Ruch naturalny w Polsce w latach 2000-2021 – najważniejsze zmiany

- niski zmieniający się przyrost naturalny (+/- bliski 0‰) w Polsce – ujemny w latach 2002-2005 oraz
2013-2020, najniższy ujemny przyrost naturalny w okresie powojennym w latach 2018-2021

- relatywnie bardzo niski dodatni przyrost naturalny na obszarach wiejskich (po raz pierwszy ujemny
w 2015 r.), choć wyższy w niż w miastach (dodatni tylko w latach 2008-2011)

- wzrost współczynnika urodzeń w latach 2000-2009 (maximum powyżej 10‰), później spadek i
niewielki wzrost w 2017 r. oraz odwrócenie tendencji zmian w kolejnych latach – zawsze wyższe
natężenie na wsiach niż w miastach,

- krótkotrwały niewielki wyż demograficzny w latach 2008-2010 jest echem wyżu demograficznego z
lat 80. oraz zmiany postaw i zachowań prokreacyjnych ludności - efekt odkładanych wcześniej
urodzeń,

- wzrost urodzeń pozamałżeńskich – z 12% w 2000 r. do 27% w 2021 r.,

- wzrost mediany wieku matek (z 26 do 30 lat) i wzrost udziału matek z wykształceniem wyższym i
średnim,

- utrzymująca się bardzo niska ogólna dzietność kobiet w Polsce (poniżej 1,4 dziecka/1 kobietę w
wieku rozrodczym), która nie zapewnia prostej zastępowalności pokoleń

- zmiany postaw indywidualnych ludności w wieku prokreacyjnym dotyczące tworzenia związków i

rodzin („drugie przejście demograficzne”)

- opóźnianie urodzenia pierwszego dziecka, wzrost urodzeń pozamałżeńskich, wzrost rozwodów i

separacji, wzrost akceptacji społecznej kohabitacji,

- spadek natężenia zawieranych małżeństw (z 5,5 do 4,5‰) i wzrost natężenia rozwodów (z 1 do

1,6‰) ,

- po 2002 r. wzrost współczynnika zgonów (zwłaszcza po 2016 r. do powyżej 10‰) – od 2013 r.

większy w miastach niż na obszarach wiejskich, w 2021 r. wzrost do 14‰

- jedyną korzystną cechą rozwoju demograficznego jest dalszy spadek zgonów niemowląt (z 8,1 do
poniżej 4 zgonów niemowląt/1000 urodzeń żywych)

Niekorzystne zmiany w ruchu naturalnym są przejawem transformacji demograficznej. Podłożem

w/w zmian w Polsce i Europie są również głębokie przeobrażenia w sferze wartości, norm, postaw i
zachowań społeczeństw. Zasadniczą cechą przemian postaw indywidualnych są większe oczekiwania i
wymagania od życia, w tym od relacji międzyludzkich, oraz wzrost potrzeby samorealizacji na różnych
płaszczyznach (osobistej, rodzinnej, zawodowej).
Migracje i przyrost rzeczywisty w Polsce w latach 2000-2021 – najważniejsze
zmiany
Migracje
- w latach 2000-2015 w Polsce utrzymywało się ujemne ogólne saldo migracji – jest to wpływ
ujemnego salda migracji zagranicznych – Polska była krajem emigracyjnym,

- w latach 2016-2019 w kraju po raz pierwszy od wielu lat wystąpiło niewielkie dodatnie ogólne saldo
migracji (bliskie zeru) – zwiększył się strumień imigracji na pobyt stały i zmniejszył się emigracyjny –
można przypuszczać, że Polska staje się krajem emigracyjno-imigracyjnym,

- następował odpływ ludności (głównie w wieku mobilnym i prokreacyjnym) z miast na obszary

wiejskie do stref podmiejskich oraz z obszarów peryferyjnych województw,

- w 2000 r. na obszarach wiejskich w Polsce (po raz pierwszy w okresie powojennym) wystąpiło
dodatnie ogólne saldo migracji, w kolejnych latach następował jego dalszy wzrost (maksimum poniżej
5‰ w 2010 r.), a później niewielki spadek do 2015 r. i ponowny wzrost do 2021 r. (3,3‰),

- od 2000 r. w miastach od utrzymuje się ujemne ogólne saldo migracji (minimum -8‰ w 2021 r.).

Przyrost rzeczywisty
- ubytek rzeczywisty przeważa w Polsce w latach 2000-2021 - z wyjątkiem krótkotrwałego
wystąpienia dodatniego przyrostu rzeczywistego w okresie 2008-2010,

- w całym okresie 2000-2020 – występował dodatni przyrost rzeczywisty na obszarach wiejskich oraz
ujemny - w miastach – jest to efekt przewagi ogólnego salda migracji (dodatniego na wsi oraz
ujemnego w miastach), w 2021 r. na wsi po raz pierwszy po 2000 r. wystąpił niewielki ubytek
rzeczywisty (-0,6‰),

- przyrost rzeczywisty (PR) oraz jego składniki (PN i SM) – stabilizują się na niskim poziomie (bliskim
zeru) – zmniejsza się dynamika zmian tych procesów,

- wzrost liczby ludności w strefach podmiejskich we wszystkich aglomeracjach (suburbanizacja) i

wyludnianie się głównie największych miast i obszarów peryferyjnych województw,

- można przypuszczać, że powyższe zmiany doprowadzą do stabilizacji lub spadku liczby ludności w
kolejnych latach w miastach i na obszarach wiejskich w Polsce
W 2020 r. nałożyły się dwa elementy kształtujące sytuację demograficzną Polski: długookresowe
procesy stagnacji i regresu demograficznego, wynikające w znacznej mierze z ubytku emigracyjnego
ludności, jaki dokonał się w pierwszej i drugiej dekadzie XXI w. oraz tragiczne w skutkach
oddziaływanie napływowej pandemii COVID-19. Niestety oba ww. uwarunkowania działają również w
2021 roku (Sytuacja demograficzna Polski. Raport 2020-2021).

Współcześnie w Polsce zachodzą trzy główne procesy w rozmieszczeniu ludności, charakteryzujące

się silnym związkiem z migracjami i mające istotne zróżnicowania regionalne (międzyregionalne) -
(Sytuacja demograficzna Polski. Raport 2020-2021).:

- (a) depopulacja, nie tylko tradycyjnych obszarów peryferyjnych, ale coraz większej liczby miast.
Wyludnianie się zachodzi na większości powierzchni kraju, w tym – co szczególnie niekorzystne –
również w większości miast. Proces ten pogłębia się w ostatnich dwóch-trzech dekadach, a w roku
2020 nałożył się dodatkowo wzrost liczby zgonów. Ponieważ były to zgony głównie w starszych
kategoriach wieku, nastąpiło chwilowe wyhamowanie postarzania populacji, ale nie będzie ono miało
większego wpływu na długoletnią tendencję;

- (b) koncentracja ludności w najbardziej atrakcyjnych aglomeracjach. Najbardziej „pożądana” dla

migrantów jest wciąż aglomeracja Warszawy i inne ośrodki tzw. wielkiej piątki (W5) – Kraków,
Poznań, Trójmiasto i Wrocław;

- (c) wewnętrzna dekoncentracja aglomeracji i generalnie tendencja do rozpraszania osadnictwa

wokół miast wszystkich kategorii osadniczych (nawet tych najmniejszych) oraz w strefach
turystycznych. Proces ten ustabilizował się około 2010 r., ale od kilku lat znów wykazuje tendencje
wzrostowe. W roku 2020 migracje do stref podmiejskich osiągnęły rekordowy udział 33,2% całości
napływów wewnętrznych
Struktura ludności w Polsce w 2021 r.
- zmiany w strukturze ludności powodują urodzenia, zgony oraz migracje

- w strukturze ludności według płci – występuje przewaga mężczyzn w młodszych grupach wieku
(biologicznie rodzi się więcej chłopców) i nadwyżka kobiet w starszych grupach wiekowych
(nadumieralność mężczyzn i dłuższe przeciętne trwanie życia kobiet); ogólnie występuje przewaga
udziału kobiet,

- przewaga kobiet w strukturze ludności (zwłaszcza w starszych grupach wiekowych)

- w strukturze według wieku – następują zmiany liczebności na skutek falowania demograficznego

(wyże i niże) – zawęża się podstawa piramidy (typ regresywny) z powodu spadku poziomu urodzeń,
wzrasta udział generacji w wieku poprodukcyjnym w efekcie wejścia w wiek emerytalny wyżu z lat 50
XX w.

- od 2000 r. negatywne zmiany w strukturze ludności wg ekonomicznych grup wieku - spadek udziału
ludności w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym (w tym produkcyjnym mobilnym) przy wzroście
udziału starszych grup wiekowych (produkcyjnej niemobilnej i poprodukcyjnej),

- przyspieszenie starzenia się ludności - wzrost liczby i udziału seniorów (65 i więcej lat, w tym osób
sędziwych (80 i więcej lat) przy zmniejszającym się udziale dzieci i młodzieży na skutek bardzo niskiej
płodności kobiet i wydłużania się przeciętnego trwania życia – następują zmiany relacji
międzypokoleniowych w rodzinach i gospodarstwach domowych