Strateji Ve Guvenlik

T.C.
ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2731

AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1692
STRATEJ‹ VE GÜVENL‹K
Yazarlar
Prof.Dr. Mustafa AYDIN (Ünite 3, 4, 7, 8)
Doç.Dr. Sinem AKGÜL AÇIKMEfiE (Ünite 1, 2, 5-7)
Yrd.Doç.Dr. Fulya EREKER (Ünite 3, 4, 8)
Cihan D‹ZDARO⁄LU (Ünite 7)
Editörler
Prof.Dr. Mustafa AYDIN
Yrd.Doç.Dr. Ahmet Halûk ATALAY
ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹
Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine aittir.
“Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r.
‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›t
veya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz.
Copyright © 2012 by Anadolu University

All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹
Genel Koordinatör
Doç.Dr. Müjgan Bozkaya
Genel Koordinatör Yard›mc›s›

Arfl.Gör.Dr. ‹rem Erdem Ayd›n
Ö¤retim Tasar›mc›lar›
Doç.Dr. Murat Ataizi
Yrd.Doç.Dr. Mestan Küçük
Grafik Tasar›m Yönetmenleri

Prof. Tevfik Fikret Uçar
Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z
Ö¤r.Gör. Nilgün Salur
Dil Yaz›m Dan›flmanlar›

Gözde Metin
Hatice Çal›flkan
Kitap Koordinasyon Birimi

Uzm. Nermin Özgür
Kapak Düzeni
Prof. Tevfik Fikret Uçar
Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z
Dizgi
Aç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi
Strateji ve Güvenlik
ISBN
978-975-06-1398-2
1. Bask›
Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 12.500 adet bas›lm›flt›r.
ESK‹fiEH‹R, Ekim 2012
‹çindekiler iii
‹çindekiler
Önsöz ............................................................................................................ vii
1. ÜN‹TE
Strateji ve Güvenlik Kavramlar›............................................. 2
STRATEJ‹ KAVRAMI ...................................................................................... 3
TAKT‹K, ASKER‹ STRATEJ‹ VE GENEL STRATEJ‹ TANIMLARI.................. 3
STRATEJ‹ DÜfiÜNCES‹N‹N GEL‹fi‹M‹........................................................... 5
Klasik Dönemde Strateji................................................................................ 5
Sun Tzu’nun Strateji Anlay›fl›.................................................................. 6
Thucydides’in Strateji Anlay›fl›................................................................ 7
Machiavelli’nin Strateji Anlay›fl› .............................................................. 8
Modern Dönemde Stratejik Düflünce........................................................... 8
Napoléon’un Strateji Anlay›fl› ................................................................. 8
Jomini’nin Strateji Anlay›fl› ...................................................................... 9
Clausewitz’in Strateji Anlay›fl› ................................................................. 10
Hart’›n Strateji Anlay›fl›............................................................................ 10
Nükleer Dönemde Stratejik Düflünce .......................................................... 11
GÜVENL‹K KAVRAMI ................................................................................... 12
GÜVENL‹K KAVRAMININ TANIMINDA DÖNÜfiÜM .................................. 12
GÜVENL‹K KAVRAMININ ANA UNSURLARI .............................................. 14
Güvenlik Özneleri ......................................................................................... 14
Güvenlik Tehditleri ....................................................................................... 16
Özet................................................................................................................ 17
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 18
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 19
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 19
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 20
Stratejik Çal›flmalar................................................................. 22 2. ÜN‹TE

STRATEJ‹K ÇALIfiMALARIN KAPSAMI ......................................................... 23
STRATEJ‹K ÇALIfiMALARIN GEL‹fi‹M‹ ........................................................ 25
Stratejik Çal›flmalar›n Do¤uflu ..................................................................... 25
Stratejik Çal›flmalar›n Alt›n Ça¤› .................................................................. 26
Stratejik Çal›flmalar›n Alt›n Ça¤›n›n Temel Özellikleri .......................... 27
Alt›n Ça¤da Stratejik Çal›flmalara Yöneltilen Elefltiriler ....................... 28
Yumuflama ve Stratejik Çal›flmalar›n Duraklama Dönemi .......................... 29
Stratejik Çal›flmalarda Canlanma ve Sorgulama Dönemi ........................... 31
Stratejik Çal›flmalara Alternatif Yaklafl›mlar›n Do¤uflu ............................... 33
Demokratik Bar›fl Teorisi........................................................................ 33
Güvenlik Rejimleri Yaklafl›m› ................................................................ 34
Üçüncü Dünya Güvenlik Okulu ............................................................ 34
Ortak Güvenlik ve Alternatif Savunma.................................................. 34
STRATEJ‹K ÇALIfiMALARIN MEVCUT DURUMU ........................................ 35
Özet ............................................................................................................... 36
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 37
iv ‹çindekiler

3. ÜN‹TE Stratejik Çal›flmalar ve Savafl ................................................. 40

STRATEJ‹K ÇALIfiMALAR VE SAVAfi............................................................ 41
Savafl Kavram› ............................................................................................... 41
Savafl Türleri .................................................................................................. 44
Hakl› Savafl Kavram› ..................................................................................... 46
Savafl›n Nedenleri.......................................................................................... 50
Savafl›n Kayna¤›............................................................................................. 51
Y‹RM‹NC‹ YÜZYIL SAVAfiLARINDA SAVAfi STRATEJ‹LER‹ VE TAKT‹KLER 54
Birinci Dünya Savafl›’nda Strateji Anlay›fl› ve Taktik................................... 54
‹ki Savafl Aras› Dönemde Strateji ................................................................. 55
‹kinci Dünya Savafl›’nda Strateji ve Taktik .................................................. 55
Özet................................................................................................................ 56
4. ÜN‹TE Stratejik Çal›flmalarda Cayd›r›c›l›k ve Oyun Teorisi........... 60

STRATEJ‹K ÇALIfiMALARDA CAYDIRICILIK VE OYUN TEOR‹S‹.............. 61
CAYDIRICILIK ............................................................................................... 61
Cayd›r›c›l›k Kavram› ...................................................................................... 61
Cayd›r›c›l›k Teorisinin Geliflimi ................................................................... 63
1945-1962 Dönemi ................................................................................. 63
1962-1983 Karfl›l›kl› Cayd›r›c›l›k Dönemi ............................................. 64
1983’den 2001’e ‹kinci Nükleer Ça¤da Cayd›r›c›l›k .............................. 67
11 Eylül Sonras› Cayd›r›c›l›k Stratejisi ................................................... 67
OYUN TEOR‹S‹ ............................................................................................ 70
Oyun Çeflitleri................................................................................................ 70
Tavuk Oyunu ......................................................................................... 71
Mahkûm ‹kilemi ...................................................................................... 74
Oyun Teorisinin Eksikleri ve Yararl› Yönleri .............................................. 76
Özet................................................................................................................ 79
5. ÜN‹TE Realist Güvenlik Çal›flmalar›................................................... 84

REAL‹ST GÜVENL‹K ÇALIfiMALARI ............................................................ 85
REAL‹ZMDE GÜVENL‹K AKTÖRÜ............................................................... 86
REAL‹ZMDE GÜVENL‹K TEHD‹TLER‹ ......................................................... 87
Devlet ‹radesinden Kaynaklanan Güvenlik Tehditleri .............................. 89
Yap›dan Kaynaklanan Güvenlik Tehditleri ................................................. 90
‹çindekiler v
Güvenlik ‹kilemi .......................................................................................... 91

Kutupluluk ve Güvenlik ‹kilemi ........................................................... 92
REAL‹ZMDE GÜVENL‹K POL‹T‹KALARI VE GÜÇ DENGES‹ ..................... 94
Güç Dengesi .................................................................................................. 94
Dengeleme..................................................................................................... 96
Özet................................................................................................................ 98
Güvenlik Çal›flmalar›nda De¤iflim.......................................... 102 6. ÜN‹TE

GÜVENL‹K ÇALIfiMALARINDA DE⁄‹fi‹M .................................................... 103
GÜVENL‹K ÇALIfiMALARINDA GÜNDEM DE⁄‹fi‹M‹ ................................. 103
GÜVENL‹K ÇALIfiMALARININ SORGULANMASI ........................................ 106
GÜVENL‹K ÇALIfiMALARINDA YEN‹ YAKLAfiIMLAR................................. 108
Özet................................................................................................................ 113
Büyük Güçlerin Güvenlik Politikalar›: ABD, Rusya, 7. ÜN‹TE

Avrupa Birli¤i, Çin ................................................................... 116
BÜYÜK GÜÇLER‹N GÜVENL‹K POL‹T‹KALARI ......................................... 117
ABD’N‹N GÜVENL‹K POL‹T‹KALARI........................................................... 117
So¤uk Savafl Dönemi’nde ABD’nin Güvenlik Politikalar›........................... 117
So¤uk Savafl Sonras› Dönemde ABD Güvenlik Politikalar›........................ 120
11 Eylül Sald›r›lar› Sonras›nda ABD’nin Güvenlik Yaklafl›m› ..................... 122
RUSYA’NIN GÜVENL‹K ANLAYIfiI............................................................... 124
So¤uk Savafl Dönemi’nde SSCB’nin Güvenlik Yaklafl›m› ........................... 124
So¤uk Savafl Sonras› Dönemde Rusya’n›n Güvenlik Anlay›fl› .................... 126
AVRUPA B‹RL‹⁄‹’N‹N GÜVENL‹K POL‹T‹KALARI ..................................... 128
So¤uk Savafl Dönemi’nde AT ve Avrupa Güvenli¤i ................................... 129
So¤uk Savafl Sonras› Dönemde AB ve Avrupa Güvenli¤i.......................... 132
11 Eylül Sonras› Dönemde AB Güvenlik Politikas› .................................... 134
Ç‹N’‹N GÜVENL‹K YAKLAfiIMI .................................................................... 134
So¤uk Savafl Dönemi’nde Çin’in Güvenlik Anlay›fl›.................................... 134
So¤uk Savafl Sonras› Dönemde Çin’in Güvenlik Politikalar›...................... 135
Özet................................................................................................................ 138
vi ‹çindekiler
8. ÜN‹TE Türkiye’de Strateji ve Güvenlik ............................................. 142

TÜRK‹YE’DE STRATEJ‹ VE GÜVENL‹K ....................................................... 143
TÜRK‹YE’DE GÜVENL‹K VE STRATEJ‹ TANIMLAMALARI......................... 143
TÜRK‹YE’N‹N GÜVENL‹K KÜLTÜRÜ .......................................................... 147
TÜRK‹YE’N‹N GÜVENL‹K VE STRATEJ‹ UYGULAMALARI........................ 149
Türkiye’nin Stratejileri ................................................................................... 149
Türkiye’nin Güvenlik Politikalar› ................................................................. 150
1990’l› Y›llar............................................................................................. 150
11 Eylül Sonras›....................................................................................... 153
TÜRK‹YE’N‹N GÜVENL‹K POL‹T‹KALARININ KURUMSAL YAPISI........... 155
Özet................................................................................................................ 157
Önsöz vii
Önsöz
Bireylerin varl›klar›n› sürdürebilmek için su ve yiyecek kadar temel ihtiyaçla-
r›ndan birisi olan güvenlik, 1940’lardan bu yana Uluslararas› ‹liflkiler disiplininin
ana araflt›rma meseleleri aras›nda yer al›r. So¤uk Savafl y›llar› boyunca Stratejik
Çal›flmalar çat›s›nda strateji, savafl, jeopolitik ve cayd›r›c›l›k kimi çeflitli kardefl kav-
ramlarla birarada an›lan ve devlet-merkezli, askeri sorunlara odaklanan güvenlik
kavram›, So¤uk Savafl›n son dönemlerinde çehre de¤ifltirdi. Özellikle de, So¤uk
Savafl›n sona ermesiyle birlikte birey ve toplum güvenli¤i ya da çevre, g›da, sa¤-
l›k, enerji güvenli¤i örneklerinde oldu¤u gibi farkl› s›fatlarla anlamland›r›lan bir
kavrama dönüfltü. Güvenlik kavram› çerçevesinde geliflen ve Stratejik Çal›flmala-
r›n dar kal›b›ndan s›yr›larak, Güvenlik Çal›flmalar› ad›n› alan disiplin ise, devlet
ötesinde bireyden uluslararas› sisteme kadar farkl› aktörlerin genifl bir gündem
çerçevesindeki sorunlar›n› ele alan bir çal›flma alan› görünümünü kazand›. Dün-
yan›n sayg›n üniversitelerinde önceleri Strateji, Stratejik Çal›flmalar ya da Strateji
ve Savafl gibi bafll›klarda okutulan dersler, günümüzde art›k Güvenlik, Güvenlik
Çal›flmalar› ya da Uluslararas› Güvenlik gibi genel bafll›klardaki lisans ve lisansüs-
tü derslere dönüfltü.
Güvenlik anlay›fl› ve e¤itimindeki bu dönüflüm, Türkiye’de akademik dünyada
uzun y›llar yeterince ilgi çekmedi. Bunun sonucunda, dönüflen mant›k çerçeve-
sindeki güvenlik anlay›fl› lisans-lisansüstü müfredatlara bir hayli geç girdi, akade-
mik çal›flmalar çok s›n›rl› say›da kald› ve alana dair bir ders kitab› bugüne kadar
haz›rlanmad›. Bu çerçevede, elinizdeki bu kitap Strateji ve Güvenlik alan›ndaki bu
bofllu¤u doldurmak üzere titiz bir çal›flma süreci sonucunda haz›rland›. Yazarlar,
hem bir ders kitab› ifllevini yerine getirecek, hem de alandaki Türkçe literatüre
katk›da bulunacak flekilde üniteleri kaleme ald›lar.
Araflt›rmalar›m›zda bizlere destek olan asistan arkadafllar›m›z Göksenin Üstün
ve Mühdan Sa¤lam’a, tasar›m› titizlikle gerçeklefltiren Aç›kö¤retim Fakültesi dizgi
ekibine, bizlerle yak›n temas ve sab›r içerisinde yay›n sürecini koordine eden
Anadolu Üniversitesi ö¤retim üyeleri Yrd.Doç.Dr. Elif Toprak ve Yrd.Doç.Dr. Ah-
met Haluk Atalay’a teflekkürü bir borç bilirim. Yazar arkadafllar›mla birlikte, Stra-
teji ve Güvenlik alan›ndaki ders kitab› bofllu¤unun giderilmesi için bizlere bu f›r-
sat› tan›yan Anadolu Üniversitesi Rektörlü¤ü ve Aç›kö¤retim Fakültesi Dekanl›-
¤›’na müteflekkiriz.
Yo¤un bir eme¤in ve tak›m çal›flmas›n›n bir ürünü olarak ortaya ç›kan eliniz-
deki bu kitab›n baflta ö¤renciler olmak üzere, Türkiye’de Güvenlik Çal›flmalar›
alan›nda çal›flanlara ve konuya ilgi duyanlara yararl› olaca¤›n› umuyoruz.
Editör
Prof.Dr. Mustafa AYDIN
1
Amaçlar›m›z
N
Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;
Strateji kavram›n› tan›mlayabilecek; taktik, askeri strateji ve genel strateji kav-
ramlar› aras›ndaki farklar› ay›rt edebilecek,
N Strateji düflüncesinin geliflimindeki dönüm noktalar›n› saptay›p, belli bafll›
stratejistlerin fikirlerini tart›flabilecek,
N Güvenlik kavram›n› tan›mlayabilecek ve kavram›n tan›mlanmas›nda So¤uk
Savafltan günümüze nas›l bir dönüflümün gerçekleflti¤ini ifade edebilecek,
N Güvenlik kavram›n›n tan›mlanmas›ndaki ana unsurlar› belirtebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Strateji • Güvenlik
• Genel Strateji • Güvenlik tehdidi
• Stratejist • Güvenlik öznesi
• Taktik
‹çindekiler
Strateji ve Güvenlik • STRATEJ‹ KAVRAMI

Kavramlar› • GÜVENL‹K KAVRAMI
Kavramlar›
STRATEJ‹ KAVRAMI
Strateji kavram› Stratejik Çal›flmalar disiplininin anahtar kavram›d›r. Antik Yu- Bu kitap boyunca Stratejik
Çal›flmalar ifadesi akademik
nanda “strategos” general anlam›na gelir. Strateji kelimesinin kökü olan “strategia” bir disipline karfl›l›k
ise generalin sanat› veya ifli demektir. geldi¤inden büyük harfle
yaz›lacakt›r.
TAKT‹K, ASKER‹ STRATEJ‹ VE GENEL STRATEJ‹

TANIMLARI
NA M A Ç
Strateji kavram›n› tan›mlayabilecek; taktik, askeri strateji ve ge-
nel strateji kavramlar› aras›ndaki farklar› ay›rt edebilmek.
1
Dar anlamda strateji, Eski Yunan gelene¤inde generallik sanat›n›, yani askeri araç-
lar›n savafl›n amac›na ulaflmada kullan›lmas›n› ifade eder. Prusyal› general Carl von
Clausewitz, 1832’de yay›nlanan “Savafl Resim 1.1
Üzerine” bafll›kl› çal›flmas›nda “strateji-
Carl von Clausewitz (1780-1831) :
yi savafl›n amaçlar›na ulaflmak için mu- Prusyal› asker ve savafl kuramc›s›. ‹lk
harebenin araç olarak kullan›lmas› te- askeri deneyimini 13 yafl›nda Napoléon’un
komutas›ndaki Frans›z ordusuna karfl›
orisi” fleklinde tan›mlamaktad›r. yap›lan savaflta kazand›. 1812-1814
Benzer flekilde, ‹ngiliz askeri tarih- aras›nda Rusya’da ve 1815’te Waterloo’da
Napoléon’a karfl› savaflt›. 1818’de Prusya
çi Sir Basil Henry Liddell Hart’›n Savafl Akademisi yöneticili¤ine getirildi.
1941’de ilk bask›s›n› yapan “Strateji: Ona göre savafl, siyasetin fliddet
araçlar›yla sürdürülmesinden baflka bir
Dolayl› Tutum” bafll›kl› eserinde belirt- fley de¤ildi. Ünlü yap›t› “Savafl Üzerine”
askeri düflünceyi oldu¤u kadar siyasal
ti¤i üzere “strateji, politikan›n amaçla- düflünceyi de etkilemifltir.
r›n›n gerçeklefltirilmesi için askeri im-
kanlar›n da¤›t›m› ve uygulanmas› sa-
nat›d›r”.
4 Strateji ve Güvenlik
Resim 1.2 Prusyal› general Helmuth Karl

Bernhard von Moltke’nin tan›m›-
Sir Basil Liddell Hart (1895-1970) : ‹ngiliz asker,
askeri tarihçi ve savafl kuramc›s›. Cambridge na göre de “strateji generalin em-
Üniversitesi'ndeki yüksek ö¤renimini b›rak›p, I. rine verilen araçlar›n savafl›n
Dünya Savafl›'nda yaraland›ktan sonra, savafl
üzerine çeflitli kitaplar yazd›. 1920'de ordunun amac›na eriflmek üzere pratik dü-
resmi Piyade Talimnamesini haz›rlad›. 1917'de zeyde uyarlanmas›d›r”.
“geniflleyen sel” ad›n› verdi¤i hücum yöntemlerini
gelifltirdi. Hava gücünün ve mekanize tank Yukar›daki strateji tan›mlar›
savafl›n›n etkin kullan›m›n›n ilk savunucular›ndan ›fl›¤›nda, strateji siyasi amaçlar
biri oldu.
1927'de yüzbafl› rütbesiyle emekliye ayr›ld›. Liddell
için askeri kuvvetlerin kullan›m›
Hart'›n yaz›lar›, Birleflik Krall›k ve Fransa'dan çok ya da kullan›lmas› tehdidine ilifl-
Almanya'da etkili oldu. kin teori ve pratik olarak betim-
lenebilir (Gray, 1999). Askeri
araçlar-siyasi hedef iliflkisini aç›k-
layan bu kavram literatürde as-
keri strateji olarak da tan›mlan-
maktad›r. Askeri strateji ile genellikle kar›flt›r›lan bir kavram da taktiktir. Askeri
strateji muharebenin, savafl›n amac› için kullan›lmas›n› ifade ederken, taktik kavra-
Resim 1.3 m› muharebenin düzenlenmesi ve yönetil-
mesini ça¤r›flt›r›r. Clausewitz’e göre taktik,
Helmuth Karl Bernhard von Moltke
(1800–1891): Prusya'l› asker ve
“muharebe s›ras›nda askeri güçlerin kulla-
stratejist. n›lmas› teorisi”, strateji ise “savafl›n amac›
Genelkurmay Baflkan› olarak 1866 ve için muharebenin kullan›lmas› teorisi” ola-
1870 savafllar›nda Avusturya ve
Fransa’ya yönelik harekatlar› rak tan›mlan›r (Clausewitz, 1999). Benzer
yönetmifltir. Alman Birli¤i’nin flekilde Hart’a göre de, “askeri araçlar›n kul-
kurulmas›n›n ard›ndan Alman
ordusunun gelifltirilmesine önemli lan›lmas› eylem olarak savafla dönüflüyor-
katk›larda bulunan Von Moltke, sa, bu tutumun düzenlenmesi ve yönetil-
II. Mahmut taraf›ndan da Osmanl›
ordusunun iyilefltirilmesi amac›yla mesi taktik terimi ile tan›mlan›r” ve dolay›-
görevlendirilmifltir. Von Moltke, s›yla taktik askeri stratejinin daha alt dü-
Clausewitz etkisiyle stratejinin daha
çok askeri boyutuyla ilgilenmifltir.
zeyde uygulanmas›na dair bir kavramd›r
(Hart, 2002).
SIRA S‹ZDE Strateji ile takti¤in fark› nedir?

1
Stratejinin bu dar tan›m›, askeri gücün kullan›m› veya kullan›lmas› tehdidini içe-
rir; dolay›s›yla strateji hem savafl, hem bar›fl dönemini ilgilendiren bir kavram ola-
rak karfl›m›za ç›kar. Hatta kimi stratejistlerce (örne¤in Sun-Tzu) stratejinin amac›n›n
savafl›n önlenmesi olarak tan›mland›¤›, dolay›s›yla salt bar›fl zaman›na dair bir kav-
ram olarak de¤erlendirildi¤i bile görülür. Fakat, özellikle Clausewitz anlay›fl›nda
strateji, Hart’›n da elefltirisine konu oldu¤u üzere salt savafl dönemine ait bir kav-
ramd›r. Buna karfl›l›k, nükleer silahlar›n varl›¤› ve bu silahlar›n tahrip gücü dikkate
al›nd›¤›nda, özellikle 20. yüzy›ldan itibaren savafl›n kazan›lamaz bir niteli¤e bürün-
mesiyle, strateji art›k daha çok bar›fl› ilgilendiren bir kavram haline dönüflmüfltür.
Örne¤in, Hart’a göre, nükleer silahlanman›n ard›ndan savaflta kazanmay› hedefle-
mek delilikten baflka bir fley de¤ildir. Nükleer silahlar›n gücü dikkate al›nd›¤›nda,
stratejik doktrinin amac› savafl de¤il, termonükleer katliamdan daha az felaket içe-
ren alternatifler yaratmakt›r. Sonuç olarak, askeri anlamda stratejiyi hem bar›fl, hem
de savafl zamanlar›na ait bir kavram olarak tan›mlamak daha yerinde olacakt›r.
1. Ünite - Strateji ve Güvenlik Kavramlar› 5
Genifl anlamda strateji ise, Hart’›n tan›m› ›fl›¤›nda bir ulusun ya da uluslar top-
lulu¤unun siyasi amaçlara ulaflabilmek için tüm kaynaklar›n› koordine etmesini ve
yönlendirmesini içeren bir kavramd›r. Genel strateji, yüksek strateji ya da ulu-
sal strateji olarak da an›lan bu kavram bir milletin siyasi, ekonomik, askeri, psi-
kolojik kaynaklar›n› savafl ve bar›fl zaman›nda hükümetin belirledi¤i ulusal siyasi
hedefleri elde etmeye yönelik en fazla deste¤i verecek flekilde yönlendirme bilim
ve sanat›d›r. Bu tan›m, gücün askeri olmayan araçlar›n›n da stratejinin belirlenme-
sinde kullan›laca¤›n› aç›k biçimde ortaya koyar. Andre Beaufre taraf›ndan da be-
lirtildi¤i üzere, strateji ekonomik, siyasi ve askeri araçlar› içerir ve koordine eder
(Beaufre, 1965).
fiekil 1.1
Taktik: Muharebenin sevk ve idaresi Taktik, Strateji ve
Genel Strateji
Tan›mlar›
Strateji: Muharebenin savafl›n amaçlar›
do¤rultusunda kullan›lmas›
Genel Strateji: Gücün tüm unsurlar›n›n siyasi amaçlar

do¤rultusunda kullan›lmas›
So¤uk Savafl: So¤uk Savafl

kavram› ‹kinci Dünya Savafl›
STRATEJ‹ DÜfiÜNCES‹N‹N GEL‹fi‹M‹ sonras›nda, temelde ABD ile SSCB
aras›nda geliflen düflmanca
iliflkileri ve ideolojik çat›flmay›
tan›mlamak için kullan›lm›flt›r. Bu
N
A M A Ç
Strateji düflüncesinin geliflimindeki dönüm noktalar›n› saptamak
ve belli bafll› stratejistlerin fikirlerini tart›flabilmek.
çat›flma kendisini aç›k askeri
eylemlerle de¤il, ekonomik bask›,
propoganda ve silahlanma
2 yar›fl›yla gösterdi. Bu dönem için
ço¤unlukla Churchill’in 1946’daki
“demir perde” konuflmas›
Stratejinin anahtar kavram› oldu¤u Stratejik Çal›flmalar disiplini bir akademik alan bafllang›ç, 1989’da Berlin
Duvar›n›n y›k›l›fl› veya 1991’de
olarak nükleer silahlanma ve So¤uk Savafl ile birlikte geliflmifltir. Buna karfl›l›k, SSCB’nin da¤›lmas› da bitifl
strateji düflüncesinin köklerini çok daha eskilerde bulmak mümkündür. Strateji dü- olarak kabul edilmektedir. Nükleer
silahlar So¤uk Savafl döneminde
flüncesinin özünde savafl vard›r, dolay›s›yla strateji kavram›n›n temellerini tarihte çok önemli bir rol oynam›fllard›r.
çeflitli savafllar› anlatan ve savafllar›n nas›l yürütülmesi gerekti¤ini inceleyen eser Kaynak: Keskin, Funda (2001).
“So¤uk Savafl Kavram› ve
ve yazarlarda bulabiliriz. Stratejik düflüncenin geliflimini üç dönemde incelemek Kronolojisi”, Bask›n Oran (der.),
Türk D›fl Politikas›: Kurtulufl
mümkün: 18. yüzy›l öncesi klasik dönem, 18. yüzy›l sonras› modern dönem ve Savafl›’ndan Bugüne Olgular,
Belgeler, Yorumlar, 1919-1980,
nükleer silahlar›n geliflti¤i dönem. Cilt I. ‹stanbul: ‹letiflim, s. 536.
Strateji düflüncesinin geliflimindeki dönüm noktalar› ve önemli stratejistler hakk›nda ay- K ‹ T A P

r›nt›l› bilgi için bkz. Paret, Peter (1986). The Makers of Modern Strategy: From Machi-
avelli to the Nuclear Age. Princeton Univesity Press.
Klasik Dönemde Strateji

Klasik dönemde stratejinin efl anlaml›s› olarak alg›lanan savafl sanat› genel itibar›yla
düflmana ya da rakibe tuzak kurma vb. hayvan avc›l›¤› döneminden kalma taktikler-
le ifade ediliyordu. Savafl sanat› denildi¤inde tarihten akla ilk gelen isimler Makedon-
ya Kral› Aleksandros (Büyük ‹skender) (M.Ö. 356-323), Kartacal› ünlü komutan Han-
nibal (M.Ö. 246-183) ve Roma ‹mparatoru Gaius Julius Ceasar (M.Ö. 100-44)’d›r. Gi-
recekleri çat›flmalar› önceden planlamalar›, bu planlamalar› tek tek muharebeleri ka-
zanmaya yönelik olarak yapmalar› ve muharebelerin de k›sa ve sert olarak tasarlan-
mas› stratejik düflüncenin ve uygulaman›n derinliklerinde karfl›m›za ç›k›yor.
Sun Tzu’nun Strateji Anlay›fl›

Strateji ile ilgili ilk fikirleri ortaya atan M.Ö. 5. yüzy›lda yaflayan Çinli filozof Sun-
Tzu’dur.
Resim 1.4 Sun Tzu’nun strateji anlay›fl›n› en iyi “Savafl
Sanat›” bafll›kl› eserindeki flu ifadesinden tespit
Sun Tzu: M.Ö. 500’de Çin’de
yaflam›fl asker ve savafl edebilirsiniz: “Strateji uzman› bir komutan, nihai
kuramc›s›. zaferi kazand›ktan sonra küçük muharebelerle
Çin’de Savaflan Beylikler
döneminde (M.Ö. 480 - MÖ. u¤rafl›r, hâlbuki yenilmeye mahkum bir komu-
221) yaz›ld›¤› tahmin edilen tan önce küçük muharebelerle kendini y›prat›r,
Savafl Sanat› bafll›kl› kitab›
en eski askeri strateji ve
daha sonra nihai zafer yollar›n› arar.” Bir baflka
Uluslararas› ‹liflkiler deyiflle, strateji savafl›n amac›na ulafl›lmas› ile
çal›flmas› olarak bilinir. eflanlaml›d›r. Sun Tzu, “savafllar›n tümünde sa-
vaflarak zaptetmek en üstün baflar› de¤ildir; üs-
tün baflar› düflman›n direncini savaflmadan k›r-
makt›r” anlay›fl›n› benimseyerek stratejinin sade-
ce cephede savaflmak olmad›¤›n› da yüzy›llar
öncesinden ortaya koymufltur. Bu örneklerden
anlafl›laca¤› üzere, strateji teorisinin köklerini içinde bulabildi¤imiz “Savafl Sanat›”,
tarih boyunca Caesar’dan Napoléon’a, Hitler’den Mao’ya kadar bir çok komutan ve
lider taraf›ndan okunmufl ve onlara yol göstermifltir.
Okuma Parças› 1
Sun-Tzu der ki,
1. Savafl Sanat›’n›n en pratik kavram›, düflman ülkesini tümüyle, zarara u¤ratma-
dan ele geçirme fikridir. Yak›p y›kman›n kimseye faydas› olmaz. Ayn› flekilde, bir
orduyu da tümüyle ele geçirmenin nimetleri s›n›rs›zd›r.
2. Bu nedenle, savafllar›n tümünde savaflarak zaptetmek en üstün baflar› demek de-
¤ildir. Üstün baflar› düflman›n direncini savaflmadan k›rmakt›r.
3. (a) Komutanl›¤›n en üstün meziyeti düflman plan›n›n çözüp k›rmakt›r.
3. (b) En iyi ikinci meziyet düflman güçlerinin birleflmesini engellemektir.
3. (c) Üçüncüsü ise düflman ordusuna savafl meydan›nda taarruzda bulunmakt›r.
En kötü meziyet ise surlarla korunan bir kentin kuflat›lmas›d›r.
4. Savaflta ana kurallardan biri, mümkün olabildi¤ince surlarla korunan kentlerin
kuflat›lmas›ndan kaç›nmakt›r. Kuflatmada kullan›lacak savafl gereçlerinin haz›r-
lanmas› bile aylar sürecektir.
5. Öfkesini kontrol etmesini bilmeyen komutan ordusunu düflman üzerine kar›nca
sürüsü gibi yollayand›r. Bu taktik, ordusunun en az üçte birinin daha savafl›n
bafl›nda boflu bofluna yok olmas›ndan baflka sonuç getirmez. Özellikle kuflatma
esnas›nda bafla gelen en büyük felaket budur.
6. Ak›ll› lider düflman ordusunu savaflmadan, düflman kentlerini kuflatmadan ele
geçirmesini bilir. Düflman krall›¤›n› savafl meydan›nda uzun sürecek savafllar-
dan çok savafl oyunlar› ile bitirir.
7. Ordusunu savafl meydanlar›nda bofluna k›rd›rmad›¤›ndan imparatorluk taht›-
na göz dikebilir. Böylece bir adam bile yitirmeden kesin zafere ulaflabilir. ‹flte bu-
na Stratejik Savafl denir.
8. Savaflta önemli bir kural: Elindeki ordunun gücü düflmandan on misli büyük ise
düflman› kuflat; befl misli büyük ise sald›r; iki misli büyük ise ordunu ikiye böl.
9. Güçleriniz eflitse hala çat›flmaya girebilirsin; gücün zay›fsa düflmandan uzak

durmanda fayda var; ancak her alanda düflmandan zay›fsak geri çekilmek ya-
p›lacak en ak›ll› ifltir.
10. Her ne kadar, küçük bir kuvvetle inatç› bir direnifl yapmak mümkünse de, genel-
likle büyük kuvvetlerin zafere daha yak›n oldu¤u gerçe¤i asla unutulmamal›d›r.
11. Komutanlar devletin kalesidir. Kalenin her noktas› sa¤lam ise, devlet güçlü; kale
çürükse devlet zay›ft›r.
12. Bir komutan yapaca¤› üç hata ile ordusunun bafl›na felaket getirebilir.
13. (a) Orduya ilerleme veya geri çekilme emri verdi¤inde ordunun bu emri uygula-
mayaca¤›n›n fark›nda olmas›. Buna orduyu topallaflt›rma da denir.
14. (b) Ordudaki koflullar› düflünmeksizin orduyu krall›¤›n› yönetir gibi yönetmeye
kalkmas›. Bu, askerin zihninde huzursuzluk yarat›r.
15. (c) Zor koflullara uyum askeri prensibini göz önüne almaks›z›n, subay seçimi. Bu
askerin güvenini sarsar.
16. Ordunun huzuru kaçar, güvenini yitirirse bu durumdan di¤er prenslerin yarar-
lanmaya çal›fl›p, sorun yaratacaklar› kesindir. Bu da orduya anarfli getirecek,
zaferi olanaks›zlaflt›racakt›r.
17. Zafer için befl ana koflulun oldu¤unu bilmeliyiz:
(a) Savafl›, ancak ne zaman savafl›l›p, ne zaman savafl›lmayaca¤›n› bilen kazan›r.
(b) Savafl›, elindeki zay›f gücü de kuvvetli gücü de en iyi kullanan kazan›r.
(c) Savafl›, ordusunun her seviyedeki personeline ayn› ruhu veren kazan›r.
(d) Savafl›, düflman›n en haz›r olmad›¤› zaman› beklemesini bilen kazan›r.
(e) Savafl›, askeri kapasiteye sahip olup, sivil yönetim taraf›ndan müdahale edil-
meyen komutan kazan›r.
18. Sonuçta, düflman› ve kendinizi iyi biliyorsan›z, yüzlerce savafla girseniz bile so-
nuçtan emin olabilirsiniz. Kendini bilip, düflman› bilmiyorsan›z, kazanaca¤›n›z
her zafere karfl›n yenilgiyle de tan›flabilirsiniz. Ne kendinizi ne de düflman› bili-
yorsan›z, sizin için girece¤iniz her savaflta yenilgi kaç›n›lmazd›r.
Kaynak: Bu bölümün al›nd›¤› eser için bkz. Clearly, Thomas (der.) (2004). Sun
Tzu-Savafl Sanat›. Çev. Adil Demir. ‹stanbul: Kostafl, s.49-51
Thucydides’in Strateji Anlay›fl›

Thucydides’in strateji anlay›fl›n› kadim Yunan flehir-devletleri olan Atina ile Sparta
aras›ndaki Peleponnez savafllar›n› (M.Ö. 431-404) anlatt›¤› ünlü kitab›nda bulabili-
riz. Thucydides, iflbirli¤i ve yüksek moral de¤erlerden çok güç politikas›n›n, yani
ulusal ç›kar ve güç peflinde koflman›n savafla neden oldu¤unu belirtmifltir. Ulusla-
raras› iliflkilerde “güçlünün yapabileceklerini yapaca¤›n›,
Resim 1.5
güçsüz olanlar›nsa bunlar› kabullenmek zorunda olduk-
lar›n›” ileri süren Thucydides, bu yaklafl›m›yla strateji Thucydides: (M.Ö 460-
kavram›n›n güç kavram›yla özdefl oldu¤unu ortaya koy- M.Ö 395) : Bilimsel
tarihçili¤in ve siyasal
maktad›r. gerçekçili¤in (realizm)
Thucydides’in stratejiye bak›fl› küçük bir güç statüsün- babas› olarak bilinir.
deki Melos’un liderleriyle yapt›klar› konuflmada dönemin
büyük gücü Atina’n›n komutanlar›n›n dilinden anlafl›labi-
lir. ‹ki devlet aras›nda M.Ö. 416’da yaflanan gerilim s›ras›n-
da güçlü Atina’l›lar›n adalet duygusu ve ilkelerine at›fta
bulunarak ba¤›ms›z bir devletin onuruna sayg› gösterme-
leri gerekti¤ini ileri süren Melianlara karfl›, adaletin bir çeflit uluslararas› iliflkiler mo-
deli oldu¤una, fakat herkesin eflit de¤erlendirilmesi anlam›na gelmedi¤ine, aksine
herkesin gücüne göre yerini bilmesi gerekti¤ine inanan Thucydides’in Atinal› komu-
tana verdirdi¤i cevap flöyledir:
“Adaletin flekli gücün eflitli¤ine dayan›r; asl›nda güçlü gücü yetti¤ini yapar, zay›flar-
sa kabul etmeleri gerekeni kabullenirler. ...Güvenli kural fludur: Kendi eflitine karfl›
durmak, kendinden üstün olanlara karfl› cayd›r›c›l›kla karfl›l›k vermek ve kendinden
altta olanlara anlay›flla davranmak. …bu toplant› sona erdi¤inde yeniden tekrar
tekrar düflünün: Burada tart›flt›¤›m›z ülkenizin kaderidir; sadece bir ülkeniz var ve
onun gelece¤i sizin vermek üzere oldu¤unuz, iyi ya da kötü, tek bir karara ba¤l›d›r.”
Bu ifadeler, stratejik düflüncenin özünde güç politikas›n›n ilke ve kurallar› ol-

du¤unun en aç›k örne¤idir.
Machiavelli’nin Strateji Anlay›fl›

Resim 1.6 Machiavelli’nin strateji anlay›fl›n› 16. yüzy›lda yazd›¤›
ve devlet adamlar›na güç maksimizasyonu için pratik
Niccolò di Bernado dei tavsiyelerde bulundu¤u “Prens” ve “Savafl Sanat›” bafl-
Machiavelli (1469 –
1527): Tarih ve politika l›kl› eserlerinde görmek mümkün. Machiavelli’ye göre
biliminin kurucusu say›lan yöneticilerin devletin varl›¤›n› sürdürebilmek için bire-
Floransal› düflünür, devlet
adam›, stratejist. yin sahip oldu¤undan farkl› ahlaki de¤erlerle hareket
etmesi gerekir. Yöneticilerin temel sorumlulu¤u her
zaman kendi ulusal ç›karlar›n› korumak, ilerletmeye
çal›flmak ve bekây› sa¤lamakt›r. Bu da güçlü olmay›
gerekli k›lar. E¤er bir devlet güçlü de¤ilse, bu di¤erle-
rinin av› olmaya davettir. Dolay›s›yla yönetici av de¤il
avc› olmal›d›r. Bu gerekti¤inde ulusal ç›karlar›n korun-
mas›nda ac›mas›zl›k da içeririr. Bir baflka deyiflle, Mac-
hiavelli’ye göre de strateji güç politikas›n›n efl anlaml›
sözcü¤üdür.
Modern Dönemde Stratejik Düflünce

Modern dönem 18. yüzy›lda Napoleon savafllar› ile bafllar (Booth, 1987). Mo-
dern dönemde stratejik düflüncenin dört önemli öncüsü Napolyon, Jomini, Cla-
usewitz ve Hart’›n strateji anlay›fllar› dönemin temel özelliklerini aç›klamak için
yol göstericidir.
MAKALE Modern dönemde strateji düflüncesinin geliflimi hakk›nda ayr›nt›l› bilgi için bkz. Booth,
Ken (1987). “The Evolution of Strategic Thinking”, John Baylis vd. (der.), Contemporary
Strategy. New York: Holmes&Meier, s. 30-71).
Napoléon’un Strateji Anlay›fl›

Tarihin ak›fl›n› de¤ifltiren önemli siyasetçi ve askerlerden biri olan ve ulus devlet
anlay›fl›n›n yayg›nlaflt›¤› bir dönemi temsil eden Napoléon Bonaparte modern dö-
nemin ilk büyük stratejisti olarak kabul edilir.
Strateji kavram›na en büyük katk›s› askeri yöntemleri, yani kuvvet kullan›m›n›
belli prensipler çerçevesinde ele al›p, politik bir hareketin parças› olarak tan›mla-
mas›d›r. Frans›z toplumunun eflit haklara sahip yurttafllar olarak ulus-devletin gü-
venli¤ine etkin kat›l›m sa¤lamas› ile oluflturulan Resim 1.7

ulus-ordu sistemi, tüm Fransa vatandafl› erkekle-
Napoléon Bonaparte
re askerlik yapma yükümlülü¤ü getirdi. Askeri (1769 - 1821) : Frans›z
kapasitenin bu yolla art›r›lmas›yla beraber Na- Devriminin generali;
1799-1804 aras› Fransa
poléon, geçmiflte yaflanan savafllarda uygulanan Cumhuriyetinin ilk
savaflan taraflar›n askerlerinin tek bir s›ra halinde Baflkan›; 1804-1814
aras›nda ise I.Napoleon
karfl›l›kl› yürüyerek s›rayla atefl etti¤i düz hat tak- ad›yla Fransa ‹mparatoru.
ti¤i yerine, hareketli birimlerle savafl mant›¤›n›
gelifltirmifl ve orduyu komuta da¤›l›m›n› sa¤la-
mak için küçük bölümlere ay›rm›flt›r. Ordunun
iyi komutanlar eliyle yeterli boyutlarda parçalar-
dan oluflan bir yap› olarak örgütlenmesi Sun
Tzu’nun da gerekli gördü¤ü bir yöntemdir. Na-
poléon’un ça¤›nda yaflanan teknolojik geliflmeler
ve sanayi üretim kapasitesinin giderek artmas› savafl›n yayg›nl›¤›n›n, süresinin ve
y›k›c›l›¤›n›n artmas› sonucunu do¤urmufltur. Askeri kuvvetini gerekti¤i anda savafl
alan›na yay›p, gerekti¤i anda toplama, sald›r› an›nda di¤er tarafa göre mutlaka
güçlü olma, muharebeden mutlak sonuç alma gibi ana prensipler, Napoléon’dan
sonra gelen di¤er stratejistlerin bu alana dair çal›flmalar›nda belirleyici rol oyna-
m›flt›r. Askeri anlamda istenen sonuçlar› veren taktik ve stratejiler yaratabilen Na-
poléon, hedefledi¤i politik sonuçlara ulaflmas›n› sa¤layacak kapsaml› bir genel
strateji oluflturamam›flt›r.
Jomini’nin Strateji Anlay›fl›

Antoine-Henri de Jomini uzun y›llar Napoléon Bonaparte’›n ordusunda görev yap-
m›fl bir subayd›r. Özellikle Frans›z ordusundan ayr›l›p Rus ordusuna kat›lmas›yla
beraber ald›¤› sorumluluk onun kendi fikirlerini uygulamas›na izin vermifltir.
Onun stratejik bilgisini önemli k›lan kendi or-
Resim 1.8
dusunu ça¤dafl› olan ordulardan birkaç ad›m öne
ç›kartacak hamleler yapm›fl olmas›d›r. 18. yüzy›- Antoine-Henri Jomini
l›n son döneminde ordular dolays›z bir biçimde (1779-1869): ‹sviçreli
asker ve savafl kuramc›s›.
savafl alan›nda karfl› karfl›ya gelmekteydiler ve bu 19. ve 20. Yüzy›l tarihçi
yüzden yap›lan manevralar oldukça kritik bir öne- ve stratejistleri üzerinde
Clausewitz kadar etkili
me sahipti. Jomini bu türdeki savafllar›n hem as- olmufltur.
ker hem de kaynak kayb›na yol açt›¤›n› fark ede-
rek sadece manevra yapman›n yetersiz oldu¤unu
ortaya koymufl ve manevralar›n h›zl› gerçekleflti-
rilmesinin daha önemli oldu¤unu savunmufltur.
Süratli hamleler yapabilmek için ordunun küçük
parçalar halinde -bir bütünün organik parçalar›
olmak kayd›yla- yeniden örgütlenmesi gerekti¤i-
ni savunmufltur. Ayr›ca, modern Avrupa ordular› için lojistik ve harita bilgisinin
önemini fark ederek, o döneme kadar savafl alanlar›nda as›l hedef olarak gösteri-
len toprak iflgali yerine düflman› h›zl› bir biçimde bertaraf ederek dolayl› yoldan
alan kazanman›n gereklili¤ini savunmufltur. Napoléon’un strateji anlay›fl› ile özel-
likle sald›rgan ve kesin zafere h›zl› yollardan ulaflmay› hedefleyen yöntemler be-
nimsemesi nedeniyle benzer yönlere sahiptir. Bu takti¤i 20. yüzy›l›n ortalar›na
do¤ru Adolf Hitler yönetimindeki Nazi ordusu, “Blietzkrieg” stratejisinin bir parça-
s› olarak kendi hava kuvvetlerinde uygulam›flt›r. Anlafl›laca¤› üzere Jomini da t›p-
k› Napoléon gibi, savafl›n yürütülmesi ile meflgul olmufl; bir baflka deyiflle savafl
taktikleri ve askeri strateji kavramlar› Jomini’nin düflüncelerini yönlendirmifltir.
Clausewitz’in Strateji Anlay›fl›

Savafl stratejisi anlay›fl›n›n geliflmesine katk› yapan öncü düflünür ve askerlerden biri
olan Carl von Clausewitz, “Savafl Üzerine” bafll›kl› kitab›nda strateji ile savafl aras›nda
do¤rudan iliflki kurmufl; bu tart›flmay› da ald›¤› felsefe e¤itimi çerçevesinde esas iti-
bar›yla felsefi bir temele oturtmufltur. Clausewitz, bu eserinde savafl›n do¤as›, teorisi,
savafl-siyaset iliflkisi, strateji, muharebe ve savafl›n yürütülmesi gibi konulardan bah-
seder. Bunlar› hem felsefi olarak inceler, hem de pratik önermelerde bulunur.
Ayn› dönemin fikir ve kültür ak›mlar›ndan etkilendi¤i ortada olan Alman fel-
sefesinin kurucu isimlerinden Immanuel Kant (1724-1834) ve Clausewitz aras›n-
daki benzerlikleri vurgulamak, Clausewitz’in strateji anlay›fl›n›n köfle tafllar›n›
oluflturan kavramlar›n ve savafl-politika iliflkisinin daha iyi anlafl›lmas›n› sa¤laya-
cakt›r. ‹nsan düflüncesinin kendi etraf›ndaki olaylar› belirleyen ana güç oldu¤u
görüflünde olan Kant’a göre irade ak›ldan önce gelir. Clausewitz’e göre de insan
iradesi çok önemlidir çünkü savafl onun tan›mlamas›na göre z›t iradelerin çarp›fl-
mas›n› ifade eder. Ayr›ca, Clausewitz iradeyi ön planda tutmakla beraber akl› göz
ard› etmemifltir. Ayd›nlanma döneminin nesnellik üzerine kurdu¤u anlay›fl, Cla-
usewitz taraf›ndan elefltirilmifltir. Bunun sebebi ise Jomini gibi düflünürlerin sava-
fl›n yönetilmesine dair kesin rasyonaliteye dayanan anlay›fllar›n›n ona göre az ön-
ce belirtti¤imiz iradeyi göz ard› etmeleridir. Savafllar›n kendine özgü koflullar›n›n
bulundu¤u ve bu yüzden benzer koflullar›n varl›¤› iddias›yla savafllarla ilgili kesin
niceliksel formüller ortaya koymak do¤ru de¤ildir. Clausewitz kendi eserinde de
savafllar›n kazan›lmas› için kurallar koymak yerine onun felsefi dinamikleri üze-
rinde durmay› tercih etmifltir.
Clausewitz’e göre stratejinin ahlaki, fiziki (askeri güç), matematiksel (askeri gü-
cün konuflland›r›lmas›), co¤rafi (ülkenin co¤rafi konumunu belirleyen da¤, nehir,
orman gibi unsurlar) ve istatistiksel unsurlar› vard›r. Ço¤u kaynakta, modern dö-
nemin ilk büyük stratejisti olarak an›lan Clausewitz’in strateji anlay›fl› Moltke, Schli-
effen gibi Alman generaller ve hatta Lenin gibi politikac›lar taraf›ndan izlenmifltir.
‹NTERNET Clausewitz’in hayat›, eserleri, strateji-savafl hakk›ndaki görüflleri ile hakk›nda di¤er ya-
zarlar›n yap›tlar› için http://www.clausewitz.com/ adresini ziyaret edebilirsiniz.
Hart’›n Strateji Anlay›fl›

Strateji ve savafl konusunda yukar›da de¤inilen üç önemli düflünüre ek olarak asker-
lik ve savaflta kazanman›n, zafer elde etmenin neden sonuç iliflkilerini “ dolayl› tu-
tum” kavram›yla aç›klamaya çal›flan bir baflka düflünür olan Liddell Hart’›n strateji
anlay›fl›n› incelemek gerekmektedir. Bu ba¤lamda, Hart’›n çal›flmalar›n›n en önem-
lilerinden biri olan “Strateji-Dolayl› Tutum” hem dünya tarihinde yaz›ld›¤› güne ka-
dar gerçekleflen savafllar›n tarihini analitik bir görüflle irdelemesi, hem de stratejinin
tarihsel geliflimini ele almas› bak›m›ndan önem arz etmektedir. Hart stratejinin tari-
hini M.Ö. 5. yüzy›ldan bafllatmas›yla bu alandaki çal›flmalara ciddi anlamda ilk tarih-
sel perspektifi kazand›rm›flt›r. Antik Yunan ve Roma’dan itibaren Napoleon savaflla-
r› da dahil olmak üzere kayna¤›na ulafl›labilen tüm savafllar› sebep sonuç iliflkileri
içerisinde bir araya toplam›fl ve 20. yüzy›la kadar getirdi¤i savafl›n tarihinden bir ta-
k›m sonuçlar ç›kartarak strateji kavram›n›n geçirdi¤i de¤iflime iflaret ederek hepsinin
özünde düflman› dolayl› yollardan yan›ltman›n önemini vurgulam›flt›r.
Okuma Parças› 2
Yüksek Strateji:
Taktik, nas›l stratejinin daha afla¤› seviyedeki bir uygulan›fl› ise; strateji de “yük-
sek strateji”nin daha afla¤› derecedeki kullan›l›fl›d›r. “Yüksek strateji”, savafl hedefini
belirlemesi gereken üst derecedeki temel politikadan farkl› olarak, savafl›n yönetimi-
ne esas olan siyasetle hemen hemen ayn› anlama geldi¤i gibi, “uygulama halindeki
siyaset” manas›n› da tafl›r. Çünkü, yüksek stratejinin görevi, bir milletin veya millet-
ler grubunun bütün imkanlar›n›, temel politikan›n tan›mlad›¤› amaç olarak harbin
siyasal hedefinin elde edilmesi için koordine etmek ve yönetmektir.
Yüksek strateji, silahl› kuvvetleri desteklemek için, milletlerin ekonomik imkanla-
r›n› ve insan gücünü hem hesaplamal› ve hem de gelifltirmelidir. Bu husus, moral gü-
cü de kapsar. Çünkü, halk›n moral duygular›n›n canl› tutularak yükseltilmesi, çok
defa daha belirli kuvvet kaynaklar›na sahip olmak kadar önemlidir. Yüksek strateji,
silahl› kuvvetlerin kendi aralar›nda oldu¤u gibi, bu kuvvetlerle sanayi aras›ndaki
güç bölümünü de düzenlemelidir. Savaflma gücü, yüksek strateji araçlar›ndan sade-
ce biridir. Bu strateji, düflman›n azmini zay›flatmak için, kendi mali, diplomatik, ti-
cari ve bunlar kadar önemli olan moral bask› gücünü de hesaba katmal› ve uygula-
mal›d›r. ‹yi bir düflünce, bir kalkan oldu¤u kadar, ayn› zamanda bir k›l›çt›r. Buna
göre, savaflta flövalye ruhu, moral gücü kuvvetlendirdi¤i gibi, hasm›n direnme azmi-
ni zay›flatan en etkili bir silah da olabilir.
Stratejinin ufku savaflla s›n›rland›r›ld›¤› halde, yüksek strateji bak›fllar›n› savafl-
lar›n ötesine afl›rarak harbi izleyecek bar›fla da yöneltir. Ayr›ca, yüksek strateji, çeflit-
li araçlar› yaln›z birlefltirmekle kalmaz, gelecek bar›fl durumuna emniyet ve refah yö-
nünden bir zarar vermeyecek biçimde bunlar›n kullan›l›fl›n› da düzenler. Birçok
harpten sonra görüldü¤ü üzere, bir bar›fl›n her iki taraf için de ac› sonuç vermesi flu
gerçe¤e ba¤lanabilir: Yüksek strateji alan›, stratejini aksine, büyük k›sm› ile bilinme-
yen bir sahad›r. Bu nedenle hala incelenme ve anlafl›lma ihtiyac›ndad›r.
Kaynak: Bu bölümün al›nd›¤› eser için bkz. Hart, Liddell (2002). Strateji: Dolayl›
Tutum. Çev: Cemal Enginsoy-Ankara:ASAM, s. 249-250.
Nükleer Dönemde Stratejik Düflünce

‹kinci Dünya Savafl›’n›n ard›ndan bafllayan nükleer dönemde strateji anlay›fl ken-
dinden önceki dönemlerden dört temel noktada farkl›l›k tafl›r:
• Fransa baflbakanlar›ndan Georges Benjamin Clemenceau’nun “savafl, gene-
rallere b›rak›lamayacak kadar ciddi bir ifltir” sözünü hakl› ç›karacak flekilde,
özellikle nükleer dönemde politikac›lara tavsiyelerde bulunan stratejistler
art›k akademik kurulufllarda görev yapan sivil uzmanlard›r.
• ‹lk iki dönemde, strateji daha çok askerlik bilimi ile ilintili bir kavram iken, ye-
ni dönemde disiplinlerararas› bir nitelik kazanm›flt›r. Dönemin ünlü stratejistle-
ri farkl› disiplinlerdeki uzmanl›klar›yla ünlüdürler. Örne¤in, Herman Kahn fi-
zikçi, Thomas Schelling ekonomist, Henry Kissenger tarihçi, Albert Wohlstetter
matematikçi, Morris Janowitz sosyolog, Paul Keskemeti psikolog, Bernard Bro-
die, William Kaufmann ve Glenn Synder ise siyaset bilimcidir (Walt, 1991).
• Bernard Brodie’nin özellikle ekonominin yöntemlerinin kullan›lmas›n› sal›k
vererek bafl›n› çekti¤i bir ak›m do¤rultusunda bilimsellik anlay›fl› nükleer
dönemde strateji düflüncesinin özünü oluflturmufltur.
• Nükleer silahlar›n varl›¤›, strateji kavram›n› bar›fla daha yak›n hale getirmifl-
tir. Nükleer silahlar›n y›k›c› gücü nedeniyle , düflman üzerinde zafer kazan-
mak ikinci plana düflmüfl, cayd›r›c›l›k stratejisi ön plana ç›km›flt›r.
MAKALE Nükleer dönemde strateji düflüncesi hakk›nda bir örnek için bkz. Brodie, Bernard (1978).
“The Development of Nuclear Strategy”, International Security, Cilt 2, No 4, s. 65-83.
GÜVENL‹K KAVRAMI
Kelime anlam›yla güvenlik kiflilerin korkusuzca yaflayabilmeleri durumu ve zarar
veya tehlikeye karfl› emniyet halidir. Bir baflka deyiflle, tehditle yüzleflme ve tehdi-
de ra¤men hayatta kalma güvenli¤in temel dinamikleridir. 1940’larda Stratejik
Çal›flmalar ad›yla do¤an ve 1980’lerde Güvenlik Çal›flmalar› ad›n› alan disiplinin
anahtar kavram›d›r. 1980’lere kadar askeri strateji ve güvenlik kavramlar› neredey-
se efl anlaml› kullan›l›yordu. 1980’lerden itibaren güvenlik kavram› farkl› tan›mla-
ra iflaret eden bir dönüflüm geçirdi.
fiekil 1.2
Güvenlik “Güvenlik ölümlülerin bafl düflman›d›r.” Hunter, G. K (der.) (1967). William Sha-
Tan›mlar› kespeare – Macbeth. Londra: Penguin Books, s. 103.
“Objektif anlamda güvenlik, kazan›lm›fl de¤erlere yönelik tehditlerin varl›¤›n› ölçer,

sübjektif anlamda güvenlik ise bu de¤erlere sald›r›laca¤›na dair korkunun olmama-
s›d›r.” Wolfers, Arnold (1962). Discord and Colloboration. Baltimore: John Hop-
kins University Press, s. 150.
“Güvenlik, devletlerin ve toplumlar›n ba¤›ms›z kimlik ve ifllevsel bütünlüklerini koru-

ma kabiliyetidir.” Buzan, Barry (1991). People, States, and Fear: An Agenda for
International Security Studies in the Post-Cold War Era (2.B.). Harlow, Lon-
dra: Pearson Longman, s. 19.
Güvenlik, tehditlerin olmamas›d›r. Özgürleflme, insanlar›n birey ya da grup olarak öz-

gürce yapmay› tercih ettikleri fleyleri yapmalar›n› engelleyen fiziki ve insani engellerden
kurtulmalar› anlam›na gelir. Savafl ve savafl tehdidi, yoksulluk, e¤itimsizlik, siyasi bask›
vb. konularla birlikte bu s›n›rlamalardan biridir. Güvenlik ve özgürleflme yaz›-tura gi-
bidir. Güç ya da düzen de¤il, özgürleflme gerçek güvenlik sa¤lar Booth, Ken (1991).“Se-
curity and Emancipation”, Review of International Studies, Cilt 17, No 4, s. 319.
“Güvenlik, zarar veya tehlikeye karfl› emniyette olmak veya emniyette oldu¤unu hisset-
mektir” Terriff Terry vd. (1999). Security Studies Today. Cambridge: Polity Press, s. 1.
GÜVENL‹K KAVRAMININ TANIMINDA DÖNÜfiÜM

Güvenlik kavram›n› tan›mlayabilmek ve kavram›n tan›mlanmas›n-
N
AM AÇ da So¤uk Savafltan günümüze nas›l bir dönüflümün gerçekleflti¤i-
3 ni ifade edebilmek.
Güvenlik kavram›, So¤uk Savafl›n bafllad›¤› 1940’lardan So¤uk Savafl›n sona erdi¤i
1980’lere kadar neredeyse tamamen Stratejik Çal›flmalar’›n gölgesinde tan›mlan›-
yordu. Yani, bu döneme kadar güvenlik, devletleri ilgilendiren askeri sorunlar çer-
çevesinde devletlerin uygulad›¤› güç politikalar› ile özdefllefltiriliyordu. 1980 önce-
si dönemde güvenlik kavram›n›n Stratejik Çal›flmalar ötesinde tan›mlanmas›na da- Varflova Pakt›: Varflova
Pakt› olarak bilinen Varflova
ir giriflimler yok denecek kadar azd›. Antlaflmas› Örgütü, 14 May›s
1980’lerden itibaren güvenlik Stratejik Çal›flmalar’›n dar kal›b›na s›¤mayan bir 1955’te SSCB, Arnavutluk,
Bulgaristan, Çekoslovakya,
kavrama dönüfltü. 1980’lerin sonlar›nda, süper güçler aras›ndaki nükleer gerilim Do¤u Almanya, Macaristan,
ortadan kalkarken, güvenli¤in askeri sorunlar›n yan› s›ra yoksulluk, nüfus fazlal›- Polonya ve Romanya
¤›, çevre sorunlar›, siyasi bask›lar, suç, ekonomik istikrars›zl›k, hastal›k, göç vb. so- aras›nda imzalanan ve
Dostluk, ‹flbirli¤i ve Karfl›l›kl›
runlarla tehdit edildi¤i anlay›fl› yerleflmeye bafllam›flt›. Askeri nitelik tafl›mayan bu Yard›m Antlaflmas› ile
tehditler hep vard›, fakat So¤uk Savafl y›llar› boyunca askeri konular›n gölgesinde kuruldu. Bat› Almanya’n›n
NATO’ya üye olmas›na tepki
kalm›flt›. SSCB lideri Mihail Gorbaçov’un So¤uk Savafl›n tarihe kar›flmas› ile sonuç- olarak kurulan bu örgüt,
lanacak politikalar benimsedi¤i, Do¤u Avrupa’da devrimlerin gerçekleflti¤i, Berlin üyelerinden herhangi birine
yönelik sald›r›da kolektif
duvar›n›n y›k›ld›¤›, Varflova Pakt›n›n ve en nihayetinde de SSCB’nin da¤›ld›¤› müdafaa sa¤lama amac›n›
y›llarda askeri tehditlerin uluslararas› güvenlik iliflkilerindeki önemi arka plana tafl›yordu. Do¤u Avrupa’da
sosyalist rejimlerin çöküflü
itildi. Bu flekilde, uluslararas› güvenlik iliflkilerini etkileyen yeni sorunlar›n belir- neticesinde 1 Temmuz
ginleflmesi, güvenli¤in Stratejik Çal›flmalar ötesinde tan›m›n›n yap›lmas›n› gerektir- 1991’de Prag Zirvesi’nde
di. Bir baflka deyiflle, güvenlik gündemine al›nan yeni sorunlar›n devletlerin karfl›- Pakt›n sona erdi¤i ilan
edildi.
laflt›¤› askeri sorunlar›n askeri gücün maksimizasyonu çerçevesinde çözümünü ön-
gören güç kavram› ile aç›klanmas› mümkün de¤ildi. Bu çerçevede, güvenlik kav-
ram›n›n askeri tehditler ötesinde Resim 1.9
kavramsallaflt›r›lmas›na ihtiyaç Berlin Duvar›: Berlin
duyuldu. flehrinin sosyalist rejimle
So¤uk Savafl›n son y›llar›nda yönetilen Do¤u Almanya ile
Federal Almanya
yaln›zca güvenlik tehditleri baz›n- Cumhuriyeti aras›ndaki
da de¤il, bu tehditlerden etkile- s›n›rlar›n› çizen ve So¤uk
Savafl›n ideolojik
nen ana özneler bak›m›ndan da bölünmüfllü¤ünü
de¤iflim gözlenmiflti. Yeni güven- simgeleyen Berlin Duvar›,
1961’de Do¤u Almanya
lik gündemi art›k yaln›zca devlet- taraf›ndan infla edilmifl, 9
leri de¤il, bireylerden uluslararas› Kas›m 1989’da da So¤uk
Savafl›n bitiflini yans›tan
sisteme, çok-uluslu flirketlerden geliflmelerden biri olarak
az›nl›klara kadar uluslararas› po- y›k›lm›flt›r.
litikan›n farkl› aktörlerini etkile-
meye bafllam›flt›. Ayr›ca, So¤uk
Savafl y›llar›nda uluslararas› poli-
tikan›n as›l aktörü olan devletin
bu baflat niteli¤i devlet-d›fl›ndaki aktörlerin varl›¤›yla sorgulan›yordu. Bu çerçeve-
de, devlet-merkezli güç analizleri ile Stratejik Çal›flmalar’›n örne¤in, bir devlete göç
eden bir toplulu¤un söz konusu devletin toplumu üzerinde oluflturdu¤u güvenlik
tehditlerini aç›klamak olanaks›zd›. Dolay›s›yla, güvenli¤in devlet-merkezli anlay›fl
ötesinde kavramsallaflt›r›lmas› gereksinimi do¤mufltu.
Güvenlik kavram›n›n Stratejik Çal›flmalar ötesinde de tan›mlanmas›yla birlikte
güvenlik çok-boyutlu bir kavram olarak karfl›m›za ç›km›flt›r. Bugün art›k tek ve
yeknesak bir güvenlik kavram›ndan söz etmek mümkün de¤ildir. Günümüzde bi-
reysel, ulusal, bölgesel, uluslararas›, küresel güvenlik ile askeri, siyasi, toplumsal,
çevresel, ekonomik, insani güvenlik kavramlar› bir arada bulunmaktad›r. Bir bafl-
ka deyiflle, güvenlik kavram›, devletten grup ve bireyler ile biyosfere do¤ru dikey
olarak; askeri tehditlerden siyasi, ekonomik, sosyal, çevresel ve insani konulara
do¤ru yatay olarak ve ulus-devletten bölgesel-yerel hükümetler, uluslararas› kuru-
lufllar, hükümet-d›fl› örgütler, kamuoyu, bas›n, piyasa ve do¤a güçlerine do¤ru ge-
niflletilmifltir (Rothshild, 1995).
Sonuç itibar›yla, alan›n anahtar kavram› güvenliktir. Güvenli¤e hangi etiketin ya-
p›flt›r›laca¤› ise tehdit ile tehdide maruz kalan özneye ba¤l› olarak de¤iflmektedir.
Bir baflka deyiflle, güvenlik kavram›n›n belirleyici k›staslar› özneler ve tehditlerdir.
GÜVENL‹K KAVRAMININ ANA UNSURLARI
N
AM AÇ
Güvenlik kavram›n›n tan›mlanmas›ndaki ana unsurlar› belirte-
bilmek.
4
Güvenlik kavram›n›n ana unsurlar›n›n ne oldu¤una dair kapsaml› ilk çal›flmay› Ar-
nold Wolfers yapm›flt›r. Wolfers, güvenli¤i “kazan›lm›fl de¤erlere kasteden tehdit-
lerin ya da bu tehditlerin varl›¤›na dair korkular›n bulunup bulunmamas›” olarak
tan›mlay›p, kavram›n ana unsurlar›n›n belirlenmesinde “hangi de¤erlere kasteden
tehditlerin, hangi araçlarla, ne pahas›na bertaraf edilece¤i” sorular›n›n cevaplan-
mas› gerekti¤ini ifade etmifltir (Wolfers, 1952) Wolfers’dan esinlenen David Bald-
win de, güvenli¤in yedi unsurunu flu flekilde s›ralamaktad›r: “Kim ve hangi de¤er-
ler için, hangi tehditlere karfl›, hangi araçlarla, ne pahas›na, ne kadar sürede, ne öl-
çüde güvenlik?” (Baldwin, 1997). Buna karfl›l›k, güvenlik kavram›n› tan›mlayan
eserleri genel olarak inceledi¤imizde yo¤unlukla iki unsurun kullan›ld›¤›n› görü-
rüz: Bu unsurlardan ilki olan güvenlik özneleri, kim için güvenlik sorular›nda, ikin-
cisi olan güvenlik tehditleri ise, neye karfl› güvenlik sorusuna cevap vermektedir.
Güvenlik kavram›na bu sorular›n cevaplar›na ba¤l› olarak devlet güvenli¤i ya da
ekonomik güvenlik örneklerinde oldu¤u gibi etiketler yap›flt›r›lmaktad›r.
Güvenlik Özneleri
Kimin güvenli¤i sorusunun cevab›n› ortaya koymayan güvenlik kavram› bir anlam
ifade etmez. Günümüz Güvenlik Çal›flmalar› literatüründe güvenlik öznelerinin
kimler oldu¤una dair bir uzlafl› yoktur. Her bir güvenlik teorisi bireylerden ulusla-
raras› sisteme kadar de¤iflen tercihlere sahiptir. Kimi teoriler yaln›zca herhangi bir
öznenin güvenli¤ine odaklan›rken –feministler ve kad›n-, kimileri de –örne¤in,
Kopenhag Okulu- güvenlik aktörleri bak›m›ndan çok boyutlu bir anlay›fl› benim-
semektedir. Çok boyutlu yaklafl›mda, bireylerin, çeflitli etnik ve dini kimliklere sa-
hip gruplardan oluflan toplumun, ulusun, devletin ve sistemin güvenli¤inin bir ara-
da bulunabilece¤i görüflü hâkimdir.
Güvenlik Çal›flmalar› alt-disiplininde “kim için güvenlik” sorusuna yaklafl›k k›rk
y›l boyunca neredeyse hep bir a¤›zdan “devlet” yan›t› verilmiflti. 1940’lardan
1980’lerin sonlar›na kadar devam eden devlet-merkezli güvenlik anlay›fl›n›n köke-
ninde Stratejik Çal›flmalar’›n baflat gücünden kaynaklanan analitik ve normatif ne-
denler bulunmaktad›r. Stratejik Çal›flmalar’›n dayand›¤› geleneksel realist anlay›flta
devletler Uluslararas› ‹liflkilerin merkezindedir. Dolay›s›yla, Uluslararas› ‹liflkiler
analitik aç›dan devletler aras›ndaki iliflkileri inceler. Normatif aç›dan bak›ld›¤›nda
da, güvenli¤in ana teminat› olan devlet, içeride bireyin güvenli¤ini sa¤lay›p, di¤er
devlet ve toplumlardan yönelen tehditlere karfl› en güçlü kolektif yan›t› veren bi-
rimdir. Bu iki nedenle realist teoride güvenlik iliflkilerinin merkezinde devlet var-
d›r. Buna karfl›l›k bu bak›fl aç›s›nda yaln›zca devletin karfl›laflt›¤› güvenlik sorunla-
r› analiz edildi¤inden devlet taraf›ndan bireye yöneltilen tehditler göz ard› edil-
mekte, yani bireyin güvenli¤i analiz kapsam› d›fl›nda b›rak›lmaktad›r.
Devlet-merkezli yaklafl›mda göz ard› edilen bireyin ana güvenlik öznesi oldu¤u
düflüncesi asl›nda 17. yüzy›l›n ortalar›na kadar gerilere götürülebilir. Birey güvenli-
¤i ayd›nlanma fikridir. Fakat, Napolyon Savafllar›’yla beraber güvenli¤in devletlerin

amac› oldu¤u ve askeri-diplomatik araçlarla elde edilece¤i yaklafl›m› benimsenmifl-
tir. Bu dönemde güvenlik hem devletler hem bireylere yönelik bir durumdur. Fran-
s›z Devrimi’yle birlikte birey güvenli¤i ve devlet güvenli¤i iç içe geçmifltir. Jean Jac-
ques Rousseau’nun “Toplumsal Sözleflme”deki “bireyin hayat› ve özgürlü¤ünün
devletin kurumlar›n›n çözüm bulaca¤› temel bir sorun” oldu¤u görüflü ile birlikte 19
yüzy›ldan itibaren devletin güvenli¤i fikri baflat nitelik kazanm›flt›r.
Bireyin, güvenli¤in ana öznesi oldu¤u fikri özellikle Elefltirel Güvenlik Çal›flma-
lar› ve 1990’larda Kanada’da geliflmeye bafllayan ‹nsan Güvenli¤i yaklafl›mlar› tara-
f›ndan savunulmaktad›r. Elefltirel Güvenlik Çal›flmalar›’n›n en önemli isimlerinden
Ken Booth’a göre, devlet bireyin güvenli¤ini sa¤layan araç, bireyin güvenli¤i ise
amaçt›r. Devletin as›l güvenlik öznesi olmas› durumu amaçlarla araçlar›n birbirine
kar›flt›r›lmas› durumu ortaya ç›kar (Booth, 1991).
Kanada kökenli ‹nsan Güvenli¤i yaklafl›m›nda da güvenli¤in ana öznesi in-
sand›r. Bu yaklafl›m, Birleflmifl Milletler Kalk›nma Program›’n›n (UNDP) 1994 y›l›
raporu çerçevesinde do¤mufl, ard›ndan akademik çevrelerin ilgisini çekmifltir.
UNDP raporunda flöyle denilmektedir: “‹nsan güvenli¤i, ölmemifl bir çocuk, ya-
y›lmam›fl bir hastal›k, sonland›r›lmam›fl bir ifl, fliddete varmam›fl etnik bir gerilim,
susturulmam›fl bir muhaliftir. ‹nsan güvenli¤i silahlarla de¤il, insan yaflam› ve
onuruyla ilgilenir.”
Feminist Güvenlik Çal›flmalar› ve Bar›fl Araflt›rmalar›’nda da insan ana güvenlik
öznesidir. Fakat bu iki yaklafl›mda da insanlar genel olarak de¤il, yap›sal fliddete
maruz kald›klar›, marjinallefltirildikleri ölçüde güvenlik öznesi haline dönüflürler.
Yap›sal fliddet kavram›ndan kastedilen, sosyo-ekonomik eflitsizlik, e¤itim seviyesi-
nin düflüklü¤ü veya ayr›mc›l›kt›r. Özellikle, Bar›fl Araflt›rmalar›nda bu tür fliddete
maruz kalanlar özne olarak kabul edilirken, Feminist Güvenlik Çal›flmalar›’nda
hem yap›sal hem de fiziksel fliddetle karfl›laflan ve hatta toplumda “suskunluk”
noktas›na kadar marjinallefltirilen kad›nlar›n güvenlik sorunlar› ele al›nmaktad›r.
Bu çerçevede, savafllarda ölenlerle dünyadaki göçmen nüfusun büyük ço¤unlu¤u-
nun kad›n ve çocuklardan olufltu¤una, tecavüzün önemli bir savafl arac› oldu¤una,
toplum içinde kad›nlara yönelik fliddetin yayg›nl›¤›na (namus cinayetleri, aile-içi
fliddet gibi), çal›flan kad›n nüfusun gelir seviyesinin düflüklü¤üne dikkat çekilerek,
kad›nlar›n karfl›laflt›¤› bu sorunlar güvenlik kavram›na dahil edilmektedir.
Baz› yazarlara göre söz konusu olan bireylerin temel insani ihtiyaçlar›na, yani
yaflam›n maddî gereksinimlerine yöneltilen tehditlerse, o zaman bireyi güvenli¤in
ana öznesi olarak ele almak do¤ru bir yaklafl›md›r. Fakat, baz› tehditler vard›r ki,
bireysel anlamda insanlar› de¤il, bireylerin parças› olduklar› grup kimliklerini etki-
ler. Bir baflka deyiflle, kimli¤in oluflumu, kendini ifade etme yetene¤i ve ortadan
kalkmas›na dair konular bireyin güvenli¤inden daha uzak konulard›r; dolay›s›yla
birey tek bafl›na güvenlik öznesi olamaz. Burada, bireyin içinde bulundu¤u grup-
lar, bireylerin toplam›ndan fazla bir nitelik tafl›maktad›r. Bu çerçevede etnik, din-
sel ve medeniyete dayal› kimliklere sahip gruplar güvenlik özneleri olarak karfl›-
m›za ç›kar. Özellikle Kopenhag Okulu ve Post-yap›sal Güvenlik Çal›flmalar›’nda
grup kimliklerinin güvenli¤i sorunsal› incelenmektedir.
Kim için güvenlik sorusunun bir baflka cevab› da sistem düzeyinde karfl›m›za
ç›kar. Örne¤in, çevre sorunlar› güvenlik tehditleri olarak kavramsallaflt›r›ld›¤›nda,
biyosferin kendisi güvenlik öznesi haline dönüflür. Benzer flekilde, liberal ekono-
mik düzen de liberal güvenlik anlay›fl›n› savunanlar için bir güvenlik öznesi olarak
alg›lan›r.
Sonuçta, kim için güvenlik sorusunun tek bir cevab› yoktur. Güvenlik teorileri-
nin büyük bir k›sm› tek bir aktöre yönelmek suretiyle güvenli¤i kavramsallaflt›rsa
da, yukar›daki örneklerden de anlafl›laca¤› üzere Güvenlik Çal›flmalar›’n› tek ve
yeknesak bir aktör çerçevesinde flekillendirmek mümkün de¤ildir. Tek bir güven-
lik öznesi benimsemek yerine, somut analizler yap›larak; zaman, mekan ve konu-
ya ba¤l› uygun bir güvenlik öznesi tespit edilmesi daha sa¤l›kl› bir yaklafl›md›r
(Wyn Jones, 1996). Bu çerçevede, “güvenli¤i tehdit edilen fley” bazen birey, bazen
devlet, bazen de sistem düzeyinde kendini gösterebilir. Son y›llarda, Kopenhag
Okulunun da böylesine bir yaklafl›m benimsedi¤ini söylemek mümkündür.
SIRA S‹ZDE Güvenlik Çal›flmalar› literatüründe güvenlik özneleri hangi düzeylerde karfl›m›za ç›kar?
2
Güvenlik Tehditleri
Geleneksel güvenlik anlay›fl›nda benimsenen güvenlik gündeminin özünde askeri
tehditler vard›r. Buna karfl›l›k, uluslararas› politikada meydana gelen de¤iflimler so-
nucunda 1970’lerden itibaren güvenli¤in askeri nitelik tafl›mayan sorunlarla da teh-
dit edildi¤ine ve güvenli¤in analizinde bu geleneksel olmayan tehditlere yer veril-
mesi gerekti¤ine dair ça¤r›lar yap›lmaktad›r. Günümüzde, realist ak›mlar d›fl›nda
neredeyse tüm güvenlik teorileri, güvenli¤in çevreden sa¤l›k sorunlar›na, ekono-
mik istikrars›zl›klardan göçe kadar çok genifl bir çerçevede ele al›nmas› gerekti¤i
konusunda hemfikirdir. Örne¤in, Üçüncü Dünya Güvenlik Okulu güvenli¤in nük-
leer silahlar kadar g›da, sa¤l›k, para, ticaret gibi sorunlardan da etkilendi¤ini vur-
gular. Bu çerçevede, Üçüncü Dünyay› etkiledi¤i sürece yoksulluk, e¤itimsizlik,
sa¤l›k gibi konular› güvenlik tehditleri olarak görmek mümkündür. Benzer flekil-
de, kad›nlara yönelik her türlü fliddet ve kad›nlar›n maruz kald›¤› her türlü ayr›m-
c›l›k feministler taraf›ndan güvenlik sorunu olarak alg›lanmaktad›r. Ozon tabakas›-
n›n delinmesi bile bir güvenlik sorunu olarak de¤erlendirilebilmektedir. Bu çerçe-
vedeki en genifl yorum elefltirellerce yap›lm›flt›r: Elefltirel Güvenlik Çal›flmalar›’nda
bireyleri veya gruplar› tehdit eden her fley güvenlik sorunudur.
Kopenhag Okulu ise her fleyin güvenlik sorunu olarak alg›lanmas› görüflüne kar-
fl›d›r. Çünkü böylesi bir tutum Güvenlik Çal›flmalar› alan›n› s›n›rlar›ndan yoksun ha-
le getirecektir. Bunu engellemek için bulunan formül, “güvenliklefltirme” kavram›-
d›r. Bu çerçevede, askeri, ekonomik, toplumsal, çevresel ve siyasi sektörlerde bir so-
runun güvenlik tehdidi olarak benimsenmesi, yani güvenliklefltirilmesi flartlara ba¤-
lanm›flt›r. Bir baflka deyiflle, bir sorun ilgili aktör taraf›ndan söylem do¤rultusunda
tehdit olarak infla edilmedi¤i sürece güvenlik tehdidi olarak nitelendirilemeyecektir.
D‹KKAT Güvenlik Özneleri ve Güvenlik Tehditleri bölümlerinde bahsi geçen teorilere yedinci üni-
tede ayr›nt›l› olarak yer verilecektir.
Özet
Dar anlamda strateji, siyasi amaçlar için askeri kuvvet- Güvenlik kavram›, So¤uk Savafl›n bafllad›¤› 1940’lar-
lerin kullan›m› ya da kullan›lmas› tehdidine iliflkin teo- dan So¤uk Savafl›n sona erdi¤i 1980’lere kadar nere-
ri ve pratik olarak betimlenebilir. Genifl anlamda strate- deyse tamamen Stratejik Çal›flmalar’›n gölgesinde ta-
ji ise, bir ulusun ya da uluslar toplulu¤unun siyasi amaç- n›mlan›yordu. Yani, bu döneme kadar güvenlik, dev-
lara ulaflabilmek için tüm kaynaklar›n› koordine etme- letleri ilgilendiren askeri sorunlar çerçevesinde devlet-
sini ve yönlendirmesini içeren bir kavramd›r. Genel lerin uygulad›¤› güç politikalar› ile özdefllefltiriliyordu.
strateji, yüksek strateji ya da ulusal strateji olarak So¤uk savafl sonras›nda ise güvenlik kavram› , Güven-
da an›lan bu kavram bir milletin siyasi, ekonomik, as- lik Çal›flmalar› alt disiplinin konu haline geldi. Bu çer-
keri, psikolojik kaynaklar›n› savafl ve bar›fl zaman›nda çevede güvenlik kavram›n›n Stratejik Çal›flmalar öte-
hükümetin belirledi¤i ulusal siyasi hedefleri elde etme- sinde de tan›mlanmas›yla birlikte güvenlik çok-boyut-
ye yönelik en fazla deste¤i verecek flekilde yönlendir- lu bir kavram olarak karfl›m›za ç›km›flt›r. Di¤er bir söy-
me bilim ve sanat›d›r. leyiflle, güvenlik kavram›, devletten grup ve bireyler ile
Stratejinin anahtar kavram› oldu¤u Stratejik Çal›flmalar biyosfere do¤ru dikey olarak; askeri tehditlerden siya-
disiplini bir akademik alan olarak nükleer silahlanma si, ekonomik, sosyal, çevresel ve insani konulara do¤-
ve So¤uk Savafl ile birlikte geliflmifltir. Buna karfl›l›k, ru yatay olarak ve ulus-devletten bölgesel-yerel hükü-
strateji düflüncesinin köklerini çok daha eskilerde bul- metler, uluslararas› kurulufllar, hükümet-d›fl› örgütler,
mak mümkündür. Strateji düflüncesinin özünde savafl kamuoyu, bas›n, piyasa ve do¤a güçlerine do¤ru ge-
vard›r, dolay›s›yla strateji kavram›n›n temellerini tarihte niflletilmifltir.
çeflitli savafllar› anlatan ve savafllar›n nas›l yürütülmesi
gerekti¤ini inceleyen eser ve yazarlarda bulabiliriz.
Kendimizi S›nayal›m
1. Afla¤›dakilerden hangisi askeri strateji tan›m›nda kul- 6. Afla¤›dakilerden hangisi, modern dönem stratejistle-
lan›l›r? rinden biri de¤ildir?
a. Muharebenin savafl›n amaçlar› do¤rultusunda a. Jomini
kullan›lmas› b. Machiavelli
b. Bir milletin siyasi, ekonomik, askeri ve psikolo-
c. Hart
jik kaynaklar›n› savafl ve bar›fl zaman›nda ulusal
d. Von Moltke
siyasi hedeflere ulaflmak için kullan›lmas›
e. Clausewitz
c. Harp s›ras›nda düflman› yan›ltacak yöntemlere
baflvurulmas›
d. Muharebenin sevk ve idaresi 7. Nükleer dönemin strateji anlay›fl› ile ilgili afla¤›daki
e. Gücün tüm unsurlar›n›n siyasi amaçlar do¤rultu- ifadelerden hangisi yanl›flt›r?
sunda kullan›lmas› a. Dönemin stratejistleri asker kökenlidir.
b. Dönemin strateji uzmanlar› genellikle akademik
2. Strateji kavram›n›n savafl-bar›fl kavram›yla iliflkisi ile kurulufllarda görev yapan sivillerdir.
ilgili afla¤›daki ifadelerden hangisi yanl›flt›r? c. Dönemin stratejistleri farkl› alanlarda uzmanl›¤a
a. Sun-Tzu’ya göre stratejinin amac›, savafl›n ön-
sahiplerdir.
lenmesi oldu¤undan, salt bar›fl zaman›n› ilgilen-
d. Bilimsellik anlay›fl› nükleer dönemde strateji dü-
diren bir kavramd›r.
b. Hart, askeri stratejiyi yaln›zca savafl zaman›na flüncesinin özünü oluflturmufltur.
dair bir kavram olarak ele ald›¤› için Clausewitz’i e. Nükleer dönemde savafl tahrip gücü yüksek bir
elefltirmifltir. olgu oldu¤undan, cayd›r›c›l›k anlay›fl› çal›flma-
c. Nükleer silahlar›n tahrip gücü, savafl› savafl›lmaz larda önem kazanm›flt›r.
bir niteli¤e büründürdü¤ünden strateji bar›fl za-
man›n› da ilgilendiren bir kavramd›r. 8. So¤uk savafl döneminde güvenlik afla¤›dakilerden
d. Clausewitz anlay›flta strateji yaln›zca savafl za- hangisi ile özdefllefltirilmifltir?
man›n› ilgilendiren bir kavramd›r. a. Askeri güç kullan›m› ya da kullan›m› tehdidi
e. Nükleer silahlar›n geliflimi neticesinde strateji yal-
b. Çevre ve sa¤l›kl› yaflam sorunlar›
n›zca savafl zaman›n› ilgilendiren bir kavramd›r.
c. Ekonomik istikrars›zl›klar
3. Thucydides’e göre savafl›n as›l nedeni afla¤›dakiler- d. Refah›n paylaflt›r›lmas›
den hangisidir? e. Göç ve iltica faaliyetleri
a. Adalet aray›fl›
b. Bar›fl› sa¤lama 9. So¤uk Savafl döneminde güvenli¤i tehdit edilen özne
c. Onuru koruma olarak tekellefltirilen aktör afla¤›dakilerden hangisidir?
d. Güç peflinde koflma a. Birey
e. Haks›zl›klara karfl› ç›kma b. Toplum
c. Yap›sal fliddete maruz kalan bireyler
4. Afla¤›daki düflünürlerden hangisinde, strateji fikrinin
d. Devlet
izlerini bulmak mümkün de¤ildir?
e. Kad›n
a. Jean Jacques Rousseau
b. Sun-Tzu
c. Liddell Hart 10. Bireyi güvenlik öznesi olarak kabul etmeyen yakla-
d. Thucydides fl›m afla¤›dakilerden hangisidir?
e. Machiavelli a. Realist anlay›fl
b. Elefltirel güvenlik anlay›fl›
5. Afla¤›daki yazar-eser efllefltirmelerinden hangisi yan- c. ‹nsan güvenli¤i yaklafl›m›
l›flt›r? d. Bar›fl Araflt›rmalar›
a. Sun Tzu-Savafl Sanat› e. Post-yap›sal güvenlik anlay›fl›
b. Clausewitz-Savafl Üzerine
c. Napoleon-Savafl›n Tarihi
d. Machiavelli-Savafl Sanat›
e. Liddell Hart-Strateji: Dolayl› Tutum
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› S›ra Sizde Yan›t Anahtar›

1. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Taktik, Askeri Strateji ve S›ra Sizde 1
Genel Strateji Tan›mlar›” bölümünü gözden ge- Askeri strateji muharebenin, savafl›n amac› için kullan›l-
çiriniz. mas›n› ifade ederken, taktik kavram› muharebenin dü-
2. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Taktik, Askeri Strateji ve zenlenmesi ve yönetilmesini ifade eder.
Genel Strateji Tan›mlar›” bölümünü gözden ge-
çiriniz. S›ra Sizde 2
3. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Klasik Dönemde Strateji” Güvenlik çal›flmalar› litüretüründe So¤uk Savafl sonras›
bölümünü gözden geçiriniz. dönemde birey, birim (Devlet) ve sistem düzeylerinde
4. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Strateji Düflüncesinin Geli- farkl› aktörler güvenlik özneleri olarak karfl›m›za
flimi” bölümünü gözden geçiriniz. ç›kmaktad›r.
5. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Strateji Düflüncesinin Geli-
flimi” bölümünü gözden geçiriniz.
6. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Modern Dönemde Stratejik
Düflünce” bölümünü gözden geçiriniz.
7. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Nükleer Dönemde Stratejik
Düflünce” bölümünü gözden geçiriniz.
8. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Güvenlik Kavram›n›n Tan›-
m›nda Dönüflüm” bölümünü gözden geçiriniz.
9. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “ Güvenlik Kavram›n›n Tan›-
m›nda Dönüflüm” bölümünü gözden geçiriniz.
10. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Güvenlik Özneleri” bölü-
münü gözden geçiriniz.
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek
Kaynaklar
Baldwin, David (1997). “The Concept of Security”, Paret, Peter (der.) (1986). The Makers of Modern
Review of International Studies, Cilt 23, No 1. Strategy: From Machiavelli to the Nuclear Age.
Baylis, John ve Wirtz, James J. (2002). “Introduction”, Princeton: Princeton University Press.
John Baylis vd. (der.), Strategy in the Rothschild, Emma (1995). “What is Security?”,
Contemporary World: An Introduction of Daedalus: Journal of the American Academy of
Strategic Studies. Oxford: Oxford University Press, Arts and Sciences, Cilt 124, No 3.
s. 1-14. Thucydides (1972). History of the Peloponnesian
Beaufre, Andre (1965). An Introduction to Strategy. War (der. M. I. Finley, çev. Rex Warner).
Londra: Faber. Harmondsworth: Penguin.
Bond, Brian (1996). The Pursuit of Victory: From UNDP (1994). Human Development Report 1994:
Napoleon to Saddam Hussein. Oxford: Clarendon New Dimensions of Human Security. New York:
Press. Oxford University Press.
Booth, Ken (1991). “Security and Emancipation”, Walt, Stephen M. (1991). “The Renaissance of Security
Review of International Studies, Cilt 17, No 4. Studies”, International Studies Quarterly, Cilt 35,
Booth, Ken (1987). “The Evolution of Strategic No 2.
Thinking”, John Baylis vd. (der.). Contemporary Wolfers, Arnold (1952). “National Security as an
Strategy. New York: Holmes&Meier Ambigous Symbol”, Political Science Quarterly,
Bull, Hedley (1968). Strategic Studies and its Critics Cilt 67, No 4.
World Politics, Cilt 20, No 4. Wyn-Jones, Richard (1996). “Travel Without Maps:
Buzan, Barry; Wæver, Ole ve de Wilde, Jaap (1998). Thinking About Security After the Cold War”, M.
Security: A New Framework for Analysis. Jane Davis (der.). Security Issues in the Post-Cold
Boulder, Londra: Lynne Rienner Publishers. War World. Cheltenham: Edward Elgar.
Clausewitz, Carl von (1999). Savafl Üzerine. çev. H.
Fahri Çeliker. ‹stanbul: Özne.
Cawkwell, George (1997). Thucydides and the
Peloponnesian War. London: Routledge.
Cleary, Thomas (2004). Sun-Tzu - Savafl Sanat› (der.
Thomas Cleary, çev. Adil Demir). ‹stanbul: Kastafl.
Earle, Edward M. (1943): Makers of Modern Strategy:
Military Thought from Machiavelli to Hitler.
Princeton: Princeton University Press.
Gray, Colin S. (1982). Strategic Studies and Public
Policy: The American Experience. Lexington:
University Press of Kentucky.
Handell, Michael I. (2001). Masters of War: Classical
Strategic Thought. Londra: Routledge
Hart, B. H. Liddell (2002). Strateji: Dolayl› Tutum.
çev. Cemal Enginsoy, Ankara: ASAM.
Howard, Michael (1983). Clausewitz. New York:
Oxford University Press.
Jomini, Baron Antoine Henri (1992). The Art of War.
Londra: Greenhill Books.
Mearsheimer, John J. (1988). Liddell Hart and the
Weight of History. Ithaca, NY: Cornell University
Press.
2
Amaçlar›m›z
N
Stratejik Çal›flmalar disiplinini tan›mlay›p, alan›n içeri¤ini aç›klayabilecek,
N Stratejik Çal›flmalar›n geliflimindeki dönüm noktalar›n› tespit edebilecek,
N Stratejik Çal›flmalar›n do¤ufluna yol açan geliflmeleri ifade edebilecek,
N Stratejik Çal›flmalar›n alt›n ça¤›n› tan›mlay›p, bu dönemi ana özellikleri çer-
çevesinde inceleyebilecek,
N Stratejik Çal›flmalar›n neden duraklama dönemine girdi¤ini sorgulayabilecek,
N 1980’lerde Stratejik Çal›flmalarda yaflanan dinamizmi nedenleriyle birlikte tart›-
fl›p, bu dönemde disiplini sorgulayan alternatif bak›fl aç›lar›n› karfl›laflt›rabilecek,
N Stratejik Çal›flmalar›n mevcut durumunu analiz edebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Stratejik Çal›flmalar • Üçüncü Dünya Güvenlik Okulu
• Ulusal Güvenlik Çal›flmalar› • Alternatif Savunma ve
• Demokratik Bar›fl Ortak Güvenlik
• Güvenlik Rejimleri • Bar›fl Çal›flmalar›
‹çindekiler
• STRATEJ‹K ÇALIfiMALARIN KAPSAMI

Stratejik Çal›flmalar • STRATEJ‹K ÇALIfiMALARIN GEL‹fi‹M‹
• STRATEJ‹K ÇALIfiMALARIN MEVCUT
DURUMU
Stratejik Çal›flmalar
STRATEJ‹K ÇALIfiMALARIN KAPSAMI

NA M A Ç
Stratejik Çal›flmalar disiplinini tan›mlay›p, alan›n içeri¤ini aç›kla-
yabilmek.
1
Stratejik Çal›flmalar, “Uluslararas› ‹liflkilerin askeri boyutunu anlamak ve aç›kla-
makla ilgilenen alan” olarak tan›mlanabildi¤i gibi, “fliddet veya fliddet araçlar›n›n
siyasi birimler taraf›ndan di¤er siyasi birimlere karfl› ç›karlar›n›n savunulmas› ama-
c›yla kullan›lmas› ya da kullanma tehdidinin incelendi¤i alan” olarak da tan›mlana-
bilmektedir (Booth ve Herring, 1994; Buzan, 1981). Bu tan›mlar ve uygulaman›n
gözlemlenmesi ›fl›¤›nda Stratejik Çal›flmalar›n büyük güçlerin savunma politikala-
r›ndan bölgesel güvenlik sorunlar›na, nükleer cayd›r›c›l›k teorisinden silahs›zlan-
ma doktrinine, askeri teknolojik gelifllmelerden çat›flman›n nedenlerine ve jeopo-
litik çal›flmalara kadar genifl bir yelpazedeki askeri-siyasi konular› inceleyen bir
alan oldu¤u sonucuna varabiliriz.
Jeopolitik
Etimolojik aç›dan yer, zemin, toprak, yeryüzü anlamlar›na gelen ‘geo’ ve politika
kelimelerinden oluflan jeopolitik, temelde siyasi co¤rafyadan do¤mufl bir bilim dal›d›r.
Co¤rafyan›n bilimsel bir disiplin alt›nda siyasi olarak yorumlanmas› gere¤ini ilk kez
vurgulayan Halford Mackinder’in 1904’te Kraliyet Co¤rafya Toplulu¤u’na sundu¤u The
Geographical Pivot of History (Tarihin Co¤rafi Ekseni) bafll›kl› çal›flmas›yla jeopoliti¤in
bir çal›flma alan› olarak do¤du¤u kabul edilir. Buna karfl›n, ‘jeopolitik’ terimi ilk olarak
‹sveçli siyaset bilimci Rudolf Kjellén taraf›ndan kullan›lm›flt›r. Nicholas Spykman’e göre
jeopolitik, bir ülkenin güvenlik politikas›n›n co¤rafyaya göre planlanmas›d›r. Klaus
Dodds taraf›ndan yap›lan ve günümüzde kazand›¤› anlam›na daha yak›n bir tan›m
ise jeopoliti¤i, ulusal ya da uluslararas› politikalar›n belirlenmesi sürecinde çeflitli co¤rafi
unsurlar›n etkilerini ortaya ç›karmak ve aç›klamak yoluyla dünyay› analiz etmeyi
sa¤layan bir yöntem olarak betimler. Bu noktada, jeopoliti¤in stratejiyle iliflkisi ortaya
ç›kmaktad›r. Co¤rafyan›n politika yap›m›na dair sundu¤u f›rsatlardan ne ölçüde
faydalanabilece¤i do¤rudan stratejiyle ilgilidir. Jeopolitik, bir ülkenin gücüne dair tüm
unsurlar›n belirlenen ulusal hedefler do¤rultusunda yönlendirilmesi ve kullan›lmas›
olarak tan›mlanan ‘genel strateji’ kavram›n›n da kapsam›nda yer al›r. Bu çerçevede
jeopolitik, gücün unsurlar› olarak de¤erlendirilen co¤rafi f›rsatlardan yararlanma
boyutuyla ilgilidir. Jeopolitik ayr›ca askeri strateji ile de yak›ndan iliflkilidir. Bir devletin
savunulmas›nda önemli yerler ya da tersine sald›rgan güçlerin lehine olacak co¤rafi
zay›fl›klar askeri strateji için önemlidir; dolay›s›yla bu durumun özellikle çat›flma
dönemlerinde strateji ve taktik belirlenirken hesaba kat›lmas› gerekir.
Resim 2.1
Büyük Güçler:
Uluslararas› ‹liflkilerin realist teorisine göre uluslararas› politikada meydana
gelenleri büyük devletler flekillendirir. Bu yaklafl›m›n önde gelen temsilcilerinden
Kenneth Waltz’a göre, devletlerin büyük güç niteli¤ine sahip olabilmesi için flu
unsurlar›n hepsinde ayn› anda üstün konumda olmas› gerekir: 1) Yüzölçümü ve
nüfus; 2) Do¤al kaynaklar; 3) Ekonomik kabiliyet; 4) Askeri güç; 5) Siyasal
istikrar ve yetki. Bu unsurlardan yaln›zca biri bak›m›ndan devletlerin büyük güç
olmas› mümkün de¤ildir. Benzer flekilde, bir devletin nükleer güce sahip olmas› o
devletin büyük güç oldu¤u anlam›na gelmez. Büyük güçler, nükleer silahlara
sahip olduklar› için de¤il, yukar›da belirtilen tüm unsurlar bak›m›ndan
rakiplerinden ileri olduklar›ndan büyük güç niteli¤ine sahiptirler .
Öte yandan, Mearsheimer büyük güçleri Waltz’dan daha dar bir bak›fl aç›s›yla,
göreli askeri kabiliyetleri çerçevesinde tan›mlar (Waltz, 1979). Büyük güç
say›labilecek devletler, dünyadaki en güçlü devlete karfl› yürütülecek topyekün
konvansiyonel bir savaflta karfl› tarafa zarar verecek düzeyde askeri kapasiteye
sahip olan güçlerdir.
Bir baflka deyiflle, Mearsheimer büyük güçleri salt askeri kabiliyetleri ekseninde
tan›mlarken, Waltz daha genifl bir tan›msal perspektife sahiptir. Ayr›ca, Waltz’un
aksine Mearsheimer büyük güç olmak için devletlerin mutlaka nükleer kabiliyete
sahip olmas› gerekti¤ini savunur (Mearsheimer, 2001).
So¤uk Savafl döneminin ABD kaynakl› eserleri incelendi¤inde Stratejik Çal›flma-

lar yerine Ulusal Güvenlik Çal›flmalar› bafll›¤›n›n yayg›n olarak kullan›ld›¤› görül-
mektedir. Öte yandan, Ulusal Güvenlik Çal›flmalar› etiketi kimi yazarlarca herhan-
gi bir devletin güvenlik politikas›n›n tek tarafl› analizini ça¤r›flt›rd›¤› için elefltiril-
mifl; genellikle ‹ngiliz literatüründe benimsenen Stratejik Çal›flmalar bafll›¤›n›n So-
¤uk Savafl döneminin güvenlik iliflkilerini daha do¤ru yans›tan bir ifade oldu¤u sa-
vunulmufltur (Garnett, 1987). Bu çerçevede, kelime anlamlar› karfl›laflt›r›ld›¤›nda,
yaln›zca herhangi bir devletin askeri nitelikli ulusal güvenlik politikas›n›n incelen-
mesi önyarg›s›n› do¤uran Ulusal Güvenlik Çal›flmalar›’n›n aksine, Stratejik Çal›flma-
lar ibaresinin daha aç›klay›c› ve kapsay›c› oldu¤unu söyleyebiliriz.
D‹KKAT Bu noktada, sorunun asl›nda sadece semantik ba¤lamda önemli oldu¤unu belirtmekte ya-
rar var; zira Ulusal Güvenlik Çal›flmalar›n›n yaratt›¤› s›n›rl› ça¤r›fl›m›na ra¤men, bu ismi
benimseyen Amerikan literatüründe Stratejik Çal›flmalar çat›s›nda de¤erlendirilen her ko-
nu ayn› yo¤unlukta ele al›nmaktad›r.
Devlet-merkezli analiz yapan Stratejik Çal›flmalar, askeri konulara öncelik verir

ve Uluslararas› ‹liflkilerin realist varsay›mlar›n› kullan›r. 1930’lar›n bafl›ndan 1980’le-
rin ortas›na kadar Uluslararas› ‹liflkiler disiplininde baflat role sahip olan ve bu ne-
denle de “uluslararas› iliflkilerin teorisi” olarak an›lan realist okulun varsay›mlar›
1980’lere kadar Stratejik Çal›flmalar› flekillendirmifltir. Realist teoriden Stratejik Ça-
l›flmalara ithal edilen iki temel varsay›mdan söz edilebilir: Realizmin devleti ulus-
lararas› politikan›n ana aktörü olarak de¤erlendirmesinden hareketle, Stratejik Ça-
l›flmalar devleti hem güvenlik öznesi hem de güvenli¤i sa¤layan aktör olarak alg›-
lam›fl ve bu çerçevede devlet-merkezli analizler yapm›flt›r. ‹kinci olarak, realist te-
oride, gücün esas olarak askeri güç temelinde ele al›nmas› çerçevesinde, Stratejik
Çal›flmalar askeri tehditlere ve bu tehditlerle bafl edebilmek için askeri güç kulla-
n›m›na öncelik verir. Realist gelene¤in etkisini yans›tmak amac›yla Stratejik Çal›fl-
malar veya Ulusal Güvenlik Çal›flmalar› adland›rmalar›n›n yerine özellikle 1980’ler-
den itibaren literatürde “Realist Güvenlik Çal›flmalar›”, “Geleneksel” (Traditional)
veya “Baflat” (Mainstream) ya da “Ortodoks Güvenlik Çal›flmalar›” terimleri de kul-
lan›lmaktad›r (Krause, 1998).
2. Ünite - Stratejik Çal›flmalar 25
Realist teori hakk›nda genel bilgi ve teorinin Güvenlik Çal›flmalar›’ndaki uygulamalar› D‹KKAT
hakk›nda ayr›nt›l› bilgiyi yedinci ünitede bulabilirsiniz.
STRATEJ‹K ÇALIfiMALARIN GEL‹fi‹M‹

N
A M A Ç Stratejik Çal›flmalar›n geliflimindeki dönüm noktalar›n› tespit etmek.
2
Literatürdeki yayg›n görüfle göre Stratejik Çal›flmalar›n bir disiplin olarak 1940’lar›n
ortalar›nda do¤du¤u, 1955-65 döneminde alt›n ça¤›n› yaflad›¤›, 1965-80 aras›nda
duraklad›¤› ve neredeyse çöküfl yaflad›¤›, 1980’lerden itibarense hem canlanma
hem de sorgulama dönemine girdi¤i kabul edilir.
Stratejik Çal›flmalar›n Do¤uflu

N
A M A Ç Stratejik Çal›flmalar›n do¤ufluna yol açan geliflmeleri ifade etmek.
3
Stratejik Çal›flmalar 1940’larda nükleer silahlanman›n etkilerinin hissedilmeye
bafllanmas›yla birlikte ABD’de do¤mufltur. Stratejik Çal›flmalar›n do¤uflunda
‹kinci Dünya Savafl›n›n ard›ndan ortaya ç›kan nükleer gerilim çerçevesinde sivil
uzmanlara duyulan gereksinim etkili olmufltur. ‹lk çal›flmalar› yapanlar ABD’nin
1942’de bafllatt›¤› nükleer silah gelifltirme amaçl› Manhattan Projesi’nden etki-
lenmifllerdir. Nükleer silahlanman›n bafllamas› sonucunda, bu tür silahlar›n sa-
hip oldu¤u topyekun tahrip olas›l›¤› savafl› “savafl›lmamas› gereken” bir olgu
haline dönüfltürmüfl, bu da klasik askeri uzmanl›ktan farkl› bir uzmanl›k alan›-
na duyulan ihtiyac› ortaya ç›kartm›flt›r. Bu uzmanl›k, herhangi bir nükleer bafl-
l›¤›n teknik özelliklerinin araflt›r›lmas› veya tahrip gücünün hesaplanmas›ndan,
karfl› taraf›n niyetinin incelenmesinin ard›ndan at›lacak ad›m›n etkilerine, hangi
ateflleme sisteminin maksimum fayday› yarataca¤›ndan, hangi durumlarda ilk
vurufltan kaç›n›laca¤›na kadar genifl bir yelpazede yer alan konularla ilgilenil-
mesini gerektirmifltir.
Stratejik Çal›flmalar neden sivil uzmanl›k gerektirir? SIRA S‹ZDE

1
Stratejik Çal›flmalar›n özerk bir araflt›rma alan› olarak do¤mas›n›n göstergeleri
flu flekilde s›ralanabilir: ‹lk olarak, sivillerin strateji konular›ndaki eserleri ‹kinci
Dünya Savafl›n›n hemen ard›ndan yay›nlanmaya bafllam›flt›r. ‹lk yap›tlar Bernard
Brodie’nin Absolute Weapon: Atomic Weapon and World Order (Mutlak Silah:
Atom Gücü ve Dünya Düzeni) ve William Borden’in There Will Be No Time: The
Revolution in Strategy (Zaman Kalmad›: Stratejide Devrim) bafll›kl› eserleridir. ‹kin-
ci olarak, strateji konular›nda makalelerin yay›nland›¤› World Politics ve Interna-
tional Organization dergileri yay›n hayat›na bafllam›flt›r. Üçüncü olarak, çeflitli as-
keri konular› de¤erlendirmek üzere 14 May›s 1948’de RAND (Research and Deve-
lopment Corporation) ad›nda sivil bir araflt›rma merkezi (think tank) Amerikan
Hava Kuvvetlerinin deste¤iyle kurulmufltur.
Think-Tank
Sözcü¤ün birebir Türkçe karfl›l›¤› olmamas›na ra¤men, genellikle bu kavram›n
karfl›l›¤› olarak “düflünce kuruluflu” ifadesinin kullan›ld›¤› görülür. Düflünce
kurulufllar›n›n ilk ne zaman ortaya ç›kt›¤› konusunda görüfl ayr›l›klar› olmakla
Araflt›rma Merkezleri:
1950’lerin bafl›nda birlikte, bu kurumlar›n esas itibar›yla 20. yüzy›l›n ürünü olarak ABD’de do¤up
üniversiteler bünyesinde geliflti¤i konusunda ortak kan› oluflmufltur. Buna ek olarak, kar amac› gütmeyen ve
kurulan bu araflt›rma
merkezleri flunlard›r: kamu politikalar› ile ilgilenen araflt›rma merkezleri olarak tan›mlanman›n ötesinde
Princeton Üniversitesi’nde think tank kavram›n›n bugün varl›k gösteren tüm bu kurulufllar› ortak çat›da
Center of International
Studies, Columbia
toplayan genel ve kapsay›c› bir tan›m› da yap›lmam›flt›r. Buna karfl›l›k, kimi yazarlar
Üniversitesi’nde Institute of çeflitli kriterlere dayanarak think-tank’leri alt kategorilere ay›rm›flt›r. Örne¤in,
War and Peace Studies, Ohio konuyla ilgili en çok at›f yap›lan isimlerden Kent Weaver (1989)’e göre bask›n flekilde
Devlet Üniversitesi’nde
Mershon Center for akademik incelemeler yapan ve “ö¤rencisiz üniversite” olarak tan›mlanan merkezler
International Security (örne¤in Brookings), hükümetin istedi¤i çal›flmalar› yapan ve “sözleflmeli araflt›rma
Studies, Harvard
Üniversitesi’nde 1998’de kurumu” olarak adland›r›lan kurulufllar (örne¤in RAND Corporation) ve son olarak
Weatherhead Center for da “tarafl›” politikalara sahip, ideolojik yandafll›klar› bulunan ve politika
International Affairs ad›n›
alacak olan Center for tart›flmalar›n› yönlendirmeyi hedefleyen birimler (örne¤in Heritage Foundation)
International Affairs, think-tank olarak an›l›r. Söz konusu düflünce kurulufllar›, do¤rudan ya da dolayl›
Massachusetts Institute of
Technology’de Center of
olarak ABD d›fl politikas› üzerinde etkilidir ve karar al›c›lar da bu kurulufllar›n
International Studies. çal›flmalar›ndan ve tavsiyelerinden yararlanmaktad›r.
‹NTERNET RAND Corporation hakk›nda ayr›nt›l› bilgiye www.rand.org.tr adresinden ulaflabilirsiniz.
Son olarak da, üniversitelerde savafl üzerine dersler verilmeye bafllanm›fl ve ba-
z› üniversitelerde özellikle savafl üzerine çal›flmalar yapan araflt›rma merkezleri
kurulmufltur. Bu geliflmelerle temeli 1940’larda at›lan Stratejik Çal›flmalar esas ola-
rak 1950’lerin ikinci yar›s›nda yerleflik bir alan görünümüne bürünecektir.
Kitlesel Karfl›l›k Stratejisi:

Kitlesel Karfl›l›k, Kuzey Stratejik Çal›flmalar›n Alt›n Ça¤›
Atlantik Konseyi’nde 17
Aral›k 1954’te al›nan kararla
benimsenen stratejidir. Bu N
AM AÇ
Stratejik Çal›flmalar›n alt›n ça¤›n› tan›mlay›p, bu dönemi ana özel-
strateji uyar›nca, nükleer likleri çerçevesinde incelemek.
kapasitesini gelifltirmeye 4
bafllayan SSCB’den gelecek
bir sald›r›n›n konvansiyonel 1950’lerin ikinci yar›s›ndan détente olarak adland›r›lan yumuflama dönemine kadar
güçle durdurulmas›n›n yaklafl›k on y›l literatürde Stratejik Çal›flmalar›n “alt›n ça¤›” olarak an›l›r. Alt›n ça¤,
imkans›z hale gelmesi
nedeniyle, olas› bir sald›r›ya esas olarak Bat› Blo¤unda 1954’te benimsenen ve Kuzey Atlantik Antlaflmas› Ör-
nükleer silahlar da dahil gütü (NATO) üyelerine yönelik ortaya ç›kabilecek bir komünist sald›r› karfl›s›nda,
olmak üzere NATO’nun tüm
kaynaklar›yla karfl›l›k nükleer silahlarla karfl›l›kta bulunulmas›n› öngören kitlesel karfl›l›k stratejisi ile
vermesi öngörülmektedir. bafllam›flt›r.
K ‹ T A P Kitlesel karfl›l›k stratejisi hakk›nda ayr›nt›l› bilgiyi ‹lter Turan’›n NATO’nun kuruluflu ve
1970’lere kadar geliflimi ile ittifak›n yaratt›¤› sorunlar› detayl› olarak inceleyen NATO ‹tti-
fak›n›n Stratejik ve Siyasi Sorunlar› (‹stanbul: ‹stanbul Üniversitesi ‹ktisat Fakültesi Yay›-
n›, 1971) bafll›kl› kitab›nda bulabilirsiniz.
‹NTERNET NATO’nun kurumsal yap›s›, askeri teflkilat›, üyelik sistemi, karar alma mekanizmalar› ile
farkl› dönemlerde uygulanan stratejileri gibi tüm bilgilere, www.nato.int adresindeki res-
mi web sayfas›ndan ulaflabilirsiniz.
Resim 2.2
NATO: Kuzey Atlantik Antlaflmas› Örgütü (NATO), 4 Nisan

1949’da ABD, ‹ngiltere, Fransa, Belçika, Hollanda, Lüksemburg,
Kanada, Portekiz, ‹talya, Danimarka, Norveç ve ‹zlanda
taraf›ndan imzalanan Washington Antlaflmas› ile kurulmufltur.
24 A¤ustos 1949’da yürürlü¤e giren ve üyelerine yönelecek
tehditlere karfl› ortak bir güvenlik sistemi kuran antlaflman›n 5.
maddesi uyar›nca taraflar herhangi bir NATO üyesine
yöneltilecek sald›r›ya karfl› “ortak savunma” taahhüdü alt›na
girmifllerdir. 1952’de Türkiye ve Yunanistan, 1954’te Almanya,
1982’de ‹spanya, 1999’da Polonya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti,
2004’te Bulgaristan, Romanya, Slovenya, Slovakya, Estonya,
Litvanya, Letonya ve 2009’da da Arnavutluk ve H›rvatistan’›n
kat›l›mlar›yla NATO günümüzde 28 üyeli bir uluslararas› örgüte
dönüflmüfltür. Merkezi Belçika’da olan NATO’nun en üst düzey
karar organ› üye devletlerin d›fliflleri bakanlar›n›n kat›l›m›yla
toplan›p oybirli¤i ile karar alan Kuzey Atlantik Konseyi’dir.
NATO’nun kurumsal yap›lanmas›nda askeri komuta birimleri ile
sivil idari organlar› bulunmaktad›r.
Stratejik Çal›flmalar›n Alt›n Ça¤›n›n Temel Özellikleri

Stratejik Çal›flmalar›n do¤ufluyla birlikte karfl›m›za ç›kan ve alt›n ça¤a damgas›n›
vuran alt› temel özellikten bahsedilebilir. ‹lk olarak, Stratejik Çal›flmalar düflünce
kurulufllar›nda do¤an ve neredeyse 1960’lar›n sonuna kadar tamamen düflünce ku-
rulufllar›nda geliflen bir aland›r. Özellikle RAND Stratejik Çal›flmalar›n ana alt-dal›
olan cayd›r›c›l›k teorisinin ve cayd›r›c›l›¤›n dayand›¤› oyun teorisinin gelifliminde
büyük rol oynam›flt›r. 1950’lerde ortaya at›lan “mahkumun ikilemi” RAND’›n ürü-
nü olan bir oyun modelidir. Bu çerçevede, RAND’da çal›flan akademisyenlerin ay-
n› zamanda üniversitelerde de görevli olduklar›n›, fakat konuyla ilgili çal›flmalar›n›
RAND bünyesindeki görevleri çerçevesinde yürüttüklerini belirtmemiz, alan›n üni-
versite d›fl›nda geliflti¤ini ortaya koymak aç›s›ndan önemlidir.
Cayd›r›c›l›k ve Mahkumun ‹kilemi hakk›nda ayr›nt›l› bilgiyi beflinci ünitede bulabilirsiniz. D‹KKAT
Stratejik Çal›flmalar›n ikinci önemli özelli¤i disiplinler aras› niteli¤idir. Strateji

kavram›n›n içeri¤inde siyasetten ekonomiye, co¤rafyadan fizi¤e pek çok unsur bu-
lundu¤undan, bu kavram›n üzerine infla edilen Stratejik Çal›flmalar›n bu boyutlar-
dan herhangi birisini ele almaks›z›n yapt›¤› analiz eksik kalacakt›r.
Disiplinleraras› niteli¤i a¤›r basan Stratejik Çal›flmalar›n asl›nda Uluslararas› ‹lifl-
kiler disiplini ile yak›n akrabal›¤› bulunmaktad›r. Bu çerçevede, alan›n üçüncü
önemli özelli¤i Uluslararas› ‹liflkiler disiplinindeki hâkim anlay›fl› simgeleyen rea-
list teorinin varsay›mlar› do¤rultusunda hareket etmesidir. Yukar›da da belirtildi¤i
üzere, Stratejik Çal›flmalar›n devlet-merkezli ve askeri tehditler ile güç kullan›m›
yönelimli analizinin kayna¤› realizmin temel varsay›mlar›d›r.
Stratejik Çal›flmalar ve Uluslararas› ‹liflkilerin realist teorisi aras›nda nas›l bir ba¤ vard›r? SIRA S‹ZDE
2
Dördüncü olarak, Stratejik Çal›flmalar bilimsellik iddias› ile yola ç›km›flt›r. Özel-
likle Brodie stratejinin sistematik bir analiz çerçevesine sahip olmas› gerekti¤ini sa-
vunmufl, ekonomi disiplininin metodolojik modelinin stratejiye uyarlanmas›n› öner-
miflti. Nitekim, metodolojik e¤ilim zaman içerisinde sosyal bilimlerden do¤a bilim-
lerine do¤ru kaym›fl, bu çerçevede de Stratejik Çal›flmalar özellikle 1960’lardan iti-
baren do¤a bilimleri metodolojisine benzer bir yaklafl›m izlemeye bafllam›flt›r. Bu
tarihten itibaren “ölçülebilir ve gözlemlenebilir de¤iflkenleri” analiz etme amac›yla

yola ç›kan Stratejik Çal›flmalar sibernetik modeller, oyun teorisi, deneysel psikoloji
ve benzeri bilimsel yöntem ve araçlar› kullanm›flt›r. Yukar›da belirtilen metodoloji
›fl›¤›nda analiz edilen nükleer iliflki modellerinin ampirik uyarlamas›n›n yap›lama-
mas›, bir baflka deyiflle Japonya’ya at›lan atom bombalar› hadisesi d›fl›nda somut bir
örne¤in bulunmamas› soyutluk derecesini art›ran önemli bir neden olmufltur.
Stratejik Çal›flmalar›n di¤er bir özelli¤i de alan›n Amerika-merkezli niteli¤idir.
Bu durum yazarlar›n genellikle Amerikal› olmas›, ABD’nin uluslararas› sorunlar›n›n
incelenmesi ve analiz edilen dünyan›n Amerikan bak›fl aç›s›yla de¤erlendirilmesi
çerçevesinde aç›klamaktad›r. Buna karfl›l›k, alandaki Amerikan hâkimiyeti nede-
niyle SSCB’de, Avrupa’da veya Üçüncü Dünya ülkelerinde ba¤›ms›z stratejik gele-
neklerin oluflmad›¤› sonucuna var›lmamal›d›r. Fakat, Sovyetler Birli¤i örne¤inde
oldu¤u gibi, bu çal›flmalar ya asker-güdümlü kalm›flt›r, ya da Avrupa veya Üçüncü
Dünya ülkeleri örne¤inde oldu¤u gibi istisnaîdir.
Son olarak belirtilebilecek ay›rt edici bir özellik, alan›n politika güdümlü olma-
s›d›r. Bir baflka deyiflle, stratejistler genel olarak politika oluflturuculara tavsiyede
bulunup, stratejiyi bir rehber olarak sunarlar. Hatta bir k›sm› politika oluflturma sü-
reçlerinde aktif rol alm›fllard›r.
Alt›n Ça¤da Stratejik Çal›flmalara Yöneltilen Elefltiriler

“Herman Kahn’›n ‘On Düflünce kurulufllar›nda geliflen, disiplinleraras› niteli¤e sahip, realizmden varsa-
Thermonuclear War’ bafll›kl› y›mlar ithal eden, bilimsel, Amerikan-merkezli ve politika-güdümlü Stratejik Çal›fl-
kitab› kitlesel cinayetin nas›l
planlanaca¤›, nas›l malar›n uzun y›llar boyunca güvenlik analizlerinin neredeyse tek hâkimi olmas›
ifllenilece¤i, nas›l örtbas elefltirilere hedef olmad›¤› anlam›na gelmez. Bu çerçevede, ilk olarak, özellikle
edilece¤i ve nas›l
meflrulaflt›r›laca¤› hakk›nda Anatol Rapoport stratejistlerin milyonlarca hayat› tehlikeye atma kapasitesine sahip
manevi bir broflürdür.” stratejiler gelifltirirken, etik de¤erleri d›flar›da b›rak›p, yaln›zca nesnel kayg›larla ha-
James R. Newman
reket etmelerini elefltirir. Rapoport’a göre, Stratejik Çal›flmalarda vicdan yoktur (Ra-
paport, 1964). Benzer nedenlerle Newman da, Herman Kahn’›n “On Termonucle-
ar War” bafll›kl› kitab›n› kitlesel cinayet hakk›nda bir broflür olarak nitelendirmek-
tedir. Bir baflka ifadeyle, stratejistlerin fliddeti cazip bulduklar›na, savafl› önlemek-
ten çok desteklediklerine, pek çok kez de insanl›¤› felaketin efli¤ine getirdiklerine
dair iddialar bulunmaktad›r.
Stratejik Çal›flmalara içeriden yöneltilen di¤er bir elefltiri, alan›n politika gü-
dümlü niteli¤i hakk›ndad›r. Bu çerçevede, elefltiri oklar›n›n ucunda stratejistlerin
dan›flmanl›k hizmetleri karfl›l›¤›nda para almalar› ve bu nedenle de hükümetlerin
istekleri do¤rultusunda, onlar›n politikalar›n› meflrulaflt›racak analiz yapmalar› bu-
lunmaktad›r. Di¤er bir elefltiri de alandaki incelemelerin afl›r› rasyonelli¤ine iliflkin-
dir. Alt›n ça¤da özellikle cayd›r›c›l›k teorisi çerçevesinde yap›lan analizlerde, dev-
letlerin rasyonel davrand›¤› varsay›m›ndan hareket edilip, psikolojik, tarihi, kültü-
rel ve di¤er iç siyasi faktörlerin dikkate al›nmad›¤› vurgulanmaktad›r.
Son olarak, alt›n ça¤›n teorik çal›flmalar›n›n daha çok nükleer strateji ve cayd›-
r›c›l›k ile ilgili olmas› ve yaln›zca iki kutup aras›ndaki güç iliflkilerini inceleyerek
Üçüncü Dünyada yaflanan sorunlar› göz ard› etmesi ayr› bir elefltiri konusu olmufl-
tur. Bu çerçevede, öncelikle iç savafl, devrim, müdahale, gerilla savafl› gibi konvan-
siyonel nitelik tafl›yan kuvvet kullan›m› alanlar› stratejistlerin fazla ilgisini çekme-
mifltir. Ayr›ca, Küba füze bunal›m› ile Vietnam Savafl›, Stratejik Çal›flmalar›n Üçün-
cü Dünyan›n güvenlik sorunlar›n›n teorik düzeyde incelenmesine kay›ts›z kald›¤›-
n› ispatlam›flt›r; zira stratejistlerin mevcut teorileri bu krizleri aç›klamakta yetersiz
kalm›flt›r.
Yumuflama ve Stratejik Çal›flmalar›n Duraklama Dönemi

N
A M A Ç
Stratejik Çal›flmalar›n neden duraklama dönemine girdi¤ini sor-
5 gulamak.
Do¤du¤u andan itibaren nükleer gerilim üzerine uzmanlaflan Stratejik Çal›flmalar,

iki kutup aras›nda savafl tehlikesinin azald›¤› ve farkl› boyutlarda anlaflmalar›n sa-
y›lar›n›n artt›¤› yumuflama (détente) döneminde atalet içine girmifltir. Bir baflka de-
yiflle, alan›n ana gündem maddesinin göreli önemini yitirmesi sonucunda literatür-
de duraklama dönemi bafllam›flt›r. Buna karfl›l›k, 1960’lar›n ortalar›nda bafllay›p
1970’lerde devam eden bu dönemde, Stratejik Çal›flmalar literatüründe çok fazla
bir geliflmenin gözlenmemifl olmas›, alanda hiç bir yenili¤in olmad›¤› anlam›na
gelmez; aksine alanda kurumsal geliflmeler devam etmiflir.
1965-80 dönemindeki kurumsallaflman›n ilk göstergesi Stratejik Çal›flmalar›n
üniversitelerin Uluslararas› ‹liflkiler veya Siyaset Bilimi bölümlerinde 1960’lar›n
sonlar›ndan itibaren ayr› bir ders olarak okutulmaya bafllanmas›d›r. Askeri akade-
milerde ve harp okullar›nda da ayn› yaklafl›m izlenmifltir. ‹kinci olarak, bu dönem-
de hükümet deste¤iyle John’s Hopkins Üniversitesi’nde SAIS (School of Advanced
International Studies), Columbia Üniversitesi’nde Saltzman Enstitüsü ve Harvard
Üniversitesi’nde de John M. Olin Enstitüsü kurulmufltur. Ayr›ca, üniversite-temelli
bir nitelik kazanan Stratejik Çal›flmalar alan›nda yap›lan analizlerin yay›nlanabile-
ce¤i iki dergi bu dönemde -1976’da International Security, 1978’de de Journal of
Strategic Studies- yay›n hayat›na bafllam›flt›r.
Kurumsallaflmaya ek olarak, dönemin en önemli özelli¤i, Stratejik Çal›flmalar›n
Uluslararas› ‹liflkilerin alt-disiplini haline dönüflümüdür. Alt›n ça¤da, herhangi bir
disiplinin çat›s› alt›nda bulunmayan Stratejik Çal›flmalar, 1970’lerden itibaren Ulus- Uluslararas› Ekonomi-
Politik:
lararas› Ekonomi-Politik ile birlikte Uluslararas› ‹liflkiler disiplinin alt dallar›n- Uluslararas› siyasi iliflkileri
dan birisi haline gelmifltir. Uluslararas› ‹liflkiler disiplinine dahil olman›n iki göster- ekonomi perspektifinden
inceleyen akademik bir
gesi vard›r: Üniversitelerin Uluslararas› ‹liflkiler bölümlerinde alanla ilgili derslerin disiplindir. Uluslararas›
‹liflkiler araflt›rmalar›
aç›lmas› ve teorik çal›flmalar›n büyük ölçüde düflünce kurulufllar›ndan üniversite- 1973’teki Dünya Petrol
lerin Uluslararas› ‹liflkiler bölümlerine ve ba¤lant›l› merkezlere tafl›nmas›d›r. Bunal›m› ve yaflanan
ekonomik krizlerle birlikte
1940’lardan itibaren teorik çal›flmalar düflünce kurulufllar›nda yap›l›rken, 1960’lar›n 1970’lerde küresel
sonundan itibaren bu kurulufllarda çal›flan akademisyenler akademiye geçmifl/ge- ba¤›ml›l›k, karfl›l›kl›
ba¤›ml›l›k kavramlar› ve
ri dönmüfl ve çal›flmalar›n› üniversitelerde Uluslararas› ‹liflkiler ve/veya Siyaset Bi- bunlar›n dünya politikas›
üzerindeki rolü ile ilgilenmeye
limi bölümlerinde sürdürmeye bafllam›fllard›r. Akademisyenlerin ders verme ge- bafllad›. Buna ba¤l› olarak,
rekçesi d›fl›nda düflünce kurulufllar›ndaki görevlerini b›rak›p üniversitelere tafl›n- ekonomik ve sosyal öncelikler
tart›flma konusu haline geldi.
mas›n›n nedenini dönemin uluslararas› koflullar›nda aramal›y›z. Nükleer gerilimin Bu yeni düflünce tarz› zamanla
kaç›n›lmaz olarak politika ve
azalmas›yla birlikte Stratejik Çal›flmalar önemini yitirmeye bafllay›nca, düflünce ku- ekonomi iliflkisinin dünya
rulufllar›n›n baflat rolü sorgulanmaya bafllanm›flt›r. Bu da akademisyenler için tetik- politikas›ndaki yerinin yeniden
de¤erlendirilmesine yol açarak
leyici olmufltur. Buna karfl›l›k, akademisyenlerin düflünce kurulufllar›n› terk etmesi Uluslararas› Ekonomi-
de bu kurulufllar›n nitelik de¤ifltirmesini gerektirmifltir. Önceleri hem teori üreten Politik’in bir alt-disiplin olarak
geliflmesini sa¤lad›.
hem de politika oluflum sürecini etkileyen bu kurulufllar, art›k yaln›zca kendilerin-
den istenen araflt›rmay› yap›p öneriyi sunan bürokratik araflt›rma merkezleri hali-
ne dönüflmüfltür. Örne¤in, pek çok teorinin ve projenin alt›nda imzas› olan RAND
bu yarat›c› niteli¤ini yitirmifltir.
Yukar›da belirtilen bafll›ca geliflmelere ra¤men Stratejik Çal›flmalarda gözlenen
dura¤anl›¤›n yan› s›ra alternatif bak›fl aç›lar› da ortaya ç›km›flt›r. ‹lk olarak, güven-
li¤in yaln›zca Stratejik Çal›flmalar›n inceledi¤i askeri sorunlar çerçevesinde alg›lan-
OPEC (Petrol ‹hraç Eden mamas› gerekti¤i ve devlet-merkezli analizlerin yetersiz oldu¤u anlay›fl› geliflmeye
Ülkeler Örgütü) ve OAPEC
(Petrol ‹hraç Eden Arap bafllam›flt›r. 1973 OAPEC petrol ambargosu ile OPEC’in petrol fiyatlar›n› ani olarak
Ülkeleri Örgütü) art›rmas› ve dolar›n de¤erinin ani biçimde düflmesi, ekonomik güvenlik, yani eko-
Petrol flirketlerinin düflük
fiyat politikalar›ndan nomik sorunlar›n güvenli¤i tehdit etti¤i anlay›fl›n› gündeme getirmifltir.
olumsuz yönde etkilenen Güvenlik gündemine yerleflen di¤er bir konu da kapsaml› bir flekilde ilk kez
petrol ihraç eden ülkeler Eylül
1960’da Ba¤dat’ta 1972’deki Birleflmifl Milletler ‹nsan Çevresi Konferans›’nda dile getirilen ‘çevresel
imzalanan bir anlaflma ile güvenlik’ kavram› olmufltur. Ayn› dönemde, dünyan›n ekonomik aç›dan karfl›l›kl›
OPEC’i kurmufllard›r. ‹mzac›
taraflar› ‹ran, Irak, Kuveyt, ba¤›ml› hale geldi¤i, ekonomik ve refah meselelerinin askeri güç karfl›s›nda önem
Venezüella ve Suudi kazand›¤› ve devletin uluslararas› iliflkilerdeki bask›n konumunu çokuluslu flirket-
Arabistan’›n oldu¤u OPEC’in
bugün kurucu üyeleri ile ler gibi ‘devlet-d›fl›’ aktörlere ve güçlere kapt›rd›¤› anlay›fl› da geliflmifltir. Bu flart-
birlikte toplam on iki üyesi lar alt›nda, Stratejik Çal›flmalar askeri sorunlara atfetti¤i önem ve devlet-merkezli
(Katar, Libya, Birleflik Arap
Emirlikleri, Cezayir, Nijerya, bak›fl aç›s›yla bu tür sorunlar›n incelenmesi bak›m›ndan yetersiz kalm›flt›r.
Ekvator, Angola) vard›r. ‹kinci olarak, Stratejik Çal›flmalara détente döneminde en kapsaml› elefltiri
1967 Ortado¤u Savafl›’n›n 1960’lar›n sonu 1970’lerin bafl›nda ciddi anlamda geliflen Bar›fl Araflt›rmalar› alan›n-
ard›ndan Arap devletleri dan gelmifltir. Bar›fl Araflt›rmalar›nda güvenlik realist düflüncenin “güç modeliyle
‹srail’e destek olan devletlere
petrol ambargosu ba¤lant›s› nedeniyle kirletilmifl bir kavram” olarak alg›land›¤›ndan, “güvenlik” ye-
uygulamaya bafllay›nca rine “bar›fl” ana kavram olarak çal›fl›lm›flt›r. Zaten, Bar›fl Araflt›rmalar›nda güvenli-
Venezüella, ‹ran ve
Endonezya gibi Arap olmayan ¤in, bar›fl›n do¤al bir sonucu oldu¤u ve sürekli bar›fl›n herkes için güvenlik sa¤la-
ülkelerin lehine haks›z bir d›¤› yaklafl›m› benimsenmifltir. Bu çerçevede, Bar›fl Araflt›rmac›lar›n›n gündeminde
rekabetin do¤mas›n›n
ard›ndan 9 Ocak 1968’de flu sorular vard›r:
Beyrut’ta Libya, Kuveyt ve
Suudi Arabistan aras›nda “Savafl ve benzeri aç›k çat›flma davran›fllar›n›n nedenleri nedir, bunlardan nas›l kaç›-
imzalanan bir anlaflmayla
OAPEC kuruldu. Bu kurucu
n›l›r, silahlanma yar›fllar› nas›l bafllar, geliflir ve önlenebilir, kal›c› bar›fla ulaflman›n
üyelerle birlikte, günümüzde yolu uluslararas› ve di¤er sistemlerin entegrasyonu ya da çat›flmalar›n çözümü için
örgütün toplam on (Cezayir,
oluflturulacak kurumsal mekanizmalar m›, yoksa popüler ve politik kültürü daha ba-
Bahreyn, M›s›r, Irak, Katar,
Suriye, Birleflik Arap r›flç› yapmak m›d›r?” (Ayd›n, 2011).
Emirlikleri) üyesi vard›r.
Bu sorular›n muhatab› ise, Stratejik Çal›flmalar›n tersine devletler de¤il, bireyler
1973 y›l›nda Arap-‹srail
Savafl›’n›n patlak vermesiyle ve küresel toplumdur. Bu çerçevede, merkezinde nükleer gerilimin bireyler ve bi-
birlikte OAPEC ‹srail, ABD ve reylerden oluflan küresel toplum için yaratt›¤› tehdit bulunan Bar›fl Araflt›rmalar›,
baz› Bat› Avrupa ülkelerine
petrol ambargosu di¤erlerinin yan› s›ra, “genel olarak bütün uluslararas› veya global sistemin güven-
uygulamaya bafllad›. OPEC de li¤i ile ilgilenir.”
OAPEC’in tutumuna destek
vererek petrol fiyatlar›n› afl›r› Sonuç olarak, Stratejik Çal›flmalar, “terör, iki kutuplu militer So¤uk Savafl siste-
düzeyde art›rd›. mi, süper güçlerin hâkimiyeti ve Üçüncü Dünyan›n suiistimalinin bulufltu¤u bir
OPEC ve OAPEC hakk›nda denge” olarak nitelendirilmifl ve Bar›fl Araflt›rmac›lar› taraf›ndan yo¤un bir elefltiri
ayr›nt›l› bilgiyi söz konusu bombard›man›na tutulmufltur (Buzan ve Wæver, 2007). Détente döneminde yafla-
örgütlerin www.opec.org ve
www.oapecorg.org nan dura¤anl›k nedeniyle, bu elefltirilere karfl› kendini gelifltirme imkan›n› bulama-
adreslerinde yer alan resmi yan Stratejik Çal›flmalar, 1970’lerin sonu ile 1980’lerin bafl›nda yumuflaman›n sona
web sayfalar›nda
bulabilirsiniz. ermesiyle eski canl›l›¤›n› ve baflat gücünü bir süreli¤ine tekrar kazanmas›na ra¤-
men, eski parlak günlerine dönememifltir.
K ‹ T A P Bar›fl Çal›flmalar› hakk›nda ayr›nt›l› bilgiyi Mustafa Ayd›n’›n Bar›fl Çal›flmalar› ve Çat›fl-
malar›n Çözümü (Ankara: ASAM, 2001) bafll›kl› kitab›nda bulabilirsiniz.
D‹KKAT Bar›fl Çal›flmalar› bu dönemde Stratejik Çal›flmalara alternatif olarak güvenli¤i analiz eden
bir model olarak geliflmemifltir. Bar›fl Çal›flmalar› kuvvet kullan›m›n› rasyonel bulmayan,
askeri strateji konular› ile ilgilenmeyen ve hatta bunlar› savafl nedeni sayan, ana araflt›rma
meselesi “bar›fl” olan bir disiplindir. Dolay›s›yla, Bar›fl Çal›flmalar›n› bu dönemde Strate-
jik Çal›flmalar›n alternatifi olarak görmemek gerekir; bu iki disiplin farkl› araflt›rma soru-
lar›na sahiptir.
Stratejik Çal›flmalarda Canlanma ve Sorgulama Dönemi
N
A M A Ç
1980’lerde Stratejik Çal›flmalarda yaflanan dinamizmi, nedenleriy-
le birlikte tart›fl›p, bu dönemde disiplini sorgulayan alternatif ba-
6 k›fl aç›lar›n› karfl›laflt›rmak.
ABD-SSCB iliflkilerinin, taraflar›n Avrupa’ya orta menzilli nükleer füzeler yerlefltir-

mesi ve Sovyetlerin 1979’da Afganistan’› iflgal etmesiyle yeniden gerginleflmesinin
ard›ndan Stratejik Çal›flmalarda yeniden bir canlanma gözlendi. Öncelikle, 1979’un
sonunda SSCB’nin SS-20 füzelerini kendi topraklar›n›n yan› s›ra, ve Do¤u Avru-
pa’daki müttefiklerinin topraklar›na da yerlefltirmesi sonucunda, 12 Aral›k 1979’da
toplanan NATO Bakanlar Konseyi’nden Bat› Avrupa ülkelerine ABD’nin orta men-
zilli Pershing II ve karadan karaya f›rlat›lan Cruise güdümlü füzelerinden toplam
572 adet yerlefltirilmesi karar›n›n ç›kmas› ile taraflar aras›ndaki silahlanma yar›fl›
yeni bir boyut kazand›.
Resim 2.3
Pershing II Füzeleri:
ABD taraf›ndan 1960’da kullan›lmaya
bafllanan ve 1976’da modifiye edilen
Pershing I füzelerinin isabet menzilini
ve oran›n› art›rmak amac›yla üretilen
Pershing II füzeleri orta menzilli balistik
füzeler olarak tan›mlan›r. Pershing II
füzeleri 5-50 kiloton a¤›rl›¤›nda W-85
nükleer savafl bafll›¤› tafl›yan ve 1800
km menzili hedef alabilen karan karaya
yönelimli füzelerdir. NATO karar›
do¤rultusunda Avrupa’ya tahsis edilen
108 adet Pershing II füzelerinin tamam›
1983 y›l›nda Bat› Almanya’ya
yerlefltirilmifltir. Bu füzelerin kullan›m›
1988’de Orta Menzilli Nükleer Kuvvetler
Antlaflmas› ile yasaklanm›fl ve 1991’de
son Pershing II füzesi imha edilmifltir.
Pershing II ve di¤er füze türleri ile ilgili
ayr›nt›l› bilgiye www.missilethreat.com
adresinden ulaflabilirsiniz.
Resim 2.4
Cruise Füzeleri:
Cruise füzesi normal bir uçak gibi uçan,
fakat pilotu bulunmayan, içinde nükleer
patlay›c› ya da nükleer bomba olan savafl
bafll›klar›n› tafl›yan güdümlü silah
sistemlerine verilen genel bir isimdir. Bu
füzeler ebat, menzil, h›z ve nereden
at›ld›klar›nda ba¤l› olarak, örne¤in uzun
menzilli havadan-karaya, karadan-
karaya füzelerden k›sa veya orta menzilli
gemi-savar füzelere kadar büyük
çeflitlilik göstermektedir. Askeri amaçla
kullan›lan ilk “Cruise” füzesi 2. Dünya
Savafl›’nda Almanya’n›n Londra’y›
bombard›man için kulland›¤› V-1 uçan
bombalard›r. Günümüzde bu füzelerin en
meflhuru 1991 Körfez Krizi, 2001
Afganistan savafl›, 2003 Irak Savafl› ve
2011 Libya krizinde kullan›lan Tomahawk
füzeleridir.
Kaynak:
http://www.tayyareci.com/makaleler/cruis
e.asp
Bu do¤rultuda, ilk olarak détente döneminde neredeyse unutulan cayd›r›c›l›k

analizleri yeniden önem kazand›. Örne¤in, ABD Baflkan› Ronald Reagan’›n 1983 ta-
rihli Y›ld›z Savafllar› projesi çerçevesinde uzayda füze savunmas› sistemine daya-
nan Stratejik Savunma Giriflimi ile SSCB’nin füzelerinin ABD’ye ulaflmadan önce
yok edilece¤ine dair cayd›r›c›l›k anlay›fl› Stratejik Çal›flmalar›n merkezine yerleflti.
Resim 2.5
Y›ld›z Savafllar›
Simulasyonu
OKUMA PARÇASI
YILDIZ SAVAfiLARI (SDI, STRATEJ‹K SAVUNMA G‹R‹fi‹M‹)
SSCB’ye karfl› sürdürülen ideolojik ve teknolojik mücadelede daha atak bir politi-
kan›n öncülü¤ünü yapan ABD Baflkan› Ronald Reagan Temmuz 1982’de Ulusal
Uzay Program›n›, Mart 1983’te ise kamuoyunda “Y›ld›z Savafllar›” olarak da an›lan
Stratejik Savunma Giriflimini (Strategic Defence Initiative) bafllatt›. Asl›nda uzay›n
askeri amaçlarla kullan›lmas› daha önce bafllam›fl, hem ABD hem de SSCB taraf›n-
dan bu amaçla çok say›da uydu gönderilmiflti. Ama bu geliflmeyle silahlanma yar›-
fl›n›n uzaya tafl›nmas› büyük h›z kazanacakt›. ABD uzayda kuraca¤› bu sistemle
Sovyet balistik füzelerini havada etkisiz hale getirmeyi amaçl›yor ve böylelikle cayd›-
r›c›l›¤›n artaca¤›n› ileri sürüyordu. Ama bu durumda iki taraf›n birbirini yok etme
yetene¤ine dayanan “dehflet dengesi” bozulaca¤› için buna karfl› ç›k›yordu. Ayr›ca,
bu giriflimin 1972’de imzalanan Anti-Balistik Füzeler (ABM) anlaflmas›na da ayk›-
r› oldu¤u ileri sürülüyordu.
Her ne kadar silahlanma yar›fl›n›n bir aflamas› olarak görülse de, SDI 1980’ler-
de ekonomik zorluklar çekmeye bafllayan SSCB’yi benzeri bir giriflime zorlayarak
bu ülkenin y›k›lmas›n› h›zland›rmak amac›n› da tafl›yordu. Bunun yan›nda çok
genifl kapsaml› bir proje olan SDI, gerek askeri gerekse sivil alanda teknolojik gelifl-
meye yapaca¤› katk›lar aç›s›ndan da önem tafl›yordu. Bu yüzden, So¤uk Savafl’›n
sona ermesiyle gündemden düflen SDI, 2000’lerde baflkan George W. Bush taraf›n-
dan Ulusal Füze Savunma Sistemi (“Füze Kalkan›”) ad› alt›nda tekrar gündeme
getirilecektir.
Kaynak: Bu bölüm için bkz. Uzgel, ‹lhan (2001). “ABD ve NATO’yla ‹liflkiler”,
Bask›n Oran (der.), Türk D›fl Politikas›: Kurtulufl Savafl›’ndan Bugüne Olgu-
lar, Belgeler, Yorumlar, Cilt II: 1980-2001. ‹stanbul: ‹letiflim Yay›nlar›, s. 36.
Bu dönemde Stratejik Çal›flmalar alan›nda göze çarpan en önemli geliflmeler-

den birisi de ‘konvansiyonel cayd›r›c›l›k’ anlay›fl›n›n literatüre girmesidir. SSCB’nin
Avrupa’daki konvansiyonel gücüne karfl› NATO’nun yetersizli¤i, SSCB’nin bu gü-
cünü kullanmas› ihtimaline karfl› ABD’nin k›tadaki konvansiyonel kuvvetlerinin
geliflimini desteklemesini gerektirmifltir. Taraflar›n Avrupa’da konvansiyonel den-
ge elde etme çabalar›n›n do¤al sonucu olarak da konvansiyonel cayd›r›c›l›k man-
t›¤› ortaya ç›km›flt›r. Bu dönemde stratejik istihbarat konusu da literatüre eklenmifl,
Intelligence and National Security ve The International Journal of Intelligence and
Counter-Intelligence adl› dergiler yay›n hayat›na bafllam›flt›r.
Stratejik Çal›flmalar 1980’lerde gözlenen bu canlanmaya paralel olarak kapsam-
l› biçimde sorgulanmaya bafllanm›flt›r. 1980 öncesinde güvenlik kavram›n›n baflat
güvenlik anlay›fl› olan Stratejik Çal›flmalar›n devlet-merkezli askeri konular›n öte-
sinde tan›mlanmas›na iliflkin giriflimler yok denecek kadar azd› ve güvenlik kavra-
m›n›n bu s›n›rl› çerçeveden ba¤›ms›z analizi literatürde neredeyse tamamen göz
ard› edilmiflti. Stratejik Çal›flmalar kapsam›nda güç kavram›n›n gölgesinde tan›mla-
nan güvenlik, devletlerin askeri sorunlara karfl› güç politikalar› ile korunmas›n› ifa-
de ediyordu.
Literatürdeki yayg›n görüfle göre, So¤uk Savafl›n son on y›l›nda güvenlik kav- “Güvenlik Çal›flmalar› alan›,
ram›n›n devletlerin askeri sorunlar karfl›s›nda güç art›rmalar› ve kuvvet kullanma- günümüzde Bar›fl
Araflt›rmalar›ndan Stratejik
lar› ötesinde de tan›mlanmas›, yani Stratejik Çal›flmalar›n kavramsal çerçevesinin Çal›flmalara kadar yay›lan
sorgulanmas› çabalar› büyük ölçüde artm›flt›r. Bu dönüflümün temelinde, So¤uk pek çok kompart›mana
ayr›lm›flt›r.”
Savafl›n son döneminde askeri tehditlerin öneminin azalmas›yla birlikte daha ön- Helga Haftendorn
celeri gözard› edilen ekonomik, çevresel, toplumsal, siyasi vb. di¤er sorunlar›n
güvenlik iliflkilerini etkiledi¤i gerçe¤inin anlafl›lmas› yatmaktad›r. Ayr›ca, öne ç›-
kan yeni sorunlar›n yaln›zca devletleri de¤il, uluslararas› politikan›n devlet-d›fl›
aktörlerini de etkiledi¤i aç›kt›r. Bu alg›lama, güvenlik gündeminin daha önce
ikinci plana itilen toplumsal, ekonomik, çevresel ve hatta bireysel konular› kap-
sayacak flekilde ve devlet-ötesinde geniflletilmesi anlay›fl›n› günde getirmifl ve yo-
¤un biçimde literatüre sokmufltur. Art›k, Stratejik Çal›flmalar›n güvenli¤i askeri
tehdit ve devlet-merkezli olarak alg›layan anlay›fl› dönemin geliflmelerine dar ge-
liyordu. Bir baflka deyiflle, geliflmekte olan genifl güvenlik anlay›fl› ile Stratejik Ça-
l›flmalar birbirine uymuyordu.
Stratejik Çal›flmalara Alternatif Yaklafl›mlar›n Do¤uflu

Güvenlik gündeminin genifllemesine katk›da bulunan akademik tart›flmalar›n yan›
s›ra, yeni geliflen baz› güvenlik teorileri de Stratejik Çal›flmalar› kendi perspektifle-
rinden sorgulamaya bafllam›flt›r. Bu çerçevede Demokratik Bar›fl Teorisi, Güvenlik
Rejimleri Yaklafl›mlar›, Üçüncü Dünya Güvenlik Okulu ve Alternatif Güvenlik Yak-
lafl›m› gibi baz› yeni güvenlik yaklafl›mlar› ortaya ç›km›flt›r.
Demokratik Bar›fl Teorisi

Kant’›n 1795 tarihli Perpetual Peace (Kal›c› Bar›fl) bafll›kl› çal›flmas›ndaki fikirlerin
1980’lerde, özellikle Michael Doyle taraf›ndan gelifltirilmesiyle birlikte ortaya ç›kan
Demokratik Bar›fl ak›m› demokratik düzenler aras›nda savafl olmayaca¤›n› ve bu
suretle güvenli¤in Stratejik Çal›flmalar›n öngördü¤ünden farkl› yöntemlerle sa¤la-
nabilece¤ini iddia etmektedir.
Güvenlik Rejimleri Yaklafl›m›

Liberal Kurumsalc›l›¤›n bir dal› olarak “ortak kurulufllara (Avrupa Topluluklar› ya
da kapitalist küresel ekonominin merkezi teflkilatlar› gibi) kat›lan devletlerin be-
nimsedi¤i normlar›n önemini vurgulayan rejim teorisinin” güvenlik alan›na uyar-
lanmas›yla geliflen Güvenlik Rejimleri yaklafl›m›, stratejistlerin varsay›mlar›n›n aksi-
ne, güvenlik alan›nda “devletler aras›nda iflbirli¤ine dayal› davran›fllar›, aç›k veya
z›mnî normlar ve kurallar çerçevesinde düzenleyen sistemi ifade etmektedir”
(Booth ve Herring, 1994).
Üçüncü Dünya Güvenlik Okulu

Üçüncü Dünya Güvenlik Okulu mensuplar›, genel olarak Stratejik Çal›flmalar› Ba-
t› (Amerikan) merkezli oldu¤u için elefltirip, konuyu geliflmifllik-güvenlik ba¤lant›-
s›na/ikilemine getirirler. Geliflmifl Bat› ülkeleri için tehditler d›flar›dan gelirken, ge-
liflmekte olan Üçüncü Dünyan›n güvenli¤i temelde iç tehditlerden etkilenir ve
bunlar genellikle askeri karakterli de¤ildir. Güvenli¤i g›da, sa¤l›k ve ekonomik so-
runlar çerçevesinde ele alan bu yaklafl›mda, analizler devlet-merkezlidir. Üçüncü
Dünya Güvenlik Okulunun en önemli katk›s› güvenlik kavram›n›n merkezini de-
¤ifltirerek, alan›n Amerikan/Bat›-güdümlü karakterini uluslararas› görünüme bü-
ründürmesidir. Art›k, Güvenlik Çal›flmalar› kapsam›nda yaln›zca Bat›n›n de¤il,
Üçüncü Dünyan›n da güvenli¤i analiz edilecektir.
Ortak Güvenlik ve Alternatif Savunma

Bu dönemde, Stratejik Çal›flmalara elefltirel bakan di¤er bir ak›m da bünyesinde bir-
biriyle ba¤lant›l› iki ayr› alt-ak›m› -Ortak Güvenlik ve Alternatif Savunma- bar›nd›-
ran Alternatif Güvenlik yaklafl›m›d›r. Kökeni 1982 tarihli Palme Komisyonu Raporu-
na dayanan Ortak Güvenlik anlay›fl›nda, güvenli¤e s›f›r-toplaml› yaklafl›m›n uygun
olmad›¤› iddia edilir. Nükleer bir savaflta, iki taraf da kaybedece¤inden, taraflar di-
¤erinin güvensizli¤ini art›rmadan kendi güvenli¤ini sa¤lamaya çal›flmal›d›r. Bu çer-
çevede, taraflar güven art›r›c› önlemlere baflvurabilir, karfl›l›kl› ba¤›ml›l›¤› art›rabilir
veya alternatif savunma yollar› benimseyebilirler. ‹flte, Alternatif Savunma ya da
Sald›rgan-olmayan Savunma (Non-Offensive Defence) yaklafl›m› bu son yöntem
dahilinde karfl›m›za ç›kmaktad›r. 1980’lerde, Pershing ve Cruise füzeleri ile SS-20 fü-
zelerinin Avrupa k›tas›na yerlefltirilmesiyle ortaya ç›kan Sald›rgan-olmayan Savun-
ma yaklafl›m› kapsam›nda, askeri konuflland›rmay› savunmaya yönelik cayd›r›c›l›k
kapasitesini optimize edecek flekilde yeniden yap›land›rmak bulunmaktad›r.
1980’lerde Stratejik Çal›flmalara alternatif olarak do¤an bu ak›mlara ek olarak,
yumuflama döneminin ürünü olan Bar›fl Araflt›rmalar› da, bu dönemde geleneksel
anlay›fl›n sorgulanmas› yaklafl›m›n› sürdürmüfltür. Fakat, bu dönemin en önemli
özeliklerinden birisi Bar›fl Araflt›rmalar›n›n, s›n›rl› da olsa Stratejik Çal›flmalara ya-
k›nlaflmas› ile sonuçlanan dönüflümüdür. Daha önceleri kuvvet kullan›m›n› rasyo-
nel bulmayan, askeri strateji konular›yla ilgilenmeyen ve hatta bunlar› savafl nede-
ni sayan Bar›fl Araflt›rmac›lar›, bu dönemde savunma ve askeri strateji meselelerini
incelenmeye bafllam›fllar ve bu anlamda Stratejik Çal›flmalara yaklaflm›fllard›r. ‹ki
ak›m›n birbiri ile kesiflti¤i temel alan Sald›rgan-olmayan Savunma yaklafl›m›d›r.
Stratejistler bu kapsamda, güvenlik ikileminin giderilmesi için askeri gücün gerek-
lili¤ini vurgulay›p savunmaya yönelik olarak askeri gücün gelifltirilmesi mant›¤›n›
benimserken, Bar›fl Araflt›rmac›lar› bar›fl›n sa¤lanmas› için savunma gücünün varl›-
¤›n›n gereklili¤ini kabullenmifllerdir. Hatta, Sald›rgan-olmayan Savunma yaklafl›-
m› Bar›fl Araflt›rmalar›n›n bir alt-dal› olarak tasvir edilir hale gelmifltir. Bar›fl Araflt›r-
mac›lar›n›, stratejistlere yaklaflt›ran di¤er bir konu da bu alanda önceleri temelde
bar›fl kavram› kullan›l›rken, 1980’lerden itibaren güvenlik kavram›n›n yo¤un olarak
analiz edilmeye bafllanmas›d›r. Bu çerçevede, daha önceki dönemlerde Güvenlik
Çal›flmalar›’n›n bir parças› olmay› reddeden Bar›fl Araflt›rmalar›, art›k alan›n t›pk›
Stratejik Çal›flmalar gibi bir parças› haline dönüflmüfltür.
STRATEJ‹K ÇALIfiMALARIN MEVCUT DURUMU

N
A MA Ç Stratejik Çal›flmalar›n mevcut durumunu analiz etmek.
7
Güvenlik gündeminin askeri sorunlar ve devlet-merkezlilik ötesinde tan›mlanmas›
çabalar› ve Stratejik Çal›flmalara alternatif anlay›fllar›n do¤uflu/geliflimi ile paralel
olarak literatürde 1980’lerde alan›n ad›n›n “Güvenlik Çal›flmalar›” veya “Uluslarara-
s› Güvenlik Çal›flmalar›” olarak tan›mlanmas› fikri benimsendi. Bu görüflü savu-
nanlar, Stratejik Çal›flmalar› da di¤erlerinin yan› s›ra Uluslararas› Güvenlik Çal›flma-
lar› genel çat›s› alt›na yerlefltirmekteydi.
Yukar›da aç›klanan alternatif yaklafl›mlardan da aç›kça anlafl›ld›¤› üzere,
1980’lerden itibaren Stratejik Çal›flmalar güvenlik analizinde art›k ne yaln›z ne de
baflatt›r. Üstelik kendi içinde de bir dönüflüm yaflam›fl ve Betts’in iç içe geçen hal-
kalar yaklafl›m›ndan esinlenilerek gelifltirilen afla¤›daki flekilde de görülece¤i üze-
re “muharebelerin kazan›lmas› için gerekli teknoloji, örgütlenme ve taktiklerin top-
lam›” olarak tan›mlanan askerlik bilimine yaklaflan bir alan haline gelmifltir. Bu dö-
nemde, güvenli¤in kavramsallaflt›r›lmas›nda
Resim 2.6
realist teorilerin temel varsay›mlardan yarar-
lanan yaklafl›m için art›k askerlik bilimine Stratejik Çal›flmalar›n Güvenlik Çal›flmalar› Kapsam›ndaki Mevcut Konumu
yak›nlaflan Stratejik Çal›flmalar yerine yuka- Askerlik Bilimi

r›da da belirtildi¤i üzere Realist Güvenlik
Çal›flmalar› ifadesi yayg›n biçimde kullan›l-
Stratejik
maya bafllanm›flt›r. Bir baflka ifadeyle, önce- Çal›flmalar
leri realizmle beraber an›lan Stratejik Çal›fl-
malar 1980’lerden itibaren daha teknik nite- Realist Güvenlik
Çal›flmalar›
lik tafl›yan askerlik bilimine yak›nlafl›nca es-
kiden Stratejik Çal›flmalar›n temsil etti¤i ge- Uluslararas›
nel alan›n ad› Realist Güvenlik Çal›flmala- Güvenlik
Çal›flmalar›
r›’na dönüflmüfl ve Güvenlik Çal›flmalar› ça-
t›s› alt›nda konumland›r›lan bu alt-alan Stra-
tejik Çal›flmalar› bir alt-dal› olarak kapsar
hale gelmifltir. Dolay›s›yla, günümüzde Rea-
list Güvenlik Çal›flmalar› ile Stratejik Çal›fl-
malar birbirinin yerine geçecek flekilde kul-
lanmak do¤ru de¤ildir.
Özet
Uluslararas› ‹liflkilerin askeri boyutunu inceleyen ve

realist paradigmadan varsay›mlarla yola ç›kan Stratejik
Çal›flmalar bir disiplin olarak 1940’lar›n ortalar›nda nük-
leer silahlanmayla birlikte, savafl›n savafl›lmamas› gere-
ken bir olguya dönüflmesi sonucunda sivil uzmanl›¤a
duyulan gereksinim sonucunda do¤mufltur. 1955-1965
döneminde kitlesel karfl›l›k stratejisinin gelifltirilmesiyle
nükleer gerilimin zirveye ulaflmas›n›n ard›ndan alt›n ça-
¤›n› yaflamaya bafllayan Stratejik Çal›flmalar, bu dönem-
de disiplinleraras›, düflünce merkezleri a¤›rl›kl›, ABD-
merkezli, politika-güdümlü, afl›r› rasyonel bir görünüme
bürünmüfl, bu özellikleri nedeniyle de elefltirilmifltir.
Do¤du¤u andan itibaren nükleer gerilim üzerine uz-
manlaflan Stratejik Çal›flmalar, iki kutup aras›nda savafl
tehlikesinin azald›¤› ve farkl› boyutlarda anlaflmalar›n
say›lar›n›n artt›¤› yumuflama (détente) döneminde ata-
let içine girmifltir. Bir baflka deyiflle, alan›n ana gündem
maddesinin göreli önemini yitirmesi sonucunda litera-
türde duraklama dönemi bafllam›flt›r. Buna karfl›l›k,
1960’lar›n ortalar›nda bafllay›p 1970’lerde devam eden
bu dönemde, Stratejik Çal›flmalar literatüründe çok faz-
la bir geliflmenin gözlenmemifl olmas›na karfl›n, s›n›rl›
da olsa çeflitli yay›n faaliyetleri ve alan›n akademiye ta-
fl›nmas› gibi örneklerde görüldü¤ü üzere, kurumsallafl-
ma faaliyetleri mevcuttur. Buna ra¤men, alan hem içe-
riden geliflme gösterememifl, hem de Bar›fl Çal›flmalar›
gibi farkl› kulvardaki disiplinlerden elefltirilerle karfl›
karfl›ya kalm›flt›r.
1980’lerden itibaren So¤uk Savafl›n nükleer gerilim tem-
posunun artmas›yla birlikte alan›n canlanma dönemine
girdi¤i, fakat hemen ard›ndan da çeflitli farkl› güvenlik
yaklafl›mlar›nca sorguland›¤› ve bu nedenle de taht›n›n
sars›ld›¤› genel olarak kabul edilir. Alternatif yaklafl›m-
lar›n do¤uflu ve So¤uk Savafl›n sona erme belirtileri so-
nucunda, 1980’lerden itibaren Stratejik Çal›flmalar gü-
venlik analizinde art›k ne yaln›z ne de baflatt›r. Stratejik
Çal›flmalar, 1980’lerden itibaren güvenli¤in ana kavram
olarak araflt›r›ld›¤› Uluslararas› Güvenlik Çal›flmalar› di-
siplininin bir alt araflt›rma alan›na dönüflmüfltür.
1. Afla¤›dakilerden hangisi Stratejik Çal›flmalar›n arafl- 5. Stratejik Çal›flmalar›n alt›n ça¤›nda afla¤›daki husus-
t›rma konular› aras›nda yer almaz? lardan hangisi bak›m›ndan elefltiriler dile getirilme-
a. Bireylerin yiyecek ve bar›nma ihtiyac› mifltir?
b. Büyük güçlerin savunma politikalar› a. Afl›r› rasyonellik
c. Nükleer cayd›r›c›l›k b. Üçüncü Dünyan›n sorunlar›n›n göz ard› edilmesi
d. Silahs›zlanma c. Politika güdümlülük
e. Savafl›n ekonomik maliyeti d. Akademi merkezlilik
e. Vicdani ve ahlaki düzeydeki boflluk
2. Afla¤›dakilerden hangisi Stratejik Çal›flmalar alan›yla
içerik bak›m›ndan efl anlam tafl›yan bir disiplindir? 6. Stratejik Çal›flmalar›n 1970’lerin bafllar›nda dura¤an bir
a. Alternatif Savunma döneme girmesinin nedeni afla¤›dakilerden hangisidir?
b. Ulusal Güvenlik Çal›flmalar› a. ‹ki kutup aras›ndaki nükleer gerilimin kutuplar
c. Güvenlik Rejimleri aras›nda savafl tehdidinin azalmas› ve anlaflma-
d. Elefltirel Güvenlik Yaklafl›m› lar›n akdedilmesiyle hafiflemesi
e. Bar›fl Çal›flmalar› b. ‹ki kutup aras›ndaki nükleer gerilimin Avru-
pa’ya SSCB ve ABD taraf›ndan SS-20 ve Pers-
3. Stratejik Çal›flmalar disiplininin do¤uflunda sivil uz- hing II ile Cruise füzelerinin yerlefltirilmesi neti-
manlara duyulan gereksinim ile ilgili afla¤›daki ifadeler- cesinde artmas›
den hangisi do¤rudur? c. Avrupa’da alternatif güvenlik ak›mlar›n›n do¤-
a. Nükleer silahlanman›n bafllamas› ile birlikte nük- mas›
leer tahrip gücü yüksek olan savafl› önlemek için d. ABD’nin tek kutuplu politika izlemeye bafllamas›
sivil uzmanlar›n bilgi ve deneyimlerine ihtiyaç e. So¤uk Savafl›n sona ermesi ve SSCB’nin da¤›l-
vard›r. mas›
b. ABD ‹kinci Dünya Savafl› sonras›nda ordusunu
tasfiye edece¤inden sivil uzmanlara gereksinim 7. Afla¤›dakilerden hangisi, yumuflama ve stratejik ça-
duymaktad›r. l›flmalar›n duraklama döneminde, alan›n kurumsallafl-
c. Askerler çok yüksek maafl talep etmektedirler. mas›na katk› sa¤layan geliflmilerden de¤ildir?
d. Sivil uzmanlar askerlerden daha deneyimli ve a. Bar›fl Çal›flmalar›n›n do¤mas›
bilgilidir. b. Üniversitelerde kürsülerin kurulmas› ve alan›n
e. Nükleer silahlar›n teknik özelliklerini en iyi sivil ders olarak okutulmas›
uzmanlar bilmektedir. c. Alanla ilgili dergilerin yay›n hayat›na bafllamas›
d. Enstitülerin kurulmas›
4. Stratejik Çal›flmalar›n Alt›n Ça¤›nda afla¤›dakilerden e. Stratejik Çal›flmalar›n Uluslararas› ‹liflkilerin alt-
hangisi gözlenmemifltir? disiplinine dönüflümü
a. Stratejik Çal›flmalar realist ak›m›n varsay›mlar›n-
dan yola ç›kar. 8. Stratejistlerin göz ard› etti¤i devletler aras›nda iflbir-
b. Stratejik Çal›flmalar do¤a bilimleri yöntemlerin- li¤ine dayal› davran›fllar›, aç›k veya z›mnî normlar ve
den yararlanmaya çal›fl›r. kurallar çerçevesinde düzenleyen bir sistemi aç›klayan
c. Stratejik Çal›flmalar ABD merkezlidir. afla¤›dakilerden hangisidir?
d. Stratejik Çal›flmalar politikac›lara hizmet eden a. Alternatif Savunma
akademik bir aland›r. b. Ortak Güvenlik
e. Stratejik Çal›flmalar üniversitelerde geliflme gös- c. Güvenlik Rejimleri
teren bir aland›r. d. Üçüncü Dünya Güvenlik Okulu
e. Demokratik Bar›fl Yaklafl›m›
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›

9. Afla¤›dakilerden hangisi 1980’lerde Stratejik Çal›fl- 1. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Stratejik Çal›flmalar›n Kap-
malara alternatif olarak do¤an yaklafl›mlar aras›nda yer sam›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
almaz? 2. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Stratejik Çal›flmalar›n Kap-
a. Güvenlik Rejimleri sam›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
b. Üçüncü Dünya Güvenlik Okulu 3. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Stratejik Çal›flmalar›n Do-
c. Alternatif Savunma ¤uflu” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
d. Demokratik Bar›fl yaklafl›m› 4. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Stratejik Çal›flmalar›n Alt›n
e. Risk Çal›flmalar› Ça¤›n›n Temel Özellikleri” konusunu yeniden
gözden geçiriniz.
10. Günümüzde Stratejik Çal›flmalar›n Uluslararas› Gü- 5. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Alt›n Ça¤da Stratejik Çal›fl-
venlik Çal›flmalar› disiplinindeki yeri ile ilgili afla¤›daki malara Yöneltilen Elefltiriler” konusunu yeniden
ifadelerden hangisi yanl›flt›r? gözden geçiriniz.
a. Stratejik Çal›flmalar disiplini yok olmufltur. 6. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yumuflama ve Stratejik Ça-
b. Stratejik Çal›flmalar Askerlik bilimine yak›nlafl- l›flmalar›n Duraklama Dönemi” konusunu
m›flt›r. yeniden gözden geçiriniz.
c. Stratejik Çal›flmalar Uluslararas› Güvenlik Çal›fl- 7. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yumuflama ve Stratejik Ça-
malar›n›n bir alt-disiplinidir. l›flmalar›n Duraklama Dönemi” konusunu
d. Stratejik Çal›flmalar›n alternatifi say›labilecek pek yeniden gözden geçiriniz.
çok güvenlik yaklafl›m› mevcuttur. 8. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Stratejik Çal›flmalara Alter-
e. Stratejik Çal›flmalar Realist Güvenlik Çal›flmala- natif Yaklafl›mlar›n Do¤uflu” konusunu yeniden
r›n›n bir alt dal›d›r. gözden geçiriniz.
9. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Stratejik Çal›flmalara Alter-
natif Yaklafl›mlar›n Do¤uflu” konusunu yeniden
gözden geçiriniz.
10. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Stratejik Çal›flmalar› Mevcut
Durumu” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›

S›ra Sizde 1 Garnett, John C. (1987). “Strategic Studies and its As-
So¤uk Savafl döneminde nükleer silahlanman›n baflla- sumptions”, John Baylis vd. (der.), Contemporary
mas› sonucunda, bu tür silahlar›n sahip oldu¤u topye- Strategy: Theories and Concepts Vol. 1. New
kun tahrip olas›l›¤› savafl› “savafl›lmamas› gereken” bir York: Holmes and Meier.
olgu haline dönüfltürmüfl, bu da klasik askeri uzmanl›k- Krause, Keith (1998). “Critical Theory and Security
tan farkl› bir uzmanl›¤› gerektirmifltir. Studies: The Research Programme of Critical Security
Studies”, Cooperation and Conflict, Cilt 33, No 3.
S›ra Sizde 2 Mearsheimer, John J. (2001). The Tragedy of Great
Stratejik Çal›flmalar Uluslararas› ‹liflkiler disiplinindeki Power Politics. New York, Londra: W.W. Norton
hâkim anlay›fl› simgeleyen realist teorinin varsay›mlar› & Company.
do¤rultusunda hareket eder. Stratejik Çal›flmalar›n dev- Rapoport, Anatol (1964). Strategy and Conscience.
let-merkezli ve askeri tehditler ile güç kullan›m› yöne- New York: Harper and Row.
limli analizinin kayna¤› realizmin temel varsay›mlar›d›r. Turan, ‹lter (1971). NATO ‹ttifak›n›n Stratejik ve
Siyasi Sorunlar›. ‹stanbul: ‹stanbul Üniversitesi
‹ktisat Fakültesi Yay›n›.
Waltz, Kenneth N. (1979). Theory of International
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Politics. New York: Random House.
Kaynaklar Uzgel, ‹lhan (2001). “ABD ve NATO’yla ‹liflkiler”, Bask›n
Ayd›n, Mustafa (2001). Bar›fl Çal›flmalar› ve Oran (der.), Türk D›fl Politikas›: Kurtulufl
Çat›flmalar›n Çözümü. Ankara: ASAM. Savafl›’ndan Bugüne Olgular, Belgeler,
Baylis, John vd. (der.) (2002). Strategy in the Yorumlar, Cilt II: 1980-2001. ‹stanbul: ‹letiflim
Contemporary World: An Introduction of Yay›nlar›.
Strategic Studies. Oxford: Oxford University Press. Wæver, Ole ve Buzan, Barry (2007). “After the Return
Betts, Richard (1997). “Should Strategic Studies Survive”, to Theory: The Past, Present, and Future of Security
World Politics, Cilt 50, No 1. Studies”, Alan Collins (der.). Contemporary
Booth, Ken ve Herring, Eric (1994). Keyguide to Security Studies. Oxford: Oxford University Press.
Information Sources in Strategic Studies. Londra: Weaver, Kent (1989). The Changing World of Think-
Mansell. Tanks. http://www.medientheorie.com/doc/wea
Borden, William (1946). There Will be No Time: The ver_changing_worlds_ of_think_tanks.pdf
Revolution in Strategy. New York: Macmillan.
Brodie, Bernard (der.) (1946). Absolute Weapon:
Atomic Power and World Order. New York:
Harcourt.
Buzan, Barry (1981). “Change and Insecurity: A Critique
of Strategic Studies”, Barry Buzan ve R. J. Barry Jones
(der.), Change and the Study of International
Relations: The Evaded Dimension. Londra:
Frances Pinter.
Doyle, Michael W. (1983). “Kant, Liberal Legacies, and
Foreign Affairs, Part I-II”, Philosophy and Public
Affairs, Cilt 12, No 3.
Haftendorn, Helga (1991). “The Security Puzzle: Theory-
Building and Discipline-Building in International
Security”, International Studies Quarterly, Cilt
35, No 1.
3
Amaçlar›m›z
N
Savafl kavram›n› farkl› çat›flma türleri çerçevesinde tan›mlayabilecek,
N ‘Hakl› Savafl’ kuram› çerçevesinde savafllar›n hakl›l›¤› konusunu tart›flabi-
lecek,
N Savafllar›n nedenleri konusundaki alternatif aç›klamalar aras›ndaki farkl›l›kla-
r› ay›rdederek savafllar›n nedenlerini belirtebilecek,
N Savafllar›n kaynaklar›yla ilgili bilgiler ›fl›¤›nda, ‘savafllar›n insanlardan m›,
devletlerden mi, yoksa uluslararas› sistemden mi kaynakland›¤›’ sorusunu
yan›tlayabilecek,
N Yirminci yüzy›l savafllar›nda uygulanan strateji ve taktikleri ifade edebile-
ceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Savafl • Savafl›n kayna¤›
• Savafl türleri • Hakl› savafl
• Savafl›n nedenleri
‹çindekiler
• STRATEJ‹K ÇALIfiMALAR VE SAVAfi

Stratejik • Y‹RM‹NC‹ YÜZYIL SAVAfiLARINDA
Strateji ve Güvenlik Çal›flmalar ve Savafl SAVAfi STRATEJ‹LER‹ VE
TAKT‹KLER
Stratejik Çal›flmalar
ve Savafl
STRATEJ‹K ÇALIfiMALAR VE SAVAfi

Stratejik Çal›flmalar savafl›n üç boyutu olarak tan›mlanan savafl›n nedenleri, yürü-
tülmesi ve sonuçlar› ile ilgilenen bir araflt›rma alan›d›r. Savafllar›n ortaya ç›k›fl ne-
denlerinin, sürdürülmesinin, sonland›r›lmas›n›n ve sonras›nda oluflacak koflullar›n
anlafl›labilmesi, askeri gücün analiz konusu haline getirilmesiyle mümkündür. Sa-
vafl› anlamak ve ç›kar›mlar yaparak pratik önermelerde bulunmak ilk ça¤lardan iti-
baren asker ya da sivil pek çok stratejistin teorik ve pratik düzeyde gündemini
oluflturmufltur. Benzer flekilde, Stratejik Çal›flmalar alan›na dair akademik ilgi So-
¤uk Savafl koflullar›nda, yani savafl›n bir tehdit unsuru olarak varolufluyla do¤mufl-
tur. Dolay›s›yla Stratejik Çal›flmalara gösterilen entelektüel ilgi ile savafl›n geliflim
çizgisi do¤ru orant›l› olmufl, savafl olas›l›¤› artt›kça akademik ilgi de artm›fl, savafl
olas›l›¤› azald›kça Stratejik Çal›flmalar›n bir araflt›rma alan› olarak önemi azalm›flt›r.
Bu ba¤lamda savafl, Stratejik Çal›flmalar alan›n›n varl›k nedenidir.
Savafl Kavram›
N
A M A Ç Savafl kavram›n› farkl› çat›flma türleri çerçevesinde tan›mlamak.
1
‹nsanl›k tarihi büyük oranda savafllarla flekillenmifltir. Bu nedenle savafl çok tan›-
d›k ve bilinen bir kavramd›r. Yine de, hemen herkesin savafl konusunda bir fikri
olmas›na karfl›n, bilimsel anlamda savafl›n genel kabul gören bir tan›m›n› yapmak
kolay de¤ildir. Savafl denildi¤inde akl›m›za ilk gelen, devletler aras›ndaki silahl› ça-
t›flmalar olmaktad›r. Nitekim Türk Dil Kurumu sözlü¤ünde savafl, “iki ya da daha
çok devletin, istediklerini kabul ettirmek ya da baflkas›n›n isteklerine boyun e¤me-
mek amac›yla, birbiriyle diplomatik iliflkilerini keserek silahl› güçlerle vuruflmala-
r›” olarak tan›mlanmaktad›r. Benzer flekilde, Webster ‹ngilizce sözlükte de, devlet-
ler veya milletler aras›nda genellikle aç›k ve ilan edilmifl silahl› düflmanca çat›flma
durumu olarak tan›mlanmaktad›r. Fakat, akademik anlamda savafl tan›m›, kuvvet
kullan›m›n› içermesi anlam›nda devletler aras› silahl› çat›flmalarla benzerlik göste-
ren, fakat devletler aras›nda gerçekleflmeyen toplum içi çat›flmalar› (iç savafl gibi)
da kapsamaktad›r. Bu ba¤lamda savafl, en genifl anlam›yla bir toplulu¤un farkl› ko-
nulardaki hedeflerine ulaflabilmek ad›na “kuvvet” kullanmas›d›r.
Öte yandan, strateji düflüncesine önemli katk›larda bulunmufl olan ondokuzun-
cu yüzy›l stratejisti Carl von Clausewitz’in de belirtti¤i gibi, savafl sosyal ve siyasal
bir faaliyettir ve savafla dair genel tan›mlaman›n bu niteli¤i de içermesi gerekir. Bu

ba¤lamda savafl›n, “siyasal birimlerin farkl› hedeflere ulaflmak için birbirlerine kar-
fl› uygulad›klar› düzenli fliddet” olarak tan›mlanmas› daha kapsay›c› olacakt›r.
Tablo 3.1 Klasik Dönem

Baz› Stratejist ve • Sun-Tzu: Sun-Tzu’nun kendi sözleriyle, “askeri eylem ulus için önem tafl›r -çünkü bu var olma ya da yok
Siyasi Düflünürlerin
olma yolu, ölümle kal›m meydan›d›r. O nedenle iyi incelemek gerekir”. Sun-Tzu’nun düflüncesinde var ol-
Savafla Dair Görüfl
ve Tan›mlamalar› ma/yok olma sorunu aç›s›ndan tan›mlanan savafl, sevk ve idare edilmesi gereken bir olaylar silsilesi olarak
görülür. Bu noktada devreye söz konusu sevk ve idareyi sa¤layacak araç olan strateji girmektedir.
• Thucydides: Thucydides’e göre savafl gücün ve güç aray›fl›n›n sonucudur. ‹nsan do¤as›na özgü güç
aray›fl›, zay›f olan›n duydu¤u korkuyla birleflince savafllara yol açar. Thucydides savafla yol açan güç ve
korku unsurlar›n› insan do¤as›na özgü varsayd›¤›ndan savafllar› da kaç›n›lmaz görmektedir. Nitekim
Peleponnez savafllar›n› anlatt›¤› kitab›nda, bu çerçevede “savafl› kaç›n›lmaz yapan Atina’n›n gücünün
artmas› ve bunun Sparta’da yaratt›¤› korkudur” demektedir.
Rönesans Dönemi
• Machiavelli: “Savafl kimlere gerekliyse onlar için hakl›d›r ve silahlar kutsald›r - tek umut onlar ol-
du¤undan” sözleri Machiavelli’in savafla dair görüfllerini aç›kça özetlemektedir. Machiavelli için savafl,
en önemli politik amaç olan devletin bekâs› için gerekli bir araç olmaktan öte anlam tafl›mamaktad›r.
Modern Dönem-Ayd›nlanma
• Thomas Hobbes: Hobbes’a göre savafl, devletleraras› iliflkileri belirleyen “do¤a durumu”nun bir
uzant›s›d›r. Do¤a durumu, düzen, hukuk ve adaletin var olmad›¤› ve insanlar›n daha fazla güç elde et-
me arzusundan kaynaklanan “herkesin herkesle savaflt›¤›” durumdur. ‹nsanlar, bu savafl halinden kur-
tulmak için bireysel özgürlü¤ünden ve kendini yönetme yetkisinden vazgeçip bunu ortak bir güce, ya-
ni devlet ya da topluma devretmekte iken, devletler aras› alanda bu öngörülmemektedir. Çünkü
Hobbes’a göre, devletler aras›ndaki do¤a durumu kazançl›, dolay›s›yla da katlan›labilirdir.
• Jean-Jacques Rousseau: Rousseau, Hobbes’un aksine, savafllar› insan do¤as›na dayand›rmaz. Savafl
sosyal bir kurumdur ve bireyler aras›nda de¤il, devletler aras›ndaki çat›flmalar› ifade eder. Savafl›n
kayna¤› uluslararas›ndaki eflitsizliktir ve Rousseau bu ba¤lamda, savafllar›n bir bak›ma kaç›n›lmaz ol-
du¤unu öne sürmektedir. Bu düflüncesinin ifadesini “savafllar›n tüm dehfleti, insanlar›n onu önleme
çabas›ndan kaynaklan›r” sözünde bulabiliriz. Savafllar›n insanlardan de¤il, toplumsal eflitsizlikten kay-
nakland›¤›n› düflünen Rousseau’ya göre bu soruna uluslararas› düzeyde çözüm bulmak, dolay›s›yla da
savafl sorununu ortadan kald›rmak olanakl› de¤ildir.
Modern Dönem-Ondokuzuncu Yüzy›l
• Carl Von Clausewitz: Savafl›, düflmana irademizi zorla kabul ettirmek için kuvvet kullanma eylemi
olarak tan›mlayan Clausewitz’e göre, savafl politikan›n baflka araçlarla devam›d›r. Politik niyet amaç,
savafl ise sadece bir araçt›r. Politik amaçla, savafl›n kendine özgü araçlar› aras›nda çeliflkiye düflülme-
mesini (savaflman›n, amac›n önüne geçmesi gibi) sa¤layacak olan, Clausewitz’in savafl sanat› olarak
adland›rd›¤› stratejidir.
• Georg Wilhem Friedrich Hegel: Ondokuzuncu yüzy›l düflünürü Hegel’e göre savafl devletleraras›
alana ait bir kavramd›r. Savafl, Hegel’in düflüncesinde di¤er birçok düflünürde gördü¤ümüz gibi kaç›n›lmaz
ve do¤al olarak karfl›lanmakla kalmaz, ayn› zamanda yüceltilir de. Çünkü Hegel’e göre baflar›l› savafllar,
devletlerin gücünü sa¤lamlaflt›r›r ve bu yolla insanlar›n ahlaksal sa¤l›klar›n› ve ulusal onurlar›n› korurlar.
• Antoine Henri Jomini: Savafl› bir sanat de¤il, bilim olarak tan›mlam›fl ve bu çerçevede savafl› geo-
metrik yöntemlerle anlamaya ve aç›klamaya çal›flm›flt›r. Ça¤dafl› Clausewitz gibi savafllarda politika-
n›n etkisini yok saymamakla birlikte, savafl›n bilimsel oldu¤unu varsayd›¤› pratik yönleriyle daha fazla
ilgilenmifltir. Bu ba¤lamda savafl› strateji ve taktik çerçevesinde ele almakla birlikte, “Savafl Sanat›’n›n
Ana Hatlar›” bafll›kl› eserinde savafl türlerine dair yapt›¤› s›n›fland›rma, savafllar› devletlerin güç ara-
y›fl› ve güç dengesi çerçevesinde de¤erlendirdi¤ini ortaya koymaktad›r.
3. Ünite - Stratejik Çal›flmalar ve Savafl 43
‹nsanl›¤› tarih boyunca derinden etkileyen bir faaliyet olan Resim 3.1
ve ak›llarda genellikle kötü bir imaj yaratan savafl›n, her za- Milletler Cemiyeti
Asamblesi’nde Bir Oturum
man olumsuzlanmad›¤›, zaman zaman insanl›¤›n, siyasal haya-
t›n veya devlet olman›n do¤al bir uzant›s› olarak görülebildi¤i
bir gerçektir. Bu istisnai olumluluklar›na karfl›n, düflünce tari-
hinin klasik döneminden itibaren savafl› olumsuzlayan ve ya-
saklanmas›na yönelik görüfller de varolmufltur. “Hakl› savafl”
kavram› çerçevesinde ifadesini bulan bu görüfller ilgili bafll›kta
ele al›nacakt›r.
Yirminci yüzy›la gelindi¤inde ise, Birinci Dünya Savafl›’n›n M‹LLETLER CEM‹YET‹: ABD Baflkan› Woodrow Wilson
taraf›ndan Birinci Dünya Savafl› sonras› uluslararas›
yaratt›¤› y›k›c› etkiyle savafl, yasaklanmas› öngörülen bir eylem düzenin tesisi amac›yla haz›rlanan 14 ilkeden biri olan
biçimi haline gelmifltir. Nitekim savafl›n hukuken yasaklanma- “büyük ve küçük devletlere eflit flekilde toprak bütünlü¤ü
ve siyasi ba¤›ms›zl›k için karfl›l›kl› taahhütler sa¤lama
s›na dair ilk uygulama, Birinci Dünya Savafl› sonras›nda Mil- amaçl› özel misaklar çerçevesinde genel bir devletler
ortakl›¤› kurulmas›” fikrine dayanarak 28 Haziran
letler Cemiyeti’nin (MC) kurulmas›yla ortaya ç›km›fl; ard›n- 1919’da imzalan›p 10 Ocak 1920’de yürürlü¤e giren
dan 1928’de ABD D›fliflleri Bakan› Frank B. Kellog ile Fransa Misak’la kurulan siyasi nitelikteki evrensel ilk uluslararas›
örgüt. Temel olarak uluslararas› uyuflmazl›klar›n çözümü,
D›fliflleri Bakan› Aristide Briand’›n giriflimleri sonucu haz›rla- yapt›r›m uygulama, silahs›zlanma, uluslararas›
anlaflmalar›n tescili ve manda rejimi gibi görev
nan Briand-Kellog Pakt› savafl› bir d›fl politika arac› olarak ya- alanlar›nda yetkili olan MC, bu görevlerini Konsey,
saklama konusunda MC Misak›ndan ileri gitmifltir. Savafl›n hu- Asamble, Sekretarya gibi organlar› ve Uluslararas› Sürekli
Adalet Divan› gibi özerk kurulufllar› eliyle yerine
kuken yasaklanmas› konusundaki en kapsaml› giriflim ise, ‹kin- getirmifltir. Merkezi Cenevre’de olan örgütün 42 kurucu
ci Dünya Savafl›’n›n ard›ndan kurulan Birleflmifl Milletler üyesi olup, en çok üye say›s›na (58) 1934-1935
döneminde ulaflm›flt›r. MC, 1946 y›l›nda la¤vedilmifltir.
(BM) fiart›’nda yer almaktad›r.
Birleflmifl Milletler hakk›nda genel bilgi ve örgütün bar›fl operasyonlar› hakk›nda ayr›nt›lar için D‹KKAT
“Broken Promises: The United Nations at 60” belgeselini internet arac›l›¤›yla izleyebilirsiniz.
Milletler Cemiyeti Tablo 3.2
MC Misak› esas olarak kuvvet kullan›m›n› yasaklamam›fl, üye devletler sadece baz› giriflimler (hakem- Savafl›n
Yasaklanmas›
lik/tahkim, uluslararas› mahkeme taraf›ndan yarg›lama, soruflturma gibi) sonuçlan›ncaya kadar savafla
Giriflimleri
baflvurmayacaklar›n› taahhüt etmifllerdir. Söz konusu giriflimler sonucunda al›nan karar›n ard›ndan,
üç ayl›k bekleme süreci içerisinde taraflar savafla baflvurmamakla yükümlüdür. Buna karfl›l›k, bu sü- Resim 3.2
renin sonunda yukar›da belirtilen mekanizmalar›n ald›klara karara uyulmam›flsa taraflar›n bu yüküm- Birleflmifl Milletler’in
lülükleri ortadan kalkar. Bir baflka deyiflle, MC Misak› hükümleriyle devletlerin savafla baflvurma hak- New Yok’taki Merkezi
lar›n› bütünüyle ellerinden alan bir düzenleme ortaya koyulmam›fl, uyuflmazl›klar›n bar›flç› yollarla
çözülmesi konusunda belirli önlemler al›nabilmesi aç›s›ndan kuvvet kullan›m› s›n›rlanm›flt›r.
Briand-Kellog Pakt›
Pakt›n 1. maddesinde, taraflar uluslararas› uyuflmazl›klar›n çözülmesi için savafla baflvurma yöntemini red-
detmekte ve savafl› ulusal politikan›n bir arac› olarak kullanmaktan vazgeçtiklerini aç›klamaktad›rlar. 2. mad-
dede ise, taraflar niteli¤i ve kayna¤› ne olursa olsun uyuflmazl›klar›n›n çözümünü bar›flç› yollar d›fl›nda ara- B‹RLEfiM‹fi M‹LLETLER: ‹kinci
mayacaklar›n› belirtmektedirler. Buna karfl›n Pakt, meflru müdafaa durumunda, pakta taraf olmayan devlet- Dünya Savafl›’n›n ard›ndan 26
Haziran 1945’te San Francisco’da
ler aras›nda ya da onlara karfl› ve pakta ayk›r› davranan devletlere karfl›, ayr›ca uluslararas› bir zorlama ön- imzalan›p, 24 Ekim 1945’te
lemi olarak kullan›lmas› durumunda savafl› yasaklamam›flt›r. yürürlü¤e giren fiart’la kurulan
evrensel bir uluslararas› örgüt.
Birleflmifl Milletler fiart› Merkezi New York’ta olan BM’nin
BM fiart›’n›n 2/4 maddesinde üye devletler, uyuflmazl›klar›n› uluslararas› bar›fl ve güvenli¤i tehlikeye sokma- ana organlar› Genel Kurul, Güvenlik
Konseyi, Ekonomik ve Sosyal
yacak biçimde bar›flç› yollarla çözmeyi taahhüt etmektedirler. Ayr›ca, anlaflmay› imzalayan devletler ulusla- Konsey, Uluslararas› Adalet Divan›
raras› iliflkilerinde di¤er devletlerin toprak bütünlü¤üne ya da ba¤›ms›zl›klar›na karfl› BM’nin amaçlar›na uy- ve Genel Sekreterlik’tir. Örgütün,
BM Kalk›nma Program› gibi
gun olmayan biçimde tehdide ve kuvvet kullan›lmas›na karfl› olduklar›n› da beyan etmektedirler. BM fiart›’yla programlar› ve UNESCO gibi özerk
birlikte kuvvet kullan›m› devletler aras›ndaki uyuflmazl›klarda bir çözüm yolu olmaktan ç›kart›lm›fl; BM An- ajanslar› vard›r. Kuruldu¤unda 51
üyesi olan BM’nin bugünkü mevcut
laflmas›’n›n öngördü¤ü meflru müdafaa (51. Madde) durumu ile örgütün yetkili organlar›nca al›nacak karar-
üye say›s› 192’dir.
lar uyar›nca zorlama önlemi olarak kuvvet kullan›lmas› durumlar› d›fl›nda savafla baflvurulmas› yasaklam›flt›r.
SIRA S‹ZDE Milletler Cemiyeti Misak› ve Birleflmifl Milletler fiart› aras›nda savafl›n yasaklanmas›na
1 dair hükümlerdeki farkl›l›k nedir?
Savafl Türleri
Savafllar farkl› ölçütler çerçevesinde s›n›fland›r›lmaya çal›fl›lm›flt›r. Savafl›n biçimini
ve niteli¤ini belirleyen unsurlar olarak, güç kullanan toplulu¤un niteli¤i ve büyük-
lü¤ü, kullan›lan fliddetin ve araçlar›n türü, kullan›lan yöntem gibi birçok farkl› öl-
çüte göre yap›lm›fl s›n›fland›rmalara rastlamak mümkündür. Bu çerçevede savafl-
lar, kullan›lan ölçütlerin çeflitlili¤ine ba¤l› olarak çok farkl› gruplara ayr›labilir. Sa-
vafllar›n yo¤unluk dereceleri ve kapsad›¤› co¤rafi alan›n büyüklü¤üne göre topye-
kûn savafl-s›n›rl› savafl; kullan›lan silahlar›n türüne göre konvansiyonel savafl-nük-
leer, biyolojik, kimyasal savafl; kullan›lan yönteme göre düzenli savafl-gerilla sava-
fl›; savaflan taraflar›n niteliklerine göre uluslararas› savafl-iç savafl-asimetrik savafl;
savaflan taraflar›n nitelik ve bu niteliklerinden kaynaklanan güdülere göre dini sa-
vafl-etnik savafl; ve son olarak, silahl› çat›flma ile ideolojik çat›flma ayr›m›na göre s›-
cak savafl-so¤uk savafl gibi ayr›mlar yap›labilir.
D‹KKAT Yukar›da örnek olarak verilen ayr›mlar›n mutlak olmad›¤›, bir kategoriye dahil olman›n
di¤er kategorileri d›fllamayaca¤› ve asl›nda her bir savafl›n, farkl› ölçütlerle ele al›nd›¤›n-
da birden fazla kategori çerçevesinde tan›mlanabilece¤i unutulmamal›d›r. Örne¤in, bir ça-
t›flman›n belirli bir ölçüt çerçevesinde dini savafl olarak nitelendirilmesi, bir baflka ölçüte
göre iç savafl ve hatta daha kapsay›c› olarak s›cak savafl alt›nda de¤erlendirilmesine engel
teflkil etmez.
Topyekûn savafl çat›flan taraflar›n kesin zafer elde etme hedefiyle askeri, eko-
nomik ve hatta ideolojik tüm kaynaklar›n› seferber ettikleri savafllard›r. Belirli si-
lahlarla, belirli bir savafl alan›nda askerlerin çarp›flt›klar› savafllar›n aksine, topye-
kûn savafllarda ayr›m yoktur. Nüfusun tamam› asker, ülkenin tamam› savafl alan›-
d›r. Asker ile sivil aras›ndaki ay›r›m kaybolur ve askerlerle birlikte siviller ile sivil-
lere ait alanlar da savafla dâhil edilir. ‹kinci Dünya Savafl› topyekûn savafl›n en iyi
örneklerindendir. S›n›rl› savafl ise topyekûn savafl›n aksine, hedefleri, kullan›lan
silahlar ve savafl alan› aç›s›ndan s›n›rl› tutulan savafllard›r. Avrupa’da din savafllar›
ve Napoléon savafllar› d›fl›nda, Birinci Dünya Savafl›’na kadar görülen savafllar bü-
yük ölçüde bu özelliktedir.
Konvansiyonel savafl, konvansiyonel silah sistemlerinin kullan›ld›¤›, çat›flan ta-
raflar›n birbirlerinin savaflma iradesini k›rmaya çal›flt›klar›, geleneksel çat›flma flek-
lini temsil eden savafllard›r. Bu savafllarda nükleer, biyolojik ve kimyasal silahlar
kullan›lmaz, savafl geleneksel askeri strateji ve taktiklere göre yürütülür. Nükleer
savafl, konvansiyonel silah sistemlerinin yan›nda, nükleer silahlar›n kullan›ld›¤› sa-
vafllard›r. Nükleer silahlar flu ana kadar sadece ‹kinci Dünya Savafl›’nda ABD tara-
f›ndan Japonya’ya karfl› kullan›lm›fl, bu tarihten sonra kullan›lmam›fl olmakla bir-
likte, varl›klar› askeri stratejiyi de¤ifltiren ve flekillendiren bir unsur olmufltur. Nük-
leer silahlar›n ortaya ç›kmas›yla birlikte, insanl›k tarihinde ilk defa, nükleer silah-
lara sahip devletler s›cak çat›flmaya girmek zorunda kalmadan birbirlerini yok et-
me yetene¤ine sahip olmufltur. So¤uk Savafl döneminde süper güçler, misilleme
olarak di¤erini tamam›yla yok edecek ikinci vurufl kapasitesine sahip olduklar›n-
dan, “karfl›l›kl› teyit edilmifl yok etme” noktas›na ulaflm›fllard›. Bu durum düflmana
karfl› savaflarak zafer elde etme stratejisini geri plana atm›fl ve bunun yerine aske-
ri stratejiyi belirleyen esas unsur cayd›r›c›l›k olgusu ile iliflkilendirilmifltir. Biyolojik

ve kimyasal savafllar ise, kitle imha silahlar› olarak adland›r›lan silahlarla yürütülen
savafllara verilen add›r. Kitle imha silahlar›, etkileri zaman veya mekânla s›n›rlan-
d›r›lamayan, savafl bittikten sonra dahi zararlar› devam eden, savafl›n tamamen d›-
fl›ndaki sivillere ve mallar›na zarar veren, hatta bu silahlar› kullanan taraf› dahi et-
kileyebilecek silahlard›r.
Gerilla savafl›, düzenli yürütülen savafllar›n aksine ve düzenli ordularla savafl
yürütülemeyecek durumlarda yürütülen gayr-i nizami bir çat›flma türüdür. Genel-
likle zay›f taraf›n güçlü tarafa karfl› yürüttü¤ü bir savafl olarak ortaya ç›kar. Vietnam
savafl›nda ABD’ye karfl› yürütülen gerilla savafl› baflar›s› dolay›s›yla ak›llara gelen
ilk örneklerdendir. Gerilla savafllar› bafll› bafl›na bir savafl olmaktan çok, s›kl›kla
topyekûn savafl›n parças› olarak da görülmektedir. Gerilla savafllar›nda taktik, da-
¤›n›k ve küçük gruplar halinde örgütlenme, karfl› taraf için önemli kiflileri kaç›rma,
haberleflme ve ulaflt›rma olanaklar›na zarar verme fleklinde ortaya ç›kmaktad›r.
‹ç savafl, ayn› ülkede yaflayan ve belirli bir bölge ya da hükümet üzerinde
kontrol sa¤lamay› amaçlayan örgütlü gruplar aras›ndaki savafllard›r. Bununla bir-
likte taraflardan birisinin hükümet oldu¤u savafllar da iç savafllara dâhil edilmek-
tedir. Uluslararas› hukukta iç savafl bir savafl türü olarak kabul edilmemekte, an-
cak savafl hukukuna dair Cenevre Sözleflmeleri’nde “uluslararas› olmayan sa- Cenevre Sözleflmeleri: Dört
sözleflme ile üç protokolden
vafllar” bafll›¤› alt›nda tan›mlanarak, bir devlet s›n›rlar› içinde ordu güçleri ile ta- oluflan Cenevre
n›mlanmayan silahl› gruplar aras›ndaki çat›flmalar olarak ele al›nmaktad›r. Söz- Sözleflmeleri, savaflta zarar
leflmeye göre, bir iç çat›flman›n uluslararas› olmayan savafl olarak kabul edilme- görenlere uygulanacak
hukuku ortaya koyar. Bu
si için taraflardan en az birisinin belirli bir ulusal topra¤a hâkim olmas›, çat›flma- sözleflmelerin ilki 1864,
n›n belirli bir zaman içinde yo¤un ve genifl bir seviyeye ulaflm›fl olmas› gibi ko- ikincisi 1906, üçüncüsü
1929, dördüncüsü de
flullar gereklidir. 1949’da imzalanm›flt›r.
Asimetrik savafl da düzenli olmayan savafllar kapsam›ndad›r. Stratejik Çal›fl- 1949’da üç protokolle ilk üç
sözleflmede de¤ifliklik
malarda asimetrik savafllar, hem devletlerle ordular› olmayan aktörler aras›ndaki yap›lm›flt›r.
çat›flmalar›, hem de devletler aras›nda dolayl› olarak yürütülen çat›flmalar› tan›m-
lamada kullan›lmaktad›r. Belirleyici özelli¤i en basit flekliyle ad›ndan da anlafl›la-
bilece¤i gibi, çat›flman›n taraflar›ndan birisinin di¤erinden daha zay›f olmas›d›r.
Taraflardan birinin zay›fl›¤› d›fl›nda, kullan›lan strateji ve taktiklerin farkl›l›¤› da-
ha da önemlidir. Çünkü daha çok devlet d›fl› aktörler olarak görülen zay›f tara-
f›n savafl hukukuna uyma gibi yükümlülüklerle ba¤l› olmamas›, özellikle siville-
re zarar vermeyi de içerecek ve ahlaki kriterleri göz ard› edecek taktik ve strate-
jileri kullanabilmesine yol açmaktad›r. Gerilla savafllar› da asimetrik savafl kate-
gorisine girmekle birlikte, ABD’ye yönelik gerçeklefltirilen 11 Eylül sald›r›lar›
sonras›nda kavram bu kapsay›c› anlam›n›n d›fl›nda, özelde uluslararas› terörizm
kapsam›nda da ele al›nmaya bafllanm›flt›r.
Asimetrik savaflla ilgili kuramsal ve ayn› zamanda güncel de¤erlendirmeler içeren bir ça- MAKALE
l›flma için bkz. Aral, Berdal (2007). “Asimetrik Sald›r› Savafllar›, Siyaset ve Uluslararas›
Hukuk”, Uluslararas› ‹liflkiler, Cilt 4, No 14, s. 39-83.
Son olarak, So¤uk savafl taraflar aras›nda silahl› çat›flmaya varmayan, çok yo¤un
ideolojik ve siyasal mücadeleleri tan›mlamak üzere kullan›lmaktad›r. So¤uk Sava-
fl›n araçlar› genellikle, siyasal ve ekonomik faaliyetler, propaganda, casusluk ve
vekâleten yürütülen savafllard›r. Vekâleten savafl, iki taraf›n birbirleri ile fiilen silah-
l› çat›flmaya girmeden, üçüncü taraflar› kullanmak yoluyla karfl› tarafa sald›rmas›
olarak tan›mlanabilir.
‹NTERNET Tarihsel olarak savafllara dair, niceliksel ölçütlerle ortaya koyulmufl ve güncellenen bilim-
sel bir proje olan “Correlates of War Project” sitesini, savafllarla ilgili tarihsel (ve güncel)
niceliksel verilere ulaflmak için http://correlatesofwar.org adresinden ziyaret edebilirsiniz.
Hakl› Savafl Kavram›
N
AM AÇ
Hakl› Savafl kuram› çerçevesinde savafllar›n hakl›l›¤› konusunu
tart›flabilecek.
2
Hakl› savafl, en genifl anlam›yla Bat› kültüründe siyasal amaçlar do¤rultusunda
kuvvet kullan›m›n›n ne zaman hakl› görülebilece¤ini belirlemeye ve böyle hakl›
bir durumda bile kuvvet kullan›m›n› s›n›rlamaya çal›flan tüm düflünce ve pratikle-
ri içermektedir. Bu çerçevede, savafllar› bir zafer kazanma sorunu olarak gören
stratejistlerin görüfllerinden ayr›lmaktad›r. Kavram, özellikle Bat› kültüründe, yüz-
y›llar boyunca geliflme gösteren felsefî ve dinsel ahlak düflüncesinden, yasal ve as-
keri kurama kadar çok çeflitli kültürel kaynaklar›n ürünüdür.
Hakl› savafl kuram›, iki temel ilkeye dayanarak geliflmifltir. ‹lki, savafl›n belirli
jus ad bellum: Savafl›n hakl› bir durumda hakl› olup olamayaca¤›n› belirlemeye yönelik jus ad bellum ilkesi-
ve adil oluflu.
dir. Bu ilkeyle savafl› hakl› k›lan çeflitli ölçütler belirlenmifltir. Bunlar;
• Hakl› neden,
• Hukuka uygun otorite,
• Hukuka uygun niyet/iyi niyet,
• Kuvvet kullan›m›n›n amac›n ötesinde zarar vermemesi (oranl›l›k),
• Savafla son çare olarak baflvurulmas›,
• Amac›n bar›fla ulaflmak olmas›,
• Savafl›n baflar› flans›n›n olmas›d›r.
K ‹ T A P Hakl› savafl kuram› hakk›nda ayr›nt›l› bilgi için bkz. Walzer, Micnael (2010). Hakl› Savafl,
Haks›z Savafl: Tarihten Örneklerle Desteklenmifl Ahlaki Bir Tez. ‹stanbul: Bo¤aziçi
Üniversitesi Yay›nlar›.
Hakl› neden, jus ad bellum’un ilk ve en önemli kofluludur. Hakl› savafl kuramc›-
lar›n›n hemen hepsi sald›r› amac›yla yap›lan savafllar›n “hakl›” olamayaca¤›n› kabul
etmektedirler. Bu ba¤lamda, hakl› bir savafl›n nedeninin ancak savunma olabilece-
¤i öne sürülür. Fakat hangi eylemin haks›z bir sald›r› say›laca¤› konusunda görüfl
birli¤i yoktur. Burada öne sürülen tek koflul, sald›r› kapsam›nda da olsa, savafl›n
amac›n›n önceden yap›lm›fl bir kötülü¤e karfl›l›k vermek olmas›d›r. Hukuka uygun
otorite ile genel olarak devletin iktidar› kastedilir. Hakl› savafl kuram›nda savafl ila-
n› yaln›zca hukuka uygun otoriteye aittir, aksi bir durumda savafl›n hakl› olma ola-
s›l›¤› ortadan kalkacakt›r. Hukuka uygun niyet ya da iyi niyet koflulunda genel ka-
bul, savafl›n kamu yarar› için olmas› ve kiflisel ya da ülkeyi geniflletmek gibi haks›z
ç›karlar için olmamas› yönündedir. Hakl› savafl kuram›nda, savafl›n baflar› flans›n›n
olmas› kofluluna da önem verilmektedir. Bu koflulun as›l vurgusu, insan ve ekono-
mik kaynaklar›n baflar› flans› olmayan bir eylem için bofla harcanmamas›d›r. Oran-
l›l›k koflulu ise kuvvet kullan›m›n›n amac›n ötesinde zarar vermemesiyle ilgilidir.
jus in bello: Savaflta adil Hakl› Savafl kavram›n›n ikinci temel ilkesi, jus in bello ilkesidir. Savaflta kuv-
olma vet kullan›m›n›n hakl›l›¤›n› sa¤lamaya yönelik bu ilkenin iki önemli koflulu bulun-
maktad›r; sivil dokunulmazl›¤› ve oranl›l›k.
Sivil dokunulmazl›¤›, savaflta do¤ru hedefin kimler oldu¤unu belirlemeye yö-

nelik bir ölçüttür. Hakl› savafl kuram›na göre, hakl› bir savaflta hedefler aras›nda
ayr›m yapmamak sivilleri de kapsayaca¤›ndan savafl›n hakl›l›¤›n› zedeleyecektir.
‹lk baflta din adamlar›n›n dokunulmazl›¤›yla bafllayan ilke, zamanla tüm sivilleri
kapsayacak flekli alm›fltr. Yine de baz› durumlarda sivillerin öldürülmesinin kaç›-
n›lmaz olabilece¤i de kabul edilmektedir. Hakl› savafl kuramc›lar› bu durumu “çift
etki” ile aç›klamaktad›rlar. Çift etki, savaflta sivillerin ölümünün niyet edilmedi¤i,
ama kaza ile bunun gerçekleflti¤i durumlar› ifade etmektedir.
Hakl› bir savaflta fliddetin ne ölçüde ve ne flekilde kullan›lmas›n›n moral ilkelere
uygun olaca¤›n› belirlemeye çal›flan ölçüt ise oranl›l›kt›r. Oranl›l›k ölçütüne göre, hak-
l› bir savaflta uygulanan fliddetin ulafl›lmaya çal›fl›lan hedefe uygun olmas› gerekmek-
tedir. Bu, jus ad bellum’daki oranl›l›ktan farkl›d›r. Jus in bello ilkesindeki oranl›l›k, sa-
vafl›n fliddetini ve y›k›c›l›¤›n› minimize etmeye yönelik bir ölçüttür ve zamanla çeflitli
silah ve sald›r› yöntemlerinin kullan›lmas›n›n yasaklamas›yla genifllemifltir.
“Jus ad bellum” ile “jus in bello” aras›ndaki kavramsal fark nedir? SIRA S‹ZDE
2
Antik Ça¤: St. Augustine, hakl› savafl kuram›na ilk kaynakl›k eden De Civitate Dei (Tanr› Devleti Tablo 3.3
Üzerine) bafll›kl› eseridir. Tanr› Devleti-‹nsan Devleti ayr›m›n› yapan Augustine’e göre ‹lkça¤lardan
Günümüze Hakl›
mutlak hakl› olan Tanr›’n›n savafllar›d›r. Bunun d›fl›nda bir savafl›n hakl› say›labilmesi Savafl Kuram›na
için, hakl› bir nedenin olmas›, savafl›n meflru otorite taraf›ndan yap›lmas› ve iyi niyetin Katk›da Bulunan
bulunmas› gereklidir. Augustine kitab›nda, “Savaflta gerçekten kötü olan fliddet, öç al- Düflünürler
ma tutkusu, ac›mas›zl›k, doymak bilmez düflmanl›k duygusu ve güç tutkusudur... Böyle
fleylerin cezaland›r›lmas› gereklidir ve bu cezaland›rma savafl yapmay› gerektiriyorsa,
Tanr› ve meflru otoriteye itaat ederek iyi insanlar savafl yapabilirler” demektedir.
Ortaça¤: Thomas Aquinas’›n, Summa Theologica bafll›kl› çal›flmas›nda cevap arad›¤› temel
soru, baz› savafllar›n izin verilir olup olmad›¤›d›r. Aquinas’a göre, hakl› bir savafl için
kaç›n›lmaz üç koflul bulunmaktad›r: Hakl› bir neden, savafl› tek merkezden örgütle-
yip sürdürebilecek bir otoritenin varl›¤› ve iyi niyet. Jus in bello ilkesine sivillerin öl-
dürülmemesi kapsam›nda katk›da bulunmufltur. Ayr›ca, esir al›nan düflmanlar›n ve
yemek yerken, uyurken ya da benzer flekilde askeri olmayan bir iflle meflgulken
düflmanlar›n öldürülmesinin hukuka ayk›r› oldu¤unu öne sürmüfltür.
Rönesans Francisco De Vitoria, ilk olarak dinsel farkl›l›¤›n kesinlikle bir hakl› neden olama-
ve Modern yaca¤›n› söylemifltir. ‹mparatorlu¤un topraklar›n› geniflletme iste¤i de Vitoria’ya gö-
Dönem: re hakl› neden oluflturmaz. Ayr›ca, prensin kiflisel ç›kar› ya da flan-fleref elde etme
arzusu da bir savafl›n hakl› nedeni olamaz. Sald›r›, daha önceden yap›lm›fl bir haks›z-
l›¤› cezaland›rmak için yap›lmal›d›r. Daha önceden hiçbir haks›zl›k gerçekleflmemifl-
se, sald›r› amaçl› bir savafl›n hakl› olmas› mümkün de¤ildir.
Hugo Grotius, De Jure Belli Ac Pacis (Savafl ve Bar›fl Hukuku) bafll›kl› çal›flmas›nda,
savafl›n tek hakl› nedeninin haks›zl›¤a u¤rama oldu¤unu belirtir. Bu çerçevede sava-
fl› hakl› gösteren nedenleri flu flekilde s›ralamaktad›r: bizim olan bir fleyi savunma,
bize borçlu olunan bir fleyi elde etmeye çal›flma ve cezaland›rma. Grotius’a göre,
bir savaflta kesinlikle hakl› say›lamayacak “göz boyay›c› nedenler”, komflu bir devle-
tin güçlenmifl olmas›ndan duyulan korku, daha verimli topraklar elde etme iste¤i,
baflkalar›n›n elinde olan fleyleri elde etmeye çal›flmak, baflkalar›na iyilik yapma baha-
nesiyle onlar› boyunduruk alt›na almak, ‹mparator ya da Kilisenin evrensel buyur-
ma hakk› oldu¤u inanc›yla, kiflisel ç›karlar› için savafla giriflmek ve son olarak da bo-
yunduruk alt›ndaki bir halk›n ba¤›ms›zl›k iste¤iyle savaflmas›d›r.
Thomas More “Ütopya” bafll›kl› çal›flmas›nda yaln›zca ülkeyi savunmak, dostla-

r›n topraklar›n› düflmanlardan ya da zorbalardan kurtarmak ve daha önce yap›l-
m›fl kötülüklerin öcünü almak için yap›lan savafllar› ‘hakl›’ saymaktad›r. More’a gö-
re savafllar›n en asil olan› zay›f› korumak için giriflilen savafllard›r. Yine, hedeflere
ulafl›ld›¤› anda savafl durdurulmal›, savafl sürecinde insanc›l olmaya dikkat edilme-
li ve zay›f kalabal›klara asla dokunulmamal›d›r.
Ayd›nlanma: Immanuel Kant’›n “Ebedi Bar›fl” eserinde göre savafl, bütün kötülüklerin ve
ahlaksal bozulmalar›n kayna¤›d›r. Toplumlar›n savaflmadan, bir arada olabilmele-
rinin tek ak›lc› yolu bir dünya devletinin kurulmas›d›r. Fakat bir dünya devleti de
despotikleflip insan hak ve özgürlüklerini ihlal etmeye meyledebilecektir. Bu ne-
denle Kant’›n ebedi bar›fl için önerisi, “bar›flç› bir birlik” kurulmas›d›r. Buna kar-
fl›n, sürekli bir bar›fl ancak savafllar›n zorlamas›yla, savafllar›n y›k›c› etkilerinin an-
lafl›lmas›yla kurulabilecektir. Sonuç olarak Kant, siyaset felsefecisi yönüyle savafl-
lar› en az›ndan bar›fl için benimsemifl, ama ahlak felsefecisi yönüyle bunu reddet-
me e¤iliminde olmufltur.
Okuma Parças›
Mutlak Savafl, Gerçek Savafl
“Clausewitz, hem Ayd›nlanma döneminin son y›llar›n›, hem de Frans›z ‹htila-
li ve Napoléon savafllar›n› yaflam›flt›r. ‹htilal ile Avrupa sisteminin gayri mütecanis
bir nitelik kazanmas›, eski dönemin s›n›rl› manevra savafllar›n›n (les guerres en
dentelle) yerini büyük ordularla yürütülen halk savafllar›na b›rakmas› ve Napole-
on’un strateji anlay›fl›na getirdi¤i de¤ifliklikler, makul siyasi amaçlar› fazlas›yla
aflan hedefler benimsenmesi, devletlerin siyasi rejimlerinin salt d›fl politika amaç-
lar›n›n yan›nda önemli bir savafl hedefi haline gelmesi, Clausewitz’in düflüncesin-
de izler b›rakm›flt›r.
Clausewitz’in savafl teorisini gelifltirdi¤i fikir ortam›, Ayd›nlanman›n miras›na
elefltirel bir gözle bakmaktayd›. Clausewitz Kant’›n sanat teorisinden esinlenmifltir.
Estetik kurallar gibi, savafl kurallar›n›n da yarat›c› dehay› hapsetmemesi gerekti¤i-
ni vurgulam›flt›r. Kant’m sanat teorisini Ayd›nlanman›n askeri düflüncesinin elefl-
tirisine uyarlayarak kendi savafl teorisini gelifltirmifltir. Ayd›nlanma ça¤›n›n aske-
ri düflünürleri savafl yönetiminde uyulmas› gereken ak›lc› ve nesnel ilkeler oldu¤u-
nu ileri sürüyorlard›.
Matematik de¤erlendirmelere elveriflli verileri dikkate al›yorlar, fakat manevi
ve iradi unsurlara gereken önemi vermiyorlard›. Böylece teori, maddi fleyler ve
tek yanl› bir etkinlik üzerine kuruluyordu. Clausewitz’in eseri, Ayd›nlanman›n
bu anlay›fl›na tepki olarak do¤mufltur. Onun deyifliyle, Ayd›nlanman›n savafl
düflüncesi, kesin nicelikler peflindedir; oysa savaflta hiçbir fley kesin de¤ildir, ak-
sine bütün hesaplar degiflken niceliklerle yap›l›r. Bu düflünce, yaln›z maddi ni-
celik ve nitelikleri gözönüne almakla yetinir; oysa, savafl hareketinin tümü ma-
nevi güçlerin etkisi alt›ndad›r. Yine bu teoriler sadece bir taraf›n faaliyetleriyle
ilgilenirler; oysa savafl iki taraf›n sürekli olarak birbirini etkileyen eylemlerinin
alan›d›r.
Bu elefltiriden Clausewitz’in savafl›n ölçülebilen taraflar›n›n küçümsedi¤i sonucunu

ç›karmak do¤ru de¤ildir. Mesela, ikmal ve intikal hatlar›, say› ve malzeme üstünlü¤ü,
co¤rafi ve topografik faktörler, hiç flüphe yok ki, önemlidir. Fakat ölçülebilirli¤in ötesinde,
manevi ve iradi unsurlara gereken yeri vermeyen bir savafl teorisi esastan mahrumdur,
çünkü savafl›n nesnel unsurlar›na anlam kazand›ran insand›r. Savafl, insan iliflkileri-
nin bir biçimidir. Clausewitz, Ayd›nlanman›n “iyimserli¤ini” ve bilimsel dogmatizmini
reddederek, dikkatleri özneye, yani savafla özgü belirsizliklerin içindeki insan eylemine
çeker. Aynen Kant’da oldu¤u gibi, burada da özgür irade temel unsur olarak öne ç›kar.
Clausewitz’in ak›l yürütmesi teori ve tarih aras›nda sürekli gidip gelir ve teori ile tarih
birbirinden ayr›lmaz bir bütün haline gelir. Clausewitz, teori kurarken tarihteki öz-
nel yönelifllerin evrensel yap›s›n› araflt›r›r. Tarihsel gerçeklik özü olmayan nicelik ve
rastlant›larla doludur. Bu gerçekli¤i anlamak için, duyularla alg›lanan nesnelerin
ötesine geçerek özü kavramak gerekir. Clausewitz’in teoriden anlad›¤›, tümevar›msal
bir genelleme de¤il, fakat öze yönelik bir kavrama çabas›d›r. Onun yapmak istedi¤i,
tarihsel ba¤lam içinde yer alan savafllar›n evrensel yap›s›n› anlamakt›r. Teorinin ev-
rensel mant›¤› ise, tarih düzeyinde öznelliklere dönüflür. Ayd›nlanma Avrupa’s›n›n
savafllar›, Napoleon döneminin savafllar›ndan farkl›yd›. Günümüzün savafllar› da o
dönemlerin savafllar›ndan farkl›d›r. Teorinin yapmas› gereken, tüm savafllar›n de¤ifl-
meyen özünü de¤iflen özelliklerinden ay›rmakt›r. ‹fl stratejik planlamaya gelince, sa-
vafllar›n temel de¤iflmez unsurlar›n› ihmal etmemek gerekti¤i gibi, ça¤dafl özellikleri-
ni de dikkate almak gerekecektir. Clausewitz, savafllar›n kazan›lmas›n› sa¤layan re-
çeteler ya da uyulmas› gereken kurallar ortaya koymaz. Onun yapt›¤› sadece savaflla
ilgili bir tak›m felsefi düflünceler sunmakt›r. Bunlar mutlaka muharebe meydan›na
tafl›nmas› gereken düflünceler de¤ildir. Siyasi ve askeri karar vericilerin analiz yete-
neklerini ve savafl hakk›nda düflünme becerilerini gelifltiren metinlerdir.
Savafl Üzerine’nin “Savafl Nedir?” bafll›¤›n› tafl›yan ilk bölümünde Clausewitz, sava-
fl›, karfl›t iradelerin çat›flt›¤› karfl›l›kl› fliddet hareketi olarak tan›mlayarak ak›l yürütme-
ye bafllar. fiiddet hareketinin ilk amac›, hasm› irademizi yerine getirmeye zorlamakt›r.
‹radenin içeri¤i ise siyasidir. Yani, nihai amaç siyasidir. Bu amaca ulaflabilmek için,
düflman› yok etmek ya da silahtan tecrit etmek ya da kendisini böyle bir ciddi tehdit al-
t›nda hissedece¤i bir duruma getirmek gerekir. Bu, savafl harekat›n›n askeri amac›, ya-
ni ilk amac›d›r. Ne var ki bu askeri amaç çat›flma sureci içinde siyasi amac›n yerini
alabilmekte, onu bir bak›ma, sanki savaflla ilgisi yokmufl gibi bir kenara itebilmektedir.
Taraflar›n her ikisi de ayn› amac› (karfl› tarafa iradesini zorla kabul ettirmek için onu
silahtan tecrit etmek) güttü¤ü için, ortaya ç›kan karfl›l›kl› hareket, kavram olarak ve
mant›ken afl›r›l›klara götürür. “Ben düflman› yenmedikçe o beni yenebilir. Öyleyse, im-
kan ve gayretlerimi düflmana üstünlük sa¤layacak flekilde art›rmal›y›m... “ anlay›fl› her
iki tarafa da hakim olur. Bu mant›k, taraflar› afl›r›l›klara iten bir yar›flmaya yol açar.
Böylece savafl, s›n›r tan›mayan bir fliddet eylemi niteli¤i kazan›r.
Afl›r› fliddetle ifade edilen çat›maya Clausewitz, “Mutlak Savafl” ad›n› vermektedir.
Bu kavram, ayn› Kant’›n “Ebedi Bar›fl›” gibi, bir soyutlama, bir “ideal-tip”tir. Her türlü
de¤iflken ayr›nt›dan soyutlanm›fl ve tarihi ba¤lam›n d›fl›na ç›kar›lm›fl savafl› ifade eder.
Bu kavram›n karfl›s›nda tarihi ba¤lam içinde yer alan “Gerçek Savafl” kavram› var-
d›r. Her “Gerçek Savafl” s›n›rs›z fliddete do¤ru t›rmanma e¤ilimi gösterir, fakat hiçbir
zaman “Mutlak Savafl”a eriflemez, aynen “Ebedi Bar›fl”a ulafl›lamad›¤› gibi.”
Kaynak: Okuma parças› için bkz. Karaosmano¤lu, Ali L. (2007). “Muhteflem Ortak-
l›k: Kant ve Clausewitz”, Uluslararas› ‹liflkiler, Cilt 4, Say› 14.
Savafl›n Nedenleri
N
AM AÇ
Savafllar›n nedenleri konusundaki alternatif aç›klamalar aras›n-
daki farkl›l›klar› ay›rt ederek savafllar›n nedenlerini belirtmek.
3
‹kinci Dünya Savafl›’ndan beri yaln›zca Stratejik Çal›flmalar çerçevesinde de¤il, ge-
nel olarak sosyal bilimlerde savafllar›n nedenlerini tespit etmek için büyük çaba
harcanm›flt›r. Buna karfl›l›k tüm çal›flmalar›n ortak sonucu, savafllar›n tek bir temel
nedeninin olmad›¤›, dolay›s›yla tek bir büyük savafl teorisinin ortaya koyulamaya-
ca¤› olmufltur. Bu yayg›n olarak kabul edilmekle birlikte, yine de savafllar›n neden-
lerine dair araflt›rmalar›n önü kesilmemifl, özellikle de “savafllar› önlemenin tek yo-
lunun onlar› anlamak oldu¤u” görüflüyle hareket edenler nedenleri ortaya ç›karma
ve s›n›fland›rma çabalar›n› sürdürmüfllerdir.
Stratejik Çal›flmalar alan›nda savafllar›n nedenlerine yönelik ortaya koyulan ka-
tegoriler, John Garnett taraf›ndan s›n›fland›r›lm›flt›r. Garnett, savafllar›n çeflitli ne-
denleri aras›nda benzerlik ve farkl›l›klar yoluyla birtak›m genellemelere ulafl›lma-
s›n›n olanakl› ve gerekli oldu¤unu öne sürmüfltür. Buna karfl›n, savafllar›n ortaya
ç›k›fl›nda birçok farkl› unsurun etkili oldu¤unun, savafllar› tek bir nedene indirge-
me çabas›n›n anlams›z oldu¤unun da alt›n› çizmektedir. Bu ba¤lamda, savafllar›
nedenlerine dayal› olarak s›n›fland›rma çabas›n›n anlay›fl›m›z› gelifltirmek ötesinde
bir kesinlik tafl›mayaca¤›n› da belirtmektedir.
John Garnett’a göre savafllar, görünen-esas neden, etkili-izin verici neden ve
yeterli-gerekli neden ayr›mlar›na dayan›larak kategorize edilebilir. Garnett s›n›flan-
d›rmas›nda içgüdüsel-ö¤renilmifl davran›fl ve bilinçli-bilinçsiz güdülere de yer ver-
mekte ve insan do¤as›na de¤il, insan davran›fl›na dayal› bu kategorileri di¤erleri
yan›nda etkili saymaktad›r.
Tablo 3.4 1. Görünen neden-temel neden: Görünen neden, savafllar›n ortaya ç›k›fl›n› tetikleyen neden
Garnett’in Savafl
olarak tan›mlanabilir. Görünen nedene dair en iyi ve en fazla kullan›lan örnek, Birinci Dünya
Nedenleri
S›n›fland›rmas› Savafl›’n›n nedeni olarak Avusturya-Macaristan veliahd›n›n S›rp bir milis taraf›ndan öldürülme-
sidir. Birinci Dünya Savafl›’n› bildi¤imiz flekliyle tetikleyen görünürdeki neden bu olayd›r. Buna
karfl›n esas neden, devletlerin politikalar›ndan çok uluslararas› sistemin yap›sal etkilerinin ana-
liz edilmesiyle anlafl›labilecek nedendir. Birinci Dünya Savafl› örne¤inde savafl›n ç›kmas›na yol
açan esas nedenin sömürgecilik yar›fl› oldu¤unu söyleyebiliriz. Çünkü savafla giden süreçte
devlet adamlar›n›n savafl› önlemek amac›yla yapt›klar› giriflimler, sömürgecilik yar›fl›n›n sert
rekabet koflullar› içinde geçmesi nedeniyle savafl›n ç›k›fl›na engel olamam›flt›r.
2. Etkili neden-izin veren neden: Etkili neden, belirli bir savafl› ortaya ç›karan belirli koflullara
atfen kullan›l›r. Örne¤in, A devletinin B devletinin sahip oldu¤u bir fleyi istemesi durumunda et-
kili neden A devletinin iste¤idir. Örnek vermek gerekirse, 2002’deki Irak Savafl›’n›n etkili nede-
ni ABD ve ‹ngiltere’nin Saddam Hüseyin’i devirme ve ard›ndan da Irak’a demokrasi getirme ar-
zular›d›r. Buna karfl›n, bu etkili nedenlerin alt›nda yatan, izin verici nedenlerdir. ‹zin verici neden,
aktif olarak savafl› ça¤r›flt›rmayan, fakat savafl›n ç›kma olas›l›¤›n› yaratan nedenlerdir. Kenneth
Waltz’a göre, savafllarda izin verici neden uluslararas› sistemin yap›s›ndan (anarfli) kaynaklanan,
devletleraras› rekabetin savafla dönüflmesini engelleyemeyecek oluflumdur.
3. Yeterli neden-gerekli neden: Yeterli neden, ortaya ç›kt›¤›nda mutlaka savafl meydana getiren
nedendir. Örnek olarak, birbirinden ideolojik ve pratik anlamda nefret eden iki devletin bulunma-
s› savafl›n ç›kmas› için yeterli bir neden olarak gösterilebilir. Buna karfl›n yeterli nedenin varl›¤›, sa-
vafllar›n ç›kmas› için gerekli bir neden olmayabilir. Gerekli nedenler, savafl›n ç›kmas› için olmazsa
olmaz nedenleri ifade eder. Örne¤in silahl› kuvvetlerin varl›¤› bir savafl›n yaflanmas› için olmazsa ol-
maz nedenlerdendir. Savafl için silah gerekir, ama di¤er yandan silahlar›n varl›¤› savafl›n ç›k›fl› için ye-
terli de¤ildir. Bir baflka aç›dan, yeterli nedenler zamanla de¤iflebilir; belli bir dönemde savafllar›n ç›k-
mas› için yeterli olan nedenler, daha sonraki zaman dilimlerinde yeterli nedeni oluflturmayabilirler.
Örne¤in, hanedan ba¤lar› geçmiflte savafllar›n yeterli nedeni iken, bugün için geçerlili¤i kalmam›flt›r.
Yukar›da k›saca özetlenen bu s›n›fland›rma hakk›nda daha detayl› bilgi için bkz. Garnett, MAKALE
John (2010). “The Causes of War and the Conditions of Peace”, John Baylis, James J. Wirtz
ve Colin S. Gray (der.), Strategy in the Contemporary World. Oxford: Oxford University
Press.
Savafl›n nedenlerine dair teorik bir çal›flma için bkz. Waltz, Kenneth (2009) ‹nsan, Devlet K ‹ T A P
ve Savafl: Teorik Bir Analiz Ankara: Asil Yay›nevi, Waltz, Kenneth (2001). Kitab›n özgün
bask›s› için bkz. Waltz, Kenneth (2001). Man, The State and War: A Theoretical Analysis.
New York: Columbia University Press.
Savafl›n Kayna¤›
Savafllar›n kaynaklar›yla ilgili bilgiler ›fl›¤›nda, “savafllar›n insan-
N
A M A Ç lardan m›, devletlerden mi, yoksa uluslararas› sistemden mi” kay-
4 nakland›¤› sorusunu yan›tlamak.
Savafl›n nedenleri konusunda farkl› bak›fl aç›lar› ortaya koyulmufltur. Bu bak›fl aç›-
lar›n› farkl› analiz düzeylerinde de¤erlendirmek, savafl›n nedenleri konusundaki
görüflleri düzenlememize yard›mc› olacakt›r. Çünkü “savafllar neden kaynaklan›r?”
sorusuna verilen yan›tlar›n farkl›l›¤›, temelde bu soruyu soran›n nereden bakt›¤›-
na, yani konuyu hangi analiz düzeyinde ele ald›¤›na dayanmaktad›r. Bu çerçeve-
de Garnett’›n savafllar›n nedenlerine dair s›n›fland›rmas› da temelinde analiz dü-
zeylerine dayanmaktad›r.
Analiz Düzeyleri: Uluslararas› iliflkiler alan›nda aktör Devlet Analiz Düzeyi; devletlerin özellikleri ve bu özelliklerin uluslararas›
say›s›n›n çok fazla oluflu, aktör ve süreçlerin farkl› alanda devlet davran›fllar›na etkisiyle ilgilidir. Bu analiz düzeyinde
kategorilere ayr›larak/analiz düzeyleri oluflturularak uluslararas› iliflkilerin temel aktörü devlettir. Bu nedenle, karar verme
çal›fl›lmas›na neden olmufltur. Herhangi bir fenomenin süreçlerine odaklan›larak devletlerin politikalara nas›l karar verdiklerini
analizi için araflt›rmac›n›n bir bafllang›ç noktas› olmal›, anlamak, uluslararas› iliflkilerin iflleyiflinin anlafl›lmas›na yol açacakt›r.
yani “neyi” çal›flaca¤›n› bilmelidir. Herfleyin -özellikle de
uluslararas› iliflkiler gibi aktör say›s›n›n çok fazla oldu¤u Sistem Analiz Düzeyi; devletler ve devlet-d›fl› global aktörler aras›ndaki
bir alanda- çal›fl›lmas› olanaks›zd›r. Çal›flman›n bir etkileflimle ilgilidir. Bu analiz düzeyine göre, dünyan›n sosyal-siyasal-
odak noktas› olmal›d›r. Uluslararas› iliflkiler alan›nda da ekonomik yap›s› ve etkileflim kal›plar› devletlerin ve di¤er aktörlerin
temel olarak üç odak noktas› vard›r. Analiz düzeyleri politikalar›n› etkiler. Bu nedenle, dünyan›n sosyal-siyasal-ekonomik
olarak adland›r›lan bu odak noktalar›; birey, devlet ve yap›s›n›n ve etkileflim kal›plar›n›n anlafl›lmas›n›n, uluslararas› iliflkilerin
sistem düzeyleridir. iflleyiflinin de anlafl›lmas›na yol açaca¤› kabul edilir.
Birey Analiz Düzeyi; s›radan insanlar›n ve daha çok Tek bir analiz düzeyine odaklanmak, di¤er düzeylerin d›fllanmas› anlam›na
politika yap›c›lar›n kiflisel özellikleriyle ilgilidir. Bu analiz gelmemelidir. Analiz düzeyleri sizin araflt›rma sorunuza “nereden
düzeyinde politikay› bireylerin yapt›¤› kabulüyle yola bakt›¤›n›z›” belirler. Uluslararas› iliflkiler her düzeyde iflleyen çok çeflitli
ç›k›l›r. Bu ba¤lamda, uluslararas› iliflkilerin anlafl›lmas› unsurlardan etkilendi¤inden, her bir analiz düzeyinde farkl› aç›klamalar
için insanlar›n (bireysel olarak ya da grup içinde) nas›l ortaya konulmas› olanakl› olmaktad›r. Bu ba¤lamda tek bir “do¤ru” analiz
karar ald›klar›n›n bilinmesi gerekti¤i kabul edilir. düzeyi oldu¤unu söylemek do¤ru de¤ildir.
Savafl›n nedenlerini analiz düzeyleri yoluyla düzenlemek ve bir tipolojiye dayan-

d›rmak, Waltz’un Man, The State and War (‹nsan, Devlet ve Savafl) kitab›nda yapt›¤›
“üç imaj” ayr›m›na dayanmaktad›r. Bu kitapta Waltz, savafllar›n neden kaynakland›¤›
sorusuna birey ve devlet olarak iki düzeyden (birinci ve ikinci imaj) bak›larak yan›t
arand›¤›n›, oysa savafllar›n “esas” nedenlerinin üçüncü düzeyde, yani uluslararas› sis-
tem düzeyinde bulunabilece¤ini öne sürerek üç imaj belirlemifltir. Waltz’un belirledi-
¤i bu düzeylere zaman içerisinde çeflitli yazarlarca farkl› düzeyler eklenmiflse de, te-
melde savafllar›n kaynaklar›na dair çal›flmalarda bu fikir genel kabul görmüfltür.
Birey düzeyinde analizler, savafllar›n nedenlerinin insanlardan kaynakland›¤› sa-
v›yla do¤rudan insana odaklanmaktad›r. Bu analiz düzeyinde savafllar›n insan kay-
nakl› nedenlerine dair farkl› görüfller ortaya koyulmufltur. ‹lk görüfle göre, savafl in-
san do¤as›ndan kaynaklanmaktad›r. Savafllar›n insan do¤as›na dayand›r›larak aç›k-
lanmas›, genellikle siyaset felsefesi, psikanaliz, sosyo-biyoloji alanlar›nda ortaya ko-
yulmufltur. Bu tür önermeleri, H›ristiyan felsefesinde insan›n “do¤ufltan günahkâr”
oldu¤u anlay›fl›ndan, uluslararas› politikan›n özünü insan›n bencil ve ç›karc› do¤a-
s›na dayand›ran klasik realizme kadar çok genifl bir düflünce dünyas›nda bulmak
mümkündür. Bu görüfle göre, savafllar temelde insan›n bencil ve sald›rgan do¤as›n-
dan kaynaklanmaktad›r. Savafllar›n esas nedeni insan do¤as›d›r, di¤er tüm nedenler
ikincil önemdedir. Örne¤in, Richard Dawkins insan do¤as›n›n sald›rgan oldu¤unu
ve bunun ise genlerden kaynakland›¤›n› öne sürmüfltür. Genler var olabilmek için
sald›rgan olmak zorundad›r. Bu bak›fl aç›s›ndan, insan do¤as›n›n içerdi¤i sald›rgan-
l›k savafllar›n da esas kayna¤› olarak görülmektedir. Benzer flekilde psikanaliz ala-
n›n›n kurucusu Sigmund Freud da insan do¤as›ndaki sald›rgan güdülerle savafl ara-
s›nda do¤rudan iliflki kuran bak›fl aç›s›n›n temsilcilerindendir.
Sosyal psikoloji alan›nda ortaya koyulan çal›flmalara dayanan ikinci görüfle göre,
insanlar bir fleylerin eksikli¤ini hissettikleri zaman savafl ç›karmaya daha yatk›n olur-
lar. Bu noktada temel belirleyen olarak hayal k›r›kl›¤›n›n etkisi ortaya ç›kmaktad›r.
‹nsanlar herhangi bir hedefe ulaflma yolunda engellendiklerinde, hayal k›r›kl›¤›na
u¤rar ve bu duygu do¤rudan öfke ve sald›rganl›¤a yol açar. Reinhold Niebuhr’a gö-
re, s›radan insan güç ve prestij gibi hedeflerine ço¤unlukla ulaflamaz. Hayal k›r›kl›¤›
yaflar ve bunu siyasi faaliyetlerine yans›t›r. Bir fleye ulaflamaman›n nedenlerini insan
kendisinde aramaz, engellendi¤ini düflünür. Bu düflünce de kendisini engelleyenle-
re karfl› sald›rma dürtüsünü harekete geçirir. Bu çerçevede, hayal k›r›kl›¤›, göreceli
yoksullukla da bir araya geldi¤inde savafl›n kayna¤› durumuna gelir.
Üçüncü görüfl savafl›n nedenlerini bireylerin yanl›fl alg›lamalar›na dayand›r›r,
dolay›s›yla bunu etkileyen kiflilikleri, psikolojileri ve inanç sistemlerine odaklan›r.
Bu görüfle göre savafllar, devlet adamlar›n›n yanl›fl alg›lamalara dayal› kararlar›n-
dan kaynaklanmaktad›r. Liderlerin yanl›fl alg›lama ve hesaplamalar›n›n etkisinin
aç›kça görülebilece¤i tarihsel örnekler fazlad›r. Birinci Dünya Savafl› öncesinde
Kayzer Wilhelm’in ‹ngiltere’nin ç›kacak bir savaflta tarafs›z kalaca¤›na dair abart›l›
inanc› ya da ‹kinci Dünya Savafl› öncesinde Hitler’in, esas›nda bir ölçüde ‹ngiltere
Baflbakan› Neville Chamberlain’in Çekoslovakya’n›n parçalanmas›yla sonuçlanan
Münih Konferans’ndaki tutumundan cesaret alm›fl olmas› en bilinen örneklerdir.
Di¤er tarafta ise Chamberlain’›n, Münih konferans›ndan döndü¤ünde, “zaman›n
bar›fl zaman› oldu¤unu” söyleyebilmifl olmas›, verilen mesajlar›n ne ölçüde karfl›-
l›kl› olarak yanl›fl alg›land›¤›n› aç›kça göstermektedir.
Dördüncü görüfle göre, savafl›n nedenleri grup faaliyetleri çerçevesinde aç›kla-
n›r. Ünlü Alman filozof Friedrich W. Nietzche’ye göre ç›lg›nl›k bireylerde istisna,
gruplarda kurald›r. Normalde sald›rgan olmayan insanlar›n, grup ortamlar›nda sal-
d›rganlaflt›klar›n› görürüz. Bunun nedeni, gruplarda bireysel sorumlulu¤un orta-

dan kalkmas› ve sorumlulu¤un yay›lmas›d›r. Grup düflüncesinin bir di¤er boyutu,
devletlerin karar-alma yap›lar› olarak gruplar›n etkileriyle ilgilidir. Bu bak›fl aç›s›na
göre, bir gruba dâhil olan bireylerin, birli¤i bozmama bask›s› alt›nda hareket etme-
leri sonucu birey olarak tercih etmeyecek bile olsalar, baz› seçeneklere (savafl ka-
rar›, sald›rgan politika gibi) grup içinde yer alman›n etkisiyle yönelmeleri ile ilgili-
dir. Gruplar devletlerin karar-alma yap›lar› çerçevesinde, bürokrasi ya da elit grup-
lar› olarak ele al›nd›¤›nda, baz› çal›flmalarda birey düzeyinde de¤il, devlet-alt› dü-
zey olarak farkl› bir kategoride de de¤erlendirilebilmektedir.
Birim (devlet) düzeyinde analizler devlet veya toplumlar›n savafl ya da fliddete
e¤ilimli olmalar›na yol açan temel niteliklerine odaklan›rlar. Örne¤in, So¤uk Savafl
sürecinde Marksistler, kapitalist devletlerin uluslararas› sorunlarda kuvvet kullan-
maya daha yatk›n oldu¤unu öne sürerken, kapitalistler komünist devletlerin yay›l-
mac›, ideolojik ve totaliter nitelikleri dolay›s›yla fliddet kullanmaya daha yatk›n ol-
du¤unu öne sürmekteydiler. Ayn› biçimde, demokrasiler ile otoriter devletler ara-
s›nda da savafla baflvurma e¤ilimleri aç›s›ndan benzer bir ayr›m yap›lmakta ve oto-
riter devlet yap›lar›nda savafla baflvurma olas›l›¤›n›n daha yüksek oldu¤u iddia
edilmektedir. Buna karfl›n, tarihsel olarak devletlerin niteliklerine ba¤l› olmaks›z›n
birbirlerine benzer biçimlerde savafla baflvurduklar› gözlemlenebildi¤inden, dev-
letlerin nitelikleri ile savafla yönelik davran›fllar› aras›nda do¤rudan bir iliflki kur-
mak çok zordur.
Devletler gibi, toplumlar›n da nitelikleri ile savafla e¤ilimleri aras›nda bir iliflki
kurmak ve bu iliflkiden yola ç›karak genellemelere ulaflmak zordur. Dahas› ayn›
toplum, zamanla savafla e¤ilimli olandan bar›flsever olana do¤ru (veya tersi) de¤i-
flebildi¤inden, bu tür genellemeler yapmak do¤ru bir sonuca götürmeyecektir. Ör-
ne¤in, Japon toplumunun ‹kinci Dünya Savafl› öncesinde uluslararas› sorunlarda
kuvvet kullanmaya e¤ilimli oldu¤u söylenebilirken, bu tarihten sonras› için ayn› ç›-
kar›m› yapmak olanakl› de¤ildir.
Etkileflim Düzeyi, temel olarak iki devlet aras›ndaki etkileflimlerin dinamikleri
ile söz konusu devletlerin paylaflt›klar› nitelikler üzerine odaklan›lan bir analiz dü-
zeyidir. Bu düzeyde savafl farkl› yaklafl›mlarla, ama esas olarak iki yaklafl›mla ana-
liz edilir. ‹lki, devletler aras› etkileflimi güç iliflkileri ba¤lam›nda analiz etmektedir.
Örne¤in Güç Geçifli Teorisine (Power Transition) göre, gücün devletler aras›nda
göreceli olarak eflit da¤›ld›¤› dönemlerde, çat›flmalar›n savafla dönüflme olas›l›¤›
daha yüksektir. Çat›flma Sarmal› yaklafl›m›na göre ise, iki devlet aras›ndaki etkile-
flimlerde taraflardan biri gücünü, savunma-güvenlik amaçl› da olsa art›rmaya bafl-
lad›¤›nda karfl› taraf bunu bir tehdit olarak alg›layacakt›r. Bu alg›lamayla hareket
eden devlet gücünü art›rma çabas›na girecek ve ayn› durum bu sefer ilk devlet için
tehdit yaratmaya bafllayacakt›r. Devletler bu flekilde etkileflimleriyle geri dönülme-
si zor bir çat›flma sarmal›na girecekler ve bunun savafla dönüflmesi olas›l›¤› gide-
rek yükselecektir. Bir di¤er yaklafl›m olan cayd›r›c›l›k ise, Güç Geçifli Teorisinin ak-
sine, örne¤in silahlanma yar›fl› ba¤lam›nda, taraflar›n güçlerinin eflitlenmesinin sa-
vafla de¤il, iflbirli¤ine yol açaca¤›n› öne sürmektedir.
Etkileflim dinamikleri de çat›flmalar›n savafla dönüflme olas›l›klar›n› araflt›rma-
n›n bir boyutu olarak analiz edilmektedir. Bu ba¤lamda daha çok demokrasi ve ti-
cari iliflkiler gibi unsurlara odaklan›lmaktad›r. Örne¤in, Demokratik Bar›fl yaklafl›-
m› birbirleriyle etkileflim halinde olan iki devletin benzer demokratik siyasal sis-
temlere sahip olmas›n›n, savafla ulaflabilecek çat›flmac› iliflkileri saf d›fl› b›rakaca¤›
önermesine dayanmaktad›r.
Uluslararas› sistem düzeyinde analizin en temel unsuru, uluslararas› sistemin yap›-

s› olarak tan›mlanan “anarfli”dir. Burada anarfli, uluslararas› sistemde devletlerin davra-
n›fl›n› s›n›rland›rmak ya da yönlendirmek için hiçbir yüksek otoritenin ya da hiyerarflik
yap›n›n, bir anlamda dünya hükümetinin olmay›fl›n› ifade eder. Savafllar›n nedenleri
k›sm›nda da de¤inildi¤i gibi, burada Waltz’un anarflinin devletler aras› savafllarda izin
verici neden olarak iflledi¤i fikriyle hareket edilmektedir. Devletler kendi güvenlikleri-
ni sa¤lama amac›nda olsa dahi, uluslararas› sistemde savafllar›n ç›kmas›n› engelleyecek
bir yap›n›n olmay›fl›, devletler aras› rekabetin savafla dönüflme olas›l›¤›n› art›rmaktad›r.
Uluslararas› sistem düzeyinde bir di¤er yaklafl›m Hegemonik ‹stikrar Teorisi’dir.
Bu teoriye göre, uluslararas› sistemde hegemonun varl›¤›, sistem düzeyinde dü-
zenleyici güç ifllevi görerek anarflinin etkisini azalt›r. Bu durum en az›ndan orta bü-
yüklükteki güçler aras›ndaki çat›flmalar›n savafla dönüflmesi olas›l›¤›n› azalt›r.
Son olarak, ele al›nan analiz düzeylerinden hiçbirisinin tek bafl›na savafla dair
tüm sorular›m›z› yan›tlayabilecek aç›klay›c›l›kta olmad›¤› gözden kaç›r›lmamal›d›r.
Her bir analiz düzeyi esas›nda analiz yapan›n sordu¤u sorular, yani nereden bakt›-
¤› ile ilgilidir. Her bir düzey belirli bir ölçüde aç›klay›c›l›¤a sahiptir ve muhakkak di-
¤erleriyle iliflki içerisindedir. Bu çerçevede son dönemlerde, böyle bir önermeyle
yola ç›kan birçok çal›flmada “çok-düzeyli analiz”ler ortaya koyulmaya bafllanm›flt›r.
Y‹RM‹NC‹ YÜZYIL SAVAfiLARINDA SAVAfi

STRATEJ‹LER‹ VE TAKT‹KLER
N
AM AÇ
Yirminci yüzy›l savafllar›nda uygulanan strateji ve taktikleri ifa-
de etmek.
5
Birinci Dünya Savafl›’nda Strateji Anlay›fl› ve Taktik

‹kincisi ç›kana kadar “Büyük Savafl” olarak an›lan Birinci Dünya Savafl›, tarihteki
ilk topyekûn savafl olarak kabul edilmektedir. Çünkü tarihte ilk kez, savaflan ülke-
lerde yaflayan hemen herkes savafltan bir flekilde etkilenmifltir. Savaflta strateji an-
Schlieffen Plan›: Schlieffen lay›fl› bak›m›ndan da önemli farkl›l›klar olmufl, savafllardaki belirleyicili¤i bak›m›n-
Plan›, Almanya’n›n bat›da
Fransa ve do¤uda Rusya ile dan askeri strateji anlay›fl›n›n yerini, “genel strateji” anlay›fl› alm›flt›r. Bu çerçevede,
iki cephede efl zamanl› bu tarihten önce strateji ve savafl›n gidiflat› aç›s›ndan baflkomutanlar belirleyici
olarak savaflmas›n› önlemek
ve her iki cephede de zafer
iken, Birinci Dünya Savafl› ile devlet adaml›¤› önem kazanm›flt›r. Savaflta Llyod Ge-
kazanmas›n› sa¤lamak için orge, Georges Clemenceau ve Kayzer Wilhelm II gibi liderler baflrolde yer alm›fl-
oluflturulan bir askeri lard›r. Bir baflka deyiflle, askeri strateji ve siyasetin iç içeli¤i ilk kez bu savaflta gö-
stratejidir. Bu plan
çerçevesinde, Almanya rünür olmufltur. Clemenceau’nun “savafl, askerlere b›rak›lamayacak kadar ciddi bir
öncelikle Fransa’da h›zla bir ifltir” ifadesi de bu yaklafl›m›n ürünüdür. Örnek olarak, Almanya’n›n Birinci Dünya
zafer kazanmay›, ard›ndan
da Rusya’n›n seferber Savafl›’ndaki genel stratejisi modern savafllar›n y›k›c›l›¤› ve düflmanlar›n›n gücü
olmas›na ve Rus ordusunun ba¤lam›nda hesaplanarak oluflturulmufltur. Bu çerçevede, Almanya’n›n kazanabi-
bat›da konufllanmas›na
f›rsat vermeksizin trenle lece¤i bir savafl›n gerek zaman, gerekse hedef kapsam›nda s›n›rl› tutulmas› genel
ordusunu do¤u cephesine stratejisinin temeli olmufltur. Askeri stratejisi ise, bu genel stratejiye ba¤l› olarak Al-
süratle aktarmay›
hedeflemifltir.
man Genelkurmay Baflkan› Schlieffen taraf›ndan haz›rlanm›flt›r.
Taktik aç›dan, Birinci Dünya Savafl›’nda atefl gücünün artmas› nedeniyle sald›r›
yoluyla düflman cepheyi ezip geçmek imkâns›z hale geldi¤inden savunma anlay›-
fl› (özellikle siper savafl›) belirgin hale gelmifltir. Di¤er yandan, mekanizasyon ola-
rak adland›r›lan topçu ve tank birliklerindeki geliflmelerle hücum sorunu afl›lmaya
çal›fl›lm›flt›r. Topçu s›n›f›n piyade karfl›s›nda öncelik sa¤lamas› bu savaflla olmufl,
“piyade iflgal eder, topçu ise fetheder” sözü taktik anlamda hayata geçirilmifltir. Bi-
rinci Dünya Savafl’›nda hava gücü kapsam›nda yaflanan geliflmeler, sonras›nda ha-
va gücüne dair askeri doktrinlerin geliflmesi için de gerekli zemini haz›rlam›flt›r. Bi-
rinci Dünya Savafl›’n›n bir di¤er özelli¤i, denizlerde sürdürülen savafllarda dretnot
Yat›flt›rma (Appeasement)
(savafl gemisi) ve denizalt›lar›n etkileridir. Son olarak, topyekûn bir savafl olmas›- Politikas›: “‹kinci Dünya
na karfl›n Birinci Dünya Savafl›’nda gayr-i nizami savafl taktikleri de kullan›lm›flt›r. Savafl›na giden dönemde
‹ngiltere Baflbakan› Neville
Bu daha çok Osmanl›’n›n Arap topraklar›nda ve Afrika’da görülmüfltür. Chamberlain ile
özdefllefltirilen politika.
‹ki Savafl Aras› Dönemde Strateji Chamberlain Hitler’in esas
‹ki savafl aras› dönemde Stratejik Çal›flmalar›n en temel konusu, Birinci Dünya Sa- ilgi alan›n›n do¤uda
vafl› s›ras›ndaki etkileriyle hava ve tank gücü olmufltur. Bu çal›flmalarda hava gü- oldu¤una inand›¤› için
Komunist SSCB’ye karfl›
cünün sald›r›, kara gücünün ise savunma amaçl› kullan›lmas› görüflü belirleyici ol- kendileriyle ittifaka
mufltur. Bu ba¤lamda deniz ve kara gücü kesin sonuç al›c› yöntemler olmaktan girece¤ini, hatta bir ihtimal
Hitler’i Sovyet topraklar›na
ç›km›flt›r. Bu geliflmenin nedeni ise bombard›man uçaklar›n›n gelifltirilmifl olmas›- yöneltebilece¤ini umut
d›r. Hava gücü, stratejinin zaman ve mekân unsurlar›n› tamamen de¤ifltirmifltir. Sa- etmifl, Südetleri ald›ktan
sonra daha önce
vafla hareketlili¤i ve sald›r›y› geri getirecek flekilde tank taktiklerinin uygulanmas›, Bismarck’›n yapt›¤› gibi
savunma stratejisi yapan ordular› etkisiz hale getirecek ve savunmay.› k›rabilecek Hitler’in de art›k durarak
kazand›klar›n› elinde
etkiler do¤urmufltu. Bu çerçevede, ünlü stratejist Liddell Hart’›n yaklafl›m› da z›rh- tutmaya çal›flaca¤›n›
l› ve mekanize birlikleri dengeli bir flekilde kullanarak sonuç almaya yönelikti. Esa- ummufltu. Fakat
s›nda bu tür stratejilerin temel kayg›s›n›n Birinci Dünya Savafl›’ndaki kitlesel y›k›- Bismarck’tan çok
Napoléon’a benzeyen Hitler,
m› önleyebilecek yöntemler bulmak oldu¤u söylenebilir. durmak bir yana
taleplerinde daha da
fütursuzlaflt›.
‹kinci Dünya Savafl›’nda Strateji ve Taktik
‹kinci Dünya Savafl›nda da genel strateji anlay›fl›n›n hâkimiyeti söz konusudur ve Münih Anlaflmas› yat›flt›rma
politikas›n›n doruk
yine ülkelerin siyasi liderleri stratejistler olarak baflroldedir. Almanya’n›n bu savafl- noktas›yd›. Konferanstan
taki genel stratejisi temelde sald›rgand›r ve toprak geniflletmeyi hedeflemifltir. ‹n- dönen Chamberlain uçaktan
indi¤inde “size bugün
giltere’nin genel stratejisi ise, ‹ngiliz ‹mparatorlu¤u’nu ve büyük güç konumunu onurlu bir bar›fl getirdim”
korumakt›. Buna karfl›n stratejide uluslararas› çevrenin gerçeklerine yer verilme- diyecekti. Fakat 15 Martta
mifl, çevresel savunmayla hedefe ulafl›laca¤› düflünülmüfl, yani Hitler Almanya’s›- Almanya hiçbir Alman›n
yaflamad›¤› Çekoslovakya
n›n yarataca¤› do¤rudan tehditler göz ard› edilmiflti. Dönemin ‹ngiltere Baflbakan› topraklar›n› iflgale
Neville Chamberlain’in 1930’lar›n sonlar›nda izledi¤i yat›flt›rma stratejisi de bu bafllay›nca, yat›flt›rma
politikas›n›n bitti¤ini ilan
politikan›n bir uzant›s›d›r. Strateji, savafl bafllad›ktan sonra, 1940’ta Winston Churc- etmek zorunda kald›.
hill’in iktidara gelmesiyle de¤ifltirilmiflti. Bu ayn› zamanda ülkelerin askeri strateji- Takibeden haftalarda
‹ngiltere Polonya’ya garanti
lerinde siyasi liderlerin rolü ile ilgili de iyi bir örnek teflkil etmektedir. verdi ve ciddi savafl
‹kinci Dünya Savafl›, teknik geliflmenin yo¤un yafland›¤› bir dönemi simgeler. haz›rl›klar›na bafllad›. Fakat
büyük bir savafl› önlemek
Bu dönemde savafl makineleflmifl; tank, uçak, radar, telsiz savaflta gerçek anlamda için art›k ifl iflten geçmiflti.”
kullan›lmaya bafllanm›flt›r. Uçak, Birinci Dünya Savafl›’n›n son y›llar›na yetiflebilmifl
ve daha çok keflif amac› ile piyade deste¤i olarak kullan›lm›flt›. ‹kinci Dünya Sava- Kaynak: Ayd›n, Mustafa
(2001). “‹kinci Dünya Savafl›
fl›’nda ise indirme harekat›, ordular›n tafl›nmas› ve düflman› bombalama amac›yla ve Türkiye: 1939-1945”,
kullan›lmaya bafllanm›flt›r. Tank, Birinci Dünya Savafl›’nda düzenli ordular›n defor- Bask›n Oran (der.), Türk D›fl
Politikas›: Kurtulufl
masyonu ve düflman hatlar›n› yarmak için, ‹kinci Dünya Savafl›’nda ise bölge kon- Savafl›’ndan Bugüne
trolü ve iflgal amaçl› kullan›lm›flt›r. ‹kinci Dünya Savafl›’n›n sonunda ABD’nin Ja- Olgular, Belgeler,
Yorumlar, 1919-1980, Cilt I.
ponya’ya karfl› kulland›¤› iki atom bombas› ise, savafl›n gidiflat›yla ilgili etkilerinin ‹stanbul: ‹letiflim, s. 408.
çok ötesinde, nükleer strateji dönemini bafllatm›flt›r.
Yirminci yüzy›l savafllar›n›, uygulanan strateji ve taktikleri çerçevesinde ele alan bir K ‹ T A P
çal›flma için bkz. Mehmet Tanju Akad (1992). 20. Yüzy›l Savafllar›: Stratejik, Taktik,
Teknolojik ve Jeopolitik Yönleriyle. ‹stanbul: Kastafl Yay›nlar›.
Özet
Savafl kavram› neredeyse insanl›k tarihiyle yafl›t bir kav- Sosyal Bilimler ‹kinci Dünya Savafl›’ndan beri savafllar›n
ramd›r. Buna ra¤men savafl kavram›n›n net bir tan›m› nedenlerini aç›klamak için yo¤un çaba sarf etmifltir. Bu
yap›lamam›fl, dolay›s›yla savafl kavramsal olarak s›n›r- noktada en kapsaml› aç›klama John Garnett’tan gelmifl-
land›r›lamam›flt›r. Yine de bir çerçeve çizebilmek aç›- tir. Garnett’a göre savafllar, görünen-esas neden, etkili-
s›ndan savafl, siyasal birimlerin hedeflerine ulaflabilmek izin verici neden ve yeterli-gerekli neden ayr›mlar›na
amac›yla birbirlerine uygulad›klar› düzenli fliddet ola- dayan›larak kategorize edilebilir. Savafl nedenlerinin
rak tan›mlanabilir. yan› s›ra, savafl›n kayna¤› da Waltz modelinde yola ç›-
Sun Tzu, Machiavelli ve Fredrich Hegel gibi isimler fark- k›larak birey, birim (devlet) ve sistem; yani üç imaj ek-
l› tarihlerde yaflayan düflünürler olmalar›na ra¤men sa- seninde de¤erlendirilebilir.
vafl›n kaç›n›lmaz ve hatta gerekli oldu¤u kan›s›na var-
m›fllard›r. Savafl›n çeflitli düflünürlerce gerekli bir olgu
olarak tan›mlamas› e¤ilimine ra¤men savafl›n giderek
fliddetlenmesi özellikle Birinci Dünya Savafl›’ndan son-
ra insanlar› savafl› engelleme ve bar›fl aray›fllar›na sü-
rüklemifltir. Bu çerçevedeki ilk ad›m Milletler Cemiye-
ti’nin kurulufludur. Uluslararas› düzeyde savafl› yasakla-
ma giriflimleri MC ile s›n›rl› düzeyde bafllam›fl ve 1928
Briand Kellog Pakt› ve Birleflmifl Milletler fiart› ile ulus-
lararas› hukukta kuvvet kullan›m› yasaklanm›flt›r.
Geliflen teknolojinin savafl araçlar›n› da gelifltirmesi ve
çeflitlendirmesi yeni savafl türlerinin do¤mas›na sebep
olmufltur. Geleneksel savafl araçlar›n› ve çat›flma fleklini
öngören savafl konvansiyonel savafl olarak adland›r›l›r-
ken, konvansiyonel silahlara ek olarak nükleer silahla-
r›n kullan›ld›¤› savafl nükleer savafl ad›n› alm›flt›r. Daha
genel bir ifadeyle, savafl›n biçimini ve niteli¤ini belirle-
yen unsurlar olarak, güç kullanan toplulu¤un niteli¤i ve
büyüklü¤ü, kullan›lan fliddetin ve araçlar›n türü, kulla-
n›lan yöntem gibi birçok farkl› ölçüte göre yap›lm›fl s›-
n›fland›rmalara rastlamak mümkündür. Bu çerçevede
savafllar, kullan›lan ölçütlerin çeflitlili¤ine ba¤l› olarak
çok farkl› gruplara ayr›labilir. Savafllar›n yo¤unluk dere-
celeri ve kapsad›¤› co¤rafi alan›n büyüklü¤üne göre
topyekûn savafl-s›n›rl› savafl; kullan›lan silahlar›n türü-
ne göre konvansiyonel savafl-nükleer, biyolojik, kimya-
sal savafl; kullan›lan yönteme göre düzenli savafl-gerilla
savafl›; savaflan taraflar›n niteliklerine göre uluslararas›
savafl-iç savafl-asimetrik savafl; savaflan taraflar›n nitelik
ve bu niteliklerinden kaynaklanan güdülere göre dini
savafl-etnik savafl; ve son olarak, silahl› çat›flma ile ide-
olojik çat›flma ayr›m›na göre s›cak savafl-so¤uk savafl
gibi ayr›mlar yap›labilir. Bu noktada ortaya ç›kan ve ge-
rekçesi itibar›yla bir nevi savafl türü olarak nitelendire-
bilece¤imiz “hakl› savafl” kavram›, savafl›n onu meyda-
na getirecek hakl› sebeplere ve bu sebeplerin hakl›l›¤›-
n› destekleyecek adil düzeye sahip olmas›d›r.
1. Afla¤›daki düflünürlerden hangisi savafl› insan do¤a- 6. Afla¤›dakilerden hangisi bir savafl türü de¤ildir?
s›ndan kaynaklanan nedenlerle aç›klamaz? a. Nükleer savafl
a. Richard Dawkins b. Konvansiyonel savafl
b. Jean Jacques Rousseau c. Petrol Savafl›
c. Thomas Hobbes d. Gerilla savafl›
d. Machiavelli e. ‹ç savafl
e. Thucydides
7. Afla¤›dakilerden hangisi, bir savafl› hakl› k›lan ölçüt-
2. Afla¤›daki düflünürlerden hangisi Ayd›nlanma Dö- lerden biri de¤ildir?
neminde savafl ve strateji kavramlar›n› tan›mlam›flt›r? a. Karizmatik bir liderin varl›¤›
a. Clausewitz b. Hukuka uygun otorite
b. Sun-Tzu c. Savafla son çare olarak baflvurulmas›
c. F. Hegel d. Hakl› neden
d. Machiavelli e. Savafl›n baflar› flans›n›n olmas›
e. Rousseau
8. Savafl›n ç›kmas› için olmazsa olmaz kabul edilen ne-
3. Milletler Cemiyeti’nde savafl›n yasakland›¤› haller ile den afla¤›dakilerden hangisidir?
ilgili afla¤›daki ifadelerden hangisi do¤rudur? a. Yeterli Neden
a. Savafl tahkim, uluslararas› yarg› ve soruflturma b. Görünen Neden
süreçlerinde al›nan kararlar›n ard›ndan karara c. ‹zin verici Neden
uyulmas›n›n beklendi¤i üç ayl›k sürede yasakt›r. d. Gerekli neden
b. Savafl tahkim, uluslararas› yarg› ve soruflturma e. Etkili Neden
süreçlerinde al›nan kararlar›n ard›ndan al›nan
karara uyulana kadar yasakt›r. 9. Afla¤›dakilerden hangisi, savafllar›n nedenleri konu-
c. Savafl tahkim, uluslararas› yarg› ve soruflturma sunda kullan›lan bir analiz düzeyi de¤ildir?
süreçlerine baflvurulursa tamamen yasakt›r. a. Bölge Düzeyi
d. Savafl her durumda yasakt›r. b. Birey Düzeyi
e. Savafl yasak de¤ildir. c. Devlet Düzeyi
d. Etkileflim Düzeyi
4. Afla¤›dakilerden hangisi, BM sisteminde savafl›n ya- e. Uluslararas› Sistem Düzeyi
saklanmad›¤› hallerden biridir?
a. Meflru müdafaa durumunun ortaya ç›kmas› 10. Savafllar›n kayna¤›n› “üç imaj (birey-devlet-sistem)”
b. Bir devletin afl›r› silahlanmas› ayr›m›na dayand›ran yazar afla¤›dakilerden hangisidir?
c. Bir devletin nükleer silahlara sahip olmas› a. Emmanuel Kant
d. Ekonomik hegemonya tehdidinin ortaya ç›kmas› b. Carl von Clausewitz
e. Bir devletin BM’ye üye olmay› reddetmesi c. Hedley Bull
d. Thomas Hobbes
5. Afla¤›dakilerden hangisi, “topyekûn savafl”a örnektir? e. Kenneth Waltz
a. ‹kinci Dünya Savafl›
b. Vietnam Savafl›
c. So¤uk Savafl
d. Körfez Savafl›
e. Napoléon Savafllar›

1. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Savafl Kavram›” bölümünü S›ra Sizde 1
gözden geçiriniz. BM Sisteminde savafl meflru müdafaa halleri d›fl›nda ta-
2. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Savafl Kavram›” bölümünü mamen yasaklanm›flt›r. Buna karfl›l›k, MC sisteminde
gözden geçiriniz. savafl bir tak›m giriflimler (tahkim, yarg›lama, sorufltur-
3. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Savafl Kavram›” bölümünü ma) neticesinde al›nan kararlar›n ard›ndan uygulama-
gözden geçiriniz. n›n beklendi¤i üç ayl›k süre içerisinde yasakt›r.
4. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Savafl Kavram›” bölümünü
gözden geçiriniz. S›ra Sizde 2
5. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Savafl Türleri” bölümünü Jus ad bellum savafl eylemine baflvurman›n hakl› oluflu-
gözden geçiriniz. nu ifade ederken jus in bello, savafl s›ras›ndaki araç ve
6. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Savafl Türleri” bölümünü eylemlerin hakl›l›¤›na iliflkindir.
gözden geçiriniz.
7. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Hakl› Savafl Kavram›” bölü-
8. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Savafl›n Nedenleri” bölü-
9. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Savafl›n Kayna¤›” bölümü-
nü gözden geçiriniz.
10. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Savafl›n Kayna¤›” bölümü-
nü gözden geçiriniz.
Kaynaklar
Akad, Mehmet Tanju (1992). 20.Yüzy›l Savafllar›: Stra- McInnes, Colin ve Sheffield, G. D (der.) (1988). Warfa-
tejik, Taktik, Teknolojik ve Jeopolitik Yönleriy- re in the Twentieth Century: Theory and Prac-
le. ‹stanbul: Kastafl Yay›nlar› tice. London: Unwin Hyman.
Aral, Berdal (2007). “Asimetrik Sald›r› Savafllar›, Siyaset Paret, Peter (der.) (1986). Makers of Modern Stra-
ve Uluslararas› Hukuk”, Uluslararas› ‹liflkiler, Cilt tegy: from Machiavelli to the Nuclear Age. Ox-
4, Say› 14. ford: Oxford University Press.
Ayd›n, Mustafa (2001). “‹kinci Dünya Savafl› ve Türki- Rapaport, Anatol (1992). Peace: an Idea Whose Time
ye: 1939-1945”, Bask›n Oran (der.), Türk D›fl Po- has Come. University of Michigen Press.
litikas›: Kurtulufl Savafl›’ndan Bugüne Olgular, Suganami, Hidemi (1996). On the Causes of War. Ox-
Belgeler, Yorumlar, 1919-1980, Cilt I. ‹stanbul: ford: Clarendon Press.
‹letiflim. Suganami,Hidemi (2009). “Understanding Man, the
Biddle, Stephen (2004). Military Power: Explaining State, and War”, International Relations, Cilt 23,
Victory and Defeat in Modern Battle. Princeton, Say› 3.
NJ: Princeton University Press. Tzu, Sun (1996). Savafl Sanat›. Çev. Sibel Özbudun-
Cashman, Greg ve Robinson, Leonard C. (2007). An In- Zeynep Ataman, ‹stanbul: Anahtar Kitaplar.
troduction to the Causes of War. Lanham: Row- Vasquez, John A. (1993). The War Puzzle. Cambridge:
man and Littlefield Publishers. Cambridge University Press.
Clausewitz, Carl von (1999). Savafl Üzerine. çev. H. Vasquez, John A. (der.) (2000). What do we Know
Fahri Çeliker, ‹stanbul: Özne. about War? Lanham: Rowman and Littlefield Pub-
Collins, John (2001). Military Strategy: Principles, lishers.
Practices, and Historical Perspectives. Washing- Waltz, Kenneth (1988). “The Origins of War in Neorea-
ton D.C.: Potomac. list Theory”, Journal of Interdisciplinary His-
Doyle, Michael (1997). Ways of War and Peace. New tory, Cilt 18, Say› 4.
York: Norton & Company. Waltz, Kenneth (2001). Man, The State and War: a
Ereker, Fulya (2003). “‹lkça¤lardan Günümüze Hakl› theoretical analysis. New York: Columbia Univer-
Savafl Kavram›”, Uluslararas› ‹liflkiler, Cilt 1, Sa- sity Press.
y› 3. Walzer, Michael (2010). Hakl› Savafl, Haks›z Savafl:
Ferrill, Arthur (1997). The Origins of War: From the Tarihten Örneklerle Desteklenmifl Ahlaki Bir
Stone Age to Alexander the Great. Boulder, CO: Tez. Çev. Mehmet Do¤an, ‹stanbul: Bo¤aziçi Üni-
Westview Press. versitesi Yay›nevi, 2010.
Hoffmann, Stanley (1963). “Rousseau on War and Pea- Wright, Quincy (1983). A Study of War. Chicago: Uni-
ce”, The American Political Science Review, Cilt versity of Chicago Press, Midway Reprint.
57, Say› 2, s. 317-333.
Howard, Michael (1984). The Causes of Wars. Cam-
bridge: Harvard University Press.
Garnett, John (2007). “The Causes of War and the Con-
ditions of Peace”, Baylis, John, Wirtz, James, Gray,
Colin S. ve Cohen, Eliot (der.) Strategy in the Con-
temporary World. Oxford: Oxford University
Press.
Karaosmano¤lu, Ali L. (2007). “Muhteflem Ortakl›k: Kant
ve Clausewitz”, Uluslararas› ‹liflkiler, Cilt 4 Say› 14.
Kennedy, Paul (1981). Grand Strategies in War and
Peace. New Haven: Yale University Press.
Levy, Jack S. ve Thompson, William R. (2010). Causes
of War. Chichester: Wiley-Blackwell.
4
Amaçlar›m›z
N
Cayd›r›c›l›k kavram›n›, çeflitli cayd›r›c›l›k türleri ›fl›¤›nda tan›mlayabilecek;
N Cayd›r›c›l›k teorisinin dönüm noktalar›n› tespit edip, cayd›r›c›l›k kavram›n›
güncel geliflmelere uyarlayabilecek;
N Oyun teorisinin genel varsay›mlar›n› kavray›p, Stratejik Çal›flmalar alan›nda-
ki konumunu saptayabilecek;
N Oyun teorisini içerdi¤i çeflitli oyun türleri kapsam›nda tart›flabilecek ve gün-
cel stratejik durumlara uyarlayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Nükleer Cayd›r›c›l›k • Dehflet Dengesi
• Esnek Karfl›l›k • Tavuk Oyunu
• Kitlesel Karfl›l›k • Mahkûm ‹kilemi
• Karfl›l›kl› Teyit Edilmifl Yoketme
‹çindekiler
Stratejik • STRATEJ‹K ÇALIfiMALARDA

Çal›flmalarda CAYDIRICILIK VE OYUN TEOR‹S‹
Strateji ve Güvenlik Cayd›r›c›l›k ve Oyun • CAYDIRICILIK
Teorisi • OYUN TEOR‹S‹
Stratejik Çal›flmalarda
Cayd›r›c›l›k ve Oyun Teorisi
STRATEJ‹K ÇALIfiMALARDA CAYDIRICILIK VE

OYUN TEOR‹S‹
Cayd›r›c›l›k ve oyun teorisi Stratejik Çal›flmalar alan›n›n ilgilendi¤i temel konular
ve anahtar kavramlard›r. So¤uk Savafl döneminin teorik çal›flmalar›nda ve pratikte
genel anlam›yla karfl› taraf› sald›rmaktan men etmeyi öngören “cayd›r›c›l›k” anlay›-
fl›n›n yayg›n olarak kulland›¤› analiz yöntemi oyun teorisidir. Stratejik Çal›flmalar›n
ana ilgi alanlar›ndan olan oyun teorisi, özellikle devletleraras› çat›flmalarda t›rman-
ma, silahlanma yar›fl›n›n dinamikleri, nükleer silahlanma ve pazarl›k gibi konular›
ele al›r. Oyun teorisi çerçevesinde ak›l yürütmeden en fazla etkilenen alansa cay-
d›r›c›l›k kavram›d›r.
Oyun teorisi, özellikle Thomas Schelling’in sistematik ve bilimsel, dolay›s›yla da ABD’li ekonomist Thomas C.
Schelling, The Strategy of
yeterli olmad›¤›n› öne sürdü¤ü cayd›r›c›l›k teorisinin eksiklerini tamamlayacak bir araç Conflict (1960), Strategy
olarak cayd›r›c›l›k analizlerinde yo¤un olarak kullan›lm›flt›r. Schelling’e göre oyun te- and Arms Control (1961),
orisi en iyi davran›fl biçiminin di¤erlerinden beklenilen davran›fla göre belirlendi¤i bir Arms and Influence (1977)
ve Micromotives and
yaklafl›m ortaya koydu¤undan cayd›r›c›l›k teorisiyle uyumlu ve onu tamamlay›c›d›r. Macrobehavior (1978)
bafll›kl› kitaplar›yla tan›nd›.
Schelling, oyun teorisi
CAYDIRICILIK analizi ile çat›flma ve
Stratejik Çal›flmalar›n önemli bir ilgi alan›n› oluflturan cayd›r›c›l›k, So¤uk Savafl dö- iflbirli¤i anlay›fl›n›
neminin, dolay›s›yla nükleer strateji ça¤›n›n temel kavramlar›ndand›r. Kavram ola- gelifltirdi¤inden 2005’te
Nobel ekonomi ödülüne lay›k
rak cayd›rma, insanl›¤›n çat›flma ya da diplomasi tarihi ile yafl›tt›r. Fakat, Stratejik görüldü.
Çal›flmalar›n bir konusu olarak “cayd›r›c›l›k” anlay›fl› nükleer silahlar›n ortaya ç›k›-
fl›yla do¤mufltur. Bir baflka deyiflle, yüzy›llar boyunca stratejik düflüncenin özünde
yer alan cayd›r›c›l›k, yirminci yüzy›l›n ikinci yar›s›nda analitik bir kavram olarak
kullan›lmaya bafllanm›flt›r.
Cayd›r›c›l›k Kavram›
N
A M A Ç
Cayd›r›c›l›k kavram›n› çeflitli cayd›r›c›l›k türleri ›fl›¤›nda tan›mla-
1 yabilmek.
Cayd›rma, Türk Dil Kurumu sözlü¤ünde bir sald›rganl›¤› engellemek için önlem al-
ma eylemi olarak tan›mlanmaktad›r. Cayd›r›c›l›k ise, en genel anlamda karfl› taraf›
olas› bir davran›fltan vazgeçirmek için tehdit ve vaat gibi mekanizmalar›n bilinçli
olarak kullan›lmas›na yönelik strateji olarak tan›mlanabilir. Stratejik Çal›flmalar lite-
ratüründe ise farkl› tan›mlara rastlan›r. Alexander L. George’a göre cayd›r›c›l›k, düfl-
man› belirli bir davran›fl biçimini seçmesinin maliyetinin faydas›ndan çok olaca¤›na
ikna etmektir. Glenn Snyder’a ait bir baflka tan›ma göre cayd›r›c›l›k, bir taraf›n di¤er
tarafa belirli bir davran›fl karfl›s›nda cezai yapt›r›m uygulanaca¤›n› veya ödül verile-
ce¤ini aç›k ya da örtülü olarak belirtti¤i bir havuç-sopa takti¤idir. Bruce Russett’e
göre cayd›r›c›l›k, taraflar›n potansiyel düflman›n beklenen davran›fllar›na dayal› bir
fayda ve maliyet hesab› üzerine oturan bir stratejik etkileflim oyunudur.
Cayd›r›c›l›k stratejisinin zamanla farkl› türleri ortaya ç›km›fl ve bunlar çeflitli
flekillerde s›n›fland›r›lm›flt›r. En temel ayr›m, cayd›r›c›l›k ile geniflletilmifl cayd›r›-
c›l›k aras›ndad›r. Bunun yan›nda genel ve dolays›z cayd›r›c›l›k aras›nda da ayr›-
ma gidilmektedir.
Geniflletilmifl cayd›r›c›l›k, bir devletin korudu¤u müttefik devlete karfl› düflman-
ca davran›fllar› cayd›rmas›d›r. Tan›mdan da anlafl›laca¤› gibi burada genel anlamda
cayd›r›c›l›ktan farkl› olarak, cayd›r›c› devlet kendisine yönelik bir tehdide maruz
kalmamakta, müttefiki kabul etti¤i baflka bir devletin karfl› karfl›ya oldu¤u olas› sal-
d›r› tehdidini cayd›rmaya çal›flmaktad›r. Örne¤in, ‹ngiltere ve Fransa aras›nda
1947’de imzalanan Dunkirk Antlaflmas›, ‹ngiltere’nin Fransa’ya herhangi bir sald›r›
halinde yard›m edece¤i taahhüdünü içerdi¤inden Almanya’y› Fransa’ya sald›rmak-
tan cayd›rmay› hedeflemiflti. Geniflletilmifl cayd›r›c›l›k genel ve dolays›z cayd›r›c›-
l›k olarak karfl›m›za ç›kabilir.
Genel cayd›r›c›l›k, So¤uk Savafl döneminde ABD ve Sovyetler Birli¤i liderli¤in-
deki iki kutuplu düzende en yayg›n görülen cayd›r›c›l›k türüdür. Burada cayd›rma,
kesin ve yak›n bir sald›r› olas›l›¤› olmasa da, taraflar aras›ndaki iliflkilerin düzen-
lenmesinde kullan›lan bir yöntem olarak ortaya ç›km›flt›r. Dolays›z cayd›r›c›l›k ise,
taraflardan en az birisi ciddi ve kesin bir sald›r› plan› içindeyse ve karfl› taraf da mi-
silleme tehdidiyle bu sald›r›y› önlemeye çal›fl›yorsa ortaya ç›kan cayd›r›c›l›k türüdür.
fiekil 4.1
Taraflar Tehdit Düzeyi
Cayd›r›c›l›k Türleri
Sald›rgan Taraf Düflmanca iliflki durumu ve
Genel Cayd›r›c›l›k
Cayd›r›c› Taraf yak›n-olas› tehdit yoktur.
Sald›rgan Taraf
Dolays›z Cayd›r›c›l›k Yak›n-Olas›
Cayd›r›c› Taraf
Sald›rgan Taraf
Geniflletilmifl Genel Düflmanca iliflki durumu ve
Cayd›r›c› Taraf
Cayd›r›c›l›k yak›n-olas› tehdit yoktur.
Korunan Taraf
Sald›rgan Taraf
Geniflletilmifl Dolays›z
Cayd›r›c› Taraf Yak›n-Olas›
Cayd›r›c›l›k
Korunan Taraf
Geniflletilmifl genel cayd›r›c›l›k devletler aras›nda düflmanca iliflkilerin oldu¤u

durumla ilgilidir, fakat herhangi bir devlete karfl› do¤rudan askeri kuvvet kullan›-
m› haz›rl›¤› görülmez. Temel olarak silahlanma yar›fl›, ittifaklar ve politika yap›c›-
lar›n beyanlar› yoluyla yürütülür. Geniflletilmifl dolays›z cayd›r›c›l›kta, sald›rgan
devletin, bir baflka devlete karfl› sald›r› olas›l›¤› yak›n tehdittir. Tehdide maruz ka-
lan devlet ise bir baflka devlet için korunan müttefik konumunda oldu¤undan, bu
üçüncü devlet aç›k ya da örtülü olarak sald›rgan› cayd›rmak amac›yla misilleme
yapaca¤› tehdidinde bulunur.
4. Ünite - Stratejik Çal›flmalarda Cayd›r›c›l›k ve Oyun Teorisi 63
Cayd›r›c›l›k Teorisinin Geliflimi
N
A MA Ç
Cayd›r›c›l›k teorisinin dönüm noktalar›n› tespit edip, cayd›r›c›l›k
kavram›n› güncel geliflmelere uyarlamak
2
Cayd›r›c›l›¤›n öncü teorisyeni, Stratejik Çal›flmalar›n gelifliminde önemli bir isim olan Baz› çal›flmalarda
cayd›r›c›l›k stratejisinin
Bernard Brodie’dir. Brodie, ‹kinci Dünya Savafl›’nda Hiroflima ve Nagasaki’ye atom geliflimi, So¤uk Savafl
bombas› at›lmas›n›n ard›ndan, “bugüne kadar askeri hedefimiz savafllar› kazanmak- döneminin iki süper gücü
t›, fakat bu tarihten sonra temel amac›m›z onlar› önlemek olmal›d›r” sözleriyle cay- ABD ile Sovyetler Birli¤i’nin
birbirlerine karfl›
d›r›c›l›¤›n temelini atm›flt›r. Bu tarihten sonra cayd›r›c›l›k aflamal› olarak geliflmifl, dö- konumlar›na göre de
nemsel etkilerle flekillenerek, bir nükleer stratejiye dönüflmüfltür. Cayd›r›c›l›k strate- dönemlerine ayr›lmaktad›r.
Örne¤in, Bruce Russet’in
jisinin geliflini belirli dönemlere ay›rmak mümkündür. Bu kapsamda, 1945-1962 ara- yapt›¤› dönemlendirme,
s› Zorlay›c› ‹kna Dönemi, 1962-1983 Karfl›l›kl› Cayd›r›c›l›k Dönemi, 1983-1990 Sa- 1945-1952 ABD’nin Nükleer
vunmac› Cayd›r›c›l›k Dönemi ve 1990 sonras› Nükleer Stratejilerin De¤iflmesi Döne- Tekeli, 1953-1957 ABD’nin
Nükleer Hakimiyeti, 1958-
mi fleklindeki ayr›m Stratejik Çal›flmalarda yayg›n olarak kullan›lmaktad›r. 1966 ABD’nin Nükleer
Üstünlük Dönemi ve 1967-
1983 ABD-Sovyetler Birli¤i
1945-1962 Dönemi Nükleer Eflitlik Dönemi
Bu dönem cayd›r›c›l›k stratejisinin ilk geliflme dönemi olmakla birlikte, birçok ya- fleklindedir.
zar bu dönemi cayd›r›c›l›k de¤il, zorlay›c› ikna (compellence) kavram›yla ifade et-
meyi tercih etmektedir. Schelling’e ait olan bu ayr›ma göre cayd›r›c›l›k, düflman›n
belirli politikalar›n› engelleme gibi negatif bir etkiye sahipken, zorlay›c› ikna düfl-
man› belirli davran›fllar› göstermeye ikna etmek fleklinde pozitif bir etkiye sahiptir.
Yine de zorlay›c› ikna, ABD’nin nükleer güç tekelini elinde bulundurdu¤u ve
1950’lerin ortalar›ndan itibaren tekel olmay› sürdüremese de üstünlü¤ünü korudu-
¤u döneme ait bir stratejidir. Bu dönemde nükleer silahlar siyasal etki araçlar› ola-
rak de¤erlendirilmifl ve ABD nükleer silah kullanma tehdidiyle pazarl›k avantaj›
sa¤lamaya çal›flm›flt›r. Sovyetler Birli¤i 1949’da atom bombas› yapm›fl olmas›na
karfl›n operasyonel silahlara daha sonra sahip olacakt›r.
1950’li y›llar cayd›r›c›l›k teorisinin belirginleflti¤i ve keskinleflti¤i Resim 4.1
dönemdir. Kas›m 1954’te NATO’nun benimsedi¤i kitlesel karfl›l›k
stratejisi, komünizmden gelecek herhangi bir sald›r›ya karfl›l›k nük-
leer güçle karfl›l›k verilece¤i beyan›d›r. Kitlesel karfl›l›k stratejisi,
ABD’nin ayn› dönemde tahrip gücü yüksek hidrojen bombas›n› ge-
lifltirmifl olmas› nedeniyle etkili olmufltur. Yine de bu strateji birçok
uzman taraf›ndan elefltirilmifltir. Kitlesel karfl›l›k stratejisini elefltiren-
ler, kademeli cayd›r›c›l›¤› önermekteydi. Kademeli cayd›r›c›l›k, ad›n-
dan da anlafl›laca¤› gibi, askeri gücün taktik nükleer silahlar›n kulla-
n›m› yoluyla s›n›rl› nükleer savafla kadar uzanacak flekilde kademe-
li olarak art›r›lmas›n› içermekteydi. Bu anlay›fl, özellikle nükleer s›-
n›r bir kez afl›ld› m›, savafl›n s›n›rl› kalamayaca¤›, yani genel nükle- SPUTNIK:
Dünyan›n ilk yapay uydusu olarak kabul
er savafla varma olas›l›¤›n›n belirmesi nedeniyle elefltirilmifltir. edilen 58 cm çap›nda ve 83,6 kg
1950’lerin sonlar›nda ise cayd›r›c›l›k stratejisinin nükleer silahlar› a¤›rl›¤›ndaki Sputnik 1, 4 Ekim 1957’de
SSCB taraf›ndan uzaya f›rlat›ld›.
pazarl›k amac›yla kullanma tehdidi üzerine kurgulanmas› gündeme
geldi. Bir baflka deyiflle, zorlay›c› ikna ba¤lam›nda cayd›r›c›l›¤›n ge-
çerlili¤i tart›fl›lmaya ve bunun yerine cayd›rmaya dayal› bir stratejiye
geçilmesi gerekti¤i önerilmeye baflland›. Bunun en önemli nedeni, 1957’de Sovyet-
ler Birli¤i’nin Sputnik 1 uydusunu f›rlatmas›n›n ard›ndan ABD’nin Sovyetler Birli¤i
karfl›s›nda nükleer tekelini koruyamayaca¤›n›n ortaya ç›km›fl olmas›yd›. Çünkü
Sputnik’i uzaya f›rlatan roketler, k›talararas› füzeleri gönderecek mekanizma ola-
rak kullan›lma potansiyeline sahipti ve ABD bu teknolojinin gerisinde kalm›flt›.
Bu çerçevede yap›lan tart›flmalar, cayd›r›c›l›k stratejisinin teorik anlamda en di-

namik dönemi olan ikinci dalga çal›flmalar› ortaya ç›kard›. ‹kinci dalgan›n öncü
teorisyenleri Bernard Brodie, Thomas Schelling, Glenn Snyder ve Albert Wohlstet-
ter’di. Cayd›r›c›l›k stratejisinin gelifliminde yayg›n etkiye sahip olan bu çal›flmalar›n
ço¤u, cayd›r›c›l›k analizlerini oyun teorisine, daha spesifik olarak “tavuk oyunu”na
dayand›rm›flt›r. Afla¤›da görülece¤i üzere bu, iki taraf›n ilk tercihlerinin taviz verme-
me oldu¤u, fakat nihayetinde iki taraf›n da geri çekilmeyi seçece¤i bir oyundur. Bu
nedenle iki taraf da taviz vermeyece¤inin düflünülmesini sa¤lamaya çal›fl›r.
Bu çal›flmalar›n bir di¤er ortak özelli¤i rasyonellik varsay›mlar›d›r. Bu dönem-
de ortaya koyulan cayd›r›c›l›k analizlerinde analiz konusu olan devletlerin karar
al›c›lar›n›n rasyonel davranaca¤›, yani önlerindeki seçeneklerin tümünü rasyonel
flekilde de¤erlendirip, fayda ve maliyetleri hesaplayacaklar›, dolay›s›yla en rasyo-
nel tercihe yönelecekleri varsay›lm›flt›r. Bu tür analizlerde tam bir rasyonelli¤in
varsay›lamayaca¤›, hatta rasyonellik ötesinde de hareket edilebilece¤inin hesaba ka-
t›lmas› gerekti¤i yönündeki elefltiriler bir sonraki dalgada s›kl›kla dile getirilmifltir.
Son olarak bu çal›flmalar›n bir di¤er ortak ve sonradan elefltiriye maruz kalan
özelli¤i, sadece ceza/tehdit üzerine odaklanarak, cayd›r›c›l›k stratejisinin önemli
bir parças› olan ödül/uzlaflmay› gözard› etmifl olmalar›d›r. Bunda, Russett’›n belirt-
ti¤i flekilde, tavuk oyunu mant›¤› içinde düflünmenin önemli etkisi olmufltur. Çün-
kü bu oyunun mant›¤›nda, taraflardan birisi di¤erinin geri ad›m atmaya haz›r oldu-
¤unu fark etti¤inde taviz vermemeye yönelecektir.
fiekil 4.2
Zorlay›c› ‹kna ve
Cayd›r›c›l›k Statükoyu Korumak Statükoyu De¤ifltirmek
Stratejileri
CAYDIRMAK ‹KNA
Kaynak: Goldstein, Hedef
Avery (2000).
Deterrence and
Security in the 21th
Century. Stanford: Strateji Cayd›r›c›l›k Savunma Zorlay›c› ‹kna Sald›r›
Stanford University
Press, s. 27.
N:Nükleer Silahlar,
K: Konvansiyonel
Silahlar. Araçlar N. K. N. K. N. K. N. K.
‹NTERNET Cayd›r›c›l›k stratejisi ve oyun teorisinin geliflimine önemli katk›lar› olan ABD merkezli dü-
flünce kuruluflu RAND’›n www.rand.org adresinde nükleer cayd›r›c›l›k ile ilgili makale, ra-
por ve yorumlar bulabilirsiniz.
1962-1983 Karfl›l›kl› Cayd›r›c›l›k Dönemi

Karfl›l›kl› cayd›r›c›l›k olarak nitelendirilen dönem 1962’de ABD ve Sovyetler Birli¤i
aras›nda ç›kan Küba Krizi’yle bafllam›flt›r. “Ekim Füzeleri” bunal›m› olarak da bilinen
bu kriz, ABD’nin 1962 ilkbahar›ndan itibaren Küba’ya yerlefltirilen Sovyet füzelerinin
varl›¤›n› tespit etmesi ve ard›ndan bu füzelerin ateflleme sistemlerinin Küba’ya ulafl-
mas›na engel olmak için Ekim 1962’de aday› abluka alt›na almas›yla bafllad›. ABD’nin
Küba karasular›na giren gemileri bat›raca¤›n› ilan etmesine ra¤men Sovyetler Birli¤i
önce gemileri durdurmayaca¤›n› aç›klad›, fakat k›sa sürede Küba’daki füzelerini kal-
d›rmaya karar verdi. Bir taraftan ABD’nin cayd›r›c› etkisinin izleri ile iki taraf›n do¤-
rudan nükleer bir savafltan kaç›nma arzusu göze çarparken, di¤er taraftan, taraflar
aras›nda Türkiye’deki Jüpiter füzeleri ile Küba’daki SSCB füzelerinin karfl›l›kl› kald›-
r›lmas› konusunda bir pazarl›k oldu¤u da daha sonra ortaya ç›km›flt›.
Küba krizinin Türkiye aç›s›ndan bir de¤erlendirmesi için bkz. Sever, Ayflegül (1997) “Ye- MAKALE
ni Bulgular Ifl›¤›nda 1962 Küba Krizi ve Türkiye”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler
Fakültesi Dergisi, Cilt 52, No 1-4, s. 647-660.
Süper güçler aras›nda karfl›l›kl› cayd›r›c›l›k döneminin bafllamas›yla, kitlesel

karfl›l›k stratejisinin yerini Baflkan Kennedy taraf›ndan aç›klanan ve NATO strate-
jisine dönüflen esnek karfl›l›k stratejisi ald›. Esnek karfl›l›k stratejisi, düflman sald›-
r›s›na taktik nükleer silahlar yan›nda konvansiyonel güçleri de dâhil eden bir stra-
tejik karfl›l›k olarak gelifltirilmiflti. Esnek karfl›l›k stratejisi, do¤rudan savunma, he-
sapl› t›rmanma ve genel nükleer savafl aflamalar›na ayr›lm›flt›r. Do¤rudan savun-
ma, karfl› taraftan (örne¤in SSCB’den) gelebilecek konvansiyonel bir sald›r›y›, yi-
ne konvansiyonel silahlarla durdurmaya çal›flmay› içerir. Hesapl› T›rmanma, sal-
d›r›ya konvansiyonel güçlerle karfl› koyamama durumunda taktik nükleer silahla-
r›n kullan›lmas›n› ve son aflamada genel nükleer savafl ise düflmana yönelik genel
bir nükleer sald›r›y› içermektedir. Esnek karfl›l›k stratejisinin ABD taraf›ndan
1960’lar›n bafl›nda benimsenmesine karfl›n, Avrupal› müttefiklerin isteksizli¤i ne-
deniyle NATO taraf›ndan ancak 1967’de kabul edildi. NATO’nun Avrupal› üyele-
rinin esnek karfl›l›k stratejisine ihtiyatl› yaklaflmalar› büyük ölçüde stratejinin kon-
vansiyonel güçleri içerme ve ilk aflamada Avrupa topraklar›nda konvansiyonel bir
savafl› gerektirmesiydi.
Karfl›l›kl› cayd›r›c›l›k stratejisine geçilmesi süper güçler aras›ndaki nükleer silah
yar›fl›n› dizginlemek yerine, daha da tetikledi. Bunun nedeni taraflar›n bu dönem-
de “ikinci vurufl” kapasitesine ulaflmalar›d›r. Wohlstetter taraf›ndan üretilen “ilk vu-
rufl” ve “ikinci vurufl” kapasitesi kavramlar› cayd›r›c›l›¤› anlamada önemlidir. ‹lk
vurufl kapasitesi, buna sahip olan taraf›n karfl› taraf›n misilleme, ya da “ikinci vu-
rufl”, kapasitesini yok edebilece¤i ve nihayetinde kendisinin en az zarar› görece¤i “...ancak silahlar›n
gerçekten yeterli oldu¤una
anlam›na gelir. Dolay›s›yla, ilk vurufl kapasitesi, karfl› taraf›n nükleer bir sald›r›y› dair hiç flüphemiz
atlatma kapasitesinin göreli olarak zay›f olmas› ya da olmamas› halinde mümkün- kalmad›¤›nda onlar›n asla
dür. ‹kinci vurufl kapasitesine ulafl›ld›¤›nda ise, karfl› taraf›n ilk vuruflunu atlat›p, ilk kullan›lmayaca¤›ndan emin
olabiliriz.”
vuruflu yapan› yok edebilecek nitelikle bir ikinci vurufl yapabilmek mümkündür. John F. Kennedy
Bu durumda taraflar karfl› taraf› mutlak olarak yok etmek mümkün olmad›¤› süre-
ce ilk vurufltan da kaç›nacaklard›r; fakat ikinci vurufl kapasitesine sahip olmak da
sürekli silah gücünü art›rmay› ve gelifltirmeyi gerektirdi¤inden silahlanma yar›fl›
kaç›n›lmaz olacakt›r.
Bu çerçevede So¤uk Savafl›n süper güçleri k›sa sürede bir nükleer sald›r›y› at- Karfl›l›kl› Teyit Edilmifl
Yoketme (Mutually Assured
lat›p, daha sonra da karfl› tarafa nükleer misilleme yapabilecek ikinci vurufl kapa- Destruction - MAD) kavram›
sitesine ulaflt›lar. Bu duruma literatürde “karfl›l›kl› teyit edilmifl yoketme” (mutual için So¤uk Savafl
assured destruction-MAD) durumu denilmektedir. Karfl›l›kl› teyit edilmifl yok etme Çal›flmalar›’nda “dehflet
dengesi” (balance of terror)
durumu, Raymond Aron’a göre, taraflar birbirlerinin nükleer misilleme yetene¤ini ifadesi de kullan›lm›flt›r.
yok edemedi¤i ya da nükleer silahlara karfl› mutlak bir savunma z›rh› gelifltireme-
dikleri sürece güvenli bir varoluflsal cayd›r›c›l›k durumu oluflturdu. Nitekim So¤uk
Savafl süresince bu konu birçok yazar taraf›ndan, farkl› biçimlerde de olsa nükleer
silahlar›n güvenlik sa¤lad›¤› fleklinde dile getirilmifltir. Örne¤in, Kenneth Waltz
Resim 4.2 1981’deki bir çal›flmas›nda “sorumlu flekilde kulla-

ABD’nin denizden f›rlat›lan RIM-161 anti-balistik füzesi n›ld›klar› sürece nükleer silahlar›n savafl ç›kma ola-
s›l›¤›n› azaltt›¤›n› ve devletlerin nükleer silahlar ko-
nusunda sorumlu davranmak için güçlü dürtüleri
oldu¤undan, nükleer silahlar›n yay›lmas›ndan kor-
kulmamas› gerekti¤ini” öne sürmüfltü.
Fakat, 1960’l› y›llar›n sonlar›na do¤ru süper güç-
lerin, özellikle de ABD’nin, bir savunma sistemi ola-
rak anti-balistik füze sistemlerini (ABM) gelifltirme-
ye bafllamalar› karfl›l›kl› teyit edilmifl yok etme den-
gesinin s›n›rlar› konusunda düflünülmesine neden
oldu. Örne¤in, ABD Baflkan› Richard M. Nixon
ABD’nin savunma sistemleri gelifltirmesinin, Sovyet-
ler Birli¤i y›k›c›l›k kapasitesini daha da art›rmaya
Bu sistemlerin orijinal isimlendirmesi “Anti-ballistic Missiles” teflvik edece¤ini, bunun da dehflet dengesinin yö-
oldu¤undan ABM olarak k›salt›lmaktad›r. Anti-balistik füzeler,
düflman›n nükleer, kimyasal, biyolojik ya da konvansiyonel savafl
nünü kitlesel tahribe çevirece¤ini dile getirmifltir.
bafll›klar›n› tafl›yan balistik füzelerini yok etmeyi ya da etkisiz hale Yeni füze sistemlerinin dehflet dengesini bozup,
getirmeyi hedefleyen, savunma amaçl› füze sistemleridir. kitlesel tahribe yönelinmesine yol açabilece¤ine da-
ir kayg›lar, taraflar› 1969’da “Stratejik Silahlar› S›n›r-
Resim 4.3 land›rma Görüflmeleri”nde (SALT) bir araya getirdi.
1972’de Moskova’da imzalanan SALT-I Antlaflmas› ile
Jimmy Carter (ABD) ve Leonid Brezhnev (SSCB) ile SALT II ‹mza Töreni de taraflar baflkentlerinin 150 km civar›nda 100’den
fazla ABM bulundurmayacaklar›, bunlarla ilintili ra-
darlar›n say›s›n›n iki büyük ve sekiz küçük radarla
s›n›rland›r›laca¤› ve bu füzelerden baflka devletlere
vermeyecekleri konusunda anlaflt›lar. SALT-I’in ar-
d›ndan 1979’da K›talararas› Anti-Balistik Füzeler (In-
tercontinental Balistic Missiles - ICBM) ve çok bafl-
l›kl› füze sistemleri (Multiple Independently Targe-
table Re-Entry Vehicles - MIRV) ile Denizalt›lardan
At›lan Balistik Füzelerin (Submarine Launched Bal-
listic Missiles - SLBM) s›n›rland›r›lmas› ile ilgili SALT-
II Antlaflmas›na gidecek olan görüflmeler bafllad›. Fa-
kat, 18 Haziran 1979’da Viyana’da imzalanan SALT II
Bu görüflmelerin orijinal isimlendirmesi “Strategic Arms Limitation
Talks” fleklinde oldu¤undan, SALT olarak k›salt›lmaktad›r. Antlaflmas›, SSCB’nin 1979’da Afganistan’› iflgali üze-
rine önce ABD Senatosu’nca onaylamad›, ard›ndan
da ABD 1986’da antlaflmadan çekildi¤ini aç›klad›.
SALT I görüflmeleri ABD ve SSCB aras›nda bir yumuflama bafllatm›flsa da,
SALT II’nin sonuçsuz kalmas› ve Sovyetlerin Afganistan’› iflgali 1980’li y›llar›n ba-
fl›nda ABD’yi yeniden ‘ilk vurufl’ kapasitesi hakk›nda düflünmeye ve “önleyici vu-
rufl” ba¤lam›nda nükleer silahlar›n kullanabilece¤ini anlay›fl›na yöneltti. Bu çer-
çevede, nükleer silahlardan korunman›n tek yolunun onu ilk kullanan olmak ol-
du¤u görüflü ABD’de gerek stratejist, gerekse de politika yap›c›lar aras›nda hâ-
kim olmaya bafllad›.
Bu geliflmeler, cayd›r›c›l›k çal›flmalar›nda 1970’lerden itibaren, daha bilimsel ve sis-
tematik olma çabas›yla a¤›rl›kl› olarak ampirik analizlere dayanan ve en önemli özel-
li¤i rasyonellik varsay›m›n› sorgulayacak flekilde karar al›c›lar›n rasyonelli¤ini etkileyen
psikolojik unsurlar›n çal›fl›lmas› olan “üçüncü kuflak” çal›flmalar› ortaya ç›kard›.
fiekil 4.3
(Geleneksel )
1. Sald›rgan ve cayd›r›c› taraflar›n karar al›c›lar› rasyoneldir; mevcut koflullar› rasyonel olarak Cayd›r›c›l›k
de¤erlendirirler. Teorisinin Temel
Varsay›mlar›
2. Nükleer silahlar gibi çok yüksek riskli tehditler sald›rganl›¤› teflvik etmez, yat›flt›r›r.
Kaynak: Holsti, K. J.
3. ‹ki taraf›n da de¤er s›ralamas› benzerdir, en az›ndan büyük ölçekli fliddetten kaç›nma gibi (1997).
temel de¤erleri paylafl›rlar. International
Politics: A
4. Her iki taraf da nükleer silahlar›n kullan›m› gibi stratejik kararlar›n al›nmas›nda, karar alma Framework for
yap›s› üzerinde merkezi kontrole sahiptir. Analysis. New
Jersey: Prentice
Hall.
1983’den 2001’e ‹kinci Nükleer Ça¤da Cayd›r›c›l›k

Reagan 1983’te Y›ld›z Savafllar› (Star Wars) olarak bilinen ‘Stratejik Savunma Giri-
flimi’ni bafllatt›¤›nda nükleer stratejide yeni bir aflamaya geçilmifltir. Balistik füzele-
rin havada vurulmas› ve ABD’ye ulaflmadan imha edilmesini öngören bu projeyle,
a¤›rl›kla uzayda konuflland›r›lacak silahlarla bir savunma kalkan› oluflturulmas› an-
lay›fl›yla yeniden savunma sistemleri öne ç›kt›. ABD’ye göre “karfl›l›kl› teyit edilmifl
yoketme” anlay›fl›n›n gerektirdi¤i sald›r› odakl› nükleer güç yerine savunma odak-
l› bir sistem, nükleer silahlar› kullan›lamaz hale getirebilecekti. Aç›kland›¤›ndan iti-
baren gerek gerçeklefltirilebilirli¤i, gerekse de yüksek ekonomik maliyeti nedeniyle
sorgulanan proje, ayn› zamanda anti-balistik savunma sistemlerine s›n›rland›rma geti-
ren SALT I’i ihlal anlam›na da gelmekteydi. So¤uk Savafl’›n sona ermesinin ard›ndan
George Bush döneminde de sürdürülen Y›ld›z Savafllar› Projesi, 1993’te dönemin Bafl-
kan› Bill Clinton taraf›ndan durduruldu. Fakat yine de 1990’lar boyunca ABD’de nük-
leer silahlar›n ve cayd›r›c›l›¤›n önemi vurgulanmaya devam etti ve Y›ld›z Savafllar›
Projesi yerine, daha dar kapsaml› bir balistik füze savunma program› kabul edildi.
So¤uk Savafl’›n sona ermesi nükleer cayd›r›c›l›k stratejisinde de¤iflime neden ol-
muflsa da, bu cayd›r›c›l›¤›n sorgulanmas› ya da ne flekilde uygulanaca¤›ndan ziya-
de, kimin cayd›r›laca¤› konusundaki tart›flmalardan kaynaklanm›flt›r. Bu da ancak
2000’lerde olgunlaflacak olan dördüncü kuflak cayd›r›c›l›k çal›flmalar›n›n zeminini
haz›rlam›flt›r. Bu ba¤lamdaki çal›flmalar, daha çok ilk kuflak çal›flmalar gibi bir teo-
ri gelifltirme amac› d›fl›nda, içinde bulunulan uluslararas› koflullar dolay›s›yla bir
strateji gelifltirme hedefiyle ortaya koyulmufllard›. Bu çal›flmalar› kendisinden ön-
ceki çal›flmalardan ay›ran en önemli fark ise, asimetrik tehdit ve kitle imha silahla-
r›n› içeren terör gibi konulara odaklanmalar› olmufltur.
11 Eylül Sonras› Cayd›r›c›l›k Stratejisi

11 Eylül 2001’de ABD’ye karfl› gerçeklefltirilen terörist sald›r›lar ilk anda cayd›r›c›-
l›k stratejisinin sonunun ilan edilmesine yol açt›. ABD’nin nükleer güç bak›m›ndan
tart›fl›lmaz üstünlü¤üne karfl›n bu tür bir sald›r›ya maruz kalmas›, So¤uk Savafl dö-
nemi cayd›r›c›l›¤›n›n art›k geçerli olmad›¤› anlay›fl›n› ortaya ç›kard›. Bu dönemde
tehdit oluflturan yeni aktörlere karfl› cayd›r›c›l›k, nükleer güç kullanma ihtimali gi-
bi klasik güvenlik yöntemlerinin art›k ifle yaramayaca¤›n› belirten George W. Bush
yönetimince önal›c› vurufl (pre-emptive strike) olarak nitelenen yeni bir savunma
anlay›fl›n› ortaya ç›kartt›. Bush doktrini olarak da bilinen bu çerçevede 2002’de
aç›klanan ABD Ulusal Güvenlik Stratejisi, ABD’nin nükleer gücünün, nükleer si-
lahlara sahip olmasalar da kimyasal ve biyolojik silahlara sahip devletlere karfl›
kullan›labilece¤ini ilan etti.
Böylece teorik alanda yeni aktör ve koflullara uyarlanan, stratejik alanda da

ABD’nin ulusal güvenlik stratejisinde yerini bulan dördüncü kuflak cayd›r›c›l›k çal›fl-
malar›, dönemin flartlar›na uygun flekilde, ilk kuflak çal›flmalar gibi, teorik tart›flmalar›
gelifltirmekten ziyade strateji gelifltirmeye yöneldi. Kendi içlerinde farkl›l›klar bar›nd›r-
sa da, bu çal›flmalar› önceki kuflaklardan ay›ran önemli baz› ortak özellikler vard›r:
• Bu tarihe kadar cayd›r›c›l›k çal›flmalar›n›n odak noktas› olan devletleraras›
iliflkilerin d›fl›na ç›karak, daha çok devlet d›fl› aktörlere, bu ba¤lamda da te-
rörizme odaklanmaktad›rlar. Bu çal›flmalarda, haydut devletler (rogue sta-
tes) uluslararas› bar›fl› tehdit eden ve terörizme destek veren devletler ola-
rak ele al›nd›klar›ndan So¤uk Savafl döneminin devletleraras› cayd›r›c›l›k an-
lay›fl›nda yer almazlar.
• Dördüncü kuflak çal›flmalar›n tümü asimetrik tehdide odaklanmaktad›rlar.
• Cayd›r›c›l›¤›n hala geçerli bir strateji oldu¤unu savunmakla birlikte, savunma
ve güvenlik politikalar›nda So¤uk Savafltaki merkezi rolüne dönülmesini de¤il,
gerekti¤inde kullan›lacak bir strateji olmas›n› savunurlar. Bu çerçevede de,
uyarlanm›fl cayd›r›c›l›k (tailored deterrence) kavram› öne ç›km›flt›r. Uyarlanm›fl
cayd›r›c›l›k, her duruma uyan tek bir cayd›r›c›l›k stratejisi yerine, farkl› olayla-
ra farkl› cayd›r›c›l›k stratejilerinin gelifltirilmesi anlam›nda kullan›lmaktad›r.
• Dördüncü kuflak cayd›r›c›l›k çal›flmalar›, 11 Eylül sonras› Bush doktrininin
ortaya koydu¤u önal›c› sald›r› stratejisi konusunda ikiye bölünmüfltür. Bir
k›s›m çal›flma önal›c› sald›r›n›n esasen cayd›r›c›l›k oldu¤unu öne sürerken,
di¤erlerinde cayd›r›c›l›k ve önal›c› sald›r› farkl› stratejiler olarak ele al›nmak-
tad›r. Bunlar, cayd›r›c›l›¤›n mevcut koflullarda uygulanmas› zor bir strateji ol-
du¤unu kabul etmekle birlikte, önal›c› sald›r›n›n daha zor oldu¤unu ortaya
koymaya çal›flmaktad›rlar.
• Bu çal›flmalarda öne ç›kan bir baflka kavram da “dolayl› cayd›r›c›l›k”t›r. Do-
layl› cayd›r›c›l›k, terörist grup ve eylemelere destek veren devletleri cayd›r-
mak yoluyla terörü cayd›rmak anlam›na gelmektedir.
Bu çerçevede, Bush doktrininin uygulamada uyarlanm›fl cayd›r›c›l›k tan›m›yla
uyumlu oldu¤u, uluslararas› teröre karfl› giriflilen eylemlerin bu ba¤lamda de¤er-
lendirilmesi gerekti¤i birçok cayd›r›c›l›k analizinde kabul edilmektedir. Örne¤in,
11 Eylül sald›r›lar›n› gerçeklefltiren El-Kaide Örgütü’ne destek verdi¤i gerekçesiyle
Afganistan’a karfl› Ekim 2001’de bafllat›lan savafl cayd›r›c›l›k stratejisi kapsam›nda
de¤erlendirilmektedir.
K ‹ T A P Nükleer terörizme dair önleyici stratejiyle ilgili ayr›nt›l› bilgi için bkz. Allison, Graham T.
(2006) Nükleer Terörizm: Önlenebilir Nükleer Felaket. ‹stanbul: Salyangoz Yay›nlar›.
2009’da ABD baflkanl›¤›n› devralan Obama’n›n 2010’da aç›klad›¤› güvenlik stra-

tejisi ise Bush doktrininden farkl›laflm›flt›r. Cayd›r›c›l›ktan çok terörizm ve silahlan-
mayla mücadeleye a¤›rl›k veren yeni stratejide, Bush stratejisinden farkl› olarak
nükleer silahlara sahip olmayan devletlere karfl› nükleer silah kullanmama garan-
tisi verilmifltir. Bu çerçevede konvansiyonel silah kapasitesinin gelifltirilmesi, Rus-
ya ve Çin gibi nükleer güçlere karfl› mevcut nükleer kapasiteyle cayd›r›c›l›k ile te-
rör örgütleri ve eylemlerine destek veren devletlerin nükleer silah edinmesini ön-
leme yeni stratejinin temellerini oluflturmufltur. Obama’n›n ABD stratejisinin temel
hedefinin nükleer silahlardan ar›nd›r›lm›fl bir dünya oldu¤unu aç›klamas›na karfl›n,
nükleer silahlar var oldukça ABD’nin kendisi ve müttefikleri için güvenli ve etkili
bir nükleer cayd›r›c›l›¤a sahip olmay› sürdürece¤ini de dile getirmifltir. Bu çerçeve-
de ABD D›fliflleri Bakan› Hillary Clinton’un Nisan 2010’da Estonya’da düzenlenen
NATO D›fliflleri Bakanlar› toplant›s›nda söyledi¤i “Nükleer silahlar var oldu¤u sü-
rece NATO nükleer bir ittifak olarak kalacakt›r. Nükleer bir ittifak olarak da NA-
TO’nun nükleer risk ve sorumluluklar› paylaflmas› esast›r” fleklindeki sözleri NA-

TO’nun gelecekteki stratejisinin belirleyici unsurlar›n› ortaya koymufltur.
Sonuçta, ABD stratejisi büyük oranda NATO’nun Kas›m 2011’de Lizbon Zirve-
si’nde kabul etti¤i yeni stratejik konseptine de yans›m›fl, nükleer ve konvansiyonel
kuvvetlerin uygun karmas›na dayal› cayd›r›c›l›k genel stratejinin temel unsuru ola-
rak kalm›flt›r. Burada nükleer silahlar›n kullan›m›n› gerektirebilecek flartlar›n uzak
oldu¤u vurgulanmakla birlikte, müttefiklerin güvenli¤i için en önemli garantinin
yine stratejik nükleer güç oldu¤u ifade edilmifltir.
Benzer flekilde, yeni NATO stratejisinde ABD’nin Y›ld›z Savafllar› Projesinden Anarfli sözlük anlam›yla
beri kurmaya çal›flt›¤› füze savunma sistemine benzer yeni bir program›n benim- fliddet, y›k›m ve kaosu
ça¤r›flt›r›yorsa da,
senmifl olmas›, cayd›r›c›l›¤›n 11 Eylül sonras› geçerli¤ini yitirdi¤ine dair görüflleri Uluslararas› ‹liflkiler
çürütmektedir. Bu çerçevede öne sürülen görüfller, uluslararas› sistemin anarflik ol- literatüründe devletlerin
üzerinde hiyerarflik anlamda
du¤u, devletlerin ulusal ç›karlar›n› ulusüstü ç›karlardan üstün tuttuklar› ve nükleer bir otoritenin bulunmad›¤›
silahlar›n y›k›c›l›¤›na tamam›yla karfl› koyacak bir araç bulunamad›¤› sürece nük- durumu ifade eder.
leer cayd›r›c›l›k stratejisinin öneminin devam edece¤i yönündedir.
OKUMA PARÇASI 1: “Nükleer Cayd›r›c›l›k Ahlâki midir?

Hakl› savafl ö¤retisi ahlaki yarg›larda bulunurken baz› koflullar›n yerine getiril-
mesi gerekti¤ini söyler. Meflru müdafaa genellikle hakl› bir neden olarak görülür,
ama bir savafl›n araçlar› ve sonuçlar› da ayn› ölçüde önemlidir. Araçlar bak›m›n-
dan, siviller muhariplerden ayr› tutulmal›d›r; sonuçlar bak›m›ndan, amaçlar›n de-
¤eri ile araçlar›n maliyeti aras›nda belli bir orant›, belli bir iliflki olmal›d›r.
Nükleer savafl›n hakl› savafl modeline uyabilmesi ihtimali var m›d›r? Teknik ola-
rak evet. Radar sistemlerine, denizalt›lara, denizdeki gemilere ya da derin yeralt› ko-
muta koruganlar›na karfl›, topçu mermileri ya da derinlik bombalar› gibi düflük te-
sirli nükleer silahlar kullan›labilir. Bu durumda, muharip olanlar ile olmayanlar›
birbirinden ay›rabilir ve etkileri görece s›n›rl› tutabiliriz. Savafl burada dursayd›,
nükleer silahlar› hakl› savafl ö¤retisine uydurabilirdik. Ama savafl burada durur mu,
yoksa t›rman›r m›? T›rmanma en büyük risktir, zira 100 milyon kiflinin hayat›n›n ya
da dünyan›n gelece¤inin de¤eri neyle ölçülebilir?
So¤uk Savafl s›ras›nda baz› insanlar bu soruya “K›z›l olmak ölü olmaktan ye¤dir”
cevab›n› verdi. Ama bu soru bu flekilde yanl›fl sorulmufl olabilir. Bunun yerine flöyle so-
rabiliriz: Büyük bir facia için küçük bir risk almak hakl› gösterilebilir mi? Küba füze kri-
zi s›ras›nda, John Kennedy’nin savafl olas›l›¤› için ‘üçte bir, hatta daha düflük’ dedi¤i
söyleniyordu. Bunun yan› s›ra, bir nükleer t›rmanma riski vard›. Kennedy böyle bir risk
almakla do¤ru mu yapt›? fiayet olsayd› deyip flunlar› sorabiliriz: Kennedy Küba’da riski
almaya istekli olmasayd›, Kruflçev daha tehlikeli bir fleyi dener miydi? Sovyetlerin elde
edebilece¤i bir baflar› ileride nükleer bir krize ya da mesela Berlin ya da Panama Kana-
l› nedeniyle daha büyük bir konvansiyonel savafla yol açsa ne olurdu?
Nükleer silahlar So¤uk Savafl’›n s›cak savafla dönüflmesini önlemede muhtemelen
önemli bir rol oynad›. 1980’lerde, Amerikan Katolik Piskoposlar Birli¤i nükleer cay-
d›r›c›l›¤›n, daha iyi bir fley gelifltirilene kadar kabul edilebilir bir ara dönem önlemi
olarak, flartl› bir temelde hakl› görülebilece¤ini belirtmiflti. Ama ara dönem ne kadar
sürecektir? Nükleer bilgi var oldukça, belli ölçüde nükleer cayd›r›c›l›k olacakt›r. Nük-
leer silahlar So¤uk Savafl döneminde ihtiyat do¤urmufl olsa da, rehavet tehlikesi hep
vard›. ABD ve Sovyetler Birli¤i’nin nükleer silahlar›n nas›l denetlenece¤ini ö¤renme-
leri belli bir zaman ald›; böyle denetim sistemlerinin Kuzey Kore ve ‹ran gibi yeni
nükleer güç sahipleri aras›nda da var olaca¤› kesin de¤ildir. Üstelik terörist gruplar
için denetim söz konusu bile olmayabilir.
Kaynak: Nye, Joseph S. ve Welch, David (2010). Küresel Çat›flmay› ve ‹flbirli¤ini

Anlamak. çev. Renan Akman. ‹stanbul: Türkiye ‹fl Bankas› Kültür Yay›nlar›.
OYUN TEOR‹S‹
N
AM AÇ
Oyun teorisinin genel varsay›mlar›n› kavray›p, Stratejik Çal›flma-
lar alan›ndaki konumunu saptayabilmek.
3
Oyun teorisi, pazarl›k ve çat›flmay› analiz etmenin özel bir yoludur. Teorinin en
önemli varsay›m›, her tür sosyal durumun matematiksel de¤erlere indirgenebilece-
¤idir. Oyun teorisinin önemli unsurlar› poker, satranç ve mal al›m›nda yap›lan pa-
zarl›klarda görülebilir. Oyun teorisi politikaya, daha çok karar alma, diplomasi,
stratejik cayd›r›c›l›k ve savafla uyarlanm›flt›r. Oyun teorisinin en önemli özelli¤i,
sosyal durumlar› analiz ederken çat›flman›n kötü birfley olmak d›fl›nda, insan haya-
t›n›n bir parças› oldu¤unun göz önüne al›nmas›na olanak tan›mas›d›r.
Oyun teorisinin temel varsay›mlar›ndan birisi, iktisat biliminden ödünç al›nan
rasyonellik kavram›d›r. Rasyonel birey, birçok alternatifle karfl› karfl›ya olsa da her
zaman seçim yapabilen, alternatiflerini önceliklerine göre de¤erlendirebilen, alter-
natifler içinde her zaman önceliklerini en fazla karfl›layan› seçebilen ve ayn› alter-
natiflerle karfl› karfl›ya kald›¤› her seferde ayn› karar› verebilendir.
Bir baflka deyiflle, oyundaki her taraf›n tutarl› ve geçiflli öncelikleri vard›r. Oyun-
cular kifli, grup ya da ülke olabilir. Her oyunda oyuncular›n birbirinden farkl› he-
defleri vard›r ve her birinin farkl› de¤er yükledi¤i ya da ödül sayd›¤› birden fazla
olas› sonuçla karfl› karfl›yad›rlar. Her oyuncu, di¤er oyuncunun oyunun sonucunu
etkileyebilecek farkl› ç›karlar› oldu¤unu hesaba katarak kendi ödüllerini art›rmaya
çal›fl›r. Bu ödüller, olas› sonuçlar ve alternatif tercihler ödül matrisi (payoff matrix)
denilen bir grafikte gösterilir. Matrisler efl zamanl› yap›lmas› gereken belirli tercih-
ler ›fl›¤›ndaki stratejik durumlar› temsil ederler. Oyunlar›n tümü temel baz› özellik-
leri paylafl›rlar:
i. Oyunda iki ya da daha fazla oyuncu olmal›d›r;
ii. Oyun, oyunculardan biri ya da daha fazlas›n›n alternatifler aras›ndan seçim
yapmas›yla bafllar;
iii. ‹lk seçim yap›ld›ktan sonra di¤er oyuncunun alternatiflerini belli derecede
s›n›rlayan bir durum ortaya ç›kar;
iv. Oyuncular›n birbirlerinin seçimleri hakk›nda bilgisi olabilir ya da olmayabi-
lir (oyuncular›n birbirlerinin seçimlerini bildikleri oyunlara mükemmel en-
formasyon oyunlar› denir);
v. Oyun baflar›l› seçimler içerirse “sona erdirme kural›” vard›r;
vi. Her oyun kesin bir durumla sona erer.
MAKALE Oyun teorisiyle ilgili ayr›nt›l› bilgi için bkz. Özdamar, Özgür (2007). “Oyun Kuram›n›n
Uluslararas› ‹liflkiler Yaz›n›na Katk›lar›”, Uluslararas› ‹liflkiler, Cilt 4, No 16, s. 33-65.
Oyun Çeflitleri
N
AM AÇ
Oyun teorisini içerdi¤i çeflitli oyun türleri kapsam›nda tart›flabil-
mek ve güncel stratejik durumlara uyarlayabilmek.
4
Oyunlar iki kiflili s›f›r toplaml› oyundan n-kiflili de¤iflken toplaml› oyuna kadar çe-
flitli flekillerde ortaya ç›kabilir. En basiti birinin kazanc› mutlaka di¤erinin kayb›na
iflaret eden iki kiflili s›f›r toplaml› oyunlard›r. Bu oyun düello gibi tam karfl›tl›¤› içe-
rir. Fakat siyasal yaflam çok daha karmafl›k unsurlar içerdi¤inden, bu basit oyuna
baflka unsurlar›n da eklenmesi gerekir. S›f›r toplaml› iki kiflili oyuna siyasal yafla-
ma daha uyumlu olmas› için eklenen ilk unsur baflka oyunculard›r. Bu ekleme
oyunu n-kiflili s›f›r toplaml› oyun yapar ve ödül matrisi karmafl›k hale gelir.
Siyasal yaflama çok daha uygun bir oyun elde etmek amac›yla yap›lacak bafl-
ka bir önemli de¤ifliklik de oyunun de¤iflken toplaml› (variable-sum) hale geti-
rilmesidir. De¤iflken toplaml› oyunlarda bir oyuncunun kazanc› mutlaka di¤eri-
nin kayb›na denk gelmez; her iki oyuncunun da kazanç sa¤layaca¤›, her ikisinin
de kaybedebilece¤i ya da her ikisinin de belirli oranlarda kayba veya kazanca
ulaflabilece¤i durumlar olabilir. Oyuncular ödüllerini maksimize etmek konusun-
da iflbirli¤i içinde düflünülebilirler, fakat bu ödüllerin nas›l da¤›t›laca¤› konusun-
da çat›fl›rlar.
Oyunlar iki ya da n kiflili, s›f›r toplaml› ya da de¤iflken toplaml› olabildiklerin-
den, dört farkl› oyun çeflidinden söz edilebilir.
fiekil 4.4
S›f›r-toplaml› (zero-sum) De¤iflken-toplaml› (variable-sum) Oyun Çeflitleri
2-kifli s›f›r-toplam 2-kifli de¤iflken-toplam
(örne¤in; 2 kiflilik poker, Rus (örne¤in; ABD-SSCB silahlanma
2-kifli ruleti, baz› savafl çeflitleri) yar›fl›, “Tavuk Oyunu” ve
- flans oyununa dönüflür “Mahkum ‹kilemi” modelleri)
- gerçek hayata daha yak›nd›r
n-kifli s›f›r toplam n-kifli de¤iflken toplam

(örne¤in;, beflli poker, üç kiflilik (örne¤in; ABD-SSCB-Çin silahlanma
n-kifli düello) yar›fl›)
- çok karmafl›kt›r, analiz edilmesi
zordur
N-kiflili de¤iflken-toplaml› oyun en ideal model olmas›na karfl›n, karmafl›kl›¤›

dolay›s›yla bu modeli kullanmak olanaks›zd›r. Bu ba¤lamda, iki kiflili de¤iflken-
toplaml› oyun modelleri olan “tavuk oyunu” ve “mahkûm ikilemi”, gerçekten bü-
tünüyle uzak olmayan ve analiz edilmesi mümkün oyun örnekleridir.
Tavuk Oyunu
Tavuk oyunu birçok flekilde haz›rlanabilir. En bilinen anlat›m› çal›nt› arabalar›n›
birbirlerine do¤ru son süratle süren gençleri içeren oyundur. Bu oyunda her oyun-
cunun iki seçene¤i vard›r: yoldan sapma ya da sapmama. Bu nedenle oyunun dört
olas› sonucu olacakt›r. ‹ki oyuncu da yoldan sapt›¤›nda, ikisi de “tavuk” olur ama
hiçbiri prestij kaybetmez. A sapt›¤›nda B sapmazsa, A “tavuk” olur ve B prestijini
art›r›r. Ayn› flekilde, A de¤il B saparsa, bu sefer de B prestij kaybederken A kaza-
n›r. Son olarak, ikisi de sapmadan yollar›na devam ederse, çarp›fl›rlar ve bu oyun
ölümle sonuçlan›r.
fiekil 4.5
Tavuk Oyunu b1 (sapma) B b2 (sapmama)

Matrisi 0 +10
(statü kazan›r)
a1b1
a1 (her iki taraf da sapar) a1b2
(sapma) baflat strateji
0
A -10 (prestij kaybeder)
-10 -100
(prestij kaybeder) (ölüm)
a2 a2b2
(sapma) a2b1 (çarp›flma)
+10 (statü kazan›r) -100 (ölüm)
Bu matriste sapma, A oyuncusu için a1, B oyuncusu için b1 ve sapmama da A

oyuncusu için a2, B oyuncusu için de b2 olarak gösterilmifltir. Matristeki hücreler
olas› sonuçlar› göstermektedir. Çeflitli sonuçlara verilen de¤erler, her rasyonel
oyuncunun bu sonuçlardan elde edece¤i sonuca atfetti¤i de¤ere iflaret etmektedir.
Bu oyunda oyuncular›n sonuçlar üzerinde k›smi kontrolü söz konusudur. Tek bir
oyuncunun seçimi oyunun kesin sonucunu belirlemez, kesin sonuç ancak iki
oyuncunun seçimleriyle belirlenir.
Tavuk oyununda her oyuncunun baflat bir stratejisi vard›r. Bu örnek oyunda
baflat strateji a1b1, yani her iki oyuncunun da sapmas›d›r. Çünkü bu olas›l›¤› en
yüksek sonuçtur. Bunun nedeni, her oyuncu için en rasyonel yaklafl›m›n kötünün
iyisini seçmek olmas›d›r. Zira en iyi peflinde koflman›n alternatif maliyeti en kötü
duruma düflmek olabilir. Zararlar› minimize etmeye yönelik bu yaklafl›ma “mini-
max strateji” denir. Minimax stratejiye göre oyuncular seçimlerini kazançlar›n› ar-
t›rma f›rsatlar› aras›ndan de¤il, kay›plar›n› en aza indirecek stratejiler aras›ndan ya-
parlar. Tavuk oyununda bu stratejinin iflleyifli; A için sapmama durumunda bafl›na
gelebilecek en kötü fley (-100) olurken, sapma halinde en kötü ihtimal (-10) oldu-
¤undan, A sapmay› tercih edecektir. B de ayn› hesaba dayanarak ayn› flekilde sap-
may› tercih edecektir. Bu durumda a1b1 sonucu baflat olmakta ve oyun belirli bir
denge ya da bel noktas›na (saddlepoint) do¤ru evrilmektedir.
Anatol Rappaport’un tan›m›na göre bel noktas› bir matriste ayn› sonucun bir
oyuncu için yatay eksende bak›ld›¤›nda en kötü sonuç olmas›na karfl›n, düfley ek-
sende en iyi sonuç olmas› ile belirlenir. Yukar›daki matriste bunu B oyuncusu için
saptamak mümkündür. a1b1 sonucu yatay eksende bak›ld›¤›nda, a1b2 karfl›s›nda B
için en kötü sonuç olurken (çünkü a1b2’de B prestij kazan›r), a1b2 düfley eksende
B için en iyi sonucu oluflturur. Bu durumda B’nin tercihi b1 (yani sapma) yönün-
de a¤›rl›k kazanacakt›r. Benzer bir analizi A için de yapmak mümkündür. Bu du-
rumda baflat strateji a1b1’dir.
Stratejik Çal›flmalar aç›s›ndan tavuk oyunu ABD ile SSCB aras›ndaki krizlerde
görülebilir. ABD A oyuncusu, SSCB de B oyuncusu olarak al›nd›¤›nda, sapma nük-
leer savafl›n efli¤inden dönme, sapmama nükleer savafl riskine ra¤men kesin karar-
l›l›k içinde olma anlam›na gelmektedir. Tavuk oyunundaki baflat strateji, So¤uk Sa-
vafl döneminde neden bir nükleer savafl olmad›¤›n› aç›klamaya yarar. Yine, Küba
Krizi’nde SSCB’nin nükleer savafltan kaç›nmak için önemli oranda prestij kayb›na
göz yummas›n› da aç›klamaktad›r.
Tavuk oyunu uluslararas› iliflkilere uyarland›¤›nda ve modele özellikle ön taah-
hüt ve rasyonel-d›fl› durumlar eklendi¤inde de¤iflik olas›l›klar ortaya ç›kmaktad›r.
Örne¤in, Herman Kahn “Thinking About the Unthinkable” bafll›kl› çal›flmas›nda ta-
vuk oyununa rasyonel olmayan halleri eklemifltir. Burada A, yoldan sapmama ko-
nusunda kesin kararl› oldu¤una, dolay›s›yla rasyonel olmad›¤›na B’yi ikna etmeye
çal›flmaktad›r. Bunun için, araba yar›fl› örne¤imizdeki oyunculardan A örne¤in ara-
badan bofl içki flifleleri atarak B’yi sarhofl oldu¤una ikna etmeye çal›flabilir ya da di-
reksiyonu kopar›p atarak, B’ye rasyonel olmad›¤›n› ve dolay›s›yla kesinlikle sapma-
yaca¤›n› göstermeye çal›flabilir. A’n›n sapmayaca¤›na dair verdi¤i bu ön taahhüt
B’yi dört yerine sadece iki seçenekle karfl› karfl›ya b›rak›r. A kesinlikle sapmayaca-
¤›na göre B, rasyonel bir oyuncu olarak sapmay› seçip kay›plar›n› minimize etme-
ye çal›flacakt›r. Sonuç olarak A, B’yi ön taahhütleriyle rasyonel olmad›¤›na inand›-
rarak kolayca zafer elde etmifl olur. Bu mant›¤› özellikle So¤uk Savafl dönemi SSCB-
ABD iliflkilerine uyarlad›¤›m›zda, cayd›r›c›l›k stratejisinde gözlemlemek mümkün-
dür. Cayd›r›c›l›k stratejisinde önemli olan, karfl› taraf› karfl›l›kl› intihar anlam›na gel-
se de nükleer silahlar› kullanabilece¤ine ikna etmek oldu¤undan, bu durumda ödü-
lü elde edecek olan taraf, nükleer silahlar› kullanmaya en yak›n duran olacakt›r.
fiekil 4.6
b1 (füzeleri geri çekme) B(SSCB) b2 (füzeleri geri çekmeme/kararl›l›k) ABD-SSCB Tavuk
0 +10 Oyunu: Küba Füze
Krizi
a1b1
a1 (uzlaflma) a 1b 2
(blokaj) baflat strateji (SSCB zaferi)
0 -10
A(ABD)
-10 -100
(prestij kaybeder)
a2 a2b1 a2b2
(hava harekât›) (ABD zaferi) (nükleer savafl)
+10 -100
Öte yandan, bu mant›k ancak tek bir krize uyarlanabilir. Gerçek hayat ise sü-
rekli tekrarlanan oyunlardan oluflur ve taraflar ö¤renme sürecinden geçerler. Bu
ba¤lamda, uluslararas› iliflkilerin araba yar›fl› yapan gençler örne¤indeki gibi iflle-
medi¤i aç›kt›r. Araba yar›fl› yapan gençler yar›fltan sonra evlerine gidip olay› unut-
ma olana¤›na sahipken, uluslararas› iliflkilerde ayn› oyunu tekrar tekrar oynay›p

hayatta kalmak gerekir. O nedenle tek bir oyunda ön taahhütle hayatta kalma ve
kazanma olas›l›¤› %90 iken, karfl›laflmalar›n tekrarlanmas› durumunda karfl› taraf›n
ö¤renme süreci sonunda bu oran h›zla düfler. Tek bir oyunda/çat›flmada hayatta
kalma olas›l›¤› %90 iken, ikinci oyundan itibaren bu olas›l›k %81’e düflmektedir.
Ayn› mant›kla, yedinci karfl›laflmadan sonra hayatta kalma flans› %50’nin alt›na dü-
fler. Bu durum tavuk oyununda rasyonel olmayan durumlar›n sadece k›sa dönem-
de ifle yarayan bir taktik oldu¤unu göstermektedir.
fiekil 4.7
Tek Oyunda ve Oyun say›s› 1 2 3 4 5 6 7

Toplamda Hayatta
Tek oyun .9 .9 .9 .9 .9 .9 .9
Kalma (Bekâ)
Olas›l›¤› n oyun sonra .9 .81 .729 .656 .590 .531 .478
Mahkûm ‹kilemi
Stratejik Çal›flmalar›n do¤as›na ›fl›k tutabilecek ikinci oyun mahkûmun ikilemidir.
Bu oyunun en bilineni, tutuklanan iki flüphelinin birbirinden ayr› tutularak sorgu-
lanmas› örne¤idir. Soruflturmay› yapan, flüphelilerin suçlu oldu¤undan emindir
ama elinde kan›t yoktur. fiüphelilere yaln›zca itiraf etme ya da etmeme seçenekle-
ri sunulur. fiüphelilerin ikisi de suçlu olduklar›n› itiraf etmeyerek susarsa, ikisi de
hafif birer cezayla kurtulur. Her ikisi de itiraf ederse, ikisi de suçlanabilir ama itiraf
ettikleri için alabilecekleri en a¤›r cezadan daha az ceza al›rlar. Fakat sadece birisi
itiraf eder, di¤eri susarsa itiraf eden iflbirli¤i yapt›¤› için çok düflük bir ceza al›rken,
di¤eri en a¤›r cezay› al›r.
fiekil 4.8
Mahkûm ‹kilemi b1(susma) B b2 (itiraf)

Matrisi
-10 -3
(1 y›l ceza)
(3ay ceza)
a1 a1b1
(susma) a1b2
(ikisi de susar)
A -10 (1 y›l ceza) -100 (10 y›l ceza)

-100 -50
(10 y›l ceza) (5 y›l ceza)
a2b2
a2 (ikisi de itiraf eder)
(itiraf) a2b1 baflat strateji
-3 (3ay ceza) -50 (5 y›l ceza)

Bu matris incelendi¤inde, iki flüpheli de faydalar›n› maksimize etmeye çal›flt›-

¤›ndan, ikisi için de en rasyonel tercih itiraf etmek olacakt›r. Burada baflat strateji,
iki flüphelinin de itiraf ederek 5’er y›l ceza almalar›d›r. Fakat bu örnekte en rasyo-
nel sonuç en iyi sonuç demek de¤ildir. ‹kisi de sessiz kalsa 1’er y›l cezayla kurtu-
lacaklard›r, ama her flüpheli di¤erinin itiraf edebilece¤i olas›l›¤›n› hesaba kataca-
¤›ndan konuflmay› tercih edecektir. Örne¤in A sessiz kalmay› seçse, B’nin itiraf et-
mesi en kötü sonuca (10 y›l ceza) neden olacakt›r. Bu durumda flüpheli minimax
stratejisine göre kötü sonuçlar içinde kendisine en az zarar› verecek olan› seçme,
yani itiraf etme yoluna gidecektir. Buna bir baflka aç›dan da bakmak mümkündür.
Sessiz kalmas› karfl›s›nda örne¤in A’n›n önündeki seçenekler 1 y›l ya da 10 y›l ha-
pis cezas›, itiraf etmesi karfl›s›nda ise 3 ay ve 5 y›ld›r. Bu durumda A, 3 ay› 1 y›la
ve 5 y›l› da 10 y›la tercih edecektir. B ile iletiflim kurma olas›l›¤› da olmad›¤›ndan,
B ne seçerse seçsin A için rasyonel olan itiraf etmek olacakt›r. Bu nedenle, oyun-
da denge/bel noktas› taraflar›n susarak 1 y›l cezayla kurtulmas› de¤il, ikisinin de
itiraf ederek 5’er y›l ceza almalar›d›r.
Mahkûm ikilemi oyunundan ç›kar›labilecek en önemli ders, baz› oyunlarda
farkl› ve karfl›l›kl› olarak tercih edilecek seçenekler oldu¤undan, rasyonel hesab›n
her iki oyuncunun da felaketine yol açabilecek olmas›d›r. Bu oyun uluslararas› ilifl-
kilere uyarland›¤›nda, kriz ortam›nda taraflar›n istemeseler de nas›l çat›flmaya sü-
rüklenebileceklerini göstermektedir. Bu durum için yine iki ülke aras›ndaki silah-
lanma yar›fl› iyi bir örnek oluflturur.
fiekil 4.9
b1 (düflük silahlanma) B b2 (yüksek silahlanma) Mahkum ‹kilemine
-10 +50 Göre Silahlanma
(B’nin avantaj›) Yar›fl›
a1
(düflük a1b1
a1b2
silahlanma) silahlar›n s›n›rland›r›mas›
A -10 -100 (A’n›n ciddi kayb›)

-100 -50
(B’nin ciddi kayb›)
a2
(yüksek a2b1 a2b2
silahlanma) (silahlanma yar›fl›)
baflat strateji
+50 (A’n›n avantaj›) -50
Bu matrise göre A düflük silahlanma harcamalar›n› seçerse olas› en kötü sonuç,

B’nin yüksek silahlanma harcamalar›na devam ederek uluslararas› alanda askeri ve
siyasal avantajlar›n› art›rmas› olacakt›r (A -100; B +50). A yüksek silahlanma harca-
malar›na devam etmeyi seçerse, olas› en kötü sonuç karfl›l›kl› olarak pahal›ya mal
olacak silahlanma yar›fl› (-50; - 50) ya da B düflük silahlanmay› seçmiflse A’n›n
avantaj› (B -100; A +50) olacakt›r. Bu durumda A, B’nin seçimi ne olursa olsun si-
lahlanma harcamalar›n› art›rmay› seçecektir. B de benzer bir hesapla ayn› alterna-
tifi tercih edece¤inden ortaya silahlanma yar›fl› ç›kacakt›r.
Mahkûm ikilemi oyunuyla çok daha karmafl›k sonuçlar elde etmek de müm-
kündür. Örne¤in, oyuncular›n iletiflim kurma olanaklar›n›n artmas› iflbirli¤i yapma
olas›l›¤›n› art›r›r. Ayr›ca, ayn› durumun tekrar etmesi sonucu bir ö¤renme süreci-
nin devreye girmesiyle de oyuncular iflbirli¤i yapmaya yaklafl›rlar. Bu çerçevede
oyun teorisinin, uluslararas› iliflkileri anlamaya yarayan bir baflka yönü olarak bir
iletiflim çeflidi olan “z›mni pazarl›k” kavram› da aç›klanmal›d›r. Bu kavram›n öne-
mi, taraflar aras›nda do¤rudan temas olmadan nas›l iletiflim kurulabilece¤ini gös-
termesidir. Z›mni pazarl›k, bize karfl›t taraflar›n niyet ve beklentilerini, savafl›n or-
tas›nda bile uyumlaflt›r›labileceklerini göstermektedir. Örne¤in, ‹kinci Dünya Sava-
fl›’nda daha önce görülmemifl düzeyde bir fliddet yaflanmas›na ve taraflar aras›nda
bir anlaflma olmamas›na ra¤men, hiç bir taraf›n zehirli gaz kullanmam›fl olmas› iyi
bir örnektir. Bir taraf›n bunu yapmaktan kaç›nmas›, di¤er taraf da kullanmad›¤› sü-
rece bunu yapmamaya istekli oldu¤una dair iflaret haline gelmifltir. Yine, ‹kinci
Dünya Savafl›’nda Almanlar Do¤u Cephesinde Rus tutsaklara ac›mas›z davranm›fl,
Ruslar da ilerlerken ayn› flekilde karfl›l›k vermifltir. Buna karfl›n Almanya Bat› Cep-
hesinde savafl tutsaklar›yla ilgili Cenevre Sözleflmesine uygun davranma e¤ilimin-
de olunca, Bat›l› müttefikler de yn› flekilde karfl›l›k vermifllerdir. Bu tür z›mni an-
laflmalar söz konusu oldu¤unda taraflar, birbirlerinin benzer flekilde alg›layaca¤›n›
düflündükleri ‘belirgin çözüm’lere yönelirler. Örne¤in, Schelling’in bir çal›flmas›n-
da iki kifliye toplam 100 ABD Dolar› verilece¤i söylenmifl ve bunun ne flekilde pay-
laflt›r›lmas›n› istediklerini birbirleriyle iletiflim kurmadan bir ka¤›da yazmalar› isten-
mifltir. Ancak taraflar›n yazd›klar› miktarlar›n toplam› 100 Dolar› aflarsa ikisi de hiç
para alamayacaklard›r. Çal›flmaya kat›lan deneklerin % 90’›, 50 Dolar yazmay› ter-
cih etmifltir.
Z›mni iletiflim taraflar aras›nda çat›flan de¤il, birbiriyle uyumlu ç›karlar oldu-
¤unda da ortaya ç›kabilir. Bu durumda taraflar aralar›nda iletiflim olmad›¤› halde,
di¤erlerinin de benzer beklentilere sahip oldu¤unun fark›nda olursa bu beklenti-
leri uyumlaflt›rmaya çal›fl›rlar. Yine Schelling’in bir deneyinde taraflardan bir para
miktar› belirlemeleri istenmifl ve hepsinin ayn› miktar› belirlemesi durumunda bu
paray› alacaklar› söylenmifltir. Burada da deneklerin %95’i 10’un katlar›n› oluflturan
miktarlar› seçmifl ve bunlar›n içinde de ço¤unluk 1 milyon ABD Dolar› demifltir.
Bu durumun aç›klamas› 1 milyon dolar›n belirgin çözüm olmas›d›r. Taraflar tek ta-
rafl› ç›karlar›n›n ötesinde, genelde herkesin ne bekleyebilece¤ini mant›k yürüterek
bulmaya çal›flm›fllard›r.
Tavuk oyununda oldu¤u gibi burada da baz› riskler söz konusudur. Örne¤in,
ABD’nin Vietnam’da uygulad›¤› t›rmanma politikas› ve Kuzey’in bombalanmas› as-
l›nda Kuzey Vietnaml›lara bir iflaret olarak düflünülmüfltü. Fakat bu oyunda Kuzey
Vietnaml›lar rasyonel olmamay› seçmifl, sonuçta ad›m ad›m ilerleyen t›rmanma iki
tarafa da büyük bedellere mal olmufltu.
Oyun Teorisinin Eksikleri ve Yararl› Yönleri

Oyun teorisi belirgin varsay›mlara dayanmaktad›r. Örne¤in, matristeki rakamlar ta-
raflar›n sonuçlara atfettikleri de¤erleri yans›t›r, ama keyfi bir durum da yarat›r. Bu
keyfilik analizi yapan›n ilgili konu hakk›ndaki bilgisini yans›t›r. Yine, oyun teori-
sinde karar al›c›lar›n tercihlerinin sabit oldu¤u, çeflitli alternatifler konusunda ye-
terli bilgiye sahip olduklar›, ortaya ç›kacak sonucun de¤erini do¤ru alg›lad›klar›
varsay›lmaktad›r. Oysa gerçek hayatta zaman bask›s›, eksik ya da yanl›fl bilgi gibi
unsurlar nedeniyle bu süreç sorunludur. Ayr›ca, oyuna dâhil tüm taraflar›n do¤ru-
dan oyunu ayn› flekilde alg›lad›klar› varsay›lmaktad›r. Alg›lama sorunu oyun teori-
sinin en önemli eksikliklerinden birisidir. Alg›lamalar› oyunlara dâhil etmeye
yönelik çabalar 1960’lar›n sonlar›ndan itibaren bafllasa da, bunlar› içeren modeller
yayg›n olarak kullan›lmam›fllard›r.
Mahkûm ‹kilemi ve Tavuk Oyunlar› oyun teorisi kapsam›nda en fazla baflvuru-
lan oyunlar olmakla birlikte, en basit modellerdir. Söz konusu basit modelleri sa-
y›lan eksikleri aç›s›ndan gelifltirmek yönünde ciddi çabalar harcanm›fl, bilgisayar
yaz›l›mlar›ndaki geliflmelerden de faydalan›larak ciddi çal›flmalar yap›lm›fl, fakat
analiz için yayg›n olarak kabul edilen ve kullan›lan yeni bir oyun ortaya koyula-
mam›flt›r. Bunun en önemli sebeplerinden birisinin modellerin anlafl›lmalar›n› güç-
lefltiren matematiksel karmafl›kl›klar›d›r. Bu durumda teoriyi basit modellerin öte-
sine götürme çabalar› büyük oranda teknik kalmakta ve dolay›s›yla ço¤u araflt›r›c›
için anlafl›lmaz olmaktad›r.
Bütün eksik yönlerine karfl›n oyun teorisinin yararl› yönleri de vard›r. Oyun te-
orisinin rasyonellik varsay›m›, çat›flma durumlar›n› etik hesaplardan uzak, tarafla-
r›n nas›l davranmalar› gerekti¤ine göre de¤il, rasyonel olarak nas›l davranabilecek-
lerine göre inceleme ve bu ba¤lamda da çat›flmay› düflman taraf›n bak›fl aç›s›na gö-
re de¤erlendirme olana¤› sa¤lar. Oyun teorisi farkl› olas› sonuçlar ortaya koyma-
s›yla sezgisel bir de¤ere de sahiptir. Uluslararas› çat›flman›n do¤as› ve dinamikleri
konusunda önemli ipuçlar› verir. Dikkatleri yap›sal özelliklere çekerek, çat›flmala-
r›n devlet adamlar›n›n kötülü¤ünden ve beceriksizliklerinden kaynakland›¤› türün-
deki de¤erlendirmelerden uzaklafl›lmas›n› sa¤lar. Yine çok çeflitli alternatif çözüm-
ler ortaya koydu¤u ve bir sorunda her zaman en iyi çözümün seçilmeyebilece¤ini
gösterdi¤i için de önemlidir.
Stratejik Çal›flmalar alan›na dahil edildi¤i ve en s›k kullan›ld›¤› So¤uk Savafl y›l-
lar›nda oyun teorisinden beklenen, belirli bir stratejik durum içinde aktörler için
‘tek bir en rasyonel tercih’ belirlemek olmufltur. Bir di¤er deyiflle oyun teorisiyle
yekpare rasyonel çözümlere ulafl›lmas› beklenmifl ve bu çerçevede her zaman ba-
flat stratejilere a¤›rl›k verilmifltir. Oysa say›lan tüm eksik ve yararl› yönleri göz
önünde bulunduruldu¤unda bu teoriden beklenmesi gerekenin do¤rudan tercihi
belirlemesi olmad›¤› aç›kt›r. Oyun teorisinden beklenecek olan aktörlerin içinde
bulunduklar› durumu anlamalar›n› ve önlerindeki seçenek, iletiflim olanaklar› ile
vaat, pazarl›k, tehdit ve blöf gibi taktikleri görebilmelerini sa¤lamak olmal›d›r.
OKUMA PARÇASI 2: Kore Yar›madas›nda Tavuk Oyunu

Oyun teorisi bir matematik teorisi olmakla beraber baflta ekonomi ve uluslarara-
s› iliflkiler olmak üzere birçok alanda da kullan›lmakta. Yukar›da bahsetti¤imiz ce-
saret oyunu daha ziyade Sovyetler Birli¤i ve Amerika’n›n karfl›l›kl› tehdit, blöf ve çe-
kiflmelerinin yer yer s›cak çat›flma ihtimalini gündeme getirdi¤i So¤uk Savafl döne-
minde kendisini göstermekteydi. Hollywood filmlerini and›ran bu oyun sahnesi dip-
lomasi kanallar›n›n artt›¤› ve karfl›l›kl› tehditlerin azald›¤› So¤uk Savafl sonras› dö-
nemde art›k eskisi kadar uluslararas› iliflkiler sahnesinde görünmüyor.
So¤uk Savafl’›n en canl› haliyle süregeldi¤i Kore Yar›madas›’nda ise bu oyun y›l-
lard›r ikili iliflkiler sahnesindeki yerini devam ettiriyor. Genelde tahrik ve provokas-
yonlar› yapan taraf So¤uk Savafl mantalitesini koruyan komünist Kuzey Kore olur-
ken, akl› selimle hareket eden Güney taraf› önce bu tehditlere benzer tehditlerle cevap
verdikten sonra olas› bir kazay› önlemek için flerit de¤ifltirmek zorunda kal›yor.
Bu sene içerisindeki Güney Kore’ye ait Cheonan gemisinin bat›r›lmas›nda da,
Sar›denizdeki Güney Kore topra¤› Yeonpyeong Adas›’n›n bombalanmas›nda da Ku-
zey Kore taviz vermeyen, fleridinde devam eden sürücü olurken, olas› bir kazan›n bu
cesaret oyununu kaybetmekten çok daha kötü sonuçlar do¤uraca¤›n›n fark›nda
olan Güney Kore akl›selimi tercih ederek “stratejik” sab›r politikas› ad› alt›nda flerit
de¤ifltirmek ve “ya sab›r” çekmek zorunda kalm›flt›.
Güney Kore’nin Sar›deniz’deki mutat tatbikat›n› Kuzey’e gövde gösterisi mahiye-
tinde büyük çapta yapaca¤›n› duyurmas›n›n ard›ndan, Kuzey Kore bu tatbikat›n
kendi deniz s›n›r›n›n ihlali anlam›na gelece¤ini, bu sebeple karfl›l›k verece¤ini aç›k-
lad›. Yani Güney Kore arabayla son sürat Kuzey Kore taraf›na giderken, Kuzey Ko-
re de ayn› fleritte h›z›n› almaya bafllam›flt›.
Kuzey Kore’ye karfl› gövde gösterisi olmas›n›n yan› s›ra son bombalaman›n ar-
d›ndan görevinden al›nan Savunma Bakan›’n›n yerine yeni atanan Bakan’›n mu-
hafazakârlar› tatminine yönelik olan bu çapl› tatbikat, Kuzey Kore’nin tehdidine,
Çin’in ve son dönemde Kore Yar›madas›’ndaki olaylarda daha ziyade sessiz kalma-
y› tercih eden Rusya’n›n yap›lmamas› yönündeki ikazlar›na ve Kore’deki muhalefe-
tin yo¤un elefltirilerine ra¤men yap›ld›.
Bu sefer ise fleritten çekilme s›ras› kendinden beklenmedik bir akl›selimle hareket
eden Kuzey Kore’deydi. Kuzey Kore taraf› tatbikat›n yap›ld›¤› gün yapt›¤› aç›klama-
da tatbikat› “karfl›l›k vermeye de¤mez” diye nitelendirdi. Kuzey’in tehdidinin blöften
öteye gidememesi, k›rm›z› çizgilere kadar gerilen ortam› daha fazla germekten çe-
kinmesinden kaynakland›.
Ateflkesin imzaland›¤› 1953 y›l›ndan günümüze kadar bunca provokasyon ve
küçük çapl› çat›flmalara ra¤men hiçbir olay›n kazaya sebebiyet verecek kadar büyü-
memesinin aç›klamas› iki taraf›n da olas› bir kazadan tamiri mümkün olmayan za-
rarla ç›kacaklar›n›n fark›nda olmalar› ve birbirlerini k›rm›z› çizgilerine kadar çok
iyi tan›malar›d›r.
Kore Yar›madas›’nda bar›fl anlaflmas›, deniz s›n›r›n› da kapsayacak flekilde, imza-
lanana kadar So¤uk Savafl rüzgârlar› esecek ve bu cesaret oyunu oynanmaya devam
edecektir. Bir bar›fl anlaflmas› ise ateflkes antlaflmas›nda imzalar› olan Amerika ve
Çin’in bu yönde bir iradesi olmadan imzalanamayacakt›r. (2) Cesaret oyununun Ko-
re Yar›madas›’nda kazaya sebebiyet verme ihtimali ise yok denecek kadar azd›r.
Kaynak: Kadir Ayhan, “Kore Adas›nda Cesaret Oyunu”. Aral›k 2010.

(http://www.bilgesam.org/tr/index.php?option=com_content&view=article&id=922:
kore-yarmadasnda-cesaret-oyunu&catid=92:analizler-uzakdogu&Itemid=140.)
Özet
Stratejik Çal›flmalar›n önemli bir ilgi alan›n› oluflturan Y›ld›z Savafllar› (Star Wars) projesinin hayata geçirilme-
cayd›r›c›l›k, temel olarak So¤uk Savafl döneminin, dola- siyle bafllayan ‹kinci Nükleer Ça¤ döneminde So¤uk
y›s›yla nükleer strateji ça¤›n›n yaratt›¤› bir kavramd›r. Savafl’›n sona ermesi nükleer cayd›r›c›l›k stratejisinde
Terim olarak cayd›rma, insanl›¤›n çat›flma tarihi ile ya- kimin cayd›r›laca¤› sorununu, dolay›s›yla da cayd›r›c›l›k
fl›tt›r, fakat Stratejik Çal›flmalar›n bir parças› olarak cay- stratejisinde yeni de¤ifliklikleri ortaya ç›karm›flt›r. 11 Ey-
d›r›c›l›k stratejisi nükleer silah ve stratejilerin do¤ufluyla lül 2001’de ABD’ye karfl› gerçeklefltirilen terörist sald›r›-
ortaya ç›km›flt›r. lar sonras›nda yo¤un olarak So¤uk Savafl dönemi cay-
Cayd›r›c›l›k, en genel anlamda karfl› taraf› olas› bir dav- d›r›c›l›¤›n›n geçerlili¤ini yitirdi¤i tart›fl›lm›fl, fakat cayd›-
ran›fltan vazgeçirmek için tehdit ve vaat gibi mekaniz- r›c›l›k k›sa sürede teorik alanda “dördüncü kuflak” çal›fl-
malar›n bilinçli olarak kullan›lmas›na yönelik stratejidir. malar taraf›ndan yeni aktör ve koflullara uyarlanarak,
Cayd›r›c›l›k stratejisinin zamanla farkl› türleri ortaya stratejik alanda ABD’nin ulusal güvenlik stratejilerinde
ç›km›fl ve çeflitli flekillerde s›n›fland›r›lm›fllard›r. Yap›- yeniden yerini alm›flt›r
lan en temel ayr›m, cayd›r›c›l›k ile geniflletilmifl cayd›- Cayd›r›c›l›k çal›flmalar›nda en fazla kullan›lan analiz
r›c›l›k aras›ndad›r. Geniflletilmifl cayd›r›c›l›k, bir devle- yöntemi oyun teorisi olmufltur. Pazarl›k ve çat›flmay›
tin korudu¤u müttefik bir devlete karfl› düflmanca dav- analiz etmenin özel bir yolu olan oyun teorisi her tür
ran›fl› cayd›rmas›d›r. Öte yandan genel cayd›r›c›l›k So- sosyal durumun matematiksel de¤erlere indirgenebi-
¤uk Savafl döneminde ABD ve Sovyetler Birli¤i önder- lece¤i varsay›m› üzerine kuruludur. Temel varsay›mla-
li¤indeki iki kutuplu düzende en fazla gözlemlenen r›ndan bir di¤eri ise rasyonelliktir. Rasyonellik varsay›-
cayd›r›c›l›k türüdür. Geniflletilmifl cayd›r›c›l›k genel ve m›na göre oyuncular birçok alternatif aras›nda seçim
dolays›z olmak üzere iki farkl› yöntemle ortaya koyul- yapabilen, alternatiflerinin tümünü kendi öncelikleri-
maktad›r. Geniflletilmifl genel cayd›r›c›l›k devletler ara- ne göre de¤erlendirebilen ve alternatifler içinde her
s›nda düflmanca iliflkilerin oldu¤u durumla ilgilidir, fa- zaman önceliklerini en fazla karfl›layan› seçebilen ras-
kat herhangi bir devlete karfl› do¤rudan askeri kuvvet yonel aktörlerdir. Oyuncular kifli, grup ya da ülke ola-
kullan›m› haz›rl›¤› görülmez. Geniflletilmifl dolays›z bilir. Her oyunda oyuncular›n birbirinden farkl› hedef-
cayd›r›c›l›kta, sald›rgan devletin, bir baflka devlete kar- leri vard›r ve her biri farkl› de¤er yükledi¤i ya da ödül
fl› sald›r› olas›l›¤› yak›n tehdittir, tehdide maruz kalan sayd›¤› birden fazla olas› sonuçla karfl› karfl›yad›rlar.
devlet ise bir baflka devlet için korunan müttefik ko- Her oyuncu, di¤er oyuncunun oyunun sonucunu etki-
numunda oldu¤undan, bu üçüncü devlet aç›k ya da leyebilecek farkl› ç›karlar› oldu¤unu da hesaba kata-
örtük olarak sald›rgan› cayd›rmak amac›yla misilleme rak kendi ödüllerini art›rmaya çal›fl›r. Bu ödüller, ola-
yapaca¤› tehdidinde bulunur. s› sonuçlar ve alternatif tercihler ‘oyun matrisi’ denilen
Cayd›r›c›l›k stratejisinin geliflinde 1945-1962 dönemi bir grafikte gösterilir.
nükleer silahlar›n siyasal etki araçlar› olarak de¤erlen- Oyunlar iki kiflili s›f›r toplaml› oyundan, n-kiflili de¤iflken
dirildi¤i ve ABD’nin nükleer silah kullanma tehdidiyle toplaml› oyuna kadar çeflitli flekillerde ortaya ç›kabilir. ‹ki
kendisine pazarl›k avantaj› sa¤lad›¤› dönemdir. Döne- kiflili s›f›r toplaml› oyunlar oyun çeflitlerinin en basitidir.
min ortalar›nda cayd›r›c›l›k stratejisinin teorik anlamda En ideali olan n-kiflili de¤iflken-toplaml› oyunu de¤erlen-
en dinamik geliflmesi olan ikinci dalga cayd›r›c›l›k çal›fl- dirmek olanaks›zd›r. Buna karfl›n "tavuk oyunu" ve "mah-
malar› ortaya ç›km›flt›r. 1962-1983 karfl›l›kl› cayd›r›c›l›k kum ikilemi oyunu" gibi iki kiflili de¤iflken-toplaml› oyun
dönemi 1962’de ABD ile SSCB aras›nda ç›kan Küba Kri- modelleri gerçekten bütünüyle uzak olmayan ve ayn› za-
zi’yle bafllam›flt›r. Kriz sonras›nda nükleer silahlar›n pa- manda analiz edilmesi mümkün olan oyun örnekleridir.
zarl›k arac› olarak kullan›lmas› yerine savafl› önlemeye Tüm oyunlar baz› temel özellikleri paylafl›rlar: i) Oyunda
yönelik kullan›lmas› söz konusu olmufl ve nükleer stra- iki ya da daha fazla oyuncu olmal›d›r; ii) Oyun, oyuncu-
tejide 1950’lerin sonunda geliflen kitlesel karfl›l›k strate- lardan biri ya da daha fazlas›n›n alternatifler aras›ndan
jisinin yerini esnek karfl›l›k stratejisi alm›flt›r. Karfl›l›kl› seçim yapmas›yla bafllar; iii) ‹lk seçim yap›ld›ktan sonra
cayd›r›c›l›k stratejisi süper güçler aras›ndaki nükleer si- di¤er oyuncunun alternatiflerini belli derecede s›n›rlayan
lah yar›fl›n› art›rm›fl ve dehflet dengesini ortaya ç›kart- bir durum ortaya ç›kar; iv) Oyuncular›n birbirlerinin se-
m›flt›r. Bu durum ABD ile SSCB’yi 1969’da Stratejik Si- çimleri hakk›nda bilgisi olabilir ya da olmayabilir; v)
lahlar› S›n›rland›rma Görüflmelerinde (SALT) bir araya Oyun baflar›l› seçimler içerirse "sona erdirme kural›" var-
getirmifltir. 1970’lerde teorik alanda bir farkl›laflma ola- d›r; ve vi) Her oyun kesin bir durumla sona erer.
rak üçüncü kuflak çal›flmalar ortaya ç›km›flt›r. 1983’te
1. Afla¤›dakilerden hangisi cayd›r›c›l›k türlerinden 5. Afla¤›dakilerden hangisi “dördüncü kuflak” cayd›r›-
biri de¤ildir? c›l›k çal›flmalar›n›n ortak özelliklerinden biridir?
a. Cayd›r›c›l›k a. Devletleraras› iliflkiler d›fl›na ç›karak daha fazla
b. Genel cayd›r›c›l›k devlet–d›fl› aktörlere odaklanmas›
c. Dolays›z cayd›r›c›l›k b. Cayd›r›c›l›k stratejisinin geçerlili¤ini yitirdi¤ini
d. Geniflletilmifl Genel Cayd›r›c›l›k öne sürmesi
e. Dolays›z Genel Cayd›r›c›l›k c. Temel analiz birimlerinin devletler olmas›
d. Cayd›r›c›l›¤›n So¤uk Savafl döneminde oldu¤u
2. Afla¤›dakilerden hangisi, karfl›l›kl› cayd›r›c›l›k strate- gibi güvenlik politikalar›n›n temel stratejisi ol-
jisi döneminde ortaya ç›kan “ikinci dalga” cayd›r›c›l›k mas›n› savunurmas›
çal›flmalar›n›n özelliklerinden biri de¤ildir? e. Strateji gelifltirme yerine teoriye odaklanmas›
a. S›n›rl› rasyonellik ve rasyonel d›fl› olas›l›klar›n›
analizlerine dahil etmeleri 6. Afla¤›dakilerden hangisi oyun teorisinin niteliklerin-
b. Analizlerini büyük oranda oyun teorisine dayan- den biri de¤ildir?
d›rmalar› a. Çat›flmay› insan, dolay›s›yla da devlet hayat›n›n
c. Analizlerinde daha fazla ceza ve tehdit üzerine ayr›lmaz bir parças› olarak görür.
odaklanmalar› b. Pazarl›k ve çat›flman›n analiz edilmesiyle ilgili
d. Tam rasyonellik varsay›m› çerçevesinde çal›flbir teoridir.
malar› c. Her tür sosyal durumun matematiksel de¤erlere
e. Cayd›r›c›l›k stratejisinin bir parças› olarak ödül indirgenebilece¤ini varsayar.
ve uzlaflmay› gözard› etmeleri d. Oyun teorisi cayd›r›c›l›k çal›flmalar›na bir alter-
natif olarak ortaya ç›km›flt›r.
3. Afla¤›dakilerden hangisi esnek karfl›l›k stratejisinin e. Oyun teorisi en fazla cayd›r›c›l›k, karar alma,
niteliklerinden biri de¤ildir? diplomasi ve savafl analizlerinde kullan›l›r.
a. S›n›rl› nükleer savafla uzanacak hesapl› bir t›r-
manma aflamas›n› içermesi 7. n-kifli de¤iflken toplaml› oyunlar›n özellikleri ile ilgili
b. Konvansiyonel silahlarla yap›lacak sald›r›ya kar- afla¤›daki ifadelerden hangisi do¤rudur?
fl› nükleer silahlarla karfl›l›k vermeye dayanmas› a. Bu oyun türünde bir oyuncunun kazanc› mutla-
c. Konvansiyonel silahlarla do¤rudan savunmaya ka di¤erlerinin kayb›na denk gelir.
yer vermesi b. Üç kiflilik düello bu tür oyunlara örnek göste-
d. Taktik nükleer silahlar›n kullan›m›n› içeren bir rilebilir.
tür kademeli cayd›r›c›l›k olmas› c. Çok karmafl›k oldu¤undan analiz edilmesi çok
e. Genel nükleer savafl› içermesi zordur.
d. Mahkumun ‹kilemi oyunu bu türdendir.
4. Afla¤›daki ifadelerden hangisi ABD ve Sovyetler e. So¤uk Savafl dönemi silahlanma yar›fl›n› analiz
Birli¤i aras›nda imzalanan SALT I anlaflmas› ile ilgili etmede gerçe¤e en yak›n analizler bu oyun tü-
de¤ildir? rüyle ortaya koyulmufltur.
a. Çok bafll›kl› sald›rgan füzelerle (MIRV) ilgili ke-
sin s›n›rland›rmaya gidilmifltir. 8. Afla¤›dakilerden hangisi “Tavuk Oyunu”nun olas›
b. Anti balistik füze (ABM) radarlar› ile ilgili kesin sonuçlar›ndan biri de¤ildir?
s›n›rland›r›lmaya gidilmifltir. a. B oyuncusu prestij kazan›rken, A oyuncusunun
c. SALT I 1972 y›l›nda Moskova’da imzalanm›flt›r. korkak tavuk olmas›
d. Anti balistik füze (ABM) radarlar›n›n say›s› s›n›r- b. A oyuncusu prestij kazan›rken, B oyuncusunun
land›r›lm›flt›r. korkak tavuk olmas›
e. Anlaflmaya taraf devletler anti balistik füzeler- c. Her iki oyuncunun tavuk olmas›
den (ABM) baflka devletlere vermeyeceklerini d. Her iki oyuncunun kayb›
taahhüt etmifllerdir. e. Her iki oyuncunun mutlak kazanc›

9. Oyun teorisinde anahtar bir kavram olan “z›mni ile- 1. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Cayd›r›c›l›k Kavram›” ko-
tiflim” ile ilgili afla¤›daki ifadelerden hangisi yanl›flt›r? nusunu yeniden gözden geçiriniz.
a. Z›mni iletiflim olanaklar› savafl koflullar›nda ge- 2. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Nükleer Ça¤da Cayd›r›c›-
çerli de¤ildir. l›k” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
b. Oyunun taraflar› aras›nda do¤rudan temas ol- 3. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Karfl›l›kl› Cayd›r›c›l›k Döne-
masa da iletiflim kurulabilece¤ini gösterir. mi” bafll›¤›n› yeniden gözden geçiriniz.
c. Taraflar›n birbirlerinin olas› tercihlerini göz 4. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Karfl›l›kl› Cayd›r›c›l›k Döne-
önünde bulundurarak belirgin çözümlere yönel- mi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
mesini getirir. 5. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “11 Eylül Sonras› Cayd›r›c›-
d. Taraflar›n beklentileri aras›nda söylenmeden bir l›k Stratejisi” bafll›¤›n› yeniden gözden geçiriniz.
uyumlaflt›rmaya gitmeleridir. 6. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Oyun Teorisi” bafll›¤›n› ye-
e. Z›mni iletiflim sadece çat›flmada de¤il, iflbirli¤i niden gözden geçiriniz.
koflullar›nda da uygulanabilir. 7. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Oyun Türleri” konusunu
yeniden gözden geçiriniz.
10. Afla¤›dakilerden hangisi, oyun teorisinin Stratejik 8. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Tavuk Oyunu” konusunu
Çal›flmalar alan›na yapt›¤› katk›lar olan biri aras›nda yeniden gözden geçiriniz.
de¤ildir? 9. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Mahkumun ‹kilemi Oyunu”
a. Çat›flmalar›n karar al›c›lar›n alg›lamalar›n›n da konusunu yeniden gözden geçiriniz.
hesaba kat›ld›¤› oyunlarla analiz edilmesini 10. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Oyun Teorisinin Eksikleri
yayg›nlaflt›rmas› ve Yararl› Yönleri” konusunu yeniden gözden
b. Çat›flmay› etik hesaplardan uzak, yap›sal özel- geçiriniz.
liklere göre de¤erlendirme olana¤› sunmas›
c. Taraflar›n stratejik koflullar› olmas› gerekene gö-
re de¤il, rasyonel olarak nas›l olabilece¤ine gö-
re de¤erlendirme olana¤› sa¤lamas›
d. Çat›flmay› tek tarafl› de¤il, düflman taraf›n bak›fl
aç›s›na göre de¤erlendirme olana¤› sa¤lamas›
e. Bir kriz durumunda her zaman en iyi çözümün
seçilmeyebilece¤inin görülebilmesini sa¤lamas›
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek
Kaynaklar
Allison, Graham T. (2006). Nükleer Terörizm: Önle- Rapaport, Anatol (1985). Two Person Game Theory.
nebilir Nükleer Felaket. ‹stanbul; Salyangoz Ya- New York: Dover Publications.
y›nlar›. Russet, Bruce (1983). The Prisoners Insecurity: Nuc-
Bennet, Peter G. (1995). “Modelling Decisions in Inter- lear Deterrence, The Arms Race and Arms Con-
national Relations: Game Theory and Beyond”, trol. New York: W. H. Freeman and Company.
Mershon International Studies Review, Cilt 39, Sagan, Scott (1994). “The Perils of Proliferation: Organi-
Say› 1. zation Theory, Deterrence Theory and the Spread
Freedman, Lawrence (1986). “The First Two Generati- of Nuclear Weapons”, International Politics, Cilt
ons of Nuclear Strategists”, Peter Paret, (der.) Ma- 18, Say› 4.
kers of Modern Strategy: From Machiavelli to Schelling, Thomas C. (1981). The Strategy of Conflict.
the Nuclear Age. Oxford: Clarendon Press. Boston: Harvard University Press.
Goldstein, Avery (2000). Deterrence and Security in Sever, Ayflegül (1997). “Yeni Bulgular Ifl›¤›nda 1962 Kü-
the 21th Century. Stanford: Stanford University ba Krizi ve Türkiye”, Ankara Üniversitesi Sosyal
Press. Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt 52, No. 1-4.
Holsti, K. J. (1977). International Politics: A Frame- Snidal, Duncan (1985). “The Game Theory of Interna-
work for Analysis. New Jersey: Prentice Hall. tional Politics”, World Politics, Cilt 38, Say› 1.
Huth, Paul ve Russet, Bruce (1984). “What Makes De- Tucker, Robert W. (1985). The Nuclear Debate: De-
terrence Work? Cases from 1900 to 1980”, World terrence and the Lapse of Faith. New York: Hol-
Politics, Cilt 36, Say› 4. mes & Merer.
Huth, Paul (1988). “Deterrence and the Outbreak of
War”, The American Political Science Review,
Cilt 82, Say› 2.
Jervis, Robert (1979). “Deterrence Theory Revisited”,
World Politics, Cilt 31, Say› 2.
Kahn, Herman (1960). On Thermonuclear War. Prin-
ceton: Princeton University Press.
Kahn, Herman (1962). Thinking About the Unthin-
kable. New York: Avon Books.
Kaplan, Fred (1991). The Wizards of Armageddon.
Stanford: Stanford University Press.
Knopf, Jeffrey W. (2010). “The Fourth Wave in Deter-
rence Research”, Contemporary Security Policy,
cilt 31, Say› 1.
Nye Joseph S. ve Welch David (2010), Küresel Çat›fl-
may› ve ‹flbirli¤ini Anlamak. Çev. Renan Akman.
‹stanbul: Türkiye ‹fl Bankas› Kültür Yay›nlar›.
Özdamar, Özgür (2007). “Oyun Kuram›n›n Uluslararas›
‹liflkiler Yaz›m›na Katk›lar›”. Uluslararas› ‹liflkiler,
Cilt 4, No 16.
Poundstone, William (1992). Prisoner’s Dilemma.
New York: Anchor Books.
Randall, Stone W. (2001). “The Use and Abuse of Game
Theory in International Relations: The Theory of
Moves”, Journal of Conflict Resolution, Cilt 45,
Say› 2.
5
Amaçlar›m›z
N
Realist Güvenlik Çal›flmalar›n›n “güvenlik aktörü” kavram›n› nas›l tan›mlad›-
¤›n› ifade edebilecek,
N Realist Güvenlik Çal›flmalar›ndaki “güvenlik tehdidi” tan›mlamas›n› aç›klaya-
bilecek,
N Realist paradigman›n “güvenlik ikilemi” ve “kutupluluk” kavramlar›n› tan›m-
layabilecek,
N Realizmin güvenlik politikalar› anlay›fl›n›n temelini oluflturan “güç dengesi”
ve “dengeleme” kavramlar›n› aç›klayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Realist Güvenlik Çal›flmalar› • Kutupluluk
• Realizm • Güç dengesi
• Güvenlik ‹kilemi • Dengeleme
‹çindekiler
• REAL‹ZMDE GÜVENL‹K AKTÖRÜ

• REAL‹ZMDE GÜVENL‹K
Strateji ve Güvenlik Realist Güvenlik TEHD‹TLER‹
Çal›flmalar›
• REAL‹ZMDE GÜVENL‹K
POL‹T‹KALARI VE GÜÇ DENGES‹
Realist Güvenlik Çal›flmalar›
REAL‹ST GÜVENL‹K ÇALIfiMALARI

Realist Güvenlik Çal›flmalar›, 1940’larda realist teorinin varsay›mlar›n› kullanarak
Stratejik Çal›flmalar ad›yla do¤an ve 1980’lerde güvenli¤in realist perspektiften ana-
lizine getirilen elefltirilerle çeflitlenerek dallara ayr›lan Güvenlik Çal›flmalar›n›n gü-
nümüzdeki alt kollar›ndan birisidir. Güvenli¤in realist okulu olarak da adland›r›-
lan, Realist Güvenlik Çal›flmalar›, Uluslararas› ‹liflkilerin realist paradigmas›ndan
farkl› bir analiz çerçevesine sahip olmay›p, güvenli¤in kavramsallaflt›r›lmas›nda
realist teorilerin temel varsay›mlardan yararlan›r. Bu çerçevede, Realist Güvenlik
Çal›flmalar›nda realizmin genelinde oldu¤u gibi “devlet” uluslararas› politikan›n te-
mel aktörü olarak kabul edilir. Devletler aras›ndaki iliflkilerin, uluslararas› sistemi
yöneten ve ülkeleri birbirinden koruyan hiyerarflik bir otoritenin bulunmay›fl› ile
ifade edilen anarfli gölgesinde devam etti¤i varsay›l›r. Bu anarflik ortamda devlet-
lerin, self-help düzeni içerisinde ya bekâlar›n›/güvenliklerini sa¤lamak ya da güç-
lerini art›rmak üzere güç mücadelesine girifltikleri iddia edilir. Ayr›ca, devletlerin,
bu hedeflerini gerçeklefltirirken kuvvet kullanmaya ya da kullan›m›na dair tehdit-
lere baflvurmaya meyilli olduklar› düflünülür.
Realizmin en önemli kavramlar›ndan birisi olan self-help, Türkçe’ye çevrilen çeflitli eser- D‹KKAT
lerde “kendi-kendine yard›m” (Örn., Waltz ve Quester, 1982; Evans ve Newnham, 2007) ve-
ya “kendi-bafl›nal›k” (Örn., Aksu, 2003) fleklinde ifade edilmektedir. Daha do¤ru bir flekil-
de “kendi ayaklar› üzerinde durma” olarak ifade edilebilecek kavram, Uluslararas› ‹liflki-
ler disiplini ile ilgili Türkçe çal›flmalarda ço¤unlukla orijinal haliyle kullan›lmaktad›r. Bu
genel tercih ve Türkçe terminolojinin henüz oturmam›fl olmas› nedeniyle bu ünitede Türk-
çe yaz›nda yayg›n olarak benimsendi¤i flekliyle, kavram›n ‹ngilizce yaz›m› kullan›lacakt›r.
Realist teori ailesinde ortak olarak savunulan bu varsay›mlar arac›l›¤›yla gü- Farkl› realist ak›mlar›n
varl›¤›na iflaret etmek
venli¤in analiz edilmesi nedeniyle, Uluslararas› ‹liflkilerin realist teorisi “realist gü- amac›yla, realist literatürde
venlik teorisi” olarak adland›r›lmaktad›r. ‹çeriksel olarak ortaya ç›kan bu içiçe geç- yayg›n olarak “klasik”,
mifllik, esas itibar›yla, realist paradigmada güvenli¤in uluslararas› iliflkilerin bafll›ca “neorealist/yap›sal” ve
“neoklasik” realizm
sorunsal› olarak alg›lanmas›ndan da kaynaklanmaktad›r. ayr›mlar›na rastlan›r.
Realist paradigma hakk›nda ayr›nt›l› bilgi için bkz. Ayd›n, Mustafa (2004). “Uluslararas› MAKALE
‹liflkilerin Gerçekçi Teorisi: Kökeni, Kapsam›, Kriti¤i”, Uluslararas› ‹liflkiler, Cilt 1, No 1.
REAL‹ZMDE GÜVENL‹K AKTÖRÜ
NAM AÇ
Güvenli¤in realist okulunun güvenlik aktörünü nas›l tan›mlad›¤›n›
ifade etmek.
1
Güvenlik Çal›flmalar› alan›nda “kimin güvenli¤i” sorusuna verilen cevap güvenlik
özneleri/aktörlerinin tespit edilmesi aç›s›ndan önemlidir. Realist güvenlik anlay›-
fl›nda, realizmin içinde ne tür ayr›flmalar olursa olsun, bu soruya verilebilecek tek
bir cevap vard›r: Devlet. Realistler, devleti uluslararas› politikada oynad›¤› merke-
zî rol nedeniyle güvenli¤in temel öznesi olarak görürler. Uluslararas› politikan›n
ana aktörünün devlet oldu¤u yaklafl›m› realizmin öncüsü Thucydides’den bugüne
realist teori içerisindeki yerini korumaktad›r. Thucydides, antik Yunan’da Atina,
Melos ve Sparta kent-devletleri aras›ndaki iliflkileri inceleyerek bu varsay›m› do¤-
rulamaktad›r. Yine realist gelenek kapsam›nda ad› geçen Thomas Hobbes’a gö-
re insanlar› içinde bulunduklar› “do¤a hali”nden kurtaracak ve aralar›ndaki çat›fl-
malar› engelleyecek güç Leviathan’d›r. Bu üst ve yetkin otorite, bireyler ve grup-
lar aras›ndaki çat›flmalar› çözümleyece¤i gibi, toplumu da karfl›tlar›na karfl› koru-
yacakt›r. Bireylerin kendilerine ait yetki ve kuvvet kullanma otoritesini Leviat-
han’a devretmeleriyle insan do¤as› de¤iflmeyecektir; fakat insan do¤as›nda kavga-
ya neden olan kötü özellikler kontrol alt›na al›nacakt›r. Hobbes’un Leviathan’›
Max Weber’e göre, belirli bir alanda meflru fliddet tekeline sahip, bu alanda çat›-
flan nüfus üzerinde düzen dayatan birim olarak tan›mlanan ve günümüzdeki temel
örgütlenme biçimi olan modern devlettir (Kolodziej, 2005).
Resim 5.1
Thomas Hobbes (1588-1679)
“‹ngiliz filozof ve siyaset kuramc›s›. Baflyap›t› kabul edilen 1651'de yay›nlad›¤›

Leviathan, özellikle bir “din ve dünya devleti”nin oluflturulmas›nda bireyler aras›
toplumsal sözleflmeye verdi¤i önem ve ahlak kurallar›n› tamamen laik ve do¤al bir
temele oturtufluyla dikkat çeker. Bu kitapta Hobbes, “Tanr›n›n buyruklar›” olan do¤a
yasalar›ndan yola ç›karak ideal devletin oluflturulmas› yollar›n› gösterir; ayr›ca hem
dinsel, hem de toplumsal-e¤itimsel gerekçelerle ça¤›n›n üniversite sistemine
elefltiriler yöneltir. Leviathan, Bat› siyaset biliminde Machiavelli’nin Hükümdar’›
ölçüsünde önemli bir baflyap›tt›r.”
Kaynak: Hobbes, Thomas (1992). Leviathan veya Bir Din ve Dünya Devletinin ‹çeri¤i,
Biçimi ve Kudreti, çev. Semih Lim. ‹stanbul: Yap› Kredi Yay›nlar›. Yukar›daki paragraf,
kitab›n iç kapa¤›ndaki tan›t›m notunda yer almaktad›r.
Realizmin bu klasik görüflleri do¤rultusunda, devleti uluslararas› politikan›n,

dolay›s›yla güvenlik iliflkilerinin ana aktörü yapan iki temel neden vard›r: ‹lk ola-
rak, devletler dünya nüfusunun temel örgütlenme biçimi olarak karfl›m›za ç›kar.
‹nsanlar, yüzy›llar boyunca aralar›ndaki etkileflimi yürütmesi ve yönetmesi amac›y-
la, aralar›ndaki ulus, etnik köken, dil, din, kültür vb. farklara bakmaks›z›n devleti
“kurum” olarak tercih etmifllerdir (Kolodziej, 2005). Bu varl›¤›n kökeni hakk›nda
farkl› görüfller ileri sürülür. Bir görüfle göre devlet, ilk olarak avc›-toplay›c› yaflam
tarz› yerine yerleflik tar›m toplumlar›n›n ortaya ç›kt›¤› Mezopotamya uygarl›¤›nda
varl›k göstermifltir. Dolay›s›yla, devletin d›flar›dan gelebilecek tehditlere karfl› insan
5. Ünite - Realist Güvenlik Çal›flmalar› 87
topluluklar›n›n sahip olduklar› unsurlar› koruma ifllevini yerine getirmek üzere or-
taya ç›kt›¤› düflünülür. Bir baflka görüfle göre de, devletin ilk nüvelerini yine ilk-
ça¤da, M.Ö. 8. yüzy›l ve M.S. 5. yüzy›l aras›ndaki dönemde Helen uygarl›¤›ndaki
kent-devletlerinde bulmak mümkündür. Günümüz modern devletinin temeli ise
15. yüzy›lda at›lm›fl; bir baflka deyiflle, 15. yüzy›lda özellikle ‹ngiltere, Fransa ve ‹s-
panya’da oluflmaya bafllayan modern devlet, geçmiflteki tüm rakiplerini devirmifl;
kent-devletlerinin, feodal yönetimlerin ve hatta kimi zaman halklar üzerinde dev-
let-benzeri otorite kurabilen Kilise’nin yerini alm›flt›r. Hangi ça¤da olursa olsun,
halk bir üst otorite olarak tüm yetkilerini devretti¤i ve günümüzde devlet olarak
adland›r›lan bu olufluma sadakatle ba¤l›d›r.
Kendi üzerinde otoriteye sahip bir birim kurup, bu birime sadakat duygusuyla
ba¤lanan bireyler, devlete kendilerine ait kuvvet kullanma yetkisini devretmifller-
dir. Bu çerçevede, devlet sahip oldu¤u meflru kuvvet kullanma tekeliyle, içte ve
d›flta güvenli¤i sa¤layacak aktör rolünü üstlenmifltir. Devletin bu meflru yetkisi, ya-
ni güvenlik sa¤lama fonksiyonu, bu birimi uluslararas› politikan›n temel aktörü
yapan ikinci nedendir. Devletin içte ve d›flta güvenlik sa¤lama ifllevi Hobbes’un
Leviathan ’›n sahip olmas›n› öngördü¤ü temel özelliklerdir.
Gerekçeleri ne olursa olsun, realistlere göre uluslararas› politikan›n ana aktörü
devletlerdir; dolay›s›yla güvenli¤i tehdit edilen ana özneler de devletlerdir. Yap›-
sal realist yazarlardan Barry Buzan, devletin üç kurucu unsuru itibar›yla güvenlik
öznesi oldu¤unu vurgular: Ulus ve ideoloji gibi düflünsel unsurlar›; yasama, yürüt-
me, yarg› birimleri ve normlar›, yani devletin iflleyifline dair unsurlar›; ve son ola-
rak da fiziksel bileflkeleri, yani nüfusu ve ülkesi bak›m›ndan devletler güvenlik
tehditleri ile karfl› karfl›ya kalabilir (Buzan, 1991). Bu yaklafl›mla, güvenlik öznesi
olarak devletin kendisini oluflturan hangi unsurlar bak›m›ndan tehdit edilebilece¤i
ortaya koyulur. Benzer flekilde, Patrick Morgan da devlet güvenli¤i denildi¤inde,
devletin fiziksel güvenli¤i ile rejiminin ve hükümetinin özerkli¤i gibi unsurlar›n
güvenli¤inin kastedildi¤ini ifade etmektedir (Morgan, 2007). Dolay›s›yla, hangi un-
surlar› itibar›yla güvenli¤i tehdit edilirse edilsin, realist teoride esas olan devletin
güvenli¤idir.
Devlet realist anlay›flta hangi gerekçelere göre güvenli¤in esas aktörü olarak benimsenir? SIRA S‹ZDE
1
REAL‹ZMDE GÜVENL‹K TEHD‹TLER‹
N
A M A Ç
Realist Güvenlik Çal›flmalar›ndaki güvenlik tehdidi tan›mlamas›n›
aç›klamak.
2
Realist teoride güvenlik sorunlar› kuvvet kullan›m› ya da kullan›laca¤›na dair teh-
dit ile özdefltir. Edward Kolodziej (2005) “tüm güvenlik sorunlar›n›n siyasal sorun-
lar oldu¤unu, fakat tüm siyasal tart›flmalar›n güvenlik sorunu yaratmad›¤›n›” iddia
eder. Herhangi bir siyasal sorun, taraflar› aras›nda fliddet ve kuvvet içermeyen yol-
lardan, örne¤in uzlaflma ve anlaflmaya dayal› olarak çözülüyorsa, siyasal niteli¤ini
korumakla birlikte, güvenlik sorunsal›na dönüflmez. Buna karfl›l›k, güvenlik soru-
nundan bahsetmek için siyasal bir sorunun çözümünde taraflardan biri ya da tü-
münün kuvvet kullan›m› ya da kullan›m› tehdidine baflvurmas› gerekir. Yani, ak-
törler, birbirlerinden istediklerini kuvvet kullan›m› ya da tehdidi yoluyla elde edi-
yorlarsa, güvenlik siyasal bir kavgan›n merkezi özelli¤i olarak ortaya ç›kar. Sonuç
itibar›yla, realistler güvenlik tehdidinin niteli¤i konusunda ortak bir paydada birle-
flirler: Siyasal bir sorunun taraflar›ndan biri ya da hepsi amaçlar›na ulaflmak için
kuvvet kullan›m›na veya bu yönde bir tehdide baflvurdu¤unda güvenlik sorunu
vard›r.
Thucydides’ten bu yana realist görüflü benimseyen neredeyse bütün yazarlar,
insan topluluklar›n›n kendi içlerinde oldu¤u kadar d›fl çevreleriyle iliflkilerinde de
kuvvet kullan›m› ve/veya tehdidi ile karfl› karfl›ya olduklar›n› belirtmifllerdir. Hob-
bes’un insanlar aras›ndaki do¤a hali kavram›n› genel uluslararas› iliflkilere uyarla-
yan realistlere göre, insan topluluklar› amaçlar›na ulaflma konusunda fliddet e¤i-
limlidirler. Bu durumda her türlü gerilimde fliddete baflvurulmas› olas›l›¤› yüksek-
tir. Ça¤dafl realizmin öncülerinden Kenneth Waltz’a göre, “bir devletin, di¤er
devletlerle iliflkisini fliddet gölgesi alt›nda yürüttü¤ü söylenir. Baz› devletler her an
kuvvet kullanabilece¤i için, tüm devletler de ayn› fleyi yapmak üzere haz›r bulun-
mal›d›rlar... Devletler aras›ndaki do¤a hali, savafl halidir” (Waltz, 1979). Dolay›s›y-
la, realist paradigman›n entellektüel kökenlerinde oldu¤u kadar, günümüz realiz-
minde de kuvvet kullan›m› ya da tehdidi devletlerin ya da devlet benzeri birimle-
rin, karfl›laflt›¤› ve çözüm bulmak zorunda oldu¤u birincil güvenlik problemidir.
Waltz’un “Yunanistan’da Thucydides, Hindistan’da Kautilya’dan bu yana kuvvet
kullan›m› ve bunun denetim olas›l›¤› uluslararas› siyasal çal›flmalar›n temel u¤rafl›-
s›d›r” ifadesi de bu görüflü desteklemektedir.
Resim 5.2
Kenneth N. Waltz (1924-)
Neorealizmin öncüsü Prof. Kenneth N. Waltz, ABD’de California ve Columbia

üniversitelerinde görev yapmaktad›r. Uluslararas› ‹liflkiler teorisine özellikle analiz
düzeyleri ve yap›sal realizmin gelifltirilmesi konusunda önemli katk›lar sa¤lam›flt›r.
1999’da Siyaset Bilimine katk›lar›ndan ötürü Amerikan Siyaset Bilimi Derne¤i
taraf›ndan James Madison ödülüne lay›k görülen Waltz’un bafll›ca eserleri flunlard›r:
Man, the State and War (1959), Foreign Policy and Democratic Politics (1967), Theory
of International Politics (1979), The Spread of Nuclear Weapons (2002, Scott Sagan
ile), Realism and International Politics (2008).
Güvenlik tehditlerinin niteli¤i konusunda ortak yaklafl›m benimseyen realist

teori ailesi, bu tehditlerin kayna¤› üzerinde genel olarak ikiye bölünmüfltür. Bir ta-
rafta güvenlik tehditlerinin devletlerin bilinçli iradesiyle ortaya ç›kt›¤›n› iddia eden
iradî, di¤er tarafta devletlerin iradesi d›fl›nda sistemin dayatt›¤› dinamikler sonu-
cunda güvenli¤in sorun haline dönüfltü¤ünü öngören yap›sal görüfl bulunmakta-
d›r. Uluslararas› politikay› insan do¤as› analojisi ile tan›mlay›p, devletlerin davra-
n›fllar›n›n insan davran›fllar›na benzedi¤ini ve uluslararas› politika ç›kt›lar›n›n da
devletlerin iradesiyle flekillendi¤ini ifade eden klasik/siyasi realistler birinci görüflü
benimserken; devlet davran›fllar›n› sistem düzeyinde aç›klayan yap›sal realistler
güvenlik tehditlerinin kayna¤›na dair ikinci görüflü öne ç›kart›rlar.
Devlet ‹radesinden Kaynaklanan Güvenlik Tehditleri Hans J. Morgenthau, Politics

Klasik realizm devletleri h›rs sahibi, aç gözlü birimler olarak ele al›p, tüm devlet- Among Nations; E. H. Carr,
The Twenty Years’ Crisis: An
lerin hedefinin daha fazla güç elde etmek ve bu u¤urda karfl› taraf› boyunduruk al- Introduction to the Study of
t›na alarak güçlerine güç katmak oldu¤unu iddia eder. Devletlerin bu amaçlar›n›n International Relations;
Reinhold Niebuhr, Moral Man
özünde devletlerin insan do¤as› metaforuyla özdefllefltirilen karakteri bulunmakta- and Immoral Society: A
d›r: “Bireyler gibi devletler de doymak bilmez bir güç arzusu içindedir; özünde Study in Ethics and Politics ;
Nicholas John Spykman,
bencillik-kötü niyet olan devletler animus dominandi ile hareket ederler” (Wol- America’s Strategy in World
fers, 1951). Uluslararas› politikay› “biyo-psikolojik” faktörlerle aç›klayan Hans J. Politics: The United States
and the Balance of Power;
Morgenthau’ya göre, tüm sosyal iliflki modellerinde tüm insanlara özgü egemen Arnold Wolfers, Discord to
Collaboration: Essays on
olma güdüsü vard›r. Bu güdü ve e¤ilim “aileden çeflitli meslek kurulufllar›na, yerel International Politics
siyasal örgütlerden devlete kadar tüm insan örgütlenmelerinde mevcuttur” (Mor- bafll›kl› eserleri ile klasik
realizmin önde gelen isimleri
genthau, 1967). Benzer flekilde, Reinhold Niebuhr (1932) da “sosyal çat›flmalar›n aras›nda an›l›rlar.
ve adaletsizliklerin nihai kaynaklar›n›n insanlar›n cehaleti ve bencilli¤inde aranma-
s› gerekti¤ini” ve “insanlar›n sahip oldu¤u kötülük potansiyelinin ulusal bencilli¤e animus dominandi: egemen
olma arzusu
dönüflebilece¤ini” belirtir.
Resim 5.3
Hans J. Morgenthau (1904-1980)
Uluslararas› ‹liflkiler disiplinine klasik realizmin kurucusu olarak damgas›n› vuran

Morgenthau, CUNY, Harvard, Columbia, Northwestern, California ve Yale
üniversitelerinde akademik çal›flmalar›n› sürdürmüfl; ABD D›fliflleri ve Savunma
bakanl›klar›na dan›flmanl›k yapm›fl; 1974’de Amerikan D›fl Politikas› Ulusal Komitesini
kurmufltur. Bafll›ca eserleri flunlard›r: Scientific Man versus Power Politics (1946),
Politics Among Nations: The Struggle for Power and Peace (1948), In Defence of National
Interest (1951), The Purpose of American Politics (1960), Truth and Power: Essays of a
Decade 1960-1970 (1970).
Klasik realistler insan do¤as›na verdikleri önem itibar›yla “biyolojik realistler” olarak da D‹KKAT
adland›r›l›rlar.
Bu modelde, devletlerin tümü güç peflinde koflan egoist varl›klard›r ve yay›lma

fleklindeki sald›rgan e¤ilimlerini engelleyebilecek bir üst otorite yoktur. Bu flartlar
alt›nda herkes için fliddete maruz kalma ve yok olma tehlikesi mevcuttur. Bu teh-
likeyi unutan ve güç art›fl›yla ilgilenmeyen devletler yok olur. Bu noktada devlet-
ler hem güce duyduklar› karfl› konulmaz arzu ve sald›rgan e¤ilimleri ile, hem de
buna karfl›l›k tüm devletlerin sahip oldu¤u bu e¤ilimin yarataca¤› kendini koruma
güdüsü çerçevesinde her an fliddete/savafla dönüflme olas›l›¤› bulunan maksimum
güce eriflme mücadelesine girifleceklerdir. K›saca, bu iki güdünün iç içe geçmesiy-
le fliddet, uluslararas› iliflkiler arenas›na damgas›n› vuracakt›r.
Klasik realizmin klasik bir eseri için bkz. Morgenthau, Hans J. (1970). Uluslararas› Poli- K ‹ T A P
tika: Güç ve Bar›fl Mücadelesi, çev. Bask›n Oran ve Ünsal Oskay. Ankara: Türk Siyasi ‹lim-
ler Derne¤i Yay›nlar›.
Yap›dan Kaynaklanan Güvenlik Tehditleri

Neorealizmde güvenlik tehdidi devletlerin güç arzusuna dayal› revizyonist irade-
lerinden de¤il, uluslararas› sistemin anarflik yap›s› ve bu yap›dan do¤an self-help
düzeninden kaynaklan›r.
D‹KKAT Literatürde yap›sal realizm ve neorealizm genel olarak birbirinin yerine geçecek flekilde
kullan›lmaktad›r. Waltz da kendini yap›sal realist olarak tan›mlar.
“Neo-realizmin merkezi
kavramlar› en aç›k flekilde Waltz’a göre, uluslararas› politikada, bir devletin di¤erine karfl› kuvvet kullan-
1970'lerin sonuna dogru
bas›lan iki çal›flmada ortaya
mas› olas›l›¤›na karfl› “gerekli yetkiyle donat›lan ve kendi kendine eylem yapabil-
kondu: Hedley Bull, The me kabiliyetine sahip üst bir otorite”nin bulunmamas› olarak tan›mlanan anarfli,
Anarchical Society ve sistemin yap›s›n›n düzenleyici ilkesidir. Anarflinin tersi olan hiyerarflik düzende,
Kenneth Waltz, Theory of
International Politics. yani merkezi bir hükümetin var oldu¤u ulusal sistemde, sistemin öznelerinin bir-
Özellikle Waltz'un çal›flmas› birlerine karfl› kuvvet kullanmalar›n› engelleyecek veya kuvvet kullananlar› ceza-
1980'lerde Uluslararas›
‹liflkiler çal›flmalar›n›n land›racak meflru otorite söz konusudur. Hiyerarflik sistemlerde “birimler di¤erleri-
temel okumas› haline nin varl›¤› karfl›s›nda güvenliklerini korumak ve kimliklerini devam ettirmek için
geldi.”
“Waltz klasik realizmin gerekli yollar gelifltirme kayg›s› olmaks›z›n ç›karlar›n›n peflinde koflabilirler”. Bir
temel unsuru olan anarflik baflka deyiflle, bu tür bir sistemde birimler bekâ sa¤lamakla ilgilenmek zorunda
uluslararas› sistem
içerisinde hareket eden
kalmazlar; zira bunu teminat alt›na alan yetkili bir üst otorite vard›r. Buna karfl›l›k,
ba¤›ms›z devletleri anarflik uluslararas› sistemde, devletler kendilerini ancak kendi çabalar›yla koruya-
analizinin bafllang›ç noktas› bilirler. Dolay›s›yla, anarflik yap› self-help sistemini ortaya ç›kart›r.
olarak al›r. Fakat bu
gelene¤in normatif
unsurlar›n› gözard› ederek
klasik realizmden uzaklafl›r. Uluslararas› Sistem ve Yap›
Morgenthau'nun aksine Neorealizmin özünde, birimleri aras›ndaki siyasi iliflkileri biçimlendiren bir yap›
insan do¤as›yla ilgilenmez
ve devlet adaml›¤›n›n olarak uluslararas› sistem vard›r. Waltz’a göre, “sistem, yap›dan ve etkileflim halinde-
eti¤ini analizi d›fl›nda ki birimlerden oluflur”. Yap› tan›mlan›rken birimlerin özellikleri (örne¤in devletlerin
b›rak›r. Waltz'un büyük
oranda pozitivist
ideolojik taahhütleri, siyasi liderlerin türleri, sosyo-ekonomik kurulufllar) ile birimle-
modellerden etkilenen rin etkileflimleri (örne¤in devletler aras›ndaki kültürel, ekonomik ve askeri iliflkiler)
Theory of International dikkate al›nmaz. Yap› tan›m›nda gözönünde bulundurulan sistemdeki birimlerin
Relations'› uluslararas›
siyasi sistemin "bilimsel" birbirleriyle iliflkileri de¤il, bu birimlerin birbirlerine karfl› göreli konumlar›d›r. Bir
bir aç›klamas›n› sa¤lamaya baflka deyiflle, Waltz’a göre yap› sistemin parçalar›n›n düzenlenmesini, birbirlerine
çal›flarak bizi devletlerin
belirli (öngörülebilir) karfl› s›ralanmas›n› ifade eden bir kavramd›r. Waltz, uluslararas› politikan›n yap›s›-
flekillerde davranmalar›n› n› tan›mlarken iki temel özellikten bahseder: Anarfli ve devletler aras›ndaki güç da-
beklemeye iter. Waltz'a göre
en iyi Uluslararas› iliflkiler ¤›l›m›. Sistemin düzenleyici ilkesi olan anarfli, daha önceki ünitelerde de belirtildi¤i
teorisi sistemin yap›s›, üzere devletlerin itaat edece¤i bir üst otoritenin bulunmamas›n› ifade eder. Tüm
süreklilik ve
de¤iflkenliklerine odaklanan
uluslararas› sistemler anarflik oldu¤una göre, tüm sistemlerin yap›lar›n›n ayn› olma-
neo-realist sistem teorisidir. s› gerekir; fakat gerçekte durum böyle de¤ildir. Fark› yaratan birimler aras›ndaki güç
Bu yaklafl›mda, sistemin da¤›l›m›d›r. Sistemin birimleri aras›ndaki kabiliyetlerin da¤›l›m›ndaki de¤iflim, yap›-
yap›s› ve özellikle sistem
içinde gücün da¤›l›m› temel n›n de¤iflimine neden olur. Sistem düzeyinde kabiliyetlerin da¤›l›m› ile kastedilen sis-
analiz noktas›d›r.” temdeki büyük güçlerin say›s›d›r. Waltz’a göre, büyük güçlerin say›s›nda de¤ifliklik
Kaynak: Ayd›n, Mustafa meydana geldikçe, sistemde de¤ifliklik meydana gelir. Waltz’un sistem düzeyinde güç
(2004). “Uluslararas› da¤›l›m› olarak adland›rd›¤› bu özellik Uluslararas› ‹liflkiler literatüründe kutuplu-
‹liflkilerin Gerçekçi Teorisi:
Kökeni, Kapsam›, Kriti¤i”, luk teorisi olarak an›lmaktad›r.
Uluslararas› ‹liflkiler, Cilt
1, No 1, s. 48.
Self-help sisteminde herkes bafl›na buyruk oldu¤undan, yani devletleri di¤erle-
rine karfl› kuvvet kullan›m›ndan imtina ettirebilecek merkezi bir otorite bulunma-
d›¤›ndan, bir devletin di¤erine karfl› kuvvet kullanmas› ihtimali her zaman mevcut-
tur. Buna ba¤l› olarak, self-help ilkesinin geçerli oldu¤u bir sistemde kendisine kar-
fl› kuvvet kullan›lmas› ihtimali karfl›s›nda devletler bekâlar› konusunda kayg› du-
yarlar. Bir baflka deyiflle, self-help sistemi kimsenin kimseye güvenmedi¤i bir gü-
vensizlik ortam› yarat›r. Böyle bir ortamda, sistemin dayatmas› sonucunda devlet-
ler bekâ/güvenlik endiflesine kap›l›rlar. Bu endifle içindeki devletler varl›klar›n› ko-
rumak amac›yla askeri kapasitelerini, yani sistem içindeki göreli güçlerini art›rma
yoluna giderler. Böylece anarflik uluslararas› ortam devletleri kendi güvenliklerini
sadece kendi güçlerine dayanarak sa¤lamaya yönelik stratejiler üretmeye, önlem-
ler almaya yönlendirir. Neorealizmin güvenlik tehdidi anlay›fl›n›n özündeki güven-
lik ikilemi de tam bu noktada do¤ar.
Güvenlik ‹kilemi
N
A M A Ç
Realist paradigman›n güvenlik ikilemi ve kutupluluk kavramlar›-
n› tan›mlamak.
3
Waltz, neorealist anlay›fltaki güvenlik bunal›m›n›n “di¤erlerinin niyetlerinden emin
olmayan devletlerin güvenlik için silahlanarak k›s›r döngü yaratt›klar› bir durum”,
yani güvenlik ikilemi oldu¤unu ortaya koymaktad›r. Bir baflka deyiflle, di¤erinin
niyetinden emin olmayan devletin güvenli¤ini sa¤lamak için güç art›rmas›, di¤eri-
nin, hissetti¤i güvensizli¤i ortadan kald›rmak için güç art›rmas›na neden olacak; bu
flekilde kaç›fl› olmayan bir güvenlik ikilemi ortaya ç›kacakt›r.
Güvenlik ikilemi kavram›, Waltz taraf›ndan da benimsendi¤i flekliyle ilk kez
1950’lerde Amerikal› siyaset bilimci John Herz ve ‹ngiliz tarihçi Herbert Butterfield
taraf›ndan kullan›lm›fl, daha sonra baflta Robert Jervis ve Charles L. Glaser olmak
üzere pek çok realist yazar taraf›ndan gelifltirilmifltir. Tüm bu yazarlar için güven-
lik ikilemi, genel olarak “bir devletin güvenli¤indeki art›fl›n di¤erinin güvenli¤ini
azaltmas›” anlam›n› tafl›maktad›r.
Devletlerin güvenlik ikilemine düflmesinin nedeni davran›fllar›ndaki belirsizlik-
tir. Butterfield (1951) güvenlik ikilemi trajedisinin temel niteli¤inin belirsizlik oldu-
¤unu neredeyse konuyla ilgili tüm kaynaklarda at›f verilen flu cümleleriyle ortaya
koyar: “...siz karfl› tarafa zarar vermek istemedi¤inizi bilirsiniz... [ama karfl› taraf›n]
sizin kafan›z›n içindekileri göremeyece¤inden niyetleriniz hakk›nda ayn› güvene
sahip olamayaca¤›n› tam olarak hat›rlaman›z veya farketmeniz hiçbir zaman müm-
kün olmayacakt›r”. Wheeler ve Booth (1992) da güvenlik ikilemi tan›mlar›nda bu
belirsizlik unsuruna odaklan›r: “Bir devletin askeri haz›rl›klar›, di¤erinin zihninde
bu haz›rl›klar›n (belirsiz bir dünyada güvenli¤i art›rmak do¤rultusunda) savunma
veya (kendi avantaj› için statükoyu de¤ifltirmek do¤rultusunda) sald›r› amaçl› olup
olmad›¤›na dair çözülemez bir belirsizlik yaratt›¤›nda güvenlik ikilemi vard›r”. Bir
baflka deyiflle, devletler karfl› taraf›n sald›r› veya savunmaya dair niyetini tespit
edebilme konusundaki belirsizlik nedeniyle güvenlik ikilemine düflerler.
Yukar›da da belirtildi¤i üzere, anarflik yap›dan do¤an self-help sisteminin en
önemli özelliklerinden birisi yaratt›¤› belirsizliktir; yani devlet adamlar› di¤er dev-
letlerin niyetini bilemez ve bu belirsizlik devletlerde di¤erlerinin kendisine zarar
verebilece¤ine dair korku ve endifle yarat›r. Bu endifle ve korku, devletleri güven-
liklerini sa¤lamak üzere askeri güç art›fl›na yönlendirir. Bir devletin bu amaç ve
yolla güvenli¤ini art›rmas› di¤erinin güvenli¤inin -bu yönde bir niyet ve arzu ol-
maks›z›n- azalmas›na yol açar. Örne¤in, A devletinin askeri gücünde meydana
gelen bir art›fl, B devleti için kendisine yönelik bir tehdittir; zira A’n›n hangi
amaçla askeri güç art›fl›na baflvurdu¤u belirsizdir. A devleti yaln›zca kendi savun-
ma kabiliyetini güçlendirmek amac›yla askeri faaliyetlerde bulunsa da, B devleti
A devletinin niyetini kesin olarak bilemeyece¤inden en kötü senaryoya, yani
A’n›n B’ye sald›rma niyeti bulundu¤u ihtimaline göre hareket etmek zorunda ka-
lacakt›r. Uluslararas› anarflik yap›n›n herkesin bafl›n›n çaresine bakmas›n› gerek-
tirdi¤i düzende B devleti böyle davranmazsa A’y› durdurabilecek bir üst otorite
‹ki kutupluluk, sistem yoktur. Sonuçta, belirsizlik ortam›ndaki iki devletin birbirinden kuflku duyarak ve
içerisindeki gücün temel
itibariyle iki devlet etraf›nda birbirine güvenmeyerek askeri gücünü karfl›l›kl› olarak art›rd›¤› bir k›s›r döngü
toparland›¤› yap› olarak ortaya ç›kar.
tan›mlan›r. Örne¤in,
uluslararas› sistem 17. Yukar›daki örnekte de görüldü¤ü üzere, A devleti bu yönde bir niyeti olmaks›-
yüzy›lda ‹ngiltere ve ‹spanya z›n B devletinin güvensizli¤ine, ard›ndan da B devletinin ald›¤› tedbirler kas›ts›z
aras›nda, So¤uk Savafl
s›ras›nda da ABD ve SSCB biçimde A devletinin güvensizli¤ine neden olmufltur. Sonuç itibar›yla, “güvenlik
aras›nda iki kutupludur. Üç ikilemi iki ya da daha fazla taraf aras›nda kimse bu sonucu istemese dahi savafl›n
kutuplulukta, sistemdeki
gücün da¤›l›m› üç devlet
ç›kabilece¤i bir durumu tan›mlamaktad›r. Yani, [ortada] statükoyu de¤ifltirmeye ça-
aras›nda gerçekleflir. Dört l›flan revizyonist ya da devrimci bir devlet olmasa dahi savafl ç›kabilecektir” (Col-
veya daha fazla devlet lins, 2004).
aras›nda gücün da¤›ld›¤›
sistem çok kutuplu olarak
tan›mlan›r. Napoléon Kutupluluk ve Güvenlik ‹kilemi
Savafllar›ndan K›r›m
Savafl›’na kadar devam eden Neorealist anlay›fltaki uluslararas› anarflik yap›dan do¤an güvenlik ikileminin, sis-
“Avrupa Uyumu” dönemi ile temin salt anarfli ilkesi ile tan›mlanmas› halinde, sabit bir karaktere sahip olmas›
Birinci ve ‹kinci Dünya
Savafllar› aras› dönemdeki beklenmektedir. Buna karfl›l›k güvenlik ikilemleri, Waltz realizmindeki yap›y› be-
düzen çok kutuplulu¤a örnek lirleyen anarfli d›fl›ndaki kutupluluk prensibi çerçevesinde farkl› kutup sistemlerin-
teflkil eder. Uluslararas›
sistemde gücün, yaratt›¤›
de de¤iflken sonuçlar do¤urmaktad›r. Waltz’a göre (1979) çok-kutuplu yap›larda
kültürel, ekonomik ve askeri güvenlik ikilemlerinin savaflla sonuçlanmas› olas›l›¤› daha yüksekken, iki-kutup-
etki ile tüm uluslararas› lu sistemlerdeki güvenlik ikilemleri istikrar e¤ilimlidir. Benzer flekilde, yap›sal rea-
iliflkileri düzenleyecek tek bir
devletin elinde toplanmas› list yazarlardan John M. Mearsheimer (1990) da iki kutuplu düzenin çok kutuplu
haline ise tek kutupluluk düzenden daha bar›flç› oldu¤unu iddia eder. David Singer ve Karl Deutsch (1964)
denir. Her ne kadar günümüz
sisteminin tek kutuplu mu, ise çok kutuplu sistemin istikrar› sa¤lamakta daha baflar›l› olaca¤›n›, çünkü belir-
çok kutuplu mu oldu¤u sizli¤in karar vericileri çok daha dikkatli olmaya itece¤ini öne sürerler. Buradaki
tart›flmal› olsa da, So¤uk
Savafl sonras› on y›ll›k “dikkat”, geçmiflte denenmifl do¤ru politikalar› sürdürmek, sapmalara kaymamak
dönemde ABD’nin anlam›na gelmektedir. Dahas›, ba¤›ms›z aktörlerin say›s›ndaki art›fl›n, bir aktörün
flekillendirdi¤i tek kutuplu
bir sistemin mevcudiyeti
tek bir aktöre verebilece¤i dikkati bölece¤i ve ilginin fazla say›da aktöre da¤›lma-
daha a¤›r basan görüfltür. s›yla da savafl olas›l›¤›n›n daha da düflece¤ini iddia ederler.
Tablo 5.1 ‹K‹-KUTUPLU DÜZEN ÇOK-KUTUPLU DÜZEN

Mearsheimer’a Göre
‹ki-kutuplu Düzen Güç Say›s› ‹ki büyük güç sisteme hâkim- Üç veya daha fazla güç sistemi yönetir. Di¤er güç-
ile Çok-kutuplu
dir. Di¤er güçler, iki kutup- lerin, ittifak kurma konusunda daha çok tercihleri
Düzen Aras›ndaki
Farklar tan birine ba¤l› hale gelir. vard›r; hatta isterlerse ba¤lant›s›z da olabilirler.
Çat›flma ‹ki büyük güç sisteme hâkim Sistemde çok say›da güç oldu¤undan, çat›flma
Noktalar› oldu¤undan, tek bir nokta- merkezleri fazlad›r. Üç tip çat›flma mümkündür:
da çat›flma söz konusudur. - Büyük güçler aras›
Küçük devletler aras›nda ça- - Büyük güçlerle, küçük devletler aras›
t›flma olas›l›¤› azd›r; hepsi - Küçük devletler aras›
kutuplardan birine ba¤l› du- Dolay›s›yla, ceteris paribus, çok-kutuplu düzende
rumdad›r. savafl olas›l›¤› daha fazlad›r.
Güç ‹ki-kutuplu düzende denge Güçler aras›nda denge olmamas› durumu yayg›nd›r.
Dengesi ve hâkimdir. Denge hali cayd›- Güçlü olan devletin cayd›r›lmas› zorlafl›r. Çok-ku-
Cayd›r›c›l›k r›c›l›k yarat›r; yani taraflar tuplu düzende ortaya ç›kan dengesizlik sonucunda
birbirine sald›rmaktan iki tip çat›flma gözlenir:
kaç›n›r. 1. ‹ki devlet biraraya gelip, üçüncüye sald›rabilir.
2. Bir büyük devlet, kendinden güçsüz bir devlete
tek bafl›na sald›rabilir.
Güçler aras›ndaki dengesizli¤in giderilmesi, güç den-
gesi dinamikleri devreye girebilir. Fakat, güç denge-
sinin tesis edilmesinin önünde birtak›m co¤rafi ve
eflgüdümsel engeller bulunabilir.
Co¤rafi engeller: Dengeleyici durumundaki dev-
let, tehdit oluflturan devlete karfl› arada tampon
bir devlet bulundu¤undan yeterince askeri bask›
uygulayamamaktad›r.
Eflgüdümsel engeller:
1. Devletler gücün dengelenmesi sürecindeki yükü
üstlenmek istemezler ve bu sorumlulu¤u di¤er
devletlerin üzerine atmaya çal›fl›rlar. Yani, dev-
letler askeri güçlerini gelifltirmek (iç yöntemler)
yerine, d›fl yöntemlerle (koalisyon oluflturma)
denge oluflturma e¤ilimindedirler.
2. A ve B aras›ndaki savaflta C devleti, güç dengele-
me yerine kenarda kalmay› ye¤leyebilir; çünkü A
ve B aras›ndaki savafl sonucunda her ikisi de za-
y›flayacak ve C göreli gücünü art›rm›fl olacakt›r.
3. Baz› devletler sald›rgan devletin kendisini hedef
almad›¤›n› düflünerek, dengeleme sürecinin d›fl›n-
da kalabilir.
4. Diplomasi belirsiz bir süreçtir ve savunma amaç-
l› bir koalisyon kurmak uzun sürebilir. Daha itti-
fak kurulmadan, sald›rgan devlet baflar›ya ulaflm›fl
olabilir.
Karfl› N‹YET: A devletinin karfl›- N‹YET: Çok-kutuplu düzende pek çok aktör bu-
Taraf›n s›nda yaln›zca B devleti var- lundu¤undan bir devlet bütün di¤er devletlerin dav-
Gücünü ve d›r; taraflar aras›ndaki iliflki- ran›fllar›n› tahmin etmek durumundad›r. Yani, tek-
Niyetini nin kurallar› zaman içerisin- kutuplulukta oldu¤u gibi tek bir “karfl› taraf” yok-
Alg›lama de yerleflik hale gelmifltir. tur. Ayr›ca, çok say›da ittifak alternatifi bulundu-
Durumu Dolay›s›yla; taraflar›n birbir- ¤undan, ittifaklar/koalisyonlar de¤iflkendir. Bu du-
lerinin niyetlerini yanl›fl an- rum devletlerin davran›fl biçimlerini de etkiler; bir
lamalar›n›n imkân› yoktur. gün dostane iliflkilerin sürdürüldü¤ü devletle, erte-
GÜÇ: Karfl› tarafta tek bir si gün düflmanca iliflkiler geliflebilir. Dolay›s›yla dev-
düflman oldu¤undan, koalis- letler aras› iliflkilerin kurallar› h›zla de¤iflebilir.
yonlar›n gücünü (kaç tane GÜÇ: Devletlerin dâhil olabilecekleri koalisyon ter-
devletten olufltu¤unu) he- cihleri çeflitli oldu¤undan, A devleti karfl›s›ndaki X
saplamak durumu söz konu- koalisyonunun gücünü (yani koalisyona dahil devlet
su de¤ildir. say›s›n›) yanl›fl hesaplayabilir (Örne¤in, Almanya,
‹kinci Dünya Savafl›’nda ‹ngilizlerin Fransa ve Rus-
ya’n›n yan›nda yer alaca¤›n› tahmin etseydi, savafltan
cayabilirdi).
MAKALE Yukar›daki tabloda özetlenen hususlar hakk›nda ayr›nt›l› bilgi için bkz. Mearsheimer,
John M. (1990). “Back to the Future: Instability in Europe After the Cold War”, Internatio-
nal Security, Cilt 15, No 1.
Yukar›da belirilen hususlar do¤rultusunda, uluslararas› anarflik yap›n›n yaratt›-

¤› belirsizlik ortam›nda asl›nda iyi niyetli devletlerin bekâ kayg›s› sonucunda do-
¤an, sonuçta herkes için nihai olarak güvensizlik yaratan ve fliddeti kutup say›s›
çerçevesinde artan ya da azalan güvenlik ikilemi, neorealizmin/yap›sal realizmin
güvenlik tehdidi anlay›fl›n›n merkezinde yer almaktad›r. Güvenlik ikilemlerinin
uluslararas› çat›flmalarla ba¤lant›s›n› en iyi Butterfield (1951) ortaya koymufltur:
“Tarihteki en büyük savafl, dünyaya kas›tl› zarar verebilecek büyük suçlular›n mü-
dahalesi olmadan meydana gelebilir. Ümitsizce çat›flmay› önlemeyi hedefleyen iki
güç aras›nda da ç›kabilir”.
REAL‹ZMDE GÜVENL‹K POL‹T‹KALARI VE GÜÇ

DENGES‹
NAM AÇ
Realizmin güvenlik politikalar› anlay›fl›n›n temelini oluflturan güç
dengesi ve dengeleme kavramlar›n› aç›klamak.
4
Morgenthau’ya (1967) göre Tüm realist yazarlara göre, kayna¤› ve nedeni ne olursa olsun bir devletin güç ar-
güç dengesi, belirli bir iliflki t›rmas› di¤eri için güvenlik tehdididir. Artan güç hegemonyan›n ve kuvvet kullan›-
modelini hedefleyen politika,
gerçek bir iliflki hali, gücün m› ihtimalinin habercisidir; bu nedenle bekâ sa¤lamaya çal›flan devletlerce bu gü-
yaklafl›k olarak eflit da¤›l›m› ce karfl› tedbirler al›nmal›d›r. Bir baflka deyiflle, realizmde bir devlet güç art›rd›¤›n-
ve gücün herhangi bir
flekilde da¤›l›m› olarak dört da di¤er devletler buna karfl› güvenlik politikalar› benimseyecektir. Güvenlik teh-
farkl› flekilde tan›mlanabilir. ditleri ile karfl›laflan ve güvenli¤ini sa¤lamak isteyen devletlerin gizlenme, tarafs›z-
Ernst B. Haas’a (1953) göre
güç dengesi, gücün l›k, dengeleme, güçlünün yan›nda yer alma, anlaflma, ateflkes, emperyal hâkimiyet
da¤›l›m›, eflitlik, hegemonya, ve hatta etnik temizlik gibi yöntemlere baflvurabilecekleri kabul edilse de, realist
istikrar/bar›fl,
istikrars›zl›k/savafl, genel
yaz›nda bu politikalar aras›nda en fazla yer tutan davran›fl biçimi dengelemedir.
olarak güç politikas›, tarihin
evrensel hukuku ve politika-
oluflumu için sistem ve
Güç Dengesi
rehber olarak sekiz ayr› Neredeyse tüm realist yazarlar anarflik dünyadaki güvenlik sorunlar›n›n çözümü
anlama gelir. Martin Wight’a için, devletleri sürekli olarak birbirine sald›rmaktan men edecek yöntem olarak
(1966) göre ise güç dengesi,
gücün eflit biçimde dengelemeden bahsederler. Realistlere göre, bir devlet ya da devletler grubu sis-
da¤›l›m›na, gücün eflit temde tamamen ya da k›smen hâkimiyet sa¤layacak flekilde orant›s›z güç art›r›rsa,
da¤›l›m›na dair ilkeye,
mevcut güç da¤›l›m›na, di¤er devletler bir araya gelip, kabiliyetlerini birlefltireceklerdir. Baflat gücün zafe-
büyük güçlerin zay›f rini önlemek amac›yla güç dengesi kurulmas› gereklili¤i fikri Thucydides’e kadar
devletlerin topraklar›n› eflit
biçimde bölüflmelerine dair
geriye götürülebilir. Literatürde dengeleme kavram› yukar›daki ifadeden de anlafl›-
ilkeye, güç da¤›l›m›ndaki laca¤› üzere kimi zaman güç dengesi kavram› ile özdefllefltirilse de, asl›nda bu iki
eflitsizlikleri önlemek üzere kavram birbirinden farkl›d›r. Bu çerçevede, bu bafll›kta öncelikle güç dengesi kav-
bir güç marj› b›rakmaya,
gücün eflit da¤›l›m›n› ram›n›n literatürde nas›l kullan›ld›¤› aç›kl›¤a kavuflturularak dengelemenin tan›m›
sa¤lamak için özel bir role, yap›lacak; ard›ndan da realist teorinin dengeleme politikas›n›n amaçlar›, taraflar›,
gücün da¤›l›mdan avantaj
sa¤lamaya, hâkimiyete, yöntemleri ve dayanaklar› hakk›ndaki önermeleri de¤erlendirilecektir.
uluslararas› politikan›n Güç dengesi kimilerine göre, uluslararas› sistemde gücün mevcut, ideal ya da
gücün eflit da¤›l›m›n›
sa¤lama yönündeki eflit da¤›l›m›n› öngören bir ç›kt›, kimilerine göre bir devlet stratejisi, kimilerine gö-
yineleyen e¤ilimine iflaret re ise devletlerin d›fl politika davran›fllar›n› ve sonuçta oluflan uluslararas› ç›kt›lar›
etmektedir.
aç›klayan bir teoridir. Güç dengesi kavram›na dair çeflitlilikleri Morgenthau’nun
dört, Haas’›n sekiz, Wight’›n da dokuz ayr› tan›m› çerçevesinde gözlemlemek

mümkündür. Dana Zinnes (1967), tüm güç dengesi yazarlar›n›n ortak bir paydas›-
n›n bulundu¤undan söz eder: Güç dengesi “bir sistemdeki devletler aras›nda hiç-
bir devletin ya da var olan ittifak›n baflat güce sahip olamayaca¤› flekilde gücün da-
¤›l›m›n› ifade eder...Sistemdeki birimlerin devlet ya da devletler ittifak› gücü geri
kalan tüm birimlerin toplam gücünden az oldu¤u müddetçe her türlü da¤›l›m ka-
bul edilebilir.”
Güç dengesinin temelinde gücünü art›ran, yani “potansiyel hegemon” duru-
munda olan bir devlet vard›r. Güç dengesi yazarlar›na göre, bir devletin ya da koa-
lisyonun bu flekilde güç üstünlü¤ü istenmeyen bir durumdur, zira bu anlamda üs-
tün olan aktörün güç kullanmas› ihtimali olacakt›r.
OKUMA PARÇASI
Do¤ru ifade edildi¤i zaman güç dengesi kuram›, devletler hakk›nda baz› varsa-
y›mlardan ifle bafllar: Devletler, en az›ndan varl›klar›n› korumak ve en ço¤undan ev-
rensel baflatl›k arzusunda olan bütüncül faktörlerdir. Devletler ya da onlar ad›na
hareket edenler bir dereceye kadar makul bir flekilde, amaçlanan sonuçlara ulaflabil-
mek için ellerindeki araçlar› kullan›rlar. Bu araçlar iki genel kategoriye girer: ‹ç gay-
retler (ekonomik varl›¤› art›rma çabalar›, askeri gücü art›rma çabalar›, zekice stra-
tejiler gelifltirme çabalar›) ve d›fl gayretler (kendi ittifak›n› güçlendirme ve büyütme
faaliyetleri veya karfl›t ittifak› zay›flatma gayreti). Çeflitli d›fl kombinezonlarda safla-
ra ayr›lma oyunu üç ya da daha fazla oyuncu gerektirir ve bir güç dengesi sistemi-
nin de en az›ndan bu say›ya gereksinme gösterdi¤i söylenir. Bu beyan yanl›flt›r. Çün-
kü, iki devletli bir sistemde denge politikas› yine devam eder, ancak bafllang›ç halin-
deki bir dengesizlik iç çabalar› yo¤unlaflt›rarak bertaraf etmeye çal›fl›l›r. O halde ku-
ram›n varsay›mlar›na onun iflleyebilme flartlar›n› da katmam›z gerekir: ‹ki ya da da-
ha fazla say›da devlet kendi kendilerine yard›m etme durumunda bir arada yaflar-
lar. Bu sistemde zay›flayan ülkenin yard›m›na gelecek ya da elindeki her türlü ara-
c› kullanarak güçlenmek isteyeni durduracak üstün bir gücün bulunmad›¤› bir hal
mevcuttur. O halde kuram, devletlerin varsay›lan güdülerinden ve bunlara karfl›l›k
olan hareketlerinden oluflmaktad›r. Kuram, bu hareketlerin oluflturdu¤u sistemden
do¤an k›s›tlamalar› betimlemekte ve beklenen sonuca iflaret etmektedir; yani güç
dengesinin kuruluflunu anlatmaktad›r. Güç dengesi kuram›n›n aynen ekonomistle-
rin verdi¤i anlamda bir mikro kuram oldu¤una dikkati çekmek isterim. Sistem, ay-
nen ekonomideki Pazar gibi, kendi birimlerinin hareket ve karfl›l›kl› etkileflimlerin-
den oluflmaktad›r ve kuram onlar›n davran›fllar› hakk›ndaki varsay›mlara dayan-
maktad›r. Genellikle büyük güçlere bak›fl aç›s› olmas›na ra¤men, güç dengesi kura-
m› rekabet eden herhangi bir devlet grubuna uygulanabilir. Ayr›ca kuramdan, bü-
yük ve küçük devletlerin iliflkileri ve birbirlerine olan etkisi hakk›nda baz› beklentiler
elde edilebilir. Bu beklentilere ulafl›lmas› ayr›nt›l› incelemeyi gerektirir. Böyle bir in-
celemeyi zorunlu olarak yapmad›m.
Kaynak: Uluslararas› ‹liflkiler Kuram› ve Dünya Siyasal Sistemi: Kenneth

Waltz ve George H. Quester (1982). çev. Ersin Onulduran. Ankara: A.Ü. Siyasal
Bilgiler Fakültesi Yay›nlar›.
Dengeleme
Literatürdeki genel kan› uyar›nca, güç dengesi, hiçbir devletin mutlak hâkimiyet ve
di¤er devletler üzerinde egemenlik konumuna sahip olamayaca¤› flekilde gücün
sistemdeki da¤›l›m›n› ifade eden ve ço¤unlukla uluslararas› politika ç›kt›s› olarak
benimsenen bir kavramd›r. Buna karfl›l›k, yukar›da da belirtildi¤i üzere, güç den-
gesinin bu ç›kt›n›n gerçekleflmesini sa¤layacak bir araç olarak da tan›mland›¤› gö-
rülmektedir. Güç dengesi bir politika olarak tan›mland›¤›nda asl›nda dengeleme
kavram›na iflaret edilmektedir. Bu nedenle, literatürde genellikle “dengeleme, bir
devlet stratejisi ya da d›fl politika davran›fl›”, güç dengesi ise, “dengeleme davran›-
fl› sonucunda oluflan sistem ya da alt-sistem düzeyinde bir ç›kt›” olarak tan›mlan-
makta ve kullan›lmaktad›r. Dengelemenin amac› yükselen bir gücün hegemonya
kurmas›n› engellemektir; bu engelleme baflar›l› olursa güç dengesi do¤ar. Bir bafl-
ka deyiflle, devletlerin güvenlik tehditleri karfl›s›nda dengeleme stratejileri izleme-
leri sonucunda güç dengesi kurulamayabilir.
SIRA S‹ZDE Güç dengesi ve dengeleme kavramlar› aras›ndaki fark nedir?

2
Yukar›da belirtilenler ›fl›¤›nda, dengeleme kavram›, literatürde bir devletin he-
gemon statüsüne erifliminin ve kuvvet kullan›m›na dönüflme riski tafl›yan güç art›r-
mas› giriflimlerinin engellenmesini sa¤layacak bir devlet stratejisi/politikas›/davra-
n›fl› olarak tan›mlanmaktad›r. Yani, dengeleme, bir devleti cayd›rmak ya da yen-
mek üzere, askeri görevlerin yerine getirilmesini sa¤layacak kabiliyetleri gelifltir-
mek için tasarlanan politikad›r. Bu tan›mdan yola ç›k›ld›¤›nda, realist teorilerin tü-
mü dengelemenin amac›n›n potansiyel hegemon olarak görülen devleti etkisiz ha-
le getirmek oldu¤u konusunda hemfikirdir. Zira bu gerçekleflmezse devletlerin bi-
rincil amac› olan bekâ tehlikeye girecektir. Realistlere göre, dengeleme stratejisi üç
ayr› flekilde potansiyel hegemonlar üzerinde etki do¤urur: Potansiyel hegemon,
yani güç art›ran devlet kendisine karfl› bir koalisyon oluflaca¤›na inand›¤› ya da
karfl› taraftan güç art›rma eylemlerine karfl› dengeleme stratejisi izlenece¤ine dair
sinyaller ald›¤› için muhtemel sald›rgan davran›fl›ndan cayacakt›r. Cayd›r›c›l›k etki-
si yaratan bu dengeleme olas›l›¤› Mearsheimer’a göre So¤uk Savafl s›ras›nda ABD-
SSCB iliflkilerinde belirleyici olmufltur. ‹kinci olarak, sald›rgan e¤ilimlerde bulunan
potansiyel hegemon, bu e¤ilimlerinin karfl›s›nda bir koalisyon veya silahlanma ya-
r›fl› oldu¤unu gördü¤ünde geri çekilecektir. Üçüncü olarak ise, cayd›r›c›l›k etkisi
yaratan ve ilkinden farkl› olarak dengelemenin bir ihtimal de¤il gerçek oldu¤u
dengeleme modeline ra¤men sald›rgan e¤ilimlerinde ›srar eden devlete karfl› savafl
bafllayacakt›r. Sonuçta, bu üç aflamal› dengeleme modelinde potansiyel hegemon
kuvvet kullan›larak ya da kullan›lmadan engellenecek; dolay›s›yla dengeleme stra-
tejisi amac›na ulaflm›fl olacakt›r. Baflka bir aç›dan bak›ld›¤›nda, dengeleme ve sa-
vafl aras›ndaki iliflki nedeniyle dengeleme davran›fl›n›n amac›n›n san›lan›n aksine
do¤rudan bar›fla ulaflmak olmad›¤› göze çarpmaktad›r.
Söz konusu dengeleme davran›fl›n› izleyebilecek devletler büyük güçlerdir, ya-
ni güç dengesinin taraflar› sistemdeki büyük devletlerdir. Bu çerçevede, Waltz ve
Mearsheimer taraf›ndan uluslararas› politikan›n büyük güç politikas› olarak kabul
edilmesi hipotezinden hareketle, dengelemeyi sa¤layacak taraflar›n büyük güçler
oldu¤u söylenebilir. Küçük ve orta büyüklükteki devletler de hegemonya kurma-
ya çal›flan devletin gücünü s›n›rlamaya çal›fl›r, fakat kabiliyetler aç›s›ndan bu faali-
yeti gerçeklefltirebilecek olanlar sadece büyük devletlerdir.
Büyük devletlerin hangi yöntem ve araçlar eliyle dengeleme politikas› izledik- Waltz’un ö¤rencisi Stephen
M. Walt’a göre ittifak, “iki
leri konusunda realist literatürde tam bir uzlafl› mevcuttur. Devletler, bir yandan veya daha fazla egemen
kendi askeri kabiliyetlerini art›rarak, di¤er yandan da ittifaklar kurarak ya da devlet aras›nda güvenlik
mevcut ittifaklar› güçlendirerek yükselen bir gücü durdurmaya çal›flacaklard›r. iflbirli¤i için yap›lan formel
ve informel düzenleme”dir.
Devletlerin potansiyel hegemon karfl›s›nda askeri kabiliyetlerini gelifltirip, bu do¤- Bu tan›ma göre, NATO formel
rultuda ekonomik ve s›naî altyap›lar›n› güçlendirmeye dayal› faaliyetlerine iç den- bir ittifakt›r; ABD-‹srail
aras›ndaki iliflki ise informel
geleme yöntemleri ad› verilmektedir. ‹ttifaklar eliyle gerçeklefltirilen faaliyetler ise bir ittifak olarak
d›fl dengeleme yöntemleri olarak adland›r›lmaktad›r. Waltz’a göre, devletler güç adland›r›labilir.
da¤›l›m›ndaki de¤iflimler karfl›s›nda bekâ sa¤lamak için self-help prensibi ›fl›¤›nda
ekonomik kabiliyetlerin ve askeri gücün art›r›lmas›na dair iç ve mevcut ittifak›n ge-
niflletilip, büyütülmesi ile karfl› ittifak›n zay›flat›l›p, küçültülmesini sa¤layacak d›fl
dengeleme araçlar›na sahiptirler.
‹ttifaklar hakk›nda ayr›nt›l› bilgi için bkz. Walt, Stephen M. (1987). The Origins of K ‹ T A P
Alliances. Ithaca: Cornell.
Realizmde, genellikle devletlerin bu yöntemlerden hangisini tercih edecekleri

gücün kutuplar aras›nda da¤›l›m› çerçevesinde tan›mlanan kutupluluk ilkesi ile
aç›klan›r. ‹ki-kutuplu düzenlerde süper gücü dengeleyebilecek tek devlet di¤er sü-
per güçtür. Bir baflka deyiflle, A süper gücünün, B süper gücüne karfl› denge sa¤-
layabilmek için güç birlefltirebilece¤i büyük bir devlet sistemde bulunmamaktad›r.
Dolay›s›yla, iki kutubu oluflturan büyük güçler, askeri güçlerinin gelifltirilmesi yo-
luyla iç yöntemler aralar›ndaki dengeyi sa¤larlar. Mearsheimer’a göre bu en etkili
denge sa¤lama yöntemidir ve gerçek denge ancak bu flekilde ortaya ç›kar. Waltz’a
göre, büyük güçler, güç da¤›l›m›ndaki de¤iflimi tespit edip, bekâ kayg›s›yla gerek-
li davran›fl biçimi olan dengelemeyi, karfl›s›ndaki en güçlü devletin askeri, diplo-
matik veya ekonomik uygulamalar›n› taklit ederek sa¤layacakt›r. Dolay›s›yla, ulus-
lararas› sistem devletleri en güçlüyü taklide teflvik edip, devletler aras›nda ayn›l›k
etkisi yaratacak, bu etkileflim sonucunda da sisteme güç dengesi hakim olacakt›r.
Waltz, So¤uk Savafl s›ras›nda ABD ve SSCB’nin bu modele uygun davran›fllar ser-
gilediklerini flu sözleriyle aç›klar: “ABD, dünyan›n o ana kadar tan›d›¤› en güçlü
askeri silahla silahlan›rken, SSCB de üç milyon askeri silah alt›nda tutmaya devam
etmifl ve savaflta çok zarar görmesine ra¤men yeni askeri teknolojileri edinmeye
çal›flm›flt›r”.
So¤uk Savafl döneminde oldu¤u gibi iki-kutuplu düzenlerde iç dengeleme yön- “Tarihi aç›dan güç
temlerine baflvurulurken, çok-kutuplu düzenlerde ittifaklar›n kuruldu¤u varsay›m›, dengesinin en önemli biçimi,
di¤er devletlerden
Morgenthau’dan bu yana realist yaz›nda benimsenen ortak görüfllerden birisidir. soyutlanm›fl bulunan iki
Waltz, da ikiden fazla devletle güç politikas›n›n ittifaklar›n kurulmas›, korunmas› devlet aras› denge de¤il, bir
devlet ya da devletler aras›
ve bozulmas› diplomasisine dönüflece¤ini belirtir. Devletlerin çok-kutuplu sistem- ittifak ile baflka bir ittifak
lerde genellikle ittifak yöntemini neden benimsedikleri konusunda ise ittifaklar›n aras›nda görülen denge
biçimidir.”
maliyetinin iç dengeleme yöntemleri ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda daha az oldu¤una ifla-
Hans J. Morgenthau
ret edilmektedir.
Özet
Realist Güvenlik Çal›flmalar›, 1940’larda realist teorinin Tüm realist yazarlara göre, kayna¤› ve nedeni ne olur-
varsay›mlar›n› kullanarak Stratejik Çal›flmalar ad›yla do- sa olsun bir devletin güç art›rmas› di¤eri için güvenlik
¤an ve 1980’lerde güvenli¤in realist perspektiften anali- tehdididir. Artan güç hegemonyan›n ve kuvvet kullan›-
zine getirilen elefltirilerle çeflitlenerek dallara ayr›lan m› ihtimalinin habercisidir; bu nedenle bekâ sa¤lamaya
Güvenlik Çal›flmalar›n›n günümüzdeki alt kollar›ndan çal›flan devletlerce bu güce karfl› tedbirler al›nmal›d›r.
birisidir. Realist Güvenlik Çal›flmalar›, Uluslararas› ‹lifl- Bir baflka deyiflle, realizmde bir devlet güç art›rd›¤›nda
kilerin realist paradigmas›ndan farkl› bir analiz çerçeve- di¤er devletler buna karfl› güvenlik politikalar› benim-
sine sahip olmay›p, güvenli¤in kavramsallaflt›r›lmas›nda seyecektir. Neredeyse tüm realist yazarlar anarflik dün-
realist teorilerin temel varsay›mlardan yararlan›r. Realist yadaki güvenlik sorunlar›n›n çözümü için, devletleri
teori ailesinde ortak olarak savunulan varsay›mlar ara- sürekli olarak birbirine sald›rmaktan men edecek yön-
c›l›¤›yla güvenli¤in analiz edilmesi nedeniyle Uluslara- tem olarak dengelemeden bahsederler. Realistlere gö-
ras› ‹liflkilerin realist teorisi, “realist güvenlik teorisi” re, bir devlet ya da devletler grubu sistemde tamamen
olarak adland›r›lmaktad›r. ‹çeriksel olarak ortaya ç›kan ya da k›smen hâkimiyet sa¤layacak flekilde orant›s›z
bu içiçe geçmifllik, esas itibar›yla, realist paradigmada güç art›r›rsa, di¤er devletler bir araya gelip, kabiliyetle-
güvenli¤in uluslararas› iliflkilerin bafll›ca sorunsal› ola- rini birlefltireceklerdir.
rak alg›lanmas›ndan da kaynaklanmaktad›r.
Realist güvenlik anlay›fl›nda, realizmin içinde ne tür ay-
r›flmalar olursa olsun, bu soruya verilebilecek tek bir
cevap vard›r: Devlet. Realist teoride güvenlik sorunlar›
ise kuvvet kullan›m› ya da kullan›laca¤›na dair tehdit ile
özdefltir. Thucydides’ten bu yana realist görüflü benim-
seyen neredeyse bütün yazarlar, insan topluluklar›n›n
kendi içlerinde oldu¤u kadar d›fl çevreleriyle iliflkilerin-
de de kuvvet kullan›m› ve/veya tehdidi ile karfl› karfl›ya
olduklar›n› belirtmifllerdir.
Güvenlik tehditlerinin niteli¤i konusunda ortak yakla-
fl›m benimseyen realist teori ailesi, bu tehditlerin kay-
na¤› üzerinde genel olarak ikiye bölünmüfltür. Bir ta-
rafta güvenlik tehditlerinin devletlerin bilinçli iradesiy-
le ortaya ç›kt›¤›n› iddia eden iradî, di¤er tarafta devlet-
lerin iradesi d›fl›nda sistemin dayatt›¤› dinamikler sonu-
cunda güvenli¤in sorun haline dönüfltü¤ünü öngören
yap›sal görüfl bulunmaktad›r. Uluslararas› politikay› in-
san do¤as› analojisi ile tan›mlay›p, devletlerin davran›fl-
lar›n›n insan davran›fllar›na benzedi¤ini ve uluslararas›
politika ç›kt›lar›n›n da devletlerin iradesiyle flekillendi-
¤ini ifade eden klasik/siyasi realistler birinci görüflü be-
nimserken; devlet davran›fllar›n› sistem düzeyinde aç›k-
layan yap›sal realistler güvenlik tehditlerinin kayna¤›na
dair ikinci görüflü öne ç›kart›rlar. Yap›sal anlay›fl, gü-
venlik ikilemi ve kutupluluk kavramlar›yla güvenlik
tehditlerinin kayna¤›n› ve sistemin istikrar›n› aç›klama-
ya çal›fl›rlar.
1. Afla¤›dakilerden hangisi, Realist Güvenlik Çal›flmala- 6. Kenneth M. Waltz afla¤›daki önermelerden hangisi-
r›nda benimsenen varsay›mlardan biri de¤ildir? ni ileri sürmüfl olamaz?
a. Esas olan bireylerin güvenli¤idir. a. Kuvvet kullan›m› devletlerin revizyonist iradele-
b. Devlet uluslararas› politikan›n temel aktörüdür. rinden kaynaklan›r.
c. Uluslararas› sistem anarfliktir. b. Güvenlik tehdidi self-help düzeninden kaynak-
d. Düzenin belirleyici ilkesi self-help’tir. lanan güvenlik ikileminden do¤ar.
e. Sistemde devletler aras› güç mücadelesi mevcut- c. Sistemin yap›s› güvenlik tehditlerinin ortaya ç›k-
tur. ma nedenidir.
d. Güvenlik ikilemleri güç da¤›l›m›na ba¤l› olarak
2. Afla¤›dakilerden hangisi, realist paradigman›n bir alt istikrarl› ya da göreli bar›flç›l nitelik tafl›r.
kolu olarak kabul edilmez? e. ‹ki kutuplu düzenler istikrarl›d›r.
a. Neorealizm
b. Yap›sal realizm 7. Afla¤›daki dönemlerden hangisi çok-kutuplulu¤a ör-
c. Postyap›sal realizm nek teflkil etmez?
d. Klasik realizm a. Napolyon Savafllar› ile K›r›m Savafl› aras› dönem
e. Neoklasik realizm b. Birinci Dünya Savafl›
c. Avrupa Uyumu
3. Afla¤›dakilerden hangisi güvenli¤in realist okulunda d. ‹kinci Dünya Savafl›
ana aktör olarak benimsenir? e. So¤uk Savafl dönemi
a. Bireyler
b. Devletler 8. So¤uk Savafl dönemi kutupluluk teorisi aç›s›ndan
c. Uluslararas› örgütler afla¤›daki örneklerden hangisine uygundur?
d. Çok uluslu flirketler a. Üç-kutupluluk
e. Kabileler b. Tek-kutupluluk
c. ‹ki-kutupluluk
4. Afla¤›dakilerden hangisi realizmin tehdit tan›m› için- d. Çok-kutupluluk
de kabul edilir? e. Kutupsuzluk
a. Kuvvet kullan›m›
b. Çevre kirlili¤i 9. Dengeleme afla¤›daki hangi araçlar eliyle sa¤la-
c. Göç namaz?
d. Ekonomik istikrars›zl›k a. Silahs›zlanma
e. Kaçakç›l›k b. ‹ttifak kurulmas›
c. Karfl› ittifak›n zay›flat›lmas›
5. Güvenlik tehditlerinin uluslararas› sistemin yap›s›n- d. Askeri kabiliyetlerin gelifltirilmesi
dan kaynakland›¤› görüflünü afla¤›daki yaklafl›mlardan e. Askeri kabiliyetlerin gelifltirilmesi için s›nai ka-
hangisi ileri sürebilir? pasitenin güçlendirilmesi
a. Morgenthau realizmi
b. Klasik realizm 10. Çok kutuplu düzenlerde genellikle karfl›lafl›lan den-
c. Neoklasik realizm geleme arac› afla¤›dakilerden hangisidir?
d. Neorealizm a. ‹ttifaklar›n kurulup, bozulmas›
e. Biyolojik realizm b. Askeri kabiliyetlerin gelifltirilmesi
c. Askeri kabiliyetlerin gelifltirilmesi için s›nai ka-
pasitenin güçlendirilmesi
d. Deniz gücünün takviye edilmesi
e. Yeni savafl uçaklar›n›n envantere kat›lmas›

1. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Realist Güvenlik S›ra Sizde 1
Çal›flmalar›” bölümünü gözden geçiriniz. Dünya nüfusunun yüzy›llard›r temel örgütlenme biçimi
2. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Realist Güvenlik olmas›yla ve iç-d›fl güvenlik sa¤lama fonksiyonlar›n›
Çal›flmalar›” bölümünü gözden geçiriniz. yerine getirmesi nedeniyle devlet güvenli¤in ana aktö-
3. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Realizmde Güvenlik rü olarak kabul edilir.
Aktörü” bölümünü gözden geçiriniz.
4. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Realizmde Güvenlik S›ra Sizde 2
Tehditleri” bölümünü gözden geçiriniz. Dengeleme, bir devlet stratejisi ya da d›fl politika dav-
5. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Realizmde Güvenlik ran›fl›; güç dengesi ise, dengeleme davran›fl› sonucunda
Tehditleri” bölümünü gözden geçiriniz. oluflan sistem ya da alt-sistem düzeyinde bir ç›kt›d›r.
6. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Realizmde Güvenlik
Tehditleri” bölümünü gözden geçiriniz.
7. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Güvenlik ‹kilemi” ve
“Kutupluluk ve Güvenlik ‹kilemi” bölümlerini
gözden geçiriniz.
8. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Güvenlik ‹kilemi” ve
“Kutupluluk ve Güvenlik ‹kilemi” bölümlerini
gözden geçiriniz.
Politikalar› ve Güç Dengesi” bölümlerini gözden
geçiriniz.
Politikalar› ve Güç Dengesi” bölümlerini gözden
geçiriniz.
Kaynaklar
Akgül-Aç›kmefle, Sinem (2011). “Alg› m›, Söylem mi? Niebuhr, Reinhold (1932). Moral Man and Immoral
Kopenhag Okulu ve Yeni-Klasik Gerçekçilikte Society: A Study in Ethics and Politics. New York:
Güvenlik Tehditleri.” Uluslararas› ‹liflkiler, Cilt 8, Scribner’s.
No. 30. Paul, T.V., Wirtz, James ve Fortmann, Michel (der.)
Aksu, Fuat (2003). “Türk-Yunan ‹liflkilerinde Güvenlik (2004). Balance of Power: Theory and Practice
ve Güven Artt›rma Çabalar›”, Cem Karadeli (der.), in the 21st Century. Stanford: Stanford University
So¤uk Savafl Sonras›nda Avrupa ve Türkiye. Press.
Ankara: Ayraç Yay›nlar›. Sheehan, Michael (1996). The Balance of Power:
Ayd›n, Mustafa (2004). “Uluslararas› ‹liflkilerin Gerçekçi History and Theory. Londra, New York:
Teorisi: Kökeni, Kapsam›, Kriti¤i”, Uluslararas› Routledge.
‹liflkiler Dergisi, Cilt 1, No 1. Uluslararas› ‹liflkiler Kuram› ve Dünya Siyasal
Butterfield, Herbert (1951). History and Human Sistemi: Kenneth Waltz ve George H. Quester
Relations. Londra: Collins. (1982). çev. Ersin Onulduran. Ankara: A.Ü. Siyasal
Buzan, Barry (1991). People, States and Fear: An Bilgiler Fakültesi Yay›nlar›.
Agenda for International Security Studies in the Vasquez, John A. ve Elman, Colin (der.) (2003). Realism
Post-Cold War Era. Harlow, Londra. and the Balancing of Power: A New Debate. New
Collins, Alan (1997). The Security Dilemma and the Jersey: Prentice Hall.
End of the Cold War. Edinburgh: Keele University Walt, Stephen M. (1987). The Origins of Alliances.
Press. Ithaca: Cornell.
Collins, Alan (2004). “State-Induced Security Dilemma: Waltz, Kenneth N. (1979). Theory of International
Maintaining the Tragedy”, Cooperation and Politics. New York: Random House.
Conflict, Cilt 39, No 1. Wheeler, Nicholas J. ve Ken Booth (1992). “The Security
Evans, Graham ve Jeffrey Newnham (2007). Dilemma”, John Baylis ve N. J. Rengger (der.),
Uluslararas› ‹liflkiler Sözlü¤ü, çev. Ahsen Utku. Dilemmas of World Politics: International
‹stanbul: Gökkubbe. Issues in a Changing World. Oxford: Clarendon
Haas, Ernst B. (1953). “The Balance of Power: Press.
Prescription, Concept, or Propoganda”, World Wight, Martin (1966). “The Balance of Power”, Herbert
Politics, Cilt 5, No 4. Butterfield ve Martin Wight (der.), Diplomatic
Herz, John J. (1950). “Idealist Internationalism and the Investigations: Essays in the Theory of
Security Dilemma”, World Politics, Cilt 2, No 2. International Politics. Londra: Allen&Unwin.
Kolodziej, Edward A. (2005). Security and Wolfers, Arnold (1951). “The Pole of Power and the
International Relations. Cambridge: Cambridge Pole of Indifference”, World Politics, Cilt 4, No 1.
University Press. Zinnes, Dana A. (1967). “An Analytical Study of the
Mearsheimer, John M. (1990). “Back to the Future: Balance of Power Theories”, Journal of Peace
Instability in Europe After the Cold War”, Research, Cilt 4, No 3.
International Security, Cilt 15, No 1.
Morgan, Patrick (2007). “Security in International
Politics: Traditional Approaches”, Alan Collins (der.),
Contemporary Security Studies. Oxford: Oxford
University Press.
Morgenthau, Hans J. (1967). Politics Among Nations:
The Struggle for Power and Peace, 4. B., New
York: Alfred A. Knopf.
Morgenthau, Hans J., Uluslararas› Politika: Güç ve
Bar›fl Mücadelesi, çev. Bask›n Oran ve Ünsal
Oskay. Ankara: Türk Siyasi ‹limler Derne¤i Yay›nlar›.
6
Amaçlar›m›z
N
Bu üniteyi tamamlad›¤›n›zda;
So¤uk Savafl›n sona ermesinin ard›ndan, Güvenlik Çal›flmalar› gündeminde-
ki de¤ifliklikleri belirleyebilecek,
N 1990’lardan itibaren Güvenlik Çal›flmalar›n›n gelece¤ine yönelik ne tür sor-
gulamalar›n yap›ld›¤›n› tespit edebilecek,
N Güvenlik Çal›flmalar›ndaki yeni yaklafl›m ve teorileri aç›klayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Güvenlik Çal›flmalar› • Kopenhag Okulu
• Güvenlik Teorileri • Elefltirel Güvenlik Çal›flmalar›
• Yeni Güvenlik Çal›flmalar› • Güvenlik Epistemolojisi
‹çindekiler
• GÜVENL‹K ÇALIfiMALARINDA
GÜNDEM DE⁄‹fi‹M‹
Güvenlik • GÜVENL‹K ÇALIfiMALARININ
Strateji ve Güvenlik Çal›flmalar›nda
De¤iflim SORGULANMASI
• GÜVENL‹K ÇALIfiMALARINDA
YEN‹ YAKLAfiIMLAR
Güvenlik Çal›flmalar›nda
De¤iflim
GÜVENL‹K ÇALIfiMALARINDA DE⁄‹fi‹M
N
A M A Ç
So¤uk Savafl›n sona ermesinin ard›ndan, Güvenlik Çal›flmalar›
gündemindeki de¤ifliklikleri belirlemek.
1
Güvenlik Çal›flmalar›, 1940’larda Stratejik Çal›flmalar ad›yla do¤arak, uzun y›llar
boyunca realist bak›fl aç›s›n›n etkisinde kald›ktan sonra, günümüzde Realist Gü-
venlik Çal›flmalar› da dahil olmak üzere pek çok güvenlik teorisine ev sahipli¤i ya-
pan kapsaml› bir disiplin haline gelmifltir (Bkz. Ünite 2 ve 6).
Her ne kadar So¤uk Savafl y›llar›nda elefltirilerle karfl›laflsa da (Bkz. Ünite 1-2),
esas olarak So¤uk Savafl›n sona ermesi Güvenlik Çal›flmalar›nda etkili olmufltur.
SSCB’nin da¤›lmas› ve iki kutuplu düzenin sona ermesiyle Uluslararas› ‹liflkiler di-
siplininde bafllayan de¤iflimin Güvenlik Çal›flmalar› alt-disiplini bak›m›ndan üç
önemli sonucu olmufltur: Güvenlik gündeminin dönüflümü, Güvenlik Çal›flmalar›-
n›n sorgulanmas› ve yeni yaklafl›mlar›n do¤mas› ya da geliflmesi.
GÜVENL‹K ÇALIfiMALARINDA GÜNDEM DE⁄‹fi‹M‹

1970’lerde bafllayan, fakat nükleer gerilimin azal-
Resim 6.1
d›¤› détente (yumuflama) y›llar›nda askeri tehdit-
lerin belirleyicili¤inin gölgesinde kalarak, gelifl- Barry G. Buzan (1946-)
Yap›sal realizm ve ‹ngiliz
me imkan› bulamayan güvenlik gündemi, So¤uk Okulu’nun önde gelen
Savafl›n sona ermesiyle h›zla genifllemifl ve yeni temsilcilerinden Barry
tart›flmalara tan›k olmufltur. Güvenlik gündemi- Buzan, Güvenlik Çal›flmalar›
alan›nda Kopenhag
nin çevresel, ekonomik ve benzeri sorunlar› kap- Okulu’nun kurucusu olarak
sayacak flekilde geniflletilmesi gerekti¤i anlay›fl›n› tan›nmaktad›r.
Bat› yaz›n›nda, Barry Buzan ve Richard Ullman’›n
1983 tarihli eserlerinde bulabiliriz. Fakat, So¤uk
Savafl›n sona eriflini takip eden ilk y›llardaki gü-
venlik literatürü ayr›nt›l› olarak incelendi¤inde,
karfl›m›za ç›kan say›s›z eser, geniflleme tart›flma-
s›n›n esas olarak So¤uk Savafl’›n sona ermesinin
bir ürünü oldu¤unu gösterir. Bir baflka deyiflle, So-
¤uk Savafl döneminde SSCB-ABD nükleer gerilimi nedeniyle ikinci plana at›lan as-
keri nitelik tafl›mayan sorunlar›n bu gerilim ortadan kalkt›¤›nda Güvenlik Çal›flma-
lar› kapsam›nda incelenmesi ço¤unluk taraf›ndan desteklenen bir yaklafl›m haline

dönüflmüfltür.
Buzan’›n People, States and Fear (1983) bafll›kl› kitab› ile Ullman’›n Redefining
Security (1983) bafll›kl› makalesi güvenlik kavram›n› askeri tehditlerin ötesine ge-
çecek flekilde kavramsallaflt›rm›flt›r. Buzan, devletlerin askeri, siyasi, toplumsal,
ekonomik ve çevresel sorunlarla tehdit edildi¤i görüflünü ortaya atarak, “befl sek-
törde güvenlik” yaklafl›m›n› benimsemifltir. Ullman da, “güvenlik tehdidini, bir
devlette yerleflenlerin yaflam kalitesini düflüren veya bir devletteki özel, hükümet
d›fl› birimler (birey, grup, flirket) ile hükümetlerin politika tercihlerini daraltan teh-
dit” olarak tan›mlar. Askeri ekolün hakim oldu¤u dönemde farkl› fikirler ileri sür-
dükleri için Buzan ve Ullman “yerleflmifl gelene¤e karfl› ç›kan yazarlar” olarak be-
timlenirler (Wyn Jones, 1996).
Tablo 6.1 Askeri güvenlik, devletlerin sald›r› ve savunmaya dayal› silahl› kabiliyetleri ile birbirlerinin niyet-
Buzan’›n Güvenlik leri konusundaki alg›lamalar› aras›nda iki-düzeyli karfl›l›kl› etkileflime iliflkindir.
Sektörleri Yaklafl›m›
Siyasi güvenlik, devletlerin örgütsel istikrar›, hükümet sistemleri ve onlara meflruiyet veren
Kaynak: Buzan, ideolojilere iliflkindir.
Barry (1991).
People, States and Ekonomik güvenlik, devletin gücünü ve refah›n› kabul edilebilir düzeyde sürdürebilmek için
Fear: An Agenda for kaynaklara, finansmana ve pazarlara eriflime iliflkindir.
International
Security Studies in Toplumsal güvenlik, dil, kültür, dini ve ulusal kimlik ile geleneklerin geleneksel kal›plar›n›n ge-
the Post-Cold War liflimi için kabul edilebilir koflullar dahilinde sürdürülebilirli¤ine iliflkindir.
Era. Harlow, Londra:
Pearson Longman, 2. Çevre güvenli¤i, tüm di¤er insani teflebbüslerin varl›¤›n›n dayand›¤› gerekli destek sistemi ola-
B., s. 19-20. rak yerel ve gezegenin biyosferinin korunmas›na iliflkindir.
SIRA S‹ZDE Barry Buzan taraf›ndan ortaya at›lan befl güvenlik sektörü yaklafl›m›nda ele al›nan katego-
1 riler nelerdir?
So¤uk Savafl›n sona ermek üzere oldu¤u y›llarda askeri güvenlik anlay›fl›n› sor-
gulayan ve güvenlik gündeminin geniflletilmesi yaklafl›m›n› benimseyen yazarlar
aras›nda Jessica Tuchman Mathews, Brad Roberts, Theodore Moran da bulunmak-
tad›r. Mathews, güvenlik tan›m›n›n çevresel ve demografik unsurlar› da içerecek
flekilde geniflletilmesini savunurken, Moran ekonomik, Roberts da insan haklar›
konular›n›n güvenlik gündemine dahil edilmesi gerekti¤ini savunmufllard›r. So¤uk
Savafl›n sona ermesiyle birlikte güvenlik gündeminin açl›ktan kad›n sorunlar›na,
çevrenin kirletilmesinden ekonomik istikrars›zl›klara ve hatta salg›n hastal›klara
karfl› genifl bir yelpazede ele al›nmas›n› destekleyen eserler artan biçimde yaz›na
girmifltir.
Tablo 6.2 Çevre Sorunlar› Peter H. Gleick, Thomas Homer-Dixon, Norman Myers
1990’lardaki
Çal›flmalarda Kad›n Sorunlar› Ann Tickner, Rebecca Grant,
Örneklenen Baz› Göç-Kimlik Myron Weiner, Ole Wæver
Yeni Güvenlik
Tehditleri Ekonomik Ba¤›ml›l›k Beverly Crawford
Geniflleyen güvenlik gündemi ile birlikte alan›n “Yeni Güvenlik Çal›flmalar›”

olarak adland›r›ld›¤› görülür. Türkiye’de Güvenlik Çal›flmalar› disiplininin önde ge-
len temsilcilerinden P›nar Bilgin’e göre, “ad›na yeni güvenlik denilen yaklafl›m,
6. Ünite - Güvenlik Çal›flmalar›nda De¤iflim 105
doksanl› y›llarda güvenlik gündeminin salt askeri konular›n ötesinde, insan, dev-
let, hatta üzerinde yaflad›¤›m›z gezegenin güvenli¤ini ilgilendiren baflka hususlar›
da içerecek flekilde gelifltirilmesi ça¤r›lar› ile karfl›m›za ç›km›flt›r” (Bilgin, 2010)
OKUMA PARÇASI
“Yeni Güvenlik Ne De¤ildir?
“Yeni Güvenlik” denildi¤inde ço¤unlukla güvenlik anlay›fl›n›n daha genifl bir
tehdit yelpazesini içerecek flekilde geniflle(til)mesi anlafl›lmaktad›r. Bu “yeni” tehdit-
ler, askerî tehditlerin yan› s›ra ekonomik eflitsizlik ve adaletsizlik, çevre kirlili¤i ve do-
¤al kaynaklar›n yok olmas›, etnik anlaflmazl›klar, uluslararas› göç, uyuflturucu tica-
reti, kaçakç›l›k vb. sorunlar› da içermektedir. Ancak, “yeni güvenlik” sadece günde-
min geniflle(til)mesinden ibaret de¤ildir. Gündemin geniflle(til)mesi, “yeni güvenlik”
anlay›fl›n›n benimsenmesinin uygulamadaki yans›mas›d›r...Bir felsefe olarak yeni
güvenlik anlay›fl ve uygulamalar›n›n merkezine insan›n ihtiyaçlar›n› yerlefltirmeyi
hedefleyen topyekûn bir yenilenme giriflimidir. Güvenli¤e yaklafl›mdaki bu dönü-
flüm, daha bütüncül, güvenli¤in askerî ve tüm boyutlar›n› içeren bir anlay›fl›n be-
nimsenmesi anlam›na gelir. Bunu yaparken sorulan temel soru fludur: Güvenlik ki-
min içindir? Verdi¤i cevap da flöyledir: güvenlik insan içindir.
Yeni güvenlik yaklafl›m› ile gündeme eklenen yeni tehditlerden Bat› literatür ve
uygulamas›nda “yumuflak güvenlik (soft security)” diye de bahsedilmektedir. Eski-
nin, devletlerin s›n›rlar› d›fl›ndan kaynaklanan askerî tehditleri ise “sert güvenlik
(hard security)” olarak adland›r›lmaktad›r. Gerçekten de kullan›ld›¤›nda binlerce
hatta yüz binlerce hayat› tehdit edebilecek kitle imha silahlar›n›n dünya güvenli¤ine
ve üzerinde yaflad›¤›m›z gezegenin ve sonraki nesillerin gelece¤ine oluflturdu¤u teh-
dit ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda ekonomik, çevresel ve benzeri sorunlar “yumuflak” kalabi-
lir. Dünyan›n baz› bölgelerinde (mesela Afrika’da) insanlar›n yiyecek yemek, içecek
su bulamamalar› ve bu yüzden göç etmek ya da yasa d›fl› yöntemlerle (mesela uyufl-
turucu ticareti) geçimlerini sa¤lamak durumunda kalmalar› da “yumuflak tehditler”
olarak görülebilir. Ancak bu insanlar›n içinde bulunduklar› güvensizlik ortam›nda
bu tehditler gayet sert bir flekilde hissedilmektedir. Di¤er bir deyiflle, “yumuflak-sert”
tehditler aras›ndaki ay›r›m içecek su, yiyecek yemek, bar›nacak yer gibi baz› konu-
larda kendini güvencede hisseden (ço¤u zaman Bat›-merkezli) bir bak›fl aç›s›ndan
yap›ld›¤›nda anlaml› gibi görünse de, bu güvensizliklerle günbegün mücadele etmek
durumunda olan geliflmekte olan ülkelerin insanlar› için çok da anlaml› de¤ildir.
Ayr›ca küreselleflme ile gittikçe daha da adaletsiz bir hâl alan dünyadaki kaynak da-
¤›l›m›n›n yaratt›¤› ortam›n Bat›y› da nas›l “sert” bir flekilde vurabilece¤i terör sald›-
r›lar› ile net bir flekilde ortaya ç›km›flt›r. Di¤er bir deyiflle askerî tehditleri “sert”, di¤er-
lerini ise “yumuflak” olarak nitelendiren bu ve benzeri yaklafl›mlar, yaln›zca insani
güvensizliklere çare olmakta yetersiz kalmaz ayn› zamanda bu güvensizliklerin ken-
dilerini yeniden üretmelerine de zemin haz›rlar...
Kaynak: Bilgin, P›nar (2010). “Güvenlik Çal›flmalar›nda Yeni Aç›l›mlar: Yeni Gü-
venlik Çal›flmalar›”, Stratejik Araflt›rmalar, Cilt 8, No 14, s. 79-80.
GÜVENL‹K ÇALIfiMALARININ SORGULANMASI
NAM AÇ
1990’lardan itibaren Güvenlik Çal›flmalar›n›n gelece¤ine yönelik
ne tür sorgulamalar›n yap›ld›¤›n› tespit etmek.
2
1990’lar›n ilk yar›s›nda genifl güvenlik gündemi taraftarlar›na karfl›, geleneksel
gündemin muhafaza edilmesini, yani güvenlik kavram›n›n dar tutulmas› gerekti¤i-
ni savunan görüfller de ileri sürülmüfltür. Bu çerçevede, Güvenlik Çal›flmalar› ala-
n›n›n askeri güç kullan›m›, kullan›m tehdidi veya denetimi ile s›n›rl› tutulmas›n› id-
dia eden Stephen M. Walt’›n görüfllerine özellikle de¤inmek gerekir:
...baz› yazarlar, güvenlik kavram›n›n yoksulluk, AIDS, çevre sorunlar›, uyuflturucu

kaçakç›l›¤› gibi konular› kapsayacak flekilde derinlefltirilmesini önermektedir. ...gü-
venlik çal›flmalar›n› afl›r› derecede geniflletmek, kirlilik, çocuk istismar› ve ekonomik
sorunlar›n güvenlik tehdidi olarak görülmesini sa¤lar. Alan› bu flekilde tan›mlamak,
onun entelektüel tutarl›l›¤›na zarar verir ve önemli sorunlara çözüm üretmeyi zor-
laflt›r›r.
Kaynak: Walt,Stephen M. (1991). “The Renaissance of Security Studies”,

International Studies Quarterly, Cilt 35, No 2, s. 213.
Walt gibi, Shultz, Godson ve Greenwood taraf›ndan 1993’te derlenen kitab›n

girifl bölümünde de alan askeri güçle s›n›rl› olarak de¤erlendirilmifltir. Benzer fle-
kilde, Dorff da (1994) ekonomik, ekolojik ve toplumsal konular›n önemli sorunlar
oldu¤unu kabul ederken, bunlar›n güvenlik tehdidi niteli¤ini tafl›mad›¤›n›, sadece
askeri sorunlarla iliflkili olmalar› halinde güvenlik sorununa dönüflebilece¤ini ileri
sürmektedir. Bu görüfle göre örne¤in namus cinayetleri bir güvenlik sorunu de¤il-
dir, ama savafl s›ras›nda kad›n ve çocuklar›n eziyet görmesi güvenlik sorunudur.
Geniflleme karfl›t› yazarlardan Lawrence Freedman (1998) ise, “yaflam kalitesini dü-
flüren her fleyin güvenlik sorunu olarak alg›lanmas› halinde alan›n odakland›¤› ko-
nudan uzaklaflaca¤›n›” savunmaktad›r.
Güvenlik gündeminin genifllemesi tart›flmas›na paralel olarak, Güvenlik Çal›fl-
malar› alan›n›n gelece¤i konusunda üç farkl› görüfl ortaya ç›km›flt›r:
Tablo 6.3 ‹lk görüfle göre, alan askeri konularla s›n›rl› tutularak, Uluslararas› ‹liflkilerin alt-disiplini olarak
Güvenlik varl›¤›n› sürdürmelidir. Bu çerçevede, Güvenlik Çal›flmalar›n›n Realist Güvenlik Çal›flmalar› ile
Çal›flmalar› s›n›rl› kalmas› düflüncesi hakimdir (Bkz. Ünite 6).
Disiplininin
Gelece¤ine Dair ‹kinci görüfle göre, Güvenlik Çal›flmalar› alt-disiplini yeni gündem ile birlikte anlam›n› yitirmifl-
Görüfller tir, bu nedenle Uluslararas› ‹liflkiler genel çat›s›na yeniden entegre edilmelidir. Örne¤in, Richard
Betts’e göre (1997), güvenlik kavram›n›n ç›kar ve refaha iliflkin tüm konularla özdefllefltirilmesi
sonucunda alan›n s›n›rlar› belirsizleflmifltir. “Bir alt-disiplin konuya iliflkin tüm sorunlar› kapsaya-
cak kadar genifl, ana alan ve di¤er alt-alanlardan ayr›flt›r›labilecek ve tutarl› bir araflt›rma alan›
olabilecek kadar da dar tutulmal›d›r”. Benzer bir görüfl de David Baldwin (1995) taraf›ndan ile-
ri sürülmüfltür: “Güvenlik Çal›flmalar›’n›n kapsam›n›n geniflletilmesi, zaten alt-disiplin olan Gü-
venlik Çal›flmalar› ile ana alan Uluslararas› ‹liflkiler ve D›fl Politika çal›flmalar› aras›ndaki belirsiz
ayr›m› daha da belirsiz hale getirmifltir...Belki de Güvenlik Çal›flmalar› alt-disiplinini ortadan kal-
d›rman›n zaman› gelmifltir.”
Üçüncü görüfle göre, alan askeri tehditler d›fl›ndaki sorunlar› da içerecek flekilde Uluslarara-
s› ‹liflkiler disiplininin parças› olmaya devam etmelidir.
Bugün gelinen noktada, genel e¤ilimin üçüncü görüflle uyumlu oldu¤u söyle-
nebilir. Yeni Güvenlik Çal›flmalar› geniflleyen güvenlik gündemini de içerecek fle-
kilde Uluslararas› ‹liflkilerin alt-disiplini olarak varl›¤›n› sürdürmektedir. Buna kar-
fl›l›k, Güvenlik Çal›flmalar›n›n yeni tart›flmalar›na bakt›¤›m›zda, gündemin ya da
güvenlik sektörlerinin ötesinde güvenlik özneleri, tehditlerin iç/d›fl boyutlar›, gü-
venlik siyaseti ve Güvenlik Çal›flmalar›nda epistemoloji gibi konular›n yeni yakla-
fl›mlar›n merkezine yerleflti¤i gözlenmektedir. Yeni Güvenlik Çal›flmalar›n›n bafll›-
ca tart›flmalar› Buzan ve Lene Hansen (2009) taraf›ndan befl soru çerçevesinde ya-
l›n bir flekilde özetlenmifltir.
1. Kimin güvenli¤i korunmal› ve çal›fl›lmal›? (Bkz. Ünite 1) Tablo 6.4

Buzan/Hansen’e
2. Askeri güvenlik temel güvenlik sektörü müdür? (Bkz. Ünite 1) göre Güvenlik
3. Güvenlik sadece d›fl s›n›rlara yönelik tehditlerle mi ilgilidir, iç tehditleri de kapsar m›? Çal›flmalar›n›n Befl
Temel Sorusu
Güvenlik devlet egemenli¤i ile özdefllefltirildi¤inde, tehditler d›fl s›n›rlara yöneliktir (Örn. Realist
Güvenlik Çal›flmalar›). Buna karfl›l›k, güvenli¤in devlet içi tehditlerle de ilintili bir kavram oldu- Paris Okulu: Frans›z filozof
¤unu ileri süren yaklafl›mlar mevcuttur (Örn. Paris Okulu). Michel Foucault ve Frans›z
sosyolog Pierre Bourdieu’dan
esinlenen Didier Bigo’nun
4. Güvenlik siyasetinin belirleyici kavram› aciliyet midir? gelifltirdi¤i Paris Okulu’nun
güvenlik yaklafl›m› Avrupa-
Güvenlik Çal›flmalar›nda rasyonel aç›klamalar çeflitli yaklafl›mlarca kullan›l›r ve materyal tehdit- merkezlidir. Okul, iç güvenlik
sorunlar›n›n s›n›rlar ötesine
ler karfl›s›nda aktörlerin (özellikle devletlerin) rasyonel davran›p, gerekli önlemleri alacaklar› taflmas›yla iç ve d›fl güvenlik
varsay›l›r (Özellikle Realist Güvenlik Çal›flmalar›). Mesela, So¤uk Savafl s›ras›nda SSCB tehdidi alanlar›n›n birleflti¤ini ve bunun
sonucunda ulus-ötesi bir “polis”
nedeniyle, cayd›r›c›l›k sa¤lamak amac›yla ABD’nin nükleer silahlanmas› rasyonel modellemelere mekanizmas›n›n olufltu¤unu ve
güvenlik politikalar› üretti¤ini
uygundur. Baz› yaklafl›mlarda ise güvenlik aciliyet içeren siyasi bir kavram olarak de¤erlendirilir savunur. Güvensizlikler, Paris
Okuluna göre söylemle ve
ve bu aciliyet/tehlike aktörlerce radikal ve istisnai önlemler al›nmas›n› gerektirir. Bir baflka de- uygulanan güvenlik politikalar›,
yani pratikle infla edilir.
yiflle, güvenlik istisnai önlemler almak demektir. Bu da güvenli¤in siyasili¤ini ortaya koyan bir
yaklafl›md›r. Bu kapsamda, ilgili istisnai güvenlik önlemlerine dair kararlar› al›rken kimi zaman
materyal unsurlardan da etkilenen aktörler mutlaka rasyonel davranmayabilirler.
5. Güvenlik epistemolojisi nedir? Epistemoloji: Epistemoloji, bilgi
felsefesi olarak tan›mlan›r.
Güvenlik bilgisine nas›l ulafl›laca¤›na iliflkin olarak Buzan ve Hansen’in iflaret etti¤i ilk ayr›m nes- Bilgiye nas›l ulafl›laca¤›
konusundaki ilke ve yollara
nel-öznel ve söylemsel yaklafl›mlar aras›ndad›r. Nesnel (objektif) güvenlik yaklafl›m›, uyar›n- iflaret eden bir felsefe dal›d›r.
ca önemli olan somut tehditlerin varl›¤› ya da yoklu¤udur. Öznel (sübjektif) güvenlik yakla- Nesnel Güvenlik: Örne¤in, A
fl›m› ise, materyal ya da objektif tehditlerle ölçülen objektif güvenli¤in tarih, normlar, alg›lamalar devletinin yeni teknolojiye sahip
silahlar edinmesi, her durumda
ve iliflkiler (dostluk-düflmanl›k gibi) süzgecinden geçirilmesini ifade eder. Söylemsel yaklafl›mlar- B devleti için tehdittir. A
devletinin bu silahlar› ne amaçla
da ise, bir sorunun güvenlik tehdidi olarak siyaset gündemine al›nmak üzere dile getirilmesi ön- ald›¤› B devletini ilgilendirmez.
B devleti için önemli olan d›fl
görülür. Di¤er bir epistemolojik tart›flma da pozitivistler ve post-pozitivistler aras›nda süregel- dünyada var olan nesnel
gerçekliktir, bu gerçekli¤in nas›l
mektedir. Pozitivistlere göre, bilgiye ulaflmak için sosyal bilimlerde ve do¤a bilimlerinde ayn› alg›land›¤› de¤il.
yöntemler kullan›l›r ve pozitivizmde nedensel analizler, neden-sonuç iliflkileri ve niceliksel yön- Öznel Güvenlik: A devletinin
s›n›rlar›na tank girmesi objektif
temlere baflvurulur. Buna karfl›l›k, sosyal dünyan›n do¤a bilimlerinin yöntemleriyle inceleneme- bak›fl aç›s›ndan tehdittir, fakat
yece¤i görüflünü savunanlar, felsefi, sosyolojik ve kurucu nitelikteki post-pozitivist yöntemlere bu tanklar›n bar›fl gücüne ait
kuvvetler olmas› tehdide bak›fl›
baflvurmaktad›rlar. de¤ifltirir.
Bu tabloda yer alan birinci ve ikinci sorular›n cevaplar› ile ilgili tart›flmalar› Birinci Ünite- D‹KKAT
de bulabilirsiniz.
GÜVENL‹K ÇALIfiMALARINDA YEN‹ YAKLAfiIMLAR
NAM AÇ Güvenlik Çal›flmalar›ndaki yeni yaklafl›m ve teorileri aç›klamak.

3
So¤uk Savafl›n sona eriflinin Güvenlik Çal›flmalar› aç›s›ndan bir di¤er sonucu da
alt-disiplinin pek çok alt parçaya bölünmesidir. Wæver ve Buzan’a göre (2007), So-
¤uk Savafl›n sona ermesinin ard›ndan yo¤un bir teorileflme dönemine girilmifltir.
Asl›nda, So¤uk Savafl›n her döneminde, ama özellikle sonuçlanmas›na yak›n za-
manlarda Stratejik Çal›flmalara alternatif çeflitli teoriler mevcuttu. Fakat, güvenlik
alan›nda teorik aç›dan verimlilik esas olarak 1990’larda bafllam›flt›r. Bu çerçevede,
daha önceki dönemlerdeki çabalar›n istisnaî niteli¤e sahip oldu¤una iliflkin bir yo-
rumda bulunabiliriz. 1990’larla birlikte farkl› teorilerin ortaya at›l›p, eskilerin göz-
den geçirildi¤ini görüyoruz. Bu geliflmelerin sonucunda da, flu anda güvenlik te-
orilerinin karfl›l›kl› olarak birbirini elefltirdi¤i ve birbirlerinin eksiklerini bulup gi-
dermeye çal›flt›¤› yo¤un bir teori üretim döneminin içinde bulunuyoruz.
Öte yandan, Güvenlik Çal›flmalar› literatüründe yukar›da belirtilen bu teorik ve-
rimlili¤i ve çeflitlili¤i genel olarak yans›tan eserlerin say›s› oldukça azd›r. Bir baflka
deyiflle, güvenlik teorilerini bir arada inceleyen istisnaî nitelikteki yap›tlar d›fl›nda-
ki eserler tek bir teoriyle ve ço¤u zaman da bu teorinin di¤erleriyle, özellikle de
realist kökenli güvenlik teorileriyle karfl›laflt›r›ld›¤›nda göreli üstünlükleri ile ilinti-
lidir. Bu çerçevede, güvenlik teorilerini genel olarak de¤erlendiren baz› önemli
eserlere de¤inmek alan›n hangi yaklafl›mlar taraf›ndan flekillendirildi¤ini göster-
mek bak›m›ndan ayd›nlat›c› olacakt›r.
Buzan/Hansen taraf›ndan Güvenlik Çal›flmalar›n›n geçmifli ile mevcut durumu-
nun incelendi¤i çal›flmada yukar›da belirtilen çeflitlili¤i göstermek amac›yla afla¤›-
daki 11 farkl› güvenlik teorisine de¤inilmektedir:
Tablo 6.5
Buzan/Hansen S›n›fland›rmas›na Göre Güvenlik teorileri
‹nflac›l›k: Uluslararas› ‹liflkiler Geleneksel Kültür, inanç, fikir, norm ve kimli¤in devlet davran›fllar› üzerindeki etkisini inceleyen;
disiplininde inflac›l›k, dünya
siyasetinde aktörlerin sosyal ‹nflac›l›k tehditlerin askeri boyutuna odaklanan ve özellikle ABD’de pozitivist yöntemlerle ça-
etkileflimine odaklanan bir
yaklafl›md›r. ‹nflac›lara göre l›fl›lan yaklafl›m. Bafll›ca temsilcisi The Culture of National Security bafll›kl› eseriyle Peter
devletler aras› etkileflim, kimlik,
ç›kar ve de¤erlerin eylemleri J. Katzenstein’d›r.
biçimlendirdi¤i ve ayn› zamanda
eylemler taraf›ndan Elefltirel Devlet yerine topluluklar›n askeri güvenli¤ini özellikle söyleme dayal› post-pozitivist
biçimlendirildi¤i bir ö¤renme
sürecini yans›tmaktad›r. ‹nflac›l›k yaklafl›mlarla inceleyen, ABD’de bafllay›p, Avrupa’ya 1990’larda yay›lan ak›m. Bafll›ca
Alexander Wendt, çerçevesini
çizdi¤i inflac› yaklafl›m nedeniyle temsilcileri, Emanuel Adler ve Michael N. Barnett’tir.
Uluslararas› ‹liflkiler
literatüründe son dönemde
üzerinde en çok tart›flma Kopenhag Temeli 1985’te Kopenhag Üniversitesi bünyesinde kurulan “Bar›fl ve Çat›flma Arafl-
yürütülen isimlerden birisi haline Okulu t›rma Merkezi”nde Avrupa Güvenli¤i çal›flma grubunun “Avrupa Güvenli¤i’nin Aske-
gelmifltir. Temel olarak,
disiplinde Waltz’un ri-Olmayan Boyutlar›” bafll›kl› projesi ile at›lm›flt›r. Okulun belkemi¤i Barry Buzan ve
neorealizmine karfl› bir atak
olarak bafllatt›¤› çal›flmalar›, Ole Wæver Kopenhag Okulu’nun özünü oluflturan üç ana yaklafl›m› -güvenliklefltir-
Uluslararas› ‹liflkiler için sosyal
bir teori kurma giriflimine me, sektörel analiz ve bölgesel güvenlik kompleksleri- ortaklafla çal›flmalar›nda gelifl-
ulaflm›flt›r. Wendt’in bak›fl tirmifllerdir. Güvenliklefltirme yaklafl›m›na göre, bir sorunun güvenlik tehdidi olabil-
aç›s›na göre Uluslararas› ‹liflkiler
devletler, devletler aras› mesi için bu tehdit karfl›s›nda önlem almaya yetkili aktörler taraf›ndan o sorunun her-
etkileflimler ve devletler ile
uluslararas› yap›n›n karfl›l›kl› hangi bir öznenin varl›¤›na yöneltilen ve bu nedenle de söz konusu aktörler taraf›n-
etkilefliminden meydana gelir.
‹nflac›l›k, 1990’larda geleneksel dan rutin siyasi süreçlerin d›fl›na taflan acil ve meflruiyet kazanm›fl önlemler al›nmas›-
ve elefltirel kollara ayr›ld›¤›nda, n› öngören bir sorun olarak tan›mlanmas› ve ilgili dinleyici kitle taraf›ndan tehdit ola-
Wendt geleneksel görüflün
savunucusu olarak an›lm›flt›r. rak kabul edilmesi gerekir. Bir baflka deyiflle, söylem yoluyla tehdidin varl›¤› ve kap-
Güvenlik-d›fl›laflt›rmak:
sam› infla edilecektir. Sektörel analiz, askeri, siyasi, ekonomik, toplumsal ve çevre
Güvenlik-d›fl›laflt›rmak, sektörlerindeki güvenliklefltirmeleri; bölgesel güvenlik kompleksleri ise güvenlik so-
sorunlar›n, karfl›s›nda önlemlerin
var oldu¤u tehditler olarak runlar› makul biçimde birbirinden ba¤›ms›z olarak çözülemeyecek ya da analiz edile-
dillendirilmesi yerine, tehdit-
savunma s›ralamas›ndan meyecek kadar güvenliklefltirme ve güvenlik-d›fl›laflt›rma süreçleri birbirine ba¤l›
ç›kar›larak, ola¤an kamu olan birimlerden oluflan kümeleri ifade eder.
alan›na tafl›nmas› olarak
tan›mlan›r.
Elefltirel Teori: Elefltirel teori

Elefltirel Frankfurt Okulu’ndan etkilenen Ken Booth ve Richard Wyn Jones ile özdefllefltirilen kavram› ilk kez Frankfurt Okulu
(Frankfurt Sosyal Araflt›rmalar
Güvenlik bu ak›m Aberystwyth Okulu (ya da Galler Okulu) olarak da an›l›r. Elefltirel Güvenlik Ensitütüsü) temsilcilerinden Max
Horkheimer taraf›ndan
Çal›flmalar› Çal›flmalar›nda güvenli¤in bafll›ca öznesi devlet yerine, bireydir; zira devlet bireyin gü- kullan›lm›flt›r. Elefltirel teorinin
amac› sosyal bilimlerdeki
vensizliklerine çare olamamaktad›r. Bireyler, art›k esas olarak savafllarla de¤il, ekono- pozitivist yaklafl›mlara meydan
okuyup alternatifler sunarak,
mik, çevresel ve g›da güvenli¤i sorunlar›yla karfl› karfl›yad›r. Bireyleri bu atmosferden sosyal ve politik teoriyi yeniden
kurgulamakt›r. Geleneksel
teorilerden farkl› olarak Elefltirel
uzaklaflt›rabilecek tek çare özgürleflmedir (emancipation). Bu kavram, insanlar›n birey teori, olgular› sosyal
temellerinden ay›rmaz, onlar›
ya da grup olarak özgürce yapmay› tercih ettikleri fleyleri yapmalar›n› engelleyen fizi- sosyal ve tarihsel ürünler olarak
görür. Bu çerçevede Elefltirel
ki ve insani engellerden kurtulmalar› anlam›na gelir. Savafl ve savafl tehdidi, yoksulluk, teoriye göre dünya da insan
eyleminin bir ürünüdür. Sosyal
e¤itimsizlik, siyasi bask› vb. konularla birlikte bu s›n›rlamalardandir. olgu ve koflullar insan eyleminin
ürünleri olarak görüldükten
sonra, bunlar›n de¤iflmez oldu¤u
Feminist Feminizmde devlet-merkezli güvenlik anlay›fl› ile kad›nlar›n karfl›laflt›klar› cinsiyete öz- fikri reddedilerek insanl›¤›n
ö¤retilenlerden daha farkl›
potansiyellere sahip oldu¤u
Güvenlik gü güvenlik sorunlar›n›n anlafl›lamayaca¤› ve analiz edilemeyece¤i savunulur. Feminist- görüflüne var›lmaktad›r. Elefltirel
teori bu çerçevede toplumu
Çal›flmalar› lere göre, güvenli¤in ana öznesi kad›nd›r ve sistemdeki hegemonyac› erkeksilik mili- betimlemeyi de¤il, anlamay› ve
de¤ifltirmeyi amaçlamaktad›r.
tarist güvenlik politikalar›na neden olmaktad›r. Feminizm: Feminizmin tan›m›
ço¤unlukla cinsiyetler aras›nda
‹nsan Güvenli¤in ana öznesinin insan oldu¤unu vurgulayan ve Güvenlik Çal›flmalar›n›n açl›k, eflitlik ya da kad›nlara eflit
haklar üzerine odaklan›larak
Güvenli¤i az-geliflmifllik, yoksulluk gibi konular› içermesi gerekti¤ini savunan yaklafl›m. ‹lk olarak yap›l›r. Bu nedenle feminist
Uluslararas› ‹liflkiler teorisinin
de “kad›n”la ilgili oldu¤u
1994 BM Kalk›nma Program›’nda kullan›lm›flt›r. düflünülür. Gerçekten de
feministler kad›n haklar› ve
Bar›fl Uluslararas› ‹liflkilerde kuvvet kullan›m›n›n azalmas›n› ya da kuvvet kullan›lmamas›n› eflitli¤i üzerinde fazlas›yla
dururlar fakat feminizmi bu
kadar dar (kad›nla ilgili)
Araflt›rma- normatif olarak savunan, stratejik nükleer tart›flmalardaki tehlikelere dikkat çeken ve tan›mlamak, yaklafl›m›n
derinli¤ini ve zenginli¤ini gözden
lar› devletin güvenli¤i yerine bireyin güvenli¤inin analiz merkezine al›nmas›n› öngören an- kaç›rmam›za neden olur.
Günümüzde art›k feminizm
lay›fl. “kad›n” kavram›n› de¤il, cinsiyet
kavram›n› (gender) odak noktas›
olarak almaktad›r. Bu anlamda
Post- Bat›-merkezli güvenlik kavramsallaflt›rmas›na karfl› ç›karak, Üçüncü Dünyan›n güven- kullan›ld›¤›nda cinsiyet biyolojik
cinsiyetten farkl›d›r. Cinsiyet
kolonyal lik dinamiklerinin farkl› teorik aç›klamalar gerektirdi¤ini iddia ederler. Bu çerçevede, herhangi bir toplum ya da
kültürde cinsiyetler aras›
Güvenlik Bat›n›n sömürgecilik tarihini ve Üçüncü Dünyan›n farkl› devlet yap›lanmalar›n›n da iliflkilere iflaret eder.
Uluslararas› ‹liflkiler alan›nda
Çal›flmalar› analiz edilmesi gerekti¤ini savunurlar. Devletlerin yan› s›ra topluluklar› da güvenlik feministler çat›flma ve fliddet,
bar›fl ve güvenlik konular› ile
öznesi olarak kabul eden ve çok-sektörlü bir model öneren bu yaklafl›m›n önemli ilgilenir, gücü yeniden
kavramsallaflt›r›lmaya çal›fl›r,
kimlik ve toplum konusunda
temsilcileri aras›nda Tar›k Barkawi yer al›r. alternatif bak›fl aç›lar› ortaya
koyar ve dünya düzeni
konusunda da alternatifler
Postyap›sal David Campbell, James Der Derian, Michael Dillon gibi yazarlar›n temsil etti¤i post- gelifltirirler. Tüm bu analizlerin
temelinde de cinsiyet kavram›
Güvenlik yap›sal anlay›fl devlet-merkezli güvenlik alg›lamalar›na karfl› ç›karak, güvenli¤in tehdit- bulunmaktad›r. Uluslararas›
‹liflkiler disiplininde feminist
Çal›flmalar› lere iflaret eden bir söylem oldu¤u vurgulan›r. Bu söylem, özellikle “kendi” kimli¤i ile yaklafl›mlar›n öncüleri olarak
Cynthia Enloe ve Ann Tickner
“öteki” (düflman) kimli¤inin tan›mlanmas›na dayan›r. Bir baflka deyiflle, düflman söy- an›l›r.
lemle tan›mlanarak tehdit oluflturulur. Post-yap›salc›l›k: Uluslararas›

‹liflkilerde post-yap›sal
yaklafl›mlar öncelikle bilgi,
gerçeklik ve anlam›n nas›l infla
Stratejik Konuyu siyasi-askeri kavramlarla ele alan ve askeri dinamiklere odaklanan geleneksel edildi¤ini sorunsallaflt›rarak Bat›
rasyonalizmi ve pozitivizminin
Çal›flmalar literatür. Savafl, nükleer yay›lma, cayd›r›c›l›k teorisi, silahlanma yar›fl›, silahlar›n kon- dayand›¤› temelleri sarsmak
hedefiyle ona meydan
trolü gibi alt-literatürleri vard›r. ABD ve ‹ngiltere’de yayg›n bir anlay›fl› temsil eder. okumaktad›rlar. Anlam›n nas›l
yerlefltirildi¤i, sorguland›¤› ve
nas›l yorumlan›p yeniden
yerlefltirildi¤i sorusunu sorarak,
(Neo) Realist yaklafl›mlar›n, uluslararas› iliflkilerin do¤as› hakk›ndaki özellikle devlet-mer- bilgi pratiklerinin ortaya
koyuldu¤u metinleri ele alarak
Realizm kezli, materyalist, güç-politikas› ve çat›flmaya dayal› varsay›mlar› nedeniyle Stratejik hâkim hiyerarflileri tersyüz
etmeye yönelirler. Bu çerçevede
Çal›flmalarla yak›n iliflkisi vard›r. Özellikle kutupluluk (Waltz, 1979) gibi neorealist ilk baflta teorinin kendisi, her
biri yeni egemenlik temelleri
kavramlar, nükleer cayd›r›c›l›k, silahlar›n kontrolü ve silahlanma yar›fl› gibi konular› kurmaya çal›flan anlat›lar olarak
analiz nesnesi haline
aç›klamak için kullan›lm›flt›r. ABD’de temel yaklafl›md›r; Avrupa’da etkilidir, ama tar- gelmektedir. Bu nedenle post-
yap›salc› yaklafl›mlar için
t›flmal›d›r. kendilerini “hiçbir yer”de
konumland›rmak çok önemlidir.
Post-yap›salc› teoriler durduklar›
bu “hiçbir yer”den geleneksel
teorilerin nerede ve nas›l
Kaynak: Buzan, Barry ve Lene Hansen (2009). The Evolution of International Security konumland›¤›n›, bir teorinin
hangi koflullarda di¤erleri
Studies. Cambridge: Cambridge University Press, s. 35-38 ile 187-225’den özetlenerek aktar›l- karfl›s›nda hakim konuma
ulaflt›¤›n› ve teorinin nas›l
m›flt›r. ço¤unlukla keyfi olarak
olaylardan ayr›flt›r›ld›¤›n› ortaya
ç›karmak, böylece hem teori ile
pratik, hem de devletler
aras›ndaki verili tüm s›n›rlara
meydan okumak amac›ndad›rlar.
Post-yap›salc› yaklafl›mlar Literatürde güvenlik teorilerinin bütünü hakk›nda yap›lan genifl bir de¤erlen-
uluslararas› iliflkilerin ne
oldu¤undan daha çok, dirme de Steve Smith’e aittir. Smith, 1999 tarihli makalesinde, geleneksel ak›m d›-
Uluslararas› ‹liflkiler disiplininin
söylemsel pratiklerinin bunu fl›nda kalan belli bafll› teorileri flu yedi bafll›k alt›nda toplay›p, ana hatlar›yla özet-
nas›l infla ettikleri ile
ilgilenmektedir. lemektedir: Alternatif Savunma ve Ortak Güvenlik, Üçüncü Dünya Güvenlik Oku-
Post-yap›salc›lar›n verili tüm
s›n›rlar› y›kma amaçlar›, lu, Kopenhag Okulu, ‹nflac›, Elefltirel, Feminist ve Post-Yap›sal Güvenlik Çal›flma-
y›kt›klar›n›n yerine yeni birfley
koymad›klar›, dolay›s›yla lar›. Güvenlik teorilerini genel olarak analiz eden di¤er bir çal›flma da Security Stu-
disiplini yaln›zca teorik bir
çat›flmaya sürükledikleri ve dies Today bafll›kl› kitapt›r. Terry Terriff vd. (1999) taraf›ndan kaleme al›nan bu ki-
gerçeklerden uzaklaflt›rd›klar› en tapta geleneksel güvenlik anlay›fl› ile birlikte Bar›fl Araflt›rmalar›, feminist ve post-
fazla elefltirilen yönleri olmufltur.
Esas›nda post-yap›salc›lar da pozitivist yaklafl›mlar ayr› bölümler halinde incelenmektedir. Benzer flekilde, rea-
geleneksel yaklafl›mlarla ayn›
flekilde uluslararas› iliflkiler list, feminist, post-yap›sal, Elefltirel Güvenlik Teorilerini ve Kopenhag Okulunu ay-
alan›n›n savafl, anarfli, devlet
gibi geleneksel kavramlar› ile r› ayr› analiz eden Michael Sheehan (2005), elefltirel güvenlik teorisinin uluslarara-
diplomasi, strateji, uluslararas›
rejimler gibi geleneksel s› güvenli¤in çal›fl›lmas›ndaki en geçerli yaklafl›m oldu¤unu iddia etmektedir.
konular›yla ilgilenmektedirler.
Fakat post-yap›salc›lar temel Türkçe literatürde bu yönde bir de¤erlendirmeye ilk kez Oktay Tanr›sever’in
amaçlar›n› geleneksel
yaklafl›mlar›n bu kavram ve (2005) güvenlik kavram›n› inceledi¤i makalede rastlanmaktad›r. Bu makalede
konular arac›l›¤›yla belirli Uluslararas› ‹liflkiler disiplininde güvenlik kavram›n›n nas›l tart›fl›ld›¤› incelenmek-
anlay›fllar› nas›l imtiyazl› hale
getirdi¤ini göstermek ve bu te; siyasal realizm, ço¤ulculuk, yap›salc›l›k ve elefltirel güvenlik kuramlar› kapsa-
ba¤lamda da uluslararas›
iliflkiler kavray›fl›m›z› gelifltirmek m›nda güvenli¤in nas›l kavramsallaflt›r›ld›¤› ele almaktad›r. P›nar Bilgin’in 2010 y›-
olarak ortaya koymaktad›rlar.
l›ndaki makalesi ise Yeni Güvenlik Çal›flmalar› kavram›n› Türkçe literatüre kazan-
d›rarak, Kopenhag Okulu ile Elefltirel Güvenlik Çal›flmalar› baflta olmak üzere ye-
ni güvenlik yaklafl›mlar›n› ele alm›flt›r.
Güvenlik Çal›flmalar› alt-disiplinini teflkil eden teoriler bak›m›ndan ABD ve Av-
rupa’da farkl› anlay›fllar›n hâkim oldu¤u görüflü s›kl›kla dile getirilmektedir. Bu
çerçevede, 1980’lerde Avrupa’n›n kendi güvenlik yaklafl›mlar›n› oluflturmas›n›n ar-
d›ndan, özellikle de 1990’larda güvenlik teorileri birisi ABD, di¤eri de Avrupa mer-
kezli olmak üzere iki kümede toplanm›flt›r.
Tablo 6.6 Avrupa’n›n Güvenlik Okullar› ABD’deki Güvenlik Okullar›
Ole Wæver’›n 1990
Sonras›nda ABD- • Gelenekselcilik • Sald›rgan (offensive) realizm
Avrupa Güvenlik • Elefltirel Güvenlik Çal›flmalar› • Savunmac› (defensive) realizm
Teorileri Ayr›m›
• Kopenhag Okulu • Di¤er realist teoriler (post-klasik vs.)
• Didier Bigo’nun Sosyolojik Çal›flmalar› ve • Uluslararas› ‹liflkilerin ‹nflac› teorisi
Risk Toplumu • Uluslararas› düzende güç ve kurumlar
• Post-modernler, feministler vd.
ABD ve Avrupa merkezli Güvenlik Çal›flmalar›, ilk olarak Uluslararas› ‹liflkilerin

genel teorileri ile ba¤lant›lar› bak›m›ndan ayr›flm›flt›r. ABD kökenli Güvenlik Çal›fl-
malar›nda, Uluslararas› ‹liflkiler kuramlar› (neorealizm, inflac›l›k, kurumsalc›l›k gi-
bi) güvenli¤i anlamak ve aç›klamak için kullan›l›r. Bir baflka deyiflle, ABD’de art›k
salt güvenli¤e özgü teori yoktur. Hatta Wæver ve Buzan taraf›ndan ileri sürülen bir
görüfle göre, ABD’deki “Uluslararas› ‹liflkiler yazarlar›n›n Güvenlik Çal›flmalar›’na
entegre olmas›ndaki gerekçe, Uluslararas› ‹liflkiler tart›flmalar›nda savunduklar› te-
orilere bir yer edinme çabas› ile ilintilidir”. Örne¤in, Katzenstein taraf›ndan derle-
nen National Security Culture bafll›kl› esere katk›da bulunan yazarlar Uluslararas›
‹liflkilerin inflac› teorisini o güne kadar materyal nitelik tafl›yan yaklafl›mlarla özdefl-
lefltirilen güvenlik kavram›na uyarlayarak, inflac›l›¤›n realizmin kalesi olan kavram-
lar› anlamak ve aç›klamakta bile geçerli oldu¤unu iddia ederler.
Buna karfl›l›k, Avrupa merkezli Güvenlik Çal›flmalar›, sadece güvenli¤e özgü-
dür. Uluslararas› ‹liflkiler teorilerinden esinlenme söz konusudur, fakat bu teoriler
ABD’dekinden farkl› olarak Uluslararas› ‹liflkiler genel çat›s›ndan ç›karak salt gü-
venlik analizi ile ilgilenir hale gelmifllerdir. Hatta Avrupa’da geliflen güvenlik teori-
lerinin Uluslararas› ‹liflkiler teorilerinin geliflimine katk›da bulundu¤u da iddia edil-
mektedir. Örne¤in, 1980’lerde, yerini postmodern yaklafl›mlar›n üstünlü¤üne b›ra-
kacakken, Booth ve di¤erlerinin çabalar› ile birlikte Elefltirel Güvenlik Çal›flmala-
r›n›n güvenli¤i aç›klama konusundaki de¤eri anlafl›l›nca, elefltirel teori Uluslarara-
s› ‹liflkiler disiplinindeki sayg›nl›¤›n› geri kazanm›flt›r. Benzer flekilde, Avrupa’da
Kopenhag Okulunca gelifltirilen söylem analizine dayal› “güvenliklefltirme teorisi”
Uluslararas› ‹liflkiler genelinde söylem analizinin kullan›lmas›na öncülük etmifltir.
Sonuç itibar›yla, Uluslararas› ‹liflkiler teorileri ABD’deki Güvenlik Çal›flmalar›’n›
yönlendirirken, salt güvenli¤e özgü teoriler Avrupa merkezli Güvenlik Çal›flmala-
r›n› flekillendirmifl ve Uluslararas› ‹liflkiler teorilerini etkilemifltir.
ABD ve Avrupa merkezli Güvenlik Çal›flmalar› aras›ndaki farkl›l›klar›n kökenin-
de epistemolojik ayr›mlar da bulunmaktad›r. Bu çerçevede, Uluslararas› ‹liflkiler di-
siplininde ABD’de hâkim olan rasyonel ve Avrupa’da baflat nitelik tafl›yan yans›t-
mac› (reflectivist) teoriler aras›ndaki tart›flman›n epistemolojik boyutu da Güvenlik
Çal›flmalar› alan›nda kendini göstermifltir. Wæver taraf›ndan neorealizm ve neoli-
beralizmin birleflti¤i “neo-neo sentezi” olarak tan›mlanan rasyonel yaklafl›mlarda,
pozitivist yöntemlerden yararlan›lmaktad›r. Avrupa’da ise genel olarak do¤a bilim-
lerinin yaklafl›mlar›n›n sosyal bilimlerde kullan›lmas›na karfl› ç›kan ve dolay›s›yla
pozitivizme meydan okuyan yans›tmac› (reflectivist) teoriler etkilidir. Bu çerçeve-
de, Avrupa’da geliflen Elefltirel, Feminist ve Post-modern Güvenlik Çal›flmalar›’nda
neden-sonuç iliflkileri ortaya koyan ampirik analizler reddedilerek, güvenlik göz-
lemlere, de¤er yarg›lar›na ve söyleme ba¤l› olarak post-pozitivist yöntemlerle ince-
lenmektedir.
ABD ve Avrupa’daki epistemolojik anlay›fllar aras›ndaki farkl›l›k, rasyonel ve
yans›tmac› teoriler kapsam›nda yer almayan -kimi yazarlarca her ikisi aras›nda or-
ta yol olarak tan›mlanan- sosyal inflac›l›k ak›m›n›n güvenli¤e uyarlanmas›nda da
karfl›m›za ç›kar. ‹nflac› yaklafl›mda, devletlerin güvenlik alan›ndaki davran›fllar›n›n
materyal unsurlarca de¤il; normlar, kültür ve kimlik gibi normatif faktörler taraf›n-
dan infla edildi¤i sav› ileri sürülür. Amerikan inflac›l›¤› olarak tan›mlanan ve
Wendt’in gelene¤ini takip eden yaklafl›mda nedensel iliflkiler, yani pozitivist ana-
lizler söz konusudur. Nükleer ve kimyasal silahlar›n kullan›lmas› konusundaki ta-
bunun norm haline dönüflmesi ve bu norm nedeniyle devletlerin bu tür silahlar›
kullanmayaca¤› sonucuna ulafl›lmas› Amerikan inflac›l›¤›ndaki pozitivizme örnek
olarak gösterilebilir. Buna karfl›l›k, Avrupa’da Güvenlik Çal›flmalar› alan›nda infla-
c›l›¤›n temsilcilerinden biri olan Kopenhag Okulunda güvenlik pozitivist yöntem-
lerle de¤il, söyleme dayal› olarak, yani post-pozitivist yöntemlerle analiz edilmek-
tedir. Sonuç itibar›yla, bir genelleme yap›ld›¤›nda, ABD merkezli Güvenlik Çal›fl-
malar›’n›n pozitivist, Avrupa merkezli Güvenlik Çal›flmalar›’n›n da post-pozitivist
epistemolojiye sahip oldu¤u görüflünü benimsemek mümkündür.
Son olarak, ABD ve Avrupa merkezli Güvenlik Çal›flmalar› güvenlik teorilerinin
ifllevleri bak›m›ndan da farkl›l›k arz etmektedir. Avrupa kökenli güvenlik teorileri-
nin özünde güvenli¤in kavramsallaflt›r›lmas› bulunmaktad›r. Avrupa, daha çok gü-
venlik “bireysel, ulusal, cinsiyete dayal› veya toplumsal düzeyde mi ele al›nmal›?”,
“askeri tehditler veya toplumsal, ekonomik, çevresel, insani, siyasi tehditler ›fl›¤›n-
da m› de¤erlendirilmeli?”, “hangi metodolojik ve epistemolojik yaklafl›mlar ›fl›¤›n-
da analiz edilmeli?” gibi sorular› tart›flmaktad›r. Bu sorulara verilen cevaplar neti-
cesinde de pratik incelenmektedir. Di¤er bir ifadeyle, önce kavram oluflturulmak-
ta, ard›ndan bu kavram prati¤e uyarlanmaktad›r. Bu çerçevede, Avrupa kökenli
güvenlik teorilerinin amac› teoriye ve akademiye hizmet etmektir. Buna karfl›l›k,

ABD merkezli teoriler, güvenlik kavram›n›n analizi ile ilgilenmemektedir. ABD’de-
ki güvenlik teorilerin genel olarak ifllevi neden-sonuç iliflkileri ortaya koyarak po-
litika oluflturuculara yol göstermek, yani prati¤e hizmet etmektir.
Sonuç olarak, bugün vard›¤›m›z noktada Güvenlik Çal›flmalar› alt-disiplini bü-
yük ölçüde ABD ve Avrupa merkezli olarak kümelenen onlarca güvenlik teorisine
ev sahipli¤i yapmakta, her bir teori de güvenli¤i farkl› flekilde kavramsallaflt›rmak-
tad›r. Bu teorilerden herhangi birisinin tek bafl›na alan›n ana kavram› olan güven-
lik kavram›n› aç›klayabildi¤ini iddia etmek ise olanaks›zd›r.
Özet
Güvenlik Çal›flmalar›, 1940’larda Stratejik Çal›flmalar Güvenlik gündeminin genifllemesi tart›flmas›na paralel
ad›yla do¤arak, uzun y›llar boyunca realist bak›fl aç›s›- olarak, Güvenlik Çal›flmalar› alan›n›n gelece¤i konu-
n›n etkisinde kald›ktan sonra, günümüzde Realist Gü- sunda üç farkl› görüfl ortaya ç›km›flt›r. ‹lk görüfl, alan›n
venlik Çal›flmalar› da dahil olmak üzere pek çok gü- askeri konularla s›n›rl› tutulmas›n›; ikinci görüfl, alan›n
venlik teorisine ev sahipli¤i yapan kapsaml› bir disiplin anlam›n› yitirmesi nedeniyle Uluslararas› ‹liflkiler disip-
haline gelmifltir. Her ne kadar So¤uk Savafl y›llar›nda linine entegre edilmesini; üçüncü görüfl de alan askeri
elefltirilerle karfl›laflsa da, esas olarak So¤uk Savafl›n so- tehditler d›fl›ndaki sorunlar› da içerecek flekilde Ulusla-
na ermesi Güvenlik Çal›flmalar›’nda etkili olmufltur. raras› ‹liflkiler disiplininin parças› olmaya devam etme-
SSCB’nin da¤›lmas› ve iki kutuplu düzenin sona erme- sini içermektedir.Bugün gelinen noktada, genel e¤ili-
siyle Uluslararas› ‹liflkiler disiplininde bafllayan de¤iflimin üçüncü görüflle uyumlu oldu¤u söylenebilir. Yeni
min Güvenlik Çal›flmalar› alt-disiplini bak›m›ndan üç Güvenlik Çal›flmalar› geniflleyen güvenlik gündemini
önemli sonucu olmufltur: Güvenlik gündeminin dönü- de içerecek flekilde Uluslararas› ‹liflkilerin alt-disiplini
flümü, Güvenlik Çal›flmalar›n›n sorgulanmas› ve yeni olarak varl›¤›n› sürdürmektedir.
yaklafl›mlar›n do¤mas› ya da geliflmesi. So¤uk Savafl›n sona eriflinin Güvenlik Çal›flmalar› aç›-
1970’lerde bafllayan, fakat nükleer gerilimin azald›¤› s›ndan bir di¤er sonucu da alt-disiplinin pek çok alt
détente (yumuflama) y›llar›nda askeri tehditlerin belir- parçaya bölünmesidir. Asl›nda, So¤uk Savafl›n her dö-
leyicili¤inin gölgesinde kalarak, geliflme imkan› bula- neminde, ama özellikle sonuçlanmas›na yak›n zaman-
mayan güvenlik gündemi, So¤uk Savafl›n sona ermesiy- larda Stratejik Çal›flmalara alternatif çeflitli teoriler mev-
le h›zla genifllemeye ve yeni tart›flmalara tan›k olmufl- cuttu. Fakat, güvenlik alan›nda teorik aç›dan verimlilik
tur. Güvenlik gündeminin çevresel, ekonomik ve ben- esas olarak 1990’larda bafllam›flt›r. Bu çerçevede, daha
zeri sorunlar› kapsayacak flekilde geniflletilmesi gerek- önceki dönemlerdeki çabalar›n istisnaî niteli¤e sahip
ti¤i anlay›fl›n›n Bat› yaz›n›ndaki temeli 1983’te Barry oldu¤una iliflkin bir yorumda bulunulabilir. 1990’larla
Buzan ve Richard Ullman’›n eserleriyle at›lm›flt›r. Fakat, birlikte farkl› teorilerin ortaya at›l›p, eskilerin gözden
So¤uk Savafl›n sona eriflini takip eden ilk y›llardaki gü- geçirildi¤ini görülür. Bu geliflmelerin sonucunda da,
venlik literatürü ayr›nt›l› olarak incelendi¤inde, karfl›m›- güvenlik teorilerinin karfl›l›kl› olarak birbirini elefltirdi¤i
za ç›kan say›s›z eser, geniflleme tart›flmas›n›n esas ola- ve birbirlerinin eksiklerini bulup gidermeye çal›flt›¤› yo-
rak So¤uk Savafl’›n sona ermesinin bir ürünü oldu¤unu ¤un bir teori üretim dönemi bafllam›flt›r.
gösterir. Bir baflka deyiflle, So¤uk Savafl döneminde
SSCB-ABD nükleer gerilimi nedeniyle ikinci plana at›-
lan askeri nitelik tafl›mayan sorunlar›n bu gerilim orta-
dan kalkt›¤›nda Güvenlik Çal›flmalar› kapsam›nda ince-
lenmesi ço¤unluk taraf›ndan desteklenen bir yaklafl›m
haline dönüflmüfltür.
1. Afla¤›dakilerden hangileri, So¤uk Savafl›n sona er- 6. Afla¤›dakilerden hangisi, Kopenhag Okulu’nun te-
mesinin Güvenlik Çal›flmalar› üzerindeki etkileri aras›n- mel yaklafl›mlar› aras›nda de¤erlendirilemez?
da yer almaz? a. Bölgesel güvenlik kompleksleri
a. Stratejik Çal›flmalar›n baflat gücünün artmas› b. Güvenliklefltirme
b. Güvenlik gündeminin dönüflümü c. Güvenlik sektörleri
c. Güvenlik Çal›flmalar›n›n sorgulanmas› d. Özgürlefltirme
d. Yeni güvenlik tehditlerinin ve aktörlerinin varl›- e. Güvenlik-d›fl›laflt›rma
¤›n›n tart›fl›lmas›
e. Yeni güvenlik yaklafl›mlar›n›n do¤mas› ya da ge- 7. Afla¤›daki yazarlardan hangisi, Kopenhag Okulu
liflmesi
temsilcilerinden biridir?
a. Michel Foucault
2. Afla¤›dakilerden hangisi, Barry Buzan’›n güvenlik
b. Ole Wæver
sektörleri yaklafl›m›ndaki sektörler aras›nda yer almaz?
c. Didier Bigo
a. Askeri güvenlik
d. Peter Katzenstein
b. Ekonomik güvenlik
e. Tar›k Barkawi
c. Toplumsal güvenlik
d. Çevresel güvenlik
8. Afla¤›dakilerden hangisi, Elefltirel Güvenlik Çal›flma-
e. Siber güvenlik
lar›n›n temel kavram› olarak kabul edilir?
3. Stephen M. Walt, Güvenlik Çal›flmalar› alan›n›n afla- a. Güvenlik-d›fl›laflt›rma
¤›daki sorunlardan hangisiyle ilgilenmesi gerekti¤ini sa- b. Güvenliklefltirme
vunur? c. Özgürlefltirme
a. Ekolojik sorunlar d. Güvenlik inflas›
b. Kuvvet kullan›m› ya da kullan›m› tehdidi e. Güvenlik kültürü
c. Mülteciler
d. Ekonomik istikrars›zl›klar 9. Post-yap›sal Güvenlik Çal›flmalar›nda, güvenlik bil-
e. Baflar›s›z devletler gisine ulaflmak için afla¤›daki yöntemlerden hangisi kul-
lan›l›r?
4. Afla¤›dakilerden hangisi, So¤uk Savafl sonras›nda a. Söylem analizi
Güvenlik Çal›flmalar› alan›n›n gelece¤ine dair tart›flma- b. Nesnel epistemoloji
lar aras›nda say›lmaz? c. Öznel epistemoloji
a. Güvenlik Çal›flmalar›n›n sadece çevre güvenli¤i d. Oyun teorisi
ile s›n›rl› tutulmas› e. Çat›flma analizi
b. Güvenlik Çal›flmalar›n›n Uluslararas› ‹liflkilerin
alt disiplini olmas› 10. Afla¤›daki yazarlardan hangisi, Elefltirel Güvenlik
c. Güvenlik Çal›flmalar›n›n Uluslararas› ‹liflkiler ala- Çal›flmalar› alan›n›n temsilcilerinden biri olarak kabul
n›na entegre edilmesi
edilir?
d. Güvenlik Çal›flmalar›n›n askeri sorunlar›n anali-
a. Ken Booth
ziyle s›n›rl› tutulmas›
b. Kenneth M. Waltz
e. Güvenlik Çal›flmalar›n›n her türlü güvenlik teh-
c. Hans Morgenthau
didini kapsamas›
d. Alexander Wendt
e. Joseph Nye
5. Afla¤›dakilerden hangisi, güvenlik epistemolojileri
aras›nda de¤erlendirilemez?
a. Pozitivizm
b. Söylemsel yaklafl›m
c. S›n›rl› yaklafl›m
d. Post-pozitivizm
e. Nesnel yaklafl›m

1. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Güvenlik Çal›flmalar›nda Buzan, Barry ve Hansen, Lene (2008). The Evolution
Gündem De¤iflimi” bölümünü gözden geçiriniz. of International Security Studies. Cambridge:
2. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Güvenlik Çal›flmalar›nda Cambridge University Press.
Gündem De¤iflimi” bölümünü gözden geçiriniz. Dorff, Robert H. (1994). “A Commentary on Security
3. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Güvenlik Çal›flmalar›n›n Studies for the 1990s as a Model Core Curriculum”,
Sorgulanmas›” bölümünü gözden geçiriniz. International Studies Notes, Cilt 19, No 3.
4. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Güvenlik Çal›flmalar›n›n Freedman, Lawrence (1998). “International Security:
Changing Targets”, Foreign Policy, Cilt 110.
Sorgulanmas›” bölümünü gözden geçiriniz.
Jones, Richard Wyn (1996). “Travel Without Maps:
5. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Güvenlik Çal›flmalar›n›n
Thinking About Security After the Cold War”, M.
Sorgulanmas›” bölümünü gözden geçiriniz.
Jane Davis (der.), Security Issues in the Post-Cold
6. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Güvenlik Çal›flmalar›nda
War World. Cheltenham: Edward Elgar.
Yeni Yaklafl›mlar” bölümünü gözden geçiriniz.
Katzenstein, Peter J. (der.) (1996). The Culture of
7. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Güvenlik Çal›flmalar›nda National Security: Norms and Identity in World
Yeni Yaklafl›mlar” bölümünü gözden geçiriniz. Politics. New York: Columbia University Press.
8. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Güvenlik Çal›flmalar›nda Kolodziej, Edward A. (2005). Security and
Yeni Yaklafl›mlar” bölümünü gözden geçiriniz. International Relations. Cambridge: Cambridge
9. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Güvenlik Çal›flmalar›nda University Press.
Yeni Yaklafl›mlar” bölümünü gözden geçiriniz. Mathews, Jessica Tuchman (1989). “Redefining Secu-
10. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Güvenlik Çal›flmalar›nda rity”, Foreign Affairs, Cilt 68, No 2.
Yeni Yaklafl›mlar” bölümünü gözden geçiriniz. Moran, Theodore (1990/91). “International Economics and
National Security”, Foreign Affairs, Cilt 69, No 5.
Roberts, Brad (1990). “Human Rights and International
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› Security”, Washington Quarterly, Cilt 13.
S›ra Sizde 1 Sheehan, Michael (2005). International Security: An
Barry Buzan taraf›ndan gelifltirilen befl güvenlik sektö- Analytical Survey, Boulder, Londra: Lynne
Rienner.
rü yaklafl›m›ndaki sektörler flunlard›r: Askeri, siyasi,
Shultz, Richard, Godson, Roy ve Greenwood, Ted (der.)
ekonomik, toplumsal ve çevre güvenli¤i
(1993). Security Studies for the 1990s.
Washington D.C.: Brassey’s.
Smith, Steve (1999). “The Increasing Insecurity of
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Security Studies: Conceptualizing Security in the Last
Kaynaklar Twenty Years”, Contemporary Security Policy,
Baldwin, David (1995). “Security Studies and the End of Cilt 20, No 3.
the Cold War”, World Politics, Cilt 48, No 1. Tanr›sever, Oktay F. (2005). “Güvenlik”, Atila Eralp
Betts, Richard (1997). “Should Strategic Studies Survive”, (der.), Devlet ve Ötesi: Uluslararas› ‹liflkilerde
World Politics, Cilt 50, No 1. Temel Kavramlar. ‹stanbul: ‹letiflim Yay›nlar›.
Bilgin, P›nar (2010). “Güvenlik Çal›flmalar›nda Yeni Aç›- Terriff , Terry vd. (1999). Security Studies Today.
l›mlar: Yeni Güvenlik Çal›flmalar›”, Stratejik Arafl- Cambridge: Polity Press.
t›rmalar, Cilt 8, No 14. Ullman, Richard H. (1983). “Redefining Security”,
Buzan, Barry (1983). People, States, and Fear: The International Security, Cilt 8, No 1.
National Security Problem in International Walt, Stephen M., (1991). “The Renaissance of Security
Relations. Brighton: Harvester Wheatsheaf. Studies”, International Studies Quarterly, Cilt 35,
Buzan, Barry (1991). People, States and Fear: An No 2.
Wæver, Ole ve Buzan, Barry (2007). “After the Return
Agenda for International Security Studies in the
to Theory: The Past, Present, and Future of Security
Post-Cold War Era. Harlow, Londra: Pearson Long-
Studies”, Alan Collins (der.). Contemporary
man, 2. B.
Security Studies. Oxford: Oxford University Press.
7
Amaçlar›m›z
N
So¤uk Savafl sonras› dönemin tek süper gücü konumundaki ABD’nin So¤uk
Savafl s›ras›nda, sonras›nda ve 11 Eylül sald›r›lar›n›n ard›ndan güvenli¤i nas›l
alg›lad›¤›n› belirleyebilecek,
N So¤uk Savafl Dönemi’nin süper gücü, So¤uk Savafl sonras› dönemin ise bü-
yük gücü olan Rusya Federasyonu’nun güvenlik anlay›fl›n› ifade edebilecek,
N Devlet-benzeri özellikleriyle büyük güç olarak an›lan Avrupa Birli¤i’nin gü-
venlik yaklafl›m›n› aç›klayabilecek,
N So¤uk Savafl sonras› dönemin di¤er bir büyük gücü olan Çin’in güvenlik al-
g›lamalar›n› ve izledi¤i stratejiyi analiz edebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Büyük Güç • Rusya Federasyonu
• ABD • Avrupa Birli¤i
• 11 Eylül Sald›r›lar› • Çin
• SSCB
‹çindekiler
• ABD’N‹N GÜVENL‹K POL‹T‹KALARI
Büyük Güçlerin • RUSYA’NIN GÜVENL‹K ANLAYIfiI
Güvenlik Politikalar›: • AVRUPA B‹RL‹⁄‹’N‹N GÜVENL‹K
Strateji ve Güvenlik ABD, Rusya, Avrupa
Birli¤i, Çin POL‹T‹KALARI
• Ç‹N’‹N GÜVENL‹K YAKLAfiIMI
Büyük Güçlerin Güvenlik
Politikalar›: ABD, Rusya,
Avrupa Birli¤i, Çin
BÜYÜK GÜÇLER‹N GÜVENL‹K POL‹T‹KALARI

‹kinci ünitede de¤inilen “büyük güç” kavram›yla sahip oldu¤u yüz ölçümü, nüfus,
do¤al kaynaklar, ekonomik kabiliyet, askerî güç, siyasal istikrar ve yetki gibi un-
surlarla uluslararas› politikada meydana gelen olaylar› etkileyebilme ve de¤ifltire-
bilme kapasitesine sahip olan devletlerin anlafl›lmas› gerekti¤i vurgulanm›flt›. Bu
çerçevede, So¤uk Savafl’›n sona ermesinden bugüne sahip oldu¤u niteliklerle dün-
yadaki geliflmeleri etkileyebilme potansiyeline sahip güçler olarak, ABD’nin yan›-
s›ra Rusya Federasyonu, Çin Halk Cumhuriyeti ve Avrupa Birli¤i’nin (AB) ön pla-
na ç›kt›¤› görülmektedir.
ABD’N‹N GÜVENL‹K POL‹T‹KALARI
So¤uk Savafl sonras› dönemin tek süper gücü konumundaki

N
A M A Ç ABD’nin So¤uk Savafl s›ras›nda, sonras›nda ve 11 Eylül sald›r›lar›- Süper Güç: Süper güçler
1 n›n ard›ndan güvenli¤i nas›l alg›lad›¤›n› belirlemek birinci s›n›f askerî/siyasi
kabiliyetler ile bunlar›
destekleyecek nitelikte
So¤uk Savafl Dönemi’nin iki süper gücünden biri, So¤uk Savafl sonras›nda ise dün- ekonomik kabiliyetlere ve
tüm bu kabiliyetlerini
yan›n tek süper gücü olarak tan›mlanan ABD’nin güvenlik politikalar›n› üç dönem- küresel düzlemde
de incelemek mümkündür: So¤uk Savafl Dönemi, So¤uk Savafl sonras› dönem ve uygulayabilme yetene¤ine
11 Eylül sald›r›lar› sonras› dönem. sahip olan ve bu statüleri
di¤er güçlerce tan›nan
güçlerdir. Bu kriterler
So¤uk Savafl Dönemi’nde ABD’nin Güvenlik Politikalar› dikkate al›nd›¤›nda, 19.
yüzy›lda ‹ngiltere, Fransa ve
ABD, 1787’deki kuruluflundan ‹kinci Dünya Savafl›’na kadar yaln›zc›l›k politikas› izle- Rusya, Birinci Dünya Savafl›
mifltir. Güney Amerika ülkelerinin ba¤›ms›zl›klar›n› kazanmaya bafllad›klar› bir dönem- sonras›nda ‹ngiltere, ABD ve
SSCB, ‹kinci Dünya Savafl›
de, ABD Baflkan› James Monroe taraf›ndan 1823’te ilan edilen bu politikan›n özünde, sonras›nda ABD ve SSCB ile
kendi kendine yetebilen Amerika k›tas›n›n Avrupa sömürgecili¤ine kapat›lmas› ve So¤uk Savafl sonras›nda
ABD bu statüye sahiptir.
ABD’nin Avrupa’n›n iç çekiflmelerine müdahil olmamas› anlay›fl› yatmaktad›r. Monroe
doktrini olarak an›lan bu politika çerçevesinde, ABD bir taraftan bir as›rdan fazla dö-
nemin uluslararas› (temelde Avrupa) çat›flmalar›ndan uzak durmufl, di¤er taraftan Av-
rupa’n›n kolonyal devletlerinin Amerika k›tas›nda hareketlerini engelleyerek bölgede
kendisi için güvenli bir “arka bahçe” oluflturmufltur. ABD yaln›zc›l›k politikas›n› ancak
‹kinci Dünya Savafl› s›ras›nda Pearl Harbor donanma üssünde sald›r›ya u¤ramas› so-
nucunda terk etmifl ve o zamana kadar izledi¤i “müttefik devletlere yak›n tarafs›zl›k”
politikas› yerine “savaflan taraf” olarak savafla kat›lm›flt›r (Ayd›n, 2001).
Resim 7.1 So¤uk Savafl Dönemi’nde ise ABD yaln›zc›l›k politikas›ndan

Pearl Harbor Sald›r›s› aktif uluslararas› müdahalecili¤e geçmifltir. Bu dönemde ABD ve
SSCB’nin art arda nükleer silah ve bunlar› k›talar aras› tafl›yacak
sistemleri gelifltirmeleri karfl›l›kl› tehdit alg›lamalar›n›n niteli¤ini de
de¤ifltirmifltir (Erhan, 2001). So¤uk Savafl Dönemi’nde izlenen stra-
tejilerin tamam›n›n ABD’nin iki kutuplu dünya düzeninde SSCB’yi
dengelemek veya SSCB karfl›s›nda üstünlük sa¤lamaya çal›flmakla
ilintili oldu¤u görülmektedir.
So¤uk Savafl’›n ilk y›llar›nda Harry Truman yönetimi, George
(Pearl Harbor sald›r›lar›nda vurulan ABD Kennan taraf›ndan ortaya koyulan “çevreleme” (containment) stra-
donanmas›na ait bir gemi) tejisini benimseyerek, Sovyetler Birli¤i’nin çevrelenmesi ve izole
‹kinci Dünya Savafl› s›ras›nda Japonya’n›n
Pasifik Okyanusu’nda üstünlü¤ü ele geçirmek edilmesini d›fl ve güvenlik politikas›n›n temel hedefi hâline getir-
amac›yla herhangi bir uyar› olmaks›z›n ABD’nin mifltir. ABD’nin bu dönemde kurdu¤u siyasi, ekonomik ve askerî
Hawaii adalar›ndaki Pearl Harbor donanma
üssüne yapt›¤› sald›r› (7 Aral›k 1941). K›sa yap›lanmalar›n tamam›n› çevrelemenin mant›¤›na uygun olarak ifl-
süren bu sald›r› sonucunda 2400’ün üzerinde ledi¤ini söylemek mümkündür. Bu çerçevede, ABD ‹kinci Dünya
ABD vatandafl› hayat›n› kaybederken, ABD’nin
Pearl Harbor’da bulunan 8 savafl gemisinden 5’i Savafl›’ndan sonra h›zla iki kutuplu sistemde Sovyet tehdidini çev-
batm›fl ve di¤erleri a¤›r hasar görmüfltür. Bunun relemek amac›yla Türkiye ve Yunanistan’›n Bat› Blokuna kazand›-
yan› s›ra Hawaii’de bulunan gemilerden baz›lar›
ve savafl uçaklar› da zarara u¤ram›flt›r. Maddi r›lmas›n› hedefleyen Truman Doktrini’ni benimsemifl, Avrupa’n›n
zarardan ziyade psikolojik olarak ABD’yi kalk›nmas›n›n yan› s›ra komünizmin yay›lmas›n›n ekonomik te-
etkileyen sald›r›n›n ard›ndan k›sa bir sürede ABD
Pasifik Donanmas›n› daha güçlü bir flekilde mellerini ortadan kald›rmak ve savafl s›ras›nda y›k›lm›fl olan Avru-
kurarak, bu bölgede Japonya’ya üstünlük pa ekonomilerini canland›rarak uluslararas› ticarette al›m yapabile-
sa¤lam›flt›r. Pearl Harbor sald›r›s›yla ilgili
detayl› bilgiye ve foto¤raflara cek güce kavuflturmak amac›yla 1948-1951 aras›nda Marshall Pla-
http://www.history.navy.mil/faqs/faq66-1.htm n›n› uygulamaya koymufl, Plan›n uygulanmas›n› sa¤lamak üzere
internet adresinden ulaflabilirsiniz. Ayr›ca,
Michael Bay’in yönetmenli¤inde çekilen ve 1948’de Avrupa Ekonomik ‹flbirli¤i Örgütü’nü (Organization of Eu-
sald›r›y› konu alan 2001 tarihli Holywood yap›m› ropean Economic Cooperation - OEEC) kurdurmufl; 1952’de NA-
Pearl Harbor filmini izleyebilirsiniz.
TO, 1954’de Balkan ‹ttifak› ile Güneydo¤u Asya’da SEATO ve
1955’de de Orta Do¤u’da Ba¤dat Pakt›’n›n kuruluflunu sa¤lam›flt›r.
Tüm bu giriflimlerde SSCB’nin küresel çapta çevrelenmesi öngörül-
müfltür. Sonuç olarak 1945-1952 aras›nda ABD Baflkanl›¤› görevini
yürüten Truman’›n yönetim süresi bile incelendi¤inde, Amerikan
d›fl ve güvenlik politikas›n› temellerinden sarsacak flekilde de¤ifltir-
di¤i görülmektedir. Nitekim Truman görevi b›rakt›¤› 1952’de, ABD
komünizmle mücadeleyi her k›tada yürüten ve SSCB’yi çevreleme
stratejisinin sonucu olarak dünyan›n dört yan›nda askerî mevcudi-
yeti olan küresel aktör konumuna yükselmifltir.
Balkan ‹ttifak› (1954): So¤uk Savafl Dönemi’nde iki süper gücün Ba¤dat Pakt› (1955): Baflkan
mücadele alanlar›ndan birisi olan Balkanlar bölgesinde kurulacak bir Eisenhower’la birlikte ABD’nin Orta Do¤u
pakt, ABD’nin SSCB’yi çevreleme politikas› için önemliydi. politikas›n›n gözden geçirilmesi
Bu çerçevede, 1954’te Türkiye, Yunanistan ve Yugoslavya aras›nda neticesinde, SSCB’nin bölgeye
imzalanan antlaflmaya göre, taraflardan herhangi birisinin sald›r›ya yay›lmas›n›n önlenmesi amac›yla
u¤ramas› hâlinde, di¤er taraflar›n gecikmeksizin yard›ma gitmesi çevreleme kapsam›nda Türkiye, Irak, ‹ran,
öngörülmekteydi. Türkiye ve Yunanistan’› Marshall Plan›’yla Bat› Pakistan ve ‹ngiltere aras›nda fiubat
Blokuna dahil eden ABD, Balkan ‹ttifak›yla birlikte Yugoslavya’y› da 1955’te imzalanan antlaflmayla
kendi taraf›na çekebilmifltir. kurulmufltur. SSCB’nin bölgeye giriflini
engellemek amac›n› tafl›yan Pakt, Arap
Güneydo¤u Asya Antlaflmas› Örgütü - SEATO (1954): ABD, ‹ngiltere, devletlerinin Pakta kat›lmamalar› ve
Fransa, Avustralya, Yeni Zelanda, Filipinler ve Tayland aras›nda 1954’te SSCB’yle ifl birli¤ine gitmeleri nedeniyle
imzalanan antlaflma çerçevesinde kurulan savunma örgütüdür. Örgütün baflar›s›z olmufltur.
kurulmas›yla birlikte, SSCB’nin yan› s›ra komünist rejime sahip Çin Halk
Cumhuriyeti’nin de Güneydo¤u Asya’da çevrelenmesi sa¤lanm›flt›r.
7. Ünite - Büyük Güçlerin Güvenlik Politikalar›: ABD, Rusya, Avrupa Birli¤i, Çin 119
ABD’nin tehdit alg›s›n›n temelinde Sovyetler Birli¤i’nden gelecek nükleer bir

sald›r› ve komünizmin yay›lmas›n›n bulundu¤u So¤uk Savafl Dönemi boyunca,
Baflkanl›k görevini yürüten kiflilerin farkl› stratejilerle bu tehdide karfl›l›k vermeye
çal›flt›¤› görülmektedir. ABD Baflkanlar›n›n kendi isimleriyle an›lan doktrinler,
ABD’nin ulusal güvenli¤ini ve iki kutuplu dünya düzeninde bekas›n›/üstünlü¤ünü
sa¤lamaya yönelik izlenen farkl› stratejileri ifade etmektedir.
Truman Doktrini (1947): Harry Truman’›n 12 Mart 1947’de Kongre’de Tablo 7.1
ABD Baflkanlar›n›n
yapt›¤› konuflma So¤uk Savafl›n bafllang›c› olarak da an›lmaktad›r. Söz konusu Doktrinleri
konuflmayla, Yunanistan ve Türkiye’nin Bat› için öneminin alt› çizilerek, bu Resim 7.2
ülkelerin içinde olas› bir komünist rejim tehdidi ile d›flar›da SSCB’nin Marshall Plan› (1947)
yarataca¤› tehditle bafla ç›kabilmeleri ve ulusal bütünlüklerini sa¤layabilmeleri
amac›yla iki ülkeye mali yard›mda bulunulmas› gerekti¤i vurgulanm›flt›r. Bu
doktrin, Türkiye ve Yunanistan’›n ABD’nin yan›nda yer almas›n› sa¤lam›flt›r.
Eisenhower Doktrini (1957): Dwight D. Eisenhower taraf›ndan 5 Ocak

1957’de Kongre’ye sunulan plan çerçevesinde flekillenen bu doktrin, ABD’nin
Orta Do¤u politikalar›nda önemli bir dönüm noktas› oluflturmaktad›r.
Doktrin çerçevesinde ABD, SSCB’nin Ortado¤u’da kar›flaca¤› herhangi bir
sald›r›ya karfl› koymak ve bölge ülkelerinin ba¤›ms›zl›¤›n› temin etmek için
askerî kuvvetlerin kullan›lmas› dâhil her türlü yard›m› sa¤layaca¤›n› ifade
etmifltir.
Nixon Doktrini (1969): Richard Nixon taraf›ndan 25 Temmuz 1969’da

aç›klanan doktrin uyar›nca, ABD ilk yenilgisini yaflad›¤› “Vietnam örne¤i
savafllara girmeyip, müttefiklerine Amerikan askerini kullanarak de¤il
ekonomik ve askerî yard›m” eliyle destek olacakt›r (Armao¤lu, 1993).
Carter Doktrini (1980): Jimmy Carter 23 Ocak 1980’de Kongre’de yapt›¤› 1950’lerde Marshall Plan›’n›n ruhunu ve hedefini
yans›tan posterler yarat›lmas› amac›yla Avrupa’da
y›ll›k konuflmas›nda, Basra Körfezi’ndeki yaflamsal ç›karlar›n› savunmak için düzenlenen yar›flmadaki görsellerden biri.
ABD’nin gerekti¤inde askerî güç kullanabilece¤ini ifade etmifltir. Carter ABD D›fliflleri Bakan› George Marshall’›n 5 Haziran
1947’de Harvard Üniversitesi’nde yapt›¤›
doktrini olarak an›lan bu politika, SSCB’nin 1979’da Afganistan’› iflgaline konuflmada aç›klanan plan. Resmî ad› “Avrupa
Kalk›nma Plan›” (European Recovery Plan) olan bu
cevap niteli¤indedir ve SSCB’nin bölgede izleyece¤i politikalara yönelik proje ile ABD, bir yandan Avrupa’y› kalk›nd›r›p
cayd›r›c›l›k amac›n› tafl›maktad›r. Sovyetlerin Orta ve Bat› Avrupa’daki güç bofllu¤unu
kullanarak etki alan›n› geniflletmesini, di¤er
yandan da yard›mlar› koordine etmek üzere
Reagan Doktrini (1985): Ronald Reagan’›n 6 fiubat 1985’te Kongre’de Avrupa’ya özgü bir ifl birli¤i tesis edilerek
Almanya’n›n kontrol-d›fl› kalk›nmas›n› engellemeyi
yapt›¤› y›ll›k konuflmada aç›klad›¤› doktrin çerçevesinde, ABD’nin komünizm hedeflemifltir. Bunlara ek olarak, ABD’nin bu
girifliminin önemli baflka bir nedeni de savafltan
karfl›t› hareketlere aç›k flekilde destek sa¤layaca¤› ifade edilmekteydi. Doktrin, y›k›k ç›kan Avrupa devletlerinin ekonomik
ABD’nin So¤uk Savafl Dönemi boyunca SSCB’yle süregelen gerginli¤ini kalk›nd›r›lmas› yoluyla ABD ihracat›n›n artaca¤›
yolundaki inan›flt›. Bilindi¤i üzere Avrupa
bitirmek için art›k aç›k bir flekilde mücadele edece¤ini göstermektedir. ekonomileri sat›n alma gücü bak›m›ndan savafl
sonras›nda zay›f düflmüfllerdi, buna karfl›l›k Avrupa
ABD’nin en önemli pazar›yd›.
Avrupa ülkeleri ABD’nin k›taya yapaca¤› ekonomik
yard›mlar›n kullan›lmas›nda Avrupa’n›n
Bu dönemin en önemli özelliklerinden birisi de Amerikan koordinasyonu bizzat yapmas› talebi do¤rultusunda
ulusal güvenlik mekanizmas›n›n yeniden yap›land›r›lmas› ve So- 12 Temmuz 1947’de Paris’te Avrupa Ekonomik
‹flbirli¤i Komitesi’ni (CEEC: Committee on European
¤uk Savafl y›llar› boyunca bu mekanizman›n evriminin devam et- Economic Cooperation) oluflturup, ard›ndan da 16
May›s 1948’de Avrupa Ekonomik ‹flbirli¤i Örgütü’nü
tirilmesidir. Farkl› bakanl›klar alt›nda örgütlenen kara, hava ve (OEEC: The Organization for European Economic
donanma kuvvetleri, 26 Temmuz 1947’de Kongre taraf›ndan ka- Cooperation) kurmufllard›r.
Marshall yard›mlar› hakk›nda ayr›nt›l› bilgi için bkz.
bul edilen Ulusal Güvenlik Yasas› çerçevesinde kurulan ve sivil Erhan, Ça¤r› (1996). “Ortaya Ç›k›fl› ve Uygulan›fl›yla
bir bakan taraf›ndan yönetilen Savunma Bakanl›¤›’na ba¤lanm›fl- Marshall Plan›”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler
Fakültesi Dergisi, Cilt 51, No 1-4.
t›r. Bu suretle Savunma Bakan› d›fl politikan›n ve ulusal güven-
lik politikalar›n›n belirlenmesinde baflkan ve d›fliflleri bakan›n›n yan›nda çok

ABD’nin ilk savunma bakan›
James Vincent Forresdal’d›r. önemli bir kimlik kazanm›flt›r (Erhan, 2001). Ulusal Güvenlik Yasas›’yla birlikte
getirilen bir di¤er yenilik de Ulusal Güvenlik Konseyi’nin kurulmas›d›r. Konsey,
ulusal güvenlik ve d›fl politika konular›nda baflkana yard›mc› olmak ve dan›fl-
manl›k yapmakla yükümlü hâle getirilmifltir. Bu çerçevede, Baflkan›n k›demli
ulusal güvenlik dan›flmanlar› ve kabine üyelerinin kat›l›m›yla oluflan Konsey, za-
manla ulusal güvenlik ve d›fl politika konular›n›n de¤erlendirildi¤i öncelikli bi-
rim hâline gelmifltir.
Ulusal Güvenlik Dan›flman› ise güvenli¤i ve d›fl politikay› ilgilendiren hemen
her konuda ABD Baflkan›’n›n dan›flmanl›¤›n›n yan› s›ra, izlenecek politikalar›n ola-
s› etkileri konusunda baflkan› bilgilendirmek ve konuyla ilgili birimler aras›nda ko-
ordinasyonu yürütmekle görevlidir. Herhangi bir dönemin Ulusal Güvenlik Dan›fl-
man›n›n güvenlik ve d›fl politika konular›ndaki etkisi, görevde bulunan ABD Bafl-
kan›’n›n ve/veya dan›flman›n kiflili¤iyle do¤ru orant›l›d›r. Örne¤in, Richard Nixon
ve Gerald Ford’un baflkanl›klar› s›ras›nda üst üste iki kez Ulusal Güvenlik Dan›fl-
manl›¤› görevini yürüten Henry Kissinger döneminde, bu birim ABD d›fl ve güven-
lik politikalar›n›n bafll›ca belirleyicisi olmufltur. Kissinger’›n 1973-1975 döneminde
D›fliflleri Bakanl›¤› ve Ulusal Güvenlik Dan›flmanl›¤› görevlerini bir arada yürütme-
si de bu etkinin derecesinin bir göstergesidir.
K ‹ T A P Ulusal Güvenlik Konseyi hakk›nda ayr›nt›l› bilgi için bkz. Rotkopf, David (2006), Running
the World: The Inside Story of the National Security Council and the Architects of American
Power. New York: PublicAffairs.
So¤uk Savafl Sonras› Dönemde ABD Güvenlik Politikalar›

SSCB’nin Aral›k 1991’de y›k›lmas›n›n ard›ndan, ABD sahip oldu¤u siyasi, askerî
ve ekonomik nitelikler çerçevesinde So¤uk Savafl sonras› dönemin tek süper gü-
cü olarak belirmifltir. Dönemin Baflkan› George H. W. Bush’un “Yeni Dünya Dü-
zeni” (New World Order) olarak da adland›rd›¤› So¤uk Savafl sonras› dönemde
Orijinal ad› “The National
Security Strategy of the ABD’nin izledi¤i güvenlik politikalar›nda önemli de¤iflimler yaflanm›flt›r. So¤uk
United States of America” Savafl Dönemi’nde tehdit olarak görülen SSCB’ye karfl› etkili biçimde uygulanan
olan belge ilk kez 1987’de
Ronald Reagan döneminde “çevreleme” ve “cayd›r›c›l›k” gibi politikalar, Sovyetler Birli¤i’nin ortadan kalk-
yay›nlanm›flt›r. Goldwater- mas› ve uluslararas› sistemin tek kutuplu dünya düzenine do¤ru evrilmesiyle es-
Nichols Yasas›’n›n 1986’da
kabulüyle birlikte, ABD
ki önemini yitirmifl; bu arada ortaya ç›kan yeni güvenlik tehditleri baflka tür kar-
baflkanlar›n›n her y›l fl›l›klar› gerekli k›lm›flt›r.
Kongre’ye kapsaml› ulusal So¤uk Savafl’›n ard›ndan ABD’nin genel stratejisinde potansiyel rakipleriyle ara-
güvenlik politikalar›n› içeren
bir rapor sunmas› karar›n›n s›nda beliren büyük dengesizli¤i korumak güvenlik anlay›fl›n›n merkezine otur-
ard›ndan bugüne kadar mufltur. Bu hedef çerçevesinde, neredeyse tüm devletler So¤uk Savafl sonras› ba-
toplam 15 adet rapor
Kongre’ye sunulmufltur. r›fl ortam›ndan yararlanarak savunma harcamalar›n› düflürürken, ABD savunma
Reagan döneminde 2 adet harcamalar›n› k›smamay› fakat niteli¤ini de¤ifltirerek teknoloji yo¤un silahlara yö-
(1987-1988), George Bush
döneminde 3 adet (1990- neltmeyi tercih etmifltir.
1991-1993), Bill Clinton So¤uk Savafl’›n ard›ndan kendisini bu flekilde bir anda tart›flmas›z tek süper güç
döneminde 6 adet (1994-
1999 y›llar› aras›nda),
konumunda bulan ABD, art›k sadece günün birinde kendisine rakip olabilecek bir
George W. Bush döneminde gücün geliflmesini engellemeyi de¤il ayn› zamanda uluslararas› sistemde kurdu¤u
2 adet (2002-2006) ve son hegemonyan›n ötesine geçerek sisteme mutlak egemenli¤ini kabul ettirmeyi he-
olarak Barack Obama
döneminde 1 adet (2010). deflemeye bafllam›flt›r (Ayd›n, 2003). Bu do¤rultuda izlenen stratejiyi ve bu strate-
jinin evrimini anlamak için So¤uk Savafl sonras› dönemin “Ulusal Güvenlik Stra-
tejisi” belgelerine bakmak gerekir.
So¤uk Savafl sonras› tek kutuplu dünya düzeninde süper güç olarak ortaya ç›kan ABD’nin, K ‹ T A P
uluslararas› sistemdeki egemenli¤ini sürdürebilmesi için izlemesi gereken stratejinin de-
taylar›n›, ABD Baflkan› Jimmy Carter’›n 1977-1981 döneminde Ulusal Güvenlik Dan›flman-
l›¤›’n› yapm›fl Zbigniew Brzezinski’nin (2005) Büyük Satranç Tahtas› (‹stanbul: ‹nk›lap Ya-
y›nlar›) bafll›kl› kitab›nda bulabilirsiniz.
Irak’›n Kuveyt’i iflgali ve ard›ndan yaflanan Körfez Savafl›’n› takiben A¤ustos

1991’de haz›rlanan “ABD’nin Ulusal Güvenlik Stratejisi”nde, ABD’nin o güne ka-
dar mücadele etti¤i tehditlerden daha farkl› sorunlarla karfl› karfl›ya oldu¤u vur-
gulan›rken; göç, yoksulluk, ekonomik istikrars›zl›k, siyasi bask›lar, çevresel bo-
zulma gibi “tehdit”lerle bafla ç›kmak için ABD ve müttefikleri aras›nda küresel
liderlik ve sorumluluklar›n daha fazla paylafl›ld›¤›, daha dengeli bir ortakl›k kur-
mak konusuna vurgu yap›lm›flt› (Erhan, 2001). Belge, ABD’nin “dünyan›n tüm
güvenlik sorunlar›n› çözme sorumlulu¤una sahip dünya jandarmas› olamayaca-
¤›n›” aç›kça ifade etmifl ve çok tarafl› ifl birli¤i ile bölgesel ittifaklara yönelece-
¤inin iflaretlerini vermiflti. Böylece ABD’nin güvenlik alg›lamas›nda bir öncelik
de¤iflimi yavafl da olsa belirmeye bafllad›.
Ocak 1993’te George Bush’tan görevi devralan ve iki dönem üst üste baflkan-
l›k koltu¤unda oturan Bill Clinton da demokrat kiflili¤ine uygun bir flekilde,
ABD’nin önceliklerini ekonomik sorunlar›n giderilmesi olarak saptayarak politi-
kalar›n› bu yönde flekillendirmifltir. Clinton yönetimi taraf›ndan fiubat 1995’te
yay›nlanan “Angajman ve Geniflleme: Ulusal Güvenlik Stratejisi” bafll›kl› belge-
de, “güvenli¤in gelifltirilmesi, ekonomik refah›n artt›r›lmas› ve demokrasinin tefl-
vik edilmesinin karfl›l›kl› olarak birbirini destekledi¤i”, dolay›s›yla demokratik
bar›fl teorisine (Bkz. Ünite 2) uygun olarak “demokratik devletlerin ABD ç›kar-
lar›n› daha az tehdit edece¤i ve daha çok ifl birli¤i yapaca¤›n›” vurgulanm›flt›r.
Belge, So¤uk Savafl Dönemi’ndeki demokratik olmayan dünyan›n (esas olarak
SSCB ve müttefikleri) “çevrelenmesi” anlay›fl›n›n yerini demokratik dünyan›n
“genifllemesi” ilkesinin ald›¤›n› belirtmifl; serbest ticaret, yat›r›m kolayl›klar›, si-
vil toplum gelifltirme deste¤i, kültürel katk›lar gibi ekonomik-sosyal faktörleri
ele alm›flt›r (Uzgel, 2008).
“Ulusal Güvenlik Stratejisi” belgelerinde ortaya koyulan politikalara uygun ola-
rak ABD, bu dönemde giriflti¤i bütün uluslararas› müdahalelerde (Körfez Savafl›,
Somali, Bosna Hersek, Kuzey Irak ve Kosova operasyonlar›) ortak güvenlik strate-
jisine ba¤l› kal›p, geleneksel müttefikleri ve yeni dönemde “küresel güç” ABD’yle
ifl birli¤i yapmaya haz›r devletlerle birlikte çal›flm›fl, operasyonlar için BM kararla-
r› temelinde uluslararas› meflruiyet peflinde olmufl, uluslararas› iliflkilerinde çok ta-
rafl›l›¤› gelifltirmeye çal›flm›fl fakat yap›lan tüm operasyonlarda liderli¤i kendisi yü-
rütmüfl, ABD askerlerinin baflka ülke komutanlar›n›n komutas›nda hareket etmesi-
ne raz› gelmemifltir (Uzgel, 2008).
Resim 7.3 11 Eylül Sald›r›lar› Sonras›nda ABD’nin

11 Eylül Sald›r›lar› Güvenlik Yaklafl›m›
11 Eylül 2001’de ABD’nin New York ve Washington flehir-
lerine yönelik terörist sald›r›lar› baflta ABD olmak üzere,
tüm dünyan›n güvenlik yaklafl›m›n›n de¤iflmesine yol aç-
m›flt›r. 11 Eylül sald›r›lar›ndan (9/11 sald›r›lar› olarak da
bilinmektedir) bir y›l sonra, Eylül 2002’de aç›klanan ve
“Bush Doktrini” olarak an›lan ABD’nin yeni “Ulusal Güven-
lik Stratejisi” belgesinde, ABD güvenli¤ini tehdit eden un-
surlar›n art›k de¤iflti¤ini ve geleneksel güvenlik tehditleri-
Radikal ‹slamc› grup El-Kaide’ye ba¤l› 19 kiflinin 11 Eylül
2011’de kaç›rd›klar› 3 uça¤›, içlerindeki yolcularla birlikte nin ortadan kalkt›¤›n› vurgulam›flt›r. Bu do¤rultuda, gele-
ABD’nin önemli merkezlerine intihar sald›r›lar›
düzenlemekte kullanmalar›, ABD ve dünya tarihinde neksel olmayan güvenlik tehditleriyle bafla ç›kabilmek için
önemli bir dönüm noktas› oldu. ABD tarihinde 1812’den gereken tüm araçlar›n kullan›m›n› içeren yeni bir güvenlik
sonra baflkentine yönelik ilk sald›r› olma özelli¤ini tafl›yan
sald›r›larda, uçaklardan ikisinin New York’ta bulunan politikas›n›n belirlenece¤i ifade edilmifltir. Yeni dönemde
Dünya Ticaret Merkezi kulelerine (‹kiz Kuleler), di¤erinin uygulanacak politikalar için Ulusal Güvenlik Konseyi’nin
ise Washington’daki ABD Savunma Bakanl›¤› binas›
Pentagon’a çarpt›r›lmas›yla 3000 civar›nda Amerikan yap›lanmas›nda da de¤iflikli¤e gidilmifltir. Ulusal Güvenlik
vatandafl› hayat›n› kaybetmifltir. Sald›r›lar, uluslararas›
iliflkilerde önemli sonuçlara yol açarken, devletlerin Konseyi’nin yap›s›na yeni eklemeler yap›l›rken ilk kez bu
güvenlik alg›lar›nda da ciddi de¤iflikliklere neden birim alt›nda Yurtiçi Güvenlik (Homeland Security) ad›nda
olmufltur. ABD’nin sald›r›lar sonras›nda yay›nlad›¤› Bush
Doktrini çerçevesinde terörizme karfl› savafl ilan etmesi bir birim oluflturulmufltur.
bunun en önemli göstergesidir.
‹NTERNET ABD Ulusal Güvenlik Konseyi’nin 1969-2008 aras›nda de¤iflen ve geniflleyen organizasyon
yap›s›n› gösteren flemalara Brookings Institute internet sitesinden ulafl›labilir.
(http://www.brookings.edu/projects/archive/nsc/structure.aspx)
Ulusal Füze Savunma
Sistemi (Füze Kalkan›): Bush
taraf›ndan gündeme getirilen
proje kapsam›nda, ABD ana Dönemin baflkan› George W. Bush’un izleyece¤i güvenlik politikas›n›n temel-
k›tas›na ve Avrupa ülkelerine lerinin ortaya koyuldu¤u Bush doktrininde “ön-al›c› vurufl” (Bkz. Ünite 5) ola-
yönelik füze tehditlerinin
zaman›nda önlenmesini rak tan›mlanan strateji ön plana ç›km›flt›r. Bu strateji çerçevesinde “Amerikan ulu-
içeren bir savunma a¤›
oluflturulmas› sal de¤erleri ve ç›karlar›n›n” tek tarafl› olarak korunmas› hedeflenmifl, ABD ulusla-
düflünülmekteydi. Füze
kalkan› çeflitli Avrupa raras› iliflkilerinde gerekli gördü¤ü hâllerde ve di¤er devletler ifl birli¤i yapmad›¤›n-
ülkelerine karaya
konufllanm›fl füzeler ve da tek bafl›na hareket edece¤ini aç›klam›flt›r. Çok tarafl› ifl birli¤i ise her durumda
radarlar yerlefltirilmesini
öngören bir savunma a¤› yeniden flekillenen “arzulular›n koalisyonu” ile s›n›rl› hâle getirilmifltir.
olarak tasarlanm›flt›.
Rusya’n›n kendisine yak›n ABD’nin yeni strateji belgesinde ortaya koyulan tehditlerin bafl›nda terörizm
ülkelere (Çek Cumhuriyeti ve gelmekle beraber, güvenlik tehdidi yaratabilecek di¤er konulara iliflkin de bir dizi
Polonya) yerlefltirilmesi
planlanan füze ve radarlara önlem ortaya koyulmufltur. Bunlar›n bafl›nda bölgesel çat›flmalar›n önüne geçilme-
tepki göstermesi üzerine,
Obama döneminde planda si, kitle imha silahlar›n›n yay›lmas›n›n önlenmesi, küresel ekonomik büyümenin
de¤ifliklikler yap›ld› ve
maliyetler de göz önüne devam› için serbest piyasa ve serbest ticaretin teflvik edilmesi, kalk›nman›n sürdü-
al›narak Füze Kalkan›
Projesinin NATO kapsam›nda rülmesi için toplumlar›n d›fla aç›lmas›n›n sa¤lanmas› ve demokratik kurumlar›n alt-
ele al›nmas›na ve karar›n
al›naca¤› NATO Zirvesi’ne yap›s›n›n infla edilmesi gibi unsurlar yer almaktad›r. Ayr›ca sözü edilen güvenlik
Rusya’n›n da davet
edilmesine karar verildi. tehditleriyle bafla ç›k›labilmesi için de ulusal güvenlik mekanizmalar›n›n ça¤›n ge-
Ayr›ca yeni planda Rusya’y› rekliliklerine uygun olarak dönüfltürülmesi öngörülmektedir. Bu kapsamda, ilk kez
kayg›land›ran yak›n
çevresinde karaya Baflkan Reagan döneminde gündeme gelen Stratejik Savunma Girifliminin (Bkz.
konuflland›r›lacak füzelerin
yerine denize konufllu Ünite 2) devam› niteli¤indeki “Ulusal Füze Savunma Sistemi”nin ‹ran ve Kuzey
füzelerin kullan›lmas›na
a¤›rl›k verilmesi de Rusya’n›n Kore’den gelecek nükleer tehditlere önlem olarak uygulamaya geçmesi savunul-
endiflelerini gidermeye
yard›mc› oldu. Sonuçta, Füze mufltur. Bunun altyap›s› da ABD Baflkan› George W. Bush’un 29 Ocak 2002 tarih-
Kalkan› Projesi, 19-20 Kas›m
2010’da Lizbon’da yap›lan li “Birli¤in Durumu” konuflmas›nda “fier Ekseni” olarak tan›mlad›¤› ‹ran, Irak ve
NATO Zirvesi’nde Rusya’n›n
da deste¤iyle kabul edildi. Kuzey Kore’nin kitle imha silahlar› gelifltirip, terörizme destek vererek ABD’yi ve
dünyay› tehdit etti¤i söylemi ile haz›rlanm›flt›r.
Yeni-Muhafazakarl›k: Reagan ve Bush yönetimleri s›ras›nda kuvvetlendirilmifl ve giderek Cumhuriyetçi yönetimler alt›nda
bir tür iç çekirdek yönetim kadrosu oluflturabilmifl düflünce ak›m›d›r (‹rem ve Özen, 2006). Yeni-Muhafazakar anlay›fl›n
temelinde, Amerikan önderli¤inde “baflkald›ran diktatörler ile düflman ideolojilere karfl› koymay› ve mümkün oldu¤u her
yerde bunlar› y›kmay›;...Amerika’n›n ç›karlar› ile liberal demokratik ilkelerin desteklenmesini; ve... insan kötülü¤ünün daha
afl›r› hallerine karfl› mücadele etmeye çal›flana yard›m sa¤lanmas›n›” gerektiren bir politika olan iyiliksever hegemonya
yatmaktad›r (Fukuyama, 2006; ‹rem ve Özen, 2006). Bush dönemi s›ras›nda iç ve d›fl politika yap›m› üzerinde etkisi büyük
ölçüde artan bu ak›m›n önde gelen savunucular› aras›nda dönemin Baflkan Yard›mc›s› Dick Cheney, Savunma Bakan›
Donald Rumsfeld, Savunma Bakan Yard›mc›s› Paul Wolfowitz yer almaktad›r. ABD Baflkan› Bush’un da yeni-muhafazakar
düflünce ak›m›n›n destekleyicileri aras›nda oldu¤u bilinmektedir.
Bush’un “fier Ekseni”ni tan›mlad›¤› bu konuflmas›n›n tam metni için bkz. http://www.whi- ‹NTERNET
tehouse.gov/news/releases/2002/01/ print/ 20020129-11.html
Bush’un mutlak kontrole dayal› neo-emperyal bir güvenlik politikas› izleyece-

¤inin ipuçlar›n›, Haziran 2002’de West Point Askeri Akademisi’nin mezuniyet töre-
ninde yapt›¤› konuflmada da görmek mümkündür. Buna göre, ABD ortak güven-
li¤i garanti alt›na almak için art›k büyük devletlerin ittifak›n› aramayacak ve aske-
rî gücünü rakiplerin do¤mas›na engel olacak flekilde yeniden örgütleyecekti. Bu-
nun için ABD’nin geleneksel realist (çevreleme ve cayd›r›c›l›k) ya da Clinton dö-
neminde kullan›lan neo-liberal (örn. stratejik ortakl›k, küreselleflme, çok-tarafl› ifl-
birli¤i vb.) politikalar› yerine ön-alma stratejisini vurgulayan yeni-muhafazakar
(neo-conservative) politikalar izleyecekti (Ayd›n, 2003).
ABD’de Yeni Muhafazakar görüflün do¤uflu ve tarihsel geliflimine iliflkin detayl› bilgi için K ‹ T A P
bkz. Fukuyama, Francis (2006). Neo-conlar›n Sonu: Yol Ayr›m›ndaki Amerika. ‹stanbul:
Profil Yay›nc›l›k.
Yeni-muhafazakar temellere dayanan Bush Doktrini çerçevesinde küresel terö- El-Kaide: 1980’lerin
sonlar›nda Osama Bin
rizme savafl açan ABD, 11 Eylül sald›r›n› düzenleyen El-Kaide terör örgütünü ve li- Laden (1957-2011)
deri Osama bin Laden’i ülkesinde bar›nd›rd›¤› ve destek destek verdi¤i gerekçesiy- taraf›ndan kurulan köktenci
le önce 2001’de Afganistan’a yönelik operasyon bafllatm›fl; ard›ndan kitle imha si- silahl› terör örgütü. ABD, BM
Güvenlik Konseyi, AB, NATO,
lah›na sahip olman›n yan› s›ra, El-Kaide ve di¤er ‹slami terör örgütleriyle ba¤lant›- ‹ngiltere ve Rusya gibi
l› oldu¤u suçlamas›yla 2003’te de Irak’a yönelik bir operasyon bafllatm›flt›r. Söz ko- güçlerin terör örgütü
listesinde yer alan El-Kaide
nusu operasyonlar ABD’nin 11 Eylül terör sald›r›lar› sonras›nda izleyece¤i politika- 11 Eylül sald›r›lar›n›n
n›n tek tarafl›l›¤›n› da aç›kça ortaya koymufltur. ABD bir yandan güvenli¤ini sa¤la- sorumlulu¤unu üstlenmifltir.
Örgütün lideri Osama Bin
mak amac›yla tehdit olarak alg›lad›¤› unsurlarla mücadele ederken, di¤er taraftan Laden, 2011’de CIA
da uluslararas› sistemdeki hegemonyas›n› sürdürme çabas› da gütmüfltür. Bu çer- taraf›ndan yürütülen bir
operasyonda sakland›¤›
çevede, Orta Do¤u’da ABD’nin varl›¤›n› tehdit edebilecek Rusya, Çin ve AB gibi Pakistan’da öldürülmüfltür.
uluslararas› aktörler ile ABD’nin ç›karlar›n› tehdit etme potansiyeline sahip bölge-
sel güçlerin (örne¤in ‹ran) cayd›r›lmas› da hedeflenmifltir (A¤›r, 2006-2007).
Bush’tan görevi devralan Barack Obama’n›n döneminde, May›s 2010’da aç›k-
lanan “ABD’nin Ulusal Güvenlik Stratejisi” belgesinde ABD’nin güvenlik politika-
lar›nda yeni-muhafazakar yönetim sonras›nda yaflanacak de¤iflikliklerin çerçevesi
ortaya konulmufltur. Yeni stratejide Bush döneminde izlenen tek tarafl›l›k ve kuv-
vet kullan›m› politikalar›n›n yerine diyalogu ön plana ç›karan ve yumuflak güç un-
surlar›n› bar›nd›ran bir politika anlay›fl›na vurgu yap›l›yordu. Güvenlik, refah, de-
¤erler ve uluslararas› düzen olmak üzere dört ana eksene sahip olan yeni “Ulusal
Güvenlik Stratejisi”nde Obama, terörizmden bölgesel çat›flmalara, nükleer silahla-
r›n yay›lmas›n›n önlenmesinden siber güvenli¤e, küresel ›s›nmadan sürdürülebilir
kalk›nmaya kadar birbirinden farkl› alanlara iliflkin güvenlik konular›n› gündeme
getirmifltir.
Afganistan Savafl›: 11 Eylül Yeni dönemde, küresel düzlemde ABD’nin temel tehdit alg›lamas›n›n toprakla-
sald›r›lar›n›n ard›ndan 7 r›nda bir kere daha vurulmas›na neden olabilecek füze sistemlerinin geliflmesini
Ekim 2001’de El-Kaide ile
mücadele etmek ve teröre önlemeye yöneldi¤i, uluslararas› terörizmin destek bulmas›n›n önüne geçmek için
destek veren dünyan›n çeflitli bölgelerinde demokratikleflme ve liberalleflmeye destek verilece-
Afganistan’daki Taliban
iktidar›n› ortadan kald›rmak ¤i, uluslararas› çok tarafl› ifl birli¤i yöntemlerinin daha fazla kullan›laca¤›, güvenli-
üzere gerçeklefltirilen ¤in temeli olarak görülen ekonominin zay›flamas›n›n önüne geçilmeye çal›fl›laca¤›
operasyon. 2001’de ABD ve
‹ngiltere hava ve tüm bunlar yap›l›rken ABD ile di¤er devletler aras›nda ortaya ç›km›fl olan aske-
bombard›man› ile bafllayan rî güç farkl›l›¤›n›n korunmaya çal›fl›laca¤› anlafl›lmaktad›r.
bu operasyon, 2006 y›l›nda
ISAF (Uluslararas› Güvenlik
Destek Gücü) ad›yla NATO RUSYA’NIN GÜVENL‹K ANLAYIfiI
komutas›na geçmifltir. Bu
operasyonda yaklafl›k
So¤uk Savafl Dönemi’nin süper gücü, So¤uk Savafl sonras› döne-
30.000 sivilin öldü¤ü
tahmin edilmektedir. N
AM AÇ min ise büyük gücü olan Rusya Federasyonu’nun güvenlik anlay›-
2 fl›n› ifade etmek
Resim 7.4
So¤uk Savafl Dönemi’nin iki süper gücünden biri olan SSCB’nin da¤›lmas›n› taki-
Barack Obama (1961-)
ben halefi Rusya Federasyonu uluslararas› sistemdeki yerini alm›flt›r. O tarihte ol-
masa bile, günümüzde sahip oldu¤u niteliklerle büyük güç olarak varl›¤›n› sürdür-
meye devam eden ve uluslararas› politikada etkisini hissettiren Rusya’n›n güvenlik
anlay›fl›ndaki dönüflümü anlayabilmek için öncelikle SSCB’nin So¤uk Savafl Döne-
mi’ndeki güvenlik yaklafl›m›na bakmak gerekir.
So¤uk Savafl Dönemi’nde SSCB’nin Güvenlik Yaklafl›m›

SSCB, II. Dünya Savafl›’nda ekonomisi büyük hasar görmesine ra¤men savafl son-
ras›nda dünyay› flekillendiren iki süper güçten biri olarak varl›¤›n› sürdürmüfltür.
2009’da göreve seçilen ve ABD’nin So¤uk Savafl süresince SSCB’nin liderli¤ini yapt›¤› Do¤u Blokunu tehdit
halen ABD Baflkanl›¤› olarak alg›lad›¤› gibi, SSCB de bu dönemde güvenli¤ini tehdit eden en önemli un-
görevini yürüten Demokrat
Baflkan. sur olarak ABD’nin liderli¤indeki Bat› Blokunu görmüfltür. Bu çerçevede, So¤uk
Savafl süresince Sovyetler Birli¤i’nde yönetime gelen liderlerin tamam› ayn› tehdi-
de karfl› koyabilmek, uluslararas› sistemde Bat› ittifak›na ra¤men varl›¤›n› sürdüre-
bilmek ve kimi zaman da bu ittifak karfl›s›nda üstün gelebilmek için farkl› güven-
lik politikalar› izlemifllerdir.
SSCB’nin Da¤›lmas›: Mart 1985’de Mihail Gorbaçov’un iktidara geliflini takiben uygulad›¤› glasnost (aç›kl›k) ve
perestroyka (yeniden yap›lanma) politikalar› ile Sovyet Rusya’da siyasi, ekonomik ve toplumsal bir dönüflüm bafllam›flt›r.
Reformlar içte ve d›flta etkiler yaratarak, eski Sovyet co¤rafyas›nda 21. yüzy›lda yeni bir yap›lanma sürecinin do¤mas›na
yol açm›fl, Do¤u Bloku’nun çöküflüne, SSCB’nin da¤›lmas›na ve So¤uk Savafl’›n sona ermesine temel teflkil etmifltir.
Gorbaçov reformlar›n›n d›flar›daki etkisi ise ‹kinci Dünya Savafl› s›ras›nda Sovyet Rusya taraf›ndan iflgal edilen ve savafl
sonras›nda sosyalist rejimler kurarak Sovyetler Birli¤i’nin uydusu hâline gelen Orta ve Do¤u Avrupa ülkelerinin 1989
sonras›nda sosyalizm yörüngesinden ç›kmalar› olmufltur. Do¤u Avrupa’da yaflanan demokratikleflme süreci hem
SSCB’nin bu ülkeler üzerindeki etkisini yitirmesine hem de SSCB halklar› aras›nda ba¤›ms›zl›k hareketlenmelerin
bafllamas›na yol açm›flt›r. Ekonomik kriz ve toplumsal ayaklanmalarla birlikte, Gorbaçov’un beklemedi¤i flekilde ortaya
ç›kan milliyetçi ayaklanmalar yüzy›l›n son imparatorlu¤unu 1991’de da¤›lmaya götürmüfltür. Bu süreçte tüm Sovyet
cumhuriyetleri ba¤›ms›z birer devlet hâline gelmifllerdir.
Tek Ülkede Sosyalizm: Stalin döneminde ortaya at›lan fikir, sosyalizmin önce SSCB’de Tablo 7.2
kurulmas› gerekti¤ini ifade etmektedir. Tek ülkede sosyalizmin kurulabilmesi için, SSCB’nin SSCB Liderlerinin
Güvenlik Doktrinleri
geliflmek için sarf etti¤i çaban›n di¤er ülkelere tehdit olmad›¤›n›n gösterilmesi, hatta onlarla bar›fl
içinde bir arada yaflanabilece¤ini göstermek gerekmekteydi. Bu çerçevede, öncelikle SSCB’de
sosyalizm sa¤lam temellere oturtularak, ekonomik ve siyasi yap› bu do¤rultuda flekillendirilmifltir.
Ülke içi sosyalist devrimin ard›ndan ekonomik, s›nai ve askerî at›l›mlar yap›larak, SSCB dünyan›n
önemli güçlerinden biri hâline getirilmifltir. Bu suretle, SSCB sosyalist bir devlet olarak varl›¤›n›
kan›tlam›fl, buna karfl›l›k sosyalist bir global devrim ile dünyaya tehdit oluflturmaya çal›flmam›flt›r.
Bar›fl ‹çinde Bir Arada Yaflama: Kruflçev döneminde, 1956’da gerçekleflen Sovyetler Birli¤i
Komünist Partisi 20. Kongresi’nde kabul edilen “bar›fl içinde bir arada yaflama” ilkesi, SSCB’nin
Do¤u-Bat› bloklar› aras›nda savafl›n kaç›n›lmaz olmad›¤›n› kabul etmesi, kapitalist ülkelerle savafla
varmayacak ›l›ml› iliflkiler kurulmas› anlam›na gelmektedir. Bu politika, nükleer bir savaflta her iki
taraf›ndan da yok olaca¤›ndan hareketle, kapitalist ülkelerle SSCB’nin esas mücadelesinin
ekonomik ve teknolojik alanlara kaymas›na vesile olmufltur.
Brejnev Doktrini: SSCB lideri Brejnev taraf›ndan 12 Kas›m 1968’de aç›klanan politika uyar›nca,
komünist ülkeler s›n›rl› bir egemenlik hakk›na sahiptirler ve sosyalizm tehlikedeyse SSCB müdahale
etmekle yükümlüdür (Tellal, 2008). Doktrinin oluflumunda, 1968’de Çekoslovakya’da yaflanan ve
“Prag Bahar›” olarak adland›r›lan geliflmeler etkili olmufltur. Nitekim Çekoslovakya lideri Alexander
Dubcek’in siyasi demokratikleflme yönündeki giriflimlerinin, 21 A¤ustos 1968’de SSCB’nin iflgaliyle
bast›r›lmas›n›n ard›ndan SSCB’nin Do¤u Bloku içerisinde yaflanacak ayk›r›l›klara izin vermeyece¤i
görülmüfltür.
Perestroyka (yeniden yap›lanma) ve Glasnost (aç›kl›k): Gorbaçov döneminde ortaya
at›lan perestroyka ve glasnost ilkeleri, 1 Mart 1986’da Sovyetler Birli¤i Komünist Partisi’nin 27.
Kongresi’nde resmiyet kazanm›flt›r. Gorbaçov’a göre yeniden yap›lanma SSCB’deki üretim
iliflkilerinin 1930’lardaki koflullar üzerine infla edildi¤i ve günün koflullar›na yan›t veremedi¤i
teflhisine dayanmaktayd›. Bu çerçevede ekonominin yeniden yap›lanmas›na 1988’den itibaren
bafllanmas› öngörülmekteydi. Bunun sa¤lanmas› için devlet yönetiminde glasnost (aç›kl›k) gerekliydi.
‹lke bürokratik hegemonyay› zay›flatarak ekonomideki yeniden yap›lanman›n önünü açmay› ifade
etmektedir (Tellal, 2008).
ABD’nin atom bombas›na sahip olmas›n›n yan› s›ra izledi¤i “cayd›r›c›l›k” ve

“çevreleme” gibi stratejiler, bu dönemde SSCB’nin güvenlik politikas›n›n ana hat- KOM‹NFORM (1947): SSCB,
Bulgaristan, Fransa,
lar›n› belirlemifltir. SSCB, ‹kinci Dünya Savafl›’n›n bitiminden k›sa bir süre sonra Polonya, Çekoslovakya,
1949’da ilk atom bombas› denemesini yaparak, bu alandaki ABD tekelini k›rmay› Macaristan, ‹talya, Romanya
ve Yugoslavya komünist
baflarm›flt›r. Nükleer cayd›r›c›l›k sa¤lamak amac›yla 4 Ekim 1957’de uzaya gönde- parti liderlerinin kat›l›m›yla
rilen Sputnik I uydusu Sovyetler Birli¤i’nin teknolojik alanda ulaflt›¤› düzeyin gös- 1947’de Polonya’da
düzenlenen konferansta
tergesi olmufltur (Tellal, 2008). Öte yandan SSCB, ABD’yle girilen yar›flta nükleer kuruldu. Komünist
silahlarda oldu¤u gibi, konvansiyonel silahlarda da üstünlük sa¤lamak istemifltir. Enformasyon Bürosu
(Communist Information
Bu çerçevede SSCB, So¤uk Savafl Dönemi boyunca ülke içinde yaflanan siyasal ve Bureau) olarak da
ekonomik sorunlar›n üstesinden gelemezken, ABD’yle girdi¤i silahlanma yar›fl›nda adland›r›lan ve resmî ad›
üstün gelebilmek için tüm enerjisini savunma alan›ndaki rekabete yönlendirmifltir. “Komünist ve ‹flçi
Partilerinin Enformasyon
SSCB ayr›ca ABD’nin çevreleme politikas›yla ba¤lant›l› olarak oluflturdu¤u Tru- Bürosu” olan bu
man doktrini, Marshall yard›mlar›, Balkan ve Ba¤dat Paktlar› ile NATO’nun kurul- yap›lanman›n temel hedefi,
SSCB önderli¤inde tüm
mas› gibi stratejilerin yaratt›¤› güvenlik tehditlerini bertaraf edebilmek için karfl›t komünist partilerin
stratejiler gelifltirmifltir. ABD’nin uygulad›¤› Truman Doktrini ve Marshall Yard›- faaliyetleri aras›nda efl
güdüm sa¤lanmas›yd›. 1956
m›’na karfl›t olarak, Eylül 1947’de Kominform’u ve Ocak 1949’da COMECON’u y›l›nda da¤›lm›flt›r.
kurmufl, 1 Ekim 1949’da Mao Zedong önderli¤inde kurulan Çin Halk Cumhuriye-
COMECON (1949): Marshall ti’ni kendi yan›na çekerek ABD karfl›s›nda üstünlük elde etmeye çal›flm›flt›r. Ben-
Plan› çerçevesinde
Avrupa’ya yap›lacak zer flekilde, ABD’nin Bat›’y› askerî anlamda NATO çat›s› alt›nda toplamas›na karfl›-
yard›m›n koordinasyonunun l›k olarak May›s 1955’te Varflova Pakt›n› kurmufltur.
sa¤lanmas› ve Avrupa’daki
kalk›nman›n ortak bir
flekilde yürütülmesi So¤uk Savafl Sonras› Dönemde Rusya’n›n Güvenlik Anlay›fl›
amac›yla 1948’de kurulan So¤uk Savafl’›n sona ermesiyle birlikte uluslararas› sistemde yaflanan dönüflüm tüm
Avrupa Ekonomik ‹flbirli¤i
Örgütü’nün muadilidir. dünyay› oldu¤u gibi, SSCB’nin halefi olarak 1991’de kurulan Rusya Federasyonu-
1949’da SSCB, Bulgaristan, nu da derinden etkilemifltir. So¤uk Savafl Dönemi boyunca izledi¤i güvenlik poli-
Çekoslovakya, Macaristan,
Polonya ve Romanya tikalar›n› ABD kaynakl› Bat› tehdidine göre flekillendiren SSCB’nin aksine, Rus-
aras›nda ekonomik ya’n›n kuruluflunun ilk y›llar›nda farkl› bir strateji izlendi¤i görülmektedir. Rus-
kalk›nmay› h›zland›rmak
amac›yla kurulmufltur. ya’n›n ilk Devlet Baflkan› Boris Yeltsin, baflkanl›¤›n›n ilk y›llar›nda Bat›’y› tehdit
Karfl›l›kl› Ekonomik Yard›m olarak alg›lamayan ve Bat›’ya uyumu öne ç›kartan bir politika yürütmüfltür. Ülke
Konseyi resmî ad›n› tafl›yan
bu örgüt, SSCB’nin
içinde yaflanan ekonomik ve siyasi krizlerin etkisiyle So¤uk Savafl sonras› dönemin
da¤›lmas›yla birlikte bafllang›c›nda Rusya’n›n uluslararas› sistemde etkili bir aktör olamamas› da bu ›l›m-
1991’de üye devletler l› politikan›n nedenleri aras›nda görülebilir.
taraf›ndan feshedilmifltir.
Rusya’da ulusal kimli¤in yeniden tan›mlanmas› süreci olarak da adland›r›labile-
Yak›n Çevre: 1992 sonunda
kabul edilen Rusya cek bu dönemde bafll›ca tehditlerin içeriden ve da¤›lma sürecinde Rusya’n›n çev-
Federasyonu D›fl Politika resinde yaflanan çat›flmalardan alg›land›¤› görülmektedir. Rusya’n›n etraf›nda yafla-
Doktrini belgesinde
tan›mlanan bu kavrama nan çat›flmalar›n etkisiyle ortaya ç›kan göç sorunu, uyuflturucu çeteleri ve organi-
göre, Orta Asya ve ze suçlar gibi konular Rusya’n›n güvenli¤ini tehdit eden yeni unsurlar olarak alg›-
Kafkasya’daki cumhuriyetler
Rusya’n›n “yak›n çevre
lanm›flt›r (Lepingwell, 1994). Bu çerçevede, ilk baflta Bat› yanl›s› ›l›ml› politikalar
ülkeleri” olarak tan›mland› izleyen Rusya Federasyonu’nun güvenlik alg›lamas› k›sa bir süre içinde de¤iflmifl,
ve bu ülkelere yönelik güvenlik politikalar› da yeniden flekillenmifltir. Özellikle ABD’nin eski Sovyet co¤-
izlenecek politikaya iliflkin
ayr›nt›lar belirlendi rafyas›nda ba¤›ms›zl›¤›n› yeni kazanan ülkelere yönelik ilgisi ve bölgede enerji
(Tanr›sever, 2005). kaynaklar›na yönelik politikalar› Rusya’y› tehdit alg›lamas› ve güvenlik politikala-
Avrasyac›l›k: Rus d›fl r›n› gözden geçirmeye sevketmifltir. Rusya’n›n dönüflümünün ilk göstergesi, yak›n
politikas›n›n en önemli
unsurlar›ndan birisidir.
çevre (near abroad) politikas›d›r. Yak›n çevre doktrininin yan› s›ra, yine bu dö-
Avrasyac›l›k, iki savafl aras› nemde benimsenen Rusya’n›n yeni askerî doktrini de dönüflümün önemli bir gös-
dönemde, yani 1920’lerde tergesi olarak kabul edilebilir. May›s 1992’de Yeltsin’in giriflimiyle yeniden canlan-
Rus d›fl politikas›n›n temel
ilkelerinden biri hâline d›r›lan silahl› kuvvetlerin ilk ifli yeni bir askerî doktrin yaratmak olmufltur. Söz ko-
gelmifl; Sovyet-Rusya’n›n nusu askerî doktrin çerçevesinde dikkat çeken unsurlar flu flekilde s›ralanabilir:
çöküflünün bafllang›ç
dönemlerinde, yani i. Savunma pozisyonundan “ön-al›c› vurufl” kapasitesine dönmek;
1980’lerin sonu ile ii. Nükleer silahlar›n kullan›lmamas›ndan artan flekilde nükleer silahlar›n kul-
1990’lar›n bafl›nda Yeni-
Avrasyac›l›k ak›m› olarak lan›lmas›n› da içeren bir politikay› benimsemek;
yeniden do¤mufltur. iii. Nükleer olmayan cayd›r›c› güçlere artan flekilde vurgu yapmak;
Özellikle, Putin döneminde
Yeni-Avrasyac› zihniyetin iv. Askerî teknolojik geliflmelere duyulan ihtiyac› vurgulamak (Slagle, 1994).
Rus d›fl politikas›na hâkim Yeni dönemde Rusya’n›n güvenli¤ini tehdit eden unsurlara karfl› izlenecek gü-
oldu¤u iddia edilmektedir.
Günümüzde, Rusya’n›n venlik politikas›n› ortaya koyan bu doktrinler çerçevesinde Rusya’n›n uluslararas›
özgün bir kimlik ve jeopolitik alanda tekrar aktif nüfuz politikas›na ve ABD ile rekabete döndü¤ü söylenebilir.
konuma sahip oldu¤unu
öngören Avrasyac› anlay›fl Fakat as›l dönüflümün Vladmir Putin’in devlet baflkan› olmas›yla gerçekleflece¤inin
ABD hegemonyas›na karfl› alt›n› çizmek gerekir.
olup, çok kutuplu bir
uluslararas› sistem modeli Mart 2000’de yap›lan seçimler sonucunda Rusya devlet baflkanl›¤› görevini dev-
önererek, Rusya’n›n ralan Vladimir Putin, Kafkasya ve Orta Asya’da güç kullanma tehdidinden kaç›n-
önceli¤inin yak›n çevresi
olmas› gerekti¤ini vurgular. mam›fl, Çeçenistan’a sert politikalar izlemeye devam etmifl ve Kafkasya’da askerî
güç bulundurma ve bu gücü artt›rma politikas›n› sürdürmüfltür. Putin, bir taraftan
Yeni-Avrasyac›l›k hakk›nda
ayr›n›tl› bilgi için bkz. Dugin, Avrasyac› bir yaklafl›mla Yak›n çevrede Rusya Federasyonu’nun etkinli¤ini art›rma-
Alexandr (2004). Rus ya çal›fl›rken di¤er yandan Rusya’n›n Avrupa ve ABD ile iliflkilerini de gelifltirmeye
Jeopoliti¤i: Avrasyac›
Yaklafl›m, ‹stanbul: Küre
çaba harcam›flt›r. Putin, uluslararas› piyasalarda petrol ve do¤al gaz fiyatlar›n›n ar-
Yay›nlar›. t›fl›n›n da etkisiyle, Yeltsin döneminde parçalanma efli¤inde olan Rusya’y› tekrar
uluslararas› alanda dikkate al›nan bir ülke hâline getirmeyi hedeflemifltir (Kama-
lov, 2008). Putin döneminde, Yeltsin döneminde uygulanan güvenlik politikalar›-
n›n neredeyse tümü yeniden tan›mlanm›fl ve bu çerçevede Ocak 2000’de aç›kla-
nan “Ulusal Güvenlik Doktrini” benimsenmifltir.
Ocak 2000’de aç›klanan belgeye göre Rusya’n›n güvenli¤ine iliflkin tehditler flu flekilde Tablo 7.3
Rusya Federasyonu
s›ralanmaktad›r: Ulusal Güvenlik
• Kitle imha silahlar›n›n ve onlar› gönderme araçlar› olarak kullan›lan balistik füzelerin yay›lmas› Doktrini
sorunu
• Uluslararas› bar›fl ve istikrar› korumakla görevli kurulufllardan BM ve Avrupa Güvenlik ve
‹flbirli¤i teflkilat›n›n etkinli¤inin zay›flamas›
• Rusya’n›n uluslararas› arenada politik, ekonomik ve askerî etkinli¤inin zay›flamas›;
• NATO’nun Rusya s›n›rlar›ndaki bölgelere do¤ru genifllemesi
• Ba¤›ms›z Devletler Toplulu¤u içinde iliflkilerin zay›flamas›
• BDT ülkelerinin s›n›rlar›n›n hemen ötesinde çat›flmalar›n ivme kazanmas›
• Rusya’dan toprak talebinde bulunulmas› (Kibaro¤lu, 2001).
2001 sonras›nda ABD’nin Afganistan ve Irak’ta yürüttü¤ü operasyonlarla Orta Renkli Devrimler: So¤uk
Do¤u’ya yerleflmesinin yan› s›ra Gürcistan ve Ukrayna gibi ülkelerde ABD’nin de Savafl’›n sona ermesiyle
birlikte, önce Do¤u
deste¤iyle yaflanan renkli devrimler Rusya’n›n güvenlik kayg›lar›n› art›rm›flt›r. Avrupa’da S›rbistan’da,
Tüm bu tehditlere karfl›l›k Rusya’n›n güvenli¤ini sa¤lamak için izledi¤i politikalar› daha sonra Kafkaslarda
flu flekilde s›ralamak mümkündür: Gürcistan ve Ukrayna’da,
son olarak da Orta Asya’da
• Arka bahçesi olarak nitelendirdi¤i Ba¤›ms›z Devletler Toplulu¤u (BDT) co¤- K›rg›zistan’da
rafyas›na yönelik ABD ilgisine karfl›l›k, Latin Amerika (bölgede ABD karfl›t› demokratikleflme hareketleri
bafllam›flt›r. ABD’nin
politika yürüten Küba, Venezüella ve Bolivya gibi ülkelerle) ülkeleriyle ifl- deste¤iyle bafllayan rejim
birli¤i içine girmek; de¤ifliklikleri bar›flç›l ve
fliddet içermeyen bir yap›ya
• ABD’nin Orta Do¤u’da artan etkisine karfl›l›k, ABD’nin haydut devletler ola- sahiptir. Dönüflüm sürecinde
rak tan›mlad›¤› (Suriye, ‹ran ve Kuzey Kore) ülkelere destek sa¤lamak; kullan›lan simgeler bu
süreçlerin “Renkli
• ABD’nin Orta Asya ve Kafkasya’da Rusya’y› d›flar›da b›rakacak flekilde yü- Devrimler” olarak
rüttü¤ü enerji projelerine karfl›l›k, sahip oldu¤u enerji kaynaklar›n› d›fl poli- adland›r›lmas›na neden
tikas›nda aktif flekilde koz olarak kullanmak; olmufltur. Bu çerçevede,
Gürcistan’da K›rm›z› (Gül)
• Orta Asya’daki ABD etkisine karfl›l›k, Çin ile kurulufluna öncülük etti¤i Devrim, Ukrayna’da Turuncu
fianghay ‹flbirli¤i Örgütü’nün uluslararas› arenada aktif hâle gelmesini Devrim, K›rg›zistan’da Lale
Devrimi tan›mlamalar›
sa¤lamak. kullan›lm›flt›r.
Putin döneminin güvenlik alg›lamalar›nda NATO’nun geniflleme politikas› di-
Ba¤›ms›z Devletler
¤er bir tehdit unsuru olarak belirmektedir. Nitekim 1999, 2004 ve 2009 y›llar›nda- Toplulu¤u (BDT): 8 Aral›k
ki genifllemelerde NATO’nun eski SSCB ülkelerini (Çek Cumhuriyeti, Macaristan, 1991’de SSCB’nin da¤›lmas›
üzerine Rusya, Ukrayna ve
Polonya, Bulgaristan, Estonya, Letonya, Litvanya, Romanya, Slovakya, Slovenya, Beyaz Rusya devlet
Arnavutluk ve H›rvatistan) üye olarak bünyesine katarak s›n›rlar›na dayanmas› baflkanlar› taraf›ndan
Rusya’n›n endiflelerini artt›rm›flt›r. Buna ek olarak, ABD’nin ‹ran ve Kuzey Ko- kurulmufltur. Merkezi
Minsk’te olan bu siyasal
re’den alg›lad›¤› tehdide karfl›l›k kurmay› planlad›¤› Füze Kalkan› projesi kapsa- ortakl›¤›n mevcut üyeleri
m›nda, Çek Cumhuriyeti ve Polonya’ya yerlefltirmek istedi¤i füzeler de So¤uk Sa- Azerbaycan, Beyaz Rusya,
Ermenistan, Kazakistan,
vafl Dönemi’nde izlenen çevreleme stratejisinin devam› olarak alg›lanm›flt›r. Bu K›rg›zistan, Moldova,
kapsamda, fiubat 2007’de 43. Münih Güvenlik Konferans›’nda yapt›¤› konuflmada Özbekistan, Rusya ve
Tacikistan’d›r. Gürcistan,
Putin, tek kutuplu dünya düzeninin art›k sürdürülemez oldu¤unu ifade ederek, 1993’te üye olmufl;
ABD’nin tek tarafl› olarak izledi¤i Füze Kalkan› politikas›n› sert bir dille elefltirmifl- 2008’teki savafl›n ard›ndan
2009’da üyelikten
tir. Ayr›ca, “füzesavar savunma sisteminin belirli parçalar›n› Avrupa’ya konufllan- ayr›lm›flt›r.
fianghay ‹flbirli¤i Örgütü: d›rma planlar› bize yard›m etmez; tam tersine bizi rahats›z eder. Kimin bir sonraki
Çin, Rusya, Kazakistan, ad›ma, ki bu durumda bu ad›m kaç›n›lmaz bir silah yar›fl› olacakt›r, ihtiyac› var?”
K›rg›zistan ve Tacikistan’›n
26 Nisan 1996’da sözleriyle ABD’nin yürüttü¤ü projenin nükleer silahlanma yar›fl›n› tekrar bafllataca-
fianghay’da imzalad›klar› ¤›n› ima etmifltir. Bu aç›klama, Rusya’n›n uluslararas› güvenlik yaklafl›mlar› aç›s›n-
“S›n›r Bölgelerinde Askerî
Güvenin Derinlefltirilmesi
dan önemli bir dönüm noktas› olmufltur.
Anlaflmas›”yla birlikte iyi Putin’in görev süresinin dolmas›yla birlikte May›s 2008’de yap›lan seçimlerde
komfluluk iliflkileri ve devlet baflkanl›¤› görevine Dmitry Medvedev’in gelmesiyle Rusya’n›n güvenlik al-
bölgesel güvenli¤in tesis
edilmesi amac›yla g›lar›nda ciddi bir farkl›laflma yaflanmam›flt›r. Zira ülkenin politika yap›m› büyük
oluflturulan yap›. fianghay ölçüde baflbakanl›¤a atanan ve 2012’de yeniden devlet baflkanl›¤› görevine getiri-
Befllisi olarak an›lan grup,
2001’de Özbekistan’›n da len Putin’in kontrolünde kalm›flt›r. Yine de Medvedev’in göreve gelmesinden k›sa
dahil edilmesiyle fianghay bir süre sonra, Gürcistan’›n 7-8 A¤ustos 2008’de istikrar ve düzeni hakim k›lmak ve
‹flbirli¤i Örgütü ad›n› ald›.
2001 sonras›nda Rusya ve Gürcistan’›n toprak bütünlü¤ünü yeniden tesis etmek amac›yla Güney Osetya’ya
Çin’in, ABD’nin Irak ve yönelik kapsaml› bir askeri operasyona kalk›flmas› ve ard›ndan Rusya’n›n buna
Afganistan’a yönelik
operasyonlarla bölgede
müdahalesi gerek bölge gerek küresel çapta sonuçlara yol açan de¤iflimleri de be-
artan etkisine tepki olarak raberinde getirmifltir. Rusya’n›n müdahalesi ilk önce bölgesel bir Rus-Gürcü sava-
örgütü daha aktif bir hâle fl›, sonras›nda özellikle Medvedev’in 26 A¤ustos’ta Abhazya ve Güney Osetya’n›n
getirmeye çal›flt›klar›
görülmüfltür. ba¤›ms›zl›klar›n› tan›yan kararnameyi imzalamas›yla birlikte Rusya ile Bat› dünya-
s› aras›nda bir tür yeni “So¤uk Savafl”›n bafllad›¤› fleklinde de¤erlendirmelere yol
açm›flt›r (Çelikpala, 2011).
Medvedev döneminde Rusya’n›n 2020 y›l›na kadar “Ulusal Güvenlik Strateji-
si”ni belirleyen yeni bir belge haz›rlanm›flt›r. 12 May›s 2009’da onaylanan ve gü-
venli¤i genifl bir çerçevede ele alan belgede, uluslararas› güvenlikteki geliflmeler,
ulusal ç›karlar, öncelikler ve tehditler, askerî ve savunma alanlar›nda ulusal güven-
li¤in sa¤lanmas›, vatandafllar›n refah›, ekonomi, bilim, teknoloji ve e¤itim, sa¤l›k,
kültür ve çevre gibi bafll›klar yer almaktad›r. Bu belgede, bir önceki Ulusal Güven-
lik Stratejisi’nde ortaya koyulan tehditler aynen korunurken güvenli¤in yeni ve
farkl› boyutlar› da ele al›nm›flt›r.
AVRUPA B‹RL‹⁄‹’N‹N GÜVENL‹K POL‹T‹KALARI
N
AM AÇ
Devlet-benzeri özellikleriyle büyük güç olarak an›lan Avrupa Bir-
li¤i’nin güvenlik yaklafl›m›n› aç›klamak
3
So¤uk Savafl Dönemi’nde Bat› Avrupa ülkeleri aras›nda kurulan ve yar›m yüzy›l›
aflk›n bir süredir varl›¤›n› devam ettiren Avrupa Birli¤i (AB), So¤uk Savafl sonras›
dönemde ekonomik bütünleflmenin ötesine geçerek eriflti¤i siyasal bütünleflme se-
viyesiyle birlikte uluslararas› sistemde önemli bir aktör hâline gelmifltir.
D‹KKAT Bu k›s›mda 1993 öncesi dönemde Avrupa Topluluklar› (AT), Maastricht Antlaflmas› (1993)
sonras› dönemde ise Avrupa Birli¤i ifadesi kullan›lacakt›r
AB, ilk bak›flta hukuki kiflili¤e sahip bir uluslararas› örgüt olarak nitelendirile-
bilir. Buna karfl›l›k, AB hiçbir uluslararas› örgütün sahip olmad›¤› kendine özgü
yetki alanlar› (örn., AB’nin Ortak Tar›m Politikas›nda üye devletlerin hiçbir söz
hakk› yoktur; kararlar uluslarüstü yöntemlerle al›n›r ve yürütülür) ve kurumsal ya-
p›s› ile üye devletlerin toplam›ndan ibaret bir uluslararas› kurulufl de¤ildir. Bu çer-
çevede AB, uluslararas› kurulufl özelli¤ine ek olarak, üye devletlerle birlikte efl za-
manl› olarak varolan ve devlet-benzeri özellikleri ile kendine özgü bir siyasi yap›-
ya sahip bir büyük güç olarak tan›mlanmal›d›r. Avrupa’daki bütünleflme süreciyle
birlikte Caporaso’ya göre “post-modern uluslararas› siyasi biçim” olarak geliflen ve

1970’lerden bu yana büyük güç olarak kabul edilen AB, bugün k›tadaki güvenlik
dinamiklerini neredeyse baflat flekilde belirleyen aktör olarak karfl›m›za ç›kmakta-
d›r (Caporaso, 1996). Bu çerçevede, AB’yi devlet-benzeri özelliklere sahip, kimi
zaman küresel bir güç olarak dünya politikas›nda rol oynayan büyük güç olarak
tan›mlamak gerekir.
So¤uk Savafl Dönemi’nde AT ve Avrupa Güvenli¤i

1945 sonras›nda Avrupa’da süper güçlerin e¤emenli¤i bafllarken, ‹kinci Dünya Sa- Demir Perde: ‹lk defa 1946
vafl›’ndan siyasi, askerî, insani ve ekonomik aç›dan a¤›r tahribatlarla ç›kan Avrupa- tarihinde ‹ngiltere
Baflbakan› Winston
l› büyük güçler de bu statülerini yitirmifllerdir. ‹kinci Dünya Savafl›’n›n hemen er- Churchill taraf›ndan
tesinde “savafl›n gerçek anlamda iki galibi” SSCB ve ABD aras›nda bafllayan ve kullan›lan bu terim,
Avrupa’ya inen bu demir
yaklafl›k elli y›l devam eden “so¤uk” mücadelede, kutuplar Avrupa ve kuzeydo¤u perdenin ötesinde
Asya’y› tamamen etkileri alt›na alarak bölgesel güvenlik dinamiklerinin ba¤›ms›z Sovyetlerin etkisi ve hatta
kontrolü alt›nda bulunan
biçimde geliflimini engellemifllerdir (Erhan, 1996). Bu çerçevede, Avrupa bölgesi Orta ve Do¤u Avrupa
bir tarafta ABD, di¤er tarafta da SSCB ekseninde Bat› ve Do¤u Bloku olarak De- ülkelerinin yer ald›¤›n› ifade
eder. Terim, So¤uk Savafl
mir Perde ile ikiye bölünmüfltür. Bu dönemde Avrupa bölgesinin süper güçlerin y›llar› boyunca Avrupa’n›n
etkisi alt›na girmesinin iki temel göstergesi vard›r. Öncelikle, ABD k›tan›n bat›s›n- ikiye bölünmüfllü¤ünü
da, SSCB de do¤usunda uzun bir döneme yay›lacak flekilde kuvvet konuflland›r- simgeleyen bir metafor
olarak kullan›lm›flt›r.
m›fllard›r. ‹kinci olarak, bölge devletleri bir tarafta ABD güdümünde OEEC ve NA-
TO, di¤er tarafta da SSCB güdümünde COMECON ve Varflova Pakt› gibi uluslara-
ras› örgütler etraf›nda kümelendirilerek, büyük güç çekiflmesindeki konumlar›n›
belirlemifllerdir.
Bu k›s›mda AB’nin güvenlik anlay›fl› aç›klanaca¤› ve AB’nin de öncelikle Bat› Avrupa’da bafl- D‹KKAT
layan bir giriflim sonucunda do¤mas› nedenleriyle Bat› Avrupa merkezli bir anlat›m temel
al›nmaktad›r.
Bu dönemde Bat› Avrupa için birincil tehdit SSCB’dir. Bir baflka deyiflle 1940-
50’lerde Avrupa devletlerinin kendi aralar›ndaki güvenlik kayg›lar› birincil önemi-
ni yitirmifl, esas güvenlik sorunsal› Avrupa k›tas›n› aflarak bloklar aras› çat›flma ek-
seninde tan›mlan›r hâle gelmifltir. Zira böyle bir savafltan olumsuz olarak etkilene-
cek ilk cephe Avrupa bölgesiydi. Sovyet tehdidi Avrupa’da salt askerî anlamda de-
¤il, SSCB’nin komünist yönetim anlay›fl›n› Do¤u Avrupa’da oldu¤u gibi Bat›ya da
dayatmas› olas›l›¤› ile iliflkilendirilerek, daha genifl bir siyasi-askerî tehdit olarak
de¤erlendirilmifltir. Do¤u-Bat› savafl› olas›l›¤›n›n temel güvenlik tehdidi olarak al-
g›land›¤› bu dönemde, Almanya’n›n ekonomik aç›dan büyümesi ve buna paralel
olarak askerî anlamda güçlenmesi ile her ikisinin yaratt›¤› etkiyle Avrupa’y› yeni-
den savafla götürmesi olas›l›¤› da baflta Fransa olmak üzere Bat› Avrupa taraf›ndan
tehdit olarak alg›lanmaya devam etmifltir. Bir baflka deyiflle Avrupa devletleri için
SSCB’den alg›lanan d›fl tehdidinin yan› s›ra, iç tehdit olarak da güçlenen/güçlenme
olas›l›¤› bulunan Almanya vard›r. Ayr›ca I. ve II. Dünya Savafllar›n›n ac›lar›n›n ye-
niden yaflanmas› ihtimali, yani topyekûn bir savafl fikri de Bat› Avrupa ülkelerinin
tehdit alg›lamalar› aras›nda yer alm›flt›r.
So¤uk Savafl s›ras›nda Bat› Avrupa devletleri hangi sorunlar› bafll›ca güvenlik tehditleri SIRA S‹ZDE
olarak de¤erlendirmifllerdir? 1
Resim 7.5 AT/AB, Bat› Avrupa’da bu sorunlarla mücadele

edebilmek ad›na bafllayan örgütlenmeler dönemi-
Robert Schuman
nin (Avrupa Ekonomik ‹flbirli¤i Örgütü, NATO, Av-
rupa Konseyi) bir ürünüdür. Bir baflka deyiflle
Schuman, 1947-1948 y›llar›
aras›nda Fransa AT’nin kuruluflu ile Avrupa Topluluklar›’ndan AB’ye
Baflbakanl›¤›, 1948-1953 geliflim süreci asl›nda bu güvenlik tehditlerine karfl›
y›llar› aras›nda Fransa
D›fliflleri Bakanl›¤› ve 1958- birer güvenlik politikas› olarak de¤erlendirilebilir.
1960 y›llar› aras›nda da Bu çerçevede, ilk olarak, ABD’nin Almanya’n›n kal-
Avrupa Topluluklar›
Parlamenterler Asamblesi
k›nmas› yönündeki talepleri karfl›s›nda Almanya’y›
Baflkanl›¤› görevlerini mümkün oldu¤unca kontrol alt›nda tutmay› hedef-
yürütmüfltür. Schuman’›n leyen 9 May›s 1950 tarihli Schuman Plan› haz›rlan-
ad›yla an›lan ve AKÇT’nin
kuruluflunu öngören projenin m›flt›r. Plan do¤rultusunda, “Frans›z-Alman kömür-
ilan edildi¤i 9 May›s tarihi, çelik üretiminin tüm Avrupa devletlerinin kat›l›m›na
her y›l Avrupa günü olarak
kutlan›r. aç›k bir örgüt çerçevesinde yer alan ve kararlar›
üyeleri üzerinde ba¤lay›c› olan ortak bir Yüksek
Otoritenin denetimine b›rak›lmas›” öngörülerek,
Fransa, Belçika, Hollanda, Lüksemburg, Almanya ve ‹talya aras›nda 1951’de Av-
rupa Kömür Çelik Toplulu¤u (AKÇT) kurulmufltur.
MAKALE Schuman Plan› ve AKÇT’nin do¤uflu hakk›nda ayr›nt›l› bilgi için bkz. Akgül Aç›kmefle, Si-
nem (2005). “Avrupa Birli¤i Yolunda ‹lk Ad›m”, Cumhuriyet Strateji, Cilt 1, No 28.
Bu dönemde Almanya’n›n ekonomik güçlenmesi olas›l›¤› karfl›s›nda ortaya at›-

lan AKÇT projesine benzer biçimde, ABD taraf›ndan Sovyet tehdidine karfl› gün-
deme getirilen Almanya’n›n yeniden silahlanmas› önerisi karfl›s›nda, bu süreci ve
Almanya’n›n askerî aç›dan artabilecek gücünü denetim alt›nda tutmak üzere sa-
vunma alan›nda bütünleflmeyi öngören Avrupa Savunma Toplulu¤u’nun kurulma-
s› yönünde de giriflimler olmufltur. 24 Ekim 1950’de Fransa d›fliflleri bakan› René
Pleven taraf›ndan önerilen planda, Avrupa Savunma Bakanl›¤›na ba¤l› yaklafl›k
100.000 kifliden oluflan uluslar-üstü nitelikte bir Avrupa Ordusu oluflturulmas› ön-
görülmüfltür. 27 May›s 1952’de alt› AKÇT üyesi genel itibar›yla Pleven Plan› do¤-
rultusunda flekillenen Avrupa Savunma Toplulu¤u (AST) Antlaflmas›’n› Paris’te im-
zalad›. Frans›z Parlamentosu kurulan örgütün Almanya’n›n silahland›r›lmas›n› kon-
trol alt›na almada yetersiz kalaca¤› kayg›s›yla ve antlaflman›n tafl›d›¤› ulusüstü ka-
rakterin Fransa’n›n ulusal egemenlik anlay›fl›n› zedeleyece¤i endiflesiyle Paris Ant-
laflmas› olarak bilinen bu antlaflmay› onaylamam›flt›r.
AKÇT’nin baflar›s› ve AST ile erken dönemdeki siyasal bütünleflme çabas›n›n
baflar›s›zl›¤› do¤rultusunda üye devletler bütünleflmenin öncelikle ekonomik an-
lamda bafllamas›n›n daha gerçekçi olaca¤›n› düflünmüfllerdir. Bu çerçevede, Mart
1957’de Fransa, Almanya, ‹talya, Hollanda, Belçika ve Lüksemburg aras›nda im-
zalanan Roma Antlaflmas›’yla Ortak Pazar kurulmas›n› hedefleyen Avrupa Eko-
nomik Toplulu¤u (AET) ve atom enerjisi alan›nda ifl birli¤inin gelifltirilmesini ön-
gören Avrupa Atom Enerjisi Toplulu¤u’nu (AAET) kurmufllard›r. Avrupa Toplu-
luklar›n› kuran antlaflmalar›n hiçbiri uluslararas› güvenlikle ilgili özel düzenleme-
ler içermezken, bu topluluklar›n›n her birinin kuruluflunun Bat› Avrupa’n›n ‹kin-
ci Dünya Savafl›’n›n sona ermesinin ard›ndan karfl›laflt›¤› güvenlik sorunlar›na çö-
züm olarak güçlü bir Avrupa oluflturulmas› hedefi ile uyumlu oldu¤u görülmek-
tedir. Bir baflka ifadeyle Avrupa Topluluklar›n›n kuruluflu bafll› bafl›na bir güven-
lik politikas›d›r.
So¤uk Savafl’›n yumuflama döneminde Avrupa’n›n güvenlik kayg›lar›n›n SSCB Derinleflme ve Geniflleme:
Derinleflme, daha fazla
tehdidinden k›smen uzaklaflt›¤› ve ekonomi-kalk›nma gibi konular üzerinde yo- politika alanlar›n›n
¤unlaflt›¤› söylenebilir. So¤uk Savafl’›n son döneminde ise ABD ve SSCB aras›nda- bütünleflme sürecine dâhil
edilmesi ile AT kurumlar›n›n
ki rekabetin de etkisiyle SSCB korkusu yeniden ön plana ç›km›flt›r. Son dönemde yetkilerinin artmas› olarak
tan›mlan›r. Geniflleme ise
SSCB korkusunun yan› s›ra ABD ve Japonya’n›n uluslararas› sistemde ekonomik üye say›s›n›n artmas› olarak
olarak güçlenmesinin, bu nedenle de AT’nin küresel ekonomik rekabet gücünün ifade edilir. Bu iki politika
AB içerisinde sürekli olarak
azalmas› olas›l›¤›n›n üye ülkeler taraf›ndan tehdit olarak alg›land›¤› görülmektedir. birbiriyle rekabet hâlinde
olmufl, dönem dönem biri ya
Bu korkular karfl›s›nda AT üyesi ülkelerin izledi¤i politika derinleflme ve genifl- da di¤eri genel AB
politikalar›n› etkileri alt›na
leme yöntemleriyle daha güçlü bir aktör hâline dönüflmek olmufltur. alm›fllard›r.
Derinleflme Geniflleme Tablo 7.4

AT’nin
Füzyon Hareketi (1957 ve 1965’te imzalanan Birinci Geniflleme (1973): ‹ngiltere, ‹rlanda, Kuruluflundan So¤uk
metinlerle Konsey, Komisyon, Parlamento ve Danimarka Savafl’›n Sonuna
Divan her üç Topluluk için ortak kurumlar hâline Kadar Bafll›ca
Derinleflme/Geniflleme
dönüflmüfltür) Ad›mlar›
Bütçe Düzenlemeleri (1970 ve 1975 tarihli ‹kinci Geniflleme (1981): Yunanistan
düzenlemelerle AT’nin öz kaynaklar›
oluflturulmufl; bütçe üzerinde Parlamento yetki
sahibi olmufltur)
Avrupa Siyasi ‹flbirli¤i (1970’lerde bafllayan Üçüncü Geniflleme (1986): ‹spanya, Portekiz
ve üye ülkelerin d›fl politika ve güvenli¤in siyasi-
ekonomik boyutlar›nda birbirlerine
dan›flmalar›n› ve ifl birli¤i içinde hareket
etmelerini öngören bir mekanizma)
Avrupa Tek Senedi (1986’da imzalan›p,
1987’de yürürlü¤e giren bu metinle esas itibar›yla
Avrupa iç pazar›n›n (mallar›n, hizmetlerin,
kiflilerin, sermayenin serbest dolafl›m›n›n
sa¤land›¤› ve iç s›n›rlar›n kald›r›ld›¤› alan) oluflumu
öngörülmüfltür)
AT bünyesinde “güvenlik” resmî olarak ilk kez Avrupa Siyasi ‹flbirli¤i mekanizmas› çerçe- D‹KKAT
vesinde ele al›nan bir alan olmufltur. Buna karfl›l›k, bu dönemde güvenlik askerî boyutuy-
la de¤il, siyasi (silahs›zlanma çabalar› gibi) ve ekonomik boyutlar›yla politika üretilen ve
iflbirli¤i yap›lan bir aland›r.
Avrupa Birli¤i’nin tarihsel geliflimi, kurumlar›, derinleflme ve geniflleme süreçleriyle ilgili ‹NTERNET
bilgileri AB’nin resmi internet sitesi http://europa.eu/index_en.htm internet adresinde bu-
labilirsiniz.
So¤uk Savafl Sonras› Dönemde AB ve Avrupa Güvenli¤i

So¤uk Savafl sonras› dönemde AB’nin gündemindeki bafll›ca tehditler flu flekilde s›-
ralanabilir: ‹ki Almanya’n›n birleflmesiyle birlikte yeniden su yüzüne ç›kan Alman-
ya korkusu, Orta ve Do¤u Avrupa’daki komünist rejimlerin y›k›lmas›n›n yaratt›¤›
istikrars›zl›k ve Balkanlar’da yaflanan krizler.
‹lk olarak, Berlin Duvar›’n›n 1989’da y›k›lmas› ve Ekim 1990’da Do¤u ve Bat›
Almanya’n›n birleflmesinin ard›ndan Almanya’n›n hegemonyac› bir güç olarak
Avrupa’daki bütünleflme sürecine tehdit oluflturabilece¤i endiflesi belirmifltir. Bir
baflka deyiflle, Almanya’n›n k›tay› egemenli¤i alt›na alma olas›l›¤› di¤er Avrupa
devletlerine savafl dolu geçmifllerini hat›rlatm›fl; bu nedenle de Almanya’n›n eko-
nomik, siyasi ve askerî gücünü kontrol alt›nda tutabilecek bir mekanizmaya ge-
reksinim duyulmufltur. Bu çerçevede, AB’nin Ortak D›fl ve Güvenlik Politikas›
(ODGP)’n›n temel dayanaklar›ndan birinin Almanya’n›n güçlenmesi endiflesi ol-
du¤u söylenebilir.
1990’lar›n bafllar›nda AB’nin güvenlik endiflelerinden bir di¤eri de Orta ve Do-
¤u Avrupa ülkelerinin Sovyet yörüngesinden ç›kmalar›n›n ard›ndan bu ülkelerde
geliflen iç istikrars›zl›klard›r. AB’nin s›n›rlar›nda yaflanan çat›flmalardan ve siyasi is-
tikrars›zl›klardan do¤rudan do¤ruya etkilenebilece¤i düflünüldü¤ünden, bölgede
istikrar›n sa¤lanmas› AB için aciliyet kazanm›flt›r. Bu çerçevede AB, Orta ve Do¤u
Avrupa ülkelerine üyelik perspektifi vererek, söz konusu co¤rafyadaki güvenlik
sorunlar›n› uzun vadede gidermeyi hedefleyen bir geniflleme stratejisi benimsemifl-
tir. Bir baflka deyiflle, bu ülkelerle bütünleflme AB’nin öngördü¤ü güvenlik politi-
kalar›ndan biri ve orta vadede en etkilisi olmufltur.
1990’lar boyunca Avrupa güvenli¤i ba¤lam›nda ön plana ç›kan sorunlardan bir
di¤eri de Balkanlar’daki kriz ortam›d›r. 1990’lar›n bafl›ndaki Bosna ve 1998’de pat-
lak veren Kosova Savafllar› Avrupa’da savafl›n hâlâ mümkün oldu¤unun bafll›ca
göstergeleridir. Bu tür çat›flmalar›n AB devletlerini krizin taraflar› hâline getirip,
üyeler aras› güç politikalar›n› yeniden tetikleme olas›l›¤› AB taraf›ndan güvenlik
bofllu¤u olarak nitelendirilmifltir. Balkanlar’daki krizin ard›ndan ODGP’nin, özel-
likle Kosova krizinin ard›ndan da Avrupa Güvenlik ve Savunma Politikas›
(AGSP)’n›n güvenlik politikalar› olarak benimsendi¤i söylenebilir. Balkanlar’a yö-
nelik geniflleme stratejisi de hâlen büyük ölçüde bu do¤rultuda izlenmekte olan
bir güvenlik politikas›d›r. Genel olarak bak›ld›¤›nda, farkl› yak›n bölgelerdeki is-
tikrars›zl›klar›n beraberinde getirece¤i ulusötesi sorunlar (göç, iltica gibi) da AB’nin
tehdit tan›mlamalar› aras›nda yer alm›flt›r.
Bu dönemin tehdit gündemi karfl›s›nda AB ülkelerinin izledi¤i güvenlik politi-
kalar›n›n temelinde artan bir bütünleflme modeli söz konusudur. Bu model çerçe-
vesinde de¤erlendirebilecek belli bafll› güvenlik politikalar› fiekil 9.5’te özetlen-
mektedir:
Geniflleme Tablo 7.5

1995’te Avusturya, ‹sveç ve Finlandiya’y› kapsayan beflinci geniflleme dalgas›n›n ard›ndan AB, en So¤uk Savafl Sonras›
Dönemde AB
kapsaml› genifllemesini 2004’te Polonya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti, Slovenya, Slovakya, Güvenlik Politikalar›
Estonya, Litvanya, Letonya, K›br›s ve Malta ile 2007’de Romanya ve Bulgaristan’›n kat›l›mlar›yla
gerçeklefltirmifltir. Geniflleme politikas› güvenlik sorunu yaratabilecek nitelikteki Avrupa ülkelerini
geniflleme kriterlerini yerine getirdikleri takdirde AB üyesi yaparak güvenlik sa¤lamay› hedefler.
ODGP
Maastricht Antlaflmas› ile üye devletlerin d›fl politika ve güvenlik konular›nda ifl birli¤i yapmalar› ve
bu do¤rultuda ortak tutum-ortak eylem benimsemelerini öngören bir politika do¤mufltur.
Antlaflmada, ODGP kapsam›nda nihai olarak ortak savunma politikas›n›n oluflumu da dahil olmak
üzere güvenli¤e iliflkin tüm sorunlar›n ele alaca¤›n›n belirtilmesi ile AB’nin söz konusu dönemde BAB: Temeli Mart 1948
Brüksel Antlaflmas› ile
bir savunma aktörü olmad›¤› ancak bu çizgide gelece¤e dönük bir perspektifin varl›¤› vurgulanm›flt›r. at›lan ve May›s 1955’te
Maastricht Antlaflmas› ile ayr›ca, AB’nin kendi savunma politikas›n› oluflturana kadar savunmaya yürürlü¤e giren Paris
Protokolleri ile kurulan, 2010
iliflkin konularda Bat› Avrupa Birli¤i’nden (BAB) yararlanmas› öngörülmüfltür. Bu suretle, BAB y›l›nda da AGSP’nin oluflumu
Maastricht Antlaflmas› sonucunda AB’nin savunma aya¤› hâline getirilmifltir. ve Lizbon Antlaflmas›’n›n
yürürlü¤e girmesiyle ifllevsiz
AGSP kald›¤› gerekçesiyle
üyelerince feshedilen
AB’nin askerî kuvvet kullan›m› konusunda ortak politika izlemesi anlam›n› tafl›yan ve ODGP’nin uluslararas› örgüt.
parças› olarak faaliyet göstermesi hedeflenen Avrupa Güvenlik ve Savunma Politikas›n›n (AGSP)
temelleri 1998’de ‹ngiltere ve Fransa aras›ndaki St. Malo Zirvesi ile 1999’da AB’nin Köln Zirvesi’nde Petersberg Görevleri:
‹nsani görevler, arama-
at›lm›flt›r. Köln Zirvesi’nde AB’nin uluslararas› krizlerle mücadele edebilecek özerk bir eylem kurtarma faaliyetleri, bar›fl›n
kapasitesi ile donat›lmas› ve bu hedef do¤rultusunda askerî güç ile desteklenmesi konusunda korunmas›, bar›fl›n
korunmas›n› da içerecek
görüfl birli¤ine varan üye devletler, Aral›k 1999 Helsinki Zirvesi’nde askerî kuvvet konusunu flekilde muharebe güçlerinin
kapsaml› biçimde ele alm›fllard›r. Bu çerçevede, yaklafl›k 50-60.000 personelden oluflan, 60 gün kriz yönetimi
operasyonlar›nda kullan›m›
içinde harekâta haz›r hâle gelip kriz mahallinde bir y›l boyunca faaliyet gösterebilen gerekli komuta, görevleri 19 Haziran 1992
kontrol, istihbarat ve lojistik birimleri ile hava ve deniz kuvvetlerini kapsayan ve amac› Petersberg tarihinde BAB’›n
Petersberg’de yap›lan
görevlerinin yerine getirilmesi olan askerî bir kuvvetin 2003 y›l›na kadar kurulmas›na karar Zirvesi’nde BAB’›n görev
verdiler. Helsinki’de ayr›ca, AB Genelkurmay›, AB Askerî Komitesi ile Güvenlik ve Siyasi Komitenin alanlar› olarak belirlenmifl;
kurulmas› öngörülmüfltür. Helsinki’de oluflumu öngörülen ve Acil Müdahale Gücü olarak bu türdeki görevler bu
tarihten itibaren genel
adland›r›lan bu kuvvete çeflitli vesilelerle üye devletlerin yapacaklar› tahsisler 2000 y›l›ndan bu olarak Petersberg görevleri
yana her y›l düzenlenmektedir. 2003’ten beri AB’nin üstlendi¤i operasyonlarla birlikte AB’nin fleklinde an›lm›flt›r.
askerî gücü Helsinki’de öngörülen gücün hantall›¤› nedeniyle 1500 askerden oluflan AB taburlar›
gibi birimlerle yenilenme sürecine girmifltir. AGSP kapsam›nda yaln›zca askerî operasyonlar de¤il,
sivil nitelik tafl›yan operasyonlar (hukukun üstünlü¤ünün korunmas› gibi) da yürütülmektedir.
2009’da onaylanan Lizbon Antlaflmas›’nda bu politikan›n ad› Ortak Güvenlik ve Savunma Politikas›
(OGSP) olarak de¤ifltirilmifltir.
Adalet ve ‹ç ifllerinde ‹fl birli¤i
‹ltica, üye ülkeler d›fl s›n›rlar›n›n aç›lmas›na iliflkin kurallar, göç politikas›, kaçakç›l›k gibi ulusötesi
suçlar ile polisiye alanlarda ifl birli¤i konular› adalet ve içiflleri politikas› kapsam›nda
de¤erlendirilmektedir. Maastricht Antlaflmas›’nda üçüncü sütunda ele al›nan bu konulardan vizeler,
iltica, göç ve kiflilerin serbest dolafl›m› ile ilgili olanlar› May›s 1999’da yürürlü¤e giren Amsterdam
Antlaflmas›’nda birinci sütuna aktar›lm›flt›r.
11 Eylül Sonras› Dönemde AB Güvenlik Politikas›

11 Eylül’de ABD’de yaflanan terör sald›r›s› sonras›nda, AB güvenli¤ine tehdit ola-
rak gördü¤ü unsurlar› ilk defa resmî olarak tan›mlam›flt›r. Dönemin ODGP Yüksek
Temsilcisi Javier Solana’n›n ad›yla an›lan “Daha ‹yi Bir Dünyada Güvenli Avrupa”
bafll›kl› Avrupa Güvenlik Stratejisi belgesinde (2003) terörizm, kitle imha silahlar›-
n›n yay›lmas›, bölgesel krizler, baflar›s›z devletler ve organize suçlar olmak üzere
befl tehditten bahsedildi¤i görülmektedir. AB’nin bu tehditleri tan›mlamas›ndan k›-
sa bir süre sonra, ilk olarak 11 Mart 2004’te Madrid, ard›ndan da 7 Temmuz 2005’te
Londra’da yaflanan terör sald›r›lar› AB’nin güvenlik konular›ndaki endiflelerinde
hakl› oldu¤unu göstermifltir.
‹NTERNET Solana Belgesi’nin orijinal metni için bkz. http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUp-

load/78367.pdf
Solana belgesinde ortaya koyulan tehditlerin en fazla AB’nin komflular›ndan

kaynakland›¤› ifade edilmifl ve AB’nin etraf›nda bir güvenlik çemberi yaratmas› ön-
görülmüfltür. Bu do¤rultuda, AB 2003’ten itibaren Avrupa Komfluluk Politikas›
ad›yla bir strateji gelifltirerek, Birli¤in do¤usunda ve Akdeniz s›n›rlar›nda yak›n ve
ifl birli¤i içinde iliflki kurabilece¤i iyi yönetilen ülkeler zinciri oluflturma hedefi
do¤rultusunda hareket etmeye bafllam›flt›r. Bu politika do¤udaki komflular için
“Do¤u Ortakl›¤›”, güneydeki komflular için de “Akdeniz için Birlik” ad› alt›nda iki
farkl› patikada geliflme göstermektedir.
2008’de “De¤iflen Dünyada Güvenli¤in Sa¤lanmas›” bafll›¤›yla ilan edilen gün-
cellenmifl Avrupa Güvenlik Strateji belgesinde tehdit olarak alg›lanan unsurlar ar-
tarak, siber güvenlik, enerji güvenli¤i, iklim de¤iflikli¤i, korsanl›k faaliyetleri, hafif
silahlar ve kara may›nlar› gibi farkl› güvenlik sorunlar› da eklenmifltir.
Ç‹N’‹N GÜVENL‹K YAKLAfiIMI
N
AM AÇ
So¤uk Savafl sonras› dönemin di¤er bir büyük gücü olan Çin’in gü-
venlik alg›lamalar›n› ve izledi¤i stratejiyi analiz etmek
4
Çin, h›zla büyüyen ekonomisinin yan› s›ra nüfusu, toprak büyüklü¤ü, askerî gücü,
nükleer silahlar› vb. özellikleriyle büyük güç olarak nitelendirilen aktörlerden biri-
sidir. So¤uk Savafl sonras›nda askerî kapasitesini bir hayli gelifltiren Çin’in ekono-
mik büyümesinin de mevcut düzeyini korumas› hâlinde yak›n gelecekte süper güç
konumuna eriflebilece¤i fikri ileri sürülmektedir.
So¤uk Savafl Dönemi’nde Çin’in Güvenlik Anlay›fl›

Mao Zedong önderli¤inde 1 Ekim 1949’da kurulan Çin Halk Cumhuriyeti, So¤uk
Savafl Dönemi boyunca süper güçlerin üzerinde hâkimiyet kurmaya çal›flt›klar› bir
ülke olmufltur. Kurulufl aflamas›nda komünist rejimi benimseyen Çin, SSCB’nin ön-
derli¤indeki Do¤u Bloku’nun bir üyesi olarak ABD’nin tehdit tan›mlamas› kapsa-
m›nda yer alm›flt›r. Çin-SSCB aras›nda fiubat 1950’de imzalanan Dostluk ve ‹flbirli-
¤i Antlaflmas›, iki ülkenin yak›nlaflmas›n›n göstergesi ve ABD’nin Çin’den tehdit al-
g›lamas›n›n dayana¤› olmufltur. Benzer flekilde, söz konusu Antlaflma’n›n “tarafla-
r›n›n Japonya ya da herhangi bir müttefikinin sald›r›s›na u¤ramas› hâlinde birbirle-
rine yard›m edeceklerine” dair hükmü de dolayl› da olsa Çin’in ABD’den tehdit al-
g›lad›¤›n› ortaya koymufltur. Nitekim, 1950’de Kore’de patlak veren savafla ABD’nin
müdahale ederek Güney Kore’yi desteklemesi, yak›n çevresinde ABD’nin varl›¤›n›

hisseden Çin, ABD’yi do¤rudan tehdit olarak alg›lamas›na neden olmufltur.
Çin her ne kadar SSCB ile iyi iliflkiler sürdürse de ABD-SSCB aras›ndaki So¤uk Ba¤lant›s›zl›k Hareketi:
Savafl ortam›n›n devam›n› istemifltir. Zira, iki süper gücün rekabeti, Çin’in Ba¤lan- ‹kinci Dünya Savafl› sonras›
ortamda ABD ya da
t›s›zl›k Hareketi ve hatta Sosyalist Blok’un liderli¤ini üstlenmesini sa¤layabilirdi. SSCB’den, bir baflka deyiflle
Öte yandan, Kruflçev döneminde SSCB’nin izlemeye bafllad›¤› “bar›fl içinde bir ara- kapitalist ya da sosyalist
kamplardan herhangi birinin
da yaflama” politikas›, ABD-SSCB iliflkilerini gelifltirebilir ve bu durumda Çin d›flla- yan›nda yer almak
nabilirdi. Bu çerçevede, 1960’larda Çin-SSCB iliflkilerinde artan gerilim, ABD-Çin istemeyen ülkelerin
bafllatt›¤› hareket.
aras›ndaki yak›nlaflmay› da beraberinde getirmifltir. SSCB’nin 1968’de Çekoslovak- Ba¤lant›s›zl›k fikri ilk kez
ya’y› iflgaline tepki gösteren Çin’in, ayn› dönemde ABD’yle daha s›k› iliflkiler kur- 1946’da Hindistan lideri
Jawaharal Nehru taraf›ndan
maya bafllad›¤› görülmektedir. 1972’de ABD Baflkan› Nixon’un Çin’i ziyaretiyle bir- ortaya at›ld›. 1955’te
likte iki ülke aras›nda 25 y›ld›r süren temass›zl›k sona ererken 1979’da iki ülke ara- yap›lan Bandung
s›nda büyükelçiler düzeyinde diplomatik iliflkiler kurulmufltur. Bir baflka deyiflle, Konferans›’nda fiilen
oluflumu tamamland› ve
ABD art›k Çin için do¤rudan bir güvenlik tehdidi olmaktan ç›kmaya bafllam›flt›r. 1961 Belgrad Konferans› ile
Mao Zedong’un ölümünden sonra liderli¤i devralan Deng Xiaoping, uluslarara- “Ba¤lant›s›z Devlet Grubu”
ad› alt›nda resmiyet
s› alanda daha kat›l›mc› bir politika izlemeye bafllam›fl ve SSCB baflta olmak üzere kazand›. Günümüzde hâlen
komflular›yla s›n›r sorunlar›n› çözmek üzere görüflmeler bafllatm›flt›r. Buna karfl›l›k, varl›¤›n› sürdüren ve
2009’da 15. Ba¤lant›s›zlar
1978’de SSCB’nin silahlanmas›na yard›mc› oldu¤u Kuzey Vietnam birliklerinin Hareketi Zirvesi’ni
Kamboçya’y› iflgaliyle Çin-SSCB iliflkilerinde gerilim artm›fl ve Vietnam ile aras›n- gerçeklefltiren hareket,
Afrika, Asya, Latin Amerika
daki s›n›r savafl›nda SSCB’nin Vietnam’› desteklemesi üzerine Çin, Dostluk ve ‹flbir- ve Karayip bölgelerinden
li¤i Antlaflmas›’n›n süresini uzatmayaca¤›n› aç›klam›flt›r. kat›lan devletlerle üye
Çin’in So¤uk Savafl Dönemi boyunca içte birli¤i sa¤lamaya çal›flt›¤›, s›n›r sorun- say›s›n› 118’e ç›kartm›flt›r.
lar›yla yo¤un flekilde mücadele etti¤i ve iki süper güç aras›nda izledi¤i politikalar-
la varl›¤›n› sürdürmeye çal›flt›¤› görülmektedir. Bir baflka deyiflle, So¤uk Savafl Dö-
nemi’nde iç güvenlik sorunlar›, s›n›r çekiflmeleri ile kimi zaman ABD kimi zaman
da SSCB ile rekabet Çin’in güvenlik gündeminde yer alm›flt›r.
So¤uk Savafl Sonras› Dönemde Çin’in Güvenlik Politikalar›

So¤uk Savafl sonras› dönemde Çin’in güvenlik kayg›lar›n›n temelinde ABD’nin kü-
ressel düzeyde askerî, siyasi ve ekonomik hegemonya kurma çabas›n›n yan› s›ra
s›n›r sorunlar›, enerji kaynaklar›na ulafl›m ve ekonomik geliflmenin sürdürülebilir
olmas› gibi unsurlar da yer almaktad›r.
Çin’in So¤uk Savafl s›ras›nda ve sonras›nda duydu¤u bafll›ca güvenlik kayg›lar› nelerdir? SIRA S‹ZDE
2
SSCB’nin da¤›lmas›n›n ard›ndan Çin’in Orta Asya’ya yönelik izledi¤i politika te-
melde ülkenin güvenlik kayg›lar›yla birebir örtüflmektedir. Hem Bat› s›n›rlar›n›n
hem de Sincan-Uygur Özerk Bölgesi (Do¤u Türkistan)’nin güvenli¤i aç›s›ndan
Çin’in Orta Asya ülkeleriyle iyi iliflkiler kurmas› büyük önem tafl›maktad›r. Çin’in
daima endifle etti¤i az›nl›klar›n yaklafl›k %90’› Do¤u Türkistan, Tibet ve ‹ç Mo¤o-
listan gibi s›n›r bölgelerinde yaflamaktad›r. Az›nl›k gruplar›n›n s›n›r bölgelerinde
yaflamas› ve ellerinde Çin’in kalk›nmas› aç›s›ndan büyük öneme haiz do¤al kay-
naklara (Çin, petrol, do¤al gaz ve di¤er önemli madenlerin yaklafl›k %40’›ndan faz-
las›n› bu bölgelerden temin etmektedir) sahip olmas›, Çin aç›s›ndan etnik sorunla-
r› daha da hassas hâle getirmektedir (Çolako¤lu, 2006). S›n›rlar›nda istikrar›n sa¤-
lanmas› ve enerji kaynaklar›na ulafl›m hedeflerinin yan› s›ra bölgede So¤uk Savafl
sonras›nda artan ABD ve Türkiye etkisi de Çin’in bölgeyle yak›ndan ilgilenmesini
gerektirmektedir. Bir baflka deyiflle, Çin’in Orta Asya politikas›, So¤uk Savafl son-
ras› dönemde Çin’in güvenlik sa¤lama yöntemleri aras›nda ön plana ç›km›flt›r.
Harita 7.1
Çin ve Do¤u
Türkistan
So¤uk Savafl sonras› dönemde Rusya’n›n süper güç konumunu kaybetmesi ve

bafllang›ç y›llar›nda ülke içindeki sorunlarla mücadele etmesi Çin’in Do¤u Asya’da
aktif ifl politika izlemesini beraberinde getirmifltir. Rusya ve ‹ran’la sürdürülen iliflki-
lere ek olarak, bu dönemde Çin’in fianghay Befllisi’nin kurulufluna öncülük etmesi
bölgede izledi¤i aktif politikalar›n sonucudur. Söz konusu yap›, 2001 y›l›nda Özbe-
kistan’›n da kat›l›m›yla fianghay ‹flbirli¤i Örgütü ad›n› alarak, Rusya ve Çin’in ABD
karfl›s›nda denge sa¤lamak için kulland›klar› uluslararas› bir örgüt hâline dönüfl-
müfltür. Bunun en somut örne¤i, örgütün ilk zirvesinde bir araya gelen Rus ve Çin
Devlet Baflkanlar› Yeltsin ve Jiang Zemin’in NATO’nun genifllemesi ve ABD’nin
hegemonya giriflimlerine karfl› yapt›klar› ortak aç›klamalard›r (Ayd›n, 2003).
Çin bafll›ca güvenlik tehditlerinden biri olan enerji ihtiyac›n›n karfl›lanmas› konu-
sunda da bu dönemde aktif politika izlemifltir. Orta Asya’da genifl kapsaml› ortak
enerji boru hatlar› projelerine ilgi gösteren Çin için, Türkmenistan ve Kazakistan gibi
ülkelerle enerji alan›nda yapt›¤› ifl birliklerinin yan› s›ra Hazar Denizi hidrokarbon
kaynaklar›na eriflim ihtiyac› göz önünde bulunduruldu¤unda, Orta Asya’n›n önemi
bir kez daha anlafl›lmaktad›r (Ayd›n, 2005). Di¤er taraftan, Çin’in Afrika k›tas›na yö-
nelik stratejiler geliflmeye bafllamas›n›n ard›nda da bölgedeki do¤al kaynaklara eriflim
ihtiyac› öne ç›kmaktad›r. BP’nin 2030 y›l›na iliflkin tahminleri incelendi¤inde, hâliha-
z›rda enerji tüketimi konusunda ABD’nin önüne geçen Çin’in enerji tüketiminin
2030’a gelindi¤inde ABD’nin neredeyse iki kat›na ulaflaca¤› görülmektedir.
Tablo 7.6 Toplam Enerji

Çin-ABD-Avrupa 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030
Enerji Tüketimi Tüketimi
Karfl›laflt›rmas› Avrupa 1815,8 1804,2 1908,3 2010,9 1927,7 2000,7 2058,1 2094,6 2104,9
Kaynak: BP Energy ABD 1984,9 2132,4 2326,9 2363,2 2267,4 2286,8 2279,6 2269,4 2251,2
Outlook 2030, Çin 685,1 917,4 967,9 1573,2 2373,7 3125,9 3653,3 4034,2 4326,3
http://www.bp.com.
Aç›klama: Yukar›da tabloda gözüken rakamlar bir ülkenin enerji tüketiminin milyon tonluk petrol
eflde¤erini ifade etmektedir. Petrol eflde¤erinin içeri¤inde yer alan as›l enerji kaynaklar› petrol, do¤al
gaz, kömür, nükleer enerji, hidroelektrik ve yenilenebilir enerji kaynaklar›d›r.
Çin’in So¤uk Savafl sonras›nda, özellikle de 11 Eylül sonras› uluslararas› düzen-

de temel güvenlik kayg›s› ABD’nin küresel hegemonya kurmaya yönelik uygula-
Tayvan Sorunu: 1895-1945
malar›d›r. Çin, bu dönemin ilk y›llar›nda her ne kadar ABD’nin tek tarafl› uygula- y›llar› aras›nda Japonya’n›n
malar›na karfl› gelse de iliflkilerin gerilmesinden kaç›nm›flt›r. 1997’de aç›klad›¤› ye- kontrolünde olan Tayvan,
ni Güvenlik Konsepti’nde yer alan, “bar›fl içinde bir arada yaflama” ilkesi do¤rultu- ‹kinci Dünya Savafl›’n›n
ard›ndan ABD’nin kontrolüne
sunda Çin, ABD ile iliflkilerinde karfl›l›kl› fayda sa¤layan ekonomik iliflkilerin ku- geçmifltir. 1950’li y›llar›n
rulmas›, güven art›r›c› diyalog gelifltirilmesi ve çat›flmalar›n bar›flç› yoldan çözümü bafl›nda Sovyetlerin Çin’e
destek vermesine karfl›l›k,
uygulamalar›n› hedeflemifltir (Ayd›n, 2005). Bu çerçevede, özellikle 2001’de yafla- ABD’nin Tayvan’a
nan terör sald›r›lar› sonras›nda Çin de Rusya gibi ABD’yle terörle mücadele konu- ba¤›ms›zl›k için destek
vermesi ile Tayvan sorunu
sunda ifl birli¤ine gitmifltir. Oimao Chen’in yorumuyla, “Çin ve ABD samimiyete, bafllad›. 1954’de ABD ile
yap›c›l›¤a dayal› bir iliflki kurmufltur. Devlet Baflkan› Jiang Zemin ve Baflkan Bush Tayvan aras›nda Karfl›l›kl›
Güvenlik Antlaflmas›
aras›nda Kas›m 2002’de yap›lan Crawford Zirvesi’nde Bush, terörizme karfl› verilen imzaland›. Fakat, ABD- Çin
mücadelede Çin’in ABD’nin müttefiki oldu¤unu bile aç›klam›flt›r” (Chen, 2005). diplomatik iliflkilerinin
‹kili iliflkilerdeki gerilimin kontrol alt›nda tutulmas› hedefine karfl›l›k Tayvan kurulmas›yla birlikte
Tayvan’a yönelik ABD
konusu taraflar aras›nda bir çekiflme noktas› olarak varl›¤›n› sürdürmektedir. Bu tutumu da de¤iflti ve ABD,
sorun ayn› zamanda Çin-Japonya aras›ndaki gerginli¤in de devam etmesine neden Çin Halk Cumhuriyeti’nin
Çin halk›n› temsil eden tek
olmaktad›r. Buna ek olarak, 2001 sonras›nda ABD’nin terörle mücadele kapsam›n- yasal hükûmet oldu¤unu ve
da Orta Do¤u ve Orta Asya’da hâkimiyet kurmaya bafllamas› ve ek üsler elde et- Tayvan’›n onun bir parças›
oldu¤unu kabul eden bir
mesi Rusya’y› oldu¤u gibi Çin’i de tedirgin etmifltir. Nitekim, ABD’nin bu giriflimle- bildirge imzalad›. Bununla
riyle terörle mücadelenin yan› s›ra büyük güçler olarak an›lan Rusya ve Çin’i de birlikte ABD Baflkan› Reagan
döneminde Tayvan’a yönelik
dengelemek istemesi, Rusya ve Çin’in birbirleriyle daha da yak›nlaflmas›na neden askerî destek nedeni ile
olmufltur. 2001’de imzalad›klar› antlaflma çerçevesinde aralar›nda stratejik ortakl›k sorun yeniden su yüzüne
kuran Rusya ve Çin, ABD’nin hedefledi¤i tek kutuplu dünya düzenini k›rman›n ve ç›kt›. Yine de 1995’de ABD
ile Çin sorunu göz ard›
bu ülkenin uluslararas› alanda tek bafl›na eylemlerde bulunmas›n›n önüne geçme- ederek iliflkilerin devam
nin yollar›n› aramaya bafllam›fllard›r. Bu do¤rultuda, Rusya ve Çin’in son y›llarda ettirilmesine karar verdiler
(Akçada¤, 2010). Bu
ABD’nin tek tarafl› politikalar›na yönelik artan oranda itirazlar› görülmektedir. sorunun hâlen varl›¤›n›
Bunlar›n bafl›nda, ‹ran’a nükleer faaliyetleri dolay›s›yla yapt›r›m uygulamaya çal›- sürdürmesinin arkas›nda,
ABD’nin yükselen güç Çin’e
flan ABD’ye gösterdikleri tepki say›labilir. Her iki ülkenin ABD karfl›s›nda izledik- karfl› elindeki bir kozu
leri politikalar, ABD’nin ataca¤› ad›mlarda bu ülkeleri dikkate almas›n› gerektir- kaybetmek istememesinin
oldu¤u aç›kt›r.
mektedir. ‹ran’a yönelik BM Güvenlik Konseyinin May›s 2010 tarihli yapt›r›m kara- Çin ve Tayvan aras›ndaki
r›n›n ancak Çin ve Rusya ikna edildikten sonra ç›kmas› bunun en aç›k örne¤idir. iliflkiler de 1992’de
Çin’in Mart 2011’de yay›mlad›¤› “Ulusal Güvenlik Strateji Belgesi”nde savun- sa¤lanan “Tayvan Uzlafl›s›”
çerçevesinde devam
maya dayal› bir güvenlik politikas› takip edilece¤i öngörülmektedir. Bu durum, etmektedir. Bu çerçevede
Çin’in uzun süredir devam etmekte olan ekonomik geliflimiyle yak›ndan ilgilidir. Çin, Tayvan’›n
ba¤›ms›zl›¤›n› kabul
Nitekim, belgede ekonomik geliflmeye yap›lan vurgu dikkat çekmektedir. Belge- etmemesine ra¤men,
de, ulusal savunmayla ilgili olarak Çin’in belirledi¤i amaç ve görevler flu flekilde iliflkiler de facto ifl birli¤i
içerisinde devam etmekte
s›ralanm›flt›r: fakat zaman zaman
1. Ulusal egemenli¤in, ulusal ç›karlar›n ve güvenli¤in korunmas›; karfl›l›kl› gerginlik art›r›c›
aç›klama ve uygulamalara
2. Sosyal uyum ve düzenin sa¤lanmas›; da sahne olmaktad›r.
3. Ulusal savunma ve silahl› kuvvetlerin modernizasyonunun h›zland›r›lmas›;
4. Dünya bar›fl› ve düzenin sa¤lanmas›.
Belgede askerî modernizasyon ve savunma harcamalar›nda art›fl dile getirilse
de Çin’in ekonomik geliflmesini sekteye u¤ratacak bir giriflimden kaç›nmak isteye-
ce¤i ortadad›r. Belgenin hemen bafl›nda Çin’in hegemonya peflinde koflan bir ülke
olmad›¤›n›n vurgulanmas› izlenen bar›flç›l politikayla örtüflmektedir.
Özet
So¤uk Savafl’›n sona ermesinden günümüze ka- So¤uk Savafl Dönemi’nde Bat› Avrupa ülkeleri
darki dönemde sahip oldu¤u niteliklerle dünya- aras›nda kurulan ve yar›m yüzy›l› aflk›n bir süre-
daki geliflmeleri etkileyebilme potansiyeline sa- dir varl›¤›n› devam ettiren Avrupa Birli¤i (AB),
hip güçler olarak, ABD’nin yan› s›ra Rusya Fede- So¤uk Savafl sonras› dönemde ekonomik bütün-
rasyonu, Çin Halk Cumhuriyeti ve Avrupa Birli¤i leflmenin ötesine geçerek eriflti¤i siyasal bütün-
(AB)’nin ön plana ç›kt›¤› görülmektedir. leflme seviyesiyle birlikte uluslararas› sistemde
So¤uk Savafl Dönemi’nin iki süper gücünden bi- önemli bir aktör hâline gelmifltir. So¤uk Savafl
ri, So¤uk Savafl sonras›nda ise dünyan›n tek sü- Dönemi’nde Bat› Avrupa devletleri SSCB’nin as-
per gücü olarak tan›mlanan ABD, So¤uk Savafl kerî ve siyasi etkisini, Almanya’n›n güçlenmesi
Dönemi’nde yaln›zc›l›k politikas›ndan aktif ulus- fikrini ve Avrupa’da yeniden savafl›n ç›kmas› ih-
lararas› müdahaleci¤e geçmifl ve SSCB’yi denge- timalini tehdit olarak de¤erlendirmifllerdir. So-
lemek veya SSCB karfl›s›nda üstünlük sa¤lamaya ¤uk Savafl sonras› dönemde AB’nin gündemin-
yönelik strateji izlemifl; So¤uk Savafl’›n ard›ndan deki bafll›ca tehditler flu flekilde s›ralanabilir: ‹ki
potansiyel rakipleriyle aras›nda beliren büyük Almanya’n›n birleflmesiyle birlikte yeniden su yü-
dengesizli¤i korumay› güvenlik anlay›fl›n›n mer- züne ç›kan Almanya korkusu, Orta ve Do¤u Av-
kezine oturmufltur. 11 Eylül 2001’de ABD’nin New rupa’daki komünist rejimlerin y›k›lmas›n›n yarat-
York ve Washington flehirlerine yönelik terörist t›¤› istikrars›zl›k ve Balkanlar’da yaflanan krizler.
sald›r›lar› baflta ABD olmak üzere, tüm dünyan›n AB, tüm bu tehditlerle mücadele için derinleflme
güvenlik yaklafl›m›n›n de¤iflmesine yol açm›flt›r. ve geniflleme unsurlar›yla daha artan bütünlefl-
SSCB, II. Dünya Savafl›’nda ekonomisi büyük ha- me politikas› izlemifltir.
sar görmesine ra¤men savafl sonras›nda dünyay› Çin, h›zla büyüyen ekonomisinin yan› s›ra nüfu-
flekillendiren iki süper güçten biri olarak varl›¤›- su, toprak büyüklü¤ü, askerî gücü, nükleer si-
n› sürdürmüfltür. ABD’nin So¤uk Savafl süresince lahlar› vb. özellikleriyle büyük güç olarak nite-
SSCB’nin liderli¤ini yapt›¤› Do¤u Bloku’nu tehdit lendirilen aktörlerden birisidir. So¤uk Savafl Dö-
olarak alg›lad›¤› gibi SSCB de bu dönemde gü- nemi’nde iç güvenlik sorunlar›, s›n›r çekiflmeleri
venli¤ini tehdit eden en önemli unsur olarak ile kimi zaman ABD kimi zaman da SSCB ile re-
ABD’nin liderli¤indeki Bat› Bloku’nu görmüfltür. kabet Çin’in güvenlik sorunlar› gündeminde yer
So¤uk Savafl’›n sona ermesiyle birlikte Rusya’n›n alm›flt›r. So¤uk Savafl sonras› dönemde Çin’in gü-
etraf›nda yaflanan çat›flmalar›n etkisiyle ortaya ç›- venlik kayg›lar›n›n temelinde ABD’nin hegemon-
kan göç sorunu, uyuflturucu çeteleri ve organize ya kurmas› korkusu, s›n›r sorunlar›, enerji kay-
suçlar gibi konular Rusya’n›n güvenli¤ini tehdit naklar›na ulafl›m ve ekonomik geliflmenin sürdü-
eden yeni unsurlar olarak alg›lanm›flt›r. Özellikle rülebilir olmas› gibi unsurlar mevcuttur.
ABD’de yaflanan 11 Eylül 2001 terör sald›r›lar›
sonras›nda, ABD’nin Orta Asya ve Kafkaslarda
etkisini artt›rmas› Rusya’n›n tehdit alg›lamalar›n›
ve güvenlik politikalar›n› tekrar gözden geçirme-
sinin gerekti¤ini ortaya koymufltur.
1. Afla¤›dakilerden hangisi So¤uk Savafl döneminde 6. Afla¤›dakilerden hangisi Rusya Federasyonu’nun
ABD’nin çevreleme politikas› kapsam›nda kurdu¤u ya- ABD’den alg›lad›¤› tehdidi bertaraf edebilmek için izle-
p›lanmalardan de¤ildir? di¤i politikalardan biridir?
a. Varflova Pakt› a. Latin Amerika ülkelerinden Küba, Venezüella ve
b. NATO Bolivya gibi ülkelerle yak›n iflbirli¤ine gidilmesi
c. Ba¤dat Pakt› b. Gürcistan ve Ukrayna’n›n NATO üyesi olmas›-
d. SEATO n›n teflvik edilmesi
e. Balkan ‹ttifak› c. ABD’nin Orta Asya ve Kafkaslarda etkili olmas›-
n› sa¤layacak kolayl›klar yarat›lmas›
2. ABD’nin müttefiklerine askeri birlikler göndermek d. Bat›n›n enerji arz›n› kesintiye u¤ratmayacak pro-
yerine, ekonomik ve askeri yard›mda bulunmas›n› ön- jelere imza at›lmas›
gören doktrin afla¤›dakilerden hangisidir? e. ABD ve Bat› ile yak›n iflbirli¤ine girilmesi
a. Nixon Doktrini
b. Eisenhower Doktrini 7. Afla¤›dakilerden hangisi So¤uk Savafl sonras› dö-
c. Carter Doktrini nemde AB’nin izledi¤i güvenlik politikalar› aras›nda
d. Reagan Doktrini yer almaz?
e. Truman Doktrini a. Füzyon hareketi
b. ODGP
3. So¤uk Savafl sonras› uluslararas› sistemde ABD’nin c. AGSP
güç konumu nas›l tan›mlanabilir? d. Geniflleme
a. Süper güç e. Adalet ve ‹çifllerinde ‹flbirli¤i
b. Bölgesel güç
c. Büyük güç 8. Afla¤›dakilerden hangisi Avrupa Güvenlik Strateji-
d. Küçük güç si’nde tan›mlanan tehditler aras›nda yer almamaktad›r?
e. Orta-büyüklükte güç a. Komünizmin yay›lmas›
b. Terörizm
4. George W. Bush’un fier Ekseninde yer ald›¤›n› ileri c. Kitle imha silahlar›n›n yay›lmas›
sürdü¤ü ülkelerden birisi afla¤›dakilerden hangisidir? d. Baflar›s›z devletler
a. Kore e. Ulusötesi suçlar
b. Çin
c. Japonya 9. SSCB’nin da¤›lmas›n›n ard›ndan Çin’in Orta Asya’ya
d. Tayvan yönelik izledi¤i politikan›n nedenleri aras›nda yer almaz?
e. Hindistan a. Bölge ülkelerinin Çin’e olan özel ilgisi
b. Az›nl›klar›n büyük ço¤unlu¤unun s›n›r bölgele-
5. Afla¤›dakilerden hangisi Sovyetler Birli¤i’nin So¤uk rinde yaflamas›
Savafl döneminde izledi¤i stratejilerden biri de¤ildir? c. Enerji kaynaklar›na eriflim
a. Esnek Karfl›l›k Stratejisi d. Etnik sorunlarla mücadele
b. Bar›fl ‹çinde Bir Arada Yaflama e. ABD’nin bölgeye artan ilgisi
c. Tek Ülkede Sosyalizm
d. Perestroyka (Yeniden Yap›lanma) 10. Çin’in Mart 2011’de ilan etti¤i Ulusal Güvenlik Strateji
e. Glastnost (Aç›kl›k) Belgesi’nde afla¤›daki hususlardan hangisi yer almaz?
a. ABD ile savafl
b. Ulusal egemenli¤in, ulusal ç›karlar›n ve güvenli-
¤in korunmas›
c. Sosyal uyum ve düzenin sa¤lanmas›
d. Ulusal savunma ve silahl› kuvvetlerin moderni-
zasyonunun h›zland›r›lmas›
e. Dünya bar›fl› ve düzenin sa¤lanmas›

1. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “ABD’nin Güvenlik Politika- S›ra Sizde 1
lar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz. So¤uk Savafl Dönemi’nde Bat› Avrupa devletleri
2. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “ABD’nin Güvenlik Politika- SSCB’nin askerî ve siyasi etkisini, Almanya’n›n güçlen-
lar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz. mesi fikrini ve Avrupa’da yeniden savafl›n ç›kmas› ihti-
3. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “ABD’nin Güvenlik Politika- malini tehdit olarak de¤erlendirmifllerdir.
lar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
4. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “ABD’nin Güvenlik Politika- S›ra Sizde 2
lar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz. So¤uk Savafl Dönemi’nde iç güvenlik sorunlar›, s›n›r
5. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Rusya’n›n Güvenlik Anlay›- çekiflmeleri ile kimi zaman ABD kimi zaman da SSCB
fl›” konusunu yeniden gözden geçiriniz. ile rekabet Çin’in güvenlik sorunlar› gündeminde yer
6. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Rusya’n›n Güvenlik Anlay›- alm›flt›r. So¤uk Savafl sonras› dönemde Çin’in güvenlik
fl›” konusunu yeniden gözden geçiriniz. kayg›lar›n›n temelinde ABD’nin hegemonya kurmas›
7. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Avrupa Birli¤i’nin Güvenlik korkusu, s›n›r sorunlar›, enerji kaynaklar›na ulafl›m ve
Politikalar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz. ekonomik geliflmenin sürdürülebilir olmas› gibi unsur-
8. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Avrupa Birli¤i’nin Güvenlik lar yer almaktad›r.
Politikalar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
9. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Çin’in Güvenlik Yaklafl›m›”
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
10. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Çin’in Güvenlik Yaklafl›m›”
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Kaynaklar
A¤›r, Bülent Sarper (2006-2007). “Bush Dokrini: Küresel
Bir Hegemonik ‹stikrar Aray›fl› m›?”, Uluslararas›
‹liflkiler, Cilt 3, Say› 12.
Akçada¤, Emine (2010). “Yükselen Güç Çin’in Dünden
Bugüne D›fl Politika Analizi, Bilgesam. Eriflim Adre-
si: http://www.bilgesam.org/tr/index.php?opti-
on=com_ content&view=article&id=605:yuekselen-
guec-cinin-duenden-buguene-d-politika-analizi-
&catid=92:analizler-uzakdogu&Itemid=140.
Akgül Aç›kmefle, Sinem (2005). “Avrupa Birli¤i Yolun-
da ‹lk Ad›m”, Cumhuriyet Strateji, Cilt 1, No 28.
Akgül Aç›kmefle, Sinem (2005). “The Management of
Security in EU’s Neighbourhood: Union’s Tactics
Revisited”, Perceptions: Journal of International
Affairs, Cilt 10, No 3.
Armao¤lu, Fahir (1993). 20. Yüzy›l Siyasi Tarihi, 1914-
1990 (Cilt I: 1914-1980). ‹stanbul: Türkiye ‹fl Ban-
kas› Kültür Yay›nlar›.
Ayd›n, Mustafa (2003). “Amerika Dünyadan Ne ‹stiyor?
ABD’nin Yeni Ulusal Güvenlik Stratejisi ve D›fl Poli-
tikas›”, Stradigma, Say› 4. Eriflim Adresi:
http://www.stradigma.com/index.php?sayfa=maka-
le&no=60.
Ayd›n, Mustafa (2005). “Çin’in Stratejik Hesaplar›nda Nye, Joseph S. (1998). “US Security Policy: Challenges
Orta Asya”, Mustafa Ayd›n (der.), Küresel Politika- For the 21st Century”, US Foreign Policy Agenda,
da Orta Asya: Avrasya Üçlemesi I. Ankara: Nobel. Cilt 3, Say› 3.
Brzezinski, Zbigniew (2005). Büyük Satranç Tahtas›. Özdemir, Haluk (2002). “11 Eylül: Post-Modern Savafl›n
‹stanbul: ‹nk›lap Yay›nlar›. Milad› ya da D›fl Politika Mücadelelerinin Görünme-
Cameron, Fraser (2005). US Foreign Policy After the yen Boyutu”, Süleyman Demirel Üniversitesi
Cold War: Global Hegemon or Reluctant She- ‹.‹.B.F. Dergisi, Cilt 7, No 1.
riff?, New York: Routledge. Özen, Ç›nar (2002). “ESDP-NATO Relations: Considera-
Caporaso, James (1996). “The European Union and Forms tions on the Future of European Security Architec-
of State: Westphalian, Regulatory or Post-modern?”, ture”, Turkish Yearbook of International Relati-
Journal of Common Market Studies, Cilt 34, No 1. ons, Cilt 33.
Chen, Qimao (2005). “Çin’in Yeni Güvenlik Anlay›fl› ve Özkan, Behlül (2011). “So¤uk Savafl Sonras› Amerikan D›fl
Politikas›”, Stratejik Öngörü Dergisi, Say› 4. Politikas›”, Stratejik Araflt›rmalar Dergisi, Cilt 9, Sa-
Çelikpala, Mitat (2011). “Güney Kafkasya’da Jeni Jeopo- y› 16.
litik Denge”, Cavid Veliev, Araz Aslanl› (der.), Gü- Politkovskaya, Anna (2004). Putin’s Russia, Londra:
ney Kafkasya: Toprak Bütünlü¤ü, Jeopolitik The Harvill Press.
Mücadeleler ve Enerji. Ankara: Berikan Matbaac›- Rotkopf, David (2006). Running the World: The Insi-
l›k, 289-312. de Story of the National Security Council and
Çolako¤lu, Selçuk (2006). “11 Eylül Sonras› De¤iflen the Architects of American Power. New York:
Avrasya Dengeleri ve Çin-Orta Asya ‹liflkileri”, Orta PublicAffairs.
Asya ve Kafkasya Dergisi, Cilt 1, No 2. Slagle, James H. (1994). “New Russian Military Doctri-
Dugin, Alexandr (2004). Rus Jeopoliti¤i: Avrasyac› ne: Sign of the Times”, Parameters, No 24.
Yaklafl›m, ‹stanbul: Küre Yay›nlar›. Tanr›sever, Oktay (2005). “Rusya Federasyonu’nun Or-
Erhan, Ça¤r› (1996). “Avrupa’n›n ‹ntihar› ve ‹kinci Dün- ta Asya-Kafkasya Politikas›: Yak›n Çevre Doktrini-
ya Savafl› Sonras›nda Temel Sorunlar”, Ankara Üni- nin ‹flas›”, Mustafa Ayd›n (der.), Küresel Politika-
versitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt da Orta Asya: Avrasya Üçlemesi I. Ankara: Nobel.
51, No 1-4. Tellal, Erel (2008). “SSCB’yle ‹liflkiler”, Bask›n Oran
Erhan, Ça¤r› (1996). “Ortaya Ç›k›fl› ve Uygulan›fl›yla (der.), Türk D›fl Politikas›: Kurtulufl Savafl›’ndan
Marshall Plan›”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bil- Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, 1919-1980,
giler Fakültesi Dergisi, Cilt 51, No 1-4. Cilt I. ‹stanbul: ‹letiflim.
Erhan, Ça¤r› (2001). “ABD’nin Ulusal Güvenlik Anlay›fl›”, Tellal, Erel (2008). “Çin-Sovyet Anlaflmazl›¤› Kutusu”,
Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt 56, Say› 4. Bask›n Oran (der.), Türk D›fl Politikas›: Kurtulufl
Fukuyama, Francis (2006). Neo-conlar›n Sonu: Yol Savafl›’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorum-
Ayr›m›ndaki Amerika. ‹stanbul: Profil Yay›nc›l›k. lar, 1919-1980, Cilt I. ‹stanbul: ‹letiflim.
Jordan, Amos A. vd. (1999). American National Secu- Tellal, Erel (2008). “Rusya’yla ‹liflkiler”, Bask›n Oran
rity, USA: The Johns Hopkins University Press. (der.), Türk D›fl Politikas›: Kurtulufl Savafl›’ndan
Kamalov, ‹lyas (2008). Putin Dönemi Rus D›fl Politi- Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, 1980-2001,
kas›: Moskova’n›n Rövanfl›, ‹stanbul: Yeditepe Cilt II. ‹stanbul: ‹letiflim.
Yay›nevi. Umbach, Frank (1996). “The Role and Influence of the
Kas›m, Kamer (2011). “Büyük Güçlerin Kafkasya Politi- Military Establishment in Russia’s Foreign and Secu-
kalar›”, Cavid Veliev ve Araz Aslanl› (der.), Güney rity Policies in the Yeltsin Era”, The Journal of Sla-
Kafkasya: Toprak Bütünlü¤ü, Jeopolitik Müca- vic Military Studies, Cilt 9, No 3.
deleler ve Enerji. Ankara: Berikan Matbaac›l›k. Uzgel, ‹lhan (2008). “ABD ve NATO’yla ‹liflkiler”, Bas-
Kibaro¤lu, Mustafa (2001). “Rusya’n›n Yeni Ulusal Gü- k›n Oran (der.), Türk D›fl Politikas›: Kurtulufl Sa-
venlik Konsepti ve Askeri Doktrini”, Avrasya Dos- vafl›’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar,
yas›: Rusya Özel, Cilt 6, Say› 4. 1980-2001, Cilt II. ‹stanbul: ‹letiflim.
Lepingwell, John W.R. (1994). “The Russian Military and
Security Policy in the Near Abroad”, Survival, Cilt
36, Say› 3.
8
Amaçlar›m›z
N
Türkiye’de güvenlik ve strateji kavramlar›n›n nas›l anlafl›ld›¤›n› saptayabilecek,
N Türkiye’nin resmi güvenlik söylemini oluflturan güvenlik kültürünü belirle-
yen unsurlar› tespit edebilecek,
N Türkiye’nin So¤uk Savafl s›ras› ve sonras›ndaki stratejilerini tart›flabilecek,
N Türkiye’nin güvenlik politikalar›n›n geliflimini ve içeri¤ini de¤erlendirebilecek,
N Türkiye’de güvenlik politikalar›n› belirleyen kurumsal yap›y› aç›klayabile-
ceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Türkiye • Güvenlik Kültürü
• Milli Güvenlik • Milli Güvenlik Kurulu
‹çindekiler
• TÜRK‹YE’DE GÜVENL‹K VE
STRATEJ‹ TANIMLAMALARI
• TÜRK‹YE’N‹N GÜVENL‹K
KÜLTÜRÜ
Türkiye’de Strateji
Strateji ve Güvenlik ve Güvenlik • TÜRK‹YE’N‹N GÜVENL‹K VE
STRATEJ‹ UYGULAMALARI
• TÜRK‹YE’N‹N GÜVENL‹K
POL‹T‹KALARININ KURUMSAL
YAPISI
Türkiye’de Strateji ve
Güvenlik
TÜRK‹YE’DE STRATEJ‹ VE GÜVENL‹K

Türkiye, geleneksel olarak sosyal ve siyasal gelifliminde güvenlik kavram›n› çok
fazla kullanan ülkelerden birisidir. Türk toplumu uzun y›llar belirli bir güvenlik
kültürüyle tan›mlanm›flt›r ve güvenlik bu kapsamda birçok baflka düflüncenin üs-
tünde yer alm›flt›r. Bu çerçevede, Türkiye’de güvenlik ve strateji kavramlar›n›n na-
s›l tan›mland›¤›n›, güvenlik kültürünün nelere dayand›¤›n›, strateji ve güvenlik po-
litikalar›n›n ne flekilde hayata geçirildi¤ini anlamak önemlidir.
TÜRK‹YE’DE GÜVENL‹K VE STRATEJ‹

TANIMLAMALARI
N
A M A Ç
Türkiye’de güvenlik ve strateji kavramlar›n›n nas›l anlafl›ld›¤›n›
saptamak.
1
Türkiye’de “strateji” ve “güvenlik” kavramlar› neredeyse birbirinin yerine geçen bir
kullan›m alan›na sahiptir. Güvenlik kavram›, kimi zaman “askeri strateji”yi ça¤r›fl-
t›r›rken; resmi söylemde kullan›lan “ulusal güvenlik” ifadesinin afla¤›da belirtilen
çeflitli kurumlarca yap›lan tan›mlar›na bak›ld›¤›nda, kavram›n “genel strateji”yle
benzeflti¤i görülür.
Türkiye’de güvenlik kavram›, ilk olarak ‹kinci Dünya Savafl›’n›n ard›ndan aske-
ri çevrelerce kullan›lm›fl; 1961 Anayasas›’nda Milli Güvenlik Kurulu’nun oluflturul-
mas›yla birlikte siyasal söyleme yerleflmeye bafllam›flt›r. Bu tarih ve düzenleme ön-
cesinde askeri ve sivil anlamda yayg›n olan “ulusal savunma” söylemi, yerini “ulu-
sal (milli) güvenlik” kavram›na b›rakm›flt›r (Özcan, 2010).
Milli güvenli¤in kavram olarak geliflimi konusunda ayr›nt›l› bilgi için bkz. Özcan, Gencer MAKALE
(2010). “Türkiye’de Milli Güvenlik Kavram›n›n Geliflimi”, Evren Balta Paker ve ‹smet Akça
(der.), Türkiye’de Ordu, Devlet ve Güvenlik Siyaseti, ‹stanbul: Bilgi Üniversitesi Yay›nla-
r›, s. 305-349.
Türkiye’nin resmi düzeydeki milli güvenlik söylemi bekâ, ülkesel bütünlük ve

rejimin korunmas› gibi temel esaslarca belirlenmektedir. Türkiye Cumhuriyeti Ana-
yasas›’nda milletin ba¤›ms›zl›k ve bütünlü¤ünü, ülkenin bölünmezli¤ini, Cumhuri-
yet ve demokrasiyi koruma hedefleri temel al›nmakla birlikte, aç›k bir milli güven-
lik tan›m› yap›lmamaktad›r. Bir baflka deyiflle, güvenli¤in anayasal tan›m›, hemen
her ülkede oldu¤u gibi Türkiye’de de genel ve mu¤lâk b›rak›lm›flt›r. Buna karfl›l›k,
anayasan›n toplam 18 maddesinde “güvenlik” kavram› özellikle çeflitli hak ve hür-
riyetlerin s›n›rland›r›lmas›na dayanak olacak flekilde kullan›lm›flt›r (Özcan, 2010).
Ulusal güvenlik sisteminin temel kuruluflu olan Milli Güvenlik Kurulu (MGK)
ve Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterli¤i Kanunu’nun ikinci maddesinde (milli)
güvenlik, “devletin anayasal düzeninin, milli varl›¤›n›n, bütünlü¤ünün, milletlera-
ras› alanda siyasi, sosyal, kültürel ve ekonomik dâhil bütün menfaatlerinin ve ah-
di hukukunun her türlü d›fl ve iç tehditlere karfl› korunmas› ve kollanmas›” olarak
tan›mlanm›flt›r. Yine ayn› Kanuna göre (milli) güvenlik politikas›; “milli güvenli¤in
sa¤lanmas› ve milli hedeflere ulafl›lmas› amac› ile Milli Güvenlik Kurulunun belir-
ledi¤i görüfller dâhilinde, Bakanlar Kurulu taraf›ndan tespit edilen iç, d›fl ve savun-
ma hareket tarzlar›na ait esaslar› kapsayan siyaset” olarak tan›mlanm›flt›r.
D‹KKAT MGK hakk›nda ayr›nt›l› bilgiyi bu ünitenin “Türkiye’de Güvenlik Politikalar›n›n Kurumsal
Yap›s›” bafll›¤› alt›nda bulabilirsiniz.
OKUMA PARÇASI
“Milli Güvenlik” kavram› Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterli¤inin inter-
net sayfas›nda flöyle tan›mlanmaktad›r:
Dünyada ve Türkiye’de güvenlik ve milli güvenlik kavramlar› nas›l alg›lanmaktad›r?
Güvenlik, insanlar›n toplu olarak yaflamaya bafllamalar› ve devletler kurmalar›y-
la bir ihtiyaç olarak ortaya ç›km›fl, kavram olarak bilimsel çal›flmalara ancak ‹kinci
Dünya Savafl›ndan sonra konu olmufltur. Güvenlik kavram›, bafllang›çta yaln›z as-
keri ihtiyaçlar ve düzenlemeler için kullan›l›rken, günümüzde bir sosyal bilim kav-
ram› olarak kullan›lmaya bafllanm›flt›r. ‹nsanlar›n ve toplumlar›n en temel güdüsü
ve en ilkel ihtiyac› olan güvenlik karfl›lanamad›¤› takdirde, toplumlar›n özgürlük ve
refah aray›fllar›n› gerçeklefltirmeleri mümkün olamamaktad›r.
Küreselleflmenin yaratt›¤› dinamik ortam›n da etkisiyle ulusal ve uluslararas› gü-
venli¤e yönelik tehditler farkl›laflm›fl ve bu durum klasik güvenlik kavram›n› de¤ifltir-
mifltir. Nitekim BM Genel Sekreteri taraf›ndan “Tehditler, Riskler ve De¤iflim” konu-
sunda görevlendirilen ‘Akil Adamlar Grubu’, 2 Aral›k 2004 tarihli “Daha Güvenli
Bir Dünya: Ortak Sorumlulu¤umuz” bafll›kl› raporlar›nda, “Dünyan›n BM’nin ku-
ruldu¤u dönemde öngörülemeyen tehdit ve risklerle karfl› karfl›ya oldu¤unu, tehdit /
risklerin art›k hiçbir s›n›r tan›mad›¤›n›, birbirleri ile ba¤lant›l› oldu¤unu ve ulusal
düzeyde oldu¤u gibi küresel ve bölgesel düzeylerde ele al›nmay› gerektirdi¤ini vurgu-
lam›flt›r. Söz konusu rapora göre, büyük çapl› ölümlere veya yaflam flans›n›n azal-
mas›na yol açan ve uluslararas› sistemin temel birimi olan devleti zay›flatan her-
hangi bir olay veya süreç uluslararas› güvenli¤e tehdittir.
Bu çerçevede, dünyan›n ilgilenmesi gereken alt› tehdit / risk grubu bulunmakta-
d›r. Bunlar, terörizm, ülkeler aras› çat›flma, iç savafl, soyk›r›m ve di¤er büyük çapl›
fliddet olaylar› dâhil iç çat›flma, nükleer, biyolojik ve kimyasal silahlar, s›n›r aflan or-
ganize suçlar, açl›k, bulafl›c› hastal›k ve çevre sorunlar› dâhil ekonomik ve sosyal
tehdit / risklerdir.
Günümüzde, milli güvenli¤in tan›m› da yukar›da s›n›fland›r›lan yeni tehditler
çerçevesinde yap›lmakta ve ekonomik, sosyal, kültürel ve siyasal her türlü konunun
güvenlik boyutunun oldu¤u kabul edilmektedir.
8. Ünite - Türkiye’de Strateji ve Güvenlik 145
Uluslararas› temel anlaflmalar›n ortaya ç›k›fl sebepleri, ortaya konufllar›ndaki il-

keler ve bütünün yorumundan, güvenlik olgusunun sadece savafl, silahl› çat›flma,
kuvvet kullanma hallerinde de¤il, baflta ekonomik, çevre, sa¤l›k, sosyal ve e¤itim ol-
mak üzere bir bütün olarak ele al›nd›¤› görülmektedir. Birleflmifl Milletler (BM) Ant-
laflmas›’n›n 55’nci maddesi bu hususu teyit eder mahiyettedir.
Bu nedenlerle, Türkiye’de de 2945 say›l› MGK ve MGK Genel Sekreterli¤i Kanu-
nu’nun 2’nci maddesinde; “Milli Güvenlik; Devletin anayasal düzeninin, milli var-
l›¤›n›n ve bütünlü¤ünün milletleraras› alanda siyasi, sosyal, kültürel ve ekonomik
dahil bütün menfaatlerinin ve ahdi hukukunun her türlü d›fl ve iç tehditlere karfl›
korunmas› ve kollanmas›n› ifade eder.”fleklinde tan›mlanm›flt›r.
Bu aç›klamalar dikkate al›nd›¤›nda, Türkiye’de milli güvenlik kavram›n›n klasik
ve teknik anlam›ndan uzaklaflt›r›larak tüm politika alanlar›n› kapsayabilecek flekil-
de alg›land›¤›n› ve tan›mland›¤›n› belirtmek mümkün de¤ildir.
Kaynak: http://www.mgk.gov.tr/Turkce/sss.html#soru_1
Söz konusu ulusal güvenlik politikas› Milli Güvenlik Siyaseti Belgesi (MGSB)
olarak an›lan bir belge çerçevesinde çizilmektedir. Kamuoyunda ‘K›rm›z› Kitap’
olarak da bilinen MGSB, MGK’n›n Bakanlar Kurulu ad›na haz›rlad›¤› ulusal güven-
lik konusundaki politika belgesidir. Bakanl›klar ve Genelkurmay bu belge ›fl›¤›n-
da genel politika ve stratejilerini belirlerler. MGK, gizli bir belge niteli¤indeki
MGSB’yi, Türkiye Cumhuriyeti’nin bekâs› ve Türk Milleti’nin refah›na iliflkin izle-
necek milli güvenlik siyasetinin esaslar›n› içeren; Türkiye Cumhuriyeti’nin milli
menfaati ve milli hedeflerini, milli hedeflere ulafl›lmas› için takip edilecek iç ve d›fl
güvenlik ile savunma siyasetlerine iliflkin esaslar› kapsayan bir yol haritas› fleklin-
de tan›mlamaktad›r.
Türk Silahl› Kuvvetleri’nin (TSK) çeflitli belge ve aç›klamalar›ndan da resmi gü-
venlik söyleminin unsurlar›n› ç›karmak olanakl›d›r. TSK güvenli¤i ulusal ba¤›ms›z-
l›¤›n, egemenlik ve toprak bütünlü¤ü ile ülkenin hayati ç›karlar›n›n korunmas›
esaslar›na dayand›rmaktad›r. Terörizm, Kitle ‹mha Silahlar› (K‹S), uzun menzilli fü-
zeler ve bölgesel çat›flmalar ile irticai faaliyetler Türkiye’nin karfl› karfl›ya oldu¤u
güvenlik tehditleri olarak kabul edilmektedir. Bu çerçevede, TSK’ya göre Türki-
ye’nin güvenlik politikas› ile özdefl kabul edilen savunma politikas›n›n unsurlar›
flunlard›r:
• Bölgesinde bir güç ve denge unsuru olmak,
• Çevresinde bar›fl ve güvenlik kufla¤› oluflturmak,
• Bölgesinin bar›fl ve güvenli¤ine katk›da bulunmak ve bunu genifl bölgelere
yaymak,
• Bölgesine ve ötesine yönelik strateji ve güvenlik üreten ülke olmak,
• Ülkelerle iflbirli¤i, yak›nlaflma ve olumlu iliflkiler gelifltirmek için giriflimler-
de bulunmakt›r.
• Türkiye Cumhuriyeti D›fliflleri Bakanl›¤› da “Türkiye’nin Güvenlik Pers-
pektifleri ve Politikalar›” bafll›¤› alt›nda güvenli¤i, “kendini koruma” olgu-
suyla tan›mlamakta ve toplumun yaflam›n› devam ettirmesi, ulusun toprak
bütünlü¤ünün korunmas› ve ulusun, siyasi, ekonomik, sosyal ve kültürel
nitelikleriyle flekillenen temel kimli¤inin muhafaza edilmesi unsurlar›yla
aç›klamaktad›r.
‹NTERNET Söz konusu güvenlik tan›mlamalar› için bkz:

http://www.tsk.tr/1_TSK_HAKKINDA/1_4_Savunma_Politikasi/savunma_politikasi.htm; ve
http://www.mfa.gov.tr/i_-turkiye_nin-guvenlik-perspektifleri-ve-politikalari.tr.mfa
Görüldü¤ü gibi Türkiye’de resmi güvenlik kavram› bekâ, ulusal ba¤›ms›zl›k ve

bütünlü¤ün korunmas› ile iç tehditler kapsam›nda rejimin korunmas› unsurlar› ile
tan›mlanmaktad›r. Bu çerçevede, Türkiye’de güvenlik So¤uk Savafl sonras› dönem-
Milli Güvenlik Akademisi: de bile büyük ölçüde geleneksel güvenlik anlay›fl›na paralel biçimde kavramsallafl-
Harp Akademileri t›r›lm›flt›r. So¤uk Savafl sonras› dönemde Türkiye’de güvenlik alan›nda en fazla ça-
Komutanl›¤›na ba¤l› bir
kurum olan Milli Güvenlik l›fl›lan yeni konular enerji güvenli¤i ve çevre güvenli¤i olmufltur.
Akademisi (MGA), 1952 So¤uk Savafl›n sona ermesi ve dönüflen uluslararas› sistemin ortaya ç›kard›¤› ye-
y›l›nda Milli Savunma
Akademisi ad›yla
ni tehditler güvenlik söyleminin söz konusu tehditleri içerecek flekilde geniflletilme-
kurulmufltur. 1997’de sini getirmekle beraber, geleneksel kavramsallaflt›rmay› de¤ifltirmemifltir. Birçok ça-
‹stanbul’dan Ankara’ya l›flmada bunun nedeninin resmi güvenlik kavramsallaflt›rmas›n›n askeri yap› taraf›n-
tafl›nan MGA, bugün MGK
Genel Sekreterli¤i dan belirlenmesinden kaynakland›¤› öne sürülmektedir. Buna karfl›l›k, Avrupa Bir-
binas›ndad›r. MGA, ulusal li¤i (AB) uyum sürecinde gerçeklefltirilen yasal düzenlemelerle, Türkiye’de güvenlik
güvenlik ve ulusal güvenlik
politikas› kavramlar› ile
politikalar›n›n belirlenmesinde askeri yap› belirleyicili¤ini de¤ilse de, tekelini yitir-
devletin ulusal güvenlik mifltir. Buna ra¤men güvenlik politikalar›n›n dayand›¤› kavramsallaflt›rman›n de¤ifl-
politikas› hakk›nda Silâhl› memifl olmas›, sivil bürokrasinin alg›lamalar›n›n da benzer temellere dayand›¤›n›n
Kuvvetler mensuplar› ile
kamu kurum ve göstergesidir. Sivil bürokrasinin ulusal güvenlik konusunda yak›n zamana kadar bü-
kurulufllar›nda ve yük ölçüde Harp Akademileri Komutanl›¤›’na ba¤l› Milli Güvenlik Akademi-
gerekti¤inde özel kesimde si’nden e¤itim almas› bu sonucu haz›rlayan nedenler aras›nda s›ralanabilir. Güven-
üst düzey görevliler ile aday
yöneticilere e¤itim lik Çal›flmalar› disiplinine bak›ld›¤›nda ise, akademik çevrelerin güvenlik alg›lamas›-
vermektir. n›n çok az örnek d›fl›nda resmi kavramsallaflt›rma ile uyumlu oldu¤u görülecektir.
MAKALE Türkiye’de ulusal güvenlik kavram› ve politikalar›nda askeri yap›n›n etkisi konusunda
bkz. Özcan, Gencer (1998). “Doksanlarda Türkiye’nin Ulusal Güvenlik ve D›fl Politikas›n-
da Askeri Yap›n›n Artan Etkisi”, Gencer Özcan ve fiule Kut (der.), Türkiye’nin En Uzun On
Y›l›. ‹stanbul: Boyut Kitaplar›, s. 67-100 ve Koçer, Gökhan (2002). “1990’l› Y›llarda Aske-
ri Yap› ve Türk D›fl Politikas›”, ODTÜ Geliflme Dergisi, Cilt 29, No 1-2, s. 123-158.
SIRA S‹ZDE Türkiye’nin resmi güvenlik söylemini belirleyen unsurlar nelerdir?

1
Türkiye’de strateji kavram›n›n nas›l anlafl›ld›¤›na bak›ld›¤›nda ise, stratejinin as-
keri terimlerle tan›mlanan bir kavram oldu¤u ve askerlere özgü bir u¤rafl alan› ola-
rak kabul edildi¤i görülür. Bu ba¤lamda, Türkiye’de strateji askeri strateji ile özdefl-
tir; genel strateji ise ulusal (milli) güvenlik kavram› ile karfl›lanan bir terimdir. Ku-
rumsal olarak strateji sözcü¤ünü ilk sahiplenen kurum, Genelkurmay Baflkanl›¤›
olmufltur. 1967’de Harp Tarihi Baflkanl›¤› bünyesinde Harp Tarihi Dairesi ve Stra-
tejik Etüt Dairesi isimli iki daire oluflturulmufltur. Harp Tarihi Baflkanl›¤› 1978’de
Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Baflkanl›¤›’na, 2004’te ise Askeri Tarih ve Stratejik Etüt
ve Denetleme Baflkanl›¤›’na (ATASE) dönüfltürülmüfltür. ATASE bünyesinde bulu-
nan Stratejik Araflt›rma ve Etüt Kurulu (SAEK) ise 2001’de bünyesine sivilleri de ka-
tarak, Stratejik Araflt›rma ve Etüt Merkezi (SAREM) ad›n› alm›flt›r.
So¤uk Savafl sonras› dönemde iki kutuplu uluslararas› sistem ve nükleer savafl
tehlikesinin k›s›tlay›c› çerçevesinin ortadan kalkm›fl olmas›, yeni uluslararas› siste-
min yaratt›¤› güvenlik tehditleriyle de birleflince sivil alanda strateji kavram›na ilgi
h›zla art›rm›flt›r. Ayn› dönemde Türkiye için genel strateji üretmeye yönelik düflün-
ce kurulufllar›n›n say›s› da h›zla artm›flt›r. ‹lk örnekler kamu kurumlar› bünyesinde
kurulan veya bu kurumlarca desteklenen D›fl Politika Enstitüsü, Ortado¤u ve Balkan
‹ncelemeleri Vakf› (OB‹V), Stratejik Araflt›rmalar Merkezi (SAM) gibi kurulufllar ol-
mufltur. Di¤er yandan, resmi politikalar›n d›fl›nda farkl› görüfllerin üretilip tart›fl›lma-
s› ulusal güvenlik ve ç›karlara dair pratik önerilerin üretilmesine katk›da bulunacak
platformlar olarak özel düflünce kurulufllar› takip eden y›llarda h›zla ço¤alm›flt›r. Bu-
nunla birlikte, özel düflünce kurulufllar›nca ortaya koyulan ve benimsenen görüflle-
rin genel olarak son bir kaç y›la kadar resmi-askeri bak›fl aç›s›ndan çok da farkl› ol-
mad›klar› söylenmelidir. Bunun en önemli nedeni, nihayetinde sözü edildi¤i gibi te-
melde güvenlik kavray›fl›n›n a¤›rl›kl› olarak resmi bak›fl aç›s›yla uyumlu olmas›d›r.
Türkiye’de stratejik düflünce ve düflünce kurulufllar›yla ilgili ayr›nt›l› bilgi için Kanbolat, K ‹ T A P
Hasan ve Hasan Ali Karasar (2009). Türkiye’de Stratejik Düflünce Kültürü ve Araflt›rma
Merkezleri: Bafllang›c›ndan Bugüne Türk Düflünce Kurulufllar›. Ankara: Nobel.
TÜRK‹YE’N‹N GÜVENL‹K KÜLTÜRÜ
N
A M A Ç
Türkiye’nin resmi güvenlik söyleminin oluflturan güvenlik kültürü-
nü belirleyen unsurlar› tespit etmek.
2
“Osmanl› devleti, 1798
Türkiye’nin yukar›da aç›klanan resmi güvenlik söylemi üzerinde belirleyici olan y›l›nda Napolyon’un M›s›r
seferinden bafllamak ve tüm
güvenlik kültürünü tarihsel ve co¤rafi unsurlar oluflturur. Tarihsel aç›dan bak›ld›- 19. Yüzy›l boyunca
¤›nda, Türkiye güvenli¤ini etkileyen f›rsat ve sorunlar› Osmanl› ‹mparatorlu¤u’ndan sürdürülmek üzere, d›fl
devralm›flt›r. ‹mparatorluk döneminin etkileri, Cumhuriyet döneminin bafllang›c›n- politikada bir ‘denge
politikas›’
dan bu yana, Türkiye’nin komflular› ve Bat›l› müttefikleriyle iliflkilerinde belirleyi- izledi…Gerçekten, Osmanl›
ci rol oynam›flt›r. devleti 1798’den bafllayarak
çeflitli dönemlerde, Rusya’ya
Türkiye’nin güvenlik kültüründe Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nun etkisini ortaya ko- karfl› ‹ngiltere’ye, Fransa’ya
yan ö¤elerden ilki, “yaln›z kalma ve toprak kayb›” korkular›d›r. Osmanl› ‹mpara- karfl› Rusya ve ‹ngiltere’ye,
torlu¤u ondokuzuncu yüzy›lda Avrupal› büyük güçlere ba¤›ml› hale geldikçe, “ay- ‹ngiltere, Fransa ve Rusya
üçlüsüne karfl› Almanya’ya
r›lma ve toprak kayb› korkusu” güvenlik kültürünün temel yönü haline gelmifltir. dayanmak yolunu tutmufltur.
Bu korku esas›nda Sevr Antlaflmas›yla prati¤e dökülmüfl; özellikle So¤uk Savafl›n Çok kaba biçimde özetlemek
gerekirse, 1798’den 1878
sona ermesinin hemen ertesinde Türkiye’nin terörle mücadelesi ve Avrupa Birli¤i y›l›na kadar ‹ngiltere’ye ve
ile yürüttü¤ü sorunlu iliflkiler güvenlik söyleminde bu unsurlar›n belirleyicili¤ini bu tarihten sonra
art›rm›flt›r (Bilgin, 2005). Almanya’ya dayan›lm›flt›r.”
Türkiye’nin güvenlik kültüründe Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nun etkisini ortaya ko- “Napolyon’un 1798 y›l›nda
M›s›r’a sald›rmas›
yan ö¤elerden ikincisi, güç dengesi sistemidir. Osmanl› ‹mparatorlu¤u özellikle sonucunda Osmanl› devleti,
ondokuzuncu yüzy›lda bekas›n› büyük güçlerle iliflkilerinde dengeleme politikas› Avrupa’n›n üçlü devletleri
izleyerek sa¤lam›fl ve bu sayede toprak bütünlü¤ünü koruyabilmifltir. Türkiye kendisini yaln›z b›rak›nca,
Rusya ile bir ittifak
Cumhuriyeti de ‹mparatorlu¤un gücünün azalmas› sonucunda Avrupal› büyük imzalad›…bu ittifak, aç›k
güçlerle iliflkilerinde güç dengesini güvenlik davran›fl›n›n ayr›lmaz bir unsuru hali- hükümlerinde klasik bir
ne getirmesi yaklafl›m›n› devralm›flt›r. Buna ek olarak, Avrupal› güçleri birbirlerine askeri yard›mlaflmay›
öngörüyordu. Ancak, gizli
düflürmeye dayanan bu tutum, Osmanl› politikas›nda di¤er devletlere karfl› flüphe- hükümlerine göre,
cili¤i getirmifl; komflularla yaflanan sorunlu iliflkiler ise bu flüphecili¤i art›rarak ay- Napolyon’un iflgal etti¤i yedi
adan›n Frans›zlardan
n› zamanda her an savaflmaya haz›r olmaya dayal› bir stratejiyi gerektirmifltir. kurtar›lmas› için, Rus
Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nun Türkiye’nin güvenlik kültürüne bir di¤er miras› da, donanmas› Bo¤azlar’dan
‹mparatorlu¤un özellikle yak›n çevresinde yaratt›¤› olumsuz alg›lamalard›r. Örne- serbestçe geçecek, ancak
savafl bittikten sonra
¤in, Türkiye’nin Kuzey komflusu Rusya’ya karfl› güvensizlik alg›lamalar›n›n temel Karadeniz’e dönecekti.”
dayana¤› Osmanl› tarihinde bulunabilir. Onyedinci yüzy›ldan itibaren güttü¤ü ya- Kaynak: Sander, Oral
y›lmac› politikalar, Rusya’y› Osmanl›’n›n bafl düflman› haline getirmifl ve Rusya kar- (1993). Anka’n›n Yükselifli
fl›s›nda al›nan yenilgiler, Osmanl› ‹mparatorlu¤unu gücünün zay›flad›¤› gerçe¤iyle ve Düflüflü: Osmanl›
Diplomasi Tarihi Üzerine bir
yüzlefltirmifltir. Ondokuzuncu yüzy›lda Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nu “Avrupa’n›n Deneme. Ankara: ‹mge, s.
hasta adam›” olarak tan›mlayan I. Nicola bir Rus çar›d›r. 159, 170.
Resim 8.1 Türkiye’nin güvenlik kültürünü etkileyen ve

I. NICOLA (1796-1855):
Osmanl› ‹mparatorlu¤u’ndan miras edindi¤i bir
baflka tarihsel unsur da Bat›l›laflmad›r. Onsekizin-
1825-1855 y›llar› aras›nda ci yüzy›lda Osmanl› devletinde bafllayan Bat›l›lafl-
Rus Çar›. “Hasta adam”
ifadesini ‹ngiliz Büyükelçisi ma hareketi Türkiye’nin Bat› odakl› politikalar›n›
Sir Hamilton Seymour ile harekete geçirmifl ve güvenlik politikalar›na libe-
Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nu›n
bölüflümü üzerine yürüttü¤ü ral unsurlar›n girmesini sa¤lam›flt›r. Bat›l›laflma-
müzakerelerde kullanm›flt›r. n›n Cumhuriyet döneminde Türkiye’nin Bat›l›
devlet sistemi içindeki yerini güvence alt›na alma
çabas›nda önemli bir etkisi olmufltur. Türkiye’nin
özellikle So¤uk Savafl döneminde Bat›n›n güven-
lik kurumlar› içinde sahip oldu¤u rolü, Bat›l› kim-
li¤inin tan›nmas› anlam›nda bir güvence sa¤la-
Sovyetler Birli¤i ‹kinci Dünya m›flt›r. Ayr›ca bu kurumlar, Türkiye’nin güvenlik sorun ve ç›karlar›n› ifade ede-
savafl› sonras›nda Türkiye’den,
SSCB’ye Bo¤azlarda ortak bildi¤i önemli f›rsatlar olarak da iflledi¤inden güvenlik politikalar›n›n önemli bir
savunmay› sa¤lamak için
askeri üs verilmesi ve unsuru olmufltur.
Montreaux Bo¤azlar Co¤rafi aç›dan bak›ld›¤›nda ise, jeostratejik konumu Türkiye’nin resmi güven-
Sözleflmesi’nin yeniden gözden
geçirilmesi taleplerinde lik söylemini flekillendiren di¤er bir unsur olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r. Askeri ba-
bulunmufltur.
SSCB bu çerçevedeki talebini k›fl aç›s›ndan Anadolu yar›madas› stratejik bir bölgedir; üç taraf›nda yer alan deniz-
Türkiye’ye 8 A¤ustos 1946’da ler ve do¤udaki da¤l›k arazi geçilmesi zor do¤al s›n›rlar konumundad›r. Bu çerçe-
verdi¤i nota ile dile getirmifltir.
Bu notada, Bo¤azlar›n tüm vede Türkiye’nin genel olarak savunma avantaj› vard›r. Buna karfl›l›k, jeostratejik
devletlerin ticaret gemileri ile
Karadeniz’e k›y›s› olan konumunun yaratt›¤› güvensizlik unsurlar› da mevcuttur. Örne¤in, Bo¤azlar Türki-
devletlerin savafl gemilerine ye’yi stratejik aç›dan uluslararas› bir güç konumuna getirmekle birlikte, önemli bir
aç›k olmas›; buna karfl›l›k
Karadeniz’e k›y›s› olmayan güvenlik sorunu da yaratmaktad›r. Bu sorun, ondokuzuncu yüzy›l Avrupa diplo-
devletlerin istisnai durumlar
hariç savafl gemilerinin masisinin temel unsurlar›ndan birisini oluflturan Bo¤azlar›n kontrolünü ele geçir-
Bo¤azlardan geçiflinin me mücadelesinden, ‹kinci Dünya Savafl› sonras›nda Sovyetler Birli¤i’nin Rus-
yasaklanmas› gerekti¤i ve
Bo¤azlardan geçifl rejiminin ya’n›n Bo¤azlar›n kontrolüyle ilgili tarihsel taleplerini yeniden gündeme getirmesi-
Türkiye ve Karadeniz’e k›y›s›
olan devletlerin yetkisinde ne ve So¤uk Savafl sonras›nda geçifl rejiminin ne olmas› gerekti¤i tart›flmalar›na ka-
olmas› ile Bo¤azlar›n Türkiye ve dar sürekli tehdit olarak alg›lanan bir güvenlik konusudur.
Sovyetler Birli¤i taraf›ndan
savunulmas› istenmifltir. Jeostratejik konumunun ortaya ç›kard›¤› güvensizli¤e bir di¤er örnek de, Tür-
Türkiye de 22 A¤ustos’ta
gönderdi¤i yan›t›nda bu kiye’nin fazla say›da ve çok farkl› nitelik, rejim, ideoloji ve hedeflere sahip komflu-
konular› kabul edilemez lar› olmas›yla ilgilidir. Örne¤in, Ortado¤u Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nun y›k›lmas›n-
buldu¤unu bildirmifltir.
Sovyetler Birli¤i ise 24 Eylül’de dan beri istikrars›zl›klar›n hâkim oldu¤u bir bölgedir. Ortado¤u’da Türkiye’nin gü-
gönderdi¤i ikinci notada
Türkiye’nin reddetti¤i maddeler venlik politikas› istikrara dayan›r ve bölgede istikrar› bozacak her unsur Türkiye
üzerinde ›srar etmifl, Türkiye bu için güvenlik sorunlar› oluflturur. Nitekim, Filistin sorunu, Arap-‹srail savafllar›,
ikinci notaya yan›t›n› Japonya
d›fl›nda Montreaux’nün tüm ‹ran-Irak savafl›, Körfez savafl› ve daha yak›n dönemlerde Irak’›n iflgali ile Arap Ba-
imzac› devletlerine göndererek
ileride bu konuda bir konferans har› olarak adland›r›lan halk ayaklanmalar› gibi kriz ve çat›flmalar›n tümü Türki-
toplanmas› ihtimaline karfl› ye’nin yak›n güvenlik bölgesinde meydana gelmektedir.
bilgilenmelerini sa¤lam›flt›r.
Notalar teatisi olarak Bu noktada, Türkiye’nin co¤rafi konumunun kendisine sa¤lad›¤› baz› avantaj-
adland›r›lan bu konu ile ilgili
ayr›nt›l› bilgi için bkz., Ayd›n, lar› da göz ard› etmemek gerekir. Türkiye So¤uk Savafl döneminde, özellikle Sov-
Mustafa (2001). “‹kinci Dünya yetler Birli¤i’nin çevrelenmesi ba¤lam›nda Bat› için önemli bir stratejik konumda
Savafl› ve Türkiye: 1939-1945”,
Bask›n Oran (der.), Türk D›fl bulundu¤undan, Bat› ittifak›n›n güvenlik flemsiyesi alt›nda yer alarak kendi güven-
Politikas›: Kurtulufl
Savafl›’ndan Bugüne Olgular, li¤ini de sa¤lam›flt›r. Buna karfl›l›k, So¤uk Savafl’›n sona ermesiyle birlikte Türki-
Belgeler, Yorumlar, 1919- ye’nin bu konumu önemli bir dönüflüm geçirmifl, So¤uk Savafl’›n sona ermesiyle
1980, Cilt I. ‹stanbul: ‹letiflim,
s. 473-475 ve Tellal, Erel kendisini daha güvenli hissetmeyen az say›daki ülkeden birisi olarak kalm›flt›r.
(2001). “SSCB’yle ‹liflkiler”,
Bask›n Oran (der.), Türk D›fl Sovyetler Birli¤i’nin da¤›lmas› Türkiye için önemli bir güvenlik sorununu ortadan
Politikas›: Kurtulufl kald›rmakla birlikte, da¤›lman›n yaratt›¤› boflluk Türkiye’nin çevresinde yeni gü-
Savafl›’ndan Bugüne Olgular,
Belgeler, Yorumlar, 1919- venlik tehditlerine yol açm›flt›r. Türkiye bu dönemde ortaya ç›kan yeni çat›flma
1980, Cilt I. ‹stanbul: ‹letiflim s.
501-509.
alanlar›yla (Balkanlar, Kafkasya, Ortado¤u) çevrelenmifl oldu¤undan, So¤uk Savafl

sonras›nda önemini yitirdi¤i düflünülen stratejik konumu, k›sa sürede yeniden Tür-
kiye’nin güvenlik alg›lamalar›n›n dayana¤› olarak ifllemeye bafllam›flt›r.
Güvenlik kültüründe co¤rafi konumun belirleyicili¤i ve Türkiye’nin güvenlik politika ve MAKALE

stratejilerinin temel dayana¤› olmas› konusunda elefltirel bir çal›flma için bkz. Bilgin, P›-
nar (2010). “Türkiye Co¤rafyas›nda Yaln›z Güçlü Devletler Ayakta Kalabilir: Jeopolitik
Gerçeklerin Türkiye’de Kullan›mlar›”, Evren Balta Paker ve ‹smet Akça (der.), Türkiye’de
Ordu, Devlet ve Güvenlik Siyaseti. ‹stanbul: Bilgi Üniversitesi Yay›nlar›, s. 453-474.
TÜRK‹YE’N‹N GÜVENL‹K VE STRATEJ‹

UYGULAMALARI
Türkiye’nin Stratejileri
N
A M A Ç
Türkiye’nin So¤uk Savafl s›ras› ve sonras›ndaki stratejilerini
tart›flmak.
3
Türkiye, So¤uk Savafl sürecinde askeri stratejisini neredeyse bütünüyle NATO po-
litika ve stratejileri çerçevesinde belirlemifltir. Türkiye’nin NATO’ya girdi¤i dönem-
de NATO’nun benimsemifl oldu¤u “s›n›rl› savafl stratejisi”, Türkiye’nin Sovyet sal-
d›r›lar›n› ittifak›n deste¤i ulaflana dek s›n›rlar›nda oyalamas›n›, böylece bir yandan
da düflman› zay›flatmas›n› öngörmekteydi. NATO 1954’te Sovyet sald›r›lar›na kon-
vansiyonel de olsa nükleer silahlarla karfl›l›k vermeyi öngören “kitlesel karfl›l›k
stratejisi”ni benimsedi¤inde, Türkiye ABD’nin nükleer silahlar›n› yerlefltirece¤i üs-
leri sa¤layan ülkelerden biri olarak, stratejisini bu konumuna odaklam›flt›r. Fakat,
NATO 1960’lar›n sonuna yaklafl›ld›¤›nda kitlesel karfl›l›k yerine, taktik nükleer si-
lahlar yan›nda konvansiyonel güçleri de dâhil eden bir strateji olan “esnek karfl›l›k
stratejisi”ni benimsedi¤inde, Türkiye konvansiyonel çat›flmay› yerleflim yerlerinden
uzakta tutma zorunlulu¤u ile karfl› karfl›ya kalm›fl ve “ileri savunma” stratejisini be-
nimsemifltir. Bugün de stratejisinin temel unsuru olmaya devam eden ileri savun-
ma yan›nda askeri stratejinin temel bir di¤er unsuru da olas› tehditlere karfl› den-
geleri korumay› hedefleyen “cayd›r›c›l›k” stratejisi olmufltur.
So¤uk Savafl’›n sona ermesiyle yeni tehdit odaklar›n›n tan›mlanmas›, Türkiye So¤uk Savafl sonras›nda
için yeni bir strateji ihtiyac›n› do¤urmufltur. 1990’l› y›llar›n ilk yar›s›nda askeri stra- Avrupa Birli¤i’nin (AB)
Avrupa Güvenlik ve
tejinin temel motivasyonu So¤uk Savafl sonras› dönemde yaln›zca NATO’ya daya- Savunma Politikas› (AGSP)
n›larak güvenli¤in sa¤lanamayaca¤›, dolay›s›yla Türkiye’nin kendi stratejisini belir- kapsam›nda, NATO d›fl›nda
kendi güvenli¤ini
lemesi gerekti¤i düflüncesi olmufltur. Bu düflüncede Türkiye’nin Sovyetler Birli¤i’ni sa¤layacak bir yap›lanma
çevreleme kapsam›nda NATO için önemini yitirmesi, ayr›ca Avrupa’da NATO’yu içine girmesi Türkiye için bir
endifle kayna¤› olmufltur.
d›flar›da b›rakacak bir güvenlik yap›lanmas›na dair giriflimler nedeniyle Avrupa gü- Oluflturulan yeni Avrupa
venlik flemsiyesinden d›fllanma endiflesi etkili olmufltur. Bu çerçevede, ülkenin ay- güvenlik alan›n›n d›fl›nda
kalmak NATO’ya üye olan,
n› anda iki bölgede savafl›rken, içten gelecek sald›r›lara karfl› da haz›rl›kl› olmak fakat AB üyesi olmayan
üzerine kurulu yeni bir strateji gündeme gelmifltir. ‹kibuçuk Savafl Stratejisi olarak Türkiye’nin söz konusu
da adland›r›lan bu stratejide Yunanistan’la birlikte güneyde Suriye, içerde de PKK dönemde güvenlik
kayg›lar›n› art›rm›flt›r.
önemli tehdit oda¤› olarak hesaba kat›lm›flt›r.
‹ki buçuk savafl stratejisi için bkz. Elekda¤, fiükrü (1995). “‹ki Buçuk Savafl Stratejisi”, Ye- MAKALE
ni Türkiye: D›fl Politika Özel Say›s›, Y›l 1, Cilt 3, s. 516-522’ye bakabilirsiniz.
Doksanl› y›llar›n sonlar›na yaklafl›ld›¤›nda Türkiye’nin yeni stratejisi geleneksel

güvenlik tehditlerinin yan›nda, uluslararas› terörizm, uyuflturucu kaçakç›l›¤› ve ener-
ji güzergâhlar› gibi konulara, ayr›ca Balkanlar, Kafkasya ve Ortado¤u bölgelerini de
kapsayacak flekilde istikrars›zl›k ve krizlere odaklanm›flt›r. Bu çerçevede cayd›r›c›l›k
ve ileri savunma gibi temel stratejilere ek olarak afla¤›daki hususlar benimsenmifltir:
• kriz yönetimi; Türkiye’nin güvenli¤ini ilgilendiren uluslararas› krizlerde an-
laflmazl›klar›n bar›flç› yollarla çözümüne ve ayr›ca BM ve ba¤l› olunan itti-
faklar çerçevesinde uluslararas› krizlerin çözümüne katk› sa¤lamak;
• kolektif güvenlik; baflta NATO olmak üzere, uluslararas› ve bölgesel ittifak-
lar/kurulufllar içerisinde aktif olarak yer almak.
Bu noktada, NATO’nun Türkiye’nin güvenlik politika ve stratejilerinin belirlen-
mesindeki temel rolünü yitirmedi¤ini de belirtmek önemlidir. Bu kapsamda, So¤uk
Savafl sonras›nda yaklafl›k on y›ll›k süreçlerde de¤iflim geçirmifl olan NATO strate-
jileri, Türkiye’nin askeri stratejisinin belirlenmesinde etkili olmaya devam etmifltir.
Esas›nda NATO’nun stratejik konseptlerinde güvenlik tehdidi olarak yer alan he-
men her unsur Türkiye’nin güvenli¤ini de etkileyen ve Türkiye’nin çevresinden
kaynaklanan sorunlar olmaktad›r. Örne¤in, 2010 sonunda kabul edilen NATO’nun
yeni stratejisinin kapsad›¤› füzesavar sisteminin, yeni stratejide aç›kça telaffuz edil-
mese de, ‹ran’›n nükleer faaliyetlerinden kaynaklanan tehditlere karfl› oldu¤u ve
‹ran’dan kaynaklanan bu tehdidin Türkiye’yi de yak›ndan ilgilendirdi¤i aç›kt›r.
SIRA S‹ZDE Türkiye’nin So¤uk Savafl döneminde izledi¤i askeri stratejileri nelerdir?
2
Türkiye’nin Güvenlik Politikalar›
N
AM AÇ
Türkiye’nin güvenlik politikalar›n›n geliflimini ve içeri¤ini de¤er-
lendirmek.
4
Türkiye’nin So¤uk Savafl dönemi güvenlik politikalar›n›n temelini, Bat› ittifak› için-
de yer alma, iliflkilerini bu ittifak çerçevesinde flekillendirme ve kuzeydeki komflu-
su Sovyetler Birli¤i’nden gelen tehdidi bertaraf etme anlay›fl› oluflturmufltur. So¤uk
Savafl sonras› de¤iflen uluslararas› ortam, ortaya ç›kan yeni ve farkl› aktörler ile
bunlar›n yaratt›¤› tehditler geleneksel güvenlik politikalar›n› sürdürmeyi olanaks›z-
laflt›rm›flt›r. Bu çerçevede, Türkiye’nin güvenlik politikalar› ilk olarak So¤uk Sava-
fl›n sona ermesiyle uluslararas› koflullar›n yaratt›¤› yeni güvenlik tehditleri karfl›s›n-
da 1990’l› y›llarda, daha sonra da uluslararas› dengeleri de¤ifltiren 11 Eylül sonra-
s›nda yeniden dönüflüm geçirmifltir.
1990’l› Y›llar
Bu dönemin bafl›nda Türkiye, Sovyetler Birli¤i’nin da¤›lmas›yla ortaya ç›kan bofl-
luktan kaynaklanan çat›flmalar› tehdit olarak alg›lam›fl; SSCB’nin da¤›lmas›n›n ar-
d›ndan yaflanan istikrars›zl›k ortam›nda özellikle Do¤u Avrupa’da yürütülen istik-
rar misyonlar›nda uluslararas› toplumla birlikte hareket etmifltir. Esas›nda güvenlik
anlay›fl› bak›m›ndan istikrara çok fazla önem veren ve buna ihtiyac› olan bir ülke
olarak Türkiye’nin çevresinde meydana gelen istikrars›zl›klar karfl›s›nda denge ara-
y›fl›nda olmak d›fl›nda fazlaca bir seçene¤i de yoktu. Geleneksel olarak bölgesel
çat›flmalara kar›flmama politikas› gütmüfl olsa da, Türkiye bu dönemde uluslarara-
s› koflullarla birlikte iç siyasi koflullar›n da etkisiyle Ortado¤u (Körfez Savafl›) Kaf-
kasya (Da¤l›k Karaba¤) ve Balkanlarda (Bosna-Hersek ve Kosova) krizlere taraf ol-
mak zorunda kalm›fl ve aktif politika izlemifltir.
Bu çerçevede Türkiye, 1995’den bu yana Balkanlardaki NATO harekâtlar›na

aktif olarak kat›lmaktad›r. Türkiye, Bosna-Hersek’te IFOR (Operation Joint Ende-
avour) ve SFOR (Stabilization Force), Kosova’da KFOR (Kosovo Force) ve Make-
donya’da “Essential Harvest”, “Amber Fox” ve “Allied Harmony” harekatlar›n›n tü-
müne destek vermifltir. NATO’nun Bosna-Hersek’teki SFOR harekât›n›n 2004 y›l›
sonunda tamamlanmas›n›n ard›ndan, AB taraf›ndan NATO imkân ve yeteneklerin-
Saraybosna’da IFOR kontrol
den yararlan›lmak suretiyle EUFOR-ALTHEA isimli yeni ve ayr› bir harekat baflla- noktas›.
t›lm›flt›r. Türkiye ALTHEA Operasyonuna da destek vermifl ve en fazla katk› sa¤la-
yan AB üyesi olmayan ülke olmufltur.
Ortado¤u Türkiye’nin daha 1980’li y›llarda tehlike olarak alg›lad›¤› bir bölge ol-
mufltur. Irak ve Suriye’nin bölgede etkin olma çabalar› çerçevesinde silahlanmala-
r› karfl›s›nda endifle duyan Türkiye, daha Körfez Savafl› bafllamadan önce savunma
bütçesini art›rma yoluna gitmifltir. Türkiye’nin bu yöneliminde Irak ve Suriye ile
Dicle ve F›rat nehirlerinin sular›n›n paylafl›m›ndan kaynaklanan su sorununun kri-
ze ve çat›flmaya dönüflme ihtimalinin etkisi olmufltur. So¤uk Savafl sonras›nda,
Irak’›n Kuveyt’i iflgaliyle bafllayan Körfez krizi, Türkiye’nin bölgeden alg›lad›¤› teh-
ditleri daha da güçlendirmifl, bölgenin Türkiye’nin güvenlik politikalar› çerçevesin-
de birincil güvenlik sorunu olarak belirlenmesinde etkili olmufltur. Körfez Savafl›
Irak’›n uluslararas› koalisyon güçlerince yenilmesiyle sona ermifl, fakat Türkiye aç›-
s›ndan geride önemli güvenlik sorunlar› b›rakm›flt›r. Kuzey Irak’ta “güvenlikli böl-
ge” oluflturulmas›yla Ba¤dat, Kuzey Irak’ta egemenli¤ini kaybetmifl ve bu durum
bölgenin PKK için üs haline gelmesine neden olmufltur. Bu tarihten itibaren (1992)
Türkiye’nin ulusal güvenlik belgelerinde “ayr›l›kç› faaliyetler” ulusal güvenlik so- Kardak Krizi:
runu olarak yer almaya bafllam›flt›r. Türkiye ile Yunanistan
Bu dönemde Türkiye Kafkasya’da da güvenli¤ine yönelik tehditler alg›lam›flt›r. aras›nda yaflanan Kardak
Krizi, Türk band›ral› bir
SSCB’nin da¤›lmas›n›n ard›ndan bölgede ortaya ç›kan boflluk uluslararas› nüfuz geminin (Figen Akad) Aral›k
mücadelesini beraberinde getirmifl, Türkiye özellikle Hazar Havzas›’ndan Avru- 1996’da Ege denizindeki
Kardak kayal›klar›nda
pa’ya yönelecek enerji boru hatlar›n›n sahipli¤i konusunda Rusya Federasyonu ile karaya oturmas› sonras›nda
farkl› güvenlik boyutlar› da olan önemli bir rekabete giriflmifltir. Bunun yan› s›ra, iki ülkenin kurtarma ekipleri
daha Azerbaycan ile Ermenistan ba¤›ms›zl›klar›n› ilan etmeden bafllayan Karaba¤ aras›nda yaflanan
anlaflmazl›kla patlak
çat›flmalar›, ba¤›ms›zl›k ilanlar›n› takiben savafla dönüflmüfl, Türkiye her an toprak- vermifltir. ‹ki ülke de
lar›na s›çramas› ihtimali olan yeni bir çat›flmayla karfl› karfl›ya kalm›flt›r. Çat›flmalar kayal›klar›n kendi
karasular›nda bulundu¤unu
sonucu Türkiye ile Ermenistan birbirlerini güvenlik tehdidi olarak alg›lar hale gel- iddia edince, önce
mifltir. Ayr›ca, Ermenistan’›n iki ülke aras›ndaki s›n›r› resmen tan›may› reddetmesi Yunanistan, ard›ndan da
de gerginlik yaratm›flt›r. Son olarak, Gürcistan’da ortaya ç›kan gerginlikler ve bu Türkiye’nin adac›klara
bayrak dikmesiyle t›rmanan
ülkenin parçalanma ihtimali ile Rusya Federasyonu içerisinde Çeçenlerin bafllatt›k- kriz, iki ülkenin s›cak
lar› mücadele ve takip eden dönemde bunun Türkiye’ye yans›malar› hep Türki- çat›flma efli¤ine geldi¤i
noktada ABD’nin
ye’nin güvenlik alan› içerisinde gerçekleflmifl ve Türkiye’nin bu dönemde kuzey- arabuluculu¤u ile çözüme
do¤usundan da tehdit alg›lamas›na neden olmufllard›r. kavuflturulmufltur. ABD
1990’lar›n ilk yar›s› ayn› zamanda Türkiye’nin Ege’de alg›lad›¤› güvenlik tehdi- Baflkan› Clinton’›n iki ülke
hükümetleriyle yapt›¤›
dinin sürekli yaflanan krizlerle beslendi¤i bir dönem olmufltur. Bu dönemde Yuna- temaslar sonucunda
nistan ile Türkiye aras›nda diyaloga yönelik çeflitli ad›mlar at›lm›flsa da, her ad›m›n bayraklar indirilmifl, asker
ve gemiler bölgeden
arkas›ndan bir kriz ç›km›fl ve süreci geriye döndürmüfltür. 1996’da Ege denizinde çekilerek kriz sona
bulunan insans›z kayal›klar üzerindeki hâkimiyet iddialar›ndan kaynaklanan Kar- erdirilmifltir.
dak Krizi iki ülkeyi s›cak çat›flman›n efli¤ine getirmifltir. 1997’de Rusya Federasyo-
Kaynak: Ayd›n, Mustafa
nu ile K›br›s Rum Yönetimi aras›nda imzalanan bir anlaflma uyar›nca Rus S-300 fü- (2002). “Türk-Yunan
zelerinin Güney K›br›s Rum Yönetimi topraklar›na yerlefltirilmesi söz konusu oldu- ‹liflkilerinde fiüpheci
‹yimserlik”, Birgül Demirtafl-
¤unda yeni bir kriz daha gündeme gelmifltir. ‹kili iliflkilerin geleneksel sorun böl- Çoflkun (der.), Türkiye-
gesi olan K›br›s adas› ad›na Güney K›br›s Rum Yönetimi’nin AB’ye tam üyelik bafl- Yunanistan; Eski Sorunlar,
vurusu yapmas›yla sorun Türkiye’nin üyesi olmad›¤› AB çerçevesine dahil edilmifl; Yeni Aray›fllar. Ankara:
ASAM, s. 212-238.
böylece Türkiye bu politikas›n› flekillendirirken yeni bir uluslararas› aktörü de

denklemlerine katmak durumunda kalm›flt›r.
Yunanistan, Kafkasya’da Türkiye’nin rekabet içinde oldu¤u Rusya ile iflbirli¤i
aray›fl›na girmifl, Hazar enerji hatlar› konusunda Türkiye’ye rakip hatlar› savun-
mufl, 1995’te Suriye ile stratejik ortakl›k oluflturmufl ve 1996’da Ermenistan’la sa-
vunma anlaflmas› imzalam›flt›r. Bütün bu faaliyetler, Türkiye’nin Yunanistan’› gü-
venlik tehdidi olarak konumland›rmas›na neden olmufltur. Bu çerçevede, 1990’lar-
da Türkiye ile Yunanistan geleneksel sorun alanlar› d›fl›nda da karfl› karfl›ya gel-
mifllerdir. Örne¤in, iki ülke bir yandan Karadeniz Ekonomik ‹flbirli¤i Örgütü (KE-
‹) çat›s› alt›nda biraraya gelirken (1992), di¤er taraftan Balkanlarda birbirlerini ra-
kip olarak görmüfllerdir. Türkiye, Yugoslavya’n›n da¤›lmas›n›n ard›ndan yeni ku-
rulan ve Yunanistan’›n ismini kabullenmedi¤i Makedonya ile yak›n iliflki kurmufl,
ayn› flekilde Yunanistan’›n sorunlar yaflad›¤› Arnavutlu¤a da yak›n durmufltur.
Balkanlarda Türkiye ve ortaklar› taraf›ndan çevrelenmekte oldu¤una inanan Yu-
nanistan ise 1992’de Bosna-Hersek savafl› patlak verdi¤inde, S›rplara destek ola-
rak, uluslararas› ambargo uygulanan Belgrad’a yard›m etmifl ve böylece bir ko-
nuda daha Türkiye’nin karfl›s›nda yer alm›flt›r.
OKUMA PARÇASI 1
Türkiye’nin gözünde savafl, güvenlik için son çaredir. Bu nedenle Türkiye cay-
d›r›c› bir d›fl politikay›, ülke güvenli¤inin ön savunma hatt› olarak görür. Ancak, ne
kadar yetenekle yürütülürse yürütülsün, d›fl politika dayand›¤› askeri güçten daha
kuvvetli olamaz.
Bu bak›mdan Türkiye’nin bar›fl içinde yaflamas›, güçlü bir cayd›r›c› güce sahip
olmas›na ba¤l›d›r. 21. yüzy›l›n efli¤inde Türkiye’nin karfl›laflt›¤› güvenlik sorunlar›
ve bu alanda al›nmas› gerekli önlemler flöyle özetlenebilir:
• Türkiye’nin, bugün, karfl› karfl›ya oldu¤u birden fazla komflusundan kaynakla-
nabilecek silahl› çat›flma tehdidi, so¤uk savafl döneminde Sovyetler Birli¤i liderli-
¤indeki Varflova Pakt›’ndan NATO ülkelerine yönelen tehdide k›yasla daha acil
ve çok yönlü bir nitelik gösteriyor.
• Türkiye’nin art›k NATO’nun kolektif savunmas›ndan yararlanmas› söz konusu
de¤ildir. Bekas›na ve güvenli¤ine yönelecek her türlü tehdide, Türkiye bundan
böyle tamamen ulusal imkanlar›na dayanarak karfl› koymak durumundad›r.
• Türkiye’nin komflular›ndan biriyle çat›flmaya girmek zorunda kalmas› halinda,
PKK terörüne d›flar›dan sa¤lanacak destek artacak ve iç tehdit çok daha fazla as-
keri kuvveti kendine angaje edecektir.
• Türkiye’nin yaflamsal haklar› ve topraklar› üzerinde hak iddia eden Yunanistan
ve Suriye, ülkemize karfl› ç›kar birli¤i içindedir ve Türkiye’yi çökertmek amac›yla
PKK’ya her türlü yard›m› yapmaktad›r. Türkiye, bu ülkelere karfl› savunma plan-
lamas›n›, ayn› anda iki ayr› cephede çat›flmaya zorlanaca¤› varsay›m› üzerine
dayand›rmal›d›r.
• Stratejik konumu ve alan›, ülkemize Yunanistan ve Suriye’ye karfl› bir iç hatlar
stratejisi izlemek imkan›n› vermekle beraber, Türkiye savunma planlar›n› tek cep-
hede toplayaca¤› üstün kuvvetlerle burada kesin sonuç ald›ktan sonra, kuvvetleri-
ni diper cepheye kayd›rarak orada da kesin sonuca yönelmek gibi bir harekat kon-
septine dayand›ramaz. Çünkü bu devletlerin ülkemize karfl› harekatlar›n› senkro-
nize etmeleri kuvvetli bir ihtimaldir. Di¤er bir deyiflle, güvenli savunma, Türkiye’yi
hem Ege, hem de güney cephesinde yeterli nitelikte ve süratle takviye edilebilir kuv-
vetlere dayanan bir strateji uygulamaya zorlamaktad›r.
• Türk Rus iliflkilerini buland›ran sorunlar olmas›na ra¤men, Rusya’n›n Türkiye

için acil tehdit oluflturmad›¤› ve iki ülkenin aralar›ndaki ortak ç›kar alan›n› ge-
niflletmek hususunda kuvvetli bir siyasal iradeye sahip oldu¤u söylenebilir. En kö-
tü bir ihtimalle, Jirinovski tipindeki liderlerin iktidar›ndaki bir Rusya’n›n Türki-
ye’ye sald›rmas› halinde, bunun bölgedeki tüm stratejik dengeleri de¤ifltirece¤i ve
Basra Körfezi’ni de Rusya’n›n nüfuzuna tehlikeli biçimde açaca¤› endiflesi, sava-
fl›n bir noktas›nda ABD’yi harekete geçirerek Türkiye’nin yard›m›na gelmeye tefl-
vik edecektir.
• Böyle olunca, Türkiye’nin Kuzey’den gelebilecek tehdide karfl› kuvvetlerini sat›h sa-
vunmas› konseptine göre ve büyük bir derinlik içinde kullanabilece¤i, atefl gücü
yüksek ve son derece çevik askeri birliklerle yapmas› en isabetli yaklafl›m olacakt›r.
Bu kuvvetin iki temel görevinden birincisi, kuzeyden bir sald›r› halinde, kuvvetler
aras›ndaki aleyhte oran› oylama muharebeleri ve aktif savunmayla etkili biçimde
telafi etmek olana¤›ndan yararlanmakt›r. ‹kincisi de güney cephesi için takviye
kuvveti oluflturmakt›r.
• Bu söylediklerimiz, Türkiye’nin savunma planlamas›n›, “iki buçuk savafla”, yani
Ege ve Güney cephelerinde ayn› anda iki topyekün savafl› sürdürmeye ve bir de
içeride körüklenecek yar›m savafla haz›r olacak flekilde yapmas› gerekti¤ini orta-
ya koymaktad›r. Bu da Türkiye’nin savunma harcamalar›n› kayda de¤er flekilde
art›rmas›n› gerektirecektir. Türkiye için öncelikli sorun, bekas› ile refah› aras›n-
da sa¤l›kl› bir denge kurabilmektir. Bunun da yolunun ekonomimizin istikrara
ve dinamik bir yap›ya kavuflturulmas›ndan geçti¤i aç›kt›r.
Kaynak: Türkiye’nin ‹ki Buçuk Savafl Stratejisi, fiükrü Elekda¤, Milliyet, 27 Kas›m
1994, s. 19.
11 Eylül Sonras›
Türkiye’nin güvenlik politikalar›nda ikinci de¤iflim dönemi, 11 Eylül 2001’de
ABD’ye karfl› gerçeklefltirilen sald›r›lar sonras›nda, NATO kapsam›nda gerçekleflti-
rilen Afganistan operasyonu ve ABD’nin Irak’› iflgali sürecinde bafllam›flt›r. 11 Ey-
lül sonras›nda Türkiye’nin stratejik önemi yeniden gündeme yerleflmifl ve ABD’nin
Irak iflgaliyle birlikte Türkiye’de güvenlik politikalar›n›n belirlenmesinde jeopolitik
vurgu yerini sa¤lamlaflt›rm›flt›r. 11 Eylül’ün ard›ndan Afganistan’a asker gönderen
ve NATO’nun Afganistan’daki ISAF (International Security Assistance Force) gücü-
nün komutas›n› üstlenen Türkiye, bu dönemde güvenlik politikalar›nda proaktif
yaklafl›m benimsemeye bafllam›flt›r. BM Güvenlik Konseyi
Bu dönemde Türkiye’nin güvenlik politikalar›n›n ana çerçevesi, küresel, bölge- taraf›ndan yetkilendirilen
Uluslararas› Güvenlik Destek
sel ve ikili olmak üzere ayr›, fakat birbirini tamamlayan düzeylerde oluflturulmufl- Gücü ISAF’›n Aral›k 2001’de
tur. Türkiye, küresel bir aktör olabilmek amac›yla uluslararas› örgütlerde daha Afganistan’da göreve
bafllamas›n›n ard›ndan,
a¤›rl›kl› rol oynamak üzere giriflimlerde bulunmufltur. Türkiye’nin BM Güvenlik Türkiye fiubat 2002’de ilk
Konseyi geçici üyeli¤ine seçilmesi (2009-2010) ve NATO’dan IMF’ye, G-20’den ‹s- kuvvetlerini Afganistan’a
gönderdi ve Haziran 2002-
lam Konferans› Örgütü’ne üye oldu¤u örgütlerde a¤›rl›¤›n› art›rmaya çal›flmas› bu fiubat 2003 aras›nda Bar›fl
kapsamda güdülen politikalar aras›ndad›r. Benzer flekilde, bölgesel düzeyde etkili Gücünün komutanl›¤›n›
üstlendi. ISAF harekât›n›n
bir aktör olma hedefi do¤rultusunda bölgesel iflbirli¤i giriflimlerini de yo¤unlaflt›r- komutas›n› NATO’nun
m›flt›r. Bu kapsamda Kafkasya ‹stikrar Platformu, Ortado¤u Serbest Ticaret Alan›, A¤ustos 2003’te
Enerji ‹flbirli¤i A¤lar› gibi bir dizi bölgesel iflbirli¤i projesi gündeme getirilmifltir. devralmas›n›n ard›ndan
Türkiye fiubat 2004-A¤ustos
Söz konusu uluslararas› ve bölgesel giriflimlerle uyumlu biçimde ikili iliflkileri ge- 2005 döneminde ikinci defa
lifltirmek de yeni güvenlik politikalar›n›n önemli bir aya¤›n› oluflturmaktad›r. harekât›n liderli¤ini
üstlendi.
MAKALE Türkiye’nin yeni güvenlik politikalar›n› global, bölgesel ve ikili düzeylerde yeni bir çerçe-
ve içinde de¤erlendiren Beril Dedeo¤lu’nun “De¤iflen Dünyada De¤iflen Türkiye” bafll›kl›
yaz›s›n› http://www.sde.org.tr/tr/haberler/328/degisen-dunyada-degisen-turkiye.aspx ad-
resinde bulabilirsiniz.
Tablo 8.1 Somali BM Harekat› UNOSOM 02 Ocak 1993-22 fiubat 1994

Türkiye’nin Bar›fl›
Destekleme Bosna-Hersek BM Koruma Kuvveti (UNPROFOR) 04 A¤ustos 1993-20 Aral›k 1995
Harekâtlar›na NATO Uygulama Kuvveti (IFOR) 20 Aral›k 1995-20 Aral›k 1996
Katk›lar›
NATO ‹stikrar Kuvveti (SFOR) 20 Aral›k 1996-02 Aral›k 2004
AB Kapsam›nda ALTHEA 02 Aral›k 2004-
Sharp Guard (UNPROFOR ve IFOR para- 13 Temmuz 1992-02 Ekim 1996
lelinde Adriyatik’te deniz gücü)
Arnavutluk AG‹T kapsam›nda ALBA Harekat› 16 Nisan 1997-1 A¤ustos 1997

Makedonya NATO Kapsam›nda Essential Harvest 27 A¤ustos 2001-20 Ekim 2001
Amber Fox ve Allied Harmony Eylül 2001- Mart 2003
AB Kapsam›nda Concordia Proxima 31 Mart 2003-15 Aral›k 2003
(Polis Gücü) 15 Aral›k 2003- 15 Aral›k 2005
Kosova NATO Kosova Koruma Gücü / KFOR Haziran 1999-

Afganistan Uluslararas› Güvenlik Yard›m Gücü / ISAF fiubat 2002-
(Haziran 2002-fiubat 2003 ISAF
Komutanl›¤›)
(fiubat 2004-A¤ustos 2005 ISAF Ko-
mutanl›¤›)
Demokratik BM Kongo DC Misyonu / MONUC 30 Temmuz 2006-30 Kas›m 2006
Kongo
Cumhuriyeti
11 Eylül ve ABD’nin 2003 Irak iflgali sonras›nda Ortado¤u Türkiye için do¤ru-
dan ya da uluslararas› terörizm, kitle imha silahlar›n›n yay›lmas›, uluslararas› uyufl-
turucu kaçakç›l›¤›, insan ticareti gibi dolayl› güvenlik tehditlerinin kayna¤› olmaya
devam etmektedir. Bölgeye yönelik yeni güvenlik politikalar› “komflularla s›f›r so-
run politikas›” olarak adland›r›lan daha çok ifllevsel iflbirli¤ini vurgulayan bir çer-
çeveye oturtulmufltur. Bu kapsamda, Türkiye’nin do¤rudan tehdit alg›lad›¤› Suriye
ve Irak ile bölgesel dengeler aç›s›ndan Lübnan, Filistin gibi daha önceden do¤ru-
dan iliflki kurulmayan ülkelerle diplomatik ba¤lar gelifltirilmifltir.
Ortado¤u’da görülen bu tür ifllevsel iflbirli¤i çabalar›n›n bir benzerini Rusya ile
iliflkilerde de gözlemlemek mümkündür. 11 Eylül sonras›nda Karadeniz-Akdeniz-
Hazar Havzas› bölgesinde ABD-Rusya karfl›tl›¤›n›n yerini ABD-Rusya dengesinin
almas› Türkiye’nin enerji ve güvenlik politikalar› aç›s›ndan önemli sonuçlar do¤ur-
mufltur. ABD’nin bölgede Rusya’yla rekabet yerine iflbirli¤ine yönelmesi, Türki-
ye’nin de kendi güvenlik beklenti ve kayg›lar› do¤rultusunda ABD-Rusya dengesi-
ni gözeterek politika üretme giriflimlerine ve Rusya ile ikili iflbirli¤ini gelifltirme ça-
balar›na yol açm›flt›r. Gelinen noktada, iki ülke iliflkileri güvenlik çerçevesinin d›-
fl›na ç›kart›lm›fl, çeflitli alanlarda iflbirli¤i ile geliflmeye bafllam›flt›r.
Bu noktada Türkiye’nin güvenlik politikalar›ndaki de¤iflimde, Avrupa Birli¤i’ne Milli Güvenlik Kurulu,
1933’te Yüksek Müdafaa
(AB) üyelik sürecinin ortaya ç›kard›¤› “Avrupal›laflma” olgusunun etkilerinden de Meclisi Umumi Katipli¤i,
1949’da da Milli Savunma
bahsetmek gerekir. Türkiye’nin de¤iflen güvenlik ve d›fl politikalar›na dair birçok Yüksek Kurulu ve Genel
Sekreterli¤i olarak faaliyet
analiz, bölgesel güç olma e¤ilimini Avrupal›laflma kavram›yla iliflkilendirmektedir. göstermifltir.
AB’nin Türkiye’nin güvenlik politikalar›ndaki de¤iflime ilk etkisini, güvenlik politi- 1961 Anayasas›'n›n 111 nci
maddesi gere¤i olarak
kalar›n›n belirlendi¤i yasal süreçleri AB’ye uyum yasalar› çerçevesinde sivillefltir- ç›kar›lan 11 Aral›k 1962 gün
ve 129 say›l› Kanunla
mesinde bulmak olanakl›d›r. Ayr›ca, Türkiye’nin, So¤uk Savafl sonras›nda Avrupa kurulan Milli Güvenlik
için önemini yitiren jeopolitik konumunu yeniden vurgulayarak, bir bak›ma Avru- Kurulu’nun görevleri ayn›
kanunun 2. maddesine göre
pa için vazgeçilmez bir ortak olmaya çal›flt›¤› da söylenebilir. Türkiye, özellikle flunlard›r: Milli Güvenlikle
ilgili kararlar›n al›nmas›nda
enerji güvenli¤i çerçevesinde Ortado¤u ile Orta Asya ve Kafkaslarda istikrar sa¤la- ve koordinasyonun
sa¤lanmas›nda Bakanlar
y›c› rol üstlenerek, Avrupa güvenli¤i aç›s›ndan vazgeçilemeyen ve Avrupa de¤er- Kurulu'na yard›mc›l›k etmek
üzere;
leriyle uyumlu bir güç olma e¤ilimindedir. (1) Milli Güvenlik
Politikas›n›n esaslar›n›n
haz›rlanmas› ve bu
politikan›n tadil ve tashihi,
TÜRK‹YE’N‹N GÜVENL‹K POL‹T‹KALARININ (2) Bu esaslar›n
KURUMSAL YAPISI uygulanmas›yla ilgili olarak
Milli Güvenlik konular›n›n
her biri için milli plan ve
programlar›n haz›rlanmas›,
N
AMA Ç
Türkiye’de güvenlik politikalar›n› belirleyen kurumsal yap›y› aç›k-
layabilmek.
bunlar›n tahakkuku için,
nihai ve ara hedeflerin
tespiti ve bu konudaki
5 faaliyetlerin
ahenklefltirilmesi,
(3) Bütün devlet teflkilat›na,
Her ne kadar son y›llarda yap› h›zla de¤iflmekle birlikte, hâlihaz›rdaki geçerli mev- her türlü özel müessese ve
teflekküllere ve vatandafllara
zuat çerçevesinde Türkiye’nin ulusal güvenlik politikalar›n›n belirlenmesinde te- düflecek topyekün savunma
mel aktörler, Türk Silahl› Kuvvetleri, MGK ve di¤er yürütme organlar› olarak s›ra- ve milli seferberlik
hizmetlerinin ve
lanabilir. Bu aktörlerin ulusal güvenlik sisteminin belirleyicileri olmalar›, 1982 Ana- sorumluluklar›n›n tespiti ve
bu konuda laz›m gelen
yasas›n›n 117. ve 118. maddeleri ile bu maddelere iliflkin de¤ifliklikler (2003) ve kanuni ve idari tedbirlerin
al›nmas›,
buna uygun ç›kar›lan 2945 say›l› MGK Kanununa dayanmaktad›r. (4) Bakanl›klar taraf›ndan
haz›rlanacak Milli Seferberlik
1982 Anayasas› yürütmenin bafl› olarak Cumhurbaflkan›’na ulusal güvenlik ko- Planlar›na (Sivil Ola¤anüstü
Hal Planlar›na) temel olacak
nular›nda önemli yetkiler vermektedir. TBMM ad›na Türk Silahl› Kuvvetlerinin bafl- esaslar›n tespiti, bu planlar›n
ahenklefltirilmesi, izlenmesi
komutanl›¤›n› temsil etmek; Türk Silahl› Kuvvetlerinin kullan›lmas›na karar ver- ve de¤erlendirilmesidir. Milli
mek; Genelkurmay Baflkan›n› atamak; MGK’y› toplant›ya ça¤›rmak ve MGK’ya Güvenlikle ilgili temel
görüfller Bakanlar Kuruluna
baflkanl›k etmek bu yetkiler aras›ndad›r. bildirilir.
Anayasaya (117. ve 118. maddeler) göre ulusal güvenli¤in sa¤lanmas› ve ulusal 11 Aral›k 1962 gün ve 129
say›l› Kanunla Baflbakanl›¤a
güvenlik politikas›n›n tespit ve uygulanmas› ile ilgili kararlar›n al›nmas› Bakanlar ba¤l› olarak kurulan Milli
Güvenlik Kurulu Genel
Kurulu’na verilmifltir. Bakanlar Kurulu ulusal güvenli¤in sa¤lanmas›ndan TBMM’ye Sekreterli¤i'nin görevleri ise
bu kanunda flu flekildedir:
karfl› sorumludur. Bu çerçevede, ulusal güvenlik hükümetin genel siyaseti ve so- (1) Milli Güvenlik Kurulu'nun
yukar›da s›ralanan
rumlulu¤u içinde yer almakla birlikte, MGK kanunu yoluyla ulusal güvenlik özerk görevleriyle ilgili çal›flmalar›
ve incelemeleri yapar ve
bir alan gibi düzenlenmifl oldu¤undan, MGK ulusal güvenlik sisteminin bafl aktö- teklifleri haz›rlar.
(2) Milli Güvenlik Kurulu'nca
rü konumuna gelmektedir. teklif ve Bakanlar
2001 y›l›nda bafllayan Avrupa Birli¤i uyum süreci çerçevesinde yap›lan de¤iflik- Kurulu'nca tasvip edilmifl
olan bilcümle karar, prensip
liklere kadar MGK, devletin milli güvenlik siyasetinin tayini, tespiti ve uygulanmas› ve planlar ile bu konudaki
mevzuat›, sorumlu
ile ilgili al›nan tavsiye kararlar› ve gerekli koordinasyonun sa¤lanmas› konusunda- organlarda tatbikat›n› takip
eder ve bu maksatla belirli
ki görüfllerini Bakanlar Kurulu’na bildiren bir kurum olarak tan›mlanmaktayd›. zamanlarda raporlar
haz›rlayarak Milli Güvenlik
2003’de MGK kanununda yap›lan de¤ifliklikle MGK “bildiren” kurum olmaktan ç›- Kurulu'na sunar.
(3) Milli Güvenlik Kurulu ile
kar›larak “tavsiye eden” bir kuruma dönüfltürülmüfltür. Türkiye, AB’ye kat›l›m süre- ilgili toplant›lar›n
haz›rl›klar›n› yapar.
cinde haz›rlad›¤› 2009 tarihli üçüncü Ulusal Program’da Anayasa ve ilgili yasa de¤i-
Günümüzdeki MGK ve MGK
fliklikleriyle yeniden tan›mlanan Milli Güvenlik Kurulu’nun (MGK) dan›flma organ› Genel Sekreterli¤i 1982
Anayasas›’n›n 118. Maddesi
olma niteli¤i çerçevesinde gerçeklefltirilen reformlar›n etkin flekilde uygulanmas›n›n uyar›nca 9.11.1983 tarih ve
sa¤lanmas›na devam edilece¤ini belirtmifltir. Afla¤›da belirtilen tüm reformlar›n da 2945 say›l› Kanunla
kurulmufltur.
aç›kça gösterdi¤i üzere, MGK Türkiye’nin güvenlik politikalar›n›n belirlenmesinde Kaynak:
sivillefltirilen ve dan›flma ifllevi niteli¤i kazand›r›lan bir kuruma dönüfltürülmüfltür. http://www.mgk.gov.tr/Turkc
e/tarihce_3.html
Tablo 8.2 03 Ekim 2001 tarihli Anayasa de¤iflikli¤i

AB’ye Uyum
Sürecinde MGK’da • Daha önce Cumhurbaflkan›’n›n baflkanl›¤›nda Baflbakan, Genelkurmay Baflkan›, Milli Savunma
Yap›lan Temel Bakan›, ‹çiflleri Bakan›, D›fliflleri Bakan›, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanlar› ile Jan-
De¤ifliklikler
darma Genel Komutan›’ndan oluflan MGK’n›n yap›s› de¤ifltirilmifltir. Bu de¤ifliklik ile Baflba-
kan Yard›mc›lar› ile Adalet Bakan›’n›n da kat›l›m› ile MGK’nun üye say›s› 13’e ç›kar›lm›flt›r.
9.11.1983 tarih ve 2945 say›l› MGK ve MGK Genel Sekreterli¤i Kanunu / Madde 4, 5, 9, 13, 14,
15, 19, Geçici Madde 4 (7 A¤ustos 2003 tarih ve 4963 say›l› kanunla yap›lan de¤ifliklik)
• 9. ve 14. Maddelerin kald›r›lmas› ve 4. ve 13. maddenin de¤ifltirilmesi suretiyle MGK’n›n da-
n›flma organ› olma niteli¤i teyid edilmifltir.
• 5. maddede Genelkurmay baflkan›n›n MGK’y› ola¤anüstü toplant›ya ça¤›rmas› ifadesi kald›-
r›lm›flt›r. Ayn› madde ile Kurulun toplant›lar›n›n ayda bir yerine iki ayda bir yap›lmas› uygun
görülmüfltür.
• 15. maddede yap›lan de¤ifliklikle MGK Sekreterinin orgeneral/oramiral rütbesinde Silahl›
Kuvvetler mensuplar› aras›ndan Genelkurmay Baflkan›n›n inhas›, Baflbakan›n teklifi ve Ba-
kanlar Kurulu karar› ile atanmas› usulü de¤ifltirilmifl, genel sekreterin asker olmas› zorunlu-
lu¤u kald›r›lm›fl, sadece asker kökenlilerin sekreter olarak atanmalar› durumunda Genelkur-
may Baflbakan›n›n olumlu görüflünün al›nmas› öngörülmüfltür.
• Bakanl›klar, kamu kurum ve kurulufllar› ile özel hukuk tüzel kiflilerinin Milli Güvenlik Kuru-
lu Genel Sekreterli¤ine gerekli olan aç›k ve gizli belgeleri sürekli veya istenildi¤inde vermek
zorunda oldu¤una dair 19. Madde hükmü yürürlükten kald›r›lm›flt›r.
• Geçici Madde 4 ile MGK ve MGK Genel Sekreterli¤i Kanununda öngörülen düzenlemelere
uygun olarak üç ay içinde bir yönetmelik ç›kar›lmas› öngörülmüfltür.
(Bakanlar Kurulu Karar›n›n Tarihi: 29/12/2003, No : 2003/6688 - Yay›mland›¤› Resmi Gazete
Tarihi : 08/01/2004 No: 25340)
2813 say›l› Telsiz Kanunu / Madde 6(1):
Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreteri Haberleflme Yüksek Kurulu üyeli¤inden ç›kar›lm›flt›r.
(21 Temmuz 2004 tarih ve 5218 say›l› kanunla yap›lan de¤ifliklik)
3984 say›l› Radyo ve Televizyon Kurulufl ve Yay›nlar› Hakk›nda Kanun / Madde 6(1):
Radyo ve Televizyon Üst Kurulu’nun oluflumunda Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterli¤i’nin
kamu görevlileri aras›ndan aday göstermesi uygulamas› kald›r›lm›flt›r. (21 Temmuz 2004 tarih
ve 5218 say›l› kanunla yap›lan de¤ifliklik)
21.6.1927 tarih ve 1117 say›l› Küçükleri Muz›r Neflriyattan Koruma Kanunu /
Madde 2(4):
Kurulda Milli Güvenlik Konseyi Genel Sekreteri taraf›ndan seçilecek bir üye bulunmas› hükmü
yürürlükten kald›r›lm›flt›r. (21 Temmuz 2004 tarih ve 5218 say›l› kanunla yap›lan de¤ifliklik)
Türkiye’nin ulusal güvenli¤ine dair en temel belge olan Milli Güvenlik Siyaseti
Belgesi de bu süreçler içinde ortaya ç›kar ve kabul edilir. Genelkurmay Baflkanl›-
¤› öncülü¤ünde, ilgili bakanl›k ve kurumlarla koordinasyon halinde MGK Genel
Sekreterli¤inin haz›rlad›¤› taslak ulusal güvenlik siyaseti belgesi ilk olarak MGK’ya
sunulur. MGK’da kabul edilmesinin ard›ndan tavsiye karar› olarak Bakanlar Kuru-
lu’nun onay›na sunulur ve Bakanlar Kurulu taraf›ndan onaylanmas› halinde uygu-
lanmaya al›n›r. Pratikte son y›llarda Bakanlar Kurulu Milli Güvenlik Siyaseti Belge-
si’nin içeri¤inin belirlenmesinde giderek daha fazla etki sahibi olmaya bafllam›flt›r.
Özet
Türkiye’de “strateji” ve “güvenlik” kavramlar› neredey- Yukar›da bahsi geçen tehditlerle mücadelede, So¤uk
se birbirinin yerine geçen bir kullan›m alan›na sahiptir. Savafl döneminde Türkiye’nin güvenlik politikalar›n›n
Güvenlik kavram›, kimi zaman “askeri strateji”yi ça¤r›fl- temelini, Bat› ittifak› içinde yer alma, iliflkilerini bu çer-
t›r›rken; resmi söylemde kullan›lan “ulusal güvenlik” çevede flekillendirme ve Kuzey komflusu Sovyetler Bir-
ifadesinin tan›mlar›na bak›ld›¤›nda, kavram›n “genel li¤i’nden gelen tehdidi bertaraf etme anlay›fl› olufltur-
strateji”yle benzeflti¤i görülür. mufltur. So¤uk Savafl sonras› de¤iflen uluslararas› ortam
Türkiye’de resmi güvenlik kavram› beka, ulusal ba¤›m- ve ortaya ç›kan yeni tehditler geleneksel güvenlik poli-
s›zl›k ve bütünlü¤ün korunmas› ile iç tehditler kapsa- tikalar›n› sürdürmeyi olanaks›zlaflt›rm›flt›r. Bu çerçeve-
m›nda rejimin korunmas› unsurlar› ile tan›mlanmakta- de, Türkiye’nin güvenlik politikalar› ilk olarak So¤uk
d›r. Bu çerçevede, Türkiye’de güvenlik So¤uk Savafl Savafl›n sona ermesiyle uluslararas› koflullar›n yaratt›¤›
sonras› dönemde bile büyük ölçüde geleneksel güven- yeni güvenlik tehditleri karfl›s›nda 1990’l› y›llarda, daha
lik anlay›fl›na paralel biçimde kavramsallaflt›r›lm›flt›r. sonra da uluslararas› dengeleri de¤ifltiren 11 Eylül son-
So¤uk Savafl sonras› dönemde Türkiye’de güvenlik ala- ras›nda tekrardan dönüflüm geçirmifltir.
n›nda en fazla çal›fl›lan yeni konular enerji güvenli¤i ve Türkiye 1990’larda Sovyetler Birli¤i’nin da¤›lmas›yla or-
çevre güvenli¤i olmufltur. So¤uk Savafl›n sona ermesi taya ç›kan boflluktan kaynaklanan çat›flmalar› tehdit ola-
ve yeni uluslararas› sistemin ortaya ç›kard›¤› yeni teh- rak kabul etmifl, bu tehditlere karfl› güvenli¤ini sa¤la-
ditler güvenlik söyleminin söz konusu yeni tehditleri may› öne ç›karm›flt›r. Ortado¤u, Kafkasya ve Balkanlar-
içerecek flekilde geniflletilmesini getirmekle beraber, da kriz ve geliflmelerde taraf olmufl, bu çerçevede aktif
geleneksel kavramsallaflt›rmay› de¤ifltirmemifltir. politika izlemifltir. 11 Eylül sonras›nda Türkiye’nin stra-
Türkiye’nin resmi güvenlik kavram›n›n temelini olufltu- tejik önemi yeniden gündeme gelmifl ve ABD’nin Irak’›
ran güvenlik kültürü tarihsel ve co¤rafi etken olmak iflgaliyle birlikte Türkiye’de güvenlik politikalar›n›n be-
üzere iki unsura dayanmaktad›r. Osmanl› ‹mparatorlu- lirlenmesinde jeopolitik ve jeostratejik vurgu yerini sa¤-
¤u’nun reel politi¤e dayal› diplomasisi, “ayr›lma ve top- lamlaflt›rm›flt›r. Bu dönemde Türkiye’nin güvenlik poli-
rak kayb› korkusu” ile ‹mparatorlu¤un Ortado¤u’da tikalar›n›n ana çerçevesi, küresel, bölgesel ve ikili ol-
yüzy›llar süren hâkimiyetinin yaratm›fl oldu¤u olumsuz mak üzere ayr›, fakat birbirini tamamlayan düzeylerde
alg›lamalar Türkiye’nin güvenlik kültürünü etkileyen oluflturulmufltur.
tarihsel unsurlardand›r. Bir baflka tarihsel unsur da ba-
t›l›laflmad›r. Onsekizinci yüzy›lda Osmanl› devletinde
bafllayan Bat›l›laflma, Türkiye’nin Bat› odakl› politikala-
r›n› harekete geçirerek, Cumhuriyet döneminde Türki-
ye’nin Bat›l› devlet sistemi içindeki yerini güvence alt›-
na alma çabas›nda önemli etkisi olmufltur.
Türkiye’nin jeostratejik konumu hem dünya politika-
s›nda normalde oynayabilece¤inden daha etkili bir rol
yüklemekte, hem de Türkiye’yi uluslararas› siyasi den-
gelerin de¤iflimi karfl›s›nda daha hassas hale getirmek-
tedir. Türkiye So¤uk Savafl döneminde Sovyetler Birli-
¤i’nin çevrelenmesi ba¤lam›nda önemli bir stratejik ko-
numda bulundu¤undan, Bat› ittifak›n›n güvenlik flemsi-
yesi alt›nda yer alarak güvenli¤ini sa¤lam›flt›r. Buna kar-
fl›n So¤uk Savafl’›n sona ermesiyle birlikte Türkiye’nin
konumu önemli bir dönüflüm geçirmifltir. Sovyetler Bir-
li¤i’nin da¤›lmas› Türkiye için önemli bir güvenlik soru-
nunu ortadan kald›rmakla birlikte, da¤›lman›n yaratt›¤›
boflluk Türkiye’nin çevresinde yeni güvenlik tehditleri-
nin ortaya ç›kmas›na yol açm›flt›r.
1. Afla¤›dakilerden hangisi, Türkiye’nin resmi güvenlik 6. Afla¤›dakilerden hangisi, NATO kapsam›nda gerçek-
ve savunma politikas›n›n unsurlar›ndan biri de¤ildir? lefltirilen ve Türkiye’nin katk›da bulundu¤u bar›fl› des-
a. Ülke topra¤›n› geniflletmek tekleme harekâtlar›ndan biridir?
b. Komflular›yla iflbirli¤ini gelifltirmek a. UNOSOM
c. Bölgesel bar›fl ve güvenli¤e katk›da bulunmak b. ALTHEA
d. Ülkesel bütünlü¤ünü korumak c. UNPROFOR
e. Bölgesel bir güç ve denge unsuru olmak d. KFOR
e. MONUC
2. Afla¤›dakilerden hangisi, resmi güvenlik kavramsal-
laflt›rmas›n›n bir unsuru de¤ildir? 7. Afla¤›dakilerden hangisi, 1990’l› y›llar›n ilk yar›s›nda
a. Terörizm Türkiye’nin alg›lad›¤› güvenlik tehditleri aras›nda yer
b. Küresel Is›nma almaz?
c. Kitle ‹mha Silahlar›n›n Yay›lmas› a. Bloklar aras› silahlanma yar›fl›
d. Bölgesel Çat›flmalar b. Yunanistan’la yaflanan krizler
e. ‹rticai faaliyetler c. Do¤u Avrupa’da istikrars›zl›k
d. Körfez Krizi sonras›nda Kuzey Irak’ta güvenlikli
3. Afla¤›dakilerden hangisi, Türkiye’nin geleneksel gü- bölge oluflturulmas›
venlik söylemini oluflturan güvenlik kültürü unsurlar›n- e. Balkanlar’da yaflanan istikrars›zl›klar
dan biri de¤ildir?
a. Toprak kayb› korkusu 8. Afla¤›dakilerden hangisi, Türkiye’nin 11 Eylül sonra-
b. Jeostratejik konum s› güvenlik politikas›n›n esaslar›ndan biri de¤ildir?
c. Bat›l›laflma a. Bölgesel politika ve krizlere kar›flmama politikas›
d. Güç dengesi b. Uluslararas› örgütlerde a¤›rl›kl› rol oynama
e. Ekonomik menfaatler c. Yumuflak güç olma e¤ilimi
d. Bölgesel iflbirli¤inin gelifltirilmesinde aktif rol
4. A¤a¤›dakilerden hangisi, Türkiye’nin Osmanl› ‹m- oynama
paratorlu¤u’ndan miras edindi¤i bir güvenlik kültürü e. Komflularla ifllevsel iflbirli¤i
unsuru de¤ildir?
a. Çevresel sorunlar›n güvenlik sorunu olarak dü- 9. Afla¤›dakilerden hangisi, Türkiye’de ulusal güvenlik
flünülebilmesi gelene¤i politikalar›n› belirleyen temel aktörler aras›nda say›la-
b. Osmanl› ‹mparatorlu¤una yönelik olumsuz alg›- maz?
lamalar a. MGK
c. Bat›l›laflma b. Türk Silahl› Kuvvetleri
d. Güç dengesi c. Adalet Bakanl›¤›
e. Toprak kayb› korkusu d. Bakanlar Kurulu
e. Cumhurbaflkan›
5. Afla¤›dakilerden hangisi, Türkiye’nin So¤uk Savafl
s›ras›nda benimsedi¤i askeri stratejiler aras›nda yer al- 10. Afla¤›dakilerden hangisi, AB Uyum Yasalar› çerçe-
maz? vesinde MGK kanununda yap›lan de¤iflikliklerden biri
a. NATO stratejileri ile uyumlu stratejiler de¤ildir?
b. ‹leri savunma a. MGK’n›n Milli Savunma Bakanl›¤›’na ba¤lanmas›
c. SSCB’nin politikalar›na paralel stratejiler b. MGK’n›n hükümetlere bildiren bir kurum olmak-
d. Cayd›r›c›l›k tan, tavsiye eden bir kuruma dönüflmesi
e. Müttefiklere üs sa¤lama c. MGK’n›n her ay yerine iki ayda bir toplanmas›
d. MGK’n›n üye say›s›n›n 13’e ç›kar›lmas›
e. Adalet Bakan›n›n MGK toplant›lar›na kat›lmas›

1. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Türkiye’de Güvenlik ve S›ra Sizde 1
Strateji Tan›mlamalar›” konusunu yeniden göz- Türkiye’de resmi güvenlik kavram› bekâ, ulusal ba¤›m-
den geçiriniz. s›zl›k ve bütünlü¤ün korunmas› ile iç tehditler kapsa-
2. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Türkiye’de Güvenlik ve m›nda rejimin korunmas› esaslar›na dayand›r›lmaktad›r.
Strateji Tan›mlamalar›” bafll›¤›n› yeniden göz-
den geçiriniz. S›ra Sizde 2
3. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Türkiye’nin Güvenlik Kül- So¤uk Savafl sürecinde Türkiye’nin askeri stratejisi NA-
türü” bafll›¤›n› yeniden gözden geçiriniz. TO çerçevesinde belirlenmifltir. Türkiye 1952’de NA-
4. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Türkiye’nin Güvenlik Kül- TO’ya üye olmas›yla birlikte S›n›rl› Savafl Stratejisini be-
türü” bafll›¤›n› yeniden gözden geçiriniz. nimsemifltir. NATO 1954’te Kitlesel Karfl›l›k Stratejisini
5. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Türkiye’nin Strateji ve Gü- benimsedi¤inde, Türkiye ABD’nin nükleer silahlar›n›
venlik Uygulamalar›” bafll›¤›n› yeniden gözden yerlefltirece¤i üsleri sa¤layan ülke olarak stratejisini bu
geçiriniz. konumuna odaklam›flt›r. 1960’lar›n sonuna yaklafl›ld›-
6. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Türkiye’nin Strateji ve Gü- ¤›nda NATO taktik nükleer silahlar yan›nda konvansi-
venlik Uygulamalar›” bafll›¤›n› yeniden gözden yonel güçleri de dâhil eden bir strateji olarak Esnek
geçiriniz. Karfl›l›k Stratejisini benimsedi¤inde, Türkiye de kon-
7. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Türkiye’nin Strateji ve Gü- vansiyonel çat›flmay› yerleflim yerlerinden uzakta tutma
venlik Uygulamalar›” bafll›¤›n› yeniden gözden zorunlulu¤u ile karfl› karfl›ya kalm›fl ve ileri savunma
geçiriniz. stratejisini benimsemifltir.
8. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Türkiye’nin Strateji ve Gü-
venlik Uygulamalar›” bafll›¤›n› yeniden gözden
geçiriniz.
9. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Türkiye’nin Güvenlik Poli-
tikalar›n›n Kurumsal Yap›s›” bafll›¤›n› yeniden
gözden geçiriniz.
10. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Türkiye’nin Güvenlik Poli-
tikalar›n›n Kurumsal Yap›s›” bafll›¤› alt›nda “11
Eylül Sonras›” konusunu yeniden gözden geçi-
riniz.
Kaynaklar
Ayd›n, Mustafa (2000). “Determinants of Turkish Fore- Elekda¤, fiükrü (1995). “‹ki Buçuk Savafl Stratejisi”, Ye-
ign Policy: Changing Patterns and Conjunctures du- ni Türkiye: D›fl Politika Özel Say›s›, Y›l 1, Cilt 3.
ring the ColdWar”, Middle Eastern Studies, Cilt Ergüvenç, fiadi (1998). “Turkey’s Security Perceptions”,
36, Say› 1. Perceptions Journal Of International Affairs,
Ayd›n, Mustafa (2001). “‹kinci Dünya Savafl› ve Türkiye: Cilt 3, Say› 2.
1939-1945”, Bask›n Oran (der.), Türk D›fl Politika- Erickson, Edward J.(2004). “Turkey as Regional
s›: Kurtulufl Savafl›’ndan Bugüne Olgular, Belge- Hegemon-2014: Strategic Implications For the
ler, Yorumlar, 1919-1980, Cilt I. ‹stanbul: ‹leti- United States”, Turkish Studies, Cilt 5 (3),s. 25-45.
flim. Fotiou, Eleni and Triantaphyllou, Dimitrios (2010).
Ayd›n, Mustafa (2003). “Securitization of History and “Assessing Turkey’s “Soft Power” Role: Rhetoric
Geography: Understanding of Security in Turkey”, versus Practice”, The International Spectator, Cilt
Southeast European and Black Sea Studies, Cilt 45, Say› 1.
3, Say› 2. Girogosian, Richard, (2007). “Redefining Turkey’s
Ayd›n, Mustafa (2006). “De-legitimizing Religion as a Strategic Orientation”, Turkish Policy Quarterly,
Source of Identity-Based Security Threats in a Global Cilt 6, Say› 4.
World”, Connections: The Quarterly Journal, Cilt Kanbolat, Hasan ve Hasan Ali Karasar (2009). Türki-
5, Say› 3. ye’de Stratejik Düflünce Kültürü ve Araflt›rma
Ayd›n, Mustafa ve Sinem Akgül Aç›kmefle (2004). “To Merkezleri: Bafllang›c›ndan Bugüne Türk Dü-
be or Not to be with Turkey: December 2004 Blues flünce Kurulufllar›. Ankara: Nobel.
for the EU”, Turkish Policy Quarterly, Cilt 3, Say› 3. Karaosmanoglu, Ali L. (2000). “The evolution of the
Bilgin, P›nar (2003). “Türkiye-AB ‹liflkilerinde Güvenlik national security culture and the military in Turkey”,
Kültürünün Rolü”, Cem Karadeli (der.), So¤uk Sa- Journal of International Affairs, Cilt 54, Say› 1.
vafl Sonras›nda Avrupa ve Türkiye, Ankara: Ay- Karaosmano¤lu, Ali ve Seyfi Taflhan (2004). The
raç Yay›nevi. Europeanization of Turkey’s Security Policy:
Bilgin, P›nar (2005). “Turkey’s Changing Security Prospects and Pittfalls. Ankara: Foreign Policy
Discourses: The challenge of Globalisation”, ‹nstitute.
European Journal of Political Research, Cilt 44. Kiriflçi, Kemal (1997). “Post Cold-War Turkish Security
Bilgin, P›nar (2007). “Making Turkey’s Transformation and the Middle East”, Middle East Review of
Possible: Claiming ‘Security- speak’-not International Affairs, Cilt 1, Say› 2.
Desecuritization”, Southeast European and Black Koçer, Gökhan (2002). “1990’l› Y›llarda Askeri Yap› ve
Sea Studies, Cilt 7, Say› 4. Türk D›fl Politikas›”, ODTÜ Geliflme Dergisi, Cilt
Bilgin, P›nar (2010). “Güvenlik Çal›flmalar›nda Yeni Aç›- 29, Say› 1-2.
l›mlar: Yeni Güvenlik Çal›flmalar›”, Stratejik Arafl- Müftüler Bac, Meltem (2000). “Turkey’s Role in the EU’s
t›rmalar Dergisi, Cilt 8, Say› 14 . Security and Foreign Policies”, Security Dialogue,
Bilgin, P›nar (2010). “Türkiye Co¤rafyas›nda Yaln›z Güç- Cilt 31 (4), s. 489-502.
lü Devletler Ayakta Kalabilir: Jeopolitik Gerçeklerin Nilüfer, Narl›, (2000). “Civil-Military Relations in
Türkiye’de Kullan›mlar›”, Evren Balta Paker ve ‹s- Turkey”, Turkish Studies, Cilt 1, Say› 1.
met Akça (der.), Türkiye’de Ordu, Devlet ve Gü- O¤uzlu, H. Tar›k ve U¤ur Güngör (2006). “Peace
venlik Siyaseti, ‹stanbul: Bilgi Üniversitesi Yay›n- Operations and the Transformation of Turkey’s
lar›. Security Policy”, Contemporary Security Policy,
D›fl Politika Enstitüsü (1987). Türkiye’nin Savunmas›. Cilt 27, Say› 3.
Ankara: D›fl Politika Enstitüsü.
O¤uzlu, Tar›k (2007). “Soft power in Turkish foreign

policy”, Australian Journal of International
Affairs, Cilt 61 (1), s. 81-97.
Özcan, Gencer (2010). “Türkiye’de Milli Güvenlik Kav-
ram›n›n Geliflimi”, Türkiye’de Ordu, Devlet ve Gü-
venlik Siyaseti, der. Evren Balta Paker ve ‹smet
Akça, ‹stanbul: Bilgi Üniversitesi Yay›nlar›.
Özcan, Gencer ve Kut, fiule (1998). En Uzun Ony›l:
Türkiye’nin Ulusal Güvenlik ve D›fl Politika
Gündeminde Doksanl› Y›llar. ‹stanbul: Boyut Ki-
taplar›.
Paker-Balta, Evren ve ‹smet Akça (2010). Türkiye’de
Ordu, Devlet ve Güvenlik Siyaseti. ‹stanbul: Bilgi
Üniversitesi Yay›nlar›.
Sander, Oral (1993). Anka’n›n Yükselifli ve Düflüflü:
Osmanl› Diplomasi Tarihi Üzerine bir Deneme.
Ankara, ‹mge.
Sayar›, Sabri (2000). “Turkish foreign policy in the post-
Cold War era: The challenges of multi-regionalism”,
Journal of International Affairs, Cilt 54, Say› 1.
Tellal, Erel (2001). “SSCB’yle ‹liflkiler”, Bask›n Oran
(der.), Türk D›fl Politikas›: Kurtulufl Savafl›’ndan
Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, 1919-1980,
Cilt I. ‹stanbul: ‹letiflim s. 501-509.

Strateji Ve Guvenlik

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Strateji Ve Guvenlik

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2731

Copyright © 2012 by Anadolu University

UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹

Genel Koordinatör Yard›mc›s›

Grafik Tasar›m Yönetmenleri

Dil Yaz›m Dan›ﬂmanlar›

Kitap Koordinasyon Birimi

Stratejik Çal›ﬂmalar................................................................. 22 2. ÜN‹TE

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 38

3. ÜN‹TE Stratejik Çal›ﬂmalar ve Savaﬂ ................................................. 40

4. ÜN‹TE Stratejik Çal›ﬂmalarda Cayd›r›c›l›k ve Oyun Teorisi........... 60

5. ÜN‹TE Realist Güvenlik Çal›ﬂmalar›................................................... 84

Güvenlik ‹kilemi .......................................................................................... 91

Güvenlik Çal›ﬂmalar›nda De¤iﬂim.......................................... 102 6. ÜN‹TE

Büyük Güçlerin Güvenlik Politikalar›: ABD, Rusya, 7. ÜN‹TE

8. ÜN‹TE Türkiye’de Strateji ve Güvenlik ............................................. 142

Strateji ve Güvenlik • STRATEJ‹ KAVRAMI

TAKT‹K, ASKER‹ STRATEJ‹ VE GENEL STRATEJ‹

Resim 1.2 Prusyal› general Helmuth Karl

SIRA S‹ZDE Strateji ile takti¤in fark› nedir?

Genel Strateji: Gücün tüm unsurlar›n›n siyasi amaçlar

So¤uk Savaﬂ: So¤uk Savaﬂ

Strateji düﬂüncesinin geliﬂimindeki dönüm noktalar› ve önemli stratejistler hakk›nda ay- K ‹ T A P

Klasik Dönemde Strateji

Sun Tzu’nun Strateji Anlay›ﬂ›

9. Güçleriniz eflitse hala çat›flmaya girebilirsin; gücün zay›fsa düflmandan uzak

Thucydides’in Strateji Anlay›ﬂ›

Bu ifadeler, stratejik düﬂüncenin özünde güç politikas›n›n ilke ve kurallar› ol-

Machiavelli’nin Strateji Anlay›ﬂ›

Modern Dönemde Stratejik Düﬂünce

Napoléon’un Strateji Anlay›ﬂ›

venli¤ine etkin kat›l›m sa¤lamas› ile oluﬂturulan Resim 1.7

Jomini’nin Strateji Anlay›ﬂ›

Clausewitz’in Strateji Anlay›ﬂ›

Hart’›n Strateji Anlay›ﬂ›

Nükleer Dönemde Stratejik Düﬂünce

“Objektif anlamda güvenlik, kazan›lm›ﬂ de¤erlere yönelik tehditlerin varl›¤›n› ölçer,

“Güvenlik, devletlerin ve toplumlar›n ba¤›ms›z kimlik ve iﬂlevsel bütünlüklerini koru-

Güvenlik, tehditlerin olmamas›d›r. Özgürleﬂme, insanlar›n birey ya da grup olarak öz-

GÜVENL‹K KAVRAMININ TANIMINDA DÖNÜﬁÜM

GÜVENL‹K KAVRAMININ ANA UNSURLARI

¤i ayd›nlanma fikridir. Fakat, Napolyon Savaﬂlar›’yla beraber güvenli¤in devletlerin

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› S›ra Sizde Yan›t Anahtar›

• STRATEJ‹K ÇALIfiMALARIN KAPSAMI

STRATEJ‹K ÇALIfiMALARIN KAPSAMI

So¤uk Savafl döneminin ABD kaynakl› eserleri incelendi¤inde Stratejik Çal›flma-

Devlet-merkezli analiz yapan Stratejik Çal›flmalar, askeri konulara öncelik verir

STRATEJ‹K ÇALIfiMALARIN GEL‹fi‹M‹

Stratejik Çal›flmalar›n Do¤uflu

Stratejik Çal›flmalar neden sivil uzmanl›k gerektirir? SIRA S‹ZDE

‹NTERNET RAND Corporation hakk›nda ayr›nt›l› bilgiye www.rand.org.tr adresinden ulaflabilirsiniz.

Kitlesel Karfl›l›k Stratejisi:

NATO: Kuzey Atlantik Antlaflmas› Örgütü (NATO), 4 Nisan

Stratejik Çal›flmalar›n Alt›n Ça¤›n›n Temel Özellikleri

Stratejik Çal›flmalar›n ikinci önemli özelli¤i disiplinler aras› niteli¤idir. Strateji

tarihten itibaren “ölçülebilir ve gözlemlenebilir de¤iflkenleri” analiz etme amac›yla

Alt›n Ça¤da Stratejik Çal›flmalara Yöneltilen Elefltiriler

Yumuflama ve Stratejik Çal›flmalar›n Duraklama Dönemi

Do¤du¤u andan itibaren nükleer gerilim üzerine uzmanlaflan Stratejik Çal›flmalar,

Stratejik Çal›flmalarda Canlanma ve Sorgulama Dönemi

ABD-SSCB iliflkilerinin, taraflar›n Avrupa’ya orta menzilli nükleer füzeler yerlefltir-

Bu do¤rultuda, ilk olarak détente döneminde neredeyse unutulan cayd›r›c›l›k

Bu dönemde Stratejik Çal›flmalar alan›nda göze çarpan en önemli geliflmeler-