‫تحلیل حساسیت تاثیر ویژگیهای هندسی درزهها بر‬

‫میزان جابجایی در حفاری تونل دوقلو‬

‫محسن سرداری‪ ،*1‬علیرضا اکبری‪ ،‬مهدی حاصلی‪ ،‬ابوالفضل هفتآبادی‬

‫‪ 1‬کارشناس معدن‪ ،‬معدن سرب و روی انگوران‪ ،‬زنجان‪mohsensardari@ymail.com ،‬‬

‫چكیده‬
‫توسعه سیستم حملونقل در شهرهای بزرگ نیازمند ساخت تونلی جدید نزدیک به تونلل موجلود اسلت‬
‫تحلیل و پیشبینی عملكرد سازههایی که در داخل تودهسنگ ساخته میشود‪ ،‬ملزوم درک صحیح ویژگلیهلای‬
‫هندسی و ژئومكانیكی تودهسنگهای درزهدار است همواره پیشبینی دقیل ویژگلیهلای مكلانیكی و تیییلر‬
‫شكلپذیری تودهسنگهای درزهدار به دلیل وجود ناپیوستگیهای متعدد‪ ،‬با مشكالتی همراه است‬
‫و‬ ‫هدف این مطالعه بررسی تاثیر ویژگیهای هندسی ناپیوستگیها از قبیل شدت حجملی‪ ،‬پایلایی‪ ،‬شلی‬
‫درزهها بر روی رفتار تونل از قبل حفاری شده در حین حفاری تونل جدید در نزدیكی و موازی تونل‬ ‫جهت شی‬
‫موجود است برای این منظور از نرمافزار ‪ 3DEC‬برای بررسی رفتار تونل استفاده شده اسلت بلا توجله بله‬
‫نتایج حاصله با افزایش پایایی درزهها میزان جابجایی در سقف تونل از قبل حفاری شده کاهش و بلا افلزایش‬
‫شدت حجمی درزهداری‪ ،‬جابجایی افزایش مییابد همچنین بیشترین جابجلایی در سلقف تونلل مربلو بله‬
‫‪ 06‬درجه است‬ ‫‪ 06‬درجه و جهت شی‬ ‫درزههایی با شی‬

‫کلمات کلیدی‬
‫و جهت شی ‪3DEC ،‬‬ ‫تودهسنگهای درزهدار‪ ،‬شدت حجمی‪ ،‬پایایی‪ ،‬شی‬

‫‪ -1‬مقدمه‬
‫امروزه نیاز به طراحی و ساخت تونل‌ها برای اهدافی چون حمل و نقل‪ ،‬صنعتی و معدنی فراگیر شده است‪ .‬یکی از انواع این تونللهلا‪ ،‬تونلل دووللو‬
‫‌‬
‫تونللسلازی کله اخیلرا‬ ‫بوده که برهمکنش تونلها به ازای فواصل مختلف‪ ،‬یکی از چالشهای پیش روی طراحان این حرفه است‪ .‬بسیاری از پروژه‌های‬
‫ساخته ‌‬
‫شدهاند‪ ،‬شامل حفاری تونل دوولو در نزدیک یکدیگر است‪ .‬بنابراین بسیار مهم است که سازوکار و تعامل بین دو تونل در طول فرایند حفاری درک‬
‫شود‪ .‬بدیهی است که تعامل بین دو تونل مجاور پیچیده است؛ برای مثال ساخت تونل جدید میتواند موجب تغییر شلکل در تونلل موجلود شلود کله بله‬
‫بسیاری از عوامل مانند هندسه تونل‪ ،‬ویژگیهای تودهسنگ و روش ساخت بستگی دارد ]‪.[1‬‬
‫برخی از تونلها معموال در مناطقی حفر میشوند که محیط دربرگیرنده آن به صورت تودهسنگهای درزهدار میباشد‪ .‬ماهیت تودهسنگ یک محیط‬
‫ناپیوسته است‪ .‬ناپیوستگیها عامل مهمی در تمرکز تنش اطراف تونل هستند‪ .‬از جمله پارامترهای ناپیوستگیها که بر روی پایلداری و رفتلار تونلل تلا یر‬
‫گذار است میتوان به پارامترهای هندسی از وبیل شیب‪ ،‬جهتداری شیب‪ ،‬شدت حجمی و طول درزهها اشاره کلرد‪ .‬یکلی از راههلای ملدلسلازی رفتلار‬
‫درزهها و پیشبینی تحلیل پایداری تونلها مدلسازی عددی است‪ .‬امروزه مدلسازی عددی بطور فراگیری به عنوان روشی برای تعیین دویق ویژگیهای‬
‫تودهسنگ و بهبود درک رفتار تودهسنگ بکار برده میشود‪ .‬مهمترین مرحله در مدلسازی عددی تودهسنگ تعریف دویق شلبکه ناپیوسلتگیهلا (سلاخت‬
‫مدلسازی هندسی) است‪.‬‬
‫روشهای مختلفی برای مدلسازی شبکه شکستگیها پیشنهاد و عرضه شده است که هریک از آنها دارای نقاط ضعف و ووت در روشهلای ملورد‬
‫استفاده در فرایند آنالیز اطالعات و مدلسازی شبکه شکستگیها هستند‪ .‬یکی از روشهای مدلسازی شبکه شکسلتگیهلا‪ ،‬روش ملدلسلازیتصلادفی‬
‫درزههای مجزا (‪ ) DFN‬میباشد‪ .‬یک مدل ‪ ،DFN‬نمایشی از ویژگیهای هندسی درزه است بطوریکه در آن درزههلا بطلور واضل و از‬ ‫سهبعدی شبکه ‌‬
‫لحاظ آماری بطور دویق در مدل سه بعدی ارائه میشوند‪ .‬مزیت این روش نسبت به مدلهای شبکهای‪ ،‬امکان ورود اطالعات پیوسلته در ملدل گسسلته‬
‫است ]‪.[2‬‬
‫محققان بسیاری در رابطه با ویژگیهای ناپیوستگیها مطالعاتی را انجام دادهاند‪ .‬فتووا و شینین در سال ‪ 1611‬با استفاده از روش تحلیلی بله ا لرات‬
‫اندرکنش دو تونل مجاور پرداختند‪ ،‬این مطالعه نشان داد که نیروی محوری و ممان خمشی اعمال شلده روی پوشلش بتنلی تونلل ولدیمی در نت ‌‬
‫یجلهی‬
‫حفاری تونل دوم تا یر مهمی روی نیروی محوری و ممان خمشی کل سیستم نگهلداری نخواهنلد داشلت ]‪ .[3‬آداچلی و همکلارانش در سلال ‪ 1661‬از‬
‫مدلسازی فیزیکی برای مطالعه اندرکنش تونلهای دوولو بهره بردند ]‪ .[4‬و همچنین چو و همکاران (‪ )2002‬از مدلسازی فیزیکی برای مدلسازی ا لر‬
‫زبری درزههای موجود در سنگها برای پایداری تونلهای دوولوی حفر شده در تودهسنگ درزهدار نیز استفاده کردند ]‪ .[5‬بنیاویسکی و همکاران (‪)1611‬‬
‫در طبقهبندی تودهسنگ (‪ )RMR‬ا ر فاصلهداری و جهتداری درزه را در مقاومت تودهسنگ در فضاهای زیرزمینی نشان دادند ]‪ .[6‬رابی (‪ )1661‬جهلت‬
‫فولیاسیون را در رفتار تونل بررسی کرد و به این نتیجه رسید که اگر درزه عمود برمحور تونل باشد رفتار بهتری نسبت به حالتی دارد که موازی بلا محلور‬
‫تونل است‪ .‬جیا و تانگ (‪ )2001‬تا یر جهت درزهها را در پایداری تونل با روش عددی نشان دادند ]‪ .[7‬مادکور (‪ )2012‬تا یر فاصله ی درزهها را در رفتلار‬
‫تونل در سنگهای درزهدار را با استفاده از معیار مور کلمب برای تودهسنگ بررسی کرد ]‪ .[8‬یزدانیان ‪،‬یوسفی راد و نجارچی (‪ )2011‬بیان داشتند کله بلا‬
‫کاهش فاصله درزهها و همچنین با ایجاد درزههای عمود بر محور تونل نیروها و جابجاییها افزایش مییابلد ]‪ .[9‬زارع و میبلدی (‪ )1131‬بلا اسلتفاده از‬
‫یترین حالت شیب و جهت شیب درزهها برای ارزیابی شلرایط پایلداری سلینهکلار‬ ‫نتایج تحلیل عددی سه بعدی ‪ 3DEC‬بیان داشتند که شناسایی بحران ‌‬
‫تونل از اهمیت زیادی برخوردار است ]‪ .[10‬پالسی و اخوان زنجانی (‪ )1133‬در بررسی تحلیل عددی تا یر فاصله تونلهای دوولو بلر تلنشهلای بوجلود‬
‫آمده در پوشش تونل و جابجایی زمین به این نتیجه رسیدند که ووتی نسبت فاصله تونل‌ها به وطر تونل بیشتر از ‪ 5‬باشد تونلهلا بلر هلم تلا یر نلاچیزی‬
‫دارند و همچنین اگر تونلها در عمق بیشتری باشند تا یر فاصله تونلها از هم کمتر میشود ]‪ .[11‬نیک عادت و همکاران (‪ )1161‬تلا یر شلیب درزه بلر‬
‫توزیع تنش در اطراف تونل را با استفاده از روش المان مجزا بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که با تغییلر شلیب درزه مقاوملت برشلی درزه اهمیلت‬
‫یکند و کنترل کننده‌ی پایداری کلی سازست ]‪ .[12‬ووتی تودهسنگی به صورت ناپیوسلته در نظلر گرفتله ملیشلود‪ ،‬رفتلار تلودهسلنگ بله‬ ‫باالیی پیدا م ‌‬
‫ناپیوستگیهای موجود در آن وابسته است‪ .‬ناپیوستگیها باعث کاهش پایداری تودهسنگ و درنتیجه باعث تمرکز تلنش در اطلراف تونللهلای دووللو در‬
‫هنگام حفاری میشوند‪.‬‬
‫هدف از این مطالعه بررسی تا یر خصوصیات هندسی ناپیوستگیها از جمله پایایی‪ ،‬شدت حجمی درزهداری‪ ،‬شلیب و جهلت شلیب بلر رفتلار تونلل‬
‫‌‬
‫یوستگیها در این ملدل بلا کملک‬ ‫موجود به هنگام حفاری تونل جدید در نزدیکی آن است‪ .‬برای این منظوراز نرم افزار ‪ 3DEC‬استفاده شده و شبکه ناپ‬
‫‪ DFN‬تولید شده است‪ .‬ابعاد تونل دوولوی مدلسازی شده مربوط به تونل مترو موجود در اصفهان بوده و ویژگیهای تودهسلنگ بله صلورت فرضلی در‬
‫نظر گرفته شده است‪.‬‬

‫‪ -2‬مدلسازی عددی‬
‫مدلسازی عددی میتواند به عنوان یک ابزار مناسب جهت تحلیل و طراحی رفتار تونل وبل از ساخت و در حین ساخت‌و ساز آن بکار گرفته شود‪.‬‬
‫با مدلسازی عددی میتوان تغییرات تنشها و جابجایی در اطراف تونل بویژه در سقف را بررسی کرده و برای کاهش ا رات وتغییرات بوجود آمده از‬
‫سیستم نگهداری مناسب استفاده نمود ]‪.[13‬‬
‫هدف این تحقیق بررسی ا ر شدت حجمی‪ ،‬شیب‪ ،‬جهتداری و طول درزهها روی ناپایداری و جابجایی سقف تونل از وبل حفاری شده در حین‬
‫حفاری تونل جدید در نزدیکی و موازی آن است که بدین منظور برای مدل‌سازی عددی از نرم افزار ‪ 3DEC‬جهت بررسی رفتار تونل استفاده شده است‬
‫که بر اساس روش المان مجزا کار میکند‪ .‬در این مدلسازی ابعاد تونل دو ولوی متروی اصفهان مورد استفاده ورارگرفته که نمایی از مدلسازی انجام‬
‫شده در شکل ‪ 1‬نمایش داده شده است‪.‬‬

‫‪ -1-2‬خصوصیات توده سنگ و درزهها‬

‫در این مطالعه برای مدلسازی رفتار تونل از وبل حفاری شده در حین حفاری تونل جدید در ا ر تغییر پارامترهای هندسی درزه در تودهسنگ با نلرمافلزار‬
‫‪ 3DEC‬از مشخصات ذکر شده در جدول ‪ 1‬استفاده شده است‪.‬‬
 ‫شكل (‪ :)1‬نمایی از ابعاد مدل ساخته شده‬
‫جدول (‪ :)1‬ویژگیهای تودهسنگ و درزه‬
‫‪Jks‬‬ ‫‪Jkn‬‬ ‫مدول یانگ‬ ‫دانسیته‬
‫زاویه اصطکاک داخلی‬ ‫نسبت پواسون‬ ‫پارامتر‬
‫)‪(Gpa/m‬‬ ‫)‪(Gpa/m‬‬ ‫(‪)Gpa‬‬ ‫(‪)kg/m3‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪25°‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪2700‬‬ ‫مقدار‬

‫یکی از روشهای مدلسازی شبکه شکستگیها‪ ،‬روش مدلسازی تصادفی سهبعدی شبکه درزههای مجزا )‪ (DFN‬است‪ .‬یک مدل ‪،DFN‬‬
‫نمایشی از ویژگیهای هندسی درزه است بطوریکه در آن درزهها بطور واض و از لحاظ آماری بطور دویق در مدل سهبعدی ارائه میشوند‪ .‬مزیت این‬
‫روش نسبت به مدلهای شبکهای‪ ،‬امکان ورود اطالعات پیوسته در مدل گسسته است ]‪ .[2‬نمونهای از درزههای ایجاد شده در نرم افزار ‪ 3DEC‬با‬
‫کمک ‪ DFN‬در شکل ‪ 2‬وابل مشاهده است‪.‬‬

‫شكل (‪ :)2‬نمونه درزههای ایجاد شده توسط ‪ DFN‬در مدل‬

‫‪ -3‬تحلیل حساسیت‬
‫تحلیل حساسیت مدل میتواند با بررسی تا یر پذیری نتایج از تغییرات پارامترهای ورودی‪ ،‬عدم وطعیت در تصمیمگیری برنامههای مدیریتی را‬
‫کاهش دهد‪ .‬در ادامه به تا یر پذیری رفتار تونل موجود در ا ر حفاری تونل جدید بر اساس تغییرات در خواص هندسی ناپیوستگی از جمله پایایی‪ ،‬شدت‪،‬‬
‫شیب و جهت شیب پرداخته شده است‪.‬‬

‫‪ -1-3‬تاثیر پایایی درزه‬

‫منظور از پایایی طول ا ر ناپیوستگی است که در یک رخنمون مشاهده میشود ]‪ .[14‬پایایی بصورت گسترش اندازه واوعی ناپیوستگی در طول‬
‫صفحهی آن تعریف میشود ]‪ .[15‬پایایی یکی از مهمترین خصوصیات هندسی ناپیوستگیها است که میتواند در توزیع تنش و جابجایی در سنگ مو ر‬
 ‫باشد‪ .‬از روی پایایی میتوان معیاری تقریبی از گسترش فضایی ناپیوستگی در سنگ را بدست آورد‪ .‬پا ‌‬
‫یانیابی ناپیوستگی در سنگ متراکم و سخت یا‬
‫منتهی شدن به ناپیوستگیهای دیگر‪ ،‬مقدار پایایی را کاهش میدهد ]‪.[11‬‬
‫در این وسمت تا یر پایایی بر میزان جابجایی در وسمت سقف تونل از وبل موجود در حین حفاری تونل جدید مورد بررسی ورار گرفته است‪ .‬شبکه‬
‫شکستگی درزهها با توجه به مشخصاتی که در جدول ‪ 2‬آمده‪ ،‬مدلسازی شده است‪.‬‬
‫جدول (‪ :)2‬ویژگی ناپیوستگیها تعریف شده با ‪ DFN‬برای بررسی تاثیر پایایی درزه‬
‫ابت فیشر‬ ‫تابع توزیع شیب و جهت شیب‬ ‫شدت حجمی درزه داری‬ ‫جهت شیب‬ ‫شیب‬
‫‪20‬‬ ‫‪fisher‬‬ ‫‪0.05‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪35‬‬

‫ابتدا میزان جابجایی در چهار وسمت سقف‪ ،‬کف‪ ،‬دیوار راست و دیوار چپ تونل از وبل حفاری شده مورد بررسی ورار گرفت‪ .‬با توجه به نمودار زیر‬
‫که محور افقی ‪ step‬و محور وائم جابجایی را نشان میدهد میتوان به این نتیجه رسید که با حفاری تونل جدید میزان جابجایی در سقف تونل موجود‬
‫بیشتر از جابجایی ایجاد شده در کف و دیوارها است که نتیجه به دست آمده در شکل ‪ 1‬وابل مشاهده است‪.‬‬

‫شكل (‪ :)3‬نمودار جابجایی بدست آمده در چهار قسمت تونل با تابع توزیع فیشر‬
‫برای مدلسازی و بررسی تا یر پایایی بر میزان جابجایی ‪ 5‬نوع پایایی با طولهای ‪ 5D ،3D ،1.5D ،D ،0.5D‬در نظر گرفته شده که در آنها ‪D‬‬
‫اندازه ارتفاع تونل میباشد‪ .‬براساس جدول ‪ 1‬که نشان دهنده میزان حداکثر جابجایی در سقف تونل از وبل حفاری شده میباشد و با توجه به اعداد‬
‫بدست آمده میتوان به این نتیجه رسید که با افزایش پایایی میزان جابجایی کاهش مییابد‪.‬‬
‫جدول (‪ :)3‬تاثیر پایایی براساس مدلسازی راستای درزهها با تابع توزیع فیشر‬
‫‪5D‬‬ ‫‪3D‬‬ ‫‪1.5D‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪0.5D‬‬ ‫طول ناپیوستگی‬

‫‪-1.7E-05‬‬ ‫‪-1.8E-05‬‬ ‫‪-2.4E-05‬‬ ‫‪-4.4E-05‬‬ ‫‪-4.70E-05‬‬ ‫جابجایی(متر)‬

‫در نمودار شکل ‪ 1‬محور افقی پایایی و محور وائم جابجایی در سقف تونل از وبل حفاری شده میباشد که گویای نتیجه بدست آمده است‪.‬‬

‫شكل (‪ :)4‬نمودار جابجایی‪ -‬طول ناپیوستگی‬

‫برای پی بردن به درستی نتایج حاصل شده نتایج با نتایج دیگر تحقیقات انجام شده مقایسه گردید‪ .‬ژائو و ژو درسال ‪ 2001‬در مطالعهای برای بیان‬
‫رابطه تنش و پایایی اظهار داشتند که با افزایش پایایی تنش بوجود آمده در توده سنگ کاهش مییابد ]‪ .[17‬با توجه به رابطه مستقیمی که بین تنش و‬
‫جابجایی وجود دارد و نتایج بدست آمده از این تحقیق که نشان داد که با افزایش پایایی درزه‪ ،‬جابجایی در سقف تونل کاهش مییابد‪ ،‬در نتیجه درستی‬
‫نتایج بدست آمده وابل مشهود است‪.‬‬

‫‪ -2-3‬تاثیر شدت حجمی درزهداری (‪)p32‬‬

‫شدت درزهداری حجمی که بصورت مجموع سط ناپیوستگیها در حجم تودهسنگ تعریف میشود اساسا یک مفهوم سهبعدی بوده‪ ،‬بطوریکه‬
‫اندازهگیری آن بطور مستقیم در میدان مشکل و عمال غیر‌ممکن است ولی در مقابل‪ ،‬نوع خطی و سطحی آن را می‌توان بطور مستقیم با استفاده از‬ ‫‌‬
‫روشهای برداشت در میدان اندازهگیری کرد ]‪.[13‬‬
‫با توجه به مشخصات آمده در جدول ‪ ،1‬برای بررسی تا یر شدت حجمی‪ ،‬پایایی‪ ،‬شیب و جهت شیب درزهها ابت در نظر گرفته شده و جابجایی در‬
‫سقف تونل از وبل حفاری شده برای شدتهای ‪ 0/65 ،0/35 ،0/1 ،0/1 ،0.1 ،0/01‬مورد بررسی ورار گرفته است‪.‬‬
‫جدول (‪ :)4‬ویژگی ناپیوستگیها تعریف شده با ‪ DFN‬برای بررسی تاثیر شدت حجمی درزه‬
‫پایایی‬ ‫جهت شیب‬ ‫شیب‬
‫ثابت فیشر‬ ‫تابع توزیع شیب وجهت شیب‬
‫(‪)m‬‬ ‫(درجه)‬ ‫(درجه)‬
‫‪‌ 20‬‬ ‫‪‌ 10‬‬ ‫‪‌ fisher‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪‌ 120‬‬

‫نتایج به دست آمده بعد از مدلسازی در جدول ‪ 5‬و شکل ‪ 5‬و ‪ 1‬آمده است‪ .‬با توجه به نتایج بدست آمده میتوان به این نتیجه رسید که با افزایش‬
‫شدت حجمی میزان جابجایی افزایش مییابد‪.‬‬
‫جدول (‪ :)5‬تاثیر شدت حجمی درزه بر جابجایی در سقف تونل از قبل موجود در حین حفاری تونل جدید‬
‫‪P32‬‬ ‫‪0.95‬‬ ‫‪0.85‬‬ ‫‪0.6‬‬ ‫‪0.3‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.01‬‬
‫جابجایی (متر)‬ ‫‪-3.7586E-06‬‬ ‫‪-2.97486E-05‬‬ ‫‪-2.2E-05‬‬ ‫‪-2E-05‬‬ ‫‪-1.7E-05‬‬ ‫‪-1.5E-05‬‬

‫شكل (‪ : )5‬نمودار تاثیر شدت حجمی درزه بر جابجایی در سقف تونل از قبل موجود در حین حفاری تونل جدید‬

‫شكل (‪ : )0‬مقدار جابجایی سقف تونل در شدتهای حجمی مختلف‬

 ‫درزه‬ ‫و جهت شی‬ ‫‪ -3-3‬تاثیر شی‬
‫در این بخش با تغییر شیب و جهت شیب درزهها به بررسی تا یر آنها بر میزان جابهجایی رخ داده در سقف تونل مدنظر پرداخته شده است‪ .‬برای‬
‫شیب‪ ،‬چهار مقدار ‪ 10 ،10 ،0‬و ‪ 60‬درجه و برای جهت شیب پنج مقدار ‪ 115 ،60 ،15 ،0‬و ‪ 130‬درجه در نظر گرفته شد‪ .‬در مرحله بعد‪ ،‬پس از حفاری‪،‬‬
‫نمودارهای مربوط به جابجایی سقف تونل برای شیب و جهت شیب‌های مختلف به دست آمد که برای مقایسه‪ ،‬بیشینه میزان جابجایی (نشست سقف) در‬
‫هر حالت در نظر گرفته شد‪ .‬سپس دو دسته نمودار بدست آمد که در دسته اول با ابت در نظرگرفتن جهت شیب ا ر شیب بر جابجایی سقف تونل بررسی‬
‫شد و در دسته دوم با ابت در نظرگرفتن شیب ا ر جهت شیب بر جابجایی تونل موجود در حین خفاری تونل جدید بررسی شد‪ .‬وابل ذکر است که جهت‬
‫شیب درزههای در نظر گرفته شده همان زاویه بین صفحه ناپیوستگیها با محور تونل است‪ ،‬ووتی جهت شیب صفر است یعنی صفحههای ناپیوستگیها‬
‫عمود بر محور تونل است و ووتی ‪ 60‬درجه است‪ ،‬یعنی صفحههای ناپیوستگیها موازی محور تونل است‪ .‬منظور از شیب صفحههای ناپیوستگیها نیز‬
‫زاویهای است که صفحه ناپیوستگی با محور افقی مثبت مقطع تونل در جهت خالف عقربه‌های ساعت میسازد‪ .‬شبکه شکستگی درزهها با توجه به‬
‫مشخصاتی که در جدول ‪ 1‬آمده‪ ،‬مدلسازی شده است‪.‬‬
‫درزهها‬ ‫و جهت شی‬ ‫جدول (‪ :)0‬ویژگی ناپیوستگیها تعریف شده با ‪ DFN‬برای بررسی تاثیر شی‬
‫ابت فیشر‬ ‫پایایی (‪)m‬‬ ‫تابع توزیع شیب وجهت شیب‬ ‫شدت‬
‫‪20‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪fisher‬‬ ‫‪0.1‬‬

‫درزه‬ ‫‪ -1-3-3‬تاثیر شی‬

‫نتایج به دست آمده بعد از اجرای مدلسازی در شکل ‪ 1‬آورده شده که نشان دهندهی بیشینه جابجایی در سقف تونل موجود در حین حفاری تونل‬
‫جدید برای شیبهای مختلف بر حسب تغییر جهت شیب درزهها میباشد‪ .‬در این نمودارها همانطور که وابل مشاهده است در جهت شیبهای ‪،15 ،0‬‬
‫‪ 115 ،60‬و ‪ 130‬درجه با تغییر شیب درزهها مقدار جابجایی در سقف تونل از وبل حفاری شده در حین حفاری تونل جدید به دست آمده است‪‌ .‬‬

‫درزهها‬ ‫تیییر شی‬ ‫شكل (‪ : )7‬مقدار جابجایی سقف تونل موجود در جهت شی های مختلف بر حس‬
‫برای مقایسه و بدست آوردن یک نتیجه کلی‪ ،‬با کنار هم ورار دادن نمودارهای شکل ‪ ،1‬با در نظر داشتن این موضوع که با افزایش شیب درزهها‬
‫جابجاییها از حالت عمود بر سط درزه (جابجایی نرمال) به حالت برشی تبدیل میشوند‪ ،‬میتوان از نمودار شکل ‪ 3‬اینگونه نتیجه گرفت که بهطور کلی‬
‫با افزایش شیب دسته درزه از صفر تا حدود ‪ 10‬درجه (در گاهی موارد حدود ‪ 15‬درجه) و با ابت بودن جهت شیب آن‪ ،‬جابجایی سقف تونل افزایش‬
‫مییابد و با افزایش شیب دسته درزه از مقدار ذکر شده تا ‪ 60‬درجه‪ ،‬جابجایی سقف تونل کاهش مییابد‪ .‬همچنین از نمودار شکل ‪ 3‬این نتیجه بدست‬
‫میآید که بیشترین میزان جابجایی برای حالتی است که شیب دسته درزهها در حدود ‪ 10‬درجه باشد و در این میان بیشترین سهم جابجایی از بین جهت‬
‫شیبهای مختلف برای جهت شیب ‪ 60‬درجه است‪.‬‬

‫درزهها‬ ‫تیییر شی‬ ‫شكل (‪ : )8‬مقدار جابجایی در جهت شی های مختلف بر حس‬

‫‪ -2-3-3‬تاثیر جهت شی‬

‫بعد از اجرای مدلسازی نمودارهای شکل ‪ 6‬مربوط به بیشینه جابجایی برای شیبهای مختلف بر حسب تغییر جهت شیب در سقف تونل موجود در‬
‫حین حفاری تونل جدید به دست آمده است‪ .‬در این نمودارها همانطور که وابل مشاهده است در جهت شیبهای ‪ 10 ،10 ،0‬و ‪ 60‬درجه با تغییر جهت‬
‫شیب درزهها مقدار جابجایی در سقف تونل از وبل حفاری شده در حین حفاری تونل جدید به دست آمده است‪.‬‬

‫درزهها‬ ‫تیییر جهت شی‬ ‫شكل (‪ : )0‬مقدار جابجایی سقف تونل موجود در شی های مختلف بر حس‬
‫برای مقایسه و بدست آوردن یک نتیجه کلی‪ ،‬با توجه به نمودار شکل ‪ 10‬میتوان نتیجه گرفت که بهطور کلی با افزایش جهت شیب از صفر تا ‪60‬‬
‫درجه میزان جابجایی سقف تونل افزایش و از ‪ 60‬تا ‪ 130‬درجه میزان جابجایی کاهش مییابد‪ .‬برای دسته درزه با شیب ابت‪ ،‬در جهت شیب نزدیک به‬
 ‫‪ 60‬درجه بیشترین میزان جابجایی در سقف تونل اتفاق میافتد‪ .‬هم چنین از نمودار شکل ‪ 10‬اینگونه استنتاج میشود که بیشترین میزان جابجایی برای‬
‫حالتی است که جهت شیب دسته درزهها در حدود ‪ 60‬درجه باشد و در این میان بیشترین سهم جابجایی از بین شیبهای مختلف مربوط به شیب ‪10‬‬
‫درجه است‪.‬‬

‫درزهها‬ ‫تیییر جهت شی‬ ‫شكل (‪ : )16‬مقدار جابجایی سقف تونل موجود در شی های مختلف بر حس‬

‫پیرامون تفسیر این موضوع میتوان گفت ووتی محیطی حاوی دسته درزهای با شیب ‪ 10‬درجه و جهتشیب ‪ 60‬درجه مورد حفاری ورار میگیرد‪،‬‬
‫توزیع ترکهای حاصل از فرایند حفر بهگونهای عمل میکند که به نحوی باعث هدایت تنشهای شکل گرفته میشود و باعث ایجاد جابجایی در نواحی‬
‫سقف تونل میشود‪ .‬همچنین پیشنهاد میشود بررسی دویقتر از نرم افزارهایی که وابلیت نمایش دادن ترکهای شکل گرفته در ا ر فرایند حفاری در‬
‫محیط هستند‪ ،‬با شرایط مشابه انجام شود‪.‬‬

‫‪ -4‬نتیجه گیری‬
‫بسیاری از شکستها و ریزشها در فضاهای زیرزمینی از جمله تونلها در ارتباط با درزهها روی میدهد‪ .‬در تونلهای با عملق کلم‪ ،‬درزه از عواملل‬
‫مو ر در تعیین نوع رفتار سقف بوده که بیشتر وابسته به مشخصههای هندسی درزه میباشد؛ در عمل نیز با تودهسنگها سروکار داشته و انجام آزمایش بر‬
‫روی این توده سنگها مشکل و پرهزینه است‪ .‬پس باید از روشهای دیگری مانند روشهای عددی‪ ،‬تا یر مشخصات ناپیوستگیها بر رفتار تودهسنگ را‬
‫بدست آورد‪ .‬با توجه به کارایی روش المان مجزا و نرم افزار ‪ ،3DEC‬میتوان تودهسنگهای درزهدار را مدل نمود‪ .‬در این مطالعه با توجه به مدل سلاخته‬
‫شده تا یر پایایی‪ ،‬شدت حجمی درزهداری‪ ،‬شیب و جهت شیب بر جابجایی وائم سقف تونل موجود در ا ر حفاری تونل جدید در نزدیکی آن بررسلی شلده‬
‫است که نتایج حاصل شده به طور خالصه در زیر آمده است‪:‬‬
‫‪ -1‬روش مدلسازی تصادفی سهبعدی شبکه درزههای مجزا )‪ (DFN‬یکی از روشهای مناسب برای مدلسازی شبکه شکستگیها است‪.‬‬
‫‪ -2‬با افزایش پایایی میزان جابجایی در سقف تونل از وبل حفاری شده کاهش مییابد‪.‬‬
‫‪ -1‬با افزایش شدت حجمی درزهها میزان جابجایی در ا ر حفاری تونل جدید در سقف تونل موجود افزایش مییابد‪.‬‬
‫‪ -1‬با افزایش شیب دسته درزه از صفر تا حدود ‪ 10‬درجه (در گاهی موارد حدود ‪ 15‬درجه) و با ابت بودن جهت شیب آن‪ ،‬جابجایی سقف تونلل افلزایش‬
‫مییابد و با افزایش شیب دسته درزه از ‪ 10‬تا ‪ 60‬درجه‪ ،‬جابجایی تاج تونل کاهش مییابد‪.‬‬
‫‪ -5‬بهطور کلی با افزایش جهت شیب از صفر تا ‪ 60‬درجه میزان جابجایی سقف افزایش و از ‪ 60‬تا ‪ 130‬درجه میزان جابجایی سقف تونل کاهش مییابد‪.‬‬
‫‪ -1‬از آنجا که بیشترین میزان نشست بین شیبهای در نظر گرفته شده مربوط به شیب ‪ 10‬درجه و از بین جهت شیبهلا مربلوط بله جهلت شلیب ‪60‬‬
‫درجه است‪ ،‬بنابراین دسته درزهای که دارای شیب ‪ 10‬و جهتشیب ‪ 60‬درجه باشد باعث بیشترین میزان جابجایی در سقف تونل خواهد بود‪.‬‬

‫مراجع‬
‫‪[1] Do, N. A., Dias, D., & Oreste, P,‌"3D numerical investigation on the interaction between mechanized twin tunnels in‬‬
‫‪soft ground". Environmental Earth Sciences, 2015. 73(5):p. 2101-2113.‬‬
‫"ارزیابی نمودار شدت شكستگی در مدلسازی شكستگیها با استفاده از‬،‫ محمد‬،‫ حسین و کنشلو‬،‫ معماریان‬،‫ بهزاد‬،‫ تخم چی‬،‫ الهام‬،‫] صحراگرد‬2[
،‫ نفت و ژئوفیزیک‬،‫ دانشکده مهندسی معدن‬،‫ دانشگاه صنعتی شاهرود‬،‫ اولین کنفرانس ملی مهندسی اکتشاف منابع زیرزمینی‬،"‫نگارهای پتروفیزیكی‬
.1162
[3] Fotieva, N.N,. and sheinin, V.I., "Distribution of stresses in the lining of a circular tunnel when driving a parallel
tunnel", Soil Mech. Found. Engng, 1996. pp. 417-422.
[4] Adachi, T., Kimura, M., Osada,H., "Interaction between multi tunnels under construction", Eleventh Southeast Asian
Geotechnical Conference,1993. p. 51–60.
[5] Chu,B.,L.,Hsu,S.,C.,Chang,Y.,L.,Lin,Y.,Sh., "Mechanical Behavior of a twin-tunnel in multilayered formations‌"
,Tunneling and Underground Space Technology, 2007. p.351–362.
[6] Bieniawski Z.T., "Engineering classification of jointed rock masses", Trans. S. Afr. Inst. Civil Eng, 1973.
15(12):p. 335–44.
[7] Jia, p. Tang, C.A., "Numerical study on failure mechanism of tunnel in jointed rock mass", Tunneling and
Underground Space Technology, 2007.
[8] Madkour, H., "Parametric analysis of tunnel behavior in jointed rock", Ain Shams Engineering Journal, 2012. 3(2):p.
79-103.
[9] Yazdanian, M., Rad, M. Y., & Najarchi, M., "Investigation on Effects of Parameters of the Rock Mass and the Joints
Forces Imposed on the Circular Tunnel Concrete Lining", International Journal of Applied Engineering Research,
2016. 11(6):p. 3768-3774.
‫ سومین‬،"‫درزهها بر رفتار تونل‬
‌ ‫ "تحلیل عددی تاثیر خصوصیات هندسی و ژئومكانیكی‬،‫ عنایت اهلل‬،‫ حسین و امامی میبدی‬،‫] زارع رشکوئیه‬01[
.1131 ،‫ دانشگاه صنعتی امیرکبیر‬،‫کنفرانس مکانیک سنگ ایران‬
‫"تحلیل عددی تاثیر فاصله تونل‌های دوقلو بر تنشهای بوجود آمده در پوشش تونل و جابجایی‬،‫ علی‬،‫ مسعود و اخوان زنجانی‬،‫] پالسی‬00[
‌
.1133 ،‫ دانشگاه تهران‬،‫یرساختها‬‫ اولین کنفرانس ملی مهندسی و مدیریت ز‬،"‫زمین‬
‫"بررسی تاثیر درزه بر توزیع تنش اطراف تونل با استفاده از روش‬،‫ محمد‬،‫ سیامک و فاتحی مرجی‬،‫ زارع‬،‫ مسلم‬،‫ شاهرخی‬،‫ نورالدین‬،‫] نیک عادت‬02[
.1161 ،‫ ساری‬-‫ مازندران‬،‫ کنفرانس علوم معدنی‬،"‫المان مجزا‬
[13] Coulthard, M. A., "Applications of numerical modelling in underground mining and construction", Geotechnical and
Geological Engineering, 1999. 17(3):p. 373-385.
[14] Einstein, H. H., & Baecher, G. B., "Probabilistic and statistical methods in engineering geology", Rock mechanics and
rock engineering, 1983. 16(1):p. 39-72.
[15] ISRM (International Society for Rock Mechanics), “Commission on standardization of laboratory and field tests :
suggested methods for the quantities description of discontinue in rock masses”,International Jornal of Rock
Mechanics and Mining Sciences & Geomechanics Abstracts 15 (6),1978. p.p.319-36.
،"‫"توسعه مدل تصادفی شبكه درزه‌ها با در نظر گرفتن ویژگی آماری اندازه درزه‬،‫ رضا‬،‫ سید محمد اسماعیل و کاکایی‬،‫ جاللی‬،‫ مهدی‬،‫] نوروزی‬01[
.1161 ،‫ دانشگاه تربیت مدرس‬،‫ انجمن مکانیک سنگ ایران‬،‫ تهران‬،‫پنجمین کنفرانس مکانیک سنگ ایران‬
[17] Zhao, J., & Zhu, W. (2003). “Stability analysis and modelling of underground excavations in fractured rocks” (Vol. 1).
Elsevier.,p.p.5-12.
‫ "تعیین شدت درزهداری حجمی و مدلسازی سهبعدی هندسی ژئوتكنیكی دیواره جنوب‬،‫ علیرضا‬،‫ هادی و یاراحمدی بافقی‬،‫] گودرزی‬01[
.1162 ،‫ دانشگاه محقق اردبیلی‬،‫ اردبیل‬،‫ اولین کنفرانس ملی مهندسی ژئوتکنیک‬،"‫شرقی معدن چیارت‬
 Sensitivity analysis of the effect of geometric properties of
joints on displacement in construction of twin tunnel
Mohsen Sardari1*, Alireza Akbari, Mehdi Haseli, Abolfazal Haftabadi
1: Mining Expert, Angoran lead and zinc mine, zanjan, mohsensardari@ymail.com

Abstract
The development of the transportation system in large cities requires the construction of a new tunnel close to
the existing tunnel. Analysis and prediction of the performance of structures that are built inside the rock mass, it
is necessary to properly understand the geometric and geomechanical properties of jointed rock masses. Accurate
prediction of mechanical properties and deformation of joint masses is always associated with problems due to
the existence of numerous discontinuities.
The aim of this study was to investigate the effect of geometric characteristics of discontinuities such as
volumetric intensity, persistence, dip and dip direction of discontinuities on the behavior of pre-constructed
tunnels during construction of new tunnels near the existing tunnel. For this purpose, 3DEC has been used to
study the behavior of the tunnel. According to the results, with increasing the persistence of the joints, the
amount of displacement in the roof of the pre-constructed tunnel decreases and with increasing the volumetric
intensity of the joint, the displacement increases. Also, the highest displacement in the tunnel roof is related to
joints with a dip of 60 degrees and the dip direction of 90 degrees.

Keywords
Joint masses, volumetric intensity, persistence, dip and dip direction, 3DEC