TARHTE GEME YOLCULUK

ADNAN MERT / BARANTICO

01. Edisyon, Bask / 01. nth Edition 2011

01

NSZ & SONSZ SREKL KENDN YENLEYEN & GELEN TURZM ALANINDA 3 YIL NCE YAZMAYA BALADIIMIZ, DEK BOYUTLARDAN ELE ALDIIMIZ TARHTE GEME YOLCULUK U SEVEN SZ DEERL OKUYUCULARIMIZ ! PHESZ K BU ALANDA , DEERL HOCALARIMIZ TARAFINDAN YAZILMI OK DEERL ESERLER VARDIR. BZM AMACIMIZ DA TARHTE GEME YOLCULUKTA HAFIZALARINIZI , EZBERLERNZ GLENDRMEK & BLG HAZNENZ DERNLETRMEK N OLAYLARIN SIKA TEKRARLANMI OLMASI SZ TARH SEVERLERN HAFIZASINDA KALICI BR EKLDE KALMASINI SALAMAKTIR. BU ESER, 3 YIL NCE YAZMAYA BALAMADAN 10 YILLIK BR DNCE GEMMZ VARDI. AYET ELNZDEK BU ESER, SZ DEERL OKUYUCULARIMIZIN BEENSN KAZANIP TAKDR GRRSE & SPONSOR YATIRIMCILAR BULUNDUUNDA KTABI TRKE & NGLZCESN BASTIRMAYI DA DNEBLRZ. KTABIN NDEKLER / NDEX KISMI, KTABIN BASIMINA KARAR & SON EKL VERLDKTEN SONRA YAZILACAKTIR. SZLERDEN DE KTABI KENDLERNE GRE BASTIRIP EVRESNE HEDYE ETMEY DNENLER, BZMLE RTBATA GEEBLRSNZ, BEENDYSENZ MAIL VEYA SMS LE TARHSEVER EN YAKIN 3 KYE www.barantico.com.tr WEB ADRESMZ LETNZ. KTABIN NDEK VE YERNE & ARETN KULLANMAMIZ, FT LER & SAYILARIN YAZI YERNE RAKAM LE YAZILMASI VS. BZE ZG FRELERMZDR. LTFEN BUNU ELETRMEYNZ. BU ESER, BLGSAYARINDA SABIRLA YAZAN OLUM SERHAN MERTE YARDIMCI OLDUUNDAN GNLDEN TEEKKR EDYORUM. EVET SEVGL TARHSEVER OKUYUCULARIMIZ TARHTE GEME YOLCULUA HAZIR MISINIZ? UMAYA HAZIR MISINIZ? SZLER UURALIM MI? DERN NEFES ALIN, ARKANIZA YASLANIN, HAYD HAYIRLI YOLCULUKLAR. Adnan Mert

1. KTABI, BARANTICO MIXOLOGY & GASTRONOMY, JULYHAZ.2000 ( TRKE NG. ALM. ) 2. KTABI, BURSA TARH & BARANTICO BURSA KILI KALKAN FOLKLOR EKB 2009 ( TRKE NG. ALM. ) 3. KTABI, GEME YOLCULUK & TARHN SENTEZL DETAYI 2011 ( TRKE )

NEOLTK A & ERKEN ANADOLU TARH

NEOLTK A ( M.. 8000 6000 ) ESK & ORTA TA AI ( M.. 600.000 8000 ) YEN / CLALI TA AI ( M.. 8000 5500 ) KALKOLTK A ( M.. 5500 3200 ) LK TUN AI ( M.. 3200 1800 ) ORTA TUN AI ( M.. 1800 1500 ) HELENSTK A ( M.. 330 30 ) ROMA AI ( M.. 30 M.S. 395 ) BZANS AI ( M.S. 395 1299 ) 4.5 MLYAR YIL YAINDA OLAN DNYAMIZ NSANLII 10.000 YIL NCE BUZUL AI SONRASI NEOTOLK AI (M.. 8000 6000 ) LE BALAR.LK YERLEM YER FLSTN / ERHADIR.( KENAN LKES ) HATAY YRESNDE NSANOLUNU ZAMANIMIZDAN 1000 YIL NCEDEN VAR OLDUU SYLENLR, HATAY BU KONUMU LE NSANOLUNUN 2.5 MLYON YIL NCEDEN ORTAYA IKAN KLTREL EVRMN, SRALN RFT VADSNN KUZEYNDE YRONDA & GRCSTANDA DEVAM EDEN GELMN BATIYA GE NOKTASINI OLUTURUR. (SURLARLA EVRL EHR DEVLETN BALAMASI). NEOLTK A NSANOLUNUN HAYVANLARI EVCLLETRD LK YERLEM, LK TARIM ALETLERN YAPMAYA, LK AKMAK TAINI KULLANMAYA BALADII ADIR.BUZUL AINDAN NEOLTK AA GEERKEN NCE NSANOLU DOAL EV OLAN MAARALARLA BALADILAR, BUNUN BR RNE STANBULDA YARIM BURGAZ MAARALARIDIR.NSANOLU MAARALARDAN IKTIKTAN SONRA LK YERLEM BRMLERNE MEGARON LE YAN TEK ODA LE BALADILAR.DAHA ROMA KURULMADAN NCE MEGARALILAR BYZANTIONU KURDULAR, ONDAN NCEDE LGOSLAR VARDI, LK YERLEM LE BRLKTE KLTREL PAYLAIM MEDENYET AYNI DN & AYNI KLTREL DEERLERDE PAYLATIKLARI ANLAILIYOR.ESK ALARDA DENZ MPARATORLUU OLAN

STANBUL HALEN DENZ MPARATORLUUNU SRDRMEKTEDR.TCAR & KLTREL MNASEBETLERDEN METROPOL EHR OLDUU ANLAILIYOR, ARALARINDA YOUN BR SOSYOEKONOMK KLTREL & SOSYAL BR BA OLDUU ANLAILIYOR, ATE YAPMAKTA KULLANILAN AKMAK TALARINDA LK KEZ ANADOLUDAN AVRUPAYA TAINDII KAZILARDAK BULUNTULARDAN ANLAILIYOR. NSANOLU YERLEM OLARAK DKKATE ALDIKLARI NEML 3 EY : 1- SUYA YAKIN OLACAK, 2- TOPRAKLARI VERML OLACAK, 3- SAVUNMAYA ELVERL OLACAKTIR, BU MADDELER DKKATE ALMILARDIR. SAVUNMA SADECE VAH HAYVANLARA KARI DEL, KORUNMA AMALI DA OLUP SALDIRGAN NSAN GRUPLARINADA KARI NLEMLER ALMAK N ETRAFI SURLAR LE EVRL EHR DEVLET KURMULARDIR, SKAN & YERLEM AISINDAN MECLS YAPILARI, TAPINAKLARI, KAMU BNALARI, HEREY MEVCUT OLMALI, SOSYO EKONOMK KLTREL & TCAR, SOSYAL BR BA BULUNMAKTAYDI.SURLARLA EVRL OLMASI SAVUNMA SALDIRGAN NSAN GRUPLARINA KARIDA NLEMLYD ANCAK ESK ADA NEML OLAN EHRN FZK YAPISI DELDR, NDE YAADII NFUSTUR, HALKTIR.BU NEDENLE BYZANTION EHRNE BYZANTIONLULAR ( YAN ESK STANBULLULAR ) DENLMTR & PARALARIN ZERNDEDE BYLE YAZAR.SURLAR KORUNMA & SAVUNMA AMALIYDI, DENZ SAVUNMA AISINDAN NEMLYD, DENZE SIRTINIZI VERDNZDE HEM SUYA YAKIN OLMASI, HEM VERML OLMASI BAKIMINDAN STANBUL CORAFYASI YERLEME MKAN VERYORDU.BENZER NSANLAR AYNI KLTR, AYNI SOY, AYNI NANTAN GELD GB STANBUL TARH, BALIKILIK & DENZ OLDUUNDAN DENZCLKTE ULAIM KOLAYLII OLAN GRSEL EKCLKL BR EHR DEVLET D.RUH & MANA LE YKL MEDENYETLER ABDES ESZ STANBUL.(BR YERE SINIR EKP BURASI BENMDR DYEN LK NSAN LK RANT KAVGASINI, LK SAVAI DA BALATMI OLDU.) LK YAPIDA TEK ODALI MEGARON OLARAK BALADI.PARANIN OLMADII BU DEVRLERDE BERABER AYNI NAN & AYNI BAA SAHP NSANLAR BERABER YAAMA & ANLAMA KLTRN OLUTURMULARDIR.STANBULA GELNCE, CORAF CAZBES BAKIMINDAN ESZD, MTOLOJ LE TARHN BRLET YER.ROMA KURULMADAN M.. 667DE MEGARALILAR BU EHR KURDU. ( LGARALILAR - LGOS / MEGARALILAR - BYZANTON / KONSTANTNOPOLS ) MEGAROS KRALI BZASIN BYZANTONU KURDUU KAYNAKLARDAN BLNR.

YNE KAYNAKLARA GRE HZ. SLEYMAN A.S, PEYGAMBER EFENDMZN DOUMUNDAN ( 571 632 ) 1700 1600 YIL EVVEL BALKANLARDA ZALM KRAL SAYDINI YENP, ZALM KRAL & ZULMN BTRD.AMA KRALIN PER YZL, MELEK GRNL, PARLIYAN YILDIZLAR MSAL, GZELLER GZEL BR KIZI VARDI.BU KIZI HZ. SLEYMAN LE EVLENDRDLER.AMA KIZ DEVAMLI ALAMAKLI & HZNLYD.HZ. SLEYMAN ONA NYE ALIYORSUN DYE SORUNCA : BANA BU MAHALDE SARAY YAPTIRIRSAN BABAMIN RESMN YAPTIRIP, ONA BAKTIKA ALAMAKTAN KURTULURUM.MRMN KALAN KISMINI DA BADET LE GEREYM DER.BUNUN ZERNE HZ. SLEYMAN ADAMLARINI MAKEDONYAYA, FLBEYE, EDRNE / HADRANAPOLS, ZMT / NKOMEDAYA GNDERM. STANBULUN TARH YARIM ADASINDA 7. GNN SONUNDA GZEL YER BULMULAR & HZ. SLEYMANA HABER VERMLER. HZ. SLEYMAN BUGNK HNKAR BAHES OLAN SARAYBURNUNDA, TARH YARIM ADADA OTAINI KURUP GECELED.SUYU & HAVASINDAN HOLANDIKTAN SONRA SARAYI & EHR KURMASI N ADAMLARINA EMRETT & BEEND YERE STANBULU KURUP YLE HARDUA ETMTR. DNYA DURDUKA MAMUR & BAKIMLI OL. ( STANBUL HZ.SLEYMAN A.S. LE BRLKTE 9 DEFA KURULUP, 8 DEFA YIKILMITIR, 9.KURULU ROMA MP. BYK KONSTANTN TARAFINDAN KURULMUTUR. ) STANBUL DESTANSI MASAL, DUA & MANA YKL GZEL EHR. (ALACAHYKTE BULUNAN M.. 2500 YILLARINA AT KILI DNYANIN EN ESK KILICI OLARAK BLNRKEN, 1996 YILINDA MALATYA YAKININDAK ASLANTEPE BLGESNDE BULUNAN M.. 3300 3000 YILLARI ARASINA AT ZERLER LEMEL KILILAR BULUNMUTUR.)

HTTLERDEN NCE :

M.. 2000DEN NCE ANATOLIADA HTTLERDEN NCE LUWCE & HURRCE DLLER KONUULUYORDU. SONRALARI FRG DL, LYDA DL, KARYA DL & SDENN DL KONUULMAKTAYDI.PERS GAL DNEMNDEK ANATOLADA SE ARAMCA ULUSLAR ARASI BR DL OLARAK KULLANILMAKTAYDI.ANATOLADAN TALYAYA GTKLER SANILAN ETRSKLERN DL LE LDCE ARASINDA HERHANG BR YAKINLIK BULUNMAMITIR.HTT DNEMNDE BATI ANATOLADAK KENTLERDEN BRNN ADIDA TARUADIR YAN

TROYA / TRUVADIR. Bugnk Trkiyenin zerinde bulunduu topraklar,

tarihin en eski & en byk medeniyetlerine sahne olmutur.Ta devrinden beri Anadoluda insan yayordu. Son zamanlarda yaplan kazlarda, 2. ta devri olan Yontma Ta Devrine ait aletler bulunmutur.M. . 3000 yllarnda Anadoluda oturan insanlar, maden ana gemilerdir.HELENSTK DNEMDE GALAT BOYLARINDAN (GALATYALILAR) TEKTOSAGLARIN BAKENT OLAN ANKARA, ROMA DNEMNDE TARA RGTNN BAKENT, BZANS DNEMNDE MPARATORLARIN KONAKLADII NEML BR KENT, OSMANLI DNEMNDE SE ANADOLU EYALETNN MERKEZ OLMUTUR. BULUNTULAR & ARATIRMACILARA GRE NCELEMELERDE ANKARA & CVARINDA HTTLERN, FRGLERN, LDYALILARIN & GALADLARIN YAAMI OLDUKLARINI GSTERMEKTEDR.EHRN YERLEK DZEN OK ESKLERE DAYANMASINA RAMEN TARH, ANCAK HTT DEVRNDEN TBAREN TAKP EDEBLMEKTEDR. ALINAN OK GLERDEN DOLAYI HTTLER YIKILDIKTAN SONRA YREYE FRGLERN HAKM OLDUKLARI GRLMEKTEDR.SKENDERN M.. 334 TARHNDE FRGYANIN BAKENT GORDONDA NL GORDON DMN KILICI LE KESMES ANATOLADA & DOUDA YAPACAI FETHLERDE ONA KARI KOYMAK STEYENLERE KARI OK NEML PSKOLOJK DESTEK SALAMITIR.ESK A KAYNAKLARINDAK BR EFSANEYE GRE ANKARAYI ( HATTUA GORDION TUPA ) KRAL GORDONS OLU BYK FRG KRALI MDAS KURMUTUR.ULUSTA YAPILAN KAZILARDA FRGLERN OLDUU KESN BLGLERLE ELDE EDLMTR. FRG DEVLETNN YIKILMASINDA ALINAN OK GLERDEN & 1. DERECEDEK KMMER (KMMERLER) STLASINDAN SONRA ANKARA LDYALILARIN ELNE GEMTR.FAKAT BU HAKMYET PERS KRALI KYROS / KURUS / KROSUN DARUSUN OLU BTN ANATOLA LE BRLKTE ANKARAYIDA ZAPT ETMES ZERNE BU KRALLIK ABUK SONA ERMTR.2 ASIR GETKTEN SONRA MAKEDONLAR / MACEDONIANS BYK SKENDER ANADOLUDAK PERS HAKMYETNE SON VERMTR. ROMA MP. AUGUSTOSUN ANKARAYI ALMASINDAN SONRA BURASI BR ROMA EYALET OLARAK GELMTR.MABEDLER, PAZAR YERLER, YOLLAR & SU YOLLARI YAPILMITIR. 334 1073 YILLARI ARASINDA BZANS MPARATORLUUNUN HAKM ALTINDA KALMITIR.BU DNEMDE HIRSTYANLIIN ANADOLUDAK NEML BR MERKEZ OLMUTUR. 7. YY.DAK SASAN ARAP AKINLARINDAN SONRA EHR BR SRE ELLERNDE TUTMULARDIR.1071 MALAZGRT MEYDAN MUHAREBES LE BZANS ORDULARININ SELUKLU SULTANI ALPASLAN TARAFINDAN GALBYET SONUCUNDA EHR TRKLERN ELNE GEMTR.BU OK NEMLDR NK ANKARA KALES ASKER BAKIMDAN NEML BR KONUMDAYDI. ANKARANIN EN PARLAK DEVR ALAADDN KEYKUBAT ZAMANIDIR. BU DNEMDE EHR ASKER BAKIMDAN TAHKM EDLM CAM, MEDRESE, DN & LM ESERLERLE MAR EDLMTR.SELUKLU SULTANI 2. GIYASEDDN KEYHSREV ZAMANINDA EHR MOOLLARIN

STLASINA URAMI & BUNUN NNE GELEMEMTR.SULTAN GIYASEDDN KEYHSREV ANKARA KALESNE SIINMI OLUP ANADOLU MOOL LHANLILAR DEVLETN EGEMENL ALTINA GRMESNE KADAR SRMTR.SONRA DA LHANLILARIN GNDERD VALLERN, SONRA DA ERETNA OULLARININ YNETM ALTINDA KALMITIR.1354 YILINDA ORHANGAZNN OLU SLEYMAN PAA EHR OSMANLILARA KATMITIR. BU DNEM YILDIRIM BAYEZD DNEMNE KADAR DEVAM ETMTR (1402).ANKARA UBUK SAVAINDAN SONRA EHRN KADERDE DEM FETRET / KAOS DEVR SULTAN 1. MEHMED ELEBYE KADAR DEVAM ETMTR. M.. 3000 YILINDA AKADLARIN EGEMENLNE GREN BLGE DAHA SONRA HURRLERN & HTTLERN EGEMENLK SINIRLARI ERSNE GRER.HTTLERN PRENSLKLER HALNDE GELD 12. YY.DAN TBAREN SE AMK OVASINDAK KANULA / TELL AANA BR HTT BAKENT OLARAK GRLD GB DNYANINDA LK POLTK BAKENT OLARAK ORTAYA IKAR. M.. 538 YILINDA BLGEYE PERSLER EGEMEN OLUR, BU EGEMENLK MACEDONIA KRALI BYK SKENDERN M.. 333 YILINDA HATAY TOPRAKLARINA GRMESNE KADAR SRER.333 YILINDA BYK SKENDERN ORDULARI LE PERS KRALI DARIUSUN ORDULARI 4 YOL YAKINLARINDA ISOSDA KARI KARIYA GELRLER.SAVAIN NETCESNDEN & HAKKINDA NE KADAR MNAKAALI DURUMLAR VARSADA, BYK SKENDER HATAY & YRESNDE TAM EGEMENLK KURAR.Anadoluda tarih ncesi, yani yaznn kullanlmasndan nceki aa ait en zengin malzeme, anakkalede Truvada, Yozgatta Aliar & orumda Alacahykte yaplan kazlarda bulunmutur.Bu keifler, Anadoluda yaayan kavimlerin, madeni ilemekte & anak mlek yapmakta olduka ileri bir seviyeye ulatklarn gstermitir. BU NEDENLE ANADOLUDA TARH, TARH NCESNDEN BALAR. Fakat Anadolunun tarihi, ivi yazs tabletlerdeki kaytlar vastas ile Hititler ile balamaktadr.Hititlerden nce yaz olmad iin, daha evvelki devre hakknda hibir bilgimiz yoktur.Ancak M.. 3000 ila 2000 yllar arasndaki devrede yaayan Anadolu kavimlerine lk Hititler manasna Proto Hititler ad verilmektedir.Bat Anadoluda Luviler, douda da Hurriler yaamlardr. HATAY YRESNDE NSANOLUNU

ZAMANIMIZDAN 1000 YIL NCEDEN VAR OLDUU SYLENLR, HATAY BU KONUMU LE NSANOLUNUN 2.5 MLYON YIL NCEDEN ORTAYA IKAN KLTREL EVRMN, SRALN RFT VADSNN KUZEYNDE YRONDA & GRCSTANDA DEVAM EDEN GELMN BATIYA GE NOKTASINI OLUTURUR.

10

HTTLER ( M.. 2000 1200 ) AA DALLARINA APUT BALAMA HTTLERN ADETLERNDEN GELR. ANADOLUDA KURUN DKME ADET AMANZM GELENEKLERNDEN KALAN BR ADETTR.ANLAMI KUT DKME / KUT KUYMADIR. NSANA MUSALLAT OLAN KT RUHLARIN NEGATF ETKSN ORTADAN KALDIRMAYA YNELK BR OK ESK DNEMLERDE UYGULANAN MAJK KKENL BR RTELDR.AYRICA ANADOLU NSANI KENDLERNE BR BAKASININ NAZARI DEMEMES N DLLERN ISIRIRLAR & MAALLAH DERLER.
Hititlerde evlilikten nce nianla benzer bir n anlama / sz kesme dnemi bulunmakta idi.Erkek evlenicek kadnn ailesine balk paras / kuata vermek zorundayd.Damadn gelinin bandaki rty ama sahnesi, Yz grmll olarak bilinen bu sahne gnmz Anadolusundaki evlilik trenlerinde yaplan adetlere benzetilmektedir.Kznda evlendiinde eyiz getirmesi Hititlerden gelmektedir.Hititlerde, gnmz Anadolusunda ki gibi balk paras denmesi vard.Balk iin Hititede kuata sz kullanlyordu, Almanlarda ise Brautpreis gelinin creti kullanlmaktadr.Hititlerden gnmze halkn gelenekleri kuaktan kuaa geerek gelmitir. Levirat konusu ise bir kadnn kocas lnce, kadnn akta & korumasz kalmamas iin len kocann yerini kardei alyordu, oda lrse baka bir karde onun yerine geiyordu, eer o da lrse kadnn kaynpederi, yani len kocann babas dul kadnla evleniyordu.Bu duruma aile hukukunda, Bat dillerinde levirat denmektedir. Gnmzde de Anadoluda krsal kesimde ayn usul uygulanmaktadr. Onun iin Hititler Trk deildir. Diye ilgisiz kalnmamaldr.Tam tersine Trkler birok bakmdan Hititlerin gerek varisleridirler.Bu nedenle Hititleri iyice aratrmak gerekmektedir.Hititenin bir Indo-Avrupa dili olduu kabul edildi.Trke agltinant bir dil olduu iin bir Ind-Avrupa dili deildir.Bu nedenle Hitite ile Trkenin bir yaknl sz konusu deildir. Hititler Trk deildir diyebiliriz ancak i bununla bitmemektedir.Trkler Anadoluya geldikleri zaman yerli Anadolu halkn yok etmemiler, gittikleri her lkede olduu gibi, yerli halka byk bir hogr gstermilerdir.Trkler bu halk ile karm,

11

kaynam & Orta Asyadan getirdikleri kendi yksek kltrleri ile eski Anadolu uygarlklarndan bir sentez oluturmulardr.Hatta Hitit ana ait baz yer adlar gnmze kadar yaamtr.rnein Hitit kenti Anzilia, klasik alarda Zela ve gnmzde Zile, Hitit rma Zuliyas klasik alarda Skulaks ve gnmzde ekerek, Hitit a rma Sehiria, klasik alarda Sangarios gnmzde Sakarya olmutur.Hitit kenti Parha ise klasik alarda Perge olarak anlm, gnmzde de ayn ad korumutur.Hitit metinlerinde Adaniia diye geen kent, bugn Adanadr.Hitit Devletini & kltrn ok etkilemi baka bir halk olan Hurilerin konutuu Hurice de Trke gibi agltinant bir dil idi. Dnyann ilk yazs olan ivi yazsn kefeden Smerlilerin konutuklar Smerce ise, agltinant dillerin en eskisi & nde gelenidir.Hitit ismi dahil pek ok konuda Hatti kltr unsurlar Hitit uygarl iine nfus etmitir.Anadolunun en eski dili Hatticeyi konumu olan Hattililer de Trke gibi agltinant bir dil konumaktaydlar.

Tahminlere gre doudan gelerek Anadoluya yerleen Hititler, Ari rklarndan bir kavimdir.M.. 1900 yllarna doru Anadoluda bir devlet kurmular, devletleri, M.. 1810a doru bir imparatorluk derecesinde bymtr.Bu tarihler, Anadolunun tarihi ann balangcdr.lk Hitit mparatoru Muril, M.. 1806da Babili alacak derecede g kazanm & M.. 1800 de lmtr.Daha sonraki yzyllarda imparatorluk zayflamtr.Anadolunun dou & gney dousu ile Kuzey Suriyeye bir Mitanni Hurri Krall kurulmu, Bat & Orta Anadolu, Hititlerde kalmtr.

12

Kuzey Bat Anadoluya ait olmas gereken kentlerden birinin ad Taruiadr.Aratrmalara gre Taruiann Troyann (Truva) Hitit andaki ad olmas gerekiyor. 19. Msr Firavunu 2. Ramsesin Hitit kral 3. Hattuiliye gnderdii uluslar aras Msr Hitit antlamas ile ilgili mektup gm tablet zerine yazld iin mektupta antlamadan Gm Tablet diye sz edilmektedir. M.. 14. yzylda Hititler, yeniden canllk gstermeye & Yakn Douda mhim rol oynamaya balamlardr.M.. 1350 yllarnda Kuzey Suriyeyi ele geirmiler & bylece devrin en byk devleti olan Msr ile komu & rakip olmulardr.Kuzey Suriyede Kade (Kinza M.. 1246)te Hitit mparatoru Muwattali ile Firavun 2. Ramses ( R[amae] ), lka tarihinin en nl meydan muharebelerinden birini yaptlar, fakat yeniemediler.M.. 1287de dn yolunda kendi askeri tarafndan suikaste urayp Muwattali ld.Yeni Hitit mparatoru 3. Hattuili, M.. 1272de Msr ile sulh grmelerine balad.M.. 1264 te 2. Ramses, Hitit hkmdarnn kz ile evlendi; 2 devlet arasndaki mnasebetler iyi bir devreye girdi. Hitit mparatorluu, i idarelerinde mstakil ehirlere & bu ehirleri idare eden kudretli bir aslzadeler snfna dayanyordu.mparator & saray, btn bu ehirler & blgeler zerinde, umumi bir nfuza sahipti.Hr kyllerden, byk arazi sahiplerinden, rakiplerden meydana gelen kalabalk bir snf vard.Klelik yaygnd.Kadnn cemiyetteki mevkii yksekti.Hititlerin balca geim kayna hayvanclkt.Byk & kk ba hayvanlarn yannda at da yetitirirlerdi.Dalarnda zengin demir cevheri bulunmas sayesinde Hititlerin bilhassa bu madeni iliyen usta sanatkarlar vard.Fetihlerdeki baarlarnn 1. sebebi, demirden yaplm silahlar idi.Dmanlarnda yalnz bakr & tuntan yaplm silahlar olmas, onlara byk stnlk veriyordu.Bununla beraber, Hititler, bu srlarn saklamaya dikkat etmemiler & bir mddet sonra demir, btn Yakn Douya yaylmtr.Hititler, Babilden birok ey renmilerdir.Kendilerine has medeniyetlerinden bir ey kaybetmeksizin, ivi yazsn, kendi dillerinin ihtiyalarn karlayacak ekilde Babilden almlardr.Yazlarn bilhassa taa kazmlardr.

13

M.. 1180 e doru Hitit Devleti, tarihe karm, 4. Tuthaliya, Hititlerin son hkmdar olmutur.4. Tuthaliya yeni Hitit Devletinin 12. hkmdar idi. M.. 2025 1650 arasnda 375 yl kadar devam ettii sanlan eski Hitit Devletinden 100 yl kadar sonra M.. 1550 sralarnda 2. Tuthaliye ile balayan yeni Hitit Devleti de, 370 yl, bir imparatorluk halinde devam etmitir.Hititler, tarihte ilk defa Anadolu birliini gerekletirmek gibi ok byk bir i yapmlardr.mparatorluun yklmasndan sonra merkezi Kargam olan kk bir Hitit prenslii, bir mddet devam etmitir, fakat bunlarn tarihi ehemmiyeti yoktur.

PHRYGIA / FRGYALILAR ( M.. 1200 700 ) (ENGELL NEY CAT ETTLER)

Fibula (engelli ine) : lk kez Frigya kral Wartalawasn zerinde Ivriz kaya kabartmasnda grlmtr. Anadoludaki 2. byk Tmls Frigya kral Midasa aittir (Bakent Gordion). 1. Byk Tmls ise Lyda kral Aliatese aittir (Bakent Tupa). Hititlerinde bakenti Hattua idi.

Frigya, Sakarya Irma ile Byk Menderes'in yukar rlar arasnda kalan blgenin eski adaki adyd. Bu ad, Balkanlardan gelip bu blgeye yerleen Friglerden geliyordu. Frigler nce Bitinya / Bithynia blgesine yerletiler & M.. 12. - M. 7. 100 yllar arasnda Orta Anadolu'nun batsna egemen oldular. Ama yeni g dalgas

14

Frigleri daha i blgelere itti. Frigler nce Sakarya Irma evresine, ardndan batda Gediz & Byk Menderes'in yukar vadileri ile douda Kzlrmak & Tuz Gl yresine yerletiler. Friglerin bir blm Burdur Gl, Erciyes Yaylas & Yeilrmak vadisine kadar ilerlediler. Batda Gordion kentini bakent edinen asl Friglerin ilk kral Gordios'tu. Frigler Urartularla birleerek Asurlulara kar savatlar. En parlak dnemlerini .. 9. - 8. yzyllarda yaayan Frigler, Hitit topraklarnn neredeyse tmn ele geirdiler. .. 738'de baa geen Gordios'un olu efsanevi kral Midas, Asurlularla anlama yolunu seti. Midas dneminde bakent Gordiumun yan sra Midas Kenti & Pessinus de ok gelimiti. .. 700lere doru Kafkasyadan Anadolu'ya giren Kimmerler, Friglerin bakenti Gordion'a kadar ilerlediler. Kenti ele geirerek yaktlar. Bu yenilgi karsnda Kral Midas'n kz kan ierek kendini ldrd sylenir. TOPLUMSAL & EKONOMK YAAM Frig Devleti bir kral tarafndan ynetiliyordu. Ama topraklarnn rahiplerin denetiminde olduu sanlr. Eski Yunan belgelerine gre Frigler tarm & hayvanclkla urayordu. Bu belgelerde Friglerin byk srler beslemeleri, zellikle at yetitirmeleri, ba & bahelerinin verimlilii vgyle anlatlr. ken Hitit Devleti'nin kentlerine yerleen Frigler bugnk Ankara / Ankyra / Anchor / Ancor / apa, orum, Yozgat, Afyonkarahisar & Eskiehir'i iine alan topraklarda yaadlar. Anadolu'da bir karayolu a kurarak doudaki Asur & Luvi devletleri, Ege kylarndaki Ege uygarlklar ile ticaret ilikilerine girdiler. Kral Midasn zenginlii efsanelere konu oldu.

PHRYGIA / FRG SANATI & KLTR Eskia yerlemeleri Midas, Ayazini, Aslanta, Yazlkaya, Gordion, Pazarl, Aliar, Alacahyk & Boazky'de Friglerle ilgili kalntlar bulunmutur. Bu eski Hitit yerlemelerinde yaayan Frigler, Hitit uygarlndan etkilendiler & kendileri de gl bir uygarlk yarattlar. Frig sanat, Hititlerin yan sra Urartu, Asur & Eski Ege uygarlklar sanatnn da izlerini tar. Frigler, kaya antlar eitli insan & hayvan motifleriyle bezediler. Tanra Kybele / Artemis / Diana Kz Nikaia iin yaptklar tapnaklarn duvarlarn, pimi topraktan levhalarla

15

sslediler. ( M.S. 69 YILINDA KYBELE / ARTEMS LE HZ. MERYEM / MUTTERMARA / MADONNA & NCL YAZARI JOHANNES / YAHYA / SEN JAN ZMR / EFES / EPHESOSTA MEDTASYON HAYATI YAARKEN, AYNI ZAMANDA TARSUSLU PAULUS / SEUL / ST.POUL & TANRIA GZEL KYBELE & AZZ GNATUS EFESTE YAAMILARDIR / BULUNMULARDIR. ) ANATOLA : ASSOSDA TANRIA KYBELE / ARTEMSN ELNDEN DOAN GNEN ADI, GNEN YOLU DEMEKTR. ( SUN WAY / SONNENWEG )

Frigler maden & aa ilemeciliinde de gelimilerdi. Kazlarda makara kulplu bronz tabaklar, kazanlar, altn, gm & bronz yayl engelli ineler, deerli madenlerden giysi kemerleri, tokalar & zengin bezemeli dokuma rnleri, geometrik desenlerle ssl ev eyalar bulunmutur. zellikle engelli ine yapmnda kullandklar teknolojinin o dneme gre ok ileri olduu grlr. Frigler dokumaclkta ok ustaydlar. Gnmzde Anadolu kilimlerindeki & dier Trk devletlerindeki binlerce yllk motiflerin, Frig Motifleri'ndede var olmasnn nedeni,halen zlememitir. Friglerin mzik alannda da ileri olduklar & birok mzik aleti gelitirdikleri bilinmektedir. Frig dneminde yaznn, Protrk yazt biimlerine olan benzerlii & kral & evresinin yan sra, halkn ounluu tarafndan da kullanlmas & eldeki yeni veriler, Frigler hakkndaki bilgilerin ok elikili olduu gstermesi bakmndan dikkat ekicidir.

16

LYDIA / LDYALILAR ( M.. 700 546 ) (LK SKKEY / PARAYI CAD ETTLER, ARSLAN BAI LDYA KRALLIININ ARMASIYDI) Dili Hint Avrupa dil ailesine aittir.

Lidya, Anadolu'da Tun andan itibaren M.. 2. bin yln 2. yarsnda hkm sren Lidya uygarl topraklar. Yer olarak kabaca Anadolu'nun batsdr. Esas olarak Gediz (Hermos) Irma & Kk Menderes (Kaistos) Irmaklarnn vadilerini kapsayan blgedir. Kuzeyinde Mysia, gneyinde Karia, dousunda Frigya, batsnda ise Ionia blgeleri bulunmaktadr. Yer olarak kabaca Anadolu'nun batsdr. Esas olarak Gediz (Hermos) Irma & Kk Menderes (Kaistos) Irmaklarnn vadilerini kapsayan blgedir. Kuzeyinde Mysia, gneyinde Karia, dousunda Frigya, batsnda ise Ionia blgeleri bulunmaktadr.

Lidya'da 3 kral hanedan hkm srmtr. 1. "Atyadlar", 2. "Heraklidler", 3. "Mermnadlar" Hanedanlar'dr. lk 2 hanedan & bunlarn krallar hakknda pek bir bilgimiz yoktur. Bu 2 hanedann M.. 2. bin yln 2. yarsnda hkm srdkleri biliniyor. Yaplan dil bilim almalar sonucunda Lidyallar'n kkeninin Anadolu'nun Tun ana

17

kadar gittii anlalyor. Lidya dili Hint-Avrupa dil ailesine aittir. Lidyallarn bilinen en parlak dnemi M.. 700-550 yllar arasdr. Bu dnem ayn zamanda Mermnadlar Hanedan dnemidir. Lidya ad Mermnadlar Hanedannn ilk kral olan Gyges'ten itibaren kullanlmaya balanmtr. Gyges hakknda bildiklerimizi Yunanl tarihi Heredotos'tan renmekteyiz. Heredotos, Gyges'in Miletos, Smyrna & Kolophon (Deirmendere)'a kar saldrgan bir politika izlediini sylemitir. Gyges'ten sonra srasyla Ardys, Sadyattes, Alyattes & Kroisos hkm srmlerdir. Yine Heredotos, Alyattes'in Smyrna / zmir & Klazomenai / Urla kent devletlerine saldrdn sylemitir. Fakat Alyattes, Klazomenaililer'le yapt savata yenilmitir. Yine Lidyallarn doudaki Medlerle Kzlrmak yresinde yaptklar sava Alyattes dneminde olmutur. te bu sava srasnda Aydn / Miletos'lu Thales ilk Gne tutulmasn doru olarak tahmin etmitir (M.. 28.05.585). Lidyallar'n Yunanllar'la en fazla iliki kurduklar dnem Kroisos / Krezs / Kharun (560-547) dnemidir. Kharun / Krezs gibi zengin sz buradan gelmektedir. Kroisos'da Ionia kent devletlerine kar saldrgan bir politika izlemitir. Fakat adalarda oturanlarla iyi ilikiler iine girmitir. M.. 546 ylnda Persler (Kral Kurus / Kiros), Lidya Krallnn bakenti Sardes / Sardis'i ele geirip Lidya Krallna son vermilerdir. Bylelikle Anadolu 200 yl boyunca Pers egemenliine girmitir. Lidya'nn insanlk tarihine en byk katks "sikke"yi icat etmi olmalardr. Bakent Sardes'in iinden geen Paktalos Irma'nn alvyonlarnda doal olarak bulanan altn-gm karm "elektron" madeninden baslan ilk sikkelerin zerinde Lidya Krallnn armas olan Aslanba bulunuyordu. lk Lidya sikkeleri muhtemelen Alyattes dneminde baslmtr. Sikke basmnn daha iyi bir duruma gelmesi & elektron yerine altn & gmten ayr olarak sikke basm Kral Kroisos zamannda ortaya kmtr. Seramik kaplarn zelliinden Lidyallarn batdaki komular Ionia ile ok ncelere giden bir ilikileri olduu saptanmtr. Yine Lidyallar'n Yunanllar'la ticari ilikilerinin yan sra dinsel ilikileri de vard. Lidya dininde en nemli kltler ana tanra-Artimu (ArtemisKybele / Diana kz Niceia ), Luvi tanras-Kuvava, tarm tanrlarBaki / Baks (Dionysos / arap Tanrs), yamur tanrs-Leus (Zeus) & mezarlarn koruyucusu-Santas'dr. Lidyallar ilk paray kullanan / bulan devlettir.

18

SMERLER
En nemli ehirleri : Ur, Uruk, Lagadr.Bu ehir devletleri Ensi veya Patesi denilen rahip-krallar tarafndan ynetiliyordu.Zigurat ad verilen mabetleri tam anlamyla birer sr merkezleri olarak etkinliini srdrmtr.Bir ok topluma etkide bulunmu bir uygarlktr.Hititlerde olduu gibi klasik tarih biliminin kkenleri hakknda cevap bulunamad uygarlklardan biridir.Aratrmalara gre rf, adet geleneklerine & dillerine, kullandklar aletlere baklrsa Smerlerin Mezopotamyaya Orta Asyadan geldikleri Trk olabilcekleri tahmin edilmektedir.

FENKELLER (ALFABEY BULDULAR / CAMI CAT ETTLER.)

Cam icat ettiler.Cam genelde saydam ya da yar saydam, sert, inorganik bir maddedir.Yksek scaklkta sv halindeyken hzla souduunda katlar.Cam retiminin balangc M.. 1500lerin sonlarnda tarihlenir.En erken cam kaplar Mezopotamyada retilmitir. kalplama yntemi ile bardak, kadeh, kk ie retmilerdir.Camn ham maddesi kum, kire ta & sodadr.Fil dii ilemelerinde ileriydiler.Lbnan dalar ile Akdeniz sahili arasndaki blgede yaamlardr.Gemicilik & ticarette gelimi bir uygarlktr.Dou Akdeniz & Bat Afrika sahillerinde nemli ticaret konileri kurmulard.Tarihi kaytlarda dou & bat uygarlklarnn kaynamasnda tayc bir rol oynadklarndan sz edilir.Mezopotamya ivi yazsndan & Hiyeroglifinden etkilenerek harf yazsn yani alfabeyi buldular. 22 harften oluan yazlar, nce Yunanllara sonra Romallara geerek bugnk Latin Alfabesi oluturulmutur.

BRANLER
M.. 1500lerde Filistin & Lbnan dolaylarnda yaayan (Kenan lkesi) braniler Sami rkndandrlar.Hz. Musa zamannda birlik haline geldiler, Hz. Davud zamannda devlet haline geldiler.Hz. Sleyman dneminde glendiler, Hz. Sleymandan sonra brani devleti srail & Yahudi devleti olmak zere 2ye ayrlmtr.srail devletine Asurlular, Yahudi devletine ise Babilliler son vermitir.Msr mabetlerinde eitilen & Osiris Rahiblerinin retilerinden Hz. Musa 19

kendi kavmini toplam & retisini ifreli bir ekilde kaleme almtr.Yazdklarnn bir ksm sonradan Tevrat / Torada yer almtr.Hz. Musadan sonra eglen braniler milli bir din olarak kabul ettiklerinden fazla yaylmamtr.Ancak dinlerin etrafnda milli bir birlik oluturduklarndan dnyann 4 bir yanna dalm olmalarna ramen birbirleri ile srekli dayanma iinde olmulardr. 2. Dnya Sava sonunda ngiltere & A.B.Dnin yardm ile bugnk Filistinde srail devletini kurmulardr. Btn bunlara ramen Hz. Musann srailoullar ile ilgili kehanetinin kmasna & bedduasnn gereklemesine engel olamamtr.

PERSLER ( AHAMEN ) MPARATORLUU ( M.. 550 330 )

Akaman Hanedan (Ahameni Hanedan ya da Pers mparatorluu), (Farsa: Hah'manishiyn; M.. 550 - M.. 330), Tarihe M.. 550'de Persler Byk Kiros / Kurus (ya da II. Kiros ya da II. Keyhsrev) nderliinde birleerek kuzeydeki Medleri ykm & bir devlet haline gelmilerdir. Bundan sonra Keyhsrev fetih hareketlerine girimitir. Bu fetihlerde ise Babil, Fenike gibi zengin yerleri fethedip lkeyi zengin bir krallk haline getirmitir. Ermenistan', Lidya'y & Kraisos / Krezus'n servetini ele geirip tm Anadolu / Anatoliay (Tanra Kybelenin ellerinin arasndan doan gne / gnein yolu demektir.) hakimiyeti altnda birletirmitir. Anadolu'yu ele geirdikten sonra Babil'e saldrm & oray da fethedip kendini Babil kral ilan etmitir. Bundan sonra ise Msr'a saldrma hazrlklarna balam, kuzeydouyu salamlatrmak iin 2 kabileyle sava yapm & bu savalar da kabileler direni gstermiler, Byk Kiros / Kurus da bu savata hayatn kaybetmitir. Yerine ise olu Kambis gemitir. Kambis devrinde Msr fethedilmi, Kartaca'ya kadar Pers ordusu ilerlemi, ancak Kartacallar geememitir. Kambis dneminde ranl kabileler ayaklanmlardr, bunlar Gomata isimli bir Med rahibinin ban ektii mecusilerdir.

20

Kambis Msr dn lm, yerine ise nl Pers mparatoru I. Darius gemitir. lk olarak kabile isyanlarn bastrm & eitli alanlarda devrim niteliindeki hareketlere girimitir. I. Darius da fetih hareketlerine girimi, mparatorluk snrlar douda Hindistan'a dayanmtr. Kafkasya'ya doru skitlere kar da sefer yapm, ama baarszlkla sonulanmtr. Daha sonra batya ynelip, Trakya / Thraca, Makedonya / Macedonia & Ege'ye saldrp buralar ele geirmitir. Bunun zerine Spartallar, Darius & olu Kserkes'e kar Salamis Deniz Sava'n yapmlardr. Salamis Deniz Sava'nda elde edilen ganimetlerin btn Byk skenderin fethinde ele geirilmitir. II. Artakserkes dneminde devlet hzla zlmeye balam, mparatorluk'ta ayaklanmalar olmu, Msr bamszln ilan etmitir. syanlar glkle bastrlm, ama daha sonra III. Darius dneminde Pers mparatorluu'na Byk skender son vermitir. (M.. 330) Anadolu'ya hakim olan Perslerin satraplar ( tekfur / vali ) lkeyi imar etmek iin aba gstermilerdir. Bu almalar srasnda Bodrum'da yaplan Mausoleum (Mozole / kral mezar) dnyaca nl eserlerden biridir. Ahameni ( Pers ) imparatorluu bugne kadar ark'ta ki en geni imparatorluk olmutur.Ege'ye & Hint'e uzanan gerek anlamda imparatorluk gerekletirildi.

Mimari stun / kolon / columbs / seulen Pers mimarisinin en gzel rnei, kalntlar gnmze kadar ulaan & Susa'da yer alan 100 stunlu Kraliyet Saray'dr. 1. Darius yaztnda, bu sarayn Msrl, yonyal, Babilli, Lidyal vb. tutsaklar tarafndan yapldn anlatr. Persler hkimiyeti altndaki halklardan ilham alsalar da, mimari & sanatlar kendilerine zgdr. Yaz, Dil & Edebiyat Persler ivi yazs kullanmlardr. Yazy daha ok resmi kraliyet yazmalar iin kullanmlar & bu yazmalarn ounu da Arami (Aramca Hz. sa A.S.nin konutuu dilde) dilinde yazmlardr. Resmi belgeler dnda gnmze ulaan yazl edebi eserleri yoktur.

21

Bilim Pers mparatorluunda bilim Mezopotamya kadar gelimemitir. Takvimleri Babil etkisiyle gelitirilmiti. Dareikos denilen bir para birimi darp etmilerdir. Herodotun anlattna gre, Persler vergi geliri olarak dier halklardan aldklar paralar eritip tekrar para olarak basyorlard. Din / Religion Persler, tanrlar iin heykeller ya da tapnaklar yapmyorlard. Perslerin dininde gkyz, su, ate & topran nemli bir yeri vard. Ahura Mazda dininin dnda Gne ile simgelenen Mithra (Kimmerlerin tanrlar Krom & Mithra Mitras : Pers Tanrs ) adl bir din de vard. Ahura Mazda dini soylu Persler arasnda yaygnd. Kimmeryal Conan

MAKEDONYA / MACEDONIA ( M.. 336 323 ) BYK SKENDER ( 336 323 ) 2. PHILIPOSUN OLU
Makedonya (Yunan-Makedonya mparatorluu) gnmzde kk bir lke olmakla birlikte, Makedonlar tarihte nemli izler brakm, Makedonyal skender gibi nemli ahsiyetler yetitirmi bir millettir. Antik Makedonya M. 8. yzyldan Roma mparatorluu'nun kne kadar varln srdrd. Antik Makedonya Devleti tarihi lkeyi M. 808-778 yllar arasnda yneten Kral Karan'n zamannda balad. M. 6. yzylda, Pella & Aigai bakentleri kuruldu. M.. 359-336 yllar arasnda, II.Philip hkmdarl dneminde Makedonya Devleti doruk noktasna eriti. Philip idaresinde Makedonya Krall Kuzey Yunanistan, Bulgaristan & eski Yugoslavya topraklarnn byk blmn kapsamaktayd.2. Philip'in olu Byk skender zamannda krallk tarihinin zirvesine kt. M.. 336-323 tarihleri arasnda iskender (Alexander) krall genileterek Msr'dan Kuzey Hindistan'a kadar uzanan byk Makedonya mparatorluu'nu yaratt. skender'in lmnden sonra, imparatorluk ok sayda Hellen (Yunan) krallklarna ayrt. (Anatoliada Helen kltr balad.Yunan, Pers, Arap, Yahudi & dier kavimlerin

22

kltrlerinden karma kltr olumutur.) Bu arada Pers-Makedonya karmyla yeni bir rk yaratma giriimi sonusuz kaldysa da, Yunan kltrne yatkn, ama Dou'ya zg yeni bir soylu snf ortaya kt. Helenik / Helen Uygarl

BYK SKENDER / 3. ALEKSANDROS ( M.. 356 323 ) YA 33

III. Aleksandros (Yunanca: Megas Aleksandros) (20 Temmuz M.. 356, Pella, Makedonya - 10 Haziran M.. 323, Babil), M.. 336 - M.. 323 yllar arasnda Makedonya kral & tarihteki en byk imparatoru. Makedonya kral II. Filip'in olu. Ayrca Trk tarihlerinde Byk skender, skender Rumi, skender Yunani & Makedonyal skender olarak da bilinir. Pers mparatorluu'nu ( Kral 3. Darius ) ykarak Persepolis alr. Edinilen zor sava sonucu, Makedonya'dan Hindistan'a kadar uzanan byk bir imparatorluk kurmu, Eski Yunan uygarlnn Dou'ya yaylmasnda etkili olmu & efsanevi bir kahramana dnmtr. Genlii & tahta geii II. Filip ile Epeiros (Epir) kral Neoptolemos'un kz Olimpias'n olu olan skender, 13-16 yalarnda Aristo'dan ald derslerin etkisiyle felsefe, tp & bilime ilgi duydu. Babas II. Filip'in Byzantion'a saldrd M.. 340'ta Makedonya'y ynetti & bir Trak / Thraca kabilesini yendi, 2 yl sonra II. Filip'in Yunanllara kar kazand Kaironeya arpmas'nda ordunun sol kanadn komuta etti. II. Filip'in ldrlmesinin (M.. 336) ardndan komutanlarca kral ilan edildi. ncelikle btn olas hasm & rakiplerini ldrtt. Babasnn salnda Asya seferini gerekletirmek zere oluturulan, Korintos'taki Helen Birlii sinhedrion'da (meclis) bu birliin hegemonu & bakomutan seildi. Delphoi zerinden Makedonya'ya dnerken M.. 335 ilkbaharnda Trakya'ya girdi. ipka Geidini aarak Triballileri (Triballoi) ezdikten sonra Donau / Tuna'nn br yakasna geerek Getalar datt. Ardndan batya dnerek Makedonya'y istila etmi olan liryallar yendi. Bu srada ldne ilikin sylentiler zerine Atina'da ayaklanma patlak verdi. Bu ayaklanmann ardnda hem yeni Pers kral III. Dara'nn mali destei, hem de Demostenes'in abalar yatyordu. Askerlerini gnde 30 km gibi o aa gre ok yksek bir hzla ilerleterek Yunanistan'a giren 23

skender, tapnaklar & air Pindaros'un evi dnda btn Tebai'yi yerle bir etti. Yaklak 6000 kiinin ldrld, sa kalanlarn kle olarak satld bu sindirme hareketi sonunda Sparta dndaki btn Yunan Devletleri Makedonya stnlne boyun edi. Asya'nn fethi Tahta kndan beri Pers mparatorluu'nu ele geirmeyi tasarlayan Byk skender, II. Filip'in kurduu orduyu beslemek & 500 talente ulaan borlar demek iin gerekli kaynaklar bulma dncesiyle hemen sefer hazrlklarna giriti. Kral naibi olarak ynetimi Sibon'lu Antipatros'a braktktan sonra M.. 334 ilkbaharnda toplam 30.000 piyade & 5000 zerinde svariden oluan ordusuyla yola kt. Bu ordunun iinde 14.000 Makedonyal & Helen Birlii'ne bal 7000 asker yer alyordu. Silah & g dalm asndan ok iyi dzenlenen orduya mhendis, mimar, bilim adam, saray grevlisi & tarihiler de elik ediyordu. Anadoluya gemiden inmeden nce klcn veya mzran Anatolia / Asia sahiline frlatt.zmirli Homerosun liada odesseusdan ald esinle nce lion'u (Troya) ziyaret ederek Akhilleus'un mezarna elenk koyan skender, Pers ordularyla ilk kez Granikos arpmas'nda kar karya geldi. Bu arpmada elde ettii zafer ona Bat Anadolu'nun kaplanrn at. Yunanistan'da izledii politikann tersine, tiranlar srerek demokrasilerin kurulmasna n ayak oldu. Ama kentleri fiilen kendisine balama yoluna gitti. Karya'daki Miletos (Milet) & Halikarnassos (Bodrum) kentlerinin direniini krarak yneticilerini teslim olmaya zorlad. M.. 334-333 knda Bat Anadolu'nun fethini tamamladktan sonra, M.. 333 ilkbaharnda Akdeniz ky yolunu izleyerek Perge'ye ulat. Sylenceye gre Frigya'dan geerken, Asya'ya hkmedecek kiinin zebileceine inanlan Gordion dmn kesti (Dm zmeyip klcyla kestiinden rahiplere gre erken lmnn bu yzden lanetten olduu sylenir. Gordion'dan Ankyra / Anchor / Ancor / apa'ya (Ankara) yneldi, oradan da Kapadokya (Pers dilinde gzel atlar lkesi anlamndadr.) & Kilikya Kaplar (Kilikiai pilai; bugn Glek Boaz) zerinden gneye indi.Misis Kprsnden geerek Miryandros (bugn skenderun yaknnda) dolaynda kamp kurduunda, Pers hkmdar III. Dara / Dareios / Darius da Pinaros ay (bugn Deliay) kysnda sava dzeni alm bulunuyordu. Bu karlamay izleyen ssos arpmas (M.. 333 sonbahar) sonunda 24

Dara / Dareios / Darius kesin bir yenilgiye urad & ailesini sava alannda brakarak kat. skender bu zaferden sonra Suriye & Fenike'ye doru ilerledi. Amac Fenike kylarn fethederek Pers donanmasn ssz brakmak & etkisizletirmekti. 3. Dareios / Darius'un bar nerisine kar, kendisini Asya'nn efendisi olarak tanmasn & koulsuz teslim olmasn istedi. Balangta Pers kentlerini kolayca ele geirmesine karn, Tiros (bugn Sur) nnde sert bir direnile karlat. Uygulad btn kuatma taktiklerine karn, bu mstahkem ada kenti 7 ay boyunca baaryla saldrlara kar koydu. Kuatma srerken Dara / 3. Darius, ailesi iin fidye olarak 10.000 talent demeyi & Frat Irmann batsnda kalan topraklan brakmay nerdi. Bu olayla ilgili olarak, skenderun komutan Parmenion'un "skender'in yerinde olsam kabul ederdim" dedii, buna karlk skender'in de "Parmenion olsaydm, ben de kabul ederdim" biiminde bir karlk verdii anlatlr. Tiros iddetli saldrlara daha fazla direnemeyerek M.. Temmuz 332'de dt. skender'in en byk askeri baars saylan bu harekta geni apl bir yama da elik etti. Kentin btn erkekleri ldrld, kadn & ocuklar da kle olarak satld. Suriye'yi Parmanion'a brakarak gneye ilerleyen skender, Gaza'da (Gazze) 2 ay sren direnie son verdikten sonra .. Kasm 332'de Msr'a girdi & halk tarafndan kurtarc olarak karland. Memphis'te (Memfis) kutsal Apis'e kurbanlar keserek firavunlarn geleneksel ifte tacn giydi. K Msr'da ynetimi dzenlemekle geirdi. Msrl yneticiler atamakla birlikte, orduyu Makedonyallarn komutasnda tuttu. Gnmzde skenderiye olarak anlan Aleksandreya kentini kurdurdu. Baz kaynaklara gre Nil'in tamasnn nedenlerini aratrmak zere bir keif grubunu grevlendirdi. Siva'da nl bir kahinin, skender'in Zeus'un olu olduunu ilan etmesi & Amon Tapnanda Tanr Amon ile grt yolundaki sylentiler onun halkn gzndeki tanrsalln bir kat daha arttrmt. Msr'n fethiyle Dou Akdeniz'de kesin denetimi salayan skender, M.. 331 ilkbaharnda Tiros'a dnd. Suriye'ye Makedonyal bir satrap (tekfur / vali) atadktan sonra Mezopotamya'ya ilerledi & temmuzda Frat kysndaki Tapsakos'a vard. Ninive'yle Arbela (Erbil) arasndaki Gaugamela Ovasnda Dara / Darius'la yeniden kar karya geldi & onu bir kez daha yenerek

25

kamaya zorlad (bak. Gaugamela Sava). Gneye inerek Babil'i ald & Mazayos adnda bir Persliyi satrap olarak atad. Ardndan Susa'ya girdi & Zagros Dalarn aarak ran ilerine yneldi. Persepolis'te I. Kserkses'in sarayn trenle yakt. Kserkses'in Yunanistan'da yaptklarna kar bir misilleme olan bu hareketle ayn zamanda " seferi"nin sona erdiini gsterdi. M.. 330 ilkbaharnda Media'ya girerek, bakent Ekbatana'y aldktan sonra, Yunan askerlerinin geri dnmesine izin verdi. Pers topraklarn iine alan yeni bir imparatorluk kurmay & "Asya'nn efendisi" olmay amalayan skender, daha doudaki topraklar ele geirmeye ynelik yeni bir sefer balatt. Ksa srede yerel satraplara boyun edirerek Hazar kylarna, oradan da Afganistan ilerine ulat. Bu fetihler srasnda Makedonyal & Pers bileimine dayal yeni bir ynetim sistemi oluturduundan, eski komutanlaryla ba-gsteren anlamazlklar giderek derinleti. Kendisine suikast giriimiyle sulad Parmenion'la olunu ortadan kaldrarak ordusunu yeni batan dzenledi. M.. 330-329 knda Helmand Irman izleyerek kuzeye doru ilerledi. Bu srada Baktriane satrab Bessus'un genel bir ayaklanma balatmas zerine, Hinduku Dalarn aarak karklklara son verdi. Bu harekt yrtrken Siriderya' ya kadar ilerledi & burada skitlerin sert direniiyle karlat. Baka gebe halklarn da ayaklanmasyla byk glkler karan bu direnii ancak M.. 328 sonbaharnda bastrabildi. Davranlaryla giderek bir Dou despotuna dnen skender, Pers hkmdarlar gibi giyinmeye & proskinesis (hkmdar karsnda yere kapanarak selamlama) uygulamas gibi Pers geleneklerini benimsemeye balad. Bu arada Baktriane prenseslerinden Roksana'yla evlendi. Kendini tanrlatrmaya giritiyse de, Makedonyallar & Yunanllarca alaya alnnca bundan vazgemek zorunda kald. Bir komploya kart gerekesiyle tarihi Kallisthenes'i hapse attrmas bilgin & filozoflar arasndaki desteini yitirmesine neden oldu. Hindistan'n fethi Ele geirdii lke halklarndan yeni askerler toplayarak engebeli arazide savama yeteneine sahip yeni bir ordu oluturan skender, M.. 327 yaznda Hindistan zerine yrmek amacyla Baktriane'den ayrld. Daha hafif silahlar kullanan piyade birliklerinin yan sra ok & 26

mzrak kullanan svari birliklerinin yer ald bu ordunun asl sava gc 35 bin askerden oluuyordu. Plutarkhos'un bu ordu iin verdii 120 bin rakamnn, yedek kuvvetleri, katr & deve srclerini, salk grevlilerini, seyyar satclar, askerleri elendirmekle grevli gsteri gruplarn, kadn & ocuklar da kapsad sanlmaktadr. Hinduku Dalarn 2. kez geen skender, M.. 326 baharnda ndus Irma yaknndaki Taksila'ya (bugn Takshaila) girdi. Hydaspes (bugn Cihelum) ile Akesines (bugn enab) rmaklar arasndaki blgenin hkmdar Poros'u, Hidaspes arpmas'nda yenilgiye uratt. Esir olarak ele geirilen poros'a Nasl bir muamele grmek istiyorsun diye sorduunda Poros Krallara yakr bir muamele cevabn verdi. Daha sonra Porosu affetti & dost oldular. Baarsn kutlamak zere Aleksandreia Nikaia / znik kentini, ayrca burada len at Boukefalos'un adn verdii Bukefala (Boukephalia) kentini kurdu. Asya'nn dousuna doru yoluna devam etmek iin Hifasis (Beas) Irmana kadar gitmesine karn, ordusunun ayaklanmak zere olduunu grerek geri dnmeye karar verdi. Hidaspes Irma kysnda 800 - 1000 gemiden oluan bir donanma kurduktan sonra baz birlikleri karadan yrterek ndus Irma boyunca Hint Okyanusuna kadar ilerledi. Bu arada Hydroates (Ravi) Irma yaknlarnda Mallilerle giriilen arpmada ar biimde yaraland. M.. Austos 325'te ndus Deltasnn azndaki Patala'ya vard; burada bir liman & tersane yaptrd. Dn yolculuu iin ordusunun bir blm Nearkhos'un komutasndaki gemilerle .. Eyll 325'te denize alrken, kendisi de kyy izleyerek yiyecek sknts iinde & ok zor koullarda Gedrpsia'y (bugn Belucistan) geti. Bu arada Hindistan seferi hazrlklarna balad. mparatorluun glendirilmesi Daha Hindistan seferine balamadan ynetimde kanl temizlik hareketlerini balatan skender, yokluu srasnda da bu politikay srdrerek satraplarndan 3te birini deitirmi, 6sn ldrtmt. M. 324 ilkbaharnda Susa'ya vardnda hazine grevlisi Harpalos'un 6 bin paral asker & 5 bin talentle Yunanistan'a katn rendi (Harpalos daha sonra Girit'te ldrld). Makedonyallarla Persleri kaynatrma politikasna daha ok arlk verdii bu dnemde, Dareios / 3. Darius'un kz Barsine'yle (Stateira olarak da bilinir) evlendi & komutanlaryla askerlerini de ayn yolu izlemeye zendirdi. Ama Perslerin ordu & ynetimde giderek eit bir konuma

27

ykselmesi Makedonyallarn tepkisini ekmeye balad. Makedonya'da askeri eitim gren 30 bin Persli gencin dn, Baktriane, Sogdiana & Arakhosia gibi Dou lkelerinden gelenlerin svari birliine, ayrca Pers soylularnn kraliyet muhafz birliine alnmalar bu honutsuzluu daha da artrd. skender'in Makedonyal eski askerleri lkeye geri gndermeye karar vermesi, imparatorluun g & ynetim merkezini Asya'ya kaydrmaya ynelik bir giriim olarak deerlendirildi. M.. 324'te Gpis'te kan ayaklanmaya kraliyet muhafzlar dnda btn ordu katld. Bunun zerine skender btn orduyu datarak Perslerden yeni bir ordu kurdu & ayaklanmann sona ermesinden sonra 10 bin eski askeri armaanlarla yurda gnderdi.Bu sayede ordu dahada glendi. lm (M. 356 323) YA 33

skender'in mparatorluu Kendisine tanrsal onurlar yaktran & bunu Yunan kentlerine zorla kabul ettiren skender, M.. 324 knda Luristan'da yerel halka ynelik sert bir sindirme hareketine giriti. lkbaharda Babil'e geerek bir blm uzak lkelerden gelen elileri kabul etti. Bu arada Hindistan'la deniz balantsn salamak iin Arabistan kylarna ynelik bir sefer iin hazrlklara balad. Ayrca Hazar Denizi'nin tesine bir keif birlii gnderdi. Babil'de sulama kanallar yaptrmay & Basra Krfezi kylarnda yeni kentler kurmay planlad bir srada, uzun bir ikili elencenin ardndan hastaland & 10 gn sonra henz 33 yandayken ld. Cenazesi nce Memfis'e, oradan skenderiye'ye gtrld & burada altn bir tabuta kondu. lmeden nce kendisine bu kadar byk bir imparatorluu kime

28

brakt sorulduunda ise son sz olarak "En glnze" cevabn verdii sylenir. skenderin lmnden sonra imparatorluk 4 paraya ayrld. Cassander Yunanistan'a, Creatus & Antigonos Bat Asya'ya, Selevkos Douya, Ptolemaios ise Msr'a hkmdar oldular. Cassander gce olan tutkusunu ksa zamanda gstererek 7 yl sonra skender'in annesi Olimpias' idam ettirdi. 12. yln sonunda ise skenderin kars Roksana ile imparatorluun gerek varisi olan olunu zehirlettirdiinde ise artk skender'in soyunu tamamen kurutmay baarmt. skender'in metresi Barsine'den doan olu Herakles'i de zehirletti. Hatta Cassander'in skender'in lmnden de sorumlu olduu da iddia edilmektedir. Deerlendirme Gen yata lmesine karn 12 yl 8 ay sren hkmdarlk dnemine byk apl seferleri sdran skender'in kurduu geni imparatorluk temelde Perslerden kalma ynetim sistemine dayanyordu. Bununla birlikte yerel satraplara bal olmayan tahsildarlardan oluan merkez bir vergi toplama mekanizmas kurarak yeni bir mali sistemin temelini att bilinmektedir. Grevlilerin yolsuzluklar & yiyicilii nedeniyle bu sistemi iyi iletememekle birlikte, sikke karma hakkn tekeline alarak & Pers hazinelerinde birikmi gm & altn para biiminde piyasaya srerek btn nasya'da & Akdeniz'de ticaret & para ekonomisini gelitirdii sylenebilir. te yandan skender'in yeni kentler kurmas (Plutarkhos bu kentlerin saysnn 70'in zerinde olduunu syler) Yunan yaylmasnda yeni bir dnem at. Askeri birer s olarak kurulan, ama zamanla birer kltr & ticaret merkezine dnen bu kentler Eski Yunan etkisinin Hindistan'a kadar yaylmasnda nemli rol oynad. Bu arada PersMakedonya karmyla yeni bir rk yaratma giriimi sonusuz kaldysa da, Yunan kltrne yatkn, ama Dou'ya zg yeni bir soylu snf ortaya kt. Helenik / Helen Uygarl Kendisini & askerlerini en g ilere yneltmeyi baaran gl bir irade & yetenekle esnek bir dnce yapsn birletiren skender, koullar gerektirdiinde geri ekilmeyi & deiiklikler yapmay bilen bir kiiydi. D gc & romantizmi kendisini Herakles, Akilleus / Ail & Diyonizos gibi kahramanlarla zdeletirmesine yol aacak lde glyd. abuk fkelenme, acmaszlk & inatlk gibi zellikleri 29

uzun seferlerde daha ok ortaya kyordu. Gvenmedii kiileri hi sorgulamadan ldrmekten ekinmemesine karn, adamlar onun peinden gidiyor, ona bal kalyor & glklere katlanyordu. Dnyann en byk askeri deiik kuvvetleri bir arada biimlerine yeni taktiklerle Yaratclyla, savan deerlerdirmeyi ok iyi bilirdi. dehalar arasnda saylan skender, kullanmada & dmann yeni sava kar koymada son derece ustayd. sonucunu belirleyecek frsatlar

skender'in ksa sren hkmdarl, Avrupa & Asya tarihi asndan nemli bir dnm noktas saylr. Seferleri & bilimsel aratrmalara merak, corafya & doa tarihi gibi konulardaki bilgilerin gelimesine katkda bulunmu, ayrca byk uygarlk merkezlerinin gelitirdii bilgi birikiminin ortak bir potada kaynamasna zemin hazrlamtr. Siyasal adan olmasa bile, ekonomik & kltrel adan Cebelitark'tan Pencap'a uzanan, ticarete & toplumsal ilikilere ak bir imparatorluk kurduu & ortak saylabilecek bir uygarla & bir lingua franca olarak Yunan Koine lehesine dayal yeni bir dnya meydana getirdii sylenebilir. Sonuta skender kendisinin Herakles'in soyundan geldiini benimsemesi & kendisini tanrsallatrmas onun halkn gzndeki bykln ifade etmekteydi. Temsil edilen figrlerinde bile kendisini Amon gibi ko boynuzu ile, Herakles gibi Aslan bal postuyla gstermektedir skender'in askeri taktikleri & stratejileri 2. Philip'in ordusunda mzraklarnn boylar 3.5 - 4 m kadar uzun olan & pezheteroi ya da phalangitai adl askerler bulunuyordu. Bu disiplinli askerler phalanx adl bir sistemle savayorlard.Falanks(phalanx) birlii normalden 2 kat daha uzun olan & "sarissa" olarak isimlendirilen mzraklar kullanan askerlerden oluuyordu. Phalanx'ta ilk sralardaki askerler mzraklarn ne doru uzatr & dmana mzraktan bir duvar rerlerdi. Bu sayede skender'in babas 2. Philip Phalanx'a gre daha ksa mzraklar bulunan Yunan ehir devletlerindeki hopliteleri, Trakya kabilelerini & blgedeki dier uluslara kar stnlk salamtr.2. Philip'in lmnden sonra yerine geen skender Phalanx'lar gl champonion svarileriyle desteklemi & ek olarak hypaspiste gibi yeni birimler oluturarak phalanxlara koruma 30

salamtr. Buna ek olarak skender ele geirdii blgelerdeki Teselyal svariler, Rodoslu sapanclar, giritli okular gibi birlikleri de ordusuna katm & stn stratejileriyle dank & stratejileri say stnlne dayanan & daha ok hafif donanml birimlerden oluan Perslileri sayca az olmasna ramen yenilgiye uratm & helenik / Helen uygarl balatmtr.Daha sonraki dnemlerde orduda fillerde kullanlmtr. Bu arada Pers-Makedonya karmyla yeni bir rk yaratma giriimi sonusuz kaldysa da, Yunan kltrne yatkn, ama Dou'ya zg yeni bir soylu snf ortaya kt. Helenik / Helen Uygarl

ROMA MPARATORLUU / IMPERIUM ROMANUM ( M.. 27 476 ) DOU ROMA & BYZANS MP. 2YE AYRILDI ( M.S. 395 )
Roma Krall ( M.. 753 510 ) Roma Cumhuriyeti ( M.. 510 27 ) Roma mparatorluu, Roma Cumhuriyeti'nin Augustus liderliinde M.. 1. yy. yeniden rgtlenmesiyle kurulan antik Roma devletidir. Uzun yllar Akdeniz evresinde hkm sren Roma mparatorluu, Kavimler G'yle balayan karklklardan sonra M.S. 395 tarihinde dou & bat olmak zere 2ye ayrld. Bat ksm (Bat Roma mparatorluu) 476 ylnda Kavimler G'nde Avrupa'ya gelen Kuzey Kavimlerinin saldrlar sonucunda yklm, dou ksm da varln Dou Roma mparatorluu veya Bizans mparatorluu olarak 1453'de 7.SULT./ Fatih Sultan Mehmed 2. (1444 1446 + 1451 1481)'in stanbul'u fethine kadar srdrmtr. "Roma mparatorluu" nl Latince Imperium Romanum'un Trke'sidir. Bu deyite imperium szc bir blge, vilayet anlamnda kullanlmaktadr. Roma mparatorluu Avrupa'nn Romallarn egemenlii altnda kalan ksm iin kullanlan bir isimdi, denilebilir. Aslnda Roma kent snrlarnn almas & yaylma politikas imparatorluk dneminden ok nce balamt. Roma mparatorluu en geni olduu dnemde yaklak 5.900.000 km 2

31

byklndeydi. Avrupa tarihinin "klasik antikite" dnemindeki en geni imparatorluuydu. Augustus'un otokrasisinden yzyllar nce Roma (Roma Krall & Roma Cumhuriyeti) zaten talyan Yarmadas'n am, nemli rakiplerini yenilgiye uratmt. Augustus'un reformlar Roma devletini bir imparatorlua evirmi, 3. yy. sonlarndaki Diokletian reformuna kadar sistem byk oranda deimeden devam etmitir. Diokletian reformu imparatorluu tetrariye dntrmtr. Her ne kadar Diokletian'n sunduu politik sistem ksa bir sre boyunca varln korusa da, imparatorluun 2ye blnmesine yol amtr. Bu da Roma'nn egemenliinin 2 yy. daha boyunca, Dou & Bat Roma mparatorluu olarak srdrmesine olanak salamtr. Bat mparatorluunun geleneksel k tarihi 4 Eyll 476'dr. Yaklak 1000 yl sonra, 1453'te, daha ok Bizans mparatorluu olarak anlan Dou Roma mparatorluu Osmanllarn egemenliine gemitir. Augustus'tan Bat imparatorluunun kne kadar Roma Bat Avrasya'da egemen olmu, nfusun yarsn barndrmtr. Roma mparatorluu'nun geliimi Geleneksel olarak tarihiler imparatorluu Principatus & Dominatus olarak 2 dneme ayrrlar. Principatus Augustus'un iktidara gelmesinden 3. yy. Krizi'ne kadarki dnemi, Dominatus ise Diocletianus'tan bat imparatorluunun yklna kadarki dnemi kapsar. Bu ayrma gre Principate (Latince "1. vatanda anlamna gelen princeps kelimesinden gelir) dneminde mutlakyetin gerekleri resm olarak cumhuriyeti yapnn ardnda saklanrken Dominate (Latince "sahip" ya da "efendi" anlamna gelen dominus kelimesinden gelir) dneminde altn talar & ihtiaml imparatorluk trenleriyle aka gzler nne serilmitir. Daha yakn dnemlerde tarihiler aradaki farkn daha ince olduuna karar vermilerdir. Baz tarihi yaplar 1000 yldan uzun sre devam ederek Dou Roma dnemine kadar srm & emperyal ihtiamn grnts imparatorluun ilk gnlerinden itibaren yaygn olmutur.

32

lk imparator Roma'nn ilk imparatorunun kim olduuna dair kesin bir yant vermek mmkn deildir. Tamamen teknik adan bakldnda net olarak bir "ilk imparator"dan bahsetmek kolay deildir zira bu unvan Roma'nn anayasal sisteminde bulunan resm bir konum deil farkl rollerin birlemesinden oluan bir pozisyondu. Jl Sezar bir Dictator Perpetius (yaam boyu diktatr) idi. Bu Roma Cumhuriyeti'nde resm bir pozisyon olan diktatrln kural d bir biimiydi. Yasalara gre normalde bir diktatrn ynetimi asla 6 aydan fazla olmazd. Bu yzden Sezar tarafndan oluturulan diktatrlk biimi Roma Cumhuriyeti'nin temel ilkeleri ile olduka eliiyordu. Ancak ne kadar kural d olursa olsun resm olarak yetkileri bu cumhuriyet unvanna dayanyordu & dolaysyla da kendisi bir cumhuriyet yetkilisi olarak kabul edilir. Hi deilse kendisi yleymi gibi davranyordu. Aralarnda birou kendisi tarafndan merhamet gstererek balanm eski dmanlarnn da bulunduu bir dizi senatr Sezar'n kendisini kral ilan edip bir monari kurmasndan giderek endie duymaya balamlard. Bu yzden Sezar'a suikast dzenlemek iin bir komplo hazrlamlar & M.. 44 ylnn 15 Mart gn diktatr suikastilerin bak darbeleriyle ldrlmtr. ( BRUTUS ) Sende mi Brutus ? / Auch Du Brutus ? (Bu Sezarn lmeden nce Brtse syledii mehur son szyd, nk baklayanlarn yani suikastlarn arasnda yeeni Brtsde vard.) Sezar'n siyasi vrisi, ablasnn torunu olan Octavianus selefinin hatasnda ders karm & hibir zaman herkesin endie ettii diktatrlk unvan iin bir talepte bulunmayarak ok daha dikkatli bir biimde iktidarn cumhuriyeti yaplarn ardnda gizlemitir. Bunun amac cumhuriyetin onarld hlyasn beslemekti. Octavianus kendisine Augustus (soylu, ykseltilmi kii) & Princeps ("Roma Cumhuriyeti'nin 1. vatanda" ya da "Roma Senatosu'nun ba lideri" anlamnda) gibi unvanlar edindi. Princeps devlete iyi hizmette bulunanlara verilen bir unvand. Pompey de bu unvana sahipti. Bunlara ilaveten Augustus'a mee & defne yaprandan yaplm elengi giyme hakk da verilmiti. Ancak unun alt izilmeli ki bu unvanlarn ya da elengin hibiri Augustus'a resm olarak ilave gler ya da otorite kazandrmyordu. Resm olarak kendisi yalnzca fazlasyla deer verilen Roma vatanda bir konsld. Augustus, 33

Marcus Aemilius Lepidus'un M.. 13'te lmesinin ardndan Pontifex Maximus da oldu. Augustus bir dizi ilave, srad gc ok fazla unvan talebinde bulunmadan elinde toplad. Nihayetinde ihtiyac olan ey unvanlar deil yetkinin kendisiydi. Cumhuriyetten imparatorlua: Augustus (M.. 27 - M.S. 14) Aktium Sava Marcus Antonius & Kleopatra'nn yenilgisi sonulanm & her ikisi de savan ardndan intihar etmiti. Octavianus ( Augustus ), Kleopatra'nn olu & e-ynetici Caesarion'u ldrtmt. Ceasarion, muhtemelen Jl Sezar'n tek oluydu. Dolaysyla Caesarion'u ldrerek Octavianus ( Augustus ), Jl Sezar ile yakn kan ba bulunan herhangi bir erkek rakip olasln da ortadan kaldrm olmutu. Roma'nn tek & yegane yneticisi olan Octavianus ( Augustus ) asker, mal & sayasi meselelerin tam kapsaml bir onarmna giriti. Bu giriimler Roma dnyasn istikrara oturtmay & pasifize etmeyi, ayn zamanda da yeni rejimin kabul grmesini salamay amalyordu. Octavianus ( Augustus ) 'un Roma aleminin yneticisi olmasnn ardndan Roma senatosu kendisine Augustus ismini verdi. Bu srada ilk ad olarak imparator (Ba komutan) unvann zaten kullanmaktayd. Bu cumhuriyet dneminden beri kullanlan bir unvand. Sezar'n evlatlk vrisi olan Augustus, Sezar adyla arlmay tercih etmiti. Sezar aile adnn bir parasyd. Julio-Claudian ynetimi yaklak bir asr srd (M.. 1. yy.n ortalarnda Jl Sezar'n iktidara gelmesinden M.S. 1. yy. ortalarnda imparator Nero'ya kadar). Flavius hanedan dneminde & Vespasianus & oullar Titus & Domitianus'un hkmdarlnda Sezar kavram fiiliyatta bir aile isminden resm bir unvana dnmt. ar, kayzer & ah gibi bu unvann trevleri bugne kadar gelmitir. savalar yznden o gne kadar rastlanmam saylara ulaan (50 civarnda) Roma lejyonlarnn says 28'e drld. zellikle ilerinde sadakatleri pheli olan baz lejyonlar datld. Bazlar Gemina (ikiz) unvanyla birletirildi.Ayrca Augustus grnte talya'da bar muhafaza edebilmek iin 9 zel cohortes oluturdu & bunlarn en azndan 3. Roma'da konulandrd. Bu cohortes sonradan Praetorian muhafzlar olarak bilinen birimler haline geldi.

34

Octavianus otokrasi & kralln Romallarn yzyllardr tecrbe etmedikleri & sakndklar eyler olduunun farkndayd. Octavianus bir tiran olarak grlmek istemiyordu & anayasal cumhuriyet yanlgsn korumaya alt. Roma Cumhuriyeti anayasasn hl ilevselmi gibi gstermeye alt. Gaddar Lucius Cornelius Sulla gibi gemiteki Roma diktatrleri bile Roma'y asla 1, 2 seneden fazla olmamak zere ksa sreliine ynetmiti (Jl Sezar haricinde). M.. 27'de Octavianus resmen tm tm yetkilerini Roma senatosuna brakmaya alt. Dikkatlice kurgulanm bir ekilde o srada byk blm kendi taraftarlar olan senatrler bu teklifi teddettiler & Roma cumhuriyeti & halknn iyilii iin yetkileri elinde tutmaya devam etmesi iin yalvardlar. Anlatlana gre Octavianus'un konsllkten ekilecei nerisi Roma'daki plebler arasnda isyanlara neden olmutu. Senato & Octavianus arasnda "1. Uzlama" olarak bilinen bir anlama saland. Bu anlama Augustus'u halkn otokrat olarak merulatrd & bir tiran olarak grlmeyeceini temin ederek Pax Romana / Roma Bar olarak bilinen uzun dnemin balangc oldu. rnein; her eyi pakladk, akladk cmlesi buradan gelmektedir. Octavianus eyaletlerin idaresini senatoyla paylat. Lejyonlarn byk blmnn konuland snrlardaki huzursuzluk yaanan eyaletler imparator tarafndan seilen imparatorluk legatuslar tarafndan ynetiliyordu. Bu eyaletler imparatorluk eyaletleri olarak snflandrlyordu. Senato eyaletlerinin valileri ise senato tarafndan seiliyordu. Bu eyaletler genellikle huzurluydu. Africa senato eyaletinde yalnzca bir lejyon vard. Augustus imparatorluk eyaletlerinden toplanan vergilerin kendisi tarafndan seilen & yalnzca kendisine hesap veren kiilerin idaresindeki fiscusa gnderilmesini emretmiti. Senato eyaletlerinden toplanan vergilerin senatonun kontrolndeki aerariuma gnderilmesine devam edildi. Bu durum Augustus'u senatodan daha zengin hale getirdi. Lejyonerlerin maalarn daha rahat deyebilir hale gelen Augustus bylece askerlerin srekli saadetini de salam oldu. Bu durum son derece zengin olan & ayn zamanda tm imparatorluun en nemli hububat tedarikisi olan Msr imparatorluk eyaleti ile garanti altna alnmt. Senatrlerin bu eyaleti ziyaret etmeleri bile yasakt zira byk lde imparatora ait olduu kabul ediliyordu.

35

Augustus M.. 23 ylnda konsllkten feragat etti ancak consular imperium konumunu koruyarak "2. uzlama" olarak bilinen Augustus & senato arasnda 2. bir anlamaya yolat. Augustus'a tribunate (tribunicia potestas) yetkileri verildi (unvann kendisi deil yalnzca yetkileri). Bu yetkilere gre senato & halk kendi isteiyle toplayabiliyor, meclis ya da senatonun eylemlerini veto edebiliyor, seimlere bakanlk edebiliyor & tm toplantlarda ilk konuma hakkna sahip oluyordu. Ayrca Augustus'un tribunate yetkileri iinde censuraya ait gler de vard. Buna gre genel ahlk tefti edebiliyor, yasalar halkn karna olduunu garanti altna almak iin tetkik edebiliyor, nfus saym yaptrabiliyor & senatodaki yelikleri belirleyebiliyordu. Roma tarihinde hibir tribunate bu glere sahip olmamt & Roma sisteminde tribunate & censurann glerini tek bir konumda topland grlmemiti. Augustus hibir zaman cansura grevine seilmemiti. Censura yetkilerinin kendisine tribunate yetkilerinin bir paras olarak m yoksa kendi kendisine mi bu sorumluluklar stlendii hl bir tartma konusudur. Tm bunlara ilaveten Augustus Roma ehrinin yegane yetkilisi ilan edildi. Evvelce praefectuslarn kontrolnde olan ehirdeki tm asker gler artk Augustus'un emrindeydi. Ayrca tm prokonsllerin zerinde iktidar yetkisi verildi. Bu yetkiyle Augustus herhangi bir eyalete mdahele etme & herhangi bir valinin kararlarn geersiz klma hakkn elde ediyordu. Yine bu yetkiyle Augustus grnrde tm Roma ordusunun lideri olduundan baarl bir generale zafer bahedebilecek tek birey olmutu. Bu reformlar Roma cumhuriyeti geleneine gre allmadk eylerdi. Ancak senato artk Sezar' ldrme cesaretini gsteren cumhuriyeti patricilerden olumuyordu. Bu senatrlerin byk blm i savalarda lmt & senatodaki muhafazakr cumhuriyetilerin Cato & Cicero gibi liderleri oktan lmlerdi. Octavianus senatoyu spheli unsurlardan temizlemi & kendi taraftarlaryla doldurmutu. Tm bu ilemler srasnda senatonun ne kadar zgr olduu & perde arkasnda ne tr anlamalarn yapld bilinmemektedir. Tuna & Elbe nehirleri boyunca imparatorluun snrlarn gvenlik altna almak amacyla Octavianus llirya, Moesia, Pannonia & Germania'nn igal edilmesini emretti. Bata her ey planland gibi gittiyse de sonras felaketle sonuland. Ayaklanan lliryal kabileler

36

bastrlmak zorunda kald & Publius Quinctilius Varus komutasndaki 3 lejyon pusuya drld & M.S. 9 ylnda Varus Sava'nda Arminius liderliindeki Germen barbarlar tarafndan yok edildiler. Tedbirli davranan Augustus Ren'in batsndaki tm topraklar gvenlik altna ald & kar basknlarla kendini tatmin etti. Ren & Tuna nehirleri Roma mparatorluu'nun kuzeydeki kalc snrlar haline geldi. Julio-Claudian Hanedan (14-68) Augustus'un kz Julia'dan 3 torunu vard. Hibiri Augustus'un yerine geebilecek kadar uzun yaamad. Dolaysyla yerine kars Livia'nn ilk evliliinden olan vey olu Tiberius geti. Augustus Roma'nn en eski patrici ailesi olan Julius ailesinden geliyordu. Dier tarafta Tiberius ise Julius ailesi kadar eski olmayan Claudius ailesinden geliyordu. Onlarn haleflerinin hepsi de Tiberius'un kardei Nero Claudius Drusus dolaysyla Claudius ailesinden & Augustus'un ilk evliliinden olan kz Yal Julia (Caligula & Nero) veya Augustus'un kzkardei Kk Octavia (Claudius) vastasyla Julius ailesindendi. Bu yzden tarihiler bu hanedandan "Julio-Claudian" adyla bahseder. Tiberius (14-37) Tiberius'un ynetiminin ilk yllar huzurlu & nisbeten tehlikesizdi. Roma'nn tm gcn gvence altna ald & hazineyi zenginletirdi. Ancak ok gemeden Tiberius'un saltanatna paranoya & iftira hkim oldu. 19 ylnda birok kimse tarafndan yeeni Germanicus'un lmnden sorumlu tutuldu. 23 ylnda olu Drusus ld. Tiberius giderek kendi iine ekildi. Bir dizi ihanet davas & idam balatt. ktidarn muhafz komutan Lucius Aelius Sejanus'a brakt. Kendisi 26 ylnda Capri adasndaki villasnda yaamak zere emekli oldu. Ynetimi brakt Sejanus itahla zulmetmeye devam etti. Sejanus 31 ylnda Tiberius'un yannda e konsl olarak & imparatorun yeeni Livilla ile evlenerek gcn pekitirdi. Bu noktada kendi kazd ukura dt. O gne kadar kendi karna kulland imparatorun paranoyas kendi aleyhine dnd. Ayn yl Sejanus birok yaknyla birlikte idam edildi. Zulm 37 ylnda Tiberius'un lmne kadar srd

37

Caligula (37-41) Tiberius ld srada yerine geebilecek kiilerin byk blm gaddarca ldrlmt. Akla yatkn olan vris (& Tiberius'un kendi tercihi) kk yeeni Germanicus'un olu Gaius'du (daha bilinen adyla "Caligula" ya da "ufak papular"). Caligula zulme son verip amcasnn kaytlarn yakarak iyi bir balang yapt. Ancak ne yazk ki ok gemeden hastala yakaland. 37'nin sonlarnda Caligula akl dengesizlikler gstermeye balad. Modern yorumcular hastalnn akl dengesizlie, hipertiroidi & hatta sinir krizine (belki de Caligula'nn konumundan tr) yolaan ensefalit olduunu dnmektedirler. Sebebi ne olursa olsun o noktada hkmdarlnda bariz bir deiim olmu & hayatn ele alanlarn kendisinin deli olduunu dnmelerine neden olmutur. Caligula'nn hayatyla ilgili bilinenlerin ou Suetonius'un 12 Sezar'n hayatlar adl almasnda anlattklardr. Suetonius'a gre Caligula bir keresinde en sevdii at Incitatus'u Roma senatosuna atamaya kalkmt. Deniz tanrs Neptn ile savamalar iin askerlerine Britanya'y igal etmelerini emretmi ama son dakikada fikrini deitirip Fransa'nn kuzeyinde deniz kabuu toplatmt. Kz kardeleriyle ensest ilikilere girdiine inanlmaktadr. Heykelinin Kuds'deki tapnaa dikilmesini emretmiti. Eer arkada kral Herod tarafndan bu fikrinden vazgeirilmemi olsa phesiz bir isyana sebep olacakt. nsanlar gizlice ldrtp, sonra da sarayna davet ederdi. Gelmediklerinde ise aka yollu intihar etmi olabileceklerini sylerdi. 41 ylnda Caligula muhafz komutan Cassius Charea tarafndan ldrld. mparatorluk ailesinden greve gelebilecek tek kii amcas Tiberius Claudius Drusus Nero Germanicus'du.

Claudius (41-54) Claudius uzun sre ailenin geri kalan tarafnda zayf & aptal biri olarak grlmt. Oysa ne amcas Tiberius gibi paranoyak, ne de yeeni Caligula gibi deliydi. Bu yzden de imparatorluu makul bir dirayetle ynetebilme becerisine sahipti. Brokrasiyi iyiletirmi & vatandalk & senato tutanaklarn daha etkin hale getirmitir. Ayrca Britanya'nn igaline & koloniletirilmesine devam etmi (43) & imparatorlua douda yeni eyaletler katmtr. Ostia'da Roma iin klk bir liman ( Lido di Ostia - Roma ) ina ettirmi bylece kt 38

hava koullarnda imparatorluun dier ksmlarndan hububatn gelmesi iin bir yer salamtr. Kendi aile yaantsnda ise Claudius o kadar baarl deildi. Kars Messalina kendisini aldatyordu. Claudius bunu rendiinde Messalina'y idam ettirdi & yeeni Gen Agrippina ile evlendi. Agrippina beraberindeki bir dizi azledilmile birlikte Claudius'un zerinde ar derecede bir nfuz oluturdular & her ne kadar lmyle ilgili elikili anlatmlar olsa da Claudius'u 54 ylnda karsnn zehirlemi olmas kuvvetle muhtemeldir. Claudius'un lm Agrippina'nn kendi olu 17 yandaki Luciuc Domitius Nero'nun nn am oldu. Nero (54-68) (Romay yakan Neron) Nero 54 ylnda 68'e kadar iktidarda kald. Hkmdarl srasnda dikkatini daha fazla diplomasi, ticaret & imparatorluun kltrel sermayesinin arttrlmasna verdi. Tiyatrolarn ina edilmesi iin emirler verdi & spor oyunlarn destekledi. Hkmdarl srasnda Partlara kar baarl bir sava yrtld & bar antlamas yapld (58-63), Briton isyan bastrld (60-61) & Yunanistan ile kltrel balar gelitirildi. Ancak Nero bir tiran & 64 ylnda "Roma yanarken lir alan imparator" olarak hatrlanr.( Romay kim yakt? ) Askeri bir darbe sonucunda Nero gizlenmek durumunda kald. Anlatlanlara gre Roma senatosu tarafndan idam edilmesi sz konusu olunca 68 ylnda intihar etti. Son szleri "imde nasl bir sanat lyor" idi. 4 mparator Yl Nero'nun 68 ylnda intihar etmek zorunda kalmasnn ardndan "4 imparator yl" olarak bilinen ksa bir i sava (M 31'de Antonius'un lmnden beri yaanan ilk i sava) yaand. 68'in Haziran ay ile 69'un Aralk ay arasnda Roma Vespasianus'un Flavius Hanedannn ilk hkmdar olarak baa geiine kadar Galba, Otho & Vitellius'un iktidara gelip gitmelerine tank oldu. sava Roma mparatorluu tarihinde dngsel siyasi huzursuzluun simgesi olmutur. sava nedeniyle yaanan asker & siyasi anarinin Batavia'daki isyan gibi ok ciddi sonular olmutur.

39

Flavius Hanedan (69-96) Flavius Hanedan ksa sreli bir hanedan olmakla birlikte dkn duruma gelmi bir imparatorlua tekrardan istikrar getirmiti. zellikle daha merkeziyeti ynetimlerinden tr bu hanedandan gelen 3 imparator da eletirilmise de 3. yzyla kadar varln srdrebilecek kadar istikrarl bir imparatorluk iin gerekli reformlar yapmlard. te yandan asker kkenleri senato daha da marjinallemesine & 1. princeps ya da vatandatan imperator ya da imparatora doru kat bir ynelime neden olmutur. Vespasianus (69-79) Vespasianus Roma mparatorluu'nun dousunun byk blmnn ynetiminden sorumlu son derece baarl bir Roma generaliydi. Kendisi Galba'nn imparator olma talebini desteklemi, Galba'nn ardndan da tahtn en byk msab haline gelmitir. Otho'nun intihar etmesinin ardndan Vespasianus Roma'nn klk hububat tedarikisi Msr' kontrol altna almay baararak rakibi Vitellius'u yenebilecei gl bir konuma gelmiti. 20 Aralk 69 gn Vespasianus'un taraftarlar Roma'y igal ettiler. Vitellius kendi askerleri tarafndan ldrld & ertesi gn 60 yandaki Vespasianus Senato tarafndan imparator olarak onayland. Muhalif senatrleri kovdu. Ayn zamanda Nero'nun eylemleri & takip eden yllardaki krizler nedeniyle 200'e den senatr saysn 1000'e kard. Yeni senatrlerin ou Romal deil, daha ziyade talya & bat eyaletlerindeki ehir merkezlerindendi. Roma'y Nero'nun ar harcamalar & i savalar yznden oluan mal ykten kurtard. Bunu yapmak iin yalnzca vergileri artrmad ayn zamanda yeni vergiler de koydu. Ayrca censura yetkileriyle tm ehirlerin & eyaletlerin mal yaplarn dikkatlice inceleme frsat buldu. Bu eyalet & ehirlerin ou 1 asrdan fazla zaman ncesine dayanan bilgi & yaplandrmalara gre vergi vermekteydi. Bu salam mal politikalar vastasyla hazineyi kra geirmeyi baard & bayndrlk ilerine giriti. Amphitheatrum Flavium'un (Colesium / Anfitiyatro / Kolezyum) yapm emrini ilk Vespasianus vermiti. Ayrca bir forum & ortasnda da bir Huzur tapna ina ettirmiti. lave olarak sanata hatr saylr miktarda sbvansiyon ayrd.

40

Vespasianus grev sresince eyaletlerde de etkin bir imparatordu. Hispania'ya ayrca nem vermi & 300 kasaba & ehire Latin haklar vermiti. Bu ekilde bat eyaletlerinde yeni bir ehirleme dnemini tevik etti. Senato'ya yapt ilavelerle senatoda eyaletlerin daha fazla nfuz sahibi olmalarn salad & bu sayede imparatorlukta birlii tevik etti. mparatorluun snrlarn da geniletti. Bu genilemelerin ou Vespasianus'un balca hedeflerinden biri olan snr savunmalarnn glendirilmesi iin yaplmt. 69 ylndaki kriz orduda dzensizlie neden olmutu. En belirgin sorunlardan biri eyalet lejyonlarnn eyaletlerinin isteklerini temsil ediyor olmas gerekenlere sadakatiydi. Bunun balca nedeni destek birliklerinin askere kaydolduklar memleketlerinde konulandrlm olmasyd. Vespasianus bu uygulamay deitirdi. Destek birliklerini imparatorluun dier blgelerinden adamlarla kartrd ya da birlikleri baka blgelere gnderdi. Ayrca yeni bir asker darbe ihtimalini iyicene azaltmak iin lejyonlar snr boyunca datt. Belki de en nemli asker reformu talya dnda Galya & Hispania'dan da, bu blgelerin Romanizayonu ile paralel olarak lejyoner toplamasyd. IGNATIUS & AZZ YUHANNA / JOHANNES / YAHYA / SEN JAN (NCL YAZARI) SA PEYGAMBERN (PROPHET) ARMIHA GERLMESNDEN SONRA (.S. 33) EPHESOSA / EFESE YERLETLER & MEDTASYON HAYATI YAADILAR, POLKARP / ZMR ( SYMRNIA ) KLSESN KURDU & OK SAYIDA RENC YETTRD. GNATUS SE : 30 KM UZAKLIKTAK MENDERES MAGNESIASINDA VAAZ VERMEYE BALADI, 69 YILINDA ANTAKYAYA GTT.ORADA PSKOPOS OLARAK VAAZ VERD.O DNEMDE HIRSTYAN OLMAK SU OLDUUNDAN MP. TRAJANUS EMR LE TUTUKLANIP LME MAKHUM EDLD.ROMAYA GNDERLP (Colesium / Anfitiyatro / Kolezyum) ARSLANLARA ATILARAK MARTIR / EHT OLDU.GNATUSUN : MAGNESALILARA MEKTUBU, 7 ANADOLU & ROMA KLSELERNE MEKTUPLARI GNMZE KADAR ULAMITIR.BU MEKTUPLAR LK DNEM KLSE & DOGMALAR TARHNDE NEML BELGELER OLARAK KABUL EDLR. ( .S. 69 )

41

Titus (79-81) ( Romadaki Colesiumun naatn balattrd, 79da Pompeiideki Vezv Yanarda patlyor & byk facia ) Vespasianus'un byk olu Titus hkmdar olmak zere hazrlanmt. Babasnn yannda baarl bir general olarak hizmet vermi, dounun gvenlik altna alnmasna yardmc olmu & sonunda Suriye & Yahudiye'deki Roma ordularnn komutan olarak o srada devam etmekte olan Yahudi isyann bastrmt. Bir sre babas ile birlikte konsl olarak grev yaparak tecrbe kazand. Baa getiinde Roma toplumunun saygn bulmad baz ilikileri yznden endieye sebep olmusa da ksa srede erdemli biri olduunu ispat etmi, tevekklnn gstergesi olarak babas tarafndan srgne gnderilen birok kiiyi bile geri armtr. Ancak ksa sreli saltanatna 2 felaket, 79'da Pompeii'deki Vezv yanardann patlamas & 80 ylnda Roma'nn byk blmn yerle bir eden yangn damgasn vurmutur. Bu trajedilerin ardndan yaplan yeniden ina faaliyetlerindeki cmertliiyle son derece popler hale gelmitir. Titus babasnn zamannda balanan byk amfi tiyatro (Colesium / Anfitiyatro / Kolezyum) ile son derece gurur duyuyordu. 80 ylnda henz tamamlanmam yapda al trenleri dzenledi. 100 gn sren msrif gsterilerde 100 gladyatr yer ald. Titus 81 ylnda 41 yanda tahminen bir hastalk yznden ld. Kardei Domitianus tarafndan yerine gemek iin ldrld iddia edilmise de bu iddiann pek bir dayana yoktur. Domitianus (81-96) ( Romadaki yarm kalan Colesium (Colesium / Anfitiyatro / Kolezyum) inaatn tamamlad.) Flaviuslarn otokratik ynetimlerinden tr hepsinin senato ile ilikileri zayft ancak ilerinde yalnzca Domitianus ciddi sorunlarla karlamt. Konsl & censura olarak srekli hkimiyetinin daha evvelden bir rnei yoktu. Ayrca genellikle bir imparator olarak tamamyla asker kyafetler giyiyordu. Bu Principatus dnemi imparatorlarnn gcnn dayanann, princeps'ten gelen imparatorluk gc olduu fikrine tersti. Senatodaki itibar bir yana Domitianus, Roma halkn Roma'daki tm ev sahiplerine yardm yaplmas, yeni tamamlanan Kolezyum'daki sra d gsteriler & babas & aabeyi dneminde balanm olan bayndrlk ilerinin devam ettirilmesi gibi eitli yollarla memnun etmiti. Ayrca babas gibi mal ilere kafasnn yatt anlalmaktadr zira msrifliine ramen haleflerine iyi durumda 1 hazine brakmt. 42

Ancak hkmdarlnn sonlarna Domitianus son derece paranoyak bir hale gelmitir. Bu paranoyann temelleri muhetemelen babasndan grd muamele ile balantlyd. Gemite kendisine nemli sorumluluklar verilmise de nemli konularda bakalarnn gzetimi olmadan kendisine gvenilmemitir. Germania valisi & komutan Antonius Saturnius'un 89 ylndaki isyannn ardndan bu paranoya iddetli & hatta maraz seyirmelere dnt. Paranoyas yznden ok sayda kiinin tutuklanmasna, idam edilmesine & birok mlke el konmasna (ki bu msrifliini aklayabilir) yol at. Sonunda i yle bir noktaya geldi ki en yakn danmanlar & aile yeleri korku iinde yaar hale geldi. 96 ylnda senatodaki dmanlar, Stephanus (Julia Flavia'nn khyas), Praetor muhafzlar & imparatorie Domitia Longina tarafndan dzenlenen 1 suikastle ldrld. Antoninler (96-180) Sonraki yzyl "5 yi mparator" dnemi olarak bilinir. Bu dnemde imparatorluk makam barl bir ekilde el deitirmitir. Bu dnemin imparatorlar selefleri henz hayattayken halef olarak evlat edinilmilerdi. Haleflerin belirlenmesi seilecek bireylerin meziyetlerine bal olsa da evlatlk sisteminin baaryla devam etmesinin adrndaki esas nedenin sonuncu hari bu dnemdeki imparatorlarn hibirinin doal vrisinin olmamas gsterilmitir. Nerva (96-98) Baa getikten sonra Nerva yeni bir tarz ortaya koydu. hanetten hapsedilmi olanlar serbest brakt, ihanetten kovuturma almasn yasaklad, haczedilmi mlkleri sahiplerine geri verdi & Roma Senatosu'nu ynetimine dahil etti. Muhtemelen bu ekilde davranmasnn sebebi nispeten popler (dolaysyla da hayatta) kalmak iindi ancak yine de bu yaklam tam anlamyla yardmc olmad. Ordu iinde Domitianus'a destek hl ok glyd & 97 ylnn Ekim'inde Praetor Muhafz / Casperius Aelianus Palatin tepesindeki imparatorluk sarayn kuatarak Nerva'y rehin ald. Nerva ordunun taleplerini kabul etmeye zorland, Domitianus'un lmnden sorumlu olanlar teslim etmeyi kabul etti & hatta isyanc muhafzlara teekkr eden bir konuma yapt. Bu olaydan ksa sre sonra ynetimini glendirmek iin Germen snrndaki ordularn komutan olan Trajan' evlat edindi. Nerva'ya ynelik ayaklanmann

43

sorumlusu muhafz Casperius Aelianus daha sonra Trajan'n iktidar srasnda idam edildi. Trajan (98-117) Roma mparatorluu douda bir daha onun zamanndaki kadar genilemedi. 112 ylnda Partlarn Nero'nun devrinden beri 50 yldr Romallar ile egemenliini paylatklar Ermenistan tahtna kabul edilemez birini getirme kararlar zerine Trajan Ermenistan'a sefere kt. Kral devirdi & lkeyi Roma mparatorluu'nun kontrolne soktu. Ardndan gneye Part mparatorluu / ran mp. zerine gitti & Babil, Selevkeia & son olarak da bakent Tizpon'u ele geirdi. Basra krfezine doru devam ederek burada imparatorluun yeni eyaleti Mezopotamya'y ilan etti & Byk skender'in yolundan gitmek iin ok yal olmasna hayfland. Ama durmad. 116 ylnda Susa'y ele geirdi. Part kral I. Osreos'u devirdi & yerine kendi kuklas Parthamaspates'i getirdi. Roma mparatorluu douda bir daha onun zamanndaki kadar genilemedi. Hadrianus (117-138) ( Hadrianapolis / Edirneyi kurdu, Britanya'da mehur Hadrianus duvarn ina ettirdi. ) Asker idare bakmndan mkemmelii bir yana Hadrianus'un hkmdarlna byk apl asker atmalardan ziyade imparatorluun geni topraklarnn savunulmas arlk koydu. Savunulmasnn mmkn olmadn dnerek Tarajan'n Mezopotamya'da ele geirdii topraklardan geri ekildi. 121 ylnda Partlarla / ran mp. savan eiine gelindi ancak Hadrianus bar yaplmasn salad. Hadrianus'un ordusu Simon Bar Kokhba nderliinde Yahudiye'de kan byk Yahudi isyann (132-135) bastrd. Hadrianus eyaletleri kapsaml bir ekilde gezen ilk imparatordu. Gittii yerlerde yerel inaat projelerine para yardmlarnda bulundu. Britanya'da mehur Hadrianus Duvarn ina ettirdi. Ayrca Kuzey Afrika & Almanya'da benzer savunma hatlar yaptrd. politikalar bar & refah zerine kuruluydu. Hadrianus bu ziyaretlerden birini Edirne'ye yapmt.Yerel Trak / Thrak krallarn nemli bir ehri olan Edirne'ye bir kale yaptrmt.Hadrianus ya da Adrianus'a ithafen

44

ehrin ad Adrianapolis olarak deitirlmiti.Adrianapolis zamanla Adrian'a oradan da Edirne'ye dnmtr. Antoninus Pius (138161)

ad

Antoninus Duvarnn Britanya'daki huzursuzluk zerine ina edildii sanlmaktadr. Antoninus Pius'un dnemine tamamen bar hkimdi. Mauretania, Yahudiye & Britanya'da kimi asker huzursuzluklar olduysa da hibiri ciddi deildi. Antoninus Duvarnn Britanya'daki huzursuzluk zerine ina edildii sanlmaktadr. Marcus Aurelius (161180) Bu dnemde Germen kabileler & dier halklar kuzey Avrupa snrna birok saldrda bulundular. Doudaki sava kabileler yznden zellikle Galya & Tuna'nn teki yakasna yneldiler. Marcus Aurelius'un bu kabilelere kar yapt seferler Marcus Aurelius stununda anlmtr. Asya'da canlanan Part / ran mparatorluu yeni saldrlarda bulunmutur. Marcus Aurelius bu saldrlar karlamak iin e imparatoru Verus'u doudaki lejyonlara komuta etmesi iin gnderdi. Commodus (180-192) Commodus'un 180 ile 192 yllar arasndaki hkmdarl ile "5 yi mparator" dnemi sona erdi. Commodus, Marcus Aurelius'un oluydu. 1 yy. aradan sonraki ilk dorudan vris olarak gayet iyi ilemi olan evlatlk vris sistemini sonlandrmtr. 177'den itibaren babasyla birlikte e imparator olmutur. 180 ylnda babasnn lmnn ardndan tek bana imparator olduunda ilkin Roma halknn gznde mit vaat etmiti. Ancak babas ne kadar cmert & balaycysa Commodus da tam tersiydi. Edward Gibbon, Roma mparatorluu'nun Gerileyi & k Tarihi adl eserinde Commodus'un ilk yllarnda iyi bir ynetim gsterdiini belirtir. Ancak aralarnda ailesinden kimselerin de bulunduu bir suikast giriiminin ardndan Commodus paranoyaklam & akl saln kaybetmitir. Pax Romana (Roma bar) rnein; her eyi pakladk, akladk cmlesi buradan gelmektedir. Commodus'un hkmdarl ile sona ermitir. Bir anlamda suikast giriiminin Roma mparatorluu'nun uzun soluklu kn balatt da sylenebilir.

45

Severuslar hanedan (193-235) Severuslar dnemi Septimius Severus (193-211), Caracalla (211-217), Macrinus (217-218), Elagabalus (218-222) & Alexander Severus'un (222-235) giderek sorunlu hale gelen hkmdarlklarn kapsar. Hanedann kurucusu Luciuc Septimius Severus Afrika'daki Leptis Magnus ehrinin nde gelen ailelerinden birindendi. Julia Domna ile yapt evlilikle Suriyeli sekin bir aile ile ittifak kurmutu. Elagabalus & Alexander Severus gibi Suriye kkenli imparatorlara iktidar yolunu aan taral gemileri & kozmopolit ittifaklar Roma mparatorluu'nun Antoninler dneminde elde ettii geni siyasi yapy & ekonomik kalknmay ortaya koyar. Genelde baarl bir ynetici olan Septimius Severus ordunun desteini tam sadakat iin verdii salam cretlerle salad & equestrian subaylar ynetimdeki kilit pozisyonlardaki senatrlere vekil tayin etti. Bu ekilde imparatorluk ynetiminin iktidar merkezini baarl bir ekilde imparatorlua yayd. Septimius Severus'un olu "Caracalla" takma adl Marcus Aurelius Antoninus 212 ylnda Roma vatandaln Roma mparatorluu'nun tm zgr sakinlerine salayan Constitutio Antoniniana yasasn kartarak talyallarla tarallar arasndaki tm yasal & siyasi ayrcalklar kaldrd. Ayrca Caracalla Roma'daki mehur Caracalla Kaplcalarn yaptrd. Kaplcann tasarm sonradan yaplan birok antsal kamu binasna rnek olmutur. Giderek dengesizleen & otokratikleen Caracalla praetor prefect Macrinus'un 217 ylndaki suikastine kurban gitti. Macrinus ksa sreliine senato snfndan olmayan ilk imparator olarak grev yapt. Ancak imparatorluk sarayndaki kadnlarn komplosuyla 218 ylnda Elagabalus 218 ylnda baa geti. Ardndan 222 ylnda hanedann son yesi Alexander Severus imparator oldu. Severuslar dneminin son aamasnda senato az da olsa eski gcne kavumu & bir dizi mal reformlar yaplmt. Douda Sasani mparatorluu'na kar ilk balarda elde edilen baarlara karn Alexander Severus'un orduyu kontrol altnda tutmaktaki yetersizlii sonunda ayaklanmaya & 235 ylnda suiakaste uramasna neden oldu. Alexander Severus'un lm ard arda gelen asker-imparatorlarn & neredeyse yy. sren i sava & ekimelerin nn at.

46

3. yy. krizi / askeri anari dnemi (235-284) ( 25 farkl imp. Romay ynetti, 23 cinayete kurban gitti ) 3. yy. Krizi 235 ile 284 yllar arasnda Roma mparatorluu'nun paraland & yklmann eiine geldii dnem iin kullanlan bir isimlendirmedir. Bu dneme "asker anari" dnemi de denir. Augustus'un M 1. yzyldaki i savalara son vermesinin ardndan imparatorluk snrl sayda d istilalarn yaand, i barn & ekonomik refahn hkim olduu bir dnem (Pax Romana / Roma Bar ) rnein; her eyi pakladk, akladk cmlesi buradan gelmektedir. yaamt. Ancak 3. yy.da imparatorluk asker, siyasi & ekonomik krizler yaayarak kmeye balad. Srekli barbar aknlar, i sava & hiperenflasyon vard. Sorunun bir blm Augustus'un kurmu olduu dzenden kaynaklanyordu. Augustus konumunu nemsiz gstermek iin imparatorlarn veraseti ile ilgili kurallar koymamt. 1. & 2. yzyllarda veraset yznden kan anlamazlklar ksa sreli i savalara neden olmutu. Fakat 3. yzylda bu i savalar srekli hale geldi & imparator adaylarnn hibiri rakiplerine stnlk salamay ya da imparator olarak konumunu uzun sre muhafaza etmeyi baaramad. 235 & 284 yllar arasnda 25 farkl imparator Roma'y ynetti. 2si dnda bu imparatorlarn hepsi de ya cinayete kurban gitti ya da sava alannda ldrld. Roma ordusu snrlara teksif edilmiti. Bu yzden istilaclar bir kere snr getikleri vakit onlar durdurmak mmkn deildi. Vatandalarn yerel ynetimlere itirak azalmas imparatorlar mdahale etmeye zorlad & bu da giderek merkez hkmetin sorumluluklarn artrd. Bu dnem Diocletianus'un baa gemesiyle sona erdi. Diocletianus becerisiyle ya da ansyla kriz dneminde yaanan derin sorunlarn byk blmn zd. Ancak temel sorunlar devam edecek & sonunda bat imparatorluunun yklmasna neden olacakt. Bu dnemdeki deiim Ge Antikitenin balangc & Klasik Antikitenin de sonudur.

47

Diocletianus & Tetrari (235-284) ( mparatorluk 2ye blnd ) mparatorluun bat & dou imparatorluklar olarak 2ye ayrlmas aamal bir sreti. 285'in Temmuz aynda Diocletianus rakibi Carinus'u yendi & tek bana imparator oldu. Diocletianus i basklara & 2 cephedeki asker tehditlere kar imparatorluun tek bir imparator tarafndan ynetilmesinin mmkn olmadn grd. Bu nedenle imparatorluu 2ye bld & Augustus unvanyla hkm srecek eit 2 imparator mevkii yaratt. Diocletianus imparatorluun dousunun, eski arkada Maximianus ise batnn imparatoru oldu. Bu ekilde ileride Bat Roma & Dou Roma imparatorluklarna dnecek yaplar oluturmu oldu. 293 ylnda her 2 Augustusun da kendilerine idar meselelerde yardmc olmalar & bir verset sistemi oluturmak iin Sezar adyla birer alt imparator atamalaryla imparatorluk biraz daha blnd. Galerius Diocletianus'un altnda, Constantius Chlorus da Maximianus'un altnda Sezar oldular. Bu yap modern uzmanlarn tetrari (Yunanca: "4l ynetim") adn verdikleri yapy meydana getirdi. Roma'da yllarca en yetkilli kiinin kim olaca ile ilgili kanl tartmalar, imparatorlar, barl bir yolla baa gemelerini salayan bu yapyla sona erdi. mparatorluun 2 yarsnda da her Sezar kendisini seen Augustusun yerine geecek & kendine yeni bir Sezar seecekti. 1 Mays 305'te Diocletianus & Maximianus konumlarndan feragat ettiler. 2 Sezar' da Galerius seti. Kendisi iin yeeni Maximinus'u, Constantius iin ise Flavius Valerius Severus'u seti. Bu dzenleme Diocletianus & Maximianus dneminde & onlarn ardndan ksa bir sre iledi. Roma devleti iindeki gerilimler eskisine gre daha az iddetliydi. Roma mparatorluu'nun Gerileyi & k Tarihi adl eserinde Edward Gibbon bu dzenlemenin 4 ynetici arasndaki evlilik balar nedeniyle iyi ilediini belirtir. Gibbon yeni dzenlemeyi "mziin koro blmne" benzetir. Diocletianus & Maximianus'un ekilmeleriyle armoni bozulmutur. Ateli bir pagan olan Diocletianus balangta bir sre tolerans gsterdiyse de imparatorluk iinde saylar srekli artan Hristiyanlardan rahatszd. Bu nedenle onlar Nero'dan beri grlmemi bir ekilde cezalandrd. Bu tarihte Hristiyanlarn maruz kald en byk zulmlerden biriydi.

48

Konstantin hanedan (305-363) Konstantin & oullar Tetrari / 4l ynetim 25 Temmuz 306'da Constantius Chlorus'un lmyle sona erdi. Constantius'un Eboracum'daki askerleri & olu Konstantin'i hi vakit kaybetmeden Augustus ilan ettiler. 306'nn Austos aynda Galerius Severus'u Augustus pozisyonuna atad. Roma'da ise Maximianus'un olu Maxentius 28 Ekim 306'da Augustus ilan edildi. Maxentius'u prateor muhafz desteklemiti. Bu durumda imparatorluun 5 yneticisi olmutu. 4 Augustus (Galerius, Konstantin, Severus & Maxentius) & 1 Sezar (Maximinus). 307 ylnda Maximianus olu Maxentius'un yannda Augustus mevkine dnd. Bylece imparatorluun ynetici says 6ya km oldu. Galerius & Severus talya'ya Maximianus & Maxentius'un zerine sefere ktlar. Severus 16 Eyll 307'de Maxentius tarafndan ldrld. talya'daki 2 Augustus Konstantin'i Maximianus'un kz & Maxentius'un kzkardei Fausta ile evlendirerek Konstantin ile ittifak kurdu. 307 yl sonunda imparatorlukta 4 Augustus (Maximianus, Galerius, Konstantin & Maxentius) & 1 Sezar vard. 311 ylnda Galerius Hristiyanlara ynelik zulme resmen son verdi & Konstantin 313 ylnda Milano fermanyla Hristiyanl yasal hale getirdi. Konstantin'in lmnn ardndan imparatorluk 3 olu arasnda blnd. Bat en byk olu II. Constantinus & en kk olu Constans arasnda paylald. Dou ise Konstantinopolis de dahil olmak zere II. Constantius'un oldu. II. Constantinus 340 ylnda en kk kardei ile girdii atmada ld. Constans ise ordunun Augustus ilan ettii Magnentius ile girdii atmada 18 Ocak 350 tarihinde ldrld. Magnentius'a ilk muhalefet Roma'da kendini Augustus ilan etmi olan Constans'n baba tarafndan kuzeni Nepotianus'tan geldi. Nepotianus annesi Eutropia ile birlikte ldrld. Dier kuzeni Constantia, Vetriano'yu Magnentius'a kar kendini Sezar ilan etmeye ikna etti. Vetriano 350 ylnn 1 Mart'ndan 25 Aralk'a kadar ksa bir sre bata kald. Daha sonra meru Augustus Constantius tarafndan ekilmeye zorland. Mtegallibe Magnentius Constantius ile atma halinde 353 ylna kadar batda hkm srmeye devam etti. En son yenilgisinin

49

ardndan intihar etti & bylece Constantius yegane imparator konumuna geldi. Ancak 360 ylnda Constantius'un ynetimine yeniden muhalefet geldi. Constantius baba tarafndan kuzeni & vey kardei Julianus'u 355 ylnda batnn Sezar' ilan etmiti. Sonraki 5 yl boyunca Julianus aralarnda Alamanlarn da bulunduu istilac Germen kabilelere kar bir dizi zafer kazanmt. Bu sayede Ren snrn gvenlik altna alm & muzaffer Galyal askerleri bota kalmt. Constantius o srada Pers hkmdar II. apur'a kar baarsz giden harektnda ordusunu glendirmek iin Julianus'un askerlerinin douya gnderilmesini emretti. Bu emir zerine Galyal askerler ayakland. Julianus'u Augustus ilan ettiler. Gerek Constantius, gerekse Julianus bir i savaa hazr deildi. Constantius'un 3 Kasm 361'de lmesi bu savan yaanmasn engelledi. Julianus & Jovianus (361-364) Julianus 2 yl boyunca tek bana hkm srd. Yllar nce Hristiyan olarak vaftiz edilmiti ancak kendisini Hristiyan olarak grmyordu. Hkmdarl dneminde amcas & vey babas Konstantin & kuzenleri & vey kardeleri II. Constantinus, Constans & II. Constantius tarafndan paganla getirilen kstlamalar & cezalandrmalar kaldrld. Aksine Hristiyanla ynelik benzer kstlamalar & gayri resm cezalandrmalar getirildi. 362 ylnda pagan tapnaklar yeniden ald & tapnak mlkleri yeniden tesis edildi. nceden srgne gnderilmi olan Hristiyan piskoposlar geri arld. Geri gelen Ortodoks & Ariusu ( skenderiyeli Arius ) piskoposlar srtmelerine kaldklar yerden devam ettiler & bu da kiliseyi bsbtn zayflatt. ( znikte 325 ylnda 1. Konsil Senato Saraynda, 787 ylnda 7. Konsil Ayasofya Kilisesinde yaplmtr.) Julianus'un kendisi geleneksel bir pagan deildi. Kiisel inanlar byk lde neoplatonizm & antik Yunan ayinlerinden oluuyordu. Rivayete gre Byk skender'in reenkarnasyonu olduuna inanyordu. nanlarn anlatan felsefe almalar yapmt. Ancak ksa sreli paganizmi diriltme abalar lmyle sona ermitir. Julianus II. apur ile olan savaa devam etmitir. Savata lmcl bir yara alm & 26 Haziran 363 gn lmtr. Gibbon'n Roma mparatorluu'nun Gerileyi & k Tarihi kitabna gre okla lmcl bir yara aldktan sonra kampna gtrlm & burada bir veda konumas yapm ancak bu konumada bir vris gstermeyi 50

reddetmitir. Ardndan generalleriyle ruhun doas zerine tartm, ardndan bir bardak su istemi, suyu itikten ksa sre sonra da lmtr. Dneminin pagan kaynaklar tarafndan bir kahraman, Hristiyan kaynaklar tarafndansa hain olarak gsterilmitir. Gibbon Julianus'tan olumlu bahsetmitir. ada tarihiler kendisini tartmal biri olarak grr. Julianus'un hi ocuu yoktu & bir vris de gstermemiti. Subaylar biraz mulak bir subay olan Jovianus'u imparator setiler. Perslere Trajan dneminde kazanlan topraklar brakan antlamayla tannr. Hristiyanlarn imtiyazlarn geri vermitir. Hristiyan kabul edilmesine karlk inanlar ile ilgili ok fazla ey bilinmemektedir. 17 ubat 364 gn lmtr. Valentinianus Hanedan (364-392) Valentinianus & Valens Yeni Augustus'un seimi yine subaylara kald. 28 ubat 364 gn Pannonial subay Valentinianus Bithinya'da Nikaia / znik'te Augustus seildi. Ancak ordu 1 yl iinde 2 kere lidersiz kalmt, bu yzden subaylar Valentinianus'tan bir e ynetici semesini talep ettiler. 28 Mart'ta Valentinianus kk kardei Valens'i e ynetici olarak seti & imparatorluu Diocletianus'un yapt ekilde bld. Valentinanus Bat Roma'nn, Valens ise Dou Roma'nn bana geti. Valens'in seilmesi ok gemeden tartmalara neden oldu. Julianus'un anne tarafndan Kilikyal bir kuzeni olan Procopius'un Julianus'un muhtemel vrisi olaca dnlm ancak hibir zaman byle bir belirleme yaplmamt. Jovianus'un seilmesinden beri saklanmaktayd. 365 ylnda Valentinianus Paris'te & ardndan da Reims'de Alamanlara kar seferdeyken Procopius Konstantinopolis'teki 2 lejyonu rvet yoluyla yanna alp Dou Roma bakentinin kontroln ele geirdi. 28 Eyll'de Augustus ilan edildi & ok gemeden Trakya / Thrak / Thrazian / Thracien & Bithynia'y kontrolne ald. 2 muhalif Dou Roma imparatorunun sava Procopius'un yenilgisine kadar srd. Valens Procopius'u 27 Mays 366'da idam ettirdi. 4 Austos 367 tarihinde Valentinianus & Valens tarafndan 3. bir Augustus daha ilan edildi. Valentinianus'un 8 yandaki olu

51

Gratianus, vekleti gvence altna almak iin kt stnde e ynetici seildi. 375'in Nisan aynda Valentinianus Pannonia'y istila etmi olan Germen kabilelerin zerine sefere kt. Tuna / Donau zerine bugn Slovakya snrlar iinde olan Komarno'da elilerle yaplan bir grmede Valentinianus fkeli bir ekilde barrken kafasndaki damarlardan biri atlad & 17 Kasm 375'te bu rahatszlktan tr ld. Gratianus o srada henz 16 yanda olduu & imparator olmak iin hazr deildi. Buna karlk Pannonia'daki askerler henz 3 yanda olan kardeini II. Valentinianus adyla imparator ilan ettiler. Gratianus bu karar kabu etti & Bat Roma'nn Galya blmnn idaresini stlendi. talya, llirya & Afrika resm olarak kardei & vey annesi Justina tarafndan idare ediliyordu. Ancak esas yetki yine de Gratianus'un ayandayd. Edirne Sava (378) / Adrianopolis Bu srada Dou Roma mparatorluu da Germen kabilelerle sorunlar yayordu. Bir dou Germen kabilesi olan Teuringi, Hun istilasndan kamak iin topraklarn terk etmiti. Liderleri Alavivus & Fritigern ile Dou Roma'ya snmlard. Valens onlar mttefik olarak 376 ylnda Tuna'nn gneyine yerlemelerine izin vermiti. Ancak eyalet kumandanlaryla sorunlar yaayan kabile Romallara kar ayakland. Sonraki 2 yl boyunca atmalar devam etti. Valens bizzat kendisi 378 ylnda bir sefer dzenledi. Gratianus amcasna Bat Roma ordusundan destek gnderdi. Ancak sefer Romallar asndan felaketle sonuland. 2 ordu Edirne yaknlarnda karlat. Valens saysal stnlnden tr kendine ok gveniyordu. Baz subaylar Gratianus'u beklemesini nerdiyse de dierleri Valens'i hemen saldrmaya ikna ettiler. 9 Austos 378'de sava Romallarn bozguna uramas & Valens'in lmyle sonuland. Tarihi Ammianus Marcellinus savata Roma ordusunun 2/3sinin yokolduunu hesaplamtr. Ordunun kalan 1/3i geri ekilmeyi baarmtr. Savan ok uzun vadeli sonular olmutur. Kayplarn iinde tecrbeli askerler & deerli yneticiler vard. Yerlerine geebilecek ok fazla kimsenin olmamas imparatorlukta liderlik sorunu

52

dormutu. Ayrca Roma ordusu asker toplamakta da zorlanmaya balamt. Sonraki yy.da ordunun byk blm Germen paral askerlerinden oluacakt. Bir dier sorun ise Valens'in lmyle Gratianus & II. Valentinianus'un yegane 2 Augustus olarak kalm olmalaryd. Bu durumda Gratianus fiilen tm imparatorluktan sorumlu hale gelmiti. Ancak Gratianus Dou Roma iin bir Augustus arayna girmiti. Eski bir sekin general olan Kont Theodosius'un olu Theodosius'u seti. Kont Theodosius bilinmeyen bir nedenle 375'te idam edilmiti. Theodosius 19 Ocak 379'da Augustus ilan edildi. Theodosius hanedan (379-457) Batda huzursuzluk Gratianus Bat Roma'y bir sre baaryla ynettiyse de giderek kaytszlat. Zamanla Frank generali Merobaudes & piskopos Milanolu Ambrose'nin kuklas haline geldii kabul edilir. Gratianus Roma'da geleneksel paganl yasaklayarak & Pontifex Maximus unvanndan feragat ederek Roma Senatosunun bir blmnn desteini kaybetti. Romal askerler arasnda da barbar kabul edilen kimselerle yaknlndan tr poplaritesini yitirdi. Anlatlanlara gre kiisel hizmetleri iin Alanlar ie alyor & halk nne skit savas klnda kyordu. Bu arada Gratianus, II. Valentinianus & Theodosius'a 4. bir Augustus daha katld. Theodosius byk olu Arcadius'u 383'n Ocak aynda Augustus ilan etti. Arcadius bu srada 5 veya 6 yandayd & gerek anlamda bir yetkisi yoktu. Yine dier 3 Augustus tarafndan da e ynetici olarak tannd. Gratianus'un azalan poplaritesi yln sonraki blmlerinde 4 Augustus iinde sorunlar yaratacakt. Britanya'da bulunan spanyol Kelt general Magnus Maximus 383 ylnda askerleri tarafndan Augustus ilan edildi & Gratianus'a kar ayaklanp Galya'y igal etti. Gratianus Ltes'ten Lugdunum'a kat & burada 25 Austos 383'te 25 yanda ldrld. znik konseyi itikatn benimsemi olan Maximus dine aykr dncelere kar cezalar getirdi. Bunun sonucunda Augustusun

53

kilise zerinde bir yetkisinin olmadn savunan Papa Siricius ile aras ald. Gratianus'un lmnn ardndan Maximus, o srada 12 yanda olan II. Valentinianus ile mcadele etmek zorunda kald. lk birka yl Alpler 2 rakip Bat Roma imparatoru arasnda snrd. Maximus Britanya, Galya, Hispania & Afrika'y kontrol ediyordu. Maximus kendisine bakent olarak Augusta Treverorum'u (Trier) semiti. Maximus ok gemeden resmen tannmak iin II. Valentinianus & Theodosius ile mzakerelere balad. 384 ylna gelindiinde mzakereler sonusuz kalmt. Maximus yalnzca meru bir imparatorun yapabiilecei bir eyi yapt & ocuk yataki olu Flavius Victor'u Augustus ilan etti. O yln sonunda imparatorluun banda 5 Augustus (II. Valentinianus, Theodosius, Arcadius, Magnus Maximus & Flavius Victor) vard. Theodosius 385 ylnda kars Aelia Flaccilla'nn lmnn ardndan II. Valentinianus'un kz kardei Galla ile evlendi & bylece 2 Augustus arasndaki ilikiler glendi. 386 ylnda Maximus & Victor sonunda Theodosius taafndan resmen tannd. Ancak Valentinianus 2sini de tanmad. 387 ylnda Maximus rakibinden kurtulmaya karar vererek Alpleri zerinden Po vadisine geldi & Milano'yu dorudan tehdit etmeye balad. Valentinianus & annesi Selanik'e katlar & burada Theodosius'dan yardm istediler. Theodosius 388 ylnda batya sefere kt & Maximus'u yendi. Maximus 28 Temmuz 388 gn Aquileia'da yakaland & idam edildi. Magister militum Arbogast, Falvius Victor'u ldrmek zere Trier'e gnderildi. Theodosius Valentinianus'u yeniden baa getirerek kendisni desteklemeye & dier taht gasplarna kar korumaya devam etti. mparatorluun son kez blnmesi II. Valentinianus 392 ylnda Viyana'da ldrld. Arbogast Eugenius'u imparator yapmay planlyordu. Ancak dou imparatoru Theodosius Eugenius'u imparator olarak tanmay 54

reddetti & baty igal ederek Arbogast & Eugenius'u Frigidus Savanda yenilgiye uratp ldrd. Bylece imparatorluu kendi ynetimi altnda birletirmi oldu. Roma mparatorluu' nun blnmesinin nedenleri:

Paral askerlerin ayaklanmas Valilerin ayaklanmas Ekonomik skntlar Savalarn uzamas Hristiyan halkn ayaklanmas Kavimler gnden gelen kavimlerin kertmeleri

Roma

savunmasn

Theodosius (M.S. 400) ( st. Yenikapda, tarihi yarm adada, Marmarayn almalarndan dolay son zamanlarda buluntu & kalntlarda Theodosius Liman bulunmutur.Kaz almalar devam etmektedir.) imparatorluun tmn yneten son imparatordur. 395 ylnda lmnn ardndan imparatorluu oullar Arcadius & Honorius arasnda bltrld. Arcadius bakenti Konstantinopolis olmak zere dounun imparatoru, Honorius da bakenti nceleri Milano sonradan ise Ravenna olan batnn imparatoru oldu. Roma devleti 5. yzyl boyunca farkl iktidar merkezlerinde 2 farkl imparatora sahip olmaya devam etti. Douda, Latince resm yazmalarda, Yunanca halk arasnda konuuluyordu (Bu durum daha sonra deiecek & Yunanca Dou Roma mparatorluunun resmi dili olacaktr). 2 imparatorluk siyasi olarak deilse de ismen, kltr bakmndan & tarih bakmdan ayn devletti. Batdaki imparatorluun k & ykl (395-476) 476 yl genel olarak Bat Roma mparatorluu'nun sona erdii tarih olarak kabul edilir. 395'ten sonra Bat Roma'nn bandakiler genellikle kukla imparatorlard. ou zaman imparatorluun gerek yneticileri magister militum & patrici unvanlarn alm gl askerlerdi. (395408 yllar arasnda Stilicho, 411-421 yllar arasnda Constantius, 433-454 yllar arasnda Aetius & 457-472 yllar arasnda Ricimer).

55

Roma ehri 410 ylnda isyanc Vizigotlar tarafndan 3 gn boyunca, 455 ylnda da daha nce grlmemi bir ekilde Vandallar tarafndan 14 gn boyunca yamalanmt. 474 ylnn Haziran aynda Julius Nepos Bat Roma imparatoru oldu. 475 ylnda magister militum Flavius Orestes ayakland & olu Romulus Augustus'u Roma imparatoru yapt. Nepos Dalmaya'ya kat. te yandan Dou Roma imparatoru Zeno kendisini tanmad iin Romulus teknik olarak bir gaspyd & Nepos hlen yasal olarak Bat Roma'nn imparatoruydu. Yine de Romulus Augustus son Bat Roma imparatoru olarak bilinir. 476 yl genel olarak Bat Roma mparatorluu'nun sona erdii tarih olarak kabul edilir. O yl Orestes hizmetindeki Germen paral askerlerinin talya'dan toprak edinme taleplerini reddetti. Aralarnda Herullarn de olduu askerler ayakland. Ayaklanmann banda Germen Odeakr vard. Odeakr & adamlar Orestes'i yakalayp idam ettiler. Birka hafta iinde Ravenna ele geirildi & Romulus Augustus tahttan indirildi. Odeakr ok gemeden talya'nn geri kalann fethettii. Dou Roma mparatorluu ( 395 1453 ) Bat Roma mparatorluu'nun 5. yzylda yklmasna karlk daha zengin olan Dou Roma mparatorluu ayakta kalmay baard & 6. yzylda imparator Jstinyen ynetiminde talya & llirya'nn bir blmn Ostrogotlarn, kuzey Afrika'y Vandallarn & Hispania'nn gneyini de Vizigotlarn elinden almay baard. Gney Hispania'nn igali ksa sreli olduysa da kuzey Afrika 100 yl kadar Dou Roma'nn elinde kald.

BYZANS / BZANS / DOU ROMA MP. ( 395 - 1453 )

( LGOS / BYZANTON / KONSTANTNOPOLS / STANBUL : 9 DEFA KURULMU OLUP 8 DEFA YIKILMITIR.9. KURULU ROMA MP. KONSTANTN (M.S. 11 MAYIS 330) TARAFINDAN KURULMUTUR, STANBUL, TARH BOYUNCA ETL SMLERLE ANILMITIR.STANBUL EHRNN EN ESK ADI, BUZANTON, DAHA SONRAK TELAFFUZA GRE BYZANTIONDUR.EHRN KURUCUSU OLDUU SYLENEN VZAS VEYA BZASIN SMNE ZAFETLE VERLMTR. 8.5 YZYIL SONRA EHRN ADI ROMALILAR AINDA MP. SEPTMUS SEVERUSUN OLU ANTONUS CARACALLAYA 56

ZAFETLE ANTONA VEYA ANTONNA OLMU, FAKAT BU SM OK TANINMAMITIR. MPARATORLUK BAKENTN ROMADAN BURAYA NAKLETM, EHR YENDEN KURARCASINA BYTM & MAR ETM, EHREDE SECUNDA ROMA / 2. ROMA ADI VERLMTR. 5. YZYILDA BU AD NOVA ROMA / YEN ROMA OLARAK DETRLMTR.BU ARADA STANBULA ANTHUSA / MAMURE DE DENLMTR.FAKAT SONRALARI O ZAMANA KADAR HALKIN KULLANDII KONSTANTNAPOLS / KONSTANTN EHR ADI RESMEN KABUL EDLM & DAHA NCEK SMLER UNUTTURMUTUR.FAKAT BZANTUM ADI DA DEVAM EDEGELMTR.ORTA A SONLARINDA EHRE FRANSIZLAR CONSTANTNOPLE, TALYANLAR COSTANTNOPOL & BUNUN KISALTILMII OLARAK COSPOL DEMLERDR. CONSTANTNOPLE EKL AVRUPADA SON YILLARA KADAR KULLANILMITIR.BR OK YAZARLAR & STANBUL HALKI EHRE OK KERE POLS / EHR DEMEKLE KTFA ETMLERDR.YABANCI KAVMLER, STANBULA ETL ADLAR VERMLERDR.RUSLAR TSARGOROD / MPARATOR EHR DEMLER, AYNI ANLAMDA ROMENLER TARGRAD EKLN KULLANMILARDIR.SKANDNAVLAR MKLAGARD / MPARATOR MHAL EHR, ERMENLER KONSTANTNUPOLS & KOSTANTNOBOLS, ARAPLAR KUSTANTIYNYE, NADREN BZANTIYYE DEMLERDR.TRKLER KOSTANTIYNYE EKLNDE TELAFFUZ ETMLERDR.FAKAT TRKLERN EHR N KULLANDIKLARI AD UMUMYETLE STANBUL OLMUTUR.BU ADIN SLAMBOL DAN BOZMA OLDUU SYLENMSE DE, STNBOLN DEN GELMEK HTMAL OK DAHA KUVVETLDR.TRKLER BLHASSA EDEB ESERLERDE STANBULA DAHA BROK AD VERMLERDR : MAHRUSE, DER- SAADET, BELDE- TAYYBE, DER- DEVLET, ASTANE, ASTANE- SAADET, DARUS SALTANA, DARUSSALTANATUS-SENYE, DARUS-SALTANATUL-ALYE VS. HZ. SLEYMAN A.S : PEYGAMBER EFENDMZN ( 571 632 ) DOUMUNDAN 1700 1600 YIL EVVEL KURUP VERDUA ETMTR DNYA DURDUKA MAMUR & BAKIMLI OL. STANBUL MTOLOJ LE TARHN BRLET EHR, SURLAR LE EVRL EHR DEVLET D.NCE LGOSLULAR YAIYORDU, EHRN ADI LGOS DU, SONRA MEGARA KRALI BZAS BZASI KURDU YAN BYZANTON D.BULUNTU SKKELERDE DE BYZANTON OLARAK YAZAR.GEREKLKTE MTOLOJ MMARI LE EFSANE STANBULDA HEP BRLEMTR, STANBUL DNYANIN TEK KADINLAR EHRDR.HEP KADINLARA HTAB EDLMTR.RNEN KIZ

57

KULES.STANBULU & BURSAYI KORUYAN EVLYALAR & TILSIMLAR VARMI, TILSIMLARIN BOZULDUUNU AZZE HEYKEL DNCE ANLIYOLARMI. RNEN AZZE HEYKEL DNCE TILSIM BOZULDU,TILSIM BYCLK OLMAYIP HAERETTEN KORUR, SEVG AILAR, MHR NAZARI ENGELLER, NEGATF ENERJY EMER, HDAY YOLU : SKDAR KABATA ARASI AKINTININ EN YOUN OLDUU SU YOLUNU KORUYAN TILSIMA (HDAY YOLU) DENR.OSMANLILAR GELYOR DEMLERDR.STANBULU KORUYAN 2 SAHABEDEN BRDE EYYP EL ENSARDR.MEZARINI 7.SULT./ FATH SULTAN MEHMED 2. ( 1444 1446 + 1451 1481 )N HOCASI AK EMSEDDN HOCA BULMUTUR. Erken Bizans (330-726), Orta Bizans (867- 1204) & Ge Bizans dnemi (1261-1453) Dou mparatorluu, (Yunanca: , Basilea tn Rhman "Rum paratorluu"; Latince: Imperium Romanum) ya da 16. yzylda Alman Hieronymus Wolff'un adlandrmasyla Bizans mparatorluu, Roma mparatorluu'nun 395'te Dou & Bat olarak 2ye ayrlmasyla ortaya kt. Bakenti Roma olan Bat Roma mparatorluu 5. yzylda Germen kabilelerince ykld. Merkezi Konstantinopolis (bugnk stanbul) olan & Bizans mparatorluu da denen Dou Roma mparatorluu ise, 1000 yl akn sre varln srdrd. Bizans'n ortaya k, Roma mparatoru I. Constantinus'un bakenti, Roma'dan bugnk stanbul'a tamasyla da yakndan ilikilidir. Roma mparatoru I. Konstantin (Byk Konstantin), 330'da imparatorluun bakentini eski Yunan kenti Byzantion'a (Bizans) tad & yeni bakente, Constantinus'un kenti anlamna gelen Konstantinopolis (Constantinopolis) adn verdi. Byk Konstantin, Roma'dan senatrler & yksek memurlar getirterek Konstantinopolis'te yeni bir ynetim oluturdu & kenti yeniden imar etti. Roma ok tanrl olmasna karn, Konstantinopolis'i bir Hristiyan kenti yapt & kendisi de bu dini benimsedi. Bizans'n yneticileri kendilerini Roma mparatorluu'nun gerek miraslar olarak kabul ettiler ancak te yandan Roma ile ilikilerini de srdrdler. Roma mparatorluu'nun bat kesimi kk devletlere ayrlp paralanrken, Bizans mparatorluu btnln korumay baard. Batdan bamsz olarak Dou Akdeniz'de egemen 58 Roma

olan Bizans mparatorluu, klasik Yunan & Roma uygarlklarnn son merkezi oldu. Kuruluu Bu dnem 610'dan ncesini kapsamaktadr. Roma mparatoru Julianus dneminde (362-363) putperestlik yeniden canlandrlmak istendi & Hristiyanlarn etkinlikleri yasakland. Julianus'un lmnden sonra Hristiyanlk yeniden g kazand. 4. yzyldan balayarak Roma topraklar Barbar aknlarna urad. I. Theodosius (379-395), Roma'y & Konstantinopolis'i ele geirmek isteyen Vizigotlar Balkanlar'da yendi & onlarn Tuna Irma'nn gneyine doru ilerlemelerini engelledi. Hristiyanl benimseyen I. Theodosius, Byk Roma mparatorluu'nun Dou & Bat kesimlerini yneten son imparator oldu. 395'te I. Theodosius ( st. Yenikapdaki Theodosius Limann kurdu. ) ld & Roma mparatorluu 2ye blnd. Bat Roma mparatorluu topraklarna saldran Vizigotlar, 410'da Roma'y ele geirdiler. Dier Barbar kavimlerden Vandallar Kuzey Afrika'y, spanya'y & talya'y yamaladlar. Barbar aknlarnn arkas kesilmedi & 5. yzyl sonlarnda Germen kavimleri Bat Roma mparatorluu'na son verdiler. Bizans mparatorluu ise bu saldrlara kar koydu. Balkanlar'da Slavlar, douda da Sasanileri yenilgiye uratt. Bizans mparatoru I. Jstinyen (527-565), uzun sren iktidar dneminde Kuzey Afrika, talya & Dou spanya'y yeniden ele geirdi. Sasani kralyla bar yaparak dou snrlarn gvence altna ald. Ne var ki lke iindeki siyasal & dinsel anlamazlklarn nne geemedi. Bu anlamazlklar, 532'de bir halk ayaklanmasna dnt. Nika Ayaklanmas adyla bilinen bu ayaklanma, komutan Belisarius tarafndan bakentteki Hipodrom'da (bugnk Sultanahmet Meydan / At Meydan ) bastrld & 30 bin kii ldrld. Bylece lke iinde istikrar salayan Jstinyen eitli alanlarda reformlara giriti. Onun en kalc reformlarndan biri, Roma hukuku konusundaki derleme oldu. Bir komisyonun uzun almalar sonunda oluturduu bu derleme, Corpus luris Civilis ("Medeni Hukuk Yasalar") adyla bilinir & ada Avrupa hukukunun gelimesine de temel oluturmutur.

59

Mslman aknlar & dinsel uyumazlklar (610-867) Bizans mparatorluu 7. & 8. yzyllarda douda Mslman & Pers ordularnn saldrsna urarken, batda Slavlarn tehdidi altnda kald. 610'da, Bizans tahtn ele geiren Herakleios (Herakleius), Perslerin saldrlarn durdurdu & bakentin savunmasn glendirdi. Tuna Irma'n geerek Bizans topraklarna inen Avarlar' da yendi. Bu dnemde Araplar slam dinini yaymak iin fetihlere girimilerdi. Arap ordular 632'de Suriye & Filistin'i ele geirdiler. skenderiye'nin teslim olmasndan sonra Araplar, 642'de Msrn tamamn denetim altna aldlar. 674-678 arasnda Araplar birok kez Konstantinopolis'i kuattlarsa da ele geiremediler. ( Hz.Halid bin Zeyd Ebul Eyyup El Ensari Mezar Eyptedir.) Bizans taht 8. yzyl balarnda, Herakleios hanedanndan sauria (soriya) hanedanna geti. sauria hanedanndan ilk imparator olan III. Leo (717-741), yeni Arap saldrlarn & Bulgarlar geri pskrtt. Daha sonra tahta kan V. Konstantin (741-775) yapt seferlerle Balkanlarda Bulgarlarn gcn krd.Bu sava yllarnda Bizans'ta, Roma kltrnn & Latince'nin yerini Yunan dili & kltr ald. Buna dinsel uyumazlklar da eklenince, imparatorluun bats ile dousu arasnda kesin bir kopu gerekleti. Glenme dnemi (867-1081) 550 ylnda Bizans. Yeil alan I. Justinianos dnemindeki genilemeyi gsterir

1180 ylnda mparatorluu

Dou

Roma

60

Bizans, 867-1056 arasnda imparatorluu yneten Makedonya hanedan dneminde altn an yaad. Makedonya hanedannn kurucusu I. Basileios (867-886), daha nce yitirilmi olan Anadolu'daki topraklar yeniden imparatorluk snrlarna katt. I. Basileios & ardl VI. Leo (886-912) dnemlerinde, imparatorluun hukuk sistemi yeniden dzenlendi. II. Nikeforos Fokas (963-969), Girit & Kbrs / Cyprus'u yeniden imparatorlua katt, Suriye & Balkanlar'da yeni topraklar ele geirdi. II. Basileios (976-1025), 1001'de Araplarla yapt anlamayla Kuzey Suriye'yi egemenlii altna ald. 1018'de Bulgar topraklarn & Anadolu'daki eski Bizans topraklarn imparatorlua katt. Ne var ki II. Basileios'tan sonra talya'da & Balkanlar'da ayaklanmalar kt. Douda Byk Seluklular Anadolu'ya aknlar dzenlemeye balad. mparator Romen Diyojen, 1071'de Malazgirt Sava'nda Byk Seluklu Sultan Alp Arslan'a yenilerek tutsak dt. Byk Seluklu komutanlar Anadolu ilerine yaptklar aknlarla 10 yl iinde bakent Konstantinopolis snrna dayandlar. 1075'te, bakenti znik (Nikaia) olan Anadolu Seluklu Devleti kuruldu. Bu dnemde, Konstantinopolis'in gl patrii ile papa arasndaki gr ayrlklar sert tartmalara yol at & 1054'te Roma Katolik Kilisesi ile Dou Ortodoks Kilisesi bamsz kiliseler haline geldi. Hal Seferleri (1081-1204) Konstantinopolise dayanan Anadolu Seluklular Bizans iin nemli bir tehdit oluturuyordu. Gney talya'ya egemen olan Normanlar da, imparatorluu tehdit eden bir baka tehlikeydi. Komnenos hanedanndan mparator I. Aleksios (1081-1118) Normanlara kar Venedikle ibirlii yapt. 1085'te Normanlarn nderi Robert Guiscard'n, ertesi yl da Anadolu Seluklu Sultan Kutalmolu Sleyman ah ( 1077 1086 )'n lmesiyle Bizansllar bir sre iin de olsa bu tehlikelerden uzak kaldlar. I. Aleksios, 1096'da Avrupa'dan gelen 1. Hal Seferi'ne katlan Hallarin komutanlaryla, Anadolu'da geri alnacak topraklarn Bizans'a braklmas konusunda anlat. Ama Hallarn asl hedefi, Kutsal Topraklar' (Kuds) ele geirmekti & bu da Bizansn beklentilerini karlamyordu. stelik Hallar, Kuds'e doru ilerlerken aldklar yerlerde kendi krallklarn kurdular. 4. Hal

61

Seferinde ise, Bizans'n bakentini igal ettiler. 13 Nisan,1204'te Konstantinopolis'i ele geiren Hallar, kenti yamaladlar. Latin egemenlii (1204-1261) ( 13 NSAN 1204, 4.HALI SEFER HALILAR KENT ELE GERP YAMALADI, NFUSUN YARISI LDRLD.) 1204'te Konstantinopolis'te, Flandre Kontu Baudouin'in ynetiminde bir Latin mparatorluu kuruldu. Paralanan Bizans mparatorluu'nun dier yerleri Hal nderlerin ynetiminde Latin devletleri haline geldi. Hallarn el koymad Bizans topraklarnda ise bamsz kk Bizans devletleri kuruldu. Bu devletlerin en gls znik'de znik / Nikaia ( Antigonia ) mparatorluu olarak 1204de ortaya kt & bu devletin kurucusu I. Teodor Laskaris 1208de, "Roma mparatoru" olarak znik'te tac giydirilmitir. Trabzon'da ise, Grcistan Kraliesi Tamar'n da desteiyle 1204'te Trabzon mparatorluu kuruldu. Komnenos hanedanndan Aleksios & David tarafndan kurulan bu devlet, 1461'de Osmanllar tarafndan ortadan kaldrlncaya dein varln srdrd. nce Adriyatik Denizi kenarlarnda Mikhail Komnenos Dukas tarafindan kurulan, daha sonra Epir Despotluu olarak anlan devlet, sonradan Makedonya & Bat Trakya'da genileyerek Selanik ehrini eline geirmi & devletin hkmdar da 1224de "Roma mparatoru" olarak ta giymitir. Daha sonra tahta geenler znik / Nikaia ( Antigonia ) mparatorluu egemenliini Avrupa'ya kadar genileterek devleti bir imparatorlua dntrmlerdir. znik / Nikaia imparatorlarndan IV. Yannis Laskaris daha kk iken, general Mikhail Palaiologos VIII. Mikhail adyla ortak imparator olduktan sonra, znik / Nikaia ( Antigonia ) mparatorluu ordusu 1261'de Konstantinopolis'e girip Latin mparatorluu egemenliine son vermitir. VIII. Mikhail Palaiologos Ayasofya'da trenle "Roma mparatoru" olarak ta giymi & bylece Bizans'ta Paleologlar dnemi balamtr. Ykl dnemi (1261-1453) VIII. Mikhail'in Bizans tahtn yeniden canlandrmasnn ardndan Avrupa devletleri Konstantinopolis'i ele geirmek iin yeni bir Hal Seferi dzenlediler. Ama 1281'de, Fransa Kral IX. Louis'nin kardei Anjou Dk Charles'n komuta ettii Hal ordusu Arnavutluk'ta yenilgiye urad. VIII. Mikhail dneminde Bizans douda Anadolu beyliklerinin saldrlaryla kar karya kald. Mikhail'in olu II. 62

Andronikos (1282-1328) & onun torunu III. Andronikos dnemlerinde Bizans, Anadolu'da Osmanllarla, Balkanlar'da da Srplarla savamak zorunda kald. 1299'da bir beylik olarak kurulan Osmanl Devleti, znik (Nikaia) & zmit (Nikomedeia)'y ele geirdi. Osmanllar 2.SULT./ Orhan Bey ( 1326 1366 ) Bursa (Prusa)'y da alarak ( 6 Nisan 1326 ) buray Osmanl Devleti'nin bakenti yaptlar. ( znik / Nikaia & zmit / Nikomedia alnd. (1330) ) Bizans, Srplarn & Osmanllarn arasnda skp kald. Taht kavgalar da devleti zayf drd. Srp Kral Stefan Dusan, Srp & Bizans kral olarak ta giydi. Daha sonra VI. Yannis Kantakuzenos adyla Bizans tahtna karken Osmanllardan destek grd. Osmanl 3.SULT. / I. Murad Hdavendigar ( 1366 1389 ), 1362'de Konstantinopolis'in kuzeybatsndaki Edirne (Adrianopolis)'i ele geirdi & kenti Osmanl Devleti'nin yeni bakenti yapt. Bylece Bizans mparatorluu, Yunanistan'n gneyindeki topraklar dnda, 4 yanndan Osmanl topraklaryla evrilmi bir ada haline geldi. Konstantinopolis 1391'de Osmanllar tarafndan ilk kez kuatld. Yedi ay sren kuatmadan sonra Bizans, Osmanllara eskisinden daha ok vergi demeyi & Konstantinopolis'te bir Trk mahallesi kurulmasn kabul etti. Bizans mparatoru II. Manuel'in Macar kralndan yardm istemesi zerine sefere kan Hal ordusu, 1396'da Yldrm Bayezid tarafndan Nikopolis'te Nibolu Sava'nda yenilgiye uratld. 1402'de Osmanllarn Ankara Sava'nda Timur'un ordusuna yenilmesi, Bizans rahatlatt. Bizans, Mora'y yeniden egemenlii altna ald & Osmanllara vergi demeyi kesti. 1421'de Osmanl tahtna kan II. Murad, ertesi yl Konstantinopolis'i & Selanik'i yeniden kuatt. 1444'te yeni bir Hal ordusu da Varna Sava'nda Osmanllarca bozguna uratld. 4 yl sonra, 1448'de Bizans tahtna XI. Konstantin kt. Konstantinopolis'i ele geirmek zere hazrlklarn tamamlayan Osmanl Padiah II. Mehmed, 2 Nisan 1453 pazartesi gn 80.000 askeriyle & dzensiz birliklerle oluan bir kuvvetle ehri kuatt. Hristiyanlar kenti sayca azlklarna ramen (7000 kii 2000 i yabanc destek kuvvetleri olmak zere) mitsizce savundular. 29 Mays, 1453 Perembe gn de 53 gn sren kuatmann ardndan Konstantinopolis Osmanllarn eline geti. Son mparator 11.Konstantin Palaiologos en son ehir surlar dtkten sonra muhafzlaryla ehri terketmeye alrken grld; deniz tarafndan

63

gelen Osmanl askerleriyle karlat & arpma srasnda ld. Cesedinin bulunup bulunmad & bulundu ise nerede gmld hakknda, bazlar mantk bazlar ise manta smaz ama hibiri pozitif isbat kabul etmez, bir ok mitilojik aklamalar bulunmaktadr. u gerektir ki son imparator iin (yeri mitoloji ile aklanmayan & pozitif olarak isbat edilebilen) herhangi bir mezar bulunmamakta & nerede gmld bilinmemektedir. Bizans mparatorluu da bylece tarihten silindi. ( 29 Mays 1453 ) Perembe gn, kuatma 53 gn srd stanbulu fetheden, 7.SULT. / Fatih Sultan Mehmed 2. (1444 1446 + 1451 1481 ) olarak tarihe geti. Devlet ynetimi

Bizans dari Ynetim Biimi olan Thema'larn Yaps, 1025 yl Bizans Devleti, ok geni yetkilerle donanm bir imparator tarafndan ynetiliyordu. Genelde iktidar babadan oula geerdi. Ama Bizans mparatorluunda, ordu komutanlarnn zor kullanarak taht ele geirdii & yeni bir hanedann ynetime geldii dnemler olmutur. Bizans' bazen imparatorieler de ynetti. mparator ayn zamanda en yksek rtbeli ordu komutan, en yksek yarg & tek yasa koyucuydu. Konstantinopolisteki Ortodoks Kilisesinin patriini de imparator atard. Bakent Konstantinopoliste, Roma Senatosu rnek alnarak oluturulmu bir senato vard. Bu senato imparatora ynetim ilerinde danmanlk yapard. Baz yasalar yrrle girmeden nce senatoda okunurdu. Senato da yasa tasarlar hazrlayarak imparatora sunabilirdi.

64

Ayrca imparatorun hizmetinde bir bagrevli vard. Bu kii, bugnk iileri & dileri bakanlarnn grevlerine benzeyen bir grev stlenirdi. Devlet daireleri, saray grevlileri, saray muhafz ktalar, gvenlik, posta rgtleri & yabanc elilerle ilikiler bu bagrevlinin sorumluluunda & ynetimindeydi. Maliye & devlet topraklarnn ynetiminden ise baka grevliler sorumluydu. Bizans topraklar imparator Herakleios'tan itibaren ta VII. Yannis Kantakuzenos imparatorluunun sonlarna kadar, thema ad verilen askeri/sivil yrelere ayrlmt. Bu yresel ynetim sistemine gre themalarn bana strategos denen hem askeri hem de sivil yetki & grevleri bulunan valiler atanmaktayd. Themadaki askerlere toprak veriliyordu & thema komutan da arldnda askerleriyle savaa katlyordu. "Bizans" sanat Bizans sanatnn kkeni Eski Yunan & Roma sanatna dayanr. Bununla birlikte Msr, ran & Suriye kltrlerinden de etkilenerek, dou & bat uygarlklarnn bir bireimi olarak gelimitir. Bizansn bakenti Konstantinopolis, ortaada dnyann en byk kentlerinden biriydi. Kent gsterili saraylar, kiliseleri, hipodromu, zafer taklar, dikilitalar & surlaryla Bizansn da balca kltr & sanat merkeziydi. Bizans sanat, en nemli gelimeyi mimarlk alannda yapt. Bizans mimarlnn en belirgin zelliklerinden biri, yaplarda dev boyutlu kubbeler kullanlmasdr. te yandan, duvar resimleri, mozaik, minyatr & fildii iilii gibi ssleme sanatlarnda da Bizans ok ileriydi. Sanat tarihileri Bizans sanatn, Erken Bizans (330-726), Orta Bizans (867- 1204) & Son ya da Ge Bizans dnemi (1261-1453) olmak zere 3 dneme ayrrlar. Erken Bizans dneminde balca 2 tr yapya rastlanr. Bunlardan biri, uzunlamasna eksenli bazilika biiminde & kubbeyle rtl merkez planl yaplardr. Yunan ya da Latin ha planl bazilika rnekleri ise 2. tr yap biimidir. stanbul'daki oannes Studios Kilisesi (mrahor Camii), Efes'teki Meryem Kilisesi, Selanik'teki Ayios Dimitrios Kilisesi & Aya rini, uzunlamasna eksenli bazilika trnn balca rnekleridir. Kubbeyle rtl merkez planl yaplarn en arpc rnei, 532-537 yllar arasnda yaplan Ayasofyadr. Bu yap dnya mimarlk tarihinin de bayaptlarndan biridir. Kubbeli 65

bazilika trnn stanbul'daki dier rnekleri ise, Sergios & Bakhos Kilisesi (Kk Ayasofya Camii) ile Khora Kilisesi'dir (Kariye Camiisi). Bizansn imparatorluk saray olan Tekfur Saray, bir Orta Bizans dnemi yapsyd. Bugn stanbul'un Erikap semtinde kalntlar bulunan saray, 3 katl bir yapyd & duvarlar tula & kesme tala bezenmiti. stanbul'un su gereksinimini karlamak iin yaplan Binbirdirek Sarnc & Yerebatan Saray, Bizans mimarlnn bu alandaki en baarl 2 rneidir. Constantinus'un yaptrd Binbirdirek 224 mermer stun zerine & ustinianos'un yaptrd Yerebatan Saray da 336 stun zerine oturtulmutur. Bizansn mozaik resim sanat & duvar bezemeciliinin en gzel rneklerine, Ayasofya, Kariye Camiisi, Tekfur Saray & Ravenna'daki San Vitale Kilisesi'nde rastlanr. Bu erken Bizans dnemi yaptlardaki hayvan figrleri & mitolojik sahnelerde, Sasani geleneinin etkileri de grlr. Kilise denetiminin glendii & ikonalarn yok edildii dnemde (717-867), erken Bizans dnemi sanatndaki gelime de durdu. Bu yeni dnemde mozaik resim sanat yzeysel & simgesel bir anlatma yneldi, ha ya da benzeri simgeleri ne kard. Ge Bizans dneminde, yeni yaplardan ok, var olan yaplar onarld ya da ek yaplarla zenginletirildi. Dnemin balca yaplar Lips Manastr (Fenari sa Camiisi), Hagios Andreas Kilisesi (Koca Mustafa Paa Camii) & Khora Kilisesi'dir . Dinsel tasvire kar gelimi olan hareket, ge Bizans dneminde etkisini yitirdi. Bizans sanat yeniden Helenistik & Roma anlayna dnerek, doalc & gereki bir slubu benimsedi. Bizans ad / Megarallar / Byzantion / Bizas Bizans mparatorluu kavram tarihilerin bir icaddr & mparatorluun hayatta olduu dnemde hibir zaman kullanlmamtr. mparatorluun Yunanca ad Basileia tn Romania (Roma mparatorluu) veya sadece Romania idi. Dou Roma halk da kendisini Romal olarak adlandrrd. Trkler & Araplar ise Rum kelimesini kullanrlard.Bat Avrupa'da imparatorluktan "Bizans" diye bahsedilmeye balanmas Alman tarihi Hieronymus Wolf'un 1557 ylnda Corpus Historiae Byzantin adl eserinin yaymlanmasnn ardndandr. 1648 ylnda Byzantine du Louvre (Corpus Scriptorum 66

Histori Byzantin) & 1680 ylnda da Du Cange'nin Historia Byzantina adl eserlerin yaymlanmasndan sonra Montesquieu (Bir
yere snr ekip buras benimdir diyen ilk insan ilk rant kavgasn, ilk sava da balatm oldu.) gibi Fransz yazarlarn arasnda Bizans kelimesi popler hale geldi. Daha nceleri Bat Avrupa'da imparatorluk Imperium Graecorum (Yunanllarn mparatorluu) olarak adlandrlrd. zellikle 800 ylnda arlman'n Papa III. Leo tarafndan Kutsal Roma mparatoru (Imperator Augustus) olarak talandrlmasndan sonra Roma miras konusunda bir rekabet balamt. Papalar ya da Bat'daki yneticiler Dou Roma imparatorlarndan bahsedeceklerinde Imparator Romorum unvann kullanrlard zira Imparator Romanorum unvan arlman & onun haleflerine aitti. Bu sebeplerden tr Bizans teriminin kullanlmasndaki amacn Kutsal Roma Germen mparatorluu'nun rakibi Dou Roma mparatorluu'nu tarih sahnesinden silmek olduu dnlebilir.

BYZANS MPARATORLARI / ZNK NKAA

1. MP. / 1. THEODORUS LASCARIS ( 1204 1222 ) ( 13 Nisan 1204 ) 4. HALI SEFER, KENT ELE GET, YAMALANDI. ZNK / NKAADA ROMA MP. OLARAK TA GYD (1208). 2. MP. / 3. IOANNIS VATATZES ( 1222 1254 ) 3. MP. / 2. THEODORUS ( 1254 1258 ) 4. MP. / 4. IOANNIS ( 1258 1261 ) 5. MP. / 8. MICHAIL POLEOLOGOS ( 1261 1282 ) ( FRANSA KRALI 9. LOUISN KARDE ANJAU DK CHARLESN KOMUTA ETT HALI ORDUSU ARNAVUTLUKTA YENLD. ) 6. MP. / 2. ANDRANKOS ( 1282 1328 ) 7. MP. / 3. ANDRANKOS ( 1328 1341 ) ( 3.ANDRANKOS MALTEPE / PELEKANONDA BZANS ORDUSUNU OSMANLILAR BOZGUNA URATTI (1329), ZNK TESLM OLDU (1331).

67

8. MP. / 6. YANNIS KANTAKUZENOS ( 1341 ) ( 2. SULT. / ORHAN BEY ( 1326 1366 ) KANTAKUZENOSUN KIZI LE EVLEND (1346).) SIRP KRALI STEFAN DUSAN SIRP & BYZANS KRALI OLARAK 6. YANNIS KANTAKUZENOS ADIYLA BZANS TAHTINA IKTI. 9. MP. / 2. MANUEL ( - 1448 )

10. & SON MP. / 11. KONSTANTN PALALOGOS ( 1448 1453 ) ( 29 MAYIS 1453 PEREMBE GN 7.SULT. / FATH SULTAN MEHMED 2. ( 1444- 1446 + 1451 1481 ) 53 GN SRD, STANBUL FETH EDLD.MP. ARPIMADA LD, MEZARI BELL DEL.)

BERGAMA KRALLARI ( M.. 263 130 ) ( HTT MP.LUUNA DAHLDLER.)

KRAL / 1. EVMENES ( M.. 263 241 ) ZEUS MABEDN YAPTIRDI (M.. 159) KRAL / 2. ATTALOS SOTER ( M.. 241 197 ) KRAL / 2. EVMENES SOTER ( M.. 197 159 ) ( PERMEN KAIDINI BULDULAR, KTPHANEDE 200 BN KTAP VARDI, ZEUS MABEDN KRAL 1. EVMENES YAPTIRDI (M.. 159) KRAL / 2. ATTALOS FLADELFOS ( M.. 159 138 ) KRAL / 3. ATTALOS FLOMATER ( M.. 138 133) (VARS OLDUU KRALLIINI ROMALILARA VASYET YOLUYLA BIRAKTI.) KRAL / 1. ARSTONKOS ( M.. 133 130 ) ( 3. ATTALOSUN KARDE OLDUUNU DDA EDYORDU, 3 YIL MDDETLE KIRAL OLAN 1. ARSTONKOS M.. 130DA LDRLD & ROMA KRALLIA VARS OLDU, OLASILIKLA ROMALILAR TARAFINDAN SUKASTE URAMI OLABLR ! )

68

BITHYNIA KRALLII ( M.. 228 149 )

1. KRAL / DEADALSES ( ARTABANOS ) 2. KRAL / BASSAKES 3. KRAL / ZIP POETS ( M.. 400 278 ) ZPPO AKMAKLARI ! 4. KRAL / 1. NIKOMEDES ( M.. 278 260 ) ( NKOMEDA / ZMT KURDU. ) 5. KRAL / 1. PRUSAS ( M.. 260 185 ) 6. KRAL / 2. PRUSAS ( M.. 185 149 ) ( OLYMPIUM / PRUSA / BURSAYI KURDU KARTACA KRALI HANNBAL ROMALILARA YENLP KATIKTAN SONRA BITHYNIAYA SIINDI, KRALLAR GB KARILANDI, ASKERLER & FLLER LE BRLKTE PRUSAYI KURUP KRAL 2. PRUSASA EHR ARMAAN ETT, MEZARI KOCAEL / GEBZEDE ASKERYE ALANI NDEDR.) 7. KRAL / 2. NKOMEDES ( M.. 149 94 ) ( BR ARA TAHTTAN UZAKLAIP ROMAYA KATI.) 8. KRAL / 3. NKOMEDES ( M.. 94 85 ) ( BU KRALLIK ROMA MP. EHR OLARAK VARLIINI DEVAM ETTRD (M.. 74) ) 9. KRAL / 4. NKOMEDES ( M.. 85 ) ( 4. NKOMEDESN OLU PONTUS KRALI LE BRL YAPTI, PONTUSLULAR PRUSA / BURSAYI TESLM ALDI.(M.. 73) GNR. POMPEIUS MAGNUS BITHYNIA & PONTUSU ROMA TOPRAKLARINA KATTI (M.. 62), MP. TRAJANUS (M.S. 62 113) NKOMEDA / ZMT & PRUSA / BURSADA MAR FAALYETLERNDE BULUNDU.MP. HADRYANUS PRUSA / OLYMPUM / BURSA & ANTIGONIA / NIKEIA / ZNK ONARTTI (M.S. 123), GOTLAR BU BLGEY TAHRP ETTLER (M.S. 265), BERGAMA & BITHYNIA KRALLIKLARI ARASINDA YAPILAN SAVALARDA BITHYNIA ZAYIF DP, ROMANIN ETKSNDE KALDI.

69

TRUVA / TROYA / TROAS / TROY / TROIA

Kente kurucusundan dolay llion, lius'un babasndan dolayda Troya denir. TRUVA KAHRAMANLARI : DARDANOS (TROYANIN KURUCUSU), TROS (TRUVAYA SMN VEREN), GL AKHILLEUS, KUDRETL AGAMEMNON, KURNAZ ODYSSEUS, TROYA KRALI PRIAMOS (OULLARI HECTOR PARS), SPARTA KRALI MENELAOS & HELENA (DNEMN DNYANIN EN GZEL KADINI) HKAYES : TANRILAR, DORUKLARI BULUTLU OLYMPOS (MYSIA) & DA DAINDAN (KAZ DAI) TROIAYI ZLERLER.ONLAR SADECE NSAN GRNMNDE OLMAYIP KISKANLIK, NEFRET, SEVG, EKEMEMEZLK, Y YREKLLK GB NSANLARA ZG DUYGULARADA SAHPTRLER.TROIADA HER BR BR TARAFI TUTAR. NEDEN SE : HERA, ATHENA & APHRODITE ARASINDAK GZELLK YARIMASINDA TANRILAR TARAFINDAN HAKEM SELEN TROIA

70

KRALININ OLU PARISN AFRODITE SEMES HERO & ATHENAYI OK KIZDIRIR.PARIS, BU TERCHNE KARILIK OLARAK DNYANIN EN GZEL KADINI, ZEUSUN KIZI & SPARTA KRALI MENELAOSUN KARISI HELENAYI APHRODITEN YARDIMI LE TROIAYA KAIRIR. BU KAIRMA SADECE MENELAOS N DEL, AYNI ZAMANDA EVLENME TRENNDE BU EVLLN KORUNMASI N YEMN EDEN BTN YUNAN BEYLKLER (AKHALAR) NDE TROIA SAVAININ NEDEN OLARAK BLNR. ATHENANIN ROL SE 2L BR ROLDR.NK O, KENTN KURULUUNDAN BER TROIANIN KORUYUCU TANRIASIDIR. TAPINAI KALENN ZERNDEDR, ONUN KUTSAL HEYKEL PALLADION SE TROIA KRALLIININ DEVAMININ GARANTSDR. TE BU NEDENLE DAHA TARHSEL DNEMLERDE BLE BASILAN BROK ILION SKKELERNDE FARKLI ATHENA BETMLEMELER VARDIR.BU DESTAN, NSANOLUNUN TANRILARININ SEMPATSN NASIL KAYBETTN GSTERR : ATHENA, SAVAIN SONLARINA DORU PALLADIONUN ODYSSEUS & DIOMEDES TARAFINDAN KAIRILMASINA ZN VEREREK, AKHALILARIN ZAFERN BELRLER. TAHTINA KURULMU TARAFSIZ ZEUS, BTN BU OLAYLARI GENELDE DA DAININ ZRVESNDEN YNETR, HIRIN TANRILARI YOLA GETRR, YTLERN KADERN BELRLER.ASLINDA TROIA SAVAINI BAINDAN BER KENDS YERYZNDEK KALABALIA BR ARE OLARAK PLANLAMITIR.TROIANIN YIKILMASINA OKTAN KARAR VERLMTR, AMA AKHILLEUSUN FKES ONUN SAVATAN EKLMESNE NEDEN OLUNCA, PEK OK KAHRAMAN YOK YERE LME GDER.SAVA 2 TARAF NDE ACILARLA DOLU BR DENEYMDR.AYNI DL KONUAN BU NSANLAR BRBRLERNE DMAN OLSALAR BLE, AYNI NSAN DUYGULARI PAYLAMAKTADIRLAR. ILIADANIN SON BLMNDE BU DURUM OLDUKA BELRGNDR : LAOMEDONUN OLU & TROIANIN KRALI PRIAMOS, OLU HEKTORU MALUP EDEN AKHALARIN (AKADLAR) EN ACIMASIZ SAVAISI AKHILLEUSU BR KUATMA GECES KARARGAHINDA ZYARET EDER.OLU HEKTORUN LSN ONURLU BR CENAZE TREN YAPMAK N GER STER. AKHILLEUS, EN OK SEVD, EN YAKIN DOSTU PATROKLUSUN HEKTOR TARAFINDAN LDRLM OLMASINA RAMEN HEKTORUN LSN GER VERR.SONUNDA SE AKHILLEUS & KRAL PRIAMOS OTURUP ORTAK KADERLERNE ALARLAR.

71

TRUVA / TROIA / ILIOS / HSARLIK TEPES : ESK YUNAN & ROMA GELENENDE HER ZAMAN BURANIN TRUVA OLDUU BLNMEKTEYD & BU NEDENLE ILIONU BLNL OLARAK BURADA NA ETMLERD. 18. 19. YY. ILIUM NOVUM / ILIUM RECENS OLARAK LOKALZE EDLMTR.BURAYA LK KAZMAYI VURANLAR, NCE 1865 YILINDA, BYK BRTANYALI FRANK CALVERT, SONRA 1870 YILINDA, O ZAMANLAR RUSYA & AMERKAN VATANDAI OLAN ALMAN HEINRICH SCHLIEMANN OLMUTUR.HER KSNNDE YOL GSTERCS HOMEROSTU.HTTLERN BA EHR HATTUADAN VLUSA UZAKTA BULUNUYORDU YAN KK ASYANIN EN KUZEY BATISINDAK BLGELERDE.ESK HELLENCEDE TROYANIN DER ADI ILIOSU VILIOS EKLNDE YAZIYORLARDI. VLUSA LE OLAN BENZERLK AIRTICIDIR.HTT METNLERNDE (V YAZMASI TABLETLERNDE) AHHYAVA LKES, AKHALARIN LKESNDEN BAKA BR YER DELD.HOMEROSTA (HOMEROSUN DESTANSI ESERN BR TANRI KTABI OKUR GB OKUMAMIZI GEREKTRMYOR NK ILYADA MUHTEEM BR EDEBYATTIR.51 GNLK SREDE GEREKLEP, YTLK, ONUR, N & HANET, BUNLARDAN KAYNAKLANAN TM NSAN & TANRISAL ATIMALARI KONU ALIYOR.ARKEOLOGLARIN HALA TROYA HAKKINDA ARATIRMALARINI BR TARAFA BIRAKIPTA DNYANIN KABULLEND HOMEROSUN LYADASINI KABULLENELM. NK TM DNYA BUNU KABUL ETM DURUMDA.) TROYAYA SALDIRANLARA BU ADI VERMT. ATTKADAN & EUBOEA ADASINDAN GELEN IONIALILAR ZMR / SMYRNA LE BODRUM (HALKARNASSOS) ARASINDAK BLGEYE, AYRICA BU KIYI ERDNN NNDE YER ALAN ADALARA YERLETLER.NHAYET DORLARDA BU BLGENN GNEYDOUSUNA YAYILDILAR (M.. 800).BU 3 YERLEM HAREKET BYK LDE TAMAMLANMI & BU SIRADA MEYDANA GELM OLAN KENTLER, 3 KKENE GRE AYRI AYRI TTFAKLAR OLUTURMUTU.HELLENLER ANATOLIAYA (ASIA) DAHA FAZLA SOKULAMAMITI, NK LDER & YAKLAIK (M.. 1200) CVARINDA GELEN FRGLER BURADA MPARATORLUKLARINI KURMULARDI BLE.YAN YEN KENTLER MEYDANA GETRRKEN, BO YERLERE KAYMAK GEREKYORDU & BU N TROAS DAHA UYGUNDU.ZAMANLA YENDEN BYK BOYUTLARA ULAMI OLAN DENZ TCARET BURADAN GAYET GZEL DENETLENEBLYORDU. BU BALAMDA TROYA EVRESNDEK ARAZ OLDUKA FARKLI ANA KENTLER TARAFINDA KOLONLETRLD.

72

ANAKKALE BOAZININ GRNDE, 150*200 M. BYKLKTE OLAN HSARLIK TEPES ZERNDE YER ALMAKTADIR.DOU BATI ATIMASININ ADETA SEMBOL HALNE GELM OLAN TROIA SAVAI LE, BU SAVAI ANLATAN HOMEROSUN DNYA LTERATRNE GEEN NL ESER ILIADA & ODESSEA LE ROMA EHRNN KURUCUSU OLARAK KABUL EDLEN AENEASIN VATANI OLMAKLA NLDR. LK KEZ ALMAN TCCAR SCHLIEMANN TARAFINDAN HOMEROSUN DESTANINDA ADI TROIA KRALI PRIAMOSUN HAZNELERN ARAMAK N KAAK KAZI OLARAK 1871 1890 YILLARI ARASINDA KAZILMITIR.1893, 1894 YILLARINDA KAZIYA ALMAN BLM ADAMI MMAR DRFELD KATILMITIR.TROIAYI 1932 1938 YILLARI ARASINDA AMERKALI PROF. CARL W. BLEGEN KAZMITIR. 19882005 YILLARI ARASINDA ALMAN PROF. MANFRED KORFMANN KAZMITIR.2005 YILINDAN BU YANA KAZI ALIMALARI TBNGEN NVERSTESNDEN DR. PETER JABLONKA YRTMEKTEDR. HOMEROS NL ESER ILIADA & ODESSEAYI M.. 730 YILINDA YAZMITIR.ILIADADA HELENL ACHALARIN TROJALILAR LE YAPTIKLARI 10 YIL SREN SAVAI & SAVA SONUNDA EHR NASIL ENTRKA LE ALDIKLARI ANLATILMAKTADIR.HOMEROSUN LRK BR ANLATIMIYLA FADE BULAN TROIA SAVAI M.. 1200 1190 YILLARI ARASINDA GEMTR.ILIADA & ODESSEA SML ESERDE TROIA SAVAININ NEDEN YLE ANLATLMAKTADIR.; HELEN TANRIALARI ATHENA, HERA & APHRODITE GZELLK YARIMASINA KATILIRLAR.EN GZEL BELRLEYECEK OLAN TROIA KRALININ OLU PARSTR.APHRODIT KENDSN EN GZEL SEMES N DNYANIN EN GZEL KADININI VAAT EDER.BU KADIN TANRI ZEUSUN KIZI, SPARTA KRALI MENELAOSUN GZEL KARISIDIR.APHRODIT PARS TARAFINDAN EN GZEL TANRIA SELDKTEN SONRA PARSE YARDIM EDER, PARS, HELENAYI KAIRIR & TROIAYA GETRR.BUNU ONUR MESELES YAPAN MENELAOS TM HELENLER TOPLAR & KARISINI KURTARMAK N TROIAYA SAVA AAR.BU NL HELENLERN BR ENTRKASI LE, TAHTA BR AT NDE ASKERLERN TROIANIN NE SOKMASI & TROIALILARIN SAVAI KAYBETMES LE SON BULUR.BU SAVA LE LGL ANLATILAR, LAHTLER, PARALAR & SERAMKLER ZERNDE YER ALMITIR.

73

TROIA EHRNN ARKEOLOJK NEM SE EHRN M.. 3500DEN M.S. 1000 YILINA KADAR KESNTSZ KAME EDLM OLMASIDIR. ARKEOLOGLAR YAPTIKLARI KAZILARDA 9 TABAKA TESPT ETMLERDR.BU TABAKALAR ST STE DURMAKTA & 9 AYRI EHRN KALINTILARINI BELGELEMEKTEDRLER. HEINRICH SCHLIEMANN : (DNEMN ALMAN ASILLI RUS & AMERKAN VATANDAI) 1873DE KRAL PRIAMOSUN HAZNESN BULUP, HAZNELER, TAKILARI ENN ELBSELERNN ALTINDA TAIYARAK EYLE BRLKTE YUNANSTANA KAIRDILAR, HAZNENN 2. DNYA SAVAI NCES ALMANYADA OLDUU SAPLANDI, SONRA MEHUL OLDU, YAKIN ZAMANDA RUSLARIN HAZNENN KENDLERNDE OLDUUNU AIKLADILAR. 2. DNYA SAVAINDA GANMET OLARAK ELLERNE GERM OLABLRLER. AMA YNEDE TRUVANIN BULUNUP DNYAYA TANITIMINDA BYK FAYDASI OLMUTUR. DRPFELD & ARKADALARI : 1902DE STENN (TRUVA) YERLEM KRONOLOJSN / PLANINI TESPT ETTLER.

( ILLION / TROY : ZMRL HOMEROSUN LADA ODYSSEUS

DESTANINDAK TRUVA 6. TRUVADIR. (M. 1500 1000 ), AKHILLEUS / AL : TRUVA KAHRAMANI, DARDANOS : ANAKKALEYE SMN VEREN, TROS : TRUVAYA SMN VEREN ) TRUVA KAHRAMANLARI : DARDANOS (TROYANIN KURUCUSU), TROS (TRUVAYA SMN VEREN), GL AKHILLEUS, KUDRETL AGAMEMNON, KURNAZ ODYSSEUS, TROYA KRALI PRIAMOS (OULLARI HECTOR PARS), SPARTA KRALI MENELAOS & HELENA (DNEMN DNYANIN EN GZEL KADINI) Troya (Hitite: Vilusa ya da Truvisa, Yunanca: , Troia veya , lion, Latince: Troia veya Ilium) Homeros tarafndan yazld sanlan 2 manzum destandan 1i olan lyada'da bahsi geen Troya savann getii antik kent. Antik da Da'nn (Kaz Da) eteklerinde, anakkale il snrlar iinde yer alr. Gnmzde Trkiye snrlar iinde yer alan Troya kentinin ad Franszcann etkisiyle bu dildeki Troie kelimesinin okunuundan Trkeye Truva olarak da geti & yaygnlat.

74

Bugnk Hisarlk ( 3958K, 2613D) mevkinde 1870'lerde Alman arkeolog Heinrich Schliemann tarafndan kefedilen antik ehrin kalntlarnda ondan daha sonra yaplan kazlar sonucunda, ayn yerde 7 kez -farkl dnemlerde- kent kurulduu & farkl dnemlere ait 33 katman olduu saptanmtr. Schliemann Troya'da bulduu hazineyi alp, einin elbisesinin altnda eiyle birlikte nce Yunanistan'a karmlardr. II. Dnya Sava'ndan nce Almanya'da olduu bilinmekte olan hazine daha sonra kayplara karm & yakn zamana dek hazine hakknda bilgi alnamamtr. Fakat ksa zaman nce Ruslar bu hazinenin kendilerinde olduunu aklamlardr.( 2. Dnya Savanda ganimet olarak ellerine geirmi olabilirler ! )

Troyallar, Sardis kkenli Herakleid hanedannn yerine gemi & Anadolu'yu 505 yl boyunca Lidya krall Candaules (M.. 735-718) dnemine dek ynetmilerdir. yonlar, Kimmerler, Frigyallar, Miletliler onlardan sonra Anadolu'da yaylm, ardndan M.. 546 ylnda Pers istilas gelmitir. Mitolojide Troya Mitolojide ehrin kurulduu tepe, Zeus'u yanltt iin Zeus tarafndan Olympustan aa atlan tanra Ate (Athena)'nin ilk dt yerdir. Tros'un olu lius, Frigya Kralnn dzenledii bir yarmay kazanr & dl olarak verilen siyah boay takip ederek, boann durduu yere bir kent kurmaya karar verir. Boa, tanra Ate'nin dt yerde yere ker & lius kentini bu tepeye kurar. Kente kurucusundan dolay llion, lius'un babasndan dolayda Troya denir. Kentin Akalar tarafndan yklmasyla ise bu tanrann getirdii kt ansa balanr.

75

Troya'l kahramanlar Dardanus (Troya'nn kurucusu & anakkale Boaz'nn isim babas), Laomedon, Ganymede, Priamos, Paris, Hektor, Achilles ( tpta / anatomide ailtendon adn tarihten dolay kaynaklanp alnmtr.), Petraclus, Cassandra, Andromache, Menelaus, Teucer, Aesacus, Oenone, Tithonus, Antigone, Memnon, Corythus, Aineias, Brutus, Elymus, Deiphobus. M.. 334 YILINDA LYADAYA ATEL BR HAYRANLIK DUYAN BYK SKENDER, PERSLERE KARI SEFERE IKMADAN NCE ILIONA URADI.KALKANINI, TAPINAKTA KORUNAN BAKA BR KALKANLA DETRD.BU KALKANLA DAHA SONRA ATIMADA ATHENANIN KUTSAL KALKANI OLARAK NTELED & NNDE YRYEN ADAMLARINA TAITTI.ILIONU KUTSAK KENT OLARAK LAN ETT & KENTN YENLENMESN, ZERKLK & VERG BAIIKLII TANINMASINI EMRETT.FAKAT SKENDER BRKA YILDA ELDE ETT MPARATORLUUNU SALAMLATIRAMADAN M.. 323 YILINDA LD.KENDSNDEN SONRA GELEN DADOKLAR DNEMNDE, NEREDEYSE 50 YIL SREN KANLI KTDAR SAVALARI YAPILDI. Arkeolojik Troya Troya I. M.. 3000-2600 (Bat Anadolu EB 1) Troya II. M.. 2600-2250 (Bat Anadolu EB 2) Troya III. M.. 2250-2100 (Bat Anadolu EB 3) Troya IV. M.. 2100-1950 (Bat Anadolu EB 3) Troya V. (Bat Anadolu EB 3) Troya VI. : M.. 17. yy M.. 15. yy Troya VI.h: Ge Tun a M.. 14. yy Troya VII.a: ca. M.. 1300 M.. 1190 Homerosun Troya dnemi (Bu dnem aslnda 1. Dnya Savadr.Gelibolu / Gallipoli / anakkale Savalar da bu dnemin tekrar 2. Dnya / Truva savadr.Bu sefer Anatolia / Asiay Trkler / Osmanllar korumutur.

76

Troya VII.b1: M.. 12. yy Troya VII.b2: M.. 11. yy Troya VII.b3: M.. ~ 950 Troya VIII. : M.. 700 Troya IX. : Helenistik Ilium, M.S. 1. yy M.. 5. YY.DAN GERLERE NLDKE, TARH KAYITLARIN EFSANELERLE KARITII GRLR.BU DEVREDE (ANAKKALENN BR KISMINA SMN VEREN) DARDANOS LE (TRUVAYA SMN VEREN) TROSUN SMLER GELMEKTEDR.SKENDER ZAMANI TRUVA N BTN ANADOLU GB YEN BR DEVRDR, SKENDER M.. 334DE AMRAL GEMSNDEN ANADOLU SEFERNN BALADIINI ANLATMAK ZERE, MIZRAINI ANAKKALE TOPRAKLARINA FIRLATARAK KARAYA AYAK BASTI.TRUVA KAHRAMANI (AL), AKHLLEUSU ANNE TARAFINDAN AHFADI SAYIYORDU.ILION (TRUVA) HARABELERNDEK AKHLLEUSUN MEZARINA ELENK KOYDUKTAN SONRA, LON TANRIASI ATE / ATHENAYA KURBANLAR KEST. ( HEINRICH SCHLIEMAN : 1873 DE KRAL PRIAMOSUN HAZNESN BULDU, E LE HAZNEY ALIP, ENN ELBSESNN ALTINDA NCE YUNANSTANA KAIRDI, SONRA DA ALMANYAYA KAIRDI.ALMANYADA OLDUU RENLD SONRA MEHUL OLDU, YAKIN ZAMANDA RUSLARIN HAZNENN KENDNDE OLDUUNU AIKLADILAR.HERALDE 2. DNYA SAVAINDA GANMET OLARAK ELLERNE GERDLER.) FAYDASI SE TRUVAYI DNYAYA DUYURDU. LK KEZ ALMAN TCCAR SCHLIEMANN TARAFINDAN HOMEROSUN DESTANINDA DA TROIA KRALI PRIAMOSUN HAZNELERN ARAMAK N KAAK KAZI OLARAK 1871 1890 YILLARI ARASINDA KAZILMIITIR.1893, 1894 YILLARINDA KAZIYA ALMAN BLM ADAMI MMAR DRFELD KATILMITIR.TROIAYI 1932 1938 YILLARI ARASINDA AMERKALI PROF. CARL W. BLEGEN KAZMITIR. 1988 2005 YILLARI ARASINDA ALMAN PROF. MANFRED KORFMANN KAZMITIR.2005 YILINDAN BU ANA KAZI ALIMALARI TBNGEN NVERSTESNDEN DR. PETER JABLONKA YRTMEKTEDR.

77

HOMEROS NL ESER ILIADA VE ODESSEAYI M.. 730 YILINDA YAZMITIR.ILIADADA HELENL ACHALARIN TROJALILAR LE YAPTIKLARI 10 YIL SREN SAVAI & SAVA SONUNDA EHR NASIL ENTRKA LE ALDIKLARI ANLATILMAKTADIR.HOMEROSUN LRK BR ANLATIMIYLA FADE BULAN TROIA SAVAI M.. 1200 1190 YILLARI ARASINDA GELMTR.ANCAK GEREKTEN BYLE BR SAVAIN OLUP OLMADIINI KANITLAYAN BELGELER YOKTUR. GEREK OLAN SADECE BU ESERN VARLIIDIR. ILIADA & ODESSEA SML ESERDE TROIA SAVAININ NEDEN YLE ANLATILMAKTADIR; HELEN TANRIALARI ATHENA, HERA & APHRODITE GZELLK YARIMASINA KATILIRLAR.EN GZEL BELRLEYECEK OLAN TROIA KRALININ OLU PARSTR. APHRODT KENDSN EN GZEL SEMES N DNYANIN EN GZEL KADININI VAAT EDER.BU KADIN TANRI ZEUSUN KIZI, SPARTA KRALI MENELAOSUN GZEL KARISIDIR.APHRODT PARS TARAFINDAN EN GZEL TANRIA SELDKTEN SONRA PARSE YARDIM EDER, PARS HELENAYI KAIRIR & TROJAYA GETRR. BUNU ONUR MESELES YAPAN MENALOS TM HELENLER TOPLAR & KARISINI KURTARMAK N TROJAYA SAVA AAR. BU NL SAVATA HELEN TANRILARININ BAZILARI HELENLER BAZILARI SE TROJALILARI KORUR, ONLARA YARDIMCI OLUR.SAVA HELENLERN BR ENTRKASI LE, TAHTA BR AT NDE ASKERLERN TROJANIN NE SOKMASI & TROJALILARIN SAVAI KAYBETMES LE SON BULUR.BU SAVA LE LGL ANLATILAR, LAHTLER PARALAR & SERAMKLER ZERNDE YER ALMITIR. ( DRPFELD & ARKADALARI : 1902DE STENN ( TROY ) YERLEM KRONOLOJSN / PLANINI TESPT ETTLER. ) ILLION / TROY : ZMRL HOMEROSUN ILYADA ODYSSEUS DESTANINDAK TRUVA 6. TRUVA ( M. 1500 1000 ) AKHILLEUS / AL : TRUVA KAHRAMANI ( tpta / anatomide ailtendon adn tarihten dolay kaynaklanp alnmtr.) DARDANOS : ANAKKELEYE SMN VEREN. TROS : TRUVAYA SMN VEREN. TRUVALILAR : SARDS KKENL ( LYDIA ) HERAKLEID HANEDANININ YERNE GEM & ANADOLUYU 505 YIL BOYUNCA

78

LYDIA KRALLII CANDAULES YNETMLERDR.

( M. 735 718 ) DNEMNE DEK

YONLAR, KMMERLER, FRGLER, MLETLLERDEN SONRA ANATOLIA / ANADOLUYA YAYILMI, ( M. 546 ) PERSLER GELMTR. PERGAMON / BERGAMA KRALLII ( M. 263 130 ) HTT MP.LUUNA DAHLDLER.ROMA MP. LE MTTEFK OLMUTUR.PERMEN KAIDINI BULMULARDIR.KTPHANELERNDE 200 BN KTAP VARDI, ZEUS MABED / TAPINAK / TEMPLE ORDADIR.)

KOMAGENE (HERKEZN EV) / KOMAJEN KRALLII ( NEMRUD : LMSZ ) KRD KRALLII ( M.. 69 M.S. 72 ) 141 YIL

MERKEZ SAMOSATA / SUMAYSAT / SAMSAT HTT MP. & KARGAMI HTT KRALLIINA DAHLD, ( MTANNLER, URARTULAR, SAM BABLLLER, ASURLULAR, RANLI MEDLER, 6. ASIRDA YERN ALAN PERSLER, BYK SKENDER MAKEDONLAR, SONRA SELEVKOSLARA GEM & M.. 69DA KOMAGENE

79

KURULMU. ) ADIYAMAN : ADI 19. ASIRDA HALK TARAFINDAN VERLD.CUMHURYETE KADAR ADI : HISN-I MANSUR / MANSUR HSARI, ADI VEREN MANSUR BN CAVENE 8. YY.DA YAAMI EMEV KUMANDANI ) (KOMAGENE KRALLIININ BAKENT SAMSAT / SAMOSATA SULAR ALTINDA KALMITIR AMA 11 YILLIK DKKATL ALIILARAK RESTORASYONU YAPILARAK GAZANTEP ESK TEKEL FABRKASI YERNE KURULAN DNYA APINDA MUHTEEM RNEK BR MZE OLAN ZEUGMA MZESNDE HAYATA GERLR.)

NEMRUT KUTSAL ALANI ( HIEROTHESION ) DOU TERAS Anakayaya oyularak yaplan ta basamaklardan kutsal alana girilir. Burada yaklak 10 m. yksekliinde ynleri gnee doru bakan tahtlar zerinde oturan heykeller, 2 yanda yer alan Atalar Galerisi & Atlar bulunmaktadr.

80

Byk ta bloklardan oluan tahtlar zerinde tanrlar sralar halinde oturur biimde yer alrlar.Bu tanrlar dizinin her 2 yannda Kommagene Krallnn yeryz hakimiyetini temsil eden koruyucu Aslan Heykeli & gkyz hakimiyetini temsil eden & ayn zamanda Ba Tanr Zeusun sembol koruyucu Kartal Heykeli yer almaktadr. Tanrlar dizisinin ba tarafndan Kommagene Kral 1. Antiochosun heykeli bulunmaktadr. Tahtlarn hemen karsnda ta bloklardan oluan basamakl & kare biimde Ate Suna / Altar bulunmaktadr.Buras tanrlara sunumlarn & atein yakld yer olup, yannda oturur biimde koruyucu Aslan Heykeli bulunmaktadr.

Aslan; yeryznn hakimi, lkenin koruyucusu & semboldr.

81

Kartal; Kommagene lkesinin kutsal varl & sembol tanrlarn habercisi & gksel gc temsil etmektedir.

olu,

Anne soyu Makedon, baba soyu Pers olan Kommagene Kral 1. Antiochos her 2 akraba dinsel inancnn sentezi olarak Kommagene topraklarnn en yksek yeri olan tepe zerine tanrlarn, tanrsal simgelerin & lmnden sonra bu tanrlarn ezeli saygnln kendi bahtna ada kldna inand kendi heykelini yaptrr.Antiochos nce babas Mithradatesten balamas yani baba tarafndan Persli, anne tarafndan Kralie Laodike tarafndan Makedonyal olduunu sylemesini syler.Aslnda bunlar kralln iindeki halk bir arada tutmak iin sylemitir.Halk homojen olmayan farkl farkl halklardr & tanrlarlan szleme yaptn syleyerek Kral 1. Antiochos kendisini halkna kar yceltmitir.Kral 1. Antiochosun; Tanra Kommagene, Tyche, Apollon Mithras, Zeus Oromasdes & Herakles Artagnes ile ayr ayr tokalat (anlama yapt) kabartma stelleri bulunmaktadr & bu kabartmalar temenos denilen eitli alanlara koyduruyor.Halkda oralarda tren yapmtr. Asl byk temenosu Mithradates olu Antiochos ile beraber Nemrut Dann tepesine yaptrr.Buradaki trenlere yalnz krallk hanedan & zel protokol kiiler katlr.Halk deilde zel kiilere trenler yaplyordu.Mithradatesin hanm Selekos Kral Antiochosun kz Laodike 1. kz, 2. kz, 3.kz oluyor. 4. ocuklar erkek yani kraln soyunu devamn ettirecek olan veliaht buluyorlar & buna ok seviniyorlar.sminide Mithradatesin kaynpederinin adn yani Antiochosu koyuyorlar. 1. Antiochos da kral olduu zaman kendini tanr ilan ediyor. Annesi Laodikeyide tanra ilan ediyor. Yaztta ayn tatan & ayn tahtlar zerinde dualar iiten tanrlar yanna kendi heykelini koydurttuundan bahseder & hemen yannda Kral Antiochosun yaztta belirttii her eyi besleyen Bereket Tanras Kommagene Tychenin heykeli bulunmaktadr.Latince ad Fortuna olan tanra zellikle Helenstik devirde btn dier tanrlar unutturan ok yaygn 1 tapnma grmtr.Tyche Okeanos kzlarndan biridir.Kader & ans tanras olduu da bilinir.Tanrann

82

banda bulunan nar & zm betimleri bereket & verimlilii temsil eder.Yine retkenlii belirtir biimde kucanda meyveler bulunmaktadr. Kronos ile Rheann 6 ocuundan sonuncusu olan Zeus-Oromasdes tanrlar tanrs & Gk Tanrsdr.Gkle ilgili doal glerin hepsini kiiletiren tanrdr.Ik, aydnlk, bulut, gk grlemesi, imek & yldrm Zeusun egemenlii altndadr.Zeus 2 sfatla karmza kar. 1.si tanrnn doa ile ilgili niteliklerini, dieri ise insan tanr olarak zelliklerini belirtir biimde.Zeustan Kronosolu veya Olymphosta taht kurar.Olu Demirci Tanr Hepaistosun yapt krallk asasn aldktan sonra insanlarn & tanrlarn babas olarak hkmeder.Krallk gcn simgeleyen bu asay kime verirse o yetkiyi kullanr.Bu nedenle Krallarn Zeustan doup, Zeus tarafndan yetitirildiklerine inanrlard.Zeus buyruklarn insanlara ulatrmada grevli kutsal ku, Kartaldr. Titan kz Leto / Letoon ile ba tanr Zeusun birlemesinden doan Apollon; aydn, durgun & ll gc simgeler & k olup doay grme, varl aklla arama & akl yetisine dayanan yntemlerle biimlendirme gc & yeteneidir. Baz yerlerde Lykegenes / Lykial olarak adlandrlmas Apollonun Anadolulu 1 tanr olduunu gstermektedir.Apollonun asl dou yeri Anadolu kys olan Lykiaya bal Pataradr.Ancak daha sonra tapnma merkezleri adalar aracl ile Yunanistan & dier blgelere de yaylr.Tanr Apollona beik olma erefine sahip olmak iin bir ok efsaneler dizdirilir.Tanrnn zn belirtmek iin Phoibos Apollon da denilmitir.Phoibos belli & parlak anlamna gelmekte olup, tanrnn k saan aydnlk varln belirtmektedir.Apollon alg, ezgi, iir & dans gibi sanat esinleten tanrdr.Ikla karanlk arasnda sregelen sava insan akl & sanat ile kazanmtr.Lykiadan Nemruta kadar Anadoluludur Apollon. Herakles / Herkl Tanr Zeus & lml Alkmenenin oludur.nsann doaya kar yenilmez saldrgan & dayanma gcn simgeler.Yapt iler hep iyilik iin olup doann insann bana sald afet & musibetleri yok ederek insanla faydal olur.Hera kocas Zeusun baka birinden olan olu Heraklese doduu gnden beri kin & nefret duyduu iin peini lene kadar brakmaz.Heraklese birbirinden zor ileri yaptran Tanra Herann bu kinidir.lk kahramanl 18 yanda Katharion aslann dou terastaki 83

heykelinde grlen elinde tuttuu sopa (Keule) ile ldrerek gsterir. Bir ok kahramanlktan sonra Hera peini brakmam & Apollon kahini Pythia aracl ile Eurystheusun hizmetine girip 12 yl baarl hizmeti sonras lmszle kavuacan vaat eder.Bundan sonra Herakles birbirinden zor 12 ii yalnz kollarnn gc & elinde tuttuu sopasyla yapar.Yapt bu 12 i ise Nemea Aslannn ldrlmesi, Lerna Ejderinin ldrlmesi, Erymanthos Domuzunun, Kyreneia Geyiinin yakalanmas, Stympholos Kularnn ldrlmesi, Augiasn Ahrlarnn temizlenmesi, Girit Geryoneus Srlerinin getirilmesi, Altn Elmann alnmas & Kerberos Kpein getirilme iidir.Fizik & moral gcnn kahramanlk simgesi olan Herakles hem kahraman hem tanr olarak tapnm grmtr. Tanr tahtlarnn arkasnda 237 satrlk Kommagene Kral 1. Antiochosun yazdrm olduu Greke Vasiyet / Nomos yazt yer almaktadr.Dinsel & sosyal ierikli vasiyetinde dindar bir kral olarak inanc sayesinde byk tehlikeleri yok edip mitsiz durumlarn stesinden geldiini & uzun yllar mutlu yaam srdrdnden bahseder.Burasn tanrlarn ortak yurdu yaparak onlarn heykellerini & ayn tatan kendi heykelini yaptrarak tanr dizilerinin yanna ulu tanrlarn ezeli saygnln kendi gen bahtna ada klmak iin diktirdiinden bahseder.Burada tanrlara kurban trenlerinin yaplmas & kendi doum gn olan Audnaios Aynn 16. gn ile Kraliyet tacn giydii Loos Aynn 10. gnn bayram olarak tahsis ettiini belirterek bunun srekli korunmasnn dindarca bir i olduundan bahisle bu tr dindarca yaplan her iin kolay olduunu dinsizliin ise sonunu sefalet olduunu belirtir.Buraya gelecek yerli & yabanc ahalinin grevliler tarafndan ihtimamla karlanmas & gzetildii hissine kaplmakszn lenin keyfini kararak istedii kadar yiyip iebilceini emretmitir.Bu kutsal alanda grevli mzisyenleri korumas altna alan Kral Antiochos, tapnma & len giderleri iin arazi vakfetmitir.Bu mlklerin amac dnda kullanlmas yasaklanmtr.Yine Kral, yaztta tanrlara & atalara kar sayg gsterilmesini isteyerek Pers, Makedon & Kommagene lkesindeki btn tanrlarn ilgi & rahmetinin sayg gsterenlerin zerine olmasn temenni etmitir.Kendisinden sonra gelecek kral & ynetimin bu kanun & ibadetleri korumay srdrmesi halinde kendinin duas ile tm rahmetli atalarnn & tanrlarn ondan raz olacan, kar gelen & tanrlara saygszlk edenlerin bana ise her trl felaketin gelmesi dilei ile vasiyetini bitirmitir.

84

Nemrut Da; Dou Terasnda gnein douu, Dnyann hibir yerinde benzeri olmad kadar grkemlidir.Dou Terasta sunak zerinde gnein douu, izleyenler zerinde derin etkiler brakmaktadr.zlenim iin en uygun mevsim Nisan Ekim aylar arasdr.

TARH M.. 1. yy. balarnda 1. Mithradates Kallinikos tarafndan bamsz bir krallk olarak kurulmutur.Krallk, Mithradatesin olu 1. Antiochos Epiphanes (M.. 62-32)nin egemenlii srasnda nem kazanmtr.Roma imparatoru Vespasian (M.S. 69-79) zamannda Romayla yaplan savalarda (M.S. 72) bamszl sona ermi, Suriye eyaletinin bir paras olmutur.Nemrut Da doruundaki kalntlar, yerleme yeri olmayp Kommagene Kral 1. Antiochos Epiphanese ait tmls & kutsal alanlardr.Anakaya zerine krlm talarn ylmasyla oluan Tmls, 50 m. yksekliinde & 150 m. apndadr.Antiochosun kemiklerinin ya da kllerinin anakayaya oyulmu bir odaya konulduu & Tmls ile rtld 85

dnlmektedir.Tmlsn girii kuzeydendir.Dou, bat & kuzeyinde dini trenlerin yapld teras eklinde avlular yer almaktadr.Kuzey teras oluturan duvar ortadan kesen giri, iki yanda kolosal kartal heykelleri ile korunuyordu.180 m. uzunluundaki merasim yolu, bu noktadan biri douya dieri batya olmak zere teraslarn bulunduu alana rampa yaparak ynelir. Doudaki teras, mimarlk & heykeltralk antlarnn en nemli topluluunu oluturmaktadr.Batda heykellerle, douda piramit eklinde ate suna (odak yeri) ile kuzey & gneyde uzun & dar kaide zerinde duran ortostadlann (dik duran byk ta bloklar) oluturduu alak ta duvarlarla evrilmitir.Bu ortostadlarda kuzeyde Antiochosun Persli, gneyde ise Makedonyal atalarn tasvir eden kabartmalar bulunmaktadr.Dou & bat teraslarda kaide zerinde aslan & kartal heykellerinin arasnda ykseklii 7mye ulaan dev heykeller Antiochos, Tanra Kommagene, ZeusOromasdes, Apollon-Mithras-Herakles-Artagnes sralanr.Balar zamanla kopmu & yere yuvarlanmtr.Heykeller, gzel yzler ile idealize edilmi ge Helenistik stilin ekici rnekleridir.Bat terasndaki aslanl kabartma ilgi ekicidir.Yaklak 1.75 m. yksekliinde & 2.40 m. geniliindeki levha, saa doru dnerek yryen bir aslan gsterir.Aslann arkasnda & gvdesi zerinde 19 kabartma yldz, gs zerinde hilal eklinde ay vardr. 8 nla karakterize edilmi kk yldzlardan farkl aslann srtnda yer alan 3 byk yldz Merkr, Mars, Jpiter olarak belirlenmitir, nceleri bu tasvir, Antiochosun doum horoskobunu gsterir ekilde ifade edilmitir.Drnere gre antn kurulu horoskobu olarak yorumlanr.

Komagene Valileri, ( M.. 290-163 ) 1) 2) 3) 4) Sames I (M.. 290-260) Arsames I (M.. 260-228) Xerxes (M.. 228-201) Ptolemaeus (M.. 201-163)

Komagene Krallar, ( M.. 163-M.S. 72 ) 1) Ptolemaeus (M.. 163-130) 2) Sames II. Theosebes Dikaios (M.. 130-109) 3) Mithridates I. Callinicos (M.. 109-86)

86

4) Antiochus I. Theos Dikaios Epiphanes Philorhomaios Philhellen (M.. 86-38) ANIT MEZARI NEMRUT DAINDA BULUNDU. 5) Mithridates II. Philhellen (M.. 38-20) 6) Antiochus II. (M.. 29) 7) Mithridates III. (M.. 20 -12) 8) Antiochus III. (M.. 12 - M.S 17) 9) Romaya mparatorluuna geti (M.S. 17-38) 10) Antiochus IV. Epiphanes (M.S. 38-72)

SELUKLULAR ( 1077 1302 )

Seluklular Farsa Saljkiyan; Arapa Saljk veya el Salajika), kkeni Ouz Trkleri'nin byk bir kolu olan bir hanedand. Seluklular 11. & 14. yy. arasnda Orta Asya'nn bir blmn & Orta Dou'yu ynetti. Kuruluu Seluklular, Ortadou'da devletler kurarak 300 yl boyunca egemen olmu, Ouzlarn Knk boyundan bir Trk hanedandr (Ouz Han (M.. 173) ). Ad, hanedann kurucusu Seluk Bey'den gelir. Gebe Trklerde bozkrdaki rmaklar gei byk nem arzediyordu. Ouznamede sal kefeden kii boyun nemli bir atas saylmaktadr Seluklularn kurduu devletler, Byk Seluklu Devleti, Anadolu Seluklu Devleti, Kirman Seluklular Suriye Seluklular & Irak Seluklular devletleri olarak daha sonra 5e ayrlmtr. Trklerin tarih boyunca kurduklar devletlerden en nemlilerinden birisi Byk Seluklu Devleti'dir. Seluklular 24 Ouz kablesinden Knk boyuna mensupturlar. Ouzlar 10. yzylda Sr-Derya (Seyhun) ile Hazar Denizi'nin dousu & Aral Gl arasndaki blgede yaarken Knk boyu da bunlarn arasnda Sr-Derya suyunun azna yakn oturmakta idi. 10. yzyln banda Ouz Devleti'nin "Yabgu" unvan tayan bir hkmdr idre etmekte idi. Seluklu ilesinin atas olan Temir-Yalg (Demir yayl) lakabl Dukak (veya Dokak) Mslman olduu rivyeti de vardr.

87

OUZ HAN (M..

173)

Byk Seluklu Sultanlar ( 1037 - 1157 ) ( 24 OUZ KABLESNDEN KINIK BOYUNA MENSUBTURLAR. )

Seluk Bey ( 1000 1038 ) Turul Bey ( 1037 - 1063 ) Alp Arslan ( 1063 - 1072 ) Melikah ( 1072 - 1092 ) I. Mahmud (Seluklu) ( 1092 - 1093 ) Berkyaruk ( 1093 - 1104 ) Mizzeddin Melikah ( 1105 ) Mehmed Tapar ( 1105 - 1118 ) II. Mahmud (Seluklu) ( 1118 - 1131 ) Ahmed Sencer ( 1131 - 1157 )

OUZ HAN ( M..

- 173 ) OUZ KARAHAN NESL

Byk Seluklu Sultanlar ( 1037 - 1157 ) ( 24 OUZ KABLESNDEN KINIK BOYUNA MENSUBDURLAR.) 1) Seluk Bey ( 1000 1038 ) 2) Turul Bey ( 1037 - 1063 ) 3) Alp Arslan ( 1063 - 1072 ) 4) Melikah ( 1072 - 1092 ) 5) I. Mahmud (Seluklu) ( 1092 - 1093 ) 6) Berkyaruk ( 1093 - 1104 ) 7) Mizzeddin Melikah ( 1105 ) 8) Mehmed Tapar ( 1105 - 1118 ) 9) II. Mahmud (Seluklu) ( 1118 - 1131 )

88

10) Ahmed Sencer ( 1131 - 1157 )

ANADOLU SELUKLULARI ( 1060 1307 ) 1) KUTALMIOLU 1. SLEYMAN AH ( 1077 1086 ) 2) MELK DAVUT ( 1086 1092 ) 3) 1. KILI ARSLAN ( 1092 1107 ) 4) 1. MESUT ( 1107 1155 ) 5) 2. KILI ARSLAN ( 1155 1192 ) 6) 1. KEYHUSREV ( 1192 1196 + 1204 1210 ) 7) 2. SLEYMAN AH ( 1196 1203 ) 8) 3. KILI ARSLAN ( 1203 1204 ) 9) 1. KEYKAVS ( 1210 1219 ) 10) 1. KEYKUBAD ( 1219 1237 ) MEVLANA ( 1207 1273 ) ZAMANI 11) 2. KEYHUSREV ( 1237 1246 ) 12) 2. KEYKAVS ( 1246 1249 + 1249 1261 ) 13) 4. KILI ARSLAN ( 1249 + 1261 1266 ) 14) 3. KEYHUSREV ( 1266 1283 ) 15) 2. MESUT ( 1283 1297 ) 16) 3. KEYKUBAD ( 1297 1302 )

Anadolu Seluklu Devleti Sultanlar ( 1040 1308 ) Kutalm ( 1060 - 1077 ) (Byk Seluklu Devleti taht iin Alp Arslan'la savamtr.) Kutalmolu Sleyman ah ( 1077 - 1086 ) Ebu'l-Kasm'n ynetime el koymas ( 1086 - 1092 ) I. Kl Arslan ( 1092 - 1107 ) Melikah (Anadolu Seluklu) (ahinah) ( 1107 - 1116 ) I. Rkneddin Mesud ( 1116 - 1156 ) II. Kl Arslan ( 1156 - 1192 )

89

I. Gyaseddin Keyhsrev (1. defa) ( 1192 - 1196 ) II. Sleyman ah (Rkneddin) ( 1196 - 1204 ) III. Kl Arslan ( 1204 - 1205 ) I. Gyaseddin Keyhsrev (2. defa) 1205 - 1211 ) I. zzeddin Keykavus ( 1211 - 1220 ) I. Alaeddin Keykubad ( 1220 - 1237 ) II. Gyaseddin Keyhsrev ( 1237 1246 ) II. zzeddin Keykavus ( 1246 - 1260 ) IV. Kl Arslan (Rkneddin) ( 1248 - 1265 ) II. Alaeddin Keykubad ( 1249 - 1257 ) III. Gyaseddin Keyhsrev (1.defa) ( 1265 - 1282 ) II. Gyaseddin Mesud ( 1282 - 1284 ) III. Alaeddin Keykubad ( 1284 ) II. Gyaseddin Mesud (2. defa) ( 1284 - 1293 ) III. Alaeddin Keykubad (2. defa) ( 1293 - 1294 ) II. Gyaseddin Mesud (3. defa) ( 1294 - 1301 ) III. Alaeddin Keykubad (3. defa) ( 1301 - 1303 ) II. Gyaseddin Mesud (4. defa) ( 1303 - 1307 )

LHANLILAR ( 1308 1335 ) 17) 18) OLCAYTO HUDABENDE ( 1308 1316 ) EBU SAT BAHADIR ( 1316 1335 )

90

TRK MPARATORLUKLARI: 1. TRK YIL) 2. TRK 3. TRK 4. TRK 5. TRK YIL) 6. TRK MP./ HUNLAR / KUNLAR (M.. 220 M.S. 216 436 MP./ MP./ MP./ MP./ SYENP (216 394 178 YIL) APAR / AVARLAR (394 552 156 YIL) KK / GK TRK (552 745 193 YIL) UYGUR (9 OUZ 10 UYGUR) (745 940 195

MP./ KARAHANLILAR (940 1040 100 YIL)

(KUNLARDAN 38, SYENPLERDEN 16, UYGURLARDAN 15, KARAHANLILARDAN 10, BYK TRK HAKANLARI MPARATORLUK TAHTINA OTURMULARDIR.) TRKLER / TURKOMAN : ANAYURDU ORTA ASYANIN KUZEY DOUSU BAYKAL GL GNEY, URAL ALTAY TURAN IRKININ / 3 IRK, MOOLLAR LE TUNGUZLAR (MANGURLAR) (M.. 220 - 209) TEOMAN (TUMAN) YABGU LE MPARATORLUK OLMUTUR.YERNE OLU METEHAN (MAUTUN / MOTUN) (M.. 209 - 174) GET. TRKLERN LMSZ KILDIKLARI BU 2. BYK (OUZ KAAN) TRK HAKANI GENL 18 MLYON KM2 MPARATORLUK BIRAKTI. TRKYE SM NEREDEN GELYOR : ORDULARI DYAR-I RUMU YAN ROMA MPARATORLUUNUN ANADOLU TOPRAKLARINI FETHEDEN DEVLET & TOPLUM 1 YY. NDE RAN YAYLASINDAN GEBELER, EHRLLER, DERVLER, ZANAATILARI & ASKERLERYLE ANADOLUYA AKTI.ONLAR KENDLERNE ROMALI, RUM DYORLARDI.GER TRKMEN OLDUKLARINI BLRLERD AMA ASIL 12. YY.DA ANADOLUDA TCARET YAPAN CENOVALI & VENEDKL TCCARLAR & DPLOMATK RAPORLARINI YAZDIKLARI DEVLETLER BU LKEYE (TURCHIA / TURCMENIA) DEMEYE BALADILAR.SADECE HELENLERN DEL; KAPADOKYALI, ERMEN, ARAM / SRYAN, KRT, GRC KAVMLERN YAADII BU LKEDE TRKLER OK ABUK ARABULUCU & YAYGIN EKSERYER DURUMUNA YKSELMT & DLLER (LINGUA FRANCA) YAN ORTAK ANLAMA DL HALNE GELD.ZATEN 2.5 ASIR SONRA DA BALKANLARA YERLETLER.

91

OSMANLILAR / YCE OSMANLI DEVLET / DEVLET- ALYYE / DEVLET- ALYYE- OSMANYYE ( 1299 1922 ) 01) OSMANGAZ ASKER BABU = ALP / ALPEREN, 5000-8000 KLK ORDUSU VAR, 1299DA YENER GELYOR, BABHAUS SAVAINDAN SONRA (1302) OSMANLI BEYL KURULUYOR. 02) BURSA FETH N 1303 YILINDA OSMANGAZ TARAFINDAN ABLUKA ALTINA ALINIYOR, (OSMANGAZNN YEEN AKTMUR) NCE ZNK MUHAREBES (1302) SONRA BABHAUS ZAFER (OSMANLI ORDUSU 5000-8000 K) BURSA OVASINA TRKMENLER YERLETRLYOR.1305DE KARAS BEYL LK AVRUPA YAKASINA GEYOR, LK TRAKYA FATH KARAS BEYLDR. 03) 1326DA OSMANGAZ OLU ORHANGAZ BURSAYI FETH EDYOR, DARUS SALTANA LK SKKEY BASTIRIYOR. (BN-I BATUDA DNEM 1333 YILLARI) OUZ HAN ( M.. 173 ) SLEYMAN AH ( - 1188 ) ERTURUL GAZNN BABASI SUNGUR TEKN & GNDODU ERTURUL GAZNN AABEYLER DNDAR ( - 1298 ) ERTURUL GAZNN KARDE ERTURUL GAZ ( 1188 1281 ) 93 YAINDA KAYA ARETNN BEY (ERTURUL GAZNN RYASI: RYA LE AMEL EDLMEZ AMMA RYA TAMAMEN NKAR DA EDLEMEZ.BU RYA KARAOSMANIN NESL SLAMIN SANCAKTARLARI OLUP RYA GB OSMANLI MPARATORLUUNU RYADAN DEVLETE KURACAKLARDI, GN GELR PRUSSA / BURSAYI DA KOSTANTNNYYE / STANBULUDA ALACAKLARDIR.EYH EDEBALNN DUASI SE YLE D, KARAOSMANA UZUN UZUN BAKTI YARABB, BU BEYE & ONUN SOYUNA DN- MBN- SLAMA HZMET ETMEY NASB ET.AMN.)OSMANLI DEVLETNN KURUCUSU OLAN OSMANGAZNN BABASI.OUZLARIN BOZOK KOLUNA BALI KAYI BOYUNDAN SLEYMAN AHIN OLUDUR.CENGZN SLAM LKESN TALAN ETT SIRADA BABASI, SELUKLU TOPRAKLARINDA YAAMAK ZERE KABLESYLE BERABER LKESN TERK ETM, AMU DERYAYI GEP, OUZLARIN YOUN OLDUU ARD HAVZASINA GELMT.1220LERDE HORASANIN KUZEY SINIRINA, ORADAN KARAKUM GLNN GNEYNE, ORADAN DA MERV YOLUYLA AHLATA ULAMITI.MOOL ATENN DOU ANADOLUYU DA SARMASI ZERNE KABLESNE DAHA UYGUN BR YER ARAYAN SLEYMAN AH, RAKKA CVARINDA CABER KALES YAKININDA FIRAT NEHRNDEN GEERKEN BOULDU.BABALARININ VEFATINDAN SONRA, ERTURUL GAZ KABLEYE RES SELD.AABEYLER SUNGUR TEKN & GNDODU, KENDLERNE

92

TAB KABLE MENSUPLARIYLA BERABER AHLATA GER DNDLER.ERTURUL GAZ SE, KARDE DNDAR BEYLE BERABER BATIYA HAREKET ETT. SVAS YAKINLARINDA KONAKLADIKLARI SIRADA SELUKLU ORDUSU LE BYK BR MOOL BRLNN SAVAINA AHT OLDULAR.SELUKLULARIN YENLMEKTE OLDUUNU GRNCE, KUVVETLERYLE ONLARIN YARDIMINA KOAN ERTURUL GAZ GALP GELMEMELERN SALADI.BUNUN ZERNE SELUKLU DEVLETNN HKMDARI BULUNAN SULTAN ALAEDDN, ERTURUL GAZYE KARADALAR BLGESN VERD (1230). ERTURUL BEY, BR SRE BURADA KALDIKTAN SONRA, OLU SAVCI BEY KONYAYA GNDERNCE, BURSA LE KTAHYA ARASINDAK DOMAN DALARI YAZLIK, ST LE KARAAEHR KILIK OLMAK ZERE KENDLERNE VERLD.BUNUN ZERNE ERTURUL GAZ ARETYLE BERABER GELP, ST & DOMANE YERLET.O CVARLARDA OTURAN AFAR & AVDAR ARETLERNN ETRAFA VERDKLER ZARARLARA ENGEL OLDU.HIRSTYAN TEKFURLARLA DA Y GENMEYE DKKAT ETT. ADALET, HALKA OLAN Y DAVRANILARI YARDIMCILARI O KADAR OKTU K, HIRSTYAN HALK BLE KENDSN SEVP SAYIYORDU.ERTURUL GAZNN GNDEN GNE KUVVETLENMES KARACAHSAR TEKFURUNU KENDSNE CEPHE ALMAYA YNELTT. BUNUN ZERNE ERTURUL GAZ KONYAYA GDEREK SULTAN ALAEDDN BU HSARIN FETHNE TEVK ETT & BERABERCE GELEREK KARACAHSARI KUATTILAR.MOOLLARIN KONYA ERELSN KUATMASI ZERNE, SULTAN ALAEDDN GER DND.ANCAK ERTURUL GAZ MUHASARAYA DEVAM ETT.BR SRE SONRA KALEY FETHEDEN ERTURUL GAZ, TEKFURU & DER ESRLER KARDE DNDAR GAZ LE BRLKTE KONYAYA SULTANA GNDERD. ERTURUL GAZ SELUKLU SULTANI ALAEDDNN LMNE KADAR 6 SENE ETRAFIN FETH N BTN GAYRET LE ALITI. SULTANIN VEFATINDAN SONRA, SELUKLU HKMDARLARI ARASINDAK TAHT & TA KAVGALARINA KARIMAYARAK ST U BLGESNDE TEKFURLARLA MCADELEYE DEVAM ETT. 1281 YILINDA 92 VEYA 96 YAINDAYKEN STTE VEFAT EDEREK ORAYA DEFNEDLD. ZEVCES HALME HATUN: OCUKLARI GNDZ-ALP & SARUBATU SAVCI-KARAOSMAN (ZEVCES MEHLKA, OLU BAYKOCA) / OSMANCIK (OSMANGAZ)

93

AHMET CEVDET PAANIN NAKLETT MUHDDN ARAB HZ.NN LM- CEFR LE KURAN-I KERM AYETLERNDEN REND : EDDAYURATU HUMANYE FT DEVLETU OSMANYE YAN, OSMANLI DEVLETNDE SOY DARES 24 TRK BOYUNDAN OUZ KARAHAN NESL KAYI: BOZOKLARIN GN HAN OULLARI KOLUNDAN, OUZ BOYUNDAN BR TRK TOPLULUUDUR.ANADOLUYA GELENLERN OU KIZILIRMAKIN BATISINA YERLETLER. OSMANLI DEVLETNN KURUCULAR BU KABLEDENDRLER. (NEGL TEKFURU NIKOLA DNEM, BLECK TEKFURU DIGENIS DNEM, YAR HSAR TEKFURU JOHANNIS, SELUKLU SULTANI 3. ALAEDDN KEYKUBAD DNEM, HARMANKAYA TEKFURU MHAEL (KSE MHAEL), LHANLI MOOLLARI SALDIRINCA SELUKLU HKMDARI 3. ALAEDDN BAKENTN TERKEDP TACINI & TAHTINI BIRAKIP KAMI.) 1. SULT./ 1. OSMAN BEY ( 1257 1326 ) HAYAL LE EDLEMYECEK EKLDE ADINI KK BR BEYLKTEN MPARATORLUA TAIMITIR.ORTA BOYLU, ATIK KARA KALI, KARA GZL, YUVARLAK YZL, KO BURUNLU KOMUTANLARI KONUR ALP, TURGUT ALP, ABDURRAHMAN GAZ, AKA KOCA, GNDZ ALP, KARAMRSEL, SALTUK ALP D. 1.OSMAN BEYN 1299 YILINDA NEGL ALMASI OSMANLI DEVLETNN KURULUU OLARAK KABUL EDLR.O TM AVRUPA & DNYA TARHNN KLT TAIDIR, O OLMADAN AVRUPA & DNYA TARH OLAMAZ, BLNEMEZ.O SELUKLU DEVLETNN ESAS MRASISI.UZUN OSMANLI TARHNDE SZN BAIDIR.O OSMANLI TARHNDE VAR OLUUN AKLIDIR, BU SZN BAINA NE TANRIA KYBELE / ARTMUS / ARTEMS / DANA, NE BITHYNIA BURSASI & ROMANIN PAGAN TANRILARI, NE DE HELEN TANRIALARI DRENEBLR. OUZLARIN KAYI ARETNN RES ERTURUL GAZNN 3 OLUNDAN BRSDR ( GNDZ ALP, SAVCI & OSMAN ).RVAYETLERE GRE DAHA O DOMADAN NCE BABASI ERTURUL GAZYE MANEN BLDRLMT, BABASININ HOCASI & MRD T BURNU (ESKEHR YAKINLARINDA T BURNU KY) AH TEKKES EYH EYH EDEBAL (AYAN=AH) HZ.N KENDSNE REHBER EDND, ONUN MANEV TERBYES LE ARET RES OLDU, EYH EDEBAL OSMANLI MPARATORLUUNUN MANEVYAT GNE, MANEV KURUCUSU & MMARIDIR.TE MUHTEEM BR MPARATORLUUN TEMELN ATAN CENGAVERLER SULTANI OSMAN BEY.EYH EDEBALNN KIZI MALHUN

94

HATUN LE EVLENEREK SOYU SNSLEY- NAKBENDYE DAYANIR YAN EVLAD-I RESULDENDR, SEYYDDR, ANNE TARAFINDAN OSMANLILARIN SOYU PEYGAMBER EFENDMZE KADAR DAYANIR.OSMAN BEY OLMASAYDI AVRUPA TARHNN ANLAMI & HEYECANI OLMAZDI.O OLMASAYDI SLAM BU KADAR (ALLAHIN ZNYLE) BALKANLARA KADAR GEN OLMAZDI.ONDAN BZE BR ZNCRN HALKALARI GB KOPMAMASI GEREKEN MRASI TRKYE CUMHURYETNE BIRAKTI. NALLAH, TEK ALLAH-U TEALA, TEK BAYRAK, TEK VATAN, TEK MLLET & TEK MLLET OLARAK KIYAMETE KADAR DEVAM EDER.. 2. SULT./ ORHAN BEY ( 1326 1366 ) BOURSA / BURSA / PRUSAS FATH UZUN BOYLU, GEN OMUZLU, ATIK KALI, YUVARLAK YZL, PEMBE BEYAZ TENL, TOP SAKALLI, KULAINDA SYAH BR BEN VARDI BURSA UZUN SREN KUATMADAN SONRA 23 YIL (16 Nisan 1326) FDYE DEYEREK EHR KANSIZ TESLM ALINIR.EHRN ANAHTARINI ORHAN BEYE KALE KOMUTANI EVRENOS TESLM EDEREK & ODA MSLMAN OLUP EVRENOS PAA OLARAK OSMANLILARDA U BEY OLUR. (U BEYL BZANS MP. SINIRLARINA YAKIN OLAN YERLER !) ORHANGAZ BURSAYI ALDIKTAN SONRA ESK BURSA KALE DUVARLARI DIINA YERLEM ALANLARI YAPTIRDI.OK UZUN BR ARI YAPTIRIP & BU ARIYA BALI HANLAR YAPTIRDI, ORHAN CAMSN YAPTIRDI & BURSADA LK OSMANLI SKKES BASTIRILDI.MEVLUT / VESLETN NECAT YAZARI SLEYMAN ELEB ZAMANI ( 1351 1422 ) HAMD- KAYSER / SOMUNCU BABA DNEM ( 1330 1412 ) MOLLA FENAR (1350 1431) DNEM / AI 3. SULT./ 1. MURAD HDAVENDGAR ( 1366 1389 ) KOSOVA FATH R YAPILI, ORTA BOYLU, BEYAZ TENL, MAV KURUN EHLA GZL, R DL, KESKN BAKILI, KO BURUNLU, UZUN ENEL, UZUN BOYUNLU, AIK KUMRAL SEYREK SAKALLI ANNES YAR HSAR TEKFURUNUN KIZI HOLOFERA / HOLFRA / NLFER HATUNDUR.1326 YILINDA STTE DODU. EMR SULTAN BUHAR HZ. (1368 1430 ) ZAMANI / AI MEVLD / VESLETN NECAT YAZARI SLEYMAN ELEB ZAMANI ( 1351 1422 ) HAMD- KAYSER / SOMUNCU BABA DNEM / AI ( 1330 1412 ) MOLLA FENAR (1350 1431) DNEM / AI

95

4. SULT./ YILDIRIM BAYEZD 1. ( 1389 1402 ) UZUN BOYLU, BRAZ TOPLUCA, ATIK KALI, KORKUTUCU BAKILI, BEYAZ YZL, R SYAH GZL, GERDANI DZGN, R KO BURUNLU, GR BIYIKLI, SERT & KUVVETL SES TONLU, YUVARLAK ENEL, AIK RENK SAKALLI EMR SULTAN BUHAR HZ. (1368 1430 ) ZAMANI / AI MEVLD / VESLETN NECAT YAZARI SLEYMAN ELEB ZAMANI ( 1351 1422 ) HAMD- KAYSER / SOMUNCU BABA DNEM ( 1330 1412 ) MOLLA FENAR (1350 1431) DNEM / AI 5. SULT./ ELEB MEHMED 1. ( 1413 1421 ) Fetret devrinden sonra yeniden silkini & dirili MEVLD / VESLETN NECAT YAZARI SLEYMAN ELEB ZAMANI ( 1351 1422 ) EMR SULTAN BUHAR HZ. (1368 1430 ) ZAMANI MOLLA FENAR (1350 1431) DNEM / AI 6. SULT./ 2. MURAD ( 1421 1444 + 1446 - 1451 ) MEVLD / VESLETN NECAT YAZARI SLEYMAN ELEB ZAMANI ( 1351 1422 ) EMR SULTAN BUHAR HZ. (1368 1430 ) ZAMANI MOLLA FENAR (1350 1431) DNEM 7. SULT./ FATH SULTAN MEHMED 2. ( 1444 1446 + 1451 1481) 8.SULT./ 2. BAYEZD ( 1481 1512 ) (ENGZSYON ERAT MAHKEMELER SPANYADAN YAHUD & MSLMANLARI SPANYADAN ATAR 1492.O DNEMN SULTANI BAYEZD 2. BYK BR HOGR LE YAHUD SPANYOLCASI OLAN LADNO DLN KONUAN SEFERAT YAHUDLERN ST. ORTAKY & BURSADA TOPHANE ALTINDAK ARAPKR SK. / YAHUDLKE YERLETRR. THE GERUSH (KOVULMU) / THE ETSAHAYM SYNAGOGE / THE MAYOR SYNAGOGE (MAYORKA ADASINDAN GELENLER) 16. YY. BALARINDA 29.SULT./ 2. SELM (1566 1574) YAPTIRMITIR. SPANYADAN ERAT - ENGZSYON MAHKEMES TM MSLMAN & MUSEVLER SPANYADAN KOVMULARDIR.O DNEM HBR AVRUPA LKES MUSEV CEMAATN ALMADIINDAN DNEMN HOGRL BYK MPARATORLUU OSMANLILAR 500 YIL NCE 29.SULT./ 2. SELM ( 1566 1574 ) ZAMANI GMEN OLARAK STANBULA & BURSAYA MDK ARAPKR SOKAINA SEFARAT YAHUDLERN ALMILARDIR (BUNLARIN DL LADNO DL OLUP YAHUD SPANYOLCASIDIR).AVRUPADAN ILGIN KAPTAN CHRISTOPER COLUMBUS SULTAN 2. SELMN HUZURUNA IKIP SULTANIM BANA SPONSOR OLUP, GEMLER VERRSENZ OSMANLI ADINA YEN KEFLERE IKACAIM.SULTAN SELM ILGIN KAPTANA BAKAR

96

BAKAR & GVENEMEDNDEN NEMSEMEYP STEKLERN GERYE EVRR.(GRYORSUNUZ TARHTE BR ANI DETRMEK HAYATIN AKIINI DETRMEKTR.O DNEM SULTAN 2. SELM AYET KAPTAN CHRISTOPER COLUMBUSU GER EVRMEM OLSA D BUGN AMERKANIN KEF OSMANLILARA NAL OLACAKTI ! OK YAZIK.) U AN ARAPKR SOKAINDA 3 ADET SNAGOG OLUP 1 TANES BADETE AIKTIR. (FTADE HZ. (1490 1580) DNEM KK KIYAMET 1509 STANBUL DEPREM CHRISTOPHER COLOMBUS & LEONARDO DA VINCI DNEM 9. SULT./ YAVUZ SULTAN SELM ( 1512 1520 ) FTADE HZ. (1490 1580) DNEM HALFELK / HLAFET ABBAS SOYUNDAN OSMANLI SOYUNA GET.1517DE KUTSAL EMANETLER OSMANLININ ELNE GEMTR. 74. SLAM HALFES CHRISTOPHER COLOMBUS & LEONARDO DA VINCI DNEM SIRTINDA IKAN ASLAN PENES / SRPENE DENLEN IBAN YZNDEN HEKMLER DNLEMEYP HAMAMDA SIKTIRIP 50 YAINDA VEFAT ETT. 10.SULT./ KANUN SULTAN SLEYMAN 1. ( 1520 1566 ) 75. HALFE FTADE HZ. (1490 1580) DNEM KIYAMET- SURA (1520) 11.SULT./ 2. SELM ( 1566 1574 ) (VALDES ROXALAN D YAN YAHUD DNMES ORTODOKS PAPAZIN KIZI HRREM SULTAN HASEKDR.)76.HALFE MMAR SNAN DNEM FTADE HZ. (1490 1580) DNEM 12.SULT./ 3. MURAD ( 1574 1595 ) 77.HALFE FTADE HZ. (1490 1580) DNEM 13.SULT./ 3. MEHMED ( 1595 1603 ) 78. HALFE 14.SULT./ 1. AHMED ( 1603 1617 ) 79. HALFE 14 YAINDA TAHTA GET, 28 YAINDA VEFAT ETT. 15.SULT./ 1. MUSTAFA ( 1617 1618 + 1622 1623 ) 80.HALFE 16.SULT./ GEN OSMAN 2. ( 1618 1622 ) 81. HALFE 17.SULT./ 4. MURAD ( 1623 1640 ) 82. HALFE 18.SULT./ BRAHM ( 1640 1648 ) 83.HALFE 19.SULT./ 4. MAHMUD ( 1648 1687 ) SMAL HAKKI BURSEV (1653 1725) DNEM 20.SULT./ 2. SLEYMAN ( 1687 1691 ) SMAL HAKKI BURSEV (1653 1725) DNEM 21.SULT./ 2. AHMED ( 1691 1695 ) SMAL HAKKI BURSEV (1653 1725) DNEM

97

22.SULT./ 2. MUSTAFA ( 1695 1703 ) SMAL HAKKI BURSEV (1653 1725) DNEM 23.SULT./ 3. AHMED ( 1703 1730 ) SMAL HAKKI BURSEV (1653 1725) DNEM 24.SULT./ 1. MAHMUD ( 1730 1754 ) 25.SULT./ 3. OSMAN ( 1754 1757 ) 26.SULT./ 3. MUSTAFA ( 1757 1774 ) 27.SULT./ 1. ABDLHAMD ( 1774 1789 ) 28.SULT./ 3. SELM ( 1789 1807 ) 29.SULT./ 4. MUSTAFA ( 1807 1808 ) 30.SULT./ 2. MAHMUD ( 1808 1839 ) YENER OCAI & MEHTERAN KAPATILDI. AHMED VEFK PAA DNEM 31.SULT./ ABDLMECD ( 1839 1861 ) 1855 DEPREM / KK KIYAMET ZAMANI 32.SULT./ ABDLAZZ ( 1861 1876 ) 1855 DEPREM / KK KIYAMET ZAMANI R YAPILI, UZUN BOYLU, KUMRAL TENL, ELA GZL, SYAH KISA SAKALLI, SADE GYML, GSTERTEN HOLANMAYAN 1830DA STANBULDA DODU 30.SULTAN 2. MAHMUT LE PERTEVNIAL VALDE SULTAN OLUDUR, 1855 DEPREMLERNDEN SONRA TM ESERLER YENDEN ORJNALLERNE SADIK KALARAK RESTORE EDLD, SVEY KANALI HZMETE GRD, HCAZ / ARK / ORENT EXPRES (STANBUL SOFA PARS) LETMEYE AILDI (1873), METROKARAKY BEYOLU TNNEL AILDI, GALATA KPRS HZMETE GRD, TANZMAT DEVR 33.SULT./ 5. MURAD ( 1876 ) 34.SULT./ 2. ABDLHAMD ( 1876 1909 ) 35.SULT./ 5. MEHMED READ ( 1909 1918 ) ARAPA & FRANSIZCAYI MKEMMEL BR EKLDE REND.UZUN EHZADELK DNEM HEP OKUMAKLA GET.1890 SENESNDE TTHAT & TERAKK CEMYET, 1909 YILINDA SULTAN ABDULHAMD HANI TAHTTAN NDRD & MEHMET READ HANI GERD.O DNEM ARNAVUTLUKTA SYAN HAREKETLER BALADI.OSMANLI ORDULARI KARADA BULGARSTAN, YUNANSTAN & SIRBSTAN KARISINDA BOZGUNA URADILAR.30 MAYIS 1913E KADAR DEVAM EDEN SAVA SONUNDA OSMANLI DEVLET YEN PAZAR LDYA, RODOS, 12 ADA, GRT, ARNAVUTLUK, EPR & TRAKYAYI KAYBETT.EDRNE BALKAN DEVLETLERNN ELNE GETYSEDE SONRADAN ALINDI.SON FACALARLA AFRKA KITASI LE LKS KESLRKEN AVRUPADA OK KK TOPRAIMIZ

98

KALDI.SULTAN MEHMED READ STEMESE DE ALMANYA SAFINDA 1. DNYA SAVAINA GRLD ( 11 KASIM 1914 ). 4 SENE SREN SAVA SONUNDA OSMANLI MPARATORLUU YAMA EDLD. 550.000 EHT, DERLER YARALI & KAYIP OLMAK ZERE 1.000.000UN ZERNDEYD.SULTAN MEHMED READ LKENN NDE BULUNDUU DURUMUN SIKINTISI ERSNDE 3 TEMMUZ 1918DE VEFAT ETT.TRBES KEND TARAFINDAN HAZIRLANMI OLAN EYPE DEFNEDLD. 36.SULT./ 6. MEHMED / VAHDEDDN ( 1918 1922 ) SON OSMANLI PADAHI 1. ABDLMECD HANIN OULLARININ EN KDR.ANNES GLSTU SULTANDIR.2 UBAT 1861 TARHNDE DODU.OK KKKEN ANNES & BABASINI KAYBETT. AABEY 2. ABDLHAMD HAN TARAFINDAN BYTLP HMAYE EDLD.4 TEMMUZ 1918DE AABEY SULTAN READIN VEFAT ETT GN PADAH OLDU.TAHTA IKTIINDA ORDU & DONANMAYA YAZILI BR EMR GNDEREREK BAKOMUTANLII ZERNE ALDIINI BLDRD.ENVER PAANIN BAKUMANDAN VEKL NVANINI BAKUMANDANLIK KURMAY BAKANI EKLNE EVRD.ANCAK BU SIRALARDA 1. DNYA SAVAININ KORKUN SONULARI ALINMAK ZEREYD.30 EKM 1918DE MONDROS MTAREKES MZA EDLEREK 1. DNYA SAVAI SONA ERD. 16 MART 1920DE STANBUL TLAF DEVLETLER TARAFINDAN GAL EDLD.YUNANLILAR ZMRRE, TANYANLAR GNEYBATI, FRANSIZLARDA GNEY ANADOLUYA GRDLER.SULTAN VAHDEDDN HAN 11 MAYIS 1920DE DMANLARIN HAZIRLADII & ANADOLUNUN GALN EREN SEVR ANTLAMASINI BTN BASKILARA RAMEN MZALAMADI.OSMANLI ORDUSU TAMAMEN DAILDI.SULTAN VAHDEDDN BUNDAN SONRA ANADOLUDAK MCADELEY GZDEN UZAK TUTMAK N TRL SYAS GAYRETLER NE GRD FAKAT NGLZLERDE TRK BRLN PARALAMAK N PADAH ALEYHNE ALIMAKTAN GER KALMADILAR, KAMPANYA BALADILAR.ARZULARI PADAHI MLLETN GZNDEN DRMEKT.STANBULDAK ISRARLI NGLZ GAL KUVVETLER 17 KASIM 1922 CUMA GN SULTAN READI BASKI & SLAH ZORUYLA DOLMABAHE SARAYINDAN MOTORLA ALARAK MALAYA SAVA GEMSNE GTRLD, BU GEM SON OSMANLI PADAHINA NGLZLERN TRK AYDINLARINI SRDKLER MALTA ADASINA GTRD.SULTAN VAHDEDDN HAN SIKINTI ERSNDE GEEN BR SRGN HAYATINDAN SONRA 16 MAYIS 1926DA TALYADA VEFAT ETT.CENAZES AMA / SURYEYE

99

GETRLEREK SULTAN SELM CAM KABRSTANINA DEFNEDLD. MEZARI TRKYE DIINDA OLAN TEK PADAH 2 UBAT 1861 STANBULDA DODU, 31.SULTAN ABDLMECD LE GLT KADI EFEND OLUDUR.MEZARI TRKYEDE OLMAYAN TEK PADAH 6 AYLIKKEN BABASI, 4 YAINDA ANNES LEN, AABEY 34.SULTAN 2. ABDLHAMD LGLEND. SON HALFE ABDLMECD EFEND ( 1868 1944 ) 29 MAYIS 1968DE STANBULDA DODU.BABASI SULTAN ABDULAZZ, ANNES HAYRANIDL KADINDIR.BABASININ LM ZERNE (1876) 2. MERUTYETN LANINA KADAR (1908) SARAYDA KAPALI BR HAYAT YAADI.BU DNEMDE YABANCI DL REND.4 TEMMUZ 1918DE AMCASININ OLU MEHMET VAHDEDDN TAHTA IKINCA VELAHT LAN EDLD. 1. DNYA SAVAINDAN SONRA TRK TOPRAKLARI GAL EDLNCE KUVAY- MLLYE LEHNDE BEYANLARDA BULUNDU.BR ARA ANKARAYA GTMES SZ KONUSU OLUNCA NGLZLER ABDULMECD EFENDY GZ HAPSNE ALDILAR. 1 KASIM 1922DEK BR KARARLA T.B.M.M. SALTANATI KALDIRINDA VELAHTLIK SIFATI KALMADI.19 KASIM 1922DE HALFELE SELD DAHA SONRA 29 EKM 1923DE CUMHURYETN LANI & 3 MART 1924 TARHNDE HALFELN KALDIRIMASI ZERNE OSMANLI HANEDANLARINDAN OLANLARIN YURT DIINA IKARILMASI N HAKKINDA KARAR ALINDI.BUNUN ZERNE HANIMI, KIZLARI, DOKTORU LE BERABER ATALCADAN TRENE BNDRLEREK SVREYE GNDERLD.EKM 1924DE FRANSA NCE GTT.KENDN BADETE VERP SAKN BR HAYAT YAADI.23 AUSTOS 1944TE PARSTE VEFAT ETT.NAAININ TRKYEYE GETRLMES N YAPILAN BAVURULARDAN BR SONU ALINAMADI.10 YIL BEKLETLD PARS CAMNDEN ALINARAK MEDNEDEK CENNET-L BAK KABRSTANINA (1954) DEFNEDLD. BZANS MPARATORLARI ( 1204 1461 ) TRABZON 1. ALEXUS ( 1204 1222 ) 1. ANDRONCUS ( 1222 1235 ) 1. IOANNES ( 1235 1238 ) I. DAVD ( 1238 1240 ) 2. IOANNES ( 1240 1266 ) 1. GEORGOS ( 1266 1280 ) 2. ANDRONCUS ( 1280 1297 ) 2. ALEXUS ( 1297 1330 ) 3. ANDRONCUS ( 1330 1332 )

100

1. 1. 3. 1. 3. 1. 4. 4. 2.

BASLUS ( 1332 1340 ) IRENE ( 1340 1342 ) IOANNES ( 1342 1344 ) MHAL ( 1344 1349 ) ALEXUS ( 1349 1390 ) MANUEL ( 1390 1417 ) ALEXUS ( 1417 1429 ) IOANNES ( 1429 1458 ) DAVD ( 1458 1461 )

BURSADA YAAMI OLAN EVLYALAR 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) HAMD- KAYSER / SOMUNCU BABA ( 1330 1412 ) SLEYMAN ELEB ( 1351 1422 ) MOLLA FENAR ( 1350 1431 ) ZEYNYYE TARKATI EMRSULTAN HZ. ( 1368 1430 ) NAKBENDYE TARKATININ NURBAHYE KOLU MEHMED MUHYDDN FTADE HZ. ( 1490 1580 ) CELVETYE TARKATI AZZ MAHMUD HDAY HZ. ( 1541 1628 ) SMAL HAKKI BURSEV ( 1653 1725 ) VEYSEL KARAN ( - 657)

KAYA ALP MEZAR AHLATDA ERTURUL GAZ MEZARI STDE OSMANGAZ MEZARI BURSADA

101

102

103

1.SULT./ 1. OSMAN BEY / OSMAN GAZ ( 1257 1326 )

OSMANLILAR / YCE OSMANLI DEVLET / DEVLET- ALYYE / DEVLET- ALYYE- OSMANYYE HAYAL LE EDLEMYECEK EKLDE ADINI KK BR BEYLKTEN MPARATORLUA TAIMITIR.

O TM AVRUPA & DNYA TARHNN KLT TAIDIR, O OLMADAN AVRUPA & DNYA TARH OLAMAZ, BLNEMEZ.O SELUKLU DEVLETNN ESAS MRASISI.UZUN OSMANLI TARHNDEK SZN BAIDIR.O OSMANLI TARHNDE VAR OLUUN AKLIDIR, BU SZN BAINA NE TANRIA KYBELE / ARTIMU / ARTEMS / DANA, NE BITHYNIA / PRUSA / BOURSA / BURSASI & ROMANIN PAGAN TANRILARI, NE DE HELEN TANRIALARI DRENEBLR. OUZLARIN KAYI ARETNN RES ERTURUL GAZNN 3 OLUNDAN BRSDR ( GNDZ ALP, SAVCI & OSMAN ).RVAYETLERE GRE DAHA O DOMADAN NCE BABASI ERTURUL GAZYE MANEN BLDRLMT, BABASININ HOCASI & MRD T BURNU AH TEKKES EYH EYH EDEBAL HZ.N KENDSNE REHBER EDND, (AYAN=AH) EYH EDEBALNN KIZI MALHUN HATUN LE EVLENEREK SOYU SNSLEY- NAKBENDYE DAYANIR YAN EVLAD-I RESULDENDR, SEYYDDR, ANNE TARAFINDAN OSMANLILARIN SOYU PEYGAMBER EFENDMZE KADAR DAYANIR.

104

ONUN MANEV TERBYES LE ARET RES OLDU, EYH EDEBAL OSMANLI MPARATORLUUNUN MANEVYAT GNE, MANEV KURUCUSU & MMARIDIR.TE MUHTEEM BR MPARATORLUUN TEMELN ATAN CENGAVERLER SULTANI OSMAN BEY.EYH EDEBAL SOYU SNSLEY- NAKBENDYE DAYANIR YAN EVLAD-I RESULDENDR, SEYYDDR.OSMAN BEY OLMASAYDI AVRUPA TARHNN ANLAMI & HEYECANI OLMAZDI.O OLMASAYDI SLAM BU KADAR (ALLAHIN ZNYLE) BALKANLARA KADAR GEN OLMAZDI.ONDAN BZE BR ZNCRN HALKALARI GB KOPMAMASI GEREKEN MRASI TRKYE CUMHURYETNE BIRAKTI. OSMANLILAR ( 1299 1922 ) OUZ HAN ( M.. 173 ) SLEYMAN AH ( - 1188 ) ERTURUL GAZNN BABASI SUNGUR TEKN & GNDODU ERTURUL GAZNN AABEYLER DNDAR ( - 1298 ) ERTURUL GAZNN KARDE ERTURUL GAZ ( 1188 1281 )

Osman Bey,Osman Gazi ya da I. Osman El Gazi, (Osmanl Trkesi: , Osman bin Erturul) (d.1257,St/Anadolu Seluklu Devleti .1326,St/Osmanl mparatorluu).Osmanl Trkleri'nin lideri,Osmanl mparatorluunun & imparatorluuna hkmeden hanedanln kurucusudur.6 - 7 yzyl boyunca dnyann hakim glerinden biri olacak olan imparatorluk onun ismine dayandrlarak adlandrlm.

105

1299 ylnda Anadolu Seluklu Devletinin ubeyi olmaktan kp bamszln ilan etmitir.Mool istilalarndan kaan mslmanlarn beyliine snmas ile siyasi & askeri g artmtr.k dneminde olan antik roma imparatorluunun dou kolunun yerini zamanla Osmanl mparatorluu almtr. ( Byzans snrlarna yakn yerlerdeki beyliklere u beylii denir. ) Hayat 1257 ylnda St'te dodu. Bat Anadoluda St Ovas ile Domani Yaylasnda yaayan Kay Airetinin Beyi Erturul un olu olan Osman Gazi,1257 ylnda Stte domutur.15-16 yalarndan itibaren klc ile cengaver biri olarak tannan Osman Gazi gc ,cesurluu & yakkllyla nam salm bir yiit olarak tannmtr, Kara Osman Alperen / ovalye idi.Osman Gazi,19 yandayken eyhliini kalbinde tad Edebaliye misafir olduu bir gece, grd ryay sabah uyandnda Edebaliye anlatp tabir ettirmi & ryasnn anlamnn gelecekte hkmdar olacana iaret olduunu renmitir.Ayn rya sonucunda Edebalinin kz Malhatun ile evlenecei mjdelenen Osman Gazi, 19 yandayken Malhatun ile evlenmitir.Bu evlilikten 2 olu olmu,byne Seluk Alaeddin kne de Orhan adn vermitir.1281 ylnda babas Erturulu kaybeden Osman Gazi,babasnn vefatndan sonra Osman Kay Airetine Bey olmutur.Osman Gazinin ilk fethettii kale, negl yaknlarndaki Kulaca Hisardr.Daha sonra Karacahisarda fethettii yerler arasna ekleyen Osman Gazi,birok avatan galibiyet sonucuyla km & tm Anadoluda cengaverliiyle byk nam salmtr. Osman Gazinin varlndan rahatsz olan yzde dost ,ite dman Bilecik tekfuru, Yarhisar tekfurunun kz Holefera / Nilfer ile evlendirecei olunun dnne Osman Gaziyi de ararak ona pusu kurup ldrmeyi amalamtr.Fakat ,Osman Gazinin dostu olan Harmankayas tekfuru bu tuza Osman Gaziye haber vererek tuzaa dmemesini salamtr.Dne 2 katar kz yk hediye gnderen Osman Gazi,hediye kilimlerin altna kendi adamlarn saklam & bu hediyeler kaleye girer girmez cengaverler dn meydannda kllarn kuanarak harbe balamtr.Ayrca dne elerimiz diye gtrlenler de kadn kyafeti giydirilen cengaverler olarak harbe dahil olmulardr.Harp balaynca Osman Gazi eiyle birlikte atna binerek kamtr.Bilecii de fethettii topraklar arasna katan Osman Gazi ,fetihi oyun iinde oyun diye adlandrmtr.Harp sonunda Bilecik tekfuru ldrlm ,Yarhisar

106

tekfurunun kz olan gelin Holefera / Nilfer Hatun iseTrklerin eline geerek Osman Gazinin olu Orhan Beyle evlenmitir.1299 ylnda Osman Gazi,Anadolunun dier Trk hanedanlar arasnda istiklalini ilan ederek,Osmanl Devletini kurmutur. Bu tarihten sonra 27 yl daha yaayan & ;zmit, Adranos, Kestel, mral, Akhisar, Lefke, Tekfurpnar, Yenikale, Yankcahisar, Mudanya, Karamrsel, Bursa gibi blgeleride topraklarna katarak Osmanl Devletinin bymesine zemin hazrlayan Osman Gazi ,1326 ylnda vefat etmitir. Kulacahisar & Karacahisar' alnca Seluklu Sultan II. Gyaseddin Mesud, I. Osman' dllendirdi. 1299 ylnda negl' almas Osmanl Devleti'nin kuruluu olarak kabul edilir. 1302 ylnda, ilk kez Bizans mparatorluu ordusuyla Koyunhisar Sava yapld. Bu sava Osmanllar kazand. Yaplan savalardan sonra 1315 ylnda Bursa'y kuatt. Sava srasnda hastaland. 1324 ylnda, devlet ilerini olu I. Orhan'a brakt. Ancak padiahl fiilen devam etti. 1326 ylnda nikris / gut hastal yznden, hayatn kaybetti. Beylik Topraklar Osman Gazi, babas Erturul Gazi'den yaklak 4.800 km olarak devrald Osmanl topran oluna 16.000 km olarak devretmitir. Yenilikler lk Osmanl Paras 1324'de basld. Bu para bakrdan oluuyordu. Ad ake / sikkesi idi.
OSMAN BEYN RYASI : GECENN GE VAKTNDE T BURNU AH TEKKES EYH EDEBALNN TEKKESNDE MSAFR OLAN KARA OSMAN / OSMANCIK GECENN GECNDE STRAHATNDE KEN RYASINDA BYK BR MUTUNUN LK ARETN VZYONDA / DNDE GRMEYE BALADI; EYH EDEBALNN KOYNUNDAN BR HLAL IKIP BYD & DOLUNAY OLDU & KARAOSMAN / OSMANCIKA GREREK KAYBOLDU.ARDINDAN GSNDEN BYK BR MEE / INAR / PLATANUS AACI IKTI, GTTKE BYYEREK YELLEND, DALLARI UZADIKA UZAYIP 3 KITAYA ASYA / ANATOLIA, AVRUPA & AFRKA YAYILDI.TIPKI ULUDA YOLUNDA NKAYA KYNDEK TARH NKAYA INARI GB.TE O AA OSMANLININ GEREK RUHU.OSMANLI MPARATORLUU KKLERNDEN ALDII Z SUYU ALIP DALLARINDA TAIDI. OSMANLI RUHUNU TAIYAN BU AATA ULUDAIN TOPRAK ALTINDAN AKAN KARLARIN Z SUYU LE BESLENP KKLERNDEN ALDII GC DALLARINA TAIDI.

107

OLYMPIUM / PRUSIA / PRUSA / BURSA ( SM BTHYNIA KRALI 2. PRUSIASTAN GELME )

PRUSSIA HKAYES ROMALILARA YENLEN KARTACA KRALI HANNBAL FLLER & ORDUSU LE ALPLER AIP ANATOLIAYA VARIP, BITHYNIAYA SIINIR AMA BITHYNIA KRALI PRUSIAS 2.DEN DE EKNR. BITHYNIA KRALI PRUSIAS ONLARI Y KARILAR.KRAL HANNBAL DA FLLER & ORDUSU LE KALE EHRN YAPIP, SMN DE KRAL PRUSIAS 2.YE ZAFETEN PRUSIA KOYAR & BITHYNIALILARA HEDYE EDER. BITHYNIA ( .. 228 149 ) KRAL HANNBALIN MEZARI YALOVA YAKINI GEBZEDE OLUP ASKER BLGENN NDEDR. NCE, BEBRYEYA (M.. 5-3 YY. IONLARI, SONRA BITHYNIA (M.. 8. YY. TRAKLAR TRAKYADAN GELDLER) M.. 1200 YILLARINDA ANATOLIADA HKM SREN HTT DEVLETN TRAKYADAN ALINAN GLERDEN DOLAYI YIKILMASI LE ORTAYA IKAN OTORTE BOLUUNDAN PRUSIA & EVRES BALKANLARDAN ANADOLUYA GREN BITYN & TYNIN GB AKRABA TOPLULUKLARININ STLASINA URAMILAR & MARMARA DENZNN GNEYNE YERLEMLERD.DAHA SONRA BU AKRABA TOPLULUKLAR KIZ ALIP VERMLER.SONRA BRLEEREK BITHYNIA KRALLIINI KURMULARDIR.GNEY SINIRI BUGNK MUSTAFA KEMAL PAA LES YAKINLARINDAN BALAYAN KUZEYDE SE MARMARA & KARADENZ KIYILARINA KADAR UZAYAN BLGEDE ANTK ADA BITHYNIA ADI VERLMTR. ANTK AIN 2 NEML BLGESNDE TOPRAKLARI BULUNAN PRUSIA & EVRES SADECE KUZEYDEN DEL, GNEYDENDE STLALARA URAMI, BU STLALAR SONUCUNDA GNEYDE OK SAYIDA KOLON KENTLER KURULMUTUR. M.. 5 3 YY. ARASINDA OUNLUKTA ION EHRLER TARAFINDAN KURULAN BU KENTLER BLGEDE MEVCUT BR ANTK KENTN & GNMZ MODERN EHRLERNN TEMELN OLUTURMUTUR.BU ANTK KENTLERN EN NEMLLER NIKAIAE / ANTIGONIA (M.S. 323) / ZNK, KOS / GEMLK, APAMEIA / MUDANYA, MLETEPOLS / M.K. PAA, APOLLONIA / GLYAZIDIR.

108

HELENSTK DNEMDE KURULAN & GNMZDE HSAR ERSNDE KALAN ANTK KENT, YEN KENT DOKUSU ALTINDA BULUNMAKTADIR.YAKIN TARHLERDE SE 3. DERECE ARKEOLOJK ST ALANI LAN EDLEREK DENETM ALTINA ALINMITIR.ANCAK HSAR ERSNDE YAPILAN KAZILARDA ELE GEEN ESERLER ANTK PRUSIA KENTNN HELENSTK DNEMDEN NCE DE VARLIINI GSTERMEKTEDR. M.. 8. YY.DA TRAKYA DA YAAYAN BITHYNLER KUZEY BATI ANADOLUYA G EDERLER.NCELER BEBRYEYA OLARAK BLNEN BU BLGE BITHYNIA ADINI ALIR.BITHYNIALILAR M.. 546 DA LDYALILARIN HAKMYETNE GRDLER.DAHA SONRA DA PERS ORDULARININ STLASI LE BITHYNIA KRALLII PERS DARES ALTINA GRD.LDYALILAR (M.. 700 546). M.. 4. YY.DA TEKRAR BAIMSIZLIKLARINA KAVUTULAR. DEADALSESN TORUNU BASIN OLU ZP-POETS SKENDERN ORDULARININ STLASINDAN KURTULARAK BITHYNIA KRALLIINI LAN ETT.M.. 4. YY. BALARINDA LYSIMAKHOS ANTIGONIES MALUP EDEREK ANTIGONIA / ZNK ALDI.EHRN ADINI DA NIKAIA OLARAK DETRD. ZIPOITES M.. 278DE LNCE YERNE OLU NIKOMEDES (M.. 279 250) GET. KARIIKLIK SONUCU NIKOMEDES ZMT KRFEZ KIYISINDAK NIKOMEDIA / ZMT ADINDA BYK BR EHR KURDU.NIKAIA / ZNK, LE OLAN SRTMELERDEN SONRA KK OLU PRUSIAS M.. 260 YILINDA TAHTA GET. M.. 185 YILINDA LEN PRUSIAS 1.N YERNE PRUSSIAS 2. GET.ANTK KAYNAKLAR BURSANIN KURUCUSU OLARAK PRUSIAS 2.Y GSTERMEKTEDR. LK KURULAN EHR GNMZDEK HSAR NDE YER ALIR & KISA ZAMANDA GELR.BITHYNIA KRALLII LE BERGAMA KRALLII ARASINDAK SAVALAR NETCESNDE ZAYIFLAYAN KRALLIK ROMA MPARATORLUUNUN ETKSNDE KALIR.M.. 149 YILINDA PRUSSIAS 2.NN YERNE OLU NIKOMEDES 2. TAHTA GEER.BU TARHLERDE BITHYNIANIN EN NEML EHRLER KALCHEDONIA / KADIKY, NIKOMEDIA / ZMT, NIKAIA / ZNK, CIOS / GEMLK, APAMEIA / MUDANYA, ANTIOCHEIA / YALOVA & PRUSA / BURSA D. M.. 94 YILINDA NIKOMEDES 3. TAHTA GET.BR ARA TAHTTAN UZAKLAARAK ROMAYA KAAN NIKOMEDES 3. M.. 85DE TEKRAR KRALLIK OLDU.BU KRALLIK

109

M.. 74TE TEKRAR ROMA VARLIINI DEVAM ETTRD.

MPARATORLUU

EHR

OLARAK

BITHYNIA KRALI NIKOMEDES 4N OLU PONTUS KRALI LE BRL YAPAR.PONTUSLUIAR, NIKOMEDIA / ZMT, NIKAIA / ZNK PRUSA ADI OLYMPIUM ADINI ALAN BURSAYI M.. 73TE TESLM ALDI.DONANMADA CIUS / GEMLK APAMEIA MYRLEIA / MUDANYAYI ELE GERD.DAHA SONRA ROMA ORDULARI BITHYNIA & PONTUSU KEND TOPRAKLARINA BALADI.M.. 62 YILINDA GN. POMPEIUS MAGNUS BU BLGEDE ROMA MPARATORLUUNUN BRLN SALADI. M.S. 62 113DE MP. TRAYANUS NKOMEDIA / ZMT PRUSA / BURSA PYTNIA / EKRGEDE MAR FAALYETLERNDE BULUNDU. M.S. 123DE MP. HADRIANUS (EDRNEY KURDU) PRUSA / BURSA & NIKAIA / ZNK ONARTTI.265TE GOTLAR BU BLGEY TAHRP ETT. BURSA DA DAHL 33 KENT KYZIKOSA BALANDI.BZANS MP. CONSTANTINUS M.S. 325 YILINDA NIKAIA / ZNKTE 1. GENEL KONSL TOPLADI. M.S. 395 YILINDA MP. THEODOSYUSUN LM LE DOU ARKADIUSA BATIDA HONORIUSA BALANDI. ROMA DEVRNN ZLERN EKRGEDE HSAR NDE, MURADYE & HAMZABEYDEK KAZILARDA IKAN HEYKEL, BA & MEZAR TAINDA GRMEK MMKNDR. M.S. 395TEN SONRA NIKAIA / ZNK KENT PRUSA / BURSA YANINDA ETKNLN SRDRD. ARAP ORDULARI 8. YY. BALARINDA ZNK KUATTILAR. 787 YILINDA ZNKTE AYASOFYA DA IKONOKLAST DEVR LE LGL KONSL TOPLANTISI YAPILDI.SELUKLULAR 1081DE ZNK ZAPT ETT.1097DE HALI ORDULARI KENT KUATTI & KILI ASLAN EHR TERK ETT. BZANS MPARATORLUUNUN DAILMASI LE ZNKE SIINAN MP. 1261 YILINA KADAR VARLIINI KORUDU. 6 NSAN 1326 TARHNDE OSMANLI ORDULARI BURSAYI TESLM ALMASI LE BZANS DNEM KAPANDI. 5. & 6. YYLARDA HSAR SEMTNDE BR BZANS TEKFUR SARAYININ KURULDUU YAPILAN KAZILARDA ORTAYA IKAN MALZEMELERDEN ANLAILIR. SELUKLULARIN KAYI BOYU OYMAI 13. YY.DA ST & DOMAN BLGESNE YERLEMLERDR.ERTURUL BEYN LM LE BEYLE OSMAN BEY GEMTR.OSMAN BEYN BAARILI FETHLER NETCESNDE KESTEL, YENEHR, KOYUHSAR, KTE TEKFURLUU, LEFKE, MEKECE EVRELER 110

TRKLERN ELNE GEMTR.OSMANLI TRKLERNN BURSAYI ALMALARININ NEDEN SAKARYA HAVZASININ SUSURLUK HAVZASINA BALAYAN YAN YOL EBEKES ZERNDE OLMASI & ULUDA GB SUYU BOL & VERML BR OVANIN KENARINDA BULUNMASINDANDIR. OSMAN BEY BURSA YNNDE BLECK, YARHSAR, YENEHR; NEGL FETHETMTR.DAHA SONRA BURSANIN DIARI LE BAINI KESMEK ZERE 14. YY.DA KKRTL CVARINDA AKDEMR & ULUDA ETENDE BALANBEY KALELERN YAPTIRMITIR.TARH KAYNAKLAR BURSANIN FETHNN ATRANOS / ORHANELNN ALINMASINDAN SONRA OLDUUNU BELRTRLER.OSMAN BEY OLU ORHAN BEY BURSANIN FETH LE GREVLENDRMTR.UZUN BR KUATMADAN SONRA TEKFUR BURSAYI ORHAN BEYE TESLM ETM, PINARBAI KAPISINDAN EHRE GRLMTR.BURSA ALINMADAN NCE 1. SULT./ OSMANGAZ (1257 1326) OLU 2. SULT./ ORHANGAZ (1326 1366)YE YLE VASYET EDER OUL AYET BEN LRSEM BEN BOURSADAK OL GML GUBBENN ALTINA KOYASIN DYE VASYET EDER (SON, WHEN I DIE, LET ME BE LAID TO REST BENEATH THE SILVER DOME OF BOURSA / MEIN SOHN WEN ICH STERBE, BERGRAB MICH, UNTER DIESEN SILVER DOM.) BYLECE 6 NSAN 1326DA PRUSSIA / BOURSA / BURSA OSMANLILARIN KENT OLMUTUR.ORHAN BEY BURSAYI ALINCA OSMAN BEYN VASYET ZERNE TOPHANEDEK GM KMBET / GML KMBET / AYA ELIA MONASTERY / MANASTIRININ (MESHLER CHAPEL) YERNE RESTORASYON YAPARAK TRBESN YAPTIRIR.1855 DEPREMNDE / KK KIYAMET BURSADA HEREY YERLE BR OLUR.ULUCAMNN 20 KUBBESNDEN 17S YIKILIR.SADECE MHRAP STNEK KUBBE LE BATI KAPISINDAK KEDEK 2 KUBBE KALIR.1863 YILINDA DNEMN PADAHI 32.SULT./ ABDLAZIZ (1861 1876) ASLINA SADIK KALARAK YENDEN TM BURSAYI RESTORE ETTRR. TOPHANEDE MEVCUT TOPLARIN ARKASINDAK SAAT & YANGIN KULESNN SOLUNDAN ORDU EVNE KADAR OLAN KISIMDA ESK TEKFUR & BURSA SARAYI KALINTILARI VARDIR.YENDEN KAZI ALIMALARI BALATILMI OLUP GN YZNE IKARTILACAKTIR. BU BUNDAN SONRA MAR FAALYETLER BALAMITIR.ORHAN BEY 1330DA ZNK BZANS MP.U 3. ANDRONIKOSU YENEREK ALMITIR.(4. HALI SEFERNDE HALILAR KUDSE DORU LERLERKEN ALDIKLARI YERLERDE

111

KEND KRALLIKLARINI KURDULAR. 4. HALI SEFERNDE SE BZANSIN BAKENT KONSTANTNEY GAL ETTLER 13 NSAN 1204DE, KENT YAMALADILAR, NFUSUN YARISI LDRLD, BZANS / KONSTANTINOPOLISTEN KOVULAN BZANS HANEDANLII BR SRE MPARATORUN BAKENT OLARAK ZNK / NIKAIAYA ZORUNLU GETLER.SONRADAN YNE HALILAR KONSTANTNEDEN KOVULUP MPARATORLUK BA EHR TEKRAR KONSTANTNEYE TAINDI.) 1334 YILINDA BITHYLANIN ZAHRE ANBARI OLAN GEMLK, ARMUTLU & EVRES KARA TMURTA TARAFINDAN ALINMI, 1337DE DE ZMT ALINARAK ORHAN BEYN OLU SLEYMAN PAANIN (1357DE SLEYMAN PAA GELBOLU / BOLAYIRDA EHT OLMUTUR.SLEYMAN PAANIN & NAMIK KEMALN DE MEZARLARI BOLAYIRDADIR.) DARESNE VERLMTR.ORHAN BEYN FETHLERNN 2. DEVRES BALIKESRDEK KARAS BEYL OLMUTUR.

112

AZZ BURSA
Uzun, scak bir yazn mehtapl gecesinde, Seyrettim Kainat, Bursa penceresinde, n, Cin... uykuda, her yerde derin sukt, Bir tek alem gibiydi, sanki mlk & melekt, Ihlamur yapraklar fsldarken duydum, Bu derin sessizliin nabzn tutup saydm, Ayr bir alem buldum, renk renk iek ayor, stad 'Molla Fenari', ufka k sayor, En hakim bir noktadan ehre bakar 'Aydede' Bir yerde dua eder, Hazreti eyh 'ftade', Destur isteyip gezdim, dolatm her obay, ' kuzular'la buldum dervi 'Zkir Baba' y Erenler zikrediyor gibiydi meleklerle , Kainat aka gelmi, dnyor feleklerle, Yakalamtm sanki, birden lhti sesi, Ge km gibiydi 'Emir Sultan' trbesi, Canland hayalimde bir bir tarih & mzi, Ac ac baktlar, 'Osman' & 'Orhan Gazi' Hala at stndeydi 'Murad Hdavendigr', Bir elinde sanca, bir elinde kl var, 'Sancaktar Sultan' ise, bir seferden gelmi gibi, & mevlid okuyordu, sanki 'Sleyman elebi' Kimleri yceltmemi, bu ulvi bu yce Din, Sanki hala ykselir, byk veli 'emseddin' 'Tezveren Sultan' da geip vardm menzile, Bizden bir ey bekliyor, gibiydi her kafile, Himmet datyordu, hala 'Somuncu Baba' Sdrmak mmkn deil, grdm kitaba, Yz bin evliya varm, her biri bir vadide Her sabah buluurmu, hepsi 'Ulu Camii' de Saflarn arasnda, onlarla namaz klmak, Ne byk bahtiyarlk, her gn beraber olmak, Sabah ezanlaryla inliyor minareler, Coturur da ta, dalga dalga nameler, Allah Ekber'leri ayakta dinler ervh, Gaflette olan kii, ok ey kaybeder ki eyvh Her eye ramen Bursa, hala canl dipdiri nsan, nasl incitir bu Ulu Erenleri, Anlatmak kolay deil, tarih olmu Destan, Bursa bir ehir deil, BR VEL GLSTANI

MUSTAFA MALKO

113

3 GNLK BURSA TUR PROGRAMI RNE 1.GN : 09:00 BURSADAN DEPAR 09:40 700 YILLIK TARH NKAYA INARINA VARI 10:30 HAREKET 10:50 KARAGZ MZES & MEZARI 11:30 HAREKET & YRYEREK YOURTLU BAHEYE SLEYMAN ELEB TRBESNE VARI 12:00 ATATRK KK 12:30 13:45 LE YEME ( STEE GRE GDLECEK YER BELRLENR ) 14:30 ULUCAM 15:00 16:30 KOZAHAN & ARI SERBEST ZAMAN ALIVER 16:40 KENT MZES NOT: AKAM STEK ZERNE TARH 500 YILLIK ARAPKR SOKAINDA BALIK YEMEK. 2.GN : 09:00 BURSADAN DEPAR 09:50 10:30 ATATRK KK 10:45 13:00 MURADYE KOMPLEKS ( 17. YY. OSMANLI EV 15 DK., ULUUMAY OSMANLI KOSTMLER & TAKILARI MZES 40 DK., TRBELER; SULTAN 2. MURAD HAN, CEM SULTAN / ZZM TRBES 30. DK., 2. MURAD HAN CAM ) 13:00 14:00 LE YEME ( STEE GRE GDLECEK YER BELRLENR ) 14:20 YEL CAM & TRBES 15:00 15:45 YEL ARI ALIVER 16:00 17:00 EMRSULTAN TRBE & CAM, ZEK MREN KABRSTANI ( STEK ZERNE EMRSULTAN TRBE & CAM YERNE TOFA ANADOLU ARABALARI MZES HAMAM MZES & HNKAR KK & KAHVE MOLASI ) NOT: AKAM STEK ZERNE EKRGEDE HAMAM SEFASI.

114

3.GN : ZNK / NICEA 09:00 BURSADAN DEPAR / HAREKET 10:30 11:00 ZNKE VARI 11:00 11:30 ABDLVAHAP TRBES 11:30 12:45 LEFKE KAPISI ( OTOPARKA PARK EDYORUZ, YRYEREK YEL CAM, NLFER HATUN MARET (MZES) ) 12:45 13:45 LE YEME ( YRYEREK AYASOFYA YAKINLARINDA ) 13:45 14:15 AYASOFYA 14:20 14:50 YRYEK NC KADR USTAYA GR ( 2. MURAD HAMAMI KESNDE ) 15:00 15:50 ORHAN BEYN OLU BOLAYIR FATH SLEYMAN AH MEDRESES ( NDE 11 HCRE ODA VAR, NC BAYANLAR ) 15:50 16:20 KILI ASLAN CAD. ALIVER ( ZEYTN, ZEYTNYAI VS. ) 16:20 ARABAYA DN 16:30 ZNK ANTK ROMA TYATROSU (M.S 112 MP. TROYANUS & PROKONSL PLINUS YAPTIRMI. ) 16: 50 HAREKET 17:00 STANBUL ANTK ROMA KAPI ( KUZEY ORHANGAZ IKIINDA ) 17:20 HAREKET, SENATO SARAYI, GL KAPISI, ZNK SURLARI ( ARALA NLMEDEN YANINDAN GELECEK ) 17:40 KLTR TURUNUN BT NOT: STEK ZERNE AKAM YEME ZNK AMLIK RESTAURANT (BALIK) 17:40 19:00 BURSAYA VARI.
Adnan Mert 0.533.321 83 28 www.barantico.com.tr barantico@barantico.com.tr / adnanmert16@hotmail.com

115

BYZANS MPARATORLARI / ZNK NKAA

1. MP. / 1. THEODORUS LASCARIS ( 1204 1222 ) ( 13 Nisan 1204 ) 4. HALI SEFER, KENT ELE GET, YAMALANDI. ZNK / NKAADA ROMA MP. OLARAK TA GYD (1208). 2. MP. / 3. IOANNIS VATATZES ( 1222 1254 ) 3. MP. / 2. THEODORUS ( 1254 1258 ) 4. MP. / 4. IOANNIS ( 1258 1261 ) 5. MP. / 8. MICHAIL POLEOLOGOS ( 1261 1282 ) ( FRANSA KRALI 9. LOUISN KARDE ANJAU DK CHARLESN KOMUTA ETT HALI ORDUSU ARNAVUTLUKTA YENLD. ) 6. MP. / 2. ANDRANKOS ( 1282 1328 ) 7. MP. / 3. ANDRANKOS ( 1328 1341 ) ( 3.ANDRANKOS MALTEPE / PELEKANONDA BZANS ORDUSUNU OSMANLILAR BOZGUNA URATTI (1329), ZNK TESLM OLDU (1331). 8. MP. / 6. YANNIS KANTAKUZENOS ( 1341 ) ( 2. SULT. / ORHAN BEY ( 1326 1366 ) KANTAKUZENOSUN KIZI LE EVLEND (1346).) SIRP KRALI STEFAN DUSAN SIRP & BYZANS KRALI OLARAK 6. YANNIS KANTAKUZENOS ADIYLA BZANS TAHTINA IKTI. 9. MP. / 2. MANUEL ( - 1448 )

10. & SON MP. / 11. KONSTANTN PALALOGOS ( 1448 1453 ) ( 29 MAYIS 1453 PEREMBE GN 7.SULT. / FATH SULTAN MEHMED 2. ( 1444- 1446 + 1451 1481 ) 53 GN SRD, STANBUL FETH EDLD.MP. ARPIMADA LD, MEZARI BELL DEL.)

BZANS MPARATORLARI ( 1204 1461 ) TRABZON 1. ALEXUS ( 1204 1222 ) 1. ANDRONCUS ( 1222 1235 ) 1. IOANNES ( 1235 1238 ) I. DAVD ( 1238 1240 ) 2. IOANNES ( 1240 1266 ) 1. GEORGOS ( 1266 1280 ) 116

2. 2. 3. 1. 1. 3. 1. 3. 1. 4. 4. 2.

ANDRONCUS ( 1280 1297 ) ALEXUS ( 1297 1330 ) ANDRONCUS ( 1330 1332 ) BASLUS ( 1332 1340 ) IRENE ( 1340 1342 ) IOANNES ( 1342 1344 ) MHAL ( 1344 1349 ) ALEXUS ( 1349 1390 ) MANUEL ( 1390 1417 ) ALEXUS ( 1417 1429 ) IOANNES ( 1429 1458 ) DAVD ( 1458 1461 )

BITHYNIA KRALLII ( M.. 228 149 )

7.KRAL / DEADALSES ( ARTABANOS ) 8.KRAL / BASSAKES 9.KRAL / ZIP POETS ( M.. 400 278 ) 10.KRAL / 1. NIKOMEDES ( M.. 278 260 ) ( NKOMEDA / ZMT KURDU. ) 11.KRAL / 1. PRUSAS ( M.. 260 185 ) 12.KRAL / 2. PRUSAS ( M.. 185 149 ) ( OLYMPIUM / PRUSA / BURSAYI KURDU KARTACA KRALI HANNBAL ROMALILARA YENLP KATIKTAN SONRA BITHYNIAYA SIINDI, KRALLAR GB KARILANDI, ASKERLER & FLLER LE BRLKTE PRUSAYI KURUP KRAL 2. PRUSASA EHR ARMAAN ETT, MEZARI KOCAEL / GEBZEDE ASKERYE ALANI NDEDR.) 13.KRAL / 2. NKOMEDES ( M.. 149 94 ) ( BR ARA TAHTTAN UZAKLAIP ROMAYA KATI.) 14.KRAL / 3. NKOMEDES ( M.. 94 85 ) ( BU KRALLIK ROMA MP. EHR OLARAK VARLIINI DEVAM ETTRD (M.. 74) ) 15.KRAL / 4. NKOMEDES ( M.. 85 ) ( 4. NKOMEDESN OLU PONTUS KRALI LE BRL YAPTI, PONTUSLULAR PRUSA / BURSAYI TESLM ALDI.(M.. 73) GNR. POMPEIUS MAGNUS BITHYNIA & PONTUSU ROMA TOPRAKLARINA KATTI (M.. 62), MP. TRAJANUS (M.S. 62 113) NKOMEDA / ZMT & PRUSA / BURSADA MAR FAALYETLERNDE

117

BULUNDU.MP. HADRYANUS PRUSA / OLYMPUM / BURSA & ANTIGONIA / NIKEIA / ZNK ONARTTI (M.S. 123), GOTLAR BU BLGEY TAHRP ETTLER (M.S. 265), BERGAMA & BITHYNIA KRALLIKLARI ARASINDA YAPILAN SAVALARDA BITHYNIA ZAYIF DP, ROMANIN ETKSNDE KALDI.

118

119

2.SULT./ ORHAN BEY / ORHAN GAZ ( 1326 1366 )

BURSA, OSMANGAZ TARAFINDAN ABLUKA ALTINA ALINDI & BURSA OVASINA TRKMENLER YERLETRLD. 1305TE KARAS BALIKESR BEYL LK AVRUPA YAKASINA GEERLER.LK TRAKYA FATH ONLAR OLUR.UZUN SREN KUATMADAN SONRA 23 YIL (16 Nisan 1326) FDYE DEYEREK EHR KANSIZ TESLM ALINIR.EHRN ANAHTARINI ORHAN BEYE KALE KOMUTANI EVRENOS TESLM EDEREK & ODA MSLMAN OLUP EVRENOS PAA OLARAK OSMANLILARDA U BEY OLUR. (TEKFUR SATRAB / VAL ATRANOS DNEM, BZANS MP. 3. ANDRANIKOS PALAIOLOGOS DNEM, KALE KOMUTANI EVRENOS DNEM) MEVLD / VESLETN NECAT YAZARI SLEYMAN ELEB ZAMANI ( 1351 1422 ) HAMD- KAYSER / SOMUNCU BABA DNEM / AI ( 1330 1412 ) MOLLA FENAR (1350 1431) DNEM BOURSA / BURSA / PRUSAS FATH UZUN BOYLU, GEN OMUZLU, ATIK KALI, YUVARLAK YZL, PEMBE BEYAZ TENL, TOP SAKALLI, KULAINDA SYAH BR BEN VARDI Orhan Gazi (Osmanl Trkesi: () d. 1281 St . Mart 1362 Bursa). Osmanl Devletinin 2. padiahdr. 1326 ile 1362 yllar arasnda beylik yapmtr.

120

Osmanl Beylii'nin kurucusu Osman Bey & Malhun / Malhon Hatun'un oludur. Sarn, uzun boylu & mavi gzl, kulanda siyah bir beni olan, halk tarafndan ok sevilen, ulemaya saygl, merhametli bir hkmdar olarak tanmlanr. Sk sk halkn arasna kart, & dertlerini dinledii sylenir. Babas Osman Gazi'nin vefat zerine 1324'te bey olmutur. Bey olmadan yaam Osmanoullarnn en uzun mrls olan 1. Orhan Bey'in ocukluu & genlii bilinmemektedir. Osmanl tarihlerinde adnn ilk geisi 1298'de Nilfer Hatun (Yarhisar Tekfuru kz Holofira / Holefera) ile evlendirilmesi nedeniyle olmutur. 1300 de Kprhisar'in fethinde bulunmu & Karacahisar ubeylii verilmitir. Osman Bey olunu emir-i kebir (beylerbeyi) rtbesi ile kk beylik ordusuna komutan atam & bundan sonraki babasnn her asker eylemine katlmtr. Geleneksel anlatmlarda, Osman Bey'in lm ardndan yaplan toplantda Orhan'n kardei Seluk Aleddin Ali'ye beylik nerisinde bulunduu, ama onun kardei Orhan'n asker baarlarn hatrlatarak Orhan'in bey olmasn salad bildirilmektedir. Adna kesilen ilk Osmanl ake sikkesi Rebievvel 724 (ubat 1324) tarihi tamakta & Orhan'in en ge bu tarihte Bey olduuna kant salamaktadr.Osmanl'nn ilk tapu senedini Miladi 1301 ylnda Orhangazi; eyh zzeddin smail'e Sakarya Akova'daki alca & ehler Ky vakf tapusunu vermitir.1303 ylnda Osmangazi tarafndan Bursa / Prussia abluka altna alnd.Bursa Ovasna da Trkmenler yerletirildi.

ILGIN TRKLER DALKILI / SERDEN GET : SELUKLUDA DEK TOPLULUKLARIN OCUKLARI KK YATA ALINIP, ZEL OLARAK YETTRLP YETERL OLGUNLUKTA ASKERE ALINIRDI.

121

BU SSTEME GULAM DENLR, OSMANLIDA SE KAPIKULU DENLR. BU KAPIKULLARINDAN ZEL OLARAK SELEN SERDEN GET / DALKILILAR YAKLAIK 500 KDR.BUNLAR LE BERABER EHZADELER DE YETRD.HEPSNN SA EL BA PARMAINDA DA ZKKR DENEN YAY KR YZKLER BULUNURDU. YENER OCAINDA BULUNURLARDI & EL STNDE TUTULURLARDI. SAVALARDA KESN %90I LRD. DALKILILAR / SERDEN GETLER, OSMANLI DEVLETNDE MUHASARA EDLEN KALEYE GRMEK VEYA DMAN ORDUSU NE DALMAK N FEDA YAZILAN ASKER.BUNLARA SERDENGET DE DENRD.BUNLAR TOPLU HALDE DMAN ORDUSUNUN SA, SOL VEYA ARKASINDAN HCUM EDERLERD. LM H DNMEYEN BU YTLERN HCUMLARI PEK DEHETL OLUR & GENELLKLE DALDIKLARI ORDUNUN MORALN BOZAR LERNE KORKU SALARLARDI.KUATMASI UZAYAN KALELERE SERDENGETLER GECE MERDVEN KURARAK YALIN KILI ER GRERLER.BTN KALE EFRADINA KARI GZLERN KIRPMADAN KILI SALLARLARDI. AZ DA OLSA SA KALANLAR OLURDU.BUNLAR GEREK KOMUTANLARI, GEREKSE ARKADALARI TARAFINDAN OK LG GRRLER, SERDENGET AASI TABRYLE HRMET GSTERLRD.PADAHLAR GELDNDE YENERLER TEK BR AIZDAN PADAHIM GURURLANMA, SENDEN BYK ALLAH VAR DERLERD. YENERLERN BOZULMASIYLA SERDENGETLER DE ESK NEMN KAYBETTLER, OCAK KALDIRILINCA, DALKILI SERDENGET DEE KENDLNDEN KALKMI OLDU (SULTAN 2. MAHMUD DNEMNDE).

122

Anadolu'da fetihler Orhan Bey'in beylik yllarnn ilk dnemi Anadolu'da fetihlerle gemitir. Beylii srasnda btn dier Anadolu beylikleri gibi ran'da kurulu lhanllar' metbu sayp yllk vergi demekte devam etmitir. Dier yandan da Bizans topraklarna ynelik aknlar & fetihlerle Osmanl Beylii daha g kazanmtr. Orhan Bey 1321de Mudanya'y fethederek beyliini Marmara Denizi kysna erimitir. 1323 ylnda Gebze de kendi adnda camii yaptrmtr. 1321 & 1326'ya kadar Gazi komutanlar emri altnda Osmanl beylik birlikleri beylik snrlarina sevkedilmi; Konur Alp Bat Karadeniz dolaylarna, Akakoca zmit dolaylarna, Gazi Abdurrahman Yalova (Yalakabad) dolaylarna aknlar yaparak Yalova, Akyaz, Mudurnu, Pazaryeri (Ermenipazar), Sapanca (Ayangl), Kandra, Samandra fetihleri yaplmtr.

1326'de hedef, blgenin en byk merkezi olan & yllardr abluka altnda tutulan Prusa / Boursa / Bursa kenti olmutur. nce Orhaneli (o zaman Atranos) kalesi alnm & yklm; sonra Bursa hisarn kuatmak zere Pnarba mevkininde karargah kurulmutur. Fakat Kse Mihal Bey'in diplomatik abalar sonucu kale muhafz Evranos

123

kaleyi savasz teslim etmitir.ehir kansz teslim alnmtr. Kse Mihal Bey & Evranos Bey'in (sonradan Mslman olup Evranos Paa olarak u beylii yapt.) mslman olup Orhan Bey'in hizmetinde aknc beyleri olarak grev yapmalar & bu misyonu kendi soydalarna devretmeleri Osmanllk kimlii yaratma siyasetinin ilk baarl sonulardr. Bir vekayiname Bursa alnn 2 Cemazievvel 726 (6 Nisan, 1326) olarak vermektedir. Fakat elde bulunan baz, Orhan Gazi adna Bursa'da basl olduu gsterilen ake sikkeleri daha nceki tarihleri gstermektedir. Genel olarak Osmanl tarihiler Bursa'nn alnmas ile Orhan Gazi tarafndan bakent yapld bildirirler. Sonraki yillarda Orhan Bey'in gazi komutanlar aknclar ile Kocaeli topraklarnda ilerlemiler; Kartal & Aydos kalelerini fethetmiler & Boaz kylarnda grlmlerdir.

Mays 1329da Bizans imparatoru olan III. Andronikos & yakn danman (sonra imparator olan) Yannis Kantakuzenos 2.000 paral asker ile takviyeli bir Bizans ordusu ile Kocaeli'nde ilerlemi; zmit kuatmas yapan ise Orhan Gazi ivedi yryle Darca zerinden gelmi; & ilk defa bir meydan sava olarak Bizans & Osmanl ordular 11 Haziran 1329da Maltepe (Palekanon) Sava'na girimilerdir. Bu savata Bizans ordusu Osmanl ordusuna yenik dp bozguna uram & Bizans mparatoru III. Andronikos yaral olarak kurtulmutur. Bylece III. Andronikos'un Bizans Anadolu

124

topraklarn geri alma planlar suya dmtr & Bizansllar bir daha byle planlara girimemilerdir. Orhan Bey'in bu asker zaferi sonucu olarak btn Hristiyanlar iin ana itikat prensibi salayan Nicea tikad'in 325de kabul edildii ehir olan & Bizans Konstantinopolis'i Latinlerin elinden alp kurtaran znik Rum mparatorluu'nun bakenti olmu olan znik (Nicea) 2 Mart 1331de hi direni grnmeden fethedilmitir. Orhan Bey & yaknlar tarafndan yaplan imar almalar ok ksa bir zamanda znik bir Osmanl kltr, ticaret & sanat merkezi olan bir slam ehrine dndrmtr. zellikle Orhan Bey znik byk katedralini camiiye & bir manastr medreseye evirtmi; ei Nilfer / Holefera Hatun bir imaret yaptrm; olu Sleyman Paa (Murat 1. Hdavendigarn kardei) ise yeni bir medrese ina ettirmitir. Bu almalar srerken Kara Timurta Paa Marmara'nn Gemlik & Armutlu kylarn Osmanl snrlarina katm. Sonra daha eski klasik Roma mparatorluu'nun (284 & civarnda) bakentliini yapm olan & 6 yldr Osmanli ablukas altnda bulunan zmit (Nikomedia) 1337de Bizans tarafndan savunulamaz duruma gelmi; son Bizans valisi Prenses Marika Paleialogos tarafndan terkedilip Osmanl ordular tarafndan fethedip ynetimi Sleyman Paa'ya verilmitir. Bunun zerine III. Andronikos 1333de Osmanl hkmdar Orhan Beye bir bar anlamas teklif etmi & yllk 12.000 Bizans altn hara karlnda Bitinyada Bizans elinde kalm olan arazilere Osmanl'lar hcum etmemesini teklif etmitir. Bylece Orhan Bey'in Anadolu'da kffardan fethedilecek nemli bir yer kalmamtr. Orhan Bey bu nedenle 1340larda beyliini yeni bir strateji olan komu Trkmen beyliklerin fethine yneltmitir. Bu lkeler slam siyaset felsefesine gre dar-l harp olmad iin bu yeni stratejinin uygulamas iin sudan bahaneler / nedenler yaratlmtr. nce Karesi Beyliinde hkmdarlk kavgasna geen Demirhan Bey ile Dursun Bey'in arasn bulmak nedeniyle Orhan Bey 1342de Ulubad, Karacabey (Mihali) & Mustafakemalpaa (Krmast) kalelerini igal etmitir. Bununla da yetinmeyerek nemli bir asker kuvvetle 1345 de Karesi Seferi'ne kmtr. Bu 2 kavgal bey Bergama'da sktrlm; Dursun Bey kuatma srasnda lm; Demirhan Bey esir olarak alnmtr. Bylelikle Karesi Beyliine ait

125

geni topraklar & Balkesir, Manyas, Edincik & Erdek kentleri Orhan Bey idaresine gemitir. Sonra Anadolu'ya aknlar balamtr. Bu aknlar 1354de Gerede & Osmanllara kurulutan beri destek salayan Ahilerinin merkezi Ankara / Ankyra / Anchor / Ancor / apa kalelerinin Orhan Bey'in eline gemesi ile sonulanmtr. Rumeli'ye gei Orhan Gazi'nin hkmdarlnn son dneminde yeni bir strateji ortaya kmtr. Bu strateji Bizans'a yardm etme vesilesiyle Rumeli'ye Osmanl askeri gnderilmesi ile balayp; Osmanllarn & Turklerin Rumeli'de toprak edinip ehirlere de yerlemesi & yeni bir kffar elinden toprak fethetme srecinin (sonucunda ta orta Avrupa'ya uzanacak olan srecin) balamas ile devam etmitir. Orhan Bey'in Bizans'a yardm etmesi, bir i isyan sonras imparatorluk tahtna geen VI. Yannis Kantakuzenos'la kurulan yakn ilikilerle balamtr. 1344de Bizans mparatoru zor bir durumda bulunuyordu. Selanik'teki valisi olan Yannis Apocausus duruma hakim olamam & banaz fanatikler (Zealot) olarak anlan bir parti tekrar idareyi eline almt. Srp Kral Stefan IV. Duan tekrar Bizans aleyhine dnm & tm Makedonya'y istila etmek niyetiyle Serez kalesini kuatma altna almt. Anadolu'da mttefiki olan & daha nce asker yardm salayan Aydnolu Umur Bey'in donanmas Papa'nn kurduu Lig mttefikleri donanmas tarafndan zmir'de yaklm & zmir Papalk mttefiklerinin igali altna alnmt. Saruhan Beylii asker salayabilecek durumda idi; ama bu kuvvetin hem Selanik hem de Srp Kralna kar bir asker sefer iin yeterli olmayaca gayet akt. Onun iin 1345in ilk aylarnda VI. Yannis Kantakuzenos Orhan Bey'le yakn ilikiler kurmak iin temaslara balamtr. Kendisi tarih yazar da olan Kantakuzenos bu evlilik hakknda kitabnda bir blm ayrmtr. Buna gre Kantekuzanos biraz Turke renmi; 2 hkmdar birbirleri ile yakn ahsi balant kurmular & Orhan Bey'le ahsi grmeleri srasnda birbirinden gzel 3 kzn da Orhan Bey'le tantrmtr. 2. kz olan Teodora'y Orhan Bey ile evlendirmek iin anlamlardr. 1346da Orhan Bey'i dn yeri olan Silivri'ye (Salymbria'ya) getirmesi iin 30 gemilik Bizans donanmas kullanlm & 3 gn 3 gece sren dnden sonra ayn filo Orhan Bey'i & maiyetini geri gtrmtr.

126

Ertesi yl Orhan Bey yeni kars Teodara ile bu sefer skdar'da kaynbabas ile bulumutur. 1350'de Selanik'teki banaz fanatikleri (Zealot) ortadan kaldrmak iin harekete geen VI. Yannis Kantakuzenos yine damad Orhan Bey'den Trk svari kuvveti destei istemitir. 20.000 kiilik, Osmanl svari kuvveti ile takviyeli, Bizans kuvvetleri ile VI. Yannis Kantakuzenos'un olu olan Matthaios Kantakuzenos komutas altnda Selanik'e doru ilerlerken Orhan Bey'in askerlerinin Anadolu'ya geri gitmeleri gerekmi & bu askerlerin gitmesi ile gc ok azalan Matthaios'un ans yaver gidip Selanik yaknlarnda bir Trk asll korsan filosu bularak bunlar paral olarak tutup Selanik'e girmeyi baarmtr. 1352de VI. Yannis Kantakuzenos'un ortak imparator olan V. Yannis Palaiologos ile aras alm & V. Yannis, Edirne'de hkm sren Matthaios'a Srplar yardm ile hcum edip ehrin idaresini eline almtr. Buna karlk Konstantinopolis bulunan VI. Yannis Kantakuzenos damad Orhan Bey'den asker destek istemitir. Orhan Bey bunun zerine komutanln olu olan Sleyman Paa'nn yapt bir byk Osmanl birliini VI. Yannis emrine girmek zere gndermitir. Bu Osmanl birlii ile takiveyeli Bizans ordusu Bizans mparatoru VI. Yannis bakomutanl altnda Edirne'ye yryp bu ehri kurtarmtr. Ayni Osmanl birlii birka ay sonra bir kark Srp-Bulgar ordusunu donmu olan Meri Nehri kylarnda yenik drp imha etmitir. Baz Trk tarihlerine gre bu baarnn sonucu olarak 1353de impe kalesi Sleyman Bey'e bir asker s olarak verilmitir. Sleyman Bey buraya & civarna askerlerinin ailelerini & gmen Trkmenleri yerletirmeye balamtr & bu kale Osmanllarin Avrupa'ya bir kprba noktas olmutur. Bunu nlemeye alan mparator VI. Yannis Kantakuzenos impe kalesini geri almak iin 10.000 altn tazminat vermeyi teklif etmi & bunu mzakere etmek iin Orhan Bey'le ahsen grmek istemitir. Fakat yalln & hastaln ileri sren Orhan Bey bu grmeyi kabul etmemitir. Bir baka aklamaya gre ise 2 Mart 1354 de btn Trakya byk bir deprem geirmi & bu afetin hemen arkasndan gelen kar tipi frtnalar & iddetli yamur afetleri hayat daha da fenalatrmtr. Bu afetten nce byk bir Bizans ehiri olan Gelibolu ta tan zerinde kalmayacak kadar zarar grm & tm halk tarafndan 127

denizden terk edilmitir. Bigada bu haberi alan Sleyman Paa bir anlatma gre zaten kendine s verilen impe'ye gitmek zere hazr bulunmaktayd. Dier bir anlatma gre, Sleyman Paa daha nceki yardm seferinde Rumeli topraklarnn zenginliini grm & Rumeli'ye gemek iin bir byle bir frsat kollamaktayd. Her nedenle olursa olsun, Sleyman Paa & ordusu ile anakkale Boaz'n geip & birlikte getirilen Trkmen gmenleri bombo olan Gelibolu'ya yerletirmitir. Birka ay iinde ehirdeki binalar yaanacak ekilde onarlp & ehrin surlar yeniden ina edilmi & Gelibolu nfusunun hepsi Trk olan bir mslman ehrine dntrlmtr. Bizans imparatoru resmen Sleyman Paa'dan Gelibolu'dan orada yerletirdii btn Trklerle birlikte ekilmesini istemitir. Ancak Sleyman Paa yant olarak buraya Trklerin Allah'n niyeti ile geldiklerini; geldiklerinde ehrin terkedilmi olduunu; burada oturan hibir kimsenin evinden zorla atlmadn & bu ehri terketmenin Allah'n inayetini ret etme olacan bildirmitir. mparator bu ehrin boaltlmas masraflarn karlayacan & stne tazminat vereceini bildirdiyse de Sleyman Paa'y fikrinden caydramamtr. mparator bu sefer damad Orhan Bey'e de durumu ikayet etmitir; Orhan Bey mparatorla zmit'te grebileceini bildirmi ise de grmeye hastalk bahanesine gitmemitir. Bunu bir felaket olarak kabul eden mparator byk bir yeise kaplmtr. Bu sorun daha bir hal yoluna konulmadan Kantakuzenos, ortak imparator olan V. Yannis'le ak mcadeleye girimi; nce damad V. Yannis Palaiologos'u ortak imparatorluktan atp; Bozcaada'ya (Tenedos'a) srgne gndermitir. Ama oradan Venedikliler yardmyla Bozcaada'dan kaan V. Yannis stanbul'a gelip Konstantinopolis'te idareyi yeniden eline almtr. V. Yannis ile kaynpederi VI. Yannis Kantakuzenos anlama yapp birlikte imparatorluk yapmay kabul etmilerdir. Fakat, byk bir depresyon iinde bulunan VI. Yannis Kantekuznos birka gn sonra 4 Aralk,1354de kendi istei ile tahtndan feragat etmi; bir manastra kei olarak girmitir. Bylece Osmanllarn Rumeli'ye gemeleri bir emrivaki olarak kalm, ama Orhan Bey'in kaynbabas iktidardan ayrlmtr. Masallam bir aklamaya gre ise Sleyman Paa & ufak ordusu Rumeli'ye salla gei yapm & orada ilk yerlekiyi kurmulardr.

128

Her ne ekilde gei & kprba kurulmu olursa olsun, Osmanllar Trakya'da Bizans ehirlerini birer birer zaptetmeye balamlardr. impe Kalesi & Gelibolu kale & ehirinden balayarak Bolayr, Kean & Rodoscuk (Tekirda) 1354de fethedilmitir. Bunun yannda fethedilen topraklar korumak amacyla Rumeli'de geni bir iskan politikas uygulanm & Anadolu'dan Trakya'ya Trkler getirilip yeni fethedilen yerlekelere iskan edilmilerdir. Ayrca, zaten Trakya topraklarnda bulunan korsanlk, haydutluk & etecilikle geinen Trkler, Aydnoullar & Saruhan ordular kalntlar da Osmanllara katlmlardr. 1356da Osmanllar orluya kadar ilerlemilerdir. Rumeli'deki Osmanl topraklar zerinde beylerbeylik grevi yapan Sleyman Paa orlu civarnda bir srek av srasnda atndan derek feci ekilde lmtr1357 . Sleyman Bey'in lmu ile; 1359-1362 arasnda Orhan Bey'in olu & veliaht 1. Murad Bey Rumeli'de Osmanl ordularna komutaya balamtr. Osmanllar 1361de Dimetoka'yi ellerine geirmiler. 1362de Orhan Bey ldnde Osmanl ordular Edirne / Hadrianopolis kaplarnda olup o yl bu ehir de Osmanllar eline gemitir.

Yenilikleri & dzenlemeleri Devlet alannda 1. Orhan Gazi Osmanl Beylii'ni yeni yasalar & dzenlemeler sayesinde devlet yapmtr. Sultan unvan ilk kez Orhan Gazi zamannda kullanlmtr. lk kez vezirlik tekilat kurulmutur. lk kad & suba atamalar bu dnemde yaplmtr. Sancaklara kadlar gnderilmitir. Divan rgt kurulmutur. Vakf sistemi, adli tekilat kurulmutur. lk gm para "ake" bastrlmtr. Askerlik alannda Yaya & msellem olarak ilk dzenli Osmanl ordusu kurulmutur. lk donanma almalar yaplmtr. Kiilii & fiziki yaps Orhan Gazi mavi gzl, sarn, beyaz tenli, geni gsl, iri yapl bir insand. Kulanda siyah bir beni vard.

129

Davranlar dengeli & kararl idi. Daima tedbirli davranrd. yi ahlakl olarak bilinirdi. Son yllar & lm Orhan Gazi, son yllarnda Osmanli devletinin idaresini olu Murad Bey'e brakarak Bursa'da sessiz geirmitir. lm nedeni & yl hakknda tarihiler arasnda ihtilaf bulunmaktadr. Zamannn tarihisi olan Akpaazade Orhan Bey'in Sleyman Bey'le ayn ylda, 1358de, ldn yazmaktadr.Baz tarihiler 1360 ylnda 79 yanda iken vefat ettiini bildirirler & dierleri ise lmnn 1362'de olduunu belirtir. Orhan Bey Bursa'da gmlmtr.. Ailesi Eleri Orhan Bey'in adlar bilinen 3 ei de Rum asll olup bunlar Yarhisar tekfurunun kz Nilfer Hatun adn alan Holefera; Bizans mparatoru III. Andronikos Palaiologos'un kz Aspora & Bizans mparatoru VI. Yannis Kantakuzenos'un kz Teodora. Aspora & Teodara ile evli deildir sadece himayesine almtr. Aspora : Bizans mparatoru III. Andronikos'un kz; Holefera / Nilfer : Yarhisar Tekfuru kz; Teodora Kantakouzene : Kantakuzenos'un kz. Erkek ocuklar Orhan Gazi henz hayattayken, en byk olu olan Sleyman Gazi (Sleyman Paa olarak da bilinir) attan derek vefat etmitir. Ksa bir sre sonra babas Orhan Gazi'nin de lm zerine tahta kk kardei 3.SULT./ I. Murad (1366 1389) (Murad Hdavendigar) gemitir. 3. Osmanl padiah olan Murad Hdavendigar, Yarhisar Tekfurunun kz Holefera / Nilfer Hatun'un oludur. Bizans mparatoru VI. Yannis Gml Kmbet'te babasnn trbesine

130

Sleyman Gazi Murad Hdavendigar, Kosova Savasonrasnda sava alanndaki l & yarallarn durumunu incelerken aslnda yaral olup, l gibi yere yatan Milos Obilic / Milos Kobilovi I.Murad Hdavendigar yanna geldii zaman hanerle arksndan vurarak ldrmtr. brahim, (Eskiehir valisi (1316 - 1362). Hdavendigar tarafndan ldrlmtr.) Halil, Kasm, Eyp Kz ocuklar Fatma Hatun, ehzade, Hadice Kardei Murad

131

132

133

134

135

136

137

138

139

140

141

142

143

144

145

146

147

148

149

150

HULUS / CUD TOSUN

MUSTAFA TAHTAKIRAN

151

152

153

RECEP ALTEPE

154

IRGANDI KPRS ( 1442 ) DNYADAK 4 KPRL ARIDAN LKDR.. 2. FLORANSA (TALYA) PONTE VECCIO KPRSDR, 3. VENEDKTEK PONTE RIALTO, 4. LOFADAK OSMA KPRSDR.
2.SULT./ ORHANGAZ DNEM (1324 1362) DNYADAK 4 KPRL ARININ LKDR, 31 DKKAN, 1 MESCD, 2 DEPO BULUNUR, MMARI TMURTATIR.YAPTIRAN TCCAR PR AL & OLU IRGANDILI MUSLHUDDN TARAFINDAN TAMAMLANMITIR (1442). 2.SULT./ ORHANGAZ ( 1324 1362 ) DNEMNDE OSMANLI ASKER GEERKEN YERN ALTINDAN BR SES : IKAYIMMI, VARAYIMMI ? DER.ASKER KILICINI EKER & YERE VURUP IK BAKAYIM DER.YER IRGALANIP SALLANIR, ASKERN VURDUU YERDEN GRLEYEREK BYK BR HAZNE FIKIRIP IKAR, HAZNENN BR KISMI LE BU KPR YAPTIRILIR, KALANI OSMANLI HAZNESNE KATILIR.IRGANDI KPRS SM IRGANALIP SALLANIR. IRGANDI SM BURADAN GELR.

Irgand Kprs, Bursa kentinde, zanaatlarn geleneksel el sanatlarn icra ettii kpr. 1442 ylnda Irgandl Alinin olu Hac Muslihiddin tarafndan ina edildi. 1854 ylnda Byk Bursa Depremi'nde hasar grd. Kurtulu Savanda Yunan ordusu tarafndan bombaland. Irgand Kprs, 2004 ylnda Osmangazi Belediyesi tarafndan yenilendi & kullanma ald.

155

Dnyada, Irgandi Kprs'ne benzer 3 arl kpr daha vardr. Bunlar Bulgaristan'n Lofa kentinde Osma Kprs, talya'nn Floransa kentinde Ponte Vecchio Kprs & Venedik kentinde Rialto Kprs'dr.

KARAGZ & HACVAT

2.SULT./ ORHANGAZ DNEM (1324 1362) (KARAGZ / KAMBUR BAL ELEB / DUVARCI USTASI HAC VAD HAC VAZ)

THE SHADOW PLAY, HAYAL / HAYALBAZ / HAYALBADA / KUKLACIYAN : KARAGZ ONAYATAN, IIK : RUH, PERDE : DNYA, KAVUUN 7 DEFA SARILMASI : 7 MAM, YARDIMCILARI : YARDAK / IRAK / DAYREZEN / SANDIKARDIR.DEF ALANA DAYRENBAZ DENR. BURSADAK ULU CAMNN YAPIMINDA ALIAN KARAGZ & HACI VAD ADINDA 2 USTA BRBRLERYLE SREKL AKALAIRMI. HACVAT & KARAGZ HEP NKTEL KONUURLAR, KONU NE OLURSA OLSUN TARZI DEMEZ, HACVAR HEP BLGECE KONUUR, KARAGZ SE HEP HAZIR CEVAPTIR, SONUNDA DA HEP HACVAT KANDIRIR, KS DE BURSALIDIR. EYH KTER RANDAN BURSAYA YERLEM

156

OLAN SULTANA YAKINLII LE BLNEN, DNEMN AYDIN KLERNDENDR. PADAH YAKINLII LE BLNEN GNGRM AYDIN BR KLKTR. BTN GN NKTEL KONUMALARI DNLEYEN LER LERN BIRAKIP ETRAFINDA TOPLANIRLARMI,BU YZDEN CAM NAATI LERLEMEZM. BUNUN FARKINA VARAN ORHANGAZ 2 USTAYI DA DAM ETTRD.FAKAT SONRADAN YAPTIINA PMAN OLDU.EYH KSTER ADLI BR DERV, PADAHIN ZNTSN AZALTMAK N NCE AYAKLARINDAN IKARTTII YEMENLERN (ARIKLARINI) ELLERNE ALARAK SOL ELNE KARAGZ SA ELNEDE HACVATI ALARAK KURDUU OYUNUNU NCELER BYLE OYNATIR, SONRADAN DEVE DERSNN EFFAF KISMINDAN KARAGZ & HACI VADIN FGRLERN YAPIP BOYAYARAK (GENELDE KARAGZ KIRMIZI, HACVAT MAV RENKLERDE), BUNLARA TAHTA UBUKLAR TAKTI.ARDINDAN BEYAZ BR PERDENN ARKASINA MUM YAKARAK, BUNLARI PERDEYE YANSITTI; BR YANDAN DA KONUTURUP OYNATTI, KARAGZ & HACVAT KARAKTERLERNDEN BAKA OLMASI GEREKEN DER KARAKTERLERDE VARDIR (GNMZDE DEVE DERS PEK BULUNMADIINDAN YERNE EFFAF DANA DERSNDEN YAPILMAKTADIR). BYLECE EYH KTER, PADAHA LML DNYADA ASIL OLAN DNCEDR, ESERDR.YAAM BR GN BTECEK, HAYAL OLACAK DEMEYE GETRD.BU BULULA TESELL BULAN SULTANIN ZNTS BR PARA OLSUN AZALDI. BU YZDEN KARAGZ OYUNUNA OU ZAMAN EYH KTER MEYDANI DENR. DL TAKILMASI : HAFIZ BEY BR GECE 3. SELMN HUZURUNDA KARAGZ OYNATIR.OYUNDA KARAGZ AADIR.KONAINA GETRLEN SELM ADINDAK KLELERDEN BRNE SESLENR: SELM! PARAH AKA OLSUN DYE CEVAP VERR: BUYURUN! BUNUN ZERNE HACVAT, KARAGZE: EEEY KARAGZ, HUZUR-I AHANEDE BR SR- LSAN ETTN K, AFFI KABUL DELDR. EVKETMEAP EFENDMZ SANA HACCA RUHSAT BUYURDULAR.ARTIK TVBEKAR OLUP HACCA GDECEKSN DER & PERDENN ARKASINDAK MUMU SNDRR. 3. SELM: HAFIZ, VALLAH GCENMEDM.MURADIM BR LATFE D.KESME, OYUNA DEVAM EYLE DERSE DE HAFIZ: EFENDMZ KUSURUMU AF BUYURDUNUZ.LAKN SANAT TBARYLE BU HATA BENDEN IKMAMALI D.MADEM K IKTI, ARTIK BENM ASLA MEZYETM KALMADI. CEVABINI VERR & TVBE EDP HACCA GDER.

157

ORHANCAM YAPIMINDA 2.SULT./ ORHAN BEY ( 1326 1366 ) DNEM LER SREKL GLDREREK YAPIMI GECKTREN DEMRC USTASI KAMBUR BAL ELEB KARAGZ & DUVARCI USTASI HACVAT 2.SULT./ ORHAN BEY TARAFINDAN LDRTLMTR.( BALARI KESLEREK DAM EDLRLER. ) SONRADAN LER & HALK OK ZLMTR. ORHAN BEYDE OK ZLMTR, BUNU GREN EYH KTER PADAHI AVUTMAK N PERDE ARKASINDAN OYNATARAK HAYATA GERP KARAGZ & HACVATI LMSZLETRMTR. Karagz & Hacivat taklide & karlkl konumaya dayanan, 2 boyutlu tasvirlerle 1 perdede oynatlan glge oyunudur. Karagz oynatcsna hayali, hayalbaz denir. Yardmclar rak, yardak, dayrezen, sandkkar'dr. Oyunda konumalarn deimesi ba hareketleriyle yaplr. Bu 2 karakterin gerekten yaayp yaamad, yaadysa nerede nasl yaad kesin olarak bilinmemektedir. Anlatlanlar rivayete dayanr, zira gerekten yaam olsalar bile byk ihtimalle bahsedilen dnemde tarih kitaplarna girecek kadar nemli bulunmamlardr. Halkbilimciler Karagz'n baz oyunlarda ingene olduunu kendi azyla itiraf etmesi, Bulgar gaydas almas & Evliya elebi'nin tanklna dayanarak Bizans imparatoru Konstantin'in ingene seyisi Sofyozlu Bali elebi olduunu ileri srmektedir. Bir dier rivayet ise Hac vaz Aa ya da halka mal olan adyla Hacivat & Trakya'da bulunan Samakol kynden demirci ustasKaragz, Orhan Gazi devrinde Bursa'da yaam camii yapmnda alan 2 iidir. Kendileri almadklar gibi dier iilerin de almasn engellemektedirler. Orhan Gazi'nin, "camii vaktinde bitmezse kelleni alrm" dedii camii mimar, camiinin vaktinde bitmemesine Karagz & Hacivat' ikayet eder. Bunun zerine bu 2li balar kesilerek idam edilir. Karagz & Hacivat' ok seven & lmlerine ok zlen eyh Kteri, lmlerinin ardndan kuklalarn yaparak perde arkasndan oynatmaya balar. Bu sayede Hacivat & Karagz tannr. Hacivat ( Hac vaz ) Hacivat'n asl adnn Hac vaz olduu sylenir. Hacivat karakteri dzeni temsil eder.Oyun Alan Oyunun oynand alana "Kteri Meydan" ad verilir.u anda kitaplarda u ana kadar en komik glge oyunu seilmitir & glge oyunlarnda akll kii roln oynar.

158

Musiki Geleneksel Trk glge oyunu olan Karagz, musiki ynyle de byk deer tamaktadr. Klasiklemi Karagz oyunlarnda kullanlan musiki eserleri geni bir yelpaze oluturur. Balcalar, byk klasik formlardaki bestekrlardan balayarak, ar & yrk semailer, arklar, tavancalar, kekeler, farkl tavr & yrelere ait trkler & aznlk dillerindeki eitli havalardr. Seilmi olan musiki eserinin oyunun zelliine olduu kadar, glge karakterin kiiliine de ok uygun olmas kaidedir. Karagz musikisine ait balca eserler musiki aratrmacs Etem Ruhi ngr tarafndan titiz bir alma ile bir araya getirilerek yaynlanmtr. Oyun srasnda yeri geldiinde sallanarak yahut vurularak kullanlan tef de nemlidir, oyuna heyecan & hareketlilik katar.Oyundaki tefe dayren denmektedir,tefi alana ise dayrenbaz denilmektedir.

CUMALIKIZIK ( 1339 ) SAFRANBOLU & MS KY GB, CUMALIKIZIKDA KENTSEL ST KAPSAMINDADIR.

ERKEN DNEM OSMANLI KIRSAL MMAR S.M.. 269 EV LE YAAYAN OSMANLI KY & MZES KISIK / KIZIK SZC 1000 YILDIR VAR OLAN TREYE SAYGILI HALK NSAN-I KAML / TAM NSAN ANLAMINDADIR.24 OUZ BOYLARINDAN SECERE- TERASME / TRK SECERES 7 KISIKTAN KURULMUTUR.

159

700 YILLIK YAAYAN MZEKY KANALZASYONLARI HALA ALIIYOR, KANALZASYON UKURLARI HALA VAR, KALDIRIM TALARI SSTEM OK GZEL, YAZIN H TOZ OLMUYOR, KYN NDEN GEEN 3 DERE VAR, ARAZ SULAMADA KULLANILIYOR, SOKAKLAR DAR TFAYE GREMYECENDEN YANGIN HALNDE KYN NDEN GEEN SU KULLANILIYOR, AHUDUDUNUN EN LEZZETLS CUMALIKIZIKTADIR.MARKALAMA ALIMALARI DEVAM ETMEKTEDR.GZLEME, CEVZL EKMEK, DUT, KRAZ, AHUDUDU, BRTLEN MEHURDUR.DNYANIN EN GEN CADDES OLAN (CN ARALII) MEHURDUR & GUNNES REKORLAR KTABINA GRMEK N ALIMALARINI YETKLLERE BLDRMEY DNMEKTEYM, UMARIM DNYANIN EN DAR ARALII OLARAK REKORLAR KTABINA GRER.

Bursa'daki Uluda'n gney eteklerine kurulmu 5 Kzk kynden biridir. Kuruluu yaklak 1300'l yllara denk gelmektedir. Bir vakf ky olarak kurulan kyde, tarihi doku ok iyi korunmutur & Osmanl erken dneminin krsal kesim sivil mimari rnekleri (s.m..) gnmze ulamay baarmtr. Bu zellii nedeniyle ok ilgi eken & ziyaret edilen bir yerleim yeri olmutur. Sk sk tarihsel filmlere mekan olmaktadr. ( rnein; Knal Kar & Yeeren Dler dizileri ) Uluda etekleri ile vadiler arasnda skp kalan kylere kzk ad verilmitir. Dier kzk kylerindeki kyllerin eskiden Cuma namaz iin topland yer olduundan bu kyn Cumalkzk adyla anld sylenir. Bir baka sylence de, Osman Bey'in kyn kurulduu

160

gnn cuma gn olmas sebebiyle bu kye "Cumalkzk" adn vermi olduudur. Ky meydannda ky gemiine ait eyalarn sergilendii bir de mze (Cumalkzk Etnografya Mzesi) bulunur. Kyde, Haziran aynda "Ahududu enlii" yaplmaktadr. nl "Cumalkzk evleri" moloz ta, aa & kerpiten yaplr, genelde 3 katldr. st katlardaki pencereler kafesli veya cumbaldr. Ana giri kaplarndaki kulplar & tokmaklar dvme demirden yaplr. Evler sar, beyaz, mavi, mor renklere boyaldr. Evlerin arasnda kaldrmsz, ta deli, ok dar sokaklar bulunur. Kyn camiisi, camiinin yanndaki Zekiye Hatun emesi & tek kubbeli hamam Osmanl devrinden kalmadr. Kyde, Bizans devrinden kalma 1 kilise kalnts da bulunur. Kyde narenciye, ceviz, kestane yetiir. Tarihi dokusu nedeniyle sk sk dizi & film ekimlerine sahne olur. rnek olarak Kurtulu Sava'n anlatan Kurtulu dizisi, Osmanl Devleti'nin kuruluunu anlatan Kurulu dizisi & son olarak baroln Emrah pek'in oynad Knal Kar dizisi burada ekilmitir.

ULUDA / KE DAI / OLYMPOS MYSOS ULUDA DOAL ST KAPSAMINDADIR.

ULUDA : HEP PARILDAYAN DEMEKTR. BURSANIN 36 KM GNEYNDE, 2543 M. YKSEKLNDE BATI ANADOLUNUN EN YKSEK DAIDIR. KARAYOLU LE BURSAYA 40 DK., OLAANST TABAT YAPISI LE FAUNA & FLORASININ (YAN HAYVAN & BTK RTS LE) ZENGNL LE MNERALLER ZENGNDR, BOR MNERAL & KROM VARDIR.KIIN KAYAK TURZMNDE, KI SPORLARINDA & HOTELCLK HZMETLERNDE YER TRKYEDE NEMLDR.MTOLOJDE TROYA / TRUVA SAVALARINI TANRILARIN ZLED YER OLARAKTA BLNR.

MS KY / GMTEPE SAFRANBOLU & CULAMIKIZIK GB, MS KYDE KENTSEL ST KAPSAMINDADIR.

BUGN GMTEE OLARAK ANILAN MS KY, ORHANEL YOLU ZERNDE ETRAFI ORMANLARLA KAPLI 4 TEPENN EVRD ELML ARAZ ZERNE KURULU BR YERLEM YERDR. 161

YZLERCE YY.LIK GEMNDE ARAPILII LE NLENEN MS HIRSTYANLIIN DA NEML MERKEZLERNDEN BRDR. HEREDOTA GRE M. 1816DA TRAKYADAN GNEY MARMARA BLGESNE G EDEN BR KAVM, MS OLARAK BLNEN BU YERLEM YERNDE MSLLAR OLARAK BLNEN BR BRLK KURAR.BU KAVM DNYA TARHNDE LK KEZ BATIDAN DOUYA OLARAK BLNR. M.S 183 YILINDA BATI ROMADAN KAAN BR GRUP KE HIRSTYANLIIN NCLER OLARAK NKAYA & MS KYNE YERLER.YRENN GZLENMEYE BR BOAZ NTELNDE OLMASI KELERN BURADA YY.LARCA GL BR MSYONERLK RGT KURMALARINA YOL AAR.YNE O DNEMDE MSDE BR KONSL TOPLANARAK YAZILMI OLAN NCL ZERNE TARTIMALAR YAPILIYOR.KALINTILARINA RASTLANAN MSPOL MANASTIRINDA NCLN LK NSHALARININ OALMASIYLA & BR NSHANIN BURADA GML OLDUUNA NANILIR. MS 1326DA ORHANGAZ TARAFINDAN FETHEDLDKTEN SONRA SULTAN 1. MURADIN VAKIF KY OLARAK SCLE GEER.ZELLKLE ARAPILII LE NLENEN MSDE ARAP RETM RUMLARIN YAADII DNEMLERE KADAR UZANIR. GNMZDE TALEBN & BUNA BALI OLARAK BACILIIN AZALMASIYLA ARAP MAL EDEN SADECE BR TESS KALMITIR. GNMZDE MS KY KORUMA ALTINA ALINAN TARH EVLERYLE GEME TANIKLIK ETMEY SRDRYOR.

NKAYA INARI / HISTORICAL INKAYA TREE ( 602 YILLIK ) ULUDA DOAL ST KAPSAMINDADIR.

162

TARH INAR ULUDA EKRGE YOLU ZERNDE NKAYA KYNDE BULUNMAKTADIR. 700 YILLIK OLAN INARIN KKLER NANIA GRE KYN BTN TOPRAKLARINI KAPLAMITIR. YA : 602, AP : 3 m, EVRE : 9.45 m, YKSEKLK : 35 m, KOLLARI / DALLARI : 13 ANA KOL ( DARKWOOD / ROBIN HOOD FLMNDEK AATAN DAHA BYKTR, YAI ASLINDA OSMANLI MPARATORLUUNA DENK OLUP 700 YILLIKTIR. ) SZE SORUYORUM BU AACIN 700 YILDIR YAAMASININ SIRRI / TILSIMI NEDR BLYORMUSUNUZ? BLMYORSANIZ SYLYELM: TALYANLAR, TA KUZEYDEN GNEYE DORU, MLANODAN SCLYAYA MESSNA BOAZINA KADAR MUHTEEM BR AUTOBAHN / OTOBAN / VYADK YAPMILAR & ADINADA SUNWAY / SONENWAG YAN GNEN YOLU DEMLER. DORUSU BU DEL, DORUSU NEDR BLYORMUSUNUZ? ASOSTA TANRIA KYBELENN ELLERNN ARASINDAN DOAN GNEN ADI ANATOLADIR (ANATOLA DEMEK ANADOLU DEMEK DELDR, GNEN YOLU DEMEKTR.DORUSU BUDUR.). BATILILAR FATHERLAND / BABAYURT, TRKLER SE ANAYURT DERLER. ANAYURT & ANATOLA AYRI KELMELERDR.O GNE KYBELENN ELLERNDEN DOUP 2543 M. YKSEKLNDEK OLYMPOS MYSIAYA VURUR ( YAN KE DAI / ULUDA, TVLERDE HAVA RAPORLARINDA VEYA RADYOLARDA HALEN RZGAR KELEME YNNDEN DERECEDE ESMEKTEDR CMLES BURADAN GELMEKTEDR.) PEK OLYMPOS MYSIA NEDR BLYORMUSUNUZ? HEP PARILDIYAN DEMEKTR.O PARILDIYAN GNE DAIN ZRVESNDEK GELNLN GYM KARLARI ERTR.O KARLAR TOPRAK STNDEN & TOPRAK ALTINDAN AKAR AKAR AKAR TOPRAK ALTINDAN AKIP GELEN O KARLARIN Z SUYU 700 YILLIK OSMANLI MPARATORLUUNUN GEREK RUHU OLAN BU AACIN KKLERN BESLER.TE BTN SIR BURADADIR.TOPRAK ALTINDA KKLER YAKLAIK 950 M2LK KYN ALTINI KAPLAMITIR, BU AA ROBNHOOD FLMLERNDEK DARKWOOD, SHERWOOD ORMANLARINDAK O BYK AATAN OK DAHA BYKTR. ONCA YORGUNLUUNA RAMEN GELNLN GYM ULUDAIN ETEKLERNDEN ALDII & YERALTINDAN AKAN KKLERNE KADAR GELEN BU KARIN KKLERNDEN ALDII ZSUYU NCE KKLERNE VERP KYN TOPRAK ALTINDAN TAMAMINA

163

YAYILDIKTAN SONRA DALLARINA TAIMAKTAN VAZGEMYOR & UZUN BR ARADAN SONRA TARHNDEN ALDII GC KENDSNDE TAIYOR. OSMANLI MPARATORLUU DA KKLERNDEN ALDII GC DALLARINDA TAIMITIR.TE O RUH OLAN NKAYA INARI / MEE / PLATANUS. GNE BU MUHTEEM OSMANLI MPARATORLUUNUN RUHU OLAN 700 YILLIK AACIN DALLARI ARASINDAN SZLP TOPHANEDEK OSMANGAZNN TRBESN SAYGI LE SELAMLAYIP GDER.NK O TM AVRUPA & DNYA TARHNN KLT TAIDIR. O OLMADAN AVRUPA & DNYA TARH OLAMAZ. O SELUKLU DEVLETNN MRASISI 700 YILLIK OSMANLI TARHNDEK SZN BAIDIR YAN VAROLUUN AKLIDIR. BU SZN BAINA NE TANRIA KYBELE, NE BITHYNIA PRUSSIASI NE DE ROMANIN PAGAN TANRILARI NE DE HELEN TANRIALARI DRENEBLR. OSMANCIK GECENN GECNDE STRAHATNDE KEN RYASINDA BYK BR MUTUNUN LK ARETN VZYONDA / DNDE GRMEYE BALADI; EYH EDEBALNN KOYNUNDAN BR HLAL IKIP BYD & DOLUNAY OLDU & KARAOSMAN / OSMANCIKA GREREK KAYBOLDU.ARDINDAN GSNDEN BYK BR MEE / INAR / PLATANUS AACI IKTI, GTTKE BYYEREK YELLEND, DALLARI UZADIKA UZAYIP 3 KITAYA ASYA / ANATOLIA, AVRUPA & AFRKA YAYILDI.TE O OSMANGAZNN RYASINDA GRD AACIN RUHU BU AATIR. ADNAN MERT

BU AACI GRDNZDE OSMANLININ GCN HSLERNZDE GRYORSUNUZ. nkaya nar, Trkiye'nin en yal nar olarak bilinen doa harikas bir aatr.Bursa'nn ant aalar arasnda en ok tannmdr. Uluda yolunda, Osmanl Devleti'nin ilk kylerinden olan nkaya Kynde bulunur. 35metre boyu (12-13 katl bir apartman kadar), 9.2 metre evresi vardr. Her bir dal 3-4 metre kalnlnda bir aa byklndedir. 6 asr yandadr.

164

Altnda ay bahesi, et lokantas, market, hediyelik eya dkkanlar bulunur. Kyde yaayan & nar ziyaret etmeye gelenlere hizmet sunarak kazan elde eden 85 ailenin geim kaps olmutur.

BURSA ANADOLU ARABALARI MZES (TOFA) & HAMAM MZES / BURSA ANATOLIAN CARRIAGES MUSEUM (TOFAS) & HAMAM MUSEUM
ANADOLUDA BNLERCE YIL NCESNN ANCIENT CARRIAGES OF ANATOLIA ULAIM ARALARI /

UMURBEY HAMAMI (MZE) & CAM (1455) KARA TMURTA PAANIN OLU UMUR BEY TARAFINDAN YAPTIRILMITIR.1455 TARHL BERATI / KTABES VARDIR.TRBESNDE MZE BAHESNDEDR. 7.SULT./ FATH SULTAN MEHMED (1451 1481) DNEM. TOFA ANADOLU ARABALARI MZES, LKEMZDE ADA MZECLK KONUSUNDA ATILIMDIR.TARHN LK ALARINDAN BALAYARAK, ANADOLUDA BULUNAN LK ARKEOLOJK ARABA KALINTILARINDAN, GNMZDEK MOTORLU TAITLARA KADAR ARABA KLTRN ADIM ADIM ZLEME OLANAI VEREN MZE 30.000 M2LK GEN BR BAHE NDEDR.BURADA SADECE ESK ARABALARI DEL, ANADOLUDAK BNLERCE YILLIK ARABA SANAYNN & KLTRNN CANLI & ETKL KE TALARINI ZLEMEK OLANAI BULACAKSINIZ.PEKER FABRKASININ RESTORE EDLMES LE KAZANILAN MZE, DOA & KLTRN BR ARADA SUNULDUU HUZUR & BLGLENME ORTAMI OLARAK SZ BEKLEMEKTEDR.

165

HNKAR KK ( 1859 )

18. YY. ORTALARINDA 19 GNDE 31.SULT./ ABDLMECD (1839 1861) TARAFINDAN YAPTIRILMITIR.AV KK OLARAK KULLANILMITIR.32.SULT./ ABDLAZZ (1861 1876), 35.SULT./ 5. MEHMED REAT (1909 1918), ATATRK ZYARET ETMLERDR. ULUDAIN ETEKLERNDE YER ALAN TEMENYERNDE AV KK OLARAK YAPTIRILAN HNKAR KK MZES ZAMANINDA ATATRKDE AIRLADII N ATATRK KK YA DA CUMHURYET KK OLARAK DA ANILIYOR.KK, 1859 YILINDA NA EDLM.ABDLAZZ & SULTAN REATINDA KONAKLADII KK FRANSIZ AMPR SLUBUNDA YAPILMI & NDE YER ALAN SSLEMELER 19. YY. ZELLKLER TAIMAKTADIR.KK 1844 YILINDA 31.SULT./ ABDLMECDN BURSAYI ONURLANDIRACAI HABER ZERNE DNEMN BURSA VALS MEHMED SALH TARAFINDAN AV KK OLARAK 19 GN GB KISA SREDE YAPTIRILMITIR.29 HAZ. 2 TEM.1844 TARHLER ARASI 31.SULT./ ABDLMECD ( 1839 1861 ) ZYARET ETMTR.18 NS.1862 TARHNDE 32.SULT./ ABDLAZZ ( 1861 1876 ) ZYARET ETMTR.1909 YILINDA 35.SULT./MEHMED READ ZYARET ETMTR.

Hnkar Kk Mzesi, Bursada Uludan eteklerindeki Temenyerinde, Abdlmecid devrinde av kk olarak yaplan, Bursa ziyaretleri srasnda Atatrkn de konaklad, 2003 ylnda ziyarete

166

alan bir mzedir. Atatrk arlam olduu iin Atatrk Kk & Cumhuriyet Kk adlar ile de anlr. 1859da ina edilmitir. Kk, 19 gnde tamamlanmtr. Abdlaziz & V. Mehmed (Sultan Reat) de kkte konaklamtr. Atatrk ise resmi ziyaretlerin dnda dinlenme amal Bursaya gelilerinde 4 defa ksa sreli kkte kalmtr. Mimarisi Fransz ampir slubunda yaplm olan kkn iindeki sslemeler 19. yzyl zelliklerini tamaktadr. Tavan kalem ii sslemeleri, Bursa seyir panoramasna hakim bahesi, dnemi yanstan orijinal eyalar & Atatrk odas ziyaretilerin ilgisini ekmektedir. 2 katl zarif bir yapya sahip olan Hnkar Kknn bahesinde de, cephesi Ktahya inileri ile kaplanm bir eme bulunmaktadr. Svanm duvarlar ahap atkl & ince talarla kapl olan kkte, beki & danma odas ile bir de garaj yer almaktadr.16 EKM.1922 TARHL LK BURSA GEZSNDE LOZAN BARI GRMELERNE GDECEK DELEGELERN KONUULDUU HNKAR KK, MSAFRLERN 12 GN SRE LE AIRLAMITIR. HNKAR KK DEVRLERNDE; KASR-I MLL, KASR-I HMAYUN, CUMHURYET KK & ATATRK KK OLARAK DA ADLANDIRILMITIR.

167

BURSA FRANSIZ PROTESTAN & KATOLK KLSES ( 1880 1881 )

19. YY. BAROK TARZINDA FRANSIZLAR TARAFINDAN MERYEM ADINA YAPILMITIR.AYN HER PAZAR GN SAAT 09:00DADIR. KLSENN NDEK BEZEMELER 1927 TARHNDE ASSOMPTONST TARKATI TARAFINDAN BR RUS RESSAM YAPMITIR.DKDRTGEN PLANLI TEK NEFL KLSE, NARTEKS, ANA MEKAN & APSSTEN MEYDANA GELR.KLSE KLTR EV OLARAK KULLANILMAK AMACIYLA 2004 YILINDA RESTORE EDLMTR.

SYNAGOGE : ETS AHAYM / HAYAT AACI SNEGOGU 2.SULT./ ORHAN GAZ (1326 1366) DNEM MAYOR SNEGOGU 15. YY. SPANYANIN MAYORKA ADASINDAN OSMANLI MP. SIINAN MUSEV GMENLERCE 15. YY. SONLARINDA YAPTIRILMITIR. 29.SULT./ 2. SELM (1566 1574) DNEM BABASI 28.SULT./ KANUN SULTAN SLEYMAN 1. (1520 1566) DNEM THE GERUSH (KOVULMU) / THE ETSAHAYM SYNAGOGE / THE MAYOR SYNAGOGE (MAYORKA ADASINDAN GELENLER) 16. YY. BALARINDA 29.SULT./ 2. SELM (1566 1574) YAPTIRMITIR. SPANYADAN ERAT - ENGZSYON MAHKEMES TM MSLMAN & MUSEVLER SPANYADAN KOVMULARDIR.O DNEM HBR AVRUPA LKES MUSEV CEMAATN ALMADIINDAN DNEMN

168

HOGRL BYK MPARATORLUU OSMANLILAR 500 YIL NCE 29.SULT./ 2. SELM ( 1566 1574 ) ZAMANI GMEN OLARAK STANBULA & BURSAYA MDK ARAPKR SOKAINA SEFARAT YAHUDLERN ALMILARDIR (BUNLARIN DL LADNO DL OLUP YAHUD SPANYOLCASIDIR).AVRUPADAN ILGIN KAPTAN CHRISTOPER COLUMBUS SULTAN 2. SELMN HUZURUNA IKIP SULTANIM BANA SPONSOR OLUP, GEMLER VERRSENZ OSMANLI ADINA YEN KEFLERE IKACAIM.SULTAN SELM ILGIN KAPTANA BAKAR BAKAR & GVENEMEDNDEN NEMSEMEYP STEKLERN GERYE EVRR.(GRYORSUNUZ TARHTE BR ANI DETRMEK HAYATIN AKIINI DETRMEKTR.O DNEM SULTAN 2. SELM AYET KAPTAN CHRISTOPER COLUMBUSU GER EVRMEM OLSA D BUGN AMERKANIN KEF OSMANLILARA NAL OLACAKTI ! OK YAZIK.) U AN ARAPKR SOKAINDA 3 ADET SNAGOG OLUP 1 TANES BADETE AIKTIR.

MUDANYA MTAREKE EV
MUDANYA / APAMEIA MYRLEIA, M.. 7. YY.DA KOLOFONLU GMELER TARAFINDAN KURULDU. IONYANIN 12 BYK KENTLERNDEND.BITHY NIA ROMA BZANS DNEMLER YAAMITIR.MTAREKE EVNDE SMET NN (BATI CEPHES

169

KOMUTANI) NG. GNR. HARINGTON, FRANSIZ GNR. CHARPY, TALYAN GNR. MONBELL.ANADOLUDA TRKLERN OSMANLININ KLLERNDEN ANADOLUNUN VAROLU MCADELESN VEREN KURTULU SAVAININ ZAFERLE NOKTALANDIINI TEYD EDEN ANLAMA 11 EKM 1922DE MUDANYADA BU EVDE MZALANMITIR.BYK TAARRUZDAN SONRA 11 EYLL 1922 BURSA, 12 EYLL 1922 MUDANYAYA GRMLERDR.SEVR ANTLAMASINA GRE NGLZLER TRKLER BUNDAN SONRA AY YILDIZI GKYZNDE GRECEKLER YAN ARTIK BAYRAINIZ YOK DEMEK STEMLERDR.(30 EKM 1919 403 MADDEL SEVR ANTLAMASI NGLTERE LE OLUP OSMANLI TARAFINDA SON OSMANLI PADAHI 36.SULT./ 6. MEHMED VAHDEDDN (1918-1922) ADINA VEZR- AZAM DAMAT FERH PAA KATILMITIR. ANADOLUNUN VAROLU MCADELES VERLD KURTULU SAVAI YAN BYK TAARRUZDAN SONRA ALLAHIN ZN LE BAYRAIMIZ BZE YNE NASP OLMUTUR.BUNDAN SONRA DA NALLAH TEK VATAN, TEK BAYRAK, TEK MLLET, TEK ALLAHIN ZNYLE KIYAMETE KADAR DEVAM EDER. 11 EYLL 1922 BURSANIN KURTULUU, 11 EKM 1922 MUDANYA MTAREKES, TOPLAM 14 MADDELK ATEKES Mudanyada, Trk Kurtulu Savan Mtarekesinin imzaland tarihi evdir. sonlandran Mudanya

Rus asll tccar Aleksandr Ganyanofa ait olan ev, Mudanyal i adam (eker kral) Hayri par tarafndan satn alnarak onarlm & 1937 ylnda Mudanya Belediyesine bal bir mzeye dntrlmtr. 1959 ylnda Eski Eserler Genel Mdrlne devredilmitir. Bodrum & at kat dnda 2 katl bir ahap evdir. 19.yy sonlarnn (s.m..) mimari yapsna sahiptir. Arsa alan 800 m2, bina alan 400 m2dir. 13 odas & 2 byk salonu vardr. 1. katta mtarekenin imzaland salon & grmelerde Trkiyeyi temsil eden smet nnnn alma odas, st katta smet Paa & yaverlerinin yatak odalar yer almaktadr. smet Paann alma odasnda Paann kzgn olduu bir anda yumruu ile 2ye bld mermer masa

170

sergilenir. Mtareke dnemine ait eyalarn korunduu evde o dneme ait fotoraflar & belgeler de sergilenmektedir.

TRLYE / 3 PAPAZ
AYA YORG, AYA YAN, AYA SORT (AYA YORG = HIZIR A.S.=SURP KEVORK, SAINT ELIAS = LYAS) (SKENDERYEL ARIUS, ZNK 7. KONSL) ZNK 7. KONSLNE KATILAN AYA YAN, AYA YORG, AYA SORT, SKENDERYEL ARIUS LE AYNI DNCELERDE OLDUUNDAN KONSLDE AFOROZ EDLP KOVULMULARDIR. BU 3 PAPAZ / PEDER GELP, TRLYEY KURDULAR.TRLYE 3 PAPAZLAR ANLAMINDADIR. Mudanya ilesine bal bir bucak merkezi. lenin batsnda, Mudanya'ya 11 km. uzaklktadr. Deniz kysmdadr. Kyn tarihi ok eskidir. Antik dnemdeki ad Caesareia veya Briyllios olarak gemektedir. Trilye ad da Brillius'tan gelmi olmaldr. Eski bir Rum ky olan Trilye'nin adna ok eski belgelerde rastlanmtr. Belgelere gre kyde, Rumlarn yan sra Trklerin de yaad anlalyor. Bir belgede ise, ky yaknlarnda Balica iftlii varm. 1880'li yllardan balayarak kentte Belediye rgt kurulmutur. 1886 ylnda Hiristoforus Efendi, 1888 ylnda Mehmed Hayri, 1889 ylnda Yorgi Efendi Belediye Bakan olmutur. 1906 ylnda yine Kalmalar Sokrat adl bir Rum Belediye bakan olmutur. 5 kiilik Belediye Meclisinin de tm yeleri Rumdur. 1908 Yll'na gre bu beldede 820 hane vard. XIX. yzyln sonlarnda beldede 199 Mslman, 3.657 Rum yaamaktayd. Bu tarihlerde beldede 19 yahane, 2 hamam, 3 okul, 1 camii ile 7 kilise vard. Ky yaknlarnda Ayayani & Ayasorti adl mesire yerleri vard. Bucaa bal kyler unlardr: amlk, aynii, narl, Emirleryenicesi, Esence, Evciler, Eyerci, Hanerli, Mesudiye, Sgtpnar, Yaliftlik, Yaman & Yrkyenicesi. Kurutulu Sava sonrasnda ky terk eden Rumlarn yerine, Girit gmenleri yerletirilmitir. Ad Zeytinba olarak deitirilen beldede, 1927 ylnda 2.516, 1990 ylnda ise 2.399 kii yaamaktayd. Tm bucakta ise nfus 8.581'tir. Kyde ok sayda kilise vard. Bu kiliselerden H. Stephanos (Kenolakkos-Trigleia) eski bir Bizans kilisesidir. Bu kilisenin yapl 720'li yllara kadar iner. Bu kilise, Mudanya'nn alnmas ile birlikte camiiye dntrlmtr. 1918 ylnda Rumlar

171

kasabaya tekrar gelince camii, kiliseye dntrlm, 1922 ylnda tekrar Fatih Camii adyla ibadete almtr. Kilise yaknnda bir hamam vardr. Panagia Pantobaslssa(Kemerli) Kilisesi ise olaslkla XIV. yzylda yaplmtr. Bugn terk edilmi durumdadr. Ayrca Trilye'de eski belgelerde geen u kiliseler vard; H. Athanasios, H. Basileios, Christos Soteros, H. Demetrios, H. Georgios Keto, H. Georgios Kyparissiotes, H. Marina, H. Parapoline, H. Parakeve, H. Spyridon kiliseleri ile Madikkion & Pelekete Manastrlar.

ZNK / NKAA / ANTIGONIA

2.SULT./ ORHAN BEY ( 1326 1366 ) BYZANS MP. 3. ANDRANIKOSU YENEREK ZNK / ANTIGONIA / NIKAIAYI ALDI (1330) & ZMT / NKOMEDAYI ALDI (1330) AKIRCA & EKL HYKLERNDE YAPILAN KAZILARDA BULUNAN EN ESK ARKEOLOJK MALZEME M.. 2500 YILINA / ERKEN BRONZ AI RASTLANIR.M.. 7. YY. BALARINDA TRAKYADAN GELEN KAVMLERCE KOLONZE (HELKARE) EDLMTR.HELEN DNEMNDE SKKELER BASILDII BLNMEKTEDR.EHR M.. 4. YY. YIKILMI OLUP, M.. 316 YILINDA BYK SKENDERN GENERALLERNDEN ANTGONOS TARAFINDAN YENDEN KURULMUTUR.EHRE ADINA ZAFETEN ANTIGONEIA DENLMTR.ANTIGONOSTAN SONRA EHRE BYK SKENDERN KOMUTANLARINDAN LYZIMACHOS HAKM OLUR. ONUN DNEMNDEDE EHRE LYZIMACHOSUN KARISININ SM NIKAIA VERLR.M.. 188DEN SONRA BR SRE PERGAMON KRALLII HAKMYETNE GREN EHR M.. 129 YILINDA ROMANIN ASIA / ASYA EYALETNE BALANIR.ZNKTE M.S. 325 YILINDA MP. BYK KONSTANTIN HMAYESNDE 1. KONSL / KONSLUM TOPLANIR.BU KONSLUMDA HRSTYANLIIN NEML KONULARI ROMA MPARATORLUUNUN HER YNNDEN GELEN RAHPLER TARAFINDAN TARTIILIP 20 MADDELK NKAA KANUNLARI AIKLANIR.KONSLUM EHRDE GL KENARINDA BULUNAN SENATUS SARAYINDA GEREKLETRLMTR. M.S. 787DE 7. KONSLUM YAPILMITIR.1075 YILINDA SELUKLU KOMUTANI KUTALMIOLU SLEYMAN TARAFINDAN ALINARAK SM ZNKE EVRLMTR.1331 YILINDA OSMANLI DARES ALTINA GREN EHR 4 YIL OSMANLI DEVLETNE BAKENTLK YAPMITIR. 172

OSMANLI DNEMNDE BR SANAT MERKEZ HALNE GELM, 100LERCE ATLYELERDE RETLEN NLER CAMLERNDE & TRBELERNDE KULLANILMITIR.ZNK NLER NDEK YKSEK ORANDAK QUARS MADDES NEDENYLE SERT BR YAPIYA SAHPTR.BU NEDENLE BR OK YAPIDA KAPLAMA MALZEMES OLARAK KULLANILMITIR.ZNK NLERNDE BEYAZ ASTAR ZERNDE MAV & YEL RENKL SIRT TABAKASI YAPILMITIR. ZNK SURLARI & SUR KAPILARI : ZNKN EVRESN 5 KENARLI OKGEN EKLNDE KUATAN 4 ANA (STANBUL KAPI, YENEHR KAPI, LEFKE KAPI, GL KAPI) & 12 TAL KAPISI BULUNAN SURLAR, 4970 M. UZUNLUUNDADIR.ZNKN 2 ANA CADDESNN KEST NOKTADAN BAKILDIINDA, 4 ANA KAPI GRNR.YKSEKL 1013 M. ARASINDA DEEN SURLARDA, YUVARLAK & KARE EKLNDE 114 BUR BULUNMAKTADIR.HELENSTK DNEMDE NA EDLMEYE BALANAN SURLAR, ROMA & BZANS DNEMLERNDE YAPILAN YEN LAVELERLE GNMZDEK EKLN ALMITIR. 13. YY.DA RESTORE EDLMTR.LEFKE KAPISI YANINDA BAZI HTABE & KABARTMALAR VARDIR. ZNK AYASOFYA MZES (ST. SOPHIA) : M.S. 4. YY. NAA EDLP, 11. YY.DA YENLENM, 1331 YILINDA EHRN OSMANLILARIN ELNE GEMES ARDINDAN CAMYE EVRLM & ORHANGAZ CAM ADINI ALMITIR.YAN NEFLERNDEN BRNDE SA FRESK / FRESKO VARDIR..MZE EHRN TAM ORTASINDA, KENTN 4 KAPISINA ULAAN YOLLARIN KEST NOKTADA YER ALMAKTADIR.LK OLARAK M.S. 7. YY.DA ROMALILAR TARAFINDAN NA EDLEN GIMNASIUM ZERNE BZANS DNEMNDE BAZILIKA OLARAK NA EDLM OLAN AYASOFYA MZES, ETL HASAR & ONARIMLAR NEDENYLE BUGNE KADAR BYK BR DEME URAMITIR. 6. YY.DAK DEPREMDEN SONRA YENLENMTR.3 SAHANLIDIR.ORHANGAZ TARAFINDAN 1331 YILINDA CAMYE DNTRLEN YAPI, KANUN DNEMNDE MMAR SNAN TARAFINDAN YAPILAN BYK DEKLKLERLE YENLENMTR.1935 & 1953 YILINDA GEREKLETRLEN ONARIM SIRASINDA, RENKL TALARDAN TABAN MOZAKLER & SYTHRONONU ORTAYA IKARTILMITIR. APSSN YANINDAK ODALARIN NDE FRESKOLAR VARDIR.M.S 787 YILINDA 7. EKMENK KONSL BNADA TOPLANMITIR. KOMESS KLSES : M.S. 8. YY. NA EDLM, 1065 YILINDA DEPREMDE HASAR GRMTR.

173

ZNK YEL CAM : ZNKN SEMBOL OLAN & EN MUHTEEM KLTR VARLIKLARIMIZIN BAINDA GELEN YEL CAM, ADINI YEL NL & TULALI MNARESNDEN ALMITIR.YAPIMI 1378DE ANDARLI HALL HAYRETTN PAA TARAFINDAN BALATILMI, LM ZERNE OLU AL PAA 1391DE TAMAMLATMITIR. MMARI HACI MUSADIR. ERKEN OSMANLI DNEMNN TEK KUBBEL CAMLERNN EN GRKEMLLERNDENDR.SON CEMAAT YER STUNLU & AYAKLIDIR.MERMERLERDEN YAPILMI CAMNN MHRABINDA GRLMEYE DEER ZENGN BR TA LK VARDIR. UZUNLAMASINA DKDRTGEN BMNDEK MEKANI KUBBE & TONOZLARLA RTLDR.KUBBES 10.5 M. APINDA & KURUNLA KAPLIDIR.ESZ MNARES CAMNN SA KESNDE YER ALIR.GVDES MAV & YEL RENKL NLERLE ZKZAKLI MOZAK TEKNYLE BENZENMTR. OBELSK (DKLTA BETA) ANITI : KENTN 5 KM. KUZEYNDE BA & BAHELER ARASINDA YKSELEN BU MEZAR ANITI, ESK ROMA YOLU ZERNDEDR (ELBEYL KASABASI). DKLTA, NANTAI & BETA ADLARIYLA DA BLNMEKTEDR. M.S. 1. YY.DA C. CASIUS PHILISCUS ADLI VARLIKLI BR BITHYNIALI ANISINA YAPILDII ZERNDEK HELLENCE KTABEDEN ANLAILMAKTADIR.DKDRTGEN PRZMA BR KADE ZERNDE 5 ADET GEN PRZMA MERMER BLOKUN ST STE KONULMASIYLA NA EDLEN OBELSK, 12 M. YKSEKLKTEDR.ANITIN TEPESNDEK 6. TAIN ZERNDE VAKTYLE BR KARTAL YA DA ZAFER TANRIASI NKENN OLDUU SANILMAKTADIR.ANITIN BR YNNDE PHILISCUSUN HEYKELNN BULUNDUU KALAN ZLERDEN ANLAILMAKTADIR. ANATOLIA : ASSOSDA TANRIA KYBELENN ELLERNN ARASINDAN DOAN GNEN ADI / GNEN YOLU DEMEKTR. SUNWAY / SONNENWEG MUTTERMARIA / MADONNA / MERYEM ANA & NCL YAZARI JOHANNES / YAHYA / SEN JAN 69 YILINDA ZMR EFESTE MEDTASYON HAYATI YAARKEN AYNI ZAMANDA TARSUSLU POULUS / SEUL / ST. POUL & TANRIA GZEL ARTEMS / ARTIMU / KYBELE / DANA (KIZI NKAA) & AZZ IGNATIUS EFESTE AYNI DNEMDE YAAMILARDIR.

174

BR ZNK HKAYES NIKAIA ( KYBELENN KIZI ) ES & NK ESNK SNK ARAP TANRISI DIONYSOSUN KENTDR ZNK.MTOLOJYE GRE; SANGARIOS ( SAKARYA ) IRMAI LE TANRIA KYBELENN KIZI OLAN NKAA H EVLENMEYECENE DAR ANT MTR. KIRLARDA, ORMANLARDA, SULARDA YAAR, AVLANIRMI. GNN BRNDE HYMNES ADLI BR OBANA RASTLAMI.OBAN GZEL NKAAYI GRR GRMEZ AIK OLMU.FAKAT NKAA OBANA YZ VERMEM & NKAADAN ALMAK N ARAP TANRISI DIONYSOSA BAVURMU.NE VAR K DONYSOS DA GZEL NKAAYI DEREDE YIKANIRKEN GRP AIK OLMU.OBAN HYMNES GB KENDSNN DE LDRLECENDEN KORKAN DIONYSOS NKAANIN SU T IRMAA ARAP KATMI & SARHO OLAN NKAAYI BATAN IKARMI.NKAA DIONYSOSDAN GEBE KALINCA CANINA KIYMAYA KALKMI, FAKAT ARAP TANRISINA BOYUN EP OCUU DOURMU.DIONYSOS DA HNDSTANA YAPTII BR YOLCULUK DNNDE NKAANIN EREFNE BU KENT KURUP ADINA SEVGLSNN ADI OLAN NKAA DEM.

znik'te ilk yerleimin M.. 2500 yllarna uzand sanlmaktadr. M.. 7. yzyl ncesinde burada kurulan yerleime 'Helikare' 175

denmekteydi. Makedonya mparatoru Byk skender'in generali Antigonus tarafndan M.. 316 ylnda kent Antigoneia adn almtr. skender'in lmnden (336 323) sonra Antigonus ile general Lysimakhos arasndaki sava kazanan Lysimakhos kente, Antipatros'un kz olan ei Nikaia'nn adn vermitir. M.. 293'te Bithynia Krall'na balanan kent, nemli mimari yaplarla sslenmitir. Bir sre Bithynia Krall'nn ( .. 228 149 ) bakenti olan Nikaia daha sonra Roma'nn nemli bir yerleimi olarak varln srdrr. 325 yl yaz banda Hristiyanlk iin ok nemli olan 1. Konsl, znik'de toplanmtr. mparator Constantinus'un da katld toplantda Hristiyanlkla ilgili yortu gnleri & Nikaia Kanunlar ad ile bilinen 20 maddelik metin bu Konslden sonra kabul edilmitir.787 ylnda znik Ayasofya'snda VII. Konsl topland.Ayrca VI. Hal Seferi sonucunda Bizans mparatorluu stanbul'u kaybedince znik'te Bizans Hanedan yeleri tarafndan znik Latin mparatorluu kurulmu & bu imparatorluk daha sonra

stanbul'u fethederek Bizans mparatorluu'nu yeniden kurmutur. znik, Seluklular'n & Osmanllar'n da bakenti olmutur. znik 1331 ylnda Osmanl ordular tarafndan ele geirilmitir. Osmanl idaresinde znik, sanat, ticaret & kltr merkezi oldu. 2.SULT./ Orhan Gazi (1326 1366 ) Medresesinde birok nl ders verdi. Davud-u Kayseri, Ebul Fadl Musa, Erefolu Abdullah Rumi gibi nl

176

tasavvuflar znik'te yaad & eserler verdi. Osmanl dneminin ilk camii, medresesi & imareti znik'te ina edildi. 14.,15. & 16. yzyllarda znik bir sanat merkezi olmu, dnyaca nl ini & seramikler burada retilmitir.

TANRIA GZEL ARTEMS / ARTIMU / KYBELE / DANA / KUBABA / KBELE ( NKAADA KIZIDIR )

Kibele'nin zellikleri farkl tanr & tanralarda yeniden hayat bulmutur. Bunun en bilinen rnei Yunan mitolojisindeki Artemis'tir; Artemis Roma mitolojisinde Diana adn almtr. Ana tanra Tarihte, Akdeniz evresinde, Asya'da & kuzey lkelerinde birok kltr & uygarlkta eitli isimlerle anlan bir Ana Tanra ile karlamak mmkndr. Anatolia / Anadolu'da yaplan kazlar, ana tanra figrnn M.. 6500 - 7000'lere kadar dayandn ortaya

177

kartmtr. Anal, remeyi, diilii, hayatn srmesini & dolaysyla bereketi simgeleyen tanra, ayakta, oturmu ya da uzanm olarak betimlenir; dzgn vcdu her zaman tasvir konusudur. Heykellerin bir blmnde doum yaparken grlr. Otururken ya da doum anndaki baz heykellerde yannda 2 leopar bulunur. Ana tanrann kutsal hayvan olan leopar, hayvanlarn kraliesi olduunu & doa zerindeki snrsz egemenliini simgeler. Bazen kollarnda, eitli efsanelere gre tanrann hem ocuu, hem de sevgilisi olan Attis'i tar. Kybele, Zeus'un ryasnda grd & kedisine hakim olamayacak kadar etkileyici bir varlktr. Asl tanra deildir. ift cinsiyetlidir yani 2 cinside etkisi altnda tutabilecek kadar cazibelidir. Zeus un ryas geree dner & Kybele ortaya kar. Zeus Kybele nin tehlikeli olduunu bildii iin ldrlme taraftardr ama Afrodit byle gzellikteki bi varln ldrlmesine izin vermez sonuta Kybele nin erkeklik organ hadm edilir bu organ dt yerden badem aac olur & bu aa ilk mahslde topraa den meyvesinden bi erkek dogar. bu dogar dogmaz keiler arasnda kalr & kendini kei sanar. Bir iftinin bunu fark etmesi zerine ifti ona insan olduunu syler. & art koup kzyla evlendirir. bir sre sonra kybele kendi paras olan bu erkei bulur & kendi yanna almak ister ama ifti vermez Kybele de hem iftiyi hem de kendi parasn zehirler. Bu olayla Kybele amazon kadnlarnn temsili olmutur. (EPHESOSU DA AMAZONLULAR KURUP ORADA YAAMITIR. AMERKA KITASINDAK AMAZONLAR FLMNDEK ASLINDA ANATOLADA DIR ! YAN AMAZONLAR ANATOLADA YAAMITIR.) Anadolu'da Bir 19. yzyl kartpostalnda Spil Da Hitit Kibele heykeli Kibele figrnn kkeni Anadolu'da ok eski dnemlere dayanr. rnein Hitit & Hurriler tarafndan tapnlan Kubaba, tartmal da olsa, ok sonralar oluacak Kibele'ye nclk eden figrlerden biri saylr. rnek iddia (Ana tanra Kibele Ana da umraldr. Yani atalhykl) En yaygn kullanm Frig uygarlndadr. Frigya 178

mitolojisinde bir ana tanra olan Kibele'ye genellikle da zirvelerinde tapnlrd. Doa ile zdeletirilmi, zellikle baz vahi hayvanlarla ilikilendirilmitir. Anadolu'da ok sayda Kybele ant vardr. Afyon-Eskiehir civarnda yeralan akhava tapnaklarnda ni iinde, 2 yannda arka ayaklar zerinde duran birer aslan duran bir ana tanra kabartmas bulunur. Ana tanraya tapnmaya gelenlerin, bereket & dourganlktan pay almak iin Kybele'nin & aslanlarn reme organlarna dokunarak andrdklar grlmektedir. Frigyada Kibele Anadoluda Kibeleyi ba ilahe olarak kabul eden bir topluluun vecde dayal bir organizasyon biimini Frigyallar dneminde kazand sanlmaktadr. Eski metinler Koribantlar denilen Frigyal Kibele rahiplerinin psiik yeteneklere sahip olduklarn, tlsml talar kullandklarn & kendilerini hadm ettiklerini bildirmektedir. Enerjik etkinlie sahip olduklarna inanlan bu tlsml talardan en nls vaktiyle Pessinusta bulunan, Kibele kara-ta olarak bilinir.friglerde bereket & oalmann simgesi olmutur.bu inann daha sonra yunanllara gemitir. Dier uygarlklar

Atina Agora'snda kefedilmi eski Yunan dnemine ait Kibele steli (M.. 4. yzyl) Kybele inanc daha sonraki uygarlklar da byk lde etkilemitir. zellikle Yunan & Roma mitolojisinde, Frigya dnemindeki baz tapnma ritelleri ayn formda kltik olarak devam etmi, Kibele'nin zellikleri farkl tanr & tanralarda yeniden hayat bulmutur. Bunun en bilinen rnei Yunan mitolojisindeki Artemis'tir; Artemis Roma mitolojisinde Diana adn almtr.

179

Kybele, edebiyatta en ok sz edilen tanralardan biridir. zellikle Romal yazarlar Kybele'den ok sk bahsetmilerdir.

MERYEM ANA / MARIA / MADONNA

Meryem, (Arapa: , branice: Miriam, Latince: Maria, Yunanca: ), sa'nn annesi. Meryem, Hristiyanlk & slam dinlerine gre nemli & kutsal kiilerden biridir. Meryem Ana & Bakire Meryem olarak da anlr.

431 YILINDA EFES, HZ. MERYEM KLSESNDE HIRSTYAN KONSL TOPLANIP BURADA HZ. MERYEMN (MARIA / MADONNA) YAAYIP LDN KABUL ETMTR.(MERYEM ANA & AZZ YUHANNA BURADA MEDTASYON HAYATI YAAMITIR.)1896 YILINDA PAPA BURAYI HIRSTYAN HACC MAKAMI OLARAK LAN ETMTR.

180

ANATOLIA : ASSOSDA TANRIA KYBELENN ELLERNN ARASINDAN DOAN GNEN ADI / GNEN YOLU DEMEKTR. SOON WAY / SONNENWEG Yzyllardr k Anatolia / Anadoluya Tanrlar da Nemruddan doar & Asosta Tanra Kybelenin ellerinin arasndan tm dnya uygarla uyanr. (Anatolia, Gnein yolu demektir.) MTRAZM / MTRA / GNE TANRISI / RA TARSUS / TARSADAK STOACI FLOZOFLARIN OU BR TR ASTRAL DN NANCA SAHPT.SOLL ARATOS (.. 315 - 240) TARSUSTAK FELSEFE OKULLARINI ASTRONOM KONUSUNDA ETKLEMTR. ZELLKLE KRSPPUSUN, (.. 280 - 207) ASTRAL NAN KONUSUNDA LER SRD DNCE SON ERECE NEMLYD; UZAY BR TANRIDIR, YILDIZLAR TANRIDIR, DNYA DA TANRIDIR, AMA EN BYK TANRI CENNETTE OTURAN AKILDIR. TEMELN KRSPPUSUN YUKARIDAK SZLERNN OLUTURDUU YEN BR DN, NSANLARIN DNCELERNDE & NANILARINDA EKLLENMEYE BALAMITI.PLUTARKIN ANLATIMINA GRE DE .. 67DE, TARSUSTA MTRAS DNNE ZG YER ALTI MABETLERNDE GZL AYNLER DZENLENYORDU. MTRAZM, ROMALI LEJYONLAR & KLKYALI KORSANLAR VASITASIYLA ORTA AVRUPAYA & ANATOLIAYA YAYILMITIR. BAZI ARATIRMACILARA GRE HIRSTYAN DN RETSNN TEMELN BU DNSEL NANIIN OLUTURDUUNU DNMLERDR.YERALTI TAPINAK DL OLAN MTRAZM, ZELLKLE ASTRAL NANLAR LE SAYILAR ETRAFINDA EKLLENMTR.DNEMN TARSUS SKKELER ZERNDE, MTRANIN BOAYI LDRME SAHNESN BETMLEYEN RESMLER DE BULUNMAKTADIR. MUTTERMARIA / MADONNA / MERYEM ANA & NCL YAZARI JOHANNES / YAHYA / SEN JAN 69 YILINDA ZMR EFESTE MEDTASYON HAYATI YAARKEN AYNI ZAMANDA TARSUSLU POULUS / SEUL / ST. POUL & AZZ IGNATIUS EFESTE AYNI DNEMDE YAAMILARDIR. TANRIA GZEL ARTEMSE TAPINMA DNEM / KYBELE / DANA (KIZI NKAA).

181

Hristiyan kaynaklarna gre Meryem :

Sina Da'ndaki San Catherine Manastr'nda bulunan, sa & annesi Meryem'i betimleyen bir ikon. Meryem annesi tarafndan daha domadan erkek olaca varsaym ile Sleyman Mabedi'ne (Beyt-i Makdis) adanmt. Kz domasna ramen o zamanlar bir erkek ad olan Meryem ad verildi. Hayat boyunca Filistin topraklarnda yaad. Beytllahim'de babasz olduuna inanlan ocuu sa'y dnyaya getirdi. Bu doum nedeniyle Yahudi toplumunun saldrlarna urad. Bir Hristiyan inanna gre, Meryem bu saldrlar zerine St. Jean ile birlikte Trkiye'deki Efes antik kentine g etmitir & meditasyon hayat yaamlardr. Meryem'in son yllarn geirdii yerlerden olan Efes & Meryem Ana Evi gnmzde Seluk ilesi snrlar ierisindedeir. Yine baz Hristiyan din adamlar, Meryemin kayp mezarnn o dnemdeki ad Selefkos olan Silifke'de olduuna yine kuzeni olan Hagia Teqla ile gmldne rivayet ederler. Bugn hagia teqla kilisesi & evi kutsal saylmaktadr. Papa 9. Benedich, 1803 ylnda bu evi hacc mekan ilan etmitir. Hristiyan dnyasnda Meryem'in kilise hayatndaki konumu mezhepsel olarak baz blnmelere yol amtr. Katolik kilisesi,Meryem'in bekaretinin lene kadar muhafaza edildiine & ldnde bedeniyle beraber cennete ekildiine inanmaktadr, Protestanlar ise Gnahsz Doum 'a itikat etmekle beraber, Meryem'in ebedi bekaretini & ge kn ncilsel bir dayana bulunmad gerekesi ile reddederler. Yeni Ahit'te Meryem hakknda en ok bilgi verilen blm, Luka ncili'dir.

182

slam kaynaklarna gre Meryem :

Meryem & sa'y betimleyen eski bir ran minyatr. Kur'an'da birok kez geen Meryem, Kur'an'da ad dorudan telaffuz edilen tek kadndr & Kur'an'n 19. suresi Meryem Suresi olarak adlandrlmtr. Meryem'in ailesi, Al-i mran, bir baka sureye isim vermitir. Meryem'in slam'da ok nemli bir konumu olduunu belirten pek ok ayet bulunmaktadr: Hani Melekler dediler ki: "Meryem! Muhakkak ki Allah seni seti. Seni tertemiz kld hatta seni dnyadaki btn kadnlara stn kld. Kur'an 3:42 Meryem'in olunu & annesini birer ibret vesilesi kldk & onlar pnarlar akan & yerlemeye elverili ykseke bir yere yerletirdik.Kur'an 23:50 Burada Kuran 19:21'de sa iin kullanlan & mucize, iaret anlamlarna gelen Ayet terimi Meryem iin de yinelenmi sa & Meryem Allah'n rahmetinin bir simgesi olarak sunulmutur. Ayrca "berrak emeler" veya "akarsular" anlamndaki szckle cennet, huzur kavramlaryla balantl olarak manev arnmlk simgelenmektedir. Kur'an'a gre, Meryem, mran'n kzdr. Meryem'e sa'y douraca Cebrail tarafndan mjdelenmitir. Doum insanlardan uzakta, bir hurma aacnn altnda gerekleir. sa'nn bir babas olmadndan Meryem utan iindedir. Ancak ilahi bir ses, kendisine zlmemesini,

183

doacak ocuun erefli klndn syler. Meryem, bebekle birlikte topluluun arasnda dndnde, iffetsizlikle sulanr. Meryem, iffetli olduuna kant olarak bebei gsterir. Bebek sa konuarak Allah'n kendisini peygamber yaptn, annesine iyi davranmay tlediini syler. (Meryem Suresi, 19:16-34) Bu bilgiler Luka ncili ile paralellik gstermektedir. Al-i mran Suresi'nde ayrca Meryem'in, Yahya peygamber'in babas olan Zekeriya peygamberin gzetiminde byd anlatlr: Rabbi onu gzellikle kabul buyurdu & pek gzel bir tarzda yetitirdi. Onu Zekeriyya'nn eitim & himayesine verdi. Zekeriyya onun yanna Mbede ne zaman girse beraberinde yiyecekler bulurdu. "Meryem! Bu yiyecekleri nereden buluyorsun?" deyince de o: "Bunlar Allah tarafndan gnderiliyor. Muhakkak ki Allah dilediine saysz rzklar verir." derdi.Kur'an 3:37 IGNATIUS & AZZ YUHANNA / JOHANNES / YAHYA / SEN JAN (NCL YAZARI) SA PEYGAMBERN (PROPHET) ARMIHA GERLMESNDEN SONRA (.S. 33) EPHESOSA / EFESE YERLETLER & MEDTASYON HAYATI YAADILAR, POLKARP / ZMR ( SYMRNIA ) KLSESN KURDU & OK SAYIDA RENC YETTRD. GNATUS SE : 30 KM UZAKLIKTAK MENDERES MAGNESIASINDA VAAZ VERMEYE BALADI, 69 YILINDA ANTAKYAYA GTT.ORADA PSKOPOS OLARAK VAAZ VERD.O DNEMDE HIRSTYAN OLMAK SU OLDUUNDAN MP. TRAJANUS EMR LE TUTUKLANIP LME MAKHUM EDLD.ROMAYA GNDERLP (Colesium / Anfitiyatro / Kolezyum) ARSLANLARA ATILARAK MARTIR / EHT OLDU.GNATUSUN : MAGNESALILARA MEKTUBU, 7 ANADOLU & ROMA KLSELERNE MEKTUPLARI GNMZE KADAR ULAMITIR.BU MEKTUPLAR LK DNEM KLSE & DOGMALAR TARHNDE NEML BELGELER OLARAK KABUL EDLR. ( .S. 69 )

184

3. SULT. / 1. MURAD-I HDAVENDGAR ( 1366 1389 ) ( SULTAN AMOURAD 1. )

Mehed-i Hdavendigar 6. BYZANS MP. 3. ANDRONICUS DNEM, BURSA / PRUSSA TEKFURU ATRANOS DNEM, KALE KOM. EVRENOS DNEM, SEYYD EMR BUHAR SULTAN HZ. DNEM (1368 1430), MEVLD YAZARI / VESLETN NECAT (1409 RAMAZAN AYINDA, 480 BEYT) SLEYMAN ELEB (1351-1422) DNEM, HAMD- KAYSER / SOMUNCU BABA (1330 1412) DNEM, MOLLA FENAR (1350 1431) DNEM ( KBAR VALYE ) yabanc kaynaklardan I. Murat, Murad Hdavendigr (d. Mart / 29 Haziran 1326, Sogut . 28 Haziran 1389) (Osmanlica: ) Osmanl Devletinin 3. padiah. Babas Orhan Gazi, annesi Nilfer Hatun'dur. ( Yarhisar Tekfurunun kz Holefera ) "Hkmdar", "bey" anlamna gelen hdavendigr (Osmanlca:) unvan verilmitir. Turas "Sultan Murad bin Orhan" olarak istiflenmitir. Baz kitabelerde "Melik'l-dil l Gazi es-Sultan Giys'd-Dnya ve'd-Din" san ile anlmtr. Adna kesilmi olan gm & bakr sikkelerde & baz dier kitabelerde "Murad bin Orhan el-Melik, el-Adil", "es Sultan'l Gaalib" ad & unvanlar kullanlmtr. Baz kaynaklara gre, bu Osmanllarn lhanllara olan bamllnn sona erdiini gstermektedir. Bylece Sultan nvan ilk kez I. Murad zamannda kullanlmtr. Bat kaynaklarnda "Amourad I" olarak anlmaktadr.

185

Edirne / Adrianapolisi alarak Balkanlar'a gemitir & Balkanlar'da fetihler yapmaya balayarak Osmanl Devleti'nin snrlarn geniletmitir. 40'n zerinde sava ynettii & hi yenilmedii eitli kaynaklarda sylenmektedir. I. Kosova Sava'ndan sonra sava alann gezerken bir Srp askeri olan Milos Obilic ( Milo Kobilovi ) tarafndan hanerlenerek ldrlmtr. (1389) Saltanat ncesi yaam ehzadelik yllar hakknda elimizde hi bilgi bulunmamaktadr. Annesi Rum asll Yarhisar tekfurunun kz Holefera ( Nilfer Hatun) olduu iin, bundan ne kadar etkilendii, rnein Rumca bilip bilmedii, mehuldur. ocukluu & genliinde znik & Bursa'da medreseler ald bilinmekle beraber 3.SULT./ 1. Murad Hdavendigar'n (1366 1389) bu kurumlarda veya bunlarda bulunan deerli hocalardan slam eitim grp grmedii; yahutta babas & dedesi gibi geleneksel Trkmen eitimi mi grd bilinmemektedir. Babas Orhan Bey Bursa'y ( Prusa / Olympium ) ald zaman ( 6 Nisan 1326'da veya baz kaynaklara gre 1324'de), Akpaazade tarihine gre bu ehir "Bey Sanca" olarak rgtlenmi & ehzade Murad sancak beyi olarak atanmtr. Dier kaynaklara gre ise Bursa dorudan doruya devlet merkezi yaplmtr. ( Fetih 30 yl srd, ehir kansz teslim alnd, ehrin anahtarn kale komutan Evrenos teslim etti.) I. Murad'a Hdavendigar nvan verildii bilindii; bu nvann daha ok Bursa Sanca'nda kullanld; sonradan II. Murad'a da verildii gz nne alnrsa, Bursa Sancak beyi olarak grev yapt ok olasdr. Olaslkla Bursa Sancak Beyi iken, aabeyi Sleyman Paa'nn maiyetinde Rumeli fetihlerine katlmtr. Sleyman Paa'nn orlu'da bir srek av srasna 1359'da lmnden sonra 3 yl kadar (1359-1362) Beylerbeyi olarak Rumeli fetihlerine devam etmitir. Ancak baz kaynaklar olu Sleyman Paa'nn beklenmedik lmne ok zlen & ok yal olan Orhan Bey'in son gnlerini inzivaya ekilip sessiz geirdiini, devlet idaresini olu Murad Bey'e braktn yazarlar. Akpaazade ise Orhan Bey'in Sleyman Paa ile ayn ylda ldn bildirmektedir. Saltanat 1362'de Orhan Bey lnce, kendisi Rumeli'de bir muharebe ortamnda iken, Bursa ahilerinin kararyla, hkmdar ilan edilmi & Bursa'ya arlmtr. Murad Bey tahtna getikten hemen sonra Akpaazade'nin deyiiyle "kendi vilayetinden & Karesi'den eyi leker cem edip" hemen Rumeli'ye

186

dnme hazrl yapmaya balamtr. Fakat komu devletler & dier dmanlar bu hkmdar deiikliinden faydalanmak iin hemen harekete gemilerdir. Bizansllar orlu, Burgaz & Malkara'y geri almlardr. Ksa bir zaman nce Osmanllara katlm olan Ankara / Ankyra'nn Ahileri ehirlerinden Osmanl kale muhafzlarn kovmulardr. Byk ehzade brahim ayaklanmtr. Bizansllar, anne tarafndan VI. Yannis Kantakuzenos'un torunu olan & imparator V. Yannis Palaiologos'un kzyla nianl olan kk ehzade Halil'i kkrtarak aabeyinin hkmdarln kabul etmemesine neden olmulardr. Karamanoullar da Osmanllara hcum iin ordusunu hazrlamaktayd. Murad Bey nce deneyimli komutanlar, ulema mensuplar & dier ileri gelenler ile bir grme yapm & bu sorunlarn hepsine o yl are bulmutur. nce Ankara / Ankyra'ya hcum edip kaleyi & ehri eline geirmi & bozguncular elimine etmitir. Sonra Sultan Hyn (Eskiehir) alm & Bursa'ya dnp biraz daha sava hazrl yapp yapamadan Karamanoullar zerine ynelmitir. Tarihi krullah'n deyimiyle "Karaman Beyi de ileri gelip 2 ordu karlatlar... Karglar krld, kllar entik entik, kalkanlar parampara oldu. Kiiler gz yapra gibi dkld... Karamanllar erisinden Varsak, Tatar & Trkmenden saysz kiiler topraa dt... Karaman Beyi takmlarn, arlklarn brakp kat."Bu srada Eskiehir & Bilecik taraflarnda ( ayaklanma hazrlklar iinde bulunan kardeleri brahim & Halil'i yakalattrd & bodurttu. ) O zamana kadar devlet greneine gre beylerbeylikleri & sancak beylikleri hkmdarn kardelerine veya oullarna verilmekteydi. Fakat Murat Bey kardelerini bodurttuu & ocuklar da ok kk yada olduu iin hanedan d atamalar yapmak zorunda kald: Lala ahin Paa beylerbeyi nvan ile ordu komutan; Bursa Kads Cendereli (andarl) Kara Halil Hayreddin'i de "kad-asker" olarak atad. Anadolu'da durumu dengeli hale soktuktan sonra I. Murad Rumeli'ye hemen 1361'de dnp Bizansllarn tekrar ellerine geirdikleri Lleburgaz & orlu'yu yeniden eline geirdi. I. Murad Lleburgaz'da bir sava meclisi toplad & burada Adrianapolis / Edirne'nin alnmas kararlatrld. Hac lBeyi & Gazi Evrenos idaresi altnda aknc kollar Malkara, Kean, psala & Dimetoka dorusu zerinde ilerleyip hem buralar ele geirip hem de Balkanlardan yardm gelmesini nlediler. Lala ahin Paa komutasnda Osmanl birlikleri bir karmak Bizans-Bulgar ordusuna kar Sazldere Sava'nda galibiyet kazanp; Edirne'nin fethine yol at. Bylece I. Murad Bizans'in Trakya'daki merkezi & imparatorlukta 3. byk ehir olan Edirne'yi (Adrianople) 1362'de ele geirdi.

187

Balkanlar'da genileme startejisi uygulamak & bunun daha kolay baarlmasn salamak iin Edirne'yi devletin 2. bakenti olarak seti. Edirne, stanbul ile Tuna yallar arasndaki yolda en gl kaleydi; Bizans bakenti & Balkan Dalarndan giden yolun nemli menzili olarak bu yolu kontrol etmekteydi & Bizans'n Balkanlardaki ordu & idari merkezi idi. Edirne yeni kurulan Rumeli Beylerbeylii'nin de merkezi oldu. Bu stratejik avantajn kullanan 3.SULT./ I. Murad Hdavendigar ( 1366 1389 ) 1363'de Filibe (Philippolis/Plovdiv)'i & Gmlcine'yi de eline geirip stanbul'a hem ok nemli vergi geliri, hem de hububat, pirin gibi yiyecek maddeleri salayan ana yollarn getii Meri Irma vadisini idaresine ald. Bu ayn zamanda Bulgar ar John Aleksander'a Bizans aleyhinde Osmanllara destek salamas iin bir bask yolu oldu. Artk hedef Bizans deil Balkanlar olmutu. Bu yeni stratejik durum Bulgar, Bosna, Srp, Macar & Eflak devletlerini etkiledi & Papa V. Urban'n tevikiyle yeni bir badaklk kuruldu.Hiristiyan devletlerin birliklerinden oluan & Macaristan Kral I. Layos komutanlnda 1 Hal ordusu topland & 1364 yaznda bu ordu Balkanlar zerinden Meri vadisine inip Meri Irma kenarndan ilerlemeye balad. Bu srada I. Murad Anadolu'da Bursa'da devlet reformlar ile uramakta idi. Lala ahin Paa Edirne'yi korumak niyetiyle orada kalp Hac l-Beyi komutasnda bir svari birliini kefe gnderdi. Hallar zaferlerinden emin olup Meri kysnda rahatlk iinde kampta bulunmaktaydlar. 26 Eyll 1364'de Hac l-bey'in birlii gn aarrken aniden bir baskn hcumuna geip bu Hal kuvvetini panie kaptrd & binlerce Bulgar, Srp, Bonak, Macar & Eflakl Hal asker ldrld veya Meri'te bouldu. Osmanl tarihileri bu mthi baskn Srp Snd olarak anmaktadrlar. 1366'da Savoy Kontu olan Amedeus, yakn akrabas olan Bizans mparatoru V. Yannis Palaiologos'a destek salamak iin denizden kk bir Hal seferine giriti. Venedik'ten 15 kadrga ile ayrlp Konstantinopolis'e gitmekte iken anakkale Boaz / Dardanelles aznda bulunan & 12 yl nce Osmanllar tarafndan Trakya'da ele geirilip yerleim kurulan ilk kent olan Gelibolu / Kallipolis 'ya hcum edip I. Murad kale garnizonuna zamannda yardm salayamad iin bu ehri eline geirdi. Bu stratejik kale bylece 10 yl Latin-Bizans idaresinde kalp ancak 1377 sonunda yine Osmanllar tarafndan geri alnd. I. Murad Bursa'dan Katalan Paral Askerler Birlii kalntlar elinde bulunan Karabiga'y kuatp aldktan sonra Rumeli'ye geerek bir mddet Dimetoka & Edirne'de oturdu & bu kentlerin imar ile urap buralarda birer saray & camii yaptrd. 1366-1368'de Bulgarlarn elinde olan Kzlaga, Yanbolu, htiman, Samakov, Aydos & Szebolu kentleri & Bizans idaresinde olan Hayrabolu, Pnarhisar, Vize & Krklareli ( 40 Kilise ) Osmanllar eline geti.

188

Bulgar Kral van iman lkesinin nemli bir ksmn kaybetmi oluyordu. 1368'de kzkardei Prenses Mara'y I. Murad'la evlendirdi & Bulgaristan'in Osmanllarn yksek egemenligi altnda bulunan bir vasal lke olma statsn kabul etti. 1371'de Srpsnd Sava'nn intikamn almak isteyen Srplar irmen Sava'nda yendi. Ayn yl stanbul'un yaknnda bulunan atalca ele geirildi. Osmanl snrlar Srp Despotluu'na dayanmt. 1374'de Srp Despotu Lazar ile yaplan bir anlama ile yllk vergi vermek suretiyle Srbistan 'in Osmanllar yksek egemenlii altnda bir yasal lke olmas kabul edildi. Bu gelimeler Bizans' da yakndan etkilemiti. Bizans mparatoru V. Yannis Palaiologos I. Murad ile mzakerelere girerek 1373 balarnda bir anlama yapp Bizans mparatorluu'nun yllk vergi deyerek Osmanllar yksek egemenligi altnda bir vasal lke olmasn kabul etti. Bylece Osmanllarn Rumeli'ye geip yerlemelerinden 20 yl sonra Balkanlar'da bulunan 3 devlette (Bizans, Bulgaristan & Srbistan) Osmanllarn yksek egemenliini kabul etmi oluyordu. Bizansllarla yaplan anlamaya gre Bizans mparatoru Osmanl Sultan istedii zaman imparatora yakn bir komutan altnda asker de gnderecekti. Bylece Mays 1373'de Bizans mparatoru Anadolu'da I. Murad'n andaroullar'na kar at bir savaa katlmak zorunda kald. Savc Bey isyan (1373) 3.SULT./ I. Murad Hdavendigar ( 1366 1389 ) bu seferde iken "taht vekili" olan olu Savc Bey bir ehzade ayaklanmas balatt. Gerekte bu Osmanl ahzadesinin ayaklanmas stanbul'da Bizans mparatorluu iin imparator adaylari arasndaki taht kavgalarnn bir uzants idi. I. Murad 1373de yanna vasal hkmdar olan Bizans mparatoru V. Yannis Palaiologos ile birlikte bir Anadolu seferine kmt. Konstantinopolis'deki byk olu Andronikos kk kardei Manuel ile taht iin rekabet halinde idi. Babasnn bakenten ayrlmasndan istifade eden Andronikos bir komplo yapp imparatorluunu ilan etti. Bu ayaklanma eylemine her nedense daha 14 yanda olan Osmanl ehzadesi Savc Bey de katlp Rumeli'de babas I. Murad yerine hkmdar olduunu ilan edip kendi adna hutbe okuttu. I. Murad, komutas altndaki Osmanl gleri ile hemen Rumeli'ye geti. ehzade Savc Bey & Bizansl gasp Andronikos'un komutas altnda bulunan birliklerle stanbul yaknlarnda "Apikridium" mevkinde bir arpma yapld & I. Murad idaresindeki ordu Savc Bey & Andronikos'un ordusunu datt. Savc Bey Dimetoka'ya kat & orada yakaland. Babas Savc Bey isyanndan ok etkilendii iin, nce onun gzlerine mil ektirme cezas uygulatt. Feridun Bey Mneati terimiyle

189

Savc Bey "nur- basradan mechur (grme ndan yoksun / gzlerine mil ektirdi.)" edildi. Ayn ceza Bizans mparatoru V. Yannis tarafndan asi oluna da uyguland. Fakat tarihiler Bizans mparatoru'nun bu cezay daha hafif bir ekilde uygulayp olunun gzlerine kzgn sirke dktrp yar kr ettirildiini bildirirler. I. Murad olunu kr ettirdikten sonra fkesini yenemeyip sonradan Bursa'da bulunan Savc Bey'i bodurtturarak idam ettirdi. Bursa dolaylarnda balayp orada biten Savc Bey yks sonradan iir & romanlara konu olmu bir trajik vaka oldu. Anadolu'da kazanlan yeni yreler Elli yanda iken 1376da I. Murad Bursa'ya dnd & savasz geen 5 yl orada saraynda geirdi. 1381'de olu Yldrm Bayezid ile Germiyanoullar Beyi Sleyman ah'n kz Devlet Hatun ile evlendirdi. Germiyanoullar eyiz olarak Ktahya, Simav, Tavanl, Emet kentlerini Osmanllara verdiler & Sleyman ah Kula'ya ekildi. Bursa'da yaplan grkemli dne konuk olan Hamitoullar Beyi Hseyin Bey & elisiyle gren I. Murad 80 bin altn karlnda Akehir, Yalva, Beyehir, Seydiehir, Karaaa, Eridir & Isparta'y satn ald.Bu siyaset sonucu Osmanl ksa zamanda Karamanoullar ile kar karya geldi. Bylece I. Murad "Sultan" sansyla anlmas gerektiren bir gce ulat. Balkanlar'da yeni fetihler 3.SULT./ I. Murad Hdavendigar ( 1366 1389 ) saltanatnn 1381i izleyen yllarnda Anadolu beyliklerinden Candaroullarn iten zayflatmay & Akdeniz'de gl Venedik devleti ile bark kalmay gden bir strateji uygularken Balkan snrlarndaki aknc beylerini & ordu komutanlarn Balkan fetihine devamla grevlendirdi. Evrenos Bey (Bursann 30 yllk kuatmasndan sonra ehrin anahtarn kale komutan Evrenos 2.SULT./ Orhan Beye ( 1326 1366) teslim ederek Mslman oldu & Evrenos Paa olarak Osmanlda u beyi olarak devam etti.) idaresindeki aknc kolu daha nce kaybedilen Gmlcine'yi eline geirdikten sonra Bat Trakya & Makedonya'ya yneldi. Balaban Bey Sofya'yi, Yahi Bey Ni'i ele geirdi. Aknclar Vardar & Stuma nehirlerinin vadilerini takip ettiler & hemen sonra Vezir andarl Hayreddin Paa ise Bat Trakya'da Kavala, Drama, Zihne, Serez & Bizans'in 2. byk ehri olan Selanik'i ald. Kara Timurta Paa tip & Manastr & Hayreddin Paa Ohri'yi ele gecirip Arnavut sorunlarna mdahele edilmeye baland. Buralara Anadolu'dan yeni gmen Trkmenler nakil edilerek Balkanlarn Trklemesi konusuna da eilindi.

190

Karamanoullar ile sava 1387 3.SULT./ I. Murad Hdavendigar ( 1366 1389 ) 60 yan Bursa'da geirmekte iken bu sefer de damad Karamanl Aleddin Bey'le uramak zorunda kald. Aleddin Bey 1386da Osmanl snrlarn ineyip Osmanl idaresine 1381de geen Beyehir'e saldrd. Bunun uzerine I. Murad byk bir ordu ile Karamanl merkezi Konya zerine yrd. Aleddin Bey'in af dilemesini & bar nerilerini kabul etmedi. Osmanl & Karamanl ordular Konya ehri yaknlarnda bir arpmaya giritiler. Aleddin Bey yenildi & Konya kalesine kapand. Fakat Osmanl ordusu kaleyi kuatp ok gemeden alp kenti fet ettiler. I. Murad'n kz & Aleddin Bey'in kars Nefise Melek Hatun babas huzuruna kp kocasnn affn diledi. Oluna kar ok hain davranm olan, I. Murad damadna kar ok balayc davrand & onun hayatn balayp Bursa'ya dnd. Balkanlar'da yeni mttefikler, Kosova Meydan Muharebesi & lm Osmanl devlet idaresi bu srada nemli bir deime geirdi. andarl Hayreddin Paa hastalanarak 22 Ocak 1387'da ld & yerine vezirlie olu andarl Ali Paa atand. O zamana kadar tek bir vezir varken, Karaman seferinden sonra bu seferde ok gayreti grlen Kara Timurta Paa'ya da vezir payesi verildi. Bylece andarl Ali Paa da vezir-i azam payesini aldi. 1388de Balkanlarda yeni bir gaile ortaya kt. O zamana kadar vasal devlet hkmdar olan Srp Despotu Lazar & Bosna Kral Tvrtko, Hrvat prensleri ile Arnavutluk prensleri arasnda bir Hristiyan badaklk cephesi kurdular. Amalar yeni bir Hal Ordusu kurup, Osmanl Devleti'ni Balkanlar'dan karmakt. Bu cephenin kurduu ordunun ilk baars 1388 Plonik'te kk bir Osmanl aknc birliini bozguna uratmak oldu. Bundan cesaret alan Macarlar, Ulahlar & hatta bir Osmanl uyruu konumlu Bulgarlar da bu cepheye katld. 1389'da yeni Vezir-i Azam nvanl andarl Ali Paa komutasnda 30 bin kiilik bir kuvvet ile Rumeli'de sefere balad. Bu kuvvet baarlar elde edip Trnova & Sumnu'yu ald. Bu srada I. Murad Anadolu'da beylerden & ahaliden yeni bir ordu kurmakla megul olmakta idi & ok gecmeden Rumeli'den de yeni takviye alan bu ordusu ile Bulgaristan'a girdi. Bunun uzerine Bulgar Kral iman Hristiyan badaklkdan ayrlp teslim oldu. Ordunun bir ksm Tuna boylarna ynelip stratejik Nibolu & Silistre kalelerini ele geirdi. Haziran sonuna doru byk Osmanl ordusu Kratova'da toplanmaya balad & burada I. Murad bakanlnda bir harp meclis kurulup badaklk ordusu zerine yrme karar verildi. ehzade Beyazid, ehzade Yakup & dier deneyimli komutanlara grev belitilerek bir muharebe plan hazrland.

191

28 Haziran 1389'da Hal Ordusu ile Osmanl ordusu skp'n kuzeyinde Kosova Ovas'nda byk bir meydan muharebesine giritiler. I. Kosova Sava olarak adlandrlan bu muharebede Osmanl ordusu ile Hristiyan Srp, Bosna, Eflak, Macar & Hrvat badaklk ordusu 8 saat sren bir arpmaya giritiler. Hristiyan ordusu sonunda byk bir bozguna urad. Muharebe bittikten sonra veya muharebe srasnda 3.SULT./ I. Murad Hdavendigar ( 1366 1389 ), Srp Milo Obili (Milo Kobilovi) tarafndan hanerlenerek ehid edildi. Bylece I. Murad harp srasnda ldrlen tek Osmanl Sultan oldu. Bir lm kalm sava haline girmi olan arpma & hkmdara suikast olay Trk/Osmanl & yabanc kaynaklarda ok farkl ekillerde anlatlr:

Birok Trke kaynakta I. Murad geleneksel olarak sava alannn dolarken Srp Despotu Lazar'n damad olan yaral Milos'un hanerine hedef olmu; otana gtrlm; ama kurtarlamayarak lmtr. Feridun Bey Mneat adl eserinde Milos'un Mslman olmak istedii nedeniyle I. Murad'a yaklap yeninde saklad hanerle onu kalbinden vurduunu bildirir. Dimitri Kantemir ise tarihinde I. Murad'n Kosova sava meydann gezerken yerdeki llerin ounun tysz delikanllar olmasnn nedenini sorduunu; vezirin kendisine Padiahm zaten zafer bundan dolay bizim olmutur dediini; I. Murad'n ise bu harp meydannda ldrld hakknda nceki gece grd bir ryay anlatmaya (aadetini & kaderini bilmi) baladn; bu srada civarda yaral bulunan bir Hristiyan askerin bu konuanlar kiilerin padiah & veziri olduunu anlayp onlara hcum edip I. Murad'n karnna hanerini sapladn nakleder. Yabanc kaynaklardan zellikle Srp anlatmlarna gre, ise bir Srp aslzadesi olan Milos'un grme talep ettii; bunun kabul edilip serbeste maiyeti ile birlikte I. Murad'in otanda huzuruna kt & onun zerine atlp onu hanerleyip ldrd yazlr. Bu olayla ilgili elde bulunan zamanna ait tek bir yazl belge ise, Bosna Kral I. Tvrtko'nun Floransa Senatosu'na gnderdii 20 Ekim 1389 tarihli bir mektuptur. Bu mektuba gre muhaberenin balarnda Srp ar svarilerinin bir hcumunda 12 kiilik bir grup Osmanl ordusunu yarmay baarm & bu 12 soylu svariden biri 3.SULT./ I. Murad Hdavendigar ( 1366 1389 ) ldrmtr.

KBAR VALYE (27 YILLIK SALTANATINDA 37 MUHAREBE YAPMI & HEPSN ZAFER LE KAZANMITIR.)

192

Kosova'da Mehed-i Hdavendigar Bu kaynak karkl dolaysyla hala gizemini koruyan bu suikast olay nasl olursa olsun, ehzade Beyazid'in muharebe sahasndan arlp otada Sultan ilan edilip kendisine biat edilmesi; yakalanp esir den Srp Despotu Lazar'n & yaknlarnn "mukabeleyi-misil" olarak ldrlmesi I. Murad'n muharebe tam olarak bitmeden bir suikasta uradn akca gstermektedir. I. Murad'n cenazesi, saltanat sav gder gerekesiyle Kosova'da yeni padiah I. Beyazid emriyle dman peinde olan sava meydanndan arlp boularak ldrlen olu Yakup Bey'in cenazesiyle birlikte Bursa'ya getirildi & ekirge'deki trbesine gmld. Cenazenin salkla nakli iin, i organlar otann bulduu yerde Kosova'da defin edilmitir. Trkler & slam dnyasnda I. Murad'a Hdavendigar lakab ile kutsallk derecesinde sayg beslenmesine balanmtr. Bylece Kosova'da hala bulunan i organlarnn defin edildii yer "Mehed-i Hdavendigar" ad ile & ekirge'de bulunan I. Murad trbesi birer ziyaretgah olmutur. Saltanatnn deerlendirilmesi 3.SULT./ I. Murad Hdavendigar ( 1366 1389 ) Osmanl tarihinde ilk Sultan lakab ile tannan hkmdardr. 27 yllk saltanat srasnda Anadolu & Rumeli'de 37 nemli muharebe yapm & bunlardan hepsini zaferle sonulandrmtr. ahsi karakterlerine gelince tarihlerde "orta boylu, uzun boyunlu, deirmi ehreli, seyrek dili, ko burunlu, ahin bakl" olarak betimlenmitir. Az & gzel konumas, cengaverlii & ava dknlnden sz edilmitir. Katld savalarda arpmalar balamadan nce ordusuna yapt ateli moral verici sylevler hala rivayet edilmektedir. Ner Tarihine gre "Atas gibi hayr sahibi idi. Cemi mrn gazaya sarfetmitir. Osmanoullarnda bunun ettii gazay hibir padiah etmemitir. Dahi av gayet sever idi & nice 1000 altn & gm halkal itleri vard. Doanlar yine yle idi" demektedir. Yabanc kaynaklar ondan "kibar valye" olarak bahsederler. Mneccimba Tarihi ise adaletinden, iyilikseverliinden & merhametinden szeder. Ama bu yargya varmak, bir taraftan kardelerini yakalatp bodurmas & isyankar olu Savc Bey'e kar gsterdii lmcl hain

193

reaksiyon; dier taraftan mtecaviz damad Karamanl Aleddin Bey'e gsterdii balayc davran gz nne alnrsa, biraz problemlidir. ldkten sonra sanki kutsala ykseltilmitir ancak zamannda pek dindar olmad hakknda baz ipular bulunmaktadr. Dimitri Kantemir tarihi Bursa kadsnn bir zel davada I. Murad'n ahitliini cemaatle birlikte namaz klmamas nedeniyle kabul etmediini hikaye eder. Ancak Ahiler arasnda en yksek mertebeye ulat, yaptrd bir vakfiyenin kitabesinde "Ahilerden kuandm kua Ahi Musa'ya kendi elimle kuattm" cmlesinden kartlabilmektedir. Hayrlar ile ilikili olan 1385 tarihli Vakfiye belgesi Arapa olarak elimizde bulunmaktadr. Bursa'nn ekirge semtinde Hdavendigar Camii & imaret, medrese, misafirhane, trbe & kaplcay kapsayan klliyesi vardr. Ayrca Bursa Hisar'nda Hisar Camii, Bilecik & Yeniehir'de camiiler & zaviye & annesi Nilfer Hatun ( Holefera ) adna znik'te ( Niceia ) bir imaret yaptrmtr. Osmanl devlet idaresi I. Murad dneminde kk bir beylik idaresinden bir Sultanlk idaresi ekline dntrlmtr. I. Murad dneminde 'Devlet hkmdar & slalesinin ortak maldr.' anlay kalkm yerine 'Devlet hkmdar & oullarnn ortak maldr.' anlay gelmitir.Adrianapolis / Edirne'nin Osmanllar eline geirilip 2. bir bakent durumuna geirilmesi I. Murad dneminde balam, Rumeli Beylerbeylii kurulmu & bu Osmanl devletinin bir Balkanlar & Avrupa devleti olduu gereini vurgulamtr. Vezirlerin says artmtr. Divan yelerinin says artrlmtr. Devletin mal bnyesi ortaya kartlm & Defterdarlk makam oluturulmutur. ann en ileri profesyonel asker organizasyonu olan Yenieri oca ( Lejyoner / paral asker / devirme ) kurulmutur. Ailesi Ei : Gliek Hatun Erkek ocuklar : Yldrm Bayezid 1. , Yakub elebi, Savc Bey & brahim Kz ocuklar : Nefise & Sultan Hatun

194

4. SULT. / YILDIRIM BAYEZD 1. ( 1389 1402 )

SEYYD EMR BUHAR SULTAN HZ. DNEM (1368 1430), MEVLD YAZARI / VESLETN NECAT (1409 RAMAZAN AYINDA, 480 BEYT) SLEYMAN ELEB (1351-1422) DNEM, HAMD- KAYSER / SOMUNCU BABA (1330 1412) DNEM, MOLLA FENAR (1350 1431) DNEM Bayezid (Osmanl Trkesi: , Lakab Yldrm (Osmanl Tkesi: (,) d. 1360, Edirne . 8 Mart 1403). 4. Osmanl Padiah. 1389'dan 1402 ylna kadar hkmdarlk yapmtr.Babas Sultan I. Murad Hdavendigar ( 1366 -1389 ), annesi ise Gliek Hatun'dur.

Padiahlk ncesi

4.SULT./ Yldrm Bayezid 1. ( 1389 1402 ) Babas Sultan I. Murad, annesi bir Bulgar asll (baz kaynaklara gre ise Bizans asll) Gliek Hatun'di. Ad babaannesinin babas Trkmenler'in Ede-Bal diye and Eb Yezd'in adndan gelir. Kk yatan itibaren zamann sekin alimlerinden genel slam eitimi & deerli kumandanlardan askerlik, sevk & idare dersleri ald. Osmanl tarihlerinde kendisinden ilkin sz edilmesi, 1381'de Germiyanoullar beyi Sleyman ah'n kz Devlet Sultan/Hatun 'la evlenii nedeniyledir. Bu evlilik babas 3.SULT./ I. Murad Hdavendigar'n ( 1366 1389 ) Germiyan topraklarnn neredeyse tamamn "gelin ceyizi" olarak snrlarna katmak politikasnn sonucuydu. 1381 ylnda evleniinin takip eden yllarda devlet idaresinde yetimesi iin Sultann (Eskiehir) & sonra Germiyan li (Ktahya) sancaklar beyliine atand; sancaklarnn askeriyle Anadolu & Rumeli yakalarnda savalarda babasnn safnda yer ald. 1385'de kardei ehzade Savc Bey'in (Bizans veliaht Andronikos Palaiologos ile birlikte hareket ederek) ayaklanmasnn bastrl & ehzade Savc'nn gzlerine mil ekilmesi (grme ndan

195

yoksun edilmesi) & sonra Bursaya gnderilmesi sonucu ldrlmesi olaylar ile de Osmanl tarihlerinde bahsi gemektedir. 1389'da Srplarn ounluunu oluturduu Hal ordusu ile yaplan 1. Kosova Sava'na katld. Osmanl ordusunun sa kanadnn komutanln yapt; savata byk kahramanlk gsterdi & savan Osmanllar tarafndan kazanlmasnda komutas altnda bulunan Osmanl sa kanadnn Srplara bir kar taarruz ile Srp ordusunu kertmesi ok nemli katk salad. Babas Sultan 1. Murad, bu sava sonunda bir Srp soylusu olan Milos Obilic (Milo Kobilovi) tarafndan suikasta urayp ehit edilince, devlet ileri gelenlerinin mterek karar ile Osmanl taht kendine verildi. Saltanat

I. Bayezidin turas Yakup Bey'in ldrlmesi I. Bayezid Kosova Meydan Sava'nin son saatlerinde babasnn suikaste urayip ldrlmesi zerine sava alanndan arlarak kendisine biat edildi. Bu biat treni biter bitmez, dman peinde olan kardei Yakup elebi'yi artlp adrda boduruldu. Zamannn tarihisi kpaazade Yakup'un ldrlmesi o gece askeri izdraba drd demektedir.) Yldrm'n bu aksi asker tepkiden kurtarlmas iin Yakup Bey'in umera & ulemann onay & ba vezir Ali Paa'nin buyruu gerei idam ettirildii kontr-propagandas yaydrlmaya alld. Askeri yeni padiaha balamak iin de Osmanl tarihinde ilk defa olarak clus bahisi datlm & bylece clus bahisi datmak gelenei ortaya kartld. Rumeli sorunlar & seferleri 1389'da ilk olarak I. Bayezid, Anadolu ilerini bir keye koyup Rumeli sorunlar ile ilgilendi. Srbistan ilerini yoluna koymak iin aba verdi. Kosova Savanda ldrlen Srp Kral Lazar'in ardl olan stvan Lazarovi'le yeni bir anlama yaplarak Srplar iin yllk vergi denmesi tayin edildi & yeni kraln kzkarde Mara Despina'nn I. Bayezid ile evlenmesi icin anlama yapld. Yeni bir Hristiyan ittifakn nlemek amacyla Vidin, Eflak & Bosna yrelerine Paa Yiit, Hoca Firuz & dier aknc beyleri komutasnda aknc birlikleri sevkedildi. Youn bir Trkmen

196

gmen grubunun skp & civarna yerletirilmesi saland. Padiah k Edirne'de geirdi. Edirne'nin imar edilmesi iin urat. Hkmdarln kutlamaya gelen elileri kabul etti. Venedik Cumhuriyeti elisi Francesko Kuirini'ne Venedik ticari kolonilerine tannan imtiyazlarn devam etmesi iin gvence saland. 1391'de ilkbaharnda Anadolu'da Kastamonu seferi yapmaktayken Eflak Voyvodas Mirce Tuna Nehrini geip Karinabad'a kadar ilerledi. Bunun zerine I. Bayezid hzla Rumeli'ye Mirce zerine yneldi. Arkus Ovas Sava'na Mirce komutasndaki Eflak ordusuna kar kt. Sava Osmanl ordusu kazanp Eflak Voyvodas Mirce esir alnd. Mirce ile yaplan anlamaya gre Mirce ok yksek bir kurtulu akesi demek zorunda kalp lkesine dnebildi. Eflak Voyvadal da Osmanl devletine baml bir vasal devlet statsne girdi. 1393'de de I. Bayazid Anadolu'da Amasya & civarnda iken Macarlarn saldrlar zerine Rumeli'ye dnd. Bulgarlarn bakenti olan Trnova'yi ele geirdi. Macar-Bulgar kark ordular igaline ugrayan Tuna boyu kaleleri olan Silistre, Nibolu & Vidin'i tekrar Osmanl egemenliine ald. Nibolu kalesine kapanm Bulgar Kiral iman & olu Aleksander ksa bir kuatma sonunda bu kalede I. Bayezid eline esir dtler. 1394'te Selanik & Yeniehir'i (Mora) alan Osmanl ordular, Teselya & Arnavutluk'a kadar ilerlediler. 1395'de Bizans imparatoru & prenslerinin Serez'de grmeleri baarsz kalnca I. Bayezid komutasnda Osmanl ordusu gneye Yunanistan zerine hcuma geip Trhala, Domacia, Patras & Farsala ehirlerine eline geirdi. Sonra tarih Termofil geidinden geerek Atika yarmadas blgesine girdi. O yazki bu Yunanistan'daki baarsndan sonra I. Bayezid yine o yaz sonu Anadolu'ya Kastamonu'ya yneldi. 1396'da ise, yine Rumeli'nde ok byk bir Hal Seferi ordusuna kar 23 Eylul 1396da Nibolu Sava yapld & I. Bayezid ok byk bir zafer kazand. ( Ganimetlerle & dier Osmanl gelirleriyle Bursada Ulucamiiyi yaptrd.) 1397'de Balkanlardaki aknc gruplar Evrenos Bey ( Prusann eski kale komutan, ehrin anahtarn Orhan Beye teslim edip sonradan Mslman olan ), Murtaza Bey & Yakup Paa komutalarnda Venedik'e bal olan Koron & Modon kaleleri ile Mora'ya aknlar tertip ettiler. Bu aknlar yldrma & yama toplama hedefli idi; bu kaleler & arazileri fethetmeleri & arazilerine yeni Trkmen aileleri yerletirilmeleri n grlmemekteydi. Tam aksine Rumeli'nin bu yrelerinin baz yerlerinde bulunan halk toplu olarak Anadolu'ya g ettirilmiti.

197

Anadolu sorunlar & seferleri 1389'da 4.SULT./ Yldrm Bayezid 1'e ( 1389 1402 ) ynelik daha byk bir tepki Anadolu Trkmen beyliklerinden gelmiti. Szde Yakup elebi'nin cn almak zere ( 1. Kosova Savanda 1. Murad Hvavendigar suikaste uradktan sonra kardei Yakup elebiyi sava alanndan artp bodurtmutur.), Germiyanl, Aydnl, Saruhanl, Menteeli, Hamitli beylikleri & hatta Sivas Hkmdar Kad Burhaneddin eyleme gemilerdi. Amalar giderek byyen Osmanl devletinin gcn krmak & kaybettikleri topraklar varsa bunlar geri almakt. 1390 baharnda I. Bayezid yanna vasal devletlerden katklar olarak Srp Kral stavan Lazarovic ile Bizans mparatorunun olu & veliaht Manuel'i alarak olaanst baarlar salayan bir Anadolu seferi gerekletirdi. Hzla hareket ederek Aydnoullar, Saruhanoullar, Germiyanoullar, Menteeoullar & Hamitoullar beyliklerini ortadan kaldrd. Saruhan beyleri Hzrah & Orhan Bey'in Bursa'da, Germiyanl Yakup Bey'in psala'da & Aydnl sa Bey'in ise Tire'de oturmalar emredildi. Antalya'ya kadar indi. Bu arada Bizans'in elinde bulunan Anadolu iinde 4 taraf Osmanl arazisi ile evrili bir enklav ekilindeki Filedelfia (imdiki Alaehir) kalesini vasal olan Manuel'e zaptettirdi. O yl sonbaharda Karamanolu Alaeddin Bey, Candarolu Emir Sleyman & Sivas Hkmdar Kad Burhaneddin arasndak ittifak ykmak iin Konya'y kuatt. Yldrm'in enitesi olan Karamanolu Alaeddin Bey bar imzalayarak aramba Suyu'na kadar topraklarn Osmanllara brakmak zorunda kald. 1391-92 kn Bursa'da geiren I. Bayezid 1392 baharnda Kastamonu zerine yryerek, Candarolu topraklarn ele geirdi.Kad Burhaneddin zerine gnderilen nc Osmanl birlikleri nce Osmanck kalesini aldlar. Fakat Kad Burhaneddin ordularna kar yaplan Krkdilim Sava'nda yenilip bu ordunun komutan olan Yldrm Bayezid 1'in byk olu ehzade Erturul elebi bu savata ehit dt. Kad Burhaneddin'in Mool asll aknclar Anadolu Osmanl topraklarna yayld. I. Bayezid ise Macar ordularnn Rumeli'de yaptklar hcumlar nlemek amacyla Rumeli'ye dnmek zorunda kald. 1393 baharnda Anadolu byk bir sava ortam halini alp I. Bayezid mttefikleri ile Kad Burhaneddin mteffikleri arasnda yer yer patlak veren savalara sahne oldu. Anadolu'da sefere kan I. Bayezid bu defa Amasya & yresine yneldi. I. Bayezid'in yerel mttefiki Niksar merkezli Canik blgesi yerleikli Taceddinoullar idi. Bunun sefer sonucunda Amasya, Merzifon, Turhal & Tokat kaleleri Osmanllar eline gemitir. I. Bayezid bu stratejik nemi ok byk snr blgesini yeni bir Osmanl eyaleti olarak organize etmi & eyalet valiine olu I. Mehmed'i atamtr.

198

O yl yaz da I. Bayezid Rumeli'ye dnp Bulgar & Macarlarn Tuna kalelerini igalleri sorunu ile uramak zorunda kald. 1394'de Timur Dicle'yi geip Anadolu'ya girmiti. Anadolu'da & Suriye'de yerel egemenliini yitirmi veya yitirme tehlikesi altnda olduu grnen beyler, Timur'a yanatlar. Buna karlk I. Bayezid gney Anadolu'da egemenlik gsteren Msr merkezli Memluklularla dostane iliki kurmak niyetiyle Msr'a bir eli gnderdi. 1395de Rumeli'de Yunanistan zerine bir seferden sonra, o yazn da yine ivedilikle Anadolu'ya dnd & Candaroullar'na bal Sinop kalesini kuatt. Candarolu sfendiyar Bey bir bar teklif etti & kendisi anlama ile bir baml vasal devlet statsne girdi. I. Bayezid k Bursa'da geirdi. 1396'da en nemli olay Nibolu Sava oldu. Byk bir Hal ordusuna kar ok nemli bir zafer kazanan I. Beyazid bu savatan byk ganimetle k geirmek iin Anadolu'daki Bursa bakentine dnd. Sava ganimetlerini Bursa'nn imarna sarfetmeye balad. Bursa Ulu Camii bu ganimetler & dier Osmanl gelirleriyle kullanld eserlerin banda gelir. Ayrca Bursa bir hastahane, bir darlhayr, Ebu shakane & 2 medrese de yaptrlmtr. 1397'de I. Bayezid'n enitesi olan Karamanoullar Beyi Alaeddin Bey Ouz boylar Trkmenlerinden byk bir ordu oluturmutu & 1390da Osmanllara kaybetmi olduu arazileri almaya hazrlanmaktayd. I. Bayezid stanbul kuatmasn brakarak bir ordu ile Karamanoullar karsna gitti. Karamanllar & Osmanllar arasnda yaplan Akay Ovas Sava I. Bayezid'in kesin galibiyeti ile bitti. Karamanolu Ahmet Bey sava meydandan kap Konya Kalesine snd. I. Bayezid tarafndan ksa bir kuatmayla alnan Konya'da Alaeddin Bey yakalanp idam ettirildi. (Bu sefer kz kardei Nefise Melek Hatunun yalvarmalar bouna idi.) Osmanl'lar Karaman (Larende) kalesini de aldlar. I. Bayezid kzkardei Karamanl Alaeddin Bey'in kars olan Melek Hatun'u & yeenlerini Bursa'ya gnderdi. ( 1. Murad Hdavendigarn kz Nefise Melek Hatun ile evli. ) 1398'de ilkbaharda I. Bayezid Samsun & evresinden oluan Canik yresine bir sefer yapt. Bu yrede bulunan kk beylerin egemenliklerine son verdi; & yaz banda tekrar Bursa'ya geri dnd. Fakat o yaz banda Kad Burhaneddin Akkoyunlu hkmdar Kara Ylk Osman Bey ile savaa girimi; bu sava kaybedip esir dp Akkoyunlular tarafndan ldrlmt.Kad Burhaneddin'in umerasi I. Bayezid'a ar gnderip bu devlet arazilerini Osmanllarn eline gemesini istediler. Bu nedenle 1398 yaz sonu I. Bayezid yeni bir Anadolu seferine kmak zorunda kald. Bu sefer de Krehir'den Sivas'a kadar uzunan bir byk yreyi Osmanl snrlarna katp yine Bursa'ya geri dnd.

199

1399'da ise tekrar bir Anadolu Seferi dzenleyen I. Bayezid bu sefer Msrl Memlukluler devleti elinde bulunan gney & gney dou Anadolu yrelerine yrd. Bu suretle Memluklarla yllar sren bar salayan karlkl anlamalar ihlal edilmi olmaktayd. Fakat I. Bayezid Msr Memluk Sultan Berkuk'un lmesi nedeniyle Osmanllar & Memluklular arasndaki anlamann da yrrl kalmad tezini ortaya atp bu mtecaviz olan asker harektn savunmaya alt. Msr'in snr kaleleri olan Malatya, Darende & Divrii kalelerini eline geirdi. Dulkadiroullar topraklarna girdi. O yl Uygur asll Erzincan Emiri Mutahharten'in teviki ile Timur bir nc Anadolu seferi yapt. Yrelerini Osmanl'lara yitirmis olan Anadolu beyleri de Mutahharren vastasyla Timur'a snmlard. Buna karlk Karakoyunlu Kara Yusuf Bey & Sultan Ahmed Jelayir Osmanl'lara snmt. 1400'un ilk aylarnda I. Bayezid yine stanbul kuatmas ile ilgiliyken Timur'un Sivas'i aldn, Kayseri yaknlarnda bir Osmanli Anadolu eyaletleri ordusunu malup edip dattn & Malatya'ya inip bu kaleyi ele geirdigi haberlerini ald. Austos'da stanbul kuatmasndan ayrlmakla beraber, I. Bayezid o yl Anadolu'ya sefer yapmad. 1401'de ise Timur'un Badad'a yneldigi haberi geldi. I. Beyazid o yaz Erzincan Emiri Mutahharten uzerine bir sefer balatt. Osmanllar & Timur arasnda skan Mutahharren Osmanllara balln sundu. Ancak Timur'un Sivas' almasna yardmc olduunu bilen & ona gvenmeyen I. Bayezid, Erzincan' & Kemah' ele geirerek, Erzincanllar'n istei zerine, Mutahharten'in, kendisine bal olmak kaydyla hkmdarln tand. Buna ramen Mutahharten, Timur ile olan ilikisini srdrm & I. Bayezid'in eline gemi Kemah kalesini geri almak iin destek salama giriiminde bulunmutu. Timur o yl Karaba'da klaa ekilmiti. Timur dier Anadolu beyliklerinin de yasal hkmdarlarna geri verilmesini I. Bayezid'den istiyordu. O yl 2 hkmdar arasnda birbirini tahrik etmek iin karlkl hakaretlerle dolu bir mektup diplomasisi balad.Timur bir taraftan Fransa, Cenova & Bizans ile ilikilere balamt; dier taraftan da I. Beyazid'da gnderdii mektuplarla szde uzlamac bir yaklamla I. Beyazid'i ileden karacak isteklerde bulunmaktayd. I. Bayezid Msr Memluklular ile dayanma iin diplomatik giriimlerde bulunduysa da bunda baar salanmad. 1402'de Timur Han byk bir ordu ile Anadolu seferi balatt. O yl baharnda Kemah kalesini kuattp ald & Sivas zerine yrd. I. Beyazid ise ordusu ile Tokat'a gelmi & orada ordugah kurmutu. Her 2 taraf da bu yrede savaa raz olmayarak biri kuzeyden dieri gneyden Kzlrmak'

200

takip ederek Ankara'ya geldiler. Burada 22 Temmuz,1402de Ankara / Ankyra / Anchor / Ancor / apa Sava balad. Timur Han Yldrm Bayezid ile Ankarann ubuk Ovasnda kar karya getirdi.Osmanl sultannn g & kuvvetini iyi bilen maverannehrdeki kuvvetlerini getiren Timur Hann ordusu 160 BN ayrca 32 fili vard.Buna karlk Osmanl ordusunun mevcudu 70 BN idi. Aralarnda orantsz g vard.Osmanl ordusunun merkezinde padiah & vezir-i azam ile ehzadeleri Mustafa, Musa & sa elebiler bulunuyorlard.Sa kolda Anadolu kuvvetleri, Kara Tatarlar & onlarn sanda okular, sol kolda Rumeli kuvvetleri & Srp birlikleri ile ihtiyatta Amasya sancak beyi ehzade Mehmetin kuvvetleri yer alyordu.Timurun ordusunun sa kanadnda 2 olu Miranah ile Emirzade Mehmet & emirler, merkezde hkmdarn kendisi Timur, sol kanatta ise 2 olu aruh Bahadr ile Halil Sultan & dier emirler yer almlard.Sava Timur ordusunun saldrsyla balad, balangta savata stn gzken taraf Osmanllard, zellikle Yeni eriler ile Osmanl sa kolunda tmarl sipahilerin stn gayretleri zerine Timur Han bu mevkilere tekrar kuvvetler sevk etti.Ancak bu srada Osmanl ordusu 2 ihanet ile kar karya kald.Sol kolda yer alan & daha nceden Timur Han ile anlaan Kara Tatarlar ihanet edip Osmanl ordularn arkadan vurmaya baladlar.Sa koldaki bir ksm tmarl sipahilerde bu srada Timur Hann ordusunda arpan beylerini grerek kar saflarda yer aldlar.Bu gelimeler zerine Osmanl ordusunun sa & sol kanatlar kt.ehzade Sleyman elebi Mehmed & Srp despotu kuvvetlerini toplayarak geri ekilmeye baladlar.Yanndaki ehzadeleri & yenierilerle muharebeye devam eden Yldrm Bayezid 1. ise ekilmeye alrken esir dt.Timur Han kendisini iyi karlad & tesellide bulundu.Bir Osmanl padiahna yarar ekilde arlad. Ancak bu esareti ekemeyen Yldrm Bayezid 1. kederinden, nefes darlndan 44 yanda vefat etti ( 1403 ).Yzndeki zehiri ierek intihar ettiide sylenilmektedir. Yldrm Bayezid yl be yl asker sefere geerek Anadolu Trk siyasi birliini kuran ilk Osmanl hkmdar oldu. Bu faaliyetleri zerine Yldrm Bayezid, Abbasi halifesinden Sultan- klim-i Rum (Anadolu lkesi sultan) nvann ald. Bu da bir anlamda Bayezid'in icraatini merulatryordu. Bizans sorunlar & stanbul kuatmas I. Bayezid padiahlnn ilk yl olan 1389'da Bizans mparatorluu'ndaki saltanat ekimesi sorunlarna da nem verdi. V. Yannis Palaiologos tahtta bulunuyordu; ama yeeni VII. Yannis Palaiologos Kosova Sava srasnda Genova'da bulunup amcas aleyhine bir darbe hazrlamaktayd. I. Beyazid'in da yardmn salayp 11 Nisan 1390da Yldrm'in salad bir Trk birlii destei ile amcas V. Yannis'i 2. defa tahttan indirmeyi baard. Fakat VII. Yannis imdiki Yedikule yerinde olan Altn Kap hisarnda kendini savunmaya balad & olu Manuel'i Midilli adasndan ard. Midilli'den

201

Rodos Sen Jan valyeleri gemileri ile gelen Manuel & babas 3 hafta sren bir ehir i sava sonunda tekrar V. Yannis'i Bizans mparatorluu tahtna getirdiler. Destek verdii kiinin tahtan indirilmesinden holanmayan I. Bayezid ise Osmanllara yllk tazminat & asker yardm salamakla ykml olan bir vasal devlet olan Bizans'dan 1390da kt Anadolu seferi iin yardm istedi & Manuel Yldrm'in Anadolu seferine katlmak zorunda kald. 1390'da Bizans mparatoru V. Yannis Bayezid'in Anadolu'da olmasndan yararlanarak stanbul ehri surlarnn imdi Yedikule iinde kalan tren kaps olan Altn Kap civarn, ehrin iinde & etrafnda bulunan, kullanlmayan & ykk kiliselerden alnan talar & mermerlerle pekitirmisti. Bu projeye kzan I. Bayezid bu yeni yaplar ykmasn & bu ykm yaplmazsa 2 devlet arasnda sava balayacan & Yldrm'n yannda bulunan mparator'un olu & varisi Manuel'in gzlerine mil ekilerek kr edileceini tehdit etti. aresiz kalan V.Yannis, Sultan'n bu isteklerini yerine getirmek zorunda kald & bu yeni sur tamirlerini yktrd. Bunu ok utandrc bulan V. Yannis bu nedenle sinir buhranlar geirdi; 16 ubat 1391'de ld & yerine olu II. Manuel Palaiologos geti. II. Manuel, 4.SULT./ Yldrm Bayezid 1'in ( 1389 1402 ) ehirde bir Trk mahallesi kurulmas, bir cmii yaplmas & yllk verginin artrlmas isteklerinin kabul etmeyince Yldrm (aralkl olarak 1391 ile 1400 dnemlerinde) stanbul'u karadan kuatp, kara ablukas uygulamaya balad. 1391'de stanbul, karadan & denizden kuatld. Bizans'a gzda vermek iin yaplan & 7 ay sren kuatma sonunda Bizansllar'dan baz imtiyazlar elde edildi. (stanbula Tarakl & Gynkten Trkmen / Turcoman aileleri stanbul / Konstantinopole yerletirildi, bu gnn stanbulunda ounun Tarakl & Gynkl soyundan olduu grlr.) 1395'de Yldrm Bayezd, uzun sre abluka altnda tuttuu stanbul'u 2. kez kuatt. K mevsiminin yaklamas zerine kuatmaya son verildi. 1396'da Yldrm Bayezd, stanbul'u 3. kez kuatt, ancak sonu alamad. 1400'de Bizans mparator'unun Avrupa lkelerini yeni bir hal seferi iin rgtlemeye almas zerine Yldrm Bayezd, stanbul'u 4. kez kuatt. Timur'un Anadolu'ya girmesi zerine kuatma kaldrld. Nibolu Sava Aksak Timur & Ankara / Anchor / Ancor / Ankyra ubuk Ovas - Sava

202

I. Bayezid'in 1398'de Karaman & 1399'da Dulkadirli topraklarna girmesinden sonra topraklarn kaybeden Anadolu beyleri bu srada Hindistan seferinden dnen Timur'a snarak, onu Osmanl sultanna kar kkrttlar. Bu arada Timur'dan kaan Karakoyunlu & Celayirli beyleri de I. Bayezid'i Timur'a kar tahrik ediyorlard. Bu kkrtmalar bir yana, artk Osmanl iin byk bir tehdit oluturmaya balayan yamac & ykmc Timur ordusu Anadolu'da ilerlemeye balamt. Timur'un Osmanllara ait Sivas' almas, halkn ldrerek kenti yakp yamalatmas,Osmanl & Mool ordularnn Ankara'da kar karya gelmesi sonucunu dourdu. I. Bayezid, adna yarar sratiyle geldii ubuk Ovas'nda, Timur'un ordusunu, atlar besiye braklm, askerleri dinlenmeye ekilmi, dank & emniyetsiz bir ekilde karsnda bulur. Tm Vezirleri, Paalar & Oullar hemen saldrp imha hareketine girimeyi istemise de tarihi hatasn yapt. "Brakn Tatar Ordusu toplansn,adet zre savaalm" dedi & konaklad. Yaplan bu hatann ok disiplinli & zamannn en kuvvetli ordusu olan Timur Ordusuna sava kazandracan anlayan Osmanl Ordusundaki, Menteeoullar, Germiyanoullar, Saruhanoullar Beyleri & kuvvetleri, ihanet ederek kar tarafa getiler. I. Beyazid'in vezirleri de byk olu; Emir Sleyman',Osmanl Devleti'nin devam iin sava alanndan kardlar. ( Bu olay gren Mehmed elebi & Mustafa elebi de sava alann taht mcadelesi iin terk ettiler. ) Osmanl ordusunda yeralan kara tatarlarda Timur saflarna geti. Daha savamadan yaanlan bu bozguna ramen I. Beyazid elinde kalan en sadk 10.000 kiilik askeriyle kahramanca saldrd. Timur-Tatar Ordusuna mthi zararlar verdirdi. Ordusundan kaanlar sava alanna geri getirebilmek iin, merkezinde bulunduu kuvvetinin, yanndaki Paalarnn "kmaynz akama kadar dayanrz, gece olunca da geri ekiliriz" uyarlarna ramen kt & Tatar askerine yakaland, esir dt. (28 Temmuz 1402). Balangta Timur Hann ordusu 160 bin + 32 zrhl fil, Osmanl ordusu 70 bin idi. ( orantsz g )

FETRET DEVR / KAOS / SMUTNOYE VREMYA (1402 - 1413)

11 YILLIK FETRET / KAOS DEVRNDEN SONRA BURSA YENDEN DRL & SLKNN TARH BAKENT OLMUTUR (2 PADAH ARASINDA PADAHSIZ GEEN SRE) :
TMUR LE YAPILAN SAVATA OSMANLI ORDUSUNUN YENLMES & YILDIRIM BAYEZDN ESR DMES ZERNE YILDIRIM BAYEZDN OULLARINDAN EHZADE MEHMED, AMASYADA; MUSA, BURSADA; SLEYMAN, EDRNEDE & SA, BALIKESRDE SULTANLIKLARINI LAN ETMLERD.1402 YILINDA EHZADE SLEYMAN, BURSADAK HAZNEY EDRNEYE GETREREK KENDSN VELAHT LAN ETM & 8 YIL

203

BOYUNCA BURADA HKM SRMT.BU DNEMDE, U AN DA HALA BADETE AIK OLAN ESK CAMNN TEMELLER ATILMI, ESK SARAY DA GENLETLMTR.1410 YILINDA BURSADA BULUNAN MUSA ELEB NCE SA ELEBY ARDINDAN DA EDRNEYE BR BASKIN DZENLEYEREK SLEYMAN ELEBY YENNCE KENDSN OSMANLI DEVLETNE VELAHT LAN ETMTR.MUSA ELEB DNEMNDE DE ESK CAMNN NAATI SRECEK HATTA YANINA BR DE MEDRESE NAATI BALATILACAKTIR.ONUN HAKMYET DE 3 YIL SRM & 1423 YILINDA ELEB MEHMED KUVVETLERNE YENLMES SONUCUNDA 11 YILLIK FETRET DEVR ELEB MEHMEDN PADAH LAN EDLMES LE SON BULMUTUR. 4.SULT./ 1. BAYEZD HAN (1389 1402)IN ANKARA SAVAINDA TMURA ESR DMESYLE MEHMET ELEBNN 1. MEHMED OLARAK TAHTA IKMASI ARASINDA GEEN 11 YILLIK ZAMANA TARHTE FETRET DEVR VEYA SALTANAT FASILASI DENLMTR.YILDIRIM BAYEZD HANIN TMURA ESR DT ZAMAN EMR SLEYMAN, SA, MEHMED, MUSA, MUSTAFA & KASIM ADLARINDA 6 ERKEK OCUU VARDI.BUNLARDAN KASIM HAR DERLER ANKARA SAVAINA KATILMITI.EMR SLEYMAN, SAVAIN KAYBEDLDN GRNCE VEZRAZAM ANDARLIZADE AL PAA, MURAT PAA & YENER AASI HASAN AA & DER BAZI DEVLET BYKLERYLE BRLKTE SAVA ALANINI TERK ETT.SA ELEB SAVATAN KATIKTAN SONRA BALIKESRE, MEHMED ELEB DE AMASYAYA EKLD.MUSTAFA & MUSA ELEB SE ESR DT. TMURUN AMACI, OSMANLI DEVLET ZERNDE & KEND HAKMYETN TANIYAN, BRKA OSMANLI BEYL MEYDANA GETRMEKT.BU SEBEPLE SULTAN BAYEZDN 4 EHZADESN OSMANLI TAHTINA ORTAK ETT. MUSTAFA ELEBY SE BERABERNDE SEMERKANTA GTRD.BU SURETLE EDRNEDE EMR SLEYMAN, BURSADA MUSA ELEB, BALIKESR YRESNDE SA ELEB & AMASYADA MEHMET ELEB HKM SRMEYE BALADILAR.TMURUN, OSMANLI DEVLETN EHZADELER ARASINDA PAYLATIRARAK PARALAMASI, YEN BR DEVRN AILMASINA, FETHLERN DURMASINA SEBEP OLDU.NK TMUR ANADOLUDAN IKTIKTAN SONRA EHZADELER ARASINDA 11 YIL SREN SALTANAT MCADELES BALAMITI. TMURUN PARALADII ANADOLU TRK BRLN BR DARE ALTINDA TOPLAYAN ELEB MEHMET OLDU. ANKARA YENLGSNDEN SONRA RUMELDE, STANBULDAN SLVRYE KADAR OLAN BLGELER, KARADENZN RUMEL SAHLNN NEML BR KISMI & SONRA SELANK, TESALYA (KUZEY YUNANSTAN) & ANADOLUDA KARTAL, PENDK, GEBZE BZANSLILARA BIRAKILMITI.TMUR, ANADOLUDA KASTAMONU, ANKIRI, TOSYA & BATI PAFLAGONYAYI CANDAROULLARINA, SARUHAN AYDIN, MENTEE, HAMDEL, TEKE L (ANTALYA HAR) GERMYAN & KARAMAN BEYLKLERN SAHPLERNE & OSMANLILARIN ASIL TOPRAKLARINDAN OLAN BEYPAZARI, SVRHSAR &

204

KAYSER GB EHRLER DE KARAMANOULLARINA VERMT.OSMANLILARA AT BELL BALI YERLER OLARAK SVAS, TOKAT, ORUM, AMASYA, ESKEHR, ANKARA, KOCAEL, BURSA & BALIKESR KALMITI.FAKAT ELEB MEHMED KISA SREN SALTANATI ZAMANINDA AYDINOULLARI BEYLNN TAMANINI ALDI & MENTEE BEYLN HAKMYET ALTINA ALARAK OSMANLI BRLN SALADI. Sonular: Anadolu`daki Trk siyasal birlii bozuldu. / Fethet Devri / Fasla-i Saltanat Beylikler Dnemi yeniden balad.

stanbul'un Fethi gecikti.

Esaret & lm

I. Bayezid, Timur Han'n elinde esir iken. Timur'un fetihnamesine gre Ankara Sava'nn bitiminde Bayezid bir grz darbesiyle atndan drlp yakalanm & "Ben sultan Beyazid'm. Beni sa olarak hkmdarnza gtrnz" demesi zerine elleri bal olarak Timur'un adrna gtrlmtr.Timur tarafndan ahsen Bayezid'n iyi karland belirtilmitir. Yldrm'in oullar Mustafa elebi & Musa elebi de ayn savata tutsak dmlerdir. Timur & tumenleri Bursa & znik'i & sonra zmir'i ele geirmiler; talan edip yakp ykmlardr. Timur bu seferlerinde & Anadolu'da bulunduu sralarda Bayezid' devaml olarak yaknnda tutup ayrlmasna izin vermemitir. Bayezid' karmak iin birka giriim ortaya kartlnca Bayezid & ei Srp Prensesi Olivera (veya Maria Despina) ile birlikte tutsak alarak demir kafesde tutulduklar da sylenmitir. Yldrm Bayezid 8 Mart, 1403de 43 yandayken Akehir'de neden olduu hala bilinmeyen gizemli bir ekilde lmtr. bn Arabah eceliyle ldn yazar. Baz kaynaklara gre Timur'un beraberinde Orta Asya'ya doru

205

Hazar Denizi kylarndan geerek gtrlmek isteniyordu & en yaknlarndan urad ihanete dayanamayan I. Bayezid hastaland iin braklarak tedavisi iin geriye gnderildiyse de vefat etmitir. Dier kaynaklar hastalnn ilerleyen romatizma & bronit olduunu,Behit "humma-i muhrika (ateli bir hastalk)" olduunu bildirirler. Bizansl tarihi Dukas kendini zehirlendiini, dierleri ise esaret altnda intihar ettiini de belirtmektedirler. Yldrm naa geici olarak Akehir'de Seyyid Mahmud Hayrani'nin trbesine defin edilmitir. Ancak Semerkand'a dnerken Timur'a kendisini beendirmi olan Musa elebi'ye babas Yldrm'n naan alp Bursa'ya birlikte gtrmesi buyruu verilmitir. Baz kaynaklara gre cenaze Musa elebi tarafndan Bursa'ya getirilmi & Yldrm Camii yanndaki trbesine gmlmtr. Dier kaynaklar ise Musa elebi'nin babasnn naan mumyalanm olarak Germiyanolu Yakup Bey'e Ktahya'ya getirdiini; burada naan saklandn & 1404te 5.SULT./ elebi Mehmed 1. ( 1413 1421 ) tarafndan Bursa'ya getirilerek trbesine gmld yazldr. Yldrm Lakab I. Bayezid, yuvarlak yzl, beyaz tenli, ko burunlu, ela gzl, kumral sal, sk sakall & geni omuzluydu. "Yldrm" lakabn nasl edindii konusunda eitli rivayetler vardr:

Bunlardan en yaygn olan Nibolu Sava nedeniyle sava meydanna hi beklenmeyecek bir sratle ulat iin alddr. Hallarca kuatlan kalenin komutan Doan Bey'e gecenin karanlnda,kale duvarlarna kadar gelerek gerekli talimatlar verecek kadar gzpek bir komutan olduu, savalarda askerinin nnde savat & askerlerinin yetimekte zorluk ektii tarih kitaplarnda ska yer verilmitir. Bir baka rivayette de bu lakab daha padiah olmadan babas I. Murad Hdavendigar'n yapt I. Kosova Savanda (1389), Trk ordusunun zor duruma dt anda, dman ordusunu bir kanattan dier kanada kadar yararak gemi olmasna balamaktadr. Tarihi Joseph von Hammer-Purgstall ise bu lakabn Bayezid'in kardei ehzade Yakup Beyi ldrtmesinden kaynaklandn belirtmektedir. .H.Uzunarl'nn Byk Osmanl Tarihi adyla toplanan almasnda, yldrm lakabnn kkeni olarak 1386(veya 87)'de Karamanolu'na kar Konya Ovas'nda yaplan sava gsterilir. Bu savata ehzade Bayezid, sol kanattaki sipahilere komuta etmi & sratiyle dikkat ekmiti.

206

17. yzyl Osmanl tarihilerinden Bostanzade Yahya Efendi, Tarih-i Saf (Tuhefetu'l-ahbb) adl eserinde ise fkeli & kibirli olduu iin yldrma benzettildiini yazmaktadr. Osmanl sultanlar biyografilerini yazan Sakaolu'na gre Yldrm olaslkla z Trke addr. Mnecimba Ahmet Dede ( - 1702 )'nin yazd Mneccimba Tarihi adl kitabnda ise bu lakabn yalnz kahramanlk & iddetinden dolay verildiini aktarr.

lk 3 iddiann yanl olmas ok olasdr nk 3.SULT./ 1. Murad- Hdavendigar ( 1366 1389 ), 1386 (hicri 788) ylnda Karamanolu Ali Bey'e kar kazand baar zerine Ahmet Celayir'e gnderdii mektupta olu iin Yldrm lakabn kullanmtr. O tarihte ne Kosova sava ne de Nibolu sava sz konusudur. Bu durum, lakabn Konya Ovas savanda verildii tezini destekler. 4.SULT./ Yldrm Bayezid 1. ( 1389 1402 ) Ailesi Eleri 1. Devlet ah Hatun, Germiyanolu Sleyman ah kz, Musa elebi & Mustafa elebi'nin annesi 2. Devlet Hatun, Germiyanolu Yakup ah kz, I.Mehmed'in annesi 3. Hafsa Hatun, Aydnolu sa Bey kz 4. Sultan Hatun, Dulkadirolu Sleyman ah kz 5. Olivera Despina / Maria Despina, Srp asll / Srp prensesi Erkek ocuklar 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. ehzade Erturul elebi Emir Sleyman (. 1411) Mustafa elebi (. 1401 ) - Devlet ah Hatun'un olu Musa elebi (. 1413) - Devlet ah Hatun'un olu sa elebi (1380 - 1406) - Devlet Hatun'un olu Mehmet elebi (d. 1389. 1421) - Devlet Hatun'un olu Kasm elebi

Kz ocuklar 1. 2. 3. 4. Erhundu Hatun Hundi Fatma Hatun ( Emir Sultan Buhari Hz.nin Ei ) Aruz Hatun Fatma

207

BURSADA YAAMI OLAN EVLYALAR & HZ. MEVLANA 9) HAMD- KAYSER / SOMUNCU BABA ( 1330 1412 ) 10) SLEYMAN ELEB ( 1351 1422 ) 11) MOLLA FENAR ( 1350 1431 ) ZEYNYYE TARKATI 12) EMRSULTAN HZ. ( 1368 1430 ) NAKBENDYE TARKATININ NURBAHYE KOLU 13) MEHMED MUHYDDN FTADE HZ. ( 1490 1580 ) CELVETYE TARKATI 14) AZZ MAHMUD HDAY HZ. ( 1541 1628 ) 15) SMAL HAKKI BURSEV ( 1653 1725 ) 16) VEYSEL KARAN ( )

208

A) ULUCAM ( 1396 1399 ) SULT./ YILDIRIM BEYAZID 1. ( 1389 1402 ) MMARI AL NECCAR 3795 m2, 4500 KLK

HKAYES HZ. BRAHM / AVRAAM OK ZENGNDR & BYK PEYGAMBERLERDENDR.ALLAHU TEALA KENDSNE HALLM / DOSTUM DYE HTAP EDNCE, MELEKLER NEFS TAIYAN NSANOLU PEYGAMBERE HALLM DYE HTAP ETMESNE ANLAM VEREMEYP SEBEBN MERAK EDERLER. ALLAHU TEALA, PEK 2 EL GDP HZ. BRAHM MTHAN EDN & GRN DER.K BYK MELEK CEBRAL & MKAL (A.S) HZ. BRAHMN TAM MALI LE MEGUL OLDUU ANDA (TAYY MEKAN BASTI ZAMAN TARKYLE BR BOYUTTAN BERZAHA, ORADAN 4.BOYUTA GEP TELEPORTASYON / IINLAMA YOLUYLA) ANDEN KARISINA GEREK MELEK GRNMNDEN DNP HOOP DYE NSAN SURETNDE IKARLAR.HZ. BRAHM ONLARIN BAKA BR BOYUTTAN 4. BOYUTA GELDN ANINDA HSSEDER, TYLER DKEN DKEN OLUR & BRDEN KORKAR & SZDEN, MLKN & MELEKUTUN SAHB OLAN ALLAHA SIINIRIM DER. CEBRAL (A.S) PEK BZ YOLCUYUZ, OK UZAKTAN GELDK & YORGUNUZ BZ MSAFR AIRLARMISIN? DER.HZ. BRAHM HEMEN SOFRALARINI KURUP, ELLERN & AYAKLARINI YIKAMALARI N BR SU KABI & BRK KOYAR & ARDINDAN HEMEN BR KOYUN KESP, PRP KRAM EDER.SOFRADA CEBRAL (A.S) YLE DUA EDER : SBBHUN KUDDSN RABBUNA VE RABBL MELAKET VERRUH ALLAH RABB LA ERKE LEH DYE DUA EDERKEN HZ. BRAHMN OK HOUNA GDER, AAA NE KADAR GZEL BR DUA, BANA GELEN VAHYLERDE BYLE BR DUA / AYET YOK DER.NCE MALIN BR KISMINI, SONRA DA HEPSN SZE VEREYM BANA BUNU RETN, EZBERLETN DER.MELEKLER HZ. BRAHMN BU DUAYI RENME KARILIINDA TM MAL VARLIINI

209

VERECENE AHT OLUP DORU SYLEDNE BZM GREMEDMZ ELEKTRO IIK / ASTRAL BEDENNDEK RENKLERNDEN DORU SYLEDNE KANAAT GETRP ALLAHU TEALANIN HALLM / DOSTUM HTABINA LAYIK OLDUUNU ANLARLAR.DUAYI OKUYUP BTRP (TAYY MEKAN BASTI ZAMAN TARKYLE 4. BOYUTTAN BERZAHA, ORADAN BR BOYUTA GEP) TELEPORTASYON / IINLAMA LE SOL UTAN UUP GEREK MELEK GRNMLERNDE GDERLER. FERMAN YAZARKEN DVAN YAZI ( SONRADAN ARASINA HARF LAVE EDLEMEZ. ) HZ. CEBRAL A.SNN DUASININ TAMAMI TEHASSANT BZL MLK VEL MELEKT VEA TESAMT BZL ZZET VEL AZAMET VEL KBRYA- VEL CEBERUT VE TEVEKKELT LEL HAYYLLEZ LAYENAM VELA YEMT SBBHUN KUDDSN RABBUNA VE RABBL MELAKET VERRUH ALLAH RABB LA ERKE LEH.

CEBRAL A.S.IN NSAN SURETNDEK GRNM ( ST. JEAN KLSES, SELUK / ZMR )

210

B) ULUCAM ( 1396 1399 ) SULT./ YILDIRIM BEYAZID 1. ( 1389 1402 ) MMARI AL NECCAR 3795 m2, 4500 KLK

VELLLAHL ZZET, VEL RESULH, VELL MMNE, VELAKNNEL MNAFIKIYNE LA YE ELAMN, ALLAHIN RESUL & MMNLER ZZETLDRLER, EREFLDRLER, VELAKN MNAFIKLAR BUNU BLMEZLER. ( MNAFKN, 8. AYET )
211

TUVALET HTYACI & ABDEST ALMA ZAMANINDAN (15 DK.) HEMEN ULUCAMNN NDE MHRAB / MUKARNAS / MNBERN HEMEN SAINDA OLAN VAV HARFNN NNDE BULUMA !
C) HIZIR AS. ULUCAM ( 1396 1399 ) SULT./ YILDIRIM BEYAZID 1. ( 1389 1402 ) MMARI AL NECCAR 3795 m2, 4500 KLK

LALE : ALLAHI / VAHDET- VUCUT ( YAN BTN VARLIIN TEK KAYNAI ALLAHI ) TEMSL EDER.

HIZIR A.S ULUCAMY GEZENLER TANE KAPISI OLDUUNU BLRLER. (TA KAPI / KUZEY KAPISI, DOU KAPISI, BATI KAPISI) HAMD- KAYSER / SOMUNCU BABA ( 1330 1432 ) CAMNN YAPILDII SIRADA BURAYA GELR & LERE HAYRINA SOMUN DAITIRMI.SOMUNCU BABA BR GN GENE ORDA EKMEK DAITIRKEN HIZIR A.S ORADA OLDUUNU FARK ETM & KOLUNDAN TUTUP SEN HIZIRSIN ANLADIM & BURAYA GELP HERGN NAMAZ KILMANI STYORUM DER.EER SZ VERMEZSEN BURDAK HERKEZE SENN HIZIR OLDUUNU AIA IKARIRIM

212

DER.HIZIR A.S HERGN GELECENE DAR SZ VERM & ODA GELRM AMA HANG VAKT GELECEM BENDE KALSIN DER.BUNUN ZERNE HIZIR A.S VAV HARFNN NNDE HERGN NAMAZ KILDII RVAYET VARDIR.DORUSUNU ALLAH BLR.

D) SLEYMAN ELEB ( 1351 1452 ) MR BOYUNCA ULUCAMDE MAMLIK YAPMITIR. MEVLD- ERF / VESLETUN NECAT ( 1409 RAMAZAN AYI ) 480 BEYT ULUCAM ( 1396 1399 ) SULT./ YILDIRIM BEYAZID 1. ( 1389 1402 ) MMARI AL NECCAR 3795 m2, 4500 KLK

GL: LAH GZELL (AYNI ZAMANDADA PEYGAMBER EFENDMZ ) TEMSL EDER. ( GLN SSLEME SANATLARINDA & ZELLKLE MEZAR TALARI ZERNDE GRLMESNN SEBEB, LAH GZELL SEMBOLZE ETMES & HZ. MUHAMMEDN SMGES OLMASINDAN KAYNAKLANMAKTADIR.BU YZDEN, VERD MUHAMMED VEYA GL- MUHAMMED SMLER DE VERLEN GLN KOKUSUNUN, HZ. MUHAMMEDN KOKUSU OLDUUNA NANILIR.
VESLETN NECAT / MEVLD- ERF ( 1409 RAMAZAN AYI ) EVLYAULLAH / SLEYMAN ELEB ( 1351 1422 ) SULTAN 1. MURAD HDAVENDGARIN ( 1366 1389 ) VEZR AHMED PAANIN OLU EYH MAHMUD EFENDNN TORUNUDUR.ODA EYH EDEBALNN TORUNUDUR.MEVLEV TARKATINDAN OLDUU SANILMAKTADIR.SULTAN YILDIRIM BEYAZID 1. ( 1389 1402 ) ZAMANINDA ULUCAMYE MAM OLARAK ATANMITIR. 1409 RAMAZAN AYININ KND NAMAZINDA KRSDEK VAZN ESNASINDA RESULLER ARASINDA FARK YOKTUR. FADESNE CEMAATTEN BR TRAZ EDER & RSALET YNYLE ARALARINDA FARK OLMASA BLE EFENDMZ HZ. MUHAMMED (A.S.M) FAZLET AISINDAN

213

HEPSNDEN STNDR. DEYNCE TARTIMA OLUR.KURAN-I KERMDE RESULLERN BAZILARINI FAZLETL & STN KILDIK. ( RNEN; BZ MERYEM OLU SAYI CEBRAL LE KUVVETLENDRDK.) TARTIMA SIRASINDA ETKLENEN SLEYMAN ELEB ( 1351 1422 ) PEYGAMBER EFENDMZN FAZLETLERN ANLATAN 480 BEYTLK VESLETN NECAT ( 1409 ) YAZAR. VESLETN NECAT / MEVLD- ERF ( 1409 RAMAZAN AYI ) EVLYAULLAH / SLEYMAN ELEB ( 1351 1422 )

E) HAMD- KAYSER / SOMUNCU BABA ( 1330 1412 ) ULUCAM ( 1396 1399 ) SULT./ YILDIRIM BEYAZID 1. ( 1389 1402 ) MMARI AL NECCAR 3795 m2, 4500 KLK

EVLYAULLAH / HAMD- KAYSER / SOMUNCU BABA ( 1330 1412 ): TEKML- TARKAT, MAKAM-I MAHBUBYET HALVETYE TARKATI:( SOYU HZ. ALYE ) NAKBEND : ( SOYU HZ. EBUBEKRE ) HALVET : NSANIN TENHADA HAKK LE YALNIZ KALMASI.

Kayseri'nin Akakaya kynde domutur. Anadolu'yu manevi fetih iin gelen Horasan erenlerinden emseddin Musa Kayseri'nin oludur. Soyu slam Peygamberi Muhammed'e ulat & 24. kuaktan torunu olduu inanlmaktadr. eyh Hamid-i Veli ilk tahsilini babas emseddin Musa Kayseri'den almtr. Bilge kiilii olan eyh Hamidi Veli, ilim alanndaki almalarn am, Tebriz & Erdebil'de srdrmtr. Alaaddin Erdebili'den & Bayezid-i Bistami'nin ruhaniyetinden manevi terbiye almtr.Dini & dnyevi ilimlerle ilgili icazet alarak, irad vazifesi iin Anadolu'ya dnm Bursa'ya yerlemitir. Bursa'da ilehanesinin yannda yaptrd ekmek frnnda somun piirip ar pazar dolaarak "Somunlar Mminler" nidasyla insanlara ekmek datmtr. Bu sebeple eyh Hamid-i Veli "Somuncu Baba" & "Ekmeki Koca" olarak da tannmtr. Yldrm Beyazd Nibolu zaferini kazannca Allah'a kr nianesi olarak Bursa Ulu Camiini yaptrmtr.Ulu Camiinin al hutbesini eyh Hamid-i Veli Hazretleri okumu, hutbede Fatiha Suresini yedi farkl ekilde yorumlamtr. Bu olaanst hutbeyi dinleyen cemaat eyh

214

Hamid-i Veli Hazretlerine byk bir tevecch & tazim gstermitir. (lm-i ledn) Manevi kiilii & bilgelik yn ortaya kan eyh Hamidi Veli Hazretleri hretten korktuu iin talebeleriyle birlikte Bursa'dan ayrlarak Aksaray'a gelmitir. Aksaray'da Hac Bayram Veliyi dnyaya & ahirete ait ilimlerde eiterek yetitirmi, irad vazifesi iin Ankara'ya grevlendirmitir. eyh Hamid-i Veli'nin Kabr-i erifleri Aksaray'da Ervah Kabristanl'nn orta mahalinde Somuncu Baba Mescidi'nin yannda bulunmaktadr.( Veya mezarnn Malatya / Darendede olduu bilinir.)

ULUCAM AILII ( 1396 ) SOMUNCU BABA ( 1330 1412 ) PADAHA MEKTUP ( 1396 )

4.SULT./ YILDIRIM BAYEZD 1. ( 1389 1402 ) BURSADA ULUCAMNN AILIINDA : 1399 YILINDA CAMNN NAATI BTMTR.AILI YAPILACAI CUMA GN BTN GZLER YILDIRIM BAYEZDIN ( 1389 1402 ) KIZI HUND FATMA HATUN LE EVL OLAN DAMADI SEYD EMR BUHAR SULTAN HZ. DEDR.( EMRSULTAN 1368 1430 ) 23 YAINDA ZBEKSTAN / BUHARADAN NCE MEKKEYE, SONRA MEDNEYE & DAHA SONRA BURSAYA 3 * MANEV IIK ARETLER LE GELD, 40 YIL YAADI, 63 YAINDA O DNEM OK BYK SALGIN OLAN VEBADAN VEFAT ETT. SULTAN BAYEZD AILI HUTBESN EMRSULTAN HZ. LERNE EMRM BUYURUN DER & HAVALE EDER.ODA MZDE ASRIN BY, KUTBU VARKEN SZ BZE DMEZ SULTANIM DER.KM

215

BU ASRIN BY ? DYE SORULUNCA SOMUNCU BABAYI ARET EDER.SOMUNCU BABA BU EMRVAK KARISINDA TRAZ EDEMEZ & MNBERE IKAR. BUGNE KADAR KENDSN GZLEYEN HAMD- KAYSER / SOMUNCU BABA HZ. ( 1330 1412 ) SIRRI ORTAYA IKAR, MNBERE IKARAK LK HUTBEY OKUR.FATHANIN 7 AYRI DERNLKTE TEFSRN YAPINCA, LK TEFSRLERN MANASINI CEMAAT ANLAR, SONRAKLER LM SAHPLER ANLAR (lm-i ledn), EN SONDAKLER EMSEDDN MUHAMMED BN HAMZA / MOLLA FENAR ( 1350 1431 ) BLE ANLAMAMITIR.HALBUK MOLLA FENAR O ZAMANIN KADISIDIR.DAHA SONRA EYH-L SLAM OLMUTUR.ARAPA, FARSA & 2 DL DAHA BLR.BUNA RAMEN STADIM NECE KONUTUN BZ DE ANLAMADIK. DER.SOMUNCU BABADA LM- LEDN BLMEYEN ANLAYAMAZ. DER.BU HUTBEDE SOMUNCU BABANIN TEFSR LMN NE KADAR DERNDEN BLD, ZAHR & BATN MANALARA NE KADAR MUTTAL OLDUU ANLAILIR. HUTBEDEN SONRA BURSA HALKI ONUN NASIL BYK BR VEL OLDUUNU ANLAYINCA HRMET & SAYGISINI GSTERMEK, ELN PEBLMEK N ULUCAMNN 3 KAPISINDA YOUNLAIRLAR & DAILMAZLAR.HER 3 KAPIDA BEKLEYENLER BZM KAPIDAN IKTI, BZDE GRDK DYE DDA ETMLERDR. (TA KAPI / KUZEY KAPISI, DOU KAPISI, BATI KAPISI) SIRRI ORTAYA IKTIKTAN SONRA KENDSN GZLEM OLAN BU MUBAREK NSAN NSANLARIN HRMET & KRAMLARINDAN, TEVECCHLERNDEN SIKILIR, DOSTLARI LE VEDALATIKTAN SONRA ANKARA YOLUNDAK DUAINARINDA BURSALILAR & BURSA N DUA EDP YAKIN RENCLER LE BRLKTE GDERLER.BR MDDET ADANA & AKSARAYDA YAADII, HACCA GTT & MALATYA / DARENDEYE YERLET & KABRSTANIN ORDA OLDUU BLNMEKTEDR. Bu narn yannda Bursa'ya dnerek,
feyizli & bereketli bir ehir olmas & yeil olarak kalmas iin du etti. Birbirine ved ederek ayrldlar. "Du nar" denilen bu aa, Bursa'nn Ankara yolu kndadr.

PADAHA MEKTUP (1396) : SENN KIZINI BURSADA DERVN BR ZORLA ALDI, KAIRDI DERLER.BUNU DUYAN YILDIRIM BAYEZD 1. ( 1389 1402 ) OK

216

FKELENR, NTKAMI ALMAK NDE BURSAYA ASKER GNDERMEYE KALKAR.PADAHIN FKESN YATITIRMAK N O GNN KADISI MOLLA FENAR HZ. (1350 1431) PADAHA YLE BR MEKTUP YAZAR : SULTANIM, DUMDUM K OK FKELENMSNZ.ANCAK OLAY U EKLDE CEREYAN ETT..AYRICA BU ZAT SEYYDTR, EVLAD-I RESULDENDR, BU GNE KADAR ANADOLUYA BYLE KIYMETL NSAN GELMEMTR, SEYYDLERE SAHP IKMAK ESASTIR, URAMAYA KALKARSAK BAIMIZA BELA & MUSBETLER GELR. AYRICA; SZ BU ZDVACA RAZI OLMAKLA, MSAADE ETMEKLE YLE BR EREFE NAL OLUYORSUNUZK KANATIN EFENDSNE ALLAHIN RESULNE DNR OLUYORSUNUZ.BUNDAN BYK EREFM OLUR ? FERMAN PADAHIMINDIR. MEKTUBU OKUYUNCA YILDIRIM BAYEZD 1. ( 1389 1402 ) HANIN FKES YATIIR & EMRSULTAN HZ. ( 1362 1430 ) SEYD EMR BUHAR SULTAN HZ. LERNE KARI KALBNDE BR MEYLN OLDUUNU HSSEDER.O GNLERDE KENDS, BR KALENN FETH LE URAMAKTADIR.BR SABAH VAKT KALE KAPILARINI AAN BR GEN GRLR.KALENN FETH TAMAMLANDIKTAN SONRA PADAH GENCN BULUNMASINI EMREDER, GENC GREN OKTUR FAKAT ARAYIP BULAMAZLAR.SEFERDEN BURSAYA DNDKLERNDE KARILAYANLARIN NDE O GENCDE GRRLER.O EMR SULTAN HZ.DR. VEL : BEDEN LE RUHUN Y LETMNDE VEL DENYOR. KAYITLI DNYA SINIRLI DNYA LM- LEDN
5 KUTSAL YER : 1) MESCD- HARAM ( KABE- MUAZZAMA ) MEKKE (M.. 800) 2) MESCD- AKSA ( UZAK MESCD ) KUDS / JERUSALEM (M.. 960 950) (BEYT MAKDS) 3) MESCD- NEBEV ( RAVZA- I MUTAHHARA ) MEDNE (632) 4) EMEVYE CAM AM (M.S. 709 - 715) 5) ULUCAM BURSA (1399)

217

F) BURSANIN AYASOFYASI / ULUCAM ( 1396 1399 ) SULT./ YILDIRIM BAYEZD 1. ( 1389 1402 ) MMARI AL NECCAR 3795 m2, 4500 KLK

MNBER : 6666 ADET PARA LE KNDEKAR SANATI / PUZZLE KURAN-I KERMDEK AYET SAYISINA ETTR.SANATKAR DEVAKLI ABDLAZZ OLU MEHMED ( BY MEHMED BIN ABDULAZIZ DAKIVA / DER SOHN VON DAKIVA, ABDULAZIZS MEHMED ). 300 YIL SONRA GALLILEO DNYA YUVARLAKTIR, EVRENN MERKEZ OLMAYIP, DNYA LE BRLKTE GNEN MERKEZNDE SSTEMATK BR EKLDE DNMEKTEDR DEYNCE KLSE TARAFINDAN AFOROZ EDLP DAMA MAHKUM EDLD, ANCAK SZN GER ALINCA AFFEDLD. ( O ZAMAN DA BLNEN GEZEGENLER 7 D. ) BURADA 11 GEZEGEN GRYORSUNUZ, 1953 YILINDA AMERKALILAR PLUTONU YEN KEFETTLER.

Ulu Camii, Bursann en grkemli camisidir & en nemli tarihi yaplarndandr. Evliya elebinin ifadesi ile Bursann Ayosofyasdr. Ulu Camii, Osmanl Devletinin 4. hkmdar Yldrm Bayezd tarafndan mimar Ali Neccar'a ( 1396-1399 ) yllar arasnda yaptrlmtr. Rivayete gre Sultan, Nibolu Zaferi ncesinde sava kazanmak iin ALLAHA yalvarm & 20 camii yaptrmay adamt. Zaferden sonra damad Emir Sultann nerisi ile 20 camii yerine 20 kubbeli, byk cuma camii olmas tek bir camii yaptrmaya karar vermiti. Camii, zaferden elde edilen ganimet ile yaplacakt. Ancak 1402deki Ankara Savanda sultann esir dmesinden sonra Timur

218

Camiiyi ahr olarak kullanm, 1403 ylnda Mool eyhi Emir Bedrddin yaktrm, 1413de Karamanolu Mehmet Beyin kuatmas srasnda camii tekrar yaklmt. Onarm, Bayezdn olu 1. Mehmet gerekletirdi & camii 1421 ylnda ibadete ald. 1 Mart 1855 tarihlerindeki byk depremde (kk kyamet, 32.Sult./ Abdlaziz (1861 1876) dnemi) 17 kubbesi ken camii, onarm grerek 1862 ylnda tekrar ibadete alm; 1889 yangnnda da hasar grmtr. Camiinin iki minaresi vardr. Kuzeybat kede yer alan cami ile birlikte Yldrm Bayezd dneminde ina edilmi; kuzeydoudaki muhtemelen elebi Mehmet tarafndan yaptrlmtr. 3795 m2 alan kaplayan Ulu Camii, her biri drder kubbeli 5 blmden oluur. Hemen hemen eit byklkteki 20 kubbesinin ortasndaki kubbe ak olarak yaplmtr. Telle rtl bu orta kubbeden giren yamur damlalar havuzda toplanr, k ise camiiyi aydnlatrd. Gnmzde kubbe camekanla kapl olduundan yamur suyu toplama ilevini gerekletirmemi ama aydnlatma grevi devam etmektedir. Ayrca adrvann sesi ruhu demlendiricidir, havadaki tozlarda emip havay temizler. Ortadaki kubbenin altnda havuzlu, 18 keli bir adrvan bulunur. Ulu Caminin zelliklerinden birisi olan adrvann yaplma nedeni yle hikaye edilir: Cami yapm iin arazi istimlak edilirken, adrvann bulunduu yerdeki toprak parasnn sahibi olan gayrimslim bir hanm, arazisini satmak istememi & arazi zorla alnm. Ancak daha sonra, zorla alnan yerde namaz klnmaz dncesiyle o yere adrvan yaplmtr. adrvann 65 metrekareden ibaret olduu dnldnde doruluu pheli bir hikayedir. indeki adrvan & duvarlarnda yer alan dev boyutlardaki yazlar , Ulu Caminin kendine zg zellikleridir. Gnmzde Ulu Camide 21 hattat tarafndan yaplm 45 askl levha, 87 duvar yazs bulunmaktadr. ( Toplam 132 levha ) Ulu Camide gnmzde mevcut olan hsn-i hat eserleri, okunular, anlamlar, yazl tarihleri, hattatlar ile tantlmaktadr. Ulu Caminin Devakl Abdlaziz olu Mehmet ( BY MEHMED BN ABDULAZZ DAKIVA / DER SOHN VON DAKVA, ABDULAZIZS MEHMED ) tarafndan yaplan ta kaps, sert ceviz aacndan hi ivi kullanlmadan yaplm, ( kndekari sanat 6666 adet ) minberindeki aa iilii birer aheserdir. Minber, kainat temsil eder. zerine gne sistemi kabartma bir formla ilenmitir. Gezegenler, gnee uzaklklar & byklklerinin oranlar doru olarak yerletirilmitir. 300 YIL SONRA GALLILEO DNYA YUVARLAKTIR, EVRENN MERKEZ OLMAYIP, DNYA LE BRLKTE GNEN MERKEZNDE SSTEMATK BR EKLDE DNMEKTEDR DEYNCE KLSE TARAFINDAN AFOROZ EDLP DAMA MAHKUM EDLD, ANCAK SZN GER ALINCA AFFEDLD. ( O ZAMAN DA BLNEN

219

GEZEGENLER 7 D. ) BURADA 11 GEZEGEN GRYORSUNUZ, 1953 YILINDA AMERKALILAR PLUTONU YEN KEFETTLER. Hutbenin sa tarafnda ykseke bir yere aslan siyah deriden rt, Kabe kapsnn rtsdr. Msr Seferinden sonra halife olan 9.SULT. / Yavuz Sultan Selim ( 1512 1520 ), Mekkede onarma girimi, bu arada Kabenin rtsn stanbuldan gnderilen yeni rt ile deitirmitir. Yavuz, eski rty ise Bursaya getirtip Ulu Camiiye hediye etmi & kendi elleri ile tayp asmtr. Saf altn iplik ile zerine ayetler ilenmi bu rt, yzyllar boyu kararmadan kalmtr ;ancak yaplan baz hatal restorasyonlar sounucu camiinin rutubet almas zerine ilemeleri dklm olduundan gnmzde ayetler ancak parlak k altnda grlebilir.Hemen kabenin kap rtsnn yannda muhteem kabe tablosunu greceksiniz (Kuran- Kerimin 1 ayetinde sana kabeyi yle bir resim edeceimki nereye gidersen git kaps sana bakacaktr.) ite karnzda o tablo Namaz klma alan bakmndan Trk tarihinde yaplan en byk camidir. (Sleymaniye, Sultanahmet gibi dier byk camiilerin bykl duvarlarla evrili avlular ile birliktedir. Ulu Camii ise alak tavanl, ok kubbeli & stunlu olduu iin daha kk olduu izlenimi verir ama gerekte namaz klma alan en byk camidir. ) Ulu Camii, kimi din adamlarnca slamn 5. en yksek mertebesindeki ibadethane olarak kabul edilmitir. (slamda en yksek mertebeli cami, Mekkedeki Mescid-i Haram, dierleri Medinedeki Mescid-i Nebevi, Kudsteki Mescid-i Aksa, amdaki Emeviye Camiidir. Beincilik kimilerine gre Anadoluda ina edilen ilk camii olan Diyarbakrdaki Ulu Camiiye aittir; ancak Emir Sultan, Akemsettin, Molla Grani gibi din adamlarnn konumalarna gre beincilik mertebesi Bursadaki Ulu Caminindir.) Ulu Camiinin kutsall, yapld devirde din adamlarnn & evliyalarnn gsterdii ilgiden gelir (Yaplmasn teklif eden Emir Sultan; ilk namaz kldran Somuncu Baba; ilk cemaati Emir Sultan, Molla Fenr, Yldrm; ilk imam Sleyman elebi; mezzinlerinden birisi ftade Hz. dir.) Mevlit yazar Sleyman elebi mr boyunca Ulucamide imamlk yapmtr. (Trbesi ekirgede, mezar ta Muradiyede bulunmaktadr.) Ulu Cami hakknda gelitirilen eitli hurafeler vardr. (Kble duvarndaki vav iaretinin yannda Hzr Peygamberin bulunduu, iaretin nnde namaz klanlarn her duasnn kabul olunaca; caminin kuzeybat penceresindeki parmaklklarn Davut Peygamberin demirleri olarak tantlmas & o parmaklklara yaparak dua edilmesi gibi).

220

SLEYMAN ELEB TRBES / TOMB ( 1951 ) YOURTLU BAHE

MMAR : BRAHM SEZEN NURETTN Z 3.SULT./ 1. MURAD HDAVENDGAR (1366 1389) DNEM, 4.SULT./ YILDIRIM BAYEZD 1. (1389 1402) DNEM, 5.SULT./ ELEB MEHMED 1. (1413 1421) DNEM, SEYYD EMR SULTAN BUHAR HZ. (1368 1430) DNEM MEVLD : AYINDA VESLETUN NECAT 480 BEYT 1409 RAMAZAN

SLEYMAN ELEB ( 1351 1422 ) ULUCAMNN BA MAMI & MR BOYUNCA MAMLIK YAPMITIR, SULTAN 1. MURAD HDAVENDGARIN VEZR AHMET PAANIN OLU EYH MAHMUD EFENDNN TORUNUDUR, AHMET PAADA TBURNU AH TEKKES EYH EDEBALNN TORUNUDUR.SOYU EVLAD-I RESULDENDR, SEYYDDR.

Bursada ekirgeye giden cadde zerinde solda, orman dinlenme alannn yanndadr. Sleyman elebi Vezir Ahmet Paann olu olup, Beyazt zamannda Ulu Camiide imamlk yapm, 1409da Mevlid-i erifi Bursada yazmtr. Sleyman elebinin mezarn 1945-1952 yllar arasnda Bursada valilik yapan Haim can & Bursa Eski Eserleri Sevenler Dernei yaptrmtr. Mezarn projesini brahim Sezen & Nurettin z isimli 2 221

mimar hazrlamtr. Mezarn yapm bitince, Ulu Camii bahesinde gml olan Sleyman elebinin kemikleri buraya nakledilmitir. Mezar kfeki tandan olup, ortada sekiz ayakl mermer bir sandukas vardr.

EVLYAULLAH / EMSDDN MUHAMMED BN HAMZA / MOLLA FENAR ( 1350 1431 ) ZEYNYYE TARKATI

megliyetinden

dolay

"Fenr"

Osmanl Devletinin ilk eyhlislm & byk vel. smi Muhammed olup, babasnnki Hamza'dr. Nisbeleri Rm & Fenr, lakab emsddn'dir. 1350 (H.751) senesinde Fener kynde dodu. Bu kyde domas veya babasnn fenercilik sanatyla nisbetiyle mehur oldu.

Babas Muhammed Hamza, zamnnn byk vellerindendi. Molla Fenr kk yata babasndan tasavvuf yolunu renmeye balad. Mevln Alddn Esved, eyh Cemleddn Aksary, eyh Hamdddn-i Kayser'den & zamnnda bulunan dier birok byk limden ders okudu. lim tahsli iin Msr'a gidip, orada bulunan mehr Hanef fkh limi Kemleddn-i Bbert'den ilim rendi. Molla Fenr skender Trihi'ni nazm eden mehur ir Ahmed & tpta if kitabnn shibi tabb Hac Paa ile birlikte, Msr'da Ekmeleddn-i Bbert'nin huzrunda ders arkada idiler. Bir gn bir velyi ziyrete gitmilerdi. Bu zt, onlara bakp, Mevln Ahmed'ye; "Sen, vaktini iirde harcarsn." Hac Paaya; "Sen mrn tpta harcarsn.", Molla Fenr'ye ise; "Sen de, din & dny reisliini, ilim & takvy birlikte bulundurursun." buyurdu. Gerekten de, bu ztn buyurduu gibi oldu. Din ilimleri yannda fizik, matematik & astronomi de renen Molla Fenr, tasavvufta yksek derecelere kavutu. lim tahslini tamamladktan sonra Anadolu'ya dnerek Bursa'ya yerleti & talebe yetitirmeye balad. Molla Fenr, bir ara Bursa'daki hizmetlerini brakp Konya'ya gitmiti. Karaman Beyi ona ok iltifat & ihsnlarda bulundu. Ders okutmas iin

222

ricda bulundu. Orada da ders verip talebe yetitirdi. Burada, Ykub-i Asfr & Ykb-i Esved gibi ztlar ondan istifde edip, ilimde yksek dereceye ulatlar. Molla Fenr, bu iki talebesiyle dim iftihr ederdi. Karaman Beyinin kz Gl Htun ile evlenerek, iki olu, iki kz oldu. Sonra Osmanl 6.SULT./ 1 . MEHMED ELEB ( 1413 1421 )NN dveti zerine tekrar Bursa'ya geldi. Eski hizmetlerine devm etti. ki olu da, kendisi gibi lim olarak yetiti. Onlar da Bursa'da kdlk yapmlardr. Molla Fenr, uzun zaman Bursa'da kalan & Somuncu Baba diye tannan Hmid-i Aksary'den de ilim (ilm-i ledn) & feyz ald. Byk bir vel (BEDEN LE RUHUN Y LETMNDE VEL DENLYOR. KAYITLI DNYA SINIRLI DNYA) & yksek limlerden olan Somuncu Baba, nceleri Bursa'da yaptrd frnda piirdii ekmekleri satarak geinirdi. O srada Molla Fenr de Bursa'da kadlk yapyordu.Somuncu Baba'nn ilimdeki & vellikteki stnln bilenlerdendi. Sultan Yldrm Byezd, Nibolu zaferinden sonra Bursa'da Ulu Cmiini in ettirmeye balamt. nat srasnda, cmide alan iilerin ekmek ihtiycn Somuncu Baba karlamt. Cmiinin ins bittiinde, al gn Cum hutbesini okumak zere Pdihn dmd byk lim & vel Seyyid Emr Sultan hazretlerine vazife verilmiti. O gn orada, Molla Fenr ile berber byk bir lim topluluu da vard. Tam Cum vakti gelince, Emr Sultan hazretleri; "Sultnm, zamnmzn by, asrn kutubu burada bulunurken, bizim hutbe okumamz edebe uygun deildir. Bu cmii erfin al hutbesini okumaya lyk zt, u kimsedir!" diyerek Somuncu Baba'y iret etti. hretten son derece saknan bu byk vel, Pdihn emri zerine mimbere doru yrd. Emr Sultn'n yanna gelince; "Ey Emr'im! Niin byle yapp, benim hlimi ele verdiniz?" dedi. Emr Sultan da: "Sizden daha stn bir kimse gremediim iin byle yaptm" cevbn verdi. Cemat hayret iinde kalmt. Somuncu Baba'nn okuyaca hutbeyi merakla beklemeye baladlar. Mimbere kan Somuncu Baba, yle gzel bir hutbe rd buyurdu ki, o zamana kadar cemat byle bir hutbeyi hi kimseden dinlememiti. Hutbede; "Ulemdan bzsnn, Ftiha-i erfenin tefsrinde mkilt bulunmaktadr. Onun iin, bugnk hutbemizde bu srenin tefsrini yapalm." buyurdu. Ftiha sresinin yedi trl tefsrini yapt. Bu konuda nice hikmetli szler beyn eyledi. Herkes hayret iinde kald. Bursa'da onun bykln anlamayan kalmamt. Bata kd Molla Fenr; "Somuncu Baba, nce bizim bu srenin tefsrindeki mkilimizi halletti. O, bunun byk bir kermetiydi. nk, Ftiha'nn 1. tefsrini btn cemat anlamt. 2. tefsrini, cematin bir ksm anlad. 3.sn anlayanlar ok azd. 4. & sonraki tefsrlerini, iimizde anlyan yok gibiydi." (ilm-i ledn) demekten kendini alamamt. Namazdan sonra hemen evine giden Somuncu Baba'y ilk ziyret eden Molla Fenr oldu. Bu ziyret srasnda ona; "Efendim, bu gnlerde Ftiha sresinin tefsrini yapmak istiyordum. Fakat anlayamadm bz yerleri

223

vard.Bu hutbeniz ile, anlayamadm yerleri aklam oldunuz. Medresede, hizmetlerimizin karlnda kazandmz 5 bin ake paramz vardr. Hell olmasnda hi pheniz olmasn. Kabl buyurursanz, bunu size hediye etmek & ayrca sizin talebeniz olmakla ereflenmek istiyorum." deyince, Somuncu Baba ona tevecch edip du eyledi. Molla Fenr, ok feyz & mrifetlere kavutu. Yazd tefsrlerinde bu ince mrifetleri beyn eyledi. Bir cilt byklndeki Ftiha Tefsri, bu ince bilgilerle doludur. Bu hdiseden sonra bykl herkes tarafndan anlalan Somuncu Baba; "Srrmz if oldu. Herkes bizi tand." diyerek Bursa'dan ayrlmak istedi. Bir sabah erkenden, Gaves Paa Medresesinden birka talebeyi yanna alarak yola kt.Somuncu Baba'nn Bursa'y terk etmekte olduunu haber alan Molla Fenr, koarak bir narn yannda arkasndan yetiti. Gitmeyip, Bursa'da kalmas iin ok yalvard, riclarda bulundu. Fakat, kabl ettiremedi. Sonunda Bursallara du etmesini taleb etti. Bu narn yannda Bursa'ya dnerek, feyizli & bereketli bir ehir olmas & yeil olarak kalmas iin du etti. Birbirine ved ederek ayrldlar. "Du nar" denilen bu aa, Bursa'nn Ankara yolu kndadr. 1419 (H.822) ylnda, ilk def Hicaz'a gidip hacc yapt. Haccdan dnerken, Msr Sultn Melik Meyyid, Msr'da kalarak ders vermesini ric etti. Bir mddet kalp, ders okuttu. Birok ulem & evliy ile sohbet etmi & eitli meseleleri muhsebe & mzkere etmilerdir. Bu yolculuu esnsnda Kuds-i erfi de ziyret etmiti. 5.SULT / elebi Sultan Mehmed 1. Hn (1413 1421 ) dvet edince, Bursa'ya geldi. Bu haccnda Medne-i mnevverede iken, orada veft eden byk vel h- Nakibend'in halfesi Muhammed Pris'nn cenze namaznda bulundu. 1424 (H.828) ylnda 6.SULT./ 2. Murd Hn ( 1421 1451 ) , onu ilk eyhlislm olarak tyin etti. Bu vazifeyi, adlet & hak zere alt sene yapt. Devletin mhim ilerinde, sultanlar & devlet adamlar kendisiyle istire ederek, ilminden & isbetli grlerinden istifde etmilerdi. Ders okutmas yannda, fetv ilerini & Bursa kadln da yrten Molla Fenr, bir mahkeme esnsnda, 4.SULT./ Yldrm Byezd 1. Hnn ( 1389 1402 ) hidliini dah kabl etmemitir. yle ki: Mahkemede dv konusu olan bir hdisenin hidi olarak pdihn da dinlenmesi cbetmiti. Kd Molla Fenr ( 1350 1431 ), huzrunda durumaya kan Pdihn ehdetini, slmiyetin arad hidlik artlarndan biri kendisinde bulunmad iin red etmiti. O da, namazlarda Pdihn cematte grlmemesiydi. nk dnimizde, cemat ile namaz klmay terk edenin mahkemedeki hidlii makbl deildir. Bunun zerine Yldrm Byezd Han hemen oturduu sarayn yanna bir cmi in ettirerek, be vakit namaz, cemati hi terk etmeden klmaa balad. Bursa'da mderrislik & kdlk yapan Molla Fenr kazzazlk (ipekilik)

224

yaparak da nafakasn temin etmeye alt & kazand paralar ile ok hayrt & hasentta bulundu. Kale'de, Manastr mahallesinde & Debbglar semtinde olan mescidler ile, Pnarba'ndaki Dr-l-hads, onun yaptrd eserlerdendir. Kuds'te de bir medreseyi satn alp, masraflarn, Anadolu'da yapt vakflarn gelirinden karlamtr. Veftnda, ok para & on binden ok kitap brakt. 1431 (H.834) senesi Receb aynda Bursa'da veft etti. Kabri, Bursa'da Ke Da eteinde, Maksem ad verilen semtte yaptrd mescidin yanndadr & ziyret edilmektedir. Kabri, Bursa'nn en yksek semtinde bulunmaktadr. Cminin yannda bir de medresesi vardr. Ayrca birok hayr ileri de gerekletirmiti. Molla Fenr ( 1350 1431 ), Tasavvufta Zeyniyye tarkatna mensb idi. pekilikten ok iyi anladndan, kendisine yetecek kadar paray salamak iin bu ile urar & yiyecei, giyecei iin lzm olan paray kendi emei ile kazanrd. Ssl elbiselerle dolamaktan hi holanmazd. Gyet mtevz giyinir, banda bir dolama ile dolard. Byle giyinmesinin sebebini soranlara; "Elimin kazanc, daha fazlasna yetmiyor." cevbn verirdi. eyh Zeynddn-i Hf hazretlerinin en byk halfesi eyh Abdllatf-i Makdis, Anadolu'yu ereflendirdiinde, Molla Fenr onun geliini parlak bir manzme & gzel bir iirle kutlamt. Zeynddn-i Hf de, ayn bahr & vezinde bir karlk syleyerek, pek ok vc szler yazm & Molla Fenr'ye gndermiti.

NAMAZINI BEN KILDIRAYIM Byk slm limi Mevln emseddn Fenr'nin mrnn sonlarna doru gzlerine perde geldi. Gremez oldu. 5.SULT. / ELEB MEHMED 1. (1413 1421 )NN vezri olan Hac vz Paa bir konuda Molla Fenr'ye kzmt. Gzleri grmez olunca, laf olsun diye; "Dilerim ki, o m ihtiyrn namazn ben kldraym." demiti. Bu sz Molla Fenr'nin kulana ulanca; "O kimse childir. Cenze namazn kldrmay beceremez. Cenb- Hakk'n kapsndan mdim udur ki, bana hemen if buyurup, onu m eyleye & ben onun namazn ed edeyim." dedi. Bir sre sonra, bir gece rysnda Reslullah sallallah aleyhi vesellem efendimiz; "Th sresini tefsr eyle!" diye buyurdukta; "Yksek huzrunuzda, Kur'n- kermi tefsr etmeye gcm olmad gibi, gzlerim de grmyor." demiti. Peygamberlerin tabbi olan Reslullah efendimiz mbrek hrkasndan bir para pamuk karp, mbrek tkr ile slattktan sonra gzleri zerine koydu. Molla Fenr uyanp, pamuu gzlerinin stnde buldu, kaldrnca, grmeye balad. Allah telya hamd & kretti. Pamuk ipliklerini saklayp, ld

225

zaman gzleri zerine konmasn vasiyet etti.Tam bu gnlerde, vezrin gzleri grmez oldu. Vezir bir sre sonra veft etti & cenze namazn Molla Fenr kldrd. Gzlerinin almasnn bir krnesi olarak, 1429 (H.833) senesinde am yolu ile ikinci def hacca gitti. Bu esnda Msr'a & Kuds-i erfe de urad. Bir ok lim ile sohbet edip onlardan istifde etti.

EVLYAULLAH / MEHMED MUHYDDN / FTADE HZ. ( 1490 1580 )

SLAM ALM EVLYAULLAH MUHAMMED FTADEYE AT EYALARIN BULUNDUU 500 YILLIK 2 SANDIK AILMI OLUP, SANDIKLARDAN KAFTANLAR, SECCADELER, PANTOLONLAR, TAKKELER, ASALAR, KILI, TAKUNYA, SKKELER, LE KEMERLER, TEKKEYE AT ORJNAL DUVAR LEVHALARI & SERAMKLER IKMITIR.BU ESERLER ZERNDE UZMANLAR ZEL LABARATUVARDA ALIMALARINI SRDRMTR. Mehmed Muhyiddin ftade 895 (1490) ylnda Bursa'da dnyaya gelmi, 988 (1580)'de yine Bursa'da vefat eylemitir ftade, Bursa'da kurulup tekilatlanan & daha sonra Anadolu & Balkanlar'a yaylan Celvetiye ( Hayata & Hadiselere itirak etmek & halk ierisinde hakk ile beraber olmak.) Halvet : nsann tenhada hakk ile yalnz kalmas. Tarikat'nn Piri & Kad / Aziz Mahmud Hdayi'nin ( 1490 1580 ) de eyhidir ( BZ ZYARETE GELENLER & FATHA OKUYANLAR BZDENDR, BZDEN

226

OLANLAR : 1- DENZDE BOULMASIN 2- AHR MRNDE EKMESN 3- MAN KURTARMADIKA G ETMESN. ) ftade Adn Al

SIKINTI

Genlik yllarnda Ulucamii & Doanbey Mescidi'nde fahri mezzinlik yapan Mehmed Muhyiddin'in sesi ok gzeldi Halk O'nu dinleyebilmek iin ezandan nce camiinin etrafnda erkenden toplanrlard Bir gn yapt bu hizmete mukabil camiinin mtevellisi kendisine bir ka akcelik maa tayin etti 0 gece ryasnda mridi Hzr tarafndan "mertebenden ftade oldun (dtn) itabna maruz kalan Mehmed Muhyiddin, derhal maa terk ederek kendisine "ftade" lakabn takt Daha sonralar da baz iirlerinde kulland sanlan "Muhyiddin" manasn brakp ftade manasn kullanmaya balad Bu gn elimizdeki Divan' bu manas kaleme alnmtr

ftade Hz.nin hem Ulucamii hem de ziyaret edenler iin sylemi olduu ok gzel bir sz & mcesi vardr : YA CAMAL KEBR / MECMAAL KBAR TBA LMEN YEZRKE FLLEYL VENNEHAR / EY CAM- KEBR & KBARIN ( BYKLERN ) TOPLANDII MEKAN ! SEN GECE & GNDZ ZYARET EDENLERE MJDELER OLSUN. Hocalar & lk Tahsili Hz ftade ( 1490 1580 ) ilk tahsilini Seluk Hatun Camii imam Muslihiddin Efendi adnda bir zatn yannda yapmtr Yine ilk tasavvufi zevk & neveyi de muhtemelen bu zat vastasyla tadm, birok keif & kerametlerine ahit olmutur Hatta O'nun tarikatna intisab etmek istemi, fakat hocas o yata bir ocuu kabul etmeyerek ileride arzu ettii yce makamlara erieceini iaret etmekle yetinmiti ftade bunun yansra Abdal Mehmed adnda bir meczubdan da istifade etmitir Salarn uzatarak Abdal Mehmed'i taklid eden ftade, Bu zat gibi zaman zaman Gkdere semtinde Cenk Kayas adnda bir kayann zerine kar, salarn ne doru datarak Arap, ran, Hind & Rum illerini kefederdi ( GRD BR RYADA ONA MELEKLERN BEDENNDE BR MDAHALEDEN SONRA : BANA YLE BR HALLER OLDUK, KANATI AVUCUMUN NDE HSSEDER OLDUM. ) demitir. eyhi Hzr Dede ( - 1507 )

ftade'nin tasavvufi hayat 10 yanda iken tand Hzr Dede (l 913/1507) ile yeni bir mecraya girmitir Bayramiye eyhlerinden olan Hzr Dede, Hac Bayram Veli'nin (833/1429) halifesi Akbyk Meczub'dan (l 860/1507) icazet almtr Mihal kasabasnda koyun obanl yaparken souktan ayaklar donarak ktrm olunca Bursa'ya yerlemi, Ulucamii

227

evresinde Vaiziye Medresesi'nde ikamet etmitir ftade, Hzr Dede'nin yannda bir yandan riyazet, mcahede & ilim tahsiline devam ederken dier taraftan da babasnn zoruyla ipekilik mesleinde almtr ifal sulara ihtiyac olan Hzr Dede'yi yllarca srtnda kaplcaya tayan ftade, 8 yl eyhine hizmet ettikten sonra 18 yanda iken O'nu kaybetmitir Hayatn ibadet, riyazet & mcahedeyle geiren Hzr Dede, Kuzgunlukta yahut da Pnarba'nda 3kozlar zaviyesi altnda bir yere defnedilmitir ftade eyhinden icazet (elverme) almasna ramen O'nun lmyle birlikte ok meakkat & ile ekmitir smail Hakk Bursavi'ye ( 1653 1725 ) Celvetiye tekkesi eyh-i gre daha sonra veysi tarikle kemale ererek kefi almtr ftade seyr- slkunun bu blmn yle anlatmaktadr: " Andan sonra alem-i istigraka dp alt-yedi gnde seyreyledm Ne nefsm kald & ne siva kald" Ya 17 18lere geldiinde ftade Hz.lerinin hocas Hzr Dede ( 1507 ) vefat edince bir mddet bolukta kalmtr & veysi tarikiyle / herhangi bir mride bal olmadan kemale ermi & kefi almtr. Mezzinlik, mamlk & rad Hizmetleri 16 yalarnda Ulucami'de fahri mezzinlie & muhtelif camilerde imamla balayan ftade, bu vazifeleri 18 yl srdrdkten sonra vaaz & irad hizmetlerine balamtr Doanbey, Namazgah & Kayhan Camiilerinde hitabette bulunmu,Aziz Mahmud Hdayi de kendisini Kayhan Camii'nde tanyarak intisab etmitir ftade, halkn srar & Emir Sultan Hazretleri'nin ryada ricas zerine Emir Sultan Camii Hatipliine tayin edilmi & bu vazifeyi mrnn sonuna kadar srdrmtr Ald maa da dervilere datmtr, Fakat daha sonralar dan eteinde yaptrd tekke & bitiiindeki camiide Celvetiye Tarikat'nin talimiyle megul olmaya balaynca yerine yardmcs Haleblizade Mahmud Efendi'yi grevlendirmitir Velilikdeki Mertebesi Hz ftade, hayat boyunca ibadet, zhd & takvaya son derece nem vermi, pheli eylerden uzak durmutur O daima halk ierisinde Hakk' aram, uzlet yerine celveti tercih etmitir smail Hakk Bursevi'nin ifadesiyle ftade, fena & beka mertebelerini cem eylemi, fark & cem makamlarndan yce szler sylemitir Zulmani & nurani yetmi bin perdeyi geerek her nesnenin srrna vasl olmutur 0 hem malumdur yani zahirde beeriyet mertebesindedir & hem de mehuldr ki srr gayb'lgaybdedir Hak'dan baka O'na kimse muttali olamamtr Bu yzden Hz ftade: "Beni ehl, evlad & etbadan hi kimse bilmemitir" demektedir ftade'nin kendi usulyle Hakk'a vasl olduuna u iiri delalet etmektedir: Geesin alem-i feri

228

Dahi hem Krsi & Ar Gele mutucular kar Digil ya hu & ya men hu Hz ftade keifle alakal olarak mridi Aziz Mahmud Hdayiye ders verirken riyazeti esnasnda arda lleri dirilerden daha ziyade mahede ettiini haber vermektedir Bundan baka sluku esnasnda kendisine bir hal arz olduunu, btn mahlukatn gznden kaybolduunu, halkn ierisinde yrrken halk grmediini sylemektedir Elini perek ruz-i cezada kendisini unutmamasn istirham eden bir komusuna ftade'nin verdii u cevap O' nun insanlara kar sevgi & merhametini gstermesi asndan manidardr:"Deil komularmz, btn vilayetimizin halkn cehennemden kurtarmaya alalm Ltf- lahi'den istirham eyleyelim "

EVLYAULLAH - KADI / AZZ MAHMUD HDAY HZ. ( 1541 1628 ) Bizden olanlar ( Ziyaret edip dua edenler bizdendir. ) : 1.Denizde boulmasn, 2.Ahir mrnde sknt ekmesin, 3.man kurtarmadka gmesin.

229

Celvetiye tarikatndan Mehmet Muhyiddin ftade Hz. ( 1490 1580 )nin rencisidir. ( Celvetiye : Hayata & Hadiselere itirak etmek & halk ierisinde hakk ile beraber olmak / Halvet : nsann tenhada hakk ile yalnz kalmas. ) Aziz Mahmud Hdayi stanbul ehrinde bulunan en byk velilerden biridir. Osmanl Devleti zamannda 1541-1628 yllar arasnda yaamtr. Mezar skdar'daki kendi adyla anlan camiinin yanndadr. Aziz Mahmud Hdayi, tasavvuf ehli olup tasavvufun nde gelen isimlerinden Cneyd-i Badadi'nin soyundan gelmektedir & seyyiddir. ereflikohisar'da domu olup, ocukluk yllarn Sivrihisar'da geirmitir. 16.SULT. /Gen Osman'n (1618 1622) tahttan indirilmesine neden olan hacca gitme istei konusunda kendisini uyarp orduyu basz brakp hacca gitmemesini tembihledi ise de Gen Osman genliine gvenerek kendisini dinlememitir. & bana Osmanl tarihinin en hazin olaylar gelmitir. Aziz Mahmud Hdayi, ayn zamanda er'i ilimlere de hakimdi. Bu nedenle uzun sre kadlk yapmtr. Son olarak Bursa'da bu grevi hocas Nasrzade ile birlikte yapmtr. Tasavvufa girii burada olmutur. "Zamann Mrid-i Kamil'i ftade'yi atyla Uluda yolundaki dergahna ziyarete gitmitir. Ancak atnn ayaklar dergaha yaklanca kayaya saplanarak daha ileri gidemedi. Bursa kads Mahmud atndan inip aal kaftanyla birlikte ftade'yi ziyaret eder. ftade kendisini test etmek iin talebelie kabul etmedi: -Gidin Kad Efendi! Sizin hrete boulmu, mal & makm debdebesi iinde aaal bir haytnz var. Bu kap ise, yokluk kapsdr. Zaten atnz bile buraya gelmek istemediinden ayaklar kayalara saplanmad m? dedi & derghn kapsna doru yrd." Daha sonraki grmelerinde kendisini mridlie kabul etmitir. Sonra da Kad Mahmd'un kalbindeki kesfetin temizlenmesi iin, yni kadlk makamnn kendisine verdii gurur, kibir & ucbu imh etmek iin srtndaki kaftanyla Bursa sokaklarnda cier satmasn emir buyurdu. Ayrca derghn hel / tuvalet temizleyicilii vazfesini yapmasn istedi. Pir ftde'nin huzruna tam bir teslmiyyet & hlisiyyet iinde gelen Kad Mahmd Efendi, stadnn emirlerine can gnlden tb oldu. Nefsniyetini besleyen btn dnyev alkalardan el ekti. Kendisini sammiyetle mridinin talimatlarna rm ederek ksa zamanda byk mesfeler ald.

230

HDY YOLU : HDY HZ. HBR KAYIKININ DENZE AILAMADII OK FIRTINALI BR HAVADA SKDARDAN SALM BR EKLDE KARIYA GEMT.KAYIININ GET YERDE FIRTINA KESLM, DENZ STLMAN OLMUTU.AZZ MAHMUD & YANINDAKLER SANK BR TNELDEN GEER GB EMNYETLE GDECEKLER YERE VARMILARDI.KAYIIN TAKP ETT, SKDAR LE SARAYBURNU ARASINDAK YOLA HDY YOLU DENR.SKDARLI KAYIKILAR HDY YOLUNUN EHLNE AKAR BR GET OLDUUNA NANMILARDIR.AZZ MAHMUD HDY, YA RABB! KIYAMETE KADAR BZM YOLUMUZDA BULUNANLAR & MRNDE BR KERE TRBEMZE GELP RUHUMUZA FATHA OKUYANLAR BZMDR.BZE MENSUB OLANLAR DENZDE BOULMASINLAR DYE DUA ETMTR. AZZ MAHMUD EFENDNN KERAMET : 1. AHMET, AZZ MAHMUD EFENDY OK SEVER & HRMET EDERD.BR GN AZZ MAHMUD, PADAHI ZYARET EDYORDU.NAMAZ VAKT YAKLAMITI, AZZ MAHMUD EFEND ABDEST ALMAK N BRK & LEEN STED. 1. AHMET YK BR HRMETLE SUYU KENDS DKEREK EYHN ABDES ALMASINA YARDIMCI OLDU.VALDE SULTAN DA ELNDE HAVLU LE BEKLYORDU.VALDE SULTAN NDEN U MUBAREK NSAN BR KERAMET GSTERSE DE GNLMZ RAHATLASA DYORDU.VALDE SULTANIN GNLNDEN GEENLER ANLAYAN AZZ MAHMMUD EFEND DNYANIN EN BYK DEVLETNN HKMDARI BRKLE SU DKT, ANNESNN KURULANMASI N HAVLU TUTTUU BU NSAN SIRADAN BRDR.BUNDAN DAHA BYK BR KERAMET OLABLR M? DED.

231

HACI BAYRAM-I VEL (1352 1429)

Hac Bayram Veli, (Ankara, 1352 - Ankara, 1429) Hac Bekta-i Veli Hazretlerinin yolda Trk mutasavvf & air. Trbesi, Ankara'da Hac Bayram Cmii'nin bitiiinde bulunmaktadr. Hayat Doum ismi, Numan bin Ahmed, lakab "Hac Bayram"dr. 1352 (H. 753) tarihinde Ankarann ubuk ay zerinde Zlfadl (Sol-fasol) kynde dodu. Hac Bayram- Veli, 14. & 15. yzyllarda Anadoluda yetiti. Eserlerini dier Hac Bekta- Veli yoldalar gibi Trke olarak yazarak Trke kulanmn Anadolu'da nemli ekilde etkiledi. Sultan Murad Han verdii nl bir fermanda, Hac Bayram- Veli'nin talebelerinin, yalnz ilim ile megul olmalar iin, onlarn vergi & askerlikten muaf tutulduu bildirmitir. Fatih Sultan Mehmed'in stanbul'u feth edeceini II. Mehmed'in babas II. Murad'a bildirdii rivayet olunur. Bir gn medreseye birisi gelerek; smim ca-i Karamanidir. Hocam Hamideddin-i Velinin selam var. Sizi Kayseriye davet ediyor. Bu vazife ile huzurunuza geldim. dedi. O da, Hamidddin ismini

232

duyunca; Ba stne, bu davete icabet lazmdr. Hemen gidelim. diyerek mderrislii brakt. Birlikte Kayseri'ye yneldiler & Somuncu Baba diye bilinen Hamideddin-i Veli ile Kurban Bayramnda bulutular. O zaman Hamideddin-i Veli; ki bayram birden kutluyoruz! buyurdu & ona Bayram lakabn verdi. Talebelie kabul etti. Din & fen ilimlerinde yksek derecelere kavuturdu. 1412 ylnda Hac Bayram- Veli, hocas Hamidddin'in Aksaray'da lmnden sonra Ankara'ya dnp irad faaliyetlerine balar. Bu tarih, ilk Trk tarikat olan Bayramiye tarikatnn kuruluu kabul edilir. hocasnn vefatndan sonra Ankaraya gelerek doduu kye yerleti. Yeniden talebe yetitirmekle megul oldu. Sohbetleriyle hasta kalplere ifa datt. Talebelerini daha ok sanata & ziraate sevk ederdi. Kendisi de geimini ziraatle salard. At ilim & irfan ocana, devrinin mehur alimleri, hak aklar akn etti. Damad Erefolu Rumi, eyh Akbyk, Bak mer Skin, Gynkl Uzun Selahaddin, Edirne & Bursa ziyaretlerinde talebelie kabul ettii Yazczade Ahmed (Bican) & Mehmed (Bican) kardeler ile Fatih Sultan Mehmed Hann hocas Akemseddin bunlarn en mehurlardr. Fatihin babas Sultan kinci Murad Han, Hac Bayram- Veliyi Edirneye davet edip, ilim & manevi derecesini anlaynca, fevkalade hrmet gstermi, Eski Cami'de vazettirmi, tekrar Ankaraya uurlamtr. Sultan kinci Murad Han kendisinden nasihat isteyince; mam- Azamn, talebesi Ebu Yusufa yapt uzun nasihat yapt: Tebean iinde herkesin yerini tanyp bil; ileri gelenlere ikramda bulun. lim sahiplerine hrmet et. Yallara sayg, genlere sevgi gster. Halka yakla, fasklardan uzakla, iyilerle dp kalk. Kimseyi kmseyip hafife alma. nsanlnda kusur etme. Srrn kimseye ama. yice yaknlk peyda etmedike kimsenin arkadalna gvenme. Cimri & alak kimselerle ahbablk kurma. Kt olduunu bildiin hibir eye lfet etme. Bir eye hemen muhalefet etme. Sana bir ey sorulursa ona herkesin bildii ekilde cevap ver. Seni ziyarete gelenlere faydalanmalar iin ilimden bir ey ret & herkes rettiin eyi belleyip tatbik etsin. Onlara umumi eyleri ret, ince meseleleri ama. Herkese itimad ver, ahbablk kur. Zira dostluk, ilme devam salar. Bazan da onlara yemek ikram et. htiyalarn temin et. 233

Onlarn deer & itibarlarn iyi tan & kusurlarn grme. Halka yumuak muamele et. Msamaha gster. Hibir eye kar bkknlk gsterme, onlardan biri imisin gibi davran. Hac Bayram- Veli, mrnn sonuna kadar slamiyeti yaymak iin alt. 1429 (H. 833) tarihinde Ankara'da vefat etti. Trbesi kendi ismiyle anlan Hac Bayram Camii'ne bitiik olup, ziyaret mahallidir. lmnden sonra tarikat, mridleri Akemsettin & Bak mer Dede (eyh Emir Sikkin) tarafndan iki kol zerinden devam etti. Hac Bayram- Veli, Yunus Emre gibi Hac Bektai Veliden etkilenmi & ayn tarz iirler sylemitir. iirlerinde "Bayrami" mahlasn kullanmtr. Hac Bayram- Vel'den Nasihatler

Hiddet & kin, hakkatleri gren gzleri kr eder. fke, iyi dnmeyi daraltr, yanltr. Hibir gnh kmsemeyin, ok aln. Bo gezenler, zengin bile olsa, arkadalar eytan, kalbleri eytann kona olur. nsanlarn fitnesinden kurtulmak istiyorsanz, ar & pazarlarda sk sk bulunmaynz Dny gamndan, nefsin sktrmasndan hafifleyip kurtulmak istiyorsanz, kabristanlar sk sk ziyret ediniz Ayp & kusurlarn grdnz arkadalarnzn, komularnzn, srlarn if etmeyiniz. nk grdnz bu srlar, size emnettir. Emnete hiynet ise, irkin bir harekettir. Emaneti koruyunuz. Zira din de size emanettir, beden de.

234

EVLYAULLAH / EMR SULTAN ( 1368 1430 ) ( SEYYD EMR BUHAR SULTAN HZ. )
(SELAMIN ALEYKM YA CEDDM VEALEYKM SELAM YA VELD) 14. YY.DA ZBEKSTAN / BUHARADAN 23 YAINDA MANEV ARET LE / 3 IIKLAR NCE MEKKE, SONRA MEDNE & SONRADA BURSAYA GELD.4.SULT./ YILDIRIM BAYEZD (1389 1402)NN KIZI HUND FATMA HATUN LE EVLEND.BURSADA 40 YIL YAADI. EMRSULTAN (1368 1430) O DNEM AIR BR VEBA SALGINININ ARDINDAN OK LEN NSANLAR GB O DA LD.

Osmanllarn kurulu devrinde Bursa'da yaayan byk vel. smi Muhammed, lakab emsddn'dir. Babasnn ad Ali'dir. 1368 (H.770) senesinde Buhr'da dodu (evlad- resuldendir). Soyu, Peygamber efendimize dayanr. Ona, Buhr'da doduu iin Muhammed Buhr, Seyyid olduu iin Emr Buhr, Yldrm Byezd Hann dmd olduktan sonra da Emr Sultan denilmitir. Emr Kll ismiyle tannan babas Ali geimini mlekilikle salayan bir vel idi. Buhr'da sevilir & dusn almak iin kendisine sk sk bavurulurdu. Nakibendiye tarkatnn Nurbahiye koluna mensuptu. Emr Kll olunu yetitirmek iin byk gayret gsterdi. Onu salam bilgi & ahlk temelleri zerinde yetitirmeye alan Emr Kll, oluna, bir

235

meslee shib olmas iin, mlekilii de retti. Emr Sultan kk yata annesini kaybetti & ksz kald. Babas onun annesizliini aratmayacak lde ona yaklat & sevgi ba kurdu. Babasnn ona sk sk verdii nashatlardan biri yle idi: "Ey olum! Peygamber efendimizi, babandan, anandan daha fazla sevmelisin. Soyunla nmemelisin, azndan hi yalan kmamal. Her gn mrnn son gnym gibi tamamlamaya almalsn. lim renmekte asl erinip enmemelisin. Ak sakall da olsan, dmanla cihd brakmamalsn. Selm vermeden hi bir toplulua girmemelisin. Nikhsz bir kadnla oturmamalsn. Kur'n- kerm rehberin, hads-i erfler ise yol gstericin olacaktr. Ey olum! Hayat her yn ile senin iin bir mekteptir. Hayra ko, ktlkten ka. En byk silhn, Allah telya ettiin dundr. Bunu asl unutma!" Babasnn bu ekildeki nashatlar ile yetien Emr Sultan ayrca, birok tasavvuf ehlinin sohbetlerine de devm etti. Muhterem pederleri ile bir gn tenh bir yerde sohbet ediyor & bir yet-i kermenin tefsri hakknda konuuyorlard. O srada kalbi mahzn, ok ocuk shibi, borlu, skntlar iinde bir kii gelip, perin hlini; "Buhr'da bir bahem vard. Onun mahsl, her sene oluk ocuumun nafakasn karlyor & ben de hellinden geiniyordum. Takdr-i ilh, birgn bir frtna esti. Bahemde bulunan tze aalar & yeni bitmi sebzelerin ounu kuruttu. Bu durumda geinmee gcm olmad iin, oluk ocuumu terk ettim. Ey Reslullah'n evld! Allah telnn zayf & bre kulu olan bana, inyet gzyle bak. Ayana dtm, bana yardmc ol." diye anlattktan sonra, yzn Emr Sultn'n babas Ali'nin ellerine srd. Emr Sultn'n mbrek pederi de; "Cenb- Hak inallah seni arzuna kavuturacaktr." diyerek onu tesell etti. O nda Emr Sultan hazretleri, o ihtiyara merhamet etmeyi & efkatli davranmay aklndan geirdi. O gece Emr Sultan, bu muht ihtiyarn bahesine gizlice varp, gnlden Allah telya du ederek yalvard &; "Ey nmetler veren & rzklar taksim eden Allah'm! Bu fakrin aalarn & ekip diktii sebze & meyvelerini eski canllna kavutur." deyip, mbrek ellerini yzlerine srd. Daha sonra Allah telnn izni ile o fakrin bahesinde bulunan aalar & ekili sebzeler yeerip canland. Sabah olunca, ihtiyarn kalbine, ilhm- ilh geldi & hemen bahesine gitti. Bahesine girince aalarn ieklenmi, tze yapraklar km & sebzelerin de canlanm olduunu grd. htiyar adam bu durum karsnda hayrete dt. Bahenin bir kesinden bostana bakt &; "Ey rzk veren & mahlkt yaratan Allah'm! Yalvarmam & niyzm sanadr. Bana bu garip srr bildir. Yoksa bostanma hazret-i Hzr m geldi de, bahemin aalar l iken hayat suyunu iip yeerdi?" dedi. O esnda Emr Sultan, bahenin bir kesinden grnd.

236

htiyar durumun hakkatini anlayp, hemen Emr Sultan'n ellerine sarlmak istediinde, o gzden kayboldu. Emr Sultan'n dus bereketiyle, bahedeki aalar ile sebzelerin yeerip, evvelki gibi meyveli olduuna kretti. htiyr, Allah telnn kudretine hayran kalp, bandan geenleri Buhr halkna anlatt. Halk gelip, bahenin hlini grnce, hayret etti. Bu kermeti grnce insanlar, Emr Sultan hazretlerinden du talebinde bulundular. Emr Sultan Hz. ( 1368 1430 ) 17-18 yalarna geldiinde babas veft etti. Babasnn veftndan sonra bir mddet Buhr'da kald. Sonra ald ilh emr zerine Mekke'ye gitti. Hacc farzasn yerine getirdikten sonra Medne'ye geti. Niyeti, ceddi Reslullah efendimizin mbrek kabirlerine yakn bir yere yerlemek & mrnn sonuna kadar orada kalmakt. Medne'ye geldii zaman, kalacak bir yer bulamad. Seyyidler iin ayrlm bir oda olduunu duydu & oraya gitti. Orada bulunanlar, seyyid olduklarn & odann kendilerine tahsis edildiini syleyerek, Emr Sultan' yanlarna almak istemediler. Emr Sultan onlara; "Ben de seyyidim." dedi ise de dinlemediler. Hatt; "Senin seyyid olduunu burada kim bilir? Seyyid olsaydn hlinden belli olurdu." dediler. Emr Sultan onlara; "Ben de burada, Allah'n garib bir kuluyum. Bizim yolumuzda gurr & kibir yoktur. Gelin berber kintn efendisi Reslullah efendimizin trbesine gidelim. Selm verelim. Hangimizin selmna cevap verirse, onun nesebinin sahh olduu belli olsun." dedi. Bu teklif zerine, onlar trbeye dah gitmeden, yzlerini Reslullah efendimizin trbesine dnerek; "Esselm aleyke y cedd!" dediler. Fakat hibirine cevap gelmedi. Emr Sultan, ihls & evkle; "Esselm aleyke, y cedd!" dedi. Resl-i ekrem mbrek sesiyle; "Ve aleykm selm, y veled!" diye cevap verdi. Bunun zerine orada bulunanlar, grnte fakr & hakr gibi olan Emr Sultan karsnda byk bir mahcbiyet duydular & af dilediler. Emr Sultan hazretleri, Medne-i mnevvereye yerlemek & mrlerinin sonuna kadar orada kalmak niyetinde iken, bir ry grd. Rysnda Peygamber efendimiz & hazret-i Ali yanyana oturmu hlde idiler. O da gidip edeble yanlarna diz kp oturdu. Hazret-i Ali ona; "Ey Olum! Sana cenb- Hak tarafndan ceddin Muhammed'in snnetini, takv yoluyla retmen iin Rum iline gitmen iret olundu. Senin nnde, ilerliyen nrdan kandil belirecek, o kandiller nerede gznden kaybolursa orada kalacaksn. Mezarn da orada olacak." dedi. Emr Sultan uykudan uyannca; "Demek ki takdr-i ilh byle." diyerek yola kt. Hazret-i Ali'nin dedii gibi, kandil ona klavuzluk etti. Emr Sultan, Medne'den yola kp Bursa'ya doru gelirken, yolda bir beyin olu, Emr Sultan' grd & kalbi ona talebe olmaya meyletti. Hemen silhlarn brakp, Emr Sultan'n yanna gitti. Ondan kendisini talebelie

237

kabl etmesini istirhm etti. Emr Sultan onu talebelie kabl etti. Bir sre sonra bir yol kavana vardlar. Orann yerlisi olan bir kii, yolun birinde, geit vermeyen bir ejderh, byk bir azman ylann olduunu syledi & o yoldan gitmemelerini tenbih etti. Emr Sultan'n nnde giden kandil o yolu gsterdii iin, o yoldan ilerlediler. Bir sre sonra yol kenarnda bir ejderhnn uzandn grdler. Ejderh, sanki avn bekler gibi deil de, erefli bir misfiri bekler bir hldeydi. Emr Sultan hri, herkes rkek bir hlde & endie iinde yryordu &; "Acab ejderh ne yapacak? Kfileden kimlere saldracak?" sorular zihinlerini kurcalyordu. Kfilenin nnde bulunan Emr Sultan, ejderhya yaklanca, ejderh derhl Emr Sultan'n devesinin ayaklarna kapanarak; "Ho geldiniz eyhim! Emrinizdeyim!" dedi. Kfiledekiler bu durumu hayretler iinde seyrettiler. Fakat onlara yolda katlan bey olu, bu duruma pek inanmad. O srada ejderh, derhl onun stne atlad. Beyzde; "Aman Allah'm! Y Emr bana yardm et!" deyince, Emr Sultan ejderhya onu brakmas iin iret etti. Bunun zerine ejderh, derhl geri dnerek oradan uzaklat. Bylece, gencin kalbindeki phe gitmi oldu. Emr Sultan'n kfilesi, Sakarya Nehri kenarnda bulunan bir bahede konaklamt. Bahede her eit meyve vard. Fakat talebelerden birinin can hurma istedi. O srada talebenin nnde bir hurma aac ykseldi. zerinde olgun meyveleri vard. Ama talebe, olup biteni bir trl anlamad. "Acab eskiden burada myd? Yoksa ben bunu grmedim mi?" sorular zihnini kurcalad. Bunu fark eden Emr Sultan; "Cann hurma yemek istiyordu, ite hurma, al ye!" buyurdu. Bunun zerine talebe, bu durumun hocasnn kermeti olduunu anlad. Emr Sultan hazretleri Bursa'ya geldii zaman, nndeki nrdan 3 kandil, pnar banda servi civrnda fakirler iin tahsis edilmi eski bir kilisenin yannda durdu. Bylece Emr Sultan Bursa'ya yerleti. ( Bursaya geldiklerinin akamnda kendisine rehberlik eden klarn sndn grnce arkadalarna htimal bizim hayat kandilimiz de burada snecek arkadalar der & Bursaya yerleirler. ) Bu srada Yldrm Byezd Han Macarlarla savayordu. Dman kuvvetleri, Osmanl ordusuna byk zyit verdiriyordu. Bu esnda bir gen, yarallarn yaralarn saryor, bzan da ellerini ap du ediyordu. Kolundan yaralanan Yldrm Byezd, bu gen askerin gayret & mahretle yaralar sardn grnce, o gence kar kalbinde bir yaknlk hsl oldu. Yanna kadar giderek; "Benim de kolumda yara var, yaram sar!" deyince, Emr Sultan cebinden bir mendil karp; "Buyurun Pdihm, sizin yaranz da bu mendil ile saraym." dedi. Sabah olunca, sarlan btn yaralarn iyi olduunu, askerlerin ayaa kalktklarn Yldrm Byezd Hana haber verdiler. Yldrm Byezd de merak edip kendi yarasn aarken, kolundaki mendilin, hanmnn nianl iken kendisine hediye ettii mendilin yars

238

olduunu farketti. Akam yaralar saran askerin, yanna getirilmesini emretti. Fakat o kimseyi bulamadlar. Osmanl ordusu daha sonra Nibolu Kalesi nlerine geti. Nibolu Kalesinin fethi iin gnlerce kanl arpmalar oldu. Kale bir trl feth edilemedi. Hcmlarn en iddetli nnda, daha nceki muhrebede askerlerin yaralarn saran gen, kale kapsn ardna kadar at. (1389) Yldrm Byezd & askerleri kaleye girdiler. Kaledekiler, bu durum karsnda teslim olmak mecburiyetinde kaldlar. Zaferden sonra bu genci aradlar, bir trl bulamadlar. Yldrm Byezd Han, Rumeli fethinden sonra Bursa'ya gelmeyip Edirne'de konaklad. Bu srada Yldrm Byezd'in kermesi ( kz / Hund Ftma Hatun ), rysnda Peygamber efendimizi grd. Resl-i ekrem ona; "Olum Muhammed Buhr ile evlen, sakn beni krma & szm dinle!" buyurdu. Temiz rhlu, edeb & hay shibi Hund Ftma Sultan, rysn kimseye syleyemedi. Ertesi gn yine Resl-i ekremi ryda grd. Server-i lem, ona; "Eer hirette benden efat etmemi istiyorsan, Muhammed Buhr ile evlen." buyurdu. Hlbuki Hund Ftma Sultann, Rumeli Beylerbeyi Sleymn Paa ile evlenecei sylenmekte idi. Emr Sultan, zhiren fakr & garb bir kimse idi. Hund Sultan, bu resizlikler iinde bunalp, du etti. "Acab Emr Buhr'nin bundan haberi var m?" dedi. Kiminle & nasl haber gnderebileceini dnyordu. Sonra kendisi gibi edeb & hay shibi hizmetisine rysn anlatt & durumu Emr Sultan'a bildirmesini syledi. Hizmetisi gidip durumu Emr Sultan'a anlatnca, o; "Bizim de mlmumuzdur. Nikhmz, Allah tel tarafndan kyld. Dnimiz zere burada da kylmas gerekir. Durumu Hund Ftma Sultan'a iletin." dedi. Bunun zerine Emr Sultan, dnrler gnderip sultnn kzn istedi. Fakat Vlide Sultan / Devlet Hatun kzn vermek istemeyip, ii zora srerek, dnrlere; "Emr Sultan'a syleyin, krk deve yk altn getirirse kzm veririm." dedi. Emr Sultan hazretleri de; "Sultan vlidemiz develeri gndersinler, isteklerini yerine getirelim. stedii altnlar gnderelim." deyince, saray bir tel ald. Bu ie kimsenin akl ermedi. Byle fakir bir derviin krk deve yk altn nasl vereceini, aknlkla karladlar. Saraydan krk deveyi Emr Sultan'a gtrdler. Emr Sultan, develerle birlikte Nilfer aynn kenarna gitti. Develeri getirenlere; "Heybeleri bu kumlarla doldurun, sizler de istediiniz kadar aln. Aldnz altn olsun." buyurdu. Kimisi phe ederek bir ey almad. Kimisi de heybeleri & keselerini doldurdular. Krk deveden meydana gelen kervan saraya girince, Emr Sultan; "Boaltn, istediiniz altn olsun." dedi. Heybeler boaltlnca, hepsi altn

239

oldu. Kimi kendisi iin de almad, kimisi de yolda aldklarn dkt iin ok pimn oldu. Emr Sultan ile Hund Ftma Sultan'n evlenmelerine karar verilince, Ftma Sultan, kendi el ilemesi gmlek & amarlar Harem aas ile Emr Sultan'a gnderdi. Emr Sultan, boha geldii zaman bir odada mangal yakm, talebeleri ile sohbet etmekte idi. Harem Aas ieri girip; "Vlide Sultan'dan." diyerek, bohay Emr Sultan'a verdi. Bohay bir kenara brakan Emr Sultan, onlarn shhat & fiyetleri iin du etti. Sonra bohay ap, iinden bir mendil ald. Mendilin iine birka kz paras koyup, mendili kapad. Tebessm ederek Harem Aas'na; "Vlide Sultan'a selm syleyiniz. Biz fakir dervilerin, sultnlara hediyesi ancak byle kz paralar olur. Kabl etmelerini arz ederim." dedi. Harem Aas, herkesin akn baklar arasnda oradan ayrld. Yolda giderken mendilin yanp yanmadn merak etti; fakat mendilden duman bile kmyordu. Saraya kadar kendisini zor tuttu. Hediyeyi Vlide Sultn'a teslim etti. Mendil sarayda olanlarn meraklar arasnda ald. Mendilin iinden ate tneleri deil, gzleri kamatran elmas paralar kt. Bu durumun, Emr Sultan hazretlerinin kermeti olduu anlald. Nikh haberi Edirne'ye ulanca, Yldrm Byezd, Kapkulu askerlerinden krk askeri Sleymn Paann emrine vererek, Emr Sultan'n & Hund Htun'un balarn getirmesi iin Bursa'ya gnderdi. Sleymn Paa Bursa'ya gelince, Vlide Sultandan onlar istedi. Vlide Sultan vermeyince, krk asker, Vlide Sultan'n sarayna saldrd. Vlide Sultan, onlarn bu saldrsndan korktu. Emr Sultan onun bu hlini grnce, ona; "Bu dehet & korkunuz nedir? Allah akna syleyin." dedi. Sonra Vlide Sultan'a "u yay aln & oku gerin. Ben bakaym siz atn." dedi. Vlide Sultan; "Ben ok atamam." deyince, Emr Sultan; "Siz oku takn, o kendiliinden gider." dedi. Bunun zerine Vlide Sultan, pencereden askerlere kar oku kirie koyup, brakt. Yeil ok, parlayarak gidip krkna sapland. Askerler derhl katlar. Vlide Sultan; "Y Emr Sultan! Niye oku sen atmadn da bize attrdn?" diye sorunca, Emr Sultan; "Eer oku biz atm olsaydk, hem o askerlerin, hem de Osmanoullarnn nesilleri helk olurdu. Onun iin bu ii size yaptrdk." dedi. Pdihn, Emr Sultan'n & kz Hund Sultn'n ldrlmesi iin Bursa'ya asker gnderdiini duyan Molla Fenr, Yldrm Byezd'e u mektubu yazd: "Mektubuma, dim kullarna acyc olan Allah telnn adyla balarm. nsanlarn en cizi olan ben, Trk & slm memleketlerinin koruyucusu, Osmanoullarnn vnd & Hak uruna sava edenlerin bakan, slm

240

dninin & mslmanlarn yardmcs olan, Pdihmn mrnn uzun olmasn & evldnn oalp kymete kadar an & erefle yaamasn Rabbimden niyz ederim. Sultnmzn unu bilmesi gerekir. Bizim Peygamberimiz Muhammed Mustaf'dan nce, s aleyhisselm, kendine inananlardan kiiyi Hak dne dvet iin bir beldeye gndermiti. Fakat orann halk, onlar yalanlayp drdler. Bu cinyeti iledikten sonra, sevinerek evlerine gittiler. Cenb- Hak onlarn bu davranlarndan rz olmad & Cebril aleyhisselma, o belde zerinde yrekleri paralayc, korkun & keskin bir sesle haykrmasn emretti. Cebril aleyhisselm haykrnca, oradakilerin hepsi bir anda ld. Byle byk bir felkete dmekten Allah telya snrz. imdi bizim de Sultnmzdan bir ricmz vardr. Dn ldrlmesini emrettiiniz Emr Sultan, Resl-i ekremin neslinden hrmete deer bir insandr. Bu zt gibi temiz kalbli, Peygamber neslinden bir kii, zamnmza kadar Anadolu'ya ayak basmamtr. Buna benzer asl temiz bir kimseyi elleri hediyeler dolu davetiler gndererek Buhr'dan Anadolu'ya getirmeye alsaydnz, sizin iin ebed bir eref olurdu. Byle yapmadnz hlde, mnev irde zerine yurdumuza gelen bu zt dolaysyla Peygamber efendimize yaknlk kazandnz takdirde, dny & hiret sadetiniz artacaktr. unu da bildireyim ki, bu dmdnz, Peygamber efendimizin; "mmetimin limleri, sriloullarnn peygamberleri gibidir." buyurduu kimselerdendir. Bizim byle seyyidlerden grdmz feyz eserlerini, hazret-i Muhammed'den sonra kimse gstermemitir. Eer bir daha onun ban kestirmek iin asker gnderirseniz, btn yurdumuzun felketi olacandan phemiz yoktur. Son ferman sultnmzndr." Aradan gnler getikten sonra Bursa'ya dnen Osmanl ordusunu & sultn karlayanlar arasnda Emr Sultan da vard. Yldrm Byezd, onunla selmlanca, harb meydannda askerlerle kendi yarasn sarann bu gen olduunu anlad. Sultan, ona ifreli olarak; "O el abukluu ne idi?" diye sordu. Emr Sultan; "Allah'n kuvvet & yardm, o bat edenlerin vef & sadkatlerinin zerindedir." (Feth sresi: 10) melindeki yet-i kermeyi okudu. Yldrm Byezd; "Ya o mendilin yars ne oldu?" diye sorunca, Emr Sultan; "Babacm, o mendilin yars cebimdedir. Bendeniz dmdnz Muhammed emseddn." dedi. Yldrm Byezd Han atndan inerek onunla kucaklat & gzyalarn tutamyarak ikisi de aladlar.

241

Sultan Yldrm Byezd Han, Nibolu zaferinden sonra kazanlan ganmetler ile mslmanlarn ibdet etmeleri iin, Bursa'nn gzide bir yerinde cmi yaptrmak istedi. Bu durumdan vezrini de haberdar etti. Bugnk Ulu Cminin yeri uygun grld & arsa shiplerine mlklerinin bedelleri verildi. Herkes gnl rzsyla arsalarn verdiler. Fakat cminin in edilecei yerde bir gayri mslim ihtiyar kadncazn evi vard. Bu hanm; "Ben evimi satmam." diye ind etti. Ona; "Bize bu ev mutlaka lzm." denildi ise de, hibir kimsenin, szn dinlemedi. Sultan Yldrm Byezd Han da o kadnn yanna gidip, durumu anlatt. Fakat, kadn fikrinden dndremedi. Sonra Sultan, dvn toplayarak bu hussu grt. Dvnda, Emr Sultan hazretlerine durumun bildirilmesi & ona gre hareket edilmesi kararna varld. Sultan Byezd, Emr Sultan'n huzruna giderek durumu anlatt &; "Sizin hizmetinize muhtcz, yoksa cmi-i erf yaplamaz." dedi. Emr Sultan; "Her iin gerekleecei bir vakit vardr." diyerek Sultn teselli & teskin etti. O gece ihtiyar kadn rysnda, maher gnndeki hlini grd. Herkes Muhammed Mustaf'dan efat umup, Cennet tarafna gidiyordu. htiyar kadn da onlar gibi Cennet'e gitmek istedi. Fakat yrmeye gc olmad iin, Arasat meydannda yapayalnz kald. Bunun zerine ihtiyar kadn feryd etmeye balaynca, zebniler ona; "Niye alyorsun?" diye sordular. htiyar kadn; "Mslman tife Cennet'e gitti. Ben kaldm, onun iin alarm." dedi. O srada gibden bir ses; "Eer sen de Cennet'e gitmek istersen, Yldrm Byezd Hana evini sat, ind etme, yoksa inatlardan olup, ehl-i nr, cehennemlik olursun." dedii nda, ihtiyar kadn hemen uyand. Uyand zaman, evinin bir nr ile kaplanm olduunu grd. "Elhamdlillah ben de Cennet ehli oldum." diyerek sabaha kadar ibdetle megl oldu. Sonra gnl rzs ile evini satt & Ulucmiinin (1396 - 1399) Mimar Ali Neccar, 3795 m2, 4500 kiilik yaplmasna vesle oldu. Emr Sultan ok gayret gstermesine ramen, Tmr-Yldrm arpmasnn nne geemedi. ki mslman-Trk ordusunun birbirleri ile savamasn istemeyen Emr Sultan, sonucun ne olacan da ok iyi biliyordu. Ankara Savann balamasna ok az bir zaman varken, hanm Hund Htun; "Niin babam yalnz brakyorsunuz y Emr?" diye sordu. Emr Sultan; "Teln bounadr y Hund! Bu sava bizim aleyhimizedir. Bunu muhteem pederinize daha nce arzettim." deyince, hanm; "Ne olursa olsun. u anda babamn yannda olmanz arzu ediyorum." dedi. Hanmnn istei zerine Allah telnn izniyle bir anda cepheye vard. Orada Sultan Byezd Han ile grmesine ramen, kararndan dnmeye niyetli olmayan Pdih, savatan vazgeiremedi. Emr Sultan'n kz ettii ekilde, sava Yldrm Byezd'in aleyhine sonuland. Ankara Savandan sonra Tmr Hann ordusu Bursa nlerine gelip konaklad. Ordu uzun sre burada kald iin, Bursa'da yiyecek tkendi & halk sknt iine dt. Bunun zerine halk Emr Sultan'a gidip yardm

242

istedi. Emr Sultan onlardan birisine; "Tmr'un ordusuna git, orada kumral sakall, krmz yzl, kimsenin yzne bakmayan, bizi yrekten sevenlerden bir eskici var. Ona selm syle & bir aydan beri mslmanlar yiyeceksiz kald. Gmezler mi acab? de!" buyurdu. Bu emri alan kii, Tmr'un ordusundaki eskiciyi buldu & Emr Sultan'n szlerini nakletti. Eskici Baba; "Evet, buraya geleli epey oldu. Artk g vakti geldi." diyerek elindeki ine iplii bir kutuya yerletirdi. O anda orduda toplanma hazrlklar balad. Ksa sre sonra Tmr'un ordusu ehri terk etti. Yldrm Byezd'in Ankara Sava malubiyetinden sonra, Amasya'da bulunan ehzde elebi Mehmed, bir gn Molla Ali'yi huzruna dvet edip dedi ki: "Y Molla Ali! Meydana gelen hdiseden ibret aldn m? Babam Yldrm Byezd'in bana gelen musbet & bellarn sebeplerini dnebiliyor musun? Gryorsun ki, herbirimiz bir yere ayrldk. Kardeim Ms elebi, s elebi'nin zerine yrd & Bursa'da tahta oturdu. Kardeim Sleymn elebi ise Edirne'de tahta oturdu. Dman bizden korkarken, imdi biz leme maskara olduk. zellikle Edirne'de oturan kardeim Sleymn elebi'nin fitne & fesdndan korkulur. Din & devlete tadm iyi niyet & gayret, bu olaylar karsnda beni daha da hassas kld. Gel seninle tac & taht dncesini terk ederek hacca gidelim!" elebi Mehmed hem sylyor, hem alyordu. Akam ikisi de istihreye yatt. elebi Mehmed rysnda dedesi Murd- Hdvendigr' grd. Yannda Emr Sultan vard. Ona bir kl, bir de eerlenmi at vererek; "Haydi yiidim! Din esslarn ikme eyle!" dediler. elebi, ata binmek istemedii hlde, resizlik iinde binmek zorunda kaldn & Gelibolu istikmetine hareket ettiini grd. Molla, ayn gece rysnda Bursa'da olduu & elebi Mehmed'i tahtn stnde, Ms elebi'yi ise tahtn altnda grd. Bunun zerine Mehmed elebi, Bursa'ya hareket etti & Osmanl tahtna geti. Ryda grd gibi Osmanl tahtna shib oldu. Bir gn sohbet esnsnda bir zt, Emr Sultan'a, Peygamber efendimizin mrca kmasnn cismn mi, yoksa rhn mi olduunu sordu.Emr Sultan hazretleri buyurdu ki: "Ceddim Resl-i ekrem, mrca bedeniyle kt. Meknsz, zamansz, cihetsiz, sfatsz olarak Allah tely grd. Gzsz, kulaksz, vstasz, ortamsz olarak Rabbi ile konutu. Bu hususta kimsenin ek & phesi olmasn. Bunun doruluu, Necm sresinde bildirilmitir. Resl-i ekrem iin cmle melike & btn mahlkt salevt getirirler. Byle yksek bir ztn mrcnda, bedenen veya rhen olmasnda pheye gerek yok. Bu beden, gz & kulaklar, gnde bir def deil, drt yz kere mrc yapabilir. Buna phe etmemek gerekir. Allah tel bir hads-i kudsde; "Ey Habbim, sen olmasaydn, hibir eyi yaratmazdm." buyuruyor. Bu hads-i kuds, bunun doru olduunu gsterir."

243

Emr Sultan hazretleri buyurdu ki: "Allah telnn yolunda olan bir kimsenin kalbinde, Allah telya kavumaktan baka bir arzu bulunmaz." Talebelerinden birisi anlatr: Bir gece rymda yle grdm: Bursa'nn uzak kasabalarndan birka kii: "Bursa'da bir evliy var. Allah telnn izniyle ne hcetin varsa verirmi." diye yola ktlar. Ben de yatakta yatyordum. Onlarn dediklerini duyunca, aralarna katlarak, biz de dusn alalm diye birlikte Bursa'ya gittik. Dergha girip Emr Sultan' grnce baylmm. Aklm bama gelince, ayaa kalkacak tkati bulamadm. Emekliye emekliye Sultan hazretlerinin yanna vardm. "Sultnm, beni talebelie kabl edin!" dedim. "Kbl eyledik!" diyerek mbrek elleri ile srtm sadlar. Heyecanla uyandm. Rym anneme anlattm & tbir etmesini istedim. Annem; "Sen hemen o byk velnin yanna ko, himmetine kavuarak dusn al." dedi. Hemen yola ktm. Bir grup insann, rymdaki gibi; "Gidip Emr Sultan' ziyret edelim. Onun dusn alalm." diye yrdklerini grdm. Aralarna katlarak, rymdaki gibi, srayla dergha girip huzrlarna ktk. Emr Sultan'n mbrek nazarlarna kavuunca, aklm bamdan gitti. Dp bayldm. Aklm bama gelince, ayaa kalkamayp, emekliyerek ayak ularna kadar gittim. "Bizi talebelie kabl buyurun Sultnm." deyince; "Biz seni talebelie kabl edeli krk yl oldu." buyurdular. Emr Sultan'n byk sevgi & sayg grd, adnn yediden yetmie herkesin dilinde dolatn duyan iki kii, ziyretine gitti. Yolda giderken biri; "Benim gnlmdeki tze ekmek ile kaymak olsun." dieri de; "Benimkisi de hayr du olsun." dedi. Dergha vardklarnda Emr Sultan talebeleri ile bahede sohbet ediyordu. Emr Sultan; "u gelenlerden filna ekmek & kaymak verin, tekisi iin de hayr du edelim. Nefsinin hev & hevesinden uzak & Allah korkusunda mdvim olsun!" buyurdu. Kalbinden hayr du isteyen zt, Emr Sultan'n talebesi olarak uzun yllar hizmetinde bulundu. Hac Bayrm- Vel, Emr Sultan (1368 1430) ile sohbet etmek iin talebelerinden bir ksm ile Bursa'ya gitti. O srada Emr Sultan'n Bursa kalesi kenarndaki evleri harbeye dnd iin, ustalar tarafndan tmir ediliyordu. O esnda marangozlar ellerinden byk bir aac drdler. Emr Sultan'n mbrek baklar den aaca iliince, aa bolukta kald. Hac Bayrm- Vel bu olaya hid oldu & iinden; "Herhlde Emr Sultan, bana kermetlerinden birini gstermek istedi." diye geirdi. Emr Buhr ona; "Biz, bununla size kermet gstererek evliydan biri olduumuzu isbatlamak istemedik. Kale kenarnda ocuklar oynuyorlard. Aa onlarn bana dp ezilmesinler diye byle yaptk. Gyemiz, ocuklar byk felketten kurtarmakt." dedi. ocuklar oradan katktan sonra aa yere dt.

244

Bursa tccarlarndan Hoca Ksm, Emr Sultan'a bir sark hediye etti. O da, tccra bir mikdr para verdi. Hoca Ksm, o paray alarak kesesine koydu & arda gezerken, 30 bin dirheme satlan byk bir elmas grd. Onu almak istedi, fakat kesesinde o kadar ok para olmadn bildii iin zld. Sonra aklna, kesesindeki paralar saymak geldi. Paralar saynca, otuz bin dirhemden fazla olduunu hayretle grd. Hemen o elmas ald. Ayn gn elmastan anlayan bir yahd, o elmasa 130 bin dirhem verince, Hoca Ksm yahdye elmas satt. Bunun Emr Sultan'n bir kermeti olduunu anlayan Hoca Ksm, Emr Sultan iin bir dergh yaptrd. Sar Ysuf yle anlatr: "Bir gn Bursa'da, Emr Sultan'n huzrunda oturuyorduk. Emr Sultan sohbet ediyordu. O nda hi bama gelmeyen bir ey oldu. niden uykum geldi. yle ki, gz kapaklarm kaldramyordum. Durumu fark eden Emr Sultan; "Biraz uyu!" diyerek bana izin verdi. Ben de uyudum. Bir sre sonra korkulu bir ry grerek uyandm. Emr Sultan'n elinde bir kalkan vard. Tekrar uyuya kaldm. Yine korkulu bir ry grerek uyandm. Emr Sultan'n elinde ayn kalkan duruyordu. Uykum kat & merakla Emr Sultan'a kalkan neden tuttuklarn sordum. Emr Sultan yle cevap verdi: "Krm'da bizi seven bir zt var. u nda gnlmze ynelmiti. Bu meclisde uyumandan htr incindi. Sana doru ok att. Ben de kalkanla engel oldum. Yine att, tekrar oka mni oldum. Sonra o, senin bizim msdemizle uyuduunu anlaynca, piman olup, okun sana demediine kretti." Emr Sultan, bir gn le namazn klmak iin evinden dar kt. Talebeleri de onu tkib etti. lerinden Ms Baba; "Sultnm! Ne olayd, urada bir su aksayd da mslmanlar namaz iin abdest alsayd." dedi. Bu sra Emr Sultan, assna dayanm tefekkr ediyordu. Ez Besmele ekerek, assn yerinden oynatt. Oradan bir su kaynayp cotu. Bunun zerine talebeler, Allah telya hamd sen ettiler. Emr Sultan bir gn abdest alrken, yanna bir talebesi geldi. Talebesine nereden geldiini sorunca, ehirden geldiini syledi. Emr Sultan; "Bizim iin ne diyorlar?" deyince de; "Kimyya mliktir, diyorlar." cevbn verdi, bunun zerine Emr Sultan; "Kimy odur ki, akan su saf altn olur." dedi. Daha szlerini bitirmeden, kollarndan akan sular altn oldu. eyh Sinn yle anlatr: Henz kk idim. Babamla bahemize kavun, karpuz ektik. Ne kadar abaladk ise, ektiimiz kavun & karpuzlar bir trl istediimiz gibi yetimedi. Bir gn bostanda, zntl bir ekilde oturuyordum. Babam ise kye dnmt. O sra niden, at stnde, yeil kaftanl bir zt peyda oldu. Benden ekirdek istedi. Ben de verdim. ekirdei alp tarlaya sat. Bir nda tarla imlendi & kavun, karpuz yetiti. Benden bir karpuz istedi. Ben de koparp verdim. Karpuzu ikiye bld.

245

Yarsn kendisi ald, dier yarsn da babama vermemi tenbih etti &; "Bana Emr Sultan derler. Syle babana, seni Bursa'ya, benim yanma getirsin." dedi. Ben de; "Bstne, emrinizi yerine getiririm." dedim. Yeil kaftanl zt, bir nda kayboldu. Bir mddet sonra babam geldi. Kavun, karpuzlar yetimi grnce ard &; "Ey oul! Tarlaya Hzr m geldi? Yoksa Allah telnn sonsuz kudretinden bir hikmet & srrn tecellisi mi oldu? nk, mevsim henz ekilenlerin byme zamndr ama ne hikmetse, bostan yetimi durumdadr." dedi. Sonra Allah telya du etti. Ben babama, Emr Sultan'n dileklerini & tenbihini aktardm. Babam da; "Bam, gzm stne!" diyerek, beni Bursa'ya Emr Sultan hazretlerinin huzruna gtrd. Huzra vardmzda, ok yorulmu & karnmz ackmt. Emr Sultan, hanmna yemek hazrlamasn syledi. nmze bulama yemei geldi. Yemek ok lezzetli idi. Haytmda yle yemek yediimi hatrlamyorum. Uzun mddet Emr Sultan'n hizmetinde bulundum. Sonunda; "Fesd ehlini slh eyle. Himmet & inyetle mslmanlara nashat et. T ki, senin Kur'n kerme dayal doru yolunu duyanlar da, yaptklar hatlarndan dnsnler." diyerek bana hilfet verdi." Emr Sultan (1368 1430) hazretleri, bir gn Ali Efendi isimli talebesini Balkesir'e gndermek istediler. O talebe kalbinden yle geirdi: "Acaba Balkesir'e varp gelinceye kadar vaktimi nasl geireyim?" Hemen kalkp tesbihlerini getirip eline verdiler &; "Gidip gelinceye kadar bu tesbihle megul ol." buyurdular. Talebe tesbihi alp yola dt. Balkesir'e Cum vakti vard. Emr Sultan'n kz iin gnderdii hoca efendinin hutbesine yetiti. Sonra ona bozuk dncelerini & dorusunu anlatt. Fakat o, Emr Sultan'n talebesini dinlemedi & kendi dncesinde srr etti. Talebe geri dnerken, akam karanlnda bir kye girdi. Kye girdii srada, dere kenarndaki kumluk bir yere bast & kayarak dt. O esnda tesbih elinden kayboldu. Ne kadar arad ise bulamad. Yolculuk bittiinde, alayarak Emr Sultan hazretlerinin huzruna girdi. "Y olum! Yolculuun nasl geti, hlin nasldr?" buyurdular. O da; "Sultnm iim yanyor. Karanlkta ayam kayd, tesbihi suya drdm." dedi. Bunun zerine Emr Sultan; "Y olum! Onun iin niye zlrsn? Biz onu suya drmedik." dedi & cebinden tesbihi karp verdi. Bir gn bir kyl, Emr Sultan'n huzruna gelip; "Sultnm, bir skntm var. Bam dertte, bana bir du yazn & himmet edin." dedi. Ali Hoca isimli talebesine iret edip; "Yazyoruz." dedi. O da duy yazd. Emr Sultan & yannda bulunan talebeleri kime du yazsa, Allah telnn izni ile if bulurdu. Hatt yle olurdu ki, sar'a hastalar gelse, if bulup giderler & mrlerinin sonuna kadar, bir daha hasta olmazlard. Emr Sultan hazretleri, devaml olarak sazdan rlm hasr zerinde oturur & mbrek dudaklar devaml hareket ederdi. u iiri sk sk sylerdi:

246

Eer gnln benimle olursa, Yemen'de olsan bile yanmdasn. Eer gnln benimle deilse, Yanmda olsan bile uzaktasn. Dinle bak Hak ne ho syledi. Zebur'unda Dvd'a buyurdu. Dman ol nce nefs belsna, Ondan, bana uymakla kurtulasn. Gel imdi sen de dman ol nefsine, Zyi eyle onu her ne dilerse, Eer bu ite atarsan riyy, Kendine rehber kl evliyy. Eer anlarsan budur sana ol, Nefsinin errinden hals ol, Nefsinin murdndan uzak dur. Dersen eer eytana uzak dur. Emr Sultan hazretlerinin yay & bir de oku vard. Bunlar, gazda kullanlmak zere asl dururdu. O yaya ok koyduklar zaman, krk ok kar, krk kiiye isbet ederdi. Her nereye atmak isterse, bir talebesinin eline verir, o tarafa atmasn emr ederdi. eyh-ul-slmn da hazr bulunduu bir gn, Emr Sultan okunun & yaynn getirilmesini istedi. Getirilen ok & yayn, eyhlislma verilmesini emr buyurdu. Yay ile ok, eyh-ul-slma verildi. Emr Sultan ona; "Oku douya doru at. Ok nereye derse, mezarmz oras olsun." buyurdu. eyh-ul-slm, emrleri zerine oku att. Ok, imdiki trbenin olduu yere dt. Oras, o zaman aalk & yeillik idi. Hlbuki ok atlan yer ile, dt yer aras ok uzak idi. Atmak ile oraya gitmesi mmkn deildi. Zr okun atld yer ile dt yer arasndaki mesfe, ok atmlk idi. Orada bulunanlar, bu iin Emr Sultan'n kermeti olduunu anladlar. Emr Sultan 1430 (H.833) senesinde Bursa'da veb hastalndan veft etti. Veft ettiinde 63 yandayd. Emr Sultan veft ederken, Hac Bayrm- Vel'nin ykayp, cenze namazn kldrmasn vasiyet etti. Veft ettii gn Hac Bayrm- Vel mnev bir iret ile Bursa'ya geldi. Gasil & tekfin ilerini yapt & cenze namazn kldrd. Okun dt yer olan Bursa'nn dou ksmnda ykseke bir yere gnmzde kendi ismiyle anlan semte defnedildi. Emr Sultan hazretlerinin trbesi yaplrken trbeyi yapan zt, rysnda Emr Sultan' grd. O zta; uray yle yap, buray byle yap diye, trbesi bitinceye kadar, her gece ryda emr verdiler. O zt, trbe yapmn

247

bitirdikten sonra, bir daha Emr Sultan' rysnda grmedi. znikli lim bir ztn olu, bir gn uzun bir sre kalmak iin Emr Sultan hazretlerinin trbesine geldi. Alt gn sonra, oradan ayrlmaya karar verdi. Emr Sultan'n talebeleri ona; "Efendim, siz uzun zaman kalacaktnz. Niye imdi gidiyorsunuz?" diye sordular. O da; "Benim bir ihtiycm vard. Krk yl ile eksem o murdma kavuamazdm. Emr Sultan hazretlerinin rh- erflerini vesle edip, uzun sre tikfta kalmak iin buraya gelmitim. Fakat Emr Sultan'n himmeti yetiip feyzi nehirler gibi akt. O murdma alt gnde kavutum. Bunun iin imdi gidiyorum." dedi. 9.SULT./ Yavuz Sultan Selm ( 1512 1520 ), Msr seferine ktnda Yeniehir'de bulunduu srada Bursa'ya gelerek, atalarnn kabirlerini ziyret etti. Emr Sultan hazretlerinin trbesine gelip, onun rhniyetinden yardm dilerken, Emr Sultan (1368 1430) hazretlerinin kabrinden; "Y Selm! dhul Msra nallah minn! (Ey Selm! nallah Msr'a emniyet iinde giresiniz!)" diye bir nid iitildi. Duyanlar; "Mjdeler olsun pdihm! Size Msr'n fethi mjdelendi!" dediler. Emr Sultan'n veftndan (1430) yaklak 2 asr sonra, yannda arslan ile dolaan bir zt Bursa'ya geldi. Emr Sultan'n trbesini ziyret etti. Bu srada arslann bir aaca zincir ile balad. Biraz sonra zincirini koparan arslan, k gibi trbenin kapsna geldi & gzlerinden ya aka aka Emr Sultan' ziyret etti. Sonra olduu yere dnerek shibini bekledi. Dyi Halfe adyla mehr bir zt vard. Ona; "lmi kimden tahsl ettin?" diye sorulduunda; "stdm Emr Sultan hazretleridir. Bir gn, babam & birok kii ile Emr Sultan hazretlerini ziyrete gitmitik. Mbrek nazarlarna kavuup, elini ptk. Babama bakp; "Oku." buyurdular. Babam Kur'n- kerm okumaya baladnda, oradakilerin birou kendinden geip alad. Ondan sonra babamn btn ocuklar ok gzel Kur'n- kerm okurlard. Hatta kz kardelerim bile bizim gibi okurdu." dedi. Yahy Halfe diye tannan bir viz vard. Bu zt yle anlatr: "Ben, nerede bir vel kulun olduunu duysam, derhl oraya gidip hizmetle ereflenirdim. Nihyet Emr Sultan'n talebelerinden Sinn Halfe'nin yanna gittim. Kendisine; "Sizden murdm, elinizde tvbeye eriip nefs-i emmreden kurtulup nefs-i mutmainneye kavumak & kalbimi temizlemektir." dedim. O da bana; "Bursa'da Emr Sultan'n kabrine gideceksin, orada tvbe eli sana nasb olacak." dedi. Oradan ayrlarak, hi dinlenmeden Bursa'ya gittim. Emr Sultan hazretlerinin kabrine vardm. Emr Sultan' kabrinin zerinde oturur grdm. Hrmetle selm verip, elini ptm & tvbe ettim. Sonra gzmden kayboldu. Bylece, murdma eriip, dny & hiret sadetine kavutum."

248

znik'te medfun bulunan vellerden Erefolu Abdullah, salnda bir i iin Bursa'ya gitmiti. Fakat frsat olmad iin, Emr Sultan'n kabrini ziyret edememiti. znik'e geri dnerken, yolda Hall Paann olu brhim Paay grd & ona; "Siz her hlde Bursa'ya gidiyorsunuz. Emr Sultan hazretlerinin kabrini ziyret ettiinizde, selmm iletmenizi sizden ric ediyorum." dedi. brhim Paa, Bursa'ya girer girmez Emr Sultan'n trbesinin bulunduu yere gitti. ki rekat namaz klp, Kur'n- kerm okuduktan sonra Emr Sultan'n trbesine girdi &; "Sultnm! Erefolu Abdullah, size selm syledi." dedi. O nda trbeden; "Ve aleykesselm." sesi geldi. Orada bulunanlar bu duruma ok ardlar. brhim Paa diyor ki: "Bu heybetli sesten dolay bir sre kendime gelemedim." Mchid Bahdr yle anlatr: "Ftih Sultan Mehmed Han zamnnda bir sefere katlmtm. Bir kale muhsara edilmiti. slm askerleri dman kalesine trmanyorlard. Ben de bir yerden burlara doru trmanmaya baladm. Kale burcuna yaklatm srada, nme bir kaya paras kt. Bu kaya paras yznden yerimden oynyamyordum. O srada aklma Emr Sultan geldi & cnu gnlden; "Ey Emr Sultan! Bana yardm eyle! Beni bu beldan kurtar!" diye yalvardm. Birdenbire karmda bir nr ellesi grdm. inden yeil elbiseler giyinmi bir zt belirdi. Bana engel olan tan stne geldi. stndeki elbisesini sarktp; "Ey Gz! Elbiseye tutun! Sakn korkma!" dedi. Ben de; "Y Allah!" deyip, tutundum & engeli am olarak kendimi kalenin iinde buldum. Emr Sultan hazretlerinin elini pp, ayann tozuna yzm srmek istediimde, gzmden kayboldu. Nereye gittiini de anlayamadm." Pen kalesi, Sleymn ah zamnnda mchid gzler tarafndan alnmak istendi. Kaleyi top & tfekle gnlerce muhsara altnda tuttular. Bu srada yirmiden fazla gz, orduya azk getirmek iin, Pen Kalesinin ilerisindeki Lince vilyeti taraflarna giderlerken, yolda bol miktrda ganmet ele geirdiler. Gazler bu ganmetin verdii sevin iinde yollarna devam ederlerken, karlarna yedi yz kadar dman askeri kt. Gzilerin says az olduu iin onlara teslim oldular. Dman askerleri bunlar alp, Lince'ye yedi gn mesfe uzaklkta & deniz kenarnda bulunan Papa Suntres Kalesine hapsettiler. Bu kalenin tmire ihtiyc vard. Bu yzden esir mslmanlar tmir iin gndz altrrlar, gece hapsederlerdi. Bu esirlerin iinde, Ahmed Zza isminde bir zt vard. Bu zt yle anlatr: "Beni & 6 arkadam bir papaza hizmet iin verdiler. Papaz her gn bize; "Gelin bizim dnimize girin. Sizi evlendirelim. Elinize para verip, sizi rahat ettirelim." diye teklifte bulunurdu. Sonunda papaz bizi, hristiyan yapamayacan anlaynca, bizim yanmza gelmez oldu. "Cann Cehennem'e ey papaz!" diyerek, yedi yl papaza hizmet ettik. Gnlerden, dmanlarmzn yortu dedikleri bir gn idi. Hizmetinde bulunduumuz rahip

249

ile birka papaz aralarnda konuup, iki itiler. Bir sre sonra sarho olup akllar balarndan gitti & yere yklp kaldlar. Ben, boazmda & ayamda zincirlere bal halkalar olduu hlde hapishanede yatyordum. Gece yars rymda; "Emr Sultan geliyor!" dediler. O nda yeil elbise giymi nrn yzl bir ztn bana doru yneldiini grdm. O zt yanma geldi, elini boazmdaki zincire uzatp, kard. Bana; "Ey mahps! imdi kfirlerden sen & arkadalarn kurtuldu. Hemen vatannza gidiniz." dedi. Hemen uyandm. Boazmdaki zincirin ktn grdm. Allah telya hamd edip, yanmda yatan arkadalarm uyandrdm & onlarn ayaklarndaki & boynundaki zincirleri kardm. Sonra grdm ryy anlattm &; "nallah, imdi serbestsiniz. sterseniz bana tbi olunuz." dedim. Onlar da; "Sana itat ettik & uyduk." dediler. Onlara; "Gelin imdi papazlar ne haldedir onlar grelim." dedim. Onlar da rz oldular & yukarya ktk. Papazlar kendilerinden gemi bir hlde yatyorlard. Kllar duvarda asl idi. Hemen arkadalarmla o kllar alp, papazlar ldrdk. Kale kapsna varnca, nbetiyi de ldrerek darya ktk. Kyda, gemiye bal bir sandal duruyordu. Sandaln iinde sarho birinin uyuduunu grdk. Onu da ldrdk & sandalla oradan uzaklamaya baladk. Allah telya krederek, yedi gn yedi gece krek ekip bir kyya ulatk. Sandaln iinde bir kap sirke ile alt ekmek vard. Kyya varncaya kadar onunla idre ettik. Karaya ktktan sonra, topladmz otlar yemee baladk. Su bulamadmz iin, iki arkadamz susuzluktan ld. Bir gln kysna vardmzda, su imeyeli gn olmutu. Glden su ieriz zannettik, fakat gln etrf yrtc hayvanlarla dolu idi. Korkumuzdan su imeden yolumuza devm ettik. Hlsiz, resiz bir hlde, birbirimize dayanak olarak bir akarsu kysna vardk. Su itik & biraz istirahat ettik. Orada alktan bir arkadamz daha kaybettik. 4 kii kalmtk. Yolumuza devm ettik. Ben, Emr Sultan'n yardm ile bir yere ulap kurtulacamza inanyordum. Bir sre sonra Dzn kalesine vardk. Orada kimse bize, siz kaak msnz demedi & bizi tutuklamaya kalkmad. Grenler bize acyarak, ekmek & yiyecek verdiler. Kaleye varp, kale komutanna hlimizi bildirdik. O da bizi yedirip iirdikten sonra, Semendere iskelesine gnderdi. Herbirimiz oradan vatanlarmza gittik. ocuklarmz sa bulduk. Bir sre ocuklarmzla kaldktan sonra, Emr Sultan hazretlerinin kabrini ziyrete gitmek iin bir yerde bulutuk & Bursa'ya gittik. Orada Emr Sultan'n trbesini ziyret ederek, nezrimizi yerine getirdik. Emr Sultan hazretlerinin ok talebesi vard. Bunlardan bzlar gndzleri oru tutar, geceleri de sabaha kadar namaz klarlard. Haftada bir gn Emr Sultan hazretlerine gelip, ihtiylarn alp giderlerdi. Aldklar ile bir hafta

250

boyunca idre ederlerdi. htiyalar bitince, yine gelir alrlard. Bir gn bu talebelerin biri, Emr Sultan'n huzruna gelerek, elini pt. HTYALARI KADAR ALIRLARDI Emr Sultan talebesine; "Bulunduunuz yerdeki mslmanlar iyiler mi? Hlleri nasldr?" diye sordu. Talebe; "Sizin himmetinizle, shhat & selmetteler, hepsi ducnzdr." deyince, Emr Sultan elini cebine soktu & bir ake kard. O talebesine verdi &; "Bizden onlara selm syle, biz hayatta olduumuz mddete bu ake ile yetinsinler. Bize du etsinler. Bakalarna muhtc olmasnlar." dedi. O talebe, o bir akeyi alp, arkadalarnn yanna geldi & onlara; "Emr Sultan hazretlerinin size selm var." dedi. Hepsi selm ayakta alarak; "Sultan hazretleri ne buyurdular?" diye sordular. Bunun zerine o talebe; "Emr Sultan hazretleri bir ake verdi &; "Ben lnceye kadar bununla iktif etsinler, kimseye muhtc olmasnlar." buyurdu." dedi. Bu sz zerine hepsi dny malndan soudular. Kimseden bir ey almaz oldular. Pencerelerinde bir kutu vard. Kimin ihtiyc olursa, o kutunun iinden bir akeyi alr, iftar iin herkese bir mikdr ekmek & zm alp, onunla orularn aarlard. Ertesi gn o ake yine yerinde dururdu. Emr Sultan veft edinceye kadar ihtiyalarn byle karladlar. O ake yerinden hi eksilmedi. Emir Sultan o dnem ar bir veba salgnnn ardndan ok len insanlar gibi oda ld. ( 1430 )

251

EVLYAULLAH / ESKC MEHMED DEDE (

- 1619 )

MEZARIN HEMEN YANINDA EV VARDIR, BU EV SOMUNCU BABA VAKFI TARAFINDAN A EV OLARAK KULLANILMAKTADIR. Evliyaullah / Mehmed Muyhiddin ftade Hz. ( 1490 1580 )nin Celvetiye Tarikatndan rencisidir. Celvetiye : Hayata & hadiselere itirak etmek & halk ierisinde hak ile beraber olmak, Halvet : nsann tenhada hak ile yalnz kalmas. Anadolu vellerinden. 16. YY. sonunda & 17. YY. banda yaamtr. Pamuklu bez ticretiyle megl olduu iin Eskici Mehmed Dede diye mehr oldu. Aslen Amasyal olup, 1619 (H.1028)senesinde Bursa`da veft etti. Kabri, Abdlm`min Efendi Cmii bahesindedir. (Hemen ftade Hz.nin kabrinin alt soka) lk tahslini memleketi olan Amasya`da grdkten sonra, Bursa`ya gelen Mehmed Efendi, ilk zamanlar pamuklu dokuma ticretiyle megl oldu. Kdvet`l-rifn Abdlm`min Efendinin sohbetlerinde bulunmaya balad. Ona talebe olup ondan ilim & feyz ald. Abdlm`min Efendinin torunu ile evlendi. Onun yaptrd cminin civrnda yerleti. Vel ztlarn sohbetlerinde bulundu & tasavvuf yolunda ilerledi. Bir ara pamuklu dokuma ticretini brakp,insanlardan uzaklaarak uzlete kendi kesine ekildi. bdet & Allah telnn ismini zikirle megl oldu. Mnev derecelere kavutu. Daha sonra; alan, Allah telnn sevgilisidir. sz gereince,ilesinin nafakasn temin etmek iin pamuklu dokuma ticretine tekrar balad. Bursa Bezzazclar arasnda nemli bir yeri

252

olmasna ramen hibir zaman dny malna gnl vermedi. Kazandklarn, Allah telnn rzsn kazanmak iin ihtiya shiplerine sadaka verirdi. mrnn sonlarna doru pamuklu dokuma ticretini tammen brakp, nefsinin istediklerini yapmamak,istemediklerini yapmak sretiyle Allah telnn rzsn kazanmaya alt.Ho sohbeti & gzel ahlkyla insanlarn gnllerini almaya gayret etti. Birok halleri & kermetleri grld. Zamnn Bursa kds Aziz Mahmd Hdy (1541 1628) Hz.nin kdl & dnynn debdebesini brakp ftde hazretlerine talebe olmasna Eskici Mehmed Dede ( - 1619 ) vesle olmutur. Bursa kds Aziz Mahmd Hdy bir gece rysnda Cehennem`i grd. Cehennem`in iddetli ateinde tand bz kimseler de vard. Bu korkun rynn verdii dehet & znt iinde bulunduu gnlerde bir hanm bir dv getirdi. Dvc kadn, kocasndan ayrlmak istediini bildirdi. Kadnn ayrlmak istedii kocas Muhammed ftde hazretlerini seven fakir bir kimseydi. Bu fakir kimse her sene hacca gitmek ister fakat gidecek paras olmad iin de bir trl arzsuna kavuamazd. zntsnden hi yz glmez, gzleri hep hacca gidenlerin yolu zerine taklr kalrd. Evdeki hanm yz glmeyen kocasnn bu hline olduka zlrd. Yine bir sene hacc mevsiminde paras olmad iin hacca gidemeyen bu fakir, bir gn zntsnden ne yapacan ard & hanmna; Eer bu sene de hacca gidemezsem seni talakla boadm. dedi. Gnler geti. Hacc iin hazrlananlar yola kt. Kurban bayram yaklat. Fakir kimseyi bir dnce ald. Hem hacca gidememenin znts, hem de hanmnn talakla bo olaca iin resizlik iinde kvranmaya balad. Bir yerlerden bor para bulup, hacca gidememiti. Ne yapacan ard & resiz kald bugnlerde byk vel Muhammed ftde hazretlerine gidip durumunu arz etti. ftde hazretleri onu dinledikten sonra; Bizim Eskici Mehmed Dede`ye git, selmmz syle. O seni hacca gtrp derdine dermn olur. buyurdu. Fakir sevinerek ftde hazretlerinin huzrundan ayrlp Mehmed Dede`nin dkkanna kotu. Mehmed Dede`ye,hocasnn selmn syleyip, derdini anlatt. Mehmed Dede; Ey Fakir! Gzlerini kapa. A demeden sakn ama! ( Tut elimi, Yum gzn, a gzn, TAYY - I MEKAN, BAST I ZAMAN tariki ile br boyuttan baka boyuta, baka boyuttan hicaza giderler.Allah u ekber. ) dedi. FKR & MANTIK KANADINI TERK ETK, SIRLARIN SAHB OLASIN. / HZ. MEVLANA Fakir gzlerini atnda Allah-u ekber birde ne grsn, kendini Mehmed Dede ile birlikte Mekke-i mkerremede buldu.Mehmed Dede, Allah telnn izniyle, kermet olarak fakiri bir anda Hicz`a gtrd. O gn arefe idi. Haclar Arafat`a kmlar, vakfeye duruyorlard. Fakir de Eskici Mehmed Dede ile birlikte ihrm giyip Arafat`a

253

karak vakfeye durdular. Ertesi gn Kbe-i muazzamay tavf ettiler. Hac ibdetini tamamlayp, ziyret edilecek yerleri ziyret ettikten sonra, Bursal haclar buldular. Onlar Eskici Mehmed Dede`yi & fakir zat grnce sevindiler. Fakir bz hediyeler alp, bir ksmn da getirmeleri iin emnet etti. Vedlaarak ayrldlar. Yine Eskici Mehmed Dedenin kermetiyle YUM GZN A GZN TAYY - I MEKAN, BAST I ZAMAN tarikiyle Mekke-i mkerremeden Bursa`ya geldiler.Fakir, getirdii bz hediyelerle eve gelince, hanm birka gndr eve gelmeyen kocasn eve almak istemedi &; Sen beni boamadn m? Hangi yzle bana hediye getirerek eve giriyorsun. dedi. Fakir, Hanm ben hacca gittim geldim. te bu getirdiklerimi de Mekke`den aldm.dediyse de kadn; Bir de yalan sylyorsun. 3 gn iinde hacca gidilip gelinir mi? Seni mahkemeye verip, senden ayrlacam. dedi.Kd Aziz Mahmd Hdy`ye giderek durumu anlatt &; Nikhmzn feshedilmesini istiyorum. nk nikahsz olarak yaamay dnimiz yasaklamaktadr. Bu sebeple haram ilemek istemiyorum. dedi. Kd Aziz Mahmd Hdy Hz. (1541 1628), kadnn kocasn artarak ifdesini dinledi. Fakir zat; hacca gittiini, Kbe-i muazzamay tavf edip, ziyret yerlerini gezdiini, Bursal haclarla grtn,hatt getirmeleri iin bz eylarn onlara emnet braktn syledi. Bu sebeple talak yni boanmann vki olmadn syledi & Eskici Mehmed Dede`yi hit gsterdi. Eskici Mehmed Dede birlikte hacca gidip geldiklerini syledi & Eskici Dede Kad efendi sen bunu nasl anlamyorsun? Allah kendisine itaat etmeyen lanetli eytana bile dnyann bir ucundan br ucuna gitme imkan veriyorda sevdii bir has kulu evliyaullaha bu imkan neden vermesin? . diyerek oraya gnderir. Kd Aziz Mahmd Hdy anlatlanlar hayretle dinledikten sonra,mahkemeyi haclarn gelecei zamna tehir etti. Aradan gnler geti.Bursal haclar dnd. Mahkeme gnnde hid olarak fakirin hac vazfesini yaptn hatt verdii emnetleri getirdiklerini bildirdiler. Kd, hitlerin verdii ifdeler zerine dvc hanmn nikh fesh etme isteini reddetti. Bylece boanma olmad. Bu hdisenin gnlerce etkisinden kurtulamayan Aziz Mahmd Hdy, Eskici Mehmed Dede`ye gitti & Bu sz zerine Kad Aziz Mahmud Demek marifet kadlkta deil dervilikteymi diyerek Eskici Dedeye renci olmak ister ancak Eskici Dede : Kad efendi nasibiniz bende deil, zamann mrid-i kamili ftade Hz.dir..Onun huzruna giderek mrcaatnz bildirin dedi, Atna atlayp Uluda yoluna gitti, at dergaha yaklanca ayaklar yere sapland gitmedi, bunun zerine kad atndan inip amura bata ka ftade Hz. huzuruna vard. Kd Mahmd Hdy,ftde hazretlerine gidip ona talebe oldu. ftde hazretlerinin istei zerine srmal kaftanyla Bursa sokaklarnda cier satt. Kdl brakp, Muhammed ftde hazretlerinin hizmetinde & sohbetinde olgunlat. Bursallarn knamalarna ramen bu yola devm etti.Dnynn debdebesini

254

brakp gnl sultanlna ykseldi. Aziz Mahmd Hdy hazretlerinin bu yola kavumasna vesle olan Eskici Mehmed Dede`dir. Eskici Mehmed Dede`nin ( - 1619 ) halleri vekermetleri insanlar arasnda dilden dile anlatlr oldu. Devletin merkezi olan stanbul`daki vezirlerle teki devlet adamlar, askerler & ulem onun yksek hallerini & menkbelerini dinleyip, onu grmedikleri halde, sevenlerinden oldular. Dusn almak iin pek kymetli hediyeler, ihsnlar & kitaplar gnderdiler. Fakat o, dnyya & dnydakilere gnl vermedii iin kendine gnderilen hediyeleri ihtiya shiplerine ihsn etti. bdet & tat ederek Allah telnn rzsna kavumaya & insanlara slmiyetin emir & yasaklarn anlatarak onlarn dnyda & hirette sadete, mutlulua kavumalar iin alt. Gnleri & geceleri byle geerken, 1619 (H.1028)senesinde Bursa`da veft etti.Hocas / Mridi & kaynpederi Abdlm`min Efendi Cmii hazresinde defnedildi. Veftna Him Efendi; Gitdi Eskici Dede ( - 1619 ) khne cihndan virdicn (1028) msran trih drmtr. Kabri, Abdlm`min Efendinin kabrinin yanndadr. Sevenleri kabrini ziyret edip, rhuna Ftiha okumaktadrlar. BZE PLAV GNDER Tccardan Akkazde Seyyid Abdurrahmn Efendi anlatr: Bir zaman ticret iin bir mikdr pirin satn alp,Bursa`da Yeni Han`daki bir anbara koydum. Bir mddet sonra gidip kontrol ettim. Fakat ne greyim pirincin tamam bceklenmi. Pirinci buhalde grr grmez ok zldm. Handan zgn bir halde karken Eskici Mehmed Dede`yi kap nnde oturur grdm. Eskici Mehmed Dede bana ynelerek; Emir Molla bizden tarafa bak. Bize pilav gnder. dedi. Ben ona; uval gnder ne kadar pirin istersen gndereyim. dedim. Biraz sonra gnderdii uval alp pirin koymak zere ambara girdiimde,grdm ki, pirinte bcekten eser kalmamt. Bu hli grnce iim ald. Gam & zntm gitti. uval doldurup Eskici Mehmed Dede`ye gnderdim. Bu hlin Eskici Mehmed Dede`nin kermeti olduuna hid oldum. ftade Hz. Ulucamiiye bat kapsndan girite direkte asl kk levhada : YA CAMAL KEBR / MECMAAL KBAR TBA LMEN YEZRUKE FLLEYL VENNEHAR / EY BYK CAM & BYKLERN TOPLANDII MEKAN SEN GECE & GNDZ ZYARET EDENLERE MJDELER OLSUN.

255

MEVLANA CELALEDDN RUM ( 1207 1273 )

DNEREK ZKRETMEK VAROLUUN TEMEL ARTIDIR.MEVLEVLK BR YOL HKAYES, MEVLEVLERLE SEMAZENLERDE YOLCU.SEMA LE RUHLAR KANATLANIR GKYZNE YAZILI & YAZILI OLMAYAN BYK BR HKAYE. Mevln Celaleddin-i Belhi Rumi (Farsa: Mevln Cell-ed-Dn Muhammed Rm; 30 Eyll 1207de domutur. 17 Aralk 1273te lmtr.), slam & tasavvuf dnyasnda tannm bir Fars (Baz aratrmacnn iddialarna gre Tacik) air, dnce adam & Mevlevi yolunun ncsdr. Prenses Grc Hatunla yakn dosttur. Hatta Mevlana portresini & Mevlana Trbesini ilk Grc Hatun yaptrmtr. Bu sayede Bilinen tek bir Mevlana portresi & yaygnlaan Mevlana trbeleri bu ekilde ortaya kmtr. Mevln bugnk Afganistan'da bulunan Belh'te domutur. Annesi, Belh Emiri Rkneddin'in kz Mmine Hatun; babaannesi, Harzemahlar hanedanndan Trk prensesi, Melke-i Cihan Emetullah Sultan'dr.Babas, Sultn'l-Ulem (Alimlerin Sultn) unvan ile tannm, Muhammed Baheddin Veled; bykbabas, Ahmed Hatb olu Hseyin Hatb'dir. Babasna Sultn'l-Ulem (Alimlerin Sultn) unvannn verilmesini kaynaklar Trk gelenekleri ile aklamaktadr.

256

Mevln Celaleddin-i Rumi (Rumi ad, Anadolu'ya yerleip orada yaad iin (o dnemde Anadolu'ya Diyar- Rum deniliyordu); "Efendimiz" manasna gelen Mevln ise, kendisine kar duyulan byk saygnn belirtisi olarak verilmitir), dnemin slam kltr merkezlerinden Belh kentinde hocalk yapan & Sultan-l Ulema (Bilginler Sultan) lakabyla anlan Bahaeddin Veled'in oludur. Mevln, babas Bahaeddin Veled'in lmnden bir yl sonra, 1232 ylnda Konya'ya gelen Seyyid Burhaneddin'in manevi terbiyesi altna girmi & dokuz yl O'na hizmet etmitir. Yaam Babasnn lmne kadar olan dnem Harzemah hkmdarlar Bahaeddin Veled'in halk zerindeki etkisinden her zaman tedirgin olmutu; nk o, insanlara son derece iyi davranr, ayrca onlara her zaman anlayabilecekleri yorumlar getirir, derslerinde kesinlikle felsefe tartmalarna girmezdi. Sylenceler, Bahaeddin Veled ile Harzemah hkmdar Alaeddin Muhammed Tki (ya da Teki) arasnda geen bir olaydan sz eder: Bahaeddin Veled bir gn dersinde, felsefeye & felsefecilere iddetle atm, onlar slam dininde var olmayan eylere (bid'at) uramakla sulamt. nl slam felsefecisi Fahrettin Razi buna ok kzd & onu Muhammed Tki'e ikayet etti. Hkmdar, Razi'yi ok sayar ona zel olarak itibar ederdi. Razi'nin uyarlar & halkn Bahaeddin Veled'e gsterdii ilgi & sayg bir araya gelince, kendi yerinden kukuya den Tki, Belh kentinin anahtarlarn ona gnderdi. Bu, benim yerime iktidar sen kullan, anlamna gelen bir davrant. Sylendiine gre bu davran "bir yerde iki sultan olmaz" diye karlayan Bahaeddin Veled, hemen g hazrlklarna balad, ailesini, kitaplarn, sadk mritlerini yanna alarak lkeden ayrld (1212 ya da 1213).

Niapur kentinde nl eyh Feridttin Attar onlar karlad. Aralarnda nemli konumalar geti. Kk Celaleddin de bu konumalar dinliyordu. Attar, Esrarname (Srlar Kitab) adl nl kitabn Celaleddin'e hediye etti & yanlarndan ayrlrken kk Celaleddin'i kastederek, yanndakilere "bir deniz bir rman ardna dm gidiyor" dedi. Bahaeddin Veled'e de, "umarm yakn bir gelecekte olunuz alem halknn gnlne ate verecek & onlar yakacaktr" diye bir aklama yapt (Mevln Esrarname 'yi her zaman yannda tam,

257

Mesnevi'sinde Attar'dan & onun kssalarndan sk sk sz

etmitir). Kafile, Badat'ta gn kald; sonra hac iin Arabistan'a yneldi. Hac dn, am'dan Anadolu'ya geti & Erzincan, Akehir, Larende'de (gnmzde Karaman) konaklad. Bu konaklama, yedi yl srd. On sekiz yana gelmi olan Celalettin, Semerkandl Lala erafettin'in kz Gevher Hatun ile evlendi. Oullar Mehmet Bahaeddin (Sultan Veled) ile Alaeddin Mehmet, Larende'de dodular. Seluklu sultan Alaeddin Keykubat, sonunda Bahaeddin Veled'i & Celaleddin'i Konya'ya yerlemeye raz etti. Onlar yollarda karlad. Altnapa Medresesi'nde konuk etti. Bata hkmdar olmak zere saray adamlar, ordu ileri gelenleri, medreseliler & halk, Bahaeddin Veled'e byk bir saygyla balanyor, mridi oluyordu. Bahaeddin Veled 1231'de Konya'da ld & Seluklu Saray'nda gl bahesi denilen yere defnedildi. Hkmdar yas tutarak bir hafta tahtna oturmad. Krk gn, imarethanelerde onun iin yemek datld. Bu mesnevisi de bylece sona ermi oldu

Babasnn lmnden sonraki dnem Babasnn vasiyeti, sultann buyruu & Bahaeddin'in mritlerinin srarl ricalar sonucu Celaleddin babasnn yerine geti. Bir yl sreyle dersleri, vaazlar & fetvalar o verdi. Sonra, babasnn rencilerinden Tirmizli Seyhit Burhaneddin Muhakkik ile bulutu. Tirmizli olduu iin Tirmizi diye anlan Burhaneddin, Konya'daki bu bulumada gen Celaleddin'i o ada geerli olan btn slam bilim dallarndan snava soktu. & gsterdii baardan sonra "bilgide ein yok; gerekten sekin bir ersin. Ne var ki, baban hal ehli (gnl & ruh adam) idi; sen kal ehlisin (sz adam). Kal'i brak, onun gibi hal sahibi ol. Buna al, ancak o zaman onun gerek varisi olursun, ancak o zaman Gne gibi alemi aydnlatabilirsin" dedi (Sultan Veled (Mevln'nn olu) nl btidaname (Balang Kitab) adl kitabnda olay byle anlatr). Bu uyardan sonra, Celaleddin 9 yl boyunca Burhaneddin Muhakkik Tirmizi'ye mritlik etti, seyr- slk denen tarikat eitiminden geti. Halep & am medreselerinde renimini tamamlad, dnte Konya'da hocas Tirmizi'nin gzetiminde art arda kez ile kartt, riyazete (her tr perhiz) balad. Hocas artk Kayseri'ye dnmek istiyor, Celaleddin onu brakmyordu. Gnn birinde Tirmizi, rencisinden habersiz yola kt ama yolda at

258

tkezleyip dnce aya incindi. Dnp Konya'ya geldi & Celaleddin'e "neden beni brakmyorsun?" diye sordu. O da hocasna "neden gitmek istiyorsun?" dedi. Tirmizi bu soruya u yant verdi: "Buraya gl bir gnl aslan yneldi, sana gelecek. Ben de bir din aslanym. Biz birbirimizle geinemeyiz, birbirimize ar geliriz". Bu aklamadan sonra Tirmizi, Kayseri'ye gitti & 1241'de orada ld. Celaleddin, Konya'ya ynelen o gnl aslann bir sre bekledi. Ne var ki, hocasn unutamyordu. Btn kitaplarn & ders notlarn toplad. Fihi-Ma Fih (Ne Varsa indedir) adl yaptndaki aklamalarnda sk sk hocasndan alntlar yapt. Be yl boyunca medrese fkh & dinbilim okuttu, vaiz & iratlarn srdrd.

Tebrizi ems 1244'te Konya'nn l eker Tacirleri (eker Furuan) hanna batan ayaa karalar giymi bir gezgin indi: Ad emsettin Muhammed Tebrizi (Tebrizli ems) idi. Yaygn inanca gre Ebubekir Selebaf adl mi bir eyhin mridi idi. Gezici bir tccar olduunu sylyordu. Sonradan Hac Bekta Veli'nin Makalat (Szler) adl kitabnda da anlattna gre, bir arad vard. Aradn Konya'da bulacakt, gnl byle diyordu. Yolculuk & aray bitmiti. Ders saatinin bitiminde pliki Medresesin'ne doru yola kt & Mevln'y atnn stnde danimentleriyle birlikte gelirken buldu: atn dizginlerini tutarak sordu ona: "Ey bilginler bilgini, syle bana, Muhammed mi byktr, yoksa Bayezit Bistami mi?" Mevln yolunu kesen bu garip yolcudan ok etkilenmi, sorduu sorudan tr armt: "Bu nasl sorudur?" diye kkredi. "O ki peygamberlerin sonuncusudur; O'nun yannda Bayezit'in sz m olur?" Bunun stne Tebrizli ems yle dedi: "Neden Muhammed 'kalbim paslanr da bu yzden Rabb'ime gnde yetmi kez istifar ederim' diyor da , Bayezit 'kendimi noksan sfatlardan uzak tutarm, cppemin iinde Allah'tan baka varlk yok' diyor; buna ne dersin?" Bu soruyu Mevln yle karlad: "Muhammed her gn yetmi makam ayordu. Her makamn yceliine vardnda nceki makam & mertebedeki bilgisinin yetmezliinden istifar ediyordu. Oysa Bayezit ulat makamn yceliinde doyuma ulat & kendinden geti, gc snrlyd.; onun iin byle konutu". Tebrizli ems bu yorum karsnda "Allah, Allah" diye haykrarak onu kucaklad. Evet, arad O'ydu. Kaynaklar, bu bulumann olduu yeri Merec-el Bahreyn (iki denizin bulutuu nokta) diye adlandrd.

259

Oradan, birlikte, Mevln'nn sekin mritlerinden Selahaddin Zerkub'un hcresine (medresedeki odas) gittiler & halvet (iki kiilik kesin bir yalnzlk) oldular. Bu halvet sresi hayli uzun oldu (kaynaklar 40 gn ile 6 aydan sz eder). Sre ne olursa olsun, Mevln'nn yaamnda bu srada byk bir deime oldu & yepyeni bir kiilik, yepyeni bir grnm ortaya kt. Mevln artk vaazlarn, derslerini, grevlerini, zorunluluklarn, ksaca her davran, her eylemi terk etmiti. Her gn okuduu kitaplar bir yana brakm, dostlarn, mritlerini aramaz olmutu. Konya'nn hemen her kesiminde, bu yeni duruma kar bir itiraz, bir isyan havas esiyordu. Kimdi bu gelen dervi? Ne istiyordu? Mevln ile hayranlar arasna nasl girmi, ona btn grevlerini nasl unutturmutu. ikayetler, ayplamalar o dereceye vard ki, bazlar Tebrizli ems'i lmle bile tehtid ettiler. Olaylar byle zc bir grnm kazannca, bir gn can ok sklan Tebrizli ems, Mevln'ya Kur'an'dan bir ayet okudu. Ayet, "ite bu, sen ile ben'in arasndaki ayrlktr" anlamna geliyordu. Bu ayrlk gerekleti & Tebrizli ems bir gece habersizce Konya'y terk etti (1245). Tebrizli ems'in gidiinden son derece etkilenen Mevln kimseyi grmek istememi, kimseyi kabul etmemi, yemeden imeden kesilmi, sema meclislerinden, dost toplantlarndan bsbtn ayan ekmiti. zlem & ak dolu gazeller sylyor, gidebilecei her yere gnderdii ulaklar araclyla Tebrizli ems'i aratyordu. Mritlerin bazlar pimanlk duyup Mevln'dan zr dilerken, bazlar da Tebrizli ems'e bsbtn kzp kinlenmekteydiler. Sonunda onun am'da olduu renildi. Sultan Veled & yirmi kadar arkada Tebrizli ems'i alp getirmek zere acele am'a gittiler. Mevln'nn geri dnmesi iin yanp yakard gazelleri ona sundular. Tebrizli ems, Sultan Veled'in ricalarn krmad. Konya'ya dnnce ksa sreli bir bar yaand; aleyhinde olanlar gelip zr dilediler. Ama Mevln ile Tebrizli ems gene eski dzenlerini srdrdler. Ancak bu durum pek fazla uzun srmedi. Derviler, Mevln 'y Tebrizli ems'ten uzak tutmaya alyorlard. Halk da Mevln'ya Tebrizli ems geldikten sonra ders & vaaz vermeyi brakt, sema & raksa balad, fkh bilginlerine zg kyafetini deitirip Hint alacas renginde bir hrka & bal rengi bir kllah giydii iin kzyordu. Tebrizli ems'e kar birleenler arasnda bu kez Mevln'nn 2. olu Alaeddin elebi'de vard.

260

Sonunda sabr tkenen Tebrizli ems "bu sefer yle bir gideceim ki, nerde olduumu kimse bilmeyecek" deyip, 1247 ylnda bir gn ortadan kayboldu (ama Eflaki onun kaybolmadn, aralarnda Mevln'nn olu Alaeddin'in de bulunduu bir grup tarafndan ldrldn ileri srer). Sultan Veled'in deyiine gre Mevln adeta deliye dnmt; ama sonunda onun gene geleceinden umudunu keserek yeniden derslerine, dostlarna, ilerine dnd. Tebrizli ems'in trbesi Hac Bekta Dergah'nda dier Horasan Alperenlerinin yanndadr. Selahattin Zerkb Bu dnemde Mevln, Tebrizli ems ile kendi benliini zdeletirme deneyimini yayordu (bu, baz gazellerin ta beyitinde kendi adn kullanmas gerekirken, Tebrizli ems'in adn kullanmasndan da anlalmaktadr). Ayn zamanda Mevln o srada kendine en yakn hemhal olarak (ayn hali paylaan dost) Selahattin Zerkb'u semiti. Tebrizli ems'in yokluunu onunla gideriyor. Selahattin Zerkb, Mevln'nn gznde ems ile zdeleiyordu. Selahattin, erdemli ama okumas yazmas olmayan bir kuyumcuydu. Aradan ksa bir zaman geince, bu kez mritler Tebrizli ems yerine Selahattin'i hedef edindiler. Ne var ki bu kez Mevln & Selahattin kendilerine kar duyulan gergin havaya pek aldrmadlar. Selahattin'in kz Fatma Hatun ile Sultan Veled evlendirildi. Mevln ile Selahattin on yl sreyle bir arada bulundular. Selahattin'i ldrme giriimleri oldu & bir gn Selahattin Mevln'dan "bu vcut zindanndan kurtulmak iin izin istedii" rivayeti yayld; gn sonra da Selahattin ld (Aralk 1258). Selahattin'in cenazesinin alayarak deil, neyler & kudmler alnarak, sevin & evk iinde kaldrlmasn vasiyet etmiti. Selahattin'in lmnden sonra, yerini Hsamettin elebi ald. Hsamettin'in babas, Konya yresi ahilerinin reisiydi. Onun iin, Hsamettin Ahi Trk olu diye anlrd. Varlkl bir kiiydi & Mevln'ya mrit olduktan sonra btn servetini onun mritleri iin harcad. Beraberlikleri Mevln'nn lmne kadar 10 srd. O ayn zamanda Vezir Ziyaettin tekkesinin de eyhiydi & bylece 2 ayr makam sahibiydi. slam tasavvufunun en nemli & en byk yapt olan Mesnevi-i Manevi (genellikle yalnz Mesnevi diye anlr) Hsamettin elebi 261

araclyla yazlmtr. Bir gn birlikte sohbet ederlerken elebi bir konudan yaknd & "mritler", dedi, "tasavvuf yolunda bir eyler renmek iin ya Hakim Senai'nin Hadika (Bahe) adl kitabn okuyorlar ya Attar'n lahiname 'sini, Mantk-ut-Tayr n (Ku Dili) okuyorlar. Oysa bizim de eitici bir kitabmz olsayd herkes bunu okuyacak & ilahi gerekleri ilk elden renecekti." Hsamettin elebi szn bitirirken, Mevln sarnn katlar arasndan bklm bir kt uzatt gen dostuna; Mesnevi 'nin nl ilk 18 beyti yazlmt & hoca, mridine yle diyordu: "Ben baladm, gerisini sen yazarsan ben sylerim." Bu alma yllar boyu srd. Yapt, 25.700 beyitten oluan 6 ciltlik bir btnd. Tasavvuf retisini birbirinden kan ilgi ekici ykler araclyla anlatyor, olaylar yorumlarken tasavvuf ilkelerini aklyordu. Mesnevi bittii zaman artk epeyce yalanm olan Mevln yorgun dm, ayrca sal da bozulmutu. 17 Aralk 1273'te de ld. Mevlana'nn ld gn olan 17 Aralk, dn gecesi anlamna gelen & sevgilisi olan Rabb'ine kavuma gn olduu iin eb-i Ars olarak anlr.

Mevlana Celalettin Rumi'nin Mevlana Mzesi'nde bulunan mezar, Konya. lk ei Gevher Hatun lnce, Mevln Konya'da 2. kez Gera Hatun ile evlenmi & ondan Muzafferettin Alim elebi adnda bir olu & Fatma Melike Hatun adnda bir kz olmutu. Mevln'nn soyundan gelen elebiler, genellikle Sultan Veled'in olu Feridun Ulu Arif elebi'nin torunlardr; Melike Hatun torunlarysa Mevleviler arasnda nas elebi olarak anlr.

262

ZEK MREN (1931 1996)

MEZARI SEYYD EMR SULTAN BUHAR HZ. (1368 1430) CAMNN & TRBESNN AVLUSUNDAK DOU KAPISINDAN IKINCA HEMEN SOLDAN AAI MEZARLIKLARA NEN DK MERDVENLERN TAM KARISINDA 2 ADET DKKAT EKEN MEZAR GRECEKSNZ. BABASI KAYA MRENN MEZARI ZERNDE BU DNYANIN GK KUBBESN TEMSL EDEN ZER YILDIZLAR LE DOLU METAL BR KUBBE GRECEKSNZ.HEMEN YANI BAINDA DA ZEK MRENN MEZARINDA 2 ADET YILDIZLAR LE DOLU METAL GK KUBBELER GRECEKSNZ.BUNLARDAN BR TANES DNYAMIZI, DER SE TE DNYAYI TEMSL ETMEKTEDR.ZEK MRENN BABASI OK ZENGN & OK YAKIIKLIDIR.BEYAZ ATI ZERNDE GEZP, HOVARDALIK YAPARDI.KADINLAR ONU OK BEENRD.BU DNYAYI OK STEDNDEN OLU ZEK MREN ONA YALNIZ BU DNYAYI TEMSL EDEN TEK KUBBE YAPTIRMITIR.KENDS SE HER 2 DNYAYIDA STEDNDEN 2 KUBBE YAPTIRMITIR. KENDSNN KADIN KIYAFETLER GYEREK KADIN GB KONUMALARIDA SESNDEK TONU KAYBETMEMES NDR. KENDS DEVLET SANATISI OLMUTUR.LDNDE MRASININ BYK BR KISMINI ORDU VAKFINA BAILAMITIR. SZLER NEDEN BURAYA GETRDM BLYORMUSUNUZ? TE ARKAMIZDA YUKARIDA BYK EVLYAULLAH SEYYD EMR BUHAR SULTAN HZ. (1368 1430) YATIYOR.HEMEN AAIDA ALTIMIZDA DA 4.SULT./ YILDIRIM BAYEZD 1. (1389 1402) YATMAKTADIR.HEMEN SOL TARAFIMIZDA GRDNZ ERKEN DNEM OSMANLI MMARS MUHTEEM SEKZGEN YEL TRBESN GRMEKTESNZ.ONUN NDE DE 5.SULT./ ELEB 263

MEHMED 1. (1413 1421) YATMAKTADIR.BTN MEZARLIKTAK MEZAR TALARININ DLLERNDE SZE ANLATTIM.DEMEKK NE YAPARSAN YAP BU DNYA BO.NEML OLAN DNYEV HIZLARA FAZLA KAPILMADAN NSANCA NANLA ALLAH-U TEALAYA UZAK OLMADAN YAAYIP ALEMZE, VATANIMIZA, BAYRAIMIZA SAHP IKARAK NSANCA & EREFLCE YAAMALIYIZ, LDMZDE ARKAMIZDAN KT HATIRALAR BIRAKMADAN EREFLCE LMELYZ. SZLERE MD OTOBSLERE GTMEDEN NCE KALBMDEN GEEN BR DUA LE KAPATMAK STYORUM : ALLAHIM OK KR GETE OLSA MADD DURUMUM Y.MALIM MLKM DE VAR. MALIMI MLKMM ALACAKSIN? AL, VALLAH AL, HEMEN AL, AMA AKLIMI SAKIN ALMA ALLAHIM, OKUYUP TECRBELERMLE ELDE ETTM SANATIM OLAN KOLUMDAK ALTIN BLEZKLER ALMA ALLAHIM & BEN ANNEME, BABAMA, OLUUMA, OCUUMA MUHTA BIRAKMA, RISKIMI SEN VER ALLAHIM, NE O, CANIMIMI ALMAK STYORSUN? AL VALLAH AL, GNDER AZRAL CANIMI AL ALLAHIM, AMA MANIMI KURTARMADAN SAKIN ALMA BE ALLAHIM, SAKIN ALMA. AMN. ADNAN MERT Zeki Mren (d. 6 Aralk 1931, Bursa (ncirli) - . 24 Eyll 1996, zmir), Trk bestekar, ses sanats & oyuncu. Makedonya skp'ten Bursa'ya g etmi bir ailede dnyaya gelmitir. Sanat Gnei & Paa olarak da anlan Mren, Trk sanat mziinin en byk isimlerinden kabul edilir. Trkeyi gzel konumas ile mehurdur.Babas Kaya Mren ( 1970) lk yllar Bursa'da balad orta renimini stanbul'da Kirami Refa Alemdarolu lisesi'nde tamamlad. stanbul'da Devlet Gzel Sanatlar Akademisi'nin Yksek Ssleme Blm Sabih Gzen atlyesinden mezun oldu. Desen almalarn rencilik yllarndan balayarak pekok kez sergiledi. Zeki Mren, Bursa'da tamburi zzet Gereker'den ald solfej & usul dersleriyle musiki bilgileri renmeye balad. 1949'da, Boazii Lisesi'nde okurken Agopos Efendi (sinema ynetmeni & senaryo yazan Aravir Alyanak'n babas) ile Udi Krikor'dan ald derslerle de musiki eitimini srdrd. Daha sonra fasl musikisini iyi bilen &

264

geni bir repertuvar olan erif li'den eitli eserler mek etti; Refik Fersan'dan, Sadi Ilay'dan, Kadri enalar'dan yararland. 1950'de snavla stanbul Radyosu'na girdi. stanbul Radyosu'nda 1951'de, canl olarak yaymlanan bir programda ilk radyo konserini verdi & bu konseri ok beenildi. Bundan sonra Trkiye radyolarnda dzenli olarak okumaya balad. Radyo programlar on be yl srd, bunlarn ou canl yayn programlaryd. Mren bundan sonra kendini daha ok sahne & plak almalarna verdi. Allm kalplar zorlayan elbiseleri & sahne davran ile halkn ilgisini srekli olarak stnde tutmay baard. Zeki Mren 600' akn plak & kaset doldurdu. Plaa okuduu ilk ark kr Tunar'n "Bir muhabbet kuu" gfteli arksdr. Mren 1955'te "Manolyam" adl arksyla Trkiye'de ilk kez verilen Altn Plak dl'n kazand. 1991 ylnda Trkiye Cumhuriyeti Devlet Sanats seildi. 1958 ylnda yedek subay olarak ankr'da askerliini yapt. 1961-69 aras bir ak yaad daha sonra hi evlenmedi. Beste almalar 300 dolaynda ark besteledi. On yedi yandayken besteledii "Zehretme hayat bana cnnm" msrasyla balayan acemkrdi ark besteledii ilk arkdr. "imdi uzaklardasn gnl hicranla doldu" (suzink), "Manolyam" (krdilihicazkr), "Bir demet yasemen", "Gzlerinin iine baka hayal girmesin" (nihavend) gfteli arklar sk sk okunan, en sevilen arklardr. Mren bu arklar plaklara da okumutur. Maksim Gazinosu sahnelerinde aralksz 11 yl Behiye Aksoy ile dnml olarak sahne almtr. Oyunculuk kariyeri Zeki Mren 1954'te Beklenen ark adl filmde sinema oyunculuuna balad. Byk bir ticari baar kazanan bu filmden sonra arklarnn ounu kendisinin besteledii 28 filmde daha oynad. 1965'te de Arena Tiyatrosu'nca sahneye koyulan ay & Sempati adl oyunda da ba roldeki oyuncuydu. Ayrca 'Bldrcn Yamuru' isimli bir iir kitab da vardr.

265

Rahatszl & vefat Zeki Mren kalp rahatszl & eker hastal nedeniyle yaamnn zellikle son 6 ylnda sahne hayatndan & medyadan uzaklat. Bodrum'daki evinde kendi deyimiyle "kendini dinledi"[. 24 Eyll 1996 Sal gn, TRT zmir Televizyonu'nda kendisi iin dzenlenen tren srasnda geirdii kalp krizi sonucu hayata gzlerini yumdu. Cenazesi grlmemi bir halk kalabalnn katlmasyla byk bir trenle kaldrld. Mezar, doum yeri olan Bursa'da Emirsultan Mezarl'ndadr. Vasiyetinde mirasnn en byk blmn Mehmetik Vakf'na brakt. lmnn ardndan sanatnn Bodrum'da son yllarn yaad ev mze haline getirilmitir. ASTRAL SEYAHAT

KUDS TURUNDAN BURSAYA YEN GELMTM.MESCD- AKSA CAMNDE NAMAZ KILDIKTAN SONRA ALAMA DUVARININ HEMEN SOL TARAFINDAK SYNAGOGETAN BAIMA KPA TAKIP SMM DE DAVD DEYP FERSLERLE BRLKTE ALAMA DUVARINDA TORAYA BAKARAK ZKR EKTKTEN SONRA BURSAYA GELDK. BR ARA ULUCAMDE YATSI NAMAZI KILDIKTAN SONRA MDE

266

BR SIKINTIDAN DOLAYI MOTORSKLETME ATLAYIP EMRSULTAN CAM & KABRSTANININ DOU KAPISINDAK PANORAMA AVLUDAK BANKLARA OTURUP UZUN UZUN BURSAYI 4.SULT./YILDIRIM BAYEZD 1. (1389 - 1402)NN CAMN & KABRSTANINI SEYRETTM. HEMEN AAIDA MEZARLIKTA ZEK MRENN BABASI KAYA MREN LE ZEK MRENN MEZARLARI GRNYORDU.HAFFE SOLA ELP 5.SULT./ELEB MEHMED 1. (1413 - 1421)N MUHTEEM YEL TRBESN SEYREDP KM BLR NASIL DNEMLER YAADIIMIZI AKLIMDAN GERRKEN DERNDEN EMRSULTAN HZ.NN KABRSTANININ OLDUU YERDEN SESLER GELMEYE BALADI.HAFFE RPERP ACABA RUBALER M DEDM? DOU KAPISINA DORU YNELDM KAPI KAPALIYDI. KULAIMI DAYADIM HAKKATEN ERDEN ZKR SESLER GELYORDU. HAFFE KAPIYA DOKUNDUM AAA KAPI AILDI. ER AVLUYA GRDM, ORTADAK HAVUZUN IKIRTILARI ARASINDA SESSZCE DNLERKEN HEMEN KABRSTANIN KE TARAFINDA GLGELER GRDM.YAVA YAVA YAKLAIP GLGELERE BAKTIMK SARIKLI, SAKALLI, YEL CBBEL 6 KLK BR CEMAAT SIKI SIKI EL ELE KENETLENM AZINDAN & BURNUNDAN RTMK BR EKLDE NEFES ALARAK ZKR EKYORLARDI, OK HOUMA GTT, RUHAN BR HAZ DUYDUM & HEMEN SOLDAN EN SONDAKNN KENETLENM ELN AARAK BENDE KENETLENP, RTMK BR EKLDE NE & GERYE SALLANIRKEN SANK TEK BR PARAYDIK.ONLARA YAKLAIK 1 SAAT KADAR TRAK ETTM UTUK UTUK...ZKR BTTKTEN SONRA H KMSE BRBRNE BREY SYLEMEDEN DOU KAPISINDAN IKIP DAILDILAR.BENDE MOTORSKLETME BNP HUZURLU BR EKLDE EVMN YOLUNU TUTTUM. BURSAYA GELDMDE TEVRAT / TORA, ZEBUR / MZMORLAR, NCL / HOLY BIBLENN BERET & AFTORASINI & YCE KURAN-I KERM EVE KAPANIP, NZVAYA EKLDM.1 AY BOYUNCA HER GECE 1DEN SABAH EZANINA KADAR DEFALARCA OKUDUM OKUDUM.SANK KARNIM H ACIKMIYORDU, DLERMN ARASINDAN DNYEV TADA BENZEMEYEN BR SIVI AKIP BOAZIMDAN GEP BEN RUHEN DOYUYUYORDU, SREKL OKUDUUMDAN OK MUTLUYDUM. BENLMDEK 75 TRLYON HCRENN TAMAMI SANK MAN LE DOMUTU, UUYORDUM UUYORDUM.O MTH GECE DERN BR UYKUYA DALDIM, RYAMDA BAHEMZE NEN GR RENKL BR UZAY ARACI ND YATAY EKLDE BAHEMZE KONDU, YUKARI DORU KAPILARI AILIP NDEN ASTRAL / IIK BEDENL 2 M. BOYLARINDA ATLETK YAPILI 3 ADAM ND, BU GRNTLER OK

267

NET EKLDE VZYONDA GRYORDUM.DUVARDAN GEP BANA EMR KPNDE KALK GDYORUZ DEDLER, TYLERM DKEN DKEN OLDU, MDEN TAMAM ADNAN BEN GTRYORLAR DEDM.HEMEN KELMEY AADET GETRDM, KALKTIM ONLARLAN BERABER DUVARDAN GEEREK BAHEYE IKTIM.GELENLERN 2S ARKA KOLTUA, BEN ORTA KOLTUA, N KOLTUA DA ARACI KULLANAN K BND. KENDM GRMEK STYORDUM AMA GREMYORDUM.SADECE ELLERM UZATTIIMDA OK AZ IIKLI KISMINI GREBLYORDUM. GKYZ PIRIL PIRIL YZLERCE YILDIZLARLA DOLUYDU & AY DOLUNAYDI.ARKADAKLER KOORDNATLARI KAPIYA GRE AYARLA DEDLER & HAVALANDIK. 3 DL BLDMDEN DNDM ACABA HANG DLDE KONUUYORUZ? DKKAT ETTM AAA KONUMUYORDUK SADECE ZHNSEL / DNCE TES KONUUYORDUK, OK ENTERESAN BULDUM AMA HANG DLDEYD HALA ZEMEDM.HAVALANDIK, YILDIZLARIN ARASINDA RME GEME KAPIDAN GRP, RME GEME TUHAF BR UZUN TNELDEN GEP BR BAKA DNYAYA IKTIK.IIL IIL FOSFOR RENKL BR GKYZ YILDIZLAR, GNELER, GEZEGENLER SONRA DNYAMIZA BENZEYEN BR GEZEGENE NYORUZ DEDLER & NDK. TURKUAZ RENGNDE NEFS BR DENZ, UPUZUN SAHLLERDE ALTIN KUMLAR, CADDELER ARNAVUT KALDIRIMINA BENZEYEN ZMRTTEN TALAR, BOL BOL AALAR, BOL BOL ETL MEYVELER & NSANLAR AYNI BOYDA BZE GELDLER, HOGELDNZ HOGELDNZ DEDLER.FAZLA KONUMADAN HAYD GDYORUZ DEDLER & HAVALANDIK.AYNI YOLLARDAN DNYAMIZA GER DNDK.UYANDIIMDA SABAH EZANI OKUNUYORDU.ELM GSME ATTIM ZERM SANK BR KOVA SU DKLM GB ISLAKTI.GSM BR YILAN VEYA AKREP SOKMASI GB DDETL ARIYORDU.KALKMAK STEDM, NAMAZ KILMAK STEDM, YRYEMEDM, DZMN STNDE YRDM.NE ABDEST ALABLDM NE DE NAMAZ KILABLDM.GSMDEK ARI 15 GN BOYUNCA SRD & SONRA GET.KRLER OLSUN. Adnan Mert

268

UZUN BR YOL HKAYES & MEZAR TALARI

BAZILARI N BR SON & BT OLAN LM, BZ NANAN NSANLAR N YEN & GZEL BR DNYAYA AILAN SAADET KAPISIDIR.SONSUZLUK ALEMNE NAZIR NURLU PENCERE, KABR SE CENNETTEN BR BAHEDR, BERZAHA GE YOLUDUR.BU YOL HKAYESNDE GRDMZ BU MUHTEEM CENNETN ARKA BAHES OLAN MEZARLIK YOL HKAYESDR.BURADA / BERZAHTA YATANLAR LE MUTLAK EKLDE YATACAIMIZ BZLERDE BU YOL HKAYESNDE YOLCU. ( BERZAH : ARA GE / YOL.) YARATILMI OLAN HER NE VARSA LMLDR & DNYADA NELERE SAHP OLMU OLURSA OLSUN, DDALARI BOUNADIR.MLKN LK SAHB & SON SAHB, BAK OLAN ODUR, O ALLAH-U TEALA GRNEBLEN TM BU MUHTEEM EVRENDE GRNMEYEN HER EY YNETEN, KORUYAN, HESABINI ABUCAK GRECEK OLAN ODUR, GL & BLNL GTR.MEZAR TALARINA YAZILAN TM EYLERDE HKAYEDR. LMNDE EREF VARDIR, ONUN NDRK NSAN OLMALIYIZ, DRST OLMALIYIZ.LRKEN ARKAMIZDA BEDENSEL ARZULARI OK YKSEK OLAN GZEL & YALAN DNYAMIZDA HIRSLARIMIZDAN, NEFSLERMZDEN YANINA BZ MANLI & BORSUZ OLARAK AL ALLAHIM.ALLAHIM BU DNYADA TM MALIMIZI & MLKMZ AL AMA AKLIMIZI ALMA & BZLER BU DNYADA A & BORLU BIRAKMA & KMSEYE MUHTA ETME, MUHTALIIMIZ YALNIZ SANADIR. ZYARETGAH, MAKBER, KABR, MEDFEN, MERKAD ( MEZARA TRKSTANDA GAVR DENR.KABR TABR BURADAN GELR.MEZARLARIN BULUNDUU YERE HAZRE, MEZARLIK, MEZARSTAN, KABRSTAN DENR ).MEZAR TALARINA AHDE DENR.( BA TAI, AYAK TAI ) SLAMYETTE VEFAT EDEN MSLMANLARIN MEZARINA TA KTABE & AYAKTAI DKME ANANES YOKTUR.NSANI LMNDEN SONRA ANITLATIRAN SOMUT TA SMGELER & YAPILAR MEYDANA GETRME DNCES, PHESZ BU GELENEN SLAMYET NCES TRKLERN HALK KLTRNDEN / ATA KLTRNDEN & ZELLKLE AMANZM NANCINDAN GELDN ORTAYA KOYMAKTADIR.BU SOMUT SMGELER

269

TRKLERN TARH BOYUNCA ATALARINA, ECDADINA & HATTA GEMNE GSTERD SAYGININ DEMEZ FADESDR. LALE : ALLAHI / VAHDET- VUCUT ( YAN BTN VARLIIN TEK KAYNAI ALLAHI ) TEMSL EDER. GL: LAH GZELL (AYNI ZAMANDADA PEYGAMBER EFENDMZ ) TEMSL EDER. ( GLN SSLEME SANATLARINDA & ZELLKLE MEZAR TALARI ZERNDE GRLMESNN SEBEB, LAH GZELL SEMBOLZE ETMES & HZ. MUHAMMEDN SMGES OLMASINDAN KAYNAKLANMAKTADIR.BU YZDEN, VERD MUHAMMED VEYA GL- MUHAMMED SMLER DE VERLEN GLN KOKUSUNUN, HZ. MUHAMMEDN KOKUSU OLDUUNA NANILIR. HAYAT AACI: BOLLUU & BEREKET SMGELER. MEYVEL AA: NSAN-I KAML TEMSL EDER. SERV (SELV) AACI: LM & FANLN SEMBOL OLARAK KULLANILIR.VAHDET ALLAHI TEMSL EDER. YAPRAKLARINDAN IKAN H SES LE SABRIN & TEMKNN SEMBOLDR.DORU & DK DURUUDA DRSTL TEMSL EDER.DALLARININ ER DURMASIDA YARADANIN KARISINDA BOYNU BKK KALMAYI & ACZYET FADE EDER. FESLER: SULTAN 2.MAHMUD ( 1808 1839 ) DNEMNDEKLER MAHMUD FES, SULTAN ABDULAZZ ( 1861 1876 ) DNEMNDEKLERE AZZ FES, SULTAN 2.ABDULHAMT ( 1876 1909 ) DNEMNDEKLERE HAMD FES DENR. MHR- SLEYMAN / DAVUDUN YILDIZI : BOLLUK & BEREKET TEMSL EDER.( MHR- SLEYMAN MOTF; BOLLUK, BEREKET & G SEMBOL OLARAK KULLANILIR. E GEM 2 GENDEN OLUAN ALTIGEN YILDIZ EKLNDEK MOTFN, SLEYMAN PEYGAMBERN YZNDEN MLHEM OLDUU & ZERNDE SM- AZAMIN YAZILI OLDUU RVAYET EDLR.SM- AZAM SE, ALLAHIN EN BYK ADIDIR.YAHUDLER BU MOTF MEYDANA GETREN GENLERDEK HER AIYA HZ. BRAHM / AVRAAM ( HALLM/DOSTUM), HZ. ZHAK / YTSHAK, HZ. YAKUB / YAAKOV, HZ. MUSA / MOSE REBANU / MOSES, HZ. HARUN / AAROON, HZ.

270

DAVUD / DAVID.TILSIM, BYCLK OLMAYIP HAERATTAN KORUR, SEVG AILAR, MHR NAZARI ENGELLER, NEGATF ENERJY EMER.

MENORAH : 7-9 KOLLU AMDAN

MEZZUZA : MUSEVLERN KAPILARA ASTII DUA

SARIK : MDERRS & DEFTER EMNLERN TEMSL EDER. KANDL: AYDINLII TEMSL EDER. MEYVE : LMSZLK ( YAN CENNETTE EBED KRAMLARI) TEMSL EDER. HAHA & AM KOZALAI : UYKUYU & CENNET TEMSL EDER. KAVUK : ORTA DERECEL MEMURLARI TEMSL EDER. HTAMLI / BYK KAVUKLAR: SADRAZAM & KUBBE ALTI VEZRLER, KAPTAN-I DERYA. UZUN KLAH: MEVLEV TARKAT MENSUBLARINI TEMSL EDER. APA / GEM DRE LE YELKEN: LEVENDLER / DENZCLER TEMSL EDER. KIRIKBALI MEZAR TALARI : YENERLER TEMSL EDER. HOKKA & KALEM: KATPLER TEMSL EDER.

271

LAHANA & BAMYA : CRT TAKIMI OYUNCULARINI TEMSL EDER. YAZISIZ MEZAR TALARI : CELLATLARI TEMSL EDER.( BELA OKUMASINLAR DYE. ) SMBL MOTF: HALVETLN & SMBLYE TARKATININ SEMBOL OLARAK KULLANILMITIR.( HALVET : NSANIN TENHADA HAK LE YALNIZ KALMASI, HALVETYE SOYU HZ. ALYE NAKBEND SOYU HZ. EBUBEKRE DAYANIR, CELVETYE : TARKATI HAYATA & HADSELERE TRAK ETMEK & HALK ERSNDE HAK LE BERABER OLMAKTIR. ) HAMD- KAYSER / SOMUNCU BABA HZ. ( 1330 1412 ) HALVETYE LE NAKBENDYE DAYANIR, MEHMED MUHDDN FTADE HAZRETLER ( 1490 1580 ) CELVETYE TARKATINA DAYANIR, MEVLANA CELALETTN RUM ( 1207 1273 ) MEVLEV TARKATINA DAYANIR. ( SEMA : DUYGULARIN MEDTASYONUDUR.BATAK KLAH MEZAR TAINI TESLM EDER, SA AVULAR GE SOL AVULAR YERE OLMASI GKTEN ALDIKLARINI YERE VERYORLARDI.) MEVLANA CELALETTN RUM, GNEY TRKSTANIN BELH EHRNDE 30 EYLL 1273TE LMTR. KENDSNE HRMETEN MEVLAY- RM : TRKYENN EFENDS DENM OLAN CELALETTN RUM, DNYANIN EN BYK ARLERNDEN BR, BELK BRNCSDR. 25700 BEYTL & 6 CLT MESNEVS & 40380 BEYTL BYK BR DVANI VARDIR.MEVLEV TRK TARKATI, HAZRET MEVLANA ADINA KURULMU & TRK KLTR & SANATININ YZYILLARCA HAREKET NOKTALARINDAN BALICASI OLMUTUR.AHIS & FKR HRRYETNE VERD OLAANST DEER & NSANI ADETA KUTSAL BR VARLIK DERECESNE YKSELTMES, HBR DOU FARKI, SONRADAN EDNLM HBR MEVK FARKI TANIMADAN BEER BAILANMAYA & SEVGYE LAYIK GRMES, TANRI AKINI TAMAMEN DAHASINA HAS BR SYLEYLE TERENNM ETMES, MEVLANAYI BTN NSANLIIN ORTAK DEER HALNE GETRM, ESERLER DNYA DLLERNE EVRLMTR.10. ANADOLU SELUKLU SULTANLARINDAN 1. KEYKUBAT ( 1219 1237 ) ZAMANINDA YAAMITIR. YASEMN E: HZ. FATIMANIN SEMBOLDR. ( BERZAH : ARA GE / YOL )

272

SWASTIKA ( BR EYE ATLK ) (M.. 4000) MAYALAR, NAVARROLAR, SMERLER 4 * L (NG.) IIK, YAAM, SEVG, ANS ATE, SU, HAVA,TOPRAK Y OLMAK, MUTLU & SALIKLI OLMAK

GAMALI HA SM YUNANCA GAMA ( ) HARFNE & HA EKLNE ( + ) ATFEN VERLMTR.SVASTIKA KELMES SANSKRTEDEK SU ( Y ) & AST ( OLMAK ) KELMELERNN BRLEMNDEN OLUMUTUR.Y OLMAK, MUTLU & SALIKLI OLMAK ANLAMLARINA GELR. SVASTKA HNDUZM, BUDZM & JANZME GRE KUTSALDIR.KKEN PEK OK ANTK UYGARLIA, RNEN MAYALAR, NAVARROLAR & SMERLERE M.. 4000L YILLARA DAYANIR. VNUNUN 108 SEMBOLNDEN BRDR & KOLLARI SAAT YNNDE DNK OLAN EKLYLE, BAARI & UURUN YANI SIRA HAYATIN KAYNAI OLAN GNE IIINI SMGELER.KOLLARI TERS YNE DNK EKL SE GECEY & UURSUZLUU FADE EDER. SVASTIKANIN 4 KOLU, 4 KOZMK GC ( ATE, SU, HAVA, TOPRAK ) SMLEMEKTEDR.AYRICA BAZI KAYNAKLARDA, ESK DNEMLERDE BU SEMBOL SAYESNDE 4 KOZMK GCN ETK ALTINA ALINIP BY YAPILDII BELRTLR.BAZI KAYNAKLARDA DA SVASTIKANIN DRT ADET L HARFNDEN OLUTUU & BUNLARIN LIGHT LIFE LOVE LUCK YAN IIK YAAM SEVG ANS ANLAMINA GELD BELRTLR; ANCAK SVASTIKANIN (M.. 4000 CVARI) & NGLZCENN ORTAYA

273

IKTII TARHE BAKILIP, BU KELMELERN KKEN NCELENDNDE, 4L GSTERGES SADECE SONRADAN ATFEDLM BR ANLAM OLABLR. HACKENKREUZ / GAMALI HA, 1. DNYA SAVAIINDAN SONRA KURULAN ALMAN NAZ PARTS & HKMET TARAFINDAN AMBLEM OLARAK KULLANILMAYA BALANMITIR.DAHA SONRA NAZ ALMANYASININ DA BAYRAI OLMUTUR.

5.SULT./ ELEB MEHMED 1. ( 1413 1421 )

Fetret devrinden sonra yeniden silkini & dirili MEVLD / VESLETN NECAT YAZARI SLEYMAN ELEB ZAMANI / DNEM ( 1351 1422 ) EMR SULTAN BUHAR HZ. (1368 1430 ) DNEM MOLLA FENAR (1350 1431) DNEM YEL TRBES : MMARI HACI VAZ PAA, DNYANIN HBR ABDESNDE LM BU KADAR MESAFZLETRLD, GZELLETRLD GRLEMEZ.TE BU MUHTEEM LAHDN / SANDUKA / SARPAGANUS ALTINDA 11 YILLIK FETRET DEVRNDEN SONRA YENDEN DRLN & SLKNN TARH BAKENT OLMUTUR. 2. TRK CHAN OSMANLI MPARATORLUNUN TEMELLERN ATAN BYK ADAM EVLYAULLAH YATMAKTADIR.BU SANDUKALARIN ALTINDA BEK TONOZLU

274

MEZAR ODASI VARDIR, GZL MEZAR KAPISI SON ZAMANLARDA EVRE DZENLEMES YAPILIRKEN BULUNMUTUR. MUKARNAS / MHRAP ZERNDEK 3 YUVARLAKTAN BR GNE, DER 2 YUVARLAKLARDA BU DNYA LE TEK DNYAYI TEMSL EDYOR.BURSANIN YZK TAI, BA MCEVHER, SEMBOL OLAN BU ESER YAPI SELUKLUDAN GE ERKEN DNEM OSMANLI MMARSDR. I. Mehmed elebi veya I. Mehmed (Osmanl Trkesi: , elebi Mehmed) (d. 1382, Bursa . 26 Mays 1421, Edirne). 5. Osmanl Sultandr. Babas Yldrm Bayezid, annesi de Germiyanoullarndan Devlet Hatun'dur. Doum tarihini 1375, 1379, 1382, 1386, 1390, 1391 gsteren kaynaklar da bulunmaktadr; ama tarihiler doumu iin kesin kaynakla tarih bulunmadn kabul ederler.Arap & Bizans tarihlerinde "Kirici" veya "Kir" olarak lakap verilmitir. Bunlarn eitli kaynaklarda deiik aklamalar bulunur. Yay yapma zellikle yayn tutturulduu & ekildii sert ipten kiri yapma sanatini renmi olmas, genliinde gre yapmas, genliinde kendinin ldrlmesinden korkup bir kirisinin yannda raklk yapmas, genliinde yay kirii ile boulmak istenmesi eklinde aklamalar yaplmtr.

275

Yaam Ankara / Ankyra / Anchor / Ancor / apa Sava'ndan nceki yaam elebi szcnn okuma yazma bilen, medrese veya eit tahsilli kiiler iin kullanld bilinmektedir. Tahsilini Bursa / Prusia & Edirne / Adrianapol Saray'nda tamamlad. Hocalar Amasyal Sofi Bayezid ile Tokatl Bicarolu Hamza idi. Yldrm Bayezid 1391'de Canik Seferi'ne oullarn yannda gtrm & bunlar arasnda Mehmed elebi de bulunmutur. Bu sefer srasnda Amasya Emiri, Sivas Sultan Kad Burhaneddin'in saldrlarna fazla kar koyamyacan anlam & Amasya kentini Osmanllara terk etmitir. Kenti teslim almak iin Yldrm, olu Mehmed elebi komutasnda bir orduyu Amasya'ya gnderdi. Bu gen ehzade ok yetenekli & olgun bir ekilde kent ynetimini eline alarak asayii salad. Bu muvaffakiyetinden dolay babas onu Amasya sancak beyi olarak atad. 1391 ile 1402 arasnda bu grevde bulundu & bu srada devlet ilerini rendi. Amasya o zamanki Osmanl devletinin dou snrnda u Rumiye-i Sura eyaleti (Amasya-Tokat-Sivas blgesi) merkezi olarak ok neme haizdi. Bu grevi srasnda babasnn Anadolu seferlerine sancak beyi olarak eyalet askeri ile katld. Bu seferlerde ok kere Mehmed elebi Osmanl ordusunun artc/yedek gleri komutanln da yklendi. 1402de Yldrm Bayezid'n Timur'a kar seferine de bylece katlm & Ankara Sava'nda yine artc kuvvetler komutanln stlenmitir. Bu grev nedeni ile Ankara Savasi bozgunundan az kaypla & ilk nce kurtulanlar arasndayd.

276

Fetret Devri

Musa elebi 1402'de Ankara Sava sonucu babas Yldrm Bayezid, Timur'a yenik & esir dtkten sonra Osmanl Devleti 11 yl sren bir Fetret Dnemi geirdi. Bu devirde Yldrm Bayezid'in oullar Emir Sleyman, sa elebi, Musa elebi & elebi Mehmed taht savalarna giritiler. elebi Mehmed 1403 ile 1413 arasnda Timur Han yksek egemenlii altnda Amasya da, Amasya-Tokat-Sivas blgesi (Rumiye-i Sura) emirliini yapt. Kardeler arasnda eitli savalardan sonra en nihayet 1413 de elebi Mehmed kardei Musa elebi'yi Vize Sava & amurlu Derbent Sava'nda yenerek tek bana Osmanl Devleti idaresini alarak Fetret Devri / Fasla-i Saltanat' kapatt. Kardei Musa elebi ile savarken Karamanolu Mehmed Bey Bursa'y kuatm, Bursa ehri byk bir yangn geirmi, fakat Bursa Subas vaz Paa kazdrlan lamlar atee vererek kuatmay krmt. Tek padiah olarak saltanat 1413'ten sonra tek padiah olarak hkm srd. Sultan Mehmed elebi, Fetret Devrini bitiren & Osmanl devletini tekrar eski gcne kavuturan sultan olduundan Osmanl Devleti'nin 2.kurucusu diye de anlmaktadr.

277

Tek padiah olarak Sultan Mehmed elebi nce, Musa elebi tarafndan etrafna byk duvarlar ina ettirilmi olan, Edirne Saray'nda kald. Burada kendini kutlamaya gelen yabanc elileri kabul etti & devletin st kademelerine kendi grne uygun atamalarda bulundu. eyh Bedrettin eyhlislamlktan atlp ailesiyle znik'e srld & yerine Sunni ulemann setigi 1 kii getirildi. Mihalolu Mehmed Bey de Anadolu'ya srgne gnderildi. Musa elebi tarafndan Bizans'dan alnan Selanik & Konstantinopolis yaknlarndaki blgeler tekrar Bizans'a geri verildi. Sonra Anadolu seferine kt. nce yangn & kuatmadan kurtulmu olan devletin 1. bakenti Bursa'ya urad. Sonra Ege sahillerine yrd. Ayaklanan zmirolu Cneyd Bey'i sindirerek Ayasoluk (imdi Seluk) kalesini ald. zmir kalesini orada bulunan Senjan valyeleriyle yapt grmeler sonunda Osmanl devletine katt. Senjan valyelerine Bodrum'da yeni bir kale yapmak iin izin verdi. Mentee Beylii arazilerinin ounu tekrar Osmanl devletine katt. 1414 & 1415'te Gller Blgesi'ne yneldi. Karamanoular eline gemi olan eski Hamitoullar beylii ehirlerini (Eirdir, Akehir, Beyehir) & arazilerini Osmanl devletine katt. Sonra 1413'te 2 yl nce Bursa'ya yrm olan kendi kuzeni olan Karamanolu Mehmet Bey zerine giderek Karamanoullar ordusuyla Konya Ovas'nda savat, onu yendi; Konya'y kuatt. Olu Mustafa elebi ile beraber esir ald. Yine de onlarn canlarn balad. Kuzeni olan Karamanolu Mehmed Bey'le bir bar imzalad. Sonradan Karamanolu kurnazln gstermek iin yaplan kar propagandalara gre Mehmed Bey bar yemini verirken elini elbisesi iinde saklad bir canl gvercin zerine koymu & sonradan bu kuu azat ederek yapt yemini geersiz saym olduu hikyesi tarihlere gemitir (Karamann koyunu sonradan kar oyunu deyimi buradan gemektedir). Bu barla birlikte Karamanolu'na Eskiehir, Krehir, Beyehir, Sivrihisar' & Nide'yi verip, hilat giydirip, sancak verdi.

278

I. Mehmed Karaman seferinden dnerken Sultan Mehmed elebi Ankara'da rahatszlk geirdi & Germiyanolu Yakup Bey'in hekimi Mevlana Sinan (air eyhi) tarafndan tedavi edildi & eyhi'yi dllendirdi. eyhi bu tedavinin & dllendirmenin sonular olarak bandan geenleri Harname adndaki nl mesnevisinde deitirerek hikye ettii bilinmektedir. Sultan Mehmed elebi buradan Edirne'ye geri dnd. 1416'da Rumeli seferine kt. Arnavutluk'taki soylular Fetret dneminde orada bulunan Osmanl birliklerini blgelerinden kartmlard. Mehmed oradaki Osmanllarn durumunu sahilde Avlonya (imdi Vlor) & denizden ierilerde Akahisar (imdi Kruj) kalelerini eline geirerek glendirdi. Mora'ya aknclar gnderdi. Musa elebi'ye destek salam olan Eflak Prensi Mircea (1386-1418) zerine gitti. Tuna nehrini aarak Orta Macaristan yollarn kontrol eden & Osmanllar tarafndan Yerg adyla anlan Eflak ehrinde (imdiki adi Giurgiu) ok korunakl bir hisar yaptrd.Bu sefer sonunda Eflak Prensi Mirce, yine Yldrm Bayezid zamannda olduu gibi, Eflak'n Osmanllarn baml bir devleti olmay kabul etti. Dobruca'nn tamamen Osmanl eline gemesini salad. Buralara gzn dikmi olan Macar Kralna gzda vermek iin Erdel (Transilvanya) & Macaristan'a aknclar gnderdi. Bosna'ya her yl aknclara gnderdi & bylece oradaki toprak sahipleri soylular Osmanl etkisine girdi & sonunda Bosna kral II. Tvrtko Osmanllara baml devlet olmay resmen kabul etti. Buradan tekrar Anadolu'ya geip Candar Samsun zerine yrd. sfendiyaroullar Timur'dan Kastamonu , Safranbolu & etrafndaki blgeleri almlar & Karamanoullar ile Osmanllar aleyhine mttefiklik kurmulard. Mehmed bu blgeleri & Samsun'u tekrar Osmanl ynetimi altna ald. Bu havalide oturan, Timur'dan kalan 279

Tatarlar' & Trkmenleri Rumeli'de Filibe civarna Tatar Pazar merkezli bir blgeye srd. Sultan Mehmed elebi'nin padiahlk dneminde Kallipoli / Gelibolu'da birinci defa olarak Osmanl donanmas kuruldu. Bu ufak donama al Bey komutasnda 1416'da ilkbaharnda Ege Denizi'nde Osmanl ticaret gemilerine devaml hcum eden Hristiyan Naksos Dk'ne kar gnderildi. Fakat filo birden rota deitirip Trabzon'dan emtia ile geri dnmekte olan Venedik ticaret gemilerini takibe giriti. Ticaret gemileri Venedik'in Ege'de ss olan Negroponte (Eriboz)'a kamay baardlar. Osmanl donanmas bu limana hcum ettiyse de sonu alamad. Bu srada Petro Loredan komutasndaki Venedik donanmas yaknlarda bulunmaktayd & bu filo al Bey'in filosunu Gelibolu'ya kadar takibe geti. 29 Mayis sabah Osmanl donanmas ile Venedik donanmas anakkale nnde 2 devlet arasndaki ilk deniz savan balattlar. Bu sava leden sonra 2'ye kadar srd & Venediklilerin galibiyeti ile sona erdi. Venedik donanmas yeni Osmanli donanmasnn btn gemilerini tahrip etti; yalnz 6 kadrga & 9 kalyota Venediklilere teslim olmutu. Venedikliler al Bey & tm gemi reisleri dahil Osmanl denizcilerinin tmn (Mslman Hristiyan ayrm yapmadan, esirler dahil) ldrmlerdir. Venediklilerin bu hi kymsz, hunhar tutumlarna neden Osmanl devletinin Ege Denizi zerinde Venedik tekelini ortadan kaldrmas korkular & bunu nleme abalar olmutur. Bunun sonucunda Osmanl & Venedik devleti arasnda ilk bar antlamas yaplmtr. 1417'de Sultan Mehmed elebi'nin bu anlamay resmen imzalamak iin Venedik'e gnderdii elisi & maiyetinin Venedik'te masrafn devletin ektii ok aaal & byk bir trenle karlanp arlandklar Venedik tarihlerine gemitir. 1418-1419'da Sultan Mehmed elebi'yi uratran sorun eski Simavna kads & Musa elebi'nin Edirne'de hkmdarl srasnda eyhlislamlk yapm olan eyh Bedrettin'in & yardmclarnn isyan olmutur. eyh Bedrettin ailesiyle znik'e srlmt. 1418'de buradan kap nce Candar'a gitti; ama burada fikirleri tutunmamt. Sinop-Krm-Eflak zerinden Dobruca'da Deliorman'a gitti. Eflak Prensi Mircea'nin yerine geen olu Mihail'in para & asker desteini salad. Burada yerletirilmi olan ou Alev olan & kendi radikal doktrinlerine fikirleri uyan Yrklerden bir ordu toplamaya balad & isyan bayran at.

280

Bu srada eyh Bedrettin'in Anadolu'da halife olarak geride brakt Brklce Mustafa zmir yaknlarnda Karaburun Yarmadas'nda, Torlak Kemal ise Manisa'da asker toplayp isyana balamlard. Vezirazam Amasyal Bayezid Paa & Manisa'da Sancak Bey olan ehzade Murat bunlar zerine gnderildi. Amasyal Bayezid Paa Karaburun'da gayet gl direni gsteren Brklce'yi malup etti & ehzade Murat ise Torlak Kemal'in hakkndan geldi. Bu 2 isyanc da aslarak idam edildiler. Fakat bu yrelerde eyh Bedrettin'in fikir & nerilerine devaml inanan bulunmaya devam etti. Oradan Rumeli'ye geen veziriazam Amasyal Bayezid Paa eyh Bedrettin zerine gitti & isyanclar ok direni gsteremeden eyh Bedrettin'i ele geirdi. Serez'de yaplan bir yarglama sonucunda eyh Bedrettin orada idam edildi. Sultan Mehmed Anadolu'ya yine dikkatini ekti. Saruhan (1415) & Mentee (1416) beylikleri daha nceden ortadan kaldrlmt. Sra gneyde Antalya yrelerine Tekeoullarna gelmiti & buradaki beylii de ortadan kaldrd. Bat Anadolu'da sadece Osmanllara her zaman yardm etmi Germiyanoullar beylik olarak kald ama bu beylie ait Afyonkarahisar & Ktahya ehirleri Osmanl idaresine verildi. Sultan Mehmed 1. elebi'yi son ilgilendiren sorun ise Ankara Sava sonunda kaybolmu olan kardei Mustafa elebi olduunu iddia eden bir kiinin bu savatan 18 yl sonra ortaya kmasyd. Birok tarihinin gerek Mustafa elebi olduunu kabul ettii, ama sonradan Osmanl propagandas ile Dzmece Mustafa ad verilen bu kii Venedikliler yardm Teselya ile Selanik'te kendini 1418'de Osmanl sultan olarak ilan etti. Sultan Mehmet elebi Anadolu'da bulunduu iin & Sadrazam ise eyh Bedrettin ile uramakta iken Edirne'ye doru yrme imkn buldu. Fakat Sultan Mehmet elebi hemen Thracia / Thrazien / Trakya'ya geip Mustafa zerine yrmeye balad & Mustafa'nn ordusu bozulup eridi. Mustafa ise Bizansllara snmak zorunda kald. Sultan Mehmed elebi ( 1413 1421 ) 26 Mays 1421'de Edirne'de bir srek av srasnda at srtnda fel oldu, dt & yaraland. lm deinde Veziriazam Amasyal Beyazd Paa & vezirleri vaz Paa & andarl brahim Paa'yi arp

281

"Tez olum Murad' getirin. Ben bu dekten kalkamam. Murad gelmeden lrsem fitne kar. Tedarik grn, lmm gizleyin." vasiyetinde bulundu. En ok Selanik'te bulunan Dzmece Mustafa'dan ekinilerek, Amasya'da vali olan Murat'in Bursa'ya ulamasna kadar 42 gn lm haberi gizlendi. Osmanl Padiahlar arasnda lm gizlenen 1. padiah o oldu. Durumundan kukuya den & ayaklanmalar glkle nlenen askerleri yattrmak iin askere geit yaptrlp, bu srada mumyalanm cesedine kaftan giydirilip, bana sark konulup pencere nne oturtulduu kollarnn oynatld rivayet edilir. II. Murad Bursa'ya gelip tahta kmasndan sonra cenazesi Edirne'den Bursa'ya gtrlerek Yeil Trbe'ye defnedildi. Karakteri Orta boylu, yuvarlak yzl, beyaz tenli, ak alnl, krmz yanakl, kara gzl, atk kal, sk sakall, geni omuzlu olarak betimlenmitir. Kuvvetli bir vcuda sahipti. Gayet hareketli & cesurdu. Gre yapar & ok kuvvetli yay kirilerini bile ekebilirdi. Yumuakl, tatl dili, sabr & iyilikseverlii anlatlmaktadr. Banda kullanm olduu sark, altn ilemeli kavuu ile gayet gzel grnrd. i krkl & yakas dik olan bir kaftan & kzl atlas zerine altn bezekli diba giyinirdi. Osmanl padisahlk saraynn bnyesi & idare ekilleri onun uygulamalarna dayanmaktadr. Sarayn haremine odalklar, cariyeler alnmas; ak & kara hadmlara saray idaresinin verilmesi; kilerci, odaba, haznedar & kap aas grevlerinin ilk uygulamas & i olanlarna serasker takke & elbise giydirilmesi 5. SULT./ Mehmed elebi ( 1413 1421 )dneminde balatlmtr. Padiahl sresince bizzat 24 savaa katlan 1. Mehmed elebi, bu savalarda 42ye yakn kl, ok, & mzrak yaras ald. Sultan 1. Mehmed elebi Mslmanlara kar gstermi olduu adaleti, ayn zamanda Hristiyan topluluklara kar da gsterirdi. yi bir idareci & politikacyd. Bizans & Bizans mparatoru II. Manuel ile yakndan ilikiler kurmutu.

282

Fetret Devri'nden sonra Anadolu'daki beylikleri tekrar bir araya toplamay baaran Sultan Mehmed elebi'ye Osmanl mparatorluu'nun 2. kurucusu gzyle de baklr. Eserleri Amasya'da len olu Kasm elebi iin ehzade Trbesi'ni yaptrd. Bursa'da Yeil Camii, Yeil Trbe & Sultaniye Medresesi'nden oluan klliyesi mimar Hac vaz tarafndan yapld. lk Osmanl ulucamii olan & kardelerinden Emir Sleyman'n temelini att Eski Camii de tamamlatmtr. Ailesi Eleri 1. ehzade Kumru Hatun: Amasyal bir Paann torunu. 2. Emine Hatun: Dulkadirolu Mehmed Suli Bey'in kz. II.Murad'n annesi. Erkek ocuklar Erkek ocuklarnn saysnn 18 kadar olduu bildirilmektedir. Adlar bilinenler unlardr: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Mehmed elebi Ahmed elebi II. Murad Kasm elebi Kk Mustafa elebi Mahmud elebi Yusuf elebi Orhan elebi

Kz ocuklar Dokuz kzndan adlar bilinenleri unlardr: 1. Seluk Sultan (1407-1485): andaroullar'ndan sfendiyar Bey'in olu brahim Bey'le evli. Einin lmnden sonra Bursa'da yaamtr.

283

2. Sultan Hanm (. 1444):Kasm Bey'le evli. 3. Hafsa Hatun (. 1443):andarl brahim Paa'nn olu Mahmud elebi'le evli. Mekke'de hacc srasnda lmtr. 4. Aie Hatun:Karamanoullar'ndan brahim Bey'le evli 5. Hadice 6. ncu

BURSA YEL CAM ( 1419 1424 )

1413 ylnda elebi Mehmed 1. ( 1413 1421 ) dneminde balanan cami, 1424 ylnda Sultan II. Murad ( 1421 1451 ) zamannda tamamlanan cami, ilk dnem Osmanl mimarisinin nemli eserleri arasnda yer alr. Plan ters T eklinde olup, i ksm 8 blme ayrlmtr. Mihrabn bulunduu kubbeli kble eyvanyla yan eyvanlar, ortadaki zeri kubbeli esas mekana alr. Kble ayvan orta mekanda 4, yan eyvanlarda bir basamak ykseltilmitir. Esas mekann ortasnda bir adrvan yer alr; bunun zerinde kubbede aydnlk feneri / laterne / colonial lamba bulunmaktadr. st katta ortada hnkar mahfili, bunun iki tarafnda saray daireleri, alt katta erkan- osmaniyeye ait mahfiller vardr. Camii'nin asl n ini kaplamalarndan gelmektedir. 5.SULT. / 1. MEHMED ELEB ( 1413 1421 )

284

Allah-u Teala Osmanllara 2. silkini & dirini tekrar nasib etti. 7 SENE, 11 AY, 12 GN PADAHLIK YAPTI.EDRNEDE SREK AVI / SAFARDE ATTAN DEREK 38 YAINDA LD.

YEL TRBE ( 1419 1424 ) 5. SULT. / 1. MEHMED ELEB ( 1413 1421 ) Mimar : HACI VAZ PAA

YENDEN DRLN TARH BAKENT BURSA / PRUSA : TE BU MUHTEEM LAHDN / SANDUKA / SARPAGANUSUN ALTINDA 2.TRK CHAN OSMANLI MPARATORLUUNUN TEMELLERN ATAN BYK ADAM / EVLYAULLAH YATMAKTADIR.LK 6. OSMANLI PADAHININ / EVLYAULLAHIN BU EHRDE GML OLMASI, BU BAKIMDAN BURSAYA STESNA BR EHEMNYET VERMTR.11 YILLIK FETRET / KAOS DEVRNDEN SONRA ALLAH-U TEALA BZLERE BURSADAN YENDEN SLKN & DRL NASB ETMTR.KRLER OLSUN. DNYANIN H BR ABDESNDE LMN BU KADAR MESAFZLETRD, SANDUKALARIN ALTINDA BEK TONOZLU MEZAR ODASINA GZL BR GR KAPISI VARDIR. GZELLETRLD GRLEMEZ, BU TRBE TAM BR N CENNETDR.MEZAR ODASINA GZL BR GR KAPISI VARDIR, BU KAPI YAKIN ZAMANDA BULUNMUTUR.

285

Yldrm Bayezid 1.in ( 1389 1402 ) olu 5. Sult. / 1. Mehmed elebi ( 1413 1421 ) tarafndan 1421 ylnda yaptrlmtr. Mimar Hac vaz Paadr. Bursa'nn sembol haline gelen yap ehrin her yerinden grlebilecek bir konuma sahiptir. I. Mehmet elebi salnda trbeyi yaptrm, 40 gn sonra da vefat etmitir. Trbede elebi Sultan Mehmet ile oullar ehzade Mustafa, Mahmut & Yusuf ile kizlari Seluk Hatun, Sitti Hatun, Aye Hatun & dads Daya Hatuna ait olmak zere toplam 8 sanduka bulunmaktadr. Dardan bakldnda tek katl grnen trbe, sandukalarn bulunduu salon & bunun altnda yer alan beik tonozlu mezar odasyla beraber iki katldr. D duvarlar turkuaz inilerle kapldr. Trbenin ii, sandukalar, mihrab / mukarnas, duvarlar, cmle kapisi ile cephe kaplamalar da iniden yaplmtr. Kbleye bakan mihrab bir sanat eseridir. Buradaki iniler znik iniciliinin aheser rnekleridir. Evliya elebinin gezi yazlarnda da trbe ile ilgili bilgi yer almaktadr. Ancak trbeyle ilgili bahis; iinde medfun bulunan elebi Sultan Mehmet Hann yaam zerinden ele alnmakta, mimari hakknda olarak zel bir bilgi verilmemektedir. Bununla birlikte metinden yapnn o dnemde yeil imaret ad ile anlmakta olduu renilmektedir. 5. SULT./ elebi Mehmed 1. (1413 1421) 1421 senesinde vefat etti. 7 sene, 11 ay, 12 gn padiahlk yapt. Vefat ettiinde 38 yanda idi. Kabri, Yeil maret adyla bilinen klliye iindeki nurlu camiinin kble tarafnda bulunan nakl kubbe altndadr.

EVLYA ELEB ( 1611 1682 )

286

Evliya elebi (Osmanl Trkesi: ( ) d. 25 Mart 1611, stanbul - . 1682, Msr), 17. yzyln nde gelen gezginlerindendir. 40 yl akn sreyle Osmanl topraklarn gezmi & grdklerini Seyahatnme adl eserinde toplamtr. 25 Mart 1611'de stanbul'un Unkapan semtinde dodu. Babas Dervi Mehmed Zilli, I. Sleymandan I. Ahmede kadarki padiahlarn kuyumcubalnda bulunmu & seferlere katlmtr. elebi ailesi aslen Ktahyal olup, fetihten sonra stanbul'a yerlemitir. Evliya elebi, ok iyi bir renim grd. nce mahalle mektebine gitti. Daha sonra eyhlislam Hamit Efendi Medresesi'ne girdi. Burada yedi yl okuduktan sonra saraya zg bir okul olan Enderun'a devam etti. Okul reniminin dnda zel hocalardan Kur'an, Arapa, gzel yaz, musiki, beden eitimi & yabanc dil dersleri ald. Kur'an' ezberleyerek hafz oldu. Evliya elebi, renimini bitirdikten sonra sarayda grev ald. Yapt ilerle padiah & devlet ileri gelenlerinin beenisini kazand. Bu yzden ok yksek grevlere getirilmesi dnlyordu. Evliya elebi'nin dnceleri ise ok farklyd. Daha kk yalarndan itibaren iinde mthi gezi arzusu vard. Yeni yerler grmek, yeni insanlar tanmak istiyordu. Bu yzden sarayda fazla kalamad. Kendisinin anlattna gre bir rya zerine mehur gezilerine balad. Grd rya yledir. Ryasnda stanbul'da Yemi skelesi civarnda Ahi elebi Camii'ndedir. Orada muazzam bir cemaat vardr. Dikkat eder, Hz.Muhammed(sav)'i ba tarafta grr. Drt sadk halifesi & dier ashab da hep oradadr. Hz.Muhammed (sav)'in yanna gidip ondan efaat dilemek arzusundadr. Ama bir trl cesaret edip de gidemez. En sonunda bir cesaretle gidip "efaat ya Resulallah" diyeceine, "Seyahat ya Resulallah" der. Bylece, 70 yana kadar srecek & eitli tehlike, sknt & hadiseler geirmesine ramen vazgemeyecei seyahati balar. lk gezisini, stanbul & evresine yapt. Daha sonra stanbul dna kt. Artk, gezileri birbirini izliyordu. Tam elli yl boyunca durmadan

287

gezdi. Gezdii yerler arasnda o zamanki Osmanl mparatorluu snrlar ierisinde yer alan hemen hemen btn yerler vard. Evliya elebi, bu gezileri srasnda ok ilgin yerler grd. Yeni insanlarla tant. Birok olayla karlat. Karlat ilgin olaylar okuyucuya anlatarak kitabna renk katt. Gezileri srasnda birok kez lmle burun buruna geldi. Savalara katlarak hem savalar hemde o yerleri anlatt. Gezmek iin gittii son yer Msr oldu. 1682 ylndan sonra vefat etti. Evliya elebi'nin bugn bile nemini tayan Seyahatnamesi ite bu gezilerin rndr. Evliya elebi Seyahatnamesi Seyahatname ( ,) Evliya elebi tarafndan 17. yzylda yazlm olan ok nl bir gezi kitabdr. 10 ciltten oluur. Gereki bir gzle izlenen olaylar, yaln & duru, zaman zaman da fantastik bir anlatm iinde, halkn anlayaca ekilde yazlm, yine halkn anlayaca deyimler oka kullanlmtr. Evliya elebi, Seyahatnme'sinde gezip grd yerleri kendi slbu ile anlatmaktadr. Evliya elebi'nin 10 ciltlik Seyahatnmesi, btn grm & gezmi olduu memleketler hakknda olduka nemli bilgiler iermektedir. Eser bu ynden Trk Kltr tarihi & gezi edebiyat asndan nemli bir yere sahiptir. EFSANEV RYA EVLYA ELEB RYASINDA HZ. MUHAMMED GRNCE O KADAR HEYECANLANMITI K, EFAAT YA RESULALLAH DYECEK YERDE HAYATINI DETRECEK SZ SYLEMT. HAL KIYISINDA STANBUL TCARET ODASI (NVERSTES) BNASI LE ZNDANKAPI ARASINDA AH ELEB CAM VARDIR. YAKIN ZAMANA KADAR HARABE GB OLAN CAM, RESTORASYON ALIMALARINDAN SONRA BADETE AILDI.CAMY FATH DARFASININ HEKMBAISI AH ELEB YAPTIRMITIR.OK LER YAINDA HACCA GDEN AH ELEB, HCAZ DNNDE 1523TE 96 YAINDA LMTR.

288

SEYAHAT YA RESULALLAH! 19 AUSTOS 1630 TARHNDE EVLYA ELEB, EVNN BR KESNDE GNLK UYKUSUNA DALAR. UYKU LE UYANIKLIK ARASINDA KENDSN AH ELEB CAMNDE GRR.GEERSN EVLYA ELEBDEN DNLEYELM. DERHAL CAMNN KAPISI AILIP ERS SLAHLI ASKERLER & NURLU CEMAATLE DOLDU. CEMAAT SABAH NAMAZININ SNNETN KILIP SALAVAT-I ERFLE MEGUL OLDULAR.BEN MNBER DBNDE OTURUP BU GZEL YZL CEMAAT HAYRAN HAYRAN SEYREDYORDUM.HEMEN YANIMDA OLAN CANA BAKIP : BENM SULTANIM, MBAREK ZATINIZ KMDR? MBAREK SMNZ HSAN EDER MSNZ?, DEDM.O ZAT AERE- MBEEREDEN KEMANKELERN PR EB VAKKAS OLU SADIM DEYNCE MBAREK ELN PTM. YA SULTANIM, BU SA TARAFTA NURA GARK OLMU GZEL KALABALIK KMLERDR? DEDM. ONLARIN HEPS PEYGAMBERLERN RUHLARIDIR.GER SAFTA BTN EVLYA & ASFYA RUHLARIDIR.BUNLAR SAHABE- KRAM, MUHACRN, ENSAR, KERBELA EHTLER & SADIKLARIDIR.BU MHRABIN SAINDAK HZ. EBUBEKR & HZ. MERDR.MHRABIN SOLUNDA HZ. OSMAN & HZ. ALDR.MHRAP NNDEK KALAHLICA ZAT HZ. RSALETN DNYA & AHRET KARDE HZ. VEYSEL KARANDR.CAMNN SOLUNDA DUVAR DBNDE MEZZN BLAL- HABEDR. YA SULTANIM BU CEMAATN BU CAMDE TOPLANMALARININ ASLI NEDR? DEDM. EVLYA ELEBNN AYRINTILARIYLA ANLATTII RYA YLE BTER : HZ. MUHAMMED MHRAPTA AYAK ZERE DURURKEN HEMEN EB VAKKAS OLU SAD HZ. ELMDEN YAPIARAK HZ. MUHAMMEDN HUZURUNA GTRR MBAREK ELLERN P DEYNCE ALAMAKLI OLUP MBAREK ELLERNE KSTAHANE DUDAKLARIMI VURUP MEHABETNDEN EFAAT YA RESULALLAH DYECEK YERDE SEYAHAT YA RESULALLAH DEMTM.HZ. MUHAMMED HEMEN TEBESSM EDP ALLAHIM, EFAAT, SEYAHAT & ZYARET SALIK & ESENLKLE KOLAYLATIRIR DEYP FATHA DEDLER. BRNN SUUNUN BAILANMASI VEYA DLENN YERNE GETRLMES N O KMSEYLE TANRI ARASINDA PEYGAMBERN 289

YAPTII ARACILIA EFAAT DENR.EVLYA ELEB RYASINDA EFAAT STEYECEK KEN HEYECANLA SEYAHAT STEDN & BU STENN KABUL EDLMES SONUCUNDA DA BOL BOL GEZDN TATLI TATLI ANLATMAKTADIR.

6. SULT. / 2. MURAD ( 1421 1444 + 1446 1451 ) BURSADA YATAN 6 SULTANDAN SONUNCUSU (17 YAINDA TAHTA IKTI)
II. Murat (Osmanl Trkesi: Murd- sn) Koca Murad olarak da anlr; (d. 1404, Amasya . 3 ubat 1451, Edirne), 6. Osmanl padiah.

MEVLD / VESLETN NECAT YAZARI SLEYMAN ELEB ZAMANI / DNEM ( 1351 1422 ) EMR SULTAN BUHAR HZ. (1368 1430 ) ZAMANI MOLLA FENAR (1350 1431) DNEM MEZARI MURADYEDEDR.BURSADA YATAN 6. & SON PADAHTIR.MURADYE : OSMANLI SULTANLARININ & EHZADELERNN HUZUR AVLUSU.MHRAB / MUKARNAS & MMBER ROKOKO SLUBU OLUP 1790 YILINDA YAPILMITIR.22 EYLL 1446

290

TARHL VASYET NEREDE LRSE LSN BURSADA KENDSNDEN NCE LEN OLU EHZADE ALAADDN ALNN 3 M. UZAINA LAHIT NDE DEL DORUDAN GRLMESN STEMTR, ZER AIK OLUP YAMUR YAMASI N KABRNN ZERNN RTLMEMES, SONRADAN YANINA H KMSENN GMLMEMES VASYET AYNEN UYGULANMITIR.
OSMANLI SULTANLARININ & EHZADELERNN HUZUR AVLUSU MURADYE, 6.SULT./ 2. MURAD ( 1421 1451 ) 22 EYLL 1446 TARHL VASYET LE NEREDE LRSE LSN BURSADA KENDNDEN NCE LEN OLU EHZADE ALAADDN ALNN 3M UZAINA, LAHiT NE DELDE DORUDAN TOPRAA GMLMESN STEMTR, ZER AIK OLUP YAMUR YAMASI N KABRNN ZERNN RTLMEMESN & SONRADAN YANINA H KMSENN GMLMEMESN VASYET ETMTR. BU VASYET AYNEN YERNE GETRLMTR. Babas elebi 1. Mehmed, annesi Dulkadiroullar Beylii'nden Emine Hatun'dur. Fatih Sultan Mehmed'in babasdr. Amasyada doan Sultan 1. Murad; babasnn Adrianapol / Edirnede 1421 ylnda lmne kadar Amasyada Sancakbeylii yapmtr. Babasnn lm haberi zerine henz 19 yandayken tahta kmtr. Sultan 2. Murad, soyunun Kay boyuna mensubiyetini gstermek iin, sikkelerine, Kay boyuna ait 2 ok & 1 yaydan mteekkil damgay koydurmutur. Sonraki padiahlarn bastrdklar sikkelerde grlmeyen Kay damgas, Kanunye kadar eitli eya & silhlar zerine konulmasna devam edilmitir. ehzadelii II.Murad; baz kaynaklara gre 1402'de, bazlarna gre ise 1404'de Amasya'da dnyaya geldi. lk ocukluk yllar Amasya'da geti. 1410'da babasyla Bursa'ya gelerek orada saray eitimi ald. 1415'de lalas Yrg Paa ile Amasya'da Rum & Danmendiye eyaleti valisi olarak grevlendirildi & tahta kncaya kadar 6 yl bu grevi yapt. 1416da blgesi askeri banda Brklce Mustafa'nn zmir & Saruhan tarafnda kard ayaklanmalarn bastrlmasnda grev ald. 1418'de Sonraki lalas Hamza Bey ile andaroullarndan Samsun'u ald. Babas 5.SULT./ I. Mehmed elebi (1413 1421) Edirne'de 38 yanda bir srek av / safari kazas sonunda ar yaralannca lm yatanda devletin idaresinin biran evvel olu Murad'a devrini vasiyete etti & Murat Amasya'dan tahta geme treni yaplacak Bursa'ya gelinceye kadar devlet adamlar babasnn lmn sakladlar. Murad 25 Haziran 1421'de Bursa'da gelip culs & biat trenleri yaplp devletin ileri gelenleri & yenierilerin desteiyle 17 yandayken tahta kt.

291

Saltanat lk yllar ( YILDIRIM BAYEZD 1.NN OLU ELEB MEHMED 1.N KARDE ( DZMECE MUSTAFA ELEB ) Murat'n babas Mehmed'in lmn 3 yl sren bir bunalm izledi. Dou Roma mparatoru Manuel Limni'de gzaltnda tutulan Murat'n amcas Mustafa elebi'yi Gelibolu'yu Bizans'a brakmas karlnda serbest brakt; onu meru padiah kabul edip bir Bizans donanma filosu ile Limni'den Rumeli'ye gemesini salad. Mustafa elebi, zellikle zmirolu Cneyd Bey'in yardmcl ile Rumeli beylerinin de desteini ald. II. Murat'n veziriazam olan Amasyal Bayezit Paa Edirne'deki ordu ile Mustafa elebi'nin yeni topladi orduya kar gitti. Yaplan Sazldere Muharebesi sonucunda veziriazamn ordusunun byk bir ksm taraf deitirdi & II. Murad'n veziriazam teslim oldu. zmirolu Cneyd Bey'in israr zerine Beyazt Paa idam edildi. Mustafa elebi'yi (Dzmece Mustafa) 2. bakent halk tezahratla karlad. Mustafa elebi Edirne'de hkmdarln ilan edip kendi adna hutbe okutup sikke bastrd. Mustafa elebi siyasetinde baz byk hatalar yapt. Bizans'a vaad ettii Gelibolu'yu vermeyerek ilk destekcisini kaybetti. Sonra 12 bin sipahi & 5 bin yaya ordusuyla Galata Cenevizlilerin gemileri ile Gelibolu'dan Anadolu'ya geip Bursa'y kuatt. Fakat Anadolu'da savaa girimek istemeyen Rumeli asill ordunun bu sefere pek gnll olmamas & II. Murad'n Mustafa elebi'nin 4.SULT./ Yldrm Bayezid'in ( 1389 1402 ) olu olmayip Dzmece olduuna dair menfi propagandalarnn inandrc olmas Mustafa elebi'nin ordusunun dalmasna neden oldu. zellikle kendisine zmir & Aydn beylii teklif edilen zmirliolu Cneyd Bey yandalar ile Mustafa'nn ordusundan ayrld. Mustafa ordusunda kalanlarla geri ekilirken Ulubat civarnda bir kprde Hac vaz Paa'nn birlii ile tututuu arpmada byk zararlar verdi. Mustafa Gelibolu'ya kamay baard & oradan Boaz trafiini durdurmaya alt. Fakat II. Murad Cenevizli Foca Podestas Adorno'dan kiralad gemi & askerlerle birlikte Rumeli'ye gemeyi baarp Mustafa'y Gelibolu'dan kartt. II. Murat 2000 zrhl Foca Podestasi askeriyle takviyeli orduyla Edirne zerine yrd. Edirne'liler onu ehir dnda karlayp ona sadk olduklarn bildirdiler. Mustafa elebi devlet hazinesinide alarak Edirne'den kati. Fakat Tunca Vadisindeki Kzlaa Yenicesi'inde yakalanp Edirne'ye gnderildi. Mustafa elebi hailesi Mustafa'nn Edirne kale burcundan aslmas ile bylece 1422de son buldu. Fakat tarihciler hala Mustafa elebi'nin dzmece mi yoksa gerekten padiah olu olup olmad sorusunu tartmaktadrlar.(Yldrm Bayezidin olu Mehmet elebinin kardei ) Bu olayn ardndan Mustafa elebi'yi (Dzmece Mustafa) destekleyen Bizansllar yeni bir oyun sergileyerek bu destein o zaman g kazanan bir

292

saray tarafndan uygulandn & gerekten imparator II. Manuel'in II. Murad'a kar dost olduunu beyan ettiler. Fakat yeni veziri azam andarl brahim Paa, vezir Hac vaz Paa & Lal Yrg Paa'nn grlerini alan Murat Bizans'a sert tepki gsterdi & 2 Haziran 1422'dan Eyll bana kadar Konstantinopolis'i karadan kuatmaya ald. Bu kuatma Bizans iin byk asker & bina hasarna yol at. Bu kuatmadan kurtulmak iin Bizans'llara bu sefer kuatma srerken Austos aynda II. Murad'n kardei Kk Mustafa'y ayaklandrmaya baardlar. Karaman & Germiyan beyleri ile birlikte Hamid-li'nden hareket eden Kk Mustafa Bursa'ya gelip bu ehri kuatt. Bursa Ahileri Kk Mustafa'nn lalas olan arapdar lyas'a heyet gndererek ehrin kendini savunacak personel & ikmal maddesi olduunu & Ahilerin bu savunmay destekleyeceini bildirdiler. Bunun zerine ehzade Mustafa znik zerine ynelip 40 gnlk kuatmadan sonra bu ehri eline geirdi. ehzade Kk Mustafa burada brahim Paa sarayna yerleip padiahln ilan ettirdi. Bunun zerine 2. Murad 6 Eyll'de Konstantinopolis kuatmasn kaldrp Anadolu yakasna geti. Mihalolu Mehmed Bey'i sipahilerle znik zerine gnderdi. ehzadenin lalas arapdar lyas ise beylerbeylik verme vaadleri ile elde edildi. ubat 1423de Mihalolu znik'i bast zaman ehzade Mustafa hamamda idi; yandalar onu savunup karmaya alrken Mihalolu yaraland. Fakat lala arapdar lyas ehzadeyi atna kendi bindirip gtrp II. Murad'a teslim etti. ehzade Mustafa boulup idam edildi; ceseti znik dnda bir incir aacna asld & sonra Bursa'ya gtrlp Yeil Trbe'ye gmld. 1423de II. Murad ehzade Mustafa olayn gizliden destekleyen Candaroullar beyi sfendiyar Bey zerine yryerek topraklarnn byk blmn & zellikle Taraklboru (Safranbolu) ehrini Osmanl lkesine katt. Karamanolu Mehmed Bey Antakya'yi kuatmas srasnda lmesi yerine geebilecekler arasnda bir atmaya neden oldu. II. Murad II. Mehmed Bey'in (1423-1426) hkmdar olmasna yardmc oldu & bunun sonucu bir anlama ile Karamanllarn ellerine geirmi olduklar Gller Blgesi Osmanllar tarafndan geri alnd. Eflak voyvodasnn Osmanl topraklarna yapt saldrlar pskrtld & aknclarn yldrc hcmlarn durdurmak iin Eflak Voyvodas yine bamll kabul etti. & Fatih Sultan Mehmed Dracula hikayesine

sebeb-i esin oldu.Bugnk Romanyada olan Kazkl Voyvada Kont Vilad Dracul 1i Fatih Sultan Mehmed 2. ldrtyor, ba rmesin diye bir uval ierisinde getirtilip stanbulda bankalar caddesinde bir yerlere gmlyor, batllarda dracula efsanesini tarih ile birletirip balatyor yani draculay Fatih Sultan Mehmed 2. bulmutur / Yenierilerin adetlerinden biride mezarlklarda hurafe

293

olaylarndan tamamen lsn diye kalbe kazk akarlar, batllarda stanbuldan bu hikayeyi alp dracula ile birletiriyorlar.
Venedik'le sava & Selanik'in fethi Konstantinopolis kuatmas srasnda Venedikliler Selanik & Mora'y kendi denetimleri altna almak iin Bizans ile grmeler balatmlar & 1423'te o srada Osmanl ablukas altnda olan Selanik'e sahip olmulard. Bunun zerine Konstantinopolis'in de &nediklilere braklabilecei endiesiyle 2. Murad 1424 ylnda Cenevizliler araclyla Bizans ile bir antlama yapt. Bu antlamaya gre imparator her yl &rgi olarak 30.000 duka altn vermeyi & Ankara Sava'nn ardndan Bizans'n eline gemi olan Ege & Karadeniz kylarndaki topraklar Osmanllar'a iade etmeyi kabul etti. Anadolu'da tekrar sava 1425 Anadolu'da birlik salama almalarna giriti. nce Dzmece Mustafa vakasnda Aydnolu Beylii verilen zmirolu Cneyd Bey ile urald. Cneyd Bey ard ardna gercek & sahte sehzade ayaklanmalarna destek vermisti. nce ehzade smail'e isyaninda yardm etmis & 1425de ise Selanik'te Venedik destei ile isyan karan kimligi bilinmeyen yeni bir Duzmece Mustafa'ya destek &rmisti. II. Murat Cenevizlilere tekrar Karadeniz'de bulunan liman kolonilerini geri &rip onlarla anlasarak Midilli & Sakiz'dan getirilen Ceneviz filolari kullanarak Cneyt Bey'in denizden destek salamasina engel oldu. Sonra bir kara ordusuyla uzun suren bir ugrastan sonra 1426da Cneyd Bey, ailesi & hanedaninin diger mensuplari yakalanarak hepsi idam edildi. Sonra Mentee & Teke beylikleri Osmanli topraklarna katldi. Fakat daha douda bulunan Karaman & Candarli beyliklerin egemenliklerine son verilmedi. Buna bir neden bu siyasetin Timur Han'n yerine geen olu aruh Bahadr Han'n bir zamanlar Selcuklular & Ilhanlilar'in hukumdarligi altinda bulunan butun arazilerini stnde hak etmesi & bir istila hareketine girismesi tehdidi idi. 1429'da erkek ocuu olmayan Germiyanolu II.Yakup Bey'in lmnn ardndan vasiyeti zerine Germiyanoullar Beylii Osmanl topraklarna katld. Murad Anadolu'da bar saladktan sonra tm gcn &nediklilere yneltti & 1430'da Selanik'i, ardndan da Yanya'y ele geirdi. Srbistan'n ilhak Osmanl i sava srasnda Balkanlarda Macar etkisi artm & 1427 ylnda Srp Despotu Stefan Lazarevi'in lm zerine Macaristan ile Osmanllar arasnda Srbistan taht zerinde ekime kmt. 1428'de Macarlarla

294

Osmanllar arasnda yaplan anlama sonucunda Yorgo Brankovi Srp Despotu olarak tannmt. 1431'de antlamann sresi dolunca Macar Kral Sigismund 6.SULT./ II. Murad'a ( 1421 1444 + 1451 1481 ) bir eli gndererek Bosna, Srbistan & Bulgaristan zerindeki Macarisatn yksek egemenliini tannmasn resmen istedi. Bu hareketle Macaristan sava ilan etmi oluyordu. Osmanli devleti aleyhinde olanlar Macaristan Kral evresinde toplanmaya baladlar. Bunlar arasnda Bosna Kral II. Tvrtko, Srp Despotu Yorgo Brankovi, Eflak prensliini Sigismund destei ile eline geiren Vlad Drakul I, Savc Bey'in olu ehzade Davut, taht hakk arayan birok Balkan soylusu & pek ok senyr bulunmaktayd. Macarlarn artan etkisi karsnda Murad 1434'ten itibaren Balkanlar'da daha saldrgan bir tutum izlemeye balad ama Anadolu'da & Asya'da nemli gelimeler (rnein Timur Hann olu aruh Bahadr Han'n Anadolu'ya ynelmesi olasl, Karamanoullar'nn mtecaviz bir atakla eski arazilerini geri almalar) II. Murat'n Balkan sorunlarna dikkatini ekmesini nledi. Dier taraftan Macarlar etrafnda ki kalabalk cephe de atak harekete gemedi. & Fatih

Sultan Mehmed Dracula hikayesine sebeb-i esin oldu.Bugnk Romanyada olan Kazkl Voyvada Kont Vilad Dracul 1i Fatih Sultan Mehmed 2. ldrtyor, ba rmesin diye bir uval ierisinde getirtilip stanbulda bankalar caddesinde bir yerlere gmlyor, batllarda dracula efsanesini tarih ile birletirip balatyor yani draculay Fatih Sultan Mehmed 2. bulmutur / Yenierilerin adetlerinden biride mezarlklarda hurafe olaylarndan tamamen lsn diye kalbe kazk akarlar, batllarda stanbuldan bu hikayeyi alp dracula ile birletiriyorlar.
9 Aralk 1437'de Sigismund'un bir erkek ocuk varis brakmadan lmesi zerine Macaristan'da ibana gelecek hanedan sorunlar Macaristan'da epey kargaalk yaratt. Sigismund'un kurmaya alt cephe de dald. II. Murad bu frsat iyi deerlendirerek 3 yl Rumeli'de kalarak, zellikle Srbistan & Eflak sorunlar zerine eildi. Srbistan & Eflak prensliklerinin koulsuz olarak kendisine balanmalarini saladktan sonra 1438'de II. Murat ilk Macaristan Seferi'ne kt. Tuna'y geerek Severin, Demirkap, Orsova & ebe kalelerini topa tutup ykarak Erdel'in merkezi Zeybin (sonradan Hermannstadt & imdi Sibiu) kalesini kuatt. Bu kaleyi eline geirip Karpat Dalar geitlerini ap Eflak topraklarna girdikten sonra Yerg zerinden Edirne'ye geri dnd. 1438de ise II. Murad Srbistan zerine yneldi. Brankovi tarafndan yaptrmasna izin verilen yeni nemli savunma kalesi Semendire'yi fethederek Srp Despotluu'nu igal etti & burasn Osmanl eyaleti ilan etti. O srada Bosna Kral II. Tvrtko'nun lmesi Bosna Kralli'nn 2 varis arasnda paylalmas & gneyde bulunan

295

Hersek'in de ayr bamsz bir idare kazanmas sonucunu dourdu. II. Murat bundan istifade edip her 3 idareyi de haraca balad. Macarlar yeni Macaristan Kral olarak o zaman Polonya Kral olan III. Ladislas'i setiler & Polonya & Macaristan kralllar ayn kiinin idaresi altna geti. Ladislas Transilvanya voyvodalna Hunyadi Corvinus Yanos adl, ailesi pek gizemli olan fakat Eflak soylusu olduunu iddia eden, bir kiiyi atad. Bylelikle 20 yl Osmanllarla devaml olarak bir Hal ruhu ile mcadele eden, Macarlar tarafndan 1 milli kahraman saylan & sonunda Macaristan Krallna gelen 1 kii Balkanlar siyaset sahnesine girmi oldu. 1441de Hunyadi Yanos Semendire'yi Osmanlilar elinden geri ald & Transilvanya'ya gnderilen Osmanli birliklerine kar birka galibiyet kazand. Hunyadi Yano'un Balkanlar' istilas Murad 1440'ta Stefan Lazarovi'in lmnden beri Macar igali altnda olan Belgrad' 6 ay sreyle kuatt ancak baarsz oldu. Bu dnemde yeni Macar Kral Ladislas 2 komutann, Hunyadi Yano & Nicholas Ujlaki'yi Osmanl tehdidi altndaki snrlar korumakla grevlendirdi. Bunlardan Hunyadi Yano Belgrad'daki karargahndan Osmanl topraklarna kar taaruzlar yapmaya balad. 1441'de Erdel'i igal eden & Sibiu'yu kuatan Mezid beyi ldrp ordusunu bozguna uratt. Ertesi yln Eyll aynda Mezid beyin intikamn almak isteyen ahabeddin Paa da ayn akbete urad. 1443'n sonbaharnda Hunyadi Yano Macar Kral Ladislas & Srp Despotu Yorgo Brankovi ile birlikte kar taaruza geti. Tuna'y geerek Ni & Sofya'y ele geirerek Balkan geitlerine dayand. Ayn dnemde Macarlarla anlaan Karamanolu brahim Bey de 1443 ilkbaharnda Anadolu'da Akehir & Beyehir zerine saldrya geti ancak Murad, olu Ali elebi ile birlikte brahim beyi durdurdu. Hunyadi Yano nderliindeki ordunun Osmanl topraklarn istila etmekte olduunu Karaman seferi dnnde renen Sultan Murad 2. hal ordusunu 25 Aralk 1443'te zladi'de glkle durdurabildi. 1444 buhran, tahttan ekilmesi & Varna Muharebesi Hunyadi Yano nderliindeki ordunun zladi'de durdurulmasnn ardndan Murad Macarlar ile bar grmeleri iin giriimlerde bulundu. 1444'n Haziran aynda taraflar arasnda tarihte Edirne-Segedin olarak bilinen bir anlamaya varld. Anlamaya gre Srp Despotluu 1427'deki snrlaryla Brankovi'e iade edilecek, Macarlar Bulgaristan zerindeki iddialarndan vazgeecekler, Osmanllar & Macarlar Tuna'y gememeyi taaht edecekti.

296

Bu antlamann ardndan 2. Murad, olu 2. Mehmed'i Edirne'ye getirtti & onu bakentte "kaymakam" olarak braktktan sonra Karamanllar ile ilgilenmek zere Anadolu'ya geti. Austos aynda Yeniehir antlamas ile Akehir & Beyehir'i Karamanllara brakt. Bu ekilde hem batda hem douda bar saladn dnyordu. Murad bu antlamann ardndan olundan yana tahttan ekildi. Bu hareketinin arkasndaki balca sebep Konstantinopolis'te Dou Roma ( Bizans )'nn himayesinde olan & Osmanl tahtnda hak iddia eden kardei Orhan elebi'ye kar olunun tahta yerlemesini salamakt. Austos aynda Macar Kral Ladislas Osmanllar'la yapt antlamay geersiz sayarak yeni bir hal seferine kacan duyurdu. Aralarnda Arnavutluk'ta babasnn mirasnda hak iddia eden skender Bey'in de bulunduu Rumeli'deki eski yerel hanedanlar Osmanllar'a kar silahland. Bu haber Edirne'deki halkn bir blmnn Anadolu'ya kamasna neden oldu. Ayn dnemde Orhan elebi de Dobruca'ya giderek bir isyan giriiminde bulundu ancak bu giriim ahabeddin Paa tarafndan nlendi. Macar ordusunun Tuna'y at haberi zerine 2. Murad Edirne'ye geri arld. Murad 10 Kasm 1444'te Varna Muharebesinde Macar ordusunu yenilgiye uratt. Kral Ladislas sava meydannda ld. Savan ardndan Murad Edirne'de bir sre kaldktan sonra olunun konumunu Konstantinopolis'teki mddeiye kar korumak iin Manisa'ya ekildi. Tahta dn, 2. Kosova Sava & lm Murad'n Manisa'ya ekildii dnemde bakent Edirne'de bar yanls Sadrazam andarl Halil Paa ile d siyasette saha saldrgan tutum iinde olan ahabeddin & Zaanos paalar arasnda ekime srmekteydi. Sadrazam Halil Paa bu dnemde 2. Murad'a hlen gerek padiah muamelesi yapyordu. te yandan ahabeddin & Zaanos paalar ise gen padiah 2. Mehmed'i Dou Roma'ya kar saldrmaya tevik ediyorlard. 1446 ylnda muhtemelen andarl Halil Paa'nn dzenledii bir yenieri isyan durumu iyice zora soktu. Ayaklanan yenieriler Konstantinopolis'teki mddei Orhan elebi'nin yanna gitme tehdidinde bulununca Sadrazam Halil Paa Murad' Edirne'ye geri ard & Mays aynda tahta kard. Murad 2. saltanatnda 1444 buhrannda isyan eden Balkanlar'daki yerel hanedanlar boyun edirmekle urat. Bunlarn arasnda zellikle Arnavutluk'ta skender Bey ile megul olmutur. 1446 ylnda Mora despotuna kar sefere kt. 1448'de skender Bey'e kar 1. seferini yapt. Ayn yl Ekim aynda 2. Kosova Sava'nda Hunyadi'nin ordusunu bir kere daha yenilgiye uratt. 1449'da Eflak seferini, ertesi yl da skender Bey'e kar 2. seferini dzenledi. 1451'de dinlenmek zere ekildii Edirne'deki Tunca'daki bir adada iki ierken fel geirdi & 3 ubat gn ld. Bursa'da Muradiye Camii'nin haziresindeki trbesine gmld. ldnde

297

Osmanl Devleti 1402 ylnda ald darbeden tamamyla kurtulmutu.(Moollardan Timurun damad aruh Han ile ayn devirde yaadlar.) OSMANLI SULTANLARININ & EHZADELERNN HUZUR AVLUSU MURADYE, 6.SULT./ 2. MURAD ( 1421 1451 ) 22 EYLL 1446 TARHL VASYET LE NEREDE LRSE LSN BURSADA KENDNDEN NCE LEN OLU EHZADE ALAADDN ALNN 3M UZAINA, LAHiT NE DELDE DORUDAN TOPRAA GMLMESN STEMTR, ZER AIK OLUP YAMUR YAMASI N KABRNN ZERNN RTLMEMESN & SONRADAN YANINA H KMSENN GMLMEMESN VASYET ETMTR. BU VASYET AYNEN YERNE GETRLMTR. Ailesi Eleri Alime Hatun, Dulkadiroullar Beylii'nden. Yeni Hatun, Amasya'dan Mahmud Bey'in kz. Hma Hatun: Abdullah adl bir kiinin kz. Fatih Sultan Mehmed 'in annesi. (Kabri Bursa Muradiyede Muradiye Camii haziresindedir.) Tacnnisa Hatice Halime Hatun, andaroullar Beyi sfendiyar Bey'in kz. Mara Hatun (Mara Brankovi). Srbistan Despotu George Bronkoviin kz. Erkek ocuklar Alaaddin Ali Bey Byk Ahmed II. Mehmed ( Fatih ) Orhan Hasan Kk Ahmed Yusuf dil ah.

298

Kz ocuklar Hatice Hatun. Hafsa Hatun. Fatma Hatun. Erhondu Hatun. ehzde Seluk Hatun.

7.SULT./ FATH SULTAN MEHMED 2. ( 1444 1446 + 1451 1481 )

II. Mehmed veya sk kullanlan unvanyla Fatih Sultan Mehmed, (Osmanl Trkesi: Mehmed-i sn, Lakab el-Fatih () ) (d. 29 Mart 1432 . 3 Mays 1481) yedinci Osmanl padiahdr. Sultan II. Murad & Hma Hatun'un oludur. stanbul'u fethetmesinden sonra "Fatih" lakabyla anlmtr. stanbul'un fethi, Orta a'n sonu Yeni a'n balangc olmutur. Bundan dolay Fatih, "a aan hkmdar" olarak da tannr. stanbul'u fethetmesinden sonra Caesar (Sezar, Kayser) nvann da kullanmaya balamtr.stanbul'un fethiyle 1000 yllk Bizans

299

mparatorluu son bulmutur. Fatih, kard yasalarla devleti nemli lde yeniden biimlendirmitir. ehzadelii II. Mehmed 29 Mart 1432 Pazar gn afak vakti, o dnemde Osmanl Devletinin bakenti olan Edirne'de dodu. Babas II. Murad'n 3. oluydu. Annesi Hma Hatun adyla bilinir. Mehmed 2 yana kadar Edirne'de kaldktan sonra 1434'te stninesi & kk aabeyi Ali ile birlikte 14 yandaki byk aabeyi Ahmet'in Rum sancakbeyi olduu Amasya'ya gnderildi. Burada aabeyi Ahmet'in erken yata lmesi zerine Mehmed alt yanda Rum sancakbeyi oldu. Dier aabeyi Ali ise Manisa'da Saruhan sancakbeyi oldu. 2 yl sonra babalar II. Murat'n talimatyla iki karde yer deitirdiler & Mehmed Saruhan sancakbeyi oldu. Mehmed'in eitimi iin babas eitli hocalar grevlendirdi. Ancak zeki olduu kadar hrn bir ocuk olan Mehmed'in eitilmesi kolay olmad. Sonunda babas heybetli & otoriter bir alim olan Molla Grani'yi grevlendirdi. Anlatlana gre Murad, Grani'ye bir denek vermi & Mehmed itaatsizlik ederse kullanmasn sylemiti. Grani, Mehmed'e dersi dikkate almayan rencisine bir hocann dayak atmas zerine edebi bir cmleyi inceletmi, Mehmed durumun ciddiyetini anlayarak hizaya gelmitir. lk kez tahta k

Jnos Hunyadi

300

II. Murat 1443 yaznda Karaman beyi brahim'i Anadolu'da yenilgiye urattktan sonra Ekim aynda Edirne'ye dndnde Hunyadi Yano, Macar Kral Ladislas & Srp Despotu Yorgo Brankovi nderliinde bir Hristiyan ordusunun Tuna'nn gneyindeki Osmanl topraklarn istila etmeye balad haberini ald. Ayn dnemde Amasya'dan ehzade Ali'nin ld haberi geldi.Aabeyinin lmyle Mehmed tahtn yeni vrisi olmutu. Murat Hristiyan ordusunun 25 Aralk'ta zladi'de durdurulmasnn ardndan balayan mzakereler srasnda Mehmed'i Manisa'dan Edirne'ye getirtti. 12 Haziran 1444'te Edirne'de Macarlarla antlama yaptktan 1 ay sonra olu Mehmed'i Edirne'de Sadrazam andarl Halil Paa denetiminde "kaymakam" olarak brakarak Hamidili topraklarn igal eden Karamanllarn zerine yrmek zere Anadolu'ya geti & Karamanllar'la Yeniehir'de bir anlama yapt.Yeniehir'den ayrldkran sonra Austos aynda Mihali'te yenieri aas Hzr Aa & dier beylere tahttan olundan yana resmen ekildiini duyurdu & ordusu Edirne'ye dnerken kendisi Bursa'da kald.

Bir minyatrde II. Kosova Meydan Muharabesi II. Murat'n 1444 yaznda douda & batda bar saladn dnerek tahttan ekilmesi Edirne'de bir otorite boluu yaratarak devleti buhrana srkledi. D siyasette ihtiyatl davranmay tercih eden Sadrazam andarl Halil Paa ile Mehmed'in etrafnda toplanm olan ahabeddin, Zaanos, Turahan paalar arasnda rekabet ba gsterdi. Bu rekabet 1444-1453 yllar arasnda Osmanl Devleti'nde yaanan balca politik gelimelerin belirleyici etmenlerinden biri olmutur. Austos banda Kral Ladislas'n Osmanllarla yaplan bar geersiz sayarak yeni bir Hal Seferine kacan ilan etmesi bakent Edirne'de panie yol at & halk ehri terk etmeye balad. Konstantinopolis'te Rumlarn himayesinde olan & Osmanl tahtnda hak iddia eden Orhan elebi de bu dnemde atalca yakinlarinda nceiz'e & Dobruca'ya geerek bir isyan giriiminde bulundu. Bu giriim ahabeddin Paa tarafndan nlendi 301

& Orhan elebi Konstantinopolis'e kat. Ayn dnemde bakentte kendini Hurufilik taraftarlarnn elisi olarak tantan bir ranl halktan epey yanda toplamt. Mehmed de ranlnn retisine ilgi duymu & korumas altna almt. Ancak Mfti Fahreddin & Sadrazam Halil Paa'nn bu duruma tepki gstermesi zerine Mehmed ok gemeden desteini ekmek zorunda kalm & sonunda bakentte bir Hurufi katliam yaanmt. Bu srada ehirde kan yangnda bedesten ile birlikte 7.000 ev kl olmutu.

Varna Meydan Muharebesi Eyll ay sonlarnda Kral Ladislas nderliindeki Hristiyan ordusu Tuna'y aarak Edirne'ye doru yrrken bir Venedik filosu da anakkale Boaz'n kapatt. Sadrazam Halil Paa'nn arsyla II. Murat Anadolu Hisar'nn bulunduu noktadan Rumeli'ye geerek Edirne'ye geldi & 10 Kasm 1444'te hristiyan ordusunu Varna'da ar bir yenilgiye uratt. Varna Sava srasnda & sonrasnda Mehmed tahttan ekilmemise de fiilen padiah II. Murad't. Zaanos & ahabeddin paalar gen padiahn otoritesini glendirmek iin Mehmed'i Varna Sava'na gtrmek istemiler ama Sadrazam Halil Paa buna mani olmu & onlara kar II. Murad'a gerek padiah muamelesi yapmt. Ancak II. Murad savatan sonra olunun konumunu Konstantinopolis'teki Orhan elebi'ye kar zayflatmamak iin fiil durumu hakiki bir clus haline getirmeden Manisa'ya ekildi. Murat 1446'nn Mays aynda Sadrazam Halil Paa'nn arsyla bir kere daha Edirne'ye tahtna dnd. Bunun sebebi Mehmed'in Konstantinopolis'e saldrma planlar yapyor olmasyd. Halil Paa kendi gcn zayflataca dncesiyle bu saldrya kar gelirken Mehmed'in yanda olan Zaanos & ahabeddin bu plan destekliyordu. Sonunda Halil Paa bir yenieri isyan dzenleyerek Mehmed & yandalarn iktidardan uzaklatrd. Murat'n yeniden

302

tahta gemesi zerine Mehmed Manisa'ya ekildi, Zaanos Paa da Balkesir'e srgne gnderildi. Manisa dnemi (1446-1451)

1450'de Dou Akdeniz Mehmed'in Manisa'daki ilk yllarnda neler yaptna dair ok fazla bilgi yoktur. Babasnn 1446'da Mora'ya dzenledii sefere katlmamt. 1447 sonlarnda ya da 1448 balarnda Arnavut kkenli bir hristiyan kle olan Glbahar Hatun'dan ileride padiah olacak Bayezid adnda bir olu oldu. 1448'de Macarlar ile yaplan II. Kosova Sava'nda babasna Anadolu birliklerinin nderliinde elik ederek ilk defa bir savata yer ald. 17 yana geldiinde Glbahar Hatun ile birlikteliini tasvip etmeyen babas tarafndan Dulkadir hanedanndan Sleyman beyin kz Sitti Hatun ile evlendirildi. Mehmed Manisa'da bulunduu sralarda olduka bana buyruk bir biimde hareket etmiti. Onun rzasyla Trk korsanlar Ege'deki Venediklilere saldryordu. Hicri takvimle 852 (1448/1449) ylnda Seluk'ta kendi adna paralar bastrmt. 1449'un Austos veya Eyll aynda annesi vefat etti. 1450 ylnda babasnn skender Bey zerine yapt Arnavutluk seferine & baarszlkla sonulanan Akahisar kuatmasna katld. kinci kez tahta k

303

Candaroullar (sfendiyar) II. Murat 1451'in 3 ubat gn ld. Mehmed babasnn lm haberini Sadrazam Halil Paa'nn zel ulakla Manisa'ya gnderdii mektupla ald. Anlatlana gre "Beni seven ardmdan gelsin!" diyerek atna atlayp, kuzeye doru yola kmt. Mehmed 19 ubat 1451de Edirne'de ikinci kez tahta kt. andarl Halil Paa'y sadrazamlk makamnda tuttu, shak Paa'y da Anadolu beylerbeyi olarak atad & babasnn cenazesine elik etmek zere Bursa'ya gnderdi. Daha sonra babasnn sfendiyaroullar beyinin kzndan olan sekiz aylk olu Kk Ahmed elebi'yi bodurttu. Bu ekilde karde katli yasas da uygulamaya konmu oldu. Ahmet elebi'nin cenazesi de babas Murat'nkiyle birlikte Bursa'ya gnderildi.

Srp Despotluu (15.yzyl) Mehmed her ne kadar andarl Halil Paa'y grevinde braktysa da artk gerek iktidar kendisiyle birlikte lalalar ahabeddin Paa & Zaanos paalarn ban ektii sava kesimin eline gemiti. Mehmed'in amac Tuna'nn gneyindeki Balkan topraklar ile Frat'n batsndaki Anadolu topraklarn alarak byk dedesi Yldrm Bayezid'in oluturmaya alt merkeziyeti imparatorluu kurmakt. Ancak Bayezid'in aksine bunu yapmak iin nce Konstantinopolis'i almas gerektiini dnyordu.te yandan gerek batda & gerekse de Dou Roma'da yeni padiah gen ya & tecrbesizlii dolaysyla ilk bata nemli bir tehdit olarak alglanmamt. Bu gr Mehmed'in 1451'de Venedik, Ceneviz Cumhuriyeti, Macaristan & Srp Despotluu ile babasnn yapm olduu anlamalar yenilemesiyle pekimiti.Mehmed Dou Roma'ya da babas dnemindeki dostane ilikileri devam ettireceini & Sleyman elebi'nin Konstantinopolis / Konstantinye'deki torunu Orhan iin yllk 300 bin ake ayrdn bildirmiti.

304

Konstantinos 11. Palaiologos Mehmed'in yetersiz bir hkmdar olduunu dnen yalnzca hristiyanlar deildi. Tahta gemesinin ardndan Karamanllar yerel beylikleri yeniden diriltmek zere ayaklandlar & Seydiehir ile Akehir'i ele geirdiler. Bunun zerine 1451'in yaznda Mehmed Anadolu'ya geti & ksa srede bu isyan bastrd. Bu srada Mehmed'in Anadolu'da bulunmasn frsat bilen Dou Roma mparatoru Konstantinos ulaklar vastasyla Sleyman elebi'nin torunu ehzade Orhan'n deneinin yaplmadn, denein ikiye katlanmamas halinde Orhan'n Osmanl tahtnda hak iddia etmesine izin verecei tehdidinde bulundu. Mehmed sorunu zeceini syleyerek elileri gnderdi ancak Edirne'ye dndkten sonra Orhan iin ayrlm olan gelirlere el koydu & Konstantinopolis'in ablukaya alnmasn emretti.

305

stanbulun fethi

Fatih Sultan Mehmed, stanbul'a girerken, Fausto Zonaro'nun eseri (1854-1929) Mehmed kuatma hazrlklarna 1451 sonlarnda balad. Boaz'n Anadolu yakasnda byk dedesi Bayezid'in yaptrm olduu Anadolu Hisar'nn karsna o dnemde Boazkesen ad verilen Rumeli Hisar'nn ina emrini verdi. mparator Konstantinos Mehmed'e hisarn yapm iin kendisinden izin almas gerektiini bildirmek iin eliler gnderdi ancak Mehmed elileri kabul etmedi. mparator en son 1452'nin Haziran aynda bar grmeleri iin bir kere daha elilerini gnderdi ancak Mehmed elileri reddetti. Bu sava ilan anlamna geliyordu. Hisar 1452'nin Austos aynda tamamland. Bylece boazn kontrol Osmanllarn eline gemi oldu. Boazdan geecek gemiler bundan byle gei paras demek zorundayd. Aksi takdirde gemiler top atyla batrlacakt. 1452 sonlarnda deme yapmay reddeden 1 Venedik gemisi batrlm, kaptan & tayfas tutuklanmt. Sz konusu toplar Erdelli Urban adnda 1 top dkmcs tarafndan yaplmt. Mehmed kendisinden Konstantinopolis'in surlarn ykabilecek gte bir top yapp yapamayacan sormu Urban da "Ne Konstantinopolis, ne de Babil'in surlarnn kar koyabilecei bir top yapabileceini" sylemiti. te yandan bu gelimeler karsnda mparator Konstantinos Papa & talyan ehirlerinden umutsuzca yardm talebinde bulundu ama bunlar sonusuz kald. Yalnzca Cenova 1452'nin Kasm aynda yardm gndermeye karar verdi & Giovanni Giustiniani komutasnda 700 asker tayan Ceneviz kadrgalar 26 Ocak 1453'te

306

Konstantinopolis'e vard. mparator Konstantinos, Giovanni Giustiniani'yi kara kuvvetlerinin bakumadan yapt. Kostantinopolis'teki asker says 8.000 civarndayd, limanda 26 sava gemisi bulunuyordu. Daha evvel 700 talyan tayan yedi Girit & Venedik gemisi ubat aynda ehirden kamt. Osmanl ordusundaki asker says ise en az 50.000 idi. Ayrca Mehmed yalnzca karadan kuatmann yeterli olmayacan dnerek bir donanma hazrlatmt. Bu donanma bahar aylarnda boazn Marmara giriine vard.

stanbul'u fethederken kulland klc. Topkap Mzesi, stanbul Osmanl ordusu 23 Mart'ta Edirne'den hareket etti & 2 Nisanda Konstantinopolis'e vard. Ayn gn Hali'in girii zincirle kapatld. Kararghn Romanus kapsnn karsna Maltepe'ye kuran Mehmed son kez teslim arsnda bulundu ama imparator reddetti. 6 Nisan sabah ilk saldr balad. Kuatma, aralkl atmalarla 53 gn srd. mparator Konstantinos, Giustinani ile birlikte Romanus kapsn savunuyordu. ehzade Orhan da Marmara kysndaki ktalardan birini ynetiyordu. 20 Nisan gn Papa'nn gnderdii Ceneviz gemisi & Sicilya'dan gelen 1 Rum yk gemisi ehrin aklarnda belirdi. Marmara denizinde yaplan savan sonunda akam saatlerinde 4 gemi Hali'e girmeyi baard. Donanmasn bir ekilde Hali'e indirmesi gerektiini anlayan Mehmed gemilerini karadan geirmeye kara verdi. Bugnk Dolmabahe'den Kasmpaa'ya uzanan gzergaha kalaslar dendi & 70 kadar gemi

307

silindirler stnde 22 Nisan sabahnda Hali'e indirildi. Bylece Hali'in kontrol Osmanllarn eline geti. te yandan kuatmann yedinci haftasnda Osmanllar hl kesin bir sonu alamamt. Bu noktada Halil Paa son bir kez Mehmed'i teslim ars yapmaya ikna etti ancak imparator teklifi yine reddetti. Bunun zerine Mehmed 24 Mays'ta ayn 29'unda karadan & denizden byk bir saldr yapacan duyurdu. Son saldr hazrlklarn Zaanos Paa dzenledi. Osmanl ordusu 29 Mays'n ilk saatlerinde taaruza balad. Osmanllar son taaruzu 3 dalga halinde gerekletirdiler. lk iki saat boyunca babozuklar surlara saldrdlar, ardndan Anadolu birlikleri onlarn yerini ald. Son olarak ldrc darbeyi vurmak zere yenieriler devreye girdi. Bu srada yaralanan Giustiniani'nin sava alanndan ayrlmas ehri savunanlarn arasnda byk moral bozukluuna neden oldu. Nihayet sabah saatlerinde Osmanl askerleri Kerkoporta adl kapdan ieri girmeyi baardlar & kapnn zerindeki burca Osmanl sancan diktiler.Mehmed fethin ilk gn leden sonra ehre girdi. Ayasofya'ya giderek namaz kld & "Bundan sonra tahtm, stanbul'dur!" diye buyurdu. ehir zorla alnmt bu yzden din hukuka gre yamalanabilirdi. Yama gn srd. mparator Konstantinos'un akbeti mehuldr. Kimi kaynaklar cesedinin bulunamadn sylerken, Babinger gibi baz tarihiler imparatorun cesedinin mor ayakkablarndan tehis edildiini yazar. ehzade Orhan ise kei klnda ehri terketmeye alrken yakalanp idam edildi. Fatih ehrin ticaret merkezi olan Galatadan kam olan Rumlarn & Cenevizlilerin dnmesini salad. Rum Patrikhanesinin yeniden almasna izin verdi; ayrca bir Yahudi hahambal ile bir Ermeni Patrikhanesi kurdurdu. II. Mehmed stanbulu, farkl dinlerden insanlarn bir arada yaad, ticaret & kltr merkezi olan bir bakent yapmay amalad.

308

Yeni bakentin kurulmas

Ayasofya'nn Bizans dneminden kesiti Fethin hemen ardndan Mehmed ehrin onarmna balad. Amac Dou Roma'y ykmak deil onu Osmanl yaps iinde diriltmekti. Kuraca imparatorluk bir slm devleti olmakla birlikte Dou Roma gibi kozmopolit bir yapya sahip olacakt. Bu amala ehirde Rum Ortodoks Patrikhanesi, Ermeni Patrikhanesi & Yahudi hahamba bulunmas gerektiine karar vermiti. 6 Ocak 1453'te Yorgo Skolaris yeni Ortodoks patrii olarak atand. Bu yolla Mehmed Ortodoks kilsesiyle Katolik kilisesinin birlemesini de engellemek istiyordu. Ayasofya camiye evrildiinden patrie resm makam yeri olarak Havariyun Kilisesi verilmiti. Ayn sralarda ehirdeki yahudilerin hahamba olarak Moe Kapsali atand. 1461 ylnda ise Bursa Psikoposu Hovakim stanbul Ermeni Patrii olarak atand. Mehmed Theodosius Forumu'nun olduu yerde ilk saraynn inasn balatt. Daha sonraki yllarda Sarayburnu'nda Topkap Saray'nn ina ettirdi. andarl Halil Paa'nn idam Fatih, stanbulun fethi srasnda & ilk tahta getiinde (II. Mehmed Han' sabrsz, deneyimsiz grdnden) sergiledii tutumlar nedeniyle, andarl Halil Paay 10 Temmuz 1453 tarihinde Edirne'de idam ettirdi. Bylece herkes gen hakana boyun edi. andarl Halil Paa fetihten sonra Yedikule'de Altn Kap'da krk gn hapis edildi, 10 Temmuz'da gzlerine mil ekildi (boyun eicei yerde Hakan'a dik baktndan, itaatsizliinden) & idam edildi. Daha sonra kemikleri olu brahim Paa tarafndan znik'e gtrlp trbesine gmld. andarl Halil Paa, idam edilen ilk Osmanl sadrazamdr.

309

Yeni fetihler

1454 ylnda stanbul Ortodoks Patrikhanesi Lideri II. Gennadios (1454-1464) ile grrken yaplm bir tablosu stanbul'un fethinden sonra Osmanllara balln bildiren & ele geirdii baz kaleleri geri veren Srplar, Macarlar ile i birlii yaparak yeniden dmanlklarn gstermeye balamlard. Bunun zerine 1454 -1457 arasnda 3 kez pepee Srbistan'a sefer dzenlendi. Belgrad dndaki btn Srp topraklar ele geirildi. Srp Kral Bronkovi'in lmyle balayan taht mcadelelerinden faydalanan Osmanllar, Srplar vergiye baladlar. Taht kavgalarnn yeniden alevlenmesi zerine, Mora seferinde bulunan Fatih, Srp meselesine son verilmesini emretti. Mahmut Paa, 1459'da bakentleri Semendire'yi ele geirilerek Semendire Sancakbeylii'ni oluturdu. Bylece Srbistan'da 350 yl srecek Osmanl hkimiyeti balam oldu. stanbul'un fethinden sonra Bizans mparatoru XII. Konstantin'in oullar, rakipleri Kantakuzen ailesine kar Mora'da, Osmanllarn yardmn istemilerdi. Turahanolu mer Bey, aknclar ile duruma mdahale etti & muhalifler bertaraf edildi. Fakat bu sefer 2 karde arasnda mcadele balamt. Blge lkelerinin Mora'y istil niyetlerini bilen Fatih 1458'de harekete geti. Korent'i ele geiren Fatih, Mora'nn bir ksmn merkeze balayarak, burada bir sancak oluturdu. Atina & dier blgeler ise Osmanl ynetimini kabul etti. Kardei Dimitrios'a kar Arnavutlarn desteini alan Tomas'n Osmanllarla yaplan anlamay bozmas zerine 2.kez Mora'ya sefer dzenlendi. Tomas, Papa'nn yanna kamak zorunda kald. Blgeye ok sayda Trk yerletirildi. Venedikliler blge halkn Osmanllara kar ayaklandrmaya alyorlard. Ancak bunda baar

310

kazanamayan Venedik, uratld (1465).

Osmanl

kuvvetleri

tarafndan

bozguna

& HER KMSEYE AHFADIMDAN SALTANAT MYESSER OLA, KARINDALARIN NZAM-I ALEM N KATLETMEK MNASBDR EKSER ULEMA DAH TECVZ ETMTR ANINLA AML OLALAR. FATHN GETRD KARDE KATL KANUNU DEVLET- ALYYENN SELAMET & DRL ADINA YARARLI BREYD BELK.TAHTA IKAN PADAH KARDELERN LDREREK DEVLETN HAYATINI KORUYACAK & CANLILIINI PEKTRM OLACAKTI.FAKAT BU KANUNLA KARDELERN KANLARININ BRBRLERNE ADETA HELAL KILINMASI OSMANOLU HANEDANININ ZERNE ASIRLARCA DAILMAYAN KARA BULUTLARIN KMESNE SEBEP OLDU.OSMANLI HANEDANINA MENSUB BR ERKEK OLARAK DNYAYA GELMEK BR ET LANETT. 7.SULT./ Fatih Sultan Mehmed 2. ( 1444 1446 + 1451 1481 ) Anadolu seferine kan Fatih Cenevizlilerin nemli Amasra'y, Candaroullar'nn elindeki Sinop'u ald. slerinden

Fatih Sultan Mehmed 1477'de Krm Hanl'n Osmanl Devleti'nin egemenlii altna ald. 1479'da bir antlama yaparak Venedik'le 16 yllk savaa sona verdi. Venedik Arnavutluk'taki kaleleri Osmanllara brakt, karlnda Mora'daki baz iskelelerden yararlanma hakk elde etti. Fatih Venedik'le anlamaya varnca, talya'nn teki nemli kent devletlerine sava at. 1480'de talya'nn gneyindeki Otranto limann ele geirdi. Otranto, Roma'ya giden yolda bir kprba olduu iin bu olay Avrupada byk yank uyandrd. Bosna-Hersek seferleri & Bosnallarn Mslman oluu Osmanllara vergi yoluyla bal olan Bosna Kralnn, anlamalara riayet etmemesi zerine skp'ten harekete geen Fatih, Sadrazam 311

Mahmut Paa & Turahanolu mer Bey'e Bosna'nn tamamen fethedilmesi emrini vermiti. 1463 ylndaki seferle Bosna Kral Osmanl hkimiyetini yeniden tand. Ancak eyhlislamn da fetvasyla sonra ldrld & bu topraklarda Bosna Sancakbeylii oluturuldu. Fakat ordunun stanbul'a dnmesi zerine ayn yl, Macar kral Bosna'ya girdi. 2. kez dzenlenen seferle Osmanllar, Yaye dndaki btn kale & ehirleri yeniden ele geirdiler. Bosna seferleri esnasnda Hersek Kral Stefan da lkesinin bir ksm toprann Osmanllara dorudan balanmas artyla tahtnda braklmt. Ancak 1483 ylnda Hersek tamamen Osmanl topra hline gelecektir. Fatih, Bosna'y Osmanl topraklarna katt zaman "Bogomil" mezhebindeki Bosnallara ok iyi davranmt. Hem Katolik hem de Ortadokslarn kendi kiliselerine almak iin bask yaptklar Bogomiller bu sebeple Osmanl ynetimine scak bakmlar & kendilerine salanan din & vicdan hrriyetinden etkilenerek zamanla Mslman olmulard. Bu Mslman Bosnallara "Bonak" denilmektedir. Fatih devrinde Osmanllarn karada en gl komusu & rakibi Macarlar, denizde ise Venedik idi. Macarlar bu dnemde tek balarna Osmanllarla ba edemeyeceklerini bildiinden, dorudan bir sava gze alamam, Fatih de tabi snr olan Tuna'y gemeyi dnmemitir. Ancak aknclar vastasyla, Macaristan'a gvenliin salanmasna ynelik yzlerce baarl akn dzenlenmitir. Keza Venedik Cumhuriyeti de Osmanllarla dorudan karlamaktansa Balkanlardaki dier devletleri kkrtmay ye tutmutur. Gl donmasyla Mora & Ege'deki adalara sahip olmak isteyen Venedik, Osmanllar karsnda istedii sonucu alamam, aksine pek ok ada & ky kaleleri Osmanllarn eline gemitir. Fatih'in Bosna Fransiskanlar'nn zgrl ile ilgili ferman Ben, Fatih Sultan Han burada tm dnyaya duyururum ki bu fermanla tm Bosna Fransiskanlar benim korumam altndadr. &; kimse bu insanlar veya kiliselerini incitmeyecek & zarar vermeyecektir. Benim lkemde bar iinde yaayacaklardr. Gmen olmu bu insanlar iin huzur & zgrlk bulacaklardr. Benim lkemde olan manastrlarna dnebileceklerdir. Benim lkemden kimse, vezirlerim valilerim dahi onurlarna zarar vermeyecek & onlar incitmeyecektir.

312

Eflak & Bodan seferleri

Belgrad kuatmas (1456)

Racova Sava Yldrm Bayezid zamannda vergiye balanan Eflk Prenslii'nin bana Fatih tarafndan Vlad (Kazkl Voyvoda) getirilmiti(1456). Osmanllara bal grnen Vlad aslnda gizliden gizliye dmanlk ediyordu Vlad'n Fatih'in elilerini kaza oturtarak ldrmesi zerine 1462 ylnda Fatih, Eflk'a bir sefer dzenledi. Bodan'dan da yardm 313

alan Osmanl kuvvetleri voyvoday uzun sre takip etti. Neticede, snd Macarlarn, Osmanllarla yapt anlama zerine Vlad' esir etmeleri ile mesele zld. Fatih voyvodala Radul'u getirdi & Eflk bir Osmanl eyaleti hline geldi. 1455'ten itibaren Osmanl Hkimiyetini tanyan Bodan Prenslii'nin Kefe'nin fethinden sonra izledii dmanca siyaset zerine Osmanl kuvvetleri 1475 ylnda Racova Savanda yenilmesine ramen 1476'da Bodan'a girdi. Fatih'in bizzat banda olduu Osmanl kuvvetleri Bodan ordusunu byk bir bozguna uratt. Bylece Bodan da yeniden Osmanl hkimiyetini tanm oldu. Arnavutluk seferleri Papalk & Napoli krallnn destei & kkrtmasyla harekete geen Arnavutluk hkimi skender Bey, vurka taktii ile Osmanl kuvvetlerine basknlar dzenlemekteydi. Bunun zerine Fatih, bizzat sefere kmaya karar verdi. 1465 ylnda gerekleen I.seferde, lbasan Kalesi'ni yaptrp, iine asker yerletiren Fatih, Balaban Paa'y blge iin grevlendirerek, geri dnd. Ancak, Papa & dier devletlerden ald kuvvetlerle Trklere saldran skender Bey, Balaban Paa'y ehit etti & lbasan kalesi'ni kuatt. Bunun zerine Fatih II. Arnavutluk Seferi'ne kt (1467). Ele geirilen topraklarda yeni garnizonlar oluturuldu. Bu srada skender Bey lm & yerine olu Jean gemiti. Arnavutlukta balayan kargaa sebebiyle Fatih 3. kez Arnavutluk seferini balatt. Arnavutlarn elinde kalm olan Kroya & kodra kuatld. Nihayet 1479'da Arnavutluk da bir Osmanl vilayeti durumuna geldi.

314

Trabzon Rum Devleti'nin ykl

1479 ylnda Gentile Bellini tarafndan yaplm portresi. (70 x 52 National Gallery, Londra) 1461'de Pontus Devleti'nin (Trabzon mparatorluu) bakenti Trabzon'u ele geirdi & bu devletin varlna son verdi. 1462'de yeniden Rumeli seferine kt. Eflk Osmanl Devleti'ne balad & 1463'te Bosna'y tamamen ele geirdi. Ayn yl Ege Denizi'ndeki Midilli Adas'n alnca Venedikliler'le aras ald. Bu olay, 1479'a kadar srecek olan savan da balangc oldu. Fatih'in Ege'de ki fethettii adalar; Taoz, Eriboz, Limni, Semadirek, mroz, Midilli & Tenedos'dur. 1465'te Hersek'in byk blmn, 1466'da da Arnavutluk'taki baz kaleleri fethetti. Fatih'e kar Karamanoullar & Akkoyunlular ittifak Osmanl Devleti'nin gelien bu gc karsnda Karamanoullar, Dou Anadolu'daki Akkoyunlular'la ittifak kurdu. Fatih, 1466'da yeni bir Anadolu seferine kt. Karamanoullarnn bakenti Konya'y ele geirdi. Ama stanbul'a dnnce Karamanoullar, Osmanllara geen yerleri geri aldlar. Sonradan sadrazam olacak olan Gedik Ahmed Paa 1471'de Karamanoullarn bir kez daha yenilgiye uratt. Akkoyunlular, Karamanoullarn desteklemeye devam ettiler. 11 Austos 1473'te Otlukbeli Savanda Akkoyunlu hkmdar Uzun Hasan ar bir yenilgiye

315

uratt. Ertesi yl da Karamanoullar beyliini tamamen ortadan kaldrd.

Dneminde Osmanl Devleti'nin geliimi lm Fatih 1481de, Anadoluya doru yeni bir sefere kt. Ama daha yolun banda hastaland & 3 Mays 1481de Gebze'deki ordughnda ld. Gut hastalndan ld sanlmakla birlikte, zehirlendii de sylenir. lmnden sonra olu Bayezid tahta kt. Fatih Camii'ndeki Trbesinde tek bana yatmaktadr. Seferi nereye dzenledii tam olarak bilinmemektedir. Zira Fatih bu bilgiyi seferin gvenlii asndan ok gizli tutuyor & kimseye sylemiyordu. Ancak tarihiler seferin Msr'a ya da Roma'ya(Papalk)olaca ynnde tahminler yrtmektedir. Ama baka kitaplar & tarihiler ise farkl yerlere fetih dzenleyecei grndeydi. Birlikleri skdar'da toplad & hazrlklar balatt iin seferin talya'ya olma olasl gnmz tarihileri tarafndan makul bulunmamaktadr. Fatih Sultan Mehmet ldkten sonra Papa, 2-3 gn boyunca tm kiliselerin anlarn aldrmtr. Ailesi

II. Mehmet'in oullarndan 8. Osmanl Padiah 8.SULT./ II. Bayezid (1481 1512)

316

CEM SULTAN / ZZM ( 1459 1495 )

7.SULT./ FATH SULTAN MEHMED 2. ( 1451 1481 )N OLU, 8.SULT./ 2. BAYEZD ( 1481 1512 )N KARDE CEM SULTAN 36 YAINDA KEN 24 UBAT 1495TE VEFAT ETT. CEM SULTAN / ZZMN ZEHRLENEREK LDNE DAR DEK RVAYETLER VARDIR.OSMANLI TARHLER GENELLKLE PAPA TARAFINDAN GNDERLEN BR BERBERN ZEHRL USTURA LE CM SULTANI TRA ETTN & LMNE SEBEP OLDUUNU YAZMAKTADIRLAR. II. Mehmet'in oullarndan Cem Sultan / ZZM ( 1459 1495 ), ANNES EK HATUN, LM / NAPOL 24 UBAT 1495 PAZARTES SALI GECES YA 36 FATH SULTAN MEHMEDN 3. OLU OLAN EHZADE CEM, 1459 YILINDA DODU.ANNES EK HATUNDU.10 YAINA KADAR SARAYDA MKEMMEL BR ETME TAB TUTULDU.ARAPA, FARSA, YUNANCA & TALYANCA REND.HAYATI ZAFERLERLE GEEN & DNYA TARHNN AKIINI DETREN FATH SULTAN MEHMED YEN BR SEFER N YOLA IKMIKEN 3 MAYIS 1481

317

TARHNDE ANDEN VEFAT ETT.FATH LNCE DEVLET ADAMLARI EVVELA AMASYADA SANCAK BEY OLAN ULU EHZADE BAYEZDE HABER GNDERD.BU SIRADA KONYADA BEYLERBEY BULUNAN CEM BABASININ LM HABERN GE ALDI & STANBULA GELEMED.FAKAT AABEY BAYEZDN PADAHLIINI DA TANIMADI.SALTANATIN KEND HAKKI OLDUUNU DDA ETT. EHZADE CEM AABEY BAYEZDDEN 9 YA KKT & BU SIRADA 22 YAINDAYDI.SAVATA AABEYNE YENLEN CEM MEMLUK DEVLETNN TAHT EHR OLAN KAHREDE MEMLUK HKMDARI SULTAN KAYITBAY CEM SULTANI OK Y KARILADI.CEM SULTAN KAHREDE AYLARCA MSAFR OLARAK KALDI.BU ARADA HACCA DA GTT.CEM SULTAN KAHREDE NSPETEN GVENL & ALESYLE BRLKTE MESUT BR HAYAT SREBLRD.AABEY BAYEZD CEME SALTANAT DDASINDAN VAZGEMES & KUDS GB BR MEMLUK EHRNDE YAAMAYI KABUL ETMES HALNDE YILLIK 1 MLYON AKE TAHSSAT VERECEN BLDRMT.FAKAT CEM BUNU KABUL ETMED. TEKRAR SALTANAT MCADELESNE GRMEK ZERE 1482 YILINDA TRKYEYE DND.BU DNNDE CEM TRKYEDE Y KARILANMADI.KONYA & ANKARA EHRLER SULTANI KABUL ETMED.MDN KAYBEDEN CEM MISIRA DNMEK STED.BUNUN N ANADOLUDAN RODOS ADASINA GET.SANT JEAN ASKERLER TARKATINA MENSUP VALYELERE AT OLAN RODOSTA STAD-I AZAM PERRE DAUBUSSON CEM SULTANI GEMYLE MISIRA GTRECENE SZ VERMT.FAKAT STAD-I AZAM SZNDE DURMADI.CEM SULTANI BR ET MLTEC & DNYANIN EN DEERL ESR OLARAK AVRUPAYA GTRMEYE KARAR VERD.PERRE DAUBUSSON CEM SULTAN & MAYETN FRANSAYA GTRMEK ZERE UZUN BR DENZ YOLCULUUNA IKARDI.17 EKM 1482 PEREMBE GN CEM SULTAN GNEY FRANSADA NCE EHR KIYISINDA KARAYA IKTI.BYLECE CEM SULTANIN AVRUPADA LMNE KADAR 13 YIL SRECEK OLAN SRGN & GURBET HAYATI BALAMI OLDU.BATILILAR CEM SULTANA ZZM ADINI VERMLERD.O HEM STANBUL FATH FATH SULTAN MEHMED 2.NN ASL OLUYDU HEM DE OSMANLI TAHTININ VARSLERNDEN BRYD.BUNLARDAN DOLAYI ZELLKLE AVRUPALI KADINLARIN & ARLERN GZNE CEM SULTAN DNYANIN EN ROMANESK NSANI GB GRNYORDU.CEM SULTAN TALYADA 6 YIL KALDI.FRANSA KRALI 8. CHARLES, TALYAYA GRNCE YEN PAPA ALEXANDRE BORGA KRALIN BASKISINA DAYANAMAYARAK CEM ONA TESLM

318

ETT.FRANSA KRALI, CEM KEND PROJELER KULLANMAK STYORDU.CEM, FRANSA KRALI LE ROMADAN NAPOLYE GDERKEN YOLDA HASTALANDI & 24 UBAT 1495TE PAZARTESY SALIYA BALAYAN BR GECE NAPOLDE LD.KUVVETLE MUHTEMEL K FRANSA KRALINA TESLM EDLRKEN PAPA TARAFINDAN ZEHRLENMT.PAPA BU 2. BAYEZDDEN ALDII BR RVET KARILIINDA YAPMI DA OLABLRD.CEM SULTAN LDNDE HENZ 36 YAINDAYDI.LM CEM SULTANI YAADII LEL SRGN HAYATINDAN KURTARMITI.FAKAT O LMEKLE DE DEVLETLER ARASINDA BR SYASET & ANTAJ ARACI OLMAKTAN KURTULAMADI.AVRUPA, CEM SULTANIN NAAINI 2. BAYEZDE HEMEN VERMEK STEMED.ONUN LSNDEN BLE MENFAAT DEVRME YOLUNA GTT.CEM SULTANIN TABUTU 4 YIL NAPOL KRALININ SARAYININ BAHESNDE BEKLETLD & ANCAK 1499 YILINDA TRKYEYE GNDERLD.CENAZE MUDANYADAN TRKYE TOPRAKLARINA IKARILDI.BURSAYA GETRLEREK AABEY MUSTAFANIN MURADYEDEK TRBESNE DEFNEDLD. Eleri 1. 2. 3. 4. 5. 6. Glbahar Htun: II. Byezid ile Gevher Sultann annesidir. Glah Htun: Karamanoullar'ndan brahim Beyin kzdr. Stti Mkrime Htun: Dulkadirolu Sleyman Beyin kzdr. iek Htun: Trkmen Beyi kzdr. Helene Htun: Mora Despotu olan Demetrusun kzdr. Anna Htun: Trabzon Rum mparatoru'nun kzdr, evlilikleri ksa srmtr. 7. Alexias Htun: Bizans prenseslerindendir. Erkek ocuklar 1. Mustafa 2. II. Bayezid 3. Cem Sultan Kz ocuklar 1. Gevher Sultan. Akkoyunlu Uzun Hasan'n olu Uurlu Mehmed Mirza ile evli. Olu Akkoyunlu Gde Ahmed Bey'dir. 2. Bir kznn ad Kevser diger kznn ad bilinmemektedir.

319

Yenilikleri & kanunnameleri Fatih, askeri baarlarla Osmanl Devleti'ni byk bir imparatorlua dntrd. Bilime, tarihe & felsefeye zel ilgi gsterdi. Trke'den baka Arapa, Farsa, Latince & Yunanca kitaplardan oluan zel bir ktphanesi vard. "Avni" takma adyla iirler yazd. iirleri Fatih Divan (1944), Fatihin iirleri (1946), Fatih & iirleri (1959) gibi adlar altnda basld. Bilim adamlarn & edebiyatlar destekleyen Fatih, nesir ustas Sinan Paa ile air Ahmed Paa'y vezirlie kadar ykseltti. nl matematiki & astronomi bilgini Ali Kuu'nun stanbul'da kalmasn salad. Fatih, talyan ressam Gentile Bellini'yi 1479'da stanbul'a getirterek resimlerini yaptrd. Fatih, Osmanl Devletine dzenli & srekli bir yap kazandrmak iin nemli dzenlemeler yapt. Ynetim, maliye & hukuk alannda koyduu kurallar ieren Fatih Kanunnamesi, sonraki dnemde de yrrlkte kald. Bu kanunname, tahta kan padiaha devletin gelecei iin kardelerini ldrme hakk veriyordu. Fatihin Osmanl devlet dzenine ilikin temel ilkelerin pek ou, Tanzimat dnemine kadar geerliliini korudu. Fatihin saltanat dneminde Osmanl lkesinde 500'den fazla mimari yap yapld. Onun adna yaplan en nemli yap, stanbul'da bir cami ile medrese, kitaplk, imarethane (aevi), darifa (hastane), hamam, kervansaray gibi birimleri kapsayan Fatih Klliyesidir. Eitim & kltr

Sahn- Seman Medresesi

320

Fatih Sultan Mehmed'in tarihteki en nemli yanlarndan birisi de eitime verdii nem olmutur. niversite anlamnda Osmanl tarihinde & dnya tarihinde bilinen en eski eitim kurumlarndan olan Sahn- Seman' kurmutur. Sahn-i Seman stanbul'un ilk Trk yksekretim kurumudur. Sahn- Seman medreseleri Fatih Klliyesi iindeki en yksek dzeyli medreseler idiler. Sahn- Semn'n eitim mfredatnn hazrlayclarndan an nemli bilim adam Ali Kuu'dur. Medreselerde Ali Kuu tarafndan dzenlenen bir okutma plannn olduu, hatt bunun Knnnme eklinde yapld bilinmekle birlikte, ama bugne kadar incelemesi yaplan Osmanl ariv belgeleri arasnda ele geirilememitir. Bu kanunnamenin aslnn 1918 ylnda klliyede kan yangnla yok olmas da olasdr. Sahn- Semn, Kanuni tarafndan alan Sleymaniye medresleri zamanna kadar nakli & akli bilimlerde renci yetitirmekteydi. Kanuni devrinde bu medreseler er' ilimler ihtisas yaplan medreseler olmular, Sleymaniye medreseleri de akl ilimlerin ihtisas yeri olmutur.
HAGIA SOPHIA / AYASOYFA ( 532 ) M.S. 532 YANGIN SONRASI, BZANS MP. JUSTINIANOS EMRYLE MMAR ISIDEROS ( ANTHEMIOS MLLETOSLU ) ( 29 MAYIS 1453 ) F.S.M CAMYE EVRP FETH SONRASI LK CUMA NAMAZI KILINIYOR.KUBBE API 32.5 M. YEREBATAN SARNICI / SARAYI ( 532 ) M.S. 532 MP. JUSTINIANOS ( 527 565 ) BYK SARAYIN SU HTYACI N YAPTIRMI 9800 m2, STUNLARIN YKSEKL 9m. SULTAN AHMET CAM / BLUE MOSQUE / MAV CAM ( 1609 1616 ) 14. SULTAN 1. AHMEDN EMRYLE MMAR SEDEFKAR MEHMET AA YAPMITIR.MAV ZNK NLERYLE BEZENDNDEN ECNEBLER BLUE MOSQUE / MAV CAM DYORLAR. 14. SULTAN 1. AHMED ( 1603 1617 ) 13. SULTAN MEHMEDN OLU, 14 YAINDA TAHTA IKTI, HASTALANINCA 22 KASIM 1617DE LD.YERNE OLU 15. SULTAN MUSTAFA ( 1617 1618 ) TAHTA GET.RUH SALII BOZULUNCA 16. SULTAN GEN OSMAN 2. ( 1618 1622 ) GET.

321

YEREBATAN SARNICI ( 532 ) MP. JUSTINIANOS ( 527 565 ) ( ZNKTEK AYASOFYAYI, BURSA / EKRGEDEK KAPLICALARI & EFESTEK ST. JOHN KLSESN YAPTIRMITIR. )

Yerebatan Sarnc stanbuldaki en byk kapal sarntr. Ayasofya binasnn batsndaki kk binadan girilir. Stun orman grnmndeki mekann tavan tula rl, apraz tonozludur. Zamannda civardaki bir bazilikadan dolay bu isimle anlmtr. Tarihi Civardaki saraylara su salamak iin I. Justinyen (527-565) devrinde yaplmtr. Sarn, 143 metre uzunluk & 65 metre geniliiyle toplam 9.800 metrekarelik bir alan kapsamaktadr. 28 x 12 sral stunlarn toplam 336 adet olup, stun balklar genellikle yon & Korent sluplar tamaktadr. Ancak az sayda ilenmeden braklm Dor sitili balklara da rastlanmaktadr. Sarn, 4 metre

322

kalnlkta, pimi tuladan yaplan duvarla evrelenmi & su yaltm amacyla zel bir harla svanmtr. Zamannda su seviyesi mevsimlere gre deien sarncn, dou duvarndaki deiik seviyelerdeki borular vastasyla darya su verilmitir. Su seviyelerinin brakt izler, stunlarda grlebilir. Sarncn su gereksinimi, ehrin 19 km. kuzeyindeki Belgrad Ormanlar'ndan imparator Jstinyen (Justinianus) tarafndan yaptrlan su kemerleriyle karlanmtr. 1984'de byk tamirat srasnda zemin temizlii yaplm, 1 metreden fazla amur temizlendiinde orijinal tula taban & 2 stun altnda Medusa kafal mermer bloklar ortaya karlmtr. na edilen yol sayesinde de sarn iini dolamak mmkn olmutur. Sarnta zaman zaman konserler & eitli kltrel etkinlikler dzenlenmektedir. Medusa bal stunlar Sarncn kuzeybat kesindeki iki stunun altnda kaide olarak kullanlan iki Medusa ba Roma a heykeltralk sanatnn rneklerindendir. 4. yzyla ait bu balarn hangi yapdan alnarak buraya getirildii ( Efes / Ephesosdan sklp getirilmitir.) konusunda kesin bir bilgi olmamakla birlikte gen Roma a'na ait antik bir yapdan sklerek buraya getirldii & sarncn inasnda salt stun kaidesi olarak ihtiya olduu iin kullanld gr aratrmaclar arasnda genel kabul grmektedir.(Baka bir gre gre de Medusa balarnn birinin yan birinin ise ters cevrilmi olmasnn sebebi olarak oktanrl dinden tektanrl dine gei dneminde bunu bir tr anlatm gibi deerlendirmek mmkndr).Bir rivayete gre de Medusa'nn kafasnn ters konulmasnn nedeni ona bakanlarn ta olmasdr. Bir baka aklamaya gre Jstinyen Arap ordusunun stanbul'a doru yola ktn duyduunda hzla bu sarncn yaplma emrini vermitir. Bu durumda Arap ordusu kenti kuatmadan nce sarnc hzla yapmaya alan Bizansllar iin i dekorasyondan ziyade sarncn hzla tamamlanmas nem tayordu. Bu yzden, stun kaidesi olarak kullanlan talarn dz ya da ters veya yatk kullanlmasnn estetik deerinden ziyade ina deeri, yani yapnn bir an nce ina edilmesi, tamamlanmas nem tamaktayd...ama efsaneler & paganizim buna farkl anlamlar yklemitir.

323

AYASOFYA MZES ( 532 ) KUBBE API 32.5 M. LE AIN EN GEN KUBBES D. ZELL DREK KLSE AMALI YAPILDIIDIR. DERLER GB TAPINAKLARDAN DEVRME DELDR. MP. JUSTINIANOS ( 527 565 ) MMAR : ISIDEROS ANTHEMEOS / MILLETOSLU

Ayasofya (Yunanca: , tam ad: , Latince: Sancta Sophia ya da Sancta Sapientia), Bizans mparatoru I. Jstinyen tarafndan M.S. 532 - 537 yllar arasnda stanbul'un tarihi yarmadasndaki eski ehir merkezine ina ettirilmi bazilika planl bir patrik katedrali olup, 1453 ylnda stanbul'un Trkler tarafndan alnmasyla Fatih Sultan Mehmet tarafndan camiye dntrlmtr & gnmzde mze olarak hizmet vermektedir. Ayasofya, mimari bakmdan, bazilika plan ile merkez plan birletiren, kubbeli bazilika tipinde bir yap olup kubbe geii & tayc sistem zellikleriyle mimarlk tarihinde nemli bir dnm noktas olarak ele alnr.

324

Binann adndaki sofya szc herhangi bir kimsenin ad olmayp, eski Yunancada bilgelik anlamndaki sophos szcnden gelir. Dolaysyla aya sofya ad kutsal bilgelik ya da "ilah bilgelik anlamna gelmekte olup, Ortodoksluk dininde Tanr'nn niteliinden biri saylr. 6. yzyln nl mimarlarndan Miletos'lu (Milet) sidoros & Tralles'li (Aydn) Anthemios'un ynettii Ayasofyann inaatinde yaklak 10.000 iinin alt & Jstinyen'in bu i iin byk bir servet harcad belirtilir. Bu ok eski binann bir zellii yapmnda kullanlan baz stun, kap & talarn binadan daha eski yap & tapnaklardan getirilmi olmasdr. Bizans dneminde Konstantinopolis Patrii'nin patrik kilisesi & Dou Ortodoks Kilisesinin merkezi olmu bulunan Ayasofya, doal olarak vaktiyle byk bir kutsal emanetler koleksiyonunu iermekteydi. 1453de kilise camiiye dntrldkten sonra Osmanl sultan Fatih Sultan Mehmetin gsterdii byk hogoryle mozayiklerinden insan figrleri ierenler tahrip edilmemi (iermeyenler ise olduu gibi braklmtr), yalnzca ince bir svayla kaplanm & yzyllarca sva altnda kalan mozayikler bu sayede doal & yapay tahribattan kurtulabilmitir. Camii mzeye dntrlrken svalarn bir ksm karlm & mozayikler yine gn na karlmtr. Ksaca gnmzde tm dnya insanlar bu mozayikleri grmelerini iki kiiye borludur: Biri, sanat seven & dier dinlere sayg gsteren Osmanl sultan Fatih Sultan Mehmet, dieri caminin mzeye evrilmesine & mozayiklerin tekrar gn na karlmasna karar veren Mustafa Kemal Atatrk'tr. Gnmzde grlen Ayasofya binas aslnda ayn yere nc kez ina edilen kilise olduundan 3. Ayasofya olarak da bilinir. lk iki kilise isyanlar srasnda yklmtr. Dneminin en geni kubbesi olan Ayasofyann merkez kubbesi, Bizans dneminde birok kez km, Mimar Sinann binaya istinat duvarlarn eklemesinden itibaren hi kmemitir.Kral Hz. brahim A.S. peygamber efendimizin ( 571 632 ) doumundan 1700 1600 yl evvel gelip imdiki Ayasofyann yerine saray kurmutu.Bu sarayn kalntlarnn zerine Ayasofya kurulmutur, 7.SULT./ FATH SULTAN MEHMED 2. (1453) Ayasofyay camiiye evirdikten sonra ismini deitirmemi & kendini Dou Roma mp. olarak grmtr. Gereklikte mitoloji mimar ile efsane stanbulda hep birlemitir.stanbul ile bat kltr karm olup mitoloji ile efsanelerde birbirine karmtr.rnein : & Fatih Sultan Mehmed Dracula hikayesine sebeb-i esin oldu.Bugnk Romanyada olan Kazkl Voyvada Kont Vilad Dracul 1i Fatih Sultan Mehmed 2.

325

ldrtyor, ba rmesin diye bir uval ierisinde getirtilip stanbulda bankalar caddesinde bir yerlere gmlyor, batllarda dracula efsanesini tarih ile birletirip balatyor yani draculay Fatih Sultan Mehmed 2. bulmutur / Yenierilerin adetlerinden biride mezarlklarda hurafe olaylarndan tamamen lsn diye kalbe kazk akarlar, batllarda stanbuldan bu hikayeyi alp dracula ile birletiriyorlar.Hz. Sleyman A.S. bugnk Halic / Altn Boynuzun olduu yere camdan kpr yaptryor.Sebe Melikeside bunun zerinden geerken sudaym diye eteklerini yukar kaldrm, Hz. Sleyman yzn ( mhr Sleyman ) drp kaybediyor, yzk yunus balnn karnndan kyor. ( Aalara aput balamada Hititlerden gelmektedir. ) Ayrt edici zellikleri 15 yzyl boyunca ayakta duran bu yap sanat tarihi & mimarlk dnyasnn ba yaptlar arasnda yer alr & byk kubbesiyle Bizans mimarisinin bir simgesi olmutur. Ayasofya dier katedrallere kyasla u zellikleriyle ayrt edilir:

Dnyann en eski katedralidir. Yapld dnemden itibaren yaklak bin yl boyunca (1520de spanyadaki Sevilla Katedralinin inaat tamamlanana dek) dnyann en byk katedrali nvanna sahip olmutur. Gnmzde yzlm bakmndan drdnc srada gelmektedir. Dnyann en hzl (5 ylda) ina edilmi katedralidir. Dnyann en uzun sreyle (15 yzyl) ibadet yeri olmu yaplarndan biridir. Kubbesi "eski katedral" kubbeleri arasnda ap bakmndan drdnc byk kubbe saylmaktadr. (Kubbe ap : 32.5m)

Tarihe 1. Ayasofya : Bizans tarihilerinden Socrates Scholasticus, Theophanes, Nikephoros & Gramerci Leon gibi tarihilerin Birinci Ayasofyann yapmna ilikin kaytlarnda farkl aklamalar bulunmaktadr. Bazlarna gre kilisenin yapm 324 ile 337 yllar arasnda tahtta olan, stanbulu Roma mparatorluunun bakenti ilan eden & Hristiyanl imparatorluun resm dini ilan eden Roma imparatoru 326

Byk Konstantin (Bizansn ilk imparatoru I. Constantinus) tarafndan balattrlmtr. Fakat kesin olan, inann, 337 ile 361 yllar arasnda tahtta olan olu Constantius II tarafndan tamamlanm & ilk Ayasofya kilisesinin alnn 15 ubat 360ta Constantius II tarafndan gerekletirilmi olduudur. Socrates Scholasticusun kaytlarndan gm kapl perdelerle ssl ilk Ayasofyann Artemis Tapna zerine ina edilmi olduu renilmektedir. (Kral Hz. brahim A.S. peygamber efendimizin ( 571 632 ) doumundan 1700 1600 yl evvel gelip imdiki Ayasofyann yerine saray kurmutu.Bu sarayn kalntlarnn zerine Ayasofya kurulmutur.) Ad Byk Kilise anlamna gelen ilk Ayasofya Kilisesinin ad Latincede Magna Ecclesia & Yunancada Megl Ekkls ( ) idi. Eski bir tapnak zerine ina edildii belirtilen bu yapdan gnmze ulaan bir kalnt bulunmamaktadr. Bu Birinci Ayasofya, binann inas tamamlanana dek bir katedral niteliinde ilev gren Aya rini Kilisesinin vaktiyle yaknnda yer alan imparatorluk saraynn yaknna (bugnk mze alannn kuzey ksmndaki, yeni tuvaletlere yakn olan, ziyarete kapal ksm) ina edilmiti. Her iki kilise de Bizans mparatorluunun 2 ana kilisesi olarak faaliyet gstermilerdir. Birinci Ayasofya geleneksel Latin mimarisi stilindeki bir stunlu bazilika olup, ats ahapt & nnde bir atrium yer almaktayd. Bu ilk Ayasofya bile olaanst bir yapyd. 20 Haziran 404te Konstantinopolis patrii Johannes Chrysostomos'un imparatorie Aelia Eudoxia (imparator Arcadiusun ei) ile atmasndan dolay srgne gnderilmesinin ardndan kan isyanlar srasnda bu ilk kilise yaklarak byk lde tahrip olmutur. 2. Ayasofya lk kilisenin isyanlar srasnda yaklp yklmasndan sonra, imparator II. Theodosius bugnk Ayasofyann bulunduu yere 2. bir kilisenin ina edilmesi emrini vermi & 2. Ayasofyann al onun zamannda, 10 Ekim 415te gereklemitir. Mimar Rufinos tarafndan ina edilen bu kinci Ayasofya da yine bazilika planl, ahap atl & be nefliydi. 2. Ayasofya'nn 381'de 2. Ekmenik Konsil olan 1. stanbul Konsili'ne Aya rini ile birlikte evsahiplii

327

yapt sanlmaktadr. Fakat bu yap da Nika syan isyan srasnda, 13-14 Ocak 532de yaklp yklmtr.

olarak bilinen

1935te binann bat avlusunda (bugnk giri ksmnda) Alman Arkeoloji Enstitsnden A.M. Schneider tarafndan yrtlen kazlarda bu 2. Ayasofyaya ait birok buluntu ele geirilmitir. Gnmzde Ayasofyann ana giriinin yannda & bahede grlebilen bu buluntular, portik kalntlar, stunlar, balklar, bazlar kabartmalarla ilenmi mermer bloklardr. Bunlarn vaktiyle binann cephe ksmn ssleyen gen alnln paralar olduu saptanmtr. Binann cephesini ssleyen bir bloktaki kuzu kabartmalar 12 havariyi temsilen yaplmtr. Ayrca kazlar, 2. Ayasofyann zemininin 3. Ayasofyann zemininden iki metre daha aa bir dzeyde bulunduunu ortaya koymutur. 2. Ayasofyann uzunluu bilinmemekteyse de geniliinin 60 m. olduu sanlmaktadr. (Gnmzde, 3. Ayasofyann ana giriinin yannda yer alan, 2. Ayasofyaya ait cephe merdiveni basamaklarnn yasland zemin, kazlar sayesinde grlebilir durumdadr. Kazlara imdiki binada kmelere neden olabilecei nedeniyle devam edilmemitir.) 3. Ayasofya 2. Ayasofyann 23 ubat 532de ykmndan birka gn sonra imparator I. Jstinyen ncekinden tmyle farkl, daha byk & kendisinden nce gelen imparatorlarn yaptrdklar kiliselerden ok daha grkemli bir kilise ina ettirmeye karar verdi. Jstinyen bu ii yapacak mimarlar olarak Miletli fiziki sidoros ile Aydnl (eski adyla Tralles) matematiki Anthemiusu grevlendirdi. Bir efsaneye gre, Jstinyen ina ettirecei kiliseye ilikin hazrlanan taslaklarn hibirini beenmez. Bir gece sidoros taslak hazrlamaya alrken uyuyakalr. Sabah uyandnda Ayasofya'nn hazrlanm bir plann nnde bulur. Jstinyen bu plan mkemmel bulur & Ayasofya'nn buna gre ina edilmesini emreder. Bir baka efsaneye gre de sodoros bu plan ryasnda grm & plan ryasnda grd ekilde izmitir.(Anthemius daha inan ilk ylnda ldnden ii sidoros srdrmtr). na, Bizansl tarihi Procopiusun naat Hakknda (Peri ktismatn, Latincesi: De aedificiis) adl eserinde betimlenmektedir. nada kullanlacak malzemeleri retmek yerine, imparatorluk topraklarnda yer alan yap & tapnaklardaki yontulmu hazr malzemelerden yararlanmak yoluna gidilmitir. Bu yntem, 328

Ayasofyann ina sresinin ok ksa olmasn salayan etkenlerden biri olarak kabul edilebilir. Bylece binann yapmnda Efesteki Artemis Tapnandan, Msrdaki Gne Tapnandan (Heliopolis), Lbnandaki Baalbek Tapnandan & daha birok tapnaktan getirtilen stunlar kullanlmtr. Bu stunlarn altnc yzyl olanaklaryla nasl tanabildii ilgin bir konu oluturmaktadr. Kaplama & stunlarda kullanlan renkli talardan krmz porfir Msr, yeil porfir Yunanistan, beyaz mermer Marmara Adas, sar ta Suriye & kara ta stanbul kkenlidir. Ayrca Anadolunun eitli yrelerinden gelen talar kullanlmtr.naatte 10.000den fazla kiinin alt belirtilir. naat sonunda Ayasofya Kilisesi gnmzdeki halini almtr. Mimaride yaratc bir anlay gsteren bu yeni kilise yaplr yaplmaz, derhal mimarinin bayaptlarndan biri olarak kabul edildi. Mimarn bylesine byk bir ak mekan salayabilecek devasa bir kubbeyi ina edebilmede skenderiyeli Heronun teorilerinden yararlanm olmas mmkndr. 23 Aralk 532'de balanan yapm almas 27 Aralk 537'de tamamland. Kilisenin aln imparator Jstinyen & patrik Eutychius byk bir trenle birlikte yaptlar. Ayasofya o zamana kadar en byk yap olarak kabul edilen Hz. Sleyman'n Tapnandan daha byk olduundan mparator Justinianus (Jstinyen) halka yapt al konumasnda Ey Sleyman! Seni yendim demitir. Kilisenin ilk mozayiklerinin yapm 565 ile 578 yllar arasnda tahtta olan II. Justin dneminde tamamlanabilmitir. Kubbe pencerelerinden szan klarn duvarlardaki mozayiklerde oluturduklar k oyunlar dahiyane mimariyle birleerek izleyicilere ruhani & byleyici bir atmosfer yaratmaktayd. Ayasofya stanbula gelen yabanclar zerinde ylesine byleyici, derin bir etki brakmtr ki, Bizans dneminde yaayanlar Ayasofyay "dnyada tek" ("singulariter in mundo") olarak nitelemilerdir. Yapm Sonras Fakat yaplndan ksa bir sre sonra, 553 & 557 depremlerinde ana kubbe ile dou yarm kubbesinde atlaklar belirdi. 7 Mays 558 depreminde ise ana kubbe tmyle kt & ilk ambon, ciborium & sunak da ezilerek yok oldu. mparator derhal restorasyon almasn balatt & bu almann bana Miletli sidorosun yeeni gen sidorusu getirdi. Depremden ders alnarak bu kez yeniden 329

kmemesi iin kubbenin yapmnda hafif malzeme kullanld & kubbe eskisine kyasla 6.25 m. daha yksee yapld. Restorasyon almas 562 ylnda tamamland. Yzyllarca Konstantinopolis Ortodoksluk patriinin merkezi olan Ayasofya ayn zamanda Bizansn ta giyme trenleri gibi imparatorluk trenlerine evsahiplii yapmtr. mparator VII. Konstantin Trenler Kitab (De caerimoniis aulae Byzantinae) adl kitabnda Ayasofyada yaplan imparator & patrik tarafndan dzenlenen trenleri tm ayrntlaryla anlatmaktadr. Ayasofya, ayrca gnahkarlar iin de bir snma yeri olmutur. Ayasofyann daha sonra urad tahribatlar arasnda 859 yangn, bir yarmkubbesinin dmesine neden olan 869 depremi & ana kubbesinde hasara yol aan 989 depremi saylabilir. 989 depreminden sonra imparator II. Basil, kubbeyi Agine & Anideki byk kiliseleri ina eden Ermeni mimar Trdata tamir ettirmitir. Trdat kubbenin bir ksmn & bat kemerini onarm & kilise 6 yl sren onarm almasndan sonra 994te yeniden halka almtr. Latin istilas dnemi / 4. Hal Seferi ( 1204 1261 ) lgin bir nokta, Ayasofyann insan eliyle tahribat ya da yamalanmasnn bir baka dinden olanlar tarafndan deil de, yine Hristiyanlar tarafndan gerekletirilmi olmasdr. 4. Hal Seferi srasnda, Venedik Cumhuriyeti'nin kr hkmdar Dandolos komutasndaki Hallar stanbulu ele geirip Ayasofyay tam anlamyla yamalamlardr. Bu olay Bizansl tarihi Niketas Choniates'in kaleminden ayrntl olarak renilmektedir. Ayasofyadan alnanlar arasnda Hz. sann mezar, ha, eitli azizlerin kemikleri & dier kutsal emanetler & altn & gmten yaplma deerli eyalarn bulunduu & kaplardaki altnlarn bile sklm olduu belirtilmektedir. Latin stilas (12041261) olarak anlan bu dnemde Ayasofya Roma Katolik Kilisesine ait bir katedrale dntrlmt. Son Bizans dnemi Ayasofya 1261de tekrar Bizansllarn kontrolne getiinde harap, virane & yklmaya yz tutmu bir durumdayd. Binann batsndaki drt istinat unsuru muhtemelen bu dnemde yaplmtr. 1317de imparator II. Andronikos Palaiologos binann kuzey & dou

330

ksmlarna da istinat unsurlar ekletti. 1344 depreminde kubbede yeni atlaklar belirdi & 19 Mays 1346da binann eitli ksmlar kt. Bu olaydan sonra kilise, 1354te Astras & Peralta adl mimarlarn restorasyon almasnn balamasna kadar kapal kald.

Osmanl camii dnemi stanbulun 1453te Osmanl Trkleri tarafndan fethinden sonra, fethin sembol olarak, derhal Ayasofya Kilisesi camiiye dntrlmtr. O sralarda Ayasofya harap bir haldeydi. Bu durumu Kordoba soylusu Pero Tafur & Florentine Cristoforo Buondelmonti gibi Batl ziyaretilerce betimlenmektedir. Ayasofyaya zel bir nem veren 7.SULT./ Fatih Sultan Mehmed 2. (1444 1446 + 1451 1481) kilisenin derhal temizlenip camiye evrilmesini emretti, fakat adn deitirmedi. lk minaresi onun dneminde ina edilmitir. Osmanllar bu tr yaplarda ta kullanmay tercih etmekle birlikte minarenin hzla ina edilebilmesi amacyla bu minare tuladan yaplmtr.. Minarelerden biri de sultan Bayezid II tarafndan eklenmitir. 16. yzylda Kanuni Sultan Sleyman fethettii Macaristandaki bir kiliseden Ayasofyaya 2 dev kandil getirtmitir ki, gnmzde bu kandiller mihrabn 2 yannda yer alrlar. 11.SULT. / II. Selim (15661574) dneminde yorgunluk ya da dayankszlk belirtileri gsterdiinde, bina, dnyann ilk deprem mhendislerinden biri saylan Osmanl ba mimar Mimar Sinan tarafndan eklenen d istinat yaplaryla (payanda) takviye edilerek, son derece salamlatrlmtr.Gnmzde binann drt tarafndaki toplam 24 payandann bir ksm Osmanl dnemine, bir ksm Bizans dnemine aittir. Bu istinat yaplaryla birlikte, Sinan ayrca, kubbeyi tayan payeler ile yan duvarlar arasndaki boluklar kemerler ile besleyerek kubbeyi iyice salamlatrm & binaya 2 geni minare (bat ksmna), hnkar mahfili & II. Selimin trbesini (gneydou ksmna) eklemitir (1577). III. Muratn & III. Mehmedin trbeleri ise 1600lerde eklenmitir. Ayasofya binasnn iine Osmanl dneminde eklenen dier yaplar arasnda mermerden minber, hnkar mahfiline alan galeri, mezzin mahfili (mevlit balkonu), vaaz krss & saylabilir. 12. SULT. / III. Murad ( 1574 1595 ) Bergamada (Pergamon Krall (M.. 263 130) Permen kadn buldular, ktphanelerinde 200.000 kitap 331

vard, nfusu milyon idi, Kral 3. Attalos (M.. 133) vasiyet yolu ile kralln Romallara brakt varisi yoktu, Hitit mparatorluuna dahildiler, Roma mparatorluu ile mtefik olmutur. ) bulunmu, helenistik dnemden kalma (M.. IV. yzyl), "bektai ta"ndan (ng. alabaster ) yaplma iki kp Ayasofya'nn ana nefine (ana salon) yerletirmitir. 24. SULT./ I. Mahmud (1730 1754) 1739da binann restore edilmesini emretti & bir ktphane ile binann yanna (bahesine) 1 medrese, 1 imarethane & 1 adrvan ekletti. Bylece Ayasofya binas, civarndaki yaplarla birlikte 1 klliyeye dnt. Bu dnemde ayrca yani 1 sultan galerisi & yeni 1 mihrap yapld. Ayasofyann Osmanl dnemindeki en nl restorasyonlarndan biri sultan 31.SULT./ Abdlmecit ( 1839 1861 )in emriyle svire talyan olan Gaspare Fossati & kardei Giuseppe Fossatinin nezaretinde 1847 ile 1849 yllar arasnda yaplmtr.Fossati kardeler, kubbe, tonoz & stunlar salamlatrd & binann i & d dekorasyonunu yeniden elden geirdi. st kattaki galeri mozayiklerinin bir ksm temizlendi, ok tahrip olanlar ise svayla kapland & altta kalan mozayik motifleri bu sva zerine resmedildi. Iklandrma sistemini salayan ya lambas avizeleri yenilendi. Kazasker zzed Efendi'nin (18011877) eseri olan, nemli isimlerin hat sanatyla yazl olduu yuvarlak dev tablolar yenilenip stunlara asld. Ayasofyann dna yeni bir medrese & muvakkithane ina edildi. Minareler ayn boya getirildi. Bu restorasyon almas bittiinde Ayasofya Camii 13 Temmuz 1849da grkemli bir trenle yeniden halka ald. Ayasofya klliyesinin Osmanl dnemindeki dier yaplar arasnda sbyan mektebi, ehzadeler trbesi, sebil, sultan Mustafa & 18. SULT./ brahim ( 1640 1648 ) trbesi (nceden vaftizhane) & hazine dairesi saylabilir. Mze dnemi 1930 ile 1935 yllar arasnda restorasyon almalar nedeniyle halka kapatlan Ayasofyada Mustafa Kemal Atatrkn emriyle bir dizi almalar yapld. Bu almalar arasnda eitli restorasyonlar, kubbenin demir kuak ile evrilmesi & mozayiklerin ortaya karlp temizlenmesi saylabilir. Ayasofya Trkiye Cumhuriyetinin kurucusu Mustafa Kemal Atatrkn istei zerine, Bakanlar Kurulunun 24 Kasm 1934 tarih & 7/1589 sayl kararyla mzeye evrilmitir. 1 ubat 1935te ziyarete alan mzeyi Atatrk 6 ubat 1935 tarihinde ziyaret etmitir.Yzyllar sonra mermer zemindeki hallarn

332

kaldrlmasyla zemin demesi & insan figrl mozayikleri rten svann kaldrlmasyla da muhteem mozayikler tekrar gn na karlmtr. Ayasofyann sistemli olarak incelenmesi, restorasyonu & temizlenmesi ABDndeki Bizans Enstits (the Byzantine Institute of America) adl kurumun 1931'deki & Dumbarton Oaks Alan Komitesinin 1940l yllardaki giriimiyle salanmtr. Bu kapsamda yaplan arkeolojik almalar K. J. Conant, W. Emerson, R. L. Van Nice, P.A. Underwood, T. Whittemore, E. Hawkins, R. J. Mainstone & C. Mango tarafndan srdrlm & Ayasofyann tarihine, yapsn & dekorasyonuna ilikin baarl sonular elde edilmitir. Ayasofyada almalarda bulunmu dier isimlerden bazlar A. M. Schneider, F. Dirimtekin & Prof. A. akmaktr. Bizans Enstits ekibi mozayik arama & temizleme ileriyle urarken, R. Van Nice ynetimindeki bir ekip de, binann, ta ta llerek rlvelerini karma almasna girimitir. almalar halen eitli uluslardan bilim insanlarnca srdrlmektedir. Mimari Ayasofya, mimari bakmdan, bazilika plan ile merkez plan birletiren, kubbeli bazilika tipinde bir yap olup kubbe geii & tayc sistem zellikleriyle mimarlk tarihinde nemli bir dnm noktas olarak ele alnr. Ayasofya, her eyden nce boyutu & mimari yapsyla nem tar. Yapld dnemin dnyasnda hibir bazilika planl yap Ayasofya'nn kubbesinin boyutundaki bir kubbe ile rtlebilmi & bylesine byk bir i mekana sahip deildi. Ayasofyann kubbesi Romadaki Panteon'un kubbesinden kk olmakla birlikte Ayasofyada uygulanan yarm kubbe, kemer & tonozlardan oluan karmak & sofistike sistem, kubbenin ok daha geni bir mekan rtebilmesini salayarak kubbeyi daha etkileyici klmaktadr. Tayc olarak beden duvarlarna oturtulmu nceki yaplarn kubbeleriyle kyaslandnda, sadece 4 payeye oturtulmu bu denli byk bir kubbe mimarlk tarihinde gerek teknik, gerekse estetik bakmdan bir devrim saylmaktadr. Orta nefin yarsn rten ana (merkez) kubbe, dou & batsna eklenen yarm kubbelerle ok geni bir dikdrtgen biimli i mekan yaratacak ekilde ylesine geniletilmitir ki, zeminden bakldnda, 333

gkyzne asl gibi duran, tm i mekana hakim bir kubbe olarak alglanr. Dou & bat aklklarn kapatan yarm kubbelerden de daha kk yarm kubbeli eksedralara gei yaplarak sistem tamamlanmtr. Kk kubbelerden balayarak ana kubbe tacyla tamamlanan bu kubbeler hiyerarisi antik zamanlarda rnei grlmemi bir mimari sistemdir. Yapnn bazilika plan dahice tmyle gizlenmi durumdadr. na srasnda duvarlarda tuladan ziyade har kullanlm & kubbe yap zerine kondurulduunda kubbenin arl alt ksm nemli kalm harla oluturulan duvarlarn da doru bklmesine yol amt. 558 depremi sonrasnda yaplan ana kubbenin yeniden yapm srasnda gen sidorus kubbeyi tayabilmeleri iin nce duvarlar yeniden dikletirmitir. Btn bu hassas almalara ramen kubbenin arl yzyllarca bir problem olmaya devam etti, kubbenin arlk basks binay bir iein almas gibi 4 yanndan da doru almaya zorluyordu. Bu problem de binaya dardan istinat / payanda unsurlarnn eklenmesiyle zld. Osmanl dneminde mimarlar bir binada kayma olup olmadn anlamak iin ya yapm srasnda elle dndrlebilecek kk bir dikey stun (deprem stunlar) eklerlerdi ya da duvardaki 20-30 santimetrlik 2 sabit nokta arasna cam yerletirirlerdi. Stun artk dndrlemediinde veya szkonusu cam atladnda binada kaymann belli bir dereceye geldii anlalm olurdu. Ayasofyann st kat duvarlarnda ikinci yntemin izleri halen grlebilir. Dndrlen stun ise Topkap Saraynn harem blmnde mevcuttur. yzeyler tula zerine okrenkli mermer, krmz ya da mor porfirler & yapmnda altn kullanlm mozayiklerle kapldr. Bu, geni payelerin daha kl & kamufle olmasn da salayan bir yntemdir. 19. yzylda restorasyon almalar srasnda bina dtan Fossati tarafndan sar & krmz renklere boyanmtr. Ayasofya, Bizans mimarisinin bayapt olmakla birlikte, Pagan, Ortodoks, Katolik, slam etkilerinin sentez olduu bir yapdr.

334

Mozaikler

Deisis mozaiinden bir detay. sa'nn yznn iki yars birbirbinden farkl yaplmtr. Tonlarca altnn kullanld Ayasofya mozaiklerinin yapmnda altnn yan sra, gm, renkli cam, pimi toprak & renkli mermer gibi ta paralar kullanlmtr. 726da III. Leonun tm ikonalarn yok edilmesi emriyle, tm ikona & heykeller Ayasofyadan kaldrlmtr. Dolaysyla Ayasofyada gnmzde grlen, surat tasvirleri ieren mozayiklerin hepsi ikonoklazm dnemi sonrasnda yaplan mozayiklerdir. Bununla birlikte Ayasofyada surat tasviri iermeyen mozaiklerden az bir ksm 6. yzylda yaplan ilk mozaiklerdir. 1453de kilise camiiye dntrldkten sonra insan figrleri ierenlerin bir ksm ile ince bir svayla kaplanm & yzyllarca sva altnda kalan mozaikler bu sayede doal & yapay tahribattan kurtulabilmitir. stanbulu ziyaret eden 17. yy. gezginlerinin raporlarndan Ayasofyann camiiye evrilmesini izleyen ilk yzyllarda insan figr iermeyenler ile ierenlerden bir ksmnn svayla kaplanmadan braklm olduklar anlalmaktadr. Ayasofya mozayilerinin tamamen kapatlmas 842de ya da 18. yzyln sonlarna doru gereklemitir. 1755te stanbula gelen Baron De Tott artk tm mozaiklerin badana altnda kalm olduunu belirtmitir. 31.SULT./ Abdlmecidin ( 1839 1861 ) istei zerine 1847 ile 1849 yllar arasnda Ayasofyada eitli restorasyon almalar yapan & sultandan restorasyon srasnda kefedilebilecek mozaikleri belgeleme iznini alan Fossati kardeler, mozaiklerin svalarn

335

kaldrp desenlerini belgelerine kopyaladktan sonra mozayikleri tekrar kapatmlardr. Bu belgeler gnmzde kayptr. Buna karlk, o yllarda Alman hkmetince onarm iin gnderilen mimar W. Salzenberg baz mozaiklerin desenlerini de izmi & yaymlamtr. Svayla kapl mozaiklerin byk bir ksm 1930larda Byzantine Institute of America adl kurumun bir ekibi tarafndan alm & temizlenmitir. Ayasofyann mozaiklerinin almas ilk kez 1932de Byzantine Institute of America kurumunun bandaki Thomas Whittemore tarafndan gerekletirilmi olup, ilk gn na karlan mozaik "imparator kaps" zerindeki mozaik olmutur. Doudaki yarm kubbe zerindeki svann bir ksmnn bir sre nce dmesi sayesinde bu yarm kubbeyi rten svann altnda mozaiklerin bulunduu anlalmtr.

336

TOPKAPI SARAYI ( 1478 ) 7. SULT. / FATH SULTAN MEHMED 2. ( 1444 1446 + 1451 1481 )

Topkap Saray (Osmanl Trkesi: ,) stanbul Sarayburnu'nda, Osmanl mparatorluu'nun 600 yllk tarihinin 400 yl boyunca, devletin idare merkezi olarak kullanlan & Osmanl Padiahlar'nn yaad saraydr. Topkap Saray 7.SULT./ Fatih Sultan Mehmed 2. (1444 1446 + 1451 1481) tarafndan 1478de yaptrlm, Abdlmecitin Dolmabahe Sarayn yaptrmasna kadar yaklak 380 sene boyunca devletin idare merkezi & Osmanl padiahlarnn resmi ikametgah olmutur. Kurulu yllarnda yaklak 700.000 m. lik bir alanda yer alan sarayn bugnk alan 80.000 m. dir. Topkap Saray,saray halknn Dolmabahe Saray, Yldz Saray & dier saraylarda yaamaya balamas ile birlikte boaltlmtr.Padiahlar tarafndan terk edildikten sonra da iinde birok grevlinin yaad Topkap Saray hibir zaman nemini kaybetmemitir.Saray zaman zaman onarlmtr. Ramazan ay ierisinde padiah & ailesi tarafndan ziyaret edilen Mukaddes Emanetler Dairesinin her yl bakmnn yaplmasna ayr bir nem verilmitir.

337

7. SULT. / Fatih Sultan Mehmed 2. ( 1444 1446 + 1451 1481 ) 1465 ylnda Topkap Saray'nn inaatn balatmtr. Topkap Saraynn ilk defa, adeta bir mze gibi ziyarete almas 31 . SULT. / Abdlmecid ( 1839 1861 ) dnemine rastlamtr. O dnemin ngiliz elisine Topkap Saray Hazinesindeki eyalar gsterilmitir.Bundan sonra Topkap Saray Hazinesindeki eski eserleri yabanclara gstermek gelenek haline gelir & 32. SULT. / Abdlaziz ( 1861 1876 ) zamannda, ampir slupta camekanl vitrinler yaptrlr, Hazinedeki eski eserler bu vitrinler iinde yabanclara gsterilmeye balanr. 34. SULT. /II. Abdlhamid (1876 1909) tahttan indirildii sralarda Topkap Saray Hazine-i Hmynun pazar & sal gnleri olmak zere halkn ziyaretine almas dnlmse de bu gerekleememitir. Gazi Mustafa Kemal Atatrkn emriyle 3 Nisan 1924 tarihinde halkn ziyaretine almak zere stanbul sr- Atika Mzeleri Mdrlne balanan Topkap Saray nce Hazine Kethdal, sonra Hazine Mdriyeti adyla hizmet vermeye balamtr.Bugn ise Topkap Saray Mzesi Mdrl adyla hizmet vermeye devam etmektedir. 1924 ylnda baz ufak onarmlar yapldktan & ziyaretilerin gezebilmeleri iin gereken idari nlemler de alndktan sonra, Topkap Saray, 9 Ekim 1924 tarihinde mze olarak ziyarete almtr. O tarihte ziyarete alan blmler Kubbealt, Arz Odas, Mecidiye Kk, Hekimba Odas, Mustafa Paa Kk & Badat Kkdr.

338

Gnmzde byk turist kitlelerini kendine eken saray 1985 ylnda UNESCO Dnya Miraslar Listesi'ne giren stanbul Tarih Yarmada ierisindeki tarihi eserlerin en banda gelmektedir. Gnmzde mze olarak hizmet vermektedir. Topkap Saraynn Blmleri opkap Saray, Marmara Denizi, stanbul Boaz & Hali arasnda kalan tarihsel stanbul yarmadasnn ucundaki Sarayburnunda Bizans akropol zerinde kurulmutur. Saray, kara tarafndan Fatih Sultan Mehmetin yaptrd Sr- Sultni, deniz tarafndan ise Bizans surlar ile ehirden ayrlmtr. eitli kara kaplaryla & deniz kaplaryla saray ierisindeki deiik yerlere alan kaplarn haricinde, sarayn antsal girii Ayasofya'nn arkasnda bulunan Bb- Hmyn (Saltanat Kaps)dur. Topkap Saray ynetim, eitim yeri & padiahn ikametgah olmas sebebiyle oluturulan yaplanmaya uygun olarak iki ana blme ayrlmtr.Bunlar, birinci & ikinci avludaki hizmet yaplarndan oluan Birun ile i rgtlenme ile ilgili yaplardan oluan Enderundur. Bab- Hmayun (Saltanat Kaps) Saray ehirden ayran & Fatih tarafndan sarayn inaatyla birlikte yaptrlm olan Sur-u Sultani ierisindeki saray alanna Bb- Hmyndan girilmektedir. Kapnn zerinde Ali bin Yahya Sofi tarafndan yazlm bulunan celi sls hat ile drt satrlk 1478 tarihini veren bir kitabe mevcuttur.Kitabenin altnda & kapnn i tarafnda bulunan 30. SULT. / II. Mahmud ( 1808 1839 ) & 32. SULT. / Abdlazize ( 1861 1876 ) ait turalardan, kapnn birka defa onarld anlalmaktadr. Bab- Hmayunun iki yannda, kapclara ayrlm kk odalar vardr.Kapnn stnde 1866 ylnda yand iin gnmze ulaamayan, 7. SULT. / Fatih Sultan Mehmed 2.in ( 1444 1446 + 1451 1481 ) kendisi iin yaptrd kk biiminde kk bir daire vard. st katn asl nemi Beytl ml (Kap aras hazinesi) olarak kullanlm olmasdr. Padiahn len kullarnn veya varissiz len ahslarn servetlerinin sultan hazinesine alnmas sistemi olan Muhallefat Sistemi ile balantl olan bu mekan, Sultan Hazinesi'ne alnmayan emtiann yedi sene emanete alnd mekan olarak kullanlmtr.

339

I. Avlu (Alay Meydan) Bab- Hmayun'dan girilen, asimetrik planl bu avluya saray-kentdevlet 3l ynetim sisteminin 2. derecede neme sahip olan yaplar yerletirilmitir.Buras halkn belirli gnlerde girebildii & devletle olan ilikilerini yrtt bir merkez niteliindedir. Devlet erkannn at ile girebildii tek alandr. Bab- Hmayunu Bab-s Selama balayan 300 metre uzunluundaki aal yol sultanlarn Clus, Sefer, Cuma Selamlklarna ihtiamla getiklerine sahne olmutur.Bu avlu ayn zamanda Eli alaylar, Beik alaylar ile Valide Sultanlarn saraya tanmasndaki Valide alaylarna da sahne olmutur. Alay Meydannnda bulunan hizmet yaplar Sol tarafta sarayn ihtiyacn karlayan odun ambar & hasrclar ocaklar bulunmaktayd. Hamamlar, koular, ilikleri, ahrlar ile bir btn tekil eden bu ksmlar gnmze ulaamamtr. Bugn bu yaplarn yerinde Trkiye Cumhuriyeti Kltr & Turizm Bakanl elemanlarnn lojman olarak kulland eczane binas vardr.

Bu yaplardan sonra gelen 7.SULT. / Fatih Sultan Mehmed ( 1444 1446 + 1451 1481 ) dneminden itibaren Cebehane olarak kullanlan Aya rini Kilisesi gnmze ulam ender yaplardandr. Cebehanenin yanndan balayarak sarayn bahelerine & inili Kke geit veren yol boyunca uzanan bu yaplar gnmze tamamyla deimi olarak gelmitir. Darphanenin 17.786 m2lik ksm gnmze ulamtr, Darphane Genel Mdrl Damga Matbaas Daire Bakanl, Rleve & Antlar Mdrl ile Restorasyon & Konservasyon Merkez Laboratuar Mdrl bu yaplarn bir ksmn kullanmaktadr. Koz bekileri kapsndan sonra gelerek Arkeoloji Mzesinin karsnda kalan yaplar Trkiye Cumhuriyeti Kltr & Turizm Bakanlndan kiralayan Tarih Vakf kullanmaktadr.

340

Gnmzde I. Avlu'da Bulunmayan Yaplar Darphane binalarnn sonunda Kz bekileri veya Koz bekileri ad verilen bir kuruluun yerinin bulunduu bilinmektedir. Grevleri depolarn & haremin dtan korunmas olan Koz bekiler Ocann bulunduu ksmdaki yolun zerindeki kap da Koz Bekiler Kaps adyla anlmaktadr. Bb- Hmynun giriinden itibaren sa tarafta srasyla Enderun Hastahanesi, sarayn Marmara tarafndaki yaplarna & bahelerine inen yol ile Dizme yada Dizme Kaps denilen kap, Hasfrn & Dolap Oca vard. Kapnn giriine yaklatka 34.SULT./ II. Abdlhamid (1876 1909) tarafndan meydann bu kenarndaki duvara tanan 16. yzyla ait Cellat emesi grlr. Yolun sol tarafnda ise avlunun Bab-s Selama yakn ksmnda kk sekizgen kk biiminde bir yap bulunuyordu.Klah biiminde sivri ats olan yap Kat Emini Kulesi veya Deavi Kasr olarak da tannmaktadr. Buraya her gn Kubbealt vezirlerinden biri gelerek halkn verdii dilekeleri toplar, dava sahiplerini dinler & konuyu Divana sunard. Bugn aa yukar bu mekann bulunduu yerde saraya giren-kan ziyaretilere yiyecekiecek servisi yaplan DSMe ait ay bahesi bulunmaktadr. Saray- Hmayun & Saray Surlarla evrili Saray- Hmayun'un yaplar: Otluk Kaps, Balkhane Kaps, Saadet Kaps, Haseki Hamam, Alay Kk, Zeynep Sultan Camii, Soukeme Kaps, Ayasofya, III. Ahmet emesi (23.SULT./ 3. Ahmed ( 1703 1730 ), Ahrkap Feneri, ncili Kk, Odun Kaps, Has Ahr, Hasbahe, evkiye Kk, Vkela Kaps, Eski Kaykhaneler, Sepetiler Kasr, Yal Kk, Demirkap, Yalkk Kaps, Yeni Darphane, Darphane Kk, Bab Hmayun, Glhane Kasr, Gotlar Stunu, Babsselam, Arz Odas, inili Kk, Revan Kk, Badat Kk, III. Osman Kk (25.SULT./ 3. Osman (1754 1757), Sofa Kk, Lala Bahesi, Birinci Avlu, kinci Avlu, nc Avlu, Topkap Saray. saraydaki yaplar: Babsselam, Mutfak kanad, Babssaade, Arz odas, Fatih Kk, Hekimba odas, Aalar Camii, hazine, Raht Hazinesi, Has Ahr, Kubbealt, III. Ahmet Ktphanesi (23.SULT./ 3. Ahmed (1703 1730), Snnet odas, III. Murad Kk ( 12.SULT./ 3. Murad (1574 1595)

341

SULTAN AHMET CAM / BLUE MOSQUE / MAV CAM ( 1609 1616 ) 6 MNAREL, SONRADAN MEKKEDEK CAMYE SAYGIDAN TR 1 MNARE EKLETTREREK 7 MNAREL OLDU. MMAR : SEDEFKAR MEHMED AA 32. SULT. / 1. AHMED ( 1603 1617 ) 14. SULT. / MEHMED 3. N OLU, 14 YAINDA TAHTA IKTI AIR HASTALANARAK LD.

342

Sultan Ahmet Camii, 1609-1616 yllar arasnda 14. SULT. / I. Ahmed ( 1603 1617 ) tarafndan stanbul'daki tarih yarmadada, Mimar Sedefkr Mehmed Aa'ya yaptrlmtr. Camii, Mavi, yeil & beyaz renkli znik inileriyle bezendii iin & yarm kubbeleri & byk kubbesinin ii de gene mavi arlkl kalem ileri ile sslendii iin Avrupallarca "Mavi Camii (Blue Mosque)" olarak adlandrlr. Ayasofya'nn (kubbe ap 32.5m) 1934 ylnda camiiden mzeye dntrlmesiyle, stanbul'un ana camii konumuna ulamtr. (Eski Pagan Tapna / Templenn zerine olmayp dorudan kilise plan olarak yaplmtr, rivayete gre Hz. Sultan Sleyman A.S.nin yaptrd sarayn kalntlar zerine yaplmtr.) Aslnda Sultan Ahmet Camii klliyesiyle birlikte, stanbuldaki en byk yap komplekslerinden biridir. Bu klliye bir camii, medreseler, hnkar kasr, arasta, dkknlar, hamam, eme, sebiller, trbe, darifa, sbyan mektebi, imarethane & kiralk odalardan olumaktadr. Bu yaplarn bir ksm gnmze ulaamamtr. Yapnn mimari & sanatsal adan dikkate sayan en nemli yan, 20.000'i akn znik inisiyle bezenmesidir. Bu inilerin sslemelerinde sar & mavi tonlardaki geleneksel bitki motifleri kullanlm, yapy sadece bir ibadethane olmaktan teye tamtr. Camiinin ibadethane blm 64 x 72 metre boyutlarndadr. 43 metre yksekliindeki merkezi kubbesinin ap 23,5 metredir. Camiinin ii 260 pencereyle aydnlatlmtr. Yazlar Diyarbakrl hattat Seyyid Kasm Gubar tarafndan yazlmtr. evresindeki yaplarla birlikte bir klliye oluturur & Sultanahmet, Trkiye'nin alt minareli ilk camiidir. Tarihe Efsaneye gre dnemin padiah 14.SULT. / I. Ahmet ( 1603 1617 ), bata minareleri altndan yaptrmak istemitir. Ama kaplamada kullanlacak olan altnn deeri padiahn btesini fazlasyla anca, caminin mimar Sedefkar Mehmet Aa bu emri gya yanl iiterek, "altn" szcnden "6" yaparak, camiiyi 6 minareli ina ettirmitir. Ancak efsaneler bir kenara, stanbul'da meydana gelen her byk olay, her byk eser, slam dnyasn yakndan ilgilendiriyor & balca konu ediliyordu. Sultan Ahmet Camii'nin yaplmas da hayranlklar, geni yanklar uyandrmt. Fakat mparatorluun baz 343

eyaletlerinden de itirazlar gelmiti. tiraz edenler, camiiye alt minare yaplmas Kabe'ye saygszlk olur diyorlard. nk o zamanlar alt minaresi olan tek mabed Mekke'de idi. Padiah bu meseleyi btn slam alemini memnun edecek bir ekilde halletti: Mekke'ye yedinci minareyi yaptrd. Minarelerle alakal dier bir husus da, erefelerdir. Sultanahmet minarelerinin drd er, ikisi de ikier erefelidir & toplam 16 erefe yapmaktadr ki bu da ayn zamanda Sultan Ahmet'in 16. padiah olduuna iaret eder. Sultan 1. Ahmed 14. padiah olmasna ramen aradaki fark Osmanl Devleti'nin Fetret Devri'ndeki Yldrm (Beyaztn iki olu Emir Sleyman & Musa elebinin tahta gememesine karn padiah saylmasndandr.) Camiinin ieriye alan 3 kapsndan herhangi birinden girildiinde d grn tamamlayan boyama, ini & vitray camlarnn zengin & renkli sslemeleri ile karlalr. mekan byk bir btndr; ana & yan kubbeler geni sivri kemerlerin dayand 4 iri stun zerinde ykselir. Camiinin iini 3 taraftan evreleyen balkonlarn duvarlar, yine znik inileri ile ssldr. Bunlarn yukars & btn kubbe ileri ise boya iidir. Avlunun bat giriinde ise, demirden ar bir kordon bulunmaktadr. Bu kordon avluya atyla giren padiahn kafasn arpmamas iin emesini gerektiriyordu. Bu, padiahn bile camiye girerken kendisine eki dzen vermesi gerektiini gstermek amal sembolik bir eylemdi. Mimari Sultanahmet camiinin tasarm Osmanl cami mimarisi ile Bizans kilise mimarisinin 200 yllk sentezinin zirvesini oluturur.Komusu olan Ayasofyadan baz Bizans esintileri iermesinin yan sra geleneksel islami mimari de ar basar & klasik dnemin son byk camiisi olarak grlr.caminin mimar Sedefkar Mehmed Aa, byk usta Sinan'n "boyutta byklk, heybet & ihtiam" fikirlerini yanstmada baarl olmutur. D : Ke kubbelerin stndeki kk kulelerin eklenmesi dnda, geni n avlunun cephesi Sleymaniye Camii'nin cephesiyle ayn tarzda yaplmtr.Avlu neredeyse caminin kendisi kadar genitir & kesintisiz, tekdze desenli bir kemeraltyla evrilmitir.her iki

344

tarafnda abdesthaneler vardr.ortadaki byk altgen fskiye avlunun boyutlar gz nne alndnda kk kalr.avluya doru alan dar antsal geit kemeraltndan mimari olarak farkl durur.yar kubbesi kendinden daha kk uzun bir davul eklinde bir kubbeyle talandrlm & ince sarkt bir yapya sahiptir. Ar bir demir zincir bat tarafndaki avlu giriinin st ksmn asl tutar.caminin avlusuna yalnzca sultan at srtnda girebilirdi.zincir aada tutulurdu bylece sultan her giriinde ban emek zorunda kalrd.bu da hkmdarn dinine kar saygsn gstermek adna sembolik olarak yapt bireydi. : Her katnda alak dzeyde olmak zere, camiinin ii znikte 50 farkl lale deseninden retilmi 20binden fazla iniyle bezenmitir.alt seviyelerdeki iniler gelenekselken galerideki inilerin desenleri iekler, meyveler & servilerle gsterili & ihtiamldr.20binden fazla ini znikte mleki kasap hac & kapadokyal bar efendinin ynetiminde retilmitir.her ini bana denecek tutar sultann emriyle dzenlense de ini fiyat zamanla artm, bunun sonucunda kullanlan inilerin kalitesi zamanla azalmtr.renkleri solmu & cilalar snklemitir.arka balkon duvarndaki iniler 1574teki yangnda zarar gren topkap saraynn hareminden geri dntrlen inilerdir. ksmn daha ykseklerine mavi boya hakimdir fakat dk kalitelidir.200den fazla kark leke desenli cam doal geirir, bugn avizelerle desteklenmilerdir.avizelerde devekuu yumurtas kullanmnn rmcekleri uzak tuttuunun kefedilmesi rmcek alarnn oluumunu engellemitir.Kurandan szler ieren hat dekorasyonlarnn ou zamann en byk hat sanats seyid kasm gubari tarafndan yaplmtr.yerler yardmsever insanlarca eskidike yenilenen hallarla kapldr.Pek ok byk pencere geni & ferah bir ortam hissi vermektedir.Zemin kattaki alr pencereler "opus sectile" ad verilen bir deme ekliyle dekore edilmitir.her kavisli blm bazlar k geirmeyen 5 pencereye sahiptir.her yar kubbe 14 pencereye & merkez kubbe 4 kr olmak zere 28 pencereye sahiptir.pencereler iin renkli camlar venedik sinyorundan sultana hediyedir.bu renkli camlarn ou bugun sanatsal deeri olmayan modern versiyonlaryla deitirilmitir.

345

Camiinin iindeki en nemli unsur ince iilikle oyulmu & yontulmu mermerden yaplma mukarnas / mihraptr.bitiik duvarlar seramik inilerle kaplanmtr.fakat evresindeki ok sayda pencere onu daha az ihtiaml gsterir.mihrabn sanda zengin dekore edilmi minber bulunur.cami en kalabalk halinde dahi olsa herkesin imam duyabilecei ekilde tasarlanmtr. Padiahn kulubesi gneydou kesindedir.bir platform, iki kk dinlenme odas & sundurmadan oluur & padiahn gneydou st galerideki locasna geii bulunur.bu dinlenme odalar 1826da yenierilerin ayaklanmas srasnda veziriazamn ynetim merkezi oldu.Hnkar Mahfil 10 adet mermer stunla desteklenmitir.zmrt, gl & yaldzlarla sslenmi & yaldzlarla 100 adet Kuran ilenmi kendi mihrab vardr. Camiinin iindeki birok lamba zamannda altn & dier deerli talarla & de iinde devekuu yumurtas ya da kristal toplar bulunabilecek cam kaselerle kaplyd.bu dekorlarn tm ya kaldrld ya da yamaland. Duvarlardaki byk tabletlerde halifelerin isimleri & kurandan paralar yazldr.bunlar orijinal haliyle 17. yzyln byk hat sanats Ametli Kasm Gubarm yapmtr fakat yakn zamanda restore edilmek iin kaldrlmlardr. Minareler: ou tur rehberi doru olmayan u hikayeyi anlatr : Sultanahmet camii Trkiyede 6 minaresi olan 2 camiden biridir, dieri ise Adanadaki sabanc camiidir.minarelerin says ortaya knca sultan kstahlkla sulanmtr nk o zamanlarda, mekkedeki kabede de 6 minare bulunmaktadr.sultan bu problemi mekkedeki camiye yedinci minareyi yaptrarak zer. Halbki gerekte Mekkedeki camii, Sultanahmet Camii edilmeden 1 yzyl ncesinden beri 7 minareye sahiptir. ina

4 minare caminin kelerindedir.kalem eklindeki bu minarelerin her birinin 3 erefesi vardr.n avludaki dier iki minare ise ikier erefelidir.

346

yakn zamana kadar mezzin gnde 5 kere dar sarmal merdivenleri kmak zorunda kalyordu, bugn ise toplu datm sistemi uygulanyor.& dier camilerce de yanklanan ezan ehrin eski blmlerinde de duyuluyor.Trklerin & turistlerin oluturduu kalabalk gnbatm vaktinde, gne batarken & camii renkli projektrlerle parlak bir ekilde aydnlatlmaya balarken parkta toplanp yzn camiiye vererek akam ezann dinliyorlar. Camii ina edildii dnemlerde uzunca bir sre cuma gnleri Topkap Saray'ndakilerin ibadetlerini gerekletirdii mekan olmutur.

8.SULT./ 2. BAYEZD ( 1481 1512 )

II. Bayezid (ya da II. Beyazt, Osmanl Trkesi: ; Byezd-i sn), (1450 26 Mays 1512), 8. Osmanl padiahdr. Fatih Sultan Mehmed'in, Glbahar Hatun'dan olan byk oludur. Yavuz Sultan Selim'in de babasdr. Tahta getiinde 511.000 km'si Asya'da, 1.703.000 km'si Avrupa'da olmak zere toplam 2.214.000 km olan imparatorluk topraklar, vefatnda yaklak olarak 2.375.000 km idi. II. Bayezid'in ismi Latin harfli Trke metinlerde Beyazt, Beyazd, Bayezit, Bayezd gibi deiik imlalar ile yazlsa da sultann ad btn Osmanlca kaynaklarda & metinlerde Bayezid ( ) olarak gemektedir. Trk Dil Kurumu, gnmzde Beyazt, Bayezit eklindeki yazmlar benimsemitir. Modon fetihnamesinde, Emiru'l-

M'minn Sultanu'l-Guzat ve'l-Mcahidn Nsiru's-Seriat ve'l-Milleti ve'd-Din Giysu'l-Islm ve Muinu'l-Mslimn Sultan Byezid diye
anlmtr. Padiahlk ncesi

II. Bayezid (Levni)

347

II. Bayezid II. Bayezid baz kaynaklara gre 1447'de, baz kaynaklara gre de 1448'de, 3 Aralk'da bugn Yunanistan snrlar ierisinde kalan, Osmanllar zamannda ise Edirne'ye bal bir kaza merkezi olan Dimetoka'daki Dimetoka Saray'nda dnyaya geldi. Babas Fatih Sultan Mehmet ilme kar byk bir sevgi besledii iin, olu Bayezid'e her eyden evvel kuvvetli bir tahsil verdirmeyi dnd. stanbul'un fethi'nden sonra, 7 yalarndayken Hadm Ali Paa danmanlnda Amasya valisi olan Bayezid, burada o dnemin en nl limlerinden dersler ald & padiah olacak ekilde yetitirildi. O gnlerde Amasya kenti bir eitim & kltr merkeziydi. Devrin mehur limlerinden dersler ald, slami ilimlerin pek ounu rendi. slam ilmi alannda ders ald hocalarndan birisi de eyh Yavsi - Hnkar eyhi olarak bilinen Bayrami tarikat eyhi de olan Muhyiddn Mehmed-i skilib olmutur. slami ilmin yan sra matematik & felsefe tahsili de ald. Ayrca eyh Hamdullah'tan da hat dersleri ald. Arapa & Farsa'nn yan sra; aatay lehesi & Uygur alfabesini de rendi. Dinine ballndan dolay kendisine Bayezid-i Veli de denilirdi. Bayezid-i Veli, airleri saraya toplar onlarla sohbet ederdi. Hattat & bestekrd. Adli mahlasyla iirler yazd. Ulema & sanatkrlar iin ayrca bir fon ayrmt. 1473'de Otlukbeli Sava'nda sa kol kumandan olarak grev alan Bayezid ran'dan gelen tccarlarn mallarnn yamalanmas zerine gnderdii kuvvetler 1479'da Torul & evresini Osmanl topraklarna katt.

348

Tahta k

Sultan II. Bayezid'in Turas Fatih Sultan Mehmed'in 4 Mays 1481'de Gebze yaknlarnda vefat etmesi zerine Sadrazam Karamanl Mehmed Paa, Bayezid & Bayezid'in kardei Cem Sultan'a ulaklar (haberci) gnderdi. Ancak Cem Sultan, kendisine gnderilen haberci yolda, Anadolu Beylerbeyi Sinan Paa tarafndan yakalanarak alkonduu iin babasnn lm haberini ge rendi. Bu arada Bayezid'in tarafn tutan Yenieriler stanbul'da isyan ederek Cem Sultan taraftar Karamanl Mehmed Paa'y 4 Mays 1481'de ldrdler & Bayezid'in olu ehzade Korkut'u babasna vekleten tahta kardlar. Babasnn vefatn renen & devlet byklerinin, acele bakente gelmesi hakknda gnderdikleri mektuplar alan II. Bayezid maiyetinde 4.000 kii olduu halde Amasya'dan yola kp 9 gnde skdar'a geldi. Ertesi gn olu ehzade Korkut'tan saltanat resmen teslim alp 22 Mays 1481'de Osmanl tahtna kt & devleti idare etmeye balad. II. Bayezid ilk olarak kapkullarna er bin ake clus bahii datt. Yenierileri ulufelerini 5 akeye kartt.

349

Cem Sultan Meselesi

Cem Sultan Cem Sultan kardei II. Bayezid'in padiahln kabul etmedi. Bylece Osmanl devleti II. Bayezid ile Cem Sultan arasnda uzun sren & en sonunda Avrupa'nn da iine kart bir taht kavgasna sahne oldu. II. Bayezid stanbul'da tahta km olmasna ramen Cem Sultan 4.000 askeriyle negl nlerinde Bayezid'in henz hazr olmayan Ayas Paa idaresindeki ordusu ile savat. Bu sava kazanan Cem Sultan Bursa'da kendi adna hutbe okutmak & para bastrmak suretiyle hkmdarln ilan etti. Bursa'da 18 gn saltanat sren Cem Sultan civardaki ehir & kasabalara da hkimiyetini kabul ettirdi & II. Bayezid'e mparatorluu eit olarak paylama teklifinde bulundu. Buna gre mparatorluun Anadolu topraklar Cem Sultan'a verilecekti. Ancak devletin ikiye blnmesi anlamna gelen bu teklif, sadece Bayezid tarafndan deil tm devlet ileri gelenleri tarafndan dehetle karland. Osmanl Devleti'nin blnmesini kendi karlarna uygun gren Avrupallar & Memluklular bu konuda Cem Sultan' desteklediler. 1481 Hazirannda II. Bayezid'in ordusuyla Yeniehir ovasnda yapt savata yenilen Cem Sultan nce Konya'ya ekildi. Konya'da yeterince destek bulamayan Cem Sultan Tarsus'a geti. Daha sonra da Memluk sultanndan ald davet zerine Kahire'ye gitti. Kahire'de byk ilgi gren Cem Sultan orada kald sre ierisinde Mekke'ye giderek hac vazifesini yerine getirdi. Bu dnemde, aabeyi II. Bayezid kendisine padiahlktan vazgemesi hlinde 1 milyon ake

350

vermeyi teklif etti. Ama Cem Sultan bu teklifi reddetti. Benzeri teklifler tekrar yapldysa da, bunlar da sonu vermedi. Memluklular'n & eski Karaman Beylerinin yardmyla tekrar bir ordu toplayan Cem Sultan, 27 Mays 1482'de Konya'y kuatt. Ancak Osmanl Ordusu'nun Konya'ya hareket etmesi zerine kuatma kaldrld. ki taraf Akehir'de karlat. Sava kaybeden Cem Sultan Ankara'ya geti. Ankara'da da kana devam eden Cem Sultan 1482 yaznda otuz kadar adamyla birlikte Rodos'a gitti. Cem Sultan 29 Temmuz 1482'de Rodos valyelerinin Byk stad Pierre d'Aubusson tarafndan byk bir trenle karland. Cem Sultan'n amac Rumeli'ye geerek mcadelesini srdrmekti. Ancak bundan sonra bir daha hayatta iken vatanna dnemedi. Artk, Cem Sultan iin Avrupa'da maceral bir esaret hayat balad.[kaynak belirtilmeli] Cem Sultan Rodos'a kmasndan sonra Papa VIII. Innocentius'in istei zerine Fransa'ya gnderildi. Bu gelimeden sonra nceleri Osmanl Devleti'nin bir i meselesi olan taht mcadelesi, bylelikle milletleraras bir mesele hline geldi. Bu olaydan kar salamak isteyen Papa VIII. Innocentius'un, Cem Sultan'a, Hristiyan olmas hlinde onu Osmanl Devleti'nin bana geirebileceini teklif ettii sylenir. Osmanl Devleti'ne kar yeni bir Hal seferi gerekletirmek iin Cem Sultan' kullanmay dnen Papa VIII. Innocentius 1492'de ld. Bylece Cem Sultan daha serbest bir hayata kavutu. Fakat bu defa Fransa Kral, Cem Sultan kendi siyasi emelleri iin bir koz olarak kullanmak istedi. Bu amala hareket eden Fransa Kral VIII. Charles Roma zerine yryerek 26 Ocak 1495'te Cem Sultan' Papa'dan teslim ald. Fransz Ordusu ile beraber yola kan Cem Sultan 25 ubat 1495'te vefat etti. Baz kaynaklar, Cem Sultan'n elindeki kymetli rehineyi brakmak zorunda kald iin Papa tarafndan zehirletildiini ifade etmektedir. Cem Sultan'n lmn renen II. Bayezid Osmanl lkesinde 3 gn yas ilan etti. lkedeki camilerde Cem Sultan iin gyabi cenaze namaz klnd. Ayrca II. Bayezid kardeinin gnahlarnn balanmas iin fakirlere 100 bin ake sadaka datt. talya'da topraa verilen Cem Sultan'n cenazesi de pazarlk konusu oldu. Uzun sren bir mcadelenin ardndan Cem Sultan'n cenazesi, vefatndan 4 sene sonra 1499'da Osmanl topraklarna getirildi. Mudanya'da karaya karlan cenaze Bursa'da Muradiye Camii'nin 351

haziresinde kardei ehzade bulunduu trbe'ye gmld.

Mustafa'nn

da

mezarnn

iinde

Cem Sultan Avrupa'da iken, spanyollar karsnda yenilgiye urayan Endls'teki Mslmanlar Osmanl Devleti'nden yardm istediler. II. Bayezid kardei Cem Sultan'n Avrupada esir olmas sebebiyle gerekli yardm tam anlamyla yapamadysa da Kemal Reis'i spanya'ya gnderdi. Kemal Reis spanya'daki Mslmanlar Kuzey Afrikaya, Yahudileri de de Selanik & stanbul'a tad. 1492 ylnda Mslmanlarn yan sra 150 bin kadar Yahudi de Osmanl topraklarnda yerletirildi . talya'dan geri ekilme 1480 ylnda Fatih Sultan Mehmet hayatta iken Osmanllar talya'nn ele geirilmesi iin ilk adm tekil etmek zere yarmadann gneydousunda (izmenin topuu) yer alan Otranto kalesini ele geirmilerdi. Fatih'in lm & ehzade Cem'le II. Bayezid arasndaki taht mcadelesi, talya'nn fethi projesinin bir daha ele alnmamak zere terk edilmesine neden oldu. Ksa bir sre sonra Osmanl hkimiyetindeki Otranto kalesi elden kt. Napoli Krall, elindeki kuvvetlerle Osmanl ile baedemeyeceinin farkndayd. Ayrca Osmanllarn talya'da bulunmasnn kralln gelecei iin iyi olmadn da biliyordu. O nedenle Napoli Kral, damad Macaristan Kral Matthias Corvinus'tan & ayn hanedana mensup bulunduu, o zamanlar Aragon olarak adlandrlan Kuzey spanya kralndan acele yardm istedi. Macaristan kralnn gnderdii 2.000 atl & dier talyan devletlerinden ald yardmc kuvvetlerle Otranto kalesi nlerine geldi. Bu orduyu denizden Napoli, Papalk & spanya gemilerinden mteekkil bir donanma destekliyordu. Fatih Sultan Mehmet'in lm haberi buraya da ulam & Osmanl askerleri arasnda byk bir isteksizlik ortaya kmt. Tam bu srada komutan Gedik Ahmet Paa, yanna ald bir miktar asker & donanma ile ani bir ekilde Otranto'yu terk etti. Bir rivayete gre bunu kendi kararyla, bir dierine gre ise Sultan Bayezid'in istei ile gerekletirmitir. Gedik Ahmet Paa Otranto'da 8.000 kadar asker & asker iin 1,5 senelik mhimmat brakt. Bu kadar kuvvet ile byk bir orduya kar konulmas da mmkn deildi. Mukavemet edip 8.000 askeri heba etmek yerine kalenin teslim edilmesine karar verildi. Osmanl kuvvetleri, askerlerin tm silah & cephanelerini yanlarna alarak ekilmesine izin verilmesi hlinde, 352

kaleyi teslim edeceklerini taahht ettiler. Kaleye yardm gelmesinden korkan Napoli Kral bu anlamay kabul etti. Bylece 8.000 Osmanl askeri tm mhimmatlar ile gemilere binip, Otranto Boaz'n geerek Arnavutluk'ta Osmanl topraklarna kt. Napoli Kral, Trklerin yeniden talya'ya kmamas iin II. Bayezid'in elisi ile grt & Trklerin talya'ya bir daha sefer dzenlememesi vaadine karlk Napoli, gtrlemeyen Trk toplarn, Napoli Krall ierisindeki btn Trk & Mslman esirleri Osmanl Devletine geri verdi. Ayrca dosta olmak artyla Donanma-y Hmayun'a (Osmanl Donanmas), Adriyatik & Yunan Denizi'nde serbeste dolama hakk tand. Nihayetinde Osmanl Devletinin, talya'daki tek kalesi olan Otranto ele geirilmesinden 13 ay sonra 10 Eyll 1481'de kaybedildi. Bylece, Fatih Sultan Mehmet tarafndan balatlan talya seferi Osmanl Devletinin i problemleri sebebiyle snk bir ekilde sona erdi. talyanlar, Osmanllarn Otranto'da yaptklar tahkimat incelediler & bundan sonra yaptklar asker tahkimatta, Otranto'yu rnek aldlar. Yapt savalar Cem Sultan Olay & bu olay sebebiyle Avrupallarn stanbul'u geri alma mitleri yeniden gndeme gelince II. Bayezid ok dikkatli & bar bir d siyaset takip etmek mecburiyetinde kald. Bununla birlikte kendisi gerektiinde savatan ekinmedi & Osmanl Devleti'nin snrlarn geniletti. II. Bayezid'in tahtta kald sre, hemen hemen babas Fatih Sultan Mehmet ile eitti (yaklak 30 yl). Fatih bazen iki senede bir sefere kt halde, olu Bayezid yalnz 5 kere sefere kt. Padiahlarn bizzat bakumandanlk ettii bu seferlere Osmanllar tarafndan Sefer-i Hmayun ad verilmitir. Birinci Sefer-i Hmayun (1483) Sultan Bayezid 1483 baharnda Edirne, Filibe, & Sofya zerinden Srbistan'a geldi. Morava Nehri kylarnda yol alan padiah, Belgrad yaknlarna kadar sokuldu. Bu evredeki tm kaleleri onartt. Kasm 1483'te stanbul'a dnd. Bu ilk sefer yaklak 7 ay srd. Padiahn bu seferi, Macaristan' telalandrd. Osmanl ile bir sava gze alamayan kral Matthias, 1483 sonlarnda Osmanl Devleti ile bir bar imzalad.

353

kinci Sefer-i Hmayun (Bodan seferi) (1484) Bodan Voyvodasnn yllk vergisini dememesi, Bodan'n daha sk bir ekilde Osmanl devletine balanmas & Karadeniz kysndaki topraklarnn alnp, bu beyliin denizle olan balantsn kesme gibi amalarla, II. Bayezid, birinci sefer-i hmayunundan bir yl sonra tekrar sefere kt. 1 Mays 1484'te stanbul'dan ayrld. Bodan zerine giden Sultan Bayezid, babasnn ayn lkeye yapm olduu seferden 8 yl sonra tekrar Bodan'a sefere km oluyordu. Eflak Voyvodasnn da 20.000 askerle Osmanllarn tarafnda katld bu seferin sonunda Osmanl devleti btn hedeflerine ulat & Karadeniz bir Trk gl hline geldi. Ayrca Krm'a karadan balant saland. stanbul'a yola kndan 2 ay sonra 6 Temmuz'da Ordu-yu Hmayun (Osmanl Ordusu), Tuna Nehri'nin kuzey sahilinde Kili nne geldi. 9 gn ierisinde kale Osmanllarn eline geti & Kilye (Kili) teslim oldu. 24 Temmuz'da Dniester'in Karadeniz'e dkld koyun gneyinde bulunan Akkerman kuatma altna alnd & 16 gn sonra 9 Austos'ta ele geirildi.Bu kuatmaya Krm Han Mengli Giray da ordusuyla katld. Bylece ilk defa bir Krm Han Osmanl Ordusu'nda grev alm oluyordu. 1419, 1454, 1474 yllarnda devrin padiahlar elebi Mehmet & Fatih tarafndan 3 kez kuatlp da alnamayan bu kalenin fethi zerine Uzun Hasan'n olu Akkoyunlu hkmdar Sultan Yakup, Fas Sultan, hatta Macaristan Kral Matthias gibi birok hkmdarlar elilerini gndererek II. Bayezid'i tebrik ettiler. Necati Bey'in Ho ald Hazret-i Han Byezd-i Osmn Kil ile Kara-Bodan'dan kkermn'

diye balayan 1 kasidesi bulunmaktadr. Bylece Bodan'n Karadeniz'e kys kalmad. Dorudan stanbul'dan ynetilen Dobruca ile Krm Hanl'na ait topraklar birleti. II. Bayezid bu seferden sonra stanbul'a dnmedi. K Edirne'de geirdi. Yazn Filibe'ye kadar gitti (1485) & bu evreyi kontrol etti. Ertesi k yine Edirne'deydi. 1486 ylnn banda Macar Kralnn elilerini burada kabul etti. stanbul'a ancak 1486 senesinde dnd. 354

Osmanl-Memluk savalar (1485-1491) Yakn Dou'nun iki byk Trk devleti olan Osmanl ile Memluk arasndaki snr Frat nehri & Toros Dalar belirliyordu. Bir zamanlar Orta Anadolu'ya kadar varan Memluk nfuzu, artk Toroslar'n gerisine itilmiti. Gneydou Anadolu'nun bir ksm & ukurova'y elinde tutan Ramazanoullar Memluklularn hkimiyetinde, buna karlk Dulkadiroullar ise Osmanllar'n hkimiyetinde idi. Memluklular ile Osmanllarn ilikileri balangta dostayd. Osmanl Devleti'nin Avrupa'daki zaferleri Memluk bakenti Kahire'de resm enliklerle kutlanyordu. Ama Memluklular Osmanllarn ukurova blgesindeki varlklarndan honut deillerdi. Osmanllarn blgeye yapt aknlar iki lkenin arasn bozdu. Trkler tarafndan ynetilen bu 2 lkenin aralarnn bozulmasndaki bir baka sebep ise prestij meselesiydi. Devrin en byk devleti konumunda olan Osmanl mparatorluu ayn zamanda da devrin en byk slam lkesiydi. Halifeliin, Kutsal Emanetler'in & mukaddes ehirlerin Memluk Devleti'nin elinde olmas Osmanl'nn kabul edemeyecei bir durumdu. Fatih'in Hicaz Su Yollar & Trk haclar iin baz dzenlemeler yapmak istemesini Memluklular i ilerine mdahale sayd & reddetti. Memluklular corafi koullara ok gveniyor & hibir ordunun Msr'a giremeyeceini dnyorlard. lk Osmanl-Memluk sava 1485'te patlak verdi & 6 yl srd. Savan grnrdeki sebebi 1485 ylnda Osmanl lkesinden giden haclara saldrlmas & stanbul'a gnderilen Behmeni hediyelerine geici olarak el konulmasyd. 2 Mart 1482'de Gney Hindistan Trk mparatorluu tahtna babasnn yerine oturan Mahmut ah Behmeni, Sultan Bayezid'e ilerinde deerli mcevherler bulunan hediyeler gndermiti. Msr gmrk idaresi, sonradan gndermelerine ramen ilk nce bu hediyelere el koydu. Armaanlar stanbul'a gnderilmek zere yola ktnda Osmanl Devleti Memluklular'a sava amt bile. Savan dier sebebi ise, her yl Osmanl topraklarndan Hicaz'a giden haclarn, Bedevi Araplar tarafndan saldrya & yamaya uramalar idi. stanbul, Kahire'ye, Hac yollarnn gvenliini salamas iin notalar gndermi, fakat Memluklular geim kayna yama olan Bedevilere bir trl ciddi bir ekilde engel olmamlard. Bu sebeplere II. Bayezid'in o zamanlar Avrupa'da bulunan kardei Cem Sultan'n Kahire'de kalan ailesinin iadesini istemesi & bu talebin Memluklar tarafndan reddedilmesi de eklenebilir.

355

Sava 1485 senesinin Mays aynda balad. Fatih'in vefatndan 4 yl sonra balayan sava hibir zaman topyekn 1 muharebe eklinde gereklemedi. 2 imparatorluk hibir zaman tm ordularyla kar karya gelmedi. Ne Osmanllar ne de Memluklular birbirlerinin topraklarn ilhak etme niyetinde deildiler. Harp 2 lke topraklar arasnda tampon blge mahiyetindeki ukurova & Dulkadiroullar'nn topraklar zerinde gerekleen vurumalar seviyesinde kald. Sava Karagz Mehmet Paa komutasndaki Osmanl Ordusu'nun taarruzu ile fiilen balad. Karagz Mehmet Paa Glek Boaz'n geerek ukurova'ya girdi. Bylece Osmanllar ilk defa Adana'y igal etmi oldular. Karagz Mehmet Paa gneye ynelerek Tarsus'u da ald. Akdeniz sahiline kadar inince ukurova'nn da Osmanl hkimiyetine getii sanld. Zaten buras Memluklular'n kendilerine ait topraklar deildi. Onlarn idaresindeki Ramazanoullar Beylii'ne balyd. Sonra Karagz Mehmet Paa stanbul'a dnd & sancak beyi oldu. Bu arada Memluk ordusu ukurova'ya doru yola kmt. Memluklular nce Osmanllara tabi Dulkadir Beylii'nin topraklarna girdi. II. Bayezid'in kaynpederi olan Dulkadir Beyi Aladdeyle Bozkurt Bey damadndan acil yardm istedi. Kayseri Sancak beyi Yakup Bey ordusu ile yardma geldi & Memluk ordusunu yendi. O dnemlerde Memluk idaresinde bulunan Malatya nlerine kadar gelen Yakup Bey'i Memluk Bakumandan zbek Bey pusuya drd & Osmanl birliini imha etti. Kar koyacak bir ordu olmamas nedeniyle zbek Bey rahatlkla ukurova'ya girdi. Adana & Tarsus sancak beylerinin ldrlnceye kadar mukavemet gstermelerine ramen Memluklular Osmanllar' Toroslar'n gerisine atmay baard. 1486 yl Ocak aynda Anadolu Beylerbeyi Hersekzade Ahmet Paa, ukurova'y tekrar almak iin Glek Boaz'n geerek Memluklular'n nne kt. Fakat yenilerek esir dt. Bir yllk esaret hayatndan sonra serbest braklan paa stanbul'a dnd. Memluk sultan Kaytbay savan sona ermesi iin bar teklifi yapsa da kaybetmeye alk olmayan Osmanl devlet adamlar bara raz olmadlar.

356

1487'de bu sefer bizzat Sadrazam Damat Koca Davut Paa ukurova iin Memluklularn zerine yrd. Kendisi el'e geerken Rumeli Beylerbeyi Ali Paa'y Tarsus'un zerine gnderdi. Denge sava byle devam ederken II. Bayezid Memluklarla olan sava dneminde Venedik'e Osmanl donanmasnn o zamanlar Venedik'e bal olan Kbrs / Cyprus'un Magosa / Famagusta limannda demirleme isteini bildirdi. Memluklarla sava gze alamayan Venedik bu istei nazike geri evirdi. 1488 yaznn mthi scanda Osmanl Ordusu Vezir Ali Paa kumandasnda yine ukurova'dayd. Adana, Tarsus, Kozan bata olmak zere ukurova'y ele geirdi. Memluk bakumandan zbek Bey yine yetiti & 16 Austos 1488'de Aaayr Meydan Sava'nda Osmanl'y yendi. Yine ukurova'y Osmanllar'dan temizlemeye alan zbek Bey 7 aylk kuatma neticesinde Adana'ya girdi. Bu savaa katlan Paalar bozgundaki mesuliyetleri nedeni ile azledildiler. Bu olaylar olurken Osmanllardan midini kesen II. Bayezid'in kaynpederi Dulkadir Beyi Aladdeyle Bozkurt Bey Memluklara yanat. Bunun zerine azledilen Bozkurt Bey'in yerine kardei ah Budak Bey tayin edildi. Elbistan yaknlarnda aabeyi ile yapt sava kaybeden ah Budak Bey esir dt. Kahire'ye gnderilerek idam edildi. 1490'da Kayseri'yi kuatan & Karaman'a kadar Osmanl topraklar iinde ilerleyen zbek Bey'in zerine yine Hersekzade Ahmet Paa gnderildi. Kayseri yaknlarnda Osmanl Ordusu'nu bir kere daha yenen zbek Bey, Ahmet Paa'y yine esir alarak Kahire'ye gnderdi. Savalar daha ok Memluklar'n lehine gese de, iki devlet de tam bir sonu alamamt. Memluk komutan zbek Bey byk n kazanm & ad Kahire'deki zbekiye semtine verilmitir. Bu son yenilgi zerine Sultan Bayezid bir sefer-i hmayun balatmay dnd & bu Sultan Kaytbay' ok endielendirdi. Zira o zamana kadar topyekn bir savata Osmanl Devleti'ni sadece Timur yenebilmiti. Bunun zerine bara raz oldu. Fakat bizzat bar istemeyi gururuna yediremeyen & byle bir barn imzalanmas halinde Osmanl'nn ar isteklerinden korkan Memlk Sultan baka bir Mslman lke olan Tunus hkmdarn araya soktu & 2 lke

357

savan bandaki hle dnlmeyi kabul ettiler. ki lke de aldklar topraklar iade ettiler. Bylece 6 sene boyunca birka kez ele geirdii halde ukurova'y elde edemeyen Osmanl Devleti 1491 ylnda Memluklularla bar imzalad.Bir sre sonra II. Bayezid kardei Cem Sultan'n kz ile yeni Memluk sultan Sultan Nasr Muhammed'i evlendirmek suretiyle bar glendirdi. Ancak bu sava sonucu yllardr dost, dinda & soyda olarak bar iinde yaam bu 2 lke arasnda bir atma sreci balamt. 3. Sefer-i Hmayun (1492)

1456 ylnda yaplan Belgrad kuatmas Sultan II. Bayezid 10 Mart 1492'de Belgrad'n fethi amacyla stanbul'dan sefere kt. Sultan Sofya'ya kadar geldi. Burada karar deitiren Bayezid bu grevi Sleyman Paa'ya brakp, kendisi Arnavutluk zerine gitti. Gneybat ynnde hareket ederek Manastr zerinden Arnavut topraklarna geldi & Tepedelen'de durdu. Temmuz sonlarnda bu gzerghta ilerlerken bir ii fedai tarafndan yaplan suikast giriiminden kurtulan Sultan, 1492'nin son gnlerinde stanbul'a dnd. Takriben 9,5 ay sren bu seferde Osmanl topraklarndan klmad iin herhangi bir vuruma olmad. Belgrad'a ulaarak kaleyi kuatan Sleyman Paa Osmanl tarihinde II. Murat & Fatih'ten sonra kaleyi kuatan nc kii olmutur. Kuatma devam ederken Macarlar yldrmak amacyla Erdel'e giren 358

Sleyman Paa burada yenilmitir. Bu yenilgi ile baar ihtimali kalmadn dnerek kuatma kaldrld & Kanuni Sultan Sleyman'a kadar bu ehir alnamad. Adbina zaferi (1492) Bosna Sancak beyi & ayn zamanda aknc komutan olan air Yakup Paa, Sultan Bayezid Amasya'da ehzade iken babas Fatih'in temsilcisi olarak Sultan'n yannda bulunmutu. Bayezid tahta geince nce Yakup Paa'y olu Alem ah'a atabey, sonra da Bosna beyliine tayin etti. Aknclarn 1492'de Avusturya'nn kaps konumunda olan Slovenya'nn Celje ehrini kuatmalar, Macarlar kadar Almanlar' da endielendirmiti. 1493'te Yakup Paa, 8.000 aknc ile stirya'ya girdi. Fakat geri dnnde nne kan dzenli Macar ordusu tarafndan Hrvatistan'da yolu kesildi. Her akncya 5 asker dmesine ramen, stn bir gayretle Macarlar bozguna uratld. Sonunda 5.700 l, 25.000 esir veren Macarlardan baz asiller de Osmanllara esir dt. Bu zaferden sonra Yakup Paa Rumeli Beylerbeylii'ne getirildi. Ayn zamanda da air olan Yakup Paa uzun manzumesinin sonunda yle demitir Benim Bosn bey derv Y'kuub Hud avniyle erdim b cihnda

Osmanl-Lehistan sava (1498)

359

Haritada Bodan sar renkle, bugnk Romanya'nn geri kalan ksmlar mavi renkle gsterilmitir. Bodan'n siyah izginin batsnda kalan ksm bugnk Romanya'ya aittir. Dousunda kalan ksm ise bugnk Moldova'y oluturur. Lehistan'n 1498 yl balarnda Osmanl himayesinde bulunan Bodan Prenslii'ne tecavz zerine Osmanl-Lehistan sava balad. ncelikle Rumeli Beylerbeyi Yakup Paa & hatta Vezir Mesih Paa bu savaa tayin edildi. Lakin Lehistan Kralnn TrkBodan birliklerine kar yrtt savata byk bir yenilgiye urayp, ancak 1.000 atl ile hayatn kurtarabilmesi & 20.000 araba dolusu ganimetin Osmanl'nn eline gemesi zerine, buna gerek olmad anlald & savan ynetimi Silistre sancak beyi aknc kumandan Malkoolu Bal Bey'e verildi. Bal Bey Lehistan zerine iki sefer yapt & 40.000 akncnn katld bu sefer Osmanl tarihinin en byk aknc seferlerinden biridir. Ordunun sa kanadn Bal Bey'in byk olu Ali Bey, sol kanad ise Mustafa Bey ynetiyordu. Trk atllar nce Prut Nehri'ni, ardndan Dniester nehrini geti. Mustafa Bey nce Galiya'ya girdi. Kuzeybat istikametinde ilerledi. Lviv ehrinin 100 km kuzeybatsndaki Jaroslaw ehrini ald. Buras Varova'ya 260, Baltk Denizi'ne ise 500 km uzaklktadr. Bal Bey ise kuvvetleri ile Lviv ehrini ald. Btn Galiya'y geerek Varova ehrine girdi. Bylece ilk defa Trk Aknclar' bu kadar kuzeye ulam oluyorlard. Bu birinci seferden sonra 10.000 sekin esir ile Akkerman'a dnd. Yaklak 3 ay sonra Osmanl ordusu tekrar Lehistan'dayd. Bu sefer Podolya & Galiya zerine gidildi fakat iddetli souk yznden sefer uzun srmedi. Bu byk baar ile Bal Bey sancak beyliinden beylerbeyliine ykseltildi. Yeni bir savaa doru Avrupa'da yeni bir savan emareleri grlmeye balamt. Cem Sultan'n vefat ile Osmanl Devleti daha etkin bir politika izlemeye balam, aknclarn yaptklar byk aptaki aknlarla bunu ispat

360

etmiti. Byle bir savata Osmanl'nn birinci rakibi, Almanya & Macaristan tarafndan desteklenen Venedik olacakt. 1500'de Osmanl, yeryzndeki son Srp topraklarn da ele geirerek mahalli Srp derebeyliine son verdi. Osmanl Donanmas 1496'da Kemal Reis komutasnda Rodos donanmasn yok etti. Bu suretle Venedik'le yaplacak savata gelecek Rodos yardmnn da nne geilmi oldu. 1499 Eyll'nde skender Paa, Udine ehrini igal etmiti. Osmanllarn kendilerinden bu kadar uzak yerlerde hkimiyet kurmas Avrupa'y telalandryordu. Hatta Osmanllar blgedeki talyanca corafya isimlerine Trke adlar takmaya balam, Tagliemento'ya Aksu, Isonza'ya Doline adn vermilerdi. Almanya'da da Gemeiner Pfennig ad verilen & Trklere kar harp etmek iin kullanlacak zel bir vergi eidi bile balamt. Ayrca Papa'nn Almanya'dan toplad din vergileri de Osmanl'ya kar kullanlmas iin Almanya'ya iadesini talep etmilerdi. 4. Sefer-i Hmayun (1499) Fatih devrinde alnmaya allmasna ramen ele geirilemeyen Gney Mora'daki nemli Venedik deniz slerinin fethi & Osmanl tarihinin ilk ak deniz meydan savandaki zafer Osmanllar iin 16. yzyln bandaki gzel haberlerdi. Venedik'e ar bir darbe vurmak isteinde olan II. Bayezid denge politikas gdyordu. Macaristan'la iyi geinmeye alrken, ayn zamanda o zamanlar ayr ehir devletleri hlinde olan talya'nn zaten Venedikle aras iyi olmayan dier ehir devletlerinin de Venedik'in yannda yer almamas iin aba sarfediyordu. Bu sralarda Venedik'in Mora'da yer alan deniz sleri nebaht'nn zerinde Gney Mora'nn yarmadasnn en batsnda yer alan Modon, Koron & Navarin limanlar idi. Sultan II. Bayezid, Venedik seferine kmak zere, 31 Mays 1499 gn stanbul'dan ayrld. Donanmay o sralarda Venedik hkimiyetinde olan Kbrs Adas'nn zerine gndermek suretiyle, Kbrs'n tehdit altnda olduu izlenimini verdirerek Venediklilerin kuvvetlerini datmay baarmt. Amiral Melchior Trevisano,

361

Mora'daki Venedik slerinin bakumandan tayin edildi & hummal bir savunma hazrlna baland. Sultan Vardar Yenicesi'ne geldi. Burada Rumeli Beylerbeyi Koca Mustafa Paa, Venediklerin elindeki nebaht zerine gnderildi. 1493'den beri Kaptan- Derya'lk grevinde bulunan Kk Davut Paa Mora sularndayd. 200 paralk byk Venedik Donanmas Osmanl Donanmas'n Mora sularndan uzaklatrmak maksadyla Modon aklarna gelmiti. Donanmann banda Amiral Antonio Grimaldi vard. Mora'nn gneybat ucundaki Gallo Burnu'nun aklarnda iki dev Donanma kar karya geldi. Donanmay Hmayun'u Kemal Reis idare ediyordu. Sa cenahn kumandan Barak Reis amiral gemisini dman gemilerinin arasna srd. Onlarca Venedik gemisi bu gemiyi indirmek iin alyorlard. Dman gemilerinin en youn olduu blgeye girip, gemideki barut deposunu atee veren Barak Reis, byk bir patlamaya & onlarca Venedik gemisinin infilakna neden oldu. Lakin kendisi ile birlikte 500 levent de lenler arasndayd. Bu hadisenin ardndan taarruza geen Osmanl Donanmas Venediklileri perian etti. Sapienza Deniz Sava ismi ile tarihe geen bu sava Osmanllarn tarihte kazandklar ilk ak deniz savadr. Byk kahramanlklarndan dolay Sapienza adasna Barak Reis adas ad verildi. Venedik Elisi Alvise Manenti devletine gnderdii raporda Osmanl Sadrazam'nn eliye Sen Sinyoria hkmetine syle, artk deniz ile evlenmesini braksnlar; artk sra bize gelmitir. dediini bildirmitir.Bu zaferin ardndan Venedik slerini koruyacak bir kuvvet mevcut deildi. 5. Sefer-i Hmayun (1500) 30 Austos 1499'da, Sapienza zaferi'nden 33 gn sonra nebaht kalesi de Osmanl'nn olmutu. Blgedeki byk Venedik Amirali'nin donanmas ile geri ekilmesi kaledekilerin maneviyatn bozmu, kale komutan kaleyi teslim etmiti. Osmanl Ordusu iin sra, Mora'daki 3 byk Venedik ss olan Koron, Modon & Navarin'e gelmiti.

362

Ancak bu sralarda 1479'dan bu yana Osmanl hkimiyetinde olan Kefalonya adasna Venedik asker karp igal etmiti. Ardndan nceleri kendi hkimiyetlerinde olan Preveze'de ki Osmanl tersanelerini basp, kzaktaki gemileri yakmlar fakat geri pskrtlmlerdi. 1499 ylnn sonlarnda Edirne'ye dnen II. Bayezid birka aylk bir dinlenmeden sonra 7 Nisan 1500'de Edirne'den ayrld. Bu hareketinden dolay bu sefer, 5. Sefer-i Hmayun olarak deerlendirilmitir. 7 Temmuz'da donanmann geldii Modon'a ardndan bizzat padiah komutasndaki ordu gelerek kaleyi kuatmtr. 24 Temmuz'da Venedik donanmas muhasarann kaldrlmas maksatyla hcuma gese de Kemal Reis tarafndan geri pskrtlmlerdi. Kale Venediklilere mahsus olan bir ekilde savunulmu, lakin 10 Austos 1500'de dmt. Modon'un etin mukavemetine ramen drlmesi, bu kalenin yaknlarnda bulunan Koron & Navarin kalelerinin de sonunu gsteriyordu. Fetihten 2 gn sonra, yani 12 Austos'ta, Navarin, etrafndaki Milona & Fener kaleleri ile teslim olmutu. Avar Trkleri tarafndan kurulan bu ehirin ismi de Avar'dan gelmektedir. Venedikliler Osmanllarn izniyle btn asker & mhimmatlar ile Venedik'e dnmlerdi. 16 Austos'ta ise Koron'nun yine kar koymadan teslim olmas ile Venedik'in Yunanistan ile hibir balants kalmamt. 3 Aralk 1500 gn Venedik donanmas Navarin nlerine geldi. Venediklilerce ele geirilen bir Hristiyan Arnavut kale kapsn onlara at. Venedikliler bylece Navarin'i ele geirdiklerini zannederken Kemal Reis 30 sava gemisi ile limana girdi & 8 Venedik gemisini ele geirdi. Franszlarn Midilli kuatmas Papa'n teviki ile Fransa da, Venedik'in mttefiki olarak Osmanl'ya kar sava amt. 1501 ylnn Eyll aynda Ege Denizi'ne giren Fransz donanmas 10.000 piyade tayordu. Eyll ortalarnda da Midilli muhasaras balad.Bunun zerine Sultan Bayezid'in Manisa sancak beyi olan ikinci olu ehzade Korkut, imdiki Ayvalk'a gelerek 800 kiilik yardmc kuvveti adaya geirmiti. Ekim sonlarnda Osmanl Donanmas'nn anakkale Boaz'ndan ktn renen Franszlar 6 haftadan beri devam ettirdikleri kuatmay

363

kaldrm & Mora'nn gneyindeki uha Adas aklarna gelmilerdi. Burada mthi bir frtnaya kaplan donanmadan yalnzca birka 100 kii kurtulabilmiti. Fransz donanmas geri ekilirken, spanyollar hazrladklar donanma ile Ege'ye girmi fakat Franszlarla birleemediklerinden dolay hibir ey yapamadan geri dnmlerdir. Osmanl-Venedik bar (1502) Venedik, Osmanl Devleti ile artk baedemiyordu. zellikle Osmanl aknclarnn yapm olduu her akn Venedik iin byk bir tehlike idi. Zira Osmanllarn her an iin Venedik ehrini dahi istila etme ihtimali mevcuttu. Mora'dan tamamyla atlan Venedik, denizlerde de faaliyet gsteremiyor, Kemal Reis bata olmak zere Trk denizcileri Venedik'e gz atrmyorlard. Kefalonya gibi Aya Mavri adasn da igal eden Venedik, 1502 ylnn balarnda aday ele geirdi. Aday korumakla grevli kk yenieri mfrezesi vurumadan kaleyi teslim etmi & akabinde silahlar ile birlikte stanbul'a gelmiti. Sultan Bayezid dmana kar silah atmadan kaleyi teslim eden bu askerleri idam ettirdi. Birka ay sonra adaya gelen Kemal Reis 30 Austos 1502 tarihinde Venediklileri adadan kard. 13 Austos 1502 tarihinde Venedik'in Arnavutluk'ta bulunan son ss Dra'n da Osmanl'ya gemesi ile Venedik'in Yunanistan gibi Arnavutluk'la da bir balants kalmad. Mora & Arnavutluk'taki byk slerini & denizlerdeki stnln kaybeden Venedik iin bartan baka zm yolu kalmamt. 27 Eyll 1502'de kalabalk bir ekiple stanbul'a gelen Venediklilerle 14 Aralk 1502'de 31 maddelik Osmanl - Venedik Bar Antlamas (stanbul Muahedesi) imzaland. Yalnz Kefalonya adas Venedik'e braklm, bunun dndaki tm fetihleri Venedik tanmt Karamanoullar'nn son taht teebbs Osmanllar, Venedik'e kar savarken Karamanolu Mustafa Bey, Karamanoullar'nn tarihteki son ayaklanmasn kard. Akkoyunlular'n misafiri olarak Tebriz'de byyen Mustafa Bey 1500 ylnda II. Bayezid Mora'da iken el'e geldi. Burada etrafna toplad Trkmenlerle Karaman' kuatt. Osmanllar'n fazla nem vermedikleri bu olay zerine Konya'da bulunan Bayezid'in 4. olu

364

ehzade ehenah, Karamanolu Mustafa Bey'in zerine bizzat gitmemi, Beyehir sancak beyi olan olunu gndermiti. Vurumay gze alamayan Karamanolu Mustafa Bey, el'e ekildi. 1500 yl sonlarnda ehzade ehenah bizzat el'e gelmi fakat Karamanolu Mustafa Bey'i yakalayamamt. 1501 baharnda Vezir-i Azam Hac Mesih Paa da el'e geldi. Bunun zerine Tarsus'tan gemiye binip Suriye'ye kaan Karamanolu Mustafa Bey, Memluklulara snd. Osmanllarla yeni bir anlamazla dmek istemeyen Memluk Sultan da Karamanolu Mustafa Bey'i ldrtt. Safeviler'in ran'da baa gemeleri

ah smail 1502'de Akkoyunlularn Tebriz'i kaybetmesinden sonra ran tahtna baka bir Trk hanedan olan Safeviler geti. Olay nemli klan ise Safevilerin ii mezhebine mensup olmalaryd. Akkoyunlu & Trabzon Rum Devleti ile akrabalk ilikileri kuran Safeviler bylece siyasi hayata atlmlard. iirlerini Farsa'dan ok Trke olarak syleyen Safeviler'in lideri ah smail Osmanl Devleti'ne doudan gelen tehlikelerin 3.s & sonuncusudur. (Daha nceden Timur & Akkoyunlular). Sultan Bayezid daha nceden blgede dengeyi koruma amal nlemler alm & hem Akkoyunlular'n hem de Memluklularn hanedanlar ile akrabalk balar kumutu. 1507'de Kemal Reis Msr'a bir dostluk ziyaretinde bulundu & Sultan Kansu tarafndan

365

byk bir trenle karland. Safevilerin baa gemesi Osmanllarla Memluklular birbirine yaklatrd. ah smail, Akkoyunlular' haritadan silmek amacndayd. Bu arada Trabzon'da sancak beyi olan ehzade Selim Erzincan' ele geirmi, Safeviler'e bal olan Grc prenslikleri yenip onlar vergiye balamt. ah smail'in tahta k Avrupa'da byk yank uyandrd. Zira kendilerinin Osmanl ile ba edemeyeceklerini bildiklerinden baka bir Trk devletinin onu yenmesi ile Mslmanlarn tpk Endlsdeki gibi Avrupa'dan atlabileceini dnyorlard. ah smail byk gcn Osmanl Devleti olduunu bildiinden Memluklulara Osmanllara kar birlemeyi nermi fakat Osmanllardan sonra srann kendilerine geleceini bilen Memluklular tarafndan bu teklif reddedilmiti. Venediklilere de ayn teklifte bulunan ah smail'in elileri Venedik'den yardm cevab aldlar. Fakat Venedik, Osmanl Devleti ile dorudan bir sava gze alamayp, yaplacak bir savata destek vermeyi kabul etti. Deniz gc olmayan & tamamyla bir kara devleti olan Safeviler Venedik'in deniz gcnden yararlanmak istiyorlard. Bunlara karlk II. Bayezid Msr'a Kemal Reis ile birlikte byk miktarda top, stratejik harp malzemesi & bahriye levazm gnderdi. Memluklular Safevilerden, Osmanllardan daha ok ekiniyorlard. Zira daha nce ii Fatmi hanedan (Snni : Peygamber efendimizin adetini takip eden, ii / ia : Hz. Alinin) uzun sre Msr'da hkm srm & ancak Memluklular tarafndan yklmt. Ayrca Msr'da Osmanl lkesinin tersine halk & saray erkan Trkmen asll deildi. Byk bir Arap ounluu aznlktaki Trkler tarafndan ynetiliyordu. ah smail daha nceden Fatmilerin yapamadn yapmak, tm slam dnyasn ii mezhebi altnda birletirmek istiyordu & nndeki Osmanl baraj yklrsa onu ne Memluklar ne de Trkistan'daki Trk devletleri durdurabilirdi. ah smail'in Dulkadir seferi Safevi ah' smail 1507 ylnda hem stanbul'un hem de Kahire'nin gsterecei tepkiyi grmek amacyla Dulkadiroullar Beylii'nin

366

zerine yrd. Asl sebebi bu olmamakla beraber grnteki sebep, Dulkadir Beyi Aladdevle Bozkurt Bey'in ii olan ah'a kzn vermek istememesiydi. ah smail Osmanl topraklarndan geerek Kayseri zerinden Dulkadir topraklarna girdi. Savata yenilen Aladdevle Bozkurt Bey kat & ah smail Bey'in bir olu ile iki torununu ele geirerek ldrtt. Bunun zerine Mara'a & Elbistan'a giren ah smail Dulkadir Hanedan'nn mezarlarn yaktrd. Sonradan da Osmanl Devleti'ne 1 mektup yazp topraklarn inediinden dolay da zr diledi. Senelerden beri Dulkadiroullar Beylii'nin kendilerine bal olduunu iddia eden Memluklular & Osmanllar bu hareketi cevapsz braktlar. Bu da ah smail'in Anadolu'daki prestijini artrd. Memluklular tamamyla sessiz kalsa da Osmanllarn sessiz kalmalar mmkn deildi. Zira Trabzon sancak beyi ehzade Selim (Yavuz Sultan Selim Han) anne tarafndan Dulkadir Beyi Aladdevle Bozkurt Bey ile akrabayd. ehzade Selim & ehzade Korkut Aladdevle Bozkurt Bey'in kz olan ayn anneden dnyaya gelmiti. Bir daysna & iki day oluna yaplan bu harekete kar ehzade Selim Azerbaycan'a kadar Safevi topraklarna girerek Safevi Hanedan'na mensup baz kiileri esir alp Trabzon'a getirerek daysna yaplann intikamn ald. Babas Bayezid bile hibir ey yapmam iken ehzade Selim'in bu hareketi gzlerin ona evrilmesine neden oldu. Bu arada II. Bayezid ah smail'in herhangi bir seferine kar Orta Anadolu'ya asker yd. Bu nedenle ah smail Anadolu'nun ilerine girmekten ekinmitir. Says 115.000'i bulan bu orduyu gzne kestiremeyen ah, II. Bayezid'e anl byk babam diye hitap ettii bir mektup yazarak 1508 yllarnn ilk aylarnda Diyarbakr'a ekildi. Kk Kyamet (1509 stanbul Depremi) 10 Eyll 1509'da Memalik-i Rum ad verilen Amasya, Tokat, Sivas, orum & evresinden balayp 45 gn iddetle devam eden depremde halk, iki ay kadar adrlarda yaad. Bu deprem, ayn iddette stanbul & Edirne'de de meydana geldi. 14 Eyll 1509'da stanbul, Osmanl tarihinin kaydettii en iddetli depreme maruz kald. Kk kyamet (Kyamet-i Sura) denilen bu depremde stanbul'da 109 cami & mescit ile 1.070 ev kullanlamaz hle geldi. Halktan da 5.000 kadar insan yaamn yitirdi. Binlerce insan ykntlar altnda gml kald. Kprm & azgn bir hal alm olan 367

deniz dalgalar, stanbul & Galata surlarn aarak sokaklarda tufan meydana getirdi. Bu arada eski su bentleri de ykld. Sultan II. Bayezid, saraynn duvarlarna gvenemediinden bahesinde gayet hafif & tehlikesiz bir adr kurdurarak orada on gn kadar ikamet etti. 45 gn kadar, aralklarla devam eden bu deprem, stanbul sakinlerini srekli bir heyecan iinde yaatt. orum halknn te ikisi, ehirlerindeki toprak kaymalar yznden yarlp alan topraklar iinde hayatn kaybetti. Yine bu esnada Gelibolu istihkmlar da ykld. Sultan II. Bayezid'in doduu ehir olan Dimetoka (Edirnenin yaklak 40 km gneybatsnda) bir toprak yn hlini ald. Sultan Bayezid, bu deprem nedeniyle devletin 2. bakenti olan Edirne'ye gittiyse de stanbul depreminden 15 gn sonra Edirne'de stanbul'dakinin benzeri olan & ayn iddette bir deprem daha meydana geldi. Mimar Hayreddin, 15 gn iinde Padiah iin Edirne'de ahap bir ev yapt. Padiah, bu ahap evde ikamete balad. Ayn sene Edirne'de yine benzer iddette bir deprem daha oldu. Tunca Nehri taarak & yatan da aarak depremin ykntlarn kaplad.3 gn geit vermeyen Tunca'nn tamasyla da birok insan ld. Bundan sonra II. Bayezid stanbul'un yeniden imar iin neler yaplmas gerektii konusunda ilgililerle bizzat toplantlarda bulundu. Toplantlar sonunda stanbul'da yklan yerleri yeniden yapmak veya tamir etmek iin yirmi evden bir kii & ev bana yirmi ikier ake topland. Bu ekilde Anadolu'dan 37.000, Rumeli'den de 29.000 cerahor (cretli amele) karlp 3.000 kadar mimar & marangoz getirildi. Bunlardan baka "Yaya"lardan 8.000, "Msellem"lerden de 3.000 kii kire yakmakla grevlendirildi. 29 Mart 1510'da balayan imar faaliyetleri 65 gnde sona erdi. Bu inaat & tamiratta, stanbul surlarndan baka Galata'daki mahzenler, Galata Kulesi, Kz Kulesi, Rumeli & Anadolu hisarlar & fenerlikleri, ekmece kprleri ile Silivri kalesi gibi nemli yerler de vard. Sultan II. Bayezid'in bu abalar zerine stanbul ksa bir srede adeta yeniden ina edilmi oldu. Bu inaat, btnyle Mimar Hayreddin'in nezareti altnda yapld. naatn tamamlanmasndan sonra hkmdarn emri zerine gn & gece, fakirlere yemek datld.

368

ahkulu isyan ah smail'in Anadolu'da ii propagandas yapmakla grevlendirdii kii, Trk asll olmakla birlikte kkeninin Anadolu mu yoksa ran m olduu tam olarak bilinmeyen ah Kulu ad verilen biriydi. ran'dan kyafet deitirterek binlerce Trkmen'i Anadolu'ya sokan ahkulu, Ktahya'ya kadar sokuldu. ehirdeki Osmanl kuvvetleri datld. II. Bayezid o sralarda olu ehzade ehenah'n vefatndan dolay ok zgnd. Aslnda dedesi II. Murat gibi taht byk olu ehzade Ahmet'e devretmek arzusundayd. Kendisi de ehzade Ahmed taraftar olan Vezir-i Azam Ali Paa, ahkulu'nu yoketme grevinin ehzade Ahmed'e verilmesini istedi. Byle bir baar ile hem ehzade Ahmed prestij kazanacak hem de onun tahta kmasna kar olan sesler azaltlabilecekti. Bu sralarda Anadolu beylerbeyi Karagz Mehmet Paa'y da yenen ahkulu, Ktahya'ya girdi. Bunun zerine Amasya sancak beyi olan ehzade Ahmet stanbul'a arld & bakumandan ilan edilip Ali Paa ile birlikte ahkulu'nun zerine gnderilidi. Kayseri-Sivas arasnda ahkulu ile karlaan Osmanl Ordusu Gkay Meydan Muharebesi'nde 1511 ylnn Temmuz aynda Kzlba dedikleri ii Trkmenleri yendiler. Yalnz Ali Paa savata ld. Bu olay ile ii meselesi o an iin ortadan kalm oldu. ah Kulu yakalanp idam edildikten sonra imparatorlukta sorunlar ykseldi. ehzadeler babalarn baarsz grp taht kendi aralarnda mcadele ederek ele geirmeye altlar. Oullar arasndaki taht kavgalar Oullar II. Bayezid'in, Mahmut, Ahmet, ehenah, Selim, Mehmet, Korkut, Abdullah & Alemah isimli 8 olu & pek ok da kz olmutu. Oullarnn en by babasnn tahta gemesinden ksa bir sre sonra vefat etti. Padiah'n 6., 7., 8. oullar olan Mahmut, Mehmet, Alemah ise 1507'den nce ldler. Hayatta sadece ya sras ile ehzade Ahmet, ehzade Korkut, ehzade Selim & ehenah kalmt. Hepsi de olgun yalara gelmi, ya krk yan gemi veya yaklamlard. ehzade Korkut ile ehzade Selim Aladdevle Bozkurt Bey'in kz olan Aye Hatun'un ocuklar idiler. ehzade Ahmet Amasya'da vali iken, Korkut Manisa'da, ehzade Selim ise

369

Trabzon'da vali olarak grevliydi. En kk ehzade ehenah'n annesi Karamanolu slalesindendi & bu nedenle Konya valiliini yrtyordu. ehzade Korkut II. Bayezid'in hayatta kalan oullarndan ehzade Korkut dndakilerin hepsinin ehzadeleri vard; yani hepsi kendisinden sonra tahta geebilecek erkek ocuklara sahiptiler. Yalnz ehzade Korkut'un pek ok kz olmasna ramen erkek ocuu yoktu. 1509 ylnda 40 yandaki ehzade Korkut Manisa sancak beyi (Saruhan Beyi) iken Antalya sancak beyliine (Teke Beyi) gnderilmiti. Vezir-i Azam Ali Paa'nn kardei ehzade Ahmet'i tuttuunu bilen ehzade Korkut bu tayinle tahttan uzaklatrldnn farknda idi. Babasnn ani lm halinde kardei Ahmet Amasya'da olduundan stanbul'a Antalya'dan daha abuk varabilirdi. Bu nedenle kendisinin tekrar Manisa'ya tayinini istedi, fakat kabul edilmedi. Bunun zerine babasnn gzn korkutmak isteyen ehzade Korkut tpk amcas Cem Sultan gibi hacca gideceini syleyip, 137 kiilik maiyeti & 8 gemi ile 1509 ylnda Antalya'dan yola kt. Aslnda ehzade Korkut'un denizciler zerinde byk bir tesiri vard. Zaten denizcileri himaye etmesi ile n kazanmt. Pek ok Osmanl esirini fidyelerini cebinden verip kurtarmt. Bunun yannda denizcilik yapanlar, reisleri korur, himaye ederdi. ehzade Korkut 29 Mays'ta Sultan Kansu tarafndan Kahire'de muhteem bir ekilde karland. Bu arada devlet adamlar bu olayn aynen Cem Sultan'n hikyesine benzediinden kukulanmlard. Fakat ehzadenin tek hedefi babasnn & Ali Paa'nn gzn korkutmakt. Tm abalarna ramen atamas yaplmad & Antalya'da kald. ehzade Selim Ayn dnemde ehzade Selim yaptklar ile takdir topluyordu. Safeviler'e kar yapm olduu akn & Grc krallar vergiye balamas gzleri ona evirmiti. ehzade Korkut ise daha yumuak huylu & mutedildi. Yalnz erkek ocuunun olamay nedeniyle fazla taraftar toplayamamt. Esasen tahta ehzade Ahmet geecekti. Zira meru veliaht, byk ehzade idi.

370

ehzade Selim stanbul'a ok uzak olan Aabeylerinden Ahmet Amasya'da, Korkut ehzade ehenah ise Konya'dayd. Bu ehirde olan kendisi idi. Bir defa tahta atmak neredeyse imknszd.

Trabzon sancak beyiydi. Manisa'da, kk kardei durumda tahta en uzak oturan ehzadeyi oradan

Bu dnemde olu ehzade Sleyman 14 yana gelmiti. Blu ana gelen ehzadelere sancak verilmesi kanundu. Babas da olu Sleyman iin Bolu sancan istedi. ehzade Sleyman Trabzon'a bal ebinkarahisar sancak beyiydi. Bolu ise ayr mstakil bir sancakt. Selim'in istei oldu & ehzade Sleyman Bolu'ya nakledildi. Tabii bu olaya Amasya Sancak beyi ehzade Ahmet kar kt. nk Bolu Amasya ile stanbul arasnda bir noktayd. Bu da kendisi iin tehlikeli olabilirdi. ehzade Ahmet'in abalar ile ehzade Sleyman Bolu'dan ayrlacakken, ehzade Selim bu sefer olu iin Kefe sancan istedi. Kefe Krm'da bir liman ehriydi. Krm Hanl'na bal olmayan ehir dorudan doruya stanbul'a bal idi. ehzade Selim'in dncesi kaynpederi olan Krm han Mengli Giray'a yakn bulunabilmekti. Zira Mengli Giray da damadn destekliyordu. Bunun zerine ehzade Sleyman 1504 ylnda len amcas ehzade Mehmet yerine Kefe sancak beyi oldu. 1511 ylnda ehzade Selim byk bir maiyet ile Trabzon'dan gemi ile Krm'a gitti. Gya olu Sleyman' & kaynpederini ziyaret edecekti. Asl amac kaynpederi ile sk bir ibirlii yapmak & olu Sleyman'a talimat vermekti. Veliaht ehzade Ahmet, Krm Han'na bir mektup gnderdi & kardei Selim'e yardmdan vazgemedii takdirde, padiah olduu zaman Krm tahtndan mit kesmesini aka sylyordu. Mengli Giray buna kulak asmadysa da, kaynpederini mkl durumda brakmak istemeyen ehzade Selim Krm'dan ayrld. Kardei Ahmet babasna bask yaparak kaynpederini azlettirebilirdi. Selim Krm'dan Trabzon'a dnmek yerine Rumeli'ye geti & artk Trabzon'a dnmeyeceini & kendisine Rumeli'de bir sancak verilmesini istedi. ehzadelere Rumeli'den sancak verilmesi yasalara aykr olmasna ramen ordu tarafndan sevilen ehzade Selim'e Semendire & Vidin sancaklar verildi.

371

Bu arada ehzade Korkut babasnn zerindeki basksn arttrarak tekrar Manisa sancana atand. 2 Temmuz 1511'de Konya sancak beyi ehzade ehenah'n 40 yanda eceli ile vefat zerine taht adaylarnn says e indi.

Mstakbel padiah Yavuz Sultan Selim. 1511 Temmuz'unda ehzade Selim Vidin'den Edirne'ye geldi. Bu ehri igal ettikten sonra orlu'ya geldi. Ancak 3 Austos gn babas II. Bayezid tarafndan karland. Birka dakikalk vurumadan sonra ehzade malup oldu . Kamak zorunda kalan ehzade ihtiyat elden brakmamt. Bulgaristan sahillerinde gemiler ehzadeyi bekliyordu. Bu olaydan sonra tekrar sancana dnemezdi. Olunun yanna, Kefe'ye gelen ehzade orduyu elde etmeden taht yolunun zor olduunu bylece anlad. ehzade Ahmed 21 Austos 1511 gn II. Bayezid byk olu Ahmed'i tahta geirmek zere stanbul'a ard. Veliaht ehzade'nin Maltepe'ye kadar gelmesi zerine ehzade Selim'i destekleyen birlikler ayakland. Bunun zerine ehzade stanbul'a giremedi & Maltepe'den geri dnmek zorunda kald. Amasya'ya dnecei yerde Konya'ya geen ehzade Ahmed burada padiahln ilan ederek babasnn orduya sz geiremediini iddia etti. ehzade Ahmed'in akca mddei sfatn taknmas zerine ulema yzn Ahmed'den evirdi. Bu arada ehzade Korkut'un anszn stanbul'a gelmesi ileri iyice kartrd. Aabeyinin bu tavr zerine umuda kaplan Korkut babas

372

& paalarla grm & byk sayg grmt fakat babasnn hayatta olmas nedeniyle paalar Korkut'u desteklemediler. 1512 ylnn ilk gnlerinde Kzlbalar Amasya, Tokat blgesinde tekrar ayaklandlar. ehzade Ahmed'in oray brakmas blgede byk bir boluk oluturmutu. Bu olay zerine 6 Mart gn stanbul'da Kapkulu Ocaklar isyan kard. Bu olaylar zerine ehzade Ahmed'i desteklemekten vazgeen Sultan kk olu Selim lehine bir name yazarak onu stanbul'a davet etti. Tahttan feragat & vefat ehzade Selim 19 Nisan'da stanbul'a ulat. Bu arada ehzade Korkut da stanbul'da idi. Kendisinden ya kk kardeinin padiahln tand & tebrik etti. 24 Nisan 1512'de II. Bayezid olu Selim namna tahtan feragat ettiini aklad. Bylece babasnn vefatndan sonra yenierilerin destei ile tahta kan II. Bayezid uzun bir saltanatn sonunda yine yenierilerin basksyla tahttan ekilmi oldu. II. Bayezid tahtn oluna brakrken u szleri syler: Adaletten ayrlma, acizlere & biarelere kar merhametli ol. Kimsesizlere efkat gster, herkesin sana ram olmasn istiyorsan ulemaya ok sayg gster, zaruret olmadka kimseye sert davranma.

Yeni Sultan Selim'e Dimetoka'da ekilmek istediini syleyen sabk sultan, olunun culusundan 11 gn sonra kalabalk bir maiyet ile stanbul'dan Dimetoka'ya doru yola kt. Yola ktnda da ok hasta & bitkin olan sabk sultan ata binemedi & ancak tahtrevan ile seyahate devam edebildi. Dimetoka'ya ulamaya mr vefa etmeyen II. Bayezid, yola kndan 32 gn sonra 26 Mays 1512'de Edirne'nin gneydousundaki Havsa ilesinin Abalar kynde vefat etti. II. Bayezid'in cenazesi stanbul'a getirildi, Fatih Camii'nde klnan cenaze namazndan sonra kendi yaptrd Bayezid Camii'ndeki trbesine defnedildi. 62 yanda vefat eden II. Bayezid'in padiahlk sresi 31 yldan 9 gn eksikti. lm tm slam leminde znt ile karland. Kahire'de lm iitilince bata Sultan Kansu olmak zere ok sayda kiinin katld gyabi cenaze namaz klnd.

373

Ayrca slam dnyasnn baka yerlerinde de gyabi cenaze namazlar klnd. lgin diyaloglar Kristof Kolomb / Christopher Columbus ile diyalog Amerika ktasn kefeden talyan denizci Kristof Kolomb, yaklak 14 yldr tasarlad okyanus tesinde yolculuu 1484'de Portekiz Kralna sundu ama reddedildi. Destekleyecek bir finansr bulamaynca maddi zorluklara giren Kolomb, Avrupa ile Osmanl arasnda ticaret ile urat. Bu dnemde, 1484'de Sultan II. Bayezid'e bir papaz eliinde bavurdu & bu istei Osmanl kaytlarnda II. Bayezid'den sultann adna yeni lkeler kefedebilmek iin emrine gemiler vermesi istedi.

eklinde geti. Sultan, karsna kan bu delidolu insan ciddiye almad & talebini reddetti. Kolomb, Bayezid'den iki yl sonra spanyol kral & kraliesine mracaat etti, & 1492'de de Amerika'y farknda olmadan kefetti. Geldii yeri Hindistan zannederek karlat halka Hindistanllar (Indian) dedi. lerki yllarda Kolomb / Christoper Columbus ile 3 kez Amerika'ya gitmi bir spanyol, bir sava sonrasnda Piri Reis'in amcas Kemal Reis'e esir dt & Kolomb'un kefettii Amerika kylarnn haritasn amcasna verdi. Piri Reis bu haritadaki bilgilerden yola karak 1513'de ilk dnya haritasn izdi.

374

Leonardo Da Vinci ile diyalog

Leonardo da Vinci'nin 1502 ylnda tasarlad Galata kprs 1502 ylnda, tarihin en byk mucitlerinden & sanatlarndan biri olarak gsterilen talyan Leonardo Da Vinci II. Bayezid'a, Hali zerine yaplmas iin 240 m. uzunluunda bir kpr projesi sundu. Ancak Da Vinci'nin bu srad projesi II. Bayezid tarafndan kabul edilmedi & yllar sonra benzeri bir kpr 2001 ylnda Norve'de yapld. Gl Baba ile diyalog Evliya elebi (1611 - 1682)'nin anlattna gre, Sultan II. Bayezid 1481 ylnn bir k gn Galata srtlarnda avlanrken son derece bakml & gllerle ssl bir bahe & iinde khnemi kk bir kulbe grd. Kulbede mola veren Sultan, burann sahibi Gl Baba ile tanr & onu, baheye gsterdii zenden dolay dllendirmek istediini syledi. Gl Baba da padiahna sar & krmz iki adet gl vererek, bu baheye bir okul & hastane yaptrmasn istedi. Galata Saray Oca (gnmzde Galatasaray Lisesi) bylece kuruldu & 9.SULT./ Yavuz Sultan Selim (1512 1520)'in olu 10.SULT./ Kanuni Sultan Sleyman 1. (1520 1560) Yasa koyuculuundan dolay Sleyman- Kanuni (Kanun Sultan Sleyman) olarak nlenen Sleyman, batl tarihiler tarafndan Suleiman the Magnificent (Muhteem Sleyman) diye anlr. da dahil olmak zere tm ehzadeler, ehzadelerin ocuklar & nemli devlet grevlileri ilk & orta eitimlerini burada aldlar.

375

ahsiyeti & tarihe braktklar

II. Bayezid'in Bursa'da yaptrd Koza Han'nn avlusundaki mescid

II. Bayezid Klliyesi

Amasya II.Beyazid Camii'nin ii II. Bayezid uzun boylu, yaz ehreli, ela gzl & geni gslyd. Yumuak bir tabiata sahipti. Genliinde serbest bir hayat srd halde padiahlnda ibadete & hayr ilerine yneldi. Bu sebeple de 376

Bayezid-i Veli ismiyle anld. Mecbur olmadka savatan uzak kalmaya dikkat etti. Ayrca lke ynetimine verdii nem nedeniyle ounlukla stanbul'da kalmay tercih etti. ehzadeliinden beri nl bilginleri etrafna toplad & kendini yetitirmeye alt. Zamannda yetien pek ok alim, sanatkar & aire almalarndan dolay ihsanlarda bulundu, hediyeler verdi. II. Bayezid olduka dindar bir insand. stanbul'da kendi adna yaptrd Bayezid Camii'nin inas bitince Padiah Her kim mr boyunca ikindi & akam namazlarnn snnetlerini terk etmemi ise, ilk Cuma namaznda imam olsun

demiti. Bu hususta kendisinden baka kimse kmam, savata & barta hibir snneti brakmad iin namaz kendisi kldrmtr. Edebiyata youn bir ilgi duyan Bayezid'in mhrn tayan bir ok eser hlen Trkiye & Avrupa ktphanelerinde mevcuttur. Hatta, okuduu kitaplar hakknda dncelerini de yazmaktayd. Namna ok eser yazlmtr. Bunun yan sra, Trk dili'nin gelimesi iin byk hizmet verdi. O, eserlerin ak & anlalr bir dil ile yazlmasn isterdi. II. Bayezid musiki ile de ilgilendi. Sultan'n eserlerinden yalnz 8 tanesinin notas zamanmza kadar gelebilmitir. Bunlarn hepsi saz eserleridir:

Fahte usulnde Neva Perevi Neva Saz Semaisi ifte-Dyek usulnde Rahatu'l-Ervah Perevi & Rahatu'l-Ervah Saz Semaisi Ar dyek usulnde Airan-Buselik Perevi Dyek usulnde Evc Perevi Evc Saz Semaisi & Sakyl usulnde Niabur Perevi.

Adl mahlas kullanarak Trke & Farsa iirler yazd. II. Bayezid'in
yazd iirlerden meydana gelen kk hacimli bir divan Rumi 1308 tarihinde stanbul'da basld. Kendisi hat sanatnda da olduka yetenekliydi.

377

Hkmdarl sresince bar & sakinlii tercih etmiti. Osmanl donanmas dneminde yenilendi, Piri Reis de tm Dnya'da nam sald. Donanmann yenilenmesi srasnda; yelkenli sava gemilerini uzun menzilli toplarla yaparak Osmanl'nn Akdeniz'de tek hkim olmas saland. Dneminde Yenieri Oca'n geniletildi & aa blkleri kuruldu. Sultan II. Bayezid otuz seneden fazla sren saltanat boyunca, bar & sknu tercih etmesi, donanmay yenileyip hazrlklar yapmas, kendisinden sonra tahta geen olu Yavuz Sultan Selim'in faslasz seferlerle megul olmasna neden oldu. Tmar tekilatnda deiiklik yapld. lkenin bir ok yerinde okullar, hastaneler, camiler, medreseler kuruldu. Yaptrd eserlerden gnmzde hl varln srdrenler arasnda:

stanbul: Bayezid Camii stanbul: Bayezid Medresesi stanbul: II. Bayezid suyolu Tokat: Hatuniye Camii emberlita: Atik Ali Paa Camii Amasya: 2. Bayezid Klliyesi Edirne: 2. Bayezid Klliyesi Edirne: 2. Bayezid Kprs Osmanck: 2. Bayezid Kprs Geyve: 2. Bayezid Kprs Bursa: Koza Han Bursa: Pirin Han

saylabilir. Ailesi Eleri 1. Nigr Hatun; ehzade Korkut ile Fatma Sultann annesi & Abdullah Vehbinin kz. 2. irin Hatun; Abdullah kz ve ehzade Abdullahn annesi. 3. Glruh Hatun; Abdlhayn kz & Alemah ile Kamer Sultann annesi. 4. Blbl Hatun; Abdullah kz & ehzade Ahmed ile Hundi Sultann annesi. 5. Hsnah Hatun; Karamanolu Nasuh Beyin kz.

378

6. Glbahar Hatun; Abdssamedin kz & bir gre gre Yavuzun annesi. 7. Ferahad Hatun; Kefe sancak Bei Mehmedin annesi. 8. Aye Hatun; Zlkadirolu Alaad-devle Bozkurd Beyin kz & bir gre gre Yavuzun annesi. Erkek ocuklar 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. ehzade Sultan Abdullah Han Gevher Mluk Sultan ehzade Sultan Korkut Han ehzade Sultan Ahmet Han ehzade Sultan Selim Han (Osmanl Padiah) ehzade Sultan ehenah Han ehzade Sultan Mahmut Han ehzade Sultan Mehmet Han ehzade Sultan Alem ah Han

Kz ocuklar 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Seluk Sultan Hatice Sultan Aye Sultan Hundi Sultan Ayn-i ah Sultan Fatma Sultan Hma Sultan Kamer Sultan Meliha Sultan

379

9.SULT./ YAVUZ SULTAN SELM 1. ( 1512 1520 )

I. Selim ya da Yavuz Sultan Selim (Osmanl Trkesi: ( ) d. 10 Ekim 1470 . 21/22 Eyll 1520), 9. Osmanl padiah & 74. slam halifesidir. Babas II. Bayezid, annesi Dulkadiroullar Beylii'nden Glbahar Hatun'dur.Taht devraldnda 2.375.000 km2 olan Osmanl topraklarn 8 yl gibi ksa bir srede 2,5 kat bytm & lmnde imparatorluk topraklarnn 1.702.000 km2'si Avrupa'da, 1.905.000 km2'si Asya'da, 2.905.000 km2'si Afrika'da olmak zere toplam 6.557.000 km2'ye karmtr. Padiahl dneminde Anadolu'da birlik salanm; halifelik Abbasilerden Osmanl Hanedanna gemitir. Ayrca devrin en nemli 2 ticaret yolu olan pek & Baharat Yolu'nu ele geiren Osmanl, bu sayede dou ticaret yollarn tamamen kontrol altna almtr. Selim, tahta babas II. Bayezid'e kar darbe yaparak kmtr. ehzade Selim, tahta kmadan nce vali olarak Trabzon'da grev yapmtr. Yavuz Sultan Selim'e kzn vermi olan Krm Han Mengli Giray, ona askeri destek salayarak tahta gemesine yardm etmitir. 1512'de tahta kan Sultan Selim, Eyll 1520'de Aslan Penesi (irpene) denilen bir ban yznden henz 50 yanda iken vefat etmitir. Padiahlk ncesi Sert mizacndan dolay Yavuz & ehzdeliinden beri Selim ah olarak anlan Sultan Selim, hicri 875/rumi 10 Eyll 1470 tarihinde babas ehzade Bayezid'n sancakbeylii grevi nedeniyle Amasya'da dnyaya geldi. Babas II. Bayezid, annesi ise kimi kaynaklara gre Dulkadiroullar Beyi Aladdevle Bozkurt Bey'in kz Glbahar Hatun, bazlarna gre Dulkadiroullar Beyi Aladdevle Bozkurt Bey'in kz Aye Hatun, baz kaynaklara gre ise Zulkadirolu Alddevle'nin kz Aye Htun'dur. Osmanl'nn, daha kk yalarda devlet tecrbesi kazanmas iin ehzadeleri sancaklara gnderme gerei ehzade Selim de Trabzon'a vali olarak atand.

380

Trabzon valilii Fatih Sultan Mehmed zamannda, Sivas Vilyetinin Amasya Sancanda, byk olu ehzade Bayezid (sonradan II. Bayezid) Sancakbeyi iken; yine Sivas Vilayetine bal Trabzon Sancanda da ehzde Byezidin en byk olu Abdullah, Sancakbeyi olarak bulunmaktadr. Trabzonda kale Camii adrvannda Sancakbeyi Abdullahn 875/1470 tarihli bir kitbesi bulunmutur. ehzde Abdullahn Trabzon Sancakbeyi olarak 886/1481 ylna kadar bu grevde kald anlalmaktadr. Trabzon'da ehzde Abdullah'tan sonra, Trabzon Sancakbeyi olan ikinci & son ehzde Yavuz Sultan Selimdir. Fatih Sultan Mehmedin veft ile II. Byezid Han (1481-1512), Osmanl Devleti tahtna pdih olarak cls ettii zaman, olu ehzde Selimi 886/1481 ylnda Trabzon Sancakbeyi olarak tayin etmiti. ehzde Selim, gemi ile Kefeye olu Sleyman'n yanna gidiine kadar, 886915/1481-1510 yllar arasnda yaklak olarak 29 yl, Trabzonda valilik yapmtr. Valilii srasnda devlet ileri yannda ilimle de uram & alim Mevlana Abdlhalim Efendi'nin derslerini takip etmitir. Daha o zamanlarda ehzade Selim, devletin bel kemii Trkmenlerin devletten duyduu memnnuniyetsizlii & Safevi Devleti'ne ynelmelerini farketmitir. Trkmenleri devlete balamak iin ehzade Selim, stanbul ynetiminden izin almakszn Grcler zerine sefer yapm & bu seferlerin en nemlisi olan Ktayis seferinde Kars, Erzurum, Artvin illeri ile birok yeri fethederek Osmanl topraklarna katmtr (1508). Hatta devlet tresine gre elde edilen ganimetin bete birini beyt-l mal'a katmas gerekirken onu da mcahid Trkmenlere brakmtr.

381

II. Bayezid'n son seneleri & ehzadeler meselesi

II. Bayezid II. Bayezid'n 8 olu olmutu; oullar ya sras ile Abdullah, ehenah, Alemah, Ahmed, Korkud, Selim, Mehmed, Mahmud'dur. Ahmed, Korkud & Selim dndakiler babalarnn salnda lmlerdi. Selim Trabzon, Korkud Saruhan, Ahmed Amasya illerinde vali olarak grev yapyordu. Selim'in olu Sleyman Kefe; Ahmed'in olu Bolu sancakbeyi olarak grev yapyordu. Karaman valisi ehzade ehenah'n lm zerine, Beyehri'nde bulunan olu Mehmed Konya'ya tayin edildi; ehzade Alemah'n olu Osman ise ankr sancakbeyi olarak grevdeydi. ehzade Mahmud'un olu Orhan babasnn Manisa'ya nakli ile Kastamonu beyliine atanm, Mahmud'un dier olu Musa ise Sinop Beyi olmutu. ehzade Mahmud'un en kk olu Emirhan ise, ok kk olduundan henz atamas yaplmamt. ehzade Selim, Trabzon valilii srasnda Trkmenlerin & askeri baarlar mnasebetiyle de yenierilerin desteini arkasna almt. Ancak Osmanl brokrasisi, ehzade Ahmet'in tahta kmasn desteklemekte idi. Manisa sancandaki ehzade Korkut'un erkek ocuu olmadndan tahta kma ans az olarak grlmekteydi. Konya'daki ehzade ehenah 2 Temmuz 1511'de -babasndan 6 ay evvel- vefat ettiinden taht kavgasna dahil olamamt. ehzade Selim, uzun zamandr kt giden devlet ilerinden tr artk saltanat terk edeceini haber almt. Fatih Kanunnamesi'ne gre hkmdar olan ehzade dier kardelerini ldrecekti; bunun iin kardeleri Korkud & Ahmed'in hareketlerini yakndan takip ediyordu. Selim saltanat ele geirmek iin kardeleri gibi o da

382

hazrlk yapm, kendi askerlerine ek olarak Krm Han kuvvetlerinden de istifade etmitir. Rumeli'ye getiinde yannda Krm Han'nn kk olunun komutasnda 350 kadar asker de vard. Ayrca taraftarlar sayesinde Yenieri Oca'nn desteini de elde etmiti. ehzade Selim'in olu Sleyman evvela ark Karahisar'a tayin edilmi, ancak ehzade Ahmet'in kendisine yaknl sebebiyle itiraz ettiinden Bolu'ya naklolunmu, ehzade Ahmed bu sefer de kendisi ile stanbul arasnda rakibi Selim'in olunun bulunmasn istemediinden buna da itiraz etmi & bu itiraz da kabul edilmitir. Bu defa da ehzade Selim, olu Sleyman'a kendi sanca olan Trabzon'a uzak yerlerden sancak gsterildiinden bu yerlere kar km & olunun kendi yaknnda olmasn srarla talep etmi, ark Karahisar yahut Kefe sancaklarndan birinin verilmesini istemitir. Tm bunlarn sonucunda Sleyman Kefe sancana atanmt.

Dnemin Krm Han Mengli Giray Kendisi stanbul'a uzak olduundan abuk & muntazam haber alamyordu. Bu nedenle devlet merkezine yakn bir yere nakledilmek istiyordu. Bu maksada uygun olarak Rumeli'de bir sancak istedi & hemen Kefe'den, Krm'dan Tuna'ya doru yrd; kendisine Trabzon'a ilaveten Kefe verildi ise de bunu kabul etmedi. ehzade Selim'e nasihat vermesi amacyla ulemadan kiiler yollansa da Selim bunlar geri evirdi; Anadolu'da nereyi istersen verelim nerisi gelse de istedii gibi bir cevap alamaynca derhal Krm Han'ndan ald kuvvetle Silistre yoluyla Rumeli'ye (Balkanlar'a) geldi. Ulemalar tekrar yollansa da, Selim buna da kesin olarak red cevab vermitir. Ayrca ehzade Selim bu hareketinden nce, ehzade Korkud da babasndan izin almakszn Antalya'dan kalkp Manisa'ya gitmiti. Bu hareketleri doru bulmayan ehzade Ahmed; babas II. Bayezid'dan Korkud & Selim'in ldrtmek iin izin istemi ise de Bayezid bunu kabul etmemitir. 383

ehzade Selim'in Rumeli'ye geii stanbul'da duyulunca, Selim zerine asker sevkedilmesi gndeme gelmiti. Bunu haber alan Selim asi olmadn, babasna sayglarn arzetmek iin geldiini beyan etmi & kendisine nasihat iin babas tarafndan yollanan eliye itibar etmi, bunun zerine stanbul'a dnen eli ehzadenin babasnn elini pmek iin geldiini sylemitir. Selim kartlar bu oyunu kabul etmeyerek Selim'in zerine Rumeli Beylerbeyi Hasan Paa'y gndermiler, ancak Hasan Paa savamakszn Edirne'ye dnmtr. Bunun zerine padiah II. Bayezid bizzat Selim'e kar harekete gemitir.

Krm Han Mengli Giray & II. Bayezid Padiah Bayezid yal olduundan arabayla hareket etmi & ukurayr'da Selim'in ordugahnn karsna gelmiti. Selim kar taraftan taaruz olmadka, kesinlikle saldrlmamasn emretmitir. Bayezid'e binmi olduu arabann penceresinden elini pmeye gelen olunun kuvvetleri gsterilince Bayezid duygulanm, Rumeli aknc & sancakbeylerinin de etkisiyle, savatan vazgeilerek taraflar arasnda bir anlama yaplmtr. Buna gre; veliaht yaplaca dedikodular olan ehzade Ahmed'in veliaht yaplmayaca temin edildi & Bayezid tarafndan ehzadelerinden hibirini dierine tercih edip veliaht yapmayacana dair ahidname yazdrld. Ayrca Selim'e Rumeli'den istedii Semendire Sanca verilmi, bununla beraber bu sancaa Alacahisar & zvorvik Sancaklar da ilave edilmitir. Bu gelimeler zerine ehzade Ahmed babasna yazd mektupta; Selim'in askeriyle padiah babasnn zerine yrdn, buna ramen 3 sancak & buna ek olarak 500.000 ake verilmesini eletirmi; sadece 3 sancak olsa da bunun Rumeli'nin tamamen

384

verilmesi demek olduunu, hkmdarlna sadece bir hutbe & bir de sikke kaldn; halbuki kendisinin babasn asla incitmediini de belirtmitir. Ayrca babas sa olduka saltanatta kesinlikle gz olmadn ancak asi kardei zerine gitmesine izin verilmesini istemitir. Bylece, veliaht tayini iini de nleyen Selim, komutasndaki askerlerle Semendire'ye gitmeyip, Eski Zara & Filibe taraflarnda kalm & Semendire'ye bir vekil gnderdi. Tahta k Baba-oul mcadelesi

I. Selim'in John Young tarafndan yaplm bir portresi ehzade Selim, Semendire'ye gitmeyip yolda oyalanrken, merkezden sancaa gitmesi emredilirken; ahkulu meselesinin sonulanmasn beklediini arz ediyordu. Sonuta ahkulu ile savalm, bu savata Veziriazam Hadm Ali Paa hayatn kaybetmiti. ehzade Ahmed ise asileri takip etmek yerine Amasya'ya dnmesi, askerlerin Ahmed'e olan desteini azalmt. Hadm Ali Paa'nn vefat ettiini renen Beyazid, yine ayn zamanlarda Karaman Valisi olu ehzade ehenah'n da lm haberini de alnca; saltanattan kati surette ekilmeye karar verdi. Devlet ileri gelenlerini davet edip grt & ounluk ehzade Ahmed'in hkmdar olmasn destekledi. Hadm Ali Paa'nn yerine veziriazam olan Hersekzade Ahmed Paa, bu karara katlmad; padiahn ekilmemesi, ehzade Selim'in Semendire'de kalmas, ehzade Ahmed'in ise Karaman eyaletine nakledilmesi gerektiini savunsa da bata padiah olmak zere ounluk ehzade Ahmed'in hkmdar olmasn istediinden kendisine haber gnderdi. Karar verildikten sonra padiah Bayezid, Rumeli beylerini ararak onlardan ehzade Ahmed'e itiraz etmeyeceklerine dair sz ald. Rumeli beyleri gibi Selim'i

385

destekleyen yenieriler ise Ahmed'in hkmdarln nlemek iin "Senin salnda biz bakasn padiah istemeyiz" diye teminat vermiti. Filibe'de bulunan ehzade Selim ise tm bunlar adamlar vastasyla reniyordu. Bayezid'n verdii ahidname'ye uymadn anlayan ehzade Selim, 40.000 kiilik kuvvetle, orlu'da babasnn bulunan kuvvetlerinin olduu ovaya girdi. Austos 1511 tarihinde vuku bulan sava sonunda Selim kuvvetleri bozuldu. ehzade takip edenlerin elinden zorla kurtularak Karadeniz sahiline geldi & kendisine katlanlarla ne Ada (nada)'dan gemiyle Kefe'ye gitti. Selim'in bu malubiyeti zerine, Ahmed'e derhal stanbul'a gelmesi yazld. Veziriazam Hersekzade, daha nce verilen ahidnameye sadk kalnmas, hibirinin bir dierine tercih edilmemesini savundu. Ayrca askerin Selim'den taraf olduunu, Kapkulu Ocaklar'nn Ahmed tarafna evirdikten sonra saltanat terketmesini & Ahmed'i stanbul'a getirtmeyerek Karaman'da alkoymasn padiaha arz ettiyse de bu sz dinlenmedi. ehzade Ahmed stanbul'a vardnn ertesi gn padiah ilan edildi. Yenierilerin ayaklanmas & Sultan Selim'in clus

I. Selim'in clus ehzade Ahmed'in hkmdarln tanmayan yenieriler, bununla kalmayp ilerinde devlet ileri gelenlerinin evlerinin de olduu birok evi talan etti. Yenieriler, Selim'e sadakat gstererek onun gelmesi & veliaht olmas gerektiinde srar etti. Bunu haber alan Ahmed Anadolu'ya dnd. Selim kartlar bunun zerine ehzade Korkud'u hkmdar yapma dncesiyle kendisini acele stanbul'a davet ettiklerine dair haber yolladlar. Bunun zerine stanbul'a gelen

386

Korkud'a yenieriler hrmet gsterse de, Selim'den bakasn istemediklerini sylediler (Yenibahe ayaklanmas 6 Mart-24 Nisan 1512). Bu durum zerine zor duruma den & artk hkm & nfuzu kalmayan Bayezid Selim'i stanbul'a davet etti. Bayezid balangta saltanattan ekilmeye yanamayarak Selim'e, ah smail zerine yaplacak sefere Serdar tayin etmeyi teklif etsede; Selim ordunun banda hkmdarn bulunmas gerektiini sylerek bu teklifi reddetti. Bayezid olunun hkmdar olma istei & asker ile baz devlet adamlarnn Selim'den taraf olduunu grnce saltanat Selim'e terketti (Safer 918/Nisan 1512). Selim'in clusu da 23 Mays'ta gerekletirilmitir. Bayezid tahttan ekilip istirahat edecei Dimetoka'ya gitmek zere yola ksa da Dimetoka'ya varamadan orlu civarnda anszn vefat etti. Bu konuda kaytlar Bayezid'n; yolda giderken hastalandndan ya da ihtiyarlndan tr eceliyle ldn sylese de, Tac'tTevarih'te zehirlenmek suretiyle ldnden bahsedilmektedir. Ayrca ehzade Ahmed, Memlk Sultan'na yazd mektupta babas Bayezid'n hastalanarak vefat ettii duyurulduktan sonra halk arasnda vefatnn kardei Selim tarafndan yapld grnn yaygn olduunu yazmtr. ehzadelerin bertaraf edilmesi & taht kavgasnn sonlandrlmas

Topkap Saray'nda bulunan I. Selim'e ait bir minyatr Selim'in Osmanl tahtna oturmas sorunlu olmutur. Babas Bayezid bata olmak zere devlet erkannca mstakbel padiah olarak grlen ehzade Ahmet, Yavuz'un iktidar ele geirmesini hazmedememitir. Ahmet; Konya'da hkmdarln ilan etmekle kalmam, 19 Haziran 1512'de olu Alaaddin'i gndererek Bursa'y da

387

ele geirmitir. Alaaddin, Bursa Suban ldrterek padiahlk alameti olan hutbeyi babas ehzade Ahmet adna okutmutur. Bu duruma karlk Selim, 29 Temmuz 1512'de Bursa'ya geerek Alaaddin'i ehri terke zorlamtr. Bu olayn zerine, ehzade Ahmet taraftar olan & onunla gizli iletiimi de olan Sadrazam Koca Mustafa Paa'y idam ettiren Yavuz, 4. defa Hersekzade Ahmet Paa'y sadrazamla getirmitir. Yavuz, sorun karmamas iin; Saruhan valisi iken len ehzade Mahmut'un oullar Kastamonu Beyi Orhan (1494-1512), Emirhan (Emirhan henz kk olduundan sancakbeyliine yollanmamt) & Sinop Beyi Musa (1490-1512)'y; ehzade Alemah'n olu ankr Beyi Osman' & ehzade ehenah'n olu babasnn lm zerine Konya'ya tayin edilen Mehmet Bey'i ortadan kaldrtmtr. Selim'in padiahln tanyan z aabeyi ehzade Korkut bunun zerine Saruhan Sancakbeylii'ne tyin edilmitir. Yavuz Sultan Selim, z aabeyinin fikrini renmek iin, baz devlet adamlarnn azndan padiah olmasn arzu eder tarzda mektuplar yazdrm, ehzade Korkutun, mektuplara mspet cevaplar vermesi zerine Manisa kuatlmtr. 1513'te Bergama yaknlarnda yakalanmtr. Ardndan Sultan Selim, aabeyini 9 Mart 1513'te yay kiriiyle bodurtmutur. Yavuz'un yanndaki devlet adamlarnn lisanndan yazlan Ahmed'e mektuplar yazlarak, ehzadelerin & veziriazam Koca Mustafa Paa'nn ldrlmesinden & kendilerinin zor durumda olduundan ikayet etmiler & ehzade Ahmet'i ilk arpmada kendisine iltihak edeceklerine inandrmlard. Bunun zerine Ahmed Bursa zerine yrm fakat Yeniehir Ovas'nda yaplan mcadeleyi kaybetmitir. Daha sonra esir edilen Ahmet de Kapcba Sinan Aa'ya bodurtturulmutur. Devlete isyan suunun had cezas olarak idam olunan ehzade Ahmet, bylece 38 gn nce idam edilen kardei ehzade Korkut'la ayn kaderi paylamtr. Bu yolla Selim tahtn tek hakimi konumuna gelmitir (evval 918/Ocak 1514). Sadece ehzade Ahmed'in Kasm adndaki olu Memlklere iltica etti & Murad adndaki dier olu ise ah smail'in yannda bir sre kald. Murad, ran'da sancakbeyi derecesinde bir hizmette iken vefat etti.

388

ran Seferi aldran Sava

1512'de Safevi Devleti Sultan Selim tahta ktnda Osmanl mparatorluu skntl bir dnem yayordu. Bu bunalml dnemin en byk nedeni doudaki ii Safevi Devleti olarak kabul edilmekteydi. Safevi Devleti'nin ortadan kalkmasyla Anadolu'daki Osmanl egemenlii salamlaacak & doudan gelebilecek tehditlere kar dalk Dou Anadolu Osmanl savunmasn glendirecekti. Yavuz Sultan Selim'in bir baka amac da doudaki btn slam devletlerini tek bir devlet ats altnda birletirmekti.

Yavuz Sultan Selim'in bir resmi I. Selim, Safevilerle girilebilecek bir savaa kar hazrlklar & almalar yapt. ah smail de ayn dnemde Safevilerin banda, Osmanllara kar baz hazrlklar srdryordu. Yavuz Sultan Selim bu amalarla, 1514 yl baharnda ordusuyla birlikte ran seferine kmtr. Olu Sleyman' 50.000 kiilik

389

kuvvetle Anadolu'da emniyet olarak brakmtr. Osmanl kuvvetleri, Erzincan'dan Tebriz'e doru yrylerine bylece balamtr. Osmanl & Safevi ordularnn ikisi de Trk & Mslmand. Sefer ok uzun srm, ancak Safevi & Osmanl gleri henz karlaamamt. Osmanl ordusunda baz glk & ktlklar ba gstermeye balamt. Bu srada, orduda seferden geri dnme dncesinde olanlar da vard. Yaanan baz olaylar & dillendirilen baz rahatszlklar fark eden I. Selim, atna binerek askerlerine hitaben cesaret veren & meydan okuyan bir konuma yapt. Geri dnmeye niyeti olmadn syleyen I. Selim, askerleri kkrtanlarla hesaplamay sefer sonrasna brakt.

aldran, Turnada & Mercidabk Savalar Osmanl & Safevi ordusu aldran Ovas'nda 2 Recep 920/23 Austos 1514 tarihinde karlat. Osmanl Ordusu'nun yaya kuvvetleri daha ok olmasna karn, Safevi Ordusunun svarileri fazlayd. Ancak Safevi Ordusu'nda top yoktu; buna karn Osmanl'da topu kuvvetleri bulunuyordu. Kanuni dneminde hazrlanm olan kri-i Bitlisi'nin Selimnme adl eserinde; Safevi askerleri, krmz ubua dolanm sarklar, mifer & zrhla; Osmanl Ordusu ise nde tfek & mzrakl drt yenieriyle zrhsz & mifersiz olarak resmedilmitir. 24 Austos'ta gerekleen savata Osmanl kuvvetleri zafer kazanrken, Safevi'ler bozguna uramtr. Savan kazanlmasnda Osmanl ordusunda ateli silahlarn olmas belileyici olmutur. Bu durum Safevlerle srekli mcadele halinde olan zbeklerin de menfaatlerine olmutur. Zaten daha nce zbekler ile Osmanllar arasnda siyasi ilikiler glenmi & ortak dman Safevilere kar mttefiklik kurulmutu.

390

Sekmname'de aldran Muharebesi (1525) Muharebe, Osmanllarn lehine sonuland. Muharebede yaralanan & atndan den ah smail, askerlerinden birinin atn ona vermesi ile sava alanndan kat. I. Selim yoluna devam ederek Tebriz'e girdi, bu olay mteakip ehirdeki birok sanat & ilim adam stanbul'a gnderildi. Yaad ar yenilginin ardndan ah smail eski saygnln yitirdi. Bu sayede Dou Anadolu'da Osmanllar iin bir tehlike kalmad. aldran Zaferi'nden sonra, Erzincan, Bayburt kesin olarak Osmanl hakimiyetine geti. 15 Eyll 1514'te Tebriz'den Karaba'a hareket eden Yavuz k orada geirip, baharda ran' tmyle almay amalasa da artlar msait olmad iin Amasya'ya gitmiti. Bundan nce Nahivan'da iken askerlerin baz ky evlerini yakmalarn vesile ederek, askeri kontrol etmede ihmalkr olduklar sylemiti. Bu nedenden tr veziriazam Hersekzade Ahmed Paa & 2. vezir Dukakinolu Ahmet Paa azledildi. K Amasya'da geiren Sultan Selim, ilkbaharda tekrar ran seferine kaca iin top & cephaneyi ark Karahisarda brakmtr. Selim, Amasya'da oturduu srada Dukakinolu Ahmed Paa'y veziriazam & defterdar; Piri Mehmed Paa'y da nc vezir ilan etti. Ancak Dukakinolu'nun veziriazam olmasndan 2 ay sonra, yine devlet adamlarnn kkrtmasyla Muharrem 921/ubat 1515 tarihinde yenieri ayaklanmas oldu. Bunun zerine Yavuz Sultan Selim ayaklanma sebebini aratrm, sonuta askeri ayaklanmaya tevik ettii & ayrca Dulkadirolu'yla ittifak olup mektuplat anlalan Sadrazam Dukakinolu Ahmet Paa idam edilmitir. Bu olay zerine Selim bir sre veziriazamla kimseyi tayin etmemitir.

391

Yavuz Sultan Selim, askerin vaziyeti sebebiyle ran zerine tekrar sefer yaplamayacandan, emniyet salamak amacyla dou & gney snrlarna ait baz yerleri ele geirilmesi gerektiine karar verdi. Dou & gney snrlarndaki nemli kale & ehirlerin fethi

Johann Johannsson'un Osmanl Haritas Sultan Selim ncelikle Kemah kalesini de alarak ie balamtr. Ardndan ran Seferi srasnda, ah'a kar savaa katlmas istenen, buna karn Safevi & Msr Memlklerine yardmda bulunan, ayrca kendisine bal baz airet reisleri de Osmanl zahire kollarn vurduran Dulkadirolu Aladdevlenin zerine gidilmesine karar vermitir. Dulkadiroullar Beylii'nin zerine ehsvarolu Ali Bey yollanm, 12 Haziran 1515'de kazanlan Turnada zaferi ile de beylik topraklar Osmanl'ya gemitir.

Turnada, Mercidabk & Han Yunus Savalar Safevi Devleti'nin bat snrndaki ehir & kalelerden en nemlilerinden biri olan Diyarbakr'n da alnmasna karar veren Sultan Selim, Osmanl Devleti'ne gelmi olan bilimadam dris-i Bitlisi vastasyla bu ehri sulh yoluyla almaya alm & bunda da baarl olmutur. Dier taraftan yine dris-i Bitlisi'nin yardmyla Mardin de Osmanl topraklarna katlmtr. Bylelikle Urmiye, tak, madiye, 392

Siirt, Eil, Hasankeyf, Palu, Bitlis, Hizran, Meyyafarikin & Cizre; Osmanl hkimiyetine girmitir. Bu tarihlerde Memlk Devletine tabi olan Ramazanoullar Beylii'nin banda Mahmud Bey bulunuyordu. Bu zaferlerden sonra Osmanl'yla yaknlaan Mahmud Bey'i Memlk Devleti azletmi, bunun zerine Mahmud Bey de Yavuz Sultan Selim'e tabiiyetini resmen arzetmitir. Ramazanoullar Beylii kendiliinden teslim olup Osmanl'ya tabii olmasyla Anadolu'da birlik salanmtr. Msr Seferi Mercidabk Sava

Yavuz Sultan Selim'in Msr Seferi'nin Temsili Resmi Osmanllar ile Memlkller arasnda, Fatih Sultan Mehmet devrinden beri sregelen anlamazlklar bulunsa da ran Seferi, Memlk ve Safevilerin ittifak yapmalarna neden olmutur. Ayrca Yavuz'un Safeviler'e kar sefere ktn haber alan Memlk Sultan ordusunu Osmanl snrna kaydrmt. Yavuz Sultan Selim dneminde, Dulkadirolu Beylii'ne son verilmesi, Osmanllar ile Memlkller arasndaki mevcut gerginlii daha da arttrd. 1516 ylnda Sadrazam Hadim Sinan Paa komutasndaki Osmanl ordusunun Suriyeden gemesine Memlklerin izin vermemesi zerine, Yavuz Sultan Selim 5 Haziran 1516'da Msr seferine km, 27 Temmuz gn Osmanl Ordusu Msr snrna dayanmtr. Memlk Sultanlna bal Antep (18 Austos 1516) & Besni (19 Austos 1516) kaleleri birer gn arayla teslim olmutur. Ancak asl sava 24 Austos 1516'da Halep yaknlarnda Mercidabk'ta gereklemi, Memlk Ordusu Osmanllarn ezici top atei karsnda fazla dayanamamtr. Sava sonunda yal Memlk Sultan Kansu Gavri atndan derek

393

lmtr. Bu sefer sonucunda Osmanl'nn snrlar 5.200.000 km 2'ye kmtr. Ridaniye Sava

Mercidabk Sava'ndan sonraki seferler 28 Austos 1516'da Halep'e giren Yavuz Sultan Selim hibir direnmeyle karlamadan ehri teslim almtr. Hama (19 Eyll 1516), Humus (21 Eyll 1516) & am (27 Eyll 1516) ayn ekilde teslim olurken, Lbnan emirleri de Osmanl hakimiyetini kabul etmitir. 21 Aralk, 1516'da Sadrazam Sinan Paa komutasndaki Osmanl ordusu Han Yunus avasnda Canberdi Gazali'yi yenmi, bylece Filistin yolu almtr. Yoluna devam eden Yavuz 30 Aralk 1516'da Kuds'e girmi & Kudus'deki kutsal yerleri ziyaret etmitir. Osmanl ordusu 2 Ocak 1517'de Gazze'ye girmitir. Mercidabk Sava'ndan sonra Memlk Devleti'nin bana geen Tomanbay; Osmanl hakimiyetini kabul etmedii gibi, bar teklifi iin gelen Osmanl elisini ldrmtr. Tumanbay, Venediklilerden top & silah alarak Ridaniye'de kuvvetli bir savunma hatt kurmutur. Yavuz Sultan Selim, ordusuyla birlikte Sina l'n 5 gn iinde (11 Ocak-16 Ocak) geerek, Ridaniye'de Memlk Ordusu ile karlamtr. Memlk Ordusu'na, El-Mukaddam Da'nn etrafn dolaarak gneyden saldran Yavuz Sultan Selim, bu manevra sayesinde Memlk Ordusu'nun ynleri sabit olan toplarn etkisiz hale getirmitir. Memlk Sultan Tumanbay ok byk abalarla yapt sava hazrlklarna ramen 22 Ocak gn Ridaniye Sava'ni kaybetmekte olduunu anlaynca en cesur askerleri ile bir birlik kurup Osmanl

394

komut merkezine bir baskn dzenledi. Sultan Selim'in ota sand Veziriazam'n adrna girdi & Veziriazam Hadim Sinan Paa ldrld. Bu suiskast basknnn da istenen hedefi bulmamas sonucu, Tumanbey sava alanndan kat. Bylece 22 Ocak 1517'de Ridaniye Zaferi kazanlmtr. Fakat bu sava ok zayiatl gemi & her 2 taraf da 25.000 kadar asker kaybetmitir. 24 Ocak 1517'de Kahire alnmtr. 4 ubat 1517'de Yavuz trenle Kahire'ye girmi & Msr Memlkleri'ne bal Abbasi halifeliine son vermitir.

Msr Seferi sonras Kahire'yi hi zayiat & ehrin sosyal & ekonomik hayatna zarar vermeden eline geirmek niyetiyle 25 Ocak'ta Sultan Selim direni gstermeden teslim olan btn Memlkllerin affedilecegini ilan etti. Fakat Tumanbay & ona yakn Memlklu komutanlar gerila tipi direni organize etmeye baladlar & bu nedenle Kahire ancak gn sren ok iddetli savatan sonra ele geti & ehir ksmen ykld & binlerce kii ld. 4 ubat 1517'de Yavuz trenle Kahire'ye girdi & "Yusuf Nebi Taht"na oturdu. Memluklular Nil deltasnda & Yukar Msr'da direnie devam ettiler. Fakat fazla zaman gemeden Osmanl gleri bu direni merkezlerini elimine edip Tumanbey'i yakalamay baardlar. 13 Nisan 1517'de Tumanbey Kahire kale kapsnda aslarak idam edildi. Bu zaferle birlikte Memlk Devleti yklm, topraklar Osmanl egemenliine girmitir.

395

Bu seferde ok byk ganimet elde edilmiti & Msr'daki Osmanl ordusu erzak & muhimmat gerektiriyordu. Sultan Selim stanbul'a gemi ile haber gndererek 80 para yarar gemi & 20 para kadrgadan oluan bir filonun stanbul'dan acele gnderilmesini istedi. Bu srada stanbul ok siddetli bir k geirmekte idi; Hali donmutu & stanbul kaymakam (muhafz) Piri Paa hemen istenilen filoyu gnderemedi. Halbuki tersanede ok sayda yeni gemi, zellikle 6 top gemisi & 5 at gemisi yaplm hazr bekliyordu. Top gemileri o zamana kadar Tersane'de yaplan gemilerin en byklerinden olup her birine yirmi yedier vukiyye demr atar darbezen toplar yerletirilmiti. Destek filosu ancak 26 Mart'ta stanbul'dan yol almaya balad. skenderiye limanna ulaan filo orada Sultan Selim iin ok grkemli bir donanma gsterisi sergilediler. Ele geen hazineler & ganimet mallar bu filoya yklenerek 15 Temmuz'da stanbul'a gnderildi. Msr Seferi sonunda Suriye, Filistin & Msr, Osmanl hakimiyetine girmitir. Ayrca Hicaz & yresi de Osmanl topraklarna katlmtr. Dou ticaret yollar tamamen Osmanllarn eline gemitir. Elde edilen ganimetler & alnan vergilerle Osmanl Hazinesi dolmutur. 6 Temmuz 1517'de Kutsal Emanetler Osmanl eline gemitir. Ayrca Kbrs / Cyprus'taki Venedikliler Memlkler'e verdikleri vergiyi Osmanllar'a demeye balamtr. Msr'n alnmasyla Baharat Yolu da Osmanl kontrolne gemitir. Devrin en nemli iki ticaret yolu pek & Baharat Yolu'nu ele geiren Osmanl bu sayede Avrupa lkeleri, ekonomik ynden Osmanllara baml duruma gelmitir. Ancak mit Burnu'nun kefi nedeniyle bu avantaj uzun sre kullanlamamtr. Bunlara ek olarak, Msr'n Osmanl hakimiyetine girmesi & Tomanbay'n lmnden sonra; Yavuz Sultan Selim, Kansu Gavri'nin kendisine rakip olarak kard kardei Ahmed'in olu Kasm' ele geirtmi & ldrtmtr.

396

ah smail'in eli gndermesi

Bir Fransz kartpostalnda 9.SULT./ Yavuz Sultan Selim 1. (1512 1520)

9.SULT./ Yavuz Sultan Selim 1. (1512 1520) , aldran Sava'ndan sonra ah smail'in bar iin yapt teklifleri kabul etmemi olup, Dou Seferi'ne devam etme amacn tayordu. Ancak, am'a geldiinde ah smail'in name & hediyeleriyle elilerini oraya gelmi buldu; ah smail'in bar yapma hususunda bu kadar istekli olmas Msr Seferi'nde sonra kendi zerine bir baka sefer daha yaplmasn olas grmesiyle aklanabilir. ah smail yollad namesinde sayg dolu ifadeler kullanp yle diyordu: "Sen birok belde & tebaaya

malik oldun; bilhassa Msr' almakla Hadim-i Haremeyn-i erifeyn unvann aldn. imdi sen arzn skender'isin; aramzda geen gemitir; bir daha geri gelmez; sen memleketine git, ben de memleketime gideyim; aramzda Mslmanlarn kanlarn dkmeyelim, arzun & maksadn ne ise onu ben yerine getiririm."
Sultan Selim askerin yorgun olmas nedeniyle ah smail zerine gitmedi; bununla beraber ah smail'den gelebilecek herhangi bir saldrya kar tedbir almay da ihmal etmemitir. Yavuz, dn yolunda Mercidabk mevkine geldiinde veziriazam Piri Mehmed Paa'y 2.000 yenieri & bir hayli eyalet askeri ile Diyarbakr tarafna yollad, kendisi de stanbul'a hareket etti. Piri Mehmed Paa bir sre Frat Nehri kenarnda kald; ah smail'in hibir harekette bulunmamas zerine verilen emir ile Edirne'de bulunan padiahn yanna geldi.

397

Kzlba Celal Ayaklanmas Bozok Trkmenleri'nden & Amasya'nn Turhal kasabas halkndan Celal isminde tmarl bir kzlba ayaklanarak 20.000 kii toplayp Tokat'a gelmiti. Bu hadisenin bastrlmas iin Rumeli Beylerbeyi Ferhad Paa grevlendirilmiti. Ayn zamanda ehsvarolu Ali Bey de olaydan haberdar edilmiti. Ferhad Paa gelmeden nce; Ali Bey, Kzlba Celal'in zerine yrm & Celal'i malup etmitir (924/1518). Bat Seferi hazrl

I. Selim Yavuz Sultan Selim, Msr Seferi'nden dndkten sonra donanmaya nem vermi, hazrlk yapmaya balamt. Bu hazrln ne tarafa olaca henz bilinmediinden Venedikliler telalanm, Kbrs adasna ait vergiyi vermekle beraber her ihtimale kar aday da askeri ynden takviye etmiler, ayrca Avrupa'da mttefik aramaya balamlard. Bununla beraber seferin ne tarafa gerekletirilecei mulaktr. Ayrca Papa X. Leo'nun Osmanllara kar sefer yaplmas amacyla almalar olduu da bilinmektedir. Papa, Osmanl'ya kar ittifak yapma amacyla spanya, Avusturya, Fransa & ngiltere devletleriyle grmekteydi. Donanmadaki hazrln esasen, olas bir Hal Seferi'ne kar denizde de stn olmak amacyla yaplm olmas olasdr. Bir ksm devlet ileri geleni de Rodos'un fethi konusunda Sultan Selim'i tevik ediyordu. Ancak Selim adann zapt iin hazr bulunan drt aylk levazm yeterli bulmamt. Daha nce Fatih Sultan Mehmed tarafndan da kuatlan Rodos'un, fethedilmesinde yine

398

baarsz olunmasn istemediinden dolaydr ki Sultan Selim ok daha iyi hazrlanlmas emretmitir. Yavuz Sultan Selim, donanma faaliyetleriyle beraber yapaca seferin yn hakknda kesin karar vermeden nce Edirne'ye gitmeye karar vermitir. Msr Seferi'nde sonra Bat Seferi'ne balamak amacyla Veziriazam' Kapkulu askerleriyle Edirne'ye gndermi, sonra kendisi de 2 aban 926/Austos 1520'de Edirne'ye doru yola kmtr. lm & tarihe braktklar

1520'de Osmanl mparatorluu Yavuz Sultan Selim'in saltanat ksa srm olsa da, Osmanl mparatorluu'nun olu Sleyman dneminde altn an yaamasna zemin hazrlamtr. Sultan Selim, babasndan devrald bo hazineyi azna kadar doldurmutur. Yaygn bir efsaneye gre; hazinenin kapsn mhrledikten sonra, yle vasiyet etmitir: "Benim altnla doldurduum hazineyi, torunlarmdan her kim

doldurabilirse kendi mhr ile mhrlesin, aksi halde Hazine-i Hmayun benim mhrmle mhrlensin." Bu vasiyet tutulmu, o
tarihten sonra gelen padiahlarn hibiri hazineyi dolduramadndan, hazinenin kaps Osmanl'nn yaklak 400 yl sonraki iflasna kadar Yavuz'un mhryle mhrlenmitir.

9.SULT./ Yavuz Sultan Selim 1. (1512 1520) dnemi devletin geliimi

399

Sultan Selim, Msr Seferi'nden sonra Bat Seferi'ne balamak amacyla Veziriazam' Kapkulu askerleriyle Edirne'ye gndermi, sonra kendisi de 2 aban 926/Austos 1520'de Edirne'ye doru yola kmtr. Ancak Selim, srtnda bir ban kmasndan tr rahatszlanmtr. Halk arasnda yankara olarak da isimlendirilen bu ban,irpene ya da Aslan Penesi ismiyle bilinmektedir. Hoca Sadettin Efendi, yazlarnda Yavuz Sultan Selim'in lmne sebep olan ban hakknda ayrntl bilgiler vermitir & bundan tr gnmzde kaynak olarak genelde onun yazlarna bavurulmaktadr. Yazlarna gre; Yavuz Sultan Selim, Edirne'ye harekete karar verdikten sonra bir gn musahibi Hasan Can'a srtna bir eyin battn sylemi, bunun zerine Hasan Can, elini hkmdarn srtna sokmu fakat bir ey bulamamtr. Ancak ikinci sefer yine ayn eyden ikyet edince o zaman Hasan Can, Sultan Selim'in srtna bakm & henz ba vermi, etraf kzarm & tam olgunlamam sert bir ban grmtr. Bunu Sultan Selim'e syleyince, Sultan ban skmasn istemise de Hasan Can: "Pdiahm, byk bir bandr, henz hamdr, zorlamak caiz deildir,

bir mnasib merhem koyalm" demi, bunun zerine Sultan Selim "Biz elebi deiliz ki, bir ban iin cerrahlara mracaat edelim "
cevabn vermitir. O geceyi zdrap iinde geiren Hnkr, ertesi gn hamama giderek orada ban sktrp zedeletmi, fakat bu da zdrabn artrmaktan baka bir ie yaramamtr. Bunun zerine Hasan Can'a "Seni dinlemedik amma kendimizi helk ettik" deyip bann macerasn anlatnca Hasan Can "neredeyse aklm bamdan gidiyordu" diyecektir. Btn bu skntlara ramen Yavuz, sefer daha nce kararlatrld iin geri dnmeyerek hasta olduu halde 2 aban 926/Austos 1520 tarihinde Edirne'ye doru yola kmtr.

Kitab- akak Numaniye'de Yavuz Sultan Selim

400

Yavuz, orlu'da krk gn Bahekim Ahmed elebi tarafndan tedavi edilmi fakat yara yine de byyp almtr. Hareket edemeyecek kadar yorgun den Yavuz, tedaviden midini kesince Edirne'de bulunan Veziriazam Piri Mehmed Paa ile vezir oban Mustafa Paa'y & Rumeli Beylerbeyi Ahmed Paa'y acele yanna artm & vasiyetini belirtmitir. Ayrca acele edip yetimesi iin Manisa Valisi olan olu ehzade Sleyman'a haber gndermi ancak olu gelmeden 926/1520 ylnda 8 evval' 9'una/21 Eyll' 22'sine balayan gece orlu karargahnn bulunduu kyde vefat etmitir. Sultan Selim'in vefat, tek olu olan Manisa Valisi ehzade Sleyman gelinceye kadar gizli tutulmutur. Sleyman'n 11 evval tarihinde stanbul tarafna gelip kadrga ile saraya indii haber alndktan sonra, Selim'in vefat & yeni Pdiah'n stanbul'a geldii ilan edilmitir. Devlet erkn, derhal stanbul'a gelip yeni Padiah' tebrik ettikten sonra Selim'in naa, btn ilgililer tarafndan Edirnekap haricinde, balar ucunda karlanp, hazrlanm bulunan tabuta konmutur. Ftih Sultan Mehmed Cmii'nde cenaze namaz klndktan sonra, o tarihlerde Mirza Saray denilen gnmzdeki Sultan Selim Cmii yanndaki mahalleye defnedilmitir. Trbesi, olu Sultan Sleyman tarafndan yaptrlmtr. Yavuz Sultan Selim; 22 Eyll 1520'de Aslan Penesi (irpene) denilen bir ban yznden vefat ettiinde oluna, dolu bir hazine, gl bir ordu & i karklklara son verilmi bir devlet brakmtr. Kanuni Sultan Sleyman, Fatih Camii'nde babasnn cenaze namazn kldktan sonra, onu Sultan Selim Camii avlusundaki trbeye defnettirmitir. Halifelik Msr Seferi sonucunda kutsal topraklar Osmanl hakimiyetine girmiti. 6 Temmuz 1517'de Kutsal Emanetler (Emanet-i Mukaddese) denilen & aralarnda Muhammed Peygamber'in hrkas, dii, sanca & klc da bulunan eyalar, Hicaz'dan Yavuz Sultan Selim'e gnderilmitir. Bylece 29 Austos 1516'da Hilafet Abbasi soyundan Osmanl soyuna gemitir.

401

ah smail'in Avrupallarca yaplm temsili bir resmi Yavuz Sultan Selim, Ayasofya Camii'nde yaplan bir trenle, son Abbasi halifesi III. Mtevekkil'den kutsal topraklar ald zaman oradaki idarecilerin kulland Hakim'l-Haremeyn (Kutsal beldelerin hakimi) sfatn uygun grmeyip kendini Hadim'l-Haremeyn (Kutsal beldelerin hizmetkr) ilan etmi, Kendi deyimiyle Hadim-i Haremeyni erifeyn (Haremeyn-i erifeyn), yani Mekke & Medine'nin hizmetkar nvann devralmtr. O dnemde halife olan III. Mtevekkil stanbul'a tanm & mrnn sonuna kadar orada Osmanl koruyuculuunda, siyasi yetkiye sahip olmadan yaamtr. Her ne kadar hilafet Osmanl Sultanlarna gese de, halife sfat Osmanl belgelerinde ska kullanlm deildir. Hatta aaal bir elkap kullanan Kanuni Sultan Sleyman gibi bir sultanda dahi halife nvanna rastlanmaz. Resmi olarak ilk kez Kk Kaynarca Antlamas ile Osmanl Padiah, halife olarak Rus idaresine giren Krm Mslmanlar'nn koruyucusu olarak gsterilmektedir. Osmanl'da hilafet iddialarnn kurumsallap oturmas ancak I. Abdlmecit'de balayacak, II. Abdlhamit ile geliecektir.

402

9.SULT./ Yavuz Sultan Selim 1. (1512 1520)in tartmal resmi Baz aratrmaclar Yavuz'un kulana kpe takt & bunun Msr Seferi zamanna dayandn iddia etmektedir. Ancak bu konuda eitli grler vardr. Baz tarihiler Snni mezhebinin slam Hukukunda erkeklere caiz olmayan kpeyi ilk Osmanl Halifesi Yavuz Sultan Selim'in takmasna ihtimal bile vermezken, baz tarihiler ise bunun gerek olduu & baz sebeplere dayandn iddia etmektedir. Yavuz'un kulana kpe taktna inanan tarihilerden ou bunun slami bir gnderme olduunu savunmaktadr. Bunu yle ifade ederler: "Yavuz, kutsal saylan Kahire Camisi'ne girdiinde Kahireliler ona Hakim-i Hamedeyn (kutsal yerlerin hakimi) sfatn verirler ama o bu sfat kabul etmez & "Ben olsam olsam Hademe-i Hamedeyn (kutsal yerlerin hademesi) olabilirim" der. Bu olay zerine o dnemde hademelerin takt kpeyi ister & kulana bu iareti, hademelerin takt kpeyi geirir." Dier bir gre gre ise Msr Seferi'nde kulaklarnda kpesi olan insanlar grp " Bu insanlar neden kpe takyor?" diye sormu & "kle (kul) olduklar iin" cevabn alm & bunun zerine "Biz de Allah'n kuluyuz!" diyerek kpe takmaya balamtr. Bunu yle aklarlar: "Takt kpe o dnemde kleler tarafndan taklan cinstendi, o da kendisini Allah'n klesi, kulu olarak gryordu bunu da klelerin takt kpelerden takarak ifade etmi oluyordu". Bu gre katlmayan tarihiler ise Yavuz'un kpe takmadn, byle resimlerin Yavuz dneminden uzun sre sonra yapldn & gereklik deerinin olmadn savunmaktadr. Bunu yle aklamaktadrlar:

403

"slam Hukukuna gre kulaklarn kpe taklmak zere delinmesi & kpe taklmas, kadnlar iin caiz grlm; ama erkekler iin caiz grlmemitir. Baz hukukular, erkek ocuklarn da kulaklarnn delinebileceini & bu tr bir olayn Peygamber Muhammed zamannda yapld halde yasaklanmadn ileri srmektedirler. Her halkrda ergen erkeklerin kulaklarn deldirmeleri & kpe takmalar, ou hukukulara gre haram & bazlarna gre ise mekrhdur; yani ksaca caiz deildir. te bu er-i hkm bilen Yavuz Sultn Selim'in kulan deldirip kpe taktna ihtimal dahi vermiyoruz. Zira Yavuz, Msr Seferi dnnde olu Sleymann ssl elbiselerini grnce, "Bre Sleyman, sen byle giyinirsen, anan ne giysin?" dediini biliyor & onun ahs hayatnda sade & ssten uzak olduunu kaynaklardan reniyoruz. Yavuz, ss & ihtiamdan holanmayan bir padiahtr. Doru olan resimlerinde, pala byklar vardr; ancak kpe yoktur." Yine ayn gre sahip baz tarihilere gre ise bu kpeli resim ah smail'e aittir. Bu grn nedenini ise yle ifade ediyorlar: "Banda ii mezhebi'nin almeti olan kzl brk & bunun zerinde ran ahlarna mahsus ta vardr. Ayrca kpe de a mezhebinde ciz grlmektedir.". Islahat almalar Askeri alanda slahatlar Dulkadirolu Beylii'nin ilhakndan sonra stanbul'a dnen Sultan Selim, gerek aldran ncesi, gerekse Amasya'da asker tarafndan yaplan yama, serkelik & isyan hareketleri zerine baz tedbirler alp derhal uygulamaya koyma zaruretini duymutur. Askeri tam bir disiplin altna alp Yenieri Oca'n slh etmek amacyla, Ocak zerinde an'ane gereince byk bir nfuzu bulunan Ocak ihtiyarlarn huzuruna ararak Amasya'daki itaatsizliin msebbiblerinin kimler olduunu sormutur. Bunlar, yine Ocak anlay & yardmlamas gerei olarak "Cmlemz mcrimz, devletl Hdvendigr'dan afvumuzu reca eylerz" diye cevap vermilerdir. Padiahn devlet ricalini bu yolla sorguya ekmesi sonucu ortaya bir takm isimler karm; bunlardan Kadasker Tacizade Cafer elebi, 2. vezir skender Paa & Sekbanba Balyemez Osman Aa'nn da dahil olduu devlet adamlar isyan tevikileri olduklarndan idam edilmitir. Bunu mteakip Sultan Selim, Yenieri Oca'nn slah iin, ihtiyarlarla anlap baz tedbirler almtr. Buna gre, bundan byle Yenieri Aas saray tarafndan,

404

Ocak Erkn- Harbiyesi de saltanat makamnca tayin edilecekti. Bu suretle, yksek kumanda heyetini, daha sk balarla saltanat makamna balamtr.

Venedik'teki donanma mzesinden bir kadrga. Donanma faaliyetleri stanbul'un fethinden beri orada hala esasl bir tersane yaplmamt. Bizans mparatorluu zamanndan kalma, bir kadrga tersanesi & Hali'te kk bir tersane olsa da; kadrga tersanesi bakmszlktan kullanlmayacak durumda, Hali'teki ise ihtiyac karlayamayacak kadar kkt. Osmanl Donanmas'n gelitirmek isteyen Yavuz Sultan Selim, Austos 1518'de Edirne'ye gitmeden bu dorultuda stanbul'da Frenklerin tersanesine e bir tersane yaplmasn emretmitir. Bunun iin Hali'te nceden Bizans tersanesi olan yerde yaplmas uygun grld. Ancak buras uzun zamandr terk edildiinden, mezarlk olmutu. Bu mezarlktan tersane olacak kadar bir yer ayrldktan sonra karlan l kafalar & kemikleri uzun hendekler kazlarak oraya gmld. Ayrca hendeklerin bana mezar olduunu belirtmek iin ba & ayak ularna iaret konulmutu. Bylece tersane gzleri 160'a kartld. Selim tersaneyi daha da byterek, Galata'dan Kathane deresine kadar byterek 300 kadar inaat tezgah yapmay amalasa da bu amacn gerekletiremeden vefat etmitir. Yavuz Sultan Selim zamannda devlet merkezinde kurulan Hali Tersanesi Osmanl mparatorluu'nun sonuna kadar kullanlmaya devam etmitir. Donanma gelitirilmesi iin hazrlklar da ayn zamanda devam etti. Her biri 700 tonluk 150 gemi iin Arap krekiler getirtildi. Memlklularn Kzldeniz donanmasnn komutan olan Selman Reis stanbul'a arld. Ksa zamanda stanbul & Gelibolu tersanelerinde 405

250 gemilik bir donanma hazrland. Rodos Sen Jan valyelerinin reisi bu hazrlklarn Rodos'a ynelik olmasndan korkarak savunma nlemlerini artrd. Fakat bu donanmay bir sefer iin kullanmaya Sultan Selim'in mr yetmedi. mar faaliyetleri Yavuz Sultan Selim, dedesi Fatih Sultan Mehmet zamannda kullanlan Hali Tersanesi'ni kapasite olarak arttrmtr. Konya'da Mevlevi Tekkesi'ne su getirmitir. Medreselerin yannda, sosyal & ticari alanda hizmet verecek birok bina ina ettirmitir. Hayat youn savalarla geen Yavuz Sultan Selim, Diyarbakr Fatih Paa & Elbistan Ulu Camii'ni ina ettirmitir. Ayrca am Salihiye'de Muhyiddin bn Arabi'ye camii & imaret ina ettirmi, ayrca Muhyiddin bn Arabi'nin trbesini de bulup yaptrmtr. I. Selim, 1516'da am'a am Sultan Selim Camii'sini yaptrmtr. Ayrca Msr Seferi srasnda Hind & in haritalarn da yaptran Selim'e, Piri Reis tarafndan 1513 ylnda tamamlanan harita 1517 ylnda Msr'da Piri Reis'in kendisi tarafndan sunulmutur. Temelini attrd stanbul Sultan Selim Camii'ni bitirmeye mr yetmemi; bu eser olu I. Sleyman tarafndan tamamlanmtr. Sultan Selim bunlara ek olarak 1514 ylnda stanbul'da Yavuz Sultan Selim Czzamhanesini yaptrmtr. Edebi eserleri Arapa & bilhassa Farsa'ya ok hakim olan Selim'in, kendi el yazs ile Selim mahlasyla yazlm olan Farsa manzumeleri gnmzde Topkap Saray Mzesi Arivi'nde bulunmaktadr. Farsa'nn yannda Trke iirleri de bulunan Selim'in, Farsa olan Divn' 1306 ylnda stanbul'da baslm olup, 1904 tarihinde de Alman mparatoru II. Wilhelm'in emri ile Paul Horn tarafndan Berlin'de yeniden nesredilmitir. EHED ENNE MUHAMMEDEN RESULULLAH (MUHAMMEDN ALLAHIN ELS OLDUUNA AHADET EDERM)DAN SONRA : EHED ENNE ALYYEN VELYULLAH (ALNN ALLAHIN VELS OLDUUNA AHADET EDERM) BARES LE (HAYYA ALEL FELAH) HAYDN KURTULUA! DAN SONRA (HAYYA ALA HAYRL AMEL) HAYDN, AMELN HATIRLISINA! NLEMN AH SMAL EKLETT.

406

KIBLE- ALEM EFENDMZN ANNES AH UZUN HASANIN KIZI ALEMAH BEGM OLDU. GLZAR BEGM : E SMAL LMLE AHLIK ARASINDA OCUKLUKLA MEHDLK ARASINDA BYYP GELM, O DNEMDE LELE HSEYN BEY ONA AH OLMAYI, DEDE ABDALDA EYH OLMAYI TELKN ETMLERD. OK GEMEDEN TEBRZDE IRMAK TERSNE AKMAYA BALADI. SAFEV (1502 ) SAFEV MPARATORLUU / A MEHZEB & TRK HANEDANLII

ah smail ile ilgin diyaloglar

ah smail Yavuz Sultan Selim, ran Seferi'ne kmak iin 19 Mart 1514 tarihinde Edirne'den stanbul'a hareket etmiti. 1 ay sonra skdar'a geldiinde, ah smail'in halifelerinden olan Kl adnda biri vastas ile ah'a Farsa name gnderdi. Sultan Selim, zmit'ten gnderdii hicri takvime gre 920 Safer tarihli mektubunda: ah'n Mslmanla uygun olmayan hareketlerinden, mezaliminden bahis ile kendisinin Mslmanl takviye & mezalimi kaldrmak iin faaliyete getiini, yapt iler nedeniyle katline fetva verildiini & kltan evvel slamiyeti kabul etmesi lazm geldiini & atlarnn Safer aynda stanbul'dan hareket ettiini & bizzat muharebeye hazr 407

olacan bildirmiti. Yavuz mektubunda yle diyordu: "Fitneler

kardnz, slam byklerine kfrler ediyorsunuz, bunun cezas katlidir, zerinize geliyorum, igal ettiiniz Osmanl memleketlerini geri veriniz." Eli Kl, ah smail'i Hemedan'da bularak mektubu
vermi, o da muharebeye hazr olduunu bildirmitir. ahn bu cevab Osmanl ordusu Erzincan'a geldii srada alnmtr. Ltfi Paa tarihine gre ah smail mektubu getiren Kl' ldrtmtr. ah smail, muharebeye hazr olduunu belirten mektubunda: " Er isen meydana gelsin, biz de intizardan kurtuluruz" demi & Yavuz'a bir kadn elbisesiyle, yamak yollamtr. Yavuz bu mektuba cevabn 920 Cemaziyelevvel sonunda Erzincan'dan yollamtr. Yavuz bu mektubunda ah smail er meydanna davet ediliyor & hl kendisinden bir eser olmad beyan ediliyordu. ah smail bu mektuba cevap olarak; gerek II. Bayezid zamanndaki & gerek kendisinin Trabzon valiliindeki dostluklarndan bahsederek aradaki dmanln neden ileri geldiinin bilinmediini, Osmanl Hanedanyla kadim dostluklarndan tr Timur zamanndaki gibi fena bir neticenin olmasn istemediini beyan etmektedir. Ayrca Yavuz'un mektubunda hakaretvari tabirlerden ikayet ile mektup yazan ktiplerin yazlarn afyon tesiriyle yazdklar iin bir altn hokka ile afyon macunu yolladn da mektubunda belirtmitir. ah smail'in afyon macunu yollamas yoluyla, II. Bayezid'n afyonkelii sebebiyle olunun da babas gibi olduu ima edilmektedir. Yavuz Sultan Selim bu ar mektuba ar cevap vermitir: "Davete

icabet edip uzun yollar kat ile memleketine girdik; fakat sen meydanda grnmyorsun. Padiahlarn ellerindeki memleket onlarn nikahls gibidir; erkek & yiit olanlar kendisinden bakasnn ona elini dokundurtmazlar; halbuki bunca gndr askerimle memlektine girip yryorum, hala senden bir haber yok. Seni korkutmamak iin askerimden 40.000 kiiyi ayrp Sivas ile Kayseri arasnda braktm; hasma mrvvet ancak bu kadar olur. Bundan sonra da saklanp gzkmezsen erkeklik sana haramdr, mifer yerine yamak & zrh yerine araf ihtiyar eyleyip serdarlk & ahlk sevdasndan vaz geesin." Yavuz bu mektubuyla beraber ah
smail'in gnderdiklerine karlk kendisinin kkenini telmihen hrka, al, asa, misvak & edden (kuak) ibaret tarikat levazm yollamtr. Bylece Yavuz, ah smail'in dervilikten geldiine gnderme yapmtr.

408

Alevi katliam Mft El Hamza'nn Kzlbalarla ilgili fetvas

Safevi dneminde Kzlba askeri

Bir iddiaya gre Yavuz Sultan Selim'in talimatyla Anadolu'da 40.000 alevi ldrlmtr. Alevilerin ldrld grn destekleyen akademisyenler, Yavuz Sultan Selim'in eyhlislam olan Mft El Hamza'nn 1512 tarihli Kzlbalarla ilgili bir fetvasn gstermekte & bu fetvann katliamlarn izni olduuna inanmaktadr. Bu fetvada, kzlbalar kfir & dinsiz olarak tanmlanm, onlar ldrmenin vacip & farz olduu sylenmitir. Bu gre katlmayan akademisyenler bu saynn gereklikten uzak olduuna inanr. Tarihi Mustafa Akda, "Yavuz Sultan Selim'in o

zaman, Kzlba mezhepli 40.000 kii ldrtt hakknda tarihlere gemi bir rivayet vardr Ancak, biz bunu pek iirilmi bir say bulmaktayz. nk, bu Padiah devrine ait pek ok mahkeme defterleri hl elimizdedir. Bunlar zerinde yaptmz aratrmalarda, bu apta kitle idamlarna rastlayamadk. Eer yle kanl bir olay geseydi, bu defterlerde yer almas zorunlu idi."
diyerek bu iddialarn gereki olmadn ifade etmektedir. Sayy abartl bulan bir dier tarihi Robert Mantran ise yle ifade ediyor, "Grnd kadaryla, bu "byc av", zellikle olaylara

bulaan tmar sahiplerini yerlerinden atmak & bilinen elebalar ldrmekten ibaret kald. 1513 ya da 1514'te olan 40.000 sapknn

409

krlmas efsanesinin destekleyen hibir kant yok elimizde; saylar karsnda doulu ba dnmesiyle alabildiine damgal grnyor bu."
Ailesi Eleri 1. Aye Hafsa Sultan 2. Aye Sultan, I. Mengli Giray'n kz. I. Selim'in drt ei olduu belirtilmektedir. Erkek ocuklar 1. 2. 3. 4. Kanuni Sultan Sleyman Orhan. Kk yata lmtr. Musa. Kk yata lmtr. Korkut. Kk yata lmtr.

I. Selim'in, kk yata len oullarnn olduu baz kaynaklarda belirtilirken, bazlar bu ocuklarn varlndan bahsetmemektedir. Bu konuda muhtelif grler vardr. Kz ocuklar 1. Beyhan Sultan, (. 1559). Ferhad Paa'nin ei. 2. Hatice Sultan (Hanm Sultan olarak da bilinir), (. 1538). skender Paa'nn ei. 2. einin Pargal brahim Paa olduu baz kaynaklarda iddia edilse de bu bilgi tartmaldr. 3. Hafsa Sultan, (. 1538). skender Paa'nn ei. 4. Fatma Sultan, Kara Ahmed Paa'nn ei. 5. Yenihan Sultan (Yeni ah Sultan olarak da bilinir) 6. ah Sultan, (. 1572). Ltfi Paa'nn ei, boandlar. 7. Hanum Hatun Sultan, oban Mustafa Paa'nn ei. Kz ocuklarnn saysnn 10 olduu sylenmektedir.

410

10.SULT./ KANUN SULTAN SLEYMAN 1. ( 1520 1566 )

YASA KOYUCULUUNDAN DOLAYI SLEYMAN-I KANUN (KANUN SULTAN SLEYMAN) OLARAK NLENEN SLEYMAN, BATILI TARHLER TARAFINDAN SULEIMAN THE MAGNIFICENT / SOLYMANNVS MAGNIFICVS TVRCARVM IMPRATOR OVARTVS FLORVIT ANNO 1520 (MUHTEEM SLEYMAN) DYE ANILIR.

I. Sleyman (Osmanl Trkesi: Sulaymn; Lakab: Kanuni (Arapa: ,El-Knn), birok bat lkesinde daha ok Muhteem Sleyman) (d. 27 Nisan 1495, Trabzon . 6 Eyll 1566). 10. Osmanl padiah & slam halifesidir. Babas I. Selim, annesi ise Aye Hafsa Sultandr. I. Selim'den 6.557.000 km 2 devrald Osmanl Devleti'ni, krk alt ylda 14.893.000 km2'ye ulatrmtr (Avrupa'da 1.998.000 km2, Asya'da 4.169.000 km2, Afrika'da da 8.726.000 km2 olmak zere). Kanuni Sultan Sleyman & Muhteem Sleyman olarak da anlr. 1520 ylnda tahta kt.1521'de Belgrat, 1522'de Rodos, 1526'da Moha, 1534'de Badat & Tebriz, 1538'de Bodan'n tamam & Preveze, 1541'de Macaristan'n tamam, 1543'de Estergon, 1553'de

411

Safevi topraklarnn bir ksm, 1566'da Zigetvar fethedildi. Zigetvar fethedilmeden 1 gn nce 6 Eyll 1566 tarihinde lmtr. ocukluk & Genlik Yllar Osmanl Padiah I.Sleyman, gnmzde Trkiye'nin Trabzon ehrinde 27 Nisan 1494 tarihinde dodu.7 yanda bilim, tarih, edebiyat, din & askeri taktikler iin stanbul Topkap Saray'ndaki okula gnderildi. Gen bir kii iken Pargal Damat brahim Paa'nn arkada oldu. 17 yandan sonra gen Sleyman stanbul'un ilk valisi olarak atand. Edirne'deki ksa sren grevinden sonra Manisa'ya atand. 25 yanda babasnn Selim'in(1512-1520) lm zerine Sleyman stanbul'a geldi & 10. Osmanl Sultan olarak tahta kt. Sleyman'n erken bir tanmlamas Venedik elisi Bartelemeo Contari 'nin geliinden birka hafta sonra elde ediliyordu. Contari, " O 25 yanda, uzun fakat srm gibi & kibar grnl. Boynu ince ok uzun, yz ince, burnu kartal gagas gibi kvrk. Glge gibi byk & kk sakal var. Bunlara ramen ho ehreli. Derisi solgunlua meyilli. almaya dkn, bilgili, mahir bir efendi olaca sylenir. Btn insanlar onun hkmdarlnda iyilik umut ediyor." ifade etmektedir. 10.SULT./ Kanuni Sultan Sleyman 1. (1520 1566), Makedonya Kral 2. Philiposun olu Byk skender 3. Aleksandros / Alexander the Great (M.. 356-323)'un dnya imparatorluu kurma vizyonundan etkilendi, bu dnce onu Avrupa'da olduu kadar Asya, Afrika'da da seferlerde bulunmaya zorlad. YASA KOYUCULUUNDAN DOLAYI SLEYMAN-I KANUN (KANUN SULTAN SLEYMAN) OLARAK NLENEN SLEYMAN, BATILI TARHLER TARAFINDAN SULEIMAN THE MAGNIFICENT / SOLYMANNVS MAGNIFICVS TVRCARVM IMPRATOR OVARTVS FLORVIT ANNO 1520 (MUHTEEM SLEYMAN) DYE ANILIR.

412

Savalar

Osmanl mparatorluunun ulat snrlar

Kanuni

Sultan

Sleyman

zamannda

Tahta ktktan 1 yl sonra Belgrad' fethetti (1521), ertesi yl ise Rodos'u ald (1522).Moha seferini dzenleyen Sleyman 29 Austos 1526'da Macar ordusunu 2 saat kadar ksa bir srede yenerek Macarlar'a ar bir darbe vurup; Budin'i ksa bir sre sonra da Viyana'y kuatt (1529 I. Viyana Kuatmas). Bu savata ok dahice bir plan uygulamtr. nce Macarlarn stne saldrmasn beklemi sonra bozguna urad grnts vererek Macarlar ormana doru ekmi & allarn arasna yerletirilen 300 top birden Macar piyadelerinin stne ate edildi. Bu savalar sonucunda Macaristan egemenlik altna alnd. Sonraki 20 yl iinde Kuzey Afrika, Orta Dou & ran'dan geni blgeler Osmanl egemenliine alnd. Kaptan- Derya Barbaros Hayrettin Paa Cezayir & Kuzey Afrika'y alarak Akdeniz'i bir Trk gl haline getirdi. Douda ise ran'la yaplan savalar sonunda Tebriz alnd. 1562'da Transilvanya blgesi alnd. Son sava olan Zigetvar seferinde Zigetvar kalesini kuatlmas srasnda len I. Muhteem Sultan Sleyman (1520 1566)'n cenazesi Mimar Sinan'a yaptrtm olduu Sleymaniye Camii'nin avlusundaki trbeye gmld.

413

Kiilii Frenk diyarna yapt savalarda byk baarlar kazanan I. Sleyman, bu sayede Bat devletleriyle zellikle de Fransa'yla yakn siyasi ilikiler kurmasna yol amtr. Fransa'ya verilen & ileriki yllarda Osmanl'nn ekonomik ynden kmesine yol aan kapitlasyonlar da I. Sleyman zamannda tannmtr ancak bu kapitlasyonlarn verildii antlamada Kanuni Sultan Sleyman bir art eklemitir,"Kapitlasyonlar sadece 2 hkmdarn(Fransz kral & Kanuni)hayat boyunca geerli olacaktr.Yani 2 hkmdarda lrse kapitlasyon antlamas geersiz saylacaktr.Ancak Kanuni ldkten sonra fransz hkmeti bu ok deerli & karl kapitlasyonlar kaybetmemek & srekli hale getirmek amacyla osmanl hkmetine bask yapm & baarl olmutur. 46 yllk saltanat hayat boyunca Osmanl uygarl byk gelime gstermi hukuk, matematik, mimarlk & nakkalk alanlarnda yetien bilim & sanat adamlarnn yaratt eserler kltr tarihimizin bayaptlar olarak yerlerini almlardr. I. Sleyman padiahl dneminde devleti yetenekli devlet adamlaryla birlikte ynetmi & dnyann en byk imparatorluu haline getirmitir.

Kanuni'nin en nl iiri: Halk iinde muteber bir nesne yok devlet gibi Olmaya devlet cihanda bir nefes shhat gibi Saltanat didkleri ancak cihan gavgasdr Olmaya baht u saadet dnyada vahdet gibi Ko bu y u ireti n kim fenadur akbet Yr- baki ister isen olmaya tat gibi Olsa kumlar sagmca mrne hadd aded Gelmeye bu e-i arh ire bir saat gibi Ger huzur itmek dilersen ey Muhibb frig ol Olmaya vahdet cihanda ke-i uzlet gibi

414

Ailesi 2 einden 8 olu & 1 kz olmu, ancak oullarndan sadece 4' 1550'lere kadar sa kalabilmitir. Bunlar -ya srasyla- Mustafa, Selim ( 11.SULT./ 2. Selim (1566 1574) ), Bayezid & Cihangir'dir. Mustafa hari tm ocuklarnn annesi Hrrem Sultan'dr. ehzade Mustafa Olay ( 1515 1553 )

ENTRKA : HRREM SULTAN LE KIZI MHRMAH SULTAN LE EVL OLAN VEZR- AZAM RSTEM PAADIR.( BURSADAK YEN KAPLICALARI YAPTIRMITIR (1552).) EHZADE MUSTAFA Z BABASI KANUN SULTAN SLEYMAN TARAFINDAN KATLETTRLMT & EHZADE BAYEZDE KATLETTRLD & EHZADE MUSTAFANIN NTKAM ALMASIN DYE KK OLUNUDA KATLETT.ARKASINDAN EVRLEN DOLAPLAR &

415

YILLAR SREN ENTRKALARLA BABASININ ONUN HAN OLDUUNA NANDIRILII DLSZ & ACIMASIZ CELLATLARIN (7 CELLAT, CELLAT BAI ZAL MAHMUD) EHZADENN BOYNUNA KEMEND GER. & KAPKARANLIK BR LM OSMANLININ EN PARLAK DEVRLERNDE EHZADE OLARAK DNYAYA GELMENN NE BELALI BR OLDUUNU GSTERYORDU.TRK TRELERNE GRE HANEDEN SOYUNA MENSUP BR KNN KUTSAL KANI AKITALAMAYACAI NDE EHZADELER DAME BODURULARAK LDRLRD.OSMANLI HANEDNE MENSUP BR FERT OLARAK DNYAYA GELMEK 2 ANLAM TAIYORDU : YA CHAN HKMDARI OLMAK, YA DA KAZANIP PADAH OLAN KARDE TARAFINDAN LDRLMEK.FATHN GETRD KARDE KATL KANUNU DEVLET- ALYYENN SELAMET & DRL ADINA YARARLI BREYD BELK.TAHTA IKAN PADAH KARDELERN LDREREK DEVLETN HAYATINI KORUYACAK & CANLILIINI PEKTRM OLACAKTI.FAKAT BU KANUNLA KARDELERN KANLARININ BRBRLERNE ADETA HELAL KILINMASI OSMANOLU HANEDANININ ZERNE ASIRLARCA DAILMAYAN KARA BULUTLARIN KMESNE SEBEP OLDU.OSMANLI HANEDANINA MENSUB BR ERKEK OLARAK DNYAYA GELMEK BR ET LANETT. & HER KMSEYE AHFADIMDAN SALTANAT MYESSER OLA, KARINDALARIN NZAM-I ALEM N KATLETMEK MNASBDR EKSER ULEMA DAH TECVZ ETMTR ANINLA AML OLALAR. ORDUNUN & HALKIN GZNDE EHZADE MUSTAFANIN TBARI TAMDI.HALK & ORDU DE KANUNNN OULLARI ARASINDA BR MUKAYESE YAPILIYOR & MUSTAFANIN STNL KONUSUNDA DAMA BR FKR & NAN BRLNE VARILIYORDU.MUSTAFANIN ELNE PUSAT / KILI BAINA TOLGA YAKIIYORDU.SELMN ELNE SE ANCAK KADEH YAKIIYORDU.KK EHZADE CHANGR HASTALIKLI & ZAYIFTI. 1520 YILINDA BABASI YAVUZ SULTAN SELMN LM ZERNE PADAH OLAN KANUNNN 6 OLU VARDI.EN BY OLAN MAHMUD 1521 YILINDA 9 YAINDA LD, GERYE 5 EHZADE KALDI.MUSTAFA, MEHMED, SELM, BAYEZD, CHANGR, BU EHZADELERDEN MEHMED, SELM, BAYEZD & CHANGRN

416

AYRICA KANUNNN SEVGL KIZI MHRMAH SULTANIN ANNELER MEHUR HRREM HASEK SULTANDI. MUSTAFANIN ANNES SE MAH-I DEVRAN HASEK D.BYK OUL MAHMUDUN LMES ZERNE MUSTAFA 1521 YILINDA VELAHT EHZADE OLMUTU.HRREM SULTAN ZAMANLA KANUNNN TEK ZEVCES HALNE GELMT, BAKA HBREYE BENZEMEYEN GARP EKCL LE KANUNY BYLEM & AVULARI NE ALMITI.DMANLARININ KARISINDA ELK BR RADE & SARSILMAZ BR CESARETLE DURAN KANUN HRREME GELNCE ZAAF NE DYOR, RSEL BR ADAM HALN ALIYORDU.SILAV IRKINDAN OLAN HRREM SULTAN ASLA BR DOULU KADININ TESLMYETNE & TAATKARLIINA SAHP DELD.HRREMN EN BYK OLU MEHMED 1543 YILINDA SARUHAN BEY OLDUU MANSADA ECELYLE LD.KIZI MHRMAH SULTAN LE EVL BULUNAN VEZR AZAM RSTEM PAAYI DA YANINA EKEREK EHZADE MUSTAFAYI ALEYHNE YRTT SNS KAMPANYAYI GENLETT.ANCAK EHZADE MUSTAFAYA DUYULAN BU SEVG & HAYRANLIK ONUN KUYUSUNU KAZMAKTA MEGUL OLAN EKBN NDE OK KOLAYLATIRIYORDU.HRREM SULTAN & REKASINCA KANUNNN KAFASINA OLU ALEYHNDE YERLETRLEN FKRLERN TEMEL MUSTAFANIN ARKASINDAK DESTEE GVENEREK BR GN ANDEN HAREKETE GEECE & SULTAN SLEYMANI TAHTTAN NDREREK ZORLA PADAH OLACAI DDASINDAYDI.EHZADE MUSTAFA SMA OLARAK DEDES YAVUZ SULTAN SELME OK BENZYORDU.SMASI NASIL CHANGR PADAH YAVUZA BENZYORSA TIYNET & MZACI DA ONA BENZEMEKTEYD.MUSTAFANIN DEDES OLAN SULTAN SELM BABASI 2. BAYEZDN ELNDEN TAHTI NASIL ZORLA EKP ALDIYSA MUSTAFANINDA YAI BABASI SLEYMANI TAHTTAN YLE NDRECEK & ONU LMNN BEKLEMES N DMETOKAYA YOLLAYACAKTI.BU FKR HRREM SULTAN & VEZR AZAM RSTEM PAA TARAFINDAN BR ZEHR GB SULTAN SLEYMANIN BENLNE ZERK EDLD.KANUNNN OLU EHZADE MUSTAFA ALEYHNE DOLDURULUU UZUN YILLARA YAYILAN PSKOLOJK SAVALA GEREKLETRLD.HAN VEZR- AZAM RSTEM PAA SON OLARAK SAHTE MEKTUPLAR TERTPLEMEYE KADAR GTRD.BU SAHTE MEKTUPLARA GRE EHZADE MUSTAFA RAN AHI TAHMASBLA ANLAMITI. MUSTAFA AHIN KIZIYLA EVLENEREK ONA DAMAT OLACAK & AHTA SULTAN SLEYMANI DEVRMES N ORDUSU LE MUSTAFAYI DESTEKLEYECEKT.YILLAR SREN BR PLANLA OLU

417

ALEYHNE DOLDURULAN & EN SON BU DZMECE MEKTUPLARLA KANDIRILAN KANUN OLU MUSTAFANIN KENDSN YAKA PAA TAHTTAN ATMAK ZERE AYAKLANMA IKARACAINA & DEVLETN BAINA OK BYK BR BELA AACAINA KANAAT GETRD.KANUN, NAHCIVAN SEFER DE DENEN 12. SEFER- HMAYUNUNDA OLU MUSTAFAYI ORTADAN KALDIRMAYA KARAR VERD.ORDU BU SEFER N 28 AUSTOS 1553TE STANBULDAN AYRILDI.5 EKM 1553TE KANUN SULTAN SLEYMAN KONYANIN AKTEPE MEVKNDE ORDUGAH KURDU. O SIRALARDA 38 YAINDA OLAN EHZADE MUSTAFA AMASYADA SANCAK BEY D.KANUN, YOK ETME PLANLARI YAPTII MUSTAFAYI ORDUYA KATILMASI N AMASYADAN AIRMITI. MUSTAFA, ANADOLU TIMARLI SPAHLERNDEN OLUAN KEND ORDUSU LE KONYA ORDUGAHINA GELD & BABASININ OTAI YANINA OTA KURDURDU.EHZADE MUSTAFA, ERTES GN HUZUR-I AHANEYE GTMEK ZERE MKEMMEL BR EYER VURULMU ATINA BND.MUSTAFANIN VARLII ASKERLER & DEVLET RCAL ARASINDA BYK BR OKU & SEVN YARATIYORDU.MAHER KALABALIK EHZADEYE ILGINCA TEZAHRATLARDA BULUNUYOR, ORDUY-I HMAYUN KANUNDEN SONRA PADAHLIA MUSTAFAYI LAYIK GRD BR KEZ DAHA NET & DOLAYSIZ BR EKLDE BELL EDYORDU.MUSTAFA, KENDSNE SREKL SEVG GSTEREN ASKERLERE GURURLA BAKTI.BUGN ONUN HAYATININ EN GZEL GNLERNDEN BRYD. DNYAYA BU ORDUYA NZAM VERECEKT TE.KENDSN MDDEN BU YENLMEZ ORDUNUN SERDARI GB GRYOR & GZ GZE GELD HER ASKERLE ET & TIRNAK HALNE GELYORDU.TAM BR RUH & DEAL BRL NDE OLAN & BRBRNE AIK OLAN 2 SAVAI DEVN BULUMASIYDI BU.EHZADE MUSTAFA BABASININ OTAI YAKININA KADAR ATI LE GELD.BURADA ATINDAN ND & YRMEYE BALADI.BABASININ YANINA GDECENDEN SAYGIDAN KILILARINI, HANERLERN EN YAKIN ASKERLERNE BIRAKTI. VEZRLER EHZADENN KOLTUKLARINA GRDLER & EHZADE MUHTEEM BR ALAYLA OTA KAPISINA KADAR GTRLD. VEZRLER & EHZADENN ADAMLARI OTAIN DIINDA KALDI. MUSTAFA BABASI LE GRMEK ZERE TEK BAINA OTAA GRD.ERS BO & SESSZD.BABASI KANUN SULTAN SLEYMAN ORTALARDA GZKMYORDU. MUSTAFA AIRDI & BELKDE BR TUZAA DRLDN ANLADI FAKAT ARTIK OK GET.ERYE 7 DLSZ CELLAT GRD & 7S BRDEN

418

SLAHSIZ EHZADEYE SALDIRDI.MUSTAFA PEHLVAN YAPILI BR ADAM & USTA BR MUHARPT.DERHAL & DDETLE KENDSN SAVUNMAYA BALADI AMA MAALESEF SLAHSIZDI NK DNEMN EN BYK HATASINI BABASINA SAYGIDAN SLAHLARINI ADAMLARINA BIRAKMASIYDI.MUSTAFA BR TARAFTAN CANHIRA BR VAZYETTE KENDSN SAVUNMAYA ALIIYOR BR TARAFTANDA FERYAT EDEREK HEM ORADA OLDUUNU HSSETT BABASINDAN HEM DE OTAIN DIINDA KALAN ADAMLARINDAN YARDIM STYORDU.BU ESNADA ZAL MAHMUD ADLI DEV CSSEL BR KATL EHZADENN KOLLARINI TUTTU & CHAN SALTANATININ LYAKATL VELAHDI ORADA BOULDU.ADAMLARI EHZADENN FERYATLARINI DUYMULAR & ONA YARDIM ETMEK N OTAA GRMEK STEMLERD FAKAT ONLARDA YAKALANARAK ORADA DAM EDLDLER.CHANGR RUHLU EHZADE MUSTAFA ARTIK BR LYD.KAZANACAI ZAFERLER & YAZACAI KAHRAMANLIK HKAYELER ONUNLA BRLKTE BU DNYADAN GP GTMT.MUSTAFANIN ARDINDAN BYK BR HRMET & SADAKAT DUYGUSUYLA BALI OLDUKLARI MUSTAFANIN ALAKA BR CNAYETLE LDRLMES KARISINDA ORDUY-I HMAYUNIN ASKERLER KORKUN BR NFALE & FKEYE KAPILDILAR.ASKERLER GRUH GRUH YAYILAN FKE & NTKAM DUYGULARIYLA PARALAYACAK ADAM ARAMAYA BALADILAR.BU ENAATN SORUMLULARI DERHAL ORTAYA IKMALI & HESAP VERMELYD. MUSTAFANIN KATLEDLNDEK PAYI HERKESE MALUM OLAN VEZR- AZAM RSTEM PAA O SIRADA ASKERN NNE ATILSA BR KA SANYE NDE PARA PARA EDLRD.KANUN ORDUNUN BU GALEYANI KARISINDA TELAA KAPILDI & DAMADI OLAN HAN RSTEM PAAYI AZLETMEYE MECBUR KALDI.EHZADE MUSTAFANIN KK BR OLU VARDI.BYYNCE BR NTKAM DAVASINA GRR DNCES LE BABASI KATLEDLDKTEN SONRA O DA BOULDU.KANUNNN EN KK OLU OLAN BARE CHANGR SE ABSNN LDRLMES LE BYK BR BUHRANA DT.YEMEDEN MEDEN KESLD, KMSEYLE KONUAMAZ OLDU & EHZADE MUSTAFANIN LMNDEN KISA SRE SONRA O DA HALEPTE HAYATINI KAYBETT.

419

ehzade Mustafa, I. Sleyman'n Mahidevran Sultan'dan olan ilk ocuudur. ehzade Mustafa yetikinlie ulanca Osmanl geleneine uyarak Amasya'ya vali olarak gnderildi. Gene gelenek olduu zere annesi Mahidevran Sultan da oluyla birlikte Amasya 'ya gitti. ehzade Mustafa'nn I. Sleyman'n en byk olu olmas & sevilen bir ehzade olmas nedeniyle babasndan sonra tahta kmas bekleniyordu. Ancak Sleyman 1553 ylnda olu Mustafa'y kendisini tahttan indirmeyi planlad inancyla Ereli ovasnda bodurttu. Hrrem Sultan'n I. Sleyman' bu kararnda etkiledii inanc yaygndr. Bir dier ad, kendi tabiri ile:

"Ben ki Sultan-i saltin-i zaman burhn-i havakn-i avn tc-bahs-i husrevn-i cihan zillullhi'1-meliki'l-mennn Akdeniz'in & Karadeniz'in & Rumeli'nin & Anadolu'nun & am & Halep & Karaman & Rm'un & vilyeti-i Dulkadriye'nin & Diyrbekir'in & Azerbaycan & Van'n & Budun & Tamisvar vilyetlerinin & Msr'n & Mekke'nin & Medine'nin & Kuds'n & Halil'r-Rahmnin klliyen diyr-i Arabn & Yemen'in & Badad & Basra & Cezayir vilyetlerinin & dahi nice memleketlerin ki b-i kiram & ecdd-i izamim -enrallh berhinehm- kuvvet-i kahire ile fetheyledikleri & cenab-i celaletmebim dahi tig-i tes-br simsr-i zafernigrim ile fetheyledigim nice diyarn sultan & pdih hazret-i Sultan Byezd olu Sultan Selim Han olu Sultan Sleyman ah Hn'm"
Piri Reis'in idam fermann vermesi Msr Kaptan Piri Reis 1552'de Umman & Basra zerine 30 gemiyle kt seferde, Hrmz Kalesi'ni kuatmt. Portekizlilerden ald hara karl kuatmay kaldrd & donanmasyla Basra'ya dnd. Tamire muhta donanmay orada brakp ganimet ykl 3 gemi ile Msr'a dnd, gemilerden birisi yolda batt. Donanmay Basra'da brakmas kusur sayld iin Msr'da hapsedildi. Basra valisi Kubat Paa'ya ganimetten istedii harac vermemesi, Msr Beylerbeyi Mehmet Paa'nn politik hrs yznden hakknda padiaha olumsuz rapor verildi & dnemin padiah 10.SULT./ Kanuni Sultan Sleyman 1. (1520 1566)'n ferman zerine 1554'te boyunu vurularak idam edildi. dam edildiinde 80 yann zerinde olan Piri Reis'in terekesine devlete el konuldu.

420

32.SULT./ ABDLAZZ ( 1861 1876 )

1855 DEPREM / KK KIYAMET ZAMANI R YAPILI, UZUN BOYLU, KUMRAL TENL, ELA GZL, SYAH KISA SAKALLI, SADE GYML, GSTERTEN HOLANMAYAN 1830DA STANBULDA DODU 30.SULTAN 2. MAHMUT LE PERTEVNIAL VALDE SULTAN OLUDUR, 1855 DEPREMLERNDEN SONRA TM ESERLER YENDEN ORJNALLERNE SADIK KALARAK RESTORE EDLD, SVEY KANALI HZMETE GRD, HCAZ / ARK / ORENT EXPRES (STANBUL SOFA PARS) LETMEYE AILDI (1873), METROKARAKY BEYOLU TNNEL AILDI, GALATA KPRS HZMETE GRD, TANZMAT DEVR Abdlaziz (Osmanl Trkesi: () d. 8 ubat 1830 . 4 Haziran 1876). 32. Osmanl padiahdr. II. Mahmut & Pertevniyal Sultan'n ocuu, Abdlmecid'in kardeidir. Abdlaziz 25 Haziran 1861 tarihinde kardeinin lm zerine, 31 yanda iken tahta gemitir.

Abdlaziz'in (Abdullah Biraderler tarafndan ekilen 1863 tarihli fotoraf.

421

Abdlaziz Avrupa seyahatinde. (1867) Gre, cirit & av sporlarna merakl olan padiahn tahtta kald srece en ok zerinde alt konu Osmanl Donanmas'nn modernizasyonu idi. Bu nedenle o dnemlerde Avrupa devletlerinden alnan kredilerin ou bu konuda harcand. Says gn getike artan Osmanl Ordusu'nun askerlerine yetecek dnemin son model top & tfeklerin de salanmas Abdlaziz dneminde gereklemitir. Sultan Abdlziz hkmdarl sresince sk sk lke ii & lke d temaslarda bulunmu geziler dzenlemitir. Yavuz Sultan Selim'den sonra Msr' ziyaret eden ilk & tek Osmanl Padiah Abdlaziz'dir. Eyletlerin yan sra Abdlaziz Bat Avrupa'da ziyaretler yapan ilk & tek padiahtr. 1867 ylnda Paris'te alan byk bir sanat sergisine III. Napolyon'un daveti zerine katlan Abdlaziz, sergiden sonra imparator ile temaslarda bulunmu ngiltere, Belika, Almanya, Avusturya-Macaristan gezilerinden sonra da geri dnmtr. Ayrca Richard Wagner'in Bayreuth operasna maddi yardmda bulunmu & davet edilmitir. Seyahatlerinde ngiltere kraliesi Victoria, Belika kral II. Leopold, Prusya kral I. Wilhelm, Avusturya-Macaristan imparatoru Franois-Josef & Romanya Prensi I. Karol ile grmtr. Osmanl'da Abdlaziz dneminde batyla iyi ilikiler kurulmasna zellikle dikkat edildi. Tanzimat Ferman ile Osmanl'nn girdii batllama sreci bu dnemde de devam etti. lke genelinde yeni

422

vilyetler iln edildi & stanbul niversitesi Fransz Eitim sistemi rnek alnarak tekrar dzenlendi. Dou Ekspres'in bir dura olan Sirkeci Gar'nn temelleri Abdlaziz dneminde atlmtr. Abdlaziz'in 15 senelik hkmdarl boyunca yapt baz yenilikler unlardr;

Yeni asker niformalar hazrland. lk kez posta pulu kullanld. Sahillere deniz fenerleri in edildi. Osmanl Bankas ald. Bugnk Saytay & Dantay seviyesinde kurumlar oluturuldu. Lise & sanayi okullar ald. Orman madencilik & tp okullar ald. tfaiye tekilt kuruldu. Fransa, Avusturya & ran yneticileri stanbul'a ziyaretlerde bulundu.

Abdlaziz'in Dolmabahe Saray'ndaki yatak odas.

Yaamnn son dnemlerine ait bir fotoraf.

423

Dneminde yaanan nemli olaylardan bir ksm ise Rusya & Avrupa devletleri'nin kkrtt Balkan isyanlardr. 1861-64 yllar arasndaki Karada syan kinci Karada Harekat ile bastrlmasna ramen, Karada sorunu bymeye devam etti. 1861-66 yllar arasndaki Eflak-Bodan olaylar Birleik Romanya'nn douunu & bamszlk mcadelesini hzlandrd. 1862-67 yllar arasndaki Srbistan olaylar ise Trk askerlerinin Srbistan'daki kalelerden ekilmesiyle sonuland. 1866-68 arasndaki Girit Ayaklanmas Girit Nizamnamesi ile zmlenmeye alldysa da Girit'in kaybna giden olaylar dizisi balam oldu. Hdivlikle ynetilen Msr'n zerklik haklarnn geniletilmesi bu eyaletin 1882'de kesinkes kaybna yolaan Msr'n bor sorununun ortaya kmasna balang tekil etti. Abdlaziz'in hkmdarlnn son yllar ise 1875-76 ylndaki Hersek syan ile 1867'de balayan & 1876'da iyice yaylan Bulgar syanlar ile mzadele ederek geti. 30 Mays 1876 Darbesi ile tahttan indirildi. Gzaltnda bulundurulduu Feriye Saraylarnda 4 Haziran 1876 gn bilekleri kesilmi olaral l bulundu. Eleri & ocuklar 1. Drrnev Kadn Efendi [1835 - 1892]

ehzade Yusuf zzettin Efendi [1857 - 1916] Saliha Sultan [1862 - 1941] Emine Sultan [1866 - 1867]

2. Eddil Kadn Efendi [1845 - 1875]

ehzade Mahmud Celaleddin Efendi [1862 - 1888] ehzade Mehmed Selim Efendi [1866 - 1867]

3. Gevherin Kadn Efendi [1856 - 1894]

ehzade Mehmed Seyfeddin Efendi [21 1874 - 1927]

4. Hayran-i dil Kadn Efendi [1846 - 1898]

Nazima Sultan [1866 - 1947] Halife II. Abdlmecit [1868 - 1944]

5. Neerek Kadn Efendi [1848 - 1876]

ehzade Mehmed evket Efendi [1872 - 1899]

424

Esma Sultan [1873 - 1899] Emine Sultan [1874 - 1920]

6. Yildiz

Fatma Sultan [1874 - 1875] Mnire Sultan [1877 - 1877]

36.SULT./ 6. MEHMED VAHDETTN ( 1918 1922 ) SON PADAH

2 UBAT 1861 STANBULDA DODU, 31.SULTAN ABDLMECD LE GLT KADI EFEND OLUDUR.MEZARI TRKYEDE OLMAYAN TEK PADAH 6 AYLIKKEN BABASI, 4 YAINDA ANNES LEN AABEY 34.SULTAN 2. ABDLHAMD LGLEND. VI. Mehmet Vahidettin (Osmanl Trkesi: , Vhidddn, Mehmed-i Sadis) (d. 2 ubat 1861, stanbul . 15 Mays 1926, San Remo). Osmanl Devleti'nin 36. & son padiahdr. Mustafa Kemal Paa ynetimindeki Milli Mcadele hareketine kar olduu iin vatan haini ilan edilmi & Trkiye Byk Millet Meclisi tarafndan hal edilmitir.

425

ehzadelii Sultan Abdlmecit'in sekizinci olu & kendisinden nce tahta geen V. Murat, II. Abdlhamit & V. Mehmet Reat'n kk kardeidir. ok kk yata anne & babasn kaybetti. Abdlmecit'in kadnlarndan ayeste Kadn tarafndan bytld. Tahta gei sralamasnda ok aalarda olduu iin gzden uzak bir yaam srd. Genlik yllarnda gizlice medrese derslerini takip etmi, bu zellii ile tahta ktktan sonra kendisine arz edilen er'i konulara mdahale edebilecek derecede yetkinlemitir. lk evliliini bu dnemde, ablas Cemile Sultan'n saraynda grp beendii Nazikeda Kadnefendi ile yapmtr. Cemile Sultan, Nazikeday evladndan ayrmadn, zerine titreyerek ok itina gsterdiini sylemi & zerine baka bir e almamas art ile Vahideddin'in talebini kabul edeceini bildirmitir. Vahideddin ablasnn artn kabul etmesine ramen, Nazikeda'nn iki kz dnyaya getirmesinden sonra tbben bir daha doum yapamayaca bildirilmesi zerine eininde rzasn alarak baka evlilikler yapmtr. Aabeyi II. Abdlhamit'in uzun padiahl srasnda, engelky'de mimar Vallaury'ye yaptrd kknde mnzevi bir hayat yaad. Dier ehzadeler hakknda padiaha jurnal yazmakla suland. V. Mehmet Reat tahta getiinde, Sultan Abdlaziz'in olu Yusuf zzeddin Efendi veliaht oldu. Yusuf zzettin'in 1 ubat 1916'da bir yurt d seyahatine kaca gn henz aydnlatlamayan bir ekilde intihar zerine Vahidettin veliahtlk makamna ykseldi. 1917 Aralk aynda yaveri Mustafa Kemal Paa eliinde be haftalk Almanya seyahatine kt. 3 Temmuz 1918'de Sultan Reat'n lm zerine 57 yanda tahta kt. Tahta kndan ksa bir sre sonra yle dedii anlatlr: "Ben bu makam iin hazrlanmadm. ocukluumdan beri vcuta rahatsz olduumdan layikiyle tahsil edemedim. Yam kemale erdi, dnyada bir emelim kalmad. Biraderle hangimizin evvel gideceimiz malum olmadndan bu makam bekleyite deildim. Fakat takdiri ilahi byle tevecch etti, bu ar vazifeyi deruhde eyledim. am bir haldeyim, bana dua ediniz."

426

Padiahl 1918 yaznda tahta getiinde iki byk sorunla kar karya kald: bir yandan, bir felakete dnen I. Dnya Sava'n en az hasarla sona erdirmek; br yandan, 1913'ten beri imparatorlua egemen olan ttihat & Terakki rejimine kar bir siyasi alternatif oluturmak. Bu yzden daha sava bitmeden ngiltere ile bir ayr bar iin yaplan gizli temaslarda Vahidettin'in ad geti. Tahta geer gemez, ttihat & Terakki nderliine muhalefetiyle tannan Mustafa Kemal Paa'y Suriye Cephesi kumandanlna atad. 8 Ekim 1918'de savan kaybedileceinin anlalmas zerine Talat Paa bakanlndaki ttihat & Terakki kabinesi istifa etti. zzet Paa'nn "art" kabinesinin de ksa srede istifas zerine Padiah yal diplomat Tevfik Paa'y 13 Kasm'da sadrazamla getirdi. Mustafa Kemal Paa ile Vahidettin'in yollar,ilk kez, Mustafa Kemal'in iddetle kar kt bu atama nedeniyle ayrld. 1920'de Mustafa Kemal & arkadalarnn idamna fetva alan Damat Ferit kabinesi, 31 Temmuz 1920'de istifa etti. htiyar Tevfik Paa bakanlnda ntr kiilerden oluan yeni kabine, 1922 Kasmna kadar grnrde hkmet etmeye devam etti. Trkiye'den ayrl & Srgn Yllar

stanbul'dan ayrlrken

Kurtulu Sava 9 Eyll 1922'de zmir'in Kurtuluu & 13 Ekim 1922'de Mudanya Mtarekesi ile sona erdi. MTAREKE EVNDE SMET NN (BATI CEPHES KOMUTANI) NG. GNR. HARINGTON, FRANSIZ GNR. CHARPY, TALYAN GNR. MONBELL KURTULU SAVAININ ZAFERLE NOKTALANDIINI TEYD EDEN ANLAMA 11 EKM 1922DE MUDANYADA BU EVDE MZALANMITIR.

427

11 EYLL 1922 BURSANIN KURTULUU, 11 EKM 1922 MUDANYA MTAREKES, TOPLAM 14 MADDELK ATEKES Bu srada stanbul henz tilaf Devletlerinin askeri igali altndayd. 6 Ekim'de TBMM ordusunu temsilen Refet Paa (Bele) komutasndaki bir askeri birlik stanbul'a girdi. Bu gnlerde basn organlar Vahideddin aleyhinde geni apl & kamuoyunda etki yapan yaynlarda bulundular. Padiah Vahdettin'nin Atatrk & arkadalar hakknda lm ferman imzalamas onun vatan haini olduunu aka gstermekte olduunu dnen Halk arasnda baz gruplar hakaret & tehdit ieren gsteriler yapmlardr.Bu olaylar Vahiddin'in korkuya kaplmasna sebep olmutur.1 Kasm 1922'de Trkiye Byk Millet Meclisi kard iki maddelik bir kanunla saltanat lavetti. 4 Kasm'da son sadrazam Ahmed Tevfik Paa istifa etti. 5 Kasm'da Refet Paa, Babali'deki bakanlklara gnderdii bir genelgeyle ilerine son verildiini tebli etti. 17 Kasm sabah Vahidettin, kk olu Erturul Efendi & hareminin mensuplaryla birlikte Dolmabahe Sarayndan bir kaya binerek Boazii'nde demirlemi olan bir ngiliz zrhls ile Malta'ya gitmitir. ngilizler Vahidettin'in ngiltere'ye gelmesini kabul etmedii iin devrik padiah bir sre Malta'da kald. 1922 sonunda Hicaz kral Hseyin'in daveti zerine hacca gitti. 20 Nisan 1923'e dek Hicaz'da kald. ngiltere'nin basks zerine buradan ayrld. Bir sre talya'nn Cenova kentinde yaad. 11 Haziran 1923'te San Remo kasabasnda Msr kraliyet ailesinden bir prensin maddi yardmyla kiralanan bir villaya tand. Bu dnemde balang blmn kendi el yazsyla yazd, kalan blmlerini yaknlarna dikte ettirdii anlarn kayda geirmitir. lgin bilgiler vermitir. Kamadn,hayatn emniyette grmediinden vekili olduu an yce peygamberin yaptn yaparak " Hicret " ettiini belirtmitir. Kzd anlalan baz satrlarda " Kemalilerden, celalilerden katm " gibi deiik ifadeler kullanmtr. En byk hatasnn, dnr Tevfik Paa, Damad Ferit Paa, zzet Paa, Ali Rza Paa & Hulusi Paa gibi devlet adamlarn sadrazamla getirerek bu kiilerden medet ummak olduunu belirtmitir. Milletin bugnk rejimi ( Cumhuriyet idaresi ) kabul edip etmeyeceini tarihi bir misalle ifade ederek u ilgin rnei vermitir " Emeviler dneminde Halife, Hazret-i Hseyin'e kar bir sefer dzenlemek iin asker toplamak ister. Halifenin mavirleri arasnda bulunan sz geen bir zat ' Efendimiz msaade ediniz ahaliyi bir tartaym, test edeyim sonra size mahedemi arz edeyim ondan

428

sonra dilediinizi yapnz ' der. Onay alan zat ehrin meydannda halk toplar & " Ey ahali bu hafta Cuma namaz sal gn klnacaktr, herkes camide toplansn. ' der.Halkn Cuma namazna niyet Camide hnca hn toplandpn gren vezir derhal huzura kar & ' Efendimiz Cuma namazn sal gn klmay kabul eden bu halktan asker toplayabilirsiniz. Katiyyen imtina etmeyiniz. 'der." 16 Mays 1926'da San Remo'da kalp damarlarnn tkanmasndan dolay 65 yanda hayatn kaybetti. Alacakllar olan yaad semtin manav & kasab cenazesine haciz koydurmulardr. Kz Sabiha Sultan mcevherlerini satarak borlarn demi & cenazesi zerindeki hacizi kaldralarak, damad mer Faruk Efendi'nin nezaretinde Beyrut'a getirilmi, oradan am'a nakledilmitir. II.Sultan Abdlhamid'in kz Aye Sultan'n ilk kocas olmas sebiyle ailenin eski damad saylan, Suriye'nin o sradaki Cumhurbakan Ahmed Nami Bey'inde katld, Suriye Hkmeti'nin dzenledii resmi bir trenle am'da Sleymaniye ( Selimiye ) Camii haziresine defnedilmitir. Eleri

Emine Nazikeda Bakadnefendi nirah Hanmefendi adiye Mveddet Kadnefendi Nevvare Bahanmefendi Nimet Nevzad Hanmefendi

ocuklar

adiye Mveddet Kadnefendi'den: ehzade Mehmed Erturul Efendi Nazikeda Bakadnefendi'den: Fenire Sultan,Fatma Ulviye Sultan(1891-1967),Rukiye Sabiha Sultan(.26 Austos 1971).

429

ENVER PAA ( 1881 1922 )

Enver Paa 22 Kasm 1881 - 4 Austos 1922

1913

Doum Yeri: lm Yeri:

stanbul een ky, Tacikistan Mirliva nc Kafkas Ordusu Ordu, slam

Rtbesi: Birimlerde:

Sava/atma: Trablusgarp Sava, Balkan Savalar, Sarkam Harekt, Bak Muharebesi (1918), Tacikistan Bolevik Sava

430

Enver Paa (smail Enver, , d. 22 Kasm 1881, stanbul - . 4 Austos 1922, Tacikistan), Osmanl Devleti'nin son yllarnda Trk asker & siyaset adam. ttihat & Terakki Cemiyeti'nin kurucu & nderleri arasnda bulunmu, 1913'te Babali Baskn ad verilen askeri darbeyle cemiyetin iktidara gelmesini salam, 1914'te Almanya ile askeri ittifaka nayak olarak Osmanl Devleti'nin 1. Dnya Sava'na girmesine nclk etmi, sava yllarnda "Harbiye Nazr & Bakumandan Vekili" sfatyla askeri politikay ynetmitir. 1. Dnya Sava'nn yenilgi ile sonulanmas zerine, Almanya & Rusya'da Trk halklar'nn biraraya getirme amal pek ok mcadelelerde bulunmu, Sovyet hkmetinin desteini kaybettikten sonra Orta Asya Trklerini, Rus igaline kar ayaklandrmak amacyla gittii Trkistan'da Bolevik Ruslar'a kar yapt bir atma srasnda ehit olmutur. 1914'te Padiah Abdlmecit'in torunu (ehzade Sleyman'n kz) Naciye Sultan'la evlenerek Osmanl hanedanna damat olmutur. Bu evlilikten Trkn Mayatepek (.1989) & Mahpeyker rgp adl kzlar & Ali Enver Akolu (1921-1971) adl bir olu vardr. Yaam Soukeme Askeri Rtiyesinde renim grd. Harp okulunu 1899'da piyade temeni olarak bitirdikten sonra, 1902'te kurmay yzba olarak Harp Akademisinden birinci olarak mezun oldu. Selnik'teki nc ordunun emrine girdi. 1906'da binba oldu. ttihat & Terakki Cemiyeti kadrosu iinde yer ald. II. Merutiyet'in ilan edilmesinde nemli rol oynad. Makedonya Genel Mfettilii & Berlin Ateemiliterlii gibi grevlerde bulundu. 31 Mart olaynda Hareket Ordusuna katld. kodra mutasarrf & cephe komutan olarak talyan saldrsna baaryla kar koyan Enver Paa, 1912'de yarbay oldu. 23 Ocak 1913'te ttihat & Terakki tarafndan dzenlenen Babali Basknna katld. Yakup Cemil ile birlikte Sadrazam Kamil Paa'nn istifasn salad. Bylece ttihat & Terakki Cemiyetinin askeri darbe ile iktidar ele geirmesinden sonra, 2. Balkan Sava srasnda Edirne'nin & Krklareli'nin kurtarlmasnda nemli rol oynad. Bu baarsndan sonra albayla ardndan da tugenerallie ykselen

431

Enver Paa, Padiah'n torunu ile evlendikten sonra 1914'te 33 yanda Sait Halim Paa hkmetinde Harbiye Nazr oldu. Orduda baz dzenlemeler yapan Enver Paa, Fransz modeli yerine Alman stilini uygulad. Edirne'nin geri alnmasn salayan, beklenmedik ekilde ani & beklenmedik saldrya dayal askeri strateji anlaydr. Rusya'nn Kafkaslardan saldrmas zerine dzenledii Sarkam Harekatnda, komuta ettii ordu bozguna urayarak byk zayiat verdi. 18771878'deki 93 Harbi srasnda da yerli Ermenilerin Osmanl'ya kar yaylmac Rus ordularnn yannda arptn & de cephe gerisinde isyanlar karttn bilen Enver Paa, Dahiliye Nazr Talat Paa ile birlikte Ermeni Tehciri diye anlacak karar alarak, Dou Anadolu'daki Ermenilerin Suriye vilayetine nakledilmelerine karar verdi. Bylelikle Dou cephesinde herhangi bir dman kuvvetinin olumamasn salad.

Enver Paa Kubbets Sahra'y ziyaret ederken (1916) Savan Osmanl Devleti'nin yenilgisi ile sonulanmas & ngilizler'in ttihat & Terakki yeleri hakknda yakalatma emri karmasndan sonra partili arkadalaryla birlikte bir Alman denizaltsyla yurttan ayrld, nce Odessa'ya, oradan da Berlin'e gitti; daha sonra Rusya'ya geti. Anadolu'daki Milli Mcadele hareketine katlmak istediyse de kabul edilmedi. 1920 Eyll'nde Bak'de Trk cemiyetleri toplantsna katld & Batum'da Trkiye uralar Partisini kurarak Trkistan' kurtarma hareketini balatt. Turan Kaanl'n kurmak iin byk uralarda bulundu & Trkistan Trklerini birletirerek Basmac syan'n balatt. 4 Austos 1922'de Kurban Bayram srasnda Tacikistan'da, Belivan yaknlarnda Agop Melkovian komutasndaki Bolevik

432

Ruslara kar yaplan bir arpmada zerine den havan topuyla ehit oldu & een kyne gmld. Tacikistan'daki naa 1996 ylnda Trkiye'ye getirildi & lm yldnm olan 4 Austos 1996'da ili Abide-i Hrriyet Tepesi'ne defnedildi. Trene dnemin cumhurbakan Sleyman Demirel, bakanlar & Enver Paa'nn torunlar katldlar.Enver Paa ayn zamanda Eski Genelkurmay Bakan Kazm Orbay'n da kaynbiraderiydi.

TALAT PAA : YURDU TERK ETTKTEN SONRA BERLNE YERLEMT.SOGOMON TELLEYRAN ADLI BR ERMEN KOMTACI TARAFINDAN KATLEDLD GNE KADAR YURDA DNMEK, MLL MCADELE N ALIMAK STEMT.NAAI 23 YIL BERLNDE KALMI & TOPRAINA GMLMEK N BEKLEMT.TALAT PAA, YAARKENDE LDKTEN SONRADA TOPRAINA HASRETT & BU HASRET 1943DE SONA ERD.NAAI YURDA GETRLP STANBUL LDEK HRRYET- EBEDYE TEPESNE DEFNEDLD. 433

CEMAL PAA : OSMANLI DEVLETNN SON YILLARINDA GREV ALAN KUMANDAN & DEVLET ADAMLARINDAN.MDLLDE 1872DE DODU.1890DA KULEL ASKER LSESNDEN 1895DE HARP AKADEMSNDEN MEZUN OLDU.KURMAY YZBAI OLARAK OSMANLI ORDUSUNUN SELANKTE BULUNAN 3. ORDUSUNDA GREVE BALADI.3. ORDUDA KURMAY BAKANLIINDA ALIIRKEN, RUMEL DEMRYOLLARI MFETTLNDE ZERNE ALDI.BU GREV ONUN SYAS HAYATINA DA ETK ETT.BYLELKLE TTHAT & TERAKK CEMYET TEKLATINI, RUMELNN MAHALLELERNE KADAR YAYDI.10 TEMMUZ ( 23 TEMMUZ 1900 ) TARHNDE MERUTYETN LANINDAN SONRA, TTHAT & TERAKK MERKEZ- UMUMSNCE TEKL EDLEN TEMSL HEYETNDE, VAZFE ALARAK STANBULA GELD.CEMYET, TEKLATLA LGL BR SLAHAT HEYET KURARAK CEMAL BEYDE BU HEYETE SET.GEBZEDE BULUNURKEN, 31 MART THLAL IKTI.TTHAT & TERAKKNN ERKANINDAN SAYILDII N SELANKE KATI & ORADA HAREKAT ORDUSUNA KATILARAK STANBULA GELD.DAHA SONRA SKDAR MUHAFIZLII / MUTASARRAFI VAZFESNE TAYN EDLD.BR SRE SONRA ADANAYA VAL TAYN EDLD.ARKASINDAN BADAT VALS OLDU.BALKAN SAVAI BALAYINCA BADAT VALLNDEN STFA ETT.ORDUDA, KONYA REDF FIRKASI KUMANDANLIINA GETRLD.FAKAT BULGARLARA PINARHSAR MEVKNDE MALUP OLDU & ATALCA HATTINA EKLD.BUNDAN SONRA UMUM MENZL MFETT OLDU.TTHATILAR BABIAL BASKININI BAARIYLA SONULANDIRINCA, STANBUL MUHAFIZLII VAZFESN ALDI.BR SRE SONRA NAFIA NAZIRLIINA GETRLD. 1. DNYA SAVAI LAN EDLD SIRALARDA ( 4 AUSTOS 1414 ) 6. ORDU KUMANDANLIINA TAYN EDLEREK MISIR ZERNE DZENLENEN SEFER YRTMES N AMA GNDERLD. KANAL HAREKATI DYE ANILAN HAREKET BAARISIZLIA URADI.CEMAL PAA, OSMANLI ORDUSUNUN DMAN KARISINDA HEZMETE URAMASI ZERNE STANBULA DNEREK TTHAT & TERRAKNN LDERLERNDEN ENVER & TALAT PAA LE BRLKTE AVRUPAYA KAMAK MECBURYETNDE KALDI.BR SRE SONRA RUSYAYA GTT.5 TEMMUZ 1922 TARHNDE TFLSE GELD.21 TEMMUZ 1922 GECES OTELNE DNERKEN ERMEN KOMTCLERNN KURUNLARI LE LDRLD. PLEVNE SAVUNMASI ADLI ESER 1898DE, HATILAR SE 1923DE STANBULDA BASILDI.

434

1. DNYA SAVAI (1914 - 1918)

35.SULT./ 5. MEHMED READ (1909 - 1918) STEMESE DE ALMANYA SAFINDA 1. DNYA SAVAINA GRLD (11 KASIM 1914).4 SENE SREN SAVA SONUNDA KOSKOCA UNIVERSAL / CHANUMUL OSMANLI MPARATORLUU YAMA EDLD. 1 MLYON KM2DEN FAZLA TOPRAK KAYBEDLD.ASKER ZAYATI SE 550.00 EHT, YARALI, KAYIP, ESR OLMAK ZERE 1 MLYON ZERNDEYD. 35.SULT./ 5. MEHMED READ (1909 1918) LKENN NDE BULUNDUU DURUMUN SIKINTISI ERSNDE 3 TEMMUZ 1918DE VEFAT ETT.CENAZES KENDS TARAFINDAN HAZIRLANMI OLAN EYPTEK TRBESNE DEFNEDLD. MERUTYET ANAYASASI EREVESNDE DEVLET DARE ETMEK STED.ANCAK OSMANLI DEVLET ALEYHNDEK FAALYETLERN & CRAATLARIN NNE GEECEK GTE DELD.SONUNDA 3 KITA & 7 DENZE HAKM OLAN CHANUMUL OSMANLI DEVLET DNYA APINDA FAALYET GSTEREN YIKICI & BLC TEKLATLARIN, PLANLI, SNS & HAN ALIMALARI SONUCU YOK OLMA NOKTASINA GETRLD. 1914 YILINDA SIRBSTAN LE AVUSTURYA ARASINDA SYASAL BR GERGNLK YAANIYORDU.ARDK FRANZ FERDNANT BR SIRPLI TARAFINDAN LDRLNCE, AVUSTURYA SIRBSTANA SAVAL ATI. RUSYA SIRBSTANI DESTEKLERKEN, ALMANLAR DA AVUSTURYAYI DESTEKLEDLER.SONRAK DNEMDE FRANSA, NGLTERE & TALYADA SAVAA KATILDILAR.& 1. DNYA SAVAI BALAMI OLDU.SAVAIN BAINDA OSMANLI ORDUSU TARAFSIZ KALMAYA GAYRET ETT, PADAH ZERNDE BYK ETKS OLAN ALMANYA SEMPATZANI ENVER, CEMAL & TALAT PAALARIN KNASI & ZORLAMASI LE PADAH 2 AUSTOS 1914 TARHNDE ALMANYA LE GZL BR ANLAMA MZALADI. 10 AUSTOS 1914 GN NGLZ SAVA GEMLER SALDIRILARINDAN KAAN ALMAN GOBEN & BRESLAU SAVA GEMLER ANAKKALE BOAZINDAN GETLER.SMLER YAVUZ & MDLL OLARAK DETRLEREK GNDERLERNE OSMANLI BAYRAI EKLD.KARADENZE AILIP RUS LMANLARINI TOPA TUTTULAR.MALESEF OSMANLI ORDUSU DA BU SAVAA FLEN KATILMI OLDU.RUS LMANLARINA SALDIRININ ARDINDAN NGLZ & FRANSIZ GEMLERDE ANAKKALE BOAZI GRNDE YER ALAN SEDDLBAHR, ERTURUL, KUMKALE & ORHANYE TABYALARINI TOPA TUTTULAR. LK SALDIRI 3 KASIM 1914 GN GEREKLET & 5 435

SUBAY LE 81 ASKERMZ ANINDA EHT OLDU.BU YZDEN LK EHTLER ANITI SEDDLBAHR KYNDEDR.TLAF DEVLETLER NEDEN ANAKKALE BOAZINA SALDIRDIKLARININ NEDENLER SE; BOAZLARDAN GEERSE RUSLARA YARDIM EDEBLECEKLERD, RUS MPARATORLUUNA YARDIM EDERLERSE BOLEVK DEVRM BYK LDE ENGELLENM OLACAKTI, BOAZLAR ELE GERLRSE OSMANLI DEVLET DEVRE DII BIRAKILMI OLACAKTI & OSMANLI DEVLET YENLRSE ORTA DOU PETROLLER TLAF DEVLETLERNN ELNE GEECEKT. 1. DNYA SAVAI SIRASINDA ANAKKALEDE ON NEML SAVALAR OLDU.GBEN & BRESLAV GEMLERNN OSMANLILARA SIINMASINDAN SONRA ANAKKALE ZERNE TAZYK BALADI. SAVALAR SE 1915TEN SONRA OLDU.KRTE SAVALARI, ZIINDERE & ANAFARTALAR SAVAI, KOCAMEN CONKBAYIRI, KANLISIRT, KRTETEPE, KANLITEPE, ASLANTEPE SAVALARI TRK KUVVETLERNN ZAFER LE SONULANMI, BAARILI OLAMAYACAINI ANLAYAN DMANLAR, BZE BELL ETMEDEN GZLCE EKLMEYE BALAMILARDIR & 1916 OCAKINDA TAMAMEN EKLP GTMLERDR. TRK MLLETNN TARHNDE AYRI BR NEM TAIYAN & 9 AYA YAKIN SREN ANAKKALE SAVALARINA 250.000 CVARINDA EHT VERLM, YEN YETEN BR NESL BURADA ERMTR. SONUTA TRK CESARET NGLZ SOUKKANLILIINI, TRK AZM NGLZ NADINI & TRK VATANSEVERL NGLZ GURURUNU YENM, ANLI TARHMZE ANAKKALE GELMEZ BARESN YAZDIRMITIR. DENZLERDE DE SAVALAR OLMU & YAVUZ & MDLL GEMLERMZN RUS SAHLLERN BOMBARDIMAN ETMELERNDEN SONRA RUSLAR DA TRABZONU BOMBALAMILARDIR.NGLZLER GEZZE & SKENDERUN DONANMAMIZ BATUMU BOMBARDIMAN ETT.KANALDA, GAZZEDE, SURYE & ANAKKALE SAVALARINDA NGLZLER UAKLARDAN YARARLANMITIR. 1917DE RUSYANIN SAVATAN EKLMES LE BOALAN YER AMERKA DOLDURDU K, BU DURUM MERKEZ KUVVETLERN ALEYHNE OLDU.BU TARHTE BTN DEVLETLERDE BR YORGUNLUK & BIKKINLIK BA GSTERD.RUSYANIN SAVATAN EKLMESYLE MZALANAN BREST-LTOVSK ANTLAMASI LE OSMANLI DEVLET, DOUDAK TOPRAKLARINI STLADAN KURTARDII GB, KAFKASYADAK SYANLARI FIRSAT BLEREK BAKY ELE GERMEYE KALKITI.ANCAK 1917 HAZRANINDA

436

YUNANSTANIN TLAF DEVLETLER SAFINDA SAVAA GRMES & AYRICA 1918 YAZI SONLARINA DORU TLAF DEVLETLERNN BTN CEPHELERDE GENEL BR TAARRUZA GEMELER, MERKEZ DEVLETLERN SONUNU GETRD. 1918 EYLLNDE, MAKEDONYA CEPHESNDE, FRANSIZ TAARRUZU SONUCUNDA BULGARLAR YENLNCE, MTAREKE STEDLER. BULGARLARIN SAVATAN EKLMESYLE ALMANYA YOLU KESLM, DAHA NEMLS, STANBUL TRAKYA YNNDEN BR SALDIRIYA AIK DURUMA GELMT.BU SIRADA SAYISI 9A IKAN TRK ORDULARI HAYL UZAKLARDA SAVAIYORLARDI. MONDROS MTAREKES : 1. DNYA SAVAININ KORKUN SONULARI ALINMAK ZEREYD. SONUNDA 30 EKM 1918DE EGE DENZNDEK LMN / LMM ADASINDAK MONDROS LMANINDAK AGAMEMNON ZIRHLISINDA MTAREKE MZA EDLEREK 1. DNYA SAVAI SONA ERD.16 MART 1920DE STANBUL TLAF DEVLETLER TARAFINDAN GAL EDLD.YUNANLILAR ZMRE, TALYANLAR GNEYBATI, FRANSIZLAR DA GNEY ANADOLUYA GRDLER.VAHDETTN HAN 11 MAYIS 1920DE DMANLARIN HAZIRLADII & ANADOLUNUN GALN EREN SEVR ANTLAMASINI BTN BASKILARA RAMEN MZALAMADI. OSMANLI ORDUSU TAMAMEN DAITTI. 36.SULT. & SON/ 6. MEHMED VAHDEDDN (1918 - 1922) HAN, BUNDAN SONRA ANADOLUDAK MCADELEY GZDEN UZAK TUTMAK N TRL SYAS GAYRETLER NE GRD.FAKAT NGLZLER DE TRK BRLN PARALAMAK N PADAH ALEYHNE ALIMAKTAN GER KALMADILAR & ALEYHNDE KAMPANYA BALATTILAR.TEK ARZULARI PADAHI MLLETN GZNDEN DRMEKT.BUNDA ISRAR EDEN STANBULDAK NGLZ GAL KUVVETLER, 17 KASIM 1922 CUMA GN SULTAN REATI BASKI & SLAH ZORUYLA DOLMABAHE SARAYINDAN MOTORA ALARAK MALAYA SAVA GEMSNE GTRLD. BU GEM, SON OSMANLI PADAHINI, NGLZLERN TRK AYDINLARINI SRDKLER MALTA ADASINA GTRD. VAHDETTN HAN, SIKINTI NDE GEEN BR SRGN HAYATINDAN SONRA, 16 MAYIS 1926DA TALYADA VEFAT ETT. CENAZES AMA GETRLEREK SULTAN SELM CAM KABRSTANINA DEFNEDLD. BALIKESR KONGRES : OSMANLI DEVLETNN ALMANYA & AVUSTURYA MACARSTAN LE BRLKTE KATILDII 1. DNYA

437

SAVAINDAN YENK IKMASI ZERNE, 30 EKM 1918DE GALPLER ADINA NGLZLERLE MONDROS MTAREKES MZALANDI.MTAREKE HKMLERNE GRE, GALPLER, MPARATORLUK TOPRAKLARININ NEML GRDKLER YERLERN GAL HAKKINA SAHP OLMULARDI.BU AMALA, EGE BLGESNDE, AYVALIK, SOMA, KIRKAA, AKHSAR, SINDIRGI, BANDIRMA, GREN, EDREMT & BURHANYEDEN SELEN DELEGELER, BALIKESR MDAFAA- HUKUKUN NCLNDE BALIKESRDE BR ARAYA GELDLER. BALIKESR KONGRES, 26 TEMMUZ 1919DA AILDI & KONGRE BAKANLIINA ESK BALIKESR MUTASARRIFI HACM MUHDDN BEY / ARIKLI SELD.31 TEMMUZ 1919 GNNE KADAR SREN KONGREDE ALINAN KARARLAR : KONGRENN AMACI VATANIN KURTULUUDUR. GALC YUNANA KARI MCADELE EDLECEK & BU MCADELE SRD MDDETE SEFERBERLK ARTLARI UYGULANACAKTIR. GAYEYE ULAMAK N HAREKET YNETECEK BR MERKEZ HEYET KURULACAKTIR. MEVZ OLAN ETECLK TERK EDLEREK DZENL BRLKLER LE GALC DMAN VATAN TOPRAKLARINDAN ATILACAKTIR. BALIKESR KONGRES 13 17 EYLL, 19 29 KASIM & 10 23 MART TARHLERNDE, 3 TOPLANTI YAPMITIR.BU TOPLANTILARDA VARILAN SONU, GALE KARI KOYMAK GAYESYLE DZENL KUVVETLER TEKL LE MAL KAYNAKLARIN SALANMASIDIR. BALIKESR KONGRES, GEREK BATI ANADOLUDA GEREK BTN MEMLEKETTE MLL KURTULU RUHUNU PEKTRM, DZENL MLS KUVVETLERYLE GALE KARI KOYMAK FKRN KABUL ETTRMTR.

ANAKKALE SAVALARI (3 KASIM 1914 8/9 OCAK 1916 )

(BU SAVALARDA 1 M2YE 6000 MERM DMEKTEDR, ERTURUL SIRTLARINA 4600 CVARINDA TOP MERMS ATILMITIR.) MTTEFK KUVVETLER NCE DENZDEN SALDIRDILAR.19 UBAT GN ANAKKALE BOAZI GRNDEK TABYALARI 6 SAAT BOYUNCA TOP ATENE TUTTULAR. TRK TABYALARINDAN CEVAP ALAMAYAN TLAF GLER TRK TABYALARINI SUSTURDUKLARINI DNEREK BOAZA GRMEY DENEDLER. GEMLER ATI MENZLNE GRNCE 3 SAAT SREN KARI ATE 438

BALADI & DMAN GEMLER GER EKLMEK ZORUNDA KALDILAR. 25 UBAT 1915 TARHNDE MTTEFK KUVVETLERNE AT GEMLER SEDDLBAHR & KUMKALE BLGESNE ASKER IKARDILAR.MTTEFK KUVVETLER KARAYA IKTIKTAN SONRA KOLAYLIKLA LERLEYECEKLERN DNYORLARDI.BOAZDA MAYIN TARAMA GEMLER DE MAYINLARI TEMZLEYEREK YOL AIYORDU.ANCAK TRK TABYALARI BR TRL SUSTURULAMIYOR & TLAF KUVVETLER LERLEYEMYORLARDI. BU ARADA NUSRET / NUSRAT MAYIN GEMS DE 7 MARTTA GECE BYK BR SESSZLK NDE 100ER M. ARALIKLARLA KIYIYA PARALEL OLARAK DENZN 4.5 M. ALTINDA 26 ADET MAYINI YERLETRMEY BAARMITI.ARDINDAN DMAN GEMLER BOAZDAN TEKRAR GEMEYE ALIMILAR & FRANSIZ BOUVET GEMS NUSRET MAYIN GEMSNN DED MAYINLARA ARPARAK BATMITIR. DAHA SONRA INFEXIBLE GEMS DE MAYINA ARPARAK HASAR GRM & BOZCA ADAYA SIINMAK ZORUNDA KALMITIR. NUSRET / NUSRAT MAYIN GEMSNN TIPKI YAPIMI U AN MENLK KALES NNDE DEMRL BULUNMAKTADIR (NUSRAT MAYIN GEMSNN ORJNAL SE MERSNN TARSUS BELEDYES TARAFINDAN MZEYE EVRLMTR.U AN TARSUSTAK ANAKKALE PARKINDADIR.)18 MART SALDIRILARI ESNASINDA DMAN TARAFINDAN EN OK BOMBALANAN TABYALARIMIZDAN BRS DE RUMEL MECDYE TABYASIDIR.BU TABYADAK ASKERLERMZN NEREDEYSE TAMAMI EHT OLMUTUR.BU TABYADA YER ALAN ASKERLERDEN BRS DE SEYT ONBAIDR.SEYT ONBAI YOUN ATE ALTINDA SAVAIRKEN KENDN TOZ TOPRAK NDE BULUR.AKINLII GENCE ETRAFINA BAKINIR & ARKADALARININ EHT OLDUUNU GRR.ARKADALARININ NTKAMINI ALMAK STER. SEYT ONBAI 215 KLOLUK TOP MERMSN TEK BAINA KALDIRIR & TOPUN AZINA SRER & ATELER.BOAZI GEMEYE ALIAN OCEAN ZIRHLI GEMSNN DMEN SABET ALIR & NUSRET GEMSNN DED MAYINLARA ARPIP BATAR.SEYT ONBAI SAVATAN GAZ OLARAK AYRILMI & KYNE DNEREK ORADA LMTR.SEYT ONBAI ANITI KLTBAHR KYNN GNEYNDEDR.BU SALDIRILAR ESNASINDA MTTEFK GLERNN GEMLERNDEN BOUVET, OCEAN, IRRESISTABLE BATMI, INFLEXIBLE, GAULOIS, SUFFREN & AGAMEMNON GEMLER AIR HASAR GRM & BOAZDAN GER EKLMEK

439

ZORUNDA KALMILARDIR.BATAN GEMLERLE BRLKTE 800 ASKERLER DE LMTR. 18 MART BOAZ ATIMALARI TRKLER AISINDAN B ZAFERLE TAMAMLANMITIR.18 MARTTA DZENLENEN ANMA GN BURADA LEN EHTLERMZ NDR. 18 MARTIN RVANINI ALMAK STEYEN DMAN ASKERLER BU KEZ ANSLARINI KARADAN GEEREK ALMAK STEDLER.25 NSAN 1915 GN SABAHA KARI 2 CEPHEDEN ARIBURNU & KABATEPEDEN SALDIRIYA GETLER.27. TRK ALAYI DMANA BYK ZAYAT VERMELERNE RAMEN YEN ZELANDAL ANZAK ASKERLERN DURDURMAYI BAARAMADI & GER EKLMEE BALADI.DMAN CONK BAYIRI / CHUNUKBAHIRINA KADAR LERLED.BGALI KYNDE KARARGAHI BULUNAN YARBAY MUSTAFA KEMAL TOP SESLER ZERNE CONK BAYIRI / CHUNUKBAHIRINA (BAHIR = DENZ = DENZ YOLUNA SET KONMASI / SEDDLBAHR) GELD, GERLEYP KAMAKTA OLAN TRK ASKERLERNN BAINA GEEREK ONLARI SNG TAKTIRARAK YERE YATIRDI, ANZAK ASKERLER DE SPERLERNE GETLER.ARDINDAN TRK ASKERLER YENDEN SALDIRIYA GETLER.TE SAVAIN KAZANILDII BU ANDIR.CONK BAYIRINDA GRLEN TRK & DMAN SPERLERNN ARASINDA BRKA M.LK MESAFE VARDIR.ANZAK ASKERLERN CONK BAYIRI TEPELERNN YAMALARINDA DURDURAN MUSTAFA KEMAL 57. ALAYA U EMR VERD : BEN SZE TAARRUZ EMR VERMYORUM. LMEY EMREDYORUM.BZ LNCEYE KADAR GEECEK ZAMANDA YERMZE BAKA KUVVETLER & KOMUTANLAR KAM OLABLR. BURADAK ARPIMALAR ESNASINDA ATATRKN GSNE BR ARAPNEL PARASI RASTLADI, GS CEBNDE BULUNAN SAAT PARALADI ONU LMDEN KURTARDI. ANAKKALE SAVAINDA BU 57 ALAYA MENSUP ASKERLERMZN TAMAMI EHT OLMUTUR.BU ALAYIN MEZARLII BU GN BOMBA SIRTI DENEN YERDE BULUNMAKTADIR. ANAFARTALAR SAVALARI OK NEMLDR.NK BU SAVALAR SADECE TLAF DEVLETLERNN GELBOLU YARIMADASINI ELE GERME PLANLARINI SUYA DRMEKLE KALMAMI AYNI ZAMANDA MUSTAFA KEMAL ADINI TM DNYAYA TANITMITIR.BU SAVA SIRASINDA KURMAY ALBAY OLARAK VAZFE YAPAN ATATRK, LERGRLL & ZOR ANLARDA AN KARAR VERME YETENE LE N PLANA IKMITIR. ESAT PAA DA, ANAKKALEDE DMAN KUVVETLERNN BOAZLARI GEEREK STANBULA VARMASINI NLEYEN

440

KUMANDANLARDAN BR OLMUTUR.1962DE YANYADA DOAN ESAT PAA 2 KASIM 1952DE STANBULDA 90 YAINDA LD. 6 AUSTOSTA BALAYAN DMAN TAARRUZU CONKBAYIRINI KORUMAKLA GREVL ESAT PAA EMRNDEK TRK KUVVETLER TARAFINDAN KARILANMI & DMAN YENLGYE URATILMITIR. AUSTOS SONUNA KADAR DEVAM EDEN SAVALAR SONUNDA TLAF KUVVETLER MEVK YNNDEN OK NEML OLAN CONKBAYIRINI ELE GEREMEM & ANAKKALEDEN GEEREK STANBULU GAL ETME EMELLER SUYA DMTR.ZELLKLE CONKBAYIRI SAVALARINDA BYK KAHRAMANLIK GSTEREN ESAT PAA, MUSTAFA KEMALN DE BU BLGEDE ANAFARTALAR SAVAINDA ZAFER KAZANMASINDA BYK PAYA SAHPTR.NK MUSTAFA KEMALN ANAFARTALAR KUMANDANLIINA ATAMASINI SALAMI & ONUN BURADA YETENENN GRMES & DNYACA TANINAN BR ASKER OLMASI BU SAYEDE MMKN OLMUTUR.ESAT PAA TLAF KUVVETLERNN ANAKKALE BOAZINI GEEREK STANBULA GELMESN NLEYEN 3 NEML KUMANDANDAN BR OLARAK ORTAYA IKMAKTADIR.DER 2 K ANAKKALE MSTAHKEM MEVK KOMUTANI CEVAT PAA & ANAFARTALAR KAHRAMANI MUSTAFA KEMAL PAADIR. 9 AUSTOSTA FEVZ PAANIN KOMUTA ETT 5. KOLORDU KOMUTANLIINA BALI 5. & 14. KOLORDULARIN SON HTYATLARI OLAN 41. & 28. ALAYLARI DA BU BLGEYE GNDERD.BLGEYE GNDERLEN BU 2 ALAY CONKBAYIRININ DMAN ELNE GEMEMESNE & ALBAY MUSTAFA KEMALN 10 AUSTOS TARHNDE CONKBAYIRI TAARRUZUNA YARDIMCI OLDU. ARIBURUN : ANZAKLARIN KARAYA IKTIKLARI YERDR.BUNUN N HER YIL 25 NSAN GN ENDONEZYADAN GELEN ANZAKLAR TARAFINDAN AFAK AYNLER DZENLENMEKTEDR. ANZAKLAR (ANZACS) = AUSTRALIA & NEW ZEALAND ARMY CORPS. 1. DNYA SAVAI SIRASINDA ANAKKALE BOAZI & CVARINDA OSMANLI ORDUSU LE TLAF DEVLETLER ARASINDA GEEN NEML SAVALAR. 1.DNYA SAVAINDA BTN KAYNAKLARINI & MKANLARINI SEFERBER EDEN OSMANLI DEVLET, DAHA SAVAIN BAINDAN TBAREK RUS, IRAK & SNA CEPHELERNDE BAARISIZLIKLARA URADI ANCAK ANAKKALE CEPHESNDE DNYANIN GZLERN KAMATIRAN EMSALSZ ZAFERLER KAZANDI.

441

OSMANLI DEVLETNN SAVAA KATILMASIYLA TLAF DEVLETLER N BOAZLAR SORUNU 1. PLANDA NEM KAZANMITI.BUNUN ZERNE LONDRADA TOPLANAN SAVA MECLS, ANAKKALE BOAZININ DENZDEN DONANMAYLA GELMESNE KARAR VERD. BOAZ KUVVETL BR DONANMANIN TAARRUZUNA DAYANAMAYACAK DURUMDAYDI.DI SAVUNMA TERTBATI, SEDDLBAHR & KUMKALEYE KONMU 20 TOPTAN OLUUYORDU. ARA SAVUNMA BLGES BU SIRADA HEMEN TAMAMIYLA BOTU. ELDE MEVCUT BTN TOPLAR, BOAZIN EN DAR KISMINA RASTLAYAN SAVUNMA BLGESNDE YERLETRLMT. CEPHANE SON DERECE KIT OLDUU GB, ELDEK SLAHLAR DA YETERL DELD.SEFERBERLK LANINDAN SONRA ARA SAVUNMA BLGESNE BR MKTAR YEN BATARYALAR YERLETRLM & BOAZIN AAI KISMI MAYIN HATLARI LE KAPATILMITI. ANAKKALEDEK GLERN ZAYIF OLDUUNU SEZEN DMAN, BOAZI KOLAYLIKLA AACAINI SANIYOR & TRK MLLETNN STN SAVA GCN HESABA KATMAYI UNUTUYORDU.3 KASIM 1914TE LK TAARRUZU BALATAN NGLZ FLOSU, SEDDLBAHR STHKAMLARINI TOPA TUTTU.DER TARAFTAN MAYIN HATLARININ MEVCUDYETNE RAMEN, DMAN DENZALTI MARMARAYA GREREK GEMLER BATIRMAK SURETYLE STANBULDAN ANAKKALEYE ASKER & LEVAZIM SEVKNE MAN OLUYORLARDI. 19 UBAT 1915TE, BRLEK DMAN DONANMASININ KESN HCUMU BALADI.ORHANYE & ERTURUL TABYALARI DDETL BR ATE ALTINA ALINDI.DMAN GEMLER OSMANLI BATARYALARI MENZLNE GRNCE ATELE KARILANDILAR. NGLZLERN MEHUR BR ZIRHLISI ORHANYE TARABYASINDAN ATILAN BR GLLE LE HATIRI SAYILIR BR SABET ALDI.DMAN DAHA FAZLA LERLEMEYP ATE KEST & EKLD. 18 MART 1915TE NGLZ & FRANSIZ GEMLER TARAFINDAN BYK BR HCUM DAHA YAPILDI.16 SAVA GEMS 18 MART SABAHI BOAZA GRP TABYALARA KARI DDETL ATE ATI. ANAKKALE ATELER NDE KALMI, TABYALAR LE TELEFON BALANTISI KESLM, TOPLARIN BR KISMI TAHRP EDLM, BAZILARI TOPRAA GMLMT.TAM BU SIRADA FRANSIZ GEMLER NBET DETRMEK ZERE MANEVRA YAPARLARKEN, BOUVET ZIRHLISI, BR TORPLE ARPARAK BATTI.YERLERN ALMAYA GELEN NGLZ GEMLERNDEN IRRESISTIBLE DE OK GEMEDEN SULARA GMLD.ONUN YARDIMINA KOAN OCEAN DA AYNI AKIBETE URADI.INGLEXIBLE ZIRHLISI DA AIR EKLDE

442

YARA ALDI.BUNDAN BAKA, SUFTREN & GAULOIS ZIRHLILARI DA TOP MERMS SAET LE BYK HASARA URADILAR.BUNUN ZERNE DMAN DONANMASI GER EKLMEK ZORUNDA KALDI. BUNDAN SONRA BOAZ BR DAHA DENZDEN ZORLANMADI. DENZ SAVALARINDA URADIKLARI BAARISIZLIK ZERNE TLAF DEVLETLER, KARADAN TAARRUZA GEMEYE KARAR VERDLER. BU AMALA AKDENZ MTTEFK KUVVETLER BAKOMUTANLIINA TAYN EDLEN J. HAMLTONUN EMRNE VERLM 75.000 KLK BR ORDU ADALARA YIILMAYA BALADI.BU ORDU NGLZ, FRANSIZ, AVUSTRALYA, YEN ZELANDA & DER BAZI SMRGE ASKERLERNDEN OLUUYORDU.BUNLARA KARI 80.000 KLK TRK KUVVET, ALMAN GENERAL LMAN VON SANDERSN EMRNE VERLD.BU KUVVETLERN KUMANDANLARI UNLAR D: BOLAYIR GED CVARINDA 5 & 7. FIKRALARIN KUMANDANLARI MRALAY VON SONDERSTERN & REMZ BEY, 19. FIRKA KUMANDANI KAYMAKAM MUSTAFA KEMAL BEY (BYAK CVARINDA): 11. FIRKA KUMANDANI KAYMAKAM REFAT BEY. DMANIN ANA HAREKAT PLANI YLE D: 29. NGLZ TMEN FRANSIZLARLA BRLKTE GELBOLU YARIMADASININ GNEY UCUNA IKACAK, LK HEDEF OLARAK ALITEPEY ALIP, KLDLBAHR ZERNE YRYECEK, BR YANDAN DA KUZEY TARAFTA ARIBURNU & CVARINA IKARILACAK ANZAK KUVVETLER BOAZIN EN DAR NOKTASI YNNDE KESN TAARRUZDA BULUNACAKTI.BU ARADA BOLAYIR GED, KUMKALE & BEKEDE AIRTMA HAREKETLER & OYALAMA SAVALARI YAPILACAKTI. IKARMA HAREKATLARI 25 NSAN 1915 SABAHI ERKENDEN BALADI.ANADOLU KIYISINDA KUMKALEYE IKARILAN 3 FRANSIZ TABURU ORADAK 6 BLK TARAFINDAN KARILANDI & GER PSKRTLD.SEDDLBAHR KIYILARINDAK MORTO LMANI KIYISINA IKAN FRANSIZ KUVVETLER LE TEKE BURNUNUN 2 TARAFINA IKARILAN NGLZ BRLKLER, OLDUKLARI YERDEN LER GDEMEDLER.BATIDA ZIINDERE CVARINA IKARILAN 2.TABUR, TRK KUVVETLERNN TAZYK KARISINDA BURAYI TERK ETMEK ZORUNDA KALDI.ARIBURNUNUN HEMEN GNEYNDEK KYE IKAN DMAN KOLORDUSU 19. FIRKA KUMANDANI KAYMAKAM MUSTAFA KEMAL BEY TARAFINDAN DURDURULDU. GNEY / SEDDLBAHR CEPESNDE DMAN LK DEFA 26 NSANDA TAARRUZA GET.FAKAT MDAFAA KUVVETLERMZ

443

TARAFINDAN GER PSKRTLD.6 MAYISTA NGLZ & FRANSIZ KUVVETLER YEN BR TAARRUZ DZENLEDLER.TRK ASKERLER AIK ARAZDE & 3 TARAFTAN DONANMA ATE ALTINDA, ESZ BR MDAFAA SAVAI YAPTI & 3 GN SREN TAARRUZ HEDEFNE VARMADAN KIRILDI.DMANIN 4 & 5 HAZRANDA GRT 8 GNLK BR TAARRUZ DA SONUSUZ KALDI.CEPHENN DOU KISMINDA BULUNAN FRANSIZ KUVVETLER BAARI SALAYAMADIKLARI GB, BUNLARIN SOLUNDA BULUNAN NGLZ KUVVETLER DE BR ADIM LER GDEMEDLER. KUZEY CEPHESNDE KARAYA IKAN KOLORDUNUN LK KADEMES, 25 NSAN SABAHI, KEMAL YER ADI LE ANILAN MEVKYE KADAR LERLEM & TAARRUZA GEMT.BUNU 27 NSANDA TRK KARI TAARRUZU TAKP ETMT.2 TARAF DA BU KANLI TAARRUZLARDAN BR SONU ALAMADILAR.MAREAL VON SANDERS 42.000 KLK BR TRK KUVVETNE 19 MAYISTA TAARRUZ EMRN VERD SE DE, ANZAK KUVVETLER DDETL MDAFAADA BULUNDULAR.BU TAARRUZDA TRKLER 10.000DEN FAZLA ZAYAT VERMT.DMAN BAKOMUTANLII, BR SONU ALABLMEK N, BYK TAKVYELER GETRTP, BUNLARIN BR KISMINI ARIBURNU CEPHESNE IKARARAK, YARIMADANIN KLT NOKTASI OLAN KOCA-MEN / MTE KY TEPESNE TAARRUZ ETT.DER KISMINI DA TRKLER ARKADAN EVRMEK AMACI LE SUVLA LMANI SAHLLERNE IKARDI.NGLZ TAARRUZU, 6-7 AUSTOS GECES BALADI.AYNI GECE 9. NGLZ KOLORDUSUNUN ANAFARTALAR KIYISINA IKARTMA YAPMAPA BALADII HABER GELD.DMANIN 4 GN SREN BU TAARRUZU, MRALAY MUSTAFA KEMAL BEY / ATATRK TARAFINDAN DURDURULDU. BUNDAN SONRA DMAN KUVVETLERNN BTN HCUMLARI SONUSUZ KALDI.ANAKKALE SAVALARININ SON SAFHASI, HEMEN HEMEN MEVZ SAVALARI EKLNDE OLDU.TRKN SARSILMAZ MDAFAASI KARISINDA MIHLANIP KALAN DMAN KUVVETLER, 19-20 ARALIK 1915 GECES ANAFARTALAR & ARIBURNU CEPHESNDEN, 8-9 OCAK 1916 GECESNDE SEDDLBAHRDEN EKLP GTTLER. ANAKKALE SAVALARI SIRASINDA NGLZLERN ZAYATI 205.000 FRANSIZLARINK SE 47.000DR.TRKLERN ZAYATI SE 253.000E ULAMITIR.

444

ANAKKALE - STKLAL SAVALARININ NEML SMLER ALMAN MP. 2. WLHELM (1859 1888) SIR SACKVILLE HAMILTON CARDEN (1857 1930) CEMAL PAA (1872 1922) CEVAP OBANLI (1871 1938) WINSTON CHURCHILL (1874 1965) AMIRAL SIR JOHN DE ROBEK (1862 1928) ENVER PAA (1880 1922) ESAT PAA (1862 1952) MAERAL FEVZ AKMAK (1876 1950) M. KEMAL ATATRK (1881 1938) AVUSTURYA ARIDK FRANZ FERDINAND (1863 1914) JAN HAMILTON (1853 1947) KAZIM KARABEKR (1882 1948) HORATIO HERBERT KITCHENER (1850 1916) LIMAN VON SANDERS (1855 1929) SULTAN MEHMET READ (1844 1918) NAZM BEY (1875 1940) TALAT PAA (1874 1917)

445

446

447

448

ANAKKALE / GELBOLU - KALLIPOLIS HELLES / SEDDLBAHR ANAKKALE / CENNET BAHES DNYAYI TRKSZ GRME HAYALLER MEHMETK / PEYGAMBER ADI KMSEDKLER OSMANLI SARII AYAKLARININ ALTINA DOLANMITI 1. DNYA HARB & ANAKKALE / GELBOLU DNYANIN TRK MLLETYLE HARB 7 DEVLET 11 MLLET BU ANAKKALE SAVAINDA; NSANLII DEL, TRKL RENEBLMLERDR. BATILI; BENCLDR, SMRGECDR, ACIMASIZDIR. BU ESRARLI ZKRLE RUHLARI DEMLENDRYORDU. MAYDOS / ECEABAT KRTE / ALITEPE HELLES / SEDDLBAHR HADDLMZA / FKEL MUHTERS / HTRASLI

4. SULTAN / YILDIRIM BEYAZID 1 ( 1389 1402 ) STANBUL KUATMASINI KALDIRMASI & BZANS MPARATORU YUANNS LE YAPTII ANLAMA GERE STANBUL SRKECDE TRKLER N 700 EV LE BR MESCT YAPTIRILMI.TARAKLI YENCES, GYNK & KARADENZ SAHL TARAFINDAN BURAYA TRKMEN / TURCOMAN HALKI NAKLETTREREK SKAN ETTRMTR. PRO HTTLER (M. 3000 2000 ) LUVLER BATI ANADOLUDA HURRLER DOU ANADOLUDA HTTLER / HITTITE EMPIRE ( .. 1900 1180 ) AA DALLARINA APUT BALAMA HTT ADETLERNDEN GELR. FRGYALILAR / FRIGLER ( .. 1200 700 ) MP. 2.MURSL ENGELL NEY CAT ETTLER. LDYALILAR / LYDIANS ( .. 700 546 ) MP. KRAISOS / KHARUN LK SKKE / PARAYI CAT ETTLER.

449

PERSLER / AHAMEN / RAN / PERSIAN EMPIRE ( .. 550 330 ) IMP. KURUS / KROS MAKEDONLAR / MACEDONIANS ( .. 336 323 ) BYK SKENDER / KOMT. ANTIGANOS BTHYNLER / BITHYNIA ( .. 228 149 ) 1. PRUSIAS / GNRL. HANNIBAL ( MEZARI GEBZEDE OLUP ASKER BLGENN NDEDR.) / KOMT. ANTIGANOS PERGANON / BERGAMA KRALLII ( M.. 263 130 ) PERMEN KAIDINI BULDULAR.KTPHANELERNDE 200 BN KTAP VARDI.NFUSU MLYON D.KRAL 3. ATTALOS (M.. 133) VASYET YOLUYLA ROMALILARA BIRAKTI, VARS YOKTU. NANKR BR OUL : PERGAMON HKMDARI M.. 133 YILINDA LD & ARKASINDA HBR ARDIL BIRAKMADI.EGEMENLN ROMAYA DEVRETMT.BU DURUM UZAK BR AKRABASINI SAHNEYE AIRDI HEMEN & BU AKRABA HAKKINI TALEP ETT.ROMALILAR ONU DURDURABLD GER, AMA BU YAPILMADAN KK ASYANIN KUZEYBATISINDA YER ALAN BAZI YERLEM YERLERN TALAN ETMT BLE.BU YERLERN ARASINDA LUM DA VARDI.BU SIRADA GNEYDE, SURLARIN DBNDE BULUNAN BAZI KONUTLAR KL OLDU & SAHPLER ORADAK EVLERN TERK EDP, ESK KALENN YAKININDA BULUNAN, DAHA KORUNAKLI EVLERE TAINDILAR.LUM M.. 129 YILINDAN SONRA ASA ADLI ROMA EYALETNE DAHL EDLD.123 TARHNDEN BALAYARAK, VERG MEMURLARI BU LN KENTLERN O KADAR KEYF BR EKLDE SMRDLERK, YEN BR HELLEN MPARATORLUUNUN DLERN KURAN PONTOS KRALI MTHRDATESE KATILDI OU.88DE ROMALILARA KARI AYAKLANMA BALADI.LUM / TROY BUNA KATILMADI, YNE DE 3 YILLIINA MTHRDATESN ELNE GET.ROMA BUNU KABULLENEMEZD TAB & BRLKLERN HAREKETE GERD.86 YILNDA SULLA, 148DEN BER ROMANIN BR L OLUP, O ZAMANDIR KOPMAYA ALIAN HELLEN LKESN GER ALDI.1 YIL SONRA DA, ROMALI FLAVUS FMBRA KK ASYADA MTHRDATESN ORDUSUNU YEND.ARDINDANSTNE KARI GELP ONU KATLEDEN & ORDULARIN KOMUTASINI ELE GEREN FMBRA, KK ASYANIN BATISINI TALAN EDEREK DOLATI & ANA KENTE SALDIRMAKTAN DA GER DURMADI.TEHDT ALTINDAK LUMLULAR, BU ARADA TRAKYAYA KADAR LERLEM OLAN

450

SULLAYA YARDIM ARISI GNDERDLER.NE VAR K SULLA ZAMANINDA YETEMED.FMBRA 10 GN KUATTIKTAN SONRA KENT FETHETT.SONRA DA VND : AGAMEMNONUN 1000 GEMLK BR DONANMAYA & TM HELLENLERN DESTENE SAHP OLMASINA KARIN, KENT ANCAK 10. YILDA, STELK ZORLUKLA ALABLDN, KENDSNN SE 11. GNDE BAARILI OLDUUNU ELRTT.STRABONA BAKILACAK OLURSA, BUNUN ZERNE LUMLULARDAN BR FMBRAYA KARA MZAHLA CEVAP VERM, BU DEFA SAFLARINDA HEKTOR GB BR BULUNMADIINI SYLEM.FMBRANIN ADAMLARI KENT HALKINI KILITAN GERD.KENTE NE KADAR ZARAR VERDKLER KESN OLARAK BLNMYOR.AMA ARKEOLOGLAR YIKICI DAVRANILARININ ZLERN BULDULAR.OK SAYIDA EV YANDI, BUNUN YANINDA KUTSAL MEKANDAK BNALAR DA VARDI.PERS KRALI XERXES M.. 480 YILINDA YUNANSTANI FETH ETMEK N GL ORDUSUYLA HELLESPONT DA DENLEN ANAKKALE BOAZINI GEERKEN KRAL PRIAMOSUN KALESNE URAYARAK ILION ATHENASINA 1000 SIIR KURBAN ETMTR. M.. 334 YILINDA BYK SKENDERN SEFERYLE KARI SALDIRI YAPILIR.BYK SKENDER AKHLLEUSUN MEZARINA KURBAN SUNARAK, KEND YAPTIKLARINA ANLATACAK BR HOMEROSUN OLMADIINDAN YAKINIR.ONUN ZNDEN YRYEN SELEF LYSMACHOS (M.. 301 280) HARAP ILIONU YENDEN MAR EDEREK, KALINTILARINI GNMZDE DAINIK OLARAK GREBLDMZ GRKEML ATHENA TAPINAINI YAPTIRIR.BR SRE SONRA 1. ANTOCHUS (M.. 281 - 261) AVRUPADAN KK ASYAYA AKIN EDEN KELTLER, YAN GALATLARI YENER. M.S. 1202 1204 DNEM 4. HALI SEFER, KUDS YERNE KONSTANTNEPOLS ZERNE YNELNCE, VALYELER YAPILAN HAKSIZ SALDIRIYI RTPAS ETMEK N TROIA YENLGSNN CN ALMAYA GELDKLERN LER SRERLER.HALI ASKER PETER VON BRACHEUX DMAN BR KOMUTANA U AIKLAMAYI YAPAR : TROIA BZM ATALARIMIZINDI & ORADAN KAIP KURTULANLAR, VARIP GELDMZ YERLER YURT EDNDLER, ONLAR K BZM ATALARIMIZDI, GELDK BURALARA, ONLARIN YURDUNU YENDEN FETHETMEYE. FATH SULTAN MEHMED DE NEREDEYSE AYNI EKLDE DAVRANIR.KONSTANTNYEY ALDIKTAN BR KA SENE SONRA, 1462 YILINDA, YAPILAN ADALETSZLN CNN ALINDIINI DUYURMAK N TROIA & TROIA OVASINDAK MEZAR TEPELERN ZYARET EDER.TROIA SADECE POLTK TALEPLERN

451

YASALLATIRMASINA YARAYAN BR IKI NOKTASI DELDR. TROIA SAVAININ YKS, YUNANSTAN & ROMANIN ETK ALANINA GREN LKELERDE YAN ESK DNYA KLTRLERNDE ETM TEMELNN NEML BR BLMN OLUTURMUTUR. ORTA A DNEMNDE HALILAR & SOYLULAR BU ORTAK TARHE BALANIRLAR.TROIADA OLANLAR BU TR YOLLARLA DA, ORADA BATI KLTRNN & TARHNN NEML KKLERNN OLDUUNU YADA BUNUN NANCININ OLDUUNU BZE GSTERR. ROMALILAR / ROMAN EMPIRE ( .. 27 476 ) M.S. 395DE ROMA MP. 2YE AYRILDI. BZANSLILAR / BYZANTINE ( 395 1453 ) MP. KONSTANTINEPOL ERKEN BZANS ( 330 726 ) / ORTA BZANS ( 867 1204 ) / GE BZANS ( 1261 1453 ) MEGARA KRALI BYZAS BYZANTONU KURDU (M.. 667), SURLAR LE EVRL EHR DEVLET, 4. HALI SEFER (13 NSAN 1204) KONSTANTNOPOLS ELE GERP YAMALADILAR, NSANLAR LDRLD, EHR DEVLETN NFUSU YARIYA DT. SELUKLULAR / SELJUK EMPIRES ( 1040 1308 ) SULTAN 1. 2. ALAADDN KEYKUBAT, 3. GIYASEDDN KEYHSREV OSMANLILAR / OSMANIEN EMPIRE ( 1299 1920 ) 1. - 36. SULTANS AHMET CEVDET PAANIN NAKLETT MUHDDN ARAB HZ.NN LM- CEFR LE KURAN-I KERM AYETLERNDEN REND : EDDAYURATU HUMANYE FT DEVLETU OSMANYE / OSMANLI DEVLETNDE SOY DARES OSMANLILARDA ARI KAVRAMI LK DEFA BURSA / PRUSADA OLUUR & BU UZUN ARIYA BTN HANLAR BALANTILIDIR.NSANLAR BU TARHE DNK ARI & HANLARI ZELLKLE GELP GRMEK, ALIVER ETMEK STYORLAR. TRKYE CUMHURYET ( 1923 ) ALLAH-U TEALA BZLERE YENDEN SLKN & DREN NASB ETSN AMN

452

453

454

455

456

457

ZEKERYA OLU HZ. YAHYA / JOHANNES (HZ. SANIN KUZEN) PROPHET / JEHOSUA / SA / JESUS MATTA / MATTHAUS MARKUS / MARKOS (BARNABASIN YEEN) DR.LUKA / LUKAS JUHANNA / JOHANNES HANNA & KAYAFAS PLATIUS PONTIUS (VAL) ROMA MP. SEZAR AUGUSTUS / OGSTS (SA DODUUNDA) ROMA MP. TIBERIUS (SA YETKNKEN) KAYSER / KRAL HERODES ( HERODES ANTIPAS (OLU) ) SEUL / TARSUSLU PAVULUS / ST.POUL (ADIRCI & ROMA VATANDAI) 458

LOGOS = SONSUZ SZ (EVRENDEK HEREYN BRBRYLE UYUMLU OLMASI) MRA : NOEL BABANIN MEMLEKET SANTA / AZZ KLAUS KLSE MECLS 451 YILINDAK / KONSEY RAB SA MESHN TEK TANRI OLU OLDUUNA, TMYLE YETKN TANRI & TMYLE YETKN NSAN OLDUUNA, TANRI OLARAK BABA LE NSAN OLARAK BZMLE AYNI (HOMOOUSOS) ZDE OLDUUNA, KENDS 2 DOADA (PHYSEIS) TANITTIINA, KARIIMSIZ, DEMEZ, BLNMEZ & AYRILMAZ OLDUUNA, HER DOANIN ZELLN TEK KDE (PROSOPON) & TEK BR ZDE (HPOSTAU) KORUNDUUNA & KENDSN AIKLADIINA NANIYORUZ. 12 HAVAR 1- SIMON PETROS, 2- ANDREAS (PETROSUN KARDE), 3- YAKUP, 4YUHANNA / JOHANNES, 5- FLIPPOS, 6- BARTELEMEOS, 7- THOMAS, 8-MATTA LEV / MATTHAUS, 9- YAKUP / JUDAS, 10- TADDEOS, 11SMON / SIMEON, 12- YAHUDA KAROT / JUDAS (HANET EDEN) ARAMA TEAL YUSUF (KUDS HTYARLAR MECLSNDEN) (VAL PLATIUS PONTIUSDAN ZN ALIP HZ. SAYI MEZARA GTREN) KRENEL SMON (HZ. SANIN CARMIH HACINI GOLGOTA / KAFATASI TEPESNE KADAR TAIYAN) BARNABAS / KIBRISLI YUSUF (AVUNTU VERENOLU ANLAMINDA, LEVLLER SOYUNDAN, YEEN MARKUS) ARIUSUN (256 336 ) LOGOSU YARATILANLAR DNYASINA DAHL EDEREK MESHN ESKDEN VAR OLMADIINI NE SRD.ONA GRE MESH YARATILANLAR NDE EN YCE OLANIYDI, BUNDAN TES YOKTU. (.S. 312) MP. KONSTANTN HIRSTYAN NANCINI KABUL ETTKTEN SONRA (325)DE ZNK MECLS KONSEYN TOPLAYIP ZM STED ANCAK (381) YILINDAK STANBUL KONSEYNE KADAR ZM OLMADI. YEHOVA AHTLER & KRISTADELFIYANLAR :SA MESHN GEREK TANRI YNN SIK SIK FELSEF & TEOLOJK GRLERE BAVURARAK REDDETMEKTEDRLER.ZNK & STANBULDA MESHN YARATILMI VARLIK OLMADII YENDEN AIKLIA KAVUMASINDA DER SORUNLAR ZM BULMAMITIR.

459

460

HOMERM PEYNR TATLISI HKAYES anakkale Savalarnda hafif yara alm asker mehmedi, komutanlar 3 gnlne moral izni olsun diye memleketi M. Kemalpaaya yollarlar.Henz yeni evlidirler & savalardan dolay yurdumuz ktlk & yokluk iersindedir.Yeni gelin kocas asker mehmedini grnce telalanr nk evinde mehmedine yedirecei bir ey kalmamtr. Evde bulduu ekeri, komulardan toplad peyniri, ya, st & irmii alp alel acele kartrp scak scana sofrada kocasnn nne sunar. Kocasnn halinden holandn anlayan gelin kz kocasnn etrafnda frl frl dolaarak sevinten ho mu erim?, ho mu erim? diye sorar.Bu tatl komularncada ok beenilir.Ho mu erim? olur Homerim.

Homerim Tatls Homerim Balkesir' 'in Havran ilesinde 500 yl akn bir sredir farkl bir usulle hazrlanan sar renkli bir tatldr. Evliya elebi, "Seyahatname"sinde bu tatlnn, Trabzon'a yerleen ilk Trk gebelerinde de grldn, Havran'a da oradan getiini anlatr. lk hmerim retimini Orta Asya'dan gler yolu ile gelen Anadolu Yrklerinin yapt bilinmektedir ancak bu tatlnn isminin 'Peynir Tatls' olarak halk arasnda bilindiidir. Havran'da ise Osmanlnn ilk dnemine uzanan bu tatlya "Homerim" isminin verilmesi farkl bir hikyedir. Hmerime Osmanl dneminden gelen bir isim konulmu. Osmanl dnemindeki Trk aile yapsnda bugnde geerliliini ksmen koruyan evli olan kadnlar elerine 'Er' veya 'Erim' diye hitap ederdi. Askerden dnen eine yoksulluk nedeni ile evindeki mutfakta pek bir ey bulamayp evde bulunan kendi rettikleri peynir, irmik & ekerden ilk kez yapt bir tatly eine ikram eder & einin tepkisini bekler. Bu tatly ilk kez hazrlayp eine sunan gen gelinin ekingen & korkmu bir ekilde eine "Ho mu erim?" diye sorar & bu tatlnn isminin buradan geldiine inanlyor.

461

Gnmze ise bu tatlnn ad 'Ho mu Erim'den deiikliklere urayarak 'Hmerim' veya 'Hmelim' adn alr. Yre ile zdeleen bu hmerim tatls bu gn artk Havran ilesinn simgesi olur. Yukarda anlatlan yresel bir hikye olabilir fakat Farsa A Maram ikilisinden yani tatl kaymak ikilisinden geliyor olmas etimolojik olarak daha kuvvetli bir ihtimaldir.

Rokforun Hikayesi
Rokfor adnda oban Gney Fransadaki dalarda obanlk yaparm.Ayn yreden ak olduu bir oban kz varm.Rokfor oban yorulduunda bir maarann huytu ksmna ekilip yemek molas verilir.Heybesinden kard francal ekmek ile bir kalp beyaz peynirini kartp maara iindei bir kayann zerine peynirini koyar, bir dilim keser, franca ekmeinden bir para ekmek kopartp sandvi haline getirir.Tam o srada maarann iinden dardaki sevdii oban kz grr.Telandan kalp peynirini unutup francal sandvi ekmeini eline alp oban kznn peine koar.Kendi srs & oban kzn srs ile beraber kasabaya doru yol alrlarken sandviin yarsn kza ikram eder, konua konua kasabaya ilerlerler.Gnlerden bir gn Rokfor oban yine dalarda srsn otlatmaya kar, karn ackr, yemek molas vermek iin maaraya doru yol alr, heybesine elini attnda peynirin olmadn yalnz ekmein kaldn fark eder.Aklna o maara gelir.Hemen o maaraya doru yol alr.Maarann iine girdiinde nemli kaya zerindeki kalp peynirin kflendiini fark eder.Ba ile 1 dilim kesip ekmein arasna koyar.Sandviini srp tattnda peynirden gelen nefis koku ile tattan byk haz duyar.Kafasndan imekler akar, beyaz kalp peyniri sarp hemen kasabann yolunu tutar.Bu kalp peyniri birka dilime kesip yal ambalaj kad ile zenle paketleyip kasabadaki gda rn satan dkkanlara numune olarak brakr.Bu peyniri ben dardan getiriyorum beenirseniz bana sipari verebilirsiniz der & bu peynir ok beenilip ykl sipariler alr.Rokfor oban da o nemli maarada kaya zerinde bu peyniri imal edip nn dnyaya yayar & ok zengin olur.Ah bizdende Vandan da bir oban ksa.Vandaki Yrsann nl otlu peynirini Dnyaya tantsa ne iyi olur deimli?

462

Rokfor Peyniri
Roquefort peyniri ya da Rokfor peyniri Gney Fransa'nn Roquefort kasabasnda retilmeye balayan ii kfl, gzel kokulu bir peynirdir. Rokfor'un yapmnda Roquefort kasabas civarndaki doal maaralarn & sonradan bu maaralara benzetilerek yaplan mahzenlerin olduu kadar, Rokfor kfnn de byk etkisi vardr, Rokfor kf, 2/3 buday unu, 1/3 avdar unu olan bir hamurla hazrlanr. Peynirler mahzenlerde 2 veya 3 ay kalr. yi bir Rokfor peyniri kavunii renginde, ince kabuklu, ii beyaz kf damarl olan, tereya yumuaklnda & tadndadr. Rokfor peyniri dier peynirlere oranla dayankl bir peynirdir.

Van Otlu Peyniri

Yapm Van'n geleneksel otlu peyniri ilkbaharda, hem stn hem de otun bol olduu dnemde, genellikle koyun stnden retilir. Ancak, koyun stne inek & kei st de kartrld olur. Stler i olarak ya da ok az stlarak mayalanr. Mayalama scakl yaklak 30 derecedir. St 1-2 saatte phtlar. Daha sonra bir kat pht, bir kat nceden doranp hazrlanm eitli yabani otlar olmak zere bez bir torbaya alnr. Torbaya aktarm ilemi bittiinde torbann az kapatlr & iki ta arasna sktrlarak ya da stne tahtadan arlk konarak szlmeye braklr. Szlme 5-6 saat srer. ELde edilen teleme, ya "kelle" olarak brakllr ya da tezgah stnde el byklnde, yaklal 2-3 cm kalnlnda dilimlere blnr. daha sonra kuru ekilde tuzlanr veya salamuraya atlr. Pampiikle yenilir. Salamura tuzlama usul Salamura tuzlama usulnde, peynir dilimleri salamura suyunda bir sre bekletilir & sonra teneke veya plastik kaplara yerletirilir. Bu kaplar serin bir yerde muhafaza edilerek sonbahara kadar olgunlamaya braklr.

463

Kuru tuzlama usul Dilimler zerine gz karar kaln mutfak tuzu serpilir, 3-4 gn beklemeye braklr. Dilimler daha sonra bol tuz ile ykanr. Bir kat peynir, bir kt cack olacak biimde toprak kplere ya da plastik kaplara yerletirilir. in pf noktalarndan biri de peynirlerin kaplara geirilirken, hi boluk kalmayacak ekilde iyice yerletirilmelidir. Doldurma ii tamamlandktan sonra sra kaplarn azna zm yapra konmas & amurla svanmasna gelir. Kaplar serin bir yere kabn az topraa gelecek ekilde konur & zeri gevekbir toprakla ya da kumla rtlr. Peynirler, 2-3 aydinlenmeye braklr.

SAFRANBOLU EVLER KENTSEL ST ALANI

SAFRANBOLU DENNCE AKLA LK GELEN SAFRANBOLU EVLERDR. LE MERKEZNDE 18. & 19. YY. LE 20 YY. BALARINDA YAPILMI YAKLAIK 2000 GELENEKSEL TRK EV BULUNMAKTADIR. BUNLARDAN 1000 KADARI YASAL KORUMA ALTINDADIR.EVLER SAFRANBOLUNUN 2 AYRI KESMNDE GRUPLANMITIR.ESKDEN EHR DYE BLNEN & YAZLIK OLARAK KULLANILAN KESMDR. ARI & BALAR SEMTLERNDE TOPLU OLARAK KORUNABLM SAFRANBOLU EVLER, OUNLUKLA TARIMA ELVERL OLMAYAN VAD KENARINDAK YAMALARA, EVREYE & KOMULARA SAYGILI BMDE BRBRNN MANZARASINI, GNEN KAPATMAYACAK EKLDE NA EDLMTR.YRE HALKI KIIN EHRDEK EVNDE YAAR, YAZIN HAVALARIN ISINMASIYLA BALARDAK YAZLIK EVNE GER.ANCAK ARIDA RETM &

464

TCARET HAYATI DEVAM EDERD.GNLK HAYATIN DEVAM ETT KENTTE ULAIMIN SALANDII EV & SOKAK ARALARI SE YNE YAPI LE UYUMLU TARZDA ARNAVUT KALDIRIMI EKLNDE YAPILMITIR.MEVCUT TA KAPLAMA YOLLAR; SEL SULARINA KARI DAYANIKLI & RUTUBET EN AZA NDREBLECEK NTELKTE MEYLL FORMDADIR.GELENEKSEL EV TARZININ N PLANDA OLDUU SAFRANBOLUDA YAPI FORMU EVLER GENELLKLE 3 KATTAN OLUMU 6-8 ODALI, GEN HACML, NSAN HTYALARINA UYGUN OLARAK TASARLANMITIR.ODALARIN HER BR BR EKRDEK ALEY BARINDIRABLECEK TM UNSURLARA SAHP BAIMSIZ BRM OLARAK TASARLANMITIR.HER ODADA YKLK ADI VERLEN DOLAPLAR, SERGENLER, OCAK & SEDRLER VARDIR.AHAP YKLK DOLAPLARIN ERSNDE YIKANMAK AMACIYLA DA KULLANILABLEN GUSLHANELER DE MEVCUTTUR. SAFRANBOLU EVLERNE BR BAKA DETAYI KATAN UNSUR SE TAVANLARI AHAP LEMELDR.SAFRANBOLU EVLERNDEK IKMALAR, EVN DI GRNMN TEK DZELKTEN KURTARIR. ODALARIN BYKLNE GRE SAYISI DEEN DAR & UZUN PENCERELERDE MUABAK ADI VERLEN AHAP KAFESLER BULUNUR.EVLERN BAZILARININ LERNDE, SERNLK VERMES & YANGINDAN KORUNMASI AMACIYLA YAPILMI OLAN HAVUZLAR DA BULUNMAKTADIR.BU NTELKL EVLER OLUTURAN MALZEMELER SE; ALT KATLARDA TA, ST KATLARDA KERP & AHAPTIR.ATIDA DA ALATURKA KREMT KULLANILMITIR.EVN GR KISMINA HAYAT ADI VERLR.HAYAT TA KAPLIYSA TALIK OLARAK TA ANILIR.

SAFRANBOLU E

465

SAFRANBOLUYA SMN VEREN & EN KALTELS SAFRANBOLUDA YETEN SAFRAN E, DNYANIN EN PAHALI BAHARATI OLMA UNVANINI TAIYAN NADDE BR BTKDR.KEND AIRLIININ 100 BN KATI KADAR SIVIYI SARIYA BOYAYABLME ZELL BULUNAN SAFRAN; LA, GIDA, KOZMETK SANAYDE KULLANILMAKTADIR. KG SAFRAN 80 BN EKTEN ELDE EDLMEKTEDR.SAFRAN BTKSNN RN OLARAK KULLANILAN KISMI YALNIZCA EK TOHUMU OLDUUNDAN DOLAYI YETTRLMES & BAKIMI OK EMEK STEYEN BR BTKDR.BU YZDEN ALTINA E DEERDEDR. Safran (Crocus sativus), ssengiller (Iridaceae) familyasndan, sonbaharda iek aan, 2030 cm boyunda, idem (Crocus) cinsinden soanl bir kltr bitkisi & bu bitkiden elde edilen baharat. Bitkinin yapraklar eritimsi, mor iekleri 3 tepeciklidir. iei & tepecikleri bitkiye balayan yaprak sap da dahil olmak zere erkek organlar kurutularak zellikle gda boyas & tat verici olarak kullanlan safran bitkisi daha ok spanya, Fransa, talya & ran'da yetitirilir. Trkiyede ise safran Safranboluda retilmektedir. Arlna gre dnyann en pahal baharat, (1 gram 5 ile 6 aras), olan safrann anavatan Gneybat Asyadr. Yetitiriciliine ilk olarak Yunanistan civarnda balanmtr.1/2 kg safran 80.000 iekten karlabilir. Kendi arlnn 100.000 kat suyu sar renge boyar. Safran baharatnn keskin bir tad & iyodoform ya da saman benzeri bir kokusu vardr. Bunlarn sebebi bileiminde bulunan pikrokrosin & safranal kimyasallardr. Ayn zamanda iine konduu yemeklere altn gibi sar bir renk katan, krosin ad verilen karotenoit bir boya maddesi de ierir. Bu zellikler safran dnya apnda ok aranan bir baharat yapar. Ayrca tpta da kullanlr.

Safran kelimesi Arapa sar renk anlamna gelen asfar (

) kelimesinden tretilen & Arapa'da safran baharat anlamna gelen zaferan ( ) kelimesinden kaynaklanarak Latinceye safranum, talyanca'ya zafferano & spanyolca'ya azafrn olarak gemitir. Daha sonra Franszca'ya safran & oradan da ngilizceye saffron olarak aktarlmtr.

466

SAFRANBOLU GEZ PLANI

SABAH 08:00DE DEPAR.NCE BALARA IKILIR.TOKATLI KANYONU GEZLR.KANYONDAK TARH SU KEMERNE KADAR OTOBSLE GDLEMEDNDEN 1.5 2 KM YRYEREK GDLR. TEKRAR BALARA DNLR.DERMEN BAINA IKILIR.TARH DERMEN & EMR HOCAZADELER KONAI GEZLR. BALAR DOLAILIP KIRANKYE (MERKEZ) NLR.LOKUM MALATHANES O GN ALIIYORSA GEZLR.LOKUM MAAZASINDAN ALIVER YAPILIR. ARIYA URAMADAN HIDIRLIK TEPESNE IKILIR. ORADAN SAFRANBOLU KU BAKII SEYREDLR & TARAFIMDAN SAFRANBOLUDA MBADELE DNEM YAANMI HZNL BR AK HKAYES ANLATILIR.LE YEME N EVRK KPRYE GELR.YEMEKTEN SONRA TURSTK YRK KYNE GDLR. ORADA KY GEZLR.NOSTALJK AMAIRHANE GRLR. AMAIRHANENN YANINDAK KIR ALANDA KISA BR KIR MOLASI VERLP KY KAHVESNE GELEREK ORADA AY, KAHVE LR. SAFRANBOLUYA DNLR.KAYMAKAMLAR KONAI GEZLR, TARAFIMDAN R SAFRANBOLU EVNDE SOSYAL YAAM ANLATILIR & MMARS HAKKINDA BLG SUNULUR.ARI GEZSNE GELR. ZZET MEHMET PAA CAM DEMRCLRE ARISI, YEMENCLER ARASTASI, KPRL MEHMET PAA CAM & MMARS HAKKINDA BLG SUNULUR.CNC HANI GRLR.KALEYE IKILARAK TARH HKMET KONAI (MZE), GNE SAAT GEZLR & SAFRANBOLU BR KEZ DAHA KU BAKII SEYREDLR.GEZ BURADA SONA ERER. Adnan Mert

SAFRANBOLU KENT TARH MZES

ESK HKMET KONAI, KASTAMONU VALS ENS PAA LE LE KAYMAKAMI AHMET BEYLERN NCLNDE LE HALKININ MADD DESTEKLERYLE 2 YIL NDE (1904 1906) KALE OLARAK ADLANDIRILAN TEPEYE NA EDLMTR.TAMAMEN KESME TATAN YAPILAN BNA, 800 M2 KAPALI BR ALANA & BR DE MAHZEN BLMNE SAHPTR.BNA, TARH NDE ASKER, MLK & ADL YNETM MERKEZ OLARAK KULLANILMITIR.19 0CAK 1976 TARHNDE IKAN BR YANGIN SONUCU ATISINDAN TUTUARAK YANMITIR.

467

KALEDE BULUNAN, PADAH 3. SELMN SADRAZAMI SAFRANBOLULU ZZET MEHMED PAA TARAFINDAN YAPTIRILAN SAAT KULES (1797), SULTAN 2. ABDULHAMT HAN DEVRNDE YAPTIRILAN CEPHANE BNASI (1809) & CEZAEV BNASI (1906) DER NEML TARH YAPILARDANDIR.

MBADELE DNEM SAFRANBOLUDA YAANMI LK BAKITA AK DEDKLER HZNL, BYK BR AK HKAYES

OSMANLILARIN SON DNEM & CUMHURYETMZN LK YILLARINDA YAANAN OLAYLAR LGN OLUP 1 ASIRA YAKIN ZAMAN GEMESNE RAMEN SAFRANBOLUDA HALA KONUULMAKTADIR.ZELLKLE, 1926 YILINDA YAANAN MBADELE / G / TAKAS BALI BAINA BR OLAYDIR. SAFRANBOLUDA 700 YIL MSLMAN AHALYLE RNE GRLMEM BR HOGR, HUZUR & REFAH NDE ET KOULLARDA YAAYAN RUM DENLEN HIRSTYAN TEBANIN LOZAN ANLAMASI GERE YUNANSTANA GDE RNEK BR OLAYDIR.AMA DRAMADAN SAFRANBOLUYA GEEN MSLMAN TRKLERN G BUNUN AKSNE TRL ZORLUK & SIKINTILAR NDE GEMTR.TRKLER YOLLARDA RUM ETECLER TARAFINDAN SOYULMU & CAN KAYBINA URAMILARDIR. FELAKETN NCE ADI GELMT.NGLZ & FRANSIZLARLA HARBE GRDMZ KONUULUYORDU.KASABADA ALIILMI SEFERBERLK HAVASI ESMEYE BALAMITI.NCELER DOSTUMUZ OLAN ALMANLARIN OK GL OLDUU, ONLARLA BRLKTE DMANLARI OK KISA ZAMANDA YENECEMZ SYLENMESNE RAMEN HTE UMULDUU GB IKMAMI, ARDINDAN DA DMANLARIMIZIN ANAKKALE BOAZINI ZORLADIKLARI HABER GELMT DERKEN, KASABANIN GENLER 1ER 2ER ASKERLK UBESNE AIRILARAK KASABANIN DIINA KURULAN TALM YERNDE TOPLANDILAR.SAVAA GDECEKLERD, EMR BYK YERDEN DEVLETTEN GELYORDU.VATAN MLLET ZORDA KEN ELDEN NE GELRDK.ARADAN OK GEMED HER GN CEPHEDEN GELEN BR YAZI O EVDE FERYATLARIN KOPMASINA NEDEN OLUYORDU.O SIRADA YUKARI MAHALLEDEK KLSENN ANLARI ALMAYA BALAMI UZAKTAN YANKILANIYORDU.TRK MAHALLES LE HIRSTYAN MAHALLES BRBRNE OK YAKINDI. AZ TELERNDEK KPRY GETKTEN SONRA YOKUTAN YUKARI MAHALLEYE IKILIYORDU (KRAN YOKUU).FATMA KADIN 468

O SIRADA KUCAINDA GERNEN TORUNUNA AKA YOLLU IKITI NYE BANA KARI GERNYOSUN GIZ, AIRLIINI BANAMI VERECEKSN?, GEVUR MAHALLESNE DNDE GERN, AIRLIIN ONLARA GTSN DYE ESPRL KONUUP GLTLER.TORUNU LE BRLKTE PENCEREDEN DIARI SEYRETMEYE KOYULDULAR. TE KARIDAN KASABANIN EN YAKIIKLISI DOKTOR HAYR BEY UZUN BOYU LE FESHN YANA YATIRMI, ELLER CEBNDE AIR AIR YRYEREK GELYORDU.FATMA KADIN DUVARDAK ATA YADGARI SAATE GZ ATTI.DOKTOR HERGN BU SAATTE BU YOLDAN YUKARI GEYOR, KRAN YOKUUNDAN YUKARI MAHALLEDEN GEEREK HASTAHANEYE GDYORDU.BU EVLERDE OULLARINI KAYBETM KADINLAR ONU SAVATA KAYBETTKLER OULLARININ YERNE KOYUYOR, BAHTININ OULLARININ GB OLMAMASI N DUA EDYORLARDI. DOKTOR HAYRY KASABADA SEVMEYEN YOKTU.HERKEZN YARDIMINA KOAN, SAYGIN, EL AIK BRYD.ISRAR DAH ETSELER YOKSULLARDAN PARA ALMAZDI.STANBULDA TIP TAHSLN TAMAMLADIKTAN SONRA KASABAYA DNMEYE DAR FIRSAT BULAMADAN KENDN BALKAN CEPHESNDE BULMU, LEL SAVA & BOZGUNUN ARDINDAN TERHS EDLNCE, KENDSNE STANBULDA KALMASI N YAPILAN ONCA TEKLF REDDEDLEREK KASABAYA DNMT.AMACI KEND HEMERLERNN YARDIMINA KOMAK & ONLARIN YANINDA OLMAKTI.DOKTOR HAYR KASABAYA DNDKTEN SONRA MEMLEKET HASTAHANESNDE GREVE BALAMITI. GENLNN VERD HEYECAN & EVK NDE GNLERN HASTALARINA BAKMAKLA GERYOR, GZ BAKA EY GRMYORDU.TA K BR GN MESA IKIINDA HEYECANLA YOLUNU KESEN BR RUM DELKANLISI ONU GAVRLOULLARININ KONAINA GETRENE KADAR.HASTA GAVRL SEDRE UZATILMI & ZOR NEFES ALIYORDU.DOKTOR HASTANIN ETRAFINDA ALAYAN YAKINLARINA MERAK EDECEK BR EY OLMADIINI SYLEDKTEN SONRA HASTAYA TEDAVYE GRT.DOKTOR HAYRNN YAPTII NE & MASAJDAN SONRA HASTA NORMALE DND.KONAKTA BAYRAM ESMEYE BALADI.DOKTORA TEEKKR ETTLER.DOKTOR TAM GDERKEN YOK DOKTOR HAYR BEY, HASTAMIZ SAYENDE Y OLDU, KAHVEMZ MEDEN GNDERMEYZ DYEREK YERNE OTURTTULAR. KAHVELER GELD.DOKTOR KENDSNE KAHVE SUNAN GEN KIZA BR GZ ATINCA BRDEN SARSILDI.TE BU LK BAKITA AK D.

469

GEN KIZ OK GZELD.ONUN R SYAH GZLER DOKTORU ANINDA ETKLED.ELNDE KAHVE FNCANI LE DONMU SANK YAZ ORTASINDA KII YAIYORDU.KENDSNE GLMSEYEN ODANIN KAPISINDAN IKAN GZEL KIZIN ARKASINDAN DONDU KALDI. HASTANIN YLEMESNDEN 2 GENCN BU HALLERN EV HALKI FARKINA BLE VARMADILAR.DOKTOR MERDVEN BAINDA LGYLE ONU SEYREDEN GZEL KIZI TEKRAR GRD.GEN KIZ SEVECEN BAKILARLA ONA SELAM VERDNDE KALP ATILARININ HIZLANDIINI HSSETT.NDEN LK DEFA AIK OLUYORUM GALBA DYEREK KONAKTAN BU HSLERLE AYRILDI.EVNDE, HASTAHANE ODASINDA & GECELER RYASINDA HEP BU GZEL KIZI DLYORDU.BR GN DOKTOR HAYR EVNE DNERKEN RUM OCUU ONA BR MEKTUP UZATTI.DOKTOR ELNDEK MEKTUBU SU ER GB OKUDU & N TARF EDLMEZ TATLI BR HEYECAN KAPLADI.SANK DNYALAR ONUN OLMUTU.MEKTUP YLE D : MUHTEREM EFENDM, YAPTIIM BU N DORUMU YANLIMI OLDUUNU BLMYORUM AMA SZ GRDM O GNDEN SONRA SZNLE TANIMAK N BAKA AREM OLMADIINI ANLADIM. TRAF ETMELYMK SZDEN LK GRMDE ETKLENDM.AYET SZDE BANA KARI AYNI DUYGULARI BESLYORSANIZ BU PAZAR GNM HASTA OLDUUMU BAHANE EDEREK PAZAR AYNNE GTMEYECEK, KONAIN KAPISINI ARALIK BIRAKIP BAHE KAPISININ ARKASINDA BEKLEYECEM.GELRSENZ BEN DNYANIN EN MUTLU GEN KIZI YAPACAKSINIZ.HASRETLE BEKLYECEM EFENDM. RN GAVRLDS AMA RNNN SIK SIK PAZAR GNLER AYNDE BULUNMAMASI BA PAPAZ DEDES FLPOSUN GZNDEN KAMAMITI.OYSA RN ESKDEN PAZAR AYNLERN H KAIRMAZDI.KURNAZ HTYAR BUNU HAYRA YORMAMI SEBEBN RENMEYE AKLINA KOYMUTU.BU KIZIN MUTLAKA BR SIRRI VARDI & MUTLAKA BR GNL SIRRI D.RNY KARISINA ALIP BAK YAVRUM GEN YATA NSANLARIN HSLER BAKA OLUR & BU HSLERDE AKIL OLMAZ, GENLER DELCE LER YAPABLR, AMAN KIZIM SAKIN BR YANLI YAPMA, KEND EREFN, BZM EREFMZ AYAKLAR ALTINA ALACAK BR E GRME, BUNDAN SONRA SEN AYNLERDE MUTLAKA GRMEK STYORUM.RN AKINLIK & HEYECAN NDE DEDESN DNLERKEN GZLER YAARDI.BU SIRRI NASIL SYLEYEBLRDK.PAZAR GNLER IKAMAYAN

470

RNY GRMEK N DOKTOR HAYR KONAIN NNE GELMT. KONAIN ALTINDAK TERZ DKKANINDAN RNNN AMCASI OLAN TERZ SELN KAHVEYE AIRDI.TERZNN KARISI MADAM MARA KAHVE YAPMAK N YERNDEN KALKARKEN, SEN OTUR MARA ELNDEK N BTR DYP RNYE SESLEND, KAHVELER GELD.RN & DOKTOR HAYR GZ GZE GELDLER.SANK ZAMAN BURADA DONMU, KSDE HEYECAN & MUTLULUKTAN KIPKIRMIZI OLDULAR.MARANIN KESKN GZLER 2 GENCN BAKILARINI HEMEN YAKALAMI, ARALARINDA BREYLER GETN ANLAMITI.KAAMAK GZLERLE RN & DOKTOR HAYR BEY SZYORDU.KASABADA MSLMANLAR LE HIRSTYANLAR KARDE GB YAIYORLARDI AMA BU KARDELK BRBRNDEN KIZ ALIP VERME KONUSUNDA BTYORDU.HER 2 KESMDEK DN NANLAR EVLLK KONUSUNDA SET EKYORDU.BU ARADA DOKTOR HAYRNN ANNES HAYRY BA GZ ETMEY DNDNDEN TANIDIK BR KIZI OLUNA GSTERD AMA NAFLE HAYRNN GZ GZEL RNDEYD.RNY STEMEYE GTTLER.TABK GAVRL KONAINDA BUZ GB HAVA ESP, KIYAMETLER KOPTU.BU MKMN DELD.KIZI ARADAK DN FARKINDAN DOLAYI VERMEDLER.DOKTOR HAYRNN BABASI HSEYN EFEND & ANNES ZEHRA HANIM BU DURUMA OK ZLYORLARDI.KOMULARININ KIZI MUNSEY OK BEENYORLARDI & KENDLERNE GELN ALMAK N OULLARI HAYRYE BASKI YAPIYORLARDI.ANNES ONU HALA UNUTAMADIINI BLYORUM, BELKDE H UNUTAMIYACAKSIN AMA NE YAZIKK HAYAT NSANLARA BYLE OYUNLAR OYNUYOR. ARES OLMAYAN BU OYUNLARA KATLANMAN, METANETL OLMAN LAZIM.SEN BYK BR SORUMLULUK YKLENYORSUN.EN OLACAK MUNSEYDE DN, BZLERDE DN.EN OLACAK MUNSEY DERTLERNE ORTAK EDEMEZSN.H BR EY OLMAMI GB DAVRAN, MUTLU OLMAYA ALI, ONUDA MUTLU ET.BU ANNE OLARAK BENM SENDEN SON STEMDR. DN GN KAPI ALINIR, KAPIDA HERKEZN NDE BULUNU AKINLIKLA RN YAVA ADIMLARLA MERDVENDEN NEREK GELN ANNES VASFYE HANIMA & BABASI EMN EFENDYE DORU EFENDM GELM YANLI ANLAILMASIN.SZDEN SEVDM FAKAT EVLENEMEDM ERKEN EVLEND KIZI GRMEME ZN VERMENZ RCA EDYORUM YOKSA SZ RAHATSIZ ETME GB BR AMACIM YOKTUR.RNNN BU SZLER ORADAK KALABALII BSBTN BR AKINLIA SEVKETT.O GNE

471

KADAR BYLE BR OLAY NE GRLM, NE DE DUYULMUTU. HERKEZ HAYRETLER NDE BRBRNN YZNE BAKARAK FISILDAIRKEN VASFYE HANIM DURUMA EL KOYDU. ZRA RN LE DOKTOR HAYRNN SONSUZ AK MACERASINI KASABADA DUYMAYAN KALMAMITI.RN GELN MUNSEYE SARILDI MAALLAH PEKTE GZELM, TALHDE GZEL OLUR NALLAH. ALLAHTAN SANA & HAYRYE MUTLULUKLAR DLYORUM. DED. LN FAZLA KONUAMADI, HIZLA DIARI IKIP DIARIDA HIKIRA HIKIRA, ALAYA ALAYA KOAR ADIMLARLA EVNE GTT. DOKTOR HAYR BR YUVA KURMANIN, ALESNE KARI DUYDUU SORUMLULUUN BLNC NDE, NDEK SNMEYECEK YANGINI KMSEYE BELL ETMEMEYE GAYET EDYORDU.LNYE VERD SZ GERE DNYA EVNE GRM, ENE KARI SORUMLULUK YKLENMT.ONU DA KENDS GB BEDBAHT ETMEYE HAKKI YOKTU.OK GEMEDEN EVDE SEVNL BR HAVA EST.BABA OLUYORDU, OLU OLMUTU. DOKTOR HAYRNN BABASI HSEYN EFEND TORUNUNUN KULAINA EZAN OKUNDUKTAN SONRA BABASININ SM OLAN NEDM KOYUP, 3 DEFA KULAINA NEDM DED.ZEHRA HANIM ALLAHIM BANA BU GNLER GSTERDN N SANA KRLER OLSUN DEYP OLUNA, GELNNE & TORURUNA SARILDI. KNZDEN DE ALLAH RAZI OLSUN BEN OK MUTLU ETTNZ, ALLAHTA SZ MUTLU ETSN CANIM EVLATLARIM DYEREK SEVNCNDEN ALAMAYA BALADI.BU SIRALAR ANKARADAN BRBR ARDINA HABERLER GELYORDU.STANBUL DAHL OLMAK ZERE TM YURDUMUZ DMAN GALNDEN KURTULMU, DMAN ASKERLER TOPRAKLARIMIZI TERK ETMLERD.YY.LARCA HKM SREN SALTANAT & HALFELK KALDIRILMI, 36. & SON PADAH YURDU TERKETM & CUMHURYET KURULMUTU, ANKARA BAKENT OLMUTU.SVRENN LOZAN KENTNDE BARI KONFERANSININ TOPLANDII, SMET PAANIN BAKANLIINDAK TRK HEYETNN BU KONFERANSA GNDERLD KONUULUYORDU. BU KONFERANSTA YEN TRK DEVLETNN TOPRAKLARINDA YAIYAN GAYRMSLMLERN DURUMLARININ DA ELE ALINACAI GELEN HABERLER ARASINDA D.BU YUKARI MAHALLEDE (KRAN YOKUU) YAAYANLARIN LGLENDRLDNDEN ONLARDA BU KONFERANSA OK LG DUYUYOR, SONUCUNU MERAKLA BEKLYORLARDI. BU ONLARIN KADER LE LGLYD.H BR YY.LARCA YAADII BU TOPRAKLARDAN, EVLERNDEN AYRILMAK STEMYORDU.BU GEREKSZ HARP, GALLER ONLARI OK

472

RAHATSIZ ETMT.MD H BR SULARI OLMADII HALDE BR GE ZORLANABLECEKLER HTMALLER BLE ONLARI DNDRYORDU.BU OLAYLARDAN STANBULDAK PATRKHANEY SORUMLU TUTUYORLAR, BUNU SIK SIK BRARAYA GELP DLE GETRYORLARDI.LOZAN ANTLAMASINA GRE YEN ZLEN GEN TRKYE CUMHURYET SINIRLARI NDE BULUNAN ADINA RUM DENLEN HIRSTYANLAR (STANBULDA YAAYANLAR HAR) YUNANSTANA GNDERLECEKLERD.BUNA KARILIK YUNANSTANDA YAAYAN TRKLERDE TRKYEYE GECEKLERD. BU MECBUR G HER 2 TARAFIDA YERNDEN YURDUNDAN EDECEK, ZOR & MEAKKATL BR OLAYDI.BELKDE BU SAVAIN EN SUSUZ NSANLARI, 100LERCE YILDIR YAADII TOPRAKLARINI, EVLERN BARKLARINI BIRAKMAK ZORUNDA KALACAKLARDI.YUKARI MAHALLENN LER GELENLER BA PAPAZ FLPOSUN EVNDE TOPLANDILAR, UZUN TARTIMADAN SONRA ANKARA HKMETNE DLEKE YAZIP MRACAAT ETTLER. BU DLEKEDE KENDLERNN RUM ASILLI SAYILMASININ YANLI OLDUU, ATALARININ 15 YY. NCE ORTA ASYADAN KAFKASLAR ZERNDEN GELP BURAYA YERLEEREK, BZANS RADESNE GRP HIRSTYANLII SETKLERNDEN, HIRSTYAN TRK SAYILMALARININ GEREKTN YAZIYORDU.MBADELE KARARI MSLMAN MAHALLESNDE DE AKINLIK YARATMITI. BYLE BR EYN OLABLECE KMSENN AKLINA GELMEMT, HER KAFADAN AYRI BR SES IKIYORDU.NSANLARIN EVLERNDEN YURTLARINDAN EDNMESNE MSLMANLARIN GNL ELVERMYORDU.NHAYET ANKARADAN DLEKEYE CEVAP GELD. G HAZIRLIKLARI N 2 YILLIK ZAMAN VERLD CEVABI GELD. BU HABER KRAN YOKUUNDAK YUKARI MAHALLEDE SON MTLERNDE YIKILMASINA NEDEN OLMUTU. MD HERKEZN YAPACAI BREYN KALMADII, G N NE YAPACAKLARININ TELAINA KAPILMILARDI.HEM BU G NASIL OLACAKTI? MAL CANIN YONGASI D.YY.LARIN EMEKLERN BR ANDA ARKALARINDA BIRAKIP NASIL YOLA DECEKLERD.BU UZUN & NASIL OLACAINI BLMEDKLER YOLCULUK HEPSN KARA KARA DNDRYORDU.ZELLKLE KADINLAR, YALILAR HER FIRSATTA YUNANA BEDDUA EDYORDU.BAKALININ TEVK LE ANADOLUYA IKMILAR, BUNUNLA KALMAYIP GNAHSIZ HALKA OLMADIK ZULM & KENCEY REVA GRMLER SONRA DA YENLP KAMILARDI AMA BUNUNLA BTMYORDU.ONLARIN KAARKEN YAPTIKLARI NSANLIK DII LER, CNAYETLER, ZULMLER, IKARDIKLARI YANGINLAR 2 ULUS ARASINDA BELKDE

473

1 ASIR DMANLIK YARATMITI.G HABER RNNN ZNTSN DAHADA ARTTIRDI.KASABADAYKEN H DELSE, AYRI BLE OLSA SEVD ERKEN SOLUDUU HAVAYI SOLUYOR, UZAKTANDA OLSA ONU GRME ANSI YAKALIYORDU.BU G OLAYI BUNLARI KAYBETMEYE NEDEN OLACAK, ONU BR DAHA H GREMEYECEKT.TE BUNU BLE DNMEK RNY KAHRETMEYE YETYORDU.RN EV HALKINA FARKETTRMEDEN KONAKTAN IKMI, GRNMEDEN DOKTORUN HASTAHANEDEN IKMASINI BEKLED.DOKTOR HAYR, DALGIN & DNCEL HAL LE GEERKEN RN LE KARILAINCA HEYECANLANDILAR, BRBRLERNE SARILDILAR & ALADILAR.BU SON GRMELERYD.HAYR RNYE NANLARI N NCEDEN HAZIRLADII NAN YZN, RN SE HAYRYE LEMEL BR MENDL HEDYE VERD & AYRILDILAR.YILLAR YILLARI KOVALADI DOKTOR HAYR NCE BABASINI, ONUN ARDINDAN ANNESN KAYBETMESNN ACISINI YAADI.NEDM DE BABASI GB TIP OKUYUP DOKTOR OLDU.NEDMN GZNDEN BABASININ DOLGUN OLUU, YZNN H GLMEDN, DERD OLDUUNU HSSEDYORDU.AMA DOKTOR HAYR SIK SIK SIKIAN KALBNN KENDSN DAHA FAZLA TAIYACAINI ANLAMIYORDU. YAI OK LER DELD AMA KALB YAADII BUNCA ACIDAN DOLAYI HARAP OLMUTU.DOKTOR BU KADAR DAYANABLMESNE BLE HAYRET EDYORDU.OLU DOKTOR NEDMDE BABASI GB KASABADA KALIP AYNEN BABASININ ALITII HASTAHANEDE GREV ALMITI & TIPKI BABASINA BENZYORDU.BABA OUL AYNI HASTAHANEYE BERABER GDP GELYORLARDI.DOKTOR HAYR SONUNUN YAKLATIINI HSSETTNDEN MASANIN ZERNDEK BYK ZARFI ALIP OLUNA UZATTI OLUM BU ZARFI BEN LNCEYE KADAR AMAYACAKSIN.NDEN 2 ZARF IKACAKTIR. BU ZARFLARDAN BR SANA ONU OKU & GEREN YERNE GETR. BU BENM SENDEN SON STEMDR NEDM BABASININ BU SZLERN ZNT NDE DLE GETRD.BABASININ SON ARZUSUNU YERNE GETRMEK ONUN N GREVD AMA BABASINI KAYBETMEY DNMEK BLE ONA OK ZOR GELYORDU. YERNDEN KALKARAK BABASININ YANINA GTT & ONUN ELLERNDEN TUTARAK BABACIM SEN NE DYORSUN.ALLAH SEN BZE BAILASIN, SANA DAHA UZUN MR VERSN, BZ SENSZ NE YAPARIZ? AMA BLK SENN HER SZN BENM N BR EMRDR.BEN DE SENDEN, YORULMAMANI, ZLMEMEN, SALIINA DKKAT ETMEN BEKLYORUM.BABASI OLUNA SEVG DOLU BAKILARLA BAKTI VE OLUM GEREKTEN KENDM Y

474

HSSETMYORUM DED.LM O KADAR KORKULACAK BR EY DEL. ELBETTE BENDE BULACAK, TESELL OLDUUM HUSUS SEN VARKEN ALEM N GZMN ARKADA KALMAYACAIDIR. SZLERM BU KADAR MDLK NN BAINA DNEBLRSN YAVRUM.DOKTOR HAYR YAPTII KONUMADAN 2 HAFTA SONRA KALP KRZ GEREREK BU DNYADAN GP AYRILDI.DOKTOR HAYRNN AK ACISI, YILLARCA IRPINAN KALB BYLECE DURMUTU.DOKTOR HAYRNN CENAZE TRENNDE KASABADA YER YERNDEN OYNADI.HAYRNN KPRL CAMNDEN ALINAN CENAZES OMUZLAR ZERNDE MEZARLIA TAINIRKEN, HERKES ZNTDEN GZYALARI DKYORDU. DOKTOR NEDM BABASININ LMNDEN 1 GN SONRA BABASININ VERD MEKTUBU ATI.NDEN 2 ZARF LE OYA LEMEL BR MENDL IKTI.ZARFLARDA BRNN ZERNDE KEND ADI YAZILI D.2. ZARFIN ZERNDE YAZILI SM TANIMIYORDU.ZARFIN STNDE RN GAVRLDS 13.MENELAU STR. THESSALONK / HELLAS. KEND ZARFINI OKUDU. SEVGL OLUM NEDM: BU SATIRLARI YALNIZ SENN OKUMAN, YALNIZ SENN BLMEN N YAZIYORUM.LTFEN BU YAZDIKLARIMDAN KMSE HABERDAR OLMASIN.ZELLKLE HAYATIM BOYUNCA NCNMEMES N IRPINDIIM, ZERNE TTREDM ANNENN BLMESN STEMYORUM.EVLADIM.. SEN ARTIK OLGUN & HEREY ANLAYACAK ADASIN.BUNUN N BABANIN HAYATINDA YAADII ACILI AKI BLMENDE BR MAHZUR YOK SANIRIM.HATTA BLMENDE YARAR VAR.BEN GENLMDE BR GEN KIZA GNL VERDM.ONU DELLER GB SEVDM.NE VAR K SEVDM GEN KIZ BR HIRSTYANDI & ALES DNDAR NSANLARDI.EVLENMEMZE ZN VERMEDLER. SEVDM KIZ ONLARI DNLEMEYP BANA KASA O GNLERN KARIIKLII BZM KASABAYA DA SIRAR, 2 AYRI DNDEN NSANLAR ARASINDA KAN DKLRD.BZ KMZDE BU VEBAL GZE ALAMADIK & AYRILDIK.AMA ONU LENE KADAR KALBMDEN ATAMADIM, ATAMAZDIM DA.NK BZM OK TEMZ & ULV BR AKTI.ONU OK SEVYORDUM.ONUN DA BEN HALA SEVDNDEN EMNM.SEVDM KIZ RN MBADELE GNDE KASABADAN AYRILIP, SELANKE GTT.SELANKE GDEN DER HIRSTYAN DOSTLARIMDAN ONUN HALA EVLENMEDN, BEN HALA SEVDN HABER ALDIM.SEVGL OLUM : UNU BLMEN STERM K, EVLENDKTEN SONRA ANNENE H HANET ETMEDM.AKIMI

475

YALNIZ KALBMDE SAKLADIM.KMSELERE BELL ETMEMEK N IRPINDIM DURDUM.MD SENDEN BR EY STYORUM.LK FIRSATTA SELANKE GDEREK, ADINA YAZILI ZARFI & MENDL RNYE VERECEKSN.O MENDL BANA YILLAR NCE AYRILDIIMIZDA RN VERMT.BU DNYADAN GTKTEN SONRA MENDL TEKRAR SAHBNE GER DNMELDR.BEN BYLE OLMASINI STYORUM.BR BAHANE LE STANBUL YOLCULUUNA IKARAK, ORADAN DA SELANKE URAYIP EMANETLERM ONA VERECEK & SEVGLERM LETECEKSN.BUNU YAPACAINA NANIYORUM.SZLER DE OK SEVDM.ALLAHA EMANET OLUNUZ. OLUM ANNEN & KARDEN SANA EMANET EDYORUM.ONLARA Y BAK, GZLERNDEN PERM. BABAN HAYR

DOKTOR NEDM AKINLIK NDE DERN DNCELERE DALDI. ZAVALLI BABASININ DURGUNLUU, SIK SIK DALII, YZNDEN EKSK OLMAYAN O HZNL FADE BU DERN AK ACISINDAN LER GELYORMU.ONUN MR BOYU EKT AK ACISINI DNNCE GZ YALARINI TUTAMAYARAK HIKIRA HIKIRA ALADI.DOKTOR NEDM TRENLE SELANKE GTT.BR FAYTONA BNP ADRESE GTT.ST KATI EV, ALT KATI MADAM RNNN DK ATLYES D.YARDIMCISI BUYRUN MADAM SZ ERDE BEKLYOR DED.DOKTOR NEDM BYK BR HEYECAN NDE D. AZ SONRA BABASININ BYK AKI LE TANIACAKTI.GEN KIZA TEEKKR EDEREK KAPIYI NCE VURUP, SONRA ER GRD. MADAM RN DNP BAKMASI LE SARSILMASI BR OLDU. AZ KALSIN YERE YIKILACAKTI. KARILATIKLARINDA MADAM RN HEYECANLANDI, SEVD ADAM DOKTOR HAYR TAM KARISINDA D.HAYR HAYR DYE SESLEND.HAYIR EFENDM BEN HAYRNN OLU NEDM.BUNUN ZERNE MADAM RN : BR KERE DAHA SARSILDI.DEMEK SEN HAYRNN OLUSUN.DAHA SONRA NEDM BTN OLAYLARI & MEKTUBU RNYE ANLATTI.MENDL RNYE VERD.RN DE ONA DOKTOR HAYRNN VERD YZ VERD. MADAM RN YALI GZLERLE NEDMDEN ALDII MENDL MASANIN STNE KOYDUKTAN SONRA HEYECANLA AARAK NDEK KAIDI IKARIP OKUMAYA BALADI: BRCK SEVGLM,

476

SEN ELNDEK MEKTUBUMU OKURKEN BEN ARTIK BU DNYADAN GM BULUNUYORUM.ZELLKLE BLMEN STERMK SANA NCELER SYLEDM GB AKIMI DA KENDMLE BRLKTE MEZARA GTRDM.YNE BLMEN STERMK TERTEMZ AKIMI HEP KORUDUM & SEN H UNUTMADIM, SANA VERDM SZ ZERNE YAPTIIM EVLLKTE YUVAMA OLAN SORUMLULUK DUYGUSUNA SAHP IKMAMA RAMEN, SEN KALBMDEN BR AN OLSUN IKARAMADIM.SENDEN MECBUR OLARAK AYRILIIMDAN SONRA SEN UZAKLARDAN GZLCE OLSADA HEP ZYORDUM.AMA KASABADAN AYRILIINIZ BEN O MUTLULUKTAN MAHRUM BIRAKTI. O GNDEN SONRA HCRANIM & ACILARIM DAHA DA ARTTI.DNYA BENM N BR ZNDAN HALNE GELD.SON DEFA ARKANIZDAN BAKARKEN UFUKTA GRLMEZ OLDUUN AN HEREYN BTTN DNYANIN KARARDIINI SANDIM, ILDIRIYORDUM.ONDAN SONRA BO BR DNYADA AMASIZ YAADIM.TEK TESELL DNYAYA BALAYAN OCUKLARIM OLDU. SEVGL RN, BANA VERDN MENDLE BAKIPTA DERTLERM HEP ONA ANLATTIM.NK SENDEN KALAN TEK HATIRAYDI.BZ BU DNYADA OK EKTK.BZE MUTLULUU OK GRDLER.ALLAHTAN SANA MUTLU YAAM DLYORUM, ALLAH SANA UZUN MRLER VERSN.NANIYORUMK BR GN CENNETTE BULUACAIZ, EBED MUTLULUU BRLKTE YAAYACAIZ, SEN ALLAHA EMANET EDYORUM. HAYR MADAM RN YALI GZLERLE OKUDUU MEKTUBU ELN GSNE BASTIRIP HIKIRA HIKIRA ALADI.ONU TESELL ETMEK YNE DOKTOR NEDME DT.KAHVELERN TKTEN SONRA MADAM RN YERNDEN DORULUP KONSOLUN GZNDEN IKARDII MCEVHER KUTUSUNU NEDME UZATTI. EVLADIM BU YZ BABAN BENM N NAN YZ OLARAK YAPTIRMI AMA EVLLMZ MMKN OLMAYINCA AYRILIRKEN BR ANI OLARAK VERMT.BEN DE ONU BENM MENDLM SAKLADII GB BU YZ MRMN EN DEERL VARLII OLARAK SAKLADIM.ONU SANA VERYORUM SENDE BUNU SEVDN KIZA NANLANIRKEN TAKARSIN.BU YZK BZM MUTLULUK BAIMIZ OLAMADI, SZN MUTLULUK BAINIZ OLUR NALLAH.

477

HAYIR SEVGL MADAM BUNU ASLA KABUL EDEMEM NK O BABAMDAN SZE KALAN SON HATIRA.SZ O HATIRADAN MAHRUM EDEMEM. HAKLISIN EVLADIM.BU YZK BENM YAAM VESLEM.ONA BAKTIKA BABANI HATIRLIYORUM, ONU GRR GB OLUYORUM. BEN ONUN HEP HAYAL LE YAADIM.ONLA DOLU OLAN KALBME, HAYATIMA H BR ERKEN GRMESNE ZN VERMEDM.AMA BENDENDE SENDEN DE BR HATIRA KALMASINI STYORUM DYEREK YERNDEN KALKIP TEKRAR KONSOLUN GZN AARAK BAKA BR YZKLE DND & BAK EVLADIM YLE SE BUNU AL. EVLENECEN GEN KIZA TAKAR, BUNU ONUN PARMAINDA HER GRDNDE BEN HATIRLARSIN. TEEKKR EDERM MADAM. BUNU KABUL EDYORUM & DEDNZ GB YAPACAIM.BENDE SZ OK SEVDM & BABAMINDA SZ SEVMESNDE NE KADAR HAKLI OLDUUNU OK Y ANLADIM.SZ BABAMIN O BYK SEVGSNE GEREKTEN LAYIK BR HANIMEFENDSNZ. EVLADIM BENDE SENDE BABANIN GENLK HAYALN GRP YAADIM. NE KADAR MUTLU OLDUUMU, NE KADAR DUYGULANDIIMI ANLATMAYA KELMELER YETMYOR.BEN OK MUTLU ETTN BERHUDAR OL EVLADIM. VEDA ETME ZAMANI GELD.GTMEK ZORUNDAYIM MADAM NK BU YOLCULUUMDAN ANNEM & KIZ KARDEME BAHSETMEDM. BABAM YLE STEM ONLAR BEN STANBULDA SANIYORLAR BU YZDEN FAZLA ZAMANIM KALMADI. KAPIDA MADAM RN NEDME SIMSIKI SARILDI.ADETA ONDAN AYRILMAK STEMYORDU.NEDEN SONRA AYRILDILAR, KSNN DE GZLER YALI D.VEDA ANININ SON SZLERN MADAM RN SYLED : BAK EVLADIM, SEVGNN NE IRKI, NE DN VAR.SEVG KUTSALDIR. BU BENDEN SANA TECRBEL BR AIIN NASHATI.BUNU KULAINA KPE YAPIP BR GN SENDE SEVERSEN & BABANLA BENM BAIMA GELEN NMZE KONAN ENGELLERLE KARILAIRSAN ASLA YILMA.SEVDNDE SEN SEVYORSA DNYAYA MEYDAN OKU.NNDEK HER ENGEL YIK, SEVGNDEN ASLA VAZGEME, VAZGEERSEN BZM GB PERAN OLURSUN.

478

SANA MR BOYU MUTLULUKLAR DLYORUM.GLE GLE GT YOLUN AIK OLSUN DED & ONU YANAKLARINDAN PEREK UURLADI.NEDM ELNDE VALZ LE YOLDAN GEEN BR FAYTONU DURDURDU.ELYLE MADAMA SON KEZ EL SALLADIKTAN SONRA FAYTONCUYA YOLA DEVAM ETMESN ARET ETT.MADAM RN ONU ARKASINDAN FAYTON KAYBOLANA KADAR YALI GZLERLE ZLED.BAINI KAPIYA DAYAMI ELLERYLE ADETA DONMU GB DURUYORDU.YANINDAK YARDIMCISI SOPHIA ONU ACIYAN GZLER LE ZLEYP KOLUNA GRD.MADAM RN AYAKTA DURMAKTA ZORLANIYOR, AYAKLARI TTRYORDU.MADAM RN GEN KIZIN KOLLARI ARASINDA KENDN SALIVERD.BRLKTE YAVAA YERE KTLER, ONLARI GREN DER YARDIMCI KIZ DMTRADA KOARAK YANLARINA GELD.MADAM RN SOPHIANIN KUCAINDA HER KSNE DE GLMSEYEREK SON KEZ BAKTIKTAN SONRA, GZLERN YUKARI DKT.DUDAKLARINDAN SON OLARAK U SZLER DKLD. TANRIM SANA KRLER OLSUN.BU AYRILIIMI SONA ERDRDN. BEKLE HAYR YANINA GELYORUM, HAYRM GELYORUM. & RN SON NEFESN VERD.YZNDE MELEKLERE YAKIAN MUTLU BR GLMSEME LE SANK DNE GDER GBYD. YZ HUZUR NDE AY III GB, PARLAK YILDIZLAR MSAL PIRIL PIRIL & BERRAKTI. nsal Tunzgr

479

480

481

TARHTE GEME YOLCULUK

ADNAN MERT / BARANTICO
01. Edisyon, Bask / 01. nth Edition 2011

482

TERMNOLOJ / TERMNOLOGY HEMDERT / TANIMADIKLARIYLA HEMEN MUHABBETE GREN KADINLAR OBIDIAN / VOLKANK CAM SERENDER / ERZAK KULBES CAMELER / BALKON / ARDAK MUKARNAS / N / GME TRK GENLER KURANGULEZ ELBRNDE CHANDAR / DNYANIN HAKM / UNVERSAL / CHANUMUL TONOZ / BEK TONOZ / APRAZ TONOZ MBADELE TURCHIA / TUR MENA MANTENUTA / KAPATMA METRES MONTINATE / MANTA FACCIA / FAA RAGGIONE / RAJON SERDENGET / DALKILI KAPIKULU ZKKR / YAY KR TZ OBSIDIEN / VOLKANK CAM HADDLMZA / FKEL TEKFUR / SATRAB / VAL FRESKO / DUVAR RESM ODEON / MZK YAPILAN ANTK TYATROYA BENZEYEN YER CAPPADOCCIA / GZEL ATLAR LKES (PERS DLNDE) BAZALT / SODYUM KARBONAT (BEYAZLII VEREN) CAVEA / OTURMA YER (ELML ZLEYC TRBNLER) PRYTANEION / RESM DARE PANATHENAIA / ENLKLER PRYTANEION BOULEUTERION / KN AMF TYATROYA BENZEYEN MECLS TOPLANMA YER ODEION / MZK YAPILAN AMF TYATRODAN DAHA KK ALAN BAROK / SKENE N / HEYKELLERN DURDUU YER DARDANOSLAR / TRUVALILAR (LYADADA KULLANILAN TANIMLARDAN BR) AQUADK / SU KEMER / SU YOLU NYPHEUM / ANITSAL EMELER

483

SKENNER / SAHNE ARKASI LATRINA / TUVALET / WC STOA / ST KAPATILAN (LATNCE PORTCUS / HELLENCE STOA) REVAK (STUNLU YOL) PERGAMON / BERGAMA BAROCK / ROCOCO TA KAPI / PORTAL KAPI / ANA KAPI / KUZEY KAPISI NARTEKS / ANA GR / BAB-I HMAYUN MUKARNAS MHRAB / APSS / GME / BMA (TEVRAT TOMARLARININ SAKLANDII KISIM) MAFL KNDEKAR KRS / VAAZ KRSS (CAMLERDE) / AMBON (KLSELERDE) MMBER TAHT-EL KALA / KALE TAHTI / TAHTAKALE AYAN / AH ARASTA / ARI / AGORA / BEDESTEN / BAZAAR KLIPTO AGORA / GZL ARI / KAPALI ARI KALKEDON / KADIKY FBULA / ENGELL NE ANABASS / 10 BNLERN DN XSENEFON TAVANNANA / TAVARNA = HTT KRAL & KRALE NVANLARI TELKAR / MARDNDE GM TEL LE LEME SANATI HALENTUM / HTTLERDE DNSEL TRENLERDE TANRI HEYKELNN SAKLANDII ODA NEKROPOL / ESK MEZARLIK PELEPONNESOS SAVALARI / ATNALILAR & SPARTALILAR ARASINDA 27 YIL SREN SAVA (YAZARI THYKDDES) KARUN KAN / ASUR TCARET MERKEZ KORE / KIZ HEYKEL KURO / BASIZ HEYKEL (ARGODAK KIRO BURDAN GELMEKTEDR.) KARYA BLGES / HALKARNASOS EPGRAF (TA, KL, METAL ZERNDE YAZILAN YAZILARI ARATIRMA BLM) DIAADEM / KAFAYA TAKILAN YAPRAKLI TA PAYANDA / DESTEKLEME SSTEM TABHANE / CAMLERDE ODACIKLI PENCERELER / DNLENME GLENME YER SUR (1. UZUN SURLAR STANBULDA, 2. UZUN SURLAR HATAYDADIR.)

484

HABB- NECCAR (633) / HATAYDAK LK CAM LADNO / YAHUD SPANYOLCASI / SEFARAT YAHUDLER GERUSH / KOVULMU MAYOR / MAYORKA ADASINDAN GELEN YAHUDLER SOSYOLOJ / GRUP DAVRANILARI NCELEYEN DAL, BREYLERN DAVRANILARINI NCELER, KURUCUSU : AUGUSTE COMTE LATFE / HKAYE / FIKRA KEEL MEMED / KEEL / KEL / KELOLAN ORTA OYUNU / PEKAR KAVUKLU ( SON ORTA OYUNCU SMAL DMBLL) EVHARISTIYA / ARAP & EKMEK AYN PASKALYA / FNGTEN (HZ. SANIN DRLNN KUTLANII) NOEL / CHRISTMAS / WEINACHTEN / MLAD / 0 GN (HZ. SANIN DOUU) SYNAGOGE / HAVRA / TOPLULUK BAR VTZVA / ERATIN OLU KPA / BALIK TALT / BADET KAYII / DUA ATKISI ROAANA / YAHUDLKTE YILBAI BAYRAMI MENORA / 7 VEYA 9 KOLLU AMDAN MEZZUZA / KAPI GRNN SA ENDE KORUYUCU DUA BEYT- MAKTS / ALAMA DUVARI / KUTSAL MABED (M.. 960 950 / HZ. SLEYMAN) ZEBUR / MEZBUR / MZMORLAR MEDIUM / KAM GNE TANRISI / MTRAZM / MTRA / RA 25 ARALIK TESLS / LEME (BABA OUL KUTSAL RUH) MARTYRER / MARTIR / EHT TYCHE / FORTUNA / KADER TANRIASI PATAROS / PATARA / APOLLONUN OLU ATHENA / AKIL & ZEKA TANRISI ZEUSUN KIZI EROS / ARTEMSN OLU - HERA / ZEUSUN KARISI MBADELE / TAKAS DNEM KOIOS & PHOIBENN KIZLARI LETO & LETOONDUR. ARTEMS & APOLLON KZLER / ZEUS & LETOONUN LKSNDEN OLMA ASKLEPIOS / APOLLONUN OLU SALIK TANRISI KELTLER / GALATLAR KOLONYA / COLONIA / KOLSCHWASSER / KLN SUYU MUABAK / AHAP KAFES / CUMBA KAFES

485

NSZ & SONSZ SREKL KENDN YENLEYEN & GELEN TURZM ALANINDA 3 YIL NCE YAZMAYA BALADIIMIZ, DEK BOYUTLARDAN ELE ALDIIMIZ TARHTE GEME YOLCULUK U SEVEN SZ DEERL OKUYUCULARIMIZ ! PHESZ K BU ALANDA , DEERL HOCALARIMIZ TARAFINDAN YAZILMI OK DEERL ESERLER VARDIR. BZM AMACIMIZ DA TARHTE GEME YOLCULUKTA HAFIZALARINIZI , EZBERLERNZ GLENDRMEK & BLG HAZNENZ DERNLETRMEK N OLAYLARIN SIKA TEKRARLANMI OLMASI SZ TARH SEVERLERN HAFIZASINDA KALICI BR EKLDE KALMASINI SALAMAKTIR. BU ESER, 3 YIL NCE YAZMAYA BALAMADAN 10 YILLIK BR DNCE GEMMZ VARDI. AYET ELNZDEK BU ESER, SZ DEERL OKUYUCULARIMIZIN BEENSN KAZANIP TAKDR GRRSE & SPONSOR YATIRIMCILAR BULUNDUUNDA KTABI TRKE & NGLZCESN BASTIRMAYI DA DNEBLRZ. KTABIN NDEKLER / NDEX KISMI, KTABIN BASIMINA KARAR & SON EKL VERLDKTEN SONRA YAZILACAKTIR. SZLERDEN DE KTABI KENDLERNE GRE BASTIRIP EVRESNE HEDYE ETMEY DNENLER, BZMLE RTBATA GEEBLRSNZ, BEENDYSENZ MAIL VEYA SMS LE TARHSEVER EN YAKIN 3 KYE www.barantico.com.tr WEB ADRESMZ LETNZ. KTABIN NDEK VE YERNE & ARETN KULLANMAMIZ, FT LER & SAYILARIN YAZI YERNE RAKAM LE YAZILMASI VS. BZE ZG FRELERMZDR. LTFEN BUNU ELETRMEYNZ. BU ESER, BLGSAYARINDA SABIRLA YAZAN OLUM SERHAN MERTE YARDIMCI OLDUUNDAN GNLDEN TEEKKR EDYORUM. EVET SEVGL TARHSEVER OKUYUCULARIMIZ TARHTE GEME YOLCULUA HAZIR MISINIZ? UMAYA HAZIR MISINIZ? SZLER UURALIM MI? DERN NEFES ALIN, ARKANIZA YASLANIN, HAYD HAYIRLI YOLCULUKLAR. Adnan Mert

486

KAYNAKLAR / REFERENCES ERGUN CANDAN, TRKLERN KLTR KKENLER 2006 LTF EYBAN, OSMANLI DNEM TARAKLI MEZAR TALARI & KTABELER 2007 TOLGA USLUBA YILMAZ KESKN, ALFABETK OSMANLI TARH ANSKLOPEDS 2007 ADNAN MERT, BURSA BARANTICO KILI & KALKAN FOLKLOR G.S.K. DER. 2009 NTERNET, VKPED ZGR ANSKLOPED 2011 SALH ZEK ULUARSLAN ANAKKALE RESM LKER KO, HTTLER 2006 SEDAT ALP, HTT AINDA ANADOLU 2005 SKENDER PALA, AH & SULTAN 2010 SALH GLEN, OSMAN GAZ - RYADAN DEVLETE 2010 LBER ORTAYLI, TRKYENN YAKIN TARH 2010 TALHA UURLUEL, ANAKKALE SAVALARI & GEZ REHBER 2010 NSAL TUNZGR, MBADELE SAFRANBOLUDA AKA GET VERMED 2005 MUSTAFA MALKO, BURSA MERKEZ ANADOLU TCARET MESLEK LSES UZM. RETMEN / ETMC ARATIRMACI YAZAR 1999 BIRGIT BRANDAN HARTMUT SCHICKERT PETER JABLONKA / RESMLERLE TROYA 2010 MANFRED O. KORFMANN DIETRICH P. MANNSPERGER, TROIA / WILUSA 2004

487

1. KTABI, BARANTICO MIXOLOGY & GASTRONOMY, JULYHAZ.2000 ( TRKE NG. ALM. ) 2. KTABI, BURSA TARH & BARANTICO BURSA KILI KALKAN FOLKLOR EKB 2009 ( TRKE NG. ALM. ) 3. KTABI, GEME YOLCULUK & TARHN SENTEZL DETAYI 2011 ( TRKE )

488