MALAY 23.

2 (2011): 39-56

Isang Paglilinaw sa Kahulugan at Kairalan

ng Pilosopiyang Filipino / A Clarification in the
Existence and Meaning of Filipino Philosophy
Napoleon M. Mabaquiao, Jr.
Pamantasang De La Salle, Filipinas
nmabaquiao@yahoo.com

Isinusulong at ipinaliliwanag sa sanaysay na ito ang isang pag-unawa sa kahulugan ng Pilosopiyang

Filipino na pinaniniwalaang tumutukoy sa mga akda (o sa mga kaisipang ipinahahayag sa mga akdang ito)
na parehong taglay ang mga katangian ng pagiging pilosopiko at pagiging Filipino. Pinatutunayan ang
dalawang kritikal na palagay na nagbibigay-katuwiran sa pag-unawang ito: una, na akmang unawain ang
salitang “Pilosopiya” sa konteksto ng pananalitang “Pilosopiyang Filipino” sa estriktong gamit nito kung
saan mahalaga ang katangiang pilosopiko ng mga kaisipan at ang katangiang unibersal ng pilosopiya; at
ikalawa, na akmang unawain ang salitang “Filipino” sa parehong konteksto na tumutukoy sa isang
katangiang di
esensyal na ang inuuri ay ang mga akda na inuuri din bilang pilosopiko (hindi ang katangiang pilosopiko
ng mga akdang ito). Alinsunod sa ganitong pag-unawa sa kahulugan ng Pilosopiyang Filipino, ang
katanungan sa kairalan ng Pilosopiyang Filipino ay itinuturing na isang katanungan na kung mayroon nga
bang mga akdang pilosopiko at Filipino.

Mga Susing Salita: Pilosopiyang Filipino, Pilosopiyang Filipino, Filipino, Pilosopiya

This essay puts forward and explicates a certain understanding of the meaning of Filipino Philosophy
in which it is believed to be referring to texts (or to the thoughts expressed in these texts) possessing both
properties of being philosophical and being Filipino. Two critical claims justifying such understanding are
being argued for: one, that it is appropriate to understand the word “Philosophy” in the context of the
expression “Filipino Philosophy” in its strict usage in which the philosophical character of texts and the
universal character of philosophy are regarded as important; and another, that it is appropriate to
understand the word “Filipino” in the same context as referring to a non-essential trait that qualifies the
texts also qualified as philosophical (not the philosophical character of these texts). Accordingly, the
question concerning the existence of Filipino Philosophy is regarded as a question of whether there really
are texts that are both philosophical and Filipino.

Keywords: Filipino Philosophy, Filipino Philosophy, Filipino, Philosophy

 Copyright © 2012 Pamantasang De La Salle, Filipinas
40 MALAY TOMO XXIII BLG. 2
PANIMULA
Ang una nating mapapansin sa pananalitang
“Pilosopiyang Filipino” ay isa itong
pananalitang kompleks o isang tambalan ng
dalawang salita— ang mga salitang “Pilosopiya”
at “Filipino”—na may kaniya-kaniyang
kahulugan na hiwalay sa kahulugan ng kanilang
tambalan. Ang kahulugan ng isang pananalitang
kompleks ay binubuo ng mga kahulugan ng
mga salitang bumubuo dito, subalit kung paano
inuunawa ang kahulugan ng mga bumubuong
salita ay dapat naaayon sa estruktura ng
kanilang tambalan. Tingnan natin ang mga
sumusunod na pagsasalarawan para sa puntong
ito.
Paghambingin natin, halimbawa, ang mga
pananalitang kompleks na “pulang kotse” at
“berdeng tatsulok.” Sa “pulang kotse,” ang
inuuri ng “pula” ay ang bagay na tinatawag na
“kotse.” Ang “pula” ay isang salitang tumutukoy
sa isang katangian (“attribute”) samantalang
ang “kotse” ay isang salitang tumutukoy sa
isang bagay (“entity”). Samantala, sa “berdeng
tatsulok,” ang inuuri ng “berde” ay ang bagay
na inuuri din ng “tatsulok.” Dito, ang “berde” at
“tatsulok” ay parehong mga salitang tumutukoy
sa mga katangian na ang inuuri ay mga bagay.
Ihambing naman ang “berdeng tatsulok” sa
“regular na tatsulok” (tumutukoy sa uri ng
tatsulok na pantay-pantay ang haba ng mga
linya nito). Dito, ang “regular” at “tatsulok” ay
pareho ding tumutukoy sa mga katangian.
Subalit kung sa “berdeng tatsulok” ang inuuri
ng mga katangiang berde at tatsulok ay mga
bagay, sa “regular na tatsulok” ang inuuri ng
katangiang regular ay ang katangiang
tatsulok—na ang inuuri naman ay mga bagay.
Sa partikular, ang inuuri ng “regular” ay ang
pagkatatsulok ng isang bagay. Kung baga ang
isang bagay ay tatsulok at ang pagkatatsulok
nito ay regular. Hindi natin ito masasabi sa
“berdeng tatsulok”: hindi natin maaaring
sabihin na ang isang bagay ay tatsulok at ang
pagkatatsulok nito ay kulay berde; ang ating
masasabi ay kulay berde ang bagay na tatsulok.
Makikita na may kaniya-kaniyang kahulugan
ang mga salitang “berde”, “pula”, “tatsulok” at
iba pa na bumubuo
sa kahulagan ng mga pananalitang kompleks
kung saan sila ay bahagi, subalit ang estruktura
ng mga pananalitang kompleks na ito ay
nagtatakda ng isang konteksto kung paano
nararapat unawain ang kanilang kahulugan.
Upang magkaroon tayo ng isang malinaw na
pag-unawa sa kahulugan ng Pilosopiyang
Filipino, kailangan natin, samakatuwid, na
magkaroon ng isang malinaw na pag-unawa sa
kahulugan ng mga salitang “Pilosopiya” at
“Filipino” sa konteksto ng estruktura ng
kanilang tambalan sa pananalitang
“Pilosopiyang Filipino.” Hahatiin ko sa tatlong
bahagi ang aking diskusyon. Susuriin ko sa
unang bahagi ang kaibahan ng dalawang
pangkalahatang gamit ng salitang
“pilosopiya”—ang tatawagin kong “estriktong
gamit” at “di-estriktong gamit”—at pagkatapos
ay sisiyasatin ko kung alin sa dalawang gamit
na ito ang nararapat sa pag-unawa sa kahulugan
ng nasabing salita. Sa ikalawang bahagi,
susuriin ko naman kung ano ang inuuri ng
katangiang Filipino sa kahulugan ng salitang
“Pilosopiya” at kung ang katangiang ito ay
tumutukoy sa isang esensyal na katangian o sa
isang grupo ng mga katangiang
nagsasanib-sanib. At sa ikatlong bahagi,
susubukin kong ilahad ang buod ng aking
pagsusuri sa wika ng simbolikong lohika
(“symbolic logic”) upang lalong mapalitaw ang
estruktura o lohika ng mga ugnayan ng mga
palagay at argumento na aking isinusulong.
Layunin ko sa sanaysay na ito ang makapag
ambag sa pagtataguyod ng Pilosopiyang
Filipino sa pamamagitan ng paglinaw sa
kahulugan at kairalan nito. Sa kabuuan,
isinusulong ko ang isang pag-unawa sa
kahulugan ng Pilosopiyang Filipino kung saan
ito ay pinaniniwalaang tumutukoy sa mga akda
(o sa mga kaisipang ipinahahayag sa mga
akdang ito) na parehong taglay ang mga
katangiang pagiging pilosopiko at pagiging
KAHULUGAN AT KAIRALAN NG PILOSOPIYANG FILIPINO N.M. MABAQUIAO, JR. 41
sa diskurso sa pagtataguyod ng Pilosopiyang
Filipino.
I. “PILOSOPIYA”: ESTRIKTO AT DI-ES
TRIKTONG GAMIT
Mababasa sa magasing Cosmopolitan na
nailathala noong February 2006 (p. 144-46) ang
isang artikulo na pinamagatang “Get a Life, Get
a Boyfriend: Five philosophies you need now to
enhance your life—and ultimately find love" na
isinulat ni Claire Betita-Samson. Sa diskusyon
ng may-akda, ang tinawag niyang “five
philosophies” ay binubuo ng mga sumusunod:
(1) “If you party, he will come,” (2) “Don't put
your life on hold,” (3) “Ditch the myth of ‘The
One,’” (4) “Work out what makes you happy,
rather than who makes you happy,” at (5) “Find
out what's special about your life now.” Ang
mga “five philosophies” na ito ay maaari ding
tawaging “five ideas,” “five principles,” “five
rules,” o “five tips” at walang mawawala sa ibig
ipakahulugan ng may akda sa paggamit niya ng
pananalitang “five philosophies.”
Pagmasdan naman ngayon ang paggamit ng
salitang “pilosopiya” sa pananalitang “ayon sa
pilosopiya ni Pedro.” Malamang ang tinutukoy
dito ay ang perspektibo, pananaw, o ideya ni
Pedro. Maaari na ang perspektibo, pananaw, o
ideya ni Pedro ay pilosopiko, subalit maaari din
na ito ay hindi pilosopiko—dahil sa halip na
pilosopiko ito, maaaring sikolohiko o
antropolohiko. Mapapansin na hindi maaaring
ipalit ang salitang “pilosopiya” sa mga salitang
“ideya,” “pananaw,” at ibang pang mga katulad
nito sa lahat ng pagkakataon. Halimbawa, para
sa pananalitang “sikolohikong pananaw ni
Pedro,” alangang ipalit ang pananalitang
“sikolohikong pilosopiya ni Pedro.” O kaya
Filipino. At alinsunod dito, inuunawa ko ang
katanungan sa kairalan ng Pilosopiyang Filipino
bilang isang tanong na kung mayroon nga ba
talagang mga akdang taglay ang mga nabanggit
na katangian. Kung ang pamamaraan ng
pag-unawang ito ay sasalungat sa mga ibang
pamamaraan, ang mga uusbong na pagtatalo ay
inaasahan kong lalo pang magpapayaman
naman, para sa “pilosopikong pananaw ni
Pedro,” alangang ipalit ang “pilosopikong
pilosopiya ni Pedro.” At ito ay nagpapahiwatig
na bagama’t ang salitang “pilosopiya” ay
maaari ngang gamitin upang tumukoy sa mga
ideya, prinsipyo, pananaw, at iba pang mga
katulad nito, ito ay maaari ding gamitin upang
tumukoy sa pilosopikong katangian ng
mga ideya, prinsipyo, pananaw, at iba pang mga
katulad nito.
Makikita natin sa mga obserbasyong ito ang
dalawang pangkalahatang gamit ng salitang
“pilosopiya.” Ang una ay ang gamit ng salitang
ito bilang isang pamalit-salita (synonym)
lamang para sa mga salitang “ideya,”
“pananaw,” “paniniwala,” “tip,” “dahilan,”
“prinsipyo,” at iba pang mga katulad nito.
Halimbawa, sa halip na sabihin “ang prinsipyo
ng administrasyon sa pamamalakad ng
pamahalaan,” maaaring sabihin “ang pilosopiya
ng administrasyon sa pamamalakad ng
pamahalaan.” Ito ay tatawagin nating
di-estriktong gamit ng salitang “pilosopiya”.
Ang ikalawa ay ang gamit ng salitang ito sa
disiplina ng pilosopiya na tumutukoy sa mga
kaisipang pilosopiko o sa mga kaisipang taglay
ang katangiang pilosopiko.
Ang pinagkaiba ng dalawang gamit na ito ay
kung taglay ng isang kaisipan ang katangian ng
pagiging pilosopiko. Para sa di-estriktong gamit,
ang isang kaisipan ay isang pilosopiya bagama’t
hindi pilosopiko, samantalang para sa estriktong
gamit, ang isang kaisipan ay isang pilosopiya
lamang kung ito ay pilosopiko. Kaugnay nito, sa
estriktong gamit, ang salitang “pilosopiya” ay
nagpapahiwatig ng pagkakaiba ng pilosopiya
bilang isang akademikong disiplina sa iba pang
mga akademikong disiplina. Ang pilosopiko ay
iba, halimbawa, sa sikolohiko at antropolohiko—
bagama’t may mga dimensiyong nagkakasapaw
sapaw ang mga disiplinang ito. Samantalang
 walang ganitong pahiwatig sa di-estriktong paniniwala, kaisipan, akda, o pananaw ay
gamit ng salitang “pilosopiya.”1
Mga Tanda/Katangian ng Estriktong Gamit
Kailan masasabing ang isang gamit ng mangangailangan ng mahabang diskusyon; para
salitang “pilosopiya” ay estrikto? O kaya sa ating mga layunin sa papel na ito sapat na
naman, kailan masasabing ang isang ideya, tayo
42 MALAY TOMO XXIII BLG. 2
ay tumukoy ng mga pundamental na tanda.
Bukod dito, sapat na ang mga akda—ang mga
naisulat na kaisipan—ang ating
isasaalang-alang sa ating pagsusuri. Hindi
siyempre natin ipinahihiwatig na hindi maaaring
maging pilosopiko ang mga hindi naisulat na
mga kaisipan; gagamitin natin ang mga akda
dahil bilang mga konkretong manipestasyon ng
mga kaisipan, mas madali itong matukoy.
Gayunpaman, tatlo ang maituturing na mga
pundamental na tanda ng katangiang pilosopiko,
na ating tatalakayin sa konteksto ng mga akda.
Ang mga tandang ito ay may kinalaman sa (1)
paksa, (2) metodolohiya, at (3) pamamaraan ng
pagsulong sa mga palagay ng isang akda.
Ang unang pundamental na tanda ay:
masasabing pilosopiko ang isang akda kung ang
paksa, problema o isyung tinatalakay nito ay
saklaw ng mga umiiral na sangay ng pilosopiya.
Ang ilang halimbawa ng sangay ng pilosopiya
ay: Lohika— na ang paksa ay ang mga batayan
ng katuwiran ng mga pangangatuwiran,
Etika—na ang paksa ay ang batayan ng mga
paghuhusga sa moralidad ng isang gawa,
Epistemolohiya—na ang paksa ay ang batayan
ng kaalaman, at Metapisika—na ang paksa ay
ang mga pundamental na bagay na umiiral. Ang
isang mahalagang katangian ng mga
problemang pilosopiko ay tumatalakay ang mga
ito sa mga katanungan pampundasyon
(“foundational questions”) dahil ang mga ito ay
tumatalakay sa mga katanungan tungkol sa mga
pundasyon o batayan ng ating mga paniniwala o
pananaw (“frameworks”) upang unawain ang
iba’t ibang aspekto ng mundo at ng ating
pakikitungo sa mundong ito.2 Ito ang dahilan
kung bakit mayroong sangay ng pilosopiya para
sa halos lahat ng aspekto ng buhay, tulad ng
mga aspektong may kinalaman sa relihiyon
(pilosopiya ng relihiyon), moralidad (etika),
pilosopiko o saklaw ng disiplina ng pilosopiya?
Ano o ano-ano ang mga tanda o mga katangiang
bumubuo ng katangiang pilosopiko? Ang isang
komprehensibong kasagutan dito ay
agham (pilosopiya ng agham), edukasyon
(pilosopiya ng edukasyon), kultura (pilosopiya
ng kultura), at lipunan (pilosopiya ng lipunan).
Halimbawa, ang tanong na kung ano ang
sukat ng isang bagay ay isang problemang
matematikal, subalit ang tanong na kung may
realidad ba ang mga numero ay isang tanong na
pilosopiko na tinatalakay sa pilosopiya ng
matematika; ang
tanong na kung ano ang dahilan (“cause”) ng
isang uri ng sakit ay isang siyentipikong tanong
subalit ang tanong na kung may realidad ba ang
mga ugnayang kawsal ay isang pilosopikong
tanong na tinatalakay sa pilosopiya ng agham;
at ang tanong na kung ano ang mga nararapat
gawin ng tao na ikalulugod ng Diyos ay isang
tanong na pangrelihiyon subalit ang tanong na
kung mayroon nga ba talagang Diyos ay isang
tanong na pilosopikong tinatalakay sa pilosopiya
ng relihiyon. Malinaw dito na ang pilosopiko ay
ang mga pag-aaral o pagsusuring ginagawa sa
pundasyon ng mga pananaw at hindi ang mga
pananaw mismo. Hindi naiiba dito ang kaso ng
tinatawag na pandaidigang pananaw, na
inuunawa bilang isang kolektibong konsepto na
tumutukoy sa iba’t ibang uri ng mga pananaw
ng isang grupo ng mga tao sa mundo at buhay.
Ang pilosopiko ay hindi ang mga paniniwalang
bumubuo sa isang pandaigdigang pananaw
kundi ang mga pagsusuring gagawin sa
pundasyon ng mga paniniwalang ito. Ang
sabihing isang pilosopiya ang isang
pandaigdigang pananaw ay isang di-estriktong
paggamit sa salitang “pilosopiya.”
Kaugnay ng pampundasyong katangian ng
mga katanungang pilosopiko ay ang katangiang
unibersal ng mga katanungang ito. Ang mga
katanungang pilosopiko ay tinatanong ng isang
tao sa antas ng kaniyang pagiging isang tao at
hindi sa iba pang antas ng kaniyang identidad
tulad ng kaniyang pagiging isang Filipino o
Amerikano. Ang mga iba pang antas na ito ng kanyang buhay kundi sa buhay ng lahat ng tao.
kanyang identidad ay maaaring konteksto sa Maaaring isang problemang panlipunan sa
pag-usbong ng mga unibersal na katanungan sa Alemanya, halimbawa, ang nag-udyok sa
pilosopiya. Maaaring ang isang kongkretong pagtatanong ng pilosopong si Karl Marx sa
problema ng isang tao ang nag-udyok sa kanya pundasyon ng mga pananaw tungkol sa
upang tanungin ang pundasyon ng kanyang mga pagtataguyod ng pamahalaan, subalit ang
paniniwala sa kabuluhan ng buhay, subalit ang pagtatanong na ito ay hindi na lamang patungkol
tanong na ito ay hindi na lamang patungkol sa
KAHULUGAN AT KAIRALAN NG PILOSOPIYANG FILIPINO N.M. MABAQUIAO, JR. 43
pampilosopiya. Kung ang mga sangay ng
sa lipunan ng bayang Alemanya kundi sa pilosopiya, tulad ng lohika, epistemolohiya, at
lipunan ng lahat ng mga bayan. Bagama’t si metapisika, ay inuuri ayon sa paksang
Immanuel Kant ay isang Aleman, ang kanyang tinatalakay, ang mga tradisyong pilosopiko
pilosopikong teorya sa etika ay para sa lahat ng naman ay inuuri ayon sa metodolohiyang
tao. ginagamit. Makikita samakatuwid ang mga
Tulad ng mga matematiko at siyentista, ang metodololohiyang pampilosopiya sa mga
mga pilosopo—ang mga taong tradisyong pilosopiko. Ang ilan sa mga
namimilosopiya— ang may nasyonalidad, hindi metodolohiyang ito ay ang mga sumusunod:
ang pilosopiya. Ang mga ideya sa pilosopiya, penomenolohiya (na sa pangkalahatan ay
tulad ng mga ideya sa matematika at agham, ay hinahango ang mga pagsusuring
unibersal kung kaya ang mga tanong, palagay, at ginagawa sa mga karanasan ng tao), analitikong
kongklusyon ng mga ito ay may aplikasyon sa pilosopiya (na sa pangkalahatan ay gumagamit
lahat ng mga tao ano man ang kanilang ng metodolohiya ng lohika at hinahango ang
nasyonalidad. Halimbawa, ang isyu sa kalayaan mga pagsusuring ginagawa sa mga katangian ng
at moralidad ng tao ay hindi lamang isyu ng at wika), eksistensyalismo (na sa pangkalahatan ay
para sa mga Aleman, Griyego, at Pranses, hinhango ang mga pagsusuring ginagawa sa
bagama’t ang mga naging tanyag na pilosopong mga ilang katangian ng tao na may kinalaman sa
sumuri ng mga isyung ito ay mga Aleman, kabuluhan ng buhay tulad ng kalayaan at
Griyego, at Pranses, bukod sa mga ilan pa. Ang kamatayan), Marksismo (na sa pangkalahatan ay
mga isyung ito ay isyu ng tao sa antas ng hinahango ang mga pagsusuring ginagawa sa
pagiging tao kung kaya para sa lahat ng tao. Ito kasaysayan at ekonomiya), feminismo (na sa
ay tulad ng matematika. Halimbawa, ang pangkalahatan ay hinahango ang pagsusuring
calculus ay inimbento ng halos sabay nina Isaac ginagawa sa mga diskriminasyon dulot ng
Newton na isang Ingles at Gottfried Leibniz na kaibahan sa kasarian), postmodernismo (na sa
isang Aleman. Hindi natin sinasabi na ang pangkalahatan ay hinahango ang mga
calculus ni Newton ay para sa mga Ingles pagsusuring ginagawa sa di-umano’y kawalan
lamang samantala ang calculus naman ni ng mga obhektibong batayan ng mga kaalaman),
Leibniz ay para sa mga Aleman lamang. Ang at ermenyutika (na sa pangkalahatan ay
calculus na inimbento nila sa katunayan ay hinahango ang mga pagsusuring ginagawa sa
pareho at ginagamit ngayon ng mga tao anuman mga bagay na may kinalaman sa interpretasyon
ang kanilang nasyonalidad. ng mga teksto).
Ang ikalawang pundamental na tanda ay: Ang ikatlong pundamental na tanda ay:
masasabing pilosopiko ang isang akda kung ito masasabing pilosopiko ang isang akda kung ang
ay gumagamit ng isang metodolohiya na mga mga palagay na isinusulong nito ay
ginagamit sa disiplina ng pilosopiya. Kung ang sinusuportahan ng mga argumento. Ang mga
isang pag-aaral ay itinuturing na siyentipiko argumento ay tumutukoy sa mga
dahil sa siyentipikong metodolohiyang pangangatuwirang nagpapakita kung paano
ginagamit nito, ang isang pag nakarating sa mga palagay na isinusulong bilang
aaral ay maituturing na pilosopiko kung ito mga kasagutan sa mga katanungang pilosopiko
naman ay gumagamit ng isang metodolohiyang na tinatalakay. Dito naiiba ang mga pilosopiko
na kaisipan sa mga pawang opinyon o haka-haka
 lamang. Ang mga argumentong ginagamit ng
mga pilosopo sa kanilang pamimilosopiya ay
siyang mga nagsisilbing batayan sa paghuhusga
sa kung alin sa mga nagtutunggaling kasagutan
ng mga pilosopo sa mga katanungang
pilosopiko na kanilang tinatalakay ang mali at
ang may mataas na probabilidad na
mapatutunayang tama.
Magandang iugnay sa usaping ito ang punto
44 MALAY TOMO XXIII BLG. 2
pilosopiya ng isip (philosophy of mind). Dahil
wala pang napagkakasunduang siyentipikong
pamamaraan ng pag-unawa sa kalikasan ng
ating pag-iisip, tinitingnan at sinusubukan sa
disiplina ng pilosopiya ng isip ang lahat ng mga
posibleng pamamaraan ng pag-unawa sa
kalikasan ng pag
iisip. At dito, ang pinakabatayan sa paghuhusga
kung alin sa mga nagtutunggaling teorya ang
mali at may mataas na probabilidad na
mapatutunayang tama ay ang lakas ng mga
argumento na ginagamit para suportahan ang
mga palagay ng mga teoryang ito.
Ang tatlong mga pundamental na tandang
ito ay kailangang taglay lahat ng isang akda
upang masabing pilosopiko o isang pilosopiya
sa estriktong gamit ng salitang “pilosopiya” ang
akdang ito. Sa kabuuan, ang isang pilosopikong
akda, samakatuwid, ay tumatalakay sa isang
pampudasyong problema, gumagamit ng isang
metodolohiyang pampilosopiya, at gumagamit
ng mga argumento sa pagsulong ng mga
palagay.
Dalawang Argumento Para sa
Estriktong Gamit
Matapos natin matika ang kaibahan ng
dalawang gamit ng salitang “pilosopiya,” alin
ngayon sa mga gamit na ito ang nararapat upang
unawain ang kahulugan ng “pilosopiya” sa
konteksto ng pananalitang “Pilosopiyang
Filipino”? Dalawang magkaugnay na argumento
ang aking gagamitin para isulong ang estriktong
gamit. Ang una ay ang kontekstong umuusbong
ang katanungan hinggil sa kairalan ng
Pilosopiyang Filipino. Ang kontekstong ito ay
ang akademikong disiplina ng pilosopiya, dahil
kung pagmamasdan nang maigi, ang nag-uudyok
na sa disiplina ng pilosopiya tinatalakay ang
mga nagtutunggaling teorya para sa mga
katanungang wala pang napagkakasunduang
siyentipikong pamamaraan kung paano
sasagutin ang mga katanungang ito. Ang
inaasahan ay sa kahulihan ay may uusbong na
siyentipikong pamamaraan sa pagtalakay sa
isang problemang teoretikal. Ang isang
magandang halimbawa dito ay ang
sa nasabing katanungan ay ang obserbasyon sa
loob ng nasabing disiplina na may mga
pilosopiya na tinatawag o inuuri bilang
Pilosopiyang Griyego, Pilosopiyang Tsino,
Pilosopiyang Aleman, Pilosopiyang Pranses, at
iba pang mga katulad nito, at walang
nababanggit tungkol sa Pilosopiyang Filipino.
Para sa mga Filipinong nag-aaral, nagtuturo, at
nagsusulat tungkol sa pilosopiya, natural na
uusbong sa kanilang isip
ang katanungan kung mayroon ding
pilosopiyang matatawag o maiuuring
Pilosopiyang Filipino na maihahanay sa mga
pilosopiyang nabanggit sa itaas. Hango sa
konsiderasyong ito, ang ating pagsusuri sa
kahulugan ng salitang “Pilosopiya” sa
pananalitang “Pilosopiyang Filipino” ay
nararapat na naaayon sa kung paano inuunawa
ang salitang “Pilosopiya” sa mga pananalitang
“Pilosopiyang Griyego,” “Pilosopiyang
Aleman,” at iba pang mga katulad nito sa loob
ng disiplina ng pilosopiya. At ang salitang
“Pilosopiya” dito ay inuunawa sa estriktong
gamit ng nasabing salita.
Paano kung, bagama’t sa konteksto ng
disiplina ng pilosopiya umusbong ang
katanungan sa kairalan ng Pilosopiyang
Filipino, ay inunawa ang salitang “Pilosopiya”
sa “Pilosopiyang Filipino” sa di-estriktong
gamit ng salitang ito? Ano ang mangyayari, o
kaya ay ano ang mali dito? Ipagpalagay natin na
sinabi natin sa ating kaibigan na mayroon
tayong pulang kotse at ito ay ipinakita natin sa
kanya—isang kotse na kulay pula. Nang makita
ng ating kaibigan ang ating kotseng pula, sinabi
niya na mayroon din siyang kotse subalit ito ay
kulay berde. Subalit nang ipakita niya sa atin
ang tinawag niyang “berdeng kotse,” ang
ipinakita niya sa atin ay sa katunayan isang
kariton na kulay berde. Nang tanungin natin
siya kung paano naging berdeng kotse ang
ipinakita niya sa atin, ang kaniyang paliwanag
ay tinatawag niya rin daw na “kotse” ang
kaniyang kariton. Mukhang nagbibiro o kaya ay
nagpapatawa lamang ang ating kaibigan. Kung
seseryosohin natin siya, lahat samakatuwid ng
tao ay maaaring sabihing may kotse sila
depende na lamang kung ano ang tinatawag
nilang “kotse.” Subalit kung ganito ang
mangyayari wala nang kabuluhan kung sabihin
ng isang tao na may kotse siya dahil wala nang
batayan para sabihing tama o mali ang sinabi
KAHULUGAN AT KAIRALAN NG PILOSOPIYANG FILIPINO N.M. MABAQUIAO, JR. 45
katanungan sa kairalang ng Pilosopiyang
Filipino ay mawawalan ng kabuluhan dahil ang
kasagutan dito, siyempre positibo, ay hindi na
kailangang pag-isipan pa dahil sa sadyang
napakalinaw na. Sa katunayan, kung seryoso
ang pagkakatanong dito, ang kahihinatnan ay
labis na pang-iinsulto sa mga Filipino. Bakit?
Nakita natin na sa di-estriktong gamit, ang
salitang “pilosopiya” ay tumutukoy sa mga
kaisipan, na maaaring binubuo ng mga opinyon,
pananaw, prinsipyo, at mga katulad nito, na
hindi kailangang pilosopiko. Ang pagkakaroon
ng mga kaisipan, opinyon, prinsipyo, at iba pang
mga katulad nito ay natural sa isang tao bilang
isang nilalang na may kamalayan at katuwiran.
Dahil dito, kung itatanong natin kung may mga
kaisipan, opinyon, prinsipyo, at pananaw ang
mga Filipino ay para na rin nating itinanong
kung ang mga Filipino ba ay mga tao o mga
nilalang na may kamalayan at katuwiran.
Subalit kung ang pagtatanong sa kairalang ng
Pilosopiyang Filipino ay kung may mga
Filipinong nakapagsulat ng mga akdang
pilosopiko, ito ay makabuluhang itanong dahil
hindi naman lahat ng tao ay nagsusulat ng mga
akdang pilosopiko. Bilang mga taong may
kamalayan at katuwiran, lahat ng mga Filipino
ay natural na nag-iisip, subalit hindi lahat ay
natural na nag-iisip sa pilosopikong
pamamaraan at isinusulat ang mga kaisipang
pilosopiko na ito.
II. ANG KATANGIANG
FILIPINO: ANG INUURI AT MGA
TANDA
niya.
Kung ang unang argumento ay may
kinalaman sa konteksto ng pag-usbong ng
katanungan hinggil sa kairalan ng Pilosopiyang
Filipino, ang ikalawang argumento naman ay
may kinalaman sa kabuluhan ng pagtatanong sa
kairalan ng Pilosopiyang Filipino. Kung ang
“Pilosopiya” sa pananalitang “Pilosopiyang
Filipino” ay inuunawa sa di-estriktong gamit ng
salitang ito, ang
Tingnan natin ngayon ang salitang “Filipino”
sa “Pilosopiyang Filipino.” Una sa lahat, ang
salitang “Filipino” ay ginagamit dito bilang
isang pang-uri ng salitang “Pilosopiya.” Ito ay
mas litaw sa salin ng “Pilosopiyang Filipino” sa
wikang Ingles na “Filipino Philosophy.”
Dalawang bagay ang kailangang siyasatin
tungkol sa katangiang Filipino: una, kung ano
ang inuuri ng katangiang ito sa kahulugan ng
salitang “Pilosopiya”; at ikalawa, kung anong
uri ng katangian ito—sa partikular kung ito ba
ay isang katangiang esensyal.
Ang Inuuri sa Kahulugan ng Pilosopiya
Nakita natin sa unang bahagi kung bakit
mas nararapat unawain ang “Pilosopiya” sa
pananalitang “Pilosopiyang Filipino” sa
estriktong gamit nito. Kung ating babalikan,
para sa estriktong gamit ng salitang
“pilosopiya,” ang nasabing salita ay tumutukoy
sa mga akda (o mga kaisipian) na pilosopiko.
Dalawang bagay ang mapapansing bumubuo sa
kahulugan ng pilosopiya sa estriktong gamit:
(1) ang mga akdang taglay ang katangiang
pilosopiko at (2) ang katangiang pilosopiko.
Alinsunod sa pagsusuri ni John Stuart Mill sa
mga iba’t ibang uri ng mga pangalan, ang
salitang “pilosopiya” ay maihahanay sa mga
tinawag niyang mga pangalang konotatibo
(“connotative name”), na ang kahulugan ay
binubuo ng denotasyon (tumutukoy sa bagay o
mga bagay na tinutukoy ng salita) at konotasyon
(tumutukoy sa ipinapahiwatig na katangian o
mga katangian).3 Ang denotasyon, halimbawa,
ng salitang “tao” ay ang mga partikular na tao
samantalang ang konotasyon nito ay ang mga
katangiang tulad ng pagkakaroon ng katuwiran
at pagiging malaya. Para naman sa salitang
 “pilosopiya,” ang denotasyon nito ay ang mga
akdang inuuring pilosopiko at ang konotasyon
naman nito ay ang katangiang pilosopiko ng
mga nasabing akda. Ang tanong ngayon ay: alin
sa dalawang bagay na bumubuo sa kahulugan
ng salitang “pilosopiya”— ang mga akdang
pilosopiko (ang denotasyon) o ang katangiang
pilosopiko ng mga akdang ito (ang
konotasyon)—ang inuuri ng katangiang
Filipino?
Pagmasdan ang pahayag na “Si Diane ay
46 MALAY TOMO XXIII BLG. 2
sa kung ano ang inuuri ng isang katangian sa
isang tambalan ng dalawang katangian. Sa
unang pag-unawa, ang isang katangian ay inuuri
ang katangiang katambal nito. Dito ang
naturang katangian ay may mataas na lebel sa
katangiang katambal nito. Sa ating halimbawa,
mas mataas ang lebel ng katangiang magaling
sa katangiang pagiging guro. Ang pagiging
guro ay inuuri si Diane samantala ang magaling
ay inuuri ang pagiging guro ni Diane. Sa
ikalawang pag-unawa, ang isang katangian ay
inuuri ang mga bagay na siya ring inuuri ng
katangiang katambal nito. Dito ang naturang
katangian ay kasing lebel ng katangiang
katambal nito. Sa ating halimbawa, pareho ang
lebel ng mga katangiang Amerikano at pagiging
guro dahil pareho nitong inuuri si Diane.
Ngayon, alin sa dalawang pamamaraan ng
pag-unawang ito nararapat nating unawain ang
katangiang Filipino sa Pilosopiyang Filipino?
Ano ang inuuri ng katangiang Filipino, ang mga
akda (o mga kaisipan) ng siyang inuuri din ng
katangiang pilosopiko o ang pagkapilosopiko ng
mga akdang ito? Ang katangiang Filipino ba ay
mas mataas ang lebel sa katangiang pilosopiko o
kasinglebel nito?
Ang dapat isaalang-alang ay: kung uunawain
natin ang “Filipino” bilang katangian ng
katangiang pagiging pilosopiko, hindi ba ito ay
sasalungat sa sinabi natin kanina na ang
pilosopiya, sa estriktong pag-unawa nito, ay
unibersal? Kung ang pilosopiya, tulad ng mga
disiplina ng matematika at agham, ay unibersal,
wala itong dapat na pambansang identidad.
Samantala kung ang inuuri ng “Filipino” ay ang
mga akda na taglay din ang katangiang
pilosopiko, hindi nito maaapektuhan ang
isang magaling na guro.” Sa pahayag na ito,
malinaw na ang sinasabing “magaling” ay ang
pagiging guro ni Diane. Kung baga, bilang
isang guro, si Diane ay magaling. Dito ang
inuuri ng “magaling” ay ang pagiging guro ni
Diane. Tingnan naman ngayon ang pahayag na
“Si Diane ay isang Amerikanong guro.” Dito
ang sinasabing “Amerikano” ay hindi ang
pagiging guro ni Diane kundi si Diane. Kung
baga, si Diane ay guro at siya ay Amerikano.
Makikita dito ang dalawang uri ng pag-unawa
unibersal na katangian ng pilosopiya. Dahil sa
konsiderasyong ito, nararapat lamang na
unawain na ang inuuri ng “Filipino” ay ang mga
akda na siya ring inuuri bilang pilosopiko. Sa
pananalita ni Mill, ang inuuri ng “Filipino” sa
“Pilosopiya” ay ang denotasyon ng
“Pilosopiya,” hindi ang konotasyon nito. Ang
Pilosopiyang Filipino, samakatuwid, ay
tumutukoy sa mga akdang parehong taglay ang
mga katangian ng pagiging Filipino at pagiging
pilosopiko. Ang mga katangiang ito ay nasa
parehong lebel. Ganito din ang pag-unawa natin
sa mga tinatawag na “Pilosopiyang Griyego,”
“Pilosopiyang Amerikano,” at iba pa. Ang
Pilosopiyang Amerikano, halimbawa, ay ang
mga akdang parehong taglay ang mga katangian
ng pagiging Amerikano at pagiging pilosopiko.
Kapag sinabi natin na ang akda ni John Searle
ay isang gawa sa Pilosopiyang Amerikano, ang
ibig natin sabihin ay ang akda ni Searle ay
pilosopiko at may Amerikanong katangian.
Ang kaigihan ng ganitong pag-unawa sa
Pilosopiyang Filipino, bukod sa napapanatili
nito ang unibersal na katangian ng pilosopiya, ay
madali nating makikita kung ano-ano ang mga
masasabing hindi Pilosopiyang Filipino. Una,
mayroong mga akda na taglay ang katangian ng
pagiging pilosopiko ngunit hindi taglay ang
katangian ng pagiging Filipino. Ito ay maaari
natin tawaging mga Pilosopiyang Di-Filipino.
Ang mga halimabawa nito ay ang mga
tinatawag na “Pilosopiyang Aleman,”
“Pilosopiyang Pranses,” “Pilosopiyang
Griyego,” at “Pilosopiyang Tsino.” Ikalawa,
mayroong mga akda na taglay ang katangian ng
pagiging Filipino ngunit hindi naman taglay ang
katangian ng pagiging pilosopiko.4 Ito ay maaari
naman natin tawaging mga Di Pilosopiyang
Filipino. Ang mga halimbawa nito ay ang mga
tinatawag na “Sikolohiyang Filipino,”
“Sosyolohiyang Filipino,” at “Antropolohiyang
Filipino.” At ikatlo, mayroon ding mga akdang
parehong hindi taglay ang mga katangian ng
pagiging pilosopiko at Filipino, at ito ay maaari
natin tawaging mga Di-Pilosopiyang
Di-Filipino. Ang mga posibleng halimbawa nito
ay ang mga tinatawag na “Antropolohiyang
Aleman” at “Sikolohiyang Pranses.”
Ang Mga Pelikulang Filipino at Esensyalismo
KAHULUGAN AT KAIRALAN NG PILOSOPIYANG FILIPINO N.M. MABAQUIAO, JR. 47
ng pagiging Filipino? Subukin nating isa-isahin
at suriin ang mga posibleng kasagutan. Huwag
na nating isali sa ating imbestigasyon ang mga
kasagutang di-seryoso, panlalait, o pampatawa
tulad ng mga puna na ang mga pelikulang
Filipino, kapag drama, ay may sampalan at
kung aksiyon naman ay palaging sa huli (kapag
natalo na ng bida ang mga kalaban sa
bakbakan) dumarating ang mga pulis (na
kalimitang naka-jacket—kahit mainit ang
panahon—at may nakataling puting bimpo sa
ulo).
Apat ang katangi-tangi sa mga posibleng
kasagutan. Una, ang isang pelikula ay
maituturing na may katangiang Filipino kung
ito ay ginawa sa bansang Filipinas. Ikalawa,
ang isang pelikula ay maituturing na may
katangiang Filipino kung ang wikang
ginagamit sa pelikula ay wikang Filipino.
Ikatlo, ang isang pelikula ay maituturing na may
katangiang Filipino kung ito ay nagsasalamin
ng kultura ng mga Filipino. At ikaapat, ang
isang pelikula ay maituturing na may
katangiang Filipino kung ang mga aktor at
aktres ay mga Filipino. Maaaring itanong kung
mayroon sa mga tandang ito na maaaring
tumayo bilang esensyal na tanda, ibig sabihin,
isang katangi-tanging tanda para sa
pagka-Filipino ng isang pelikula. Madaling
maipakita na wala. Para sa unang tanda,
mayroon din namang ilang pelikulang Filipino
na ginawa sa ibang bansa. May mga pelikula,
halimbawa, si Dolphy na ginawa sa ibang
bansa, tulad ng “John and Marsha sa Amerika.”
Ang isa pa ay ang mga pelikulang nagpapakita
sa kalagayan ng buhay ng mga Filipinong
nagtratrabaho sa ibang bansa (tulad ng mga
Anong uri ng katangian ang pagiging
Filipino? Ano o ano-ano ang mga tanda nito?
Sagutin muna natin ito sa isang kontekstong
pamilyar sa atin: ang mga pelikulang Filipino.
Ating itanong: Paano nagiging Filipino ang
isang pelikula? Ano o ano-ano ang mga tanda o
kondisyon upang masabing taglay ng isang
pelikula ang katangian
pelikulang “Milan” at “Caregivers”). Para sa
ikalawa, mayroon ding ilang pelikulang
Filipino na ang gamit ay wikang Ingles. Kung
atin pang maaalala, may pelikulang ginawa
tungkol sa Edsa Revolution (ang pamagat nito,
kung hindi ako nagkakamali, ay “Dangerous
Lives”) na pinangungunahang ng mga batikang
aktor at aktres na Filipino at ang wikang
ginamit ay Ingles. Para sa ikatlo, mayroon ding
ilang pelikulang Filipino na hindi nagsasalamin
ng kultura ng mga Filipino. Aking naaalala na
may ginawang pelikula na pinamagatang “Ang
Munting Prensesa,” na bersiyong Tagalog
lamang
ng pelikulang Hollywood na pinamagatang “The
Little Princess.” At para sa ikaapat, may mga
ilang pelikulang Filipino din na ang bida o isa
sa mga bida ay hindi naman Filipino. Ang mga
halimbawa ng mga pelikulang ito ay yaong mga
pelikulang ginawa dito sa ating bansa ng mga
banyagang nananalo sa mga internasyonal na
beauty contest (tulad ni Dayanara Torres) at ng
mga sikat na banyagang aktres at aktor (tulad ni
Thalia ng “Marimar”).
Isa man lamang sa mga tandang nabanggit
ay sapat upang mabigyan ng katangiang Filipino
ang isang pelikula, subalit wala sa kanila ang
maaaring tumayo bilang esensyal na tanda.
Kung nangyari na maraming tanda ang
pagka-Filipino ng isang pelikula, maaari nating
sabihin na mas ganap ang pagka-Filipino nito.
Ang pelikulang gumagamit ng wikang Filipino,
ginawa sa bansang Filipinas, nagsasalamin ng
kulturang Filipino, at pinagbibidahan ng mga
Filipino, ay mas ganap ang pagka-Filipino
kaysa sa mga pelikang taglay lamang ang isa,
dalawa, o tatlo sa apat na tandang ito.
Ang posibilidad ng kawalan ng isang
 esensyal na kahulugan ang mga ilang salita
tulad ng “Filipino” ay una nang ipinakita ni
Ludwig Wittgenstein (1953) sa kanyang
pagbatikos sa esensyalismo sa pag-unawa sa
kahulugan ng mga panlahatang salita (general
terms). Ayon sa esensyalismo, ang kahulugan
ng isang panlahatang salita ay ang iisang
katangiang taglay ng lahat ng mga bagay na
itinuturing na saklaw ng panlahatang salita.
Ang esensyalismo ay totoo sa kaso ng mga
siyentipikong panlahatang salita. Halimbawa,
ang bawat isa sa mga hayop na saklaw ng
48 MALAY TOMO XXIII BLG. 2
sabihin ay yaong mga larong pangmesa, mga
larong baraha, mga larong ginagamitan ng
bola, mga laro sa Olimpiada, at iba pa. Ano
ang pinagkapareho ng lahat ng mga
ito?—Huwag mong sabihin na: “Meron dapat
pinagkapereho ang mga ito, dahil kung wala
hindi matatawag ang mga ito na mga
“laro”—sa halip ay tingnan at pagmasdan mo
kung meron ngang pareho sa lahat ng mga
ito.—Dahil kung titingnan mo ang mga ito
wala kang makikitang bagay na pereho sa
lahat, sa halip ang makikita mo ay ang mga
pagkakahawig, pagkakaugnay, at ang buong
pagkakahanay ng mga ito. Uulitin ko: huwag
kang mag-isip, sa halip ay tingnan mo!
(Wittgenstein 1953, sek. 66) (sariling salin ng
may-akda)
Ang kalimitang pagkakamali ng mga ilang
pilosopo, ayon kay Wittgenstein, ay ang akalain
kaagad, bago pa man gumawa ng pagsusuri, na
ang isang panlahatang salita ay makahulugan
dahil ito di-umano’y tumutukoy sa iisang
katangiang taglay ng lahat ng saklaw ng
panlahatang salita. Kontra dito, ipinakita ni
Wittgenstein na may mga panlahatang salita,
tulad na nga ng salitang “laro,” na ang mga
bagay na saklaw nito ay walang iisang parehong
katangian kundi mga pagkakahawig lamang, na
tinawag niyang mga “malapamilyang
pagkakahawig” (“family resemblances”) (1953,
sek. 67). Tulad ng mga laro, ang pagka-Filipino
ng mga pelikulang Filipino ay hindi dahil sa
iisang katangiang taglay ng bawat isang
pelikulang Filipino, kundi dahil sa mga
malapamilyang pagkakahawig na
pinagsasaluhan sa iba’t ibang antas ng mga ito.
salitang “mammals” ay may isang parehong
katangian: ang pagkakaroon ng mammary
glands. Subalit ang pagkakamali ng mga ilang
pilosopo ay ang ipagpalagay na ang lahat ng
mga panlahatang salita ay makahulugan sa
parehong paraan. Ipinakita ito ni Wittgenstein
sa pamamagitan ng pagsuri niya sa kahulugan
ng salitang “laro”:
Tingnan halimbawa ang mga gawain na
tinatawag nating mga “laro.” Ang ibig kong
Ang Pagka-Filipino ng mga Akdang Pilosopiko
Ngayon, para sa pagsisiyasat sa mga
kondisyon o tanda ng pagka-Filipino ng isang
akda sa pangkalahatan, maiging magsimula tayo
sa mga walang-dudang katotohonan (ang mga
tinatawag na “truisms” o “self-evident truths”)
tungkol sa kalikasan ng isang akda; at ang mga
katotohanang ito ay ang mga sumusunod. Una,
ang isang akda ay tumatalakay sa isang paksa.
Ikalawa, ito ay isinulat ng isang tao (o higit sa
isang tao) sa isang panahon at lugar. At ikatlo,
ito ay isinulat gamit ang isang wika.5 Hango sa
tatlong katotohanang ito, ang isang akda ay
masasabing taglay ang katangiang Filipino kung
(1) ito ay tumatalakay sa mga bagay-bagay na
may kinalaman sa bansang Filipinas (halimbawa,
ng mga problemang may kinalaman sa politika at
kultura ng bansang Filipinas), (2) ito ay isinulat
ng isang mamamayang Filipino o ng isang taong
nabuhay sa kontekstong pangkasaysayan
(panahon at lugar) ng bansang Filipinas, at (3)
ito ay isinulat gamit ang wikang Filipino (o
isang wika na ginagamit sa bansang Filipinas).
Kanina ay nakita natin na ang mga
kondisyon para sa pagkapilosopiko ng isang
akda ay kailangang taglay lahat ng isang akda
para masabing pilosopiko ito. Para naman sa
mga kondisyon para sa pagka-Filipino ng isang
akda, isa man lamang sa mga ito ang taglayin ng
isang akda ay sapat na upang masabing Filipino
o may katangiang Filipino ang akdang ito.
Gayunpaman, may mga konteksto kung saan
ang isa o dalawa sa mga kondisyong ito ay
ginagawang mga minimong kondisyon para sa
pagka-Filipino ng mga akda. Ito ay isa na
lamang kunbensiyon, na hango sa kung alin sa
mga naturang kondisyon ang inaakalang
kumbenyente o praktikal sa layunin ng mga nag
uuri ng mga akda bilang Filipino.
Ito ay makikita sa kung paano pinipili ng
mga kawani ng aklatan ang mga akdang ilalagay
sa seksiyong Filipiniana sa aklatan. Ang mga
akdang nasa seksiyong Filipiniana ay mga
akdang pinaniniwalaan ng mga kawani ng
aklatan na mga Filipinong akda. Aking minsan
nakapanayam ang isa sa mga kawaning ito sa
isang pamantasan na nagdedesisyon sa kung
KAHULUGAN AT KAIRALAN NG PILOSOPIYANG FILIPINO N.M. MABAQUIAO, JR. 49
sa kasaysayan ng Filipinas), isinulat man ng
mga Filipino o ng mga banyaga, at isinulat man
sa wikang Filipino o sa wikang banyaga
(kalimitan sa wikang Ingles).
Subalit, dagdag naman niya, nagkakaiba ang
iba’t ibang pamantasan tungkol sa mga akdang
isinulat ng mga Filipino; at ang mga pamantasan
ay magugrupo sa dalawa. Sa unang grupo ay
ang mga pamantasang inilalagay sa seksiyong
Filipiniana ang lahat ng mga akdang isinulat ng
mga Filipino, may kinalaman man ang mga
paksa ng mga akdang ito sa bansang Filipinas o
wala, at isinulat man ang mga ito sa wikang
Filipino o sa isang wikang banyaga. Sa
ikalawang grupo naman ay ang mga
pamantasan na inilalagay lamang sa seksiyong
Filipiniana ang mga akda na isinulat ng mga
Filipino na tumutalakay sa mga paksang may
kinalaman sa bansang Filipinas, isinulat man ito
sa wikang Filipino o sa isang wikang banyaga.
Sa partikular, para sa ikalawang grupo, kung
ang isang akda ay isinulat ng isang Filipino at
ito ay isinulat hindi sa wikang Filipino
(halimbawa ay ito ay isinulat sa wikang Ingles)
at ang paksang tinatalakay nito ay walang
kinalaman sa bansang Filipinas, ang akdang ito
ay hindi inilalagay sa seksiyong Filipiniana
kundi sa seksiyong pangsirkulasyon, halimbawa
sa seksiyong relihiyon o sosyolohiya, ayon sa
kung saan tungkol ang akdang ito.
Sa disiplina ng pilosopiya, kalimitang
makikita naman ang kumbensiyon sa pag-uuri
ng mga pilosopiya hango sa mga pambansang
rehiyon. Upang maunawaan ito nang husto,
tingnan muna natin ang kumbensiyon sa pag
uuri o pagkaklasipika ng iba’t ibang uri ng
ano-anong uri ng mga akda ang inilalagay sa
seksiyong Filipiniana ng kanilang aklatan. Ayon
sa kanya, ang iba’t ibang mga pamantasan ay
nagkakapareho sa dalawang sumusunod na
pamantayan. Una, ang lahat ng mga akdang
isinulat sa wikang Filipino, may kinalaman man
sa bansang Filipinas o wala, at isinulat man ng
mga Filipino o hindi, ay inilalagay sa seksiyong
ito. Ikalawa, inilalagay din sa seksiyong ito ang
lahat ng mga akdang tumatalakay sa mga
paksang may kinalaman sa bansang Filipinas
(kalimitan
pilosopiya sa disiplina ng pilosopiya. Ang
kumbensiyong ito ay makikitang hango sa
walang-dudang pahayag tungkol sa gawaing
pilosopiko o pamimilosopiya: na ito ay may
paksa o problemang tinatalakay, gumagamit ng
metodolohiya, at nangyayari sa isang partikular
na panahon at lugar. Batay sa palagay na ito, ang
mga iba’t ibang uri ng pilosopiya ay magugrupo
ayon sa mga sumusunod na pamantayan: tema o
paksa, metodolohiya, posisyon (ang isinusulong
na kasagutan sa tanong na tinatalakay), panahon
ng pagkakaganap ng pamimilosopiya, at lugar
ng pagkakaganap ng pamimilosopiya. Sa mga
pamantayang ito, malinaw na ang mga tinatawag
na Pilosopiyang Griyego, Aleman, Pranses, at
iba pa ay mga pilosopiyang inuri ayon sa lugar
ng pagkakaganap ng pamimilosopiya. Tingnan
natin ang mga pamantayang ito nang mas
detalyado:
1. Ayon sa tema o paksa. Ang mga iba’t
ibang pilosopiyang batay dito ay
kalimitang tinatawag na mga sangay ng
pilosopiya. Ang mga ilang halimbawa
ay: lohika, metapisika, epistemolohiya,
etika, pilosopiya ng agham, pilosopiya
ng relihiyon, pilosopiyang panlipunan at
pampolitika, pilosopiya ng pag-iisip, at
pilosopiya ng wika.
2. Ayon sa metodolohiya. Ang mga iba’t
ibang pilosopiyang nakabatay dito ay
kalimitang tinatawag na mga tradisyon
sa pilosopiya. Ang mga ilang halimbawa
ay: analitikong pilosopiya,
penomenolohiya, ermenyutika,
eksistensyalismo, at feminismo.
3. yon sa posisyon. Ang mga iba’t ibang
pilosopiyang nakabatay dito ay
 kalimitang tinatawag na mga teoryang pilosopiya, halimbawa, ang kasaysayan
pilosopiko. Ang mga ilang halimbawa ng pilosopiya ay kalimitang hinahati sa
ay: materyalismo, duwalismo, reaalismo, apat: Sinaunang Pilosopiya (“Ancient
rasyonalismo, empirisismo, Philosophy”), Medyibal na Pilosopiya
utilitaryanismo, hedonismo, (“Medieval Philosophy”), Modernong
pragmatismo, deontolohismo, relatibismo, Pilosopiya (“Modern Philosophy”), at
instrumentalismo, kumbensiyonalismo, at Kasalukuyang Pilosopiya
konseptwalismo. (“Contemporary Philosophy”).
4. Ayon sa panahon. Ang mga iba’t ibang 5. Ayon sa lugar. Ang mga iba’t ibang
pilosopiyang nakabatay dito ay pilosopiyang nakabatay dito ay maaari
kalimitang tinatawag na mga pilosopiyang nating tawaging mga pilosopiyang pang
pangkasaysayan. Sa Kanlurang rehiyon. Ang dalawang pangkalahatang
50 MALAY TOMO XXIII BLG. 2
pamamaraan lamang upang matukoy nang
paghahati ay ang Pilosopiyang Kanluran kongkreto ang lugar na pinagganapan o
(“Western Philosophy”) at Pilosopiyang pinaggaganapan ng pamimilosopiya. Ang
Silangan (“Eastern Philosophy”). Kasama pagkamamamayan sa panahon ngayon ay isa na
rin dito ang mga pilosopiyang umusbong lamang konseptong legal at hindi tulad noong
at yumabong sa iba’t ibang bansa, tulad araw na ito ay kultural din. Hindi kataka-taka sa
ng mga Pilosopiyang Griyego, panahon ngayon, halimbawa, na makakita tayo
Pilosopiyang Aleman, Pilosopiyang ng mga ilang Filipino na hindi masasabing
Pranses, at iba pa. Filipino ang mga gawi, pananalita, at pisikal na
anyo. Sa panahon ngayon, madali nang
Hango sa mga pamantayang ito, ang magpapalit-palit ng pagkamamamayan at
Pilosopiyang Filipino, tulad ng mga puwede pa nga na ang isang tao ay may
Pilosopiyang Amerikano, Pranses, at Griyego, dalawang uri ng pagkamamamayan.
ay isang uri ng pilosopiyang ginugrupo ayon sa Sa kabuuan, isa man lamang sa mga tanda
rehiyon o lugar na pinagganapan o ng katangiang Filipino ang taglayin ng isang
pinaggaganapan ng pilosopiyang ito. Kung ang akdang pilosopiko ay sapat na upang magkaroon
Pilosopiyang Griyego ay ang mga ito ng katangiang Filipino, subalit may mga
pamimilosopiyang naganap sa bansang Griyego kumbensiyon na nagtatakda ng isa o dalawang
at ang Pilosopiyang Aleman ay ang mga minimong tanda sa mga tandang ito ng
pamimilosopiyang naganap sa bansang katangiang Filipino. At kung sa mas maraming
Alemanya, ang Pilosopiyang Filipino, tanda o kondisyon nagkaroon ng katangiang
samakatuwid, ay ang mga pamimilosopiyang Filipino ang isang akdang pilosopiko, mas
naganap o nagaganap sa bansang Filipinas. yumayaman ang pagka-Filipino ng akdang ito.
Ngayon, ang pamimilosopiya bilang isang Halimbawa, kung bukod sa Filipino ang
proseso ng kamalayan ay isang pribadong sumulat ng isang akdang pilosopiko (ibig
pangyayari at samakatuwid ay nangangailangan sabihin, nangyari ang kanyang pamimilosopiya
ng mga kongkretong tanda para malaman kung sa konteksto at lugar ng bansang Filipinas), ang
may pamimilosopiyang naganap o nagaganap sa akdang ito ay sinulat pa sa wikang Filipino at
isang lugar. Kung ang mga akda ang mga may paksang tumatalakay sa kapakanan ng mga
kongkretong tanda ng pagganap ng Filipino. Sa sumusunod, nais kong ipaliwanag
pamimilosopiya, ang isang kongkretong tanda nang bahagya ang kahalagahan ng paggamit ng
naman ng pagkakaganap ng pamimilosopiya sa wikang Filipino.
isang bansa ay ang pagkamamamayan ng Ang isang kongkretong tanda para sa pagka
pilosopo, ng taong namimilosopiya, o ng may Filipino ng mga kategoryang ginagamit ng isang
akda ng akdang pilosopiko. Makikita natin na akda ay kung ang wikang ginagamit ng akdang
ang pagkamamamayan ng may-akda ng akdang ito ay wikang Filipino. Ito naman ay dahil sa ang
pilosopiko ay isang kumbenyenteng wika ay isang depositoryo ng kultura, kung kaya
ang paggamit ng isang wika sa isang diskurso
ay nangangahulugan na rin ng paggamit sa
diskursong ito ng mga kategoryang bumubuo o
nakapaloob sa kulturang taglay ng wikang ito.
Dapat isaalang-alang dito na ang mga
kategoryang Filipino ay maaaring likas (o
katutubo) o inangkin (appropriated). Kung
likas, ito ay hindi kailangang kakaiba.
Samantalang ang proseso ng pag-angkin ay
isang pamamaraan ng pagpapalawak ng isang
kultura upang mas makasabay sa takbo ng
panahon. Ang pagiging likas ng mga kategorya
ay makikita sa wika at ang pagpapalawak ng
KAHULUGAN AT KAIRALAN NG PILOSOPIYANG FILIPINO N.M. MABAQUIAO, JR. 51
pagsusuri sa kahulugan at kairalan ng
Pilosopiyang Filipino gamit ang wika ng
simbolikong lohika upang mas lumitaw ang
estruktura o lohika ng pagkakaugnay-ugnay ng
aking mga isinulong na palagay at argumento.
(Dahil ito ay pangunang pagtatangka pa lamang
na gamitin ang wikang Filipino sa
pagpapahayag ng mga konsepto sa lohika, ito
ay maaari pang pagbutihin.)
1. Ang konsepto ng Pilosopiyang Filipino
ay binubuo ng dalawang katangian: ang
katangian ng pagiging pilosopiko at ang
katangian ng pagiging Filipino.
1.1. Ang katangian ng pagiging
pilosopiko ay isisimbolo natin
bilang “Px” na ang ibig sabihin
ay “ang x ay pilosopiko”, at ang
pagiging Filipino naman bilang
“Fx” na ang ibig sabihin ay “ang x
ay Filipino.”
1.2. Mga akda (o mga kaisipang
ipinahayag sa mga akda) ang
bumubuo ng sakop ng “x” sa “Px”
at “Fx”, ibig sabihin, mga akda ang
mga makabuluhang ipalit para sa
“x” ng “Px” at “Fx”; at ito ay dahil
ang mga ibubungang pahayag sa
pagpalit ng mga akda sa naturang
“x” ay maaaring sabihing tama o
mali (ang mga pahayag na ito ay
may “truth-value”).
• Ang “Px” at “Fx” ay mga
halimbawa ng tinatawag sa
mga kategoryang ito ay nangyayari rin sa wika.
Ito ang dahilan kung bakit napakahalaga ng
paggamit ng wikang Filipino para maisulong
ang ating pagka Filipino sa kabuuan.
III. ISANG LOHIKONG PAGLALAGOM
Gamit ang sistema ng pagsisimbolong
makikita sa aklat nina Irving Copi at Carl Cohen
na pinamagatang An Introduction to Logic
(2008), susubukin ko ngayong ilahad ang buod
ng aking
lohika na “sentential functions”
[“propositional functions”
para kay Bertrand Russell
at “functions whose values
are truth-values” para kay
Frege (sa “Function”)] na
isasalin natin bilang mga di
kompletong pahayag. Ang “x”
dito ay tinatawag na “variable.”
[“Argument” ang tawag ni
Frege (sa “Function”) para sa
ipapalit sa “x”, “value” para sa
kahihinatnan ng pagpalit nito,
at “value-range” para sa sakop
nito.]
• Ang isang pahayag ay maaaring
tama o mali. Samantala, ang
isang di-kompletong pahayag
ay maaaring posible—
kung ang bungang pahayag
sa pagkompleto nito ay
minsan tama at minsan mali,
imposible—kung ang bungang
pahayag sa pagkompleto
nito ay palaging mali, at
kailangan (“necessary”)—
kung ang bungang pahayag sa
pagkompleto nito ay palaging
tama.
2. Dahil ang pilosopiko at Filipino ay
parehong katangian ng mga akda, ang
kanilang ugnayan sa konteksto ng
pananalitang “Pilosopiyang Filipino” ay
isisimbolo natin bilang “Px • Fx” (o
kaya ay “Fx • Px”—walang maiiba sa
 kahulugan kahit pagbaligtarin ang ayos
ng “Fx” at “Px” dito).
2.1. Ang “Px • Fx” ay posible at ang
tambalang pahayag (“compound
proposition”) na ibubunga ng
pagkompleto nito ay isang
conjunction. Ito ay kaiba kung
ituturing ang Filipino bilang isang
katangiang ang inuuri ay ang
katangiang pilosopiko ng isang
akda, na maisisimbolo natin bilang
“F(Px)” (Ibig sabihin, ang x ay
pilosopiko at ang pigiging
52 MALAY TOMO XXIII BLG. 2
pagkompleto ng “Fx • Px”, ang
tambalang pahayag na ito ay tama
lamang kung parehong tama ang
mga partikular na bungang
pahayag sa pagkompleto ng “Fx”
at ng “Px.” (Ang isang conjunction
ay tama lamang kung parehong
tama o tama lahat ang mga
pahayag na bumubuo dito at mali
naman kahit isa man lamang sa
mga pahayag na bumubuo dito ay
mali.)
3. Ang kasalungat ng “Px • Fx” ay “~(Px •
Fx)”. Kung ang “Px • Fx” ay tumutukoy
sa mga akdang pilosopiko at Filipino,
ang “~(Px • Fx)” naman ay tumutukoy sa
hindi mga akdang pilosopiko at Filipino
(Ang “~” dito ay simbolo para sa
negasyon ng isang pahayag.). Tatlo ang
posibleng kahulugan ng “~(Px • Fx)”:
• Una, “~Px • Fx”, na tumutukoy sa
mga akdang hindi pilosopiko subalit
Filipino;
• Ikalawa, “Px • ~Fx”, na tumutukoy sa
mga akdang pilosopiko subalit hindi
Filipino;
• Ikatlo, “~Px • ~Fx”, na tumutukoy sa
mga akdang hindi pilosopiko at hindi
Filipino.
4. Tungkol sa “Px” (mga akdang pilosopiko),
kailan masasabing taglay ng isang akda
ang katangiang pilosopiko?
4.1. May tatlong pundamental na
kondisyon:
• Una, kung ang isang akda ay
pilosopiko nito ay Filipino.) Ang
“F(Px)”, subalit, ay imposible
dahil ang katangiang Filipino ay
sumasalungat sa katangiang
unibersalidad ng katangiang
pilosopiko (ito ay magbubunga ng
isang kontradiksiyon: ang
pilosopiko ay unibersal at
di-unibersal nang sabay sa
parehong pamamaraan).
2.2. Dahil isang conjunction ang
bungang tambalang pahayag sa
tumatalakay sa isang
pampundasyong paksa o tanong,
na isisimbolo natin bilang “Tx.”
• Ikalawa, kung ang isang akda ay
gumagamit ng isang
metodolohiyang pampilosopiya,
na isisimbolo natin bilang “Mx.”
• Ikatlo, kung ang isang akda ay
nagsusulong ng mga palagay
na sinusuportahan ng mga
argumento, na isisimbolo natin
bilang “Ax.”
4.2. Dahil ang mga kondisyong ito ay
kailangang mangyari lahat para sa
isang akda para masabing taglay
ng akdang ito ang katangiang
pilosopiko, ang ugnayan ng mga
kondisyong ito ay isisimbolo natin
bilang “Tx • Mx • Ax”.
4.3. At dahil ang “Px” at “(Tx • Mx •
Ax)” ay lohikong ipinahihiwatig
ang isa’t isa (“they logically imply
one another”), isisimbolo natin ang
kanilang ugnayan bilang “Px ≡ (Tx
• Mx • Ax)” [Ibig sabihin, ang x ay
P kung at dahil lamang (“if and
only if”) ang x ay T, M, at A]. Ang
tambalang pahayag na ibubunga ng
pagkompleto ng “Px ≡ (Tx • Mx •
Ax)” ay isang biconditional, na
tama kung parehong tama o
parehong mali ang mga bahaging
pahayag nito, at mali naman kung
hindi parehong tama o hindi
parehong mali ang mga bahaging
pahayag nito.
5. Tungkol sa “Fx” (mga akdang Filipino),
kailan masasabing taglay ng isang akda
ang katangiang Filipino?
5.1. May tatlong pundamental na
kondisyon:
• Una, kung ang paksa ng akda ay
may kinalaman sa kalagayan
ng bansang Filipinas o ng mga
mamamayang Filipino, na
isisimbolo natin bilang “Bx.”
• Ikalawa, kung gumagamit ang
KAHULUGAN AT KAIRALAN NG PILOSOPIYANG FILIPINO N.M. MABAQUIAO, JR. 53
isisimbolo natin bilang “Bx v Wx
v Sx.” Ang “Bx v Wx v Sx” ay
posible at ang tambalang pahayag
na ibubunga ng pagkompleto nito
ay isang disjunction, na tama kahit
na isa man lamang sa mga bahaging
pahayag nito ay tama (at mali
lamang kung mali lahat ang mga
bahaging pahayag nito).
5.3. At dahil ang “Fx” at “(Bx v Wx v
Sx)” ay lohikong ipinahihiwatig
ang isa’t isa, ang kanilang ugnayan
ay isisimbolo natin bilang “Fx ≡
(Bx v Wx v Sx)” (Ibig sabihin, ang
x ay F kung at dahil lamang ang x
ay B o kaya ay W o kaya ay S.).
6. Sa kabuuan, ang konsepto ng Pilosopiyang
Filipino ay maisisimbolo bilang “(Px •
Fx) ≡ [(Tx • Mx • Ax) • (Bx v Wx v Sx)]”
(Ibig sabihin, ang x ay P at F kung at
dahil lamang ang x ay T, M, at X, at
bukod dito, ang x ay B o kaya ay W o
kaya ay S din.).
6.1. May mga kumbensiyong (tulad ng
mga kumbensiyon ng mga kawani
ng mga aklatan) nagtatakda ng isa
o dalawang minimong tanda para
sa katangiang Filipino ng isang
akda. Isaalang-alang natin,
halimbawa, ang kumbensiyong
itinatakda ang pagka-Filipino ng
mga sumulat ng mga akda bilang
isang minimong kondisyon para sa
pagka-Filipino ng mga akdang ito.
Ito ay maisisimbolo natin bilang:
“Fx ≡ {Sx v [Sx • (Bx v Wx) ]}”
(Ibig sabihin, ang isang akda ay F
akda ng wikang Filipino, na
isisimbolo natin bilang “Wx.”
• Ikatlo, kung Filipino ang sumulat
ng akda, na isisimbolo natin
bilang “Sx.”
5.2. Dahil kahit isa man lamang sa mga
kondisyong ito ang kailangang
mangyari para sa isang akda para
masabing taglay ng akdang ito ang
katangiang Filipino, ang ugnayan
ng mga kondisyong ito ay
kung at dahil lamang ito ay S o
kaya naman, ito ay S at bukod pa
dito ay B o kaya ay W rin). Kung
isasaalang-alang ang
kumbensiyong ito sa mga akdang
itinuturing ding pilosopiko, ganito
ang mangyayaring pagsimbolo sa
Pilosopiyang Filipino: “(Px • Fx) ≡
((Tx • Mx • Ax)• {Sx v [Sx • (Bx v
Wx)] })”
7. Ngayon, para sabihing mayroong
Pilosopiyang Filipino, ang kailangan
lamang ay kahit isang akda lamang na
parehong pilosopiko at Filipino.
7.1. Gagamitin natin ang simbolong
“(Эx) (Px • Fx)” (o kaya, sa mas
detalyadong pamamaraan: “(Эx)
[(Tx • Mx • Ax) • (Bx v Wx v
Sx)]”) para ipahiwatig na
mayroong kahit isang akdang
maaaring ipalit sa “x” na parehong
taglay ang P at F, o sa mas
partikular na pananalita, mayroong
kahit isang akdang pamalit sa “x”
ng “Px • Fx” na ang bungang
tambalang pahayag (na isang
conjunction) ay tama.
7.2. Ipagpalagay natin na ang akdang “z”
ay parehong P at F; samakatuwid:
“(Pz • Fz) ⊃ [(Эx) (Px • Fx)]” (Ibig
sabihin, kung ang akdang “z” ay
pilosopiko at Filipino mayroong
kahit isang akdang pilosopiko at
Filipino.) At kung mayroon ngang
akdang “z”, mayroong,
sumakatuwid, Pilosopiyang
Filipino. • Ang simbolong “⊃” a y
nagpapahiwatig ng ugnayang
 kondisyonal, na isang uri ng
tambalang pahayag na mali
lamang kung ang batayang
pahayag o “antecedent” ay
tama at ang kahihinatnang
pahayag o “consequent”
naman ay mali. Ang ugnayang
kondisyonal naman ay tama sa
mga ibang kumbinasyon ng
pagka-tama o pagka-mali ng
mga bahaging pahayag
54 MALAY TOMO XXIII BLG. 2
pahayag, ang ibig sabihin ay
posible ang di-kompletong
pahayag na ito.
KONGKLUSYON
Hango sa ating pagsusuri, masasabing
mayroong Pilosopiyang Filipino kung mayroong
kahit isa man lang na akdang parehong taglay
ang mga katangiang pagiging Filipino at
pagiging pilosopiko. Ngayon, mayroon nga
bang kahit isa man lamang na ganitong akda?
Hindi mapagkakailang mayroon. Tingnan na
lamang natin ang mga nailathalang
pilosopikong sanaysay (ang ilan sa mga
internasyonal na journal sa pilosopiya—dito
walang duda ang katangiang pilosopiko ng mga
akdang ito) at aklat na isinulat ng mga Filipino
sa bansang Filipinas (ang ilan ay gamit pa ang
wikang Filipino—iyong mga ilang nailathala sa
mga lokal na journal).
Bilang pagtatapos, nais kong sagutin nang
mabilisan ang mga posibleng katuwiran para
isiping wala o wala pang umiiral na
Pilosopiyang Filipino. Una, sinasabingwala
pang Pilosopiyang Filipino dahil wala pa
namang Filipinong pilosopong kilala sa buong
mundo. Ang sagot natin dito ay iba ang usapin
sa kasikatan ng Pilosopiyang Filipino sa usapin
ng kairalan nito. Hindi kailangang sikat o kilala
ang isang bagay para ito ay umiral. May larong
boksing na sa Filipinas bago pa man naging
tanyag si Pacquiao sa buong mundo, o kaya
naman ay may larong baseball sa Filipinas
kahit pa man walang sikat na Filipinong
manlalaro nito. Ikalawa, sinasabing wala pang
(batayang pahayag at
kahihinatnang pahayag) nito.
• Ang kahulugan naman ng
simbolong “Эx”—na tinatawag
na “existential quantifier”—
ay ipinapahayag sa wikang
Ingles na “there is at least one
substitution instance of ‘x’”.
Kapag inilagay ang “Эx” sa
kaliwa ng isang di-kompletong
Pilosopiyang Filipino dahil wala pang
nababasang “Filipino Philosophy” sa mga
antolohiya ng mga librong pilosopikong isinulat
ng mga banyaga. Ito ay katulad lamang ng
naunang katuwiran. Matagal nang naririyan ang
Boracay bago pa man nailagay ang pangalan
nito sa internasyonal na listahan ng
magagandang puntahan sa mundo. Ikatlo,
sinasabing walang Pilosopiyang Filipino dahil
wala namang isang pandaigdigang pananaw ang
mga Filipino. Maaari ngang wala o wala pang
isang pandaidigang
pananaw ang mga Filipino subalit hindi
kailangang magkaroon ng isang pandaigdigang
pananaw ang mga Filipino para sila ay
mamilosopiya at sumulat ng mga akdang
pilosopiko. (Ang bansang Amerika ay
tinaguriang isang “melting pot” dahil iba’t
ibang lahi ng mga tao na may kaniya-kaniyang
kultura ang naninirahan dito, masasabi ba
nating may isang pandaigidigang pananaw ang
mga Amerikano? Mayroon man o wala, walang
kinalaman ito sa katotohanang may masasabing
Pilosopiyang Amerikano—at may magagaling
na mga pilosopong Amerikano. At ganoon din
sa iba pang mga bansa.) At ikaapat, maaaring
sabihing wala namang Pilosopiyang Filipino
dahil ang konseptong ito ay isang
kontradiksiyon: ang magkaroon ng katangiang
Filipino ang isang pilosopiya ay sasalungat sa
katangiang unibersalidad ng pilosopiya.
Ipinakita natin na tama ang palagay na walang
nasyonalidad ang pilosopiya (sa estriktong
gamit ng salitang “pilosopiya”), subalit
ipinakita din natin na posible ring unawain ang
konsepto ng Pilosopiyang Filipino na ang
inuuri ng katangiang Filipino ay ang mga
akdang inuuri ring pilosopiko sa halip na ang
katangiang pilosopiko ng mga akdang ito. At
para sa ganitong pag-unawa, ang kailangan isipin na tayo ay umiikot lamang (o kaya ay isa lamang
lamang para masabing may Pilosopiyang tawtolohiya ang ating sinabi, na bagama’t tama ang
ating sinabi ay wala naman tayong idinagdag na
Filipino ay ang pagkakaroon ng kahit isa man impormasyon). O kaya kung “Ang pilosopiya ni Pedro
lamang na akdang pilosopikong may katangian sa pagmamaneho ay hindi pilosopiko” naman ang ating
din ng pagiging Filipino. sinabi maaaring isiping isang kontradiksyon ang ating
pahayag (dahil paano nangyaring di-pilosopiko ang
MGA TALA isang pilosopiya?). Subalit, ipagpalagay nating ang ibig
________________ sabihin ng tao na nagsabi ng “ang pilosopiya ni Pedro
sa pagmamaheno” ay katulad ng ibig sabihin ng taong
1. Maaaring isipin na may sirkularidad na nangyayari nagsabi ng “five philosophies to enhance your love
dito. Halimbawa, kung sabihin nating “Ang pilosopiya life” na tinalakay natin kanina, na ang pilosopiya ni
ni Pedro sa pagmamaneho ay pilosopiko” maaaring Pedro sa pagmamaneho ay tumutukoy
KAHULUGAN AT KAIRALAN NG PILOSOPIYANG FILIPINO N.M. MABAQUIAO, JR. 55
ng pagsusuri. Nagmumukhang parang isang parangal
ang madaliang pagturing sa mga kaisipan ng ating mga
lamang sa “tips” para sa maingat na pagmamaneho pambansang bayani na mga halimbawa ng
upang maiwasan ang mga aksidente. Sa ganitong Pilosopiyang Filipino. Hindi man ituring ang kanilang
konteksto, ang ibig sabihin samakatuwid ng “Ang mga kaisipan na pilosopiko ay buo pa rin ang kanilang
pilosopiya ni Pedro ay hindi pilosopiko” ay “Ang tips kagitingan at kabayanihan. Kapansin-pansin na sa mga
ni Pedro para sa maingat na pagmamaneho ay hindi ibang bansa, hindi nila kailangang bigyan ng katulad na
mga ideyang pilosopiko,” kung kaya walang parangal ang kanilang mga pambansang bayani. Ang
kontradiksiyon dito. At ang ibig sabihin naman ng mga akda ng mga bayani at presidente ng Amerika,
“Ang pilosopiya ni Pedro sa pagmamaneho ay halimbawa ang mga akda ni Lincoln, Washington, o
pilosopiko” ay “ang tips ni Pedro para sa maingat na Kennedy, ay hindi naman nasasama sa mga antolohiya
pagmamaneho ay mga ideyang pilosopiko” ay hindi ng mga akdang itinuturing na pumapailalim sa
isang pahayag na may sirkularidad, dahil ang pahayag Pilosopiyang Amerikano.
na ito ay maaaring tama o mali (ang pahayag na 5. Dahil ang mga akda ay mga kaisipang naisulat, ang
sirkular o isang tawtolohiya ay palaging pagka-Filipino ng mga akda ay hango lamang sa pagka
tama)—bagama’t sa aking pananaw ay mali. Ngayon, Filipino ng kamalayan. Ang intensiyonalidad o ang
pagmasdan naman ang pahayag na “Ang pilosopiya ni pagkadirekta ng kamalayan sa mga bagay-bagay sa
Russell tungkol sa lohika ay pilosopiko.” Ito ay isang mundo (halimbawa, ang palaging pagkadirekta ng mga
halimbawa ng pahayag na may sirkularidad, dahil dito, paniniwala sa mga bagay bagay sa mundo—walang
ang gamit ng salitang “pilosopiya” ay estrikto. paniniwala kung walang pinaniniwalaan) ang siyang
Makikita natin ito nang malinaw kapag isinalin natin dahilan ng posibilidad ng pagkakaroon ng katangiang
ang pahayag na ito sa “Ang mga pilosopikong ideya ni Filipino ang kamalayan. Bukod sa mga bagay-bagay na
Russell tungkol sa lohika ay mga ideyang pilosopiko o nakadirekta ang kamalayan, ang pagkadirekteng ito ay
saklaw ng disiplina ng pilosopiya.” (Ang negasyon nangyayari sa isang panahon at lugar at sa punto de
nito, samakatuwid, ay isang kontradiksiyon.) Sa bista ng isang lupon ng mga kategorya. Ang paksa,
madaling salita, kung may sirkularidad (o kaya ay may panahon at lugar, at mga kategorya ng kamalayan ang
kontradiksiyon) na nangyayari sa ating pagtatanong na nagbibigay sa kamalayan ng isang pambansa o
kung ang isang pilosopiya ay pilosopiko o hindi ay Filipinong identidad.
depende kung ang gamit natin sa salitang “pilosopiya”
ay estrikto o di estrikto.
2.Tingnan ang sanaysay ni Rudolf Carnap (1992) na SANGGUNIAN
pinamagatang “Empiricism, Semantics, and Ontology”
(1992) at ang sanaysay ni John Searle na pinamagatang Cam, Philip. “Teaching to Philosophize."
“The Future of Philosophy” (1999). Regional High-Level Meeting on the Teaching
3.Ito ay salungat sa mga tinawag ni Mill na mga
pangalang di-konotatibo (“non-connotative name”) na of Philosophy in Asia and the Pacific.
ang kahulugan ay binubuo lamang ng denotasyon. Universtiy of the Philippines-Diliman. May
Halimbawa, ang kahulugan ng pangalang di-konotatibo 25, 2009. Lektura.
na “Jose Rizal” (ang mga partikular na pangalan ng tao Carnap, Rudolf. “Empiricism, Semantics, and
at lugar, para kay Mill, ay mga pangalang Ontology.” The linguistic Turn. Ed. Richard
di-konotatibo) ay ang partikular na tao lamang na
tinutukoy nito—ang denotasyon ng nasabing pangalan. Rorty. Chicago: The University of Chicago
4. Halimbawa, ang mga akda ng ating mga pambansang Press, 1992. 72-84. Limbag.
bayani ay walang dudang may katangiang Filipino, Copi, Irving, and Carl Cohen. eds. Introduction
subalit kung ang mga ito ay pilosopiko o mga to Logic. 13th ed. New Jersey: Prentice-Hall,
pilosopiya sa estriktong gamit ay nangangailangan pa 2008. Limbag
 Frege, Gottlob. “On Sense and Reference.” Limbag
Translations from the Philosophical Writings ---. “Kahulugan at Kairalan.” Social Science
of Gottlob Frege. Ed. P. Geach and M. Black. Diliman 1: 2 (2000): 1-44. Limbag.
Oxford: Blackwell, 1960. 56-78. Limbag ---. “Pilosopiya at Kamalayang Filipino.”
---. “Function and Concept.” Translations from Daluyan: Edisyong Pangmilenyo 2001 X: 1
the Philosophical Writings of Gottlob Frege. (2001): 236-42. Limbag.
Ed. P. Geach and M. Black. Oxford: ---. “Isang Pagsusuri sa Konsepto ng
Blackwell, 1960. 21-41. Limbag. Kamalayang Filipino.” Daluyan: Edisyong
Mabaquiao, Napoleon Jr. “Pilosopiyang Pangmilenyo 2001 X: 1 (2001): 243-254.
Pilipino: Isang Pagsusuri.” Philippine Social Limbag.
Science Review 55: 1-4 (1998): 203-215.
56 MALAY TOMO XXIII BLG. 2

---. “Ang “‘Tunay na Dekalogo’ ni Mabini

Bilang Isang Akda sa Pilosopiyang Pilipino.”
Daluyan XIV: 1 (2007): 77-96. Limbag.
---. “Globalisasyon, Kultura, at Kamalayang
Pilipino.” Malay 19:3 (2007): 79-94. Limbag
Mercado, Leonardo. Elements of Filipino
Philosophy. Manila: Arnoldus Press, Inc., 1976.
Limbag.
Mill, John Stuart. “Of Names.” Basic Topics in
the Philosophy of Language. Ed. Robert
Harnish. New York: Harvester Wheatsheaf,
1994. 133- 141. Limbag.
Russell, Bertrand. “The Philosophy of Logical
Atomism.” Logic and Knowledge, Essays
1901-1950. Ed. R. C. Marsch. London: Allen
and Unwin, 1956. 177-278. Limbag.
Ryle, Gilbert. The Concept of Mind. New York:
Barnes and Noble, 1965. Limbag.
Searle, John. “The Future of Philosophy.” The
Royal Society 354 (1999): 2069-2080. Web
17 October 2008.
Timbreza, Florentino. Sariling Wika at
Pilosopiyang Filipino. Quezon City: C & E
Publishing, Inc., 2008. Limbag.
Wittgenstein, Ludwig. Tractatus Logico
Philosophicus. Trans. D. F. Pears and B. F.
McGuinness. London: Routledge and Kegan
Paul, 1974. Limbag.
---. Philosophical Investigations. Trans. G. E.
M. Anscombe. New York: The Macmillan
Company, 1953. Limbag.