ΥΛΙΚΟ 1.12.

22

ΤΙΤΛΟΣ : Ο ΚΑΒΑΦΗΣ ΚΑΙ Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΟΦΙΣΤΙΚΗ

ΚΕΙΜΕΝΑ ΜΕΛΕΤΗΣ

Κωνσταντίνος Καβάφης «Ο Δημάρατος»

Το θέμα, ο Χαρακτήρ του Δημαράτου,

που τον επρότεινε ο Πορφύριος, εν συνομιλία,

έτσι το εξέφρασεν ο νέος σοφιστής

(σκοπεύοντας, μετά, ρητορικώς να το αναπτύξει).

«Πρώτα του βασιλέως Δαρείου, κ’ έπειτα

του βασιλέως Ξέρξη ο αυλικός·

και τώρα με τον Ξέρξη και το στράτευμά του,

νά επί τέλους θα δικαιωθεί ο Δημάρατος.

»Μεγάλη αδικία τον έγινε.

Ή τ α ν του Aρίστωνος ο υιός. Aναίσχυντα

εδωροδόκησαν οι εχθροί του το μαντείον.

Και δεν τους έφθασε που τον εστέρησαν την βασιλεία,

αλλ’ όταν πια υπέκυψε, και το απεφάσισε

να ζήσει μ’ εγκαρτέρησιν ως ιδιώτης,

έπρεπ’ εμπρός και στον λαό να τον προσβάλουν,

έπρεπε δημοσία να τον ταπεινώσουν στην γιορτή.

»Όθεν τον Ξέρξη με πολύν ζήλον υπηρετεί.

Με τον μεγάλο Περσικό στρατό,

κι αυτός στην Σπάρτη θα ξαναγυρίσει·

και βασιλεύς σαν πριν, πώς θα τον διώξει

αμέσως, πώς θα τον εξευτελίσει

εκείνον τον ραδιούργον Λεωτυχίδη.

»Κ’ η μέρες του περνούν γεμάτες μέριμνα·

να δίδει συμβουλές στους Πέρσας, να τους εξηγεί

το πώς να κάμουν για να κατακτήσουν την Ελλάδα.

»Πολλές φροντίδες, πολλή σκέψις και για τούτο

είν’ έτσι ανιαρές του Δημαράτου η μέρες·

πολλές φροντίδες, πολλή σκέψις και για τούτο

καμιά στιγμή χαράς δεν έχει ο Δημάρατος·

γιατί χαρά δεν είν’ αυτό που αισθάνεται 

(δεν είναι· δεν το παραδέχεται·

πώς να το πει χαρά; εκορυφώθ’ η δυστυχία του)

όταν τα πράγματα τον δείχνουν φανερά

που οι Έλληνες θα βγούνε νικηταί.» 

Δημάρατος (περίπου μέσα 6ου – μέσα 5ου αι. π.Χ)

Βασιλιάς της Σπάρτης (510-491) από τον οίκο των Ευρυπωντιδών, γνωστός κυρίως για την
έκπτωσή του από το βασιλικό αξίωμα και τη συμμετοχή του στην εκστρατεία του βασιλιά
των Περσών Ξέρξη. Διαδέχτηκε στο θρόνο τον πατέρα του Αρίστωνα και ήταν συμβασιλέας
του Κλεομένη Α΄, που ανήκε στους Αγιάδες, τον ανώτερο από τους δύο βασιλικούς οίκους
της Σπάρτης.

Η υπεροχή λόγω καταγωγής του Κλεομένη, αλλά και η ισχυρή προσωπικότητα και η έντονη
φιλοδοξία των δύο συμβασιλέων στάθηκαν η ρίζα της αμοιβαίας αντιπάθειάς τους, που
γρήγορα εξελίχθηκε σε ανοιχτή έχθρα. Το 506, όταν οι Σπαρτιάτες εισέβαλαν στην Αττική, ο
Δημάρατος αρνήθηκε να συνεργήσει, ανατρέποντας τα σχέδια του Κλεομένη. Και λίγο πριν
από την περσική εκστρατεία του 490, όταν ο τελευταίος θέλησε να προλάβει πιθανές
εξελίξεις συλλαμβάνοντας τους αρχηγούς των μηδιζόντων στην Αίγινα, ο Δημάρατος τους
ειδοποίησε και ματαίωσε την προσπάθειά του.

Ύστερα από αυτό, ο Κλεομένης αποφάσισε να απαλλαγεί από τον αντίπαλο συμβασιλέα
και, για να το επιτύχει, επωφελήθηκε από φήμες σχετικές με την καταγωγή του. Σύμφωνα
με αυτές, ο πατέρας του Δημάρατου Αρίστων, που δεν είχε αποκτήσει διάδοχο από δύο
προηγούμενους γάμους, όταν η τρίτη του γυναίκα γέννησε γιο, είχε δηλώσει ότι δεν μπορεί
να είναι αυτός ο πατέρας του νεογέννητου (σχετικά διαδιδόταν ότι πατέρας ήταν ο φίλος
του Αρίστωνα Άγητος). Στη συνέχεια πάντως, όχι μόνο τον αναγνώρισε, αλλά και του έδωσε
το όνομα «Δημάρατος» («αυτός που ο λαός ευχόταν», δηλαδή να γεννηθεί ο διάδοχος του
οίκου του).
Αυτή η παλιά φήμη η σχετική με τη γέννηση του Δημάρατου ήταν αρκετή για τον Κλεομένη.
Σε συνεννόηση με τον Λεωτυχίδη, έμμεσο κληρονόμο του οίκου των Ευρυπωντιδών,
αμφισβήτησε τη νομιμότητα του βασιλικού αξιώματος του Δημάρατου, ο οποίος, ύστερα
από δελφικό χρησμό, καθαιρέθηκε και στη θέση του αναγορεύτηκε ο Λεωτυχίδης. Ο
Δημάρατος, αποφασισμένος να εκδικηθεί, κατέφυγε στους Πέρσες και σύντομα κέρδισε την
εύνοια του Ξέρξη και υψηλή θέση στην ανακτορική ιεραρχία. Αναφέρεται μάλιστα ότι ήταν
παρών, όταν πάρθηκε στα Σούσα η απόφαση για τη μεγάλη εκστρατεία στην Ελλάδα, που
τη γνωστοποίησε με μυστικό μήνυμα στους Σπαρτιάτες. Στη συνέχεια, κατά την εκστρατεία
του Πέρση βασιλιά στην Ελλάδα, εμφανίζεται ως ο έμπιστος σύμβουλός του που τολμάει να
του μιλάει με παρρησία. Όταν ο Ξέρξης, μετά τη διάβαση του Ελλησπόντου, καταμέτρησε
τις δυνάμεις του και τον ρώτησε αν οι Έλληνες θα τολμούσαν να του αντισταθούν, ο
Δημάρατος προσπάθησε να του εξηγήσει πόσο ισχυρό είναι στους Έλληνες το πνεύμα της
ελευθερίας, προκαλώντας τα γέλια των Περσών. Εξίσου αναξιόπιστη κρίθηκε, λίγο πριν από
τη μάχη των Θερμοπυλών, η απάντησή του στον Ξέρξη ότι θα αντιμετωπίσει από την
πλευρά των Ελλήνων αντίσταση μέχρις εσχάτων. Αναφέρεται ακόμη ότι συμβούλευσε τον
Ξέρξη να καταλάβει τα Κύθηρα, αλλά η συμβουλή του (που θα παρέλυε την αντίσταση των
Σπαρτιατών) απορρίφθηκε από τους Πέρσες στρατηγούς.

Όταν ο Ξέρξης επέστρεψε στην Ασία, αντάμειψε το Δημάρατο για τις υπηρεσίες του
παραχωρώντας του τρεις πόλεις της Μυσίας, το Πέργαμο, την Τευθρανία και την Αλίσαρνα.
Εκεί, στα αιολικά παράλια, ο Δημάρατος δημιούργησε οικογένεια και έζησε την υπόλοιπη
ζωή του. Πότε πέθανε δεν είναι γνωστό.

Η ιστορική μοίρα του Δημάρατου καθορίστηκε από τη σύγκρουσή του με τον Κλεομένη.
Πριν από αυτή, φαίνεται ότι είχε δείξει σημαντικές ικανότητες. Πάντως, το καίριο για την
τελική εκτίμηση ερώτημα είναι αν η προσωπική περιπέτεια τον οδήγησε στην προδοσία ή
αν, μέσα οπωσδήποτε στο πλαίσιο της εξάρτησής του από τους Πέρσες, προσπάθησε να
βοηθήσει τους Έλληνες. Όσες πληροφορίες παρέχει η προβληματική πηγή του Ηροδότου
μπορούν να στηρίξουν και τις δύο απόψεις.

Πορφύριος (Τύρος, 232 – Ρώμη, μεταξύ 301 και 306 μ.Χ.)

Νεοπλατωνικός φιλόσοφος και φιλόλογος, συνεργάτης, βιογράφος, ερμηνευτής και

εκδότης των έργων του Πλωτίνου. Σπούδασε στην Αθήνα (πριν από το 263) κοντά στον
πλατωνικό φιλόσοφο και φιλόλογο Κάσσιο Λογγίνο, ο οποίος και εξελήννισε το φοινικικό
όνομά του Μάλχος (δηλαδή βασιλιάς) σε Πορφύριος (από το χρώματα των βασιλέων, την
πορφύρα) και κατόπιν (263-268) στη Ρώμη, κοντά στον κορυφαίο νεοπλατωνικό φιλόσοφο
Πλωτίνο.

Άρρωστος από βαριά μελαγχολία κατά το 268, εμποδίστηκε από το δάσκαλό του να
αυτοκτονήσει και ακολουθώντας τη συμβουλή του εγκαταστάθηκε για ένα μεγάλο
διάστημα στο Λιλύβαιο της Σικελίας. Σε προχωρημένη ηλικία επέστρεψε στη Ρώμη και
ανέλαβε τη διεύθυνση της φιλοσοφικής σχολής, που είχε η ιδρύσει εκεί ο Πλωτίνος.

Το συγγραφικό έργο του Πορφύριου είναι εκτεταμένο και αναφέρεται σε ποικίλα θέματα.
Τα σπουδαιότερα από τα σωζόμενα συγγράματά του είναι: Περί αποχής εμψύχων, που
αναφέρεται στην αποφυγή κρεοφαγίας και διασώζει πολύτιμα αποσπάσματα από χαμένα
φιλοσοφικά έργα, Περί του εν Οδυσσεία των Νυμφών άντρου, που πραγματεύεται μια
αλληγορική ερμηνεία του Ομήρου σε σχέση με την προΰπαρξη της ψυχής, Προς
Μαρκέλλαν, που απευθύνεται σε επιστολιμαίο ύφος στη γυναίκα του και αποτελεί
προτρεπτικό στη φιλοσοφία, Πυθαγόρου βίος, που είναι μέρος μιας Φιλοσόφου ιστορίας,
Εισαγωγή εις τας Αριστοτέλους Κατηγορίας, που πραγματεύεται «περί των πέντε φωνών»,
δηλαδή το «γένος», το «είδος», τη «διαφορά», το «ίδιον» και το «συμβεβηκός», Εις τας
Αριστοτέλους Κατηγορίας κατά πεύσιν και απόκρισιν, που περιέχει εξηγήσεις στις
αριστοτελικές «Κατηγορίες» με ερωταποκρίσεις, Περί του Πλωτίνου βίου και της τάξεως
των βιβλίων αυτού, Υπομνήματα, με εξηγήσεις κειμένων του Πλωτίνου, και Αφορμαί προς
τα νοητά, που αναφέρεται σε κεντρικά θέματα της οντολογίας του Πορφύριου. Έχουν χαθεί
στο σύνολο ή στο μεγαλύτερο μέρος τους τα ερμηνευτικά υπομνήματα σε πολλά έργα του
Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, για τα οποία ο Πορφύριος ήταν ο πρώτος νεοπλατωνικός
σχολιαστής τους. Τέλος είναι ακόμη γνωστά, ως τίτλοι και αποσπάσματα, δεκάδες έργα,
αναφερόμενα κυρίως στους φιλοσοφικούς τομείς της μεταφυσικής, της ψυχολογίας και της
ηθικής, αλλά και σε άλλους επιστημονικούς κλάδους, όπως την ιστορία, τη φιλολογία, τη
γλώσσα, τη ρητορική, τη μυθολογία, τη θρησκεία, ακόμη και τα μαθηματικά.

ΠΗΓΗ : https://latistor.blogspot.com/2015/09/blog-post_13.html

ΒΑΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ :

https://www.eens.org/EENS_congresses/2010/Kostiou_Katerina.pdf

Γιάννης Δάλλας, Ο Καβάφης και η Δεύτερη Σοφιστική, Στιγμή, Αθήνα, 1984.

https://cavafy.onassis.org/el/subject/works-by-c-p-cavafy-el/a-few-pages-on-the-sophists-
el/

ΣΥΝΔΥΑΣΤΕ ΤΟΝ «ΔΗΜΑΡΑΤΟ» ΜΕ ΤΑ ΕΞΗΣ ΠΟΙΗΜΑΤΑ :

Κωνσταντίνος Καβάφης «Ηρώδης Αττικός»

A του Ηρώδη του Aττικού τι δόξα είν’ αυτή.

Ο Aλέξανδρος της Σελευκείας, απ’ τους καλούς μας σοφιστάς,

φθάνοντας στας Aθήνας να ομιλήσει,
βρίσκει την πόλιν άδεια, επειδή ο Ηρώδης
ήταν στην εξοχή. Κ’ η νεολαία
όλη τον ακολούθησεν εκεί να τον ακούει.
Ο σοφιστής Aλέξανδρος λοιπόν
γράφει προς τον Ηρώδη επιστολή,
και τον παρακαλεί τους  Έλληνας να στείλει.
Ο δε λεπτός Ηρώδης απαντά ευθύς,
«Έρχομαι με τους Έλληνας μαζύ κ’ εγώ.»—

Πόσα παιδιά στην Aλεξάνδρεια τώρα,

στην Aντιόχεια, ή στην Βηρυτό
(οι ρήτορές του οι αυριανοί που ετοιμάζει ο ελληνισμός),
όταν μαζεύονται στα εκλεκτά τραπέζια
που πότε η ομιλία είναι για τα ωραία σοφιστικά,
και πότε για τα ερωτικά των τα εξαίσια,
έξαφν’ αφηρημένα σιωπούν.
Άγγιχτα τα ποτήρια αφίνουνε κοντά των,
και συλλογίζονται την τύχη του Ηρώδη—
ποιος άλλος σοφιστής τ’ αξιώθηκεν αυτά;—
κατά πού θέλει και κατά πού κάμνει
οι  Έλληνες (οι  Έλληνες!) να τον ακολουθούν,
μήτε να κρίνουν ή να συζητούν,
μήτε να εκλέγουν πια, ν’ ακολουθούνε μόνο. 

Αλέξανδρος της Σελεύκειας: Δικανικός ρήτορας από τη Σελεύκεια της Κιλικίας. Την
ωραιότατη σύζυγό του ερωτεύτηκαν πολλοί, εκείνη όμως ανταποκρίθηκε μόνο στον έρωτα
του Απολλώνιου του Τυανέως. Μαζί της απέκτησε ο Αλέξανδρος γιο, τον σοφιστή
Αλέξανδρο τον επικαλούμενο Πηλοπλάτωνα. Ο Πηλοπλάτων∙ ρήτορας του 2ου μ.Χ. αιώνα
από τη Σελεύκεια, μαθητής του Φαβωρίνου. Υπήρξε πρότυπο της λεγόμενης Δεύτερης
Σοφιστικής. Απεσταλμένος από τους συμπολίτες του ως πρεσβευτής στον Αυτοκράτορα
Αντωνίνο πέρασε από την Αθήνα, όπου είχε μια διαλεκτική μονομαχία με τον Ηρώδη τον
Αττικό. Μετά το τέλος του διαλόγου, ο Ηρώδης ρώτησε τον παριστάμενο Κορίνθιο Σκέπτην
ποια ήταν η εντύπωσή του και εκείνος απάντησε: «τον μεν πηλόν έχω εύρει, αναζητώ όμως
τον Πλάτωνα». Από εδώ προήλθε η επωνυμία του Αλεξάνδρου Πηλοπλάτων (Φιλοστρ., Βίοι
Σοφιστών 2,5). Διετέλεσε επίσης γραμματέας του Μάρκου Αυρήλιου.  

Ηρώδης ο Αττικός (πλήρες όνομα: Τιβέριος Κλαύδιος Αττικός Ηρώδης). (Μαραθώνας, περ.

101 -177 μ.Χ.).  

Περιώνυμος Αθηναίος σοφιστής, από τους κύριους εκπρόσωπους της λεγόμενης Δεύτερης
Σοφιστικής. Χάρη στα μεγάλα πλούτη του πατέρα του Τίτου Κλαύδιου Αττικού μπόρεσε να
σπουδάσει κοντά στους πιο ονομαστούς συγχρόνους του φιλοσόφους και ρήτορες στην
Αθήνα και τη Σμύρνη. Σε νεαρή ακόμη ηλικία κέρδισε την εύνοια του Αδριανού, τον οποίο
γνώρισε μετέχοντας σε μιαν αποστολή των Αθηναίων προς τον αυτοκράτορα (περ. 120)
όταν εκείνος βρισκόταν στην Παννονία. Αργότερα διορίστηκε από αυτόν «διορθωτής»,
δηλαδή αυτοκρατορικός αντιπρόσωπος στις πόλεις της Ασίας. Μετά την επιστροφή του
στην Αθήνα έγινε «αγορανόμος» και «επώνυμος άρχων» της πόλεως και υπήρξε ακόμη ο
πρώτος «ελλαδάρχης» των πανελλήνιων αγώνων οι οποίοι ιδρύθηκαν από τον
αυτοκράτορα.

Γύρω στο 140 ο Ηρώδης επισκέφτηκε και τη Ρώμη, όπου έγινε δεκτός στο αυτοκρατορικό
περιβάλλον. Γνωστός ήδη ρήτορας μύησε στα ελληνικά τους δύο θετούς γιους του νέου
αυτοκράτορα Αντωνίνου του Ευσεβή, το Μάρκο Αυρήλιο και το Λεύκιο Βήρο. Στη Ρώμη
τιμήθηκε και με το υπατικό αξίωμα (143). Το 145 επέστρεψε στην Αθήνα μαζί με τη δεύτερη
γυναίκα του (που την παντρεύτηκε μετά το θάνατο της πρώτης, Αλκίας, Βιβουλλίας) τη
νεαρή Ρωμαία αριστοκράτισσα, Αππία Αννία Ρήγιλλα.
Η Σατραπεία

Τί συμφορά, ἐνῷ εἶσαι καμωμένος

γιὰ τὰ ὡραία καὶ μεγάλα ἔργα
ἡ ἄδικη αὐτή σου ἡ τύχη πάντα
ἐνθάρρυνσι κ' ἐπιτυχία νὰ σὲ ἀρνεῖται ˚
νὰ σ' ἐμποδίζουν εὐτελεῖς συνήθειες,
καὶ μικροπρέπειες, κι ἀδιαφορίες.
Καὶ τί φρικτὴ ἡ μέρα ποῦ ἐνδίδεις
(ἡ μέρα ποῦ ἀφέθηκες κ' ἐνδίδεις),
καὶ φεύγεις ὁδοιπόρος γιὰ τὰ Σοῦσα,
καὶ πιαίνεις στὸν μονάρχην Ἀρταξέρξη
ποῦ εὐνοϊκὰ σὲ βάζει στὴν αὐλή του,
καὶ σὲ προσφέρει σατραπεῖες, καὶ τέτοια.
Καὶ σὺ τὰ δέχεσαι μὲ ἀπελπισία
αὐτὰ τὰ πράγματα ποῦ δὲν τὰ θέλεις.
Ἄλλα ζητεῖ ἡ ψυχή σου, γι' ἄλλα κλαίει ˚
τὸν ἔπαινο τοῦ Δήμου καὶ τῶν Σοφιστῶν,
τὰ δύσκολα καὶ τ' ἀνεκτίμητα Εὖγε ˚
τὴν Ἀγορά, τὸ Θέατρο, καὶ τοὺς Στεφάνους.
Αὐτὰ ποῦ θὰ στὰ δώσει ὁ Ἀρταξέρξης,
αὐτὰ ποῦ θὰ τὰ βρεῖς στὴ σατραπεία ˚
καὶ τί ζωὴ χωρὶς αὐτὰ θὰ κάμεις.