Modele ustrojowe państw demokratycznych

Wprowadzenie
Przeczytaj
Prezentacja mul medialna
Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Robert Dahl, Demokracja i jej krytycy, 1995, s. 310.

Źródło: Adam Jamróz, Wprowadzenie do prawoznawstwa, Warszawa 2011, s. 43.
Źródło: Andrzej Pułło, Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki , dostępny w internecie:
libr.sejm.gov.pl [dostęp 18.05.2020 r.].
Źródło: Konstytucja Federacji Rosyjskiej, tłum. Andrzej Kubik, dostępny w internecie:
gdansk.mid.ru [dostęp 18.05.2020 r.].
Źródło: Demokracje zachodnioeuropejskie. Analiza porównawcza , red. Andrzej Antoszewski,
Ryszard Herbut, Wrocław 1997, s. 32.
Źródło: Demokracje zachodnioeuropejskie. Analiza porównawcza , red. Ryszard Herbut,
Andrzej Antoszewski, Wrocław 1997, s. 32.
Źródło: Paweł Sarnecki, Ustroje konstytucyjne państw współczesnych, Warszawa 2012, s.
167–168.
 Modele ustrojowe państw demokratycznych

Źródło: Rama, licencja: CC BY-SA 2.0.

Współcześnie państwa Europy Zachodniej to skonsolidowane i liberalne demokracje.

W państwach tych władzę polityczną zdobywa się w wyniku bezstronnej rywalizacji
wyborczej. Rządy państw europejskich szanują równość obywateli wobec prawa, w tym
prawa do uczestnictwa w wyborach, i przestrzegają praw i wolności obywatelskich
zawartych w dokumentach międzynarodowych.

Współczesne demokracje można określić jako ustabilizowane, ponieważ wzorce zachowań

politycznych nabrały cech trwałości i powtarzalności.

Są skonsolidowane, ponieważ metody pozyskiwania i sprawowania władzy oraz

egzekwowania odpowiedzialności politycznej uzyskały szeroką akceptację elit i obywateli.

Wreszcie określane są jako liberalne, ponieważ zapewniają podstawową ochronę wolności

i praw jednostek oraz mniejszości. Mimo podobieństw w podstawowych zasadach
ustrojowych wskazujących na demokratyczny charakter reżimów politycznych
współczesnych państw europejskich, różnią się one rozwiązaniami instytucjonalnymi.
W różny sposób można scharakteryzować funkcjonowanie systemów partyjnych oraz relacje
między legislatywą i egzekutywą. Przyjrzymy się tym różnicom, pamiętając, że wszystkie te
instytucje tworzą demokratyczny system rządów.

Twoje cele
Scharakteryzujesz główne zasady funkcjonowania współczesnych państw
demokratycznych.
Wyjaśnisz różnice między różnymi modelami współczesnych państw
demokratycznych.
Ocenisz znaczenie procedur dla bezpieczeństwa prawnego obywateli w państwie
demokratycznym.
Wskażesz podobieństwa w funkcjonowaniu różnych form demokracji.
Przeczytaj

Czym jest demokracja?

Demokracja jest formą ustroju państwa, w którym obywatele sprawują władzę bezpośrednio
lub za pośrednictwem wybranych przez siebie przedstawicieli. Obecnie w większości
państw dominuje forma władzy pośredniej, co oznacza konieczność wyboru
reprezentantów. W związku z tym możemy przyjąć podstawowy warunek zaproponowany
przez Josepha Schumpetera, który pozwoli rozróżnić ustrój demokratyczny od
niedemokratycznego – fakt cyklicznego odbywania się demokratycznych wyborów, czyli
takich, w wyniku których osoby dotychczas sprawujące władzę mogą ją stracić (następuje
wtedy alternacja władzy). Należy zaznaczyć, że jest to tzw. minimalna definicja demokracji,
która w okresie zimnej wojny, kiedy świat był podzielony na dwa bloki (bipolarny ład
międzynarodowy), wystarczała do kwalifikowania państw jako demokratycznych lub
niedemokratycznych. Obecnie definicja ta ma ograniczone zastosowanie. Nie ulega
wątpliwości, że od upadku muru berlińskiego państwa należące do bloku komunistycznego
weszły na drogę reform, które miały na celu wprowadzenie ustroju demokratycznego.
Ciągle jednak uznawane są za państwa o demokracji nieskonsolidowanej. Wraz z inicjacją
transformacji ustrojowej i różnorodnością rozwiązań prawnych stało się jasne, że sam fakt
przeprowadzania cyklicznych i demokratycznych wyborów nie wystarczy. Należy również
uwzględnić to, co dzieje się między elekcjami.

Najważniejsze różnice między demokracją skonsolidowaną

a nieskonsolidowaną
Demokracje skonsolidowane: Demokracje nieskonsolidowane:
 Demokracje skonsolidowane: Demokracje nieskonsolidowane:
niesprzyjające otoczenie
funkcjonują w sprzyjającym otoczeniu ekonomiczne, społeczne
ekonomicznym, społecznym i kulturowym i kulturowe;
(wysoki poziom rozwoju ekonomicznego mnogość i intensywność
będący efektem sprawnie działającej wewnętrznych konfliktów
gospodarki rynkowej); politycznych;
dojrzałe i ustabilizowane systemy polityczne – tendencja do koncentracji
mechanizmy demokratyczne pojawiły się władzy w rękach jednostki;
stosunkowo dawno i wytrzymały próbę czasu; rządowa kontrola nad
systemy zintegrowane – zapewniają niezbędny środkami masowego
poziom spójności między wartościami, przekazu;
strukturami i zachowaniami politycznymi; korupcja polityczna;
systemy elastyczne – czyli zdolne do zawłaszczenie stanowisk
przezwyciężenia sytuacji kryzysowych nie publicznych przez partie
tylko na gruncie demokratycznych reguł gry, polityczne;
ale w sposób zwiększający zaufanie do nich; dążenie do sanacji moralnej
demokracje liberalne, czyli żadnej grupie życia publicznego, co często
społecznej nie odmawia się możliwości prowadzi do uchwalania
ekspresji jej interesów politycznych, ustaw naruszających prawa
uczestnictwa w wyborach, prawa do obywatelskie;
reprezentacji parlamentarnej itp. częste odwoływanie się do
idei nacjonalistycznych.

Guillermo O'Donnell i Philippe C. Schmitter, uznając rolę rywalizacyjnych wyborów,

stworzyli „proceduralne minimum” demokracji.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Demokracja – stan idealny?

Należy zaznaczyć, że demokracja to nie tylko procedury i instytucje, ale także pewien
sposób myślenia i idea. Robert Dahl uważał, że demokracja oznacza pewien stan idealny,
który w rzeczywistości nie został nigdy osiągnięty. Jego wizja demokracji zakłada
stworzenie systemu, w którym wszyscy jego członkowie uważają się za wzajemnie równych,
cieszą się atrybutem kolektywnej suwerenności i mają wszystkie możliwości, zasoby
i instytucje niezbędne do rządzenia. Poszczególne systemy polityczne mogą rozwijać się
w tym kierunku, ale nie osiągają ideału. Zdaniem Dahla, najbliżej stanu idealnej demokracji
znajduje się poliarchia. Dla zapewnienia zgody i równości politycznej w poliarchii każdy
obywatel ma nieskrępowaną możliwość określania i wyrażania swoich indywidualnych
preferencji oraz pewność, że będą one traktowane na równi z preferencjami innych. Dahl
podkreśla również znaczenie rywalizacyjnych wyborów, zaznaczając, że poliarchia
zapewnia przyznanie praw politycznych dużej części ludności (inkluzja polityczna).

“
Robert Dahl

Demokracja i jej krytycy

[Poliarchia daje możliwość] przeciwstawienia się i obalania
w głosowaniu najwyższych dostojników rządowych.
Źródło: Robert Dahl, Demokracja i jej krytycy, 1995, s. 310.

Oznacza to, że poliarchia zabezpiecza partycypację polityczną i rywalizację polityczną.

Dla spełnienia postulatów poliarchii niezbędne jest wprowadzenie gwarancji

instytucjonalnych.

Gwarancje instytucjonalne

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Wskaż podstawowe zasady funkcjonowania demokracji obecne w obu opisanych wyżej

modelach.
Demokracja – polityka uwzględniająca preferencje wyborców
Inny model rozumienia procesów demokratycznych zaproponował Arend Lijphart.
Zaakceptował model poliarchii Dahla, ale skoncentrował się przede wszystkim na
kształtowaniu i realizacji polityki uwzględniającej różnorodne preferencje wyborców. Jego
zdaniem stworzenie odpowiedzialnego rządu może dokonywać się w różny sposób.
Odwoływał się do formalnych i nieformalnych instytucji i praktyk, które pomagają
przełożyć preferencje polityczne wyborców na działania polityczne. W swoich
rozważaniach brał przede wszystkim pod uwagę dwie zmienne: stopień fragmentaryzacji
kulturowej społeczeństwa (podział etniczny, kulturowy, religijny) oraz styl zachowania elit
politycznych (rywalizacyjny lub konsensualny).

W rezultacie tych rozważań Lijphart sformułował cztery kategorie demokracji.

Kategorie demokracji wg Lijpharta

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Na podstawie systematyki zaproponowanej przez Lijpharta zostały skonstruowane modele

demokracji większościowej i konsensualnej.
Kryterium Model westminsterski Model konsensualny
jednopartyjny gabinet koalicyjny gabinet
polityczny skład rządu
większościowy większościowy

relacja między egzekutywą

przewaga rządu  równowaga
a legislatywą

system partyjny  dwupartyjny wielopartyjny

system wyborczy większościowy proporcjonalny

strategie grup interesu konfrontacyjne kooperacyjne

terytorialny ustrój państw  unitarny federalny

skoncentrowana w jednej rozproszone między

władza w parlamencie 
izbie dwie izby

charakter konstytucji elastyczna sztywna

sądowa kontrola
nie istnieje istnieje
konstytucyjności ustaw

bank centralny zależny od rządu niezależny od rządu

Źródło: Demokracje zachodnioeuropejskie. Analiza porównawcza, red. Ryszard Herbut,

Andrzej Antoszewski, Wrocław 1997, s. 32.
Wskaż po dwa państwa demokratyczne, których reżimy demokratyczne mogą być
porównywane z modelami zaproponowanymi przez Lijpharta.

Słownik
alternacja władzy

pokojowy sposób wymiany władzy między partiami politycznymi

egzekutywa

władza wykonawcza; w państwach demokratycznych może przyjmować formę

dualistyczną (prezydent i rząd z premierem na czele) lub monistyczną (tylko prezydent,
który powołuje ministrów i sam kieruje ich pracami)

inicjatywa ustawodawcza

prawo do zgłaszania projektów zmiany prawa

legislatywa

władza ustawodawcza; w państwach demokratycznych rolę władzy ustawodawczej

pełnią jedno- lub dwuizbowe parlamenty

parlamentaryzm

system rządów opierający się na tzw. podwójnej egzekutywie, tzn. rozdziale funkcji szefa
rządu i głowy państwa; system ten pozwala na łączenie funkcji w rządzie i parlamencie;
rząd zobowiązany jest do ustąpienia w wyniku otrzymania wotum nieufności
w parlamencie

prezydencjalizm

system polityczny w demokracji charakteryzujący się rygorystycznym podziałem władzy

ustawodawczej i wykonawczej oraz połączeniem funkcji prezydenta i szefa rządu

reżim polityczny

ogół metod, którymi posługuje się władza państwowa w stosunkach z ludnością, a także
zasady, jakimi się ona kieruje w tych stosunkach; stanowi istotny element składowy formy
państwa

semiprezydencjalizm
system, w którym prezydent wybierany w wyborach powszechnych jest głową państwa:
określa kierunki polityki wewnętrznej i zagranicznej państwa, jest zwierzchnikiem sił
zbrojnych oraz powołuje i odwołuje premiera, a na jego wniosek powołuje ministrów
Prezentacja mul medialna

Polecenie 1

Zapoznaj się z prezentacją mul medialną i wykonaj ćwiczenie.

Prezydent USA Andrew Jackson przemawia do

ludzi
Źródło: domena publiczna.

Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/PiGwMtamy

We współczesnych państwach
demokratycznych cechą odróżniającą je od
innych systemów politycznych jest
instytucjonalizacja procesów politycznych.
Celem jest zabezpieczenie obywateli przed
arbitralnymi decyzjami jednostki lub wąskiej
grupy osób.
2

Francuska urna do głosowania ma licznik

oddanych głosów.
Źródło: Arnaud Jaegers, CC0.

Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/PiGwMtamy

Zabezpieczenia obywateli przed arbitralnymi

decyzjami jednostki lub wąskiej grupy osób:

procedura kreacji władzy (system

wyborczy);

współzawodnictwo w walce o miejsca

w parlamencie (system partyjny);

określenie relacji między

konstytucyjnymi ośrodkami władzy
państwowej (reżim polityczny);

tryb podejmowania decyzji na arenie

parlamentarnej i rządowej (sposób
uzyskiwania większości);

zasady egzekwowania
odpowiedzialności polityków za
decyzje podjęte wbrew interesom
większości wyborców.

Materiał audio dostępny pod adresem: 3

h ps://zpe.gov.pl/b/PiGwMtamy

Reżim polityczny (ustrój) to metody, których

używa władza wobec mieszkańców państwa,
i zasady, które je regulują. Ze względu na relacje
władzy i społeczeństwa można wymienić
reżimy:

demokratyczne;

autorytarne;

totalitarne.

Ze względu na rolę, jaką prezydent i parlament

pełnią w danym państwie, reżimy dzielimy na:

prezydenckie;

semiprezydenckie;

parlamentarne.

Prezydenci USA – Barack Obama i Donald Trump

Źródło: Jesusemen Oni/VOA/domena publiczna.

Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/PiGwMtamy

Cechy charakterystyczne reżimu

prezydenckiego:
 wybór prezydenta w głosowaniu
powszechnym (może być
dwustopniowe z udziałem elektorów);

brak konstytucyjnych możliwości

skrócenia kadencji prezydenta za jego
decyzje;

jednoosobowa egzekutywa, prezydent

powołuje ministrów i są oni przed nim
odpowiedzialni.

System prezydencki
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., CC BY-SA 3.0.

Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/PiGwMtamy

Pozycja prezydenta wskazuje na zastosowanie

modelu monteskiuszowskiego podziału władzy.
Opiera się on na organizacyjnej i funkcjonalnej
separacji władzy ustawodawczej i wykonawczej
oraz monizmie władzy wykonawczej.

6 Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/PiGwMtamy

Separacja oznacza:
 na płaszczyźnie organizacyjnej –
odrębne wybory prezydenta
i parlamentu, zakaz łączenia funkcji
w rządzie z funkcją deputowanego,
brak możliwości skrócenia kadencji
parlamentu;

na płaszczyźnie funkcjonalnej –
autonomię parlamentu w dziedzinie
tworzenia prawa i prezydenta
w zakresie jego wykonywania, brak
instytucjonalnej kontroli parlamentu
nad prezydentem, brak
odpowiedzialności politycznej
egzekutywy.

Struktura najwyższych organów państwowych

we Francji
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., CC BY-SA 3.0.

Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/PiGwMtamy

Reżim semiprezydencki jest hybrydą

parlamentaryzmu i prezydencjalizmu. Nazywany
jest również systemem niepełnej unifikacji
legislatywy i egzekutywy, co oznacza, że obie
władze wchodzą ze sobą w bezpośrednie relacje
instytucjonalne i funkcjonalne.
8 Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/PiGwMtamy

Cechy reżimu semiprezydenckiego:

dualizm władzy wykonawczej, która

jest rozdzielona między prezydenta
a rząd z premierem na czele;

głowa państwa jest powoływana

w wyborach powszechnych lub przez
zwołane w tym celu zgromadzenie
elektorów;

określona konstytucyjnie, niezależna

od zmiany układu sił w parlamencie
kadencja prezydenta;

prezydent ma prawo podejmowania

decyzji politycznej w zakresie polityki
wewnętrznej i zagranicznej;

brak odpowiedzialności politycznej

głowy państwa przed parlamentem
(odpowiedzialność prawna) i przed
wyborcami;

prezydent ma prawo powoływania

i odwoływania premiera oraz skracania
kadencji parlamentu na wniosek rządu;

rząd odpowiedzialny zarówno przed

parlamentem, jak i przed prezydentem.
 9

Sala obrad Izby Gmin

Źródło: By UK government, OGL3.

Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/PiGwMtamy

Parlamentaryzm można określić jako system

wzajemnej zależności między egzekutywą
i legislatywą. W reżimie tym rząd jest
powoływany przez parlament i ponosi przed
nim odpowiedzialność za działania polityczne.

10 Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/PiGwMtamy

Modelowy reżim parlamentarny możemy

przedstawić następująco:

parlament, a przynajmniej jego niższa

izba pochodzi z powszechnych,
rywalizacyjnych wyborów;

układ sił w parlamencie (koalicja

w razie braku większości jednej par i)
decyduje o powołaniu premiera
i składzie rządu;

rząd ponosi odpowiedzialność

polityczną przed parlamentem, który
ma prawo wyrażenia wotum
 nieufności wobec premiera lub
jednego z ministrów;

przedstawiciel egzekutywy ma prawo

skrócenia kadencji paramentu, co
skutkuje koniecznością rozpisania
nowych wyborów;

zasady egzekwowania
odpowiedzialności polityków za
decyzje podjęte wbrew interesom
większości wyborców;

istnieje system powiązań

instytucjonalnych między rządem
i parlamentem (ministrowie mogą być
jednocześnie deputowanymi) –
oznacza to brak separacji władzy;

głowa państwa (król lub prezydent)

pełni funkcje reprezentacyjne, nie
kreuje polityki.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 1

Zastanów się, czy istnieje zależność między występowaniem jednego z modeli demokracji

(westminsterskiego bądź konsensualnego) a reżimem politycznym występującym w państwie.

Odpowiedź uzasadnij.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Zapoznaj się z tekstem i wykonaj zadanie.

“
Paweł Sarnecki

Ustroje konstytucyjne państw współczesnych

System ten wyraża również formalnie ideę, że czynnik rządzący

państwem czerpie legitymację do sprawowania rządów z zaufania
parlamentarnego, a nie z bezpośredniego nadania ludu. Konstytucyjny
system relacji między naczelnymi organami władzy ma zatem za swoją
podstawę zasadę trójpodziału władzy w wersji polegającej nie na
separacji, lecz na współdziałaniu organów należących do władzy
ustawodawczej i wykonawczej (wzajemne inspirowanie działalności,
możliwość piastowania funkcji w obu władzach przez te same osoby),
prowadzącym czasem do zlania się obu funkcji.

Źródło: Paweł Sarnecki, Ustroje konstytucyjne państw współczesnych, Warszawa 2012, s. 167–168.

Wskaż, o jakim reżimie pisze autor tekstu.

Zaznacz odpowiedź najbliższą twojej.

Porównaj swoją odpowiedź

Ćwiczenie 2 輸

Zapoznaj się z tekstem i wykonaj zadanie.

“
Adam Jamróz

Wprowadzenie do prawoznawstwa

Chodzi o to, aby żaden z organów państwa nie dominował, nie

dysponował monopolem władzy zagrażającej bezpieczeństwu i wolności
jednostki. W idei (zasadzie) (…) tkwiło więc założenie, że (…) stworzy
pewien mechanizm równowagi między (…) władzami państwowymi,
realizującymi (…) różne funkcje państwa.

Źródło: Adam Jamróz, Wprowadzenie do prawoznawstwa, Warszawa 2011, s. 43.

Zdecyduj, które stwierdzenia są prawdziwe, a które fałszywe.

Stwierdzenie Prawda Fałsz

W tekście zwraca się uwagę na monopol władzy jako
 
gwarancję bezpieczeństwa i wolności jednostki.
W tekście została zaprezentowana zasada trójpodziału
 
władzy.
Zgodnie z założeniami opisanymi w tekście, równowaga
władz gwarantuje sprawną realizację różnych funkcji  
państwa.
Władze powinny wzajemnie konkurować o wpływ na
 
życie jednostki.
Ćwiczenie 3 醙

Zapoznaj się z tekstem i wykonaj zadanie.

“
Andrzej Pułło

Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki

Artykuł I

§ 1. Wszelka niniejszym przyznana władza ustawodawcza przysługuje

Kongresowi Stanów Zjednoczonych, który składa się z Senatu i z Izby
Reprezentantów.

§ 2. W skład Izby Reprezentantów wchodzą członkowie wybierani co

dwa lata przez ludność poszczególnych stanów; w każdym stanie
wyborcy powinni odpowiadać wymogom, określonym dla wyborców tej
izby ciała ustawodawczego stanu, która składa się z większej liczby
członków.

Nie można zostać członkiem Izby Reprezentantów, nie mając

ukończonych lat dwudziestu pięciu, nie posiadając obywatelstwa
Stanów Zjednoczonych od lat siedmiu i nie będąc w czasie wyborów
mieszkańcem tego stanu, w którym się kandyduje. (…)

Artykuł II

§ 1. Władzę wykonawczą sprawuje prezydent Stanów Zjednoczonych

Ameryki. Urząd swój pełni przez okres lat czterech, a wybierany jest
wraz z obieranym na ten sam okres wiceprezydentem w następujący
sposób. (…)

§ 2. Prezydent jest głównodowodzącym armii i floty Stanów

Zjednoczonych, jak również milicji poszczególnych stanów, gdy zostaje
 powołana do służby czynnej Stanów Zjednoczonych. Może żądać od
każdego kierownika resortu pisemnej opinii w jakiejkolwiek sprawie,
związanej z zadaniami jego urzędu. Stosuje prawo łaski w sprawach
o przestępstwa przeciwko Stanom Zjednoczonych, z wyłączeniem
spraw wszczętych wskutek postawienia w stan oskarżenia przez Izbę
Reprezentantów. (…)

§ 4. Prezydent, wiceprezydent i każdy funkcjonariusz cywilny Stanów

Zjednoczonych zostaje usunięty z urzędu w razie postawienia przez
Izbę Reprezentantów w stan oskarżenia i skazania za zdradę,
przekupstwo lub inne ciężkie przestępstwa albo przewinienia.

Źródło: Andrzej Pułło, Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki, dostępny w internecie: libr.sejm.gov.pl [dostęp
18.05.2020 r.].

Uzupełnij tekst właściwymi wyrazami.

1. Konstytucja Stanów Zjednoczonych wprowadziła reżim .

2. Zgodnie z Konstytucją w Stanach Zjednoczonych wprowadzona została tam zasada
.
3. Zgodnie z Konstytucją Stanów Zjednoczonych prezydent kieruje działaniami ,
którzy są przed nim odpowiedzialni.
4. Prezydent Stanów Zjednoczonych nie ponosi odpowiedzialności , ale może zostać

odsunięty, jeśli popełni przestępstwo.

ministrów dominacji prezydenta cywilnej syntezy i trójpodziału władzy karnej

politycznej semiprezydencki gubernatorów separacji i równowagi władz

prezydencki senatorów parlamentarny

Ćwiczenie 4 醙

Zapoznaj się z poniższym schematem i wykonaj zadanie.

Schemat systemu politycznego Izraela

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Wskaż stwierdzenia, które są prawdziwe w odniesieniu do ustroju politycznego Izraela.

 Prezydent Izraela jest odpowiedzialny politycznie przed parlamentem.

W ustroju politycznym Izraela parlament może uchwalić wotum nieufności wobec


rządu.

 W Izraelu funkcjonuje parlamentarny reżim polityczny.

 Prezydent desygnuje premiera, który jest powoływany przez parlament.

Ćwiczenie 5 醙

Zapoznaj się z poniższym schematem i wykonaj zadanie.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o, licencja: CC BY-SA 3.0.

Rozstrzygnij, czy na schemacie przedstawiono model parlamentarny.

Rozstrzygnięcie: tak

Uzasadnienie:
 Ćwiczenie 6 醙

Zapoznaj się z poniższym schematem i wykonaj zadanie.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o, licencja: CC BY-SA 3.0.

Rozstrzygnij, czy schemat ilustruje funkcjonowanie klasycznego systemu prezydenckiego.

Odpowiedź uzasadnij, podając dwa argumenty.

Rozstrzygnięcie: tak

Uzasadnienie:

Materiał źródłowy do zadań 7 i 8.

“ Konstytucja Federacji Rosyjskiej

Artykuł 83

1. Prezydent Federacji Rosyjskiej:

a) powołuje za zgodą Dumy Państwowej Przewodniczącego Rządu

Federacji Rosyjskiej;
b) ma prawo przewodniczyć na posiedzeniach Rządu Federacji
Rosyjskiej;

c) podejmuje decyzję w sprawie dymisji Rządu Federacji Rosyjskiej; (…)

g) tworzy i przewodniczy Radzie Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej,

której status określa ustawa federalna;

h) zatwierdza doktrynę wojskową Federacji Rosyjskiej;

i) tworzy administrację Prezydenta Federacji Rosyjskiej; (…)

k) powołuje i odwołuje najwyższe dowództwo Sił Zbrojnych Federacji

Rosyjskiej (…).

Artykuł 84

Prezydent Federacji Rosyjskiej:

a) zarządza wybory do Dumy Państwowej zgodnie z Konstytucją

Federacji Rosyjskiej i ustawą federalną;

b) skraca kadencję Dumy Państwowej w przypadkach i w trybie

przewidzianych przez Konstytucję Federacji Rosyjskiej;

c) zarządza referendum w trybie określonym przez federalną ustawę

konstytucyjną;

d) przedkłada projekty ustaw Dumie Państwowej;

e) podpisuje i ogłasza ustawy federalne;

f) zwraca się do Zgromadzenia Federalnego z dorocznymi orędziami

o stanie państwa i podstawowych kierunkach wewnętrznej
i zagranicznej polityki państwa.

Artykuł 85

1. Prezydent Federacji Rosyjskiej może korzystać z procedury

rozjemczej w celu rozstrzygania sporów między organami władzy
 państwowej Federacji Rosyjskiej a organami władzy państwowej
podmiotów Federacji Rosyjskiej, jak również między organami władzy
państwowej podmiotów Federacji Rosyjskiej. W przypadku
nieosiągnięcia porozumienia może on przekazać rozstrzygnięcie
sporu właściwemu sądowi.

2. Prezydent Federacji Rosyjskiej ma prawo zawieszać obowiązywanie

aktów organów władzy wykonawczej podmiotów Federacji Rosyjskiej
w przypadku, gdy akty te są sprzeczne z Konstytucją Federacji
Rosyjskiej, ustawami federalnymi i międzynarodowymi
zobowiązaniami Federacji Rosyjskiej lub naruszają prawa i wolności
człowieka i obywatela, do czasu rozstrzygnięcia sprawy przez
właściwy sąd.

Artykuł 86

Prezydent Federacji Rosyjskiej:

a) kieruje polityką zagraniczną Federacji Rosyjskiej;

b) prowadzi rokowania i podpisuje umowy międzynarodowe Federacji

Rosyjskiej;

c) podpisuje listy ratyfikacyjne;

d) przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych

przy nim przedstawicieli dyplomatycznych.
Źródło: Konstytucja Federacji Rosyjskiej, tłum. Andrzej Kubik, dostępny w internecie: gdansk.mid.ru [dostęp 18.05.2020 r.].

Ćwiczenie 7 難
Rozstrzygnij, czy Federację Rosyjską można uznać za demokrację ustabilizowaną. Odpowiedź
uzasadnij.

Rozstrzygnięcie: tak

Uzasadnienie:
Ćwiczenie 8 難
Wskaż co najmniej trzy uprawnienia prezydenta Federacji Rosyjskiej, które wybiegają poza

uprawnienia głowy państwa w systemie prezydenckim.

Dla nauczyciela

Autorka: Anna Wąsiel‐Alberska

Przedmiot: wiedza o społeczeństwie

Temat: Modele ustrojowe państw demokratycznych

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres rozszerzony

VIII. Modele sprawowania władzy.

Uczeń:

4) charakteryzuje systemy polityczne oparte na współpracy legislatywy i egzekutywy –

parlamentarno‐gabinetowy (na przykładzie Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii
i Irlandii Północnej) i kanclerski (na przykładzie Republiki Federalnej Niemiec); wykazuje,
że elementy tych systemów obowiązują w Rzeczypospolitej Polskiej;

5) charakteryzuje systemy ze szczególną rolą prezydenta – klasyczny prezydencki (na

przykładzie Stanów Zjednoczonych Ameryki) i semiprezydencki/
parlamentarno‐prezydencki (na przykładzie Republiki Francuskiej); wykazuje, że elementy
drugiego z tych systemów obowiązują w Rzeczypospolitej Polskiej;

6) charakteryzuje systemy polityczne z zachwianym podziałem władzy –

parlamentarno‐komitetowy/rządy konwentu (na przykładzie Konfederacji Szwajcarii)
i superprezydencki (na przykładzie Federacji Rosyjskiej); przedstawia instytucjonalne
warunki funkcjonowania demokracji w takich systemach;

7) charakteryzuje funkcje legislatywy: ustrojodawczą, ustawodawczą, kontrolną i kreacyjną;

wskazuje kompetencje parlamentu w Rzeczypospolitej Polskiej w ramach poszczególnych
funkcji; podaje przykłady państw z parlamentem jednoizbowym i dwuizbowym;

8) pisze na podstawie własnej obserwacji notatkę prasową o przebiegu wybranych obrad

Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej lub Senatu Rzeczypospolitej Polskiej; przygotowuje
wystąpienie w związku ze sprawą, której dotyczyły obrady;

9) wyjaśnia mechanizmy wyłaniania rządu i jego odpowiedzialności politycznej na

przykładzie Republiki Federalnej Niemiec i Federacji Rosyjskiej; porównuje te mechanizmy
z obowiązującymi w Rzeczypospolitej Polskiej;
10) charakteryzuje typy relacji między rządem a głową państwa na przykładzie Republiki
Francuskiej (w tym sytuację koabitacji) oraz Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii
i Irlandii Północnej;

11) przedstawia mechanizmy tworzenia koalicji gabinetowych na przykładzie Republiki

Francuskiej i Republiki Federalnej Niemiec; porównuje sytuację rządów mniejszościowych
i większościowych ze względu na ich stabilność i możliwości działania.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

charakteryzuje modele demokracji przedstawicielskiej we współczesnym świecie;

porównuje uprawnienia egzekutywy i legislatywy w poszczególnych reżimach;
ocenia znaczenie prezydenta dla stabilizacji demokracji;
wskazuje zagrożenia dla demokracji wynikające ze zbyt silnej pozycji prezydenta.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

wykład z wykorzystaniem e‐materiału;

analiza tekstów naukowych;
burza mózgów;
dyskusja.

Formy zajęć:

praca indywidualna;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
 tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg zajęć:

Faza wstępna

1. Klasa poproszona jest o przypomnienie sobie, czym jest reżim polityczny; ma za zadanie
scharakteryzować znane jej typy reżimów.

2. Uczniowie są poinformowani, że na lekcji zajmą się omawianiem różnych teoretycznych

modeli reżimów demokratycznych.

Faza realizacyjna

1. Klasa podzielona jest na trzy grupy. Każda z nich dostaje do przeanalizowania fragment
tekstu naukowego o różnych reżimach demokratycznych. Uczniowie proszeni są
o stworzenie schematów charakteryzujących dany reżim.

2. Klasa ma za zadanie przedstawić przygotowane schematy, które są porównywane ze

schematami z e‐materiału. Uczniowie poproszeni są o wyjaśnienie, jak rozumieją
funkcjonowanie poszczególnych modelowych reżimów.

3. Wiedza uczniów jest uzupełniona, następuje podsumowanie dyskusji.

Faza podsumowująca

1. Klasa ma się zastanowić, który z modeli reżimów jest najłatwiejszy do przekształcenia

w system demokratyczny i dlaczego.

2. Wybrana osoba moderuje i podsumowuje dyskusję.

Praca domowa:

Uczniowie proszeni są o stworzenie własnego modelu demokracji przedstawicielskiej.

Materiały pomocnicze:

Andrzej Antoszewski, Ryszard Herbut, Demokracje zachodnioeuropejskie, Wrocław 2007.

Systemy polityczne, red. Marek Bankowicz, Beata Kosowska‐Gąstoł, t. 2, Kraków 2020.

Społeczeństwo i polityka. Podstawy nauk politycznych, red. Konstanty A. Wojtaszczyk,

Wojciech Jakubowski, Warszawa 2007.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Jeśli nauczyciel wybierze wykład, może wykorzystać prezentację do jego ilustracji, a jeśli
pracę w grupach, będzie ona podsumowaniem działań uczniowskich.