H 19 14,6 9,1 [33]
2024-T 351 18,0 18,9a [33]
Çelik
Sac DX56 45,2 12,4 [31]
Sac ZstE 180 40,5 12,7 [31]
AISI 105 Fe510C 31,4 14,0 [34]
C22 25,6 10,1 [33]
Levha S355 28,5 17,7 [31]

AISI 316 X5CrNiMo17-12-2 35,9 14,9 [33]
Martensitik paslanmaz çelik X12Cr13 12,4 15,5 [33]

Nikel alaşımları
Inconel 600 NiCr15Fe8 41,6 7,7 [33]
Nimonic 75 (BCR-661) 41,0 3,3 [29]
Nimonic 75 (BCR-661) 41,0 5,9 [31]
a
Uyarlık, verilen bir malzeme için ilgili ortalama A değerinin bir yüzdesi olarak ifade edilir; böylece 2024 – T
351 alüminyum için mutlak A değeri % (18,0 ± 3,4)’tür.
54
Açıklama
A Kopmadan sonraki uzama
Rpr Uyarlık
Şekil K.3 – Çizelge K.3’te verilen değerlerin gösterilişi
Çizelge K.4 – Kesit daralması, Z – Laboratuvar döngülü-karşılaştırma alıştırmalarından bulunan uyarlık

(Değerlerin grafik gösterimi Şekil K.4’te verilmiştir)
Uyarlık
Kesit daralması
±
Malzeme Kod Z Referans
% a
%
Alüminyum
EC-H 19 79,1 5,1 [33]
2024-T 351 30,3 23,7b [33]
Çelik
Düşük karbonlu, levha HR3
AISI 105 Fe510C 71,4 2,7 [34]
C22 65,6 3,8 [33]
Ostenitik paslanmaz çelik X2CrNi18-10

AISI 316 X5CrNiMo17-12-2 71,5 4,5 [33]
Martensitik paslanmaz çelik X12Cr13 50,5 15,6b [33]

Nikel alaşımları
Inconel 600 NiCr15Fe8 59,3 2,4 [33]
Nimonic 75 (BCR-661) 59,0 8,8 [29]
a
Uyarlık, verilen bir malzeme için ilgili ortalama Z değerinin bir yüzdesi olarak ifade edilir; böylece 2024 – T
351 alüminyum için mutlak Z değeri % (30,3 ± 7,2)’dir.
b
Bazı uyarlık değerleri nispeten yüksek görülebilir; bu değerler muhtemelen boyun oluşan kısımda deney
parçasının boyutlarını güvenilir bir şekilde ölçmenin güçlüğünü göstermektedir. İnce sacdan deney
parçalarında, deney parçasının kalınlık ölçümünün belirsizliği büyük olabilir. Aynı şekilde boyun bölgesinde
deney parçasının çapının veya kalınlığının ölçülmesi büyük ölçüde deneyi yapan kişinin ustalığına ve
tecrübesine bağlıdır.
55
Açıklama
Rpr Uyarlık
Z Kesit daralması
Şekil K.4 – Çizelge K.4’te verilen değerlerin gösterilişi
56
Kaynaklar
[1] ISO 3183, Petroleum and natural gas industries - Steel pipe for pipeline transportation systems
[2] ISO 11960, Petroleum and natural gas industries - Steel pipes for use as casing or tubing for wells
[3] ISO/TR 25679, Mechanical testing of metals - Symbols and definitions in published standards
[4] ISO/IEC Guide 98-3, Uncertainty of measurement - Part 3: Guide to the expression of uncertainty in
measurement (GUM:1995)
[5] ISO/TTA 2, Tensile tests for discontinuously reinforced metal matrix composites at ambient
temperatures
[6] ASTM A370, Standard test methods and definitions for mechanical testing of steel products
[7] ASTM E8M, Standard test methods for tension testing of metallic materials
[8] ASTM E1012, Standard practice for verification of test frame and specimen alignment under tensile
and compressive axial force application
[9] CWA 15261-2:2005, Measurement uncertainties in mechanical tests on metallic materials – The
evaluation of uncertainties in tensile testing
[10] DIN 50125, Testing of metallic materials - Tensile test pieces
[11] EN 10291, Metallic materials - Uniaxial creep testing in tension - Methods of test
[12] GB/T 228, Metallic materials - Tensile testing at ambient temperature
[13] IACS W2, Test specimens and mechanical testing procedures for materials. In: Requirements
concerning materials and welding, pp. W2-1 to W2-10. International Association of Classification
Societies, London, 2003. Available (2008-06-26) at:
http://www.iacs.org.uk/document/public/publications/unified_requirements/pdf/ur_w_pdf159.pdf
[14] JIS Z2201, Test pieces for tensile test for metallic materials
[15] NIS 80:1994, Guide to the expression of uncertainty in testing
[16] NIS 3003:1995. The expression of uncertainty and confidence in measurement
[17] DEAN, G.D., LOVEDAY, M.S., COOPER, P.M. Aspects of modulus measurement. In: DYSON, B.G.,
LOVEDAY, M.S., GEE, M.G., editors. Materials metrology and standards for structural performance, pp.
150-209. Chapman & Hall, London, 1995
[18] ROEBUCK, B., LORD, J.D., COOPER, P.M.,. MCCARTNEY, L.N. Data acquisition and analysis of tensile
properties for metal matrix composites. J. Test. Eval. 1994, 22(1), pp. 63-69
[19] SONNE, H.M., B. HESSE, B. Determination of Young's modulus on steel sheet by computerised tensile
test - Comparison of different evaluation concepts. In: Proceedings of Werkstoffprüfung [Materials
testing] 1993. DVM, Berlin
[20] AEGERTER, J., KELLER, S., WIESER, D. Prüfvorschrift zur Durchführung und Auswertung des
Zugversuches für Al-Werkstoffe [Test procedure for the accomplishment and evaluation of the tensile
test for aluminium and aluminium alloys], In: Proceedings of Werkstoffprüfung [Materials testing] 2003,
pp. 139-150. Stahleisen, Düsseldorf
57

TS en ISO 6892-1 Çekme Testi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

TS en ISO 6892-1 Çekme Testi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TÜRK STANDARDI

METALİK MALZEMELER - ÇEKME DENEYİ -

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

Kalite Sistem Belgesi

Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası)

Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir.

TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

− Bu standard TS 138 EN 10002-1 (1996) standardının yerine geçmiştir.

Metalik malzemeler - Çekme deneyi -

Not – Ek A, bilgisayar kontrollü deney cihazları için tamamlayıcı tavsiyeleri vermektedir.

2 Atıf yapılan standardlar ve/veya dokümanlar

EN, ISO, IEC Adı TS No1 Adı

3.1 Ölçü uzunluğu

3.1.1 İlk ölçü uzunluğu

Not - ISO/TR 25679:2005[3]’ten uyarlanmıştır.

3.1.2 Kopmadan sonraki son ölçü uzunluğu

Not - ISO/TR 25679:2005[3]’ten uyarlanmıştır.

3.2 Gövde uzunluğu

Not - ISO/TR 25679:2005[3]’ten uyarlanmıştır.

3.4 Yüzde uzama

3.4.1 Yüzde kalıcı uzama

3.4.2 Kopmadan sonraki yüzde uzama

3.5 Ektansiyometre ölçü uzunluğu

Not 1 – ISO/TR 25679:2005[3]’ten uyarlanmıştır.

3.6 Uzama (ektansometreyle ölçülen)

3.6.1 Yüzde uzama

3.6.2 Yüzde kalıcı uzama

3.6.3 Yüzde akma sınırı uzaması

Not – ISO/TR 25679:2005[3]’ten uyarlanmıştır.

3.6.4 Azami yükte yüzde toplam uzama

3.6.5 Azami yükte yüzde plastik uzama

3.6.6 Kopmada yüzde toplam uzama

3.7 Deney hızı

3.7.1 Gerinme hızı

Not – Bk. Madde 3.5

3.7.2 Gövde uzunluğu boyunca tahmin edilen gerinme hızı

3.7.3 Hareketli çenelerin ayrılma hızı

3.7.4 Gerilme hızı

3.8 Yüzde kesit daralması

3.9 Azami yük

3.9.1 Azami yük

3.9.2 Azami yük

Not – Bk. Şekil 8 a) ve b).

3.10.2 Akma dayanımı

Not - ISO/TR 25679:2005[3]’ten uyarlanmıştır.

3.10.2.1 Üst akma dayanımı

Not - ISO/TR 25679:2005[3]’ten uyarlanmıştır.

3.10.2.2 Alt akma dayanımı

3.10.3 Deneme dayanımı, plastik uzama

Not 1 – ISO/TR 25679: 2005, “deneme dayanımı, orantısız uzama”dan uyarlanmıştır.

3.10.4 Deneme dayanımı, toplam uzama

Not 1 – ISO/TR 25679: 2005[3]’ten uyarlanmıştır.

3.10.5 Kalıcı deformasyon dayanımı

[ISO/TR 25679: 2005[3]].

Çizelge 1 – Semboller ve anlamları

Sembol Birim Anlamı

So mm2 Gövde uzunluğunun başlangıçtaki kesit alanı

UYARI – Yüzde değerler kullanılırsa 100 faktörü gereklidir.

6.1.2 İşlenmiş deney parçaları

6.1.3 İşlenmemiş deney parçaları

Çizelge 2 – Mamul tipine göre ana deney parçası tipleri

Kalınlık Çap veya kenar

6.3 Deney parçalarının hazırlanması

7 İlk kesit alanının tayini