Yöneylem Vize Sonrası (17-27)

YÖNEYLEM ARAŞTIRMASI
17.DERS
1
PROJE YÖNETİMİ
Proje: Belli bir işin tamamlanabilmesi için birbirleriyle ilişkili be belli

sırada yapılması gereken faaliyetler birleşimine “proje” denir.
Faaliyetler mantıksal sıra içerisinde birbirleriyle ilişkilidirler. Yani bazı
faaliyetler diğer bazıları tamamlanmadan başlayamazlar. Projelerdeki
bir faaliyetin tamamlanması için zaman ve kaynak gerekir. Proje
yönetimi planlama uygulama ve denetim evrelerini içerir. Proje
planlamada üç tip amaç olabilir.
1. Eldeki kaynaklar çerçevesinde projenin en kısa zamanda bitirilmesi
2. Daha önce belirlenen bir süre içerisinde en az kaynak kullanımıyla
projenin bitirilmesi
3. Projenin toplam maliyetini minimum yapacak bir sürede projenin
bitirilmesi.
2
Proje Planı bu amaçlardan benimsenmiş olanını gerçekleştirecek

biçimde projeyi oluşturan faaliyetlerin paralel ve seri olarak
sıralanmasıdır. Bu sıralamanın mümkün olabilmesi için faaliyetlerin
olası süreleri, kaynak ihtiyaçları ve birbiriyle olan öncelik ilişkileri göz
önüne alınır.
Bütün planlama faaliyetlerinde olduğu gibi proje planlamada da
planlama sürecinde sorulan sorular ve derlenen bilgi ve veriler önemli
bir katkı sağlar. Bu sorular
➢ Proje ne gibi faaliyetlerden oluşmaktadır?
➢ Her faaliyette ne kadar makine veya kaç kişiye ihtiyaç vardır?
➢ Maliyetler ne kadardır?
Biçiminde olabilir.
Bu soruların cevaplanması projenin etkin bir biçimde yönetimi için
gereklidir.
3
PROJE PLANLAMA VE DENETİM YÖNTEMLERİ
KRİTİK YOL YÖNTEMİ (CPM)

Herhangi bir problem programlanırken karşılıklı ilişkili faaliyetler organize
edilmelidir. Programı kısıtlayan faaliyetler arasındaki sırasal ilişkiler ve
faaliyetlerin sürdürülmesini sağlayan kaynaklardır. Faaliyetlerin birbiriyle
olan öncelik ilişkilerini yansıtan bir proje ağı oluşturulur. Proje ağı üzerinde
projenin süresini belirleyen bir dizi seri faaliyet saptanır. Bu seri faaliyet
dizisi en uzun seri faaliyet dizisidir ve “kritik yol” olarak adlandırılır. Kritik
yol üzerindeki faaliyetlere “kritik faaliyetler” denir. Kritik faaliyetlerin
gerçekleşmesinde görülecek her gelişme proje süresini etkiler.
4
CPM de faaliyet zamanları sabit olduğu kabul edildiğinden deterministik

bir yöntemdir. Kritik yol probleminin aşamaları;
1. Proje ağının oluşturulması
2. Kritik yolun bulunması
3. Kritik olmayan faaliyetlerin proje süresini uzatmadan ne kadar sürede
gerçekleştirilebileceğinin hesaplanması
Ok diyagramı: Kritik yol yönteminin temeli şebekedir. Şebekenin dalları

faaliyetleri gösterir. Dalların yönü her zaman başlangıçtan bitişe
doğrudur ve oklar ile gösterilir. Daireler faaliyetlerin başlamasını ve
tamamlanmasını belirtirler.
5
• D faaliyeti başlamadan önce E faaliyetinin bitmiş olması gerektiğini

ifade eder.
E D
• B ve C faaliyetlerinin A faaliyeti tamamlanmadan başlayamayacağını gösterir.
A B
• A ve B faaliyetleri tamamlanmadan sonra C faaliyeti başlayabilir.

A
B C
6
Proje Ağının Çiziminde Bazı Kurallar Vardır:
1. Her faaliyet ağda bir tek yönlendirilmiş dalla gösterilir. Hiçbir

faaliyet iki kez gösterilemez.
2. İki olay en fazla bir dal ile birleştirilebilir. İki veya daha fazla
faaliyet aynı zamanda yapılırsa bunlar iki düğüm noktasını birden
fazla eğriyle birleştirilerek gösterilemezler. Bu durumda KUKLA
faaliyetler kullanılır.
A B
Bu şekilde bir şebeke oluşturulamaz. Bu yanlış bir gösterim.
7
B ve C faaliyetlerinden hemen önce ve hemen sonra gelen faaliyetler

aynı olduğunda doğru gösterim aşağıdaki gibi oluşturulur. Kullanılan
kukla faaliyetlerin süresi sıfırdır ve hiçbir kaynağa ihtiyacı yoktur.
A B
Kukla
A C E
D Kukla
8
3. Ağ üzerinde hiçbir dal dizisi döngü meydana getiremez.

A B
Yanlış gösterim
D C
4. Ağ üzerinde bir tek başlangıç ve bir tek bitiş düğümü olmalıdır.

Gerekiyorsa bunlar yapay olarak oluşturulmalıdır.
9
ÖRNEK: Faaliyetleri arasındaki ilişkiler; P ilk faaliyettir. M ve L, P’den

sonra aynı anda başlar. B ve E aynı zamanda başlayıp aynı zamanda
biten faaliyetlerdir ve M den sonra başlarlar. H faaliyeti L’yi izler ve
başlaması için M’nin tamamlanması gerekir. G ve S son faaliyetlerdir. G
faaliyeti B ve E den sonra, S faaliyeti H den sonra başlar.
M K1
P E G
L K2
H S
10
ÖRNEK: Aşağıda verilen projenin ağını çiziniz.

Faaliyetler A B C D E F G H I J
Öncelikler - A A B B D C C G,H E,F
D F
A B E
G I
H K1
11

Faaliyetler A B C D E F G H I İ J
Öncelikler - - - C A E,B,D E,B,D E,B,D H F G,I,İ
A F İ
B G J
C D H I
12

Faaliyetler A B C D E F G H I J K L M
Öncelikler - - - A,B C,D E E F F,G I I I H,J,K,L
A K1 M
C D H K3 K4
E F
G K2 K
13
KRİTİK YOLUN BULUNMASI
Kritik yol başlama ve bitiş olaylarını birleştiren faaliyetlerin

zinciri olarak tanımlanır. Bu zincirin oluşturulmasında iki aşama
vardır;
1. İleri doğru hesaplamanın yapıldığı aşama: Hesaplamalar

başlangıç aşamasından başlar ve sona doğru devam eder.
2. Geriye doğru hesaplamanın yapıldığı aşama: hesaplamaya
son olaydan başlanır ilk olaya doğru devam edilir.
14
A [ES;EF] A: Faaliyetin adı

1 2
t(A) [LS;LF] t(A): A faaliyetinin Süresi
Okun üzerindeki [ES;EF] ileri doğru hesaplama ile belirlenir

Okun altındaki [LS;LF] geriye doğru hesaplama ile belirlenir.
ES (Earlist Start) : En erken başlama süresi.
EF (Earlist Finish) : En erken bitiş süresi
EF=ES+tj
LS (Leatist Start) : En geç başlama süresi
LF (Leatist Finish) : En geç bitiş süresi
LS=LF-tj
15
ALGORİTMA:
Adım 1: Erken zamanlı olayların belirlenmesi için her faaliyete

ilişkin ES ve EF belirlenir. Düğüme gelen faaliyetlerin EF’si
içinden maksimum olanı seçilerek Düğümden çıkan faaliyetlerin
ES’si oluşturulur.
Adım 2: Ara faaliyetlerdeki EF’ler her bir faaliyetin ES’sine kendi
faaliyet süresi eklenerek bulunur.
Adım 3: Geç zamanlı olayların belirlenmesi için son faaliyetin
EF’si Son faaliyetin LF’sine eşit olarak alınır. LS ise bulunan LF den
her faaliyetin süresi çıkartılarak bulunur. Diğer düğümlere geçiş
yaparken LS’nin minimumu diğer düğümlerin LF’sini oluşturur.
16
ÖRNEK:
C F
3 5 6
8 12
A 7
6 D1
1
B
9 E 10
2 4
17
A [ES;EF]
1 2
t(A) [LS;LF]
C [9;17] F [26;38]
3 5 6
8 12
[0;6] D
A 7 [9;16]
6 D1 [16;26]
1
B
9 [0;9] E 10
2 4
18
C [9;17] F [26;38]
3 5 6
8 [18;26] 12 [26;38]
[0;6] D
A [3;9] 7 [9;16]
6 D1 [9;16] [16;26] [16;26]

1
B
9 [0;9] E 10
[0;9]
2 4
19
C [9;17] F [26;38]
3 5 6
8 [18;26] 12 [26;38]
[0;6] D
A [3;9] 7 [9;16]
6 D1 [9;16] [16;26] [16;26]

1
B
9 [0;9] E 10
[0;9]
2 4
Gidişler ile dönüşlerin [ES;EF] leri ile [LS;LF] lerinin eşit olduğu yollar
kritik yolu gösterir. Bu proje için kritik yolu gösteren faaliyetler turuncu
oklar ile belirlenmiştir ve kritik yolu oluşturan faaliyetler;
𝐾𝑟𝑖𝑡𝑖𝑘 𝑌𝑜𝑙: 𝐵 → 𝐷1 → 𝐷 → 𝐸 → 𝐹
Bu proje en kısa 38 günde tamamlanabilir
20
18.DERS
1

Faaliyetler A B C D E F G H I İ J
Öncelikler - - - C A E,B,D E,B,D E,B,D H F G,I,İ
A F İ
B G J
C D H I
2

Faaliyetler A B C D E F G H I J K L M
Öncelikler - - - A,B C,D E E F F,G I I I H,J,K,L
A K1 M
C D H K3 K4
E F
G K2 K
3

vardır;

4

1 2

EF=ES+tj
LS=LF-tj
5
ALGORİTMA:

6
ÖRNEK:
C F
3 5 6
8 12
A 7
6 D1
1
B
9 E 10
2 4
7
A [ES;EF]
1 2
t(A) [LS;LF]
C [9;17] F [26;38]
3 5 6
8 12
[0;6] D
A 7 [9;16]
6 D1 [16;26]
1
B
9 [0;9] E 10
2 4
8
C [9;17] F [26;38]
3 5 6
8 [18;26] 12 [26;38]
[0;6] D
A [3;9] 7 [9;16]
6 D1 [9;16] [16;26] [16;26]

1
B
9 [0;9] E 10
[0;9]
2 4
9
C [9;17] F [26;38]
3 5 6
8 [18;26] 12 [26;38]
[0;6] D
A [3;9] 7 [9;16]
6 D1 [9;16] [16;26] [16;26]

1
B
9 [0;9] E 10
[0;9]
2 4
10
ÖRNEK: Faaliyetleri öncelikleri ve süreleri verilen projenin

a) Proje ağını çiziniz.
b) Kritik yolu ve en erken tamamlanma zamanını belirleyiniz.
FAALİYET A B C D E F G H
ÖNCELİK - A A B,C D D D E,F,G
SÜRE 1 1 2 3 2 1 4 3
4 6
D
D2
B E
1 A 2 D1 F 7 H 9
5
G
C D3
3 8
11
4 6
D
[1;2] 3 [3;6] [6;8] D2
B E 2
1 A [0;1] 2 1 D1 F [6;7] 7 H [10;13] 9

5
1 C 1 3
2 [1;3] 4 G D3
[6;10]
3 8
12
4 6
D
[1;2] [1;2] 3 [3;6] [6;8] [8;10] D2
B E 2
1 A [0;1] 2 1 D1 F [6;7] 7 H [10;13] 9

5
1 [0;1] C 1 [9;10] 3 [10;13]
2 [1;3] 4 G D3
[1;3] [6;10] [6;10]

3 8
13
4 6
D
[1;2] [1;2] 3 [3;6] [6;8] [8;10] D2
B E 2
1 A [0;1] 2 1 D1 F [6;7] 7 H [10;13] 9

5
1 [0;1] C 1 [9;10] 3 [10;13]
2 [1;3] 4 G D3
[1;3] [6;10] [6;10]

3 8
Gidişler ile dönüşlerin [ES;EF] leri ile [LS;LF] lerinin eşit olduğu yollar kritik
yolu gösterir. Bu proje için kritik yolu gösteren faaliyetler turuncu oklar ile
belirlenmiştir ve kritik yolu oluşturan faaliyetler;
𝐾𝑟𝑖𝑡𝑖𝑘 𝑌𝑜𝑙: 𝐴 → 𝐶 → 𝐷1 → 𝐷 → 𝐺 → 𝐻
Bu proje en kısa 13 birim zamanda tamamlanabilir.
14
PROJE ZAMANLAMA TABLOSUNUN OLUŞTURULMASI

1 2

EF=ES+tj
LS=LF-tj
15
Projenin farklı faaliyetleri için ön çizelge, faaliyetlerin zaman

aralıklarından yola çıkarak elde edilebilir. Burada iki durum söz
konusudur.
1. Kritik faaliyetler projenin belirlenen sürede biteceğini

garanti eden ve birbirini izleyecek biçimde çizelgelenen
faaliyetlerdir.
2. Kritik olmayan faaliyetler kendi sürecinden daha büyük
aralıklar kapsarlar, böylelikle bu faaliyetler kendi aralıkları
içerisinde çizelgelenirken bolluğa (gevşekliğe) izin verirler.
16
Bolluk: Kritik olmayan bir faaliyetin aralığı içerisindeki gevşek

zamanlardır. İki tip bolluk vardır.
TF: Toplam Bolluk
FF: Serbest Bolluk
𝑇𝐹𝑖𝑗 : i. ve j. düğüm arasındaki faaliyet için toplam bolluk
𝐹𝐹𝑖𝑗 : i. ve j. düğüm arasındaki faaliyet için serbest bolluk
𝑇𝐹𝑖𝑗 = (𝐿𝐹)𝑗 − (𝐸𝑆)𝑖 − 𝑡𝑖𝑗

𝐹𝐹𝑖𝑗 = (𝐸𝑆)𝑗 − (𝐸𝑆)𝑖 − 𝑡𝑖𝑗
𝐹𝐹𝑖𝑗 ≤ 𝑇𝐹𝑖𝑗 her zaman geçerlidir.

17
ÖRNEK: Aşağıdaki problemin toplam bolluk ve serbest

bolluklarını belirleyiniz.
[0;6] 2 E 11 F [8;19]
B [5;11] [11;13] [8;10] [14;25]

5
1 6 G [13;25] 6
A [5;8] [8;11] 12 [13;25]
5 [0;5] C 3 [13;14] [24;25]

2
[0;5] D [5;13] 4
H 1
8 [5;13]
Proje en erken 25 günde biter.

18
𝑇𝐹𝑖𝑗 = (𝐿𝐹)𝑗 − (𝐸𝑆)𝑖 − 𝑡𝑖𝑗 (Kendi içinde)

𝐹𝐹𝑖𝑗 = (𝐸𝑆)𝑗 − (𝐸𝑆)𝑖 − 𝑡𝑖𝑗 (Bağlandığı düğümün (𝐸𝑆)𝑗 si)
Kritik Olmayan Süre Toplam Bolluk Serbest Bolluk 𝐹𝐹 ≤ 𝑇𝐹

Faaliyetler TF FF
B (1;3) 6 11-0-6=5 8-0-6=2 2<5
C (2;3) 3 11-5-3=3 8-5-3=0 0<3
E (3;5) 2 13-8-2=3 13-8-2=3 3=3
F (3;6) 11 25-8-11=6 25-8-11=6 6=6
H (4;6) 1 25-13-1=11 25-13-1=11 11=11
19
19.DERS
1

vardır;

2

1 2

EF=ES+tj
LS=LF-tj
3
ALGORİTMA:

4
ÖRNEK:
C F
3 5 6
8 12
A 7
6 D1
1
B
9 E 10
2 4
5
A [ES;EF]
1 2
t(A) [LS;LF]
C [9;17] F [26;38]
3 5 6
8 12
[0;6] D
A 7 [9;16]
6 D1 [16;26]
1
B
9 [0;9] E 10
2 4
6
C [9;17] F [26;38]
3 5 6
8 [18;26] 12 [26;38]
[0;6] D
A [3;9] 7 [9;16]
6 D1 [9;16] [16;26] [16;26]

1
B
9 [0;9] E 10
[0;9]
2 4
7
C [9;17] F [26;38]
3 5 6
8 [18;26] 12 [26;38]
[0;6] D
A [3;9] 7 [9;16]
6 D1 [9;16] [16;26] [16;26]

1
B
9 [0;9] E 10
[0;9]
2 4
8
ÖRNEK: Faaliyetleri öncelikleri ve süreleri verilen projenin

a) Proje ağını çiziniz.
b) Kritik yolu ve en erken tamamlanma zamanını belirleyiniz.
FAALİYET A B C D E F G H
ÖNCELİK - A A B,C D D D E,F,G
SÜRE 1 1 2 3 2 1 4 3
4 6
D
D2
B E
1 A 2 D1 F 7 H 9
5
G
C D3
3 8
9
4 6
D
[1;2] 3 [3;6] [6;8] D2
B E 2
1 A [0;1] 2 1 D1 F [6;7] 7 H [10;13] 9

5
1 C 1 3
2 [1;3] 4 G D3
[6;10]
3 8
10
4 6
D
[1;2] [1;2] 3 [3;6] [6;8] [8;10] D2
B E 2
1 A [0;1] 2 1 D1 F [6;7] 7 H [10;13] 9

5
1 [0;1] C 1 [9;10] 3 [10;13]
2 [1;3] 4 G D3
[1;3] [6;10] [6;10]

3 8
11
4 6
D
[1;2] [1;2] 3 [3;6] [6;8] [8;10] D2
B E 2
1 A [0;1] 2 1 D1 F [6;7] 7 H [10;13] 9

5
1 [0;1] C 1 [9;10] 3 [10;13]
2 [1;3] 4 G D3
[1;3] [6;10] [6;10]

3 8
Gidişler ile dönüşlerin [ES;EF] leri ile [LS;LF] lerinin eşit olduğu yollar kritik
yolu gösterir. Bu proje için kritik yolu gösteren faaliyetler turuncu oklar ile
belirlenmiştir ve kritik yolu oluşturan faaliyetler;
𝐾𝑟𝑖𝑡𝑖𝑘 𝑌𝑜𝑙: 𝐴 → 𝐶 → 𝐷1 → 𝐷 → 𝐺 → 𝐻
Bu proje en kısa 13 birim zamanda tamamlanabilir.
12

1 2

EF=ES+tj
LS=LF-tj
13

konusudur.

faaliyetlerdir.
14

TF: Toplam Bolluk
FF: Serbest Bolluk


15

[0;6] 2 E 11 F [8;19]
B [5;11] [11;13] [8;10] [14;25]

5
1 6 G [13;25] 6
A [5;8] [8;11] 12 [13;25]
5 [0;5] C 3 D [5;13] [13;14] [24;25]

2 4
[0;5] 8 [5;13] H 1
16


Faaliyetler TF FF
B (1;3) 6 11-0-6=5 8-0-6=2 2<5
C (2;3) 3 11-5-3=3 8-5-3=0 0<3
E (3;5) 2 13-8-2=3 13-8-2=3 3=3
F (3;6) 11 25-8-11=6 25-8-11=6 6=6
H (4;6) 1 25-13-1=11 25-13-1=11 11=11
17
20.DERS
1

1 2

EF=ES+tj
2
LS=LF-tj
konusudur.

faaliyetlerdir.
3

TF: Toplam Bolluk
FF: Serbest Bolluk


4

[0;6] 2 E 11 F [8;19]
B [5;11] [11;13] [8;10] [14;25]

5
1 6 G [13;25] 6
A [5;8] [8;11] 12 [13;25]
5 [0;5] C 3 D [5;13] [13;14] [24;25]

2 4
[0;5] 8 [5;13] H 1
5


Faaliyetler TF FF
B (1;3) 6 11-0-6=5 8-0-6=2 2<5
C (2;3) 3 11-5-3=3 8-5-3=0 0<3
E (3;5) 2 13-8-2=3 13-8-2=3 3=3
F (3;6) 11 25-8-11=6 25-8-11=6 6=6
H (4;6) 1 25-13-1=11 25-13-1=11 11=11
6
Acil Uyarı Kuralı: Kritik olmayan i ve j düğümleri arasındaki

faaliyet için;
a) Eğer toplam bolluk serbest bolluğa eşitse bu faaliyet çizelge
çelişkisine neden olmayacak şekilde kendi (𝐸𝑆)𝑖 ve (𝐿𝐹)𝑗
aralığında herhangi bir yerde çizelgelenebilir.
b) Serbest bolluk toplam bolluktan küçükse faaliyetlerin
başlaması en erken başlama zamanına göre serbest
bolluktan büyük olmayacak ve çizelge çelişkisine sebep
olmayacak şekilde geciktirilebilir. Serbest bolluktan büyük
fakat toplam bolluktan büyük olmayan bir gecikme j
düğümünü terk eden tüm faaliyetleri, başlama zamanına
göre eşit bir gecikmeyle eşleştirilebilir.
7
Eğer; 𝐹𝐹𝑖𝑗 < 𝑇𝐹𝑖𝑗 ise i ve j düğümleri arasındaki faaliyet acil

uyarı ile işaretlenir. Bu uyarı en erken başlama zamanında
başlamamış faaliyetin başlamasını geciktirmeye karar
verildiğinde önemlidir.
Örnek problem için;

𝐹𝐹13 < 𝑇𝐹13 → 2 < 5 → 𝐴𝑐𝑖𝑙 𝑢𝑦𝑎𝑟𝚤𝑙𝚤
𝐹𝐹23 < 𝑇𝐹23 → 0 < 3 → 𝐴𝑐𝑖𝑙 𝑢𝑦𝑎𝑟𝚤𝑙𝚤
Acil uyarılı B faaliyeti için Toplam bolluk 5 gün dür. Bu B

faaliyeti en erken sıfırıncı gün en geç beşinci gün
başlayabilir. Ancak serbest bolluğu 2 olduğu için B
faaliyetinin başlangıcı 0-2 gün arasındaki herhangi bir
zamanda olmalıdır. Aynı biçimde C faaliyetinin serbest
8
bolluğu sıfır olduğundan bu faaliyet kendi en erken başlama

zamanında başlamalıdır.
Örnek problem için zamanlama çizelgesi:
9
ÖRNEK:
10

Faaliyetler TF FF
B (2;3) 3 9-3-3=3 6-3-3=0 0<3
D (3;5) 3 12-6-3=3 12-6-3=3 3=3
G (3;6) 2 18-6-2=10 18-6-2=10 10=10
F (4;6) 5 18-5-5=8 18-5-5=8 8=8
11
Örneğe ilişkin zamanlama çizelgesi:
B faaliyeti acil uyarılı faaliyettir. Serbest bolluğu 0 olduğu için başlaması

gereken en erken zamanda yani 3. Gün başlamak zorundadır.
12
PROGRAM DEĞERLENDİRME VE GÖZDEN GEÇİRME TEKNİĞİ

(Program Evaluation and Review Technique PERT)
CPM yönteminde faaliyetlerin ne kadar süreceği kesin olarak
bilinmektedir. Fakat uygulama alanlarında faaliyetlerin her
birinin ne kadar süreceği kesin olarak bilinmeyebilir. Bu durumda
olasılıklı süreler söz konusu olmaktadır. Böyle durumlarda PERT
analizi gündeme gelir. PERT analizi geliştirilirken kesin olarak
bilinmeyen faaliyet süreleri bir olasılık dağılımı olarak kabul
edilmiş ve böylece elde edilen kritik yola “olasılıklı kritik yol”
denmiştir. Ancak uygulamada kişiye veya kuruluşa, projede yer
alan faaliyetlerin tamamlanma sürelerinin olasılık dağılımını
sormak gerçekçi olmaz. Bunun yerine her faaliyet için üç ayrı süre
belirlenir.
13
Bu süreler;
1. En İyimser Süre: Her şey istenildiği gibi gittiğinde faaliyetin
en çabuk tamamlanacağı süredir. “a” ile gösterilir ve öyle bir
süredir ki, bu faaliyet %99 “a” dan daha kısa bir zamanda
bitemez.
2. En Kötümser Süre: En kötü durumlarda faaliyetin
tamamlanma süresidir. “b” ile gösterilir ve öyle bir süredir
ki, bu faaliyet %99 “b” den daha uzun sürmez.
3. En Yüksek Olasılıklı Süre: (Olabilir Faaliyet Süresi) bu süre
geçmiş deneyimlere göre beklenen durumlar altında
faaliyet tamamlanma süresidir. “m” ile gösterilir.
14
𝑋̅: Şebekede bir faaliyetin gerçekleşmesi için ön görülmüş süredir.

Buna beklenen süre adı da verilebilir. Her faaliyetin beklenen
süresi (𝑋̅) ve varyansı (𝑆 2 ) aşağıdaki gibi belirlenir.
𝑎+4𝑚+𝑏 𝑏−𝑎 2
𝑋̅ = ve 𝑆 = (
2 )
6 𝑏
Eğer varyans büyükse belirsizlik derecesi yüksek demektir. Yani

faaliyetin hesaplanan sürede tamamlanması belirsizlik gösterir.
Eğer varyans küçükse öngörülen iyimser ve kötümser süreler pek
farklı değildir ve faaliyetin tamamlanma süresi daha net ortaya
konulabilir.
15
PERT analizi her faaliyetin ortalama tamamlanma süresini (𝑋̅)

belirleyerek projenin kritik yolunu saptar.
Böylece projenin beklenen tamamlanma süresi ve ve bu sürenin
varyansı;
𝐸 (𝑡) = ∑ 𝑋̅ = 𝜇
𝑉 (𝑡 ) = ∑ 𝑆 2 = 𝜎 2
𝑡𝑖𝑗 : 𝑘𝑡𝑖𝑟𝑖𝑘 𝑦𝑜𝑙 ü𝑧𝑒𝑟𝑖𝑛𝑑𝑒𝑘𝑖 𝑓𝑎𝑎𝑙𝑖𝑦𝑒𝑡𝑙𝑒𝑟𝑒 𝑘𝑎𝑟ş𝚤𝑙𝚤𝑘 𝑔𝑒𝑙𝑖𝑟.
∑ 𝑡𝑖𝑗 = 𝑇~𝑁(𝐸 (𝑡), 𝑉 (𝑡))𝑑𝑖𝑟.
Böylece proje için belirli günlerden daha az ve daha fazla sürede

tamamlanma olasılıkları hesaplanabilir.
16
ÖRNEK:
Faaliyet Öncelik a m b 𝑋̅ 𝑆2
A - 1 1.5 5 2 0.44
B A 1.5 3 4.5 3 0.25
C - 1.5 2 2.5 2 0.028
D C 1.2 1.8 3.6 2 0.16
E B, D 0.7 0.9 1.9 1 0.128
F E 1 2 3 2 0.111
G B, D 2.5 3.7 4.7 4 0.49
H G 3 4 5 4 0.111
I F, H 0.8 2.1 2.8 2 0.111
17
Kritik Yol: 𝐴 → 𝐵 → 𝐺 → 𝐻 → 𝐼
𝜇 = 𝐸 (𝑡) = 2 + 3 + 4 + 4 + 2 = 15
𝜎 2 = 𝑉 (𝑡) = 0.44 + 0.25 + 0.49 + 0.111 + 0.111 = 1.406
18
Bu projenin tamamlanma süresinin 17 günden daha fazla olama

olasılığı nedir?
𝑥−𝜇 17 − 15
𝑃(𝑋 ≥ 17) = 𝑃 (𝑍 ≥ ) = 𝑃 (𝑍 ≥ )=
𝜎 √1.406
𝑃(𝑍 ≥ 1.6867) = 0.0455
Bu projenin tamamlanma süresinin 15 günden az olması olasılığı

nedir?
𝑥−𝜇 15 − 15
𝑃(𝑋 ≤ 15) = 𝑃 (𝑍 ≤ ) = 𝑃 (𝑍 ≤ )=
𝜎 √1.406
𝑃(𝑍 ≤ 0) = 0.5
19
21.DERS
1
Acil Uyarı Kuralı: Kritik olmayan i ve j düğümleri arasındaki

faaliyet için;
Eğer; 𝐹𝐹𝑖𝑗 < 𝑇𝐹𝑖𝑗 ise i ve j düğümleri arasındaki faaliyet acil
uyarı ile işaretlenir. Bu uyarı en erken başlama zamanında
başlamamış faaliyetin başlamasını geciktirmeye karar
verildiğinde önemlidir.
2
ÖRNEK:
3

Faaliyetler TF FF
B (2;3) 3 9-3-3=3 6-3-3=0 0<3
D (3;5) 3 12-6-3=3 12-6-3=3 3=3
G (3;6) 2 18-6-2=10 18-6-2=10 10=10
F (4;6) 5 18-5-5=8 18-5-5=8 8=8
Örneğe ilişkin zamanlama çizelgesi:
4
B faaliyeti acil uyarılı faaliyettir. Serbest bolluğu 0 olduğu için başlaması

gereken en erken zamanda yani 3. Gün başlamak zorundadır.
5
PROGRAM DEĞERLENDİRME VE GÖZDEN GEÇİRME TEKNİĞİ

(Program Evaluation and Review Technique PERT)
CPM yönteminde faaliyetlerin ne kadar süreceği kesin olarak
bilinmektedir. Fakat uygulama alanlarında faaliyetlerin her
birinin ne kadar süreceği kesin olarak bilinmeyebilir. Bu durumda
olasılıklı süreler söz konusu olmaktadır. Böyle durumlarda PERT
analizi gündeme gelir. PERT analizi geliştirilirken kesin olarak
bilinmeyen faaliyet süreleri bir olasılık dağılımı olarak kabul
edilmiş ve böylece elde edilen kritik yola “olasılıklı kritik yol”
denmiştir. Ancak uygulamada kişiye veya kuruluşa, projede yer
alan faaliyetlerin tamamlanma sürelerinin olasılık dağılımını
sormak gerçekçi olmaz. Bunun yerine her faaliyet için üç ayrı süre
belirlenir.
6
Bu süreler;
1. En İyimser Süre: Her şey istenildiği gibi gittiğinde faaliyetin
en çabuk tamamlanacağı süredir. “a” ile gösterilir ve öyle bir
süredir ki, bu faaliyet %99 “a” dan daha kısa bir zamanda
bitemez.
2. En Kötümser Süre: En kötü durumlarda faaliyetin
tamamlanma süresidir. “b” ile gösterilir ve öyle bir süredir
ki, bu faaliyet %99 “b” den daha uzun sürmez.
3. En Yüksek Olasılıklı Süre: (Olabilir Faaliyet Süresi) bu süre
geçmiş deneyimlere göre beklenen durumlar altında
faaliyet tamamlanma süresidir. “m” ile gösterilir.
7
𝑋̅: Şebekede bir faaliyetin gerçekleşmesi için ön görülmüş süredir.

Buna beklenen süre adı da verilebilir. Her faaliyetin beklenen
süresi (𝑋̅) ve varyansı (𝑆 2 ) aşağıdaki gibi belirlenir.
𝑎+4𝑚+𝑏 𝑏−𝑎 2
𝑋̅ = ve 𝑆 = (
2 )
6 𝑏
Eğer varyans büyükse belirsizlik derecesi yüksek demektir. Yani

faaliyetin hesaplanan sürede tamamlanması belirsizlik gösterir.
Eğer varyans küçükse öngörülen iyimser ve kötümser süreler pek
farklı değildir ve faaliyetin tamamlanma süresi daha net ortaya
konulabilir.
8
PERT analizi her faaliyetin ortalama tamamlanma süresini (𝑋̅)

belirleyerek projenin kritik yolunu saptar.
Böylece projenin beklenen tamamlanma süresi ve ve bu sürenin
varyansı;
𝐸 (𝑡) = ∑ 𝑋̅ = 𝜇
𝑉 (𝑡 ) = ∑ 𝑆 2 = 𝜎 2
𝑡𝑖𝑗 : 𝑘𝑡𝑖𝑟𝑖𝑘 𝑦𝑜𝑙 ü𝑧𝑒𝑟𝑖𝑛𝑑𝑒𝑘𝑖 𝑓𝑎𝑎𝑙𝑖𝑦𝑒𝑡𝑙𝑒𝑟𝑒 𝑘𝑎𝑟ş𝚤𝑙𝚤𝑘 𝑔𝑒𝑙𝑖𝑟.
∑ 𝑡𝑖𝑗 = 𝑇~𝑁(𝐸 (𝑡), 𝑉 (𝑡))𝑑𝑖𝑟.
Böylece proje için belirli günlerden daha az ve daha fazla sürede

tamamlanma olasılıkları hesaplanabilir.
9
ÖRNEK:
Faaliyet Öncelik a m b 𝑋̅ 𝑆2
A - 1 1.5 5 2 0.44
B A 1.5 3 4.5 3 0.25
C - 1.5 2 2.5 2 0.028
D C 1.2 1.8 3.6 2 0.16
E B, D 0.7 0.9 1.9 1 0.128
F E 1 2 3 2 0.111
G B, D 2.5 3.7 4.7 4 0.49
H G 3 4 5 4 0.111
I F, H 0.8 2.1 2.8 2 0.111
10
Kritik Yol: 𝐴 → 𝐵 → 𝐺 → 𝐻 → 𝐼
𝜇 = 𝐸 (𝑡) = 2 + 3 + 4 + 4 + 2 = 15
𝜎 2 = 𝑉 (𝑡) = 0.44 + 0.25 + 0.49 + 0.111 + 0.111 = 1.406
11
Bu projenin tamamlanma süresinin 17 günden daha fazla olama

olasılığı nedir?
𝑥−𝜇 17 − 15
𝑃(𝑋 ≥ 17) = 𝑃 (𝑍 ≥ ) = 𝑃 (𝑍 ≥ )=
𝜎 √1.406
𝑃(𝑍 ≥ 1.6867) = 0.0455
Bu projenin tamamlanma süresinin 15 günden az olması olasılığı

nedir?
𝑥−𝜇 15 − 15
𝑃(𝑋 ≤ 15) = 𝑃 (𝑍 ≤ ) = 𝑃 (𝑍 ≤ )=
𝜎 √1.406
𝑃(𝑍 ≤ 0) = 0.5
12
KARAR KURAMI
Kara kuramı bir matematiksel yaklaşım olduğu kadar, belirli
teknikleri kapsayan, belirli bilgi ve tekniklerden yararlanarak
geleceğe ilişkin belirsizlikler altında en iyi kararı verme sorunu ile
uğraşan bir alandır. Karar verici sorumluluğu taşıyan kişidir.
Strateji: Karar alınacak durumda ortaya konan olaylar ya da

koşullardır. İki veya daha fazla strateji mevcut olmalıdır. Seçilen
strateji ulaşılmak istene amacı en iyi yerine getirecek olandır.
Olay (Koşul): Amaca ulaşmayı etkileyen faktörlerdir. Karar

vericinin dışında bu olayların gerçekleşeceği kesin olarak
bilinmez.
13
Sonuçlar: Herhangi bir stratejinin veya belirli bir olayın meydana

getirdiği durumlardır.
Ödeme (Ödenti) Matrisi: Ödemeleri gösteren tabloya ya da seçilen
stratejilerle gerçekleşen olayların sonuçlarını gösteren matris.
Olaylar
Stratejiler 𝑁1 … 𝑁𝑛
𝑆1 𝑥11 … 𝑥1𝑛
⋮ [ ⋮ ⋱ ⋮ ]
𝑆𝑛 𝑥𝑛1 … 𝑥𝑛𝑛
𝑥𝑖𝑗 : 𝑆𝑖 stratejisini seçiminden ve 𝑁𝑗 olayının meydana

gelmesinden sağlanan sonuç ya da net ödenti.
14
Karar Ölçütleri:
1. Belirlilik altında karar verme (Doğrusal Programlama)

2. Risk altında karar verme
3. Belirsizlik altında karar verme
i) Laplace ölçütü
ii) Max-Min Ölçütü (Karamsarlık)
iii) Max-Max Ölçütü (İyimserlik)
15
RİSK ALTINDA KARAR VERME:

Risk altında karar vermede belirli bir stratejiye ilişkin farklı
sayıda koşul vardır. Her stratejini bu koşullar altında elde edeceği
sonuçlar belirli bir olasılığa bağlıdır.
ÖRNEK:
Koşuş (Olay)
Strateji N1 N2 N3 N4
S1 16 18 14 13
S2 15 17 13 19
S3 21 16 13 12
Olasılık 0.10 0.20 0.50 0.20
16
Her bir strateji için beklenen net ödenti

S1 için (0.10*16)+(0.20*18)+(0.50*14)+(0.20*13)=14.8
S2 için (0.10*15)+(0.20*17)+(0.50*13)+(0.20*19)=15.2
S3 için (0.10*21)+(0.20*16)+(0.50*13)+(0.20*12)=14.2
Kazanmak için S2 stratejisini seçmek mantıklıdır. Çünkü beklenen

kazancın en büyük olduğu durum S2 stratejisini seçince15.2
biçiminde gerçekleşmektedir.
17
BELİRSİZLİK ALTINDA KARAR VERME

i) Laplaca Ölçütü: Olasılık dağılımına ilişkin hiçbir bilginin
bulunmadığı durumlarda bu ölçüt kullanılır. Burada koşullara
ilişkin olasılıkların eşit olduğu varsayılır. Bu ölçütte her satırın
aritmetik ortalaması hesaplanır ve ortalamalar arasında en
büyük olan seçilir.
ÖRNEK:
N1 N2 N3 N4 𝑋̅
S1 15 16 14 19 16
S2 13 18 15 14 15
S3 16 17 18 14 16.25
S4 12 15 17 14. 14.5
S3 stratejisi seçildiğinde en iyi fayda sağlanır.
18
İİ) Max-Min Ölçütü: (Karamsarlık Ölçütü)

Satırların minimum olanı belirlenir ve bunların içinden
maksimum olanı seçilir.
ÖRNEK:
N1 N2 N3 N4 Max-Min
S1 15 16 14 19 14*
S2 13 18 15 14 13
S3 16 17 18 14 14*
S4 12 15 17 14. 12
S1 veya S2 stratejisi seçildiğinde en iyi beklenen getiri elde edilir.
19
İİİ) Max-Max Ölçütü: (İyimserlik Ölçütü)

Satırların maksimumu belirlenir ve bunların içinden maksimum
olanı belirlenir.
ÖRNEK:
N1 N2 N3 N4 Max-Max
S1 15 16 14 19 19*
S2 13 18 15 14 18
S3 16 17 18 14 18
S4 12 15 17 14. 17
S1 stratejisi seçildiğinde en iyi beklenen fayda sağlanır.

20
22.DERS
1
KARAR KURAMI
Kara kuramı bir matematiksel yaklaşım olduğu kadar, belirli
teknikleri kapsayan, belirli bilgi ve tekniklerden yararlanarak
geleceğe ilişkin belirsizlikler altında en iyi kararı verme sorunu ile
uğraşan bir alandır. Karar verici sorumluluğu taşıyan kişidir.
Strateji: Karar alınacak durumda ortaya konan olaylar ya da

koşullardır. İki veya daha fazla strateji mevcut olmalıdır. Seçilen
strateji ulaşılmak istene amacı en iyi yerine getirecek olandır.
2
Olay (Koşul): Amaca ulaşmayı etkileyen faktörlerdir. Karar

vericinin dışında bu olayların gerçekleşeceği kesin olarak
bilinmez.
Sonuçlar: Herhangi bir stratejinin veya belirli bir olayın meydana
getirdiği durumlardır.
Ödeme (Ödenti) Matrisi: Ödemeleri gösteren tabloya ya da seçilen
stratejilerle gerçekleşen olayların sonuçlarını gösteren matris.
Olaylar
Stratejiler 𝑁1 … 𝑁𝑛
𝑆1 𝑥11 … 𝑥1𝑛
⋮ [ ⋮ ⋱ ⋮ ]
𝑆𝑛 𝑥𝑛1 … 𝑥𝑛𝑛
3
𝑥𝑖𝑗 : 𝑆𝑖 stratejisini seçiminden ve 𝑁𝑗 olayının meydana

gelmesinden sağlanan sonuç ya da net ödenti.
Karar Ölçütleri:
1. Belirlilik altında karar verme (Doğrusal Programlama)

2. Risk altında karar verme
3. Belirsizlik altında karar verme
i) Laplace ölçütü
ii) Max-Min Ölçütü (Karamsarlık)
iii) Max-Max Ölçütü (İyimserlik)
4
RİSK ALTINDA KARAR VERME:

Risk altında karar vermede belirli bir stratejiye ilişkin farklı
sayıda koşul vardır. Her stratejini bu koşullar altında elde edeceği
sonuçlar belirli bir olasılığa bağlıdır.
ÖRNEK:
Koşuş (Olay)
Strateji N1 N2 N3 N4
S1 16 18 14 13
S2 15 17 13 19
S3 21 16 13 12
Olasılık 0.10 0.20 0.50 0.20
5
Her bir strateji için beklenen net ödenti

S1 için (0.10*16)+(0.20*18)+(0.50*14)+(0.20*13)=14.8
S2 için (0.10*15)+(0.20*17)+(0.50*13)+(0.20*19)=15.2
S3 için (0.10*21)+(0.20*16)+(0.50*13)+(0.20*12)=14.2
Kazanmak için S2 stratejisini seçmek mantıklıdır. Çünkü beklenen

kazancın en büyük olduğu durum S2 stratejisini seçince15.2
biçiminde gerçekleşmektedir.
6
BELİRSİZLİK ALTINDA KARAR VERME

i) Laplaca Ölçütü: Olasılık dağılımına ilişkin hiçbir bilginin
bulunmadığı durumlarda bu ölçüt kullanılır. Burada koşullara
ilişkin olasılıkların eşit olduğu varsayılır. Bu ölçütte her satırın
aritmetik ortalaması hesaplanır ve ortalamalar arasında en
büyük olan seçilir.
ÖRNEK:
N1 N2 N3 N4 𝑋̅
S1 15 16 14 19 16
S2 13 18 15 14 15
S3 16 17 18 14 16.25
S4 12 15 17 14. 14.5
S3 stratejisi seçildiğinde en iyi fayda sağlanır.
7
İİ) Max-Min Ölçütü: (Karamsarlık Ölçütü)

Satırların minimum olanı belirlenir ve bunların içinden
maksimum olanı seçilir.
ÖRNEK:
N1 N2 N3 N4 Max-Min
S1 15 16 14 19 14*
S2 13 18 15 14 13
S3 16 17 18 14 14*
S4 12 15 17 14. 12
S1 veya S2 stratejisi seçildiğinde en iyi beklenen getiri elde edilir.
8
İİİ) Max-Max Ölçütü: (İyimserlik Ölçütü)

Satırların maksimumu belirlenir ve bunların içinden maksimum
olanı belirlenir.
ÖRNEK:
N1 N2 N3 N4 Max-Max
S1 15 16 14 19 19*
S2 13 18 15 14 18
S3 16 17 18 14 18
S4 12 15 17 14. 17
S1 stratejisi seçildiğinde en iyi beklenen fayda sağlanır.

9
OYUNLAR KURAMI
Oyunlar Kuramı, Karar Kuramının değişik bir türü olarak kabul

edilir. Oyunlar Kuramı; ekonomik faaliyetlere ilişkin en iyi kararın
verilmesi için geliştirilmiş bir matematiksel yaklaşım olarak ifade
edilebilir. Bu faaliyetlerde birden fazla karar verici kendi
kazançlarını en iyi duruma getirecek biçimde karar vermek
durumundadır. Bir probleme oyunlar kuramını uygulayabilmek
için aşağıdaki koşulların sağlanması gerekir.
10
1. Oyuna katılanlar sonlu sayıdadır.

2. Oyuna katılanların kullanacağı stratejilerde sonludur.
3. Her oyuncu kendisi ve rakibi için mümkün stratejilerin
neler olduğunu bilir. Bunun yanı sıra rakibinin hangi
stratejiyi uygulayacağını bilemez.
4. Oyuncular hangi stratejiyi seçerlerse seçsinler herbirinin
kar veya zararı sınırlıdır.
5. Oyuncuların kazançları veya zararları kendi verecekleri
karar kadar rakiplerinin kullanacağı stratejiye bağlıdır.
6. Bütün olası davranışlar hesaplanabilir nitelikte olmalıdır.
11
Oyun teorisi tanımlarında önemli bir hususta rasyonelliktir.

Rasyonellik oyun teorisinin temel varsayımlarından biridir. Bir
oyunda oyuncunun kendi çıkarını gözeterek davranması ve
karar verirken kendi için en iyi olanı seçmesi “rasyonellik”
olarak adlandırılır. Rasyonel her bir oyuncunun amacı kendi
kazancının beklenen değerini mümkün olduğunca en yüksek
seviyeye çıkarmaktır. Bir oyuncunun kazancı sadece kendi
eylemlerine değil diğer oyuncunu eylemlerine de bağlıdır.
Etkileşim içinde hareket eden rasyonel oyuncular, en iyi sonuca
ulaşmak üzere, en iyi kararını tepkisini veya cevabını belirler.
Rasyonel oyuncuların en iyi kararı alması ve en iyi sonuçları
elde etmesi, oyundaki eylemlere ve kararlara ilişkin stratejik bir
değerlendirme sürecini gerekli kılar.
12
Oyun teorisinde oyuncular tarafından kontrol edilen stratejik

unsurlar bulunmaktadır. Etkileşim içerisindeki rasyonel karar
alıcıların stratejik kararları, ancak oyun teorisi ile analiz
edilebilir. Karşılıklı etkileşim altında birlikte karar verme
durumuna günlük hayatta çok sık rastlanır. Dolayısıyla karşı
karşıya kaldığımız çok sayıda durumun oyun teorisinin
inceleme alanına girebileceğini söylemek mümkündür.
Oyuncu: Oyun en az iki karar alıcı tarafından oynanır. Karar

alıcılar ise oyuncular olarak adlandırılır. Sadece kişiler değil
şirketler, kurumlar, devletler, daha genel bir ifadeyle tüm karar
alıcılar oyuncu olabilir.
13
Oyun Kuralları: Oyun teorisinde belirli bir stratejiyi oynayıp

oynamamak oyuncunun kararına kalmıştır. Ancak oyun
önceden belirlenmiş belirli kurallar çerçevesinde oynanır ve
oyunun kuralları değişmez. Oyun teorisinde oyunun kurallarına
ilişkin bilginin genel bilgi olduğu varsayılır. Her oyuncu oyunun
kurallarını bilir. Oyuncular her bir muhtemel strateji çiftinin
nasıl bir kazançla sonuçlanacağını bilir ve dahası bu bilgiyi
birbirlerinin bildiklerini de bilirler.
Stratejiler: Oyun teorisinde stratejiler en basit tanımıyla
oyuncuların önünde bekleyen seçimlerdir. Oyunun türüne göre
stratejinin ifade ettiği anlam değişir. Oyuncuların eylemlerini
aynı anda seçtikleri, eşanlı hareketlerden oluşan oyunlarda,
oyuncunun stratejisi, benimsediği eylem olacaktır. Saf, karma
ve baskın strateji gibi farklı strateji tanımları mevcuttur.
14
• Saf Strateji: Oynanma ihtimali yüzde yüz olan stratejidir.

• Karma Strateji: Oyuncular stratejilerini bir olasılık dağılımı ile
seçerler. Oyunda bir oyuncunun karma stratejisi, bu
oyuncunun strateji seçimine ilişkin olarak diğer oyuncunun
taşıdığı belirsizliği temsil eder.
• Baskın Strateji: Bir stratejinin başka bir stratejiye göre daha
iyi kazanç getirmesi durumunda ortaya çıkar. Bir oyunda
diğer tüm oyuncular ne yaparsa yapsın, diğer stratejilerden
her zaman daha fazla kazanç sağlayan strateji güçlü baskın
stratejidir.
Rasyonel oyuncu her zaman güçlü baskın stratejiyi seçer.
Diğer yandan, diğer stratejilerden daha iyi veya onlara eşit kazanç
sağlayan strateji zayıf baskın strateji olarak nitelendirilir.
15
Rasyonel oyuncular güçlü baskın stratejilerin bulunması

durumunda zayıf baskın stratejileri seçmezler.
Kazanç: Tüm oyuncuların eylemlerine bağlı olarak, bir

oyuncunun oyun sonunda elde edeceği faydayı ifade eder. Bir
oyunda sayısallaşabilen her veri kazanç matrisinde yer alabilir.
Bu anlamda kazanç matrisinde yer alan rakamların, parasal
tutarları göstermesi şart değildir.
Bir uyun sonunda rakip taraflardan kazananların toplam karı
kaybedenlerin toplam zararına eşitse bu tür oyunlara “sıfır
toplamlı oyunlar” denir.
16
İki Kişilik Sıfır Toplamlı Oyunlar

Bu oyunlarda, oyunculardan birinin kazancı diğerinin
kaybına eşittir. Oyuncuların çıkarları tam olarak birbirine
zıt olduğundan sıfır toplamlı oyunlarda, iletişim ve iş
birliği ihtimali bulunmadığı gibi, bunlardan sağlanacak bir
fayda da bulunmaz.
İki kişilik sıfır toplamlı oyunlar ilk kez 20. yüzyılın
başlarında, John von Neumann tarafından geliştirilmiştir.
Oyun teorisinin ilk araştırmaları büyük ölçüde bu alana
yoğunlaşmış ve oyun teorisi alanındaki ilk matematiksel
sonuçlar bu alanda ortaya çıkmıştır. İki kişilik sıfır
toplamlı oyunlar sabit toplamlı oyunların özel bir sınıfını
oluşturur.
17
Sıfır toplamlı oyunlarda çözüm, her bir oyuncunun nasıl

davranması gerektiğini ortaya koyan bir tariftir. Sıfır
toplamlı oyunlarda oyuncuların çıkarları birbirine taban
tabana zıt olduğundan dolayı 1. oyuncu kazanç
fonksiyonunu kendi lehine maksimize etmeye çalışırken, 2.
oyuncu diğerinin aleyhine minimize etmeye çalışır.
İki kişilik sıfır toplamlı oyunlarda problem getiri matrisi
oluşturularak çözüme ulaştırılmaya çalışılır.
18
Getiri Matrisi:
B Oyuncusu
Stratejiler 1 2 n
1 𝑎11 𝑎12 … 𝑎1𝑛
A Oyuncusu 2 𝑎21 𝑎22 … 𝑎2𝑛
⋮ ⋮ ⋮ ⋱ ⋮
m 𝑎𝑚1 𝑎𝑚2 … 𝑎𝑚𝑛
Bu matris A oyuncusuna göre kurulmuş bir matristir.

𝒂𝒊𝒋 : A oyuncusunun net kazancını ve dolayısıyla B
oyuncusunun net kaybını gösterir.
19
ÖRNEK: A ve B aralarında bir oyun oynuyorlar; A avucunda

birkaç boncuk saklıyor ve B den elindeki boncuk sayısının
tek mi yoksa çift mi olduğunu bilmesini istiyor.
A’nın elindeki boncuk sayısı çift iken, B çift derse;
A-> B’ye 10 TL veriyor.
A’nın elindeki boncuk sayısı çift iken, B tek derse;
B-> A’ya 5 TL veriyor.
A’nın elindeki boncuk sayısı tek iken, B tek derse;
A’nın elindeki boncuk sayısı tek iken, B çift derse;
Oyuna ilişkin getiri matrisini A oyuncusuna göre kurunuz.
20
A oyuncusuna göre getiri matrisi;

B Oyuncusu
Stratejiler TEK ÇİFT
TEK -5 5
A Oyuncusu ÇİFT 5 -10
B oyuncusuna göre oluşturmak istersek;

A Oyuncusu
TEK 5 -5
B Oyuncusu ÇİFT -5 10
21
ÖRNEK: Oyuncular birbirlerinden saklı olarak bir kağıda 1-5 arasında

bir rakam yazıyorlar. Sonra yazılan rakamların toplamına bakıyorlar.
Toplam çift ise B oyuncusu toplam tek ise A oyuncusu kazanıyor.
Kaybeden taraf kazanan tarafa sayıların toplamı kadar birim para
veriyor. Oyunun getiri matrisini A oyuncusuna göre kurunuz.
B Oyuncusu
Stratejiler 1 2 3 4 5
1 -2 3 -4 5 -6
A Oyuncusu 2 3 -4 5 -6 7
3 -4 5 -6 7 -8
4 5 -6 7 -8 9
5 -6 7 -8 9 -10
22
23.DERS
1
OYUNLAR KURAMI
İki Kişilik Sıfır Toplamlı Oyunlar
Bu oyunlarda, oyunculardan birinin kazancı diğerinin
kaybına eşittir. Oyuncuların çıkarları tam olarak birbirine
zıt olduğundan sıfır toplamlı oyunlarda, iletişim ve iş
birliği ihtimali bulunmadığı gibi, bunlardan sağlanacak bir
fayda da bulunmaz. İki kişilik sıfır toplamlı oyunlar ilk kez
20. yüzyılın başlarında, John von Neumann tarafından
geliştirilmiştir. Oyun teorisinin ilk araştırmaları büyük
ölçüde bu alana yoğunlaşmış ve oyun teorisi alanındaki ilk
matematiksel sonuçlar bu alanda ortaya çıkmıştır. İki
kişilik sıfır toplamlı oyunlar sabit toplamlı oyunların özel
bir sınıfını oluşturur.
2
Sıfır toplamlı oyunlarda çözüm, her bir oyuncunun nasıl

davranması gerektiğini ortaya koyan bir tariftir. Sıfır
toplamlı oyunlarda oyuncuların çıkarları birbirine taban
tabana zıt olduğundan dolayı 1. oyuncu kazanç
fonksiyonunu kendi lehine maksimize etmeye çalışırken, 2.
oyuncu diğerinin aleyhine minimize etmeye çalışır.
İki kişilik sıfır toplamlı oyunlarda problem getiri matrisi
oluşturularak çözüme ulaştırılmaya çalışılır.
3
Getiri Matrisi:
B Oyuncusu
Stratejiler 1 2 n
1 𝑎11 𝑎12 … 𝑎1𝑛
A Oyuncusu 2 𝑎21 𝑎22 … 𝑎2𝑛
⋮ ⋮ ⋮ ⋱ ⋮
m 𝑎𝑚1 𝑎𝑚2 … 𝑎𝑚𝑛
Bu matris A oyuncusuna göre kurulmuş bir matristir.

𝒂𝒊𝒋 : A oyuncusunun net kazancını ve dolayısıyla B
oyuncusunun net kaybını gösterir.
4
ÖRNEK: A ve B aralarında bir oyun oynuyorlar; A avucunda

birkaç boncuk saklıyor ve B den elindeki boncuk sayısının
tek mi yoksa çift mi olduğunu bilmesini istiyor.
A’nın elindeki boncuk sayısı çift iken, B çift derse;
A’nın elindeki boncuk sayısı çift iken, B tek derse;
A’nın elindeki boncuk sayısı tek iken, B tek derse;
A’nın elindeki boncuk sayısı tek iken, B çift derse;
Oyuna ilişkin getiri matrisini A oyuncusuna göre kurunuz.
5
A oyuncusuna göre getiri matrisi;

B Oyuncusu
TEK -5 5
A Oyuncusu ÇİFT 5 -10
B oyuncusuna göre oluşturmak istersek;

A Oyuncusu
TEK 5 -5
B Oyuncusu ÇİFT -5 10
6
ÖRNEK: Oyuncular birbirlerinden saklı olarak bir kağıda 1-5 arasında

bir rakam yazıyorlar. Sonra yazılan rakamların toplamına bakıyorlar.
Toplam çift ise B oyuncusu toplam tek ise A oyuncusu kazanıyor.
Kaybeden taraf kazanan tarafa sayıların toplamı kadar birim para
veriyor. Oyunun getiri matrisini A oyuncusuna göre kurunuz.
B Oyuncusu
Stratejiler 1 2 3 4 5
1 -2 3 -4 5 -6
A Oyuncusu 2 3 -4 5 -6 7
3 -4 5 -6 7 -8
4 5 -6 7 -8 9
5 -6 7 -8 9 -10
7
Bir Oyunun Çözümü ve Eğer Noktası
Bir oyunun çözülmesi;

➢ Oyun değerinin bulunması
➢ A oyuncusu için salt veya karma en iyi stratejisinin
bulunması
➢ B oyuncusu için salt veya karma en iyi stratejisinin
bulunması
anlamına gelir.
8
Eğer noktasının bulunması:

Ele alınan oyun matrisinin;
Satırlarının en küçüğü bulunur ve matrisin satırlarının
yanına yazılır. Bu en küçükler arasından en büyük olan
belirlenir.
Sütunların en büyüğü bulunur ve matrisin sütunlarının
altına yazılır. Bu en büyükler arasında en küçük
belirlenir.
En büyüklerin en küçüğü=En küçüklerin en büyüğü ise
Oyunun eğer noktası vardır denir.
Eğer noktası aynı zamanda oyunun değeridir.
9
ÖRNEK: A ve B bir oyun oynuyorlar. A’nın 3, B’nin 2

stratejiye sahip olduğu biliniyor. A oyuncusu açısından
getiri matrisi aşağıdaki gibidir;
B Oyuncusu
Stratejiler 1 2
1 -2 2 -2
A Oyuncusu 2 -1 3 -1
3 1 2 1*
1* 3
En büyüklerin en küçüğü=1=En küçüklerin en büyüğü
Eğer noktası A’nın üçüncü B’nin birinci stratejisinin
kesiştiği yerdir ve oyunun değeri de 1 dir. A oyuncusu
üçüncü, B oyuncusu da birinci stratejisini kullanır.
10
ÖRNEK:
B Oyuncusu
Stratejiler 1 2 3 4 MİN
1 90 32 10 87 10
A Oyuncusu 2 60 52 42 63 42
3 20 43 34 85 20
4 50 65 25 12 12
MAX 90 65 42 87
Min-Max=Max-Min=42 böylece;
Oyun Değeri=42
A oyuncusu 2. Stratejisini,
B oyuncusu 3. Stratejisini seçer.
11
Bir oyunda eğer noktasının bulunması seçilen

stratejilerin salt strateji olduğunu gösterir.
*Bazı oyunlar birden fazla eğer noktasına sahip

olabilirler. Oyunculardan biri tarafından eğer
noktalarının belirlediği stratejilerin uygulanması ile
sonucun değişmemesi demektir.
12
ÖRNEK:
B Oyuncusu
Stratejiler 1 2 3 Min
1 10 20 10 10
A Oyuncusu 2 0 -40 -10 -40
3 10 30 -20 -20
Max 10 30 10
Min-Max=Max-Min=10 olan iki eğer noktası mevcut.
A oyuncusu 1. ve B oyuncusu 1. Stratejiyi seçebilir veya
A oyuncusu 1. ve B oyuncusu 3. Stratejiyi seçebilir, her
iki durumda da oyunun değeri 10 dur.
13
Strateji Vektörü:
ÖRNEK: Birbirine rakip A ve B firmalarına ilişkin oyun
matrisi aşağıdaki gibi olsun;
B Firması
1 18 19 16 16
A Firması 2 16 18 15 15
Max 18 19 16
Kullanılan strateji 1 kullanılmayan strateji 0 ile
gösterildiğinde strateji vektörleri;
A firması için; p= [1 0]
B firması için; q= [0 0 1] olur ve Oyun değeri 𝑉 = 16 dır.
14
Eğer Noktası Olmayan Oyunlar:

ÖRNEK: Aşağıdaki gibi bir ödenti matrisi ele alınsın;
B Oyuncusu
1 -10 10 10 -10
A Oyuncusu 2 20 -20 20 -20
3 30 30 -30 -30
Max 30 30 20
Min-Max (-10)≠Max-Min(20)
olduğundan eğer noktası yoktur.
15
Böyle problemlerin yani eğer noktası olmayan

problemlerin çözümü için (strateji vektörlerinin ve
oyun değerinin belirlenmesi için) birçok yöntem
mevcuttur. Bu yöntemleri anlatmaya başlamadan önce
yöntemlerin kullanımında kolaylık sağlayacak bir
konuya değinmek gerekir.
16
Egemen Stratejiler: Sıfır toplamlı iki kişilik oyunlarda

eğer noktası (tepe noktası) bulunmadığı zaman ikinci
bir kontrol satır veya sütün elemanlarının diğer bir
satır veya sütun elemanlarından büyük veya küçük olup
olmadığına bakılmasıdır. Satırlar A oyuncusunun
kazancını gösterdiğinde, bir satırdaki tüm elemanların
diğer bir satırdaki tüm elemanlardan büyük ya da eşit
olması o satıra karşılık gelen stratejini diğer satıra
karşılık gelen stratejiye göre ele alınması gerektiğini
gösterir. Belirlenen strateji üstün stratejidir. Diğer zayıf
seçenek olarak adlandırılır. Zayıf seçenekler elenerek
matrisin boyutu küçültülebilir.
17
ÖRNEK: Aşağıdaki ödenti matrisini ele alalım;

B Oyuncusu
1 60 50 40 40
A Oyuncusu 2 80 70 50 50
3 80 60 75 60
Max 80 70 75
Eğer noktası yok!
A oyuncusu açısından bakıldığında;
1. 𝑆𝑎𝑡𝚤𝑟 ≤ 2. 𝑆𝑎𝑡𝚤𝑟 olduğundan 1. Satır zayıf stratejidir.
Böylece 1. Strateji elenip matris küçültülebilir;
18
B Oyuncusu
A Oyuncusu 2 80 70 50 50
3 80 60 75 60
Max 80 70 75
Bu matris için de eğer noktası yoktur. B oyuncusu
açısından da stratejilerde elemeye gidilebilir. Ödenti
matrisinde B oyuncusunun kayıpları verildiği için B
oyuncusu kaybını minimum yapmak isteyeceğinden 1.
Sütun yani B oyuncusu için 1. Strateji kullanılmayacak
bir stratejidir.
19
Bu stratejide elenebilir. Böylece ödenti matrisi;

B Oyuncusu
Stratejiler 2 3 Min
2 70 50 50
A Oyuncusu 3 60 75 60
Max 70 75
Bu son matrisin de eğer noktası yoktur. Bir matrisin
başlangıçta eğer noktası yoksa indirgemeler sonunda
oluşacak matrisinde eğer noktası yoktur. İndirgeme
işlemleri eğer noktası olmayan oyun problemlerinin
çözümü için kullanılacak yöntemlerde işlem kolaylığı
sağlanmak için gerçekleştirilir. İndirgenmiş bir oyun
matrisi ile indirgenmemiş bir oyun matrisini çözümü
aynıdır.
20
24.DERS
1
Bir Oyunun Çözümü ve Eğer Noktası
Bir oyunun çözülmesi;

➢ Oyun değerinin bulunması
➢ A oyuncusu için salt veya karma en iyi stratejisinin
bulunması
➢ B oyuncusu için salt veya karma en iyi stratejisinin
bulunması
anlamına gelir.
2
Eğer noktasının bulunması:

Ele alınan oyun matrisinin;
Satırlarının en küçüğü bulunur ve matrisin satırlarının
yanına yazılır. Bu en küçükler arasından en büyük olan
belirlenir.
Sütunların en büyüğü bulunur ve matrisin sütunlarının
altına yazılır. Bu en büyükler arasında en küçük
belirlenir.
En büyüklerin en küçüğü=En küçüklerin en büyüğü ise
Oyunun eğer noktası vardır denir.
Eğer noktası aynı zamanda oyunun değeridir.
3
ÖRNEK: A ve B bir oyun oynuyorlar. A’nın 3, B’nin 2

stratejiye sahip olduğu biliniyor. A oyuncusu açısından
getiri matrisi aşağıdaki gibidir;
B Oyuncusu
Stratejiler 1 2
1 -2 2 -2
A Oyuncusu 2 -1 3 -1
3 1 2 1*
1* 3
En büyüklerin en küçüğü=1=En küçüklerin en büyüğü
Eğer noktası A’nın üçüncü B’nin birinci stratejisinin
kesiştiği yerdir ve oyunun değeri de 1 dir. A oyuncusu
üçüncü, B oyuncusu da birinci stratejisini kullanır.
4
*Bazı oyunlar birden fazla eğer noktasına sahip

olabilirler. Oyunculardan biri tarafından eğer
noktalarının belirlediği stratejilerin uygulanması ile
sonucun değişmemesi demektir.
ÖRNEK:
B Oyuncusu
1 10 20 10 10
A Oyuncusu 2 0 -40 -10 -40
3 10 30 -20 -20
Max 10 30 10
Min-Max=Max-Min=10 olan iki eğer noktası mevcut.
5
Strateji Vektörü:
ÖRNEK: Birbirine rakip A ve B firmalarına ilişkin oyun
matrisi aşağıdaki gibi olsun;
B Firması
1 18 19 16 16
A Firması 2 16 18 15 15
Max 18 19 16
Kullanılan strateji 1 kullanılmayan strateji 0 ile
gösterildiğinde strateji vektörleri;
A firması için; p= [1 0]
B firması için; q= [0 0 1] olur ve Oyun değeri 𝑉 = 16 dır.
6
Eğer Noktası Olmayan Oyunlar:

ÖRNEK: Aşağıdaki gibi bir ödenti matrisi ele alınsın;
B Oyuncusu
1 -10 10 10 -10
A Oyuncusu 2 20 -20 20 -20
3 30 30 -30 -30
Max 30 30 20
Min-Max (-10)≠Max-Min(20)
olduğundan eğer noktası yoktur.
7
Böyle problemlerin yani eğer noktası olmayan

problemlerin çözümü için (strateji vektörlerinin ve
oyun değerinin belirlenmesi için) birçok yöntem
mevcuttur. Bu yöntemleri anlatmaya başlamadan önce
yöntemlerin kullanımında kolaylık sağlayacak bir
konuya değinmek gerekir.
8
Egemen Stratejiler: Sıfır toplamlı iki kişilik oyunlarda

eğer noktası (tepe noktası) bulunmadığı zaman ikinci
bir kontrol satır veya sütün elemanlarının diğer bir
satır veya sütun elemanlarından büyük veya küçük olup
olmadığına bakılmasıdır. Satırlar A oyuncusunun
kazancını gösterdiğinde, bir satırdaki tüm elemanların
diğer bir satırdaki tüm elemanlardan büyük ya da eşit
olması o satıra karşılık gelen stratejini diğer satıra
karşılık gelen stratejiye göre ele alınması gerektiğini
gösterir. Belirlenen strateji üstün stratejidir. Diğer zayıf
seçenek olarak adlandırılır. Zayıf seçenekler elenerek
matrisin boyutu küçültülebilir.
9
ÖRNEK: Aşağıdaki ödenti matrisini ele alalım;

B Oyuncusu
1 60 50 40 40
A Oyuncusu 2 80 70 50 50
3 80 60 75 60
Max 80 70 75
Eğer noktası yok!
A oyuncusu açısından bakıldığında;
1. 𝑆𝑎𝑡𝚤𝑟 ≤ 2. 𝑆𝑎𝑡𝚤𝑟 olduğundan 1. Satır zayıf stratejidir.
Böylece 1. Strateji elenip matris küçültülebilir;
10
B Oyuncusu
A Oyuncusu 2 80 70 50 50
3 80 60 75 60
Max 80 70 75
Bu matris için de eğer noktası yoktur. B oyuncusu
açısından da stratejilerde elemeye gidilebilir. Ödenti
matrisinde B oyuncusunun kayıpları verildiği için B
oyuncusu kaybını minimum yapmak isteyeceğinden 1.
Sütun yani B oyuncusu için 1. Strateji kullanılmayacak
bir stratejidir.
11
Bu stratejide elenebilir. Böylece ödenti matrisi;

B Oyuncusu
Stratejiler 2 3 Min
2 70 50 50
A Oyuncusu 3 60 75 60
Max 70 75
Bu son matrisin de eğer noktası yoktur. Bir matrisin
başlangıçta eğer noktası yoksa indirgemeler sonunda
oluşacak matrisinde eğer noktası yoktur. İndirgeme
işlemleri eğer noktası olmayan oyun problemlerinin
çözümü için kullanılacak yöntemlerde işlem kolaylığı
sağlanmak için gerçekleştirilir. İndirgenmiş bir oyun
matrisi ile indirgenmemiş bir oyun matrisini çözümü
aynıdır.
12
Oyun Matrisinin Çözümü İçin
Eğer Noktası Varsa Eğer Noktası Yoksa

➢ Eğer noktası oyunun ➢ İndirgeme yapılır
değeridir (Eğer noktası yine yoktur.)
➢ Salt Strateji mevcuttur ➢ Salt Strateji yoktur.
➢ Böyle oyunların strateji

vektörleri ve oyun değerleri
bazı yöntemlerle belirlenir.
13
Eğer noktası olmayan problemlerin çözümü karma

stratejinin kullanılmasını gerektirir. Çünkü oyunun
eğer noktası olmadığından salt strateji de yoktur. Eğer
noktasının bulunmadığı durumlarda oyuncuların en iyi
stratejilerini ve oyunun değerini belirlemek için
kullanılan yöntemler aşağıda verildiği gibidir.
➢ Cebirsel yöntem
➢ Grafik yöntem
➢ Matrislerle çözüm
➢ Yakınsama yöntem
➢ Doğrusal Programlama yöntemi
14
Bir Oyunun Cebirsel Yöntemle Çözümü:
B Oyuncusu
Stratejiler 𝑦1 𝑦2 … 𝑦𝑛
𝑥1 𝑎11 𝑎12 … 𝑎1𝑛
A Oyuncusu 𝑥2 𝑎21 𝑎22 … 𝑎2𝑛
⋮ ⋮ ⋮ ⋱ ⋮
𝑥𝑚 𝑎𝑚1 𝑎𝑚2 … 𝑎𝑚𝑛
𝑥𝑖 ≥ 0: 𝐴 𝑜𝑦𝑢𝑛𝑐𝑢𝑠𝑢𝑛𝑢𝑛 𝑖. 𝑠𝑡𝑟𝑎𝑡𝑒𝑗𝑖𝑦𝑖 𝑘𝑢𝑙𝑙𝑎𝑛𝑚𝑎 𝑠𝚤𝑘𝑙𝚤ğ𝚤

𝑦𝑗 ≥ 0: 𝐵 𝑜𝑦𝑢𝑛𝑐𝑢𝑠𝑢𝑛𝑢𝑛 𝑗. 𝑠𝑡𝑟𝑎𝑡𝑒𝑗𝑖𝑦𝑖 𝑘𝑢𝑙𝑙𝑎𝑛𝑚𝑎 𝑠𝚤𝑘𝑙𝚤ğ𝚤
15
𝑥1 + 𝑥2 + ⋯ + 𝑥𝑚 = 1 (1)
𝑦1 + 𝑦2 + ⋯ + 𝑦𝑛 = 1 (2)
(I) 𝑥1 𝑎1𝑗 + 𝑥2 𝑎2𝑗 + ⋯ + 𝑥𝑚 𝑎𝑚𝑗 ≥ 𝑣 (𝑗 = 1, … , 𝑛) (3)
𝑦1 𝑎𝑖1 + 𝑦2 𝑎𝑖2 + ⋯ + 𝑦𝑛 𝑎𝑖𝑛 ≤ 𝑣 (𝑖 = 1, … , 𝑚) (4)
Eşitlik (1) ve (2), A ve B oyuncularının stratejilerini
kullanma sıklıklarının toplamda 1 olması gerektiğini,
Eşitlik (3) B belli bir stratejiyi kullandığında A’nın
kazancının 𝑣 ile gösterilen oyun değerinden az
olmaması gerektiğini,
16
Eşitlik (4) A belli bir stratejiyi kullandığında B’nın

kaybının 𝑣 ile gösterilen oyun değerinden fazla
olmaması gerektiğini ifade etmektedir.
Bu durumda m+n+2 tane denklem ve m+n+1 tane

bilinmeyen mevcuttur. I ile verilen sistemi
çözüldüğünde oyuncuların stratejilerini kullanma
sıklıkları ile oyun değeri elde edilmiş olur.
17
ÖRNEK: A oyuncusuna göre ödemeler matrisi verilen

oyunu cebirsel yöntem ile çözünüz.
B Oyuncusu
Stratejiler 𝑦1 𝑦2 𝑦3
𝑥1 3 3 -3
A Oyuncusu 𝑥2 1 -1 1
𝑥3 -2 2 2
Her ne kadar cebirsel yöntem ile çözülmesi gerekiyorsa

da oyunun eğer noktasının olup olmadığı kontrol
edilirse, bir eğer noktasının olmadığını görebilir.
18
Eğer noktasının olmadığını gördükten sonra indirgeme

yapılıp yapılamadığı kontrol edilmeli eğer indirgeme
yapılabilirse daha küçük bir denklem sistemini çözme
ile uğraşılmış olur. Ancak ödemeler matrisine
bakıldığında herhangi bir egemen (üstün) strateji
olmadığı görülüyor. Yani matris indirgenemez bir
ödenti matrisidir.
19
A oyuncusu için denklem sistemini oluşturulursa;

3𝑥1 + 𝑥2 − 2𝑥3 ≥ 𝑣
3𝑥1 − 1𝑥2 + 2𝑥3 ≥ 𝑣
−3𝑥1 + 𝑥2 + 2𝑥3 ≥ 𝑣
𝑥1 + 𝑥2 + 𝑥3 = 1
B oyuncusu için denklem sistemini oluşturulursa;
3𝑦1 + 3𝑦2 − 𝑦3 ≤ 𝑣
𝑦1 −𝑦2 + 𝑦3 ≤ 𝑣
−2𝑦1 + 2𝑦2 + 2𝑦3 ≤ 𝑣
𝑦1 + 𝑦2 + 𝑦3 = 1
20
Verilen denklem sistemlerinde eşitsizlikler eşitlik

haline getirilip bilinen herhangi bir yolla çözüldüğünde;
Oyun değeri 𝑣 = 6/11 dir.
2 6 3
𝑥1 = 𝑥2 = 𝑥3 =
11 11 11
8 5 9
𝑦1 = 𝑦2 = 𝑦3 =
22 22 22
Olarak elde edilir. Bu durumda strateji vektörleri;
A’nın stratejilerini kullanma sıklıkları (strateji vektörü);
(2/11;6/11;3/11)
B’nin stratejilerini kullanma sıklıkları (strateji vektörü);
(8/22;5/22;9/22)
21
25.DERS
1
Oyun Matrisinin Çözümü İçin
Eğer Noktası Varsa Eğer Noktası Yoksa

➢ Eğer noktası oyunun ➢ İndirgeme yapılır
değeridir (Eğer noktası yine yoktur.)
➢ Salt Strateji mevcuttur ➢ Salt Strateji yoktur.
➢ Böyle oyunların strateji

vektörleri ve oyun değerleri
bazı yöntemlerle belirlenir.
2
Eğer noktası olmayan problemlerin çözümü karma

stratejinin kullanılmasını gerektirir. Çünkü oyunun
eğer noktası olmadığından salt strateji de yoktur. Eğer
noktasının bulunmadığı durumlarda oyuncuların en iyi
stratejilerini ve oyunun değerini belirlemek için
kullanılan yöntemler aşağıda verildiği gibidir.
➢ Cebirsel yöntem
➢ Grafik yöntem
➢ Matrislerle çözüm
➢ Yakınsama yöntem
➢ Doğrusal Programlama yöntemi
3
Bir Oyunun Cebirsel Yöntemle Çözümü:
B Oyuncusu
Stratejiler 𝑦1 𝑦2 … 𝑦𝑛
𝑥1 𝑎11 𝑎12 … 𝑎1𝑛
A Oyuncusu 𝑥2 𝑎21 𝑎22 … 𝑎2𝑛
⋮ ⋮ ⋮ ⋱ ⋮
𝑥𝑚 𝑎𝑚1 𝑎𝑚2 … 𝑎𝑚𝑛
𝑥𝑖 ≥ 0: 𝐴 𝑜𝑦𝑢𝑛𝑐𝑢𝑠𝑢𝑛𝑢𝑛 𝑖. 𝑠𝑡𝑟𝑎𝑡𝑒𝑗𝑖𝑦𝑖 𝑘𝑢𝑙𝑙𝑎𝑛𝑚𝑎 𝑠𝚤𝑘𝑙𝚤ğ𝚤

𝑦𝑗 ≥ 0: 𝐵 𝑜𝑦𝑢𝑛𝑐𝑢𝑠𝑢𝑛𝑢𝑛 𝑗. 𝑠𝑡𝑟𝑎𝑡𝑒𝑗𝑖𝑦𝑖 𝑘𝑢𝑙𝑙𝑎𝑛𝑚𝑎 𝑠𝚤𝑘𝑙𝚤ğ𝚤
4
𝑥1 + 𝑥2 + ⋯ + 𝑥𝑚 = 1 (1)
𝑦1 + 𝑦2 + ⋯ + 𝑦𝑛 = 1 (2)
(I) 𝑥1 𝑎1𝑗 + 𝑥2 𝑎2𝑗 + ⋯ + 𝑥𝑚 𝑎𝑚𝑗 ≥ 𝑣 (𝑗 = 1, … , 𝑛) (3)
𝑦1 𝑎𝑖1 + 𝑦2 𝑎𝑖2 + ⋯ + 𝑦𝑛 𝑎𝑖𝑛 ≤ 𝑣 (𝑖 = 1, … , 𝑚) (4)
Eşitlik (1) ve (2), A ve B oyuncularının stratejilerini
kullanma sıklıklarının toplamda 1 olması gerektiğini,
Eşitlik (3) B belli bir stratejiyi kullandığında A’nın
kazancının 𝑣 ile gösterilen oyun değerinden az
olmaması gerektiğini,
5
Eşitlik (4) A belli bir stratejiyi kullandığında B’nın

kaybının 𝑣 ile gösterilen oyun değerinden fazla
olmaması gerektiğini ifade etmektedir.
Bu durumda m+n+2 tane denklem ve m+n+1 tane

bilinmeyen mevcuttur. I ile verilen sistemi
çözüldüğünde oyuncuların stratejilerini kullanma
sıklıkları ile oyun değeri elde edilmiş olur.
6
ÖRNEK: A oyuncusuna göre ödemeler matrisi verilen

oyunu cebirsel yöntem ile çözünüz.
B Oyuncusu
Stratejiler 𝑦1 𝑦2 𝑦3
𝑥1 3 3 -3
A Oyuncusu 𝑥2 1 -1 1
𝑥3 -2 2 2
Her ne kadar cebirsel yöntem ile çözülmesi gerekiyorsa

da oyunun eğer noktasının olup olmadığı kontrol
edilirse, bir eğer noktasının olmadığını görebilir.
7
Eğer noktasının olmadığını gördükten sonra indirgeme

yapılıp yapılamadığı kontrol edilmeli eğer indirgeme
yapılabilirse daha küçük bir denklem sistemini çözme
ile uğraşılmış olur. Ancak ödemeler matrisine
bakıldığında herhangi bir egemen (üstün) strateji
olmadığı görülüyor. Yani matris indirgenemez bir
ödenti matrisidir.
8
A oyuncusu için denklem sistemini oluşturulursa;

3𝑥1 + 𝑥2 − 2𝑥3 ≥ 𝑣
3𝑥1 − 1𝑥2 + 2𝑥3 ≥ 𝑣
−3𝑥1 + 𝑥2 + 2𝑥3 ≥ 𝑣
𝑥1 + 𝑥2 + 𝑥3 = 1
B oyuncusu için denklem sistemini oluşturulursa;
3𝑦1 + 3𝑦2 − 𝑦3 ≤ 𝑣
𝑦1 −𝑦2 + 𝑦3 ≤ 𝑣
−2𝑦1 + 2𝑦2 + 2𝑦3 ≤ 𝑣
𝑦1 + 𝑦2 + 𝑦3 = 1
9
Verilen denklem sistemlerinde eşitsizlikler eşitlik

haline getirilip bilinen herhangi bir yolla çözüldüğünde;
Oyun değeri 𝑣 = 6/11 dir.
2 6 3
𝑥1 = 𝑥2 = 𝑥3 =
11 11 11
8 5 9
𝑦1 = 𝑦2 = 𝑦3 =
22 22 22
Olarak elde edilir. Bu durumda strateji vektörleri;
A’nın stratejilerini kullanma sıklıkları (strateji vektörü);
(2/11;6/11;3/11)
B’nin stratejilerini kullanma sıklıkları (strateji vektörü);
(8/22;5/22;9/22)
10
Grafik Yöntem:
Bir oyun m*2 ya da 2*n boyutunda ise veya üstün stratejilerin
olması durumunda bu boyutlara indirgenebiliyorsa böyle oyunlar
grafik yöntem ile çözülebilir. Bir örnek ile açıklanmak istenirse;
ÖRNEK: A ve B oyuncusu arasında oynan oyuna ilişkin ödenti
matrisi aşağıda verildiği gibidir. Grafik yöntemle oyunu çözünüz.
B Oyuncusu
B1 B2 B3 B4
A Oyuncusu 𝑥 A1 9 -3 -4 6
1 − 𝑥 A2 -2 3 5 -1
A oyuncusunun A1 stratejisini kullanma sıklığına (𝑥) denirse,

A2 stratejisini kullanma sıklığı (1 − 𝑥 ) olur.
11
B oyuncusunun A oyuncusuna yapacağı beklenen ödemeler yani

A oyuncusunun kazançları;
B oyuncusunun A oyuncusunun beklenen

stratejileri kazançları
B1 9𝑥 − 2(1 − 𝑥 ) = 11𝑥 − 2
B2 -3x+3(1 − 𝑥 ) = 3 − 6𝑥
B3 −4𝑥 + 5(1 − 𝑥 ) = 5 − 9𝑥
B4 6𝑥 − 1(1 − 𝑥 ) = 7𝑥 − 1
A oyuncusunun beklenen kazançları için yazılan denklemlerin her
biri oyun değeri olan 𝑣 ye eşit ya da büyük olmalıdır. A
oyuncusunun amacı kendi gelirini en yüksek tutmak olduğu için
oyun değerini mümkün olduğu kadar büyük yapacak 𝑥 olasılığını
seçmeye çalışır.
12
A oyuncusu için problem aşağıdaki gibi modellenebilir;

𝑀𝑎𝑥 𝑍 = 𝑣
11𝑥 − 2 ≥ 𝑣
3 − 6𝑥 ≥ 𝑣
5 − 9𝑥 ≥ 𝑣
7𝑥 − 1 ≥ 𝑣
0≤𝑥≤1
𝑣 𝑖ş𝑎𝑟𝑒𝑡𝑖 𝑏𝑒𝑙𝑖𝑟𝑡𝑖𝑙𝑚𝑒𝑚𝑖ş.
13
14
𝑣’nin maximum olduğu noktadan iki doğru geçerki bunlar B2 ve

B4 stratejilerine karşılık gelir. B oyuncusunun optimal stratejisi
B2 ve B4 stratejilerinin bir karması olacaktır. B1 ve B3 stratejileri
hiçbir zaman kullanılmayacaktır.
4 15
𝑥= 𝑣𝑒 𝑣 =
13 13
olarak belirlenmiştir.
Böylece A’nın stratejilerini kullanma sıklıkları;

𝐴1 = 𝑥 = 4/13
𝐴2 = (1 − 𝑥) = 9/13 olur.
15
B’nin strateji vektörünü belirlemek için

𝐴1 → 9𝑦1 − 3𝑦2 − 4𝑦3 + 6𝑦4 = 𝑣 = 15/13
𝐴2 → −2𝑦1 + 3𝑦2 + 5𝑦3 − 𝑦4 = 𝑣 = 15/13
𝑦1 = 𝑦3 = 0
−3𝑦2 + 6𝑦4 = 15/13
3𝑦2 − 𝑦4 = 15/13
6 7
𝑦2 = 𝑦4 =
13 13
4 9
A’nın strateji vektörü; 𝑥 ∗ = [ ; ]
13 13
7 6
B’nin strateji vektörü; 𝑦 ∗ = [0; ; 0; ]
13 13
15
Oyun değeri; 𝑣 = olarak elde edilir.
13
16
Matris Yöntemiyle Çözüm:

A ve B oyuncularının strateji vektörleri (stratejilerini
kullanma sıklıkları) ve oyunun değeri oyun problemine
ilişkin ödenti matrisinin kullanılması ile aşağıdaki gibi
elde edilir;
𝐼(𝑎𝑑𝑗 𝐴)
𝐴→𝑥=
𝐼(𝑎𝑑𝑗 𝐴)𝐼′
(𝑎𝑑𝑗 𝐴)𝐼′
𝐵→𝑦=
|𝐴 |
𝑣=
17
Burada;
𝑎𝑑𝑗 (𝐴) = |𝐴| ∗ 𝐴−1
I birim vektördür ve 3*3 boyutundaki bir oyun

matrisinin çözümü için aşağıda verildiği gibidir.
𝐼 = [ 1 1 1]
Bu yöntemin kullanılabilmesi için oyun matrisinin kare

matris olması gerekir ve det 𝐴 ≠ 0 olmalıdır.
18
ÖRNEK: Aşağıda verilen oyun problemini çözünüz.
B Oyuncusu
Stratejiler 1 2
1 1 0
A Oyuncusu 2 -1 2
1 0 2 0
𝐴=[ ] 𝑎𝑑𝑗 𝐴 = [ ]
−1 2 1 1
19
[ ] 2 0
𝐼(𝑎𝑑𝑗 𝐴) 1 1 [ ] [3 1]
𝐴→𝒙= = 1 1 = = [𝟑/𝟒 𝟏/𝟒]
𝐼(𝑎𝑑𝑗 𝐴)𝐼′ [1 1] [ 2 0 1 4
][ ]
1 1 1
2 0 1
(𝑎𝑑𝑗 𝐴)𝐼′ [ ][ ] [3 1] 𝟐/𝟒
𝐵→𝒚= 1 1 1 = =[ ]
𝐼(𝑎𝑑𝑗 𝐴)𝐼′ [1 1] [2 0] [1] 4 𝟐/𝟒
1 1 1
|𝐴 | 2 𝟏
𝒗= = =
𝐼(𝑎𝑑𝑗 𝐴)𝐼′ 4 𝟐
20
B Oyuncusu
Stratejiler 1 2 3
1 2 0 3
A Oyuncusu 2 2 5 0
3 -2 6 6
2 0 3 30 18 −15
𝐴 = [ 2 5 0] 𝑎𝑑𝑗 𝐴 = [−12 18 6 ]
−2 6 6 22 −12 10
21
2 0 3
[1 1 1] [ 2 5 0]
𝐼(𝑎𝑑𝑗 𝐴) −2 6 6 [40 24 1]
𝐴→𝒙= = =
𝐼(𝑎𝑑𝑗 𝐴)𝐼′ 2 0 3 1 65
[1 1 1] [ 2 5 0] [1]
−2 6 6 1
= [𝟒𝟎/𝟔𝟓 𝟐𝟒/𝟔𝟓 𝟏/𝟔𝟓]
2 0 3 1 33
[ 2 5 0] [1] [12] 𝟑𝟑/𝟔𝟓
(𝑎𝑑𝑗 𝐴)𝐼′ −2 6 6 1
𝐵→𝒚= = 20 = [𝟏𝟐/𝟔𝟓]
𝐼(𝑎𝑑𝑗 𝐴)𝐼′ 2 0 3 1 65
[1 1 1] [ 2 5 0] [1] 𝟐𝟎/𝟔𝟓
−2 6 6 1
|𝐴 | 𝟏𝟐𝟔
𝒗= =
𝐼(𝑎𝑑𝑗 𝐴)𝐼′ 𝟔𝟓
22
26.DERS
1
Grafik Yöntem:
Bir oyun m*2 ya da 2*n boyutunda ise veya üstün stratejilerin
olması durumunda bu boyutlara indirgenebiliyorsa böyle oyunlar
grafik yöntem ile çözülebilir. Bir örnek ile açıklanmak istenirse;
ÖRNEK: A ve B oyuncusu arasında oynan oyuna ilişkin ödenti
matrisi aşağıda verildiği gibidir. Grafik yöntemle oyunu çözünüz.
B Oyuncusu
B1 B2 B3 B4
A Oyuncusu 𝑥 A1 9 -3 -4 6
1 − 𝑥 A2 -2 3 5 -1
2
A oyuncusunun A1 stratejisini kullanma sıklığına (𝑥) denirse,

A2 stratejisini kullanma sıklığı (1 − 𝑥 ) olur.
B oyuncusunun A oyuncusuna yapacağı beklenen ödemeler yani
A oyuncusunun kazançları;
B oyuncusunun A oyuncusunun beklenen
stratejileri kazançları
B1 9𝑥 − 2(1 − 𝑥 ) = 11𝑥 − 2
B2 -3x+3(1 − 𝑥 ) = 3 − 6𝑥
B3 −4𝑥 + 5(1 − 𝑥 ) = 5 − 9𝑥
B4 6𝑥 − 1(1 − 𝑥 ) = 7𝑥 − 1
3
A oyuncusu için problem aşağıdaki gibi modellenebilir;

𝑀𝑎𝑥 𝑍 = 𝑣
11𝑥 − 2 ≥ 𝑣
3 − 6𝑥 ≥ 𝑣
5 − 9𝑥 ≥ 𝑣
7𝑥 − 1 ≥ 𝑣
0≤𝑥≤1
𝑣 𝑖ş𝑎𝑟𝑒𝑡𝑖 𝑏𝑒𝑙𝑖𝑟𝑡𝑖𝑙𝑚𝑒𝑚𝑖ş.
4
5
𝑣’nin maximum olduğu noktadan iki doğru geçerki bunlar B2 ve

B4 stratejilerine karşılık gelir. B oyuncusunun optimal stratejisi
B2 ve B4 stratejilerinin bir karması olacaktır. B1 ve B3 stratejileri
hiçbir zaman kullanılmayacaktır.
4 15
𝑥= 𝑣𝑒 𝑣 =
13 13
olarak belirlenmiştir.
Böylece A’nın stratejilerini kullanma sıklıkları;

𝐴1 = 𝑥 = 4/13
𝐴2 = (1 − 𝑥) = 9/13 olur.
6
B’nin strateji vektörünü belirlemek için

𝐴1 → 9𝑦1 − 3𝑦2 − 4𝑦3 + 6𝑦4 = 𝑣 = 15/13
𝐴2 → −2𝑦1 + 3𝑦2 + 5𝑦3 − 𝑦4 = 𝑣 = 15/13
𝑦1 = 𝑦3 = 0
−3𝑦2 + 6𝑦4 = 15/13
3𝑦2 − 𝑦4 = 15/13
6 7
𝑦2 = 𝑦4 =
13 13
4 9
A’nın strateji vektörü; 𝑥 ∗ = [ ; ]
13 13
7 6
B’nin strateji vektörü; 𝑦 ∗ = [0; ; 0; ]
13 13
15
Oyun değeri; 𝑣 = olarak elde edilir.
13
7

elde edilir;
𝐴→𝑥=
𝐵→𝑦=
|𝐴 |
𝑣=
8
Burada;
𝑎𝑑𝑗 (𝐴) = |𝐴| ∗ 𝐴−1

𝐼 = [ 1 1 1]

9
B Oyuncusu
Stratejiler 1 2
1 1 0
A Oyuncusu 2 -1 2
1 0 2 0
𝐴=[ ] 𝑎𝑑𝑗 𝐴 = [ ]
−1 2 1 1
10
[ ] 2 0
𝐼(𝑎𝑑𝑗 𝐴) 1 1 [ ] [3 1]
𝐴→𝒙= = 1 1 = = [𝟑/𝟒 𝟏/𝟒]
𝐼(𝑎𝑑𝑗 𝐴)𝐼′ [1 1] [ 2 0 1 4
][ ]
1 1 1
2 0 1
(𝑎𝑑𝑗 𝐴)𝐼′ [ ][ ] [3 1] 𝟐/𝟒
𝐵→𝒚= 1 1 1 = =[ ]
𝐼(𝑎𝑑𝑗 𝐴)𝐼′ [1 1] [2 0] [1] 4 𝟐/𝟒
1 1 1
|𝐴 | 2 𝟏
𝒗= = =
11
B Oyuncusu
Stratejiler 1 2 3
1 2 0 3
A Oyuncusu 2 2 5 0
3 -2 6 6
2 0 3 30 18 −15
𝐴 = [ 2 5 0] 𝑎𝑑𝑗 𝐴 = [−12 18 6 ]
−2 6 6 22 −12 10
12
2 0 3
[1 1 1] [ 2 5 0]
𝐼(𝑎𝑑𝑗 𝐴) −2 6 6 [40 24 1]
𝐴→𝒙= = =
𝐼(𝑎𝑑𝑗 𝐴)𝐼′ 2 0 3 1 65
[1 1 1] [ 2 5 0] [1]
−2 6 6 1
= [𝟒𝟎/𝟔𝟓 𝟐𝟒/𝟔𝟓 𝟏/𝟔𝟓]
2 0 3 1 33
[ 2 5 0] [1] [12] 𝟑𝟑/𝟔𝟓
(𝑎𝑑𝑗 𝐴)𝐼′ −2 6 6 1
𝐵→𝒚= = 20 = [𝟏𝟐/𝟔𝟓]
𝐼(𝑎𝑑𝑗 𝐴)𝐼′ 2 0 3 1 65
[1 1 1] [ 2 5 0] [1] 𝟐𝟎/𝟔𝟓
−2 6 6 1
|𝐴 | 𝟏𝟐𝟔
𝒗= =
13
İterasyon Yöntemiyle Çözüm:

Adım 1: Ödemeler matrisinin herhangi bir satırı
seçilerek matrisin altına yazılır.
Adım 2: Matrisin altına yazılan bu satırdaki en küçük

eleman bulunarak işaretlenir ve bu elemana karşılık
gelen sütun matrisin sağ tarafına yazılır.
14
Adım 3: Ödemeler matrisinin sağ tarafına yazılan bu

sütundaki elemanların en büyüğü işaretlenir. Bu
elemanın karşılık geldiği satırdaki matrisin altındaki
satır elemanları ile toplanarak matrisin altına yazılır.
Adım 4: İşlemlere istenen iterasyon sayısı kadar devam
edilir.
Adım 5: Ödemeler matrisinin sağında oluşan herbir
satırdaki işaretlenen eleman sayısı tekrar sayısına
bölünerek A oyuncusunun stratejilerini kullanma
sıklıkları belirlenir.
15
Adım 6: Ödemeler matrisinin altında oluşan her bir

sütundaki işaretlenmiş elemanlar tekrar sayısına
bölünerek B oyuncusunun stratejilerini kullanma
Adım 7: Oyun değeri son sütundaki en büyük eleman ile
son satırdaki en küçük elemanın tekrar sayısına
bölünmesi ile bulunan aralığın içinde yer alır.
16
ÖRNEK: Aşağıda ödenti matrisi verilen oyun probleminin

çözümünü iterasyon sayısı 10 olacak biçimde yaklaşık olarak
belirleyiniz.
1 0 2 0 1 1 3 4 6 6 7 7 9 1/10
3 0 0 0 3 3 3 6 6 6 9 9 9 3/10
0 2 1 2 2 4 5 5 6 8 8 10 11* 6/10
1 0 2
1 2 3 A ve B oyuncularının stratejilerini kullanma
4 2 3 sıklıkları sırasıyla;
4 4 4
4 5 6 𝑥 = [1/10 3/10 6/10]
7 6 5 𝑦 = [3/10 4/10 3/10]
8 6 7
8 8 8 Oyunun değerinin yer aldığı aralık
11 8 8 9/10 ≤ 𝑣 ≤ 11/10
11 10 9*
3/10 4/10 3/10
17
18
27.DERS
1

elde edilir;
𝐴→𝑥=
𝐵→𝑦=
|𝐴 |
𝑣=
2
Burada;
𝑎𝑑𝑗 (𝐴) = |𝐴| ∗ 𝐴−1

𝐼 = [ 1 1 1]

3
B Oyuncusu
Stratejiler 1 2
1 1 0
A Oyuncusu 2 -1 2
1 0 2 0
𝐴=[ ] 𝑎𝑑𝑗 𝐴 = [ ]
−1 2 1 1
4
[ ] 2 0
𝐼(𝑎𝑑𝑗 𝐴) 1 1 [ ] [3 1]
𝐴→𝒙= = 1 1 = = [𝟑/𝟒 𝟏/𝟒]
𝐼(𝑎𝑑𝑗 𝐴)𝐼′ [1 1] [ 2 0 1 4
][ ]
1 1 1
2 0 1
(𝑎𝑑𝑗 𝐴)𝐼′ [ ][ ] [3 1] 𝟐/𝟒
𝐵→𝒚= 1 1 1 = =[ ]
𝐼(𝑎𝑑𝑗 𝐴)𝐼′ [1 1] [2 0] [1] 4 𝟐/𝟒
1 1 1
|𝐴 | 2 𝟏
𝒗= = =
5
B Oyuncusu
Stratejiler 1 2 3
1 2 0 3
A Oyuncusu 2 2 5 0
3 -2 6 6
2 0 3 30 18 −15
𝐴 = [ 2 5 0] 𝑎𝑑𝑗 𝐴 = [−12 18 6 ]
−2 6 6 22 −12 10
6
2 0 3
[1 1 1] [ 2 5 0]
𝐼(𝑎𝑑𝑗 𝐴) −2 6 6 [40 24 1]
𝐴→𝒙= = =
𝐼(𝑎𝑑𝑗 𝐴)𝐼′ 2 0 3 1 65
[1 1 1] [ 2 5 0] [1]
−2 6 6 1
= [𝟒𝟎/𝟔𝟓 𝟐𝟒/𝟔𝟓 𝟏/𝟔𝟓]
2 0 3 1 33
[ 2 5 0] [1] [12] 𝟑𝟑/𝟔𝟓
(𝑎𝑑𝑗 𝐴)𝐼′ −2 6 6 1
𝐵→𝒚= = 20 = [𝟏𝟐/𝟔𝟓]
𝐼(𝑎𝑑𝑗 𝐴)𝐼′ 2 0 3 1 65
[1 1 1] [ 2 5 0] [1] 𝟐𝟎/𝟔𝟓
−2 6 6 1
|𝐴 | 𝟏𝟐𝟔
𝒗= =
7
İterasyon Yöntemiyle Çözüm:

Adım 1: Ödemeler matrisinin herhangi bir satırı
seçilerek matrisin altına yazılır.
Adım 2: Matrisin altına yazılan bu satırdaki en küçük

eleman bulunarak işaretlenir ve bu elemana karşılık
gelen sütun matrisin sağ tarafına yazılır.
8
Adım 3: Ödemeler matrisinin sağ tarafına yazılan bu

sütundaki elemanların en büyüğü işaretlenir. Bu
elemanın karşılık geldiği satırdaki matrisin altındaki
satır elemanları ile toplanarak matrisin altına yazılır.
Adım 4: İşlemlere istenen iterasyon sayısı kadar devam
edilir.
Adım 5: Ödemeler matrisinin sağında oluşan herbir
satırdaki işaretlenen eleman sayısı tekrar sayısına
bölünerek A oyuncusunun stratejilerini kullanma
9
Adım 6: Ödemeler matrisinin altında oluşan her bir

sütundaki işaretlenmiş elemanlar tekrar sayısına
bölünerek B oyuncusunun stratejilerini kullanma
Adım 7: Oyun değeri son sütundaki en büyük eleman ile
son satırdaki en küçük elemanın tekrar sayısına
bölünmesi ile bulunan aralığın içinde yer alır.
10
ÖRNEK: Aşağıda ödenti matrisi verilen oyun probleminin

çözümünü iterasyon sayısı 10 olacak biçimde yaklaşık olarak
belirleyiniz.
1 0 2 0 1 1 3 4 6 6 7 7 9 1/10
3 0 0 0 3 3 3 6 6 6 9 9 9 3/10
0 2 1 2 2 4 5 5 6 8 8 10 11* 6/10
1 0 2
1 2 3 A ve B oyuncularının stratejilerini kullanma
4 2 3 sıklıkları sırasıyla;
4 4 4
4 5 6 𝑥 = [1/10 3/10 6/10]
7 6 5 𝑦 = [3/10 4/10 3/10]
8 6 7
8 8 8 Oyunun değerinin yer aldığı aralık
11 8 8 9/10 ≤ 𝑣 ≤ 11/10
11 10 9*
3/10 4/10 3/10
11
Doğrusal Programlama Problemi Olarak Modelleme:

B Oyuncusu
Stratejiler 1 2 3
1 3 2 3
A Oyuncusu 2 2 3 4
3 5 4 2
A’nın stratejilerini kullanma sıklıkları toplamı

𝑥1 + 𝑥2 + 𝑥3 = 1
B’nin stratejilerini kullanma sıklıkları toplamı
𝑦1 + 𝑦2 + 𝑦3 = 1
12
A oyuncusuna göre problemi modellemek için;

3𝑥1 + 2𝑥2 + 5𝑥3 ≥ 𝑣
2𝑥1 + 3𝑥2 + 4𝑥3 ≥ 𝑣
3𝑥1 + 4𝑥2 + 2𝑥3 ≥ 𝑣
𝑥𝑖
𝑋𝑖 = dönüşümü yapılır. Bu durumda;
𝑣
𝑥1 + 𝑥2 + 𝑥3 = 1
𝑥1 𝑥2 𝑥3 1
+ + =
𝑣 𝑣 𝑣 𝑣
1
𝑋1 + 𝑋2 + 𝑋3 =
𝑣
13
1
𝑀𝑎𝑥 𝑍 = 𝑣 → 𝑀𝑖𝑛 𝑍 =
𝑣
A Oyuncusuna göre problemin matematiksel modeli;
1
𝑀𝑖𝑛 𝑍 = 𝑋1 + 𝑋2 + 𝑋3 =
𝑣
3𝑋1 + 2𝑋2 + 5𝑋3 ≥ 1
2𝑋1 + 3𝑋2 + 4𝑋3 ≥ 1
3𝑋1 + 4𝑋2 + 2𝑋3 ≥ 1
𝑋1 , 𝑋2 , 𝑋3 ≥ 0
14
Ya da B Oyuncusuna göre problemin matematiksel modeli;

1
𝑀𝑎𝑥 𝑍 = 𝑌1 + 𝑌2 + 𝑌3 =
𝑣
3𝑌1 + 2𝑌2 + 3𝑌3 ≤ 1
2𝑌1 + 3𝑌2 + 4𝑋3 ≤ 1
5𝑌1 + 4𝑌2 + 2𝑌3 ≤ 1
𝑌1 , 𝑌2 , 𝑌3 ≥ 0
Her iki model kullanılarak da problem çözüme

ulaştırılabilir.
15
B oyuncusu için kurulan problem simplex algoritma ile

çözüldüğünde en iyi tablo aşağıdaki gibi elde edilir;
𝐶𝐵 𝑇𝑉 𝑋𝐵 𝑦1 𝑦2 𝑦3 𝑦4 𝑦5 𝑦6
0 𝑌4 1/16 0 -19/16 0 1 -9/16 -3/8
1 𝑌3 3/16 0 7/16 1 0 5/16 -2/16
1 𝑌1 2/16 1 5/8 0 0 -1/8 5/20
5/16 0 1/16 0 0 3/16 1/8
𝑋1 𝑋2 𝑋3
16
𝑦𝑖
𝑌𝑖 = → 𝑦𝑖 = 𝑌𝑖 ∗ 𝑣
𝑣
1 16 2
𝑦1 = 𝑌1 ∗ 𝑣 = ∗ =
8 5 5
16
𝑦2 = 𝑌2 ∗ 𝑣 = 0 ∗ =0
5
3 16 3
𝑦3 = 𝑌3 ∗ 𝑣 = ∗ =
16 5 5
𝟐 𝟑
𝒚 = [ ; 𝟎; ]
𝟓 𝟓
17
𝑥𝑖
𝑋𝑖 = → 𝑥𝑖 = 𝑋𝑖 ∗ 𝑣
𝑣
16
𝑥1 = 𝑋1 ∗ 𝑣 = 0 ∗ =0
5
3 16 3
𝑥2 = 𝑋2 ∗ 𝑣 = ∗ =
16 5 5
1 16 2
𝑥3 = 𝑋3 ∗ 𝑣 = ∗ =
8 5 5
𝟑 𝟐
𝒙 = [𝟎; ; ]
𝟓 𝟓
18

Yöneylem Vize Sonrası (17-27)

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Yöneylem Vize Sonrası (17-27)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

YÖNEYLEM ARAŞTIRMASI

Proje: Belli bir işin tamamlanabilmesi için birbirleriyle ilişkili be belli

Proje Planı bu amaçlardan benimsenmiş olanını gerçekleştirecek

PROJE PLANLAMA VE DENETİM YÖNTEMLERİ

KRİTİK YOL YÖNTEMİ (CPM)

CPM de faaliyet zamanları sabit olduğu kabul edildiğinden deterministik

Ok diyagramı: Kritik yol yönteminin temeli şebekedir. Şebekenin dalları

• D faaliyeti başlamadan önce E faaliyetinin bitmiş olması gerektiğini

• B ve C faaliyetlerinin A faaliyeti tamamlanmadan başlayamayacağını gösterir.

• A ve B faaliyetleri tamamlanmadan sonra C faaliyeti başlayabilir.

Proje Ağının Çiziminde Bazı Kurallar Vardır:

1. Her faaliyet ağda bir tek yönlendirilmiş dalla gösterilir. Hiçbir

Bu şekilde bir şebeke oluşturulamaz. Bu yanlış bir gösterim.

B ve C faaliyetlerinden hemen önce ve hemen sonra gelen faaliyetler

3. Ağ üzerinde hiçbir dal dizisi döngü meydana getiremez.

4. Ağ üzerinde bir tek başlangıç ve bir tek bitiş düğümü olmalıdır.

ÖRNEK: Faaliyetleri arasındaki ilişkiler; P ilk faaliyettir. M ve L, P’den

ÖRNEK: Aşağıda verilen projenin ağını çiziniz.

ÖRNEK: Aşağıda verilen projenin ağını çiziniz.

ÖRNEK: Aşağıda verilen projenin ağını çiziniz.

KRİTİK YOLUN BULUNMASI

Kritik yol başlama ve bitiş olaylarını birleştiren faaliyetlerin

1. İleri doğru hesaplamanın yapıldığı aşama: Hesaplamalar

A [ES;EF] A: Faaliyetin adı

Okun üzerindeki [ES;EF] ileri doğru hesaplama ile belirlenir

Adım 1: Erken zamanlı olayların belirlenmesi için her faaliyete

6 D1 [9;16] [16;26] [16;26]

6 D1 [9;16] [16;26] [16;26]

ÖRNEK: Aşağıda verilen projenin ağını çiziniz.

ÖRNEK: Aşağıda verilen projenin ağını çiziniz.

KRİTİK YOLUN BULUNMASI

Kritik yol başlama ve bitiş olaylarını birleştiren faaliyetlerin

1. İleri doğru hesaplamanın yapıldığı aşama: Hesaplamalar

A [ES;EF] A: Faaliyetin adı

Okun üzerindeki [ES;EF] ileri doğru hesaplama ile belirlenir

Adım 1: Erken zamanlı olayların belirlenmesi için her faaliyete

6 D1 [9;16] [16;26] [16;26]

6 D1 [9;16] [16;26] [16;26]

ÖRNEK: Faaliyetleri öncelikleri ve süreleri verilen projenin

[1;2] 3 [3;6] [6;8] D2

1 A [0;1] 2 1 D1 F [6;7] 7 H [10;13] 9

[1;2] [1;2] 3 [3;6] [6;8] [8;10] D2

1 A [0;1] 2 1 D1 F [6;7] 7 H [10;13] 9

[1;3] [6;10] [6;10]

[1;2] [1;2] 3 [3;6] [6;8] [8;10] D2

1 A [0;1] 2 1 D1 F [6;7] 7 H [10;13] 9

[1;3] [6;10] [6;10]

PROJE ZAMANLAMA TABLOSUNUN OLUŞTURULMASI

A [ES;EF] A: Faaliyetin adı

ES (Earlist Start) : En erken başlama süresi.

Projenin farklı faaliyetleri için ön çizelge, faaliyetlerin zaman

1. Kritik faaliyetler projenin belirlenen sürede biteceğini

Bolluk: Kritik olmayan bir faaliyetin aralığı içerisindeki gevşek

𝑇𝐹𝑖𝑗 = (𝐿𝐹)𝑗 − (𝐸𝑆)𝑖 − 𝑡𝑖𝑗

𝐹𝐹𝑖𝑗 ≤ 𝑇𝐹𝑖𝑗 her zaman geçerlidir.

ÖRNEK: Aşağıdaki problemin toplam bolluk ve serbest

B [5;11] [11;13] [8;10] [14;25]

A [5;8] [8;11] 12 [13;25]

5 [0;5] C 3 [13;14] [24;25]

Proje en erken 25 günde biter.

𝑇𝐹𝑖𝑗 = (𝐿𝐹)𝑗 − (𝐸𝑆)𝑖 − 𝑡𝑖𝑗 (Kendi içinde)

Kritik Olmayan Süre Toplam Bolluk Serbest Bolluk 𝐹𝐹 ≤ 𝑇𝐹

KRİTİK YOLUN BULUNMASI

Kritik yol başlama ve bitiş olaylarını birleştiren faaliyetlerin